JUS proprietatis vindicabitur .IOHANNIS CAPREOLI TIIOLOSANI ORDINIS PRÆDICATORUM, THOMISTARUM PRINCIPIS DEFENSIONES THEOLOGIÆ DIVI THOMÆ AQUINATIS DE NOVO EDITÆ CURA ET STUDIO RK. PP. CESLA1 PABAN ET THOMÆ PÈGUES EJUSDEM ORDINIS OLIM IN CONVENTU THOLOSANO PROFESSORUM TOMUS V TURONIBUS SUMPTIBUS ALFRED CATTIER, BIBLIOPOLÆ EDITORIS M CM IV Minerva GmbH. Frankfurt/Main Unvemndrrtrr Nachdruck 1967 I’rintril tn IkrMdlune Aoi» 11.,· KI, Imprimatur : t Renatus Franciscos, Archiep, Turon. Imprimatur : Fr. Stephanus-M. G allais Prov. S· O. P. Tholosæ, dic octava decembris 1902. * TABULA ’’ DISTINCTIO I DISTINCTIO II Quæstio I Quæstio I UTRUM PERSONA UTRUM NATURA HUMANA, QUAM FILIUS DFt ASSUMPSIT PROPTER HUMANI GENERIS REPARATION RM, POTUERIT ASSUMI A TRIDU8 SUPPOSITIS DIVINI NATURE, ACT A DIVINA POSSIT ASSUMERE ENTITAT EM TOTIUS RESULTANTEM EX MATERIA ET FORMA LAPIDIS AD INVICEM CONJUNCTIS. (P-13.1 NATURA DIVINA. (p. t) Conclusio 1* : Filius Dei assumpsit naturam huma­ nam, et incarnatus est, ad remediandum peccatis humani generis, sic quod, si homo non peccasse!, Filius Dei incarnatus non fuisset. — Contra hanc arguit Scotiis. Conclusio 2> : Possibile fuit et est, eam dem humani­ tatem in numero, assumi et assumptam esse a Iribus vel duabus personis divinis simul — Scotiis. Alii quos recitat Durandus. Conclusio 3»: Natura divina, abstracta n personalitate relativa per intellectum, posset assumere humanam naturam. — Scotiis. Durandus Conclusio 4': Natura divina, suppositis personalitati­ bus relativis quas tides ponit, non primo, sed quasi secundario, assumpsit naturam humanam. — Sco­ tiis, Durnndus. Conclusio 1· : Deus, de potentia sua absoluta, potest assumere naturam lapidis, aut aliam naturam irra­ tionalem. — Hcnrieus et inulti Alii. Conclusio 2' : Filius Dei non solum assumpsit animam cl corpus humanum, iinrno etiam tertiam entitatern resultantem ex illis sicut totum resultat ex partibus. Durandus. Alii quos recitat Johannes de Neapoli in Quodlibcto. Conclusio 31 : Filius Dei, et qua?libcl persona divina, potest assumere entitatern tertiam resultantem ex ma­ teria et forma lapidis. DISTINCTIO III Quæstio I UTRUM REATA VIRGO MARIA FUERIT CONCEPTA IN PECCATO ORIGINALI (Ρ· 2β.) Conclusio 1 « : Beata Virgo Maria fuit concepta in pec- ία) Hire est tabula quam Thomas a Sancto Germano, in editione 1483, tertio volumini pnrmisit TABULA X cato originalι. — Scotiis ct sui sequaces, Aureolus, Alll recitati per Johnnnein de X ea pol i sonalis divina, potest uniri alicui crcnturæ corporeæ, per modum forma * , proprie loquendo de forma. — Johannes de Ripa. Conclusio 2 * : Nec deitas, nec proprietas personalis Verbi Dei, est unita humanitati Christi, nec ejus car­ ni, ut forma — Johannes de Illpn DISTINCTIO IV Quæstio III Quæstio I UTRUM FILIUS DEI ASSUMPSERIT NATURAM HUMANAM IN utrum beata virgo maria aliquid active egerit in CONCEPTIONE CHRISTI, PROPTER QUOD VERACITER UNIVERSALI CUM SUO PROPRIO CREATO SUPPOSITO (P U.) POSSIT DICI MATER DEL (l· U.) Conclusio 1 - : In ipsa conceptione Christi, Beata Virgo nihil active operata est, sed solum materiam mini­ stravit; operata est tamen ante conceptionem ali­ quid active, pneparando materiam, ut esset apta con­ ceptui. — Scotus. Conclusio 2 * : Beata Virgo veraciter et proprie dicitur et est mater Dei et hominis. — Durandus, Scotus. Conclusio 3» : Spiritus Sanctus non debet dici pater Christi secundum deitatem, nec secundum humani­ tatem. — Durandus. Conclusio Ij : Filius Dei non assumpsit naturam humanam in universali, prout universalis est, nec ab individuis separatam vel abstractam. — Scotus. Conclusio 2λ : Filius Dei non assumpsit quamcumque personam, hypostasim, subsistentiam, nec aliquod suppositum creatum. — Scotus, Aureolus. DISTINCTIO VI Quæstio I UTRUM IN CHRISTO SINT PLURA ESSE tp. 1H-) Conclusio 1» : In Christo non sunt duo esse substan­ tialia actualis exsistentia?. — Scotus, Aureolus, AllI quorum argumenta recitat Durandus, Durandus (a), Johannes de Neapoli. DISTINCTIO V Quæstio I Conclusio 2 * : In Christo sunt multa esse secundum quid et accidentalia. utrum unio nature divine et human e IN CHRISTO 1 srr maxima unio creata (P DISTINCTIO VII, Conclusio 1» Unio naturarum in Christo est quid creatum. — Aureolus, Durandus. et VIII Quæstio I Conclu mo 2* : Unio diiïert rcalitcr ab assumptione. Conclusio 3® Unio naturarum in Christo est maxima inter creatas uniones — Aureolus, Durandus. (ρ. 12L) Conclusio 1« : In Christo non est nisi unica filiatio realis. — Scotus, Aureolus, Durnndus. Quæstio II UTRUM DIVINA ESSENTIA, VEL PERSONALIS PROPRIETA'·, rossrr uniri alicui naturx create, UTRUM IN CHRISTO SINT DÜÆ FILIATIONES per modum Conclusio 2* : Licet Christus non referatur ad Matrem aliqua reali relatione, refertur tamen ad ipsam aliqua alia reali relatione. FORME (P «·> Conclusio V Nec divina essentia, nec proprietas per­ (a) Diirawhu, — Om Pr TABULA DISTINCTIO IX Quæstio I UTRUM HUMANITAS CHRISTI SIT ADORANDA ADORATIONE LATRIE (p. 130.) dicendum quod Christus sit creatura. — Scotus, Du­ randus. Conclusio 2j : Ista propositio non est absolute conce­ denda ; Christus incepit esse. — Scotus, Durnndus. Conclusio 3« : Quælibcl istarum est concedenda ct asse­ renda : Christus, secundum quod homo, est creatura ; — Christus, secundum quod homo, incepit esse. Conclusio 1 * : Humanitas Christi adoranda est adora­ tione latriæ, sed tamen ipsa non est ratio talis adora­ tionis. — Scotus. Conclusio 2·» : Imago Christi adoranda est adoratione latriæ. — Henriciis, Durnndus, llolcot anglicus. DISTINCTIO XII Conclusio 3 * : Crux Christi adoranda est adoratione latriæ. — Durandus. Quæstio I UTRUM CHRISTUS POTUERIT PECCARE DISTINCTIO X Quæstio I (P. 15®.) Conclusio l4 : Simpliciter loquendo, Christus nullo modo potuit peccare. — Durnndus et quidam Alti. UTRUM CHRISTUS, SECUNDUM QUOD HOMO, SIT DEUS VEL PERSONA DIVINA Conclusio 2a : Christus, proprie et simpliciter loquendo, non habuit potentiam peccandi. (p. HI ) Conclusio Ie : Ista propositio, Christus, secundum quod est homo, est Deus, est vera in uno sensu, et falsa in alio; magis tamen est neganda quam con­ cedenda. Conclusio 2® : Ista propositio, Christus, secundum quod homo, est persona, vel hypostasis, vel suppo­ situm, vel res natur.r, in uno sensu est falsa, et in alio vera. Conclusio 3a : Quaelibet istarum est simpliciter conce­ denda : Christus, secundum quod iste homo, est Deus; — Christus, secundum quod iste homo, est persona. — Durnndus. DISTINCTIO XIII Quæstio I UTRUM ANIMA CHRISTI HABUERIT GRATIAM CREATAM FORMALITER ET ACTU INFINITAM (P 165) Conclusio 1« : Anima Christi habuit gratiam creatam habitualem. DISTINCTIO; XI Conclusio 2« : Gratia habitualis anima * Christi fuit et est uno modo infinita. — Aureolus, Durnndus (a), Aditin, Occam et (€) Gerardus Odonis*(б) Quæstio I UTRUM ISTA COPULATIVA SIT CONCEDENDA SINE QUO­ CUMQUE ADDITO : CHRISTUS INCEPIT ESSE, ET CHRI­ STUS EST CREATURA. 0NA SPIRITUS SANCTI SIM IIADITUt DISTINCTI Quæstio I a vinTimm» UTRUM VIRTUTI» CARDINAL» MNT INTER IE CONNEXX, (p MI.) Conclusio 1« Dona Spiritus Sancti eunt habitus distin­ cti α virtutibus infusis, theologicis et cardinalibus. — Scotus. Conclusio 2j : Hujusmodi dona remanebunt in patria — Durnndus. ΓΓΑ QUOD QUI HABET UNAM, HABEAT OMNES (p t» I CoNCLUMO P : Prudentia non potest esse sine virtute morali. — Scotus. Conclumo 2 * i Nulla virtus moralis potest haberi sine prudentia. — Scotus Conclusio 3 * : Quatuor virtutes cardinales sunt con­ nexa», ita quod qui habet unam, habet omnes qua­ tuor. — Scotu>. EXPLICIT TABULA TERTII LIBRI DEFENSIONUM JOHANNE CAPREOLI JOHANNIS CAPREOLI' * 1 THOLOSANI, ORDINIS PRÆDICATORUM THOMISTARUM PRINCIPIS DEFENSIONES THEOLOGI E DIVI THOMÆ AQUINATIS IN TERTIO SENTENTIARUM --------- ------ LIBRI DISTINCTIO I. QUÆSTIO I. UTRUM NATURA HUMANA A FILIO DEI ASSUMPTA. A TRIBUS PERSONIS SUPPOSITIS DIVINÆ NATURÆ POTUERIT ASSUMI ^JlRCA primam distinctionem 3. Sententia5? quæritur : Utrum natura humana. K quam Filius Dei assumpsit, propter a iX humani generis reparationem, potuerit assumi a tribus suppositis divino) nature, natura divina. Et arguitur quod non. Hoc enim supposito, scili­ cet quod eadem natura esset assumpta a tribus per­ sonis : aut esset unus homo; vel plures. Sed non plures : sicut enim una natura divina in pluribus personis, non patitur esso plures deos; ita una humana natura in pluribus personis, non patitur esse plures homines. Similiter etiam non posset esse unus homo : quia unus homo est iste homo, qui demonstrat unam personam ; et sic tolleretur distin­ ctio trium personarum divinarum; quod est incon­ veniens. Non ergo duæ aut 1res personæ divin» pos­ sent accipere vel assumere unam naturam huma­ nam. — Quod etiam natura divina, ut proscindit a (a) Eximii veritati» nc holas profetiorU Eratrti Johanni» Capreoli Tholosani, Ordini» Praedicatorum , hber tertiu» Defenitonum theologias divi doctori» Thomae de Jçuino in tertio Sententiarum feliciter incipit Pr. TERTII personis, non sit assumere, arguitur sic: Assum­ ptio importat terminum unionis. Sed unio non [>otest fieri in natura, sed solum in persona. Ergo. abstracta personalitate, natura divina non potest assumere. In oppositum arguitur. Et primo, quod tres per­ sonæ possint assumere eaindem naturam : Quia per­ sona incarnata subsistit in duabus naturis, divina scilicet et humana. Sed tres personæ possunt sub­ sistere in una natura divina. Ergo et in una natura humana, ita quod una natura humana sit assumpta a tribus personis. — Quod etiam natura divina, abstractis personalitatibus, possit assumere naturam humanam, arguitur sic : Quia, in divinis, persona­ litas dicitur proprietas personalis, quæ est triplex, aut a scilicet : paternitas, filiatio, et processio. Sed, his remotis per intellectum, adhuc remanet omnipolentia Dei, perquam est facta incarnatio. Ergo videtur quod, remota personalitate divina, natura divina |>osset assumere naturam humanam. In hac quaestione erunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio responsiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod FHIus Del assumpsit naturam humanam, et incarnatus est, ad remeV. — t 2 LIBRI IIL SENTENTIARUM ejusdem personæ. Quia igitur in mysterio incar­ nationis tota ratio facti est potentia facientis, ut dicit Augustinus, in epistola ad Volusiantim, magis est circa hoc judicandum secundum conditio­ Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 3 p., nem personæ assumentis, quam secundum condi­ q. 1, art. 3. Quam probat auctoritate, et ratione. ! tionem natura humanæ assumplæ. Sic igitur non Auctoritate quidem Augustini, in libro de Verbis j est impossibile divinis personis, ut duæ vel 1res Domini (serm. 36, cap. ull.), qui exponens illud i assumant unam naturam humanam. Esset tamen quod habetur, Luc. 19 (v. 10), Venit Filius horni- ; impossibile ut assumerent unam hypostasim vel nis quærere et salvum facere quod perierat, sic unam personam humanam ; sicut dicit Anselmus, in dicit : Si homo non pcccassct, Filius hominis non libro Cur Deus homo (lib. 2, cap. 9), quod plures venisset (a). Et 1. ad Timoth., 1, super illud ver­ personæ non possunt assumere unum cum denique bum (v. 15), Christus venit in hunc mundum ut hominem, b — Hæc ille. peccatores salvos faceret, dicit Glossa (ex Augu­ Item, 3. Sentent., disl. 1, q 2, art. 4. sic dicit : stino, *dc Verbis Apostoli, serm. 9) : Nulla causa | α Tres personas divinas assumere humanam natu­ veniendi fuit Christo Domino, nisi peccatores ram unam unitate unius personæ, est impossibile; salvos facere. Tolle vulnera, tolle morbos, et quia contradictionem implicat. Cum enim unio Dei nulla causa est medicinx. — Ratione etiam probat I et hominis non possit fieri in natura, ut disl. 5 pro­ dictam conclusionem, sic dicens: < Quidam dicunt | babitur, oportet quod fiat in persona, ut scilicet sit quod, si etiam homo non peccasset, Dei Filius fuis- | eadem personalitas assumentis et assumpti; unde set incarnatus Alii vero contrarium asserunt ; quo- | ponere unam personam ex parte assumpti, et tres rum assertioni magis assenti en dum videtur. Ea ex parte assumentis, est incompassibile. Et similiter enim qu.r ex sola Dei voluntate proveniunt, supra etiam non potest osse una unitate unius hypostasis, omne debitum creature, nobis innotescere non vel unius suppositi. Sed quod natura assumpta a possunt, nisi quatenus in sacra Scriptura tradun- ! tribus personis, sit una unitate singularis nature, tur, per quam divina voluntas innotescit. Unde, non est impossibile, loquendo de potentia absoluta; cum in sacra Scriptura ubique incarnationis ratio quamvis non sit congruum secundum ordinem ex peccato primi hominis assignetur, convenientius divinæ sapienliic, cum unius personæ incarnatio ad dicitur incarnationis opus ordinatum esse a Deo in i reparationem mille mundorum sufficiat. Dico autem remedium poccati ; ita quod, peccato non exsistente, unitatem singularis nature, si assumeretur unum incarnatio non fuisset. Quamvis potentia Dei ad hoc corpus, et una anima ei unita, ex quorum unione non limitetur; potuisset enim, etiam peccato non una humanitas resultaret, ut sic 1res personæ in exsistente, Deus incarnari, d — Hæc ille. una natura humana assumpta convenirent, sicut Ex quibus potest formari talis ratio : Effectuum a conveniunt in natura æterna. b — Hæc ille. sola voluntate Dei dependentium, non debet a nobis Et, sicut patet tam in Scripto quam in Summa, alia ratio assignari ab illa quæ per Scripturas dicta- | innuit talem rationem : Si 1res personæ non possent que sanctorum nobis divinitus revelatur. Sed divina eamdem naturam assumere : aut talis repugnantia incarnatio est talis effectus, et liberatio ab incom­ proveniret ex parte assumentis; vel ex parte assum­ modis peccati est talis et unica ratio. Ergo, etc. pti. Sed nec sic, nec sic. Igitur. Major nota est. Minor probatur. Quod enim talis repugnantia non Secunda conclusio est quod possibile luit et est. proveniat ex parte assumentium, patet : quia tres emndein humanitatem In numero, assumi et |H?rsome conveniunt in una natura divina, non per assumptam esse a tribus vel duabus personis solam unionem, sed per essentialem et realem iden­ divinis simul. titatem; ergo pos&unt convenire in una natura per solam unionem ; quia hoc est in infinitum facilius, Hanc ponit et probat sanctus Thomas, 3 p., q 3, et minus repugnans rationi naturali. Quod etiam art. 6 : « Ex unione, inquit, nnimæ cl corporis in talis repugnantia non proveniat ex parte natura Christo, non fit neque nova persona, neque hyposta­ assumptio, palet : quia assumptio illa sequitur sis; sed fit una natura assumpta in hypostasim vel legem et conditionem assumentis potius quam personam divinam; quod quidem non iit per poten­ assumpti, et potentiam divinam potius quam huma­ tiam natura humans, sed per potentiam persona * nam. divins. Est autem talis divinarum personarum con­ ditio, quod una earum non excludit aliam a commu­ Tertia conclusio est quod natura divina abstra­ nione ejusdem natura, sed solum a communione cta a personalitate relativa per Intellectum, dlnndum peccatis humani (jenerlH : sic quod, si homo non peccasset, Filius Del incarnatus non fuisset. posset Assumere humanam naturam. (4 IItc werba Augustini expressius inveniuntur in libro dz Vrr6ii Apoifob, sei tn. 8. cap ‘2. ; Hanc prôbat sanctus Thomas, 3 p., q. 3, art. 3, DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I. ubi sic dicit : « Intellectus noster dupliciter se habet ad divina. Uno modo, ut cognoscat Deum sicut est; et sic impossibile est quod circumscril>attir per intellectum aliquid a Deo, et quod aliud remaneat; quia totum quod est in Deo, est unum, salva distin­ ctione personarum; quarum tamen una tollitur,alia sublata, quia distinguuntur solis relationibus, quas oportet esse simul. Alio modo se habet intellectu» noster ad divina, non quidem quasi cognoscens Deum ut in se est, sed per modum suum, scilicet multipliciter et divisirn, id quod in Deo est unum ; et per hunc modum potest intellectus noster intelligere bonitatem, et sapientiam divinam, et alia hujusmodi, quæ dicuntur essentialia attributa, non intellecta paternitate vel filiatione, quæ dicuntur personalitates. Et secundum hoc, abstracta perso­ nalitate per intellectum, possumus intelligere adhuc naturam assumentem. » — Hæc ille. Item, 3. Sentent., dist. 5, q. 2, art. 3, sic dicit : α Circumscriptio personæ a natura divina, potest dupliciter intelligi. Uno modo, quod circum­ scribatur omnis ratio personalitatis; et sic ipsa natura neque erit subsistens in se, neque erit in aliquo subsistente; unde non habebit esse in re, sed in intellectu; et sic non convenit ei neque assumere, neque aliquid agere. Alio modo potest intelligi quod circumscribantur personæ distincte, quas ponit fides. Eis autem circumscriptis, adhuc remanet natura divina subsistens; sicut intelligunt Deum, qui non habent fidem Trinitatis, sine hoc (z) quod intelligant ibi Patrem vel Filium vel Spiritum San­ ctum ; unde adhuc remanebit ibi personalitas ali­ qua. Et secundum hoc conclusio procedit de circum­ scriptione personarum distinctarum, quas fides sup­ ponit. Et hoc modo (licendum est quod, circum­ scriptis personis, adhuc naturæ divinæ convenit assumere, d — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Remanente sufficiente causa activa assumptionis, remanere potest assumptio naturæ humanæ. Sed, circumscri­ ptis per intellectum personalitatibus relativis divi­ nis, remanet sufficiens causa assumptionis activa; quia adhuc potest intelligi in Deo omnipotentia, sub­ sistentia, personalitas. Igitur, etc. Quarta conclusio est quod natura divina, suppo­ sitis personalitatibus relativis, quns fides ponit, non primo, sed quasi secundario, assumpsit naturam humanam. Hanc ponit sanctus Thomas’, 3 p., q. 3, art. 2, ubi sic dicit : α In verbo assumptionis duo signifi­ cantur : scilicet principium actionis, et terminus ejus. Esse autem assumptionis principium, convenit naturæ divinæ secundum seipsam ; quia ejus virtute (a) tine Aoe. — fire Pr. 3 assumptio facta est. Sed esse terminum assumptio­ nis, non convenit naturæ divinæ secundum seipsatn, sed Talione personne, in qua consideratur. Et ideo quidem primo (a) et propriissime persona dicitur assumere; secundario autem potest dici quod etiam natura assumit nnturamad sui personam. Et etiam, secundum hunc modum, dicitur natura incarnata, non quasi sit in carnem conversa, sed quia natu­ ram carnis assumpsit. Unde dicit Damascenus (de Fid. Orth., lib. 3, cap, 6): Dicimus naturam Dei incarnatam esse, secundum beatos Athanasium et Cyrillum. s — Hæc ille. Item, in solutione secundi, sic didt : < Illud quod convenit divinæ naturæ secundum se, convenit tri­ bus personis : sicut bonitas, sapientia, et hujus­ modi. Sed assumere convenit ei ratione personæ Verbi; et ideo illi soli personæ convenit. > — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Quidquid convenit naturæ divinæ primario et per se, convenit tribus personis. Sed assumere non convenit tnbus personis. Igitur non convenit essenliæ primo et per se ; sed, si convenit ei, hoc erit secundario et quasi per aliud , scilicet ratione personæ. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, arguendum est contra conclubiones. Et quidem contra primam arguit Scotus (3. Sentent disl. 7, q. 3), probando quod praedestinatio animæ Christi non solum fuerit pro redemptione aliarum Primo. Quia prius natura quam aliquid pra\ideatur circa peccatorem, sive de pœna, sive de pec­ cato, Deus praelegit ad curiam coelestem omnes qUûs voluit habere, homines et angelos, in determi­ natis gradibus; et nullus est pradestinatus tantum quia alius pravisus est casurus, ut sic nullum opor­ teat gaudere de lapsu alterius. Multo magis ergo hoc est verum de pradestinatione illius animæ quæ pre * destinabatur ad summam gloriam. Universalilei enim ordinate volens, prius videtur velle hoc quod est fini propinquius; et ita, sicut prius vult alicui gloriam quam gratiam, ita etiam, inter pnvdestinatos quibus vult gloriam ordinate, videtur prius velle illi gloriam, quem (5) vult esse fini proximiorem ; et ita huic animæ. Secundo. Quia nulla necessitas fuit iit anima a (3) primo. — Um. Pr. (C) çise tantum occasionatum, scilicet (C) propter minus tonum; sicut non est verisimile Deum prius prédestinasse Adam quam Christum; quod tamen sequeretur. Tertio. Quia sequeretur quod Deus praedestinando Adam, prius previdissel eum casurum, quam pré­ destinasse! Christum, si praedestinatio Christi tan­ tummodo fuit pro redemptione aliorum. Hoc autem non videtur esse conveniens, neque verum. 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Scoti. — Contra secundam concl usionem arguit Scotus (dist, I, q. 2), protondo quod una natura non posset simul assumi a tribus suppositis aut |>crsonis divinis, sic quod primus ter­ minus unionis esset persona. Primo sic : In omni essentiali de|iendentia, unum deludens precise dependet ad unum, quod totali­ ter terminat dependentiam ejus. Sed, in ista unione, est essentialis dependentia unius nature; et una jMrsona totaliter (γ) terminat eam. Ergo non potest eadem natura dependere ad plures tales personas. Major prolatui, in ornm essentiali dependentia cau­ sati ad causam : Quia impossibile est idem causa­ tum habere plures causas totales in eodem genere causandi vel esse nd i, a quibus dependeat; sequere­ tur enim quod essentialiter dependeret ab illo ut a causa, quo non exsistente, nihilominus esset. Si enim causatum aliquod habeat A pro causa totali efficiente, el, cum hoc, B similiter (ο), A suffi­ cienter efficeret (i) ipsum, omni alio circumscripto; alias non esset causa totalis; igitur ille effectus esset ab A, non exsistente B; et ita non dependeret a B. Consimiliter e converso arguitur de A, si B ponatur causa totalis. Igitur, si B ponatur causa totalis, et similiter Λ, utrumque erit causa totalis, et neu­ trum erit causa totalis. Et ita arguitur in omnibus dependentiis, etiam quæ non sunt causatorum ad causas; quia, cum dependentia alicujus fuerit tota- (a) ite. — Om. Pr. (C) *ciiueL — Om Pr. totaliter. — rnentialiter Pr. U) «mn/Her. — Om. Pr. (c) efficeret. — efficit Pr. liter terminata ad aliquid, ipsum non potest depen­ dere ad aliud, dependentia ejusdem rationis, etc. — Similiter confirmatur hoc de accidente, respectu plurium subjectorum. — Minor vero probatur : Quia personalitas creata totaliter terminaret («) eam, et, illa stante, non posset simul esse in alia per­ sona, sive creata, sive increata. Sed non minus ter­ minat eam personalitas quæcumque divinæ persona», quam terminaretur a personalitate creata. Igi­ tur, etc. Secundo arguitur sic : Quia, multiplicato sup­ posito creato, multiplicatur natura; ergo similiter, multiplicato supposito increalo. Tenet consequentia : quia increatum supplet viceni suppositi creati; ergo ita distinguit, sicut distingueret suppositum crea­ tum. Tertio. Quia illud quod competit alicui ut distin­ guitur ab alio, non potest con>]>etcre illi alii. Sed incarnatio competit Filio ut distinguitur a Patre. Ergo non potest competere Patri. II. Argumenta aliorum. — Arguitur ab aliis (apud Durandum, 3. Sentent., diet. 1, q. 3). Primo sic: Quia infinitati nature attestatur quod possit esse in pluribus suppositis; unde consuevit dici quod pluralitas divinorum suppositorum cum unitate divinæ essentiæ provenit ex illiinitatione divinæ naturæ. Sed omnis infinitas et illimitatio repugnat creature. Ergo nulla una natura creata sic potest assumi, quod exsistat in pluribus suppo­ sitis. Secundo. Quia dependentia naturæ creata? assum­ pta·, perfectius terminatur per divinum supposi­ tum, quam terminaretur per proprium. Sed, si natura creata constitueret proprium suppositum, non posset simul esse in proprio supposito el in alieno. Ergo, fortiori ratione, natura creata assum­ pta ab uno supposito divino, non |>otest assumi ab alio. Tertio. Quia, sicut accidens naturaliter sustenta­ tur in supposito substantia?, sic miraculose natura humana sustentatur in supposito divino assumente eam. Sed unum accidens non potest simul esse in pluribus subjectis. Ergo nec eadem natura potest simul esse in pluribus suppositis divinis. Quarto. Quia Anselmus, Cur Deus homo (lib. 2, cap. 0), expresse dicit quod tres personas non potuerunt unum atque cumdcm hominem (issu· mere. — Et si dicatur quod Ansel mus accipit ibi hominem pro supposito, quod non est assumplibile,et non pro natura; — Contra : quia ibidem concedit quod una persona potuit assumere homi­ nem, non autem 1res person®; sed primum non potest concedi, accipiendo hominem pro supposito, sed solum pro natura; igitur secundum non nega- a; tri minaret. — terminat Pr. DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I. tiir, accipiendo nominem pro supposito, sed pro natura. § 3. — CONTRA TERTIAM ET QUARTAM CONCLUSIONES I. Argumentum Scoti. - Contra tertiam et quartam conclusiones arguit Scotus (dist. I, q. 2), probando quod essentia divina per >c subsistens, potest esse proximus terminus unionis. Quia ip-a natura divina nullum esse habet a persona, sed prius naturaliter quam sit in persona, dat esse per­ sona? : est enim natura de ><· hæc et per se subsi­ stens, licet non incommunicabililer; videtur enim quod incommunicabilitas non sil necessario propria ratio terminandi illam, sed subsistere simpliciter. II. Argumentum Durandi. — Arguit ad idem Durandus (dist. I, q. 4) sic. Si non posset'fieri unio naturæ humanæ cum divina in supposito divino quantum ad exsistentiam nisi fieret unio ejusdem naturæ cum proprietate relativa quoad personam, hoc non esset nisi quia unio naturarum secundum exsistentiam supponeret unionem secundum es?e personale, aut quia ad unionem secundum exsistere vel exsistentiam necessario concomitarelur aut seque­ retur unio secundum personam vel secundum esse personale. Sed neutrum istorum est. ut prolahitur. Ergo natura humana posset uniri divime personaiin supposito relativo (a) quantum ad exsistentiam, dato quod non uniretur proprietati relative quoad perso­ nam. Major patet : quia, si una unio non supponit aliam, nec necessario concomitatur aut sequitun tunc una potest esse sine alia. Minor probatur quan­ tum ad omnes ejus partes. — Quod enim unio naturæ divinæ cum creata in eodem supposito secun­ dum exsistentiam, non supponat, tanquam priorem, unionem quæ est secundum proprietatem relatixam. probatur : quia unio naturæ assumpta' cum persona, supponit unionem ejus cum essentia divina. Quod sic pntet : quia per illud primo competit persona? divinæ uniri naturæ assumpta?, per quod competii ei de]M»ndentiam terminare naturæ assumpta·; sed personæ divinæ compotit terminare dejiendentiam naturæ assumptio ratione substantia? vel essentiæ divinæ; ergo persona· divinæ competit uniri *natura assumpta? ratione essentia·, et non econtrn. Major patet : quia, sicut natura assumpta unitur quia dependet, ita persona assumens eam unitur quia terminat dependentiam. Minor patet : quia persona divina non subsistit nisi per essentiam, vel ratione essentia·; per hoc autem per quod competit sibi per se subsistere, competit sibi primo terminare depen­ dentiam nature assumptæ; et lure est essentia; quare, etc. — Quod autem ad unionem *natura creata? cum divina quantum ad exsistentiam, non necessario concomitetur vel sequatur unio ejusdem 5 naturæ cum proprietate relativa quoad personam, patet. Quia ista concomitantia vel consequentia non esset nisi ex habitudine essentia? divinæ ad proprie­ tatem relativam : quia humana natura secundum se nullam habitudinem necessariam habet ad hoc ut uniatur proprietati relative; et ideo, si sit ibi aliqua necessitas, illa consurgit ex habitudine naturæ divinæ ad proprietatem relativam, ut, quia natura humana unita est divinæ naturæ, quæ necesoriam habitudinem habet ad proprietatem relativam, per consequens uniatur alicui proprietati relativa». Sed istud non potest dici; quia essentia divina non solum halwl habitudinem necessariam ad unam pro­ prietatem relativam, sed ad omno. Si ergo, propter necessariam habitudinem naturæ divime cum pro­ prietate relativa, ad unionem naturæ humana * cum essentia divina secundum exsistentiam sequeretur necessario unio ejusdem cum proprietate relativa quoad personam, sequeretur quod non posset fieri unio humanæ naturæ cum divina secundum exsi­ stentiam. quin licret unio ejusdem cum qualilxd proprietate relativa quoad per^nam ; quia essentia divina ad quamlil^t habet necessariam habitudi­ nem, et non ad alteram solum; et ita unum suppo­ situm relativum non posset assumere sine alio; quod est erroneum. Relinquitur ergo quod in «upposito divino, licet relativo, posset fieri unio humanæ naturæ cum divina secundum exsisten­ tiam, dato quod non fieret unio cum proprietate relativa quoad jwrsonam; sed tunc talis unio non plus fieret in uno supposito quam m alio, sed æqualilcr in omnibus, quia esset solum secundum exsis­ tere, quod est omnibus commune, ct non secun­ dum aliquid proprium et personale. — Hæc Duran­ dus. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR RESPONSIONES § 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium articulum, restat profatis objectionibus, Dei cum adjutorio, respondere. Et ideo Ad primum contra primam conclusionem, dicitur quod in divina pnrscionlia, aut providentia, aut pro· destinatione, nulla est prioritas aut |xsterioritas nature ex parle actus divini, quasi unus sit prior alio, nec ex parte objectorum ut radunt sub actu intellectus aut voluntatis, quasi hoc prius natura sil scitum aut volilum «piam aliud; cum divinus intel­ lectus unicum actum habeat, quo ?imul natura fer- 6 LIBRI III. SENTENTIARUM tur in omnia sua objecta, potissime creata, sine set homines salvari per aliam causam. Sed quia quocumque discursu aut ordine reali, et similiter praeordinavit incarnationem Christi, simul cum hoc divina voluntas, ut probat sanctus Thomas, 1 p., praeordinavit ut esset causa nostrae salutis. » — q. 14, art. 7. Conceditur tamen quod est ibi ordo Ihec ille. — Item, 3 p., q. 1, art. 3, in solutione rationis ex parte rntiocinantis, scilicet intellectus quarti, sic dicit : α Praedestinatio praesupponit prae­ nostri, qui intelligit successive ea quæ in objecto scientiam futurorum; et ideo, sicut Deus praede­ sunt simul. — Ulterius, conceditur quod inter stinat salutem alicujus hominis per orationem alio­ objecta praevisa et pravolita est ordo volitus et praeor­ rum implendam, ita etiam praedestinavit opus incar­ dinati» a Deo; providit enim et pravohrit hunc nationis in remedium humani peccati, d — Hæc effectum esse propter alium, et ordinari ad alium, ille. — Ex quibus omnibus patet quod argumen­ et causari ab alio causalitate efficientis aut finis aut tum multa falsa assumit, potissime tria. Primum formæ. Et ideo conceditur quod Deus praevidit ele­ est, quod prius natura Deus praedestinet omnes ele­ ctos esse priores reprobis, et gloriam gratia, et prae­ ctos quam praevideat aliquid circa peccatores. Secun­ destinationem, gloriam, gratiam, redemptionem dum est, quod in divinis actibus sit ordo naturae ex esse priores casu aut peccato. — Conceditur ulte­ parte actuum in se, aut ut tendunt in objecta creata. rius, quod nullus est praedestinatus praecise propter Tertium est, quod Deus prius velit unum quam hoc quod alius est praevisus casurus, ad hunc sen­ aliud, prioritate natura : quia non solum falsum sum quod praevisio casus sit causa praedestinationis est quod in Deo actus intellectus sit natura prior stantis; sed tamen concedi potest, quod aliquem nun­ actu voluntatis; immo falsum est quod idem actus quam casurum et firmiter staturum Deus praedesti­ intellectus aut voluntatis prius natura tendat in navit ad sublevandum casurum, sicut Christum ad unum objectum quam in aliud, potissime loquendo sublevandum Adam. — Conceditur ulterius, quod de objectis creatis. — Si autem quis dicat quod sal­ Deus, quia ordinatissimo vult, hoc est, vult rectis­ tem concedendus est ibi ordo rationis ex parte ratiosimum ordinem in suis volitis, non in sua volitione, cinantis, etsi negetur ex parte ratiocinabilis; et sic quia, inquam, sic rectissime vult, ideo vult animam priussecundum rationem Deus voluit gloriam aninue Christi esse proximiorem ultimo fini et feliciorem Christi quam redemptionem humani generis, quia ac beatiorem ceteris beatis, et alios ordinari ad majus bonum prius vult secundum rationem, et sic illam, et non illam ad alios : ita quod tota prioritas pro illo priori voluit incarnationem per se et secun­ se teneat ex parte objectorum inter se ; non autem dum se, et non propter aliud; ergo, cessantibus ex parte actus volendi in se, nec ut tendit in obje­ posterioribus commodis, adhuc incarnatio fuisset, cta, quasi aclussit prior actu, aut idem actus prius quia voluntas divini beneplaciti semper adimplere­ quacumque reali prioritate tendat in hoc objectum tur, etc.; — dicitur quod inter majus bonum et creatum, quam in aliud Ad hunc sensum sanctus minus bonum pote. Item, 3 p., q. 24, art. 4, ubi sic dicit : ordinem inter se halæntes; et talium Ixmorum non < Si consideretur praedestinatio secundum praedesti­ est necessarium majus esse prius volitum secundum nationis actum, praedestinatio Christi non est causa rem, aut secundum rationem. Et sic non oportet nostrae praedestinationis; cum uno et eodem actu concedere quod Deus prius re, aut ex natura rei, Deu?» praedestinaverit Christum et nos. Si autem con­ aut secundum rationem, voluerit gloriam anima· sideretur praedestinatio secundum praedestinationis Christi quam redemptionem generis humani; immo terminum, sic praedestinatio Christi est causa nostrae potest esse quod prius secundum rationem voluerit praedestinationis. Sieenim Deus praeordinavit nostram secundum bonum quam primum. salutem, ab æterno praedestinando, ut per Jesum Ad secundum dicitur primo, quod sanctus Tho­ Christum compleretur. Sub praedestinatione enim mas, 3. Sentent.t dist. 1, q, 1, art. 3, tenuit illum æterna non solum cadit illud quod fiendum est in modum glo&andi auctoritates Sanctorum, quem tempore, >cd etiam modu> et ordo secundum quem tangit arguens, esse probabilem ; sed in Summa complendum est in (€) tempore » — lltec ille. — repudiavit euindem Unquam praesumptuosum. — Item, ibidem , in responsione ad 3nm, sic dicit : < Si Dicitur secundo, quod anima Christi non fuit prae­ Christus non fuisset incarnandus, Deus pneordinas- destinata ad tantam gloriam, propter solam redem­ ptionem generis humani, si sit sensus quod illa redemptio fuerit principalis finis gloriæ animæ (3) parte. — Ad. Pr I Christi, aut sute gratiæ, vel natura, quin potius, (<) eit in. — ex Pr DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I. 7 sicut superius dictum est, totalis gloria hominum I Ad tertium patet responsio per jam dicta; quia beatorum ordinatur sicut in finem in gloriam animæ consequens ad quem deducit, non est inconveniens, Christi — Dicitur tertio, quod redemptio humani loquendo de prioritate rationis. Unde breviter : prae­ generis fuit finis, sine quo non fuisset gloria animæ destinatio cætcronim electorum prior est praedesti­ Christi talis et tanta qualis et quanta nunc est. Vel, natione animæ Christi, secundum rationem intellisi redemptio humani generis non fuit finis gloriæ gendi ; sed prædestinatio animæ Christi prior est anima» Christi, fuit tamen finis incarnationis; aliud pnedestinatione aliorum, secundum viam perfectio­ enim est dicere hoc, et aliud illud. — Dicitur nis et causalitatis exsecutivæ (x) effectus temporalis : quarto, quod incarnationis Christi multiplex potest ut prima priorilas sit quasi priorilas intentionis; assignari finis : scilicet proximus et remotus; vel secunda vero sil quasi priorilas exsecutionis. — partialis et totalis. Proximus finis est redemptio ele­ Sciendum etiam quod prædestinatio Christi uno ctorum ; remotus vero perfectio universi, vel gratia modo potest dici finis nostra pradestinationis ex Dei, vel ipse Deus. Similiter omnia ista sunt finis parte effectus temporalis, et alio modo nostra prae­ totalis; singulum vero eorum potest dici finis par­ destinatio et redemptio potest dici finis pradestinatialis. Modo non est inconveniens, magnum bonum tionis Christi. Nam dupliciter aliquid potest dici occasional! propter minus bonum, tanquam propter finis alicujus, puta A esse finis ipsius B. Primo finem proximum aut partialem. Et de hoc sanctus modo, quia B ordinatur ad acquisitionem \el con­ Thomas, 3 p., q. l,art 3, in solutione tertii : « Nihil, servationem ipsius A ; sicut sanitas dicitur finis inquit, prohibet ad aliquid majus naturam huma­ medicinae. Et hoc modo nostra prædestinatio, quoad nam esse perductam post peccatum. Deus enim per­ terminum temporalem, est finis pradestinationis mittit mala fieri, ut inde melius aliquid eliciat. Christi; quia, sicut superius allegatum est, Deus Unde dicitur, Roman. 5 (v. 20) : Ubi abundavit praedestinavit opus incarnationis Christi in reme­ iniquitas, superabundavit gratia. Unde et in dium humani peccati. Secundo modo, A potest dici benedictione cerei paschalis dicitur : 0 felix culpa, finis B, quia ex ipso B provenit aliqua utilitas vel quæ talem ac tantum meruit habere Redempto­ aliquod bonum ipsi A, vel ipsum A tendit in ipsum rem! b — Uæc ille. — Item, 3. Sentent., dist. i, B sicut in illud cujus similitudinem et participatio­ q. 1, art. 3, in solutione quinti, sic dicit : < Sicut nem desiderat. Et isto modo prædestinatio Christi dicit Apostolus, Rom. 5 (v. 20), Ubi abundavit est finis nostra praedestinationis : quia salus nostra delictum, superabundavit et gratia. Unde non est in Christi gloriam redundat, ut superius dictum est; inconveniens si aliquod bonum ex peccato Deus eli­ et’ideo sua prædestinatio et nostra invicem se praciat, quod sine peccato non fuisset ; ut patet in mul­ cedunt. Praedicta autem distinctio fundatur in dictis tis virtutibus, ut in patientia, et poenitentia, et sancti Thomæ, 2. Sentent., dist. 1, q. 2, art. 3, hujusmodi. Et ita etiam ex peccato hominis hoc ubi sic dicit : < Finis alicujus rei dicitur dupliciter : optimum Deus potuit elicere, ut Deus incarnaretur; scilicet vel in quem tendit naturaliter; vel ex eo propter quod Gregorius (x) dicit : 0 felix culpa, quod ad ipsum sicut ad finem ordinari dicitur, ut etc. b — Hæc ille * — Dicitur quinto, quod ex posi­ utilitatem aliquam consequatur (£), secundum inten­ tione nostra non sequitur quod Deus praedestinave­ tionem et ordinem agentis. Utroque autem modo rit prius Adam quam Christum, si ly prius dicat horno dicitur finis creaturarum, etc. > Item, in prioritatem durationis, aut perfectionis, aut aliam solutione secundi, sic dicit : < Non est homo finis prioritatem realem. Si vero dicat prioritatem ratio­ omnis creatura, sicut ultimo intentum ab omni nis, non ex parte rationabilis, sed ex parte nostri creatura, sed sicut illud cui provenit utilitas ex intellectus rntiocinantis, non est inconveniens. Intel- omni creatura, b Item, ibidem (in corp, art.), sic ligimus enim primo, quod Deus voluit gloriam dicit : < Omnis creatura corporalis tendit in assimisuam et bonitatem suam manifestari generaliter in lationem natura intellectualis, quantum potest, productione perfecti univorsi; secundo, quod in qutc altion (γ) modo divinam bonitatem consequi­ illo universo voluit esse aliquas creaturas intelle­ tur; et propter hoc forma humana, scilicet anima ctuales et rationales beatas; tertio, quod pravidit rationalis, dicitur esse ultimus finis intentus a casum aliquarum creaturarum rationalium, quas natura inferiori, ut dicitur, 2. de Anima (t. c. 37). > praedestinaverat; quarto, quod decrevit lapsas repa­ — Hæc ille. — Vide lotum capitulum, vel articu­ rare per incarnationem Filii sui; quinto, quod lum, quia multum bene facit ad propositum. voluit animam Christi esse priorem arteris in gra­ tia et gloria, et omnes alias, et beatitudinem, et gratiam, et redemptionem earum ordinari in glo­ (а) exsecuti i — cxsecutxi Pr. (б) ex eo quod ad ipsum sicut ait finem ordinari dicitur, riam anima» Christi. (a) Hæc verba inveniuntur in benedictione ccrci pa­ *. schali ut utilitatem aliquam consequatur. — quia ex eo quod ad ipsum ordinatur, dicitur, sicut ad finem, utilitatem ah· quam consequi Pr. (γ) altiori. — abjection Pr. MUR) HL SENTENTIARUM S § 2. — AlJ ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Ad primum contra secundam conclusionem, dicitur primo, quod major, si intelligatur de dependentia causati ad suam cau­ sam, concedi potest, licet eam neget Occam, et Adam, 1. Sentent., disL I, dubio 4; et satis prolmbiliter; et praesertim ubi illa duo quæ terminant, eadem causalitalc et potantia terminant ; sicut est in proposito : nam quæhbel persona divina est totalis causacujuslibelcreaturæ, et tamen sunt 1res. Si autem intelligatur de dependentia unius relativi ad aliud coi relativum, falsa est : nam tali dependentia unum potest dependere ad inulta; sicut idem album numero est simile multis aliis albis, et tantum dependet ab uno quantum ab alio in esse relativo; et similiter, idem quantum est æquale vel duplum multis quantis, et dependet ab uno sicut ab alio. — Et ad primam probationem majoris (a), si sic intel­ ligatur, dicitur quod solum arguit de prima depen­ dentia, et non do secunda. Cum etiam secundo addi­ tur et arguitur quod major sit vera in omni genere dependentia», quin cum dependentia ali cujus fuerit totaliter tenu i nata, etc. ; —dicitur quod unum rela­ tivum terminat totaliter dependentiam alterius inten­ sive, non autem extensive; et ideo potest terminari non ad tot, quin ad (C) plura ejusdem rationis, si sint vel esse possint : unum enim ovum non potest assimilari tot ovis, quin pluribus. — Dicitur secundo, quod dependentia natura * assumpte ad personam assumentem, non est precise dependen­ tia causati ad causam ; quin talis causa litas est com­ munis tribus personis, et tres persona» simul ter­ minant omnem talem dependentiam creatura». Sed est potius dependentia relativi ad correlalivum, puta uniti (γ) ad unibile, vel suppositalis ad slippositans, et forma? ad suum formabile. Et si sit (c) dependentia causali ad rausam, hoc est ratione absoluti quod est in persona, et non ratione rela­ tive proprietatis; nec plus est ad unam personam, quam ad aliam. Nullum autem relative dictum in dhinis, in assumendo assumit propria vel distincta causalitate; sed dicitur assumere unum, et non dicitur assumere aliud naturam humanam, quia una persona relativa, virtute nature, essentia *, potentia» et omnium divinorum attributorum, unit >ibi naturam humanam, ita quod est illius unionis non tantum principium effectivum aut causale, sed etiam terminus relationis uniti ad unibile. De hoc sanctus Thomas, in 3 p., q. 2, art. 8, et 3. Sen­ tent , di>t. 5. q, I, art..1, ubi ponit quod assum­ (i) majoru — rninoru Pr. (€) ad. — Om Pr (y) umli. — unibt/if Pr (i) te) — Ad. Pr. ptio, ex parte assumentis, non solum dicit actio­ nem qua fit unio natura * ad personam, trahendo eam ad tale subsistere, quod est incommunicabile pluribus suppositis aut personis, nec est compossibik» eum alio subsistere in eadem natura vel per­ sona; sed persona divina terminat dependentiam natura», trahendo eam ad proprium subsistere ; quod est communicabile pluribus suppositis; immo inclu­ dit in sua significatione terminum actionis et unio­ nis. — Dicitur tertio, ad confirmationem ibidem adductam, quod non esi simile de accidente respe­ ctu plurium subjectorum, et de unione natura * ad plures personas ; quia dependentia accidentis ad sub­ jectum, est principaliter (a) dependentia causali ad causim. — Dicitur quarto, ad probationem mino­ ris, quod suppositum creatum totaliter terminat dependentiam natura; creata * , non autem suppo­ situm increatum ; quia terminationes illæ sunt alte­ rius rationis. Suppositum enim creatum terminat dependentiam natura» sute, secundum unum esse et unum subsistere, in quo aliud suppositum creatum communicare non potest, sed diversorum supposi­ torum sunt diversa? subsistentia; in creaturis ; non sic in divinis (C), quia divinæ persona? unicam habent subsistentiam, vel potius unicum persona» subsistere, et unicum esse et exsistere, licet habeant distinctas personalitates. Ideo non sequitur quod eadem natura haberet plures subsistentias, si assu­ meretur a pluribus divinis personis; sed solum quod esset unita pluribus personalitatibus relativis. Hoc autem non esset inconveniens. Quod declarat sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 1, q. 2, ari. 4, ubi sic arguit : α Major est distantia diversarum potentiarum anima» ad invicem, quæ etiam inabso­ lutis distinguuntur, quam divinarum personarum, quæ solum distinguuntur in eo quod ad aliud est. Sed anima unitur eidem membra secundum diver­ sas potentias; quod patet, quia organa aliorum sen­ suum sunt etiam organa tactus, qui per totum cor­ pus diffunditur. Igitur Deus potest uniri homini, ita quod 1res personae unam naturam assumant. > — Hæc ille. — Unde, si plura supposita creata, vel unum creatum et aliud increatum, haberent uni­ cam subsistentiam, sicut habent divina * * persons , tunc suppositum creatum non totaliter terminaret extensive dependentiam natura», quin posset ulte­ rius terminari per aliud suppositum habens eamdem subsistentiam. Sed quia nullum suppositum crea­ tum communicat cum alio supposito in eadem Sub­ sistentia, ideo quandocumque terminat dependen­ tiam natura», totaliter eam terminat, lam intensive quam extensive. Item, suppositum creatum terminat dependentiam natura *, eo modo quo totum subsistens terminat dependentiam partium ; persona vero divina (a) de. — Ad Pr. ($) a verbo tattandum usque ad diuinu, om. Pr. DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I. terminat dependentiam nature assumpte, co modo quo subsistens terminat dependentiam alicujus sibi uniti, sicut subjectum dependentiam accidentis. Constat autem quod idem non potest esso pars duo­ rum totorum subsistentium ; sed idem accidens potest uniri duabus substantiis habentibus eamdeni subsistentiam, sicut quantitas matçriæ el fornus. Ad secundum, negatur consequentia. Nec valet probatio per simile de supposito creato. Quia esse suppositi creati esi incommunicabile alteri supposito; et ideo, ad multitudinem et distinctionem supj»osilorum, multipiicalur esse et subsistere, ct per con­ sequens natura, quia plura esse non conveniunt eidem natura in numero. Esse autem et subsistere divini suppositi est communicabile tribus supposi­ tis; et ideo, plurificato supposito, non oportet plurificari esse, nec naturam assumptam. De hoc san­ ctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 1 : α Natura, inquit, divina a formis materialibus in duobus diflert. Primo quidem , per hoc quod formas materiales non sunt subsistentes; unde humanitas in homine non est idem quod homo, qui subsistit; divinitas autem est idem quod Deus; unde ipsa natura divina est subsistens. Aliud est, quod nulla forma vel natura (a) creata, est suum esse; sed ipsum esse Dei est ejus natura et quidditas; et inde est quod proprium nomen ipsius est, Quirest, ut patet, Exodi 3 ( v. 14), quia sic denominatur quasi a pro­ pria forma sua. Forma igitur in istis inferioribus, quia non per se subsistit, oportet quod in eo cui communicatur, sil aliquid per quod forma vel natura subsistentiam recipiat; et hæc est materia, quæ sub­ sistit formis materialibus ct naturis. Quia vero natura vel forma materialis non est suum esse, per hoc quod in alio recipitur, acquirit esse; unde» secundum quod in diversis est, de necessitate habet diversum esse; unde humanitas non esi una in Socrate et in Platone secundum esse, quamvis sit una secundum propriam rationem. In communica­ tione vero qua natura divina communicatur, quia ipsa est per se subsistens, non requiritur aliquid materiale, per quod subsistentiam recipiat; unde non recipitur in aliquo quasi in materia, ut sic geni· tus, ex materia et forma inveniatur compositus. Et iterum, quia ipsa essentia est suum esse, non acci­ pit esse per supposita in quibus est ; unde per unum et idem esse est in communicante et in eo cui com­ municatur; et sic manet eadem secundum nume­ rum in utroque. » — Hæc ille. — Item, q. 9, art. 5, in solutione deciminoni, sic dicit : u Nullo modo concedendum est quoi! in divinis sit nisi unum esse; cum esse semper ad essentiam pertineat, et præcipue in Deo, cujus esse est sua essentia. Relationes autem quæ distinguunt supposita in divinis, non addunt aliud esse super esse osscnliæ : quia non faciunt (s) natura. — anima Pr 9 compositionem cum essentia ; omnis autem forma addens aliquod esse super esse sulislantiale, facit compositionem curn substantia, et ipsum esse est accidentale, sicut esse albi ct nigri. Diversitas ergo secundum esse, sequitur pluralitatem suppositorum, sicut et diversitas essenûæ, in rebus creatis; neu­ trum autem in divinis, a — Hæc ille. Ad tertium dicitur quod major habet veritatem(s), quando illud quod convenit alicui ut distinguitur ab alio, eat principium distinctionis unius illorum ab alio : sicut filiatio, quia competii Filio ut distingui­ tur a Patre, et est principium distinctionis Filii a Patre, non potest competere Patri (6). Sed, major lalsa est, si intelligatur generaliter de illo quod convenit alicui ut distinguitur ab alio, quod tamen non est principium distinctionis illorum, sed concomitatur distinctionem, vel sequitur; sicut petet : narn anima rationalis convenit oculo ut distinguitur a pede, et tamen eadem anima est in utroque. Tunc dico quod incarnatio non convenit Filio ut distinguitur a Patre primo modo, sed secundo modo; et ideo potest utrique convenire. II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum aliorum, respondet Durandus (dist. I, q. 3), quod, α cum dicitur quod infinitati natura attestatur quod sil in pluribus suppositis, verum est de natura quæ intrinsece pertinet ad naturam ipsorum, et est tanquam fundamentum proprietatum quibus sup­ posita constituuntur et distinguunlui ; et hoc solum est divina natura et essentia. Sed esse in pluribus suppositis relativis, quasi (γ) extrinsece, puta, quia sine eo essent supposita, communicatur tamen ei exsistere in talibus suppositis, non arguit aliquam infinitatem. Quod patet ex simili : circumscribendo enim a Deo supposita relativa, et ponendo unum solum suppositum absolutum, sicut |>onunt Judæi et Gentiles, tanta infinitas esset in illo uno suppo­ sito, sicut nunc est in pluribus relativis; et tamen non oporteret naturam assumptam in illo supposito esse infinitam, quia non pertineret intrinsece ad naturam suppositi, sed solum ei communicaretur (8), ut suum esse finitum haberet (t) in supposito infi­ nito. Et sic est, in proposito, de essentia unius natura'create finita' in pluribus suppositis divinis. » Hæc Durandus; et bene; hoc excepto, quod dicit naturam creatam habere esse finitum in supposito infinito; hoc enim est falsum, ut alias videbitur. Posset etiam aliter dici, quod major aigumenli vera est, quando natura quæ est in pluribus suppositis, non acquirit nec accipit esse per supposita in quibus veritatem. — virtutem Pr (6) Patri. — Om Pr. (γ) çuaji. ~ Pr. (i) coniniuniraretur. — conimunu'a/ur Pr. (<) haberet. — habeat Pr (λ) <0 LIBRI III. SENTENTIARUM essentia subsistat, et de se sil hæc, non tamen est incommunicabilis; el consequenter, nec esi de se sup­ positum aut persona. Unio autem naturarum, opor­ tet quod fiat in natura, vel in persona; non autem iit in natura; ergo in persona; sed non absoluta; ergo relativa. Do hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. I, sic dicit : q Nomen natura', a nascendo (a) dictum, est sumptum a generatione viventium, quæ nativitas vel pullulatio dicitur, ut dicatur natura, quasi nasci tura. Deinde translatum est nomen natura ad significandum principium hujus generationis. Et quia principium generationis, in rebus viventibus, est intrinsecum, ulterius derivatum est nomen natura ad significandum quodlibet principium in­ trinsecum motus, secundum quod Philosophus dicit in 2. Physicorum (l. c. 3), quod natura est prin­ cipium motus in eo in quo est per se, et non secundum accidens. Hoc autem principium est materia, vel forma. Unde natura quandoque dicitur maleria, quandoque vero forma. Et quia finis gene­ rationis naturalis, in eo quod generatur, est essentia speciei, quam signat diffinitio; inde est quod hujus­ modi essentia quandoque dicitur natura. Et hoc modo Boetius diffinit naturam, in libro de Duabus Naturis, dicens : Natura est unumquodque infor­ mans specifica differentia, quæ scilicet complet diffinitionem speciei. Si ergo nunc loquamur de natura secundum quod significat (C) quod quid est. sive quidditatem speciei, vel essentiam, hoc modo accipiendo naturam, impossibile est incarnationem Verbi esse factam in natura. Tripliciter enim aliquid unum ex duobus vel pluribus constituitur : — Uno modo, ex duobus perfectis integris (γ) remanenti­ bus; quod quidem fieri non potest, nisi in his quo­ rum forma est compositio, vel ordo, vel (o) figura : sicut ex multis lapidibus absque aliquo ordine ad­ unatis, per solani compositionem, fit acervus; ex lapidibus autem et lignis secundum aliquem ordi­ nem dispositis, et ad aliquam figuram redactis, fit domus. Et secundum hoc, posuerunt aliqui unionem esse per modum confusionis, qu® scilicet est sine online; vel commensurationis, qme scilicet est cum ordine. Sed hoc non potest esse. Primo quidem, quia compositio, vel ordo, vel figura non est forma substantialis, sed accidentalis; et sic sequeretur quod unio incarnationis non esset per se, sed per 5 3. — ÂD ARGUMENTA CONTRA TERTIAM accidens; quod est falsum. Secundo, quia ex hujus­ ET QUARTAM CONCLUSIONES modi non fit unum per se simpliciter, sed secun­ dum quiersonæ assumentis. Sed, si natura creata sulfotantificaretur in supposito proprio, non posset substantificari in alieno creato vel increato, nisi assumeretur aliud novum subsistere in alio; et illud contradicit ei quod est subsistere in seipso. Et ideo istud non est possibile sicut aliud d. — Ilæc Duran­ dus, et bene. — Unde, breviter diei potest, quod natura humana ita perfecte supposilalur in supposito divino, sicut suppositarctur in proprio supposito; sed non ita incommunicabiliter. Cujus ratio superius est tacta, in solutione secundi Scoti. Ad tertium dicit Durandus, α quod non est simile hinc inde : quia supposita creata absoluta sunt, et ideo quidquid est in eis, distinguitur distinctione ipsorum ; sed divina supposita sunt relativa, et ideo non distinguitur quidquid est in eis, sed solum rela­ tiones, non quæcumque, sed opposita. i> — II.ec Durandus, et bene. — Posset etiam dici quod non est simile : quia, si idem accidens esset in diversis subjectis, haberet diversa esse, et sic esset idem et non idem; natura autem humana in pluribus sup­ positis non habet nisi unum esse. Conceditur tamen quod eam impossibile est esse in pluribus suppositis habentibus diversa esse. Ad quartum dicit Durandus, quod < Ansehnus intelligit quod 1res personm non possunt simul et semel assumere unum et eumdem hominem, xel humanam naturam, ita quod assumant eam ad unarn personalitatem. Dicit enim sic : Impossibile est 1res personas esse unam personam cum uno codemque homine (δ). Et in isto sensu conceditur quod 1res personæ non possunt assumere unam natu­ ram >. — Hæc ille, et bene. (a) prim®, — Om. Pr. ($) Verba Anselrm sunt: Plurei enim prrimuc nequeunt unum runutemgur haminrm a»iun\ere in unitatem per•oa® (Cur Deui homo, lib 2, cap. 9). (α) etiam. — Ad. Pr. (β) ngnificat. — ngnat Pr. (γ) vel. — Ad. Pr. (B) vel. — Om Pr DISTINCTIO ί. — QÜÆSTIO 1. in Christo, ut ipsi volunt. — Alio modo fit aliquid ex pluribus perfectis, sed transmutatis; sicut ex elementis fit mixtum. Et sic aliqui dixerunt unio­ nem incarnationis esse factam per modum complexio­ nis. Sed hoc esse non potest. Primo quidem, quia natum divina est omnino immutabilis; unde nec potest converti in aliud, cum sit incorruptibilis; nec aliquid in ipsam, cum sit ingenerabitis. Secundo, quia illud quod est commixtum, nulli iniscibiliurn est idem in specie; differt enim caro specie a quoli­ bet elementorum ; et sic Christus nec esset ejusdem natura cum Patre, nec cum matre. Tertio, quia ex his quæ plurimum distant, non potest lieri mixtio; solvitur enim species unius eorum, puta si quis guttam aquae amphora vini apponat ; et secundum hoc, cum natura divina in infinitum excedat natu­ ram humanam, non potest esse mixtio, sed remane­ bit sola natura divina, s — Sed forte dicet aliquis, quod ilice rationes solum probant quod non sit facta unio in natura, ad hunc sensum quod ex divinitate et humanitate non resultat una natura ; sed non pro­ bant quin natura humana sit immediate unita divinæ, ita quod primus terminus unionis sit essen­ tia divina. — Dicitur quod, si natura humana uni­ retur immediate et primo natura divinæ, hoc esse non posset nisi quia traheretur ad esse natura divinæ ut est esse natura. Si autem natura humana illo modo traheretur ad esse natura divinæ, unire­ tur sibi in natura; sicut corpus unietur animæ in resurrectione. Et ideo sanctus Thomas sufficienter probat intentum; potissime quia in divina natura nullum est suppositum absolutum praecedens rela­ tiones, cui posset uniri natura humana ; omnis autem unio, vel est in natura, vel in supposito natura, et ad naturam, vel ad suppositum natura. — « Tertio modo fit aliquid ex aliquibus non permu­ tatis, sed imperfectis : sicut ex anima et corj»ore fit homo; et similiter ex diversis membris unum cor­ pus constituitur (a). Sed hoc dici non potest de incarnationis mysterio. Primo, quia utraque natura est secundum suam speciem vel essentiam completa, divina scilicet, et humana. Secundo, quia divina et humana natura non possunt constituere aliquid per modum partium quantitativarurn, sicut membra constituunt corpus, quia natura divina est incorpo­ rea; nequo per modum materia * et forma *, quia natura divina non |M>tesl esse forma alicujus, prasertim corporei. Sequeretur etiam quod species resultans esset communicabitis pluribus; et ita essent plures Christi. Tertio, quia Christus neque esset humanae natura, nec divinæ; differentia enim addita variat speciem, sicut unitas in numeris, ut dicitur, 8. Metaphysics ( t. c. 10). »» — Hæc san­ ctus Thomas. — Ex quibus concludit quod unio I incarnationis non sit facta in natura. (a) unum corpus constituitur. — Om. Pr. H Ulterius, in sequenti articulo, probat quod sit facta in persona, et quod aliter nulla esset unio. Unde sic dicit : e Persona aliud significat (a) quam natura. Natura enim significat essentiam speciei, quam significat diffinitio. Et si quidem his quæ ad rationem speciei pertinent, nihil aliud adjunctum inveniri posset, nulla necessitas esset distinguendi naturam a supposito natura, quod est individuum subsistens in natura illa; quia unumquodque indi­ viduum subsistens in natura aliqua, esset omnino idem curn natura sua. Contingit autem in aliquibus rebus subsistentibus inveniri aliquid quod non per­ tinet ad rationem speciei, scilicet accidentia et prin­ cipia individuantia ; sicut maxime apparet in his quæ sunt composita ex materia et forma. Et ideo in talibus differt, etiam secundum rem, natura et sup­ positum, non quasi aliqua omnino separata, sed quia in supposito includitur natura speciei, et superad­ duntur quædam alia quæ sunt prater rationem spe­ ciei ; unde suppositum significatur ut totum, habens naturam sicut partem formalem et perfectivam sui; et propter hoc, in compositis ex materia et forma, natura non pradicatur de supposito; non enim dici­ mus quod hic homo sit sua humanitas. Si qua vero res est, in qua omnino nihil est prater rationem speciei vel natura suæ. sicut est in Deo, ibi non est aliud secundum rem suppositum et natura, sed solum secundum rationem intelligendi : quia natura dicitur, secundum quod est essentia quædam; eadem vero dicitur suppositum, secundum quod est subsistens. Et quod est dictum de supposito, intelligendum est de persona in creatura rationali vel intellectuali; quia nihil aliud est persona, secun­ dum Boetium (de Duabus Naturis), quam ratio­ nalis natur,t individua substantia» Omne igitur quod inesl alicui persono *, sive pertineat ad natu­ ram ejus, sive non, unitur ei in persona Si ergo natura humana non unitur Verbo Dei in persona, nullo modo ei unitur; et sic tollitur totaliter incar­ nationis fides; quod est submere totam fidem Chri­ stianam. Quia ergo (6) Verbum habet naturam humanam sibi unitam, non autem ad suam natu­ ram divinam pertinentem, consequens est quod unio sit facia in persona Verbi, non autem in natura.> — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit : « Licet in Deo non sit aliud secundum rem natura et persona, differt tamen secundum modum significandi, quia persona significatur per modum subsistentis. Et quia natura humana sic unitur Verbo, ut Verbum in ea subsistat, non autem ut aliquid addatur ei ad rationem sua * natura, vel ut ejus natura in aliquid transmutetur; ideo unio facta est in persona, non autem in natura. »— Hæc (а) Quotica in hoc textu D. Thorn.v legitur lignificat, aignificatur, Pr ponit tupiat, signatur. (б) eryo. — Om. Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM <2 pnedictas positiones, neque dicit esse factam unio­ nem Dei et hominis secundum essentiam vel natu­ ram, neque etiam secundum accidens, sed medio II. Ad argumentum Durandi. — Ad argu­ modo, secundum subsistentiam vel hypostasiin. » mentum Durandi, dicitur quod unio natur» humanæ Et postea, in solutione secundi, sic dicit : α Illud ad divinam, præsupponit unionem ejus ad aliquam quod advenit post esse completum, accidentaliler personam divinam. — Et ad probationem in opposi­ advenit, nisi trahatur in communionem illius esse tum, dicitur quod duplex est dependentia humanæ completi : sicut in resurrectione corpus adveniet natura ad personam divinam. Dependet namque anima? praexsislenti, non tamen accidenlaliter, quia natura humana ad suppositum divinum : uno modo, ad idem esse assumetur, ut scilicet corpus habeat tanquam ad illud a quo et in quo accipit esse actua­ esse vitale per animam; non sic est de albedine, lis exsistentia»; alio modo, tanquam ad illud a quo quia aliud est esse albi, et aliud esse hominis cui accipit siippositationem et personal i talem. Loquendo advenit albedo. Verbum autem Dei ab æterno esse de prima dependentia, dicitur quod essentia divina completum habuit secundum hypostasim vel perso­ est primum et remotum quo terminatur illa depen­ nam; ex tempore autem advenit ei humana natura, dentia; mJ persona est proximum quo terminatur, non quasi assumpta ad unum esse prout est natura, et proximum quod terminat; essentia (a) vero est sicut corpus assumitur ad esse anim», sed ad unum quod remotum; unde persona, virtute natura esse prout est hypostasis vel person». Et ideo hu­ divin», terminat illam dependentiam. Secundam mana natura non unitur accidentaliter Filio Dei. » vero dependentiam terminat persona, et sicut quo, — II;ec ille. — Ex quibus patet illud quçd dictum et sicut quod; et non essentia. Tunc ad argumen­ est supra, scilicet quod persona non terminat depen­ tum : Cum dicitur, Per illud competii persona.· dentiam natura assumpta.· per suum subsistere primo uniri natura assumpte, per quod competii prout est natura, sed prout est suppositi vel per­ ei dependentiam natura assumpte terminare, — sona·, etc. — Et sciendum quod Durandus in hac dicitur quod hoc verum est, si loquamur de secunda materia periculosus est : nam in suo scripto, prater dependentia; >ed in hoc sensu minor est falsa. Si illa qu» allegata sunt, videtur concedere quod natura vero loquamur de prima dependentia, tunc major humana unita est cuilibet person» divin»; immo, esi falsa, et minor vera. Et ad probationem minoris ex suis dictis videtur sequi quod quælibel persona est in sensu in quo negatur, — dicitur quod persona incarnata, sicut patet legenti eum in hac materia. non terminat dependentiam secundam per suum Ad argumentum principale in oppositum quæstiosolum subsistere, quod est commune toti Trinitati; nis (x), quoad primam sui partem respondet san­ sed per suam proprietatem subsistentem, qu» inclu­ ctus Thomas, 3 p., q. 3, art. 6, in solutione primi, dit non solum subsistere essentiale, sed, ultra hoc, I sic dicens : « Hac positione facta, dicendum est relationem cui convenit tale subsistere; nec perse (C) quod tre& person» essent unus homo, propter unam subsistere divinum ut est natura, sed ut est per­ humanam naturam. Sicut enim nunc verum est son», ut |x>st exponetur. Et si dicatur : quomodo dicere quod sunt unus Deus, propter unam natu­ differt secunda dependentia a prima, quia idem ram divinam ; sic verum esset dicere quod tres per­ videtur dare esse (γ) actualis exsistenti», vel com­ sona? sunt unus horno, propter unam humanam municare propriam subsistentiam, et suppositare naturam. Nec ly Unus importat unitatem per se, naturam? — dicitur quod non est idem : quia ad sed importat unitatem in natura humana. Nec pos­ hoc quod aliquid supposite! naturam aliquam, non set argui ex hoc quod 1res person» essent unus solum requiritur quod subsistat, sed etiam quod sil homo, quod essent unus simpliciter : nihil enim incommunicabileet proprium etdistinctum ; primum prohibet dicere qùod homines qui sunt plures .sim­ convenit essent i», non autem secundum. pliciter, sint unus quantum ad aliquid, puta unus Ad alia qu» tangit arguens (o), de concomitantia populus; et (€), sicut dicit Doctor Augustinus, 0. do vpI consequentia illarum unionum, non oportet Trinitate (cap. 3), diversum cat natura spiritus dicere : quia neutrum illorum damus; sed potius hominis et spiritus Dei, sed inhærendo fit unus illud quod dictum est, scilicet quod unio humanæ spiritus » secundum illud I. Corinthiorum (j (v. 17) : natura ad divinam essentiam pnesupponit unionem Qui adhirre.t Deo, unus spiritus est cum eo. n — ejus ad personam divinam. H»c ille. — Ad secundam partem ejusdem argu­ De prodictis sanctus Thomas, 3 p., q. 2, ari. 6 : menti, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 3, art. 3, < Fides, inquit, catholica, medium tenens inter in solutione secundi, ubi dicit : «Circumscriptis per intellectum personalitatibus trium personarum, remanebit in intellectu una personalitas Dei, sicut ille. — Similia dicit, 3. Sentent., dist., 5, q. i, art. 2 et 3. (e) eurntia. — euenlir Pr. (S) M. — Om Pr. ίγ dare eit *. — tue dare Pr. (I) arjuen». — Aristotelee Pr. I --------------------------(a) queutionii. — r/uait Pr. (f>) et — Om. Pr. 1 DISTINCTIO Π. — QUÆSTIO I. Judæi intelligunt ; ad quam poterit terminari absum­ ptio, sicut dicimus eam terminari ad |>ersonam Verbi, d — Hidc il le. Et hæc de quaestione (a) sufficiant. Benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO II. QUÆSTIO I. UTRUM PERSONA DIVINA POSSIT ASSUMERE ΕΝΊΊΤΑΤΕΜ TOTIUS RESULTANTEM EX MATERIA ITT FORMA LAPIDIS AD INVICEM CONJUNCTIS IRCA secundam distinctionem 3. Senten­ tiarum, quæritur : Utrum jiersona divina jrossit assumere en l i talem totius resultantem ex materia et forma lapidis ad invicem conjunctis. Et arguitur quod non. Quia persona divina non potest assumere naturam irrationalem. Sed talis en litos est irrationalis. Igitur. Minor nota est. Sed probatur major : Quia nobilior creatura nobilioris doni capax est. Ergo ad illud donum quod est nobi­ lissimum inter dona nobilioris natura, natura infe­ rior capacitatem non habet. Sed humana natura est nobilior irrationali creatura. Cum ergo inter omnia dona quæ natura· humanæ collate sunt, assumptio ipsius in unitatem divinæ pcrsonæsit nobilissimum, videtur quod hujus dohi creatura irrationalis capax non sit; et ita non erit nssumptibilis. In oppositum arguitur sic : Sicut in humana natura est similitudo Dei. ratione imaginis; ita in creatura irrationali est similitudo Dei, ratione vesti­ gii. Sed similitudo cl convenientia aliquorum ad invicem, est causa unibilitatis ipsorum. Ergo, sicut natura humana est unibilis Deo, ita et erratura irra­ tionalis. In hac qmeslione sunt 1res articuli. Primo, ponen­ tur conclusiones. Secundo, objectiones. In tertio resjïonsiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio : Quod Deus, otentia Dei alisolute, Deus potest assumere quamcumque creaturam vult. Unde, secundum hoc, non est una creatura magis assumptibilis quam alia. Loquendo autem de poten­ tia ordinata, illam creaturam assumere potest, quam congruit eum assumere ex online suie sapientiae. Unde illa creatura dicitur assurnplibihs, in qua hujusmodi congruitas invenitur. Invenitur autem in natura humana congruitas pr.e aliis, quantum ad tria quæ in assumptione requiruntur. Primo, quantum ad similitudinem unibiliuin. In humana enim natura invenitur expressior similitudo divina quam in aliqua creatura irrationali : quia homo, secundum quod habet mentem, factus ad imaginem Dei dicitur, cum in creaturis irrationalibus nonnisi similitudo vestigii inveniatur; et etiam, quantum ad qmedam, est in ea divina similitudo magis quam in natura angelica. Secundo, quantum ad termi­ num assumptionis. Tei minatur enim assumptio ad unitatem per onæ ; personalitas autem non inveni­ tur in naturis irrationalibus, cum |n?rsona sit ratio­ nalis natura individua substantia, ut dicit Boetius (in libr. de Duabus Naturis); in angelis vero est quidem (γ) persona, sed non secundum originem distincta, cum unus angelus ex alio non trahat ori­ ginem ; in humana vero natura, est persona distin­ cta etiam secundum originem; et ideo convenien­ tissime natura humana in unitatem divinæ person® assumitur, qu® distinguitur secundum relationem originis. Tertio, quantum ad finem assumptionis. Si enim perfectio universi dicatur finis assumptionis præcipuus, ul quidam dicunt, nulla natura particu- (i) obedicntiar. — objective Pr. (6) obedientur conspondet. — objective correspondit Pr. (γ) quidem, — quardam Pr. U LIBRI 111. SENTENTIARUM laris assumi potuisset, perquam ita universum perfici povet sicut per assumptionem humanæ nature: tum quia homo est ultima (a) creaturarum, quasi ultimo creatus, cujus natura assumpta, ultimum conjun­ ctum est primo (6) principio per modum circuli, qua· figura perfecta est, eo quod additionem non reci­ pit; tum quia in homine omnes creatura quodam­ modo confluunt, quia cum omnibus creaturis ali­ quid commune habet, ut dicit Gregorius (Homil. 29 in Evang.)', unde, homine unito, quodammodo omnis creatura unita est. Si vero linis assumptionis ponatur liberatio a peccato, sic etiam sola humana natura congrue assumi potuit : quia in irrationali creatura peccatum non erat; in angelica vero erat peccatum, sed irremediabile; in homine vero erat remediabile ; et ideo solam humanam naturam con­ gruum fuit assumere ; et sic, ea reparata, creatura irrationalis, quæ propter ejus peccatum dicitur deleriorala, secundum quod in usum hominis cedit, restaurata est. > — Hæc ille. In tertia vero parte, q. 4, art. 1, videtur opposi­ tum pradictorum dicere. Unde, ibidem, sic dicit : « Aliquid assum ptibile dicitur, quasi aptum assumi n divina persona. Quæ quidem aptiludo non potest intelligi secundum potentiam passivam naturalem, qua· non se extendit ad quod transcendit ordinem naturalem, quem transcendit (γ) unio personalis creatura· ad Deum. Unde relinquitur quod assumplibile dicatur aliquid, secundum congruentiam ad unionem pradictam. Quæ quidem congruentia atten­ ditur secundum duo in humana natura, scilicet secundum ejus dignitatem et necessitatem. Secun­ dum dignitatem quidem, quia humana natura, inquantum rationalis et intellectualis, nata est attin­ gere aliqualiter ipsum Verbum per suam operatio­ nem , cognoscendo scilicet et amando ipsum. Secun­ dum necessitatem autem, quia indigebat repara­ tione, cum subjaceret peccato originali. Hæc autem duo soli natum humanæ conveniunt : nam creatura irrationali deest congruitas dignitatis; natura autem angelice deesl rongruitas pradictæ necessitatis. Unde relinquitur quod sola humana natura sit assumptibilis. b — Hæc ille. — In quibus verbis videretur contradicere superius dictis. Sed nulla contradictio est; quia hic loquitur de potentia Dei ordinata, et superius loquitur de abso­ luta. Quod patet. Nam, in dicto articulo (o), primo loco, arguitur sic < Dicit enim Augustinus, in epi­ stola ad Volusianum : In rebus mirabiliter factis, tota ratio facti est potentia facientis. Sed potentia Dei facientis incarnationum, quæ est opus maxime mirabile, non limitatur ad unam naturam, cum (a) ultima — ultirniu Pr. '€) pino — Om. Pr. (γ) ordinem naluralmt, qurni tramcendit. — Om« Pr. (b) aridula — argumento Pr. potentia Dei sit infinita. Ergo humana natura non est magis assumptibilis a Deo quam aliqua alia crea­ tura. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod creatura denominantur aliquales ex ιό quod eis competit secundum proprias causas, non autem ex eo quod eis convenit secundum primas causas et universales : sicut dicimus aliquem morbum incurabilem, non quia non potest curari a Deo, sed quia per propria principia subjecti curari non potest. Sic ergo dicitur aliqua creatura non esse assumptibilis, non ad subtrahendum aliquid divinæ polentiæ, sed ad ostendendum conditionem crea­ tura, quæ ad hoc aptitudinem non habet, fi — Hæc ille. — Ex quo apparet quod hoc modo dicit natu­ ram irrationalem non esse assumptibilem, sicut morbum incurabilem : quia scilicet creatura irratio­ nalis ad hoc non habet aptitudinem. Multa tamen facere potest Deus in creatura, ad quæ non habet aptitudinem : quia etiam de nihilo cuncta produxit; quod est majus. Unde pro conclusione potest formari talis ratio : Ubicumque est aequalis potentia ex parte agentis, et æqualis potentia obedientialis (x) ex parte patien­ tis (6), potest sequi similis effectus. Sed divina potentia æqualiter se habet ad operandum in lapide et in humana natura; et natura lapidis æque est in potentia obedientiali (γ) ad Deum sicut natura humana. Ergo, sicut univit sibi naturam huma­ nam, ita posset unire sibi hypostatice naturam lapidis. Secunda conclusio : Quod Filius Dei non solum assumpsit animam, et corpus humanum, imino etiam tertiam entitatern resultantem ex illis sicut totum resultat ex partibus. Hanc ponit, 3. Sentent., dist. 2, q. 1, art. 3, q11 3, ubi sic dicit : Item : « Homines conveniunt specie ad invicem,secundum convenientiam in forma totius (a). Sed Christus fuit ejusdem speciei cum aliis homini­ bus, alias pro hominibus non satisfecisset. Ergo in Christo fuit fonna lotius. » — Hæc ille. — Et simi­ lia dicit, 3 p., q. 6, art. 5. — Ex quibus potest multiplex ratio pro conclusione formari, sicut patet. Tertia conclusio est quod Filius Dei, et quwllbet persona divina, posset assumere entitatern tertiam resultantem ex materia ei forma lapi­ dis. Probatur conclusio : Quia Deus posset assumere naturam lapidis. Sed illa natura esset quaedam enlitas tertia, resultans ex materia et forma lapidis. Igitur. Major et minor patent ex prodictis. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS 11. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Henrici et multorum aliorum. — Quantum ad secundum articulum, arguitur con­ tra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit Henricus, et multi alii, quod nulla natura irratio­ nalis, sit assumptibilis ad unitatem divinæ personæ. Et arguunt Primo sic. Illa natura non est (6) assumptibilis ad unitatem divinæ personæ, cujus nulla potentia est elevabitis ad visionem et fruitionem divinæ essen­ tial. Sed natum irrationalis, est hujusmodi; quia nulla ejus potentia est elevabitis ad videndum Deum et fruendum eo. Ergo nulla natura irrationalis, est assumptibilis. Minor de se juilet. Sed major proba­ tur tripliciter. (a) fecundum conimirnham in forma tohuj. — i/ι for tna totius, secundum convenientiam Pr. (C) non est. — Orn. Pr. 15 Primo sic. Sicut se habet esse naturale ad posse naturale, sic esse supernatural ad [»osse supema­ turale. Sed ni lia virtute potest fieri quod aliqua creatura habeat esse naturale, quin habeat aliquod passe naturale. Ergo nulla virtute fieri potest quod aliqua natura habeat e>se supematurale, et non habeat aliquod posse supematurale. Sed per assum­ ptionem iit quod natura assumpta habet esse divinum supematurale. Ergo per earndem fit quod habeat po>se divinum et supematurale. Tale autem posse est ad visionem et fruitionem. Igitur, etc. Secundo sic. Cui non potest communicari minus, nec majus. Sed minus est videre Deum et frui Deo, quam assumi in unitatem personæ vel suppositi; ut palet per Augustinum, sujær illud Joannisl (v. 14). Verbum caro factum est, ubi dicit quod, quia Evan­ gelium promiserat (v. 12) quod dedit eis potesta­ tem filios Dei fieri, ne homo miraretur et discrede­ ret (a), subjunxit quod majus e»t : Et Verbum caro facium est ; ex quo videtur quod majus sit naturam elevari ad unitatem divini suppositi, quam poten­ tiam elevari ad visionem et fruitionem Dei. Ergo illa natura non potest elevari ad unitatem divinæ personæ, cujus potentiæ non possunt elevari ad visionem et fruitionem divinæessentia», etc. Tertio sic. Si aliqua creatura posset assumi, cujus potentia non posset elevari, fortiori ratione, posset assumi creatura elevabitis, absque eo quod actu elevaretur. Sed creatura rationalis, cujus poten­ tia est elevabitis ad fruitionem et visionem Dei, non ,K)test assumi nisi actu potentia ejus oletetur. Ergo mullo minus potest assumi natura creata irrationa­ lis, cujus potentia nulla est elevabilis. Minor prol>atur : quia, si natura rationalis posset assumi non elevatis suis potentiis, cum ipsa sic manens sit peccabilis, sequitur quod persona divina assumens talem naturam, j>osset peccare;quod videtur incon­ veniens, et multis impossibile. Hæc argumenta in forma recitat Durandus, in prosenti distinctione (q. 1); licet non teneat conclu­ sionem. Item Godofridus, 5. Quodlibelo, q. 5; qui etiam non consentit conclusioni eorum. Item Henri­ cus, 13. Quodlibelo, q. 5; et propter ista tenet con­ clusionem eorum, et contra conclusionem nostram. Et ulterius (6) secundo arguitur sic : Majus est uniri Deo in persona, quam per gratiam. Ut dicit Augustinus, 13. de Trinitate, cap. 9, minus credi­ bile est quod Deus possit fieri filius hominis natum, quam quod filius hominis possit fieri filius Dei gra­ tia. Sed nulla creatura potest uniri Deo per gratiam, nisi intellectualis. Ergo mullo minus in persona. Tertio. Quia tunc esset verum dicere quod Deus esset lapis, vel bruturn. Quarto, arguit sic Henricus, ex intentione. Deus, (e) d i ia ederet. — discordaret Pr. (Λ) arguitur >ir. — Ad. Pr. 16 IJ Bit I ΙΠ. SENTENTIARUM inquit, dupliciter habet esse in creaturis : uno modo I Verbo, est deposita in morte, secundum Damasce· naturaliter, et sic est in eis per illapsum; «alio modo i num (dr Kid. Orth.), lib. 3, cap. G (el cap. 27, ae voluntarie, ctsieestin natura assumpta per circum- ' libr. 4, cap. 1), ubi dicit : Nullam autem naturic partium deposuit, non corpus, non unimani; sed corpus, et animam (i) rationalem, et intcllectualeni, ct volilivam, et operativam possedit, scilicet Dei Verbum. Sed, si forma compositi (δ) esset aliud realiter a suis partibus, cum illam non habuerit Christus in triduo, deposuisset aliquam naturam quam assumpsit. Tertio. Omnis forma ultimior, est perfectior : quia ultima continet in virtute omnes praecedentes; , sicut intellectiva continet in virtute sensitivam et vegetativam. Sed, si esset forma compositi alia ultra intellectivam, esset perfectior quam intellectiva; quod est contra secundam propositionem de Causis, ubi dicitur, in commento, quod anima intellectiva *1 est in horizonte ictemitatis, quantum ad superius. I Et similiter est contra Commentatorem, 2. Physi· | eorum. Item, Augustinus, 14. de Trinitate, cap. 14, dicit : Intellectiva sic ordinata est, naturarum , ordine, non locorum, ut supra illam non sit nisi Deus. Quarto. Si lotum addit aliquid supra paries, accipiendo illam formam compositi, quam tu das, et materiam suam, illa forma et ista materia sunt partes alicujus compositi. Oportet ergo, per te (γ), quod forma illius compositi differat realiter ab istis I partibus. Et iterum, accipiendo illam formam compositi, et materiam suam, cum sint partes, habent unum compositum ; et oportet quod illa forma com§ »2. — CoNThA secundam conclusionem jK/siti differat reahler ab istis partibus ; et sic in infi­ nitum. Et hæc est deductio Philosophi, 7. Mctaphy· I Argumentum Durandi. — Contra sccun- >ii\e, versus finem (l. c. GO), qmrrentis de essentia dam conclusionem arguit Durandus, in pm»senli compositi, an sit simplex, vel composita. Quia, aut distinctione (q. 2), probando quod totum non est essentia rei *composit.i esi simplex, vel composita, tertia rutilas distincta a suis partibus. Quia partes Si simplex, habetur propositum. Si composita, tunc unita.·, sunt lotum; nec lotum est aliud quam par- arguitur : Quia ex illa essentia composita el (3) suis bs unite; nec partes unilæ, quam totum conjun- , partibus resultat una simplex, vel conqiosita. Non * tum. Unum enim clauditur intrinsece in intellectu i simplex, quia sic halxdur propoeilunt. Ergo cnmpoalterius . quia impossibile est intelligcre conjun- sita; ct tunc ai^guilur sicut prius; et sic erit procesctuni, nisi ex partibus unitis; et econtra, bhpossi- sus in infinitum; quod est inconveniens. Stamlum bile est intelligcre conjunctionem partium, non esi igitur in primis, qucxl essentia compositi (c) est intclhgendo conjunctum cx eis; irnmo ulrobiquo simplex. videtur formalité! esse idem conceptus. Quinto. Quia Dionysius, secundo capitulo Eccle· siasticæ Hierarch ia, dicit quod mors in nobis non II Argumenta aliorum ■ Secundo arguunt est substantiie consumptio, sed unitorum sejiara· uhi (apud Joannem de Neapoli, Quodlib. 2, q. 7). tio. Sed illud non esset verum, si humana natura Primo. Quia Avicenna, 3. sua» Metaphysics, | realiter differret a suis partibus ; quia constat quod dicit quod homo est anima et corpus, et neutrum desineret per mortem, et est quœdam substantia. *r JH se. Igitur, etc. Secundo. Quia nulla natura totalis assumpta a Sexto, Quia, si humanitas alicujus differt realiter merx-ionem. Et, litti Deus sit intimus cuilibet creaturn· jw i illapsum, tamen intimior est natura· assumpte, cum natum assumpta amittat (») proprium subsisten lice, et subintret (C) esse subsistentia· nature ad (piam assumitur, ut sil idem suppositum subsistens in duplici natura, utraque tamen natura retinente (γ) suum proprium esse essentia» et exsistentiæ. Item, per illapsum Deus intimatur omni creaturæ naturaliter, ad duo: scilicet ad actum nalune primum, qui est esse, ut scilicel persistat; et ad actum secundum, qui est operari. Per circumincessioncm vero, intimatur natura» quam voluntarie assumit modo supernatural!, ad duo : scilicet ad sublevandum naturam in esse divina· subsistentiæ; et ad actum beatificum intolligendi et volendi. Ex his arguo sic : Sicut se habet Deus in omni creatura per illapsum, ad duas actione^ in ea producendas ; sic se habet ad creatunrn assumptam, ad producendum duas actiones su perna turales. Sed nulla creatura est susccptiva per illapsum priime operationis, quœ est esae, cpiin sit susieptibilis socundæ, qua» est operari. Ergo nulla natura eJ susccptibilis prima * operationis superna*, lundi· id esi, elevationis superna lura Ita ad esse divin e subsistentiae, nisi sit susccptibilis secunda·, scilicet liealitudinis. Sed hæc est sola intellectualis· Igitur illa sila est assumplibilis. (a) orni natura aitumpta annUaf — quam naturam (MTirniptani amidrrr Pr. (β) tuMwtrrL — tubtntrarr Pr. (γ| rfhn^ntf. — retinet b) et. — Ad. Pr. (6) conipofiti — compotita Pr. (γ) per te. — parte Pr. (Î) et. — etiam Pr. (i) compotiti — compotita Pr. DISTINCTU) II. — QUÆSTIO I ab omnibus prtibus essentialibus simul : aut differt se tota, et sic nihil includeret de prtibus essentia­ libus et essentia sua, quod est contradictio; aut ali­ quo sui ; et illud : vel esi pars essentialis, « t sic dif­ ferret a M *ipsa ; aut non essentialis, et sic essentia includeret aliquid non essentiale, quod est contradi­ ctio· Stqiihno. Si ex unione anima· ad corpus resulta­ ret res aliqua quam includeret humanitas, cum humanitas non includat nisi substantiam, et omni> substantia aut sit materia aut forma aut composi­ tum, oporteret quod illud esset alterum horum trium; et sic, vel esset duplex turma, vel duplex materia, vel duplex compositum ; «piorum quodlibet est inconveniens. Eigu. Octavo nrguilucâie. Totum hunmgeiieum e>t idem realiter quod omnes partes sine uiul.e. Ergo et quod­ libet totum. Consequentia videtur esse evidens. Ante­ cedens pro liatur dupliciter. — Primo. in generali, le omni lali luto. Quia omne quod e>l ejusdem nature genere et specie et numero cum aliquo, m< quod nulla virtute potest ab alio seprari, esi unum realiter cum illo. Sed lotum liomogeneiim, el omnes ejus partes suie unitae, sunt hujusmodi. Ergo tale lutum est idem realiter quod omnes sua· partes unitu·. Major est evidens. Quia quœcumque diffe­ runt realiter ; aut differunt genere aut specie aut numero actu, ut duo ligna, vel putentia, ut du.e pries ejusdem ligni. Ergo qua? sunt unius natura· genere, specie et numero actu et potentia, MC quod per nullam potentiam possunt esse plura numero, sunt idem realiter simpliciter. Minor vero palet, quantum ad hoc quod totum hmiiogeneiim et pries sute sunt ejusdem natune genere et speie ; quia hoc supponitur, si est totum homogeneum. Quantum etiam ad aliam prlem, scilicet quod sint ejusdmi natune numero actu, patet : quia in uno numero non sunt plura numero distincta actu ejusdem spe­ ciei; sed lotum est in seipso, saltem per identita­ tem realem ; partes etiam sunt in loto; ergo est impossibile (juod totum et partes, quæ sunt ejusdem natune in specie, sint alterius natune numero in actu. Quantum etiam ad ultimam partem, patet eadem minor : quia,quamvis una pars |>ossit in tali luto ab alia sejianiri, et per consequens ab ea numero distingui, tamen impossibile est, quacumque vir­ tute, esso vel imaginari e»e lotum separatum ab omnibus partibus unitis, vel omnes pries inter se unitas, esse separatas a toto. - - Secundo probatur idem antecedens, specialiter de quantitate, sic . Impossibile est esse vel imaginari duas quantitates ejusdem rationis, ut duas lineas, vel duas superfi­ cies, realiter distinebis, nisi ; aut situ, ut palet per Philosophum, 4. Phi/ticorum (l. c. 47), ubi arguit contra ponentes locum esse dimensiones sepa­ ratas (et hoc secundum philosophos); aut saltem subjectu (secundum theologus), ut cum duo corpora | 17 sunt in eodem luco. Sed linea et omnes pries «uæ unita·, sunt («) quantitates ejusdem rationis speci­ fier·, et sunt indistincta· ritu et subjecto, ut de»? patet ; et eadem ratio est de coi pre et superficie et prtibus suis. Ergo impossibile eM quod tales quan­ titatem sint aliquid realiter distinctum ab omnibu * partibus suis unitis. Nono. Arguitui per Commentatorem, 1. Physi­ corum (comm. 17), qui, ubi dicitur a Philosopho quod tutum mi aliud est quam congregatio partium, dicit ed est prius o quo et secundum esse intelligibile vel quidditnlix uni ; sepratioautem dicit prius in alio, el in re extra. — Sed contra utramque solu­ tionem arguitur. Et primu, contra primam. Quia. *i pries unita·, sunt causa necessaria tutius : aut hoc est ratione partium, aut ratione unionis; aut ratione uliitisl relatio, ergo psterior fundamento; sed psteriua nun impnil neceissitnlem priori. Nec inlione iitriusque : quhi tunc possibile esset intelligere pries unitas, non inlelligendo tutum , secun­ dum istam viam; quia illa· sunt priores secundum (a) unik, tant, — mut iioifu· Pr LIBItl HI. SENTENT! AHUM IM esx· quidditativum. — Contra secundam solutio­ nem arguitur. Quia tunc agens primum, cum non agat in tempore, sed in instanti, poterit facere par­ tes unitas sine ontitate totius. — Confirmatur. Quia non implicat contradictionem. Probatur: quia con­ tradictio, in quocumque signo temporis vel nature, aequaliter repugnat; et est impossibile aliquid esse medium in contradictione. Et in lior MTimdus ai tii-uhi» terminatur. ARTICULUS III. P O N l î N T l : B 11E S P O N SIO N E S § I. — Al) AHGUMENTA CONTBA PRIMAM CONCI.USIONEM Ad argumenta Henrici et multorum alio­ rum. — Quantum ad tertium articulum. res|M>n· dendum est objectionibus antediclis. Et ideo Λ<1 primum contra primam conclusionem, ivs|mjiidel Durandus idist. 2, q. 1), negando majorem. « Non enim O|»orlel quod illa sola natura sit assumptihilis ad unitatem divina» personæ, cujus aliqua latentia est (‘levabilis ad visionem et fruitionem Dei· > Et ad primam probationem, respondet : a Cum dicitur quod, sicut se habet esse naturale ad jiosse naturale, etc., — concedendum est. » Sed cum dicitur quod natura assumpta, per assumptionem habet esse divinum et supernaturale, — dicit quod « falsum est : natura enim assumpta nullum esse intrinsecum sibi habet, quod non habuisset, si sibi fupael derelida, et haberet, si sibi relinqueretur; sed per assumptionem fit quod suum esse naturale et intrinsecum Imbet in supponito divino. Et eodem modo, potentia nature assumpta * non debet habere aliam operationem quam naturalem, ex vi assum­ ptionis; M?d illam habet in supposito divino, ita ut dicatur esse illius suppositi tanquam operantis. Quod autem per assumptionem natura assumpta non acquirat esse supernaturale, cui correspondent in potentia po%>e supernaturale, quale ponunt, sci­ licet ut possit in visionem et fruitionem divina· essentia», patet. Quia case et poi&esibi correspondentia sic se halient, quod potentia nunquam potest in actum operationis suæ, nisi natura halwal actu esse : sicut vitiemus in naturalibus, ex quibus ipsi simili­ tudinem sumunt ; nulla enim res potest halwre ope­ rationem naturalem, nisi habeat esse naturale. Ergo, si |>osse in visionem tlivm.e essentiæ correspondent esse assumpto, impossibile esset quod aliqua crea­ tura videret Deum per essentiam, nisi esset actu assumpta a persona divina; quoti est manifeste fal­ sum et erroneum. Item : Si, elevata natura ad divinum esse |*»r assumptionem, necesse sit potentiam elevari ad posse in divinam operationem, non solum oporteret quod una potentia elevaretur ad tale posse, sed omnes potentiæ illius natura· : quia non ponitur elevatio potentia· ad tale posse, nisi propter elevatio­ nem essentiæ ad tale ose; omnes autem potentia» supponunt naturam, et in ipsa fundantur; ergo, ea elevata, omnes elevantur. Hoc autem est falsum : quia tunc natura humana non esset assiimplibilis ; quia non omnes potentia * ejus sunt elex abides nd visionem et fruitionem divinam, sed solum intelle­ ctus et voluntas elevantur. Ergo elevatur potentia, elevata essentia proportionnliter : quia, sicut non elevatur essentia ut habeat intrinsece et inhærenter aliquod esse quod prius non habelmt, sed solum nt sil altioris suppositi; sic elevatur potentia, non nt habeat aliquod posse quod prius non hal>ebat, vel aliquem actum, sed quia ipsa et actus ejus sunt altioris suppositi tanquam ojierantis d. — Ha»c Durandus. — In quibus, licet dicat mulla veni, tamen princi|Kilis radix solutionis est contra funda­ menta sancti Tlioniæ, in hoc quod ponit quod natura assumpta non habet esse supernaturale, sed solum illud idem esse quod habuisset, vel halwret, sibi derelicta. Hujus enim falsitas alias ostendetur. Et ideo, dimissa illa solutione, quam Durandus traxit a Godofrido, 5. Quodlibcto, q 5, amplector solutionem Bernardi de Gannato, quam ponit ibi­ dem, contra Godofridum, in his verbis : u Major, inquit, principalis rationis est falsa, quoti scilicet nihil est elevabile ad e>se sujiernalurale, quod non habet potentiam elevabilein ad operationem supornaturalern : quia non est simile de esse, ad quod Iit assumptio, inquantuin fit ad unitatem suppositi, et de cognitione, ad quam non fit assumptio; unde remanent distinctio operationes, sicut naluræ. Minor etiam falsa eat : quia potentiæ, etiam inflnne, in Christo, elevabantur aliquo modo ad operationes supernaturale», inquantum erant quasi instrumenta Dei operantis; sicut manus Christi habebat operatio­ nem supernaturalem, inquantum erat instrumen­ tum divinitatis, quia ad lactum ejus curabantur infirmi. — Iterum. Non est simile de esse et opera­ tione : otentia. quie fundatur in essentia non (a) secundum quod elevata, sed secundum quod ed talis essentia : non enim potentia animæ Christi consequitur animam illam secundum ortionaliter elevarentur : sicut nec albedo Christi, vel risibilitas, fuit in aliquo elevata, nisi per accidens, inquantum inerant illi ili vino supposito; non tamen inquantum divinum, sed inquantum factum suppositum natura; humante. Patet ergo per hoc ad primam prolatio­ nem qua probatur major. Quia Deus potest alicui naturæ conferre esse supernaturale, absque hoc quod conferat ei operari supernatural i ter : quia esse consequitur essentiam immediate ; quia etiam facta est assumptio in unitatem suppositi, cujus |ionimus unum esse; non autem sic est de operatione. » — Hæc Bernardus; et bene, ac conformiter principii ** sancti Thoma *. — Item, ante prædicta, sic dicit : n Natura qiuecnmque nata pei se subsistere, ita |K)tuit assumi a persona divina, sicut natura humana, propter illimitationem divini suppositi. Unde, quia quodlibet suppositum creatum est limi­ tatum, ideo oportet quod sit suppositum natura * limitatæ; cujus contrarium est in divino supposito, <|uoersona divina assumere naturam cujus nulla poten­ tia elevetur ad operationem supernaturalem. — Nec valet si arguitur quod operatio sequitur esse rei, esse autem est elevatum, ergo et operatio. Quia ope­ ratio sequitur conditionem forma * a qua principia­ tur; unde, secundum majorem vel minorem inten­ sionem caloris, calidum magis vel mimis calefacit. (a) Mtt. — erit Pr. 19 Cum ergo in natura assumpta remaneant potentiæ in propriis naturis, quia assumptio non fit in natura, remanebunt operationes naturales sine aliqua eleva­ tione; nisi, ex speciali dono gratiæ gratum facien­ tis, potentiæ elevabiles eleventur. > — Hæc Ber­ nardus. Ad necundam probalienetn fa), respondet Duran­ dus, quod < non oportet quod majus non possit communicari ei cui non potest communicari minus, nisi majus et minus sint ejusdem rationi *», vel sal­ tem minus includatur in majori : sicut minus est volare quam intelligere; et tarnen homo, qui potest inlelligere, non potot volare. Elevatio autem |»otentiæ ad visionem et fruitionem divinam, et elevatio * natura ad unitatem divinae personae, non sunt unius rationis; nec unum includitur in alio; mint enim separabilia. Vel potest diri,ad minorem, per interem­ ptionem : quia assumi in unitatem divinæ persona *, non est majus, accipiendo majus pro meliore et digniore, quam videre Deum et frui Deo. Sicut enim melius est concipere Deum mente quam came, si hæc ad invicem separentur, ut dicitur in libro de Sancta Virginitate; pari ratione, melius est et dignius videre Deum per essentiam, quam uniri Deo per subsistentiam, si hæc ad invicem -eparentur. Et quod dicit Augustinus super Joannern. non sic accipiendum est, quasi sit melius et dignius assumi quam filium Dei fieri; sed quia major (€) dignatio ostensa est in uno quam in alio; et ideo, dato illo, datur confidentia de alio. Vel, dato quod majus esset assumi quam filium Dei fieri, in natura quæ capax est utriusque, puta in homine, in quo proposito loquitur beatus Augustinus; tamen, in creatura quæ non est capax divinæ filiationis, ut est creatura irrationalis, majus esset filium Dei fieri quam assumi; quia primum implicat contradictio­ nem, secundum autem non. > — Hæc Durandus. — Et quasi eamdem responsionem ponit Bernardus de Gannato, in Impugnationibus Henrici, Quod· libeto 13, q. 5, ubi sic dicit : < Istæ duæ uniones non sunt oomparabiles, cum non sint ejusdem rationis, nec ordinis. Posse autem minus, ubi ali­ quid jKitest majus, tenet in his quæ sunt ejusdem rationis : ut qui potest portare centum, potest por­ tare quinquaginta; et qui non potest quinquaginta. non potest centum. Sed tamen, licet majus sit pro­ ducere hominem quam asinum, non sequitur quod qui ]>otest producere hominem, possit producere asinum. Et ideo, licet majus sit assumi ax· sim­ pliciter. Non potest autem minus, illud quod potest majus, quando ad minus plus requiritur quam ad majus. A<1 assumptionem autem in persona, non requiritur nisi quod sit subsistihilis, id est, |M)tens agnini ad esse subsist eniim; quod invenitur in omni individuo substantia·, sed ad habere gratiam, requi­ runtur petentia· in tolligi biles. Et ideo non valet. Similis modiis arguendi esi : Majus est esse homi­ nem quam (*sse animal ; ergo negative, e converso, quod non jiotest esse homo, non potent esse animal. Et non valet. — Potest etiam dici quod, ex parte natura-n^sumptibill·, non est majus illud per quod habet rationem assumptibihtntis, quam ilhnl per quod est tinibilm Deo per gratiam; immo, multo minus; sicut ratio Milsistibilitalis minus est quam ratio intelloi liialitatis. Et ideo major jieifeclio natu­ ralis rcqhiritui ad naturam qu.»· est unibilis Deo per gratiam, quam ad illam qu.r est assum pii bilis in pri^oiia, licet actus assumptionis ad personam, sit major quam unit» |»ei gialiam. Licet quidam dicant, et bene, qimd, si ista duo dividantur, uni<» iu perN»na, et unio per gratiam, quod majus est creatura» uniri Deo per g ratiarii, quam uniri in jwrsona sine gratia; sed uh unique conjunctum, majus est quam alterum, sicut fuit in (’.Iuisto. » — Hæc Bernardus, et bene. Λ·Ι h tÎHini (i) dicit idem Bernardus, ubi supra, quod « Deus pu»et assumere naturam in qua e>set jKsciliim. Quia nalmani asMiniptam posgol dimit­ tere sibi, quantum ad suas proprias operationes, recipiendo eam unitam divino supposito; simt Chri­ stus in passione dimissus luit proprie pœnalitntî. Et ideo, cum operatio sequatur nahiiaiii qua· est prin­ cipium ejus, omnis autem natura creata potest defi­ cere, defectus nutem voluntarius est pecralum, o(»oi tel |»onere quod Verbum potuit assumere natuiiin in qua potuisset puam bonitatem, cum sil increatus, immobilis, incor|»oreus. produxit creaturas mobiles et corpo­ reas. El similiter, malum pœnæ a Dei justitia intro­ ductum esi, propter gloriam Dei. .Malum vero culpa· commitlilur per recessum ab arte divinæ sajiienlia», cl ab ordine divina * IxmitAlis. Et ideo Deo (ζ) con­ veniens esse |»oluit assumere naturam creatam, niiilabilem, corporeamcl jxenalitati subjectam; non autem fuit ei conveniens assumere malum culpa.·, n — Hæc ille. — Et de hoc plus dicetur, disl. 12. Dicitur igitur aliter ad argumentum, quod, si aliqua natura rationalis assumeretur sive elevare­ tur (γ) ad unitatem divini suppositi, ipsa non esset peccabitis. Cujus ratio esi, quia tali natura? nullus mlns attribueretur sicut agenti, sed solum sicut principio actionis : quia suppositum est quod agit ; suppositum autem talis natur.»·, cum sit Deus, nullo modo peccare potest, nec defective agere. De hoc sanctus Thomas, 3p.,<|. 19, art. 1 (ad 3U’“) : « Ope­ rari, inquit, est hy|>o-tasis subsistentis, sed secun­ dum formam, et naturam, etc. » Ad secundum palet solutio ex responsione ad secundam prolationem primi (0). Ait tertium dicitur qusumpsiss» *t naturam lapidis, (e) sic verum dicere quot necesse quod habens prius, habeat id sufficit : quia conceptus totius alius est ab illis tri­ quod est posteritis, præcipuh quando prius in esn» bue simul aut separat i in sumptis; e>t enirn conce­ suo non de(>endet a posteriori; et ideo, cum operari ptus unus, non per modum acervi, beatifice sit posterius essi * vel per se vel prout est in II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum supposito, non est necesse quod natura assumpta sit beata vel grata. Nec valet simile : quia cuilibet aliorum, respondet Joannes de Neapoli, in suo natur® debetur sua operatio naturahs, quam etsi . secundo Quodhbeto, q. 7, quod « liar praedicatio, Humo est anima ct corpu . non ect accipienda seu non semper habeat, semper tamen potest halxre illam, nisi sit aliquod impedimentum; unde ignis intdligenda jM?r realem identitatem praedicati cum *t prædicalio causalis, quia semper potest agere, quantum est de se, et anima subjecto; sed magis e rationalis inlelligere ; sed homo læne |utest v-.m» sine scilicet anima ct coipus Mint musc intrinsecae * natura *,humana materialis scilicet et formalis. Vel actu beatifico, et erit perfectus in natura humana, e\[K>nendum est sic : Humo r^i anima et corpus, quantum ad ejus essentialia. Et ideo intimatio per­ id est, habens naturam compositam ex anima et son® assumentis ad naturam assumptam. non requi­ corpore. > — Hæc ille; et conformiter sancto rit perse nisi unum. scilicet sublimationeni in esse. Sed ex quadam congruentia, in se, et in compara­ Thomæ, ut patet in probatione conclusion». Ad secundum respondet qui supra, quoti < illa tione ad genus humanum, alia facta sunt in Chri­ sto. n — Hæc ille. — Et liene concordat sancto auctoritas non est ad propositum, propter duo. Primo, quia Damascenus non dicit ibi. quod nul­ Thomæ, 3. Sententiarum, dist. 2, q. 1 . art. 1, lam naturam Dei Verbum dejiosuenl in morte; sed qu I, ubi sic dicit : artibu> natura * humaii.e. Secundo, quia mentis; unde non est ibi nisi personalitas increala Damascenus ad litteram loquitur de Christo, non Et præterea, quamvis in natura irrationali non pro tempore mortis, sed pio tempore post nsurre· inveniatur persona, invenitur tamen in ea hyposta­ sis et suppositum ; unio autem non tantum facta est clionem. Unde dicit sic (de Fid. Odb.. Id>. 4. cap. I ) Past eam quxex mortuis resurrectionem, in persona, sed etiam in supposito et hypostasi. Sed * omne quidem passione» deposuit : corruptionem congruum non erat ut assumeretur : et præeipûe dico, cl [amem, ** / sitim, ct somnum, et fatiga­ quia natura assumpta maxime beatificatur, ut dici­ tionem, cl laborem, ct qmrcnmqiir talia, Nullam tur in Psa!ifio(64, v. 5), Beatu * qurm elegisti et assumpsisti : beatitudinis vero, qua * in actu mentis autem natura' partium deposuit, non corpus, etc., ut supra. Post resurrectionem autem, non consistit, creatum irrationalis particeps esse non solum partes humana * natura? fuerunt unitæ Verbo, potest, n — Hæc ille. sed etiam lota humana natura. — Vel dicendum quod nullam naturam semel assumptam Verbum § 2. - An ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM Dei deposuit totaliter : quia etiam humanam natu­ CONCLUSIONEM ram, quamvis deposuerit ut est distinguibilis a par­ tibus, non tamen deposuit eam totaliter; quia non I. Ad argumentum Durandi — Ad primum deposuit eam quantum ad partes ejus. Totam enim naturam coni|x)sitain Udaliter deponere, est deponere contra secundam cone lusionem, negatUr antecedens. Nec valet probatio ; quia unum relativorum claudi­ eam quantum ad se totam, cl omnes ejus partes tur in intellectu alterius, et tamen rea Ii 1er distin­ quas includit essentialiter; sicut et totam aliquam guuntur. Falsum etiam est quod idem sil conceptus naturam totaliter destrmne, est eam dcslnierequanlum ad se totam, et omnes ejus jiartes- — Vel totius et partium quantumcuinquo unitarum, cum dicendum quod proprie loquendu. Dei Verbum unus referatur ad alium : |>artes enim unita·, sunt humanam naturam in morte non nit xerba Athanasii (de Beutit. Verbi Dei. lib 6), quæ sunt ha *c : Maledictu * , qui lotum hominem, (a) totum. — Om. Pr Llllll I III. SENTENTIARUM 2i quern assumpsit Dei Filius, (lenuo assumptum partes alicujus compositi ; sed îpsæ natura partium eel liberatum, tertia die a mortuis resurrexisse sunt partes natura compositae. Nec est verum quod non confitetur. Hæc sunt verba Athanasii. a In Philosophus, 7. Metaphysics (l. c. 60), dicat quod illis, inquit nanctus Thomae, verbis, Athanasius essentia substantiæ cornposilæ sil simplex ; quia tale non intellexit quod lotus homo denuo sit assum­ dictum clare implicat contradictionem : quidquid ptus, id est, omnes partes ejus, quasi Verbum Dei enim est in substantia prater ejus essentiam, est pries naluræ humans deposuerit per mortem ; sed accidens; et ideo essentia siibslanliæ cornposilæ est quod iterate totalitas naturæ assumptæ sit in resur­ composita, et essentia simplex est solius substan­ rectione reintegrate, per iteratam unionem anima? tias (a) simplicis. Sed Philosophus vult ibi, quod ct corporis. > — Hæc ille. forma substantialis substantia? cornposilæ, quæ est Ad tertium respondet qui supra, quod a nullus in ea prater partes materiales, est forma simplex; dicit quod in homine sit aliqua forma ultimior el ex qua tainen et materia resultat natura composita ». perfectior quam anima intellectualis. Sed dicitur — Hæc ille, el bene; nam, sicut ponit sanctus quod ipsa tota natura humana differt realiter a sua Thomas, su per eodem loco, 7. Metaphysicæ (lecl. 17), forma, et est ea perfectior, sicut totum est perfe­ Aristoteles ibi loquitur de principio formali, quod ctius sua parte; quamvis quantum ad duralionem non est elementum, nec ex elementis. sit secundum quid imperfectior quam ipsa anima, Ad quintum respondet qui supra, quod « mors in quia anima humana est incorruptibilis, natura autcrn nobis est consumptio substantiæ composite?, quia humana corruptibilis. Et idcirco dicitur esse in hori­ per mortem talis substantia desinit et consumitur : zonte internitetis, quantum ad superius, anima non tamen totaliter, quia remanet in suie partibus. intellectiva. Vel hoc dicitur, quia est suprema inter Tamen mors non est in nobis consumptio substantiæ omnes formas quæ sunt actus materne, online partialis, scilicet materiæ vel fonme; sed est talium natura immediate exsistens post substantias separa­ substantiarum unitarum separatio ». — Hæc ille, et tas. Et hoc solum vult dicere Commentator, 2. Phy­ liene. sicorum, et non quod tota natura humana non sit Ad seAtuin respondet quod « humanitas differt a aliquid perfectius sua forma; Commentator enim partibus se tota. Et ad illud quod conlra hoc argui­ ibi comparat animam intellectivam ad reliquas for­ tur, dicendum est quod differre se loto potest intelmas quæ sunt actus materis. — Ad dictum Augu­ ligi dupliciter. Uno modo, prout lotum est distribustini, dicitur quod Augustinus non aliud intendit, livum pro partibus totius; et sic differre se toto ab nisi quod supra animam intellectivam est solus aliquibus, est differre ab eis secundum quamlibet Deus, quantum ad causalitatem; sed super eam, bili partem; et quod sic differt ab aliquo se toto, quantum ad perfectionem, Mint omnes substantial nullo modo includit illud. El per istum modum séparait·, et etiam ipsa natura humana totalis, rum natura coinjiosita non differt se tota a partibus suis. omne lotum sit perfectius sua prie. » — Hæc ille; Alio modo potest aliquid dici ab alio differre se toto, et conformiter sancto Thoma?, 4. Sentent., dist. 44, prout lotum slaj pro ipsa natura tota composita; et q. 1, art. I, <|u 2, in responsione secundi, ubi quod hoc modo differt se loto ab aliquo, potest illud dicit sic : « De humanitate et de qualibet forma includere : quia aliquod lotum potest esse alterius totius esi duplex opinio. Quidam enim dicunt quod natura a partibus etiam unitis, et per consequens idem secundum rem est forma lotius pI forma par­ ab eis differt realiter, el tamen eas ut partes inclu­ tii ; sed dicitur forma partis secundum quod perficit dit d. — Hæc ille, et bene. — Et vult dicere quod, materiam, forma autem lotius secundum quod cx cum dicitur, A differt se toto a B, ly toto potest sumi ea lota nilio spedei consequitur; et, secundum hanc syncategorematicé, ut æq ni va let huic complexo qua­ opinionem, humanitas secundum rem non esi aliud libet Mii parte; vel potest sumi categorematicc, ut quam anima rationalis. Alia est opinio Avicenna·, æquivalet huic complexo composito ex partibus. Et quæ verior videtur, quod forma totius non est forma in hoc sensu conceditur quod totum se toto differt partis tanturn, nec alia forma prater formam par­ a partibus. Nec tamen sequitur : Ergo secundum us; mnI est lotum resultans ex cnm| *osilione mate­ quamliliet sui partem differta partibus; quia unus ria· et forma·, comprehendens in se utrumque; et istorum sensuum est impertinens alteri. Iioh forma totius, essentia vel (a) quidditasdicilur. » Ad *eptlmum respondet quod < humana natui a - Hæc ille. est substantia, non materia, nec forma, sed compo­ Ad quartum respondet qui Mipra. quod < totum situm. Nec sequitur quod in homine sit duplex comnon addit Mipra parte * aliquam formam ; sed ipsi poeilurn quia materia el forma, etiam unite, non lota natura est aliquid realiter differens a naturis sunt natura composita, sed alterius natura ab ea ». tuntarum partium etiam unitarum. Nec e>t dicen­ — Hæc illo; et bene; dum tamen bene inlelligatur. dum quod if>a natura composita et partes ejus sint Est enim duplex compositio, scilicet ex his, et cum (a) n ten fui — etienfialu Pr. (*) itibffantur. — ruentur Pr. DISTINCTIO II. — QUESTIO I. /iis. Loquendo do prima compositione, nec materia, nec forma est composita compositione ex his, scili­ cet ex partibus diversarum rationum. Sed loquendo de secunda compositione, scilicet cum his, concedi­ tur quod materia est composita, et forma est com­ posita, id est, cum alio posita. Utrum autem in homine sit duplex compositum compositione ex his? credo quod sic, scilicet natura el supjiositum. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. I, in solutione secundi, sic dicit : « Ex anima et corpore constitui­ tur in unoquoque nostrum duplex unitas : scilicet * naturo , el persona *. Nntuni» quidem, sicut anima unitur corpori, naturaliter perlinens ipsum, ut ex duobus liat una natura, sic ut ex artu et |»otenlia, vel materia et forma. Unitas vero persome constituitur ex cis, inquanlum esi unus aliquis sulisistens in carne et anima, n — llæc ille. Ad octavum difit qui supra, quod non est simile de loto homogeneoet de loto heterogenoo. Undeconcedilquod tolli iu bomogeneiim non est aliud <|uam sum partes unitio, sed lotum beterogeneum est aliud a suis partibus etiam unitis. Quod nutem lotum homogeneum non sil aliud a partibus suis unitis, probat per duas rationes adductas ad probandum antece­ dens hujus argumenti. Contra : Sed apparet milii quod ulrumqiie lutum oiffert a suis partibus, sicut effertus a sua causa, et constitutum a constituente, et |>oslerins a priori. Dico igitur aliter, negando antecedens. — Etod pri­ mam ejus probationem, dicitur primo, quod xdiim probal quod lotum non est alterius natura * numero in actu a suis partibus; sed cum hoc stat quod lota natura ct partes ejus differunt, sicut ens in actu ab entibus in potentia. Dicitur secundo, quod non omnia inseparabilia secundum esse el intelligi, sunt idem realiter; sicut patet de duabus relationibus reatibus oppositis. Unde, quamvis totum sil insepa­ rabile a prlibu>, non tamen sequitur quod sit idem cum eis. — Ad secundam probationem, quæ pro­ cedit specialiter de quantitate, dicitur quod, licet concedatur quod impossibile sil duas lineas in artu esse in eodem situ, non tamen esi impossibile, iinmo verum, duas lineas, quarum una est in actu el alia in potentia, esse in eodem situ. Modo, ex h(\c quod ponimus totum liomogeneum, sicut unam lineam, esse aliud a suis partibus, non sequitur duas lineas in actu esso in eodom situ; sed solum quod diiæ linea *, (piarum una est in actu el alia in |x>tentia, sunt in eodem situ; nec idem silus e. *l adaequatus cuilibet illarum, sed est totalis unius, et partialis alterius. El de hoc in suo simili loquitur sanctus Thomas, in tractatu de Principio individualionis. vel de Natura materia', si tamen ille tractatus est suus, in hunc modum (cap. 9) : α Ex predict is, inquit, facile est videre triplicem differentiam potentia·, in qua aliquid dicitur esse : scilicet potentiam mate­ 23 *,ria in qua nihil est de illo quod de potentia dicitur educendum; el j>otentiam rnixti, vel materiæ, quæ esi in alteration *, in qua, licet essentia forma? non sit, virtus tamen est;· el potentiam lotius, secun­ dum quam partes -uni in toto, quæ est maxime propinqua artui; unde in eis, cum nihil sit agens ad proprium actum, ut est quando harmonia est perfecta, necessario erunt essenliæ formarum prope sua e>sc. Iloc autem facilius scietur, si gradus el ordo materialium diligenter discutiatur. Sciendum est igitur quod communissimus unitatis modus nuperius in rebus materialibus, est unitas continuilati» (x). In omnibus enim rebus materialibus hæc unitas reperilur. Primum namque accidens quod Sequitur materiam, est quantité *. Super hanc autem unitatem, in diversis rebus invenitur unitas suæ propria· forma. * : in quibusdam autem magis perfecle, in quibusdam vero minus, ut halietur, 5. Metaphysictr (t. c. 8, etc.). Unitas autem quantitatis in re reperta, maxime potentials invenitur; quia omne continuum est unum in actu, et multiplex in poten­ tia : sicut liri»'æ partes non sunt aliqua duo in actu, sed sunt unum in actu, ipsa scilicet linea; sunt vero duo in |H>lenlia, el. facia divisione, tiunt actu; sola enim divisio in continuis facit esse actu ; unde in divisione linen non inducitur aliquid novi in ip-i * divisis, sed eadem e-senlia lineæ, otenlia. per divisio­ nem farta est actu mulla. Est tamen hic similitudo cujusdain corruptionis; quia actus prior qui erat totius, sublatus est, el potentia ducta est (C) ad arium posteriorem persolam divisionem· Consimile penitus rep< *rilur in lapide, el igne, et in omnibus generabilibus et corruptibilibus inanimatis forma enim totius in eis, perquam balient quamdam uni­ tatem naturæ sua * super unitatem quantitatis, secun­ dum totam rationem formæ est in qualibet parte talium rorum ; unde, facta divisione, manet eden­ tia ejusdem formæ in partibus ad invicem divisis; quælilæl enim pro ignis est igni *, et quælibet paro lapidis est lapis. Esi tamen in istis divisionibus qmcdain similitudo corruptionis ct generationis : non qpod iiov.i * formæ per talem divisionem indu· lanlur: sed quia esse, sive actus prior, aufertur per ipsam divisionem, el plentia dicitur ad actum pro­ prium. Super li.rc autem sunt animata imperfecta, ut planta *, et qmvdam etiam animalia imperfecta, ut sunt animalia auulosa. Et in ipsis iterum idem invenitur quia, cum avellitur ramus ab arbore, non advenit noxa essentia (γ) vegetabilis. mmI eadem *sentia, n< n novum esse acquirit («), et alius et alius 1 insimul non sunt aliud a loto, ad hunc sensum actu? secutus est. Similiter in animalibus anulosis quod totum est inseparabile actu et potentia ab omnibus partibus insimul unitis, licet sit Serrabile» est anima in actu una, scd est multiplex in puten­ tia accidental· ; unde, facta divisione et remoto a qualibet parte sigillatim sumpta; et ideo non est priori t^sr el imitate actus, sunt multa in actii. El aliter seprabilc. Non tamen est omnes partes for­ sir facile ol ridere quomodo essentia alicujus forma» maliter. Unde illa auctoritas Coinnientatorissie debet est in |N)tenlia accidentali ad esse, quod tamen non· solvi sicut dictum (a) Avîcennæ in primo loco Sujiedum tabet. Et hoc lotum contingit propter imperfe­ riusallegatum, vel sicut dicit sanctus Thomas in prae­ ctionem talium formarum ; quia, cum sint sub uno senti distinctione, ut allegatum fuit in probatione artu, simul sunt sub potentia multiplici, respectu com lusionis (6) : partes dicuntur esse totum mate­ diversorum esse, qu® acquiruntur eis .sine aliqua rialiter, non quia totum sit sua» partes, sed aliquid corruptione in suis essentiis, sed sola divisione ex partibus consliliitum. Ad decimum respondet Joannes de Neapoli, quod facta, etc. » — Hæc ille. — Ex quibus, ct mullis procedentibus et sequentibus, ostendere conatur α sicut non est dicendum quod totum aliquid reale quod non est inconveniens duas essentias formarum superaddat partibus, sed quod ipsum sit realiler unius rationis esse simul, dum tamen una illarum differens a partibus; ita non est dicendum quod faciat unum cum partibus; facere enim unum cum sit inactu, alia vero in potentia; sicut se habent forma· totius et formæ partium : nam in totis homo· alio, est conditio partis, et non totius. Sed est dicen­ genew, non est actu nisi una forma, quæ dat esse ; dum quod ipsum est quoddam unum, realiter diffe­ Mint vero ibi multæ formæ partium, quæ non dant rens a partilius, ad cujus unitatem per se partes esse, nisi liat divisio totius. Nec moveat quod dicit, ejii"concurrunt n. — Hæc ille, et bene. De prodictis Dominus Albertus, in commento quod pries vel forma· partium sunt unum in actu, I. Physicorum, tract. 2, cap. 3, sic dicit : « De scilicet forma totius, vel ipsum totum. Loquitur enim metaphoric»·, quia scilicet pries const it mint jiarli> autem cl totius unitate atque diversitate, totum, et sic sunt totum. Si enim intenderet dicere sciendum quod totum in forma totius unit partes, quod du.e juries unita·, sunt lotum formal i 1er, con­ sive illius forma sil continuitas, sive alia forma, tradiceret >ibi ipri : nam in verbis allegatis, et pro­ sicut est forma corporis compositi ex partibus dissi­ cedentibus, et sequentibus, dicit quod forrnæ par­ milibus non continuis. Et ideo partes relatio ad tium sunt sine proprio es>e; sed forma lotius babel unam formam unientem eas, sunt una forma, sive proprium esse, secundum eum ; ergo formæ partium rinl continuæ, sive non. Si autem accipiantur (γ) et forma totius differunt, sicut id quod est in |M>len- -ecundum >e, divisæ sunt per silum lautum, vel ! per silum et formam partis in eo quod pars est non lia ab illoquod est in actu; ideo, etc. \ir non sequitur (5) iterum quod, si sunt diversa, quod sint ist unum simpliciter esi enim unum in adu, el divisa; quia in aho qmxlam sunt unita, licet distent per silum el formam, vel per situm tantum. De plur.i in potentia, scilicet secundum divisibilitatem. Et quia accidit in continuo, et in omni halænte par­ modo autem quod partes sunt idem toli. dicit Averles, ut multitudo ejus non solum (?) "it secundum roes ( 1 Ph ι/x ico ru m, com rn. 17), quod totum est diversitatem partium a se invicem, sed etiam secun­ partes simul sumplæ. El hoc esi verum de loin per dum diversitatem partis a loto, incepit Philosophus compositionem partium facto. Posset tamen dici quod querere hanc diversitatem, f»tc. i» Quod ergo Com­ totum esi unum cum partibus, quia (i) uniens par­ mentator dicit in line commenti decimiseplimi, tes; el partes unum cum loto, quia sunt in unitate quod < unaqnæque |>arliuin dicitur esse aliud a toto, totius. Diversa tamen sunt secundum rationem >ed omn»- partes i risi tu ul non possnnl dici esse lotius ut totum est, et secundum rationem partium aliud a loto, etc. », Aristoteles arguit de uno loto (a) eil - Ad. Pr. mcuI de alio Est ergo dicendum quod omnes parte(() fundtiiîonû. — (/ua^Cionu Pr. <3| ao/uiriC — Om l'r |(i juZwnt. —Om Pr. 7) acripiaoho — amptatnr Pr. t£) n. — Ad. Pr (*) quia — Om. Pr. DISTINCTIO II. — QUÆ8TIO I. ut partes sunt; quin sic relativam habent opposilionem mi invicem. x> — Hæc ille. Λ<1 undecimum respondet ScotiH, super Melaphysicam (lib. 8, q. 4), quod u Iraque solutio ibi data est bona. Et ad improbationem prims (a), «licit quod contingit posse intelligi partes, non inlelligendo totum; non tamen sequitur quod possit intel­ ligi partes esso sine toto. — Ad improbationem seconds solutionis, dicit quod, quia actio Dei non terminatur ad quidditatem secundum se, vel secun­ dum esse quidditativuin, cum abstrahat ab actu et potentia, sed ad esse reale extra, ose autem reale totius et partium unitarum est omnino inseparabile, ideo argumentum non valet. — Ad conlii mationem, dicit quod ratio imaginatur falsum, scilicet non e>se impossibile unum esse in aliquo signo sine alio. Hoc autem falsum est ; quia æque impossibile est unum fieri sine alio in quocumque signo, sicut esse unum sine alio (C). — Hæc ille el bene. Sed quæritur, quæ est potissima ratio quod totum différai real i 1er a partibus? — Dicitur quod hanc conclusionem satis bene probat Scotus, 8. Melaphysics, q. 4, ubi probat 1res conclusiones. Prima est : quod ex materia et forma iit per se unum, et faciunt unum, sed non fiunt unum. Patet per Aristotelem, 8. Metaphysics (t. c. 3). Tum per ordinem el naturam earum. Tum per operationes essentiales. Tum per inseparabilitatem formæ a materia, el eductionem de illa. Secunda conclusio est : quod illud iieum (puni lit seu integratur ex materia et forma, non est respe­ ctus, vel per se respect i vum. Probatur : Tum quia nullus respectus intrinsece el quidditalive componi­ tur ex absolutis, cujusmodi sunt materia el forma. Tum quia nullus respectus est perse terminus gene­ rationis. (Hir forte dicetur qüod est illud sine quo, non tamen formale el quidditalivum. — Contra ; Si nihil est ibi absolutum nisi materia et forma, el illa sunt duo absoluta; eqgo non est ibi unus pri­ mus terminus. — Si dicatur quod non terminant inquantuin sunt duo, sed inquantum unum, id est. inquantum unita sunt; — Contra : Secundum te, absolutum non resultat aliquod ex his; ergo respe­ ctus erit formalis et primus terminus; vel non erit ibi tantum unus primus terminus, sed pllires. Item, materia el forma acquiritur et generatur ad generationem compositi, 7. Metaphysics (I. c. 26 el 27); igitur compositum prius natura generatur; igitur, ultra illa duo, addet aliquod absolutum : quia alias relatio naturaliter praxcderel sua extrema, el daret eis aliquid (γ) per generationem.)Tum quia omne compositum esset formaliter de genere rela­ tionis. (3) prune. — Om. Pr. (6) ewe unum fina ahu. — m aha ngno Pr. (v) aliquid. — Orn, Pr. 25 Tertia conchisioert : quod illud constitutum est ab­ solutum, et aliud a materia et forma, et a relatione unionis eorum. Probatur : quia nihil constituit vel causal M-ipsum ; sed materia et forma sunt cause conijKisiti. (Forte dicetui quod proprie non causant, sed integrant. Secundo, quoti non sequitur aliud, (juin sunt causa? inlrinsecæ, et non extrinseœ. — Sed hue non valet. Quia nul materia integrat seipsam, aut formam, aut relationem, aut tertium absolutum. Non seipsain : patet, quia sel i** pars sui ipsius. Non formam : quia essentialiter distinguun­ tur, el sunt simplicia el principia; principia veru non sunt ex allerulris. 1. Physicorum (t. c. 42). Non relationem, ut probatum est; quia .desolutum esset de quidditate respecti vi. Ergo tertium absolu­ tum. El consimiliter potest argui de forma. ) Tum quia, secundum aliquos, in homine non est nisi materia el anima intellectiva; sed. loto corrupta, vere remanent illa duo; ergo corruptio |»er se termi­ nabitur ad secundum. Hem, Philosophus diril, 7. Metaphysicœ (t. c. 31) : Quod quid (a) est, est principium ; sed hoc non solum est forma vel materia, sed compositum. Tum quia Immanitas, quæ resultat ex compositione corporis et animæ, esi quidditativum, et non relatio, quia tunc homo essen­ tialiter esset relativum ; nec est anima; nec corpus, 10. Ethicorum; nec illa duo, quia tunc non esset quid unum. (Dices quod est illa duo unita. — Sed huc non valet, nisi sequatur absolutum; quia ibi nulla esset unitas, nisi respect i va. ) Tum quia rela­ tio non potest esso nova, nulla mutatione facta in aliquo nlfêoluio; sed, si materia el fonna manent separata, tollitur relatio, vel non esi vadem quæ fuit ante; ergo in aliquo absoluto est facta mutatio. (Forte dices quod materia mutatur, eo quod prius erat informata, et postea non. — Hoc non valet quia terminus relationis formæ ad materiam, vel actus ad |M>tentiam, non est materia ut informata, sed materia tantum; illa autem non mutatur.) Tum quia rvs|H.»nsio de causa intrinseca, non solvit, sed confirmat propositum : quia nullum absolutum est intrinsecum læspectivo; ergo vel materia et forma non sunt intrinseca, vel illud cujus sunt non est respectus vel resjiectivum. (Dices forte quod est absolutum, sed non aliud. — Contra : Si non aliud, ergo vel tantum materia est intrinseca, vel lanium forma et non materia, vel duo absoluta resultantia, vel unum aliud continens utruinque. Tria prima -unt inconvenientia. Ergo quartum delæt concedi.) Tum quia compositi sunt actiones reales, I. de Anima (t. c. 64, etc.). Item, compoisiti est subjici actionibus Iransmulabilibus, I. de Anima (ibid.); et (Ç) compositi est per se generari el corrumpi, 8. Metaphysics (l. e. 3). Sed horum non est causa (a) quid — quidquid Pr. •C) et. — Om. Pr LIRRI III. SENTENTIARUM aliqua ralalio. Ergo compositum est quid absolutum. Hec est sententia Scoti, qui ratis bene probat intentum. Ad argumentum principale in oppositum qu;o4ioni» fictum, respondet sanctus Thomas, 3. Sen­ tent., in præsenti distinctione, q. I, art. 1, q’· I, in virtute, quod argumentum concludit quod Deus, de sua potentia ordinata, non potest assumere natu­ ram irrationalem ; non nutem quin posait de poten­ tia absoluta. — Per ea etiam quæ dicta sunt ad argumenta Hcnrici, patet responsio ad secundum albumentum. Et hæc de quæMioiic sufficiant. Benedictus Deus. Arnen («), DISTINCTIO III. QÜÆSTI0 1. UTRUM BEATA MARIA IN PECCATO ORIGINALI FUERIT CONCEPTA tKlRCA tertiam distinctionem tertii Scntcn? Harum, quærilur ( Irum beata Maria fuerit (6) concepta in pecrato originali. Et arguitur quod non. Quia beata Mana fuit purior angidis beatis et stantibus. Sed angeli slants nunquam incurrerunt |»eccatuin. Ergo nec beata Maria. Minor notaot. Sed major palet jier beatum Anselmum, in libro de Conceptu virginali (cap. 18), ubi ditit quod conveniens fuit ut Virgo eo puritate niteret, qua major sub Deo nequit intclligi : cum ergo angeli sint sub Deo, sequitur quod puritas angelica non est major puritate beatæ Virginis; nec dicendum quod æqualis; igitur minor. In oppositum arguitur sic Secundum quod dici­ tur, Horn. 5 (v. 12), Omnes peccaverunt, printer Christum ; et Intelligitur de peccato originali, secun­ dum Glossam. Cum epgo læata Maria sit una de numen» omnium, et sit alia a Christo, ergo peccavit pecca(o originali. In hac quaestione erunt 1res articuli. In primo ponetur conclusio In secundo objectiones. In tertio solutiones. i) 4meri - <>m l’i. i<) fulfil — fuit Pr ARTICULUS I. PONITUR CONCLUSIO Quantum ad primum articulum, sit Unica conclusio, scilicet : Quod beatu Maria fuit concepta in peccato originali. Hanc conclusionem tenet beatus Thomas, 3. Sen­ tent.. in præsenti distinctione, q. I, art. 1, q*· 1, ubi arguit sic « Unigenito Filio Dei singularis con­ ceptio et partus debebatur. Sed Christi conceptio ex Virgine matre, fuit sino commixtione viri. Ergo non decuit ut mater ejus conciperetur nisi per sexuum conjunctionem. Sed post statum nalunc coituptæ, non potest esse commixtio sexuum sine libidine. Cum ergo libido illa, quæ est filia (a) peccati, ex peccato primorum parentum proveniens, sit causa originalis peccati in prole, ut Augustinus (de Nupt. et concup., lib. 1, cap. 24) dicit, videtur quod non |>otuit Virgo beata sanctificari, nisi post conceptio­ nem in originali faciam, d Item, in principali solu­ tione primæ q»-æstiunculæ, sic dicit : α Beata Virgo nullo modo in parentibus sanctificari potuit, neque etiam in ipso actu conceptionis ejus. Conditio enim specialis personalis (u) a parentibus in prolem non transit, nisi sil ad naturam perlinens; unde gram­ matica patris in lilium non transit, quia perfectio personalis e>l. Unde et sanctificatio parentum in beatam Virginem transfundi non potuit, nisi cura­ tum esset in eis non solum id quod persome est, sed etiam illud quod est naturæ inquantum hujusmodi; qtiod quidem Deus façero |>otuit, sed non decuit : perfecta enim curatio naturæ nd perfectionem gloriæ pertinet; et idèo sic in statu viæ parentes ejus curati non fuerunt, ut prolem sine peccato originali conci­ perent. Et ideo beata Virgo in originali peccato con­ cepta fml Propter quod lieatlis Bernardus ad I.ugdun«»n«es scripsit, conceptionem illius non esse celebrandam. quamvis in quibusdam ecclesiis ex devotione celebretur, non considerando conceptio­ nem, sed potius ram lificalionem, qua· quando deter­ minate fuerit, incertum est. » liem, in solutione secuiulæ quœstiunculæ, sic di· it : « Sanctificatio IteaUfe Virginis non potuit e>n· decenter anle infusio­ nem animæ;quia gratiæ nondum capax erat. Sed nec etiam in ipso instanti infusionis, ut scilicet per gratiam tunc ei infusam conservaretur (o) ne culpam originalem incurreret. Christus enim hoc singulari­ ter in humano genere halsd, ut redemptione non egent, quia caput nostrum est ; sed omnibus conve­ nit redimi per ipsum. Hoc autem esse non posset, si aliqua anima inveniretur, quæ nunquam originali (a) rtt plia, — et fomet Pr. ( — Hæc ille. Item, ibidem, in solutione secundi, sic dicit : eo carnem acceperunt, sed etiam secundum naturalem modum originis ab eo sunt propagati. Sic autem processit ab Adam beata Virgo, quia nata fuit per commixtionem sexuum sicut cæteri. Et ideo concepta fuit in peccato origi­ nali, et includitur in universalitate illorum, de qua Apostolus dicit, Bom, 5 (v. 12) : In quo omnes peccaverunt : a qua universalitate sohis Christus excipitur, qui in Adam non fuit secundum semina­ lem rationem; nlioquin, si hoc alteri quam Christo conveniret, non indigeret Christi redemptione. Et ideo non tantum debemus dare Matri quod aliquid subtrahatur honori Filii, qui est salvato»· omnium hominum, ut dicit Apostolus, 1. Timoth. 4 (v. 10). » — Hæc ille. Prædictom conclusionem et finalem ejus pmlmtionem ponit Augustinus. 40. de Genesi ad litte­ ram (cap. 18), ubi, assignans differentiam inter conceptionem Christi et conceptionem beatæ Mariæ, sic dicit : Quid, inquit, incoinquinatius illo utero Virginis, cujus caro, etiamsi de peccati propa­ gatione venit, non tamen de peccati propagine concepit. ut ne ipsum corpus Christi ea lex seve­ rit in utero Marite, qux in membris posita corpo­ ris mortis, repugnat legi mentis? quam sancti patres conjugati refrenantes, non quidem nisi quousque licebat in concubitum (z) relaxarunt ; ner tamen (C) tantummodn quousque licebat, ejus impetum pertulerunt. Proinde corpus Christi, quamvis ex rame femimr assumptum est, qux de illa carnis prerati propagine conceptu fuerat, tamen quia mm sic in ea conceptum est, quomodo fuerat illa concepta, nec ipsa erat caro peccati, sed similitudo carnis peccati. Nec enim inde acce­ pit reatum moriendi, qui (γ) apparet in motu car * nis mm voluntario, quamvis voluntate superundo, adversus quem spiritus concupiscit : sed accepit inde, mm quod contagioni praevaricationis. sed quod exsolvenda * indebita morti, ct ostrndcndce promissu· resurrectioni sufficeret. — Hæc Augu­ stinus. In quibus verbis clare patet, eum expresse sensisse beatam Mariam in peccato originali fuisse conceptam, ct traxisse reatum mortis, quin |ier commixtionem sexuum ab Adam descenderat. Item, conclusionem hanc expresse ponit, super psal­ mum 34, exponens illud ( v. 13), Ego autem , cum mihi molesti essent, induebam me cilicio, ubi sic dicit : Dominus carnem assumpsit de massa ipsa qux mortem meruerat ex peccato. Etenim, ut celerius dicam, Maria ex Adam mortua propter precatum, Adam mortuus propter peccatum, et caro Domini ex Maria mortua propter delemht peccata, — Hæc Augustinus in forma. Ex quibus (а) roncuôiiuni. — concubitu Pr. (б) tamen. — Oni. Pr, (γ) çmî. — qu * Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM palet pnm<», quod (uraro Maria.» fuit massi. quæ ’ ((ilibus in conceptione Salvatoris Virgo caslificata mortem promeruit ex («ccato; secundo, <|uod Maria dicitur, non fuerunt aliqua peccata actualia, sed mortua «st propter pet catum : non actuale; ergo quædam ruliquiæ originalis peccati, secundum expo­ originale. — Has dua * auctoritates Augustini induxi sitionem Doctorum sanctorum. Et consimiliter intel'pecialitrr ail refellendum frivolas solutiones quo­ ligenda sunt dicta Joannis Damasceni, 3. Senten­ rumdam modernorum, excipientes lieatam Virgi­ tiarum suarum (de Fid. Orth.), cap. 2, ubi sic nem a quibusdam auctoritatibus et sententiis genera- dicit : Post assensum igitur sunctx (a) Virginis, libus Augustini, sicut e *t illa quam ponit, de Fii/r Spiritus Sanctus supervenit super ipsam, secun­ mi Petrum, tap. ‘2, ubi sic dicit : Quia sine libi­ dum sermonem quem dicit angelus (6), purgans dine, inquit, mm est parentum concubitus, oh ipsam. hoc ex enema carne nascentium mm potest sine Eundem veritatem tenuit Leo Papa. Nam, in ser­ precato conceptus. El infra, capit. 26, dicit: mone quodam d·· Natali, qui incipit : Exaltemus, lene, et iiidlatmiis dubites. omnem dicit quod in nulla alia matre fuit sine sorde peccati hominem (pii per concubiinm ciri et mulieris con­ toncepliii, nisi in beata Virgine; et quod ipsa Virgo cipitur, cum origimdi pccruto, impietati siduli- inde ab illo peccato purgationem traxit, unde conce­ (mu, morti subjertum, el nb Ime natura ira * filium pit. Unde veriia sua sunt hæc : Nutus est Christus hum i. liem, libro I. dr Nuptiis et concupiscentia cx Virgine, quam mm humanus coitus, sed Spi­ (tap. 12), dicit quod ideo Christus non de corn u- ritus Sanctus firrundavit. Et eum in omnibus bitu nasci voluit, ut hinc diam doceret, onmrm matribus non fiat sine sorde peccati conceptio, •pii de concubitu nascitur, carnem esse pecrati; h;vc inde purgationem traxit unde concepit. Quo quandoquidem sola qme non inde natu est, non enim patrum seminis transfusio non pervenit, fmt cum peccati. — Hæc ille. — Et inultas tales pecrati se illic origo non miscuit, etc. Et post regula.' fidei ponit Augustinus, quæ non poscunt pauca : Illudi est securi hostis astutia, qui nativi­ expuni per exclusionem bealæ Mariæ; quia, ut tatem pueri in salutem humani generis procreati, ostensum est, Augustinus hoc expresse ponit de mm aliter sibi quam omnium nascentium putavit lieata Maria. obnoxiam, etc. Et post : Et dum vitiutte originis Hanc veritatem asseruit lieatus Ambrosius, qui prxjud ici u m genera le p rosequ i tu r, ch i rogra ph u m (ut ircil.il Augustinus, 2. de Gratia Christi et per­ quo nitebatur excidit (γ), ab illo iniquitatis exi­ cuta originali, cap. 41), nuper Luram (lih. 2), gens pirnam, in quo nullum ceperit culpam. — ait : Solus enim per omnia ex mitis de femina Hæc ille. — Item, idem, in alio sermone qui inci­ sanctus Dominus Jesus, qui terretur contagia rnr- pit, Cum semper (î) nos, hæc dicit : hi totius raptehe immaculati partus novitati * non senserit, humani generis strage communi, unum solum et cxlrsti majestate depulerit. Si autem ipse stilus, fuit (<) remedium sub divimv rationis occulto, igitur nullus alius; et per consequens nec Iwata quoti posset (ζ) subvenire prostratis : si aliquis Virgo, mater ejus. — Item, idem Ambrosius, sii]»cr fdmrum Adam originalis pr:eruricatinnis alienus lsuam,ul etiam ibidem recitat Augustinus, loquens atque innocens nasceretur, qui exteris et exemplo de Christo De Spiritu Sanctu, inquit, natus, prodesset et merito. Sed quia hoc naturalis gene­ abstinuit u peccatu. Omnis homo enim mendax; ratio non sinebat, ner poterat vitiaDv (η) radicis rt nemo sine peccatu, nisi unus Deus. Screatum propago esse sine semine, de quo Scriptura dicit est igitur, ut ex viro et muliere, id est, per illum (Job. 14, v. 4) : Quis potest facere mundum de corporum commixtionem, nemo videatur erre immundo conceptum semine? mmue tu qui solus * expert delicti. Qui autem est expers delicti, expers | <’>? Dominus Deus fartus est filius David, et de rhum est hujus conceptionis, — Hæc ille. — Ex promissi germinis fructu proles est orta sine prima autem parte hujus auctoritatis, cum ait, ritio. Nemo Mine peccato nisi unus Deus, manifeste infer­ Eundem veritatem asserit beatus Gregorius, tur propositum. Et similiter ex secunda, cum con­ II. lib. Moraliiup (cap. 28), exponens illud Job 14 stet quod beata Virgo non fuit expers conceptionis (v. 41, Nonne tu qui solus, ubi sic dicit : Heatus quær-t per commixtionem viri et mulieris. — item, Jub incarnationem Redemptoris intuitus, solum expressius ad propositum, libro pruno super Lucam, vidit in mundo hominem de immundo semine non exponens illud verbum (I, v 35), Spiritus San- esse conceptum, qui sic in mundum venit ex Vir* <1u •oipcnvnirt in te, etc , sic dicit : Superve­ niens Spiritus Sanctus in Virginem, mentem (i) lanci . * — temper Pr. ipsinxthomtii sorde vit iorum castificuviUZ).— Hæc (15) aiujelm. — /luyuihnu * Pr. (γ) excidit. — e.rcedit Pr. ille. — Ubi sciendum quod sorde * viliorum iste, a i (s quod — çuta Pr. ji) Hac verlw non *unl Ainbrodl ; ** ·<Ι leguntur in Glossa onifoana. (6) temper. — taper Pr, (t) fuit. — Om. Pr. (ζ) pottrt. — pottil Pr (η) rifiaUe. — viUi Pr. DISTINCTIO III. — QUÆSTIO I. ginc, ni nihil haberet (le immunda conceptione. ι Neque enim ex viro et femina , sed ex Spiritu Sancto et .Maria Virgine processit. Solas ergo in carne sua erre mandas extitit. qui delectatione carni» tangi non poind, gain nec per carnalem | delectationem hue venit. — Hæc ille. Ejusdem sontentiæ fuerunt illi sancti Doctoral «pios nominat Augustinus, lib, 2 Contra Julianum, ubi (cap. 10), prope linem (a), ]K»tquam mullas auctoritates diversorum induxerat, ad probandum omnes pneter Christum sub jieccati obligatione con­ cipi, sic concludit : Propter, inquit, ralhcdiraip fidem, sancti ac beati et in divinorum eloquiorum pertractatione clarissimi sacerdotes, Ircmens, Cy­ prianos, Delicius, Olympias, Hilarius, Ambro­ sius, Gregorius, Innocentius, Joannes, Basilios, quibus addo presbyterum, velis nolis. Hierony­ mum, ut eos omittam qui nondum dormierunt, adversus ros proferunt de omnium hominum per­ colo originali obnoxia successione sententiam i unde nemo eruitur, nisi quem sine lege pecrati repugnante legi mentis Virgo concepit. — ILrt Augustinus. Ubi expresse jiatet istos undecim patres a peccato originali nullum eximere nisi Christum, mimo per eos omnem alium includi de factu, nec in hoc aliquam pnerogativam tribuunt Virgini glo­ riosa»; quod utique cum devotissimi fuerint, non omisissent , si non debuisset omitti. Hanc conclusionem tenent et tenuerunt, Origenes, Isidorus, Bernardus, Ansel mus, Hugo de Sanctu Victore, Magister Sententiarum. Rcmigius, Alcuinus. Cassiodorus, Cassianus, P. Ravennas, Gratia­ nus, Alanus, Alexander Neckam, Innocentius Papa. Joannes Beleth, Mauritius episcopus Parisiensis, Allisiodoreitëis, Raymundus de Pcnnaforti, Alexan­ der de Ales, Albertus, Petrus de Tarrntasia Papa, Petrus de Palude, Durandus, Hcrvmus. Joannes de Neapoli, Jacobus de Voragine, Nicolaus Travcth, Ægidius er Christum. Igitur habuit peccatum : non autem actuale; igitur originale.— Secunda talisost : Nullius(6) humana» persona·conce­ ptio æquatur in puritate, et immunitate, et elonga­ tione a peccato, conceptioni Filii Dei. Sed Maria fuit humana persona. Ergo ejus conceptio non æquatur (а) prope finem. — m fine Pr. (б) Nullius. — Illius Pr. in puritate, aut elongatione a peccato, conceptioni Christi. Æqüaretur autem. nunquam habuisset peccatum originale. Igitur habuit. — Tertia talis eata Mai ia fuit hujusmodi. Igitur imn fuit expers originalis peccali. Et in Ime primus articulus terminatur. ARTICULUS II. P O N U N T U n OBJECTI 0 N E S I. Argumenta Scoti et sequacium. — Quan­ tum ad secundum articulum, arguitur mntni con­ clusionem. Et primo, contra conclusionem in se. Se undo, routra probationes ejus Cxmtra conclusio­ nem in se, arguit Scotiis (dist. 3, q. i), et sui sequaces, multipliciter. Et Primo sic. Perfectissimus mediator habet perfe­ ctissimum a» tum mediandi, respectu alicujus per­ son® pro qua inediat \el meretur; ergo Christus habuit perfectissimum actum possibilem mediatori, respectu alicujus persona? respectu cujus erat media­ tor. Sed respivlu nullius habuit excellentiorem quam respectu Mariæ; ergo respectu illius habuit perfe­ ctissimum. Sed hoc non fuisset, nisi meruisset eam *servari pra a |>e( a statuitur non remittenda, nisi offeratur rogi ab aliquo innocente aliquod obsequium magis gratum quam peccatum fuerit offensivum. Aliquis offert ita gratum obsequium et reconciliat lilios, ut non exh.emlenlur. tamen cuilibet nato rex offenditur, licet |>ostea offensam remittat pro­ pter menta mediatm is. Si ille mediator |>osscl pla­ care regem, ut (c) pneveniivt respectu alicujus filii, ne ei ivx offenderetur, Ime magis (ζ) esset quam si (η) ivx offensam habitam contra talem remittat; (a) est — Om. Pr. \C) prtilHitamcni. — perfectionem Pr. (γ) cunsonum exempto. — et prnno Pr. (ί) secundo libro. — Om. Pr. (t impossibile cum illa offensa non sil ex culpa propria, sed contracta. Ex isto exemplo arguitur sic. Nullus perfectissimo placat aliquem pre offensa alte­ rius contrahenda, nisi posset pnevenire ne offenda­ tur illi ; nam si offensum jam placat ut remittat, non j lærfeclissime placat. Sic in proposito. Deus non I offenditur animæ propter motum interiorem in Deo, erfectis$inie reconciliaret, nisi auferret abeo non tantum (6) exhæredalionem, sed etiam rsse inimicum regis. Tertio. Quia Christus immediatius videtur fuisse I reparator ab originali quam ab actuali ; unde et necessitas incarnationis Christi communiter assigna­ tur ex peccato originali. Sed communiter supponi­ tur, quod ipse fuerit ita perfectissimus mediator respectu alicujus personæ, puta Maria *, quod eam præservavit ab omni peccato actuali. Igitur similiter ab omni peccato originali. Quarto. Quia persona reconciliata non summe obligatur reconciliatori (γ), nisi ab eo habeat sum­ mum bonum quod potest per mediatorem haberi. Sed ista innocentia, scilicet praeservari a culpa con­ tracta vel contrahenda, |>otest per mediatorem haberi. Ergo nulla persona summe tenebitur Chri­ sto ut mediatori, si nullam praoervavit a peccato originali. Et si dicatur quod æqualiter tenetur per­ sona, cui remittitur peccatum, sicut persona quæ praeservatur a peccato, propter illud Luca·, 7 (v. 47), Cui autem plus dimittitur plus ddujit, quære ibi re-ponsionem Augustini dicentis quod omnia non commissa sunt dimissa, ac si essent commissa, immo excellentius lieneficium est praeservare a malo quam permittere cadere in malum et ab eo jjostea liberare. Videtur etiam quod Christus mullis meruit gratiam et gloriam, et pro eis sunt debitores Christo ut mediatori. Quare nulla anima (δ) erit ei debitrix pro innocentia? Et «piare, cum omnes Angeli lieati sint innocentes in patria, non est verisimile quod sola anima Christi sit innocens, et nulla alia anima ratio­ nalis. — Hæc Scotus in forma. II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam *() Aureolus (dist. 3, q. 1, art. 3 et 4). Primo. Quia quidquid fuit possibile et condo­ cens, fuit collatum beata * Virgini. Sed possibile fuit Virginem praeservari a peccato originali divina vir­ tute : quia potentior est Deus in praeservando quam raro in inficiendo; et ideo Deus potuit pnevenire infectionem carnis. Hoc etiam fuit condocens; quia decuit quod Mater Dei esset mundissima : eum enim esset mater gratiæ, decuit quod nunquam aliqua dispositione contraria ad gratiam inficeretur; et ite­ rum Augustinus probat quod corpus ejus non est incinendum, quia non decuit. Ita in preposito non decuit quod pollueretur peccato originali ; et credo quod beata Virgo plus optabat non pollui peccato originali quam corpus suum non incinerari, et de hoc magis gaudet. Secundo arguit sic : Quia secundum sanctos nun­ quam peccavit venialiter, quia non decuit quod )>ollueretur aliquo peccato actuali veniali ; et certe major macula est peccatum originale. — Et hoc patet in exemplo sensibili : quia, si corporale aptum ad reci­ piendum corpus Christi, cadat in lutum fœtidurn et corruptum, quamvis optime lavetur et mundetur, nunquam tamen esset aptum ad recipiendum corpus Christi, immo esset magis abominabile quam ante. — Item, major gratia fit illi qui non permittitur cadere in lutum, quam illi qui permittitur cadere, sed stat i m sublevatur. — Hæc Aureolus. III. Argumenta aliorum. - Arguunt alii (apud Joannemde Neapoli, Quodlibcto 1, q. 11.) Primo. Quia pœnæ utiles fuerunt relinqpendæ beatæ Virgini; non autem inutiles pœnæ. Sed culpa originalis non fuisset utilis beatæ Mariæ; pœnæ autem temporales fuerunt ei utiles : quia in eis meruit gratiam. Igitur, etc. Secundo. Quia beatus Bernardus uni monacho desideranti cum videre, postmortem, apparuit totus lucidus præterquam in pectore, ubi habuit imam maculam, quam dixit se haliere propter illud quod dixerat de læata Virgine, quod fuit concepta in ori­ ginali peccato. Tertio. Quia, sicut Christus fuit perfectissimus I mediator, ita beata Virgo fuit convenientissima mediatrix. Sed hoc non fuisset, si ipsa aliquam cul­ pam incurrisset; «pria convenientius potest aliquis placari per illum qui nunquam offendit, «piam per eum qui |>osl offensam reconciliationem obtinnit. Igitur, etc. a nyem contra eum offendi, — tcirn regem eue offertQuarto arguitur. Quia Augustinus, in lib. dr sum contra eum Pr. Natura et Gratia, circa medium (cap. 30), «licii (Q /arUuTii. — Otn. Pr. (γ) reconciliaturi — reconciliari Pr. U) nulla amnia, — natura humana Pr. (a) Hinni. — Om. Pr. DISTINCTIO III. — QU -KSTI<» I Ή quod, cum deprecati * agitur, nullam de bcata ex|Hincnd;e, quod samli in talibus locpnmtlir secun­ Virgine volo haberi (a) quæhtionrm. Ubi videtur dum communiorem » cursum. Dicunt enim quod innuere quod ipsa nulli peccato fuit subjecta. fate est modus sanctorum et philosophorum, quod Quinto hoc idem prolmtur per Aribelmum, qui de (piando loquuntur dc aliqua materia in rominuni, hoc fecit librum specialem. j tractant communiter ; sed «piando loquuntur in -|>cSexto. Quia Hicardus de Sancio Victore hoc dicit ciali, tunc veritatem determinant. Et dicunt qm *l in quodam sermone de conceptione. sic (6) sentiunt et senserunt sancti in propcrito : Septimo. Quia Ec clesia de nullo facit festmn nisi «plia, loquendo de filiis Adæ in communi, dixerunt de sancto. Sed mulla' ecclesiæ faciunt festum de quod omnes contrahunt peccatum originak. 'cilicet conceptione beatæ Mariæ. Igitur ifwa fuit concepta secundum «ommunem cursum; sed loquendo in sin­ sancta. gulari de l>eata Virgine, dixerunt oppositum, ut Octavo. Quia Anselmus dicit in quadam epistola patet per auctoritate * Augustini allegatas in dr ml episcopos Angliæ : Nmi credo verum C"C ama­ Natura ct Gratia, et Ansel mi in dr Cmircplmm· torem Virginis qui respuit celebrare festum con­ H. Marite Virginis (γ).— Tertio, potest dici quod ceptionis. ubicumque |mtiitur sola anima Chrfati, vel tantum Nono. Quia potissima ratio, quam habet sanctus anima Christi, in pratlidi- auctoritatibus, intelli­ Thomas pro sua conclusione, est illa quæ procedit gible anima lirata * Virginis; quia (8) simul quan­ do universali redemptione lacta per Christum, et tum ad peccatum concurrunt Christus et beata infert quod si beata Maria non habuit originale, non Virgo, sicut dicit Augustinus in libro dr Natura »t latest dici redempta. Hæc autem ratio non valet; Gratia. quia dicit Durandus (dist. 3, q. 1 ), quod, si lieata Et in hoc secundus articulus terminatur. Virgo nullum peccatum contraxisset, tamen vere potuisset dici redempta a Deo. pro eo quod in sua radice, ex natura suæ conceptionis, obligata erat ad ARTICULUS III. incurrendum peccatum, nisi luisset a Deo præserPONUNTUR SOLUTIONES vata. Licet enim impedire ne aliquis obligetur, non sil redimere, quando ille nunquam fuit obligatus I Ad argumenta Scoti et sequacium. — Quan­ in se nec in sua radice; tamen quando aliquis fuit tum ad tertium articulum, respondendum est obje­ obligatus in sua radice et impeditur ne obligetur, ctionibus supradictis. Ideo ille veraciter redimitur : « ut si aliquis impetret Ad primum respondit Gregorius de Arimino. quod proles nascitura ex parentibus servis non incurrat servitutem, talis vere diceretur redemisse 'Uper secundum Sententiarum, dist. 30 et trib. prolem a servitute. Cum igitur beata Virgo esset ser­ scq. (q. 2, ari. I ), quod q antecedens principale ibi­ vituti peccati originalis obnoxia in sua radice, scili­ dem assumptum, non habet majorem evidentiam cet in parentibus, si fuit impeditum virtute divina, quam si diceretur quod perfectissimus mediator habet ivspectu cujuslibet personæ pro qua mediat, ne in se servitutem hanc incurreret, ut esset conveperfectissimum actum mediandi, ut clarum est. Et nienlior mater Salvatoris, vere potest dici quod indiguit beneficio redemptionis, et tanto magis et sic, secundum illum modum arguendi, probaretur quod etiam omnes alios Christus pneservavit et pnefamiliarius fuit redempta, quanto redemptio fuit in seivata peccato originali; quod non est dicendum. ipsa celerius inchoata, d « Pnrterea. Juxta secundam probationem, dedu­ Dedliiio. Quia auctoritates sanctorum inducta *, ceretur qnod beata Virgo fuit pnxservata ab omni non sufficienter probant conclusionem; quia ad omnes illas et consimiles potest tripliciter res|>on- pœna lenqwrali ooqx>ris et animæ. et ab ipea etiam deri. — Primo, quod, quamvis lieata Maria de facto corporali morte; quod utique falsum est. Et quoti non contraxerit |χχ· catum originale, tamen ex debito ita pinset deduci, viarum est. »i Item. Sccuudum tertiam probationem, probare­ seu de jure uon traxisset, nisi ab eo pneservnta fuis­ set; ideo dicunt mulli dot lores quod omnes aucto­ tur quod pluresalios pneservavit a culpa originali; ritates in quibus dicitur quod omnes naturaliter quod tamen non dicitur ab aliquo doctore. Patet deductio. Nam Christus, ut ait. fuit immediatius geniti ab Adam, contrahunt peccatum originale, reparator (<). respectu originalis quam respectu inlelhgeiidæ sunt de jure seu de debito, non autem de facto : quia quilibet filius naturali' Adæ est debi­ actuali' peccnti, et pei consequens quam mortalis tor justithe originalis, et ex demerito Adæ caret ea, et sic contrahit peccatum originale; sed beata Virgo (a) iVimninuoreiH. — ronnnunioneni Pr. (S) iic. — Om. Pr. de facto nunquam contraxit. — Secundo, potest (γ) de Conceptione li. )tarij· Virginis. — de conceptu dici, et dicunt mulli, quod laies auctoritates sunt (a) haberi. — habere Pr. virginali Pr. (Î) quia. — Om. Pr. (<) tam. — Ad Pr. 32 LIBRI Ili. SENTENTIARUM actualis. Sed communiter creditur quod plures alios praservavit ab omni actuali mortali, ut Jannnem Baptistam et Jorcmiam, qui fuerunt in ntrn» >an· ctificatt· Ergo et ab originali. « Amplius. Secundum qimrtam probationem. primo proluretur quod Iwata Virgo in primo instanti mi,i· conceptionis fuit læata, quoniam tale Ικιηιιιιι (minii habere |w?r Christum mediatorem, et simili­ ter quod fuerit in corjmre glorificato; quæ omnia falsa sunt. Secundo, qiiiorendum est quomodo acci­ piat summo teneri vel obligari mediatori. Aut enim rir ut dicatur tantummodo essu summe obligatus, quem non est possibile t*se magis obligatum ; et sic constat tieatom Virginem non fui»e summe obliga­ tam Christo, etiam dato quod fuerit pnrservnla a penal·· originali, nam |K»luisset Christus lune ei contulisse keatitudinom quam nunc halwt, et multo etiam majorein, et simili gloriam |wrfectom coi|Muis, propior quieampliusohligala fuisset, accipiendoM *mpr· obligationemS4‘cumhimprop<»rlinnem ad beneficia recepto, ut accipit argumentum. Vel capit summe obligari mediatori, ut ille dicatur summe obligatus ei, quia nulli alteri est tantum obligatus vel esse ptdosl, aut quia per omne quod habet est ei obliga­ tus; et sic quilibet alius plie1er \ irginem est summe obligatus, et tamen non quilibet alius Init præseriatns ab originali pwrato. Ex quo |»atel quod illa ratio non valet. Quinimmo prelmt oppositum illius quod intendit. Nam mediatio placativa, (pialis fuit media­ tio Christi reconciliantis nos Beo, sicut etiam sumit arguens, utique supponit offensam. Et ideo, si medinvit inter Virginem et Boum, sequitiu quod Virgo Deum offendit |ier peccatum; et si non per actuale, igitur per originale. Unde econtra si ipsa nullum peccatum habuit, nullo reconciliante media­ tore indiguit. Ad rationem vero in se, respondetur quod actum mediandi i-m» jierfecli&iimiiin possibilem, |M)te>t ex duplici sensu dici. Unu< est quod nullus po­ tuit ease convenientior eo aut decenlîbr; et sic an­ tecedens conceditur et dico quod non solum re­ spectu alicujus persorne, sed etiam rcsjwclu cujiislibcl pro qua Christus medinvit, habuit perfectissi­ mum artum mediandi. Nec tunc valet ulterior dedu­ ctio; nam ille actus mediandi quem arguens accipit, si fuisset, non fuisset décentior aut rationabilior eo qui fuit de tocto. Alitis sensus usi (a)qmxl per nullum alium modum mediandi |>ersona reconciliato potuit fieri Beo gratior, aut a culpa immunior et a perna socurinr, et tunc dico quod (€), sicut respectu alio­ rum non habuit Christus mediator perfet tisMmus actum perfectissimum Inediandi, sic nec respectu Iwate Virginis; et ideo negatur antecedens in isto sensu. — Ad aliam probationem, cum assumitur U) r>( — Oin. Pr (4 — çuia Pr. quod perfectissimus mediator meretur amotionem omnis poma·, patet esso falsum in proposito; uaui beato Virgo in vito ista multas habuit pœntis. »( Ad tertium, cujus vicius est »n hac conse­ quentia, Christus præservavit Virginem ah omni |MHCato actuali, igitur et ah originali, quamvis simpliciter accepta ista consequentia negari posset, nam puents liaptizatos in puerilia decedentes pnestTvavil DeUS a quolibet actuali, non tamen ab originali, si tamen accipiatur determinate pro his •pii usu discietionis et liberi arbitrii politi sunt, concedenda videtur, secundum Augustinum, libro 5. Contra Julianum, cap. 15; ubi Juliano dicenti, uotamlum esse. c.i verbi# beati Petri dicenti# dc Christo 1. Beti. 2, v. 22), « Qui peccatum non ferit, 9 quod (a) juilu aril Apostolus hoc sufficere tui mjtendemlum in Christo nullum fuisse pei ratum, quia qui peccatum utm fecit, habere mut potuit. respond it Augustinus : Ouinhin ceri>timum ot. Prnfectn enim et pecralum majoc leci/mcl, si puer habili: nam proptereu nullus Ittnno est pexter Christum, qui pecralum nnn fecerit grandioris xlatis accessu; quia nullus rst hominum, prsrter ipsum, qui precatum mm habuerit infantilis totalis exortu. Ex his juitrl ipusl Augustinus de Christo infert sel mater Dei. Et ideo non est dubi­ tandum quod Deus per suam gratiam eam ad hoc idoneam reildidit, secundum quod Angelus ad eam dixit (Luc. I, v. 30 et 31) : Invenifti gratiam apud Deum: ever concipies, etc. Non autem fuisset idonea mater Bei, si jwcciisset aliquando. Tum quia honor parentum redundat in prolem, secundum ilhid Prorerhiorum 17 (v. 6), Gloria filiorum patres eorum; unde, per oppositum, ignominia Matris in Filitini redundassel. Tum etiam quia sin­ ta) quod. — quia Pr. (ύ) dicta. — dicta Pr. (γ) injuria. — invidia Pr. autem. — igitur. Pr. DISTINCTIO III. — QUÆSTIO I. gulaii modo Dei Filius, qui est I)t»i sapientia, ni *a ip habitavit, non solum in anima, *ed in utero; dicitur auleiri, Sapientue ( | v, 4) /n mahenlam aniniaai non intrabit sapiralia , tire habitabit in corpore subdito peccatis. Et jdeo simpliciter faten­ dum est quod bcata Virgo nullum peccatum actuale commisit, nec moi tale, nec veniale; ul sic implere­ tur quod dicitur, Oznhc. 4 (v. 7) : Tota pulchra rsf amica mea, et macula non est hi te n Hæc ille. — Et ideo dicitur aliter, secundum primam viam quam tangit ipse Gregorius, quod illa consequentia non valet, Christus præscrvnvit Virginem ab omni actuali, igitur et ab originali. Et ad dictum Augu­ stini, 5 lih. Contra Julianum, dicitur quod, si Augustinus intendat loqui de qualiliet persona humana naturaliter genita cl alia a Christo, tunc hoc quod dicit facere peccatum, debet accipi large, pro eo quod est habere in se effectum peccati origi­ nalis, et inclinationem habitualem vel actualem, et causam proximam peccati actualis, scilicet fomitem. Et ad hunc sensum conceditur quod lieata Virgo fecit peccatum ; nam ipsa habuit fomitem peccati in se, quousque concepit Dei Filium, et non ultra. De hoc beatus Thomas, 3 p., q. 27, art. 3, sic dicit u Quidam dixerunt quod in prima sanctificatione Virginis, qua sanctificato fuit in utero, totaliter fuit ei fumes subtractus. Quidam vero dicunt quod remansit fomes, quantum ad hoc quod facit difficul­ tatem ad bonum; sublatus tamen fuit, quantum ad hoc quod facit pronitatem ad malum. Alii vero dicunt quod sublatus fuit fomes, inquantum perti­ net ad corruptionem personæ, prout impellit ad malum et facit difficultatem ad bonum; remansit tamen, inquantum pertinet ad corruptionem nature, prout scilicet est causa traducendi peccatum origi­ nale in prolem. Alii vero dicunt quod in prima san­ ctificatione remansit fomes per essentiam, sed liga­ tus fuit; in ipsa autem conceptione Filii Dei, fuit totaliter sublatus. Ad horum autem intellectum, oportet considerare quod fomes nil aliud est quam inordinata concupiscentia sensibilis appetitus; habi­ tualia tamen, quin actualis concupiscentia est motus peccati. Dicitur autem concupiscentia sensualitatis esse inordinata, inquantum repugnat rationi ; quod quidem fit, inquantum inclinat ad malum, vel difficultatem facit ad bonum. Et ideo ad ipsam ratio­ nem fomitis pertinet quod inclinet aun.e, non |x» quod vel totaliter fomes fuerit ab ea mi hiatus per primam sanctificationi rn, vel fuerit ligatus. Posset tamen intelligi quod fomes totaliter fuerit sublatus, hoc modo quod prastitum fuerit lieatæ Virgini ex abundantia grati® descendentis in ipsam, ul talis esset dispositio virium animæ ad ipsam, quod infe­ riores vires numquarn moverentur sine arbitno rationis, sicut dictum esi (3 p., q 15, art. 2) fuisse in Christo, quem constat peccati fomilem non habuisse, et /bct reconciliaro discordes ». Ille ergo qui nun­ quam habuit cum Deo discordiam, nullo modo indi­ guit mediatore, nec habuit mediatorem inter se et Deum. Hem, Joannes de Neapoli, primo suo Qimdlibeto, q. 11, ponit similo solutiones eis quas dat Grego­ rius. Unde Ad primam probationem Scoti, dicit quod major illius est falsa, qua dicit. Nullus summe placat ali­ quem pro offensa, nisi pra veniat omnem offensam, etc. < Nam, ut dicit, ille summe placat aliquem, qui summam gratiam offensi impetrat offendenti, qui quandoque de factu fuit offendens; irnino, si nunquam offenderit (e), non proprio posset dici uffeiiMis placari per mediatorem quemcumque. I nde, cum mediatoris sit unire per amorem et gra­ tiam offendentem offenso a quo distat per offensam, pu foetior est hominis mediatio ad Deum, qua uni­ tur per gratiam ille qui quandoque offendit, quam illa (G) qua unitur ille qui nunquam offendit. Et Sic dicendum est in proposito, quod Christus perfe­ ctissime inediavit (γ) inter Virginem beatam et Deum, ei, |K»st offensam culpæ originalis, majorem gratiam conferendo qimm alicui pu ne crealurah Et praterea, si non esset ita, sequeretur quod nullus homo contraheret jieccatum originale; quia perfe­ ctissimus mediator debet habere perfectissimum actum mediandi, non solum respectu unius persona * pro qua mediat, sed respectu omnium : quia perfe­ ction est perfecte mediare resjMi tu omnium quam n-ipcctu aliquorum vel unius tantum. Unde ratio nihil penitus concludit. Ideo dicendum quod Chri- >) of[tndrnt. — offtnttertt Pr. p, ilAt — ilhur Pr. |y) ijirdiartf — rmviiit Pr. stus fuit perfectissimus mediator, quia fuit Deus et homo; non autem quantum ad hoc quod omnibus pro quibus mediat impetret maximam gratiam quam Deus posset conferre de potentia absoluta, et multo minus quantum ad hoc quod omnibus, aut aliqui­ bus, vel in uno tantum, praveniat ne Deus offenda­ tur jMT culpam originalem vel actualem, » — Hæc ille. Ad secundam probationem, dicit quod α sufficit, ad hoc quod Christus possit dici perfectissimus mediator, quod, quantum est ex se, omnibus divi­ nam gratiam mereatur, non autem omnis pœnæ carenliam pro semper, aut culpæ originalis ». — Et similiter, ad confirmationem, dicit quod α summe perfecte reconciliaret regern offensum alicui, qui omnibus ejus filiis gratiam regis mereretur,et ha *reilitatem paternam, dato quod omnes quandoque essent inimici ejus ». Ad tertiam probationem, dicit quod a non est simile de peccato originali, quo omnes peccamus in Adam, et est peccatum natura, et de peccato actuali, quod homo incurrit ex personali deonl i na­ tione : quia peccatum originale contrahitur per car­ nalem propagationem seu commixtionem maris et fœminæ, quo modo beata Virgo propagata fuit; sed peccatum actuale incurritur per pei’sonalem deordinationem,a qua fuit beata Virgo immunis. Christus autem fuit reparator et reconciliator natura ab utro­ que peccato; quia meruit gratiam omnibus, per quam ûtriïmque amovetur. Nec proprie posset dici reparator vel reconciliator, respectu alicujus qui nunquam fuisset peccato subjectus. Unde ratio magis concludit oppositum quam propositum; quia, ex hoc <|U(n1 Christus immediatius fuit reparator et reconciliator nature a peccato originali quam actuali, sequitur quod omnes contrahunt originale, non autem omnes incurrunt actuale; et praservare a culpa non est proprie reparare vel reconciliare ». II-.ee ille. — Et confonniter sancto Thoma?, 3 p., q. I, ari 4, ubi sic dicit : «i Ceiluin est Christum venisse in hunc mundum, non solum ad delendum illud peccatum quod traductum est originaliter in posteros, sed etiam ad (x) deletionem omnium pec­ catorum quæ postmodern superaddita sunt : non quod omnia deleantur, quod est propter defectum hominum, qui Christo non inherent, secundum illud Joan. 3 (v. 19), Venit lux in mundum, ct * magi dil< .ierunt homines tenebras quant lucem ; sed quia ipse exhibuit quod sufficiens fuit ad omnium deletionem. Unde, /ioman.5(v. 15 et 16), dicitur : Nun sicut delictum, sic et donum; nam judicium ex uno in condemnationem , gratia autem ex multis delictis in justificationem. Tanto autem principalius ad alicujus peccati deletionem Christus venit, quanto illud peccatum majus est. (x) ad. — Oin. Pr. DISTINCTIO III. — QUÆST1O I. Dicitur autem aliquid majus dupliciter. Uno modo, | intensive, sicut est major albedo quæ est intonsior; el per hunc modum majus est peccatum actuale quam originale, quia plus habet de ratione volunta­ rii. Alio modo aliquid dicitur majus extensive, sicut dicitur major albedo qua· est in majori superficie; et hoc modo peccatum originale, per quod totum genus humanum inficitur, est majus quolibet pec­ cato actuali, quod est proprium singularis persona· Et quantum ad hoc Christus principalius venit ad tollendum peccatum originale, inquantum bonum gentis est divinius quam bonum unius, ut dicitur, L Ethicorum (cap. 2). d Hæc ille. — Ex quibus palet quod hoc quod Christus venit principalius ad delendum peccatum originale quam actuale, non arguit quod aliquem pneservaverit ab originali, sed potius quod peccatum originale totum genus huma * num infecit, ut bene dicit Joannes de Neapoli. Ad quartam probationem, dicit Joannes, quod, e quamvis quilibet reconciliatus per Christum, secundum se acceptus, Christo summe obligetur, tamen comparando unum ad alium, plus ei obliga­ tur qui majorem gratiam ab ipso recipit, sive quando<[ue fuerit subjectus culpæ, sive non. Et pneterea: Quamvis cæteris paribus innocentia sil majus bonum quam culpæ amotio, tamen æquale donum graliæ plus est, comparatum ei qui propter culpam meruit pœnam, quam innocenti qui non mennt, sicut centum marchæ majus donum sunt si dentur pauperi (piam si dentur regi. t> — Hæc Joannes; cl conformiler dictis sancti Thomæ, 2· 2 , * q. 106, ari. 2, ubi quæril, Utrum magis teneatur ad gratia· rum actiones innocens quam pœnitens : ubi deter­ minat quod simpliciter loquendo plus tenetur pœni­ tens. Unde sic dicit : « Actio gratiarum in accipiente respicit gratiam dantis; ideo ibi major requiritur gratiarum actio ex parte recipientis, ubi est major gratia ex parte dantis. Gratia autem est , quæ gratis datur. Unde dupliciter potest esse major gratia ex parte dantis. Uno modo, ex quantitate dati; et hoc modo innocens tenetur ad majores gratiarum actio­ nes, quia majus donum ei datur a Deo, et magis continuatum, caleris paribus, absolute loquendo. Alio modo, potest dici major gratia, quia magis datur gratis; et secundum hoc, magis tenetur ad gratiarum actiones pœnitens quam innocens, quia gratis magis datur illud quod ei datur a Deo : cum emm esset dignus pœna, dalur ei gratia. Et sic, licet illud donum quod datur innocenti, abxdul·· consideratum, sit rnnjus; tamen donum quod datur pœnitenti, est majus in comparatione ad ipsum : sicut etiam parvum donum pauperi datum, est ei majus quam diviti magnum. Et quia actus circa sin­ gularia sunt, in his qua· agenda sunt, magis consi­ deratur quod est hic vel nunc tale, quam quod est simpliciter tale; sicut Philosophus dicit, 3. Ethico­ rum (cap. I), de voluntario et involuntario. » — 35 Hæc ille. — Cum autem arguens ulterius facit compn rationem de angelis ad homines; — dicitur quod illa similitudo non valet. Ideo enim non omnes angeli ceciderunt uno eorum cadente, quia non omnes angeli erant in uno, a quo propagati contra­ hant peccatum, sicut fuit in hominibus. — Quod autem dicit, quod non Solus ergo ille Agnus, qui non sir venit. Non enim in iniquitate conce­ ptus est, quia non de mortalitate conceptus est. Nec cum mater ejus in peccatis in utero aluit, quem virgo concepit, virgo prpcril ; quia fide con­ cepit ,ct fidet ) * suscepit. Ergo erce Agnus Dei, Non habet iste traducem de Adam; carnem tantum sumpsit de Adam , pereat um non assumpsit. Qui non assumpsit de massa nostra peccatum , ipse est qui tollit nostrum peccatum. — Hæc Augustinus. — Hem, idem in de Perfectione justitue (cap. 21), ultima columna, concludit ita dicens : Quisquis fuisse vel esse in hac vita aliquem hominem, vel aliquos homines putat, excepto uno Mediatore Det et hominum, quibus non necessaria fuerit remis­ sio peccatorum , contrarius est dirin.T Scriptura·, ubi Apostolus dicit (Roman. 5, v. 12) : α Per unum hominem peccatum intravit iu mundum, cl per peccatum mors, et ita in omnes pertransiit, in quo omnes peccaverunt. * — Hæc Augustinus. Cerium <*>l autem quod remissio [æccali, in eo rui remittitur, præsupponit peccatum fuisse de facto. Igitur sola anima Christi fuit sine omni pec­ cato, et simpliciter innocens. — Et ista sufficiant ad argumenta Scoti, in quibus multi se fundant. II. Ad argumenta Aureoli. — ») /nti» — vinjo Pr Ad primum 36 LIBRI 111. SENTEN1I ARUM quod est Aureoli, respondet Joannes dr Neapoli quid sit de majoi itate macula?, tamen certum est ( Quodliheto I. q. II), dicens quod o Filius Dei debuit quod peccatum veniale esi major culpa vel culpabi­ honorare Matrem, non quantum potuit de potentia lius improportionabiliter (piam |ieccatum originale. aUoluta, sed de potentia ordinata solii m, et quan­ De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 5, art. I, in tum decuit. Non decuit autem ut conceptio naturalis solutione noni argumenti. Item, 2. Sententiarum, ), sic dicit : « Pecca­ cujuscnmque hominis, etiam Matris Virginis, a-qua- dist. 33, q. 2, art. I (ad 2“* retur. quantum ad immunitatem a culpa originali, tum originale est minimum; quia minus habet de conceptioni supernatural! Christi, ut patri per aucto­ voluntario, cum sit solum voluntarium (a) volun­ tate principii natura·, non voluntate pei *sonæ hujus; ritatem Anxdmi, do Cmncptu virginali, cap. 16, ubi sic dicit ; Illi qui per propagationem natura­ ideo minor pœna sibi debetur quam veniali. Nec lem elatam Adn' sunt geniti, nequaquam possunt obstat quod originale non compatitur secuin gra­ a ut debent Christi conceptionis assimilari mira­ tiam : privatio enim gratiæ pœna est, et non culpa, culo, ut ab originalis peccati vinculo absoluti pos­ nisi inqiinnliiin est ex voluntario. » — Hæc illc. — ant ostendi b. — Hæc ille. Et hæc solutio potest Ad exemplum autem quod adducitur de corporali, haberi ex dictis sancti Thoinæ, 3. Sentent., dist. 3, dicendum quod similitudo non valet; quia pannus q. I. art. I, qh 2, in solutione tertii, ubi sic dicit : semel fœdatus, nunquam per ablutionem potest • Ibrc puritas soli homini Deo deliehatur, ut ipse, effici mundior quam ante fœdationem. Sed anima quasi universalis Redemptor humani generis, nulla fœdata per peccatum originale, potest, per adven­ læccali servitute teneretur, cui cûinpelrliat omnes tum superabundant is gratiæ, effici mundior, et san­ a peccato redimere; unde non hanc puritatem, sed ctior, et Deo gratior, quam fuisset, dato quod fuis­ maximam sub hac, Virgo mater ejus habere debuit, d set in puris naturalibus, et sine peccato quocumque : Hæc ille. — Ex quibus apparet quod non decuit «plia gratia et habitus infusi sunt quædam mundi­ quod beata Virgo esset in sua conceptione mundis- tia.·, vel participatiodivinæ munditiæ et sanctitatis; sima, nec quod in illo instanti careret omni disposi- i et qui plus habet de talibus, mundior est, sive prius li<»ne contraria gratiæ, quia nec tunc end Mater Dei peccaverit, sive non. — Cum autem ulterius dicitur, in actu, nec mater gratiae; sed sufficit quod esset I qupd major gratia fit, etc.; — dicitur quod, secun­ mundissima [>osl conceptionem Eilii Dei. Ad dum 8gpe dicta. Filius Dei non fecit nec facere illud quod adducitur de incineratione, etc.; — dici­ debuit beatæ Virgini maximam gratiam dari sibi tur quod non est simile; quia pneservatio Virginis a possibilem de potentia Dei absoluta; et ideo non corporali incineratione in nullo præjudicat univer­ decuit quod in primo instanti suæconceptionis esset sali omnium salvationi, potissime cum tali> præser- in gratia, et in immunitate ab omni culpa. Unde vatio secuta fuerit incorruptionem et resurrectionem argumentum parum valet. corporis Christi. Secus est de pneservatione a [>eccato originali et abrasione fomitis, quæ præcessis- | III. Ad argumenta aliorum. — Ad primum seni innocentiam et puritatem Christi ducatione, ut i aliorum, respondet Joannes de Neapoli (Quodlibeto 1, supra deducit sanctus Thomas, nec in aliquo depen­ (|. II), ipiod, « secundum doctrinam Apostoli, dissent ab humanitate Christi, sed a sola divinitate Roman. 8 (v. 28), diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, et etiam peccatum, ut ibi­ elfective; hoc autem non decuit. Ad secundum quod est ejusdem, respondetur per dem dicit Glossa, et est Augustini, in libro de Cor­ simile : quia beatam Virginem præservari ab omni i reptione et Gratia (cap. 9) : quia post culpam *CCato |M. actuali tam mortali (piam veniali decuit, | humiliores redeunt atque doctiores; discunt enim quia hoc in nullo præjudicat universalitati salvatio- I s/· cum tremore exsultare debere. Et sic etiam pec­ tus lacta· per Christum, immocedit in ejus gloriam; catum originale, cui beata Virgo subjecta fuit, non fuit ei omnino inutile, sed aliqualiter utile. » — shI beatam \ irginein pra’sei vatam fuisse ab origi­ nali, præjudicat universalitati salvationis et redem­ Hæc ille; et bene. Ad secundum dicit idem, quod α illa visio eadem * ptioni facta? per Christum. — Et cum dicitur quod facilitate contemnitur qua proliatur; nec propter major macula est peccatum originale quam veniale, etc ; — dicendum quod se habent sicut excedentia tales phantasticas visiones est aliquid dicendum con­ et excessa, quia peccatum originale dicitur majot tra doctrinam sanctorum pr.ediclnm, præcipue cum macula, quia plus repugnat gratiæ, quam veniale; frequenter angelus Satanæ transfiguret se in ange­ sed potest dici minor tripliciter : primo, quia pecca­ lum lucis, ad decipiendum simplices, qui ignorant tum originale minus habet de voluntario : secundo, astutias ejus ». — Hæc ille ; et liene. Ad tertium respondet idem, quod « Mater Christi quia non debetur sibi pœna sensibilis |>osl hanc vitam : tertio, quia ipsum præsupponitur a veniali, fuit convenientissima mediatrix sub Christo, et non et non econtra, nullus enim peccat venial i 1er nisi de pari. Vel dicendum quod conveniens mediator contraxerit originale. Et sic peccatum actuale veniale majorai) maculam arguit «piam originale. Et quid­ (e) voluntarium. — rotantani Pr DISTINCTIO 111. — QCT.STln I. est ille qui est gratus offenso, sive i|3Uin quando­ que offenderit, sive non. Unde beata Virgo, quæ plus habuit de gratia quam aliqua alia puni crea­ tura, fuit convenientissima mediatrix, dato quod quandoque fuerit filia iræ, præcipuc cum fuerit mediatrix pro hominibus b. — Hæc ille; et bene. Ad quartum respondet quod « Augustinus loqui­ tur ibi dr peccatis actualibus, quæ beata Virgo nun­ quam contraxit; non autem de originali, quod con­ traxit, ut patet ex serie textus. Aiyuit enim ibi con­ tra quemdam pelagianum dicentem hominem posse vivere sine peccato : quod probat commendando diversos ulriusque sexus qui in Sacra Scriptura nullo modo peccasse, verum etiam juste vixisse leguntur, scilicet Abel, Enoch, Noe, etc. Contra quem arguit Augustinus, dicens omnes aliquod |>eccatuiii actuale commisisse quandoque, excepta beata Virgine; quod probat per illud quod scribitur, 1. Joann. 1 (v. 8), Si dixerimus peccatum non habemus, etc. : ubi constat quod beatus Joan­ nes loquitur de peccato actuali et nun de originali, quia fideles quibus scribit, vere jiossuiit dicere x? peccatum originale non habere, qüod tollitur per baptismum. Unde Augustinus, contra eumdem |>elagianum, in libro de Perfectione justitia·, capitulo ultimo, exponens illud quod dixerat in de Natura et Gratia, ait : Quisquis dicit, post acceptam remissionem peccatorum, ita quemquam homi­ nem juste vixisse in hac carne, vel cicere, ut nul­ lum habeat omnino peccatum , contradicit Apo­ stolo Joanni, qui dicit : Si dixerimus quia pecca­ tum, etc. d. — Hæc Joannes de Neapoli. Eamdein ponit Gregorius de Arimino, dicens quod « Augustinus ibi loquitur tantum de peccatis actualibus; nec ex illa auctoritate, ut dicit, proba­ tur eam totaliter caruisso actuali peccato nisi jxjstquam est facta mater Dei. Et hoc innuit Magister Sententiarum., cum ait, in pnesenti distinctione : u Quod autorn ex tunc, scilicet a conceptione Eilii Dei, ab omni peccato immunis extiterit, Augustinus evidenter ostendit in libro de Natura et G rutui (cap. 36), inquiens : Excepta sancta Dei genitrice Maria, de qua, propter honorem Pomi ni (α), u ul­ lam prorsus volo quicstumcm haberi (6), cum de peccatis agitur; scimus enim quod plus (γ) gralix ci collatum fuerit ad peccatum ex omni parte vin­ cendum , qua' illum concipere ct parere meruit, quem constat nullum habuisse precatum »» Ex I1OC enim quod dicit ci collatum fuisse plus gratix ad vincendum peccatum, patet quod loquitur de actuali; quia contra originale peccatum nullus per gratiam sibi collatam habet pugnare, eo quod exclu­ sum sit ab omni habente gratiam >. — Hæc Givgorius ; et bene (i) /Mint/ii. — Om. Pr. (/») /hiMti. — habere Pr. (Y) hj' “ 'd. Pr· 37 Ad quintum et sextum respondet Joannes de Neapoli, quod « de illo libro An *ebni et sermone Hi cardi nihil certum habetur; praecipue cum magni doctores, qui dicunt Virginem non fuisse conce­ ptam in |»eccato originali, talem librum ct talem sermonem pro sua opinione non allegent. Ansel mus etiam in multis locis dicit expresse eam in peccato originali fuisse Conceptam. Nam, secundo libro, Cur Deiu homo, cap. 16, dicit sic : Licet ip&a hominis pei coMeptio munda sit, rt absqur car­ nalis delectationis (e) peccato, Virgo tamen ipsa unde assumptu * est, in iniquitatibus concepta est, rt in peccatis concepit eam mater ejus, ct cum ori­ ginali peccato nata est f quoniam ipsa in Adam peccavit, in quo omnes pcccacrruut. Et quamVis hæc verba ibi dicantur ex persona discipuli, tamen Anselmus in hoc discipulum non impmkat; nnmo eamdern sententiam appmlxit infra, in eodem capi­ tulo, ex persona sua sic : Virgo autem illa, dc qua * Christu homo assumptus est, fuit de illis qui ante nativitatem ejus per eum mundati sunt a peccatis ; ct in ejus ipsa munditia asre fuisse in statu innocentia', ut sanctificatio nostra quæ fuit in Virgine inchoata, correspondrai noslræ culpæ. qmi' fuit in Adam. Vel dicendum tale festum non esse festum conceptionis ejus sanctæ, sed magis gratiarum actionis, sicut et in veteri lege erant quasi (i) (trlcLtotumu. — dilcctionu Pr. LIBRI III SENTENTIAHU3I 38 omnia festa, scilicet Paschæ, Pentecostes, etc., et in clio pro peccato et reatu totius generis humani, ejus nova lege sunt aliqua talia festa, ut Epiphaniae, in passio fuit quasi quoddam pretium, per quod libe­ qua nulla nova sanctitas fuit alicui collate, sed rati sumus ab ntraque obligatione. Nam ipsa satisfa­ Ecclesia statuit ad gratias agendum pro beneficio ctio, qua quis satisfacit sive pro se (a) sive pro alio, quo Christus fuit in illa die gentibus revelatus. Et pretiumquoddam dicitur,quoseipsum, vel alium (6) similiter est dicendum in proposito. Magnum enim redimit a peccato et poma, secundum illud Danie­ beneficium humano generi collatum est in conce­ ll’s 4 (v. 24) : Peccata taa eleemasgnis redime, ptione Virginis matris Redemptoris humani gene­ Christus autem satisfecit, non quidem pecuniam ris ». dando, aut aliquid hujusmodi, sed dando illud quod Ad octavum dicitur quod < Ecclesia Romana, fuit maximum, scilicet seipsum pro nobis. Et ideo qua! non celebrat festum conceptionis Virginis, sup­ passio Christi dicitur esse nostra redemptio. » — ponitur \era amatrix Virginis. Dictum ergo Ansdmi, — Hæc ille. — Item, allegat ibi illud 1. Petri 1 >i suum sit, intelligendum est eccator. Ergo, si beata Virgo non habuit peccatum universalis hominum redemptor, quia per suam pas­ originale, non fuit de numero peccatorum, ae per sionem et mortem satisfecit pro peccatis omnium, hoc nec de numero eorum pro quibus mortuus est et omnes liberavit a peccato et damnatione seu poma Christus, nec redempta per Christi passionem. |«ccati, el ab omni obligatione peccatum conse­ Item, Paulus, 2. Corinth., cap. 5 (v. 14 el 15), quente. De hoc sanctu» Thomas, 3 p., q. 48, art. 4, dicit : Quoniam, si unus pro omnibus mortuus sic dicit : < Per peccatum dupliciter homo obligatus e *t , ergo omnes mortui sunt, ct pro omnibus mor­ erat. Primo quidem, servitute peccati; quia qui tuus est Christus. Ex hac autem consequentia Apofacit pccculum, serviit est peccati, ut dicitur I stuli, sequitur, ex opposito consequentis arguendo, Joan. 8 (v. 34), et2 Petii 2. (v. 19) : A quo quis quod, si non omnes mortui sunt, nec pro omnibus peratus est, /uiic et sCrvut addictus ent. Quia mortuus est Christus; el similiter quod, si iste vel igitui diabulus hominem superaverat, inducendo iste non est mortuus, non pro ipso mortuus est Chrieum ad peccatum, homo servituti diaboli addictus I slu». Et certum est quod Apostolus loquitur de erat. Secundo, quantum ad reatum pœnæ, quo ( morte non quidem Corporali, sed spirituali, qu;r est humo obligatus erat secundum Dei justitiam; el jieccaturn, sicut liene ostendit Augustinus, in lib. 6 hoc (x) servitu» quædam est : ad servitutem enim l*eilinct quod aliquis patiatur quoti non vult, cum (i) lire pro erabundanssatisfa­ γ) ubi. — A<1. Pr. is hoc — Pr. ê) toquent. — inquien» Pr. (t) eciam. — et Pr. DISTINCTIO III. — QUÆSTIO I. Contra Julianum (cap. 4), ubi sic (a) ait : Vides quia consequenti esse .voluit, scilicet Apostolus, ut intelligantur omnes mortui, si pro omnibui mortuus est Christus. Et paulo |>Obt : Quapropter, si nullum contrahunt peccatum parvuli, non sunt mortui. Si non sunt mortui, non est mortuus pro ris, qui non est mortuus nisi pro mortuis. Similis omnino consequentia potest fieri de beata Virgine. Palet igitur consequentia. Sed consequens est fal­ sum; quod patet per aliam partem auctoritatis Pauli. Ait enim, affirmando antecedens : Et pro omnibus mortuus est Christus. Igitur etiam pro beata Vir­ gine; quod est oppositum consequentis. Et ex hoc etiam infertur principalis conclusio, arguendo, secundum Apostolum : Si pro Vit'gine Christus mor­ tuus est, igitur ipsa mortua est; sed pro ea est Chri­ stus mortuus; igitur ipsa est vel fuit mortua. Secundo patet consequens esse falsum ; quia, si pro ea non est mortuus Christus, igitur nec ipsa redempta per mortem Christi. Quomodo ergo Christo mediatore est salvata et beatificato, cum dicat Apostolus, Hrbræor. 9 (v. 12), quoti Christus per proprium sanguinem introivit semel in Sancta, aeterna redemptione inventa? Et iterum dicit (v. 15): quod novi testamenti mediator est, ut morte interce­ dente, in redemptionem carum praevaricationum quæ erant sub priori testamento, repromissionem accipiant qui vocati sunt trternte hæreditatis. Ubi manifeste demonstrat omnes qui repromissionem ætemæ hæreditatis accipiunt, intercedente morte Christi accipere. Hæc eel in forma deductio Gregorii de Arimino, bona el catholica. Ex qua evidenter apparet quoti, si beata Virgo peccatum originale non habuisset, nullomotlo posset dici redempta, illa redemptione de qua loquitur Sacra Scriptura, et sancti docto res, quidquid sit de illa redemptione quam lingit arguens. Item, Augustinus, in libro de Natura et Gratia, prope principium (cap. 1), sic dicit : Christus gra­ tis, id est, sine causa, mortuus est, si verum non est quod Apostolus dicit (ad Romanos, 3, v. 23 et 24) : « Omnes enim peccaverunt, ct egent glo­ ria Dei. justificati gratis per sanguinem ipsius. » Quicumque autem non putantur pertinere ad hos omnes, qui peccaverunt et egent gloria Dei, pro­ fecto nullam necessitatem habent ut Christiani fiant; quia non est opus sanis medicus, sed male habentibus; unde non venit ille vocare justos, sed peccatores, etc. El infra (cap. 2) : Si autem Christus non gratis mortuus est, igitur omnis humana natura justificari ct redimi ab ira Dei justissima, hoc est, a vindicta, nullo modo potest, nisi per fidem et sacramentum sanguinis Christi, (cap. 3) Natura quippe hominis primitus inculpata et sine ullo vitio creata est; natura (a) u6i etc. — et ideo Pr. 39 vero ista hominis, qua unusquisque ex Adam nascitur, jam medico indiget, quia non sana est. — Hæc Augustinus. — Item, libro 1. de Baptismo parvulorum (cap. 18), ita dicit : Isti qui, ut mani­ festum est, nihil in vita sua impie commiserunt, μ nec originaliter ullo impietatis vinculo deli­ nentur, quomodo pro eis mortuus est, qui non­ nisi pro impiis mortuus est? Si nulla peccati ori­ ginalis aegritudine sauciati sunt, quomodo ad medicum Christum venire indigent * 1 Non est opus sanis medicus, sed male habentibus ; non venit Christus vocare justos, sed peccatores. Item, infra (cap. 23) : Unde, inquit, parvulas salvos fecit Christus, si nulla est in eis originalis srgritudo peccati? Unde redimit, si non sunt per originem primi hominis venunidati sub peccato? Item, in eodein libro (cap. 24), sic dicit : Non dubitemus (i) etiam pro infantibus baptizandis (6) sanguinem illum fusum, qui priusquam funderetur, sic in Sacramento datus est ct commendatus, ut dicare­ tur (Matth. 20, v. 28) : < Hic est sanguis meus, qui pro vobis et pro multis effundetur in remis­ sionem peccatorum. > Negant enim quidam, sci­ licet haeretici, illos Uberari, quo * sub peccato esse nolunt fateri. Nam unde liberantur, si nulla ser­ vitute tenentur?—Hæc Augustinus.— Item,eodem libro (cap. 20): Ostendendum est, inquit, testimo­ niis, Dominum Jcsum Christum non aliam ob causam in carnem venisse, ac, forma servi acce­ pta, factum obedientem usque ad mortem crucis, nisi ut hac dispensatione misericordi ssinur gra­ tia·, omnes, quibus tanquam membris in suo cor­ pore constitutis caput est ad capessendum regnum cadorum, vivificaret, salvos faceret, liberaret, redimeret, illuminaret, qui prius fuissent in pec­ catorum morte (γ), languoribus, captivitate, tene­ bris constituti, sub potestate diaboli principis peccatorum ; et sic fieret mediator Dei et homi­ num. Hoc enim ostenso, consequens erit ut ad istam Christi dispensationem, quæ per ejus humi­ litatem facta est, pertinere non possint, qui vita, salute, liberatione, redemptione, illuminatione non indigent. Porro qui parvulos debere baptizari concedunt, concedant etiam oportet illos egere illis beneficiis mediatoris, ut illo salvi, ut liberati, ut redempti, ut illuminati fiant ; unde, nisi a morte, vitiis, reatu, subjectione, tenebris precatorum? qmr quoniam in illa :rtate nulla per vitam pro­ priam commiserind, restat originale peccatum. — H:vc Augustinus. El, his dictis, probat (cap. 27 multis testimoniis Scriptune, quod se promiserat ostensurum, scilicet quod Christus non ob aliam causam venerit in mundum, nisi ut sua morte vivifl- (s) (bdoteniiu — dubitnmut Pr. (6) ba/itiztindu.— baptizatis Pr. (γ) pec· idoruni morte. — peccato, in morte Pr. LI HH 1 III. SEN’TENTIABUM 40 carol mortuos in peccato» sanaret languidos, libera­ ri?! captivos, redimeret sub potestate diaboli consti­ tutos. Item, (a) in eodem libro, dicit quod (i) non est in filiis hominum, nec fuit, neque erit, parvulus aliquis \cl adultus, qui non egeat beneficiis Mediato­ ris, ut illo scilicet salvetur, liberetur, redimatur, illuminetur; quæ salus, quæ liberatio, quæ illumi­ natio imn potest intelligi nisi a morte, a vitiis, a reatu, a servitute, a tenebris pumilorum. Item, Glossa, supci tertium cap. n1 l’i (0 itinl «/Mod. — Om. I‘i'. fahmn e.if Petrum, — (%) •hceretur — dirrfiir Pr. — Ad auctoritates nutem Anselm i el Augustini, dictum est supin. « Tertia etiam responsio non valet. Quin major est unio divinarum personarum quam Virginis matrisel Christi. Sed illud quod cum dictione exclusiva attribuitur uni personm, ut distin­ guitur ab alia, repugnat illi alteri. Esse autem mun­ dum ab mini culpa, in multis auctoritatibus prodi­ ctis, attribuitur soli homini Christo inquanlum a Matre distinguitur, scilicet inquanlum est ab Adam, non secundum rationem seminalem, sed supernaturaliler propagatus. Ergo per tales propositiones exclusi vas non includitur, sed excluditur Mater ejus, pnecipue cuin in mullis auctoritatibus jiersona Vir­ ginis exprimatur; sicut el in locutione in qua perbome (x) Patris aliquid in divinis attribuitur cum dictione exclusiva, non includuntur, sed exclu­ duntur persome Filii et Spiritus Sancti, si in tali locutione tales persome exprimerentur. » — Hæc Joannes de Neapoli, quem in hoc sequitur Guillelinus de Gannato in suo tractatu dc Vera imioccfitia 3/ufris Dei. Ad ai *gumentum principale respondet Joannes de Neapoli dupliciter : « Primo, quod non est simile de angelis; quia in eis non potest esse peccatum per originem contractum, eo quod unus non originalur ab alio, sed omnes immediate creati sunt a Deo. Vel potest dici, el melius, quod, sicut non referi ad hoc quod aer pos.-it diri magis lucidus quam aqua, dato quod quando<|ue fuerit tenebrosus» sic in proposito, cum spiritualis puritas sil per carentiam irnpuritalis culpæ, (piam causât lux divina· graliæ, beata Virgo, qua· plus habuit divinæ gratiæ quam quæcumqiie alia pura creatura, ideo nituit majori puritate quam quaTunupie alia pura creatura» dato quod quando­ que fuerit subjecta culpæ originali; sicut etiam potest diri ali(|uid magis album, dato quod quando­ que fuerit nigrum, h Hiec Joannes de Neapoli. - El eaindem solutionem in virtute ponit Albertus, in Mio Uuriu/i, in capitulo ubi probat Mariani habuisse puritatem in summo. Dicil enim quod «t ideo dicitur purissima, quia plus habuit de luce gratia» n. — Et sic patet ad argumentum, quod fun­ ditur in quadam falsa consequentia, scilicet hac : Maria fuit purior angelis; igitur, sicut angeli nun­ quam fuerunt subjecti peccato, ita nec beata \irgo; qua· consequentia non valet. El h.ec omnia sint dicta cum omnimoda reveren­ tia Matris Dei >ine temeraria assertioni». Venirn posset aliquis dicere quod conclusio prin­ cipalis non sil secundum mentem beati Thorn:»·, cujus vestigia sequor; quia ip *e tenet iqiposilum I Sentent , dist. 44, q I, art. 3, in solutioni? ter­ tii, ubi expresse dicit sic : α Puritas intenditur per rece$Mum a contrario. El ideo [ictest aliquid creatum inveniri, quo nihil purius potest in rebus Pr. (a) - penona P DISTINCTIO IV. — QUÆSTIO I. Croatie, si nulla peccati contagione inquinatum sit. Et talis fuit puritas beato Virginis, quæ a peccato originali et actuali immunis fuit. Fuit (a) tamen sub Deo, inquantum erat potentia ad peccandum in ea, etc. i» — Dicitur primo, quod ex illis verbis non habetur quod beata Virgo, in primo instanti su® conceptionis, habuerit illam puritatem aut immu­ nitatem a peccato, sed post conceptionem suam ct sanctificationem. Et ita benostaL quod fuerit conce­ pta in peccato originali, el tamen quod habuerit pnedictam puritatem, pro diversi * mensuris. — Secundo, dicitur quod, dato quod sanctus Thoma *, in I. Sentent., senserit beatam Virginem nunquam subjacuisse peccato; tamen, in omnibus suis oj>eribus, quæ |K>stea edidit, oppositum tenuit et scri­ psit ; quia etiam beatus Augustinus fecit librum Retractation tint. El ideo standum est ultimis deter­ minationibus, et non primis. Et hæc de conclusione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus, el sua beatissima Virgo Mater. Arnen(6). DISTINCTIO IV. QUÆSTIO I. UTRUM BEATA VIRGO ACTIVE IS CHRISTI CONCEPTIONE ALIQUID EGERIT, PROPTER QUOD MATER DEI PROPRIE DICI POSSIT ^SiRCA quartam distinctionem 3. Senten· tiaram, quærilur : Utrum beata Virgo aliquid active egerit in conceptione ChriÏX sti, propter quod veraciter possit dici maior Dei. Et arguitur quod sic. Omnes virtutes anima? vege­ tabilis sunt activa', sicut dicit Commentator, 2. dr Anima (comm. 33). Sed potentia gencrativa tam in mare quam in fœinina pertinet ad animam vegeta­ bilem. Ergo tam in mare quam in fmminn operatur ad conceptionem prolis. In oppositum arguitur : Quia principium acti- a (i) Fuit. — Oin. Pr. (i) hicHdt'c 1851, a summo Pontifice Pio IX. fuit doctrina cithohea sequentibus verbis «olcinniler dinimt.i : Declara· mu·, pronuntiantis et definimus, doctrinam, quir tenet, beatissimam Virginem Mariam in primo instanti sua Conceptionis fuisse singulari omnipotentis Dei gratia et privilegio, intuitu meritorum Christi Jesu Salvators hu· mani generis, ab omni originals culp * labe préserva tam immunem, ese a Deo revelatam atque idcirco ab ommbm fidelibus firmiter eoistanterque credendam. 41 vum in generatione dicitur ratio seminalis. Sed (*), sicut dicit Augustinus, 10. Super Genesim ad litte­ ram (cap. 20 et 21 ), (6) corpus Christi ex sola mate­ ria corporali per divinam conceptionis formationis­ que rationem de Virgine assumptum est, non autem secundum aliquam rationem seminalem humanam. Ergo beata Virgo nihil active fecit in conceptione corporis Christi. In hac quæstione sunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit hæc Prima conclusio : Quod In ipsa conceptione Christi beata Virqo nihil active operata eat, sed solam materiam ministravit; operata est tamen ante conceptionem aliquid active, præparando materiam ut esset apta conceptui. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 32, art. i, ubi sic dicit : < Quidam dicunt bea­ tam Virginem aliquid active esse operatam in con­ ceptione Christi, el naturali virtute el supernatu­ ral!. Naturali quidem virtute : quia ponunt quod in qualibet materia naturali est aliquod activum prin­ cipium ; alioquin credunt quod non esset transmu­ tatio (γ) naturalis. In quo decipiuntur; quia tran — Hæc ille. Eamdem conclusionem ponit, 3. Sentent., disL 3, q. 2, art. 1, ubi, reprobatis Iribus opinionibus, sic dicit : « Ad esse matrem, solum sufficit materiam ministrare; quod non sufficit ad esse patrem. Pro­ pter quod beata Virgo mater dicitur, et non pater. Et hoc quidem videtur Secundum intentionem Phi­ losophi, secundum quatn perfectionne salvalni virgi­ nitas matris, et vera maternitas; unde est fidei maxime consona. Hanc igitur viam tenendo, dicen­ dum videtur quod in conceptione prolis invenitur triplex actio. Una quæ est principalis, scilicet forma­ tio et organizatio corporis (C); et respectu hujus actionis agens est lanium pater, mater vero solum materiam ministrat. Alia autem actio est procédons istam actionem, et est præparatio ad ipsam. Cum enim generatio naturalis sit ex determinata materia, eo quod unusquisque actus in propria materia fit, sicut dicit Philosophus, 2. de Anima (t. c. 26), oportet quod formatio prolis fiat ex materia conve­ nienti, ct non ex quacumque. I nde oportet esse ali­ quam virtutem agentem, per quam (γ) præpa relue materia ad conceptum. Sicut autem (δ) dicit Philo­ sophus, 2. Physicorum (t. c. 25), ars quæ opera­ tur formam, principatur et imperat ei quæ prépa­ rât materiam; sicut ars compaginans navem ei quæ complanat ligna. Et ideo virtus quæ præparat mate­ riam ad conceptum, est imperfecta.respectu ejus quæ ex materia pneparata prolem format. Hæc autem virtue properans, est matris, quæ est imper­ fecta respectu virtutis activæ quæ e>t in patre. Unde Philosophus dicit in 15. de Animalibus (de Gene»·. (i) it» e — Om Pr. (S) Chritti. — Ad. Pr. (γ) r/uam — i/urni Pr (i) au leni — enim Pr. animal., lib. 1, cap. 20), quod mulier est sicut puer, qui nondum potest generare. Tertia aclio est concomitans vel sequens principalem actionem. Sicut enim locus facit ad bonitatem generationis, ita et dispositio matricis operatur ad bonam dispositionem prolis, quasi probens fomentum ; et hoc est quod dicit Avicenna, in capitulo de diluviis : Matrix non facit (2) nisi ad meliorationem concepti. Secundum hoc, eiyo, dico quod in principali for­ matione vel actione formationis corpris Christi, nihil fuit, ex parte beatæ Virginis, quod esset acti­ vum : sed illud quod beata Virgo ministravit, se habuit materialiter lanium ad hanc actionem ; virtus autem divina fecit totum quod lit in aliis conceptio­ nibus (6) per virtutem seminis quod est a patre; et ideo Damascenus (de Fid. Orth., lib. 3, cap. 2) dicit divinam virtutem, quasi divinum semen. In secunda vero et tertia actione, beata VirgO aliquid active operata est, sicut cl alia» matres; unde et vera mater fuit, n — Hæc ille in forma. Ex quibus potest formari talis ratio : beata Virgo fuit mater Christi, et non pater. Sed ad matrem non pertinet nisi materiam ministrare; non autem ali­ quid active operari ad formationem et organizationem prolis, quia hoc est solius patris. Ergo beata Virgo nihil active operata est ad illam organizationem. Minor probatur per hoc quod dicit Philoso­ phus, 15. de Animalibus de Gener. animal., lib. I, cap. 20) : Vir dat formam et principium motus, fœmina corpus et materiam; sicut accidit in lacte coagulato, quod corpus exit ex laete, ct coagulatio ex coagulo. Et post pauca subdit : Mani­ festum est guod mas est operans, et fœmina patiens; sicut erit scamnum ex carpentario ct ligno. Secunda conclusio (γ) est quod beata Virgo veraciter et proprie dicitur et est mater Del et hominis. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 35, art. 3; nam proluit quod beata Virgo est mater Christi. Ubi sic dicit (0) : « Beata Virgo est vera et naturalis uiater Christi. Sicut enim supra dictum est (3 p., q. 5, art. 2), corpus Christi non est de cado alla­ tum, sicut Valentinus hæreticus posuit, sed de Vir­ gine matre sumptum, et ex purissimis sanguinibus ejus formatum ; et hoc Eolum reositum Petri non constituitur per aliam natu­ matri quam terra in generatione minera, si de ali­ ram quam per illam quæ importatur formaliter quo ejus generatur minera : cl sic ipsa terni conti­ nomine hominis. Sed cum dicitur Deus est homo, nens illud aliquid sicut locus conveniens generationi suppositum divinum (C) constituitur per aliam natu­ talis corporis, erit mater ejus (t); immo non vide­ ram magis quam (γ) per illam naturam quæ impor­ tur plus dare quam animali respectu generationis tatur formaliter (3) nomine hominis. Ergo, de vir­ vermis, ex eo quod generatur ex aliquo humore tute locutionis, major identitas est inter prædicatum putrefacto, et hoc in loco conveniente generationi et subjectum, cum dicitur Petrus est homo, quam suæ : et ita nihil deficeret quin esset mater illius cum dicitur Deus est homo; et per consequens major proprietas. %ermis(î); nisi quod vermis non est ejusdem spe­ Terito. Quia homo de quocumque predicatin' ciei ; sed hoc non tollit, si equus dicatur pater mula», omnino proprie, pnedicalur in quid ; cum non sit et asina mater. Quinto specialiter de beata Virgine : quia dicit denominalivum. Sed homo non potest proprie (c) pnedicari in quid de Deo. Ergo ista non est omnino DanuiM piius (Je Fide orthodoxa, lib. 3, cap. 2 : virtutem tribuens susceptivam simul, et generati- propria, Deus est homo. Minor probatur. Quia illud non pr.edicatur proprie de aliquo in quid, quod non eam; si autem tantummodo esset principium passi­ vum, non videtur quare Damascenus copularet vir- proprie respondetur ad interrogationem faciam per quid. Sed ad interrogationem factam. Quid est Deus, non proprie respondetur homo : quia quid (piærit de >' prv. — prr l*r. essentia (ζ), sicut quale vidrlur. — dicitur Pr. (γ) Contni eamdem. — Om. Pr. 4ft LIBRI III. SENTENTIARUM yfu· esl homo; quia, licet prædicatum sit de ratione subjecti, tamen subjectum nullum conceptum habet I«er se unum; sicut nec subjectum istius, homo alhut e*t coloralua (i). Igitur mullo minus luce est perse, Dental humo. Tertio. Quia praedicatum dicta· propositionis se habet, respectu subjecti, ut prædicabile accidentis, cl non ut species : quia prædicatüin non est de ratione subjecti, et advenit subjecto exsistenti in artu completo, ita (6) ut possit ab eo abesse; et quoad hoc videtur habere similem habitudinem respectu subjecti, qualem (γ) habet illud prædicatum quod dicitur accidens. Quarto arguit quod illa pnedicatio non sil solum secundum identitatem suppositi. Quia tuncerit pro­ cessus in infinitum. Nam, dicendo Deus est homo, ibi corie implicatur quod Deus est suppositum quod est horno; et ista implicatio praedicat hominem de illo quod implicatur. Et tunc, si pncdicatum acci­ piatur formaliter, habetur (3) propositum; si autem tantum pro st pposito implicato, est processus in infinitum. Quinto. Quia natura non prædicatur de supposito tantummodo per identitatem (c), sed formaliter. Igitur, ctc. Sancto, secundum quam fit adoptio filiorum Dei. Ergo Christus, secundum quod homo, potest dici filius Spiritus Sancti per adoptionem. Tertio. Quin auctoritates sanctorum, potissime Augustini, negantes Christum esse filium Spiritus Sancti per creationem vel adoptionem, inlelligenda· sunt, quod tales propositiones non debent concedi, nisi cum prædiclis determinationibus. Mulla enim velificantur de aliquo termino cum determinatione adjuncta, quæ negantur de illo absolute :æquîvocationes enim et analogia» terminantur per adjuncta. Sed quia pnedicla verba p nes labant simplicibus occasionem erroris Arii et Nestori i : quorum pri­ mus, scilicet Arius, dicit Christum esse puram creaturam, (x) ideo noluit Augustinus dicere Chri­ stum esse filium Spiritus Sancti per creationem; alius autem, scilicet Neslorius, posuit in Christo duas personas, et unionem ipsarum esse solum per gratiam adoptionis, propter quod Augustinus noluit dicere Christum esse filium’Spiritus Sancti per ad­ optionem. Et in hoc secundus articulus terminatur. § 3. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM PONUNTUR SOLUTIONES Argumenta Durandi. — Contra tertiam con­ clusionem, arguit Durandus (disL 4, q. I ); et vult probare quod Spiritus Sanctus possit dici paler Chri­ sti, cum duplici determinatione, quarum una sit n parte subjecti, et alia a parle prædicali, ut dicendo quod Christus, in quantum homo, est filius Spiritus Sancti per creationem vel adoptionem. Et Primo <|uol per creationem, patet sic. Creatio est productio alicujus. nullo pnesupposito. Sed Christus, secundum quod homo est, est productus a Spiritu Sancto, nullo præsupposito in eo inquantum homo, quamvis pnesuppoeita sil in eo persona subsistens in natura divina. Ergo Christus, secundum quod homo, potest dici filius Spiritus Sancti per creatio­ nem ; non autem nisi ex parte subjecti ponatur ista determinatio secundum quod homo, quia Christus non est secundum se totum productus de nihilo, sed solum quoad humanam naturam. Secundo. De lilio autem per adoptionem, patet. Quia adoptio facit de eo qui non est filius per natu­ ram vel naturalem generationem, filium per gra­ tiam. Christus autem, secundum quoi! homo, non est filius Spiritus Sancti per naturam, et habet secundum humanam naturam gratiam a Spiritu § I. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM U} culorafui — albui Pr. (<) ita. — Om. Pr. (f) çualrm. — <;uate Pr. ·.<) Aatatur, — habet Pr. (« ' p/r h/rntitateni — identitate Pr ARTICULUS III. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectionibus supradiclis. Et ideo Ad primum contra primam conclusionem, dici­ tur quod nihil concludit contra conclusionem. Quia, concesso quod vegetati va potentia fœrninæ sil activa, non tamen sequitur quod sit prolis formali va, sed quoti habeat aliquam actionem pneviarn forma­ tioni (6), vel consequentem formationem. Et sic in argumento est fallacia consequentis. Unde hoc argu­ mentum solvit sanctus Thomas, 3. Sentent., dis!. 3, q. 2, art. I, in solutione quinti, ubi sic dicit : « Potentia generative activa est. Sed hæc potentia perfecte est in viro; unde ejus actio se extendit usque ad formationem generali. In fœmina autem est imperfecta; unde non se extendit ejus actio nisi ad præparationem (γ) materiæ. η — Hæc ille. — Simile ponit, 3 p., q. 32, art. 4, in solutione secundi, ubi sic dicit : « Potentia generative in fœmina, est imperfecta respectu potentiæ generativæ quæ est in mare. Et ideo sicut in artibus ars inferior disponit materiam, ars autem superior indu­ ta) et. — Ad. Pr. (6) actionem pnrtnam formationi. — formationem pri­ mam actionem formatione Pr. (*) pr.vparationem. — operationem Pr. DISTINCTIO IV. — QUÆSTIO I. cil formam, ut dicitur, 2. Phyiicorum (t. c. 25); I ita etiam virtus genera (i va fœminæ præparat mate­ riam, virtus autem activa maris format materiam pnnparatam. n — Hæc ille. Au se habeat active in formatione prolis, sicut vult arguens; nec ideo quia se habeat pure passive, ul imponit nobis; sed ideo, quia virtus paterni semi­ nis, cum sit debilis, non potest perducere (γ) mate­ riam quam ministrat mater, ad completam assimilalionem patris, sed perducit eam ad illud ad quod est in potentia magis proxima, infra eamdem spe­ ciem, cum patro, scilicet ad assimilationem matris. Nec dicimus, ut fingit responsio quam arguens reci­ tat, quod forma patris et forma matris, sive natura­ les potenliæ, aut alia accidentia consequentia, sint contraria, sicut calidum et frigidum; aut illo modo opposita, quo procedit replica contra res|>onsionein ibi datam; sed dicimus quod materia quam mater ministrat in tali casu, est magis disposita et in potentia magis proxima ad accidentia matris quam (i) activitatem — aecidentatitatem Pr. (S) activitatem. —aecidentatitatem Pr. (γ) perducere. — producere Pr. 47 patris, ct infra eamdem speciem cum patre; et ideo virtus paterni seminis cum infiucntia corporis cœlestis assimilai eam plus matri quam patri. Ad hoc etiam polc>l mullum ronfeire imaginatio fœminu· tempore coitus, ex qua potest i on linger * quod fœtus conceptus non assimiletur patri, nec matri, sed ali­ cui imagini piet© in camera. Unde in statu innocen­ * fœmina? genita· fuissent ex tali vehementi ima­ tia ginatione, ut ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 99, ari. 3, ad 2ew. Ad quartum dicitur, quod ratio illa non procedit contra nos, quia plus damus matri quam vasi vel loco in quo generatur minera (x), et plus quam ani­ mali resjiectu vermis ex eo geniti, quia nec locus, nec alia quæ ibi adducuntur, habent illas duas actio­ nes, quas nos attribuimus matri respectu prolis. Unde sanctus Thomas, 3. Sentent., disk 3, q. 2, art. 1, in solutione quarti, sic dicit : u Praebere materiam simpliciter ad generationem alicujus, non facit matrem ; sed praebere talem materiam sic præpa ratam, est id quod facit matrem. In ligno enim non est |>olentia naturalis ut ex eo fiat scamnum, cum peragens naturale in actum non compleatur; similiter, nec in limo terra, ut ex eo fiat homo. Unde quod inducitur, non est simile. u — Hæc ille. Ad quintum respondit in forma beatus Thomas, ibidem (ad lum), sic dicens : < In conceptione Chri­ sti fuit duplex miraculum : unum, quod fœmina concepit Deum; aliud, quod virgo peperit filium. Quantum ergo ad primum, beata \irgo se habebat ad conceptionem secundum potentiam obedientiæ lanium, cl adhuc mullo remotius quam costa viri, ut ex ea mulier formaretur : in talibus enim simul ilalur actus et potentia ad actum, secundum quarn (6) dici possit quod hoc est possibile· Sed quantum ad secundum, habebat Virgo potentiam passivam, naturalem, talem quæ peragens naturale in actum reduci posset. Unde, quantum ad primum, «licii (Damascenus, de Fid. Orth., lib. 3, cap. 2) : Potentiam receptivam Dei Verbi; quantum vero ad secundum (γ), dicit : Simul autem et generativam. Utramque enim potentiam reduxit in actum virtus Spiritus Sancti. * — Hæc ille. — Item, in solutione secundi, sic dicit : α Potentia passiva jiolest accipi dupliciter. Vel secundum substantiam potenliæ; el sic potentia fuerat ante in beata Vir­ gine. Vel secundum quod potentia passiva su© ope­ rationi conjungitur ; el tale posse non habet patiens(£), nisi ab agente; sicut dicimus quod visibile mo­ vendo visum, dat sibi posse videre in actu. Et per hunc modum Spiritus Sanctus Virgini potentiam generandi dedit. & — Hæc ille. — Item, 3 p., q. 32, (a) minera. — mirra Pr. (C) quam. — queni Pr. (γ) fecundum. — tecundam Pr. (5) patient. — pattibilU Pr. LIBIU HL SENTENTIARUM 4* art. I, in solutione primi, sic dicit : oâiti. Hoc autem sufficit nd hoc quod sil vera, quia I propositio non verificatur ratione formæ significate in supposito, sed ratione suppositi » — Ha c ille. Hem, in solutione quinti argumenti, sic dicit : < Cum dicitur Deus cat homo, ly Deus supponit personam Filii, et significat (a) divinitatem. Projio· sitio nutem non verificatur ratione significati (C), *cd ratione suppositi. Et cum hoc suppositum sil subsi­ stens in natura humana, hoc nomen homo per se p redicatur de ipso. Unde, secundum quod est vora, est prædicatio per se, sicut ista Petrus est homo. Unde non sequitur quod possit pnudicari de omni­ bus quibus mest forma significata (γ) per hoc nomen Deus; quia non est per se ex parte formæ signifi­ cate (δ), sed ex parte suppositi. Et hoc est singulare in ista materia, quia nunquam alibi invenitur quod srl supposituri! unum essentialiter in duabus naturis subsistens. Et ideo non potest dici qUod sil per acci­ dens sicut hæc, ulbtum est homo. Illud enim quod est suppositum hominis per se, non est pars signifi­ cationis hujus nominis album : album enim solam qualitatem significat (2), cum nomen significet unum, ex albedine autem et subjecto non fit unum simpli­ citer; unde hoc nomen album copulat suum subje­ ctum quasi extrinsecum. Deus autem importat sup­ positum divinæ naturæ, quod et idem est humanæ, non quasi extrinsecum, sed sicut clausum in signifi­ catione hujus nominis homo. Et ideo hæc non est per accidens, Deus est homo, sed habet aliquid simile cum illis quæ sunt per accidens, inquantum prædicatum non inesl subjecto ratione formæ impor­ tate per subjectum, n — Hæc ille. — Item, in solu­ tione sexti, sic dicit : < Hæc est pnedicalio per essentiam : non quod deitas sit humanitas; sed quia suppositum divinæ naturæ essentialiter ol supposi­ tum naturæ humanæ : et hoc significat locutio. > — Hæc ille. Hem, 3 p., q. IG, art. I, sic dicit : Suppo­ nendo^), inquit, secundum veritatem fidei catho­ lic®, quod vera (η)natura divina unita est cum vera natura humana, non solum in persona, sed etiam in supposito wl hypostasi, dicimus esse veram hanc propositionem et propriam, Deus est homo, non solum propter veritatem terminorum, quia scilicet Christus est verus Deus et verus homo, sed etiam propter veritatem prædicationis. Nomen enim signi­ ficans naturam communem in concreto potest sup- (a) significat. — signat Pr. (C) significati. — signati Pr. (γ) significata. signata Pr. . * significat — stgnat.r Pr. (t tigniflcat. — tignat Pr. (ζ) Supponendo. — Supponendum eit Pr (r,) vera. — υπβ Pr. ♦9 (wnere pro quolitel contentorum in natura com­ muni; sicut hoc nomen homo, potest supponere pro quolibet homine singulari· Et ita hoc nomen Deus, ex modo eu® significationi * potest supponere pro persona Filii Dei· De quolibet autem supposito alicujiis naturæ, potest vere et proprie praedicari nomen significans fx) illam naturam in concreto; sicut de Socrate ct Platone vere et proprie prædicatur homo. Quia ergo persona Filii Dei, pro qua sup­ ponit hoc nomen Deus, est suppositum naturæ humanæ, vere et proprie hoc nomen homo præilicatur de hoc nomine Drus, secundum quod suppo­ nit pro persona Filii Dei. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione primi : < Quando, inquit, divers® formæ nnn possunt convenire in unum SU| politum, tunc oportet quod propositio sit in mate­ ria remota, cujus subjectum significat (€) unam illa­ rum formarum, et prædicatum aliam; sed quand·» du® form® possunt convenire in unum suppositum non est materia remota, sed naturalis, vel contin­ gens : sicut cum dico, album est musicum. Naturo autem divina et humana, quamvis sint maxime distantes, tamen conveniunt per Incarnationis myste­ rium in uno supposito, cui neutra illanim inest per accidens, sed secundum se. Et ideo hæc propositi·» Deus est homo, non est in materia remota, nec in materia contingenti, sed in materia naturali, et prædicalur homo de Deo non per acciden *, sed pei se, sicut species (γ) de sua hyjjostasi, non quidem ratione formæ significate (δ) per hoc nomen Deus. sed ratione suppositi quod est hypostasis humanæ naturæ. > — Hæc ille. — Ex quibus appar· l quo­ modo ista propositio, Deus est homo, non solum est vera, immo propria. Tunc, Ad primum argumentum Durandi in oppositum, negatur minor. Dicitur enim quod subjectum et praedicatum hujus, Densest homo, tantam identita­ tem halant in sensu quo est vero, quantam habent subjectum et prædicatum hujus. Sacrata < homo quia in prima subjectum et prædicatum habent identitatem suppositi, quia subjectum suppûnit pro supposito divinæ naturæ. et prædicatum pro suppo­ sito naturæ human®; suppositum autem hujus et illius naturæ idem est indivisum tante indivisibililatis (c), quante suppositum impm latum per subje­ ctum secunda», et (ζ) est idem supponito importato per prædicatum ejus; unde, sicut in secunda subje­ ctum et prædicatum supponunt pro eodem, ita in prima. Verumtamvn subjectum et pratlicalurn sccundæ magis significant (η) idem quam in prima. ' I (>) — mgnan» Pf· (C) ••gmficat. — dignat Pr. (γ) tperict. — Om. Pr. (t) ngnifuat.1’. - siyfui/n Pr (1) mdii iubditahf. — Om Pr. (0 ct. — Om. Pr. W significant — lignant I’r 50 I.IDItl III. SENTENTIARUM Et ideo seconda potest dici magis propria extensive, quia pluribus modis est propria; non autem inten­ sive. Nec valet probatio minoris bifurcata. Cum enim dicit quod ista, /Mas r.4 homo, non est in primo modo dicendi perse, negatur. Sed notandum quod aliqua propositio |)otesl dici in primo modo dicendi per se dupliciter. Primo modo, quia pnedicatum est de ratione subjecti ; et isto modo har pro­ positio, Dem· c4 homo, non est in primo modo dicendi per se. Secundo modo, quin forma signifi­ cata per prmdicatum essentialiter informat supposi­ tum pro quo supponit subjectum, licet non * il de ratione formæ significata per subjectum, nec intrin­ seca supposite jiiius forma» vel naturæ, lanquam ipsius constitutiva, aut dans esse tali supposito, sed latius tracta ad esse suppositi ; et hoc modo hæc esi |»er se in primo modo, Deus eat horna. Ulterius, cum dicitur quod Deus, manens Deus, potest non esso homo, etc., — dicitur quod ex hoc liene con­ cluditur quod secunda est magis necessaria quam prima; el quod aliquem modum perseilatis habet, quem non halwl prima, scilicet quod prædicatum est de ratione subjecti ; et quod secunda est pluribus modis propria quam prima : quod superius est con< essum. Ad secundum negatur principalis consequentia, quia talis constitutio non arguit intensiorem identi­ tatem pnedicati cum subjecto, vel, ut verius loquar, ivi pro qua supponit subjectum, cum re pro qua supponit pnedicaturn, sed solum quod forma signi­ ficata jær pncdicalurn, magis identificatur formæ significata per subjectum ; quod conceditur : quia, ut se|M‘ dictum est, ista propositio. Deas est homo, non est vera nec propria, ratione formarum quas significant subjectum et praedicatum, mx! ratione suppositi utriusque naturæ vel formæ. Ad tertium negatur minor. Dicitur enim quod hoc nomen homo prædicatur de hoc nomine Deus in quid, non ratione formæ sign i fica te, sed ratione suppositi. El ad probationem minoris, dicitui quod, ad pnndicationem in quid proprie dictam, non requiritur quod eadem essentia importetur per sub­ jectum el prædicatum, sed sufficit quod sil idem suppositum utriusque nature, et <|urtatn per prædicatum, essentialiter informet illud pro quo supponit subjectum. Habet tamen aliquid simile cum pnedicatione denominativa, in hoc quod forma significata (δ) per prædicatum, non est tie ratione formæ importate» per subjectum, nec constituit ejus suppositum, sed advenit pi prius constituto. Ulte­ rius, dicitur quod prædicatio isto modo denomina­ ti va, |hde>t stare cum propria prædicatipjie in quid et perse, ubi idem suppositum quiddilicalur duabus naturis, una per prius el alia per posterius : potis­ sime cum tale suppositum uni earum est omnino idem secundum rem. alteri vero non, sed unitum illi; el rursus cum tale suppositum noviler quiddifiralur tali natura non sibi coæva. Hem, cum dici­ tur, heus est humanatus, importatur respectus unionis uniu * naturæ ad aliam; cum vero dicitur, hrus es! humo, importatur indivisio illarum natu­ rarum in esse substantiali, el informatio suppositi divini |M?r naturam humanam ; el ideo quod addu­ citur do Petro, vel Socrate, qui potest dici homo, pI non potest diri humanatus, non esi ad propositum, quia Socrates non pr.eextilit suic humanitati, qua quiddifleatur, sicul peigna Filii Dei. — Ad confir­ mationem. patet persimile; quia in casu illo, quælibel harum esset vera et propria, heus cat euro, propter informationem essentialem, et ista, Deus est incarnatus, propter novitatem illius informa­ tionis, el propter multa alia. Ad quintum negatur major, si universaliter intelligatur, sicut oportet. Habet enim instantiam, quando diversæ naturæ sic in supposito eodem uniuntur, quod quælibet illarum essentialiter infor­ mat illud, et neutrum inest ei per accidens, sed quaülæl per se, nec dant diversa esse illi supposito, sed una illarum trahitur ad e»e alterius, sicul est in pro]>osilo. Hujus autem simile non reperilur in creaturis. Et ideo simile quod adducitur de musica et albedino non valet. Et ad probationem majoris per ndionem. dicitur primo, quod si probatio illa valet, non solum concludit quod hæc sil falsa vel impro­ pria, heus est homo, quia par» non proprie prædicalur de alia parte, innno quod hæc sit falsa vel impropria, Persona Christi est heus, quia pars non praedicatur de toto. Hoc autern est erroneum. Ergo probatio nulla est. Secundo, dicitur quod non omnis prædicatio qua nomen significans (γ) partem prædicalur |>onsione ad tertiam quaestiunculam, sic homo est corporeas a at materialis, et de istis, 1 dicit : < In propositionibus per se, aliter est ex parte animatum est materiale, aat compositum ex ele­ subjecti, et aliter ex parte prædicati : quia ex parte mentis; immo communiter differentia es®enlialis subjecti, sufficit quod secundum unum tantum speciei sumitur ab ejus parte, et similiter genus. eorum quæ continentur in subjecto, praedicatum Tertio, dicitur quod in illa declaratione quam |»onil per se subjecto (a) conveniat; ex parte autem praedi­ de differentia inter concretum et denom i nativum, cati, oportet quod quidquid est in prædicato, perse contradicit sibi ipsi : quin ex una parti· dicit quod conveniat subjecto. Unde hæc non est per se, Homo quando diverse» naturæ concurrunt in eodem suppo­ est animal album: hæc autem est per se, Homo sito, ulraque se habet sicut pars suppositi; et in albus est animal. » — Hæc ille. sequentibus dicit quod natura substantialis nulloAd tertium negatur antecedens, si intelligatur rnodo est pars sui suppositi, dato quod in illo sup­ quod prædicatum dicte propositionis nullo modo per posito concurrant aliæ naturæ accidentales. Quarto, se conveniat subjecto, sed mere per accidens. El al dicitur quod falsum est quod natura substantialis sit probationem antecedentis, palet per dicla ad pri­ eadem real i 1er cum suo supposito; immo est quasi mum Durandi (ζ) ; quia hæc (γ) est quædam perseiI. * pars ejus, ut alias dicetur. singularis, cujus exemplum in creaturis non inve­ nitur. El licet hæc prædicatio conveniat cum pravdiII. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti catione accidentis logici, in illis tribus quæ Ungit palet responsio per solutionem primi Durandi (i). argumentum : quia scilicet prædicatum non est de Conceditur enim quod ista, Deus eat homo, non est ratione subjecti, el quia forma significata per præ­ in primo modo dicendi per se, stricte sumendo, dicatum advenit rei significata * per subjectum post sicut sumit logicus; quia pnedicaturn non est de ejus esse completum, et quia prædicatum potest ratione subjecti. Habet tamen aliquem modum per- affirmari et negari successive de subjecto stante con­ seitatis, qui sufficit ad hoc quod sit propria, et nul­ stantia subjecti; tamen in hoc differt, quia prædi­ lo modo impropria. Dicitur ulterius, quod ista, Deus catum accidentale logicum significat formam, acciest homo, est magis per se quam illa, rationale est dentahter informantem illud pro quo supponit sub­ animal : quia forma importata per hoc prædicatum jectum, et non concurrentem in idem esse exsisten­ animal, se habet ad formam importatam per sub­ tia * cum illo, sed dantem quoddam esse accidentale jectum, sicul materia ad formam, et sicut potentia cum unione accidentali ejus ad tale suppositum ; ad actum; modo prædicatio rnateriæ de forma, et quæ omnia longe sunt a mysterio Incarnationis. potent iæ de suo actu, impropria est, et parum habet Ad quartum dicitur quod argumentum optime de perseitate, cum prædicatum debeat esse forma­ concludit quod illa praedicatio non solum est vera lius vel a *que formale subjecto, vel saltem se habere propter identitatem suppositi duarum naturarum; ad illud per modum formæ. Si tamen concedatur immo propter essentialem informationem suppositi quod neutra sil per se logical i ter stricte, sufficit ab ulraque natura, licet aliter et aliter ab hac et ab quod perseitatem metaphysicam habeat, et logicailla. lem non ita stricte dictam. Iterum, istud argumen­ Ad quintum palet per idem. tum, sicul et praecedentia, fundatur in duabus falsis propositionibus vel consequentiis : quarum prima § 3. — Ad argumenta contra tertiam est, quod nulla propositio est propria, nisi sil per se, CONCLUSIONEM vel in quid ; secunda est, quod omnis propositio est impropria, quæ non habet omnem modum proprie­ Ad argumenta Durandi. — Ad primum con­ tatis. tra tertiam conclusionem, dicitur negando principa­ Ad secundum negatur antecedens. Et ad prola­ lem consequentiam ibi factam, quæ est talis in vir­ tionem, dicitur quod hoc nomen Christus habet tute : Christus, secundum quod homo, habet esse conceptum per se unum sufficienti perseitate; quia per creationem a Spiritu Sancto; igitur, secundum scilicet unio naturarum quas importat, non est |>er quod homo, est filius per creationem Spiritus San­ accidens, sed per se, quia una trahitur ad esse alte­ cti. De hoc saftetus Thomas. 3. Sententiarum, rius, ut alias dicetur; et ideo non est similo de con­ distinctione praesenti, q. I, art. 2 (q11 t), in solu­ ceptu hujus nominis Christus, et de conceptu hujus tione primi, sic dicit : « Non est dicendum Christum complexi homo albas. Dicitur ulterius, quod ad secundum hominem esse filium Patris per creatio­ praedicationem per se, non requiritur quod subje­ nem, neque ratione formationis corporis Christi, ctum habeat conceptum per se unum, nisi loqua­ nisi quatenus illa fonnalio terminatur ad unionem mur de perseitate logica stricte sumpta. De hoc san­ ctus Thomas, 3. Sententiarum, disl. IO, q. I, (a) Durandi. — Om Pr. (i) subjecto. — Om Pr (C) Durandi. — Om Pr. (y) liare — hac Pr. 52 hl H II I Ili. SENTESTI VftUM j.ec&nnlem. perquam isle homo est naturalis filius Dei (*) Patris, η — Hæc ille. — Ex quibus habetur, quoi creatio non dat creature quod possit dici filius vl fllia Dei per creationem, quando talis creatio ter­ minatur ad personalem unionem filiationis naturalis Dvij et natura per creationem producta nullum novum suppositum constituit, nec novo supposito advenit» cui possit competere filiatio talis secundum quid, sicut est in proposito. Λι! secundum palet per idem : quia, licet Filius Dei secundum humanam naturam habeat gratiam gratum facientem et gratis datam n Spir itu Sancto, tamen quia terminus illius gratificationis est natu­ ralis Dei filiatio, ideo nullo mndo debet diri filius Spiritus Sancti, vel totius Trinitatis, per adoptio­ nem. De hocsanctusThomas, 3p., q. 32, art. 3, in solutione secundi, sic dicit : < Homines qui spiritualiter formantur a Spiritu Sancto, non possunt dici filii Dei secundum perfectam rationem filiatio nis; et ideo dicuntur filii Dei secundum imp·! feclam filiationem, quæ est secundum similitudinem gra­ tia!, quæ est a lota Trinitate. Sed de Christo est alia ratio. » — !Ia *c ille. — liem, 3. Sententiarum, dist. 10, q. 2, ari. 2, q11 3, sic dicit : q Christus nullo modo est dicendus filius adoptionis : quia ei competit ex natura sua, secundum quam ælvrnalitcr (C) a Paire nascitur, baliere jus in hæreditate |Mti rna ; quia omnia qua· balud Paler, sua sunt, ut dicitur, Joan. 16 (v. 15); undo huc jus non acquiri­ tur <*i per gratiam advenientem, ut possit diri filius * adoptivus n — Hæc ille. — Ex quibus palet quod (γ) consequentia principalis, in qua fundatur argu­ mentum, non valet. Non enim sequitur : iste per gratiam est Alius Dei secundum quod homo; ergo est filius Dei adoptivus secundum quod homo. Opor­ tet enim plus addere in antecedente, scilicet quod gratia sibi data non faciat eum Filium Dei natura­ lem; gratia autem data Christo, fecit eum Filium Dei naturalem inqiinnlum est homo, quia unio luunanilntis terminali ad unitatem personalem filiationis divin.e. El quod plus e>t, Christus non hidal aliam filiationem realcm printer illam, ut alias (disl. 7 el 8) dicclur. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 23. art. 4,sic dicit : « Filiatio proprie com· petit fierbonæ vel hj|xistasi, non autem natura!. In Christo autem non est alia jieraona vel hypostasis quam increala, cui competit «se lilium per natu­ ram. Fdiatio autem adoptionis est quædam participata similitudo filiationis naturale *. Non autem dici­ tur aliquid tale participatione, quod per -e dicitur. Et ideo Christus, qui est Filius Dei naturalis, nullo motio potest divi hlius adoptivus. Sevumhim autem illos qui ponunt in Christo duas personas vel (·>) /)ri. — Oin Pr. (C) xtrnitihfer. — mentialitrr Pr. (▼) 9·κχ/. — qnin Pr duas hypostases, seu duo supposita, nihil prohibet rationabiliter Christum hominem dici filium adopli vum. » — Hæc illo. Ad tertium dicitur quod illa glossa e-l contra mentem et dicta sanctorum ; unde Ambrosius, supei illud Ronian. I (v. 4), Qui praedestinatus esi Filius Dei in virtute, sic dicit : Volvi et revolvi Scripturas, Christum nunquam /ilium adopti­ vum inveni. Et hoc argumentum facit sanctus Tho­ mas, 3. Sententiarum. dist. 10, q. 2, art. 2, qL‘3. Ad argumentum principale, palet responsio pei prædicta. El hæc de quaestione præsenti sufficiant. Benedi etns Deus. Amen. DISTINCTIO V. QIJ/ESTIO I. UTRUM UNIO NA1UB.E DIVIN E El HÜMANÆ IN CHRISTO SIT MAXIMA UNIO IHCA quintam distinctionem 3. Sententia­ rum, quæritur : Utrum unio natura· * divina et humamc in Christo sit maxima unio creata. Et arguitur quod non : Quia per unionem fit ali­ quid unum. Sed ex unione anima· el corporis in nohjs, fit aliquid unum in persona et natura; ex unione autem divinæ naturæ et humana * in Christo, solum fit aliquid unum in persona, et non in natura. Ergn major est unio animæ ad corpus, quam divina· natura· ad humanam. Ergo talis unio non importat maximam unitatem creatam. In oppositum arguitur. Quia dicit Augustinus, I. de Trinitate (cap. 10), quod homo potius est in Filio quum Filius in Patre, Filius autem est in Paire per unitatem essentia·, homo autem est in Filio per unionem incarnationis. Ergo major est unio incarnationis quam unio vel unitas divina· essentia?, quæ tamen est maxima unitatum; et sic, per ennsequens, unio incarnationis importat maxi­ mam unitatem. In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. DISTINCTIO V. — Qt.-ESTIO I ARTICULUS I. PONUNTUK CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio Quod unl·» imtunirnin ln Christo eM quid creatum. 53 runliir ad ipsa. Unde unio secundum rem creatura quædarnesL » — H ic dicit : a Unio de qua loquimur, est relatio quædam, quæ consideratur inter naturam divinum et humanam, secundum quod conveniunt in una pereona Edii Dei. Omnis autem relatio quæ conside­ ratur inter Deum ct creaturam, real i ter quidem est in ciealuni, per cujus mutationem talis i elatio inna­ scitur; non autem est realiter in Deo, sed tantum secundum rationem, quia non nascitur secundum mutationem Dei. Sic igitur dicendum est quod liax unio de qua loquimur, non est in Deo realiter, sed secundum rationem tantum; in humana autem natura, quæ creatura quædam est, e>l lealitii. 1.1 ideo oportet dicere, quod sit quiddam («) creatum » Hæc ille. mi uiulum quam materia esse sub forma dicitur. Ita Item, 3. Senfenliorum, present! distinctione, etiam t quod unio differt realiter ipsum fundatur identitas, secundum quod est unum at» assumptione. in substantia; et æqualilas, secundum quod est unum in quantitate; et similitudo, secundum quod Hanc |u>nit sinetu * Thomas, 3. lenteat., dfetinest unum in qualitate. Unitio autem est qua dam ! ctione pratenti, q. 1. art. 1, qu 3, ubi >n dicit : actio vel passio, quia ex multis ellicitui aliqim modo m Prima differentia unionis ct assumptionis est quod unum; et hanc actionem sequitur ista lelalio quæ aoinii|»tiu est acliu vel jossio, unio autem est tan­ est unio. Relationum autem, tam liai uni quam illa­ tum relatio; quamvis etiam unitio γ sit actio. rum, quædam innascuntur e\ motu utiiiisque tri- Se< unda differentia cst.quia assumptio dicitur per mini; ct tunc oportet quoi illa· lelatnme- sint r« ali­ comparationem ad terminum G)a qu>» separatur vel ter in utroque extremorum, sicut |ia(ernitas el hujus­ accipitur id quod uniendum est ; sed unio dicitur modi. Qu.edam autem innascuntur ex motu unius, pei umqKiratmnem ad eiTectiim sive terminum consine mutatione alterius; quod accidit m his quorum pinclionis, qui est <«$<· unum. Et inde sumitur ter­ unum dependet ad alterum, <*»d non econlra, sicut tia differentia, quod uniens est unitum : quia uni­ scientia ad scitum; el in talibus relatio est sec untum signiliratur secundum quod jam factum est dum rem in eo quod dependet ad alterum , in altero unum; assumptum autem secundum quod est in vero est secundum rationem tantum, ( ’um igilm in vin ad hoc; et ideo assumens non est assumptum. Incarnatione non sil facta aliqua mutatio in natura Quarta differentia est, quia assumptio determinat id divina, sed in humana, quæ tracta e4 ad unitatem ad quod iit conjunctio, in hoc quod dicitur assum­ in persona divina, enl hæc relatio secundum rem in ptio quasi ad se sumptu»; unio nutem non; el ideo natura humana, in divinû autem secundum ratio­ quicumque fani conjunctionem, potest dici unire; nem tantum, secundum quod dicit Philosophus, in 5. Metaphysics (t. c. 20), quod aliqua sunt rela­ (a) est. — Ou». Pi. tiva, non quia ipsa referantur, sed quia alia refe- (a) quiddam, — tpiuddnm Pr (ί) — fircc^u· Pr. (y) funfiti. — unio Pr. (Ô) ad tr> minuiu. — «t ter/uûm Pr Liniu Hl. SENTENTIARUM 54 non autem potest dici assumere, nisi sibi conjungat ; unde Pater uni vit naturam humanam divinæ, non autem assumpsit. Quinta differentia est, quia unio, quantum est de se, æqualiter respicit utrumque extremorum; assumptio autem non, immo requirit esse fixum et stans in uno, ad quod aliud trahatur. Et inde est quod natura divina potest dici unita in persona naturæ humanae, non autem |X)test dici assumpta. > — Hæc ille. Item, 3 p., ubi supra (q. 2), art. 8, sic dicit : α Unio importat relationem divinæ naturæ et humanæ, secundum quod conveniunt in una pertona. Omnis autem relatio quæ incipit esse ex tem­ pore, ex aliqua mutatione causatur. Mutatio autem consistit in actione et passione. Sic igitur dicendum, quod prima et principalis differentia inter unionem et assumptionem, est quod unio importat ipsam relationem, assumptio autem actionem, secundum quam (i) aliquis dicitur assumens, vel passionem, secundum quam aliquid dicitur assumptum. Ex hac autem differentia accipitur secundo alia differentia : nam assumptio dicitur sicut in fieri, unio autem sicut in facto esse; et ideo uniens dicitur esse uni­ tum , a&mmens autem non dicitur esse assumptum. Natura enim humana significatur (S) ut in termino assumptionis ad hypostasim divinam, per hoc quod dicitur homo, unde vere dicimus quod Filius Dei, qui est uniens sibi naturam humanam, est homo. Sed natura humana in se considerata, in abstracto, significatur (γ) ut assumpta; non autem dicimus quod Filius Dei sit natum humana. Ex eodem etiam sequitur tertia differentia : quod relatio, præcipue æquiparantiæ, non magis se habet ad unum extre­ mum quam ad aliud; actio autem et passio diversi­ mode se habent ad agens et ad patiens, et ad diver­ sos terminas. Et ideo assumptio determinat termi­ num a quo et ad quem; dicitur enim assumptio, quasi ab alio ad se sumptio. Unio autem nihil horum determinat; unde indifferenter dicitur quod humana natura est unita divinæ, et e converso. Non autem dicitur divina natura assumpta ab humana, sed econlra ; quia humana natum adjuncta est ad perso­ nalitatem divinam, ut scilicet persona divina in humana natura subsistat. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Quæt uni­ que aie se habent sicut actio vel passio et relatio consequens ad actionem vel passionem, realiter distinguuntur. Sed unio et assumptio sunt hujus­ modi. Ergo. (q. 2), art. 9, ubi sic dicit : α Unio importat conjun­ ctionem aliquorum in aliquo uno. Potest ergo unio incarnationis dupliciter accipi : uno modo, ex parte eorum quæ conjunguntur; et alio modo, ex parte ejus in quo conjunguntur. Et ex hac parte, hujus­ modi unio habet præeminentiam inter alias unio­ nes; nam unitas divinæ personæ, in qua uniuntur duæ naturæ, est maxima (a). Non autem habet præeminentiam ex parle eorum quæ conjungun­ tur. »— Hæc ille. Item, 3. Sentent., præsenti distinctione (q. 1, art. I, q*1· 2), idem dicit et plus. Ait enim sic : < Unio ista potest dupliciter considerari : vel quan­ tum ad id in quo iit unio; vel quantum ad ipsa quæ uniuntur. Si primo modo, cum unio fiat in persona divina, quæ est maxime unum et simplicissimum, sic est maxima unio post unionem essentiæ in tri­ bus personis : quamvis enim persona sit ita simplex et unum sicut essentia, tamen quælibel trium per­ sonarum est idem re cum ipsa essentia in qua uniuntur; non autem utraque natura in Christo est idem re cum ipsa persona in qua fit unio, quia natura humana non est idem re cum persona divina, quamvis altera natura, scilicet divina, sit omnino idem re cum ipsa ; et ita unio personorum in essen­ tia, est major quam unio naturarum in una per­ sona. Si secundo modo, sic non est maxima unio. Sed prima consideratio unionis est secundum se, quia secundum id (δ) quod unum est ; hæc autem est consideratio unionis, non secundum quod unio est. Et ideo dicendum quod est maxima simpliciter, quamvis non sil maxima secundum quid. » — Ikec ille. Ex quibus potesl formari talis ratio : Illa unio esi maxima simpliciter, quæ fil in maxime uno simpli­ citer. Sed inter uniones creatas, unio naturarum in Christo fit in maxime uno simpliciter, et ad tale unum terminatur. Igitur, etc. Et in hoc primus articulus terminatur et finitur. ARTICULUS 11. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra I. Argumenta Aureoli.— Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem contra primam arguit Aureolus, probando quod unio humanæ naturæ ad Verbum non sit rela­ tio, sed vera unitas, et actualis continuatio et indivisio. Primo Nam \ngUsHnUs, in Epfcdnln ad Vohisin· num, circa medium, dicit quod m illti perbona Tertia conclusio est quod unio nnturnrum In Christo est mnximn biter creatas uniones. Haut ponit sim ius Thomas, 3 t·., ubi supra guni/i. — tjuud Pr. (6) ngni/teabu·. — tujnalur Pr (γ) — tujnalur Pr primam conclusionem 1 (3) maxima. — niaximum Pr M id — Om. Pr. DISTINCTIO V. — QU.ESTIO I. est (i) mixtura Dei ct hominis. Tamen recedat (C) auditor a consuetudine corporum, qua (γ) nolent duo liquores ita misceri, ut neuter servet integri· tutem suam; quamquam et in ipsis corporibus, aeri lux incorrupta (δ) misceatur. Cum enim Verbum Dei permixtum est anima habenti cor­ pus, animam simul accepit et corpus. Et subdit quod Verbi et amm:e credibilior debuit osse per­ mixtio, quam animie et corporis. Quomodo enim mm fateremur duo incorporea, quam unum cor­ poreum alterumque incorporeum facilius potuisse, misceri? si tamen non indigne ad ista mictionis vel mixtura * nomen admittitur, propter consuetu· dmem corporalium rerum, longe aliter $r haben­ tium aliterqur notarum. — Hæc Augustinus. — Ex ((ilibus patet quod natura humana unita est Veri» per quamdam mixturam et permixtionem, salva tamen integritate utriusque nature, quæ non salvatur in liquoribus et cætcris rebus corporalibus quæ miscentur. Sed constat quod permixtio importat continuationem et indivisionem eorum quæ miscen­ tur, ut inter illa sit vera unitas, et non discreto­ rum acervus. Ergo natura humana unita est per i nd ist i notionem et continuationem cum proprietate Verbi ipsam terminante, et dante sibi subsistere secundum tertium modum perse exsistendi, et non per hoc quod Verbum terminet relationem aliquam m natura extrinsece; immo magis intrinsece ipsam naturam terminat. Secundo. Nam, in line libri de Perseverantia (cap. 24), dicit Augustinus quod fides credit absum­ ptionem illam ineffabilem fecisse un iuspersomv tn Deo et homine unitatem. Constat autem quod non est vera unitas, quæ fit per solam terminationem cujusdam exterioris relationis; alioquin universum esset vere unum ratione ordinis, et Deus faceret vere unum cum universo, cujus terminat relatio­ nem et ordinem per modum finis; ct universaliter omnis acervus esset vere unum, cum ibi sit unitas relativa. Igitur, etc. Tertfo. Nam Dionysius dicit, 2 cap. de DiviniNominibus, quod compositio Jesu secundum uni­ ta tem, ineffabilis (t) est omni verbo, et ignota mnm menti, qualiter quidem ipsum Dei Verbum substantiam factum esse accepimus; per hoc innuens quod ipsum Verbum per hujusmodi unio­ nem facium est verus homo su list an liai i ter et vera substantia. Constat autem quod nulla relatio fun­ data in subjecto, dat termino quod ipsum vere et substantialiter sit substantia : relatio namque dat esse relativum; sed essu substantiam, vel esse sub­ stantialiter, nullo modo dare potest. Immo unio (а) — Om Pr. (б) Tamen recedat. — Cum γλedit Pr. l··) ηιιη. — qitO VlX (G) tacoivupta. — incorporata Pr. (t) iwc/fdtalür. — effabilis Pr, 55 humanitatis cum Verbo non est relatio in humani­ tate extrinsece exsistens, sed potius ejusdem huma­ nitatis intrinseca determinatio. Quarto. Nam Damascenus (de Fid. orth.), libro tertio (cap. 22), dicit quod non secundum habitudinalem unionem et nudam inhabitationem unita est caro Dei Verbo, sed vere, ex summa et mera exsistentia; magis, in tpSO exstitit (i)', et hypo­ staticam ad ipsum habuit identitatem. Hæcautem Irin, scilicet, quod caro ex summa et mera exsisten­ tia unita est, et quod caro exsirtit in ipso, et quod hypostaticam ad ipsum habet identitatem, manifeste ostendunt quod mens ejus fuit hanc unionem esse secundum veram et indivisam exsistentiam, et secundum continuationem naturæ interminate ad proprietatem hypostaticam terminantem, et non secundum aliquam relationem aut habitudinem. Quinto. Nam Boetius dicit, m de Duabus natu­ ris ct una persona Christi (cap. 4), quod Dei ct hominis furta est conjunctio, non ita quasi cum duo corpora apponuntur, rt nihil in (S) alterum ex alterius qualitate proveniat. Si enim ita (γ) humanitati deitas conjuncta r t , nihil ex utrisque * confectum est, ac per hoc nih il est Christus. Nihil igitur unum, secundum Nrstorium, Christus est, ae per hoc omninonihil. Quod enim non est unum, nihil omnino esse potest : ens enim atque unum convertuntur; ct quodeumque est, unum est. — Hæc Boetius. — Unde, notetur quod ait humanitatein uniri Verbo non sicut eum duo corpora sibi nnpmiinihtr, rt nihil in alterum ex (5) alterius qualitate proveniat (t), manifeste apparet quod illa unio non est per relationem, sed potius per inti­ mam conjunctionem, et realem continuationem, et indivisionem naturæ humanæ cum Verbo ; nam rela­ tiva unio est inter corpora. Quod vero subditur, ^'eundum Nrstorium, nihil unum confectum est ex divinitate ct humanitate, et illud reprobatur tanquam erroneum, quia, si sic(i), Christus ιωη esfud aliquid unum, evidenter ostendit quod huma­ nitas et Verbum habent intimam unitatem, ac per hoc indivisionem et continuationem entitativam ; alias non esset unum nisi per modum acervi. Sexto. Dicit idem patera ex illis quæ fide tene­ mus Constat, inquit, quod per istam unionem per>ona Verbi facta est aliquid quod ante non erat, quia homo; et non aliter se habens solum, sed vera aliquid. Immo. diffinit Ecclesia, reprobando illam tertiam opinionem qua * recitatur sexta distinctione tertii Sententiarum, qua· ponel»at personam Verbi non fuisse vere fac tam aliquid, sed aliqualiter se (i) exUiid — eiiitit Pr (6) et nihd m. — vel Pi. (γ) ita. — cum Pr. (â)a vcrl«o appomuihir usque act cx, om. Pr. (c) proveniat. — proveniant Pr. (X) m·. — hic Pr. Lt Bit l Ili. SENTENTIAHCA1 56 habcm». Centra hoc diflinil Ecclesia, Extra, de Jhrrc- continua, est realitas distincta. — Ihrc Aureolus, in ticis, cap. («) Cum Christus, ubi dicit : Manda­ forma. mus, quatenus sub anathemate interdicas (6), ne II. Argumenta Durandi. — Contra eamdeni quis audeat dicere, Christum non esse aliquid secundum quod homo; quia, sicut Christus est conclusionem arguit Durandus (dist. 5, q. 2), pro­ verus Deus, ita est verus homo, ex anima ratio­ bando quod persona non sit terminus assumptionis, nali et (v) humana carne subsistens. Sed constat sed potius respectus unionis; cujus oppositum dicit probatio conclusionis. Et arguit quod, si proprietas Verbi non aliter se habet ad Primo sic. Terminus non p ræced it actionem humanitatem nisi quia terminat relationem huma­ nitatis ad ipsum Verbum, per istam unionem magis quam terminat; alioquin frustra esset actio, cum dicetur ad aliquid quam aliquid; et erit homo rela­ ordinetur (a) ad acquisitionem termini, si terminus tive, non autem sicut est Deus. In nullo enim genere sine actione haberetur. Et hoc expressit Aristoteles. I. dc Generatione (t. c. 55), ubi dicit quod, habi­ relativorum, terminus unius dicitur alter, sed potius ad alterum relativum; unde Verbum erit relativum tibus pratentibus in materia, cessat motus; e.\ secundum dici, ct appellabitur relative et non vere quo palet quod omnis actio et motus esi quid pract substantialiter. Ergo unio quidditativa natura viuin habitui. Sed tam natura divina quam persona humanæ ad Verbum, aliud importat quarn ndalio- praexsli terunt assumptioni. Ergo non sunt termini tiouem ad ipsum Verbum; et Verbum supponere assumptionis. — Et si dicatur quod locus est termi­ naturam, aliud im|K>rtat quam relationem termi­ nus moins localis, et tamen praexsislit molui; — dicendum est quod locus non est terminus motus nare. Septimo. Quia, secundum Magistral! Sententia­ localis, sed esse mobilis in loco ad quem movetur, rum , lib. 1, dist. 22, Deus dicitur incarnatus et seu ubi; el istud esse non præcedil motum, sed humanatus ex tempore, nec omnia ista dicuntur acquiritur per ipsum. El ex eadem radice patet quud unio natura assumpta? cum natura el (β) persona relative de Deo; quod verum non esset, si incarnari esset terminare relationem exsistentem in natura asMimenli· est proprie terminus assumptionis : quin humana; iiumo diceretur relative incarnatus, sicut illud solum est proprie terminus assumptionis, quod acquiritur per actionem assumptionis ; sed per creatur. Octavo. Quia natura humana, sicut tenet fides, actionem assumptionis, quantum est de natura talis esi unita substantialiter, et non accidentaliter, et acliunis, nihil acquiritur nisi unio natura assuinplæ cum natura et persona assumente, ut jam sicut quiddilas, supposito, dans sibi esse quid; sic ad interrogationem faciam per quid, respondetur natura humana in se non subsistat, sed exsistat in quod persona Verbi est homo. Unitas autem quiddi­ pei-sona absumente; quare, etc. Secundo arguit. Quia, cum dicitur quod ad rela­ tativa, non esi por accidens medium; cujusmodi tionem non est actio vel motu», ut tlicilur, 5. Phy­ esset talis irlatio extrinsecus adveniens, si linere­ sicorum (I. c. 10), talis autem unio non est nisi tur. hoc non valet. Quia duplex esi Nono probat in speciali, quod dicta unio non est quædam relatio, relatio consequens conjunctionem natum· humanæ respectus. Unus, qui esi sola denominatio sumpta a pluribus; et hoc sufficit ad pradicamentum relatio­ ad Verbum, sicut dicit probatio conclusionis. Quia nis, ut similitudo, aequalitas et hujusmodi. Et talis idem non sequitur seipsuin. Sed unio quidditativa ad Verbum, est ipsunel conjunctio; et uniri est con­ respectus non esi aliqua res prater suum fundamenjungi. Non igitur potest e&e conjunctionem conse­ I tum; nec ad ipsum potest esse motus vel actio. Et quent Et iterum, non c>l verum quod materiam esse de tali r«^|»er(ti vel relatione loquitur Aristoteles, sub foima. sil relatio media (alioquin, cum materia 5. Physicorum (t. c. 10). Alius autem respectus sit sub ista relatione, sequitur quod esset alia rela­ est, qui n modus essendi : vel per se conse­ parbmt continui esse cum alia, non est relatio (alio- quens ad fundamentum, ut inhærere consequilui per se (γ) ad naturam accidentis; vel per accidens et qum. sicut partes sunt intinilæ in potentia, essent inimit é i elationes), sed unam partem esse cum alia, extiinse uni adveniens, sicut ubi, vel esse in tali ι·4 i| esse mutuo continuatas et unitas et indivi­ loco, el tangere, el tangi. Et tales respectus non sis, sic materiam esse sub forma, vel formam in semper sunt de genere relationis; el ad eos |K)test materia, non est esse aliquam relationem mediam, lisse i‘t est verus motus : sicut motus localis est ad ubi, tanquam ad terminum intrinsecum qui locato x d i|»sa> imuin per Veiam indivisiunem et continuntinnem rntitativam. Et ideo illa tertia entitas acquiritur el e-d in m: i»st enim circumscriptio cnr- (b cup. — U»ti Pr. f/uo/. — Ad. ΙΊ. I·' o/vrfHrt mOroinh »·! Πιιι P» (i| nrdtiifhu·, — let minelite Pr. (6) ft. — iUiunirntc * ι· l Vr. (y) inhivrerc ^jnsequitur perse. — iu huc res sequatur Pr. DIM INCTIO V. — QUÆS1 IQ I. ports a loco, locus aulcrn non est (x) terminus motus localis nisi extrinsecus. Similiter, corpora distantia, pei motum localem alterius vel amborum fiunt pro­ pinqua et se tangentia ; et ad hoc terminatur motus, quamvis tangere ct tangi non sint nisi reales modi essendi,et quidam respectus extrinsecus advenien­ tes, nec |ærtinent ad pradicamentum relationis. Eodem modo, cum es *e (C) unitum sit quidam modus realis essendi, ad ipsum j>otest terminari actio vel motus. Sed ad unionem de qua nunc loquimur, quæ est naturæ humanæ (γ) cum natura et persona divina, non potest terminari actio naturalis, sed solum divina, quæ |>otest naturæ humanæ dare novum modum essendi, sicut dat accidenti in Sacra­ mento Altaris. Sic igitur natura assumpta et natura el persona assumens sunt quædam extrema unioni * ; sed non sunt proprie assumptionis terminus; sed solum ipsa unio. — Hæc Durandus· Contra secundam conclusionem etiam militant argumenta Aureoli, ideo contra illam non adduco argumenta nova. §2. — CONTIlA TERTIAM CONCLUSIONEM I. Argumentum Aureoli. — Contra tertiam conclusionem arguit idem Aureolus, dicens quod via nostra non potest salvare quod illa unio sit maxima inter uniones post illam qua 1res j»ersonæ in una essentia uniuntur; quod tamen Bernardus ad Euge· pium asserit. Nullus enim dicere potest quin unita per indivisionem el continuationem, majori unitate pingantur quam quæ copulantur per relationem, ubi non est aliud copulare ex parte unius extremi nisi relationem terminare. Sed qui ponit quod illa unio est per indivisionem humanitatis cum proprietate Verbi, quasi cujusdam terminabilis cum suo ter­ mino intrinseco, consequenter potest ponere istam unionem esse majoirm. II. Argumentum Durandi. — Arguit etiam contra eamdem (C) Durandus (dist. 5, q. 3), quod ista unio non debeat dici simpliciter maxima inter uniones creatas. Quoti probat sic : Per unionem ali­ qua dicuntur unum ; ratio autem unius, est ratio in­ dit ibi; igitur illa unio est maxima, vujus extrema magis el intimius faciunt unum. Sed extrema mul­ tarum aliarum unionum, puta materia) et formæ, magis et intimius efficiunt unum quam extrema incarnationis : constituunt enim unum per essen­ tiam; unum etiam non potest separari ab alio, sti­ lem materia a forma, salva consistentia el natura Mia, quod est signum magna) inlimitatis : inter exirema autem incarnationis non est talis unitas, (а) per te. — Ad Pi. (б) — otiinr Pr. (γ) humane. otesl Deo convenire. In Incarnatione enim, ex parte assumentis, duo ])OS$unt considerari : scilicet ipsa persona,et natura. Si autem consideremus personam assumentem, sic conjiingilui naturæ humanæ assumptae tertio modo conjunctionis : quia persona divina fit persona naturæ humanæ, et ex his duobus non resultat aliquod ter­ tium ; sicut net in Socrate, ex persona ejus el natura non iit aliquid tertium, sed persona ejus in natura i humana subsistit. Si autem consideremus naturam assumentis, sic conjunctio ejus ad naturam huma­ nam est secundum primum modum, inquantum duie naturæ in una pei'SOna conveniunt, quæ in naturalibus proprietatibus nihilominus distincte sunt. El ideo Incarnatio insertioni (o) comparatur sicut enim in insertione (<), in eodem trunco in quo erat unus ramus per naturam, Iit alius ramus per insertionem (ζ); ita in eadem persona in qua natura­ liter erat divina natura, est per unionem humana natura. In uno autem genere vel specie Deum et en aturam convenire, impossibile est ; >ed per ana­ logiam v>l possibile. Sed hoc ex tunc fuit ex quo (x) r*-r — l esse albi, el aliud est esse hominis, cui advenit albedo. Verbum autem Dei ab ælerno esse completum habuit secundum h y postas i m sive personam ; ex tempore autem advenit ei natura humana, non quasi assum­ pta ad unum esse, prout est esse naturæ (sicut cor­ pus assumitur ad esse animæ), sed ad unum esse, prout est hypostasis vel personæ. Et ideo humana natura non unitur accidentaliter Filio Dei. j> — Hæc ille. — Quod autem dicit arguens, de illa intrinseca terminatione naturæ humanæ per proprietatem Verbi, non videtur sane inlelligibilc. Quia proprie­ tas personalis Verbi non potest terminare naturam humanam formaliter et intrinsece, illo iiichIo quo punctus lineam, vel linea superficiem, vel superfi­ cies corpus, ut (x) constat. Nec illo modo quo forma terminat materiam : tum quia proprietas illa non potest esse forma rei corporeæ; tum quia natura humana assumpta non indiget tali terminatione, cum ipsa in se sit terminata per suam formam, sci­ licet animam rationalem. Nec illo rnodo quo diffe­ rentia terminat genus, ut (6) clarum est. Nec illo modo quo actus terminat potentiam passivam sul>stantialem : quia humanitas non est in potentia ad talem actum, nisi forte ad esse; quia, si esset in · |H)tentia ad aliquam naturam vel actum substantia­ lem cum quo constitueret aliquid unum, esset pro­ cessus in infinitum, el infinita inconvenientia seque­ rentur. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. 1, >ic dicit : « Tripliciter aliquid unum ex duobus vel pluribus constituitur. Uno modo, ex duobus perfe­ ctis integris remanentibus; quod quidem fieri non potest nisi in his quorum forma est compositio, vel ordo, vel figura : sicut ex mullis lapidibus absque aliquo ordine adunatis, etc.; » ut supra fuit allega­ tum, prima distinctione hujus tertii, articulo tertio, in solutione primi argumenti contra quartam con­ clusionem. Ex quibus patet quod illa intrinseca ter­ minatio non est sane intelligibilis. Ad quartum dicitur quod ex verbis Damasceni liene sequitur quod natura assumpta communicat cum exsistentia personæ divina·, ut prius dictum est. Non autem sequitur quod inter Verbum divi­ num et naturam assumptam nulla sit relatio aut habi­ tudo. Et multo minus sequitur quod proprietas Verbi terminet intrinseco naturam assumptam ; quia de hoc verba Damasceni nullam faciunt mentionem. Sed arguens videtur male capere verlwi Damasceni : nam per habitudinalem unionem non intelligit Damascenus unionem relativam, nec per habitum intelligit relationem, sed potius vestimentum; unde por illa verlci intendit removere unionem Nestorii el ejus sequaciüm, quorum quidam posuerunt Ver­ bum Dei essu unitum naturæ assumpta' sicut habi­ ta) at. — Οιη. Pr. (6) ut — Om. Pr. 59 tui vel indumento. Et de hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. 6, sic dicit : < Circa mysterium unionis duarum naturarum in Christo, duplex hæresis insurrexit. Una quidem confundentium naturas; sicut Eutychetis el Dioscuri, qui posuerunt quod ex duabus naturi- est constituta una natura : ita quod confitentur Christum esse ex duabus naturis, quasi ante unionem distinctis, non autem in duabus natu­ ris, quasi post unionem naturarum distinctione ces­ sante. Aha vero fuit ha *resis Nestorii el Theodori separantium personas. Posuerunt enim aliam esse personam Filii Dei et filii hominis, quas dicebant sibi invicem esse unitae : primo quidem, secundum inhabitationem, inquantum scilicet Verbum Dei habitavit in illo homine sicut in templo; secundo, secundum unitatem affectus, inquantum scilicet voluntas illius hominis est semper conformis volun­ tati Dei; tertio modo,secundum operationem, prout scilicet dicebant illum hominem esse Verbi Dei instrumentum ; quarto, secundum dignitatem hono­ ris, prout omnis honor qui exhibetur Filio Dei, exhibetur filio hominis, propter conjunctionem ad Filium Dei; quinto, secundum æquivocationem, id est, secundum communicationem nominum, prout scilicet dicimus illum hominem esse Deum et Filium Dei. Manifestum est autem omnes istos modos acci­ dentalem unionem importare. Quidam autem poste­ riores magistri, putantes se has hæreses declinare, in eas per ignorantiam inciderunt. Quidam enim eurum concesserunt unam esse Christi personam, >ed posuerunt duas hypostases, sive duo supposita, dicentes hominem quemdam compositum ex anima el corpore a principio suæ conceptionis esse assum­ ptum a Filio Dei. El hæc est prima opinio, quam ponit Magister, sexta distinctione 3. Sententiarum. Alii vero, volentes servare unitatem personæ, posue­ runt Chnsli animam non esse corpori unitam, sed hæc duo separata ab invicem, esse unita accidenlaliter Verbo, ul sic non cresceret numerus persona­ rum. Et hæc est tertia opinio, quam Magister ibidem ponit, l iraque autem prædictarum opinionum inci­ dit in hæresim Nestorii. Prima quidem, quia idem est ponere duas hypostases vel duo supposita in Christo, quod est ponere duas personas, ut supra (3 p., q. 2,art. 3)dictum est. El si fiat vis in nomine personæ, considerandum est quod etiam Nestorius utebatur unitate personæ, propter unitatem digni­ tatis el honoris. Unde etiam quinta («) synodus diffimt anathema eum qui dicit unam personam secun­ dum dignitatem, ct honorem, et adorationem, sicut Theodorus ct Nestorius insanientes conseriysci'unt. Alia vero opinio incidit in errorem Nestorii, quantum ad hoc quod posuit unionem accidenta­ lem. Non enim differt dicere quod Verbum Dei est unitum homini Chrislu secundum inhabitationem a ehuin ijumta. — ct supra Pr. 60 Limit III. SEN ΓΕΝΤΙΛΙΙϋΜ sicul in templo suo, sicut dicebat NeMorius, et dicere quod unitum fuit Verbum homini secundum indiiitioneni sicut vedhncnlo, sicut dicit tertia opi­ nio; qua» etiam dicit aliquid pejus quam Ne>tonu>, M’ilinq (x) quod anima et corpus non sunt unita. Fidus autem catholica, medium tenens intei pnudicta» positiones, neque dicit unionem factam Dei et hominis secundum essentiam vel naturam, neque etiam secundum accidens, s»sl medio modo, htuiidum subsistentiam seu hyposlasim. Undeinqiiinla(C) synodo legitur : Cum mu/fix modia unitas intelligatur, Qui iniguitatam Apollinarii et Eulf/iho· tù tcquiintur (γ), infere mptionem rorum quæconvenerunl tollente *, id v>t, interimentes utramque naturam, unionem (o) >ecuudum ron/wsionem diruui. Theodori autem et Ne.dorii m/iuicm, dici· sione f/um/mhi, u//>nit unionem accidenta­ lem, non sunt dicenda * opiniones, sed boareses in conciliis ah Ecclesia damnata·. » — Hæc ille. — Ex quibus sequitur primo, quod D.uiKwenus per unio­ nem habitudiiialeni intelligit unionem quam posuit NWorius; et est (<) tertia opinio ]xxvitn sexta distin­ ctione 3. Sententiarum. Et illum intendit Dama­ scenus negaro; null autem unionem liabiliidmalein, id est, relativam. Secundo, sequitur quod illa indivisio quam ponit argueub, eat propinqua errori Eulyrhctis; quia, sicut ili»· posuit naturam huma­ nam et divinum esse omnino indistin» las in Chi isto |x>sl incarnationem, ita arguens ponere videtur quod proprietas Verbi et humanitas assumpta, sunt peni­ tus indivisa.· et indistinct©. Ad quintum dicitur quod Hoetius pui illa verba non intendit |»oneiu indivisionem vel continuati») * nem (ζ), «piam arguens introducit ; sed intendit quod unio naturarum in Christo non usi per solum contactum, sicut acervus lapidum vel granorum, nec pei solam inhabitationem aut \rstilionvm, eo modo quo posuciunt Notoriam, sed per unitatem suppositi ul pei^onæ, et per indivisionem et subâistcnliæ. Et hoc intellitfil, cilm dicit quod ex conjunctione humanitatis ad divinitatem aliquod unum coniccliim est. — Cum nutem dicit arguens, i) fitiret. — Ora. Pr. (£) gumia. — «upni Pr. (▼) arguuntur — wpHtur Pr (I) urtionmi. — urutumtm Pr («) «/ — Oui Pr (O run/oiiiafiüre nt lOidnidii liiiimm Pi quod nisi inter naturas esset imhvism quam ipec ponit, non esset unum nisi per modum acervi, etc,, — falsum est, et e-t fallacia consequentis quia plure> Mint alii modi unitatum verarum et indivisionum, pr.ider illam quam ipso ponit ; sicut patet, quia etiam materia et forma in composito non halxmt illam indivisionem, et tamen constituunt vere unum; sufficit enim quod habeant indivisionem quoad e>se, licet sint distinct© quoad suas essen­ tias. — Ulterius, dicitur quod arguens frustra labo­ rat; quia nos non poniinus solam unionem quæ eM relatio, immo iinilntrin quæ esi indivisio suppo­ siti (x) et essu. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. 1, in solutione secumli, sic dicit : « Ex anima et corpore consliluilur in unoquoque nostrum duplex unitas ; n.ilur.r, et pcison.r. Nature quidem, sicut anima unitur coi puri, forinalitei perficiens ipsum, ut ex duobus fiat una natura, sicut ex actu et poten­ tia, wl materia et forma. Et quantum ad huc non atlendilm similitudo Alhanasii dicentis : Sicut anima rationalis ct curo, etc.; (plia natuia divina non jHitesl esse b»rma corporis. Unitas veru person© constituitur ex eis, impunitum est aliquis unus sub­ sistens in carne »4 anima. Et quantum ad Ime atten­ ditur simililmlo : unus enim (’.hrislus subsistit in divina natura ct humana, n — Hæc ille. Ad sextum dicitur quod Uhrislus est oliquid non solum stxundum quod Deus, immo secundum quod humo. Sed hoc non ideo est quia inter propiietalem Verbi ct naturam humanam Iit illa indivisio quam arguens ponit, nec solum quia inter ea est relatio; sed quia humanitas essentialiter informat Verbum, eu modo ipm natura di< ilur informare suum sup|h>mIuih, ut humanitas Socratis (assumpsit enim lui main servi, »4 est indivisa ab illo secundum esse) ; et quia inter illa e-t relatio non qualiscumque, sed relatio unionis personalis. Unde omnia ista argu­ menta supponunt quod nos negemus omnem indivisionum naturalum in Christo, »4 ponamus solam umunem relativam; quod falsum est. A4 M'ptliiiiim di» itui rpiod hoc numen incarna· tua non (6) dicitur csm» relativum : ·· Quia Ime nomen ad aliud non refertur, quamvis implicitam relationem contineat, secundum quod unionem in suo intellectu includit. » Et luec sunt verba sancti ΊΊιοηι.ι·, I. Sententiarum, dist 22, iu expositione lilter.v. Vermntainen illud argumentum in nullo est oontrn conclusionem , quia nos non loquimur de his nominibushumanulii^. incarnatio, sed de unione, «pu·· expivsse di» it i elationem. Id nciiiMini dicitui qubd nihil concludit «ontia , nos, quia non ponimus solam relationem mediam 1 intui naturas in Christo, immo alia, ul pr.ediutum i e-t <.ep»·. i x exir. — Ad. Vr. (6) non k/i*u Pi DISriNCTIO \ 9UÆHTI0 I, hl Ad nonum dicitur primo, quod conjunctio quæ nnw assumptionis, quod acquiritur per assumptio * est artio vol passio, non est oadiim t••alitor cum nem, etc.; negatur minoi : quia por a^innptio~ unione rebdiva. I'Irum outom ibi sit alm conjunctio nem non solum acquiritur illa relatio, immo nalurn quin non sit actio vol pas * io, non rl euro Potest assumpta trahitur ad <· ·· ** personale Verbi. et bimienim dici quod e *l vol foil quindam conjoin tin quo· , liter, nntiirn rruimpla quodammodo acquirit pejvo*l e. artio, <’l quædnni qua· (ht lelutm, el qurdain nnm dninam, inquantum exsistit in illn, et per qurn eat indivi *do siOlinduni esso; *cd, hoc cnnci··*<», c*so ejut de novo. nihil contra nos. Secundo, dicitui quod mate­ Ad sreiindiim du itur primo, quod dHinrtio qua riam csM· sub forint!, di· it relationem subject! nil ibi promittitur, falsi e t , quantum ad hor quoi * formam. Nee oportal quod, m materia -it sub ilia dicit qund relatio que eM (>) denominatio sumpta rrlntione, quod inter mnterinm el illam relationem ex pluribus, ul similitudo, squalitas et hujusmoili, Mt alia relatio ; quin relatio non rd fundamentum, non sil aliud a tc *t ;quia nihil «umitur n mpno esse cum alia, importetur relatio realis inter can et ulterius, quia denominatio distinguitur a deno actualis : quia nulla illarum ent in ndu, M»d in minatis. — Scrundo, dicitur quod, licet aliqui respe­ putentia; nec habent quidditate * diversarum ratio- ctus possint os-c termini motus realis, poliMinu· mum Secus est de matin in et forma. - Quarto, re'[MVtiis ih' genere uLi t non Ι:ιιη<·η ni *i pneacqui dicitur quod materia et forma non Mini unum, mmI sito aliquo ahsoluto, puta loco; quia novitas respconstituunt unum; ner sunt indivisæ nut iiidistin- cius cnjuMumqiie consequitur ct pttvexigil novita < le entilativr, srd secundum esse, nt in 2. Srnfrn- lem in aliquo absoluto, vel ejus acquisitionem, aut /mrnm (disl. 10, etc.) latius dictum fuit. deperditionem. — Teitio, dicitur quod, quidquid *it de rvspedilina |M'rtimmtihua ad ultima sex prasliII. Ad argumenta Durandi. Λ·Ι primum camenta, tamen de respectu (wrlinente ad pr.islica Durandi contra eamdem conclusionem, dicitur, mentum relationis vel tost c*m? tam in actionibus physicis (a) quam Mipornaturali· per *c »4 primus terminus actionis aut motus, (ionluis. Constat namqiio quod in naturali nuti itione et stat autem qiitwl re^pivtus unionis ad unibilc, vel augmento hominis, terminus actionis vel mutationis uniti ad unitum, non |iote^t mimi ad aliquid sex est anima rationalis, quæ acquiritur in materia sjo ultimorum pr.edicamvntorum. Quia nec ad pr.nlili.ita forma alimenti; el (amen anima rational s • aiuentum actionis (ζ), aut |vis.-ionis; et, dato quod pnecessit illam mutationem, 1’lleriiis, palet quod(C) ad illa pertinen t, tamen prohatio Aristotelis,Γη Phy· formalis terminus resui us tionis Li/aii fuit ejus ficorum (l. c. 10). evidenter procedit contra hoc. anima rationalis, et tamen anima pr.ecessit illam Nec potext dici quod |M-rhneal ad pr.cdicamentum resurrectionem; et similo erit in communi resime qimm/o. aut ubi. aut film·, nut /lubifiis; sicut ctioiie omnium, per quam acquiretur forma anti­ patet inspicienti qniddilatcs dictorum generum. qua. · Dictum autem Philosophi non juvat : quia Ergo oportet quod reducatur ad pnvdicamcntuin ml non dicit quod motus Cesset prudente forma, quam alîyuùL — Quarto, dicitur quod arguens inepte Vocat habitum ; sed dicit quod Imbilu prudente in pmbat unionem vel respwtum unionis ev-e nnleiii mob rm. Nihil ergo prohibet terminum formalem modum mendi, quia dicit quod ttvso unitum c^l motus præccdere motum vel actionem quam termi­ quidam imxlus reoli» essendi, etc. Tum quia e*s<· nat, sed evira materiam, cui acquiritur de novo, et unitum non «'st unio, vero et proprio loquendo; sed sub alio modo essendi ipsius vel sui subjecti . nam est quid consequens ad unionem, vel concomitans. anima separata habet talem i nodum vssendi, quod Tum quia esso unitum pr.rsnpponit r»e in se vel ipsa in suo esse subsistit, et non communicat illud in alio abpcclivu. solum subsistet in suo esse, immo communicabit Unde p<»nere talem modum exMUidi pure respectiillud empori. Sic in proposito : persona divina ante vmii, exse piimum terminum actionis excellentisincarnationem subsistoliat in suo esse personali, sed simie, cujusmodi est assumptio nature humanæ, nulli creat une com inimical ut illud; post incarnatio­ inconveniens videtur; et contra hanc phantasiam nem vero, secus ext, ut prius dicebatur. Et cum currunt omnia argumenta Aureoli prælibata· ulterius dicit arguens, quod illud solum est teimi- (i) p/o/iirif — pfulo nphii it Pr. μ,) - »/u«i Pr ( 4) rtf. — Om Pr (C) urnero· — accnlt ffh» Pr. LIBRI III SENTENTIARUM 61 rei coiqiorcæ suum esso, sicut sua forma. Sed Deus est esse natura corporeo?, quo formal i 1er esi; sicut patet per Dionysium, 4 cap. Cad ratis Hirrarchiw, I. Ad argumentum Aureoli. — Ad primum | ubi dicit quod esse omnium est, quæ super esse contra tertiam conclusionem, dicitur quod procedit est divinitas. Ergo divina essentia potest esso forma contra Durandum, non nutem contra nas : nam, ut natura creatæ corporea *. sæpo dictum fuit, non solum ponimus unionem, In oppositum arguitur sic. Quia Dionysius, 2cap. quæ est relatio. imino unitatem, quæ. est indivisio, de Divinis Nominibus, dicit : Neque tactus est hret non ad mentem arguentis, sed alio modo; el ejus, scilicet Dei, neque alia qu.vdam ad partes ideo possumus salvare quod unio naturarum in Chri­ comm i scendi communio. sto est maxima unio creata. In hac qiia'-tiom» erunt 1res articuli. In primo II. Adargumentum Durandi. — Ad argumen­ ponentur conclusiones. In secundo objectiones. Iu tum Durandi, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 2, tertio solutiones. ait. 9, in solutione secundi, dicens : u Unitas divinæ personæ est major unitas quam unitas natura et persona· in nobis; el ideo unio incarna­ ARTICULUS 1. tionis est major quam unio animæ et corporis in P O N L’N T U R CONCLUSIONES nobis. » — Hæc ille. — liem, in solutione primi, sic dicit : « Unitas persona» divinæ est major quam Quantum ad primum articulum, sit unitas numeralis, quæ est principium numeri. Nam uniti- divinæ personat est unitas increata (a), per Prima conclusio : Quod nec divina essentia, se subsistens, non recepta in aliquo per participa­ nec proprietas personalis divina, potest uniri tionem ; est etiam in se completa, habens in se quid­ alicui crenturm corporea», per modum forma·, quid perlinet ad rationem uni’atis; et ideo non proprie loquendo de forma. competit -ibi ratio partis, sicut unitati quæ est pars numeri, et quæ participatur in rebus numeratis. Et Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 3, art. 8 : ideo, quantum ad hoc, unio incarnationis praemiα Impossibile, inquit, est Deum aliquo modo in nel unitati numerali, nitione scilicet unitatis per­ compositionem alicujus venire, neque sicut princi­ sona.», non autem ratione humana» natura, quæ non pium formale, neque sicut principium materiale. est ipsa unitas divinæ personæ, sed est ei unita, o Primo quidem, quia supra (1 p., q. 2, art. 3) — Hæc ille. — Ex quibus apparet responsio ad argu­ diximus Deum esse primam causam efficientem. mentum ; quia major est falsa. Non enim ideo dicitur Causa autem efficiens (a) cum forma rei facta * (6) aliqua unio major, quia ejus extrema magis faciunt non incidit in idem numero, sed solurn in idem spe­ unum, loquendo de majori late simpliciter, sed ideo cie : homo enim generat hominem (γ). Materia vero quia conjunguntur in maxime uno. Nec similiter cum causa efficiente non incidit in idem numero, dicitur maxima unio simpliciter, quia ejus extrema neque in idem spede; quia hoc est in potentia, sunt magis inseparabilia; licet ex hoc possit dici illud vero in actu. Secundo, quia, cum Deus sit maxima secundum quid. causa efficiens prima, ejus est primo et per se agere. Et ex his plet responsio ad argumentum facium Quod autem venit in compositionem alicujus, non in oppositum quæstionis. De qua benedictus Deus. est primo el per se agens, sed magis compositum : Arnen. non enim manus agit, sed homo per manum; et ignis calefacit per calorem. Unde Deus non potest esse pars alicujus compositi. Tertio, quia nulla pais compositi jiolest esse simpliciter (o) prima in enti­ bus; neque etiam malcria et forma, quæ sunt primæ UTRUM DIVINA ESSENTIA, VEL PERSONALIS PROPRIETAS, partes compositorum. Nam materia est in potentia; POSSIT UMK1 ALICUI NATURÆ CREATÆ, potentia autem est posterior actu simpliciter. Forma PER MODUM FORME autem quæ est pars compositi, est forma partici­ pata : sicut autem participans est posterius eo quod TEIU M, circa quintam distinctionem, est per essentiam, ita et ipsum participatum ; sicut quæritur : Utrum divina essentia, vel ignis in ignitis est posterior coqui est per essentiam. $5] personalis proprietas, possit uniri alicui J 2 — An ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM QUÆSTIO II. natura creatæ, per modum forma *. Et arguitur quod sic. Quia æque unitissimum est (i) tnatala — Otn Pr. (а) efficient — perficient. Pr. (б) facUe, — perfecta! Pr iY) general hnmtnetn. — generatione»i. Pr. ($) tinipliciter. — Om. Pr. DISTINCTIO V — QUÆSTIO II. Ostensum est autem (1 p., q. 2, art. 3) quod Densest primum ens simpliciter. » — Ibx: ille. Eamdem conclusionem probat, 1. Centra Genti· let. cap. 27, ubi sic «licit : « Ostenso quod Deus non sit esse omnium, similiter ostendi potest quod Deus non sit alicujus rei forma. Nam divinum esse non latest esse alicujus rei (a) quidditas, quæ non ml ipsum esse, ul ostensum est (cap. 22). Quod autem est ipsum esse divinum, non est aliud quam Deus. lin|K)Ssibile est igitur Deum esse alicujus alterius formam. — Amplius: Forma corporis non est ipsum esse, S4nI essendi principium. Deus autem est ipsum ose. Non ergo Deus est forma corporis. — Hem : Ex unione forma· cl matoriiu résultat aliquid cmn|»osilum, quod esi totum respectu maleriæ el form.e. Partes autem sunt in potentia respectu lotius. In Deo autem nulla est ]M)tentialitas« Impossibile »st igitur Deum es>e formam unitam alicui roi. — Adhuc : Quod perse babel esse, nobilius est eo quod habet esse in alio. Omnis autem forma alicujus cor|X)ris babel cs *e in alio. Cum igitur Deus sil ens nobilissimum, quasi prima essendi causa, non potest esse alicujus forma. » — llax ille. Secunda conclusio C*l quod ner deitas, nce pro­ prietas personalis Verbi Del, est unita Imma­ nitati Christi, nec ejus carni, ul forma. Hanc ponit beatus Thomas, 4. Contra Gentile *. cap. 32 : « Manifestum est, inquit, ex prttmisri.s (lib. I, cap. 27 ), quod Deus forma (S) eoiqioris esse non potest. Cum igitur Verbum Dei sil Deus, ul supra ( lib. 4, cap. 3) ostensum est, impossibile esi quod Verbum Dei sit forma corporis, ul sic carni pro anima e»e possit. Nec solum Deus non potest ioe forma corpoii *, sed nec etiam aliquis supernorum spirituum suporcœlestium. n — Il.ec ille. Item, cap. 35 : « Si, ut Eutychcs posuit, humana natura el divina fuerunt duæ aille unionem, sed ex eis in unione conflata est una natum, oportet hoc esse aliquo modorum secundum «pios ex multis natum est fieri unum. Fit autem unum ex multis : uno quidem modo, secundum ordinem tantum, sicut ex mullis domibus fil civitas, et ex mullis militibus lit exercitus; alio modo, online et compo­ sitione, sicut ex partibus domus conjunctis et per contactum el per colligationem (γ) fit domus. Sed hi duo modi non competunt ad constitutionem unius nature ex pluribus. En igitur quorum forma est ordo vel compositio, non sunt res naturales, ut sic eorum unitas possit dici unitas natu ne. Tertio modo, fit unum ex pluribus per commixtionem (o), (i) m. — Om. Pr. (6) ratio. — Ad. Pr. (γ) (t)Htiulinn ct per colligationem. — tactum colligati * Pr.’ (<5) comniix/Mmcm. — · non |*ot«-l t quia Ileus est omnino i rn matri inii- «Ί « i1 *sihilis. im|ia Xirumlo. quia ex his quoinm unum multum excedit aliml, mixtio fieri non Si quis enim guttam vini mittat in mille amplioris aqii.r, non «iit mixtio, >ed corruptio vini; proptei quod (C) etiam nec ligna igni immi*a * diciniU mixOii igni. *<1 al» igne consumi, propter excellen­ tem igni * virtutem. Viitus autem Dei in infinitum humanam naturam excudit, cum virtus Dei sil infi­ nita. Nullo iimdo igitur putest fieri mixtio iilriuMjue natura.·. Tertio, quia, flato quod heroi mixtio, neu­ tra natura romanrrel «alva. Miscibilia rnim in mixto non salvantur. Si igitur * il facta vra mixtio utriusque nature, divinæ scilicet et humaine, tunc neutra natura remanent, *ed tertium aliquid (* ); cl rir Christus neque esset Dm *, neque r*>el homo. Non igitur sic potest mtelhgi quod Eutyrhe *· dirit, ante unionem fuisse duas naturas, post unionem vero unam in Domino Jcsu Christo, quasi ex duabu * naturis sit constituta una natora. Delinquitur igilm qiiixl hoc inlelligatur, quod altera tantum earum remanserit post unionem. Aut igitur fuit in Christo sola natura divina, ct illud quod videliatur in co humanum, fuit phantaslicum, ut dicit Manich.eus; aul divina natura conversa esi in humanam, ut A|>ollinaris dixil; contra quos supra (cap. 29, 31, 32 el 33) disputavimus, Helinquitur igitur hoc esse impossibile, ante unionem fuisse duas naturas in Chrutu(t), post unionem vero unam. — Amplius Nunquam invenitur ex duabus naturis manentibus fieri unam; eo quod quadilvct natura est quoddam totum, ea vero ex quibus aliquid constituitur cadunt in rationem portis. Unde, cum ex anima et corporo fiat unum, neque corpus neque anima poteâl diei natura, sicul nunc loquimur de natura; quia neu­ trum habet speciem completam, scii utrumque est pai> unius natune. Cum igitur natura humana sil qihi-iiam natum completa, el’similiter natura divina, mq»ossibile est quod concurrant m unam naturam, nisi vel utraque vel altera corrumpatur; quod esse non |K»tcsl, cum ex supradictis pateat unum Chri­ stum verum Deum et verum hominem esse. Impos­ sibile est igilur in Christo tantum esse unam natu­ ram. — Item : Ex duobus manentibus una natura constituitur : \el sicul ex partibus corporalibus," sicul « x membris constituitur animal, quod hic dici (a) ct. — Om Pr. (.;) giifut. — guani Pr. (·») tertium aliquiit. - aliquid trcimduni Pr, (ξ) »»i Chratu. — Om. ΙΊ (tl cadunt m. — duunt Pr. IJ B II I III SEX I ES Π Λ II U Μ tû non potest, cum divina natura non sil aliquid cor· porrum; vi·! sicut ox materia ct forma constituitur aliquid unum, mcii! ex anima et corpore constituitur animal; quod etiam non potest dici in proposito: ostensum esi enim in primo libro (cap. 17 et 27), quot Ileus neque forma neque materia alicujus esse jtttest. Si igitur Christus est verus Deus et verus homo, ut ostensum est, impossibile est quod in eo sil tantum una natura» — Adhuc : Subtractio vel additio alicujus essentialis principii variat speciem rei, et per consequens mutat naturam, quæ nihil aliud est quam essentia quam significat diffinitio;et propter hoc videmus quod differentia specifica addita et subtracta diffinitioni facit differre secundum spe­ ciem, sicut animal rationale, et ratione carens spe­ cie differunt, sicut in numeris unitas addita vel sub­ tracta facit aliam et aliam (a) speciem numeri. Forma autem est essentiale principium. Omnis igitur addi­ tio formæ facit aliam speciem id aliam naturam, sicut nunc loquimur de natura. Si igitur divinitas Verbi addatur humanas nature sicut forma, faciet aliam naturam ; et sic Christus non erit humanæ forma in eo jam est contracta ad illum materiam, ut alterius rei forma esse non possit. Illud autem quod sic eri subsistens ut solum sit forma, potest alteri esse forma, dummodo esso suum sit tale quod ab aliquo alio possit participi i, ut palet de anima huinana. Si vero esse suum sit tale quod ah allero participari non possit, nullius rei forma esse potest; sic enim per suum esse determinaretur in seipso, sicut quæ sunt naturalia per materiam. Hoc autem, | sicut in esse naturali vel substantiali invenitur, sii et in esse intelligibili considerandum est. Cum enim intellectus perfectio sil verum, illud intelligibi’e ei il ut forma tantum in genere intelligibilium, quod est ipsa veritas. Hoc autem soli Deo convenit : nam. cum verum (a) sequatur ad esse, illud tantum e>l sua veritas (6), quod est suum esse; hoc autem soli i Deo proprium est. Alia igitur intelligibilia subsi stantia, non sunt pura forma in genere intell’giln lium, sed ut formam in subjecto aliquo habentia est enim unumquodque eorum verum, non veritas I sicut etiam est ens, non autem ipsum esse. Manifi I slum est igitur quod essentia divina potest compa­ natura, sed cujusdam alterius, sicut corpus anima­ rari ad intellectum creatum ut species intelligibilb. tum ··>! alterius natura quam illud quod est corpus quod non contingit (7) de essentia alterius su briantantum. — Adhuc ; Ea quæ non conveniunt in tiæ separa læ. Nec tamen potest esse forma alterius natura, non sunt similia secundum speciem : ut secundum esse naturale : sequeretur enim quod homo ct equus. Si autem natura Christi sit compo­ simul cum alio juncta constituerent unam naturam ; rta ex natura huinana et divina, manifestum est quod esse non potest, cum essentia <1 i vina perferi;; quod non erit natura Christi in aliis hominibus. sit in sui natura. Species autem intelligibilis unita Ergo non erit similis nobis secundum speciem ; intellectui non constituit aliquam naturam, sed per­ <|uol est contra Apostolum (S) dicentem, Hcbrtro· ficit ipsum ad intelligendum ; quod perfectioni rum, 2 (v. 17), quod debuit per omnia fratribus divinæ essentiæ non repugnat, η — Hæc ille; ubi similari. — Praeterea : Ex forma et materia sem­ I concludit quod impossibile est videri (0) divinam per constituitur una species, quæ est pradicabilis essentiam ab intellectu creato, nisi ipsa divina de pluribus, actu vel potentia, quantum est de essentia sil forma intellectus qua inlelligil. ratione speciei. Si igitur humanæ natura divina Quomodo autem intelligat divinam essentiam esso natura quasi forma adveniat, oportebit quod ex formam intellectus creati, ostendit, 4. Sentent.t conjunctione utriusque quædarn communis species •list. 49, q. 2, art. 1 · « Ad videndum, inquit, divi­ resultet, quæ sit a mullis participabitis. Quod patet nam essentiam, accipiendus est modus quem aliqui esse falsum : non cniin est nisi unus Jesus Christus, philosophi posuerunt, scilicet Alexander et Aver· Deus et homo. » — Hæc ille. roes, 3. dc Anima. Cum enim in qualibet cognitione sit necessaria aliqua forma, perquam res cognosce­ Tertia conclusio est quod non est Impossibile tur aut videatur, forma ista qua intellectus perfici essentiam divinam uniri alieni creatum spiri­ lurad videndas substantias separatas, non est qjiiiltuali et Intellectuali, allquomodo, per modum ditasquatn intellectus abstrahit a rebus compositis, forma· IntrllIgIbilis et In esse IntelllyIblll, non ut ponit Alpharabius, nec aliqua impressio relicta in intellectu nostro a substantia separata, ut dicit In esse naturali. Avicenna; red est ipsa substantia separata, quæconHanc ponit sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, I jungitur intellectui nostro ut forma, ut ipsa sit quod cap. 51, ubi sic dicit : · Considerandum, inquit inlelligilur, et quo intelligitur. Et, quidquid sit de est quod substantia quæ est per seipsam subsistens, aliis substantiis separatis, tamen istum modum vel eri forma Lanium, vel compositum ex materiact oportet nos accipere in visione Dei per essentiam : forma. Illud igitur quod est ex materia et forma Compositum, non potest esse alteri forma; quia (f) aliam et α/Μηι. — alicui Pr. (€) /t^MiPilum. -type itum Pr (1) (C) (γ) (0) rerum — unum Pr rentat. — unitas Pr. imtliatfil. —catuenil Pr. υκ/rri. — videre Pr DISTINCTIO V. — QUÆSTIO Π. W quia quacumque alia forma formaretur intellectus art. 1 ; et quasi eadem verba. Dicit enim, multis noster, non posset per earn duci in divinam essen­ circa hoc promissis : < Illud quo intellectus creatus tiam. Quod quidem non debet intelligi quasi divina Deum per essentiam videt, est dirina essentia. Non essentia sit vera forma intellectus nostri, vel quod autem oportet quod divina essentia fiat forma ipsius ex ea et intellectu nostro flat unurn simpliciter, intellectus, sed (a) quod se habeat ad ipsum ut sicut in rebus naturalibus ex forma et materia natu­ forma : ut (G) sicut ex forma, quæ est pars rei, et rali ; sed quin proportio essentiæ divinæ ad intelle­ ex materia efficitur unum ens in actu ; ita, licet dis­ ctum nostrum, est sicut proportio formæ ad mate­ simili modo, ex essentia divina et intellectu creato riam. Quandoqumque enim aliqua duo, quorum fiat unum in intelligendo, dum intellectus intelligit, unum est perfectius altero, recipiuntur in eodem et essentia divina per seipsam intelligitur. > — Hæc receptibili, proportio unius duorum ad alterum est ille. sicut proportio formæ ad materiam, scilicet magis Ibidem (γ) etiam dat simile exemplum (0) de luce perfecti ad minus perfectum ; sicut lux et color reci­ et colore et diaphano; et adducit exemplum Magistri piuntur in eodem diaphano, quorum lux se halietad Sententiarum, prima distinctione secundi, supra colorem ut forma ad materiam; et ita, cum in recitatum. Ex quo patet quod sanctus Thomas non anima recipiatur vis intellectiva, et ipsa (a) divina vult quod essentia divina possit esse proprie, et in essentia inhabitans animam, licet non per eumdem esse naturali aut reali, forma intellectus creati, sed modum, essentia divina se habebit ad intellectum quod se habet vel potest se habere ad ipsum quasi sicut forma ad materiam. Et quod hoc sufficiat ad forma : prout illud dicitur se habere respectu alte­ hoc quod intellectus per essentiam divinam possit rius ut forma, quod est actualius et formalius eo, et Videre ipsam essentiam divinam, hoc modo potest recipitur cum alio in eodem receptivo, et ambo con­ ostendi (S). Sicut enim ex forma naturali qua aliquid currunt ad eumdem effectum ; sicut lux dicitur esse habet esse, et materia, efficitur unum ens simplici­ forma colorum intentionalium quæ sunt in medio, ter; ita ex forma qua intellectus intelligit, et ipso quia ambo sunt in diaphano, et lux est actualior intellectu, fit unum in intelligendo. In rebus autem specie coloris, et ambo concurrunt ad potentiam naturalibus, res per se subsistens non potest esse visivam. forma alicujus materiae, si illa res habet materiam Unde ex praedictis potest formari talis ratio : partem sui ; quia non potest esse ut materia sit Quandocumque duo principia unius operationis, vel forma alicujus; sed, si illa res per se subsistens, sit concurrentia sicut unum perfectum principium ope­ forma tantum, nihil prohibet illam effici formam rationis, habentia se ut formalius et actualius et alicujus materiœ, et fieri quo est ipsius compositi, minus actuale et formale, recipiuntur in eodem sicut patet de anima. In intellectu autem, oportet susceptivo, unum eorum se habet ad aliud quasi accipere ipsum intellectum in potentia quasi mate­ forma ad materiam, vel actus ad potentiam. Sed riam, et speciem intelligibilem quasi formam; et divina essentia et intellectus creatus illo modo se intellectus actu intelligens, erit (γ) quasi composi­ habent respectu visionis beatifies. Igitur unum tum ex utroque. Unde, si sit aliqua res per se sub­ potest dici forma respectu alterius. sistens, quæ non habeat aliquid in se prater id Et in hoc primus articulus terminatur. quod est intelligibile in ipsa, talis res per se (o) poterit esse forma qua intellectus intelligat. Res ARTICULUS II. autem quælibct est intelligibilis secundum id quoti habet de actu, non secundum illud quod habet de PONUNTUR OBJECTIONES potentia, ut patet, 9. Metaphysics (t. e. 20). Et hujus signum est, quod oportet formam inlelligibiContra primam et secundam conclusiones lem abstrahere a materia et a conditionibus mate­ riæ. Et ideo, cum divina essentia sil actus purus, Argumenta Joannis de Ripa. — Quantum ad poterit esse forma qua intellectus intelligit. Et hrce secundum articulum, arguitur contra conclusiones, erit visio (t) beatificans. Et ideo Magister dicit, potissime contra primam et secundam. N’am Joannes prima distinctione secundi, quod unio animæ ad de Ripa, in suis determinationibus et in suis scri­ corpus est quoddam exemplum illius beaUn unio­ ptis, nititur probare quod divina essentia potest nis (ζ), qua spiritus unietur Deo. » — Hæc ille. esse realiter forma creature intrinseca; cujus oppo­ Eamdem sententiam ponit in dc Veritate, q. 8. situm dicunt tres conclusiones premissæ. Primo igitur arguitur sic. Quidquid perfectionis (3) ipsa. — Om. Pr. (6) a verbis Et quod usque ad ostendi, om. Pr (γ) intelligent, erit, — intellectus est Pr. (6) per sr — Om. Pr. (c) vuio. — unio Pr. (0 unioni». — fifionii Pr (3) sed, — secundum Pr. (β) uL — nec Pr. (γ) Ibidem. — Idem Pr. M) exemplum. — Om. Pr V 5. 6ό LIBRI III. SENTENTIARUM est in creatura, et entilati perfectionali correspon­ ds, attribuendum est Deo simpliciter, licet sub modo perfecto et non limitato. Sed in quolibet forma creata, est perfectionis influere inlluxo intrinseco; hoc enim provenit ex communicatione sua» entilalis. Ergo hoc potest attribui divinæ essentiæ, sub modo simpliciter perfecto et illimitato. — Confirmatur. Nam ubi iste modus arguendi deficeret, exclu­ deretur omnis modus probandi quarneumque causa· litatem in Deo : omnis enim modus causalitntis in creaturis est quodammodo imperfectus (a), eo quod sit limitatus, et annexus dependentia» et cuidam delicientia» a perfecta ct totali causal i tale. Excludo natur etiam omnis modus probandi de Deo aliquam perfectionem simpliciter : nam in creaturis quælibet denominatio perfectionis simpliciter, est potentials et limitata; diceretur ergo quod, quamvis hujus per­ fectiones in creaturis sint melius essq quam non esse (δ), quia tamen necessario sunt modis imperfe­ ctionis admixta, non possunt attribui enti univer­ saliter perfecto. Dicetur forte, quod major est vera de omni eo quod non habet necessario imperfectionem annexam ; dare autem esse alicui per informationem, necessa­ rio ponit limitationem et compositionem. - Sed ista responsio non valet : 7’um quia non percipit vim argumenti. Argumentum enim non probat nisi quod Deus potest esse forma intrinseca crcaturæ. l lrum autem informative, vel sutaislenter et lenninative, argumentum non limitat. Sufficit enim argumento, quod divina essentia sit commmiicabilis realilei, et per consequens intrinsece. Sic enim voco communi­ cationem intrinsecam, prout distinguitur a commu­ nicatione qme est |η·ι participationem, quæ est per esse creatum communicatum creatura. *. Immo potius argumentum implicite prolxit ct concludit commu­ nicationem divina» essentia * |>er modum formae sub­ sistentis, qui (γ) est modus perfectionis, quam per modum forma * informantis. — Tum ijuia jKinil forma» informalivæ necessario annecti romposilionein (i), quod falsum est de omni forma accidentali, licet verum sit de omni forma constitutiva. Secundo principaliter arguit sic. Primum effi­ ciens agit ad extra tam |hji lecte simpliciter sicut agit ad intra, agit enim ad extra secundum ultimum sui poSse. Ergo possibile est ad extra correspjudcrc sibi aliquid adequate in esse |$tenliæ; quod non est po&ihile nisi per actualitutem formalem divinitatis et communicationem sui proprii immensi gradus easvtidi. Consequentia decimatur : quoniam virtus c ujusi î bel potentia * aclivæ, vel perfectio, non con­ cluditur solum pei suum agere, sed etiam per 1er 3) tmpei/edtfi. — «mpcr/ci fiui Pr. ;$) ri>r quant non eut. — »p»um */ι·οιιι non iptuin Pr (v) qui. — qibt! Pr h Pr. minum actionis, qui, ca leris paribus, reddit actio­ nem perfectiorem. Confirmatur sic ratio. Deus ad extra est immense potens, tam intensive quam extensivo. Ergo Deus ad extra potest habere terminum adæqualurn. Vel ergo ad extra potest producere aliquid simpliciter immensum; et hoc eat impossibile; vel potest per suum agere communicare aliquid simpliciter immen­ sum, puta divinum esse; et habetur intentum. Quod autem Deussit immense jHitens ad ex Ira, tam inten­ sive quam extensive, probatur. Primo (a) : nam posse activum, est perfectio simpliciter in Deo ; ergo est fonnaliler immensum. Vel ergo ad intra; vel ad extra. Si secundum, habetur propositum (Q. Si pri­ mum, — Contra : Nam, si aliquod tale sil, sil ergo luisse generare Filium. Sed contra : Nam tale non est immensum ex hoc quod est posse notionale, Sed quia [>ossc essentiale. Ergo generare sibi correspon­ dons, est producere essentiale, et non notionale. Ergo, cum ad intra communicetur esse essentiale, sequitur quod, sicut Paler communicat Filio plenitu­ dinem essentiae et potentia·, ita communicat sibi 'generare, el eodem modo communicat sibi aclum generandi ; quod est hærelicum. Secundo: quia, si posse ad extra non sil formaliter immen­ sum, sed solum posse agere ad intra, sequitur quod Spiritus Sanctus non habet posse fonnaliler immen­ sum. Confirmatur secundo. Quia, si Filius in divinis hntarct præcise esse quo distinguitur a Patre per originem, et non esse divinitatis, sequitur quod Filius non esset fonnaliler immensus; alias in divini< essent tria fonnaliler immensa. Ergo nec tunc producere terminatum ad Filium, esset fonnaliler immensum. Ergo nec posse productivum, cui tale producere esset ad.equalum, esset formaliter immen­ sum. Ergo, si tale posse est fonnaliler immensum, hoc est : vel quia per tale posse producitur esso formaliler immensum, puta esse divinitatis; et hoc est ha rolicum ; vel quia tale esse communicatur. Et tunc quiero ultra : Aut tale esse communicatum Filio, corresponde! Filio per productionem Patr is; vel non. Si sic, ergo Filium esse Deum, est a Patre produ­ ctive, vel ut productio est. Consequens est falsum (γ); cum divinitas sit idem realiter Filio, nec divinitas possit < >s«· terminus productionis per se, nec Filius i in uss * divinitatis, sed solum in esse quo distingui­ tur realiter a Patre. Si non, ergo tale esse non arguit prtiducere intensius vel minus intensum; eigo nec formaliter immensum. El in hoc apparet diîdim lio communicationis ad intra el ad extra : nam creatura non potest habere eam ad extra, nisi per agere præviuin, el ideo dependenier et potentia­ ls) Pruiiu. — Om. Pr (♦,) itYiou/ion. — Ati Pr. (-1 num. — Ati Pr. ^■1 DISTINCTIO V. — QUÆ3TI0 II. liter; ml intra autem non jmt aliquod producere, scd per primum communicare, prout con Ira omne agere distinguitur. Ex quo apparet quod, quantum * cumque Eilio correspondeat esse immensum fonna­ liler, non tamen per posse productivum ut sic, sed solum perviam communicativam. Et sequitur quod respectu nullius ad intra, est |>osse activum divi­ num essentiale; el ideo omne posse divinum acti­ vum, est ad extra. Ex quo habetur propositum, quod Deus potest agere ad extra secundum totale jiosse ac ultimum sui |x>s>e. Nam : vel Deus non habet (a) formaliter ultimum sui posse, et sic sequi­ tur quod non est infinite * potentiæ intrinseco ; vel habet ; ergo secundum illud potest agere. Illud enim est possibile, quo posito, nullum sequitur inconve­ niens. Igitur, si agit ad extra secundum ultimum sui posse, nullum sequitur impossibile. Ergo secun­ dum eum potest habere terminum adæquaturn sui agere ad extra ; el habetur propositum. Ô7 ad divinitatem in esse personali, preciae denomina­ bit aliquid esse divinum. Si enirn unitas realis per­ sonalitatis cum divinitate non sufficit ad hoc quod Verbum per personalitatem dicatur Deus, quanto magis unio quæcumque rcaliler distinctorum. Et ideo nihil potest denominari Deus ex unione ad divi­ nitatem precise in esse subsistentia *, nisi sit in e essentiali. Item. Hugo, in hlællo de Sapientia anitnx Christi, dicit : « Anima Christi habet omnia per gra­ tiam, quæ in Deo sunt per naturam. Accepit enim anima Christi plenitudinem divinitatis, plenitudi­ nem sapientiae, plenitudinem virtutis (a). Totum quod Deus est, accepit : non quia in illud essentia­ liter mutata, sed quia inefTabililer unita. Accepit, non ut illud essentialiter fieret, sed ut cum (S) illo personaliter unum esset. > — Hæc Hugo. Quarto principaliter arguitur sic : Esse personale I divinum, est realiter unibile et communicabile crea­ Tertio arguitur sic principaliter : De facto divina tura. Ergo et esse essentiale. Antecedens probatur : essentia est unita secundum totam latitudinem divi­ Nam personalis subsistentia natura increalæ potest nitatis animæ Christi el corpori, utrique parti el esse per unionem personalem subsistentia natura toti communicans esse ut forma intrinseca. Igitur. create. Consequentia prolatur : Nam minus videtur Assumptum probatur auctoritate Apostoli, ad Colos­ repugnanter se habere ad comrnunicabililatem esse senses, 2 (v. 9) : In Christo habitat amnis plani­ essentiale, quod est esse quidditatis, ex sui natura tudo divinitatis corporaliter. Hoc non potest inlel- communicabitis, quam esse personale, etiam secun­ ligi per solam unionem ad hy]>ostasim ut distingui­ dum omnes philosophos. Sed non repugnat esse per­ tur contra essentiam ; cum hypostasis, ut sic, non sonale increatum uniri realiler creatura, sic scilicet sit formaliter infinita, ut per hoc quod unitur hypo­ quod essentia divina et creatura communicent realistasi Verbi, uniretur divinitati, cum secunda unio ter in esse personali. Eigo nulla repugnantia est ut sit incomparabiliter perfectior; el per consequens, quodeumque esse essentiale divinum, sit illo modo si communicatur sibi per unionem plenitudo divini­ communicabile creatura. tatis, communicatur sibi divina essentia secundum Confirmatur. Nam esse essentiale divinum, est omnem perfectionem essentialem. realiter communicabile ad intra; non autem esse Confirmatur sic : Si in Christo habitet omnis ple­ personale. Ergo, si esse personale non repugnat nitudo divinitatis corporaliter. et nonnisi per unio­ communicari ad extra, multo minus esse essen­ nem, quantum ad propositum perlinet, el eadem est tiale. unio divinitatis tam corpori (6) quam animæ sicut Quinto principaliter arguitur sic : Quodeumque toti composito; igitur carni Christi per unionem esse divinum essentiale, est ex se communicabile; communicate est plenitudo divinitatis. Sed per ple­ nam de facto communicatur ad intra. Ergo, si non nitudinem divinitatis non potest intclligi nisi esse est communicabile creature, hoc est quia creatura essentiale divinum; sicut patet per Magistrum, non habet potenlialitatcm ad tale esse. Sed contra : 3. Sentent., dial. 5, ubi dicit quod plenitudo divi­ Nam potentialités creature ad esse personalitatis nitatis est divinitas, quæ eat ipsa natura prout distin­ i n creat æ. non est potentialitas creatura intrinseca, guitur contra personam ; tale autem esse nature esi sed sola polentialitas non repugnantia?, quæ non est ul sit esse formale. Ergo divina natura, in esse aliud (piam potentia agentis divina, el obedientianature et forma?, communicata est carni Christi ; et lis(v) in creatura. Ergo non plus creatura habet ex habetur intentum. se polentialilalem et aptitudinem ad esse personale Item. Si caro Christi est unita divinitati : vel increatum , quam ad esse essentiale. Ergo ad utrum­ ergo divinitati in esse divinitatis; vel solum in esse que, vel ad neutrum. Secundum non est dicendum. pereonæ. Si prunum, ergo in esse fonnæ. Si secun­ Si detur primum, habetur propositum. — Confirma­ dum , ergo ex tali unione non redditur homo Deus : tur : Nam non minus est supei naturale creatura nam Verbum non est Deus per rationem peisona- esse jiei'sonale increatum, quam esse essentiale. lem, sed per rationem essentialem; ergo nec unio (а) habet — haberet Pr (б) corpori. — corpora Pr. («) virZuhJ. — unitata Pr. (^) cum. — in Pr. (γ) obcdieniialu. — obcdibdu Pr. tinni in. sententiabum Ergo tola potentialitas creature nd utrumque, est potentia agentis; et per consequens, qua ratione unum est possibile per primum agens, eadem ratione et reliquum. Sexto arguitur sic. Si in creatura est repugnan­ tia et impossibilitas ad (a) esse essentiale increatum : vel talis provenit ex imperfectione creatura, puta quia non est elevabilisad tam perfectum esse; vel ex parte divin® essentiae. Non primum : nam, etsi, per impossibile, divinum esse personale esset tam for­ maliter immensum sicut esse essentiale, non minus creatura esset assumpti bilis ad tale esse, immo magis, ut videtur; nam tunc esset intensius esse sub­ sistenti® quam nunc est, et perfectius posset esse tam natura propriæ quam aliens subsistentia; tum etiam, quia, secundum nonnullos theologos, esse divin® subsistenti® et person® est formnliter immen­ sum. Si detur secundum, — Contra : Nam omnis quidditas el forma, ex natura sua est communicabi­ tis; ergo quidquid est perfectius formaliter esso quiddilatis et formæ, est ex se magis communicabile; ergo, sicut quodcumqiie esso essentiale increatum, est immensum esse, quod dicitur formale, ita immense ex natura sua est communicabile. Confirmatur. Nam esse essentiale non esi commu­ nicabile ad intra, nisi quia esi esse quiddilatis et formæ, cui non repugnat communicabilitas. Igitur, cum in communicatione ad extra natura divina habeat esso quidditalis et formæ, sequitur quod ad extra non repugnat sibi communicabilitas secundum quod est quidditas et forma, sicut nec ad intra. Septimo principaliter arguitur sic. Si esse essen­ tiale divinum, esset ad extra communicabile realiter, major perfectio appareret in Deo quam si solum ponatur esse communicabile participative. Sed gene­ raliter Deo est attribuendum quidquid plus manife­ stat divinam perfectionem. Igitur, etc. Major patet. Nam major communicabilitas divina per participa­ tionem ad extra, majorem concludit in Deo jærfeclioncm, saltem extensive; nam communiter poni­ tur a theologis, quod nullus est maximus gradus participationis divini esse finitus possibilis. Ergo, cum omnis ratio communicabitis divini esse sit major et perfectior quain qua cumque communicatio per participationem et imitationem talem, sequitur quod talis communicatio realis majorem arguit in Deo perfectionem quam quæcuinque per participationem. Ergo, si secunda ponitur in Deo, ratione suæ bonitatis communicabitis, Unquam modus per­ fectionis simpliciter, mullo magis alia est ponenda tanquam possibilis. Igitur, etc. Octavo arguitur sic. Qæteris paribus, perfectior est «divitas per quam perfectior gradus communi­ catur producto termino actionis. Sed activitas divina, est summo |»erfecta, in Lautum quod contradiclio- («1 ad. — ()m Pr nem includit intelligi vel cogitari majorem activita­ tem. Ergo non solum essentia divina est communi­ cabitis participative, immo realiter et in se; et sic balætur intentum. Confirmatur primo. Nam Densest proportionali 1er activior quacumque creatura, sicut est perfectior. Ergo per agere divinum, æque proportionabiliter intensius esse est communicabile creatura, quam per agere creature, in qua proportione Deus excedit creaturam. Sed hoc non est possibile, nisi per divi­ num agere sil communicabile immensum esse; et tale esse non jiotosl esse nisi esse divinum essen­ tiale, quod solum formaliter est immensum. Ergo, etc. Confirmatur secundo. Nam major activitas non solum concluditur ex actione, immo ex termino actionis. Unde, si Deus, per impossibile, esset pro­ ductivus solius universi quod nunc est, et æque intense ut nunc, activitas sua, licet esset æque per­ fecta intensive ut nunc est, non tamen extensive : non enim tot perfectiones creaturarum virlualiter contineret ut nunc; nec secundum tot perfectiones essentiales esset communicabitis participative ad extra ut nunc. Unde sic arguitur : Si Deus esset communicabitis participative ad extra secundum omnem perfectionem essentialem, puta esse vit®, sapienti® ct hujusmodi, perfectius esset activus ad extra quam si precise in esse simpliciter, vel in esse vil®. Ergo communicatio divini esse secundum majo­ rem vel minorem participationem, arguit in Deo majorem vel minorem activitatem, saltem extensive. Ergo, cum realis communicatio divini esse ad extra, sit major quam quæcumquo talis, sequitur quod major esset divina activitas intensive et extensive, si concedatur eum ad extra esse cominunicabilem realiter. quam si solum participative. Nono principaliter arguitur sic : Si divina essentia non esset communicabitis realiter ad extra tanquam forma intrinseca, hoc videretur propter hoc quod tunc sequeretur ipsam esso componibilem el potentialem. Sed hoc non debet movere, ut ’probabitur. Ergo, etc. Minor ostenditur : Nam sola forma con­ stitutiva habet istas conditiones annexas, scilicet esse partem, esse potenlialem, esse componibilem. Sed non est de ratione formæ acluanlis, quod sit constitutiva alicujus terti® entilatis. Igitur, etc. Minor prosyllogismi ostenditur per duodecim media. Prinw sic : Quadibel forma constitutiva ordinatur ad ipsum constitutum velulad finem ct subsistentiam talis formæ. Sed nulla forma de genere accidentis, ordinatur ad aliquod genus entis velul ad finem et subsistentiam ultimam, nisi ad genus substontiæ. Ergo sola substantia potest esse finis et ultima sub­ sistentia cujuscumque formæ de genere accidentis. Sed quodlibet constitutum forma informative, est subsistentia tatis forma·, et finis illius. Ergo nullum DISTINCTIO V. — QUÆSTIO IL ens quoa non est substantia, potest esse constitu­ tum ex informatione formæ accidentalis. Igitur, vel ex informatione talis formæ actuantis (a) non est possibile aliquid constitui, et habetur intentum ; vel forma accidentalis est constitutiva substanti©, quod claudit contradictionem. Secundo sic : Quælibet forma de genere accidentis, est actus alicujus substanti©, ut propriæ subsisten­ ti©. Ergo, si, ultra hoc, forma concurrit ad constitutionem tertii simul cum subjecto, sequitur quod tale tertium e>t subsistentia utriusque partis; partes enim sunt in potentia in toto, et quodammodo par­ ticipant esse lotius. Et ex hoc sequuntur ultra, duo inconvenientia. Primum est, quod talis formæ accidentalis substan­ tia non est ultima subsistentia, sed Udis tertia entitas constituta; quæ non est de genere substanti;»·; non enim est entitas perse una. Et ita sequitur quod substantia non est ultimus finis accidentis; cujus oppositum ponit Philosophus, 7.(t. c.3), et 12. Meta· physicw (t. c. 2). Sequitur secundo, quod aliqua entitas non est de genere substanti©, el tamen est finis ipsius substan­ ti©, et propria subsistentia. Consequentia patet. Nam totum est subsistentia suarum partium essentialium ; partes enim sunt in ipso toto, et participant quodam modo esse totius. Ergo, si forma accidentalis est constitutiva, sequitur quod substantia quam infor­ mat, concurrit ut potentia ad talem constitutionem, el fit partialis entitas constituti ; igitur subsistit sub­ sistentia constituti ; quod erat probandum. Tertio sic : Talis tertia entitas, si sit aliquid no\iter productum ex informatione form© accidentalis, igitur, sicut est aliquid distinctum in se tam a forma quam a substantia, ita (G) habet propriam quidditatem ; el per consequens, talis forma non dat formaliter esse quale, sed (γ) esse quid. Falsitas consequen­ tis nota est. Confirmatur. Nam, si per talem formam produci­ tur aliquid, igitur talis forma non constituit quale esse, sed quid esse; quoniam non quale, sed quid, est per se terminus talis mutationis. Sed hoc est contra naturam formæ accidentalis : nlliedo enim dat esso album; osse vero album, non est aliquid esse, «ed est (o) aliquale esse; el per consequens, tale quod tu projnmis constitutum ex allxHline et subje­ cto, non est aliquid, nec quid, sed potius quale. Ecgo ex tali informatione nunquam resultat ista ter­ tia entitas. Quarto sic : Si ex informatione accidentis aliqua talis entitas constituitur, igitur talo est unum per se, vel unum per accidens. — Si primum : vel sub- (x) iir/ionUu. — actualis Pr. (δ) ita. — ergo Pr. (γ) sed — secundum Pr (δ) eit. — esse Pr 69 stantia, vel accidens. Non primum : nam, cum talis forma ultima constitutiva sit accidens, sequitur quod substantia constituatur formaliter in esse per essen­ tiam accidentis; quod manifeste claudit contradictio­ nem , ut patet. Si secundum, igitur accidens est subsistentia talis formæ accidentalis. Sequitur etiam, quodlsul/stantia est pars essentialis essentiae acciden­ tis; immo, sequitur ultra, quod substantia per modum potentiæ est pars, et forma accidentalis per modum actus, ad aliquam per se entitatem concur­ rens. El sequitur ultra, cum pars potential! * ordi­ netur ad compositum per se ut ad entitatem essen­ tialiter perfectiorem, quod aliqua entitas de genere accidentis est perfectior quacumque substantia, sive vitali, sive non vitali : fiet (a) enim augmentum de esse resultante ex angelo (6) et aliquo accidente ipsum informante. — Si vero detur secundum, quod sit ens per accidens, — Contra. Nam, si est aliquid in se indistinctum (γ), el tam a propria materia quam a propria forma distinctum ; ergo est proprie et per se unum, el non unum per accidens. Igitur. Confirmatur hoc (i). Nam,si tale constitutum est aliquid in rerum natura ; ergo habet vere es&e essen­ tial, quod est sibi essentiale, per proprium gradum essendi; igitur est per se unum. Confirmatur secundo (t). Quare dicitur unum per accidens? Vel quia illud a quo habet formaliter enti­ tatem et unitatem, est entitas de genere accidentis; vel quia potest esse in re, et non habere talem uni­ tatem. Non primum : quælibet enim forma sim­ plex, est entitas per se una, sicut albedo et hujus­ modi; et tamen habet unitatem formalem, puta esse de genere accidentis. Item (O : Secundum mul­ tos, quælibet talis forma habet aliquid essentialiter loco materi©, el aliquid loco form©; saltem, secun­ dum veritatem, in qualibet tali forma sunt rationes positive distinet©, quarum una est potentia, reli­ qua actus; quælibet etiam talis forma continet formaliter latitudinem i n tensi va m graduum remisso­ rum; ergo secundum istam potentiam nulla talis forma est entitas per se una, cum aliquod esse de genere accidentis partialiter ad suum esse concur­ rat. — Si vero detur secundum, — Contra. Nam, si ex allwdine et subjecto constituitur aliquid ter­ tium, necessario tale tertium corrumpitur ad corru­ ptionem vel separationem albedinis; ita quod albedo exigitur per se, ut ejus partialis entitas, ad conser­ vationem totius, sicut anima ad esse hominis. Et ideo mirum est quomodo tale dicatur ens per acci­ dens, cum tamen ita partes ejus constitutive per se *)( fiet. — flat Pr. (6) angelo. — augmento Pr. (γ) indistinctum, — distinctum Pr. (δ) hoc. — Om. Pr. (t) Confirmatur secundo. — Item Pr (ζ) Item. —Confirmatur: nam Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM 70 Decimo. Si oppositum ea! verum, ergo, cum com­ requirantur nd esseojus, el integrant ejus entitotem, el nd illorum separationem vel conjunctionem cor­ municatio formæ respectu materiæ sit prior, sequi­ rumpatur vel producatur hujus entiles, sicut in con- itur quod communicatio formæ respectu compositi est sequela prima? communicationis; ergo prima Mitulo per se. i est per se, et secunda per accidens. Quinto. Si entilati de genero accidentis non repu- communicatio < gnet esse netum constitutivum, igitur, sicut infra Consequentia < probatur : Nam, sicut A prius produ­ quam B, et necessario ad productionem A genus substanti® eat aliquid perse potentia, aliud citur < productio B, Λ producitur per so, et B vero per se actus, et aliquid constitutivum, ita erit ►equitur i in genero accidentis; et per consequens, ex duobus tanqiiam l sequela et per accidens : sic onim ponitur accidentibus potest constitui aliquid per se unum, ni Philosopho (7. Mctaphyt., t. c. 27), quod forma producitur per accidens; ol ideo a multis theologis Sed consequens e *l impassibile. | quod relatio fit tanquam sequela necessario Sexto. Si sit danda tertia entilns, etc., sequitur dicitur, < ex fundamento et termino; — ita in pro· quod talis est per se terminus alienationis vel actio· consurgens · nis alterativæ ; et per concoquens, nltoratio est per se sito. Undecimo. Quia mutâtio materiæ per nctuntioproductio. Cujus oppositum palet ex vi terminorum : formic, est alia a mutatione compositi ; secunda quidquid enim alteratur, necessario do non aliqua- nom i est productio, et non prima ; et mutatio mate­ liter esse ad taliter es><· mutatur, el non de non esse enirn < ad osse; alienatio enim est accidentalis mutatio, et ri® est prior; ergo est absolute possibilis sine non productio per se. isecunda. Duodecimo, Nam forma per se producitur ab Septimo. Nullum constitutivum ex aliqua forma, est magis (a) perfectum intensive quam talis forma. agente naturali ; et est prius naturaliter quam com­ Patel : Nam quaelibet forma in format i va communi­ positum. Igitur pi ius actual materiam quam compo­ catur subjecto secundum lotam latitudinem esse situm (a). Consequentia patet. Et antecedens proba­ tur : — Tum quia agens primum, prius producit essentialis; ergo non sub remissiori gradu constituit formam quum compositum : utrumque enim per se tertiam entitatem, quam sit suus gradus essendi. producit, ct primum est pars secundi; igitur prius Ergo aliquid per accidens unum, est tam perfectum essentialiter in sua propria entilate, sicut ens per se est primum quam secundum. Agens etiam naturale unum in latitudine entium. Sed hoc est falsum, si concurrit cum agente primo, tam ad formam quam ad compositum, et revera uterquo determinatur per imaginemur talia exsistentia per accidens. Octavo. Quælibet forma substantialis, prius est agens primum; igitur prius influit ad illud ad quod actus materiæ quam compositi. Ergo stat sine con­ sic influit primum. — Tum (plia forma est cnusa tradictione, quamlibet talem formam esse actum compositi. Igitur prior est naturaliter in re extra. Ergo prius naturaliter capit <»sse per agens primum materiæ, et nullum exinde compositum resultare. Antecedens proluitur : Nam per hoc compositum et secundum; et per consequens, prius educitur de potentia materia· quam compositum. Sic ergo, pro constituitur, quod materia et forma uniuntur; ex qua unione resultat compositum. Ergo prius est illo priore, stat ipsam esse actum materiæ ante esse materiam et formam uniri formaliter, ac per hoc, compositi; sed ipsa ex se determinatur ad commu­ prius est formam esse actum materiæ, quam com­ nicationem sui respectu materiæ corn positi. Ergo, pro illo priori, est actus materiæ et non compositi; positum resultare. Confirmatur ratio. Nam, si aliqua forma est actus et habetur intentum. Sic ergo duodecim mediis prolmlum est assum­ duorum in quodam online, nulla est repugnantia ipsam communicari priori sine posteriori. Soil mate­ ptum in nono argumento principali. Decimo principaliter arguit sic : Si negaretur pos­ ria et compositum sunt distincta ; et materia est prius naturaliter quam compositum. Ergo nulla sibilitas pnedictxe communicationis divinæ essentiæ repugnantia est in re, quamcumque formam sub­ ad extra, hoc videretur pro tanto, quia oporteret stantialem communicari materiæ, absque hoc quoti earn esse informalivam creaturæ ; hoc autem videtur divinæ essentiæ repugnare. — Sed istud molivum communicetur composito; sed non stat, composi­ tum esse, et ipsam non communicari composito, non valet : quia absolute possibile est, formam crea­ tam actuare sine informatione; ergo non secpiitur, cum sit forma essentialis compositi. Nono. Alia est communicatio formæ respectu si divina essentia actuel creaturam, quod informet materiæ, et alia respectu compositi; secunda enim eam. Assumptum probatur quintupliciter. Et Primo. Quia alia est communicatio formæ respe­ est constitutiva, et non prima. Ergo alia est actio ad primam communicationem, et alia ad secundam. ctu compositi,ct alia respectu materiæ, et aliud agere Ergo stat sine contradictione, primam actionem es>e• correspondons sibi. Igitur, circumscripta communi· I catione formæ resp&tu materiæ, potest adhuc forma sine secunda. ntagu. — maju· Pr. (») compoiiCum. — compatitinnein Pr. DISTINCTIO V. — QÜÆSTIO II. communicari composito; et per consequens, forma potes! constituere compositum, sine informatione materiæ vel subjecti. Secundo. Quia ad compositum sufficiunt, ut causie intrinseca», materia et forma : una ut poten­ tia; reliqua ut netus. Sed forma, circumscripta communicatione respectu materia·, adhuc ultra com­ municatur composito. Ergo, deducta causalitnte for­ mali quam habet respectu materia·, habet aliam respectu compositi immediate. Ergo tali composito corresponded causalitas materialis. Ergo, deducta causalitnte partium inter se, ponitur Millicicnter causal it as, tam formalis quam materialis, secun­ dum quam causatur compositum. Tertio. Quia forma, non ex hoc quod est actus formalis materiæ, est causa formalis conqiositi; stat enim primum sine secundo; sed ex hoc quod com­ municatur composito. Materia etiam (a), non ex hoc quod materia, est in potentia ad esse formæ. sed ad esse compositi. Ergo per solam communicationem in composito, deducia unione componentium inter se, compositum sufficienter capit esse. Quarto. Quia forma, secundum qiiodcumque esse essentiale quo communicatur materiæ, communica­ tur etiam composito, et distincta communicatione; aliter enim prima non esset possibilis sine secunda. Quinto. Forma absolute considerata, et non ut communicata materiæ, est causa formalis compositi. Ergo ipsam communicari materiæ, imperlinenler se habet ut causet (6) esso compositi. Consequentia palet. Sed antecedens probatur. Nam non esset verum quod forma est causa formalis compositi, sed formam informare; quod est falsum : sicut enim agens est immediata causa actionis, sive rei art.e. et non agens agere; ita in proposito. Sic ergo dicendum est quod non solum est absolute possibile. formam substantialem esse formam compositi absque prima informatione materiæ, sed talis prima informatio materiæ non est causa constitutionis compositi. Istæ sunt rationes Joann is do Uipa. qtïibus gene­ raliter probat divinam essentiam posse uniri crea­ turae lanquam formam intrinsece actiiantem ; licet non concedat eam posse communicari ut formam constitutivam compositi, vel informativam subjecti. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES An ARGUMENTA CONTRA PRIMAM FI SECUND-VM CONCLUSIONIS Ad argumenta Joannis de Ripa. ta) etiam. — rnb»i Pr. (C) ar/. — Ad. Pr. Quan­ Ή tum ad tertium articulum, respondendum est obje­ ctionibus aupradirtis. Et ideo Ad primum dicitur quot responsio ibidem (z) posita, Jxma est. Nec sua improbatio valet. — Non quidem prima : quia supponit esse possibile, aliquid esse formam intrinsecam alicujus alterius «a seipsa, et non informare intrinsece; hoc autem est impossi­ bile. Licet enim sit possibile, aliquod subsistens esse formam alicujus corporis, puta animam intellecti­ vam ; tamen quod aliquid sit forma intrinseca, hoc est, forma realiter actuans et non solum forma exemplaris, et non informet realiter, videtur con­ tradictio. Nam omnis forma distincta a re cujus est forma : vel est forma a qua aliquid formatur, ut est forma qua (6) agit agens; aut est forma ad quam ali­ quid formatur, et ista ot forma exemplaris, ad quam aspicit agens; aut est forma secundum quam aliquid formatur, et ista est forma que unitur for­ mabili; cl dicitur informare, quia intus format, communicando suum esse suo formabili. Et ideo dicere quod divina essentia sit realiter communicabilis crealur.p, non solum per participationem simi­ litudinis sua·, sed (7) ut forma intrinseca, et quod non informet, implicat contradictionem : quia omnis forma est exemplaris, vel formans active, vel infor­ mans intrinsece ex unione ad materiam vel subje­ ctum; forma autem intrinseca non potest dici illa quæ est exemplaris, vel formans active. Hanc autem distinctionem ponit sanctus Thomas, de Veritate, q. 3. art. 1 : « Forma, inquit, alicujus rei potest dici tripliciter (5). Uno modo, a qua formatur res; sicut a forma agentis procedit formatio effectus. Alio modo dicitur forma alicujus, secundum quam aliquiil formatur; sicut anima est forma hominis, et figura statu.e est forma cupri. Tertio modo dicitur forma alicujus, ad quam aliquid formatur; et hæc .*<1 forma exemplaris, ad cujus similitudinem aliquid constituitur. » — Hæc ille. Secunda similiter improbatio deficit, supponendo unum falsum, scilicet quod ex unione formæ ad materiam non semper resultet compositio vel com­ positum. Hujus enim opjMisitum verum est. tam in fonnis substantialibus quam accidentalibus. Unde Aristoteles. 2. de Anima, partie. 7, sic dicit : *Von es/ pcmcrutanduui utrum anima rf corpus sint idem, eicul non est perscrutandum hoc in cera et figura, neque in ferro, neque universaliter in materia rujuslihct ct in illo quod habet illam materiam. Ubi Commentator, comm. 7, dicit quod non est dubitandum quomodo ex forma et materia li.it unum compositum; el quoti materia et suo forma non sunt duo in actu,sed in potentia tantum; (a) dmtent. — inde Pr (C) qua. — quam Pr. — ft Pr (δ) tnplicitrr. — frip/rr Pr·. LIBRI ΠΙ. SENTENTIARUM et quod < aggregatum ex forma et materia est unum, esse vel posse esse infinitum in actu. — Item, quod propter unitatem formæ >. — Hæc Commentator. hoc argumentum non valeat, patet. Quia, si aliquid — Simile ponit, 8. Metaphysics, comm. 16. — concluderet, utique concluderet quod non solum per Item sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 68 : divinam actionem potest communicari essentia < Ad hoc, inquit, quod aliquid sil forma substan­ divina ad extra in ratione formæ, immo quod actua· tialis alterius, duo requiruntur. Quorum unum est liter et de facto divina essentia communicatur cuili­ ut forma sit principium essendi substantialiter ei bet creatura illo modo : quia, secundum suum cujus eat forma ; principium autem dico non effecti­ modum arguendi, omnis productio ad extra est vum, sed formale, quo aliquid est et denominatur immensa, et per talem actionem, vel per omne tale ens. Unde sequitur aliud, scilicet quod forma et agere, communicatur infinitus terminus; quia non materia conveniant in uno esse;quod non convenit majorem evidentiam habet propositio quam as­ de principio effectivo cum eo cui dat esse ; el hoc sumit, scilicet quod per agere immensum potest esse est in quo subsistit substantia composita, quæ communicari immensus terminus, quam illa quam est una secundum esse ex materia el forma constans. nos assumimus, scilicet quod per agere infinitum Non autem impeditur substantia intellectualis, per vel immensum communicatur de facto immensus hoc quod est subsistens, esse formale principium terminus; et eodem modo probabitur nostra sicut essendi materiæ : non est enim inconveniens quod sua. idem sit esse in quo subsistit compositum el forma Ad primani confirmationem ibi factam, dicitur ipsa;cum compositum non sit nisi per formam, nec quod prima consequentia ibidem facta non valet. seorsum utrumque subsistat. > — Hæc ille. — Ex Immo potius, ex illo antecedente sequitur opposi­ quibus habetur quod omnis forma substantialis con­ tum consequentis; quia ex hoc quod divinum posse stituit aliquod compositum cum suo susceptibili. activum ad extra est formaliter immensum, tam Secundo, quod omnis talis forma dat tali composito intensive quarn extensive, sequitur quod, quot­ esse simpliciter in actu, ita quod sine tali forma, et cumque effectibus productis, plures potest produ­ ante adventum talis formæ, illa tertia enlitas non cere, nec est maximus numerus vel maxima multi­ habebat esse simpliciter in actu. Cum ergo divina tudo producibilium ab ipso, vel perfectionum comessentia non possit communicari per modum formæ municabilium. Sequitur etiam quod, quantocumque accidentalis, nec sibi conveniant proprietates formæ effectu producto, adhuc majorem potest producere; substantialis, nec convenire possint, relinquitur et consequenter, quod nihil est maximum produci­ quod nullo modo potest communicari creatura per ble ad extra, aut formaliter communicabile ad modum formæ intrinseca». extra, ac per hoc nec ipse potest infinitum actu pro­ Ad secundum dicitur quod Deusæque perfecta et ducere ad extra, nec infinitam perfectionem forma­ immensa actione agit ad extra sicut ad intra; quia liter communicare; et consequenter, non potest eadem est actio hic (a) el ibi, quæ est ipsa divina habere terminum adæquatum suæ potentiæ activa» essentia. Tamen ex hoc non sequitur quod ad extra ad extra. — Ad illud vero quod includit el adducit possit illi actioni correspondero aliquid adæquatum ibi, scilicet : utrum posse generare Filium sit posse in ratione effectus producti, vel termini productio­ activum simpliciter immensum ; — licet non sit dire­ nis vel actionis formaliter communicati alicui susce­ cte ad propositum, dicitur quod sic, ex parte illius ptibili. Nec probationes adducte ad probandum quod dicit in recto, scilicet divinam potentiam ; non illam consequentiam salent. Non quidem prima : autem ex parte illius quod dicit in obliquo, scilicet quia infinitas divinæ polentiæ sufficienter concludi­ relationem. Potentia enim generandi dicit illa duo, tur ex hoc quod potest aliquid de nihilo creare, ut habitum fuit in primo (dist. 20, q. 1). Et cum (x) quamvis illud sil finitum, ut ostensum fuit in primo contra hoc arguitur de essentiali et notionali, etc.; libro (dist. 43, q. 1, art. i, conci. 5). Concluditur — dicitur quod nec generare Filium, nec posse etiam ex parte termini actionis ad extra : quia, licet generare Filium, est quid pure essentiale, nec quid non possit producere aliquid infinitum in actu, nec pure notionale; sed includit utrumque. Et ideo, communicare formam infinitam per informationem, licet omne posse et agere immensum mere essen­ tamen, quocumque effectu finito producto, potest, tiale communicetur Filio, non tamen omne posse ultra omnem proportionem, producere majorem; i aut agere immensum includens essentiam et notio­ nec aliquis effectus ab eo productus, est maximus nem communicatur Filio, nisi dumtaxat quoad illam effectus ab eo produci bilis ; nec aliquis effectus pro- partem qua dicit essentiale. Ideo non sequitur quod ducibilis adæquat aut adaequare potest potentiam posse generare Filium, aut generare Filium, com­ ejus. — Item, multi philosophi posuerunt divinum municetur Filio. — Ad aliud quod ibidem adducitur posse esse formaliter immensum ; qui tamen nega­ de Spiritu Sancto, patet responsio per praedicta. Con­ verunt aliquod communicabile a causa efficiente, cedimus enim quod posse ili vinum ad extra, est (i) Air. — /«e Pr l (i) •'uni. — (Omen Pr. DISTINCTIO V. formaliter immensum; sed ex hoc (x) non sequitur quod ibidem infertur. Ad secundam confirmationem, patet responsio per pnedicta. Quia posse generare Filium, est posse formaliter immensum, quoad illud quod dicit in recto; tantum enim est dicere, potentia generat i va in divinis, sicut hoc quod dico, essentia Patris. Similiter, generare Filium Dei, est agere formaliter immensum, quoad illud quod dicit in recto, scilicet divinam actionem ; non autem quantum ad illud quod dicit in obliquo, scilicet relationem paternita­ tis : generare enim divinum paternum, est divina actio cum tali relatione. Et tunc, curn quæritur : Unde illud posse generare habet infinitatem? — dico quod illud posse non est ideo formaliter immen­ sum quia per illud communicatur vel producitur esse formaliter immensum. Dato enim quod per illud posse nunquam communicaretur nec commu­ nicari posset esse immensum, adhuc illud posse haberet infinitatem ratione infinitatis actualitatis in qua fundatur, sicut potentia Spiritus Sancti est infi­ nita illo modo : infinitas enim productionis Filii non est causa, nec adæquatum signum, nec necessaria sequela in actu vel in potentia infinitatis polentiæ; sed quantitas polentiæ activæ attenditur principali­ ter secundum quantitatem actus in quo fundatur, licet, ex comparatione ad objecta in quæ potest, con­ sequatur aliquem modum infinitatis. Et hoc ostendit clare sanctus Thomas, dc Potentia Dei, q. I, art 2, ubi sic : α Sciendum, inquit, quod cum potentia activa sequatur actum, quantitas polentiæ seqpilur quantitatem actus; unumquodque enim tantum (C) abundat in virtute agendi, quantum est in actu. Deus autem est actus infinitus. Et ex hoc patet quod sua virtus vel potentia activa, est infinita. Sed scien­ dum quod, quamvis potentia habeat infinitatem ex essentia (γ), tamen ex hoc ipso quod comparatur ad ea quorum est principium, recipit quemdam modum infinitatis, quem essentia non habet. Nam in obje­ ctis potentiæ quædam invenitur multitudo; in actione etiam (δ) invenitur quædam intensio secundum effi­ caciam agendi. Et sic |>olesl polentiæ activæ attribui quædam infinitas secundum conformitatem ad infi­ nitatem quantitatis continuæ vel discretæ : discrelæ quidem, secundum quod quantitas polentiæ attendi­ tur in multa vel pauca objecta posse; et hæc vocatur quantitas extensiva : continuæ vero, secundum quod quantitas potenliæ attenditur in hoc quod intense vel remisse agit ; et hæc vocatur quantitas intensiva. Prima autem quantitas convenit potenliæ re$|>ectu objectorum; secunda vero respectu actionis. Isto­ rum enim duorum potentia activa est principium. (a) (fi) (γ) (B) autem — Ad. Pr. tantum. — terminum Pr. rjurntia. — e.ue Pr. in actione etiam. — nam in actione Pr. - QUÆSTIO II. 73 Utroque autem modo divina potentia est infinita : nam nunquam tot effectus facit, quin plures facere possit; nec unquam ita intense operatur, quin inten­ sius Ojærari posait. Intensio autem in divina opera­ tione non est attendenda secundum quod operatio est in operante, quia sic semper est infinita, cum operatio Dei sit divina essentia; sed attendenda est secundum quod attingit effectum ;sic enim quædam moventur a Deo efficacius, quædam minus efficaci­ ter. d — Hæc ille. — Ex quibus patet illud quod supra dicebatur, scilicet : quod infinitas polentiæ activæ attenditur secundum infinitatem suæ radicis, scilicet essentiæ, vel actus in quo fundatur; et secun­ dum quod potest in infinita objecta, non quidem infinita in actu, sed in potentia, per successionem ; vel secundum quod potest intensius et intensius ope­ rari. Nec oportet, ad infinitatem polentiæ, quod possit in effectum actu infinitum, vel in communi­ cationem termini formaliter infiniti, ut arguens (a) credit el quasi per se evidens assumit. I llerius, pro aliis quæ arguens (€) adducit, — dicitur primo, quod divinum generare ot infinitum, modo superius expresso : non quia per illud prolu­ entur esse divinum in abstracto; sed quia per illud producitur ens el exsistens divinum, et Deus; et quia formalis terminus illius actionis el productionis est divina essentia, et divinum esse, et omnis divina perfectio. — Secundo, dicitur quod non est de ratione termini formalis productionis, quod die ter­ minus producatur per illam ; sufficit enim quod per illam communicetur alicui vere producto; sicut patet in ressuscitatione Lazari, et in mutatione (γ) et augmentation!» corporis humani, ut patuit in prece­ dent! qusslione. —Tertio, dicitur quod falsum est, et errori, immo hæresi proximum, quod Filius non producatur in osse divinitatis, sed solum in esse relativo. Quod palet : quia tides non solum ponit quod Paler genuit Filium, immo quod Deus genuit Deum ; et in symbolo dicitur : Deum de Deo. lumen de lumine, etc. Tum quia relatio, inquantum hujusmodi (o), non est principium nec terminus productionis, potissime generationis substantialis. El de hoc satis dictum fuit in 1. Sententiarum (dist. 30, etc.). — Quarto, dicitur quod falsum est quod per nullum agere divinum communicatur divina essentia ad intra, sed per solam viam com­ municationis. Hoc enim implicat contradictionem; quia, ut dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei. q. 2, art. I, agere ml aliud est quam communicare id per quod agens est in actu. Ûnde sic dicit, ibi­ dem : t in aclu, secundum quod est pos­ sibile Nntura autem divinn maximo el purissimo actus est. Endo el ip.Mi niipwim communicat, quan­ tum pavdbilo i”d. Communiait nutem (i) seipsani per Milnm mu similitudinem creaturis (C). Quod omnibus palet num quælilæt cr entiirn iwt on» secun­ dum similitudinem ad ipsam. *Scd fldes catholica otinm alium modum rommiinirationbi iptduM ponit, prout ipwa communicatur quasi communicatione natumli : ut sicut illo cui comnuiniraturhuqinnitns, est Immo; itn illo cm communientur divinitas. non “dum ait Dro simili», sed vere “it Deus. Oportet nutum circa hoc adiertora, quod natura divina a formis materialibus in duohus differt. Primo qui­ dam, per hoc quoi) formæ materiale * non mint »ii1h sistentes, undo huinnnitn» in homine non est idem quod homo ip«e qui subsistit : divinité» nutem est idem quod Dcik; undo ipsa natum divinn eat suledstone. Aliud eat, qimd nulla forma, vol nntura errata, oat auum ·νψ; nod ipsum o*ho divinum, mI ejus natura rt qiiiddilaa; rt inde est quod proprhnn nomen ipsius est Qui en/. ut palet, E'rod. 3, quia sic nominatui n propria forma sua. Forma igitur in istis inferioribus, quin non per *e subsistit, oportet quod in oo cui communicatur, sit nlfquid per quod forma vrl natura aulisistrntiam recipiat; rt hæc «ut materia, qu© aubsielit formis et naturis materialibiw Quia vero natum materiali» non est Huumi^so, Oportet quod accipiat chm» prr Ium· quod in nliosusci­ pitur; unde secundum quod in diversi» < *t , do hereditate halwt diversum osse; undo humanitas *! none una in Socrate «t in Platone secundum c-m·, quamvis sit una secundum propriam rationem. In communicatione voro qun natura divina communi­ catur, quin ip»a est per mi sulnistona, non requiri­ tur aliquid materiale prr quod irabebdontiam reci­ piat , undo non recipitur in aliquo quasi hi mntoria, ut eic genitus, ex matri in rt forma inveniatur com­ positu·. Et itnrum, quia ipwi euntia eat suum w, non accipit ο *"θ per »up|M)Mta in quihue est ; unde prr unum rt idem <* mo est in communicante et in eo cui communicatur; rt sic nifUiel eadem secundum numerum in utroque, η II.rr ille. — Et, nuiltiH interpositi», »ic concludit : u Quia vero do divinis loquimur secundum modum nostrum, quem intel­ lect u * nostri rapit rx rebus inferioribus, ex quibus scientiam sumit, nb»o, sicut in udius inferioribus cuicunique attribuitur actio, attribuitur aliquod actionis principium, quod jiotcntia nominatur, ita et in divinis ; quamvis in Deo non sit differentia |>otentie rt actioni», sicut est in rebus rivatis Et pnwtcr hoc, generatione in Doo posita, quæ (γ) per modum (s) auront quiiiffii Pr. (·) rrm/urif. — Om. Pr. (t) 7mw* Pr. actioni» significatur («), oportet ibi concédera poten­ tiam generandi, vel potentiam gencrativnm. n Hire illo. — Ex quibua pntol quod vnnuin o»l dicere quod Pater communicat divinam assoritiam, et non prr aliquod agere, vel quod actus notiomiles mm sint communicationes divinæ essent iæ, — Quinto, dicitur quod falsum est quod arguens dicit, scilicet quod omno ροκ-o divinum activum, sit ad extra, ct nullum ad intra; sicut patet rx pnrdiclis. — Sexto, dicitur quod fidmim o»t quod Deus agat vrl |>ossit agrie ad extra secundum ultimum sui pos.M», vel quantum intonso potest, loquendo do intensione actioni» divin» non prout inest agenti, sed prout attingit passum vel terminum, ut pnedictum fuit; quia nulla erratura capax est immensi influxus divini immense, sicut η«τ Deus potest crearo maxi­ mum creabile a se, quia nullum tale est aut osso potest. Ad tertium |irlnr||uilo, negatur assumptum, pro illa parte «pia dicitur ut farnui intrhiaoca. Licet enim divinitas «it unita animie Christi, ut carni, ol liumnnitat 1 ; non tamen per modum formæ acliiantis formaliter. Et ad probationem, dico quod, licet plenitudo divinitati», et ipsa natura divina, sint unita hiinninitali Christi, quæ quidem divinitas est forma, rt quod quidem esse divinum est e.sfw· for­ male, non tamen sequitur quod sit sibi unita per modum formæ vol actu» a, ex quadam similitudini * nffinitalo, eminentius et ineffabilius potest uniri. > — Hæc ille, in forma. — Dico igitur quod, licet omnis r-sentiniis perfectio divina, sit unita humanitati Christi, non tamen ul forma. Immo, cum sic argui­ tur : Divina fonna est unita humanitati Christi, ergo est unite sibi formnliler, — consequentis nulla cM. Non enim oportet queri cuicumque unitur ali­ qua forma, quoi uniatur sibi formnliler, vel per modum formæ Quod patet : nam anima rationalis est quædam forma; et unitur mullis accidentibus, puta habitibus, et actibus, ct potentiis; rt constet quod non per modum formæ, immo potius per modum subjecti. Similiter, nnimn rationalis unitur divinitati, ct tamen non pnr modum formæ. Eat ergo in tali modo arguendi fallacia figura? dictionis, arguendo a rend modum rei. Item, sanctus Thomas, de Veritate, q. 2Ô, nrt. I, nd 10··, sio dicit : « Animæ Christi orat unite plenitudo omnis boni ex ipsa personali Verbi unione; non tamen formaliter, sed personaliter; <»t ideo indigebat informari pergratiam. > — Hæc ille. — Ite dico in proposite, quod sapientia et oaseulia divina erant ei unita? per­ sonaliter, non formaliler. Ad primam confirmationem, dicitur quod stet in ista prima consequentia jam negata : Esso formale divinum est unitum humanitati Cliristi; crgo(«)eet ribi unitum per modum formæ actuantls, vel pei modum quo netus unitur actuabili. Cujus nullita * patet in mullis exemplis, præsertim in unione ani­ mali ad corpus assumptum, et in unione anima? ad sua activa. Sicut enim vita divina in triduo orat unita corpori Christi in sepulchre, nec tamen corpus Christi vivebat formaliler per vitam divinam, quia non erat sibi unita per modum forma·; sic nec esso divinum actuat humanitatem Christi formallter et l*»r se primo, licet sil sibi rreliter unitum. Ad secundam confirmationem, diciturquod natura humana est unita Verbo in esso porsonæ, non autem in caso divinitatis, ad hunc sensum quod humana nntura sic unita est Verlio ut suppositaretur per illud, non nutem ut Ipsa fiat Deus vel divinitas, aut constituat unam naturam cum divinitate, vrl actuetur divinitate quasi forma, aut quod uniatur divini­ tati quasi primario termino unionis El negatur tunc ultimior consequentia, qua infertur : Ergo ex tali unione non redditur homo Doua. Ner valet probatio: quia imaginatur quod ideo ille homo dicatur Deus, (a) enjo. — hoc Pr MBRI III. SENTENTIARUM quia humanitas ex uniono ad divinitatem vel pro­ prietatem divinam denominetur Deus vel deificato, sicut anima ex conjunctione nd sapientiam dicitur formaliter sipicns; quæ imaginatio falsa est (a), el errori proxima. Sed ideo illa pereona dicitur Denset homo, quia idem suppositum est unitum duabus naturis : uni quidem, per realem identitatem cum ea, scilicet cum (C) natura divina; alteri vero, tra­ hendo eam ad suum esse personale. Non ergo ideo homo dicitur Deus, quia humanitas denominetur Deus ex unione ad Verbum, sed quia Verbum divi­ num, quod est Deus, denominatur et veraciter est homo «*x unione ad humanitatem. Item, rono-so quod humana natura sit Verte unita in esse divini­ tatis, et in esse personæ, illo modo quo utrumque detel concedi, nihil est ad propositum; quia tota illa deductio stat in illa falsa consequentia in qua stabat confirmatio prima. Ad tertiam confirmationem, dicitur quod aucto­ ritas Hugonis solvit ®e ipsam : nam Hugo non aliud intendit, illis verbis, nisi quod anima Christi unito est personaliter divinitati, et sapientiæ, ct veritati divinæ, accaderis divinis perfectionibus; non autem quod ipsa uniatur divinæ sapientia· per modum quo potentia unitur actui, vel formale suæ formæ. Unde, juxta modum loquendi sancti Thoinæ, dr Ventate, (|. 211, superius allegati, sapientia divina uniebatur el unitur sibi personaliter, non autem foi rnaliter. Si temun Hugo intellignt de unione formali, negandum est in hac parte, sicut et in multis aliis, utputa cum dicit Filium Dei in triduo fuisse hominem. Verum de unione sapientia· increa tæ ad animam Christi, Domino concedente, alius prolixior erit sermo. Ad quartum principale dico quod esse divinum personale communicari alicui create naturæ, jxjtcst dupliciter intelligi. Uno modo, ut natura creata cui tak’ esse dicitur communicari, sit formaliter et pro­ prie exsistens per illud cx-e; ct sic este divina· jærSonæ, vel ejus subsistentia, non est plus communicabile alicui creatura·, quam esse lapidis sit communicabile Deo, sit ut Deus formal iter exsistat per esse lapidis. Alio modo potest intelligi illa communica­ tio, ut natura cui tale esse dicitur communicari, habeat aliquam unionem aut habitudinem ad illud e>M», fato modu, quin unitur realiter ei quod subriylil in illo esse et per illud osse formaliter : sicut si c.ecu» a nativitate noviter at ci|M?rct oculum miracu­ lose, illi novo oculo communicaretur ex>e antiquum illius hominis, non quod illo oculus jær tale esse formalilcr ct primo exsisteret, quia exsistere soli rei subsistenti proprie convenit, sed quia uniretur homini qui subsistit formaliter per illud esse. Ita in propositu natura· humana· Verbo unite communi­ ta) rtf — Otn. Pr. (<) rvm — Mnirn Pr calur esse personale, vel subsistentia divina· jwrsonæ, quia scilicet unitur personæ divinæ, quæ per illam subsistentiam subsistit; nec humana natura habet aliam subsistentiam ab illa divina ; unde dici­ tur trahi ad esae divina· personæ, ct nd ejus subsi­ stentiam, scilicet quia natura humana in Christo non habet propriam subsistentiam, sed unilur alteri subsistenti. Sed de hoc latior erit sermo in sequenti distinctione, Deo concedente. Ad quintum principal·· patet per idem : nam nulla natura creata, est in potentia ad hoc quod sit formali 1er per esse divinum essentiale aut personale, sillem primo et perse; est tamen in potentia obedientinli ut trahatur ad illud esse, rnodo quo dictum est; quia talis tractus non lit per unionem formalem ad aliquid divinum, sed solum per unionem perso­ nalem. Ad confirmationem, patet per idem. Et si dicatur quod Sancti dicunt quod unio est facta in persona, non autem in natura; et sic videlui quod aliter uniatur natura? humanæ osse perso­ nale quam esse essentiale; — dico quod per illa verba Sancti et Doctores non aliud intendunt, Secun­ dum quod ponit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. I, (|. 2, art. I, ad 4un‘, ct dist. 5, q. 1, art. 2, nisi quod ex illa unione non est facta una natura conflato ex duabus, imrno remanserunt duæ naturæ impermixte; sed ex illa unione factum est quod unica peiwia, et non duæ, subsistit in divinitate el huma­ nitate : ita quod post illam unionem remanserunt duæ distincta; natura·, non autem duæ distincta.· personæ, Item, per illa verba designatur quod humana natura non est primo et immediato unita * divina essentiæ, sed divinæ personæ. — Quod autem in divinis non debeat poni duplex esse, ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 6, ubi sic dicit : « Non est, Inquit, Concedendum quod aliquod altsolutum in divinis multiplicetur, sicut quidam dicunt quod in divinis est duplex esse, essentiale scilicet el personale. Omne enim esse in divinis, essentiale est ; nec pempna esi, nisi per esse essen­ *. tia d — Hæc ille, in forma. Ad sextum dicitur quod repugnat creatura· esse formaliter per esse infinitum, potissime primo et per se, et sin·· tractu ad aliud. Et similiter, repu­ gnat divino esse, sit actus potential creata·, formaliter actuans; quia repugnat ei componi, el esse perfectum (x) el excedi, et mulla qua· conse­ quuntur formam unibilem materia·, et actum unibilem potentiae, formaliler actuando eam. — Et ad improbationes ibidem factas, dico n«l primam, ut prius, quod natura humana non subsistit subsisten­ tia incraala personali, nec exsistit formaliter per esse personale plus<|uam per esse essentiale, licet uniatur uterque illorum esse, si debeat dici duplex esse. — (e) - perfecte Pr. DISTINCTIO V. — QUÆ8TI0 Π. Ad secundam,dicllurquod nulla forma subsistens per modum naturæ completo, proprie est comrminicabilis alteri n se, nec pluribus suppositis absolutis et i in esae absoluto distinctis. Unde sanctus Thomas, I p., q. 13, art.9, sic dicit: α Forma», inquit, quæ non individuantur per aliquod suppositum, sed per seipsas, quia scilicet Mint forma· subsistentes, ti intelligerentur secundum quod sunt in aeipftis, non pos­ sent (a) communicari, noc re, nec ratione, sed forte |μϊγ similitudinem tantum ; sicut nec nomen (C) divi­ num est communicabilo, nisi secundum similitudi­ nem ; sicut aliquis metaphorice dicitur Achilles, inquantum habet aliquid de proprietatibus Achil­ lis. » — Hæc ille. — Et ulterius, concesso quod natura divina sit eorninunicnbilis alicui vel aliqui­ bus suppositis, non sequitur quod sit communicabiI is suppos i to creato per modum informationis. Immo, sic arguendo, esi fallacia consequentis, arguendo a superiori ad inferius affirmative, sive distributive. Ipsa enim communicatur Iribus personis divinis per viam identificationis ct predication is, el non per viam informationis. Ad septimum principale, negatur major. Nam omnis forma communicabitis alteri a se formaliter et acluative, puta alicui materiæ vel potentia!, est com pon i hi lis, ut ostendit sanctus Thomas, I. Con­ tra Gentiles, capit. 27, sicut recitatum est in primo articulo. Ex quo palet quod similitudo quam addu­ cit arguens, non valet, scilicet de communicatione per essentiam et de communicatione per participa­ tionem : quia secunda dicit perfectionem in illo quod est illo modo communicabilo ; arguit enim effeclivitatem ejus, el perfectam aelualilalem ; prima autem dicit imperfectionem, ut ostendit sanctus Thomas, I p., q. 51, art. 1, ad 3uin» in simili pro­ posito, sic dicens (γ) : α Vivificare, inquit, effective, simpliciter perfectionis est ; unde et Deo convenit, secundum illud (1. Regum 2. v. 6) : Dominus mortificat ct vivificat. Sed vivificare formal i 1er, esi substantial quo? est pars nliciijus nature, el non habentis in se integram naturam speciei ; undr sub­ stantia intellectualis quæ non est unita corpori, est perfectior quam ea qua» est cor|>ori unita. > — Ilice ille. — Et a simili, dicitur quod illud quod potest se communicare alteri per participationem sus simili­ tudinis, arguitur ex hoc esso perfectum, quia illa communicatio est effectiva ; mm| (3) illud quod potest communicari alteri formaliter, eo facto arguitur esse imperfectum in natum. Ad octavum dicitur quod perfectio activitatis, licet attendatur uno modo jænes perfectionem ter­ mini producti vel communicati per actionem cujus talis activitas est principium, tamen non sic, quod, (а) poitcnL — possunt Pr. (б) nonum. — in Pr. (γ) aie dicens. — dicitur Pr. (Λ) sed. — secundum Pr. 17 quanta est activitas principii actionis, tantus sil aut esso possit torminua communicabilo per ejus aclionem, ut arguens putat. Hoc enim non e *l verum : nam sol non posset communicare alicui producto, vel alicui susceptivo, perfectionem essentialem *qualem (e)suæ perfectioni. Sed sufficit quod quanto a est major activitas unius agentis activitate alterius, tanto possit communicare majorem perfectionem ; et quod ubi est infinita activitas, po.ril communi * cari infinita perfectio, non quidem infinita in actu, sed in potentia, scilicet quod, data quacumque per­ fectione communicata per actionem talis agentis, adhuc possit per earn communicari major. Et aie est in proposito. Et cum supra dicit arguens, quod, si Deus non haberet terminum adæquaturn sua· acti­ vitati ad extra, tunc Deus non haberet ultimum sui posse formaliter, et sic non esx?t (Z) infinitus intrinsece; — dico quod est dare ultimum divinum posse, el divinum agere, ex parte agenti *. Non autem est dare ultimum illius agere ex parte acti ; quia |>er illud infinitum agero, potest agi major vel minor effectus, sine ultimo vel maximo agibili. Ad confirmationem, dico quod stat in una falsa consequentia, quæ talis est in virtute : Deus «wt activior omni creatura; ergo per divinum agere est communicabitis perfectio excedens omnem perfe­ ctionem communicabiletn per agere creatura, in tanta proportione in quanta Deus excedit creaturam. Quæ consequentia non valet ; quia eodem modo pmbaretur quod Deus poscet producere ad extra alium Deum, vel aliquem effectum æqualem sibi. Quia arguam sic : Deus est activior omni creatura possi­ bili; ergo Deus potest agere ct producere ad extra seu aliquid causare (γ) excedens omno producibile a creatura, quacumque quantitate Deus excedit omnem creaturam possibilem. Illud autem constat quod esset Deus. Et ideo argumentum est sophisma. Dico ergo ad argumentum suum, quod, licet Deus sit in infinitum activioromni creatura possibili, non tamen oportet quod possit communicare aliquid infinitum, excedens omnem possibilem creaturam. Sot compositum ex materia nicaretur lapidi a sole, si communicaret ei lucem cl forma, el est aliud ab eis, illud igitur quod gene­ quam communicat planetis, quam sit nunc omnis ratur est hoc individuum demonstratum in actu, perfectio accidentalis quam sol communicat lapidi; verbi gratia, hæc sphæra demonstrata ex hoc cupro : tamen tunc non esset major activitas solis quam quoniam agens, cum facit ex cupro splneram, non nunc, quia impossibilitas est ex non capacitate lapi­ facit formam, nisi per accidens; quia, eum facit dis. Vel detur aliud exemplum convenientius, quia aliquid habens formam, facit formam per accidens; de exemplis non est curandum. sphæra enim cupri est sphæra cuprea, non sphæra Ulterius, dicitur quod quia istud antecedens, Lanium, nec cuprum tantum ; el ideo est illud quod Divina essentia communicatur lapidi vel alicui crea­ artifex facit. » — Hæc ille. — Item, comm. 32, sic ture formaliter aut per modum forma», implicat dicit : α Huc quod dicimus, quod forma non gene­ contradictionem, ideo ex illo non solum sequitur ratur nec corrumpitur, non est proprium substanquod, si Deus faceret talem communicationem, ejus liæ; sed est commune etiam aliis predicamentίβ : activitas non esset major quam nunc sit; immo generatur enim sphæra cuprea, et non generatur etiam sequitur oppositum, scilicet quod ejus activi­ sphæra, scilicet figura, neque cuprum. El similiter, tas esset major quain modo sil, quia ad impossibile prædicainentum qualitatis, et alia prædicamenla ; sequitur quodlibet. Et cum dicit arguens, quod quod generatur in eis, est compositum ex substantia impossibile est cogitare majorem activitatem divina el ex accidente; non enim generatur qualitas, aut activitate ; — dicitur quod verum est. sine contradi­ lignum, sed lignum habens qualitatem, etc. n El, ctione; sed implicando contradictoria, potest cogi­ in multis aliis commentis (e), dicit : ex substantia tari major. — Item : si illud argumentum valet, el accidente aliquid componi. Idem ponit ipse ct Phi­ non Hilum probaret quod Deus posset communicare losophus, I. Physicorum, pari. 64. Picamus. ad extra divinam essentiam formalitcr, immo quod inquit Aristoteles, quod onmo generatum, est potest producere ad extra aliquid formalitcr immen­ compositum. Ubi Commentator : « Genitum, in rei sum ; sicut patet volenti applicaro ad hoc formam veritate, est compositum ex forma et ex subjecto, u arguendi. Et ideo palet quod est sophisma. (a) coru U tutum. —conutilulivum Pr. Ad nonum principale dicitur quod minor est (C) ell quid. — Om. Pr. falsa, ut dictum est in solutione septimi (a) argu­ ti) trphmi. —Om Pr (γ) prxdicamfiita. — predicate Pr. (i) ct. — tx. Pr. (c) commentu — compotitis Pr. 1 DISTINCTIO V. — QUÆSTIO II. — Hæc ille. — Et iitrobique tarn Philosopho * quam Commentator exemplificanl de formis accidentalibus, el de factionibus et generationibus actuanti1)Uh, Ex quibus patet quod omnis forma accidentalis inducibilis per motum vel actionem, componit cum suo subjecto; nec ipsa Iit, nisi per accidens, ad factionem compositi illius. Ideo dico quod talis forma, inquantum haliel rationem inhærenlis, ordi­ natur ad substantiam, ut ad pnrbrns sustentamcntum; ordinatur autem ad compositum ex ipsa et subjecto, per modum quo pars ordinatur ad totum, et constituens ad constitutum : sicut in alio simili, corpus hominis ordinatur ad animam rationalem, alio modo quam ordinetur ad hominem constitutum ex illo corpore el ex anima rationali. El sic patet quod minor illius argumenti est falsa, qua dicit quod accidens non ordinatur nisi ad substantiam. Ad secundam probationem dictu· minoris prosyllogisrni ibidem facti, dicitur quod subjectum forma? accidentalis sustentat accidens ( loquendo de subje­ cto quod est substantia); et est subsistentia ejus, hoc est, subsistens in eo : quia non est aliud aliquid subsistere in aliqua natura vel forma, quam esse suppositum informatum tali natura, et denomina­ tum concreti ve ab ea; sicut ah humanitate homo, ab albedine albus. Dico ulterius, quod, licet sub­ stantia quæ subjicitur accidenti (a), sit subsistentia illius et suppositum denominative; tamen formalis subsistentia talis accidentis est quoddam composi­ tum ex accidente el substantia subjecta illi. Unde lignum est subsistentia albediuis denominative, quia albedo non est intrinseca tali subsistentia?, sed denominat eam, el communicat sibi suam denomi­ nationem, ut lignum sit tale in concreto, qualis est ipsa in abstracto, ut sicut ipsa est alliedo, ita lignum sit album; sed compositum resultans e\ subjecto el accidente, non solum recipit denominationem concretivam talis forma», immo includit intrinsece illam formam, el dicitur album intrinsece el formalitcr. El istud est verius subsistentia talis forma·, quam substantia nuda : quia istud non habet esse in alio; sed substantia et accidens constituentia illud tertium, habent esso in alio, puta in illo loto, ct sunt ejus paries formales, sicut alias dictum fuit quod huma­ nitas est |Kirs formalis Socratis. Et tunc, ad inconvenientia quæ contra hoc adducit arguens, — dicitur ad primum, ut prius, quod accidens, ut inhærens, ordinatur ad substantiam sicut ad finem proximum, et non sicut ad finem ultimum simpliciter; sed ut habet rationem partis el constitutivi, ordinatur, sicut in finem remotum, in suum formale suppositum. Nec Philosophus vult oppositum. Pro secundo inconvenienti ibidem adducto, — dico quod substantia, prout habet rationem polcn- (a) accidcnn. — activitati Pr. 79 ti.e vel est in potentia ad actum accidentalem, est ignobilior accidente, fecundum quod ponit sanctus Thomas in mullis locis, sicut L Sentent., dist. 49, q. 1, art. 2, q,a 1, ad 5®A. Unde ibidem sic arguit : < Si lieatitudo est aliquid creatum in homine : vel inesl homini essentialiter; vel e>t accidens. Sed l>eatitudo non est de essentia homini»; quia sic omnis homo semper «sel beatus. Ergo si est (i) aliquid in homine, erit accidens. Sed accidens non potest es-e finis sutalantize, cum substantia sit nobilior acci­ dente. Ergo impossibile est bealiludinem esse ali­ quid creatum in nobis. > Ecce argumentum in forma, in quo tangitur præsens difficultas, an scili­ cet accidens possit esse finis substantia?. Ad quod argumentum sic respondit, dicens : < Quamvis omne accidens, inquantum hujusmodi, sit ignobi­ lius substantia; tamen aliquod accidens, quantum ad aliquid, potest esse dignius substantia. Potest enim accidens considerari dupliciter. Uno modo, secundum quod inhærel subjecto, ex quo habet rationem accidentis ; et sic omne accidens e>t sub­ stantia indignius. Alio modo potest considerari in ordine ad aliquid exim ; et sic aliquod accidens potest esse substantia nobilius, inquantum per ip»uin ali­ qua substantia conjungitur alicui nobiliori se; el hoc modo beatiludo creata, ct gratia, et hujusmodi, sunt aliquid nubilius natura animæ cui inbærent. Est etiam aliqua consideratio, secundum quam omne accidens substantia est nobilius, inquantum scilicet substantia comparatur nd accidens inhærens sibi ut potentia ad actum. > Idem ponit, de Veri­ tate, q. 20, art. 1, ad 1· * , et 2. Sentent., dist. 2G, q. I, ari. 2 (ad 3*® ). Ex quibus patet quod accidens, secundum unam considerationem est nobilius sub­ stantia, el potest esse linis substantial Quod etiam ponit sanulus Thomas, 4. Smtrnt., ubi supra, in solutione princi|wih dicta» quæsliunculæ, dicens : u Ultimu» linis cujuslibet rei habentis esse ab alio, est duplex : unus exterius, scilicet illud quod esi perfectionis desidernlæ principium; alius interius, -rilicet ipsa sua perfectio, quam facit conjunctio ad piincipium. Unde, cum beatiludo sit ultimus tinis hominis, duplex est beatiludo. Una quæ est in ipso, scilicet quæ esi ejus ultima perfectio, ad quam pos­ sibile est i|k — Hæc ille. — Et simile dicit, I· 2’ , q. 3, art 1. E.x quibus |>atel quod aliquod accidens potest esse Gnis substantiæ, maxime operatio rei. Unde Aristoteles, 2. Cœli, pari. 17, sic dicit : Omne habens actionem, est propter suam actionem. Ubi Commentator, comm. 17, dicit quod « fines rerum sunt aliquando actiones tantum, aliquando autem actiones in passivis ». (a, *i cil. — «uluhuin* Pr. fio LIBRI 111. SENTENTIARUM Dico igitur quod non est inconveniens, aliquam sub­ est in potentia ad colorem, albedo est finis ejus; nec stantiam, inquantum habet rationem potentiæ vel sic esi nobilior homine. Palet igitur quod feta exsistentis in potentia, ordinari ad aliquod accidens secunda probatio deficit in hoc quod putat nullum ut in finem, inquantum tale accidens est comple­ accidens posse esse finem substantia», vel quod omne lotum et compositum, qunlecumque sil, est simpli­ mentum potentiæ quæ est in substantia. Et ulterius, consimiliter, dico quod substantia potest ordinari ad citer finis cujuslibet suæ partis; quorum ulrumque falsum est. Et de falsitatè primi, dictum est salis. constitutum ex ipsa et suo accidente, inquantum substantia est potentials tam respectu accidentis De falsitatè secundi, patet : nam compositum ex quam respectu illius entitatis ct totius resultantis ex accidente el subjecto, non est finis illius suæ partis tali compositione. Talis enim linis est finis substan­ quæ est substantia, nisi secundum quid, scilicet inquantum est in potantia ad tale esse quod habet tia? secundum quid, ct non principalis finis sub­ stantia» : quia non omne quod perficit aliquid, est in illo loto. Ad tertiam minoris principalis probationem noni ejus finis principalis; nec omnis actus est principa­ * finis potentiæ, nec forma materiæ. El sic inlel- argumenti, dico quod, sicut accidens non habet li. proprie quidditatem, ita nec compositum acciden­ ligo verba sancti Thoniæ, 3. Contra Gentiles, cap. 20, ubi sic dicit : α Non omne quod |>eriicil aliquid, tale resultans ex substantia ct accidente est essentia est finis illius rei. Est enim aliquid perfectio alicu- completa. Cujus causa est : quia accidens suo jus dupliciter : uno modo, ut jam habentis speciem; adventu non potest causare esse in quo res per se alio inudo, ut perfectio ad speciem habendam : sicut subsistat, cum adveniat enti in actu; ac per hoc perfectio domus, secundum quod jam habet spe­ nec potest constituere aliquam essentiam comple­ ciem, est illud ad quod species domus ordinatur, tam, quæ [ær se habeat quid. Unde sanctus Tho­ mas, in tractatu de Esse ct Essentia (cap. 7), sic scilicet habitatio ; perfectio vero ad speciem domus, esi tam illud quod ordinatur ad speciem constituen­ dicit : α Essentia est illud quod per diffinitionem dam, sicut principia substantialia ipsius, quam illud significatur (a); et ideo oportet ut aliquid eo modo habeat essciitiam, quo habet diffinitionem. Acciden­ quod ordinatur ad speciei conservationem, sicut appodiacula quæ fiunt ad sustentationem domus, tia autem habent diffinitionem incompletam ; quia quam etiam illa quæ faciunt ad hoc quod usus non possunt diffiniri, nisi in eorum diffinitione domus sil convenicnlior, sicut pulchritudo domus. ponatur subjectum. El hoc ideo est, quia non habent Illud ergo quod est perfectio rei secundum quod jam esM * per se absolutum a subjecto ; sed, sicut a mate­ speciem habet, est finis ejus, ul habitatio est finis ria et forma relinquitur esse substantiale «piando domus. El similiter, propria operatio cujuslibet rei, componuntur, ita £X accidente el subjecto relinqui­ quæ est quasi usus ejus, est finis ejus. Quæ autem tur esse accidentale «piando accidens advenit subje­ sunt perfectiones rei ad speciem, non sunt finis rui; cto. Et ideo nec forma substantialis completam essen­ iinrno res est finis ipsarum. Materia enim et forma tiam habet, nec materia (6) : quia in diffinitione sunt propter speciem : licet enim forma sil finis forma? substantialis (γ) oporlet quod ponatur illud generationis, non tamen est finis jam generati et cujus est forma ; el ita diffinitio ejus est per additio­ speciem halientis; imino ad hoc requiritur (a) forma nem nlicujus quod est extra genus illius, sicut el ut species sil completa. Similiter (6), conservantia diffinitio forma» accidentalis; ut etiam in diffinitione rem in sua specie, ut sanitas el vis nutriti va, licet animæ ponitur corpus a naturali, qui (o) considerat perficiant animal, non tamen sunt finis animalis, animam solum impiantum est forma physici corpo­ sed econlra. Ea etiam quibus aptatur res ad proprias ris. Sed tamen inter formas substantiales et acci­ operationes speciei perficiendas, el ad debitum dentales lanium interest (c) : quia, sicut forma finem congruentius consequendum, non sunt finis substantialis non habet per se esso absolutum sine rei, sed magis e converso, sicut pulchritudo homi­ eo cui advenit, ita nec illud cui advenit, scilicet nis, et robur corporis. n— Hæc ille. — Ex quibus materia;et ideo ex conjunctione utriusque relinqui­ patet quod non omne quod esi perfectio nlicujus, est tur illud esse in quo res |>er se subsistit, et ex (ζ) ejus finis simpliciter, puta inquantum homo vel eis efficitur unum per se; propter quod ex illorum animal; licet, ut pnedixi, omne quod perficit ali­ conjunctione relinquitur essentia quædam. Unde quid, possit dici finis ejus secundum quid, inquan­ forma, quamvis in se considerata non habeat ratio­ tum scilicet tale est de se in potentia ad hoc vel nem completa? essentiæ, est tamen pars essentia * illud; quia omnis potentia, inquantum hujusmodi, completa». Sed illud cui advenit accidens, est ens in est propter suum aclujn. Unde, licet albedo non sit (а) iif/ni/îca/ur. — signatur Pr. finis hominis inquantum homo, sed potius Deus, et (б) nec materia. — Om. Pr. beatitudo. el universum ; tamen, inquantum homo (i) rcguirüur. — çwxl Pi (A) rtyiiintnttn — Ad Pr (γ) luôiCantialu. — accidentalis Pr. (δ) qui. — çu® Pr. (c) interest. — inetl Pr. ίζ) ri — Om. Pr DISTINCTIO V. — QUÆSTIO II. se completum, subsistens in mho csm·; quod quidem esse naturaliter præcedil accidens quod supervenit; ct ideo accidens superveniens, ex conjunctione sui cum eo cui supervenit, non causal illud esse in quo res per se subsistit, per quod res est ens per se,sed causai quoddam esse secundum, sine quo res potest intelligi esse, sicut primum sine secundo potest intelligi. Unde ex accidente ct subjecto non efficitur unum per se, sed unum per accidens; et ideo ex conjunctione eorum non resultat essentia quadam, sicut ex conjunctione forma * ad materiam ; propter quod accidens neque rationem completa» essenti.o habet, nec est pars complelæ essentiæ; sed, sicut est ens secundum quid, ita et essentiam secundum quid babet. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod, quia ex conjunctione accidentalitatis et subjecti non relinquitur aliquod esse quo res per se subsistat, quia ante ejus adventum substantia cui advenit, et quæ est ens per se, habebat completum esse subsistentiæ, et in una re non sunt plura esse perse; ideo nec ex tali conjunctione resultat per se ens, nec aliqua quidditas propria : quia prius natura resulta· bat per se ens; implicat autem quod per se ens sit pars per se entis. Ex conjunctione autem Ibrmæ el inateriæ resultat per se esse : quia neutrum illorum ante conjunctionem habet per se esse, potissime materia ; et ideo potest esse pars per se entis, et possunl constituere per se ens, et per se essentiam. Illud enim est per se ens, quod babel in se princi­ pium sui esse, formale quidem, non autem effecti· \ um; nec ejus esse dependet formaliter nec subjective ah alio ente actu completo priori. Et hoc, accipiendo per se ens stricte, pro sola substantia. Largius autem loquendo, illud dicitur per se ens, quod habet in se principium formale sui esse, nec ejus esse formaliter dependet ab ente alterius generis; et sic, tam substantia quam accidens potest dici ens per se. Tale autem aggregatum ex Milsstantia ct accidente non potest dici ens per se primo modo, nec secundo modo, nec habere quidditatein. Patet igitur nullitas consequents quam facit arguens, dum dicit : Tale ens est distinctum a subjecto et ab acci­ dente; ergo habet propriam quidditatein, et dat esse quid, et non quale. Ad confirmationem ibidem faciam, negatur prima consequentia ; quoniam non omne aliquid est. proprie loquendo, quid. Possumus tamen dicere quôd ly aliquid potest sumi dupliciter. Primo modo, pro­ prie, prout restringitur ad genus substantia *, ita quod idem est dicere illiquid et aliud quid, habens proprie quidditatein el completum el per se esse; el tunc dicitur quod isto modo nec accidens est aliquid, nec ex accidente el subjecto constituitur aliquid, sed aliquale. Secundo modo, ly aliquid |>otesl sumi largius, prout convertitur cum ente; el tunc dico quod, sicut ex nccidentc el subjecto efficitur ens per accidens, ita el aliquid per accidens, el quid |>ci SI accidens. Unde culor prædicatur in quid de albedine, et (licit quid albcdinis cl omnium suarum specierum et individuorum. Quod enim subjectum et accidens sint en», el faciant ens aliquo modo, patet, 5. Meta­ physics, part. 13 : Entia, inquit Philosophos, quæ dicuntur modo accidentali, secundum hoc dicuntur, aut quia utraque tunl ejusdem entis, aut quia est quidditas entis, aut quia est cum eo cujus est quidditas, et de quo dicitur idem. Ubi Commentator dicit : quod inter accidens el subjectum est identitas per accidens, et similiter inter duo acci­ dentia ejusdem subjecti ; el quod talia dicuntur ens per accidens, sicut et unum per accidens. Item, Philosophus, 5. Metaphysics, part. 16, dicit ali­ qua esse conqiosita ex substantia et accidente; et in talibus dicit accidens esse prius tuto inde resultante. Dicit enim sic : Accidens etiam est ante totum, ut musica ante hominem musicum; totum enim non erit penitus sine parte. Ubi Commentator, comm. 16, dicit : < Accidens est prius in diffini­ tione rerum compositarum ex substantia et acci­ dente ; diffinitio enim composti ex istis, constitui­ tur ex istis duabus (>artibus, scilicet substantia et *nle accid< ; el partem cujuslibet sunt priores illo, quia sumuntur in ejus diffinitione. > — Hæc ille. — Cum autem dicit arguens, quod nulla forma acci­ dentalis dat esse aliquid, ^< *d aliquale; — dicitur quod accidens non subjecto suo dat cs>e aliquid, sed aliquale; *·<·e : quia una pars illius consti­ tuti. scilicet substantia, babet esso sibi proprium, quod non communicat alteri parti, scilicet accidentalitati, licet accidens communicet suum esse subje­ cto; el ideo est ibi indivisio quoad esse accidentale, et non quoad esse substantiale; ac per hoc est ibi unitas accidentalis, cl non |>er se unitas, sicut nec indivisio in per se esse. Item, in tali composito non est indivisio, sed dixisio essentiarum, el naturarum, et rerum divei'soium generum ; ideo non est ibi per se unitas. Ad primam confirmationem ibidem factam, dico •puni, quantumcumque illud compositum habeat propnum esse, tamen illud esse non per se competit uni parti ejus, ut csl ens in actu, scilicet substan­ ti©; imino per aliud esse est ens in actu per se. Et ideo non est ibi indivisio in esse per se, quam inclu- a) at — Om. Pr. 82 LIBRI III. SENTENTIARUM dit unum per se. Illud enim est unum per se, quod infra se non habet divisionem in esse quo aliquid est actu ens : sicut compositum ex materia et forma habet in so indivisionem in esse, quia non per aliud esso est materia illius in actu, et per aliud esse forma ejus, sed per unicum esse utrumque est in actu. Ulterius, tale compositum ex accidente et sub­ jecto includit intrinsece duplex esse, unum substan­ tiale, et aliud accidentale; et sic non est perfecto indivisum. Ad secundam confirmationem ibi faciam, dicitur quod divisio ibidem facia, est insufficiens. Non enim tale compositum ideo dicitur unum per accidens, quia habet esse de genere accidentis, nec quia potest esse sine tali unitale; sed quia infra se includit divi­ sionem in esse quo aliquid dicitur per se ens, ita quod non esi ibi indivisio in [η*γ se esse : nam ibi est unum esse, quo substantia dicitur perse esse; et est ibi aliud esse, quo albedo, si separaretur, esset |>er se ens; quod quidem esse communicatur sub­ stantiae; et in illo secundo est indivisio duarum par­ tium, scilicet accidentis et subjecti, non autem in primo, quia accidens non est per esse substantiæ ! fonnaliter, sed econtra, substantia est forma liter aliqualis per rsse accidentis. Potest autem dici bre­ vius, quod illud compositum ideo dicitur unum per accidens, et non |>er se, quia est indivisum in esse quod est de genero accidentis et accidit uni parti, scilicet subjecto, licet non accidat formæ accidentali; ita quod est ibi duplex accidenlalilas in illa indivi­ sions et unitate et in illo esse, prout dupliciter dici­ tur accidens, scilicet : quod distinguitur contra sub­ stantiam; et quod est unum de quinque pnedictibilibus. Et cum dicit arguens, quod illud compositum non potest cs>o sine tali esse, — conceditur; sed tamen principalior pars (x) compositi potest esso sine tali esse et sine tali unitale, ol remanere idem ens actu quod prius; irnmo sibi totaliter accidit, quia per illam nullo modo est ens nec unum per se. Ad quintam probationem dicta» minoris, dicitur quod pr ima consequentia ibidem facta, nullam habet apparentiam : non enim oportet quod omnis forma constitutiva constituat cum auscoptivo proprii gene­ ris. Nec habet majorem evidentiam quam ista con­ sequentia : Forma substantialis habet subjectum ejusdem genens; ergo forma accidentalis habet sub­ jectum sui generis. Cujus causa est : quia accidens ideo dicitur accidens, quia ad aliud radit, scilicet ad rem exsistentem in actu completo; de ratione vero subjecti est quod sustentet ; ideo repugnat acci­ denti esso subjectum principale accidentis. Item, dato quod in genere accidentis aliquid esset per se actus, et aliud per se potentia ad talem actum,sicut forte se habent d ia phan citas et lux, pI intellectus et voluntas respectu suarum perfectionum, non tamen (a) part. — pertona Pr. sequitur quod ex tali actu et ex tali potentia consti­ tuatur aliquid pereo unum : quia nuinquam est ibi perfecta indivisio in esse; quia omne suscept i vu m accidentis, prius natura est ens actu indivisum quam adveniat sibi accidens, et omnis unitas addita (ali susccptivo, accidit sibi ut est ens actu ; secus est de suscepti vo formæ substantialis. Ad sextam probationem dictio minoris, dictum est prius, quoti per altcrationem non iit proprie forma accidentalis, sed constitutum ex ipsa et ex subjecto ejus. Et tunc, cum infertur quod altcratio esset productio, etc.; — dico quod altcratio non est productio subjecti quod alteratur, sed illius quod componitur ex subjecto alteralionis et ex suo ter­ mino, sicut eadem est mutatio materiæ et generatio compositi : ita quod idem est altcratio et productio, quantum ad illud quod dicunt in recto; sed diffe­ runt quantum ad diversas habitudines quas dicunt in obliquo, quia productio dicit habitudinem ad compositum, et altcratio ad subjectum. Utrum autem ista sit propositio per se : Alieni lio est produ­ ctio? Credo quod sit in primo vel secundo modo dicendi perse. Ad septimam probationem ejusdem, dictum est prius, quod, sicut non est inconveniens accidens uno modo esse nobilius substantia, ita nec repugnat aliquod ens per accidens, esse aliquo modo dignius substantia quam includit intrinsece, si attendatur nobilitas inclusorum. Si tamen attendatur modus osendi, tunc esse substantiale perfectioris modi est quam esse accidentale, et esse per se quam esse per accidens. Et ulterius, mullo minus est inconveniens quod ens per accidens, sil perfectius accidente con­ stitutivo ipsius, licet unitas sil major in accidente quam in ente per accidens. Ad octavam probationem, negatur prima conse­ quentia; quia non omne prius, potest in actu reali exsistere sine posteriori. Undo in argumento est fallacia æquivocalionis, arguendo a priorilale causalitatis ad prioritatem qua non convertitur subsi­ stendi consequentia. Dicitur enim quod unitas mate­ ria; ad formam est prior secundum aliquam causalitatern ipso composito; ct hoc solum probat arguI mentum factum pro antecedente. Sed cum hoc stat quod talis unitas vel unio non sit prior composito tali unitale qualem infert arguens, scilicet prout illud dicitur prius, a t communicatio formæ respectu mate' riæ, et alia respectu compositi. Sed dico quod nul­ lum agere est ad hanc vel istam communicationem de I per se; sed actio generantis est per se ad generan­ dum conqiosilum ; ex qua actione consurgit, produ­ cto composito, duplex habitudo, una formæ ad I materiam quam actual, alia vero formæ ad compo­ situm. Tales enim habitudines, ut dictum est in alia quæstione (dist. 2, q. 1), fundantur in actione qua ex materia et forma fit unum, et consequuntur tam actionem agentis quam unitatem et indivisionem ! lartium compositi. Nec o|K>rtet quod aliud agere sil I ad hanc, et aliud ad illam; . Ad quartum patet pet prædicta : quia includit multa falsa, el male probata; utputa quod commu­ nicatio fonnæ resj>pctu maleriæ possit esse sine com­ municatione formæ respectu compositi. .Id quintani dicitur sicul ad secundam : quia, licet forma, secundum se, sit causa intrinseca com­ positi; tamen, non quocumque modo se habens, est actualis causa compositi, sed ut unita maleriæ. El consimiliter, dicitur quod agens vel efficiens, non quocumque modo so habens, est actualis causa sui effectus, sed ut est sub actione, et ut actunliler agit. Ideo argumentum jiotesl reduci contra arguen­ tem. Si enim sua similitudo valeat : ergo, sicul impossibile est agens actu causare, ct esse actunliler causam sui effectus, nisi dum est sub actione; ita impossibile est formam esso actualem causam com­ positi, vel alterius, nisi dum actu informat, et unita est materine. Et hæc Miffidant ad argumenta Joann is de Ripa. Ad argumentum pro parte affirmativa quæstionis, respondet sanctus Thomas, I p., q. 3, ari. 8, in solutione primi argumenti, dicens quod « divinitas dicitur esse omnium effective et exemplariter, non nutem per essentiam ». Item, 1. Contra Gentiles, cap. 20, sic dicit : « Huic autem errori quatuor sunt quæ videntur prostitisse fomentum. Primum est quarumdam auctoritatum perversus intellectus. Invenitur enim n Dionysio dictum, 4capit. Cudestis Hiérarchisé : E’xgr omnium est. qnir super esse est, Divinitas. Ex quo inlelligere eum voluerunt, ipsum esse formale omnium rerum Deum esse; non çonrideranle^ hunc intellectum i|>sis verbis conso­ (>) m - /if Pr. num esse non posse. Nam, si Divinitas est omnium esse formale, non erit super omnia, sed inter omnia, immo aliquid omnium. Cum vero divinitatem super omnia dixit, ostendit Deum, secundum naturam, ab omnibus esse distinctum, el super omnia collo­ catum. Ex hoc vero quod dixit quod Divinitas est omnium esse, ostendit quod a Deo in omnibus quas­ dam divini esse similitudo repentur. Hunc etiam eurum perversum intellectum alibi excludens, dixit, secundo capitulo de Divinis Nominibus, quod ipsius Dei neque tactus neque aliqua commixtio est ad res alias, sient est puncti ad lineam (x), vel /igitrw sigilli ad ceram. » — Hæc sanctus Thomas. El hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Amen. QUÆSTIO III. UTRUM FILIUS DEI ASSUMPSERIT NATURAM HUMANAM IN UNIVERSALI SIMUL CUM SUO PROPRIO CREATO SUPPOSITO terum, circa quintam distinctionem 3. Sententiarum, quæritur : Utrum Filius Dei assumpserit naturam huma­ nam in universali, simul cum suo pro­ prio creato sup|>osito. Ét arguitur quod sic. — El primo, quod assum­ pserit naturam humanam in universali : Quia Filius Dei assumpsit de natura humana id quod est in ea jiotissimum. Sed in natura humana pot&simum est id quod esi per se homo, sicut et in unoquoque genere potissimum esi id quod est per se. Ergo Filius Dei assumpsit per se hominem. Hoc autem, secun­ dum Platonicos, est natura humana universalis, ab individuis separata. Ergo hanc assumpsit. — Secundo, probatur quod Filius Dei assumpserit personam et suppositum humanum creatum : Quia dicit Damascenus (de Fide orth.), libr. 3 (cap. 6), quod Filius Dei assumpsit omnia quæ in natura nostra plantavit. Sed in natura nostra plantavit per­ sonalitatem. Ergo illam assumpsit. In oppositum arguitur. — Et primo, quod non assumpserit naturam humanam in universali» Quia dicit Damascenus (de Fid. orth.). lib. 3 (cap. 11) : Dei Verbum incarnatum, non eam quæ in nuda contemplatione consideretur, naturam assumpsit; non enim hoc esset incarnatio. sed deceptio ct /irtio incarnationis. Sed natura humana, prout est a singularibus separata vel abstracta, in nuda con­ templatione cogitatur, quia secundum seijisam non subsistit, ut idem Damascenus dicit (ibidem)· Ergo (ï) heram, — hUerani Pr. DISTINCTIO V. — QUÆSTIO III. Filins Dei non assumpsit naturam humanam secun­ dum quod est :i sitigutaribii * separata, el sic ner iiiiiveoalcin. — Secundo, arguitur quod non assumsit personam creatam. Quia dicit Augustinus, in dr Fide ud Pel rum (cap. 2), quod Deus naturam homi­ nis assumpsit, non pcr&onam. In line qmrstione sunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. AHTICULÜS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Qupd Filius inq non assum­ psit naturam humanum in universali. prout universalis esi. ure ah Indhiduis sepm alam vel abstractam. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 4. art. 4. ubi sic dicit : α Natura hominis, vel cujuslibel alte­ rius rei sensibilis, prater esse quod in singularibus habet, dupliciter potest inlelligi : uno modo, quasi |>er seipsam esso habeat prater materiam, sicut Platonici posuerunt; alio modo, sicut in intellectu exsistens, vel humano, vel divino. Per se quidem subsistere non |>ole>t, ul probat Philosophus, 7. .Vr/«p/i//5h‘.’f»(l. e. 28.51 el seq.) : quia ad natu­ ram speciei rerum sensibilium pertinet materia sen­ sibilis, quæ ponitur in ejus diffinitione, sicut carnes et ossa in diffinitione hominis. Unde non ptdeslcsse quod natura humana pneter materiam sensibilem sil. Si tamen esset hoc modo subsistens natui a humana, non fuisset conveniens ul a Verito Dei assumeretur. Primo qüidem, quia ista assumptio terminatui ad personam; hoc autem esset ·outra rationem forma? communis, ul sic in persona individuotur. Secundo, quin nature communi non pos­ sunt attribui nisi operationes communes el natura­ les, secundum quos homo ner mei elui ηιτ deme­ retur; cum tamen illa assumptio ad hoc lacta ?rtt, ut Filius Dei in natura assumpta nobis mereivlui Ter­ tio, quia natum sic exsistens, non e *4 -onsihilis. Filius autem Dei assumpsit naturam humanam, ut hominibus in ea \isibilis appareret, secundum illud Baruch 3 (v. 38) : Post /u<»r m lerdu risus c>(. 11 cum hominibus conservabis r* f. —Similiter eliam non potuit assumi natura humana a Filio Dei, secun­ dum quod est in intellectu divino : quia sic nihil aliud est quam natura divina; et per hunc niodum ab æterno esset in Filio Dei humana natura. — Similiter non convenit dicere quod Filins Dei assum­ psit humanam naturam prout «M iu intellectu humano : qma bor nihil aliud esset quam quod (x; inlclligeretur a^Mjnn re humanam naturam ; et sic, si non assumeret eam in renim natum, intellectus esset falsus ; nec aliud esset ista humanae natura assumptio (i) quam fictio qu.vdam incarnationis, ut Damascenus (dr Fid. orlh., lib. 3, cap. 11) dicit. » — Hæc san< tus Thomas. — Item ibidem arguit sic: < Assumptio humana· natura farta est ad com­ munem omnium salutem. Sed natura, prout est in individuis, recedit a sua communiste. Ergo Filius Dei debuit naturam humanam assumere, prout est ab individuis omnibus a Intracta. » Ecce argumen­ tum. Et res|wmæ (γ), prout Filius Dei incarnatus, est universalis causa salutis humana*1. ® — Hat ille. Ex quibus ]K)te-t formari talis ratio : Filius Dei ;i»ump>il humanam naturam, prout est in rerum natura, cl in individuo» Sed in rerum natura, ct extra intellectum, non est universalis. Igitur non assumpsit naturam unhersilem, nec in sua univer­ salitate. Item, 1. SenfrnL·, di>t 25. q. 1. art. 3, sic dicit : α Duplex est communitas : scilicet rei, ct rationis. El dico communitatem rei. quando aliquid unum et idem conxenit pluribus. Et (alis communitas non est nisi in divinis personis. Nec aliqua talis commu­ nitas e>l in Trinitate, nisi essentia', el eorum quæ ad essentiam pertinent, ul attnbutonim et opera­ tionum et negationum el relationum essentialium. Alia est communitas rationis fundata' in re; sicut dicimus quod ratio animalis est communis homini el asino. Sed ratio fundata in re, est duplex (c) : quia quædam est communis. MCut ratio animalis; et quædam i*sl sjK^ialis, sicul ratio hominis. > — 11.n * lllr. Ex quibus palet quoi, secundum eum, nulla natura civata est universalis extra intellectum. Idem ponit. 1 p., q. 30. ari. 4 et q. 44, art. 3 (ad 3,; ). Item. q. 85. art. 2. iu solutione secundi, sic dû it « Per intellectum iu actu, duo importan­ tur : scilicet n s quæ intelligilur, el hoc quoti est ipsum inlelligi (:). Et similiter, cum dicitur univeisale abdractum, du«» intelliguntur : scilicet ipsa natura ivi, et alistractio sive universalitas. Ipsa igi­ tur natura cm accidit inlelligi vel abstrahi, vel intentio universalitatis, non est nisi in singularibus; sed hoc ipsum quod est inlelligi vel alislrahi, vel intentio universalitatis, est in intellectu. El hoc pos­ sumus viilore per simile in sensu : visus enim videt (a) osl sit color qui videtur sine odore, manifestum est unionem, el sic essent duæ personæ, una assumens, quod color qui videtur, est in pomo; sed quod sit et alia assumpta, quod esi erroneum, ut supra sine odore |M?rceptus, hoc accidit ei ex parte visus, ostensum est. Unde relinquitur quod Filius Dei nullo modo assumpsit humanam personam, d — inquanlum in visu est similitudo coloris, et non Hæc ille. odori». Similiter, humanitas quæ intelligitur, non Item, q. 2, art. 2, in solutione tertii, sic dicit ; eat nisi in hoc vel in illo; sed quod humanitas quæ intelligitiir, apprehendatur sine conditionibus indi- « Dei Verbum non assumpsit naturam humanam viduantibus, quod est ipsam abstrahi, ad quod sequi­ in universali, sed in atomo, id est, in individuo, tur intentio universalitatis, accidit humanitati, sicut Damascenus (de Fid. orth., lib. 3, cap. 11) secundum quod percipitur ab intellectu, in quo est dicit; alioquin oporteret quod cuilibet homini con­ similitudo nature speciei et non individualium veniret esse Dei Verbum, sicut convenit Christo. Sciendpm tamen quod non quodlibet individuum in principiorum. > — Hæcille. Totam hanc conclusionem cum sua probatione genere substantial, etiam in natura rationali, habet ponit similiter, 3 p., q, 2, ari. 5, in solutione rationem personæ; sed solum illud quod per se secundi, ubi exponens dictum Damasceni (//<· Fid. exsistit; non autem illud quod exsistit in alio perfe­ orth.), lib. 3 (cap. 3), dicentis quod in Domino ctiori. Unde manus Socratis, quamvis sit quoddam nostro Jesu Christo non est communem speciem individuum, non Limen est persona ; quia non per accipere, sic dicit : < Verbum Damasceni potest se exsistit, sed in quodam perfectiori, scilicet in suo intelligi dupliciter. Uno modo, ut referatur ad natu­ toto. Et hoc etiam potest significari in hoc quod per­ ram humanam ; quæ quidem non habet rationem sona dicitur individua substantia : non enim manus communis speciei, secundum quod est in uno solo est substantia completa, sed pars substantial Licet individuo, sed secundum quod est abstracta ab omni igitur humana natura sit quoddam individuum in *, quia tamen non per se separatim individuo, prout in nuda contemplatione considera­ genere natura tur (a), vel secundum quod est in omnibus indivi­ exsistit, sed in quodam perfectiori, scilicet in per­ duis. Filius autem Dei non assumpsit humanam sona Verbi Dei, consequens est quod non habeat naturam prout est in sola consideratione intelle­ propriam personalitatem, d Item, 3. Sentent., dist. 5, q. 3, art. 3, sic dicil : ctus, quia sic non assumpsisset ipsam rem natura α Sicut, inquit, supra dictum est (ibid., q. I, art. 1, humante; nisi forte diceretur quod ipsa natura humana esset quædam idea separata, sicut Platonici qu 3), assumens non est assumptum. Unde, si per­ posuerunt hominem sine materia ; sed tunc Filius sona Dei assumpsisset personam hominis, persona Dei non esset persona hominis; el sic essent duæ Dei non assumpsisset carnem, contra illud quod dicitur, Lura ultimo (v. 39) : Spiritu» carnem et personæ; quod eat bæreticum. Unde non conceditur owe non habet, sicut me videtis habere. Similiter quod persona sit assumpta. Et etiam ; quod assumi­ etiam, non potest dici quod Filius Dei assumpserit tur, trahitur ad aliquid completius, ipsum incom­ naturam humanam prout est in omnibus individuis pletum exsistens; et hoc est contra rationem per­ ejusdem speciei, quia sic omnes homines assumpsis­ sonæ, quæ maximam completionem importat. » set. Relinquitur ergo, ut Damascenus dicit (ibid., Item, ibidem (arg. sed contra), dicil : u Quod Cap. 11), quod assumpsit naturam humanam in assumitur, aliquo modo unitur. Sed persona non atomo, id est, in individuo; non quidem in alio unitur persomn : quia sic essent dute personæ, quod individuo, quod sit suppositum vel hypostasis illius e>se non potest; vel una composita ex duabus, quod etiam est impossibile, cum persona para esso non natura, quam in persona Filii Dei. » — Hæc ille. possit. j> Hem, ibidem, in solutione tertii argumenti, sic Seounda conclusio «st quod Filius non nssump«tt qutimcuinque personam, hypostasi in, su b- dicil : <( Separatio dat utrique partium totalitatem, et in continuis dat etiam utrique esse actu. Unde, slstenttain, nec aliquod suppositum creatum. quia, supposito quod Verbum Dei hominem vel Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 4, art. 2, humanitatem deponeret, subsisteret homo ille per se ubi sic dicit : α Aliquid dicitur assumi, ex eo quod in natura rationali, ex hoc ipso acciperet rationem ad aliquid suuntur. Unde illud quod assumitur, personæ. » — Hæc ille. oportet prainteli i gi assumptioni ; sicut illud quod Item, 3. Sentent., dist. 6, q. !, ari. 2, sic dicil : movetur localiter, praintvlligi motui. Persona autem α Illud quod assumitur, secundum intellectum pro­ non praintelligitur in natura humana assumptioni, cedit unionem. Si ergo homo dicatur assumptus, sed magis se habet ut terminus» Si enim pneinlclli- oportet quod intelligatur homo priusquam intelligageretur : vel oporteret quoi! corrumperetur, et sic lur assumptus. Homo autem particularis (quia uni­ versalem non assumpsit, cum non habeat esse in I rerum natuni), est quid subsistens, habens esso (a) fufunlcealur. — anuidenetur Pr. DISTINCTIO V - qU.ESTIO ill. 87 completum. Quod autem habet esse completum in sto dividat subsistentias post adunationem, sola quo subsistit, non potest uniri alteri nisi tribus copulans ras (a) conjunctione quæ est secundum modis : vel accidenta! i 1er, sicut tunica homini (el dignitatem rei auctoritatem, vel secundum potenhunc modum unionis ponit tertia opinio); vel per fiam , et non magis concursu secundum aduna­ modum acervi vel aggregationis, sicut lapis lapidi in tionem naturalrm, anathema sit. — Tertio : acervo; vel aliquo accidente, sicut homo unitur Deo Quia tantum hypostasis est cui attribuuntur opera­ per amorem vel per gratiam. Et neutra harum est tiones ct proprietates natura», et ea etiam quæ ad unio simpliciter, sed secundum quid : quarum pri­ natnræ rationem perlinent in concreto : dicimus mam (a) posuit DioscortK, et alteram Nestorius. enim quod hir homo ratiocinatur, et est risibilis, et hærelici, ut dicit Damascenus (de Fid. orth.), ter­ est animal rationale. El hac ratione hic homo (6) tio libro (cap. 3). Unde nullo modo concedendum dicitur e»e suppositum, quia scilicet supponitur his est quod homo sit assumptus, n — Hæc ille. quæ ad hominem perlinent, eorum praedicationem Ex quibus potest formari talis ratio : Nihil inasrecipiens. Si ergo sit alia hypostasis in Christo post siimptibile, el inunibile (6) perfectiori, el inducens hyjiostasim Verbi, sequitur quod de aliquo alio pluralitatem (tersonarum in Christo, est assumptum quam de Verio verificentur ea quæ sunt hominis, a Eilio Dei. Sed persona esi hujusmodi. Igitur non puta esse natum de Virgine, passum, crucifixum ct esi assumpta. sepuhum. Et hoc etiam damnatum est, approbante Si autem pei’sona non CSl assumpta ; eigo nec <ιιρ· concilio Ephesino, sub his verbis: Si quis personis positum humanum; quia omne suppositum huma­ duabus, vel subsistentiis, ea qu:r sunt in evannum, est persona. — De hoc sanctus Thomas, 3 p., gelicis et (γ) apostolicis Scripturis partitur (o) q. 2, ari. 3, sic dicit : « Quidam ignoranto habitu­ rores, aut de Christo a Sanctis dictas, aut ab dinem hypostasis ad personam, licet concederent in ipso de sr.rt quasdam quidem relut homini prê­ ter illud c.r Deo Verbum specialiter intellecto Christo unam personam el solam, posuerunt tamen aliam hyposlasim Dei. el aliam hominis, ac si unio applicat, quasdam vero relut Deo decibiles (i) soli ex Deo Patre Verbo, anathema sit. Sic igitur sit facta in persona el non in hypostasi (γ). Quod patet luen^im ab Ecclesia(ζ)olim damnatam, dicere quidem apparet erroneum tripliciter. Primo, ex hoc quod peraona supra h y posta sim non addit nisi deter­ quod in Christo sunt duæ hypostases, vel duo -»upminatam naturam, scilicet rationalem, secundum posita, d — Hæc ille. quod Boetius dicit in libro de Duabus iifl(iinrt,quod Et in hoc primus articulus terminatur. persona est rationalis ualurœ individua subden­ tia ;vt ideo idem est attribuere propriam hypoMnsim humaine natura? in Christo, el propriam jiersoARTICULUS IL nam. Quod intelligentes sancti Patres, utrumque PONUNTÜH OBJECTIONES in qumto concilio apud Constanti no pol im celebrato damnaverunt, dicentes : Si r/uis introducere conc­ § I. — CONTBA PIUMAM CONCLUSIONEM lue in mysterio Christi duas subsidentias. seu duas personas, anathema sil. Nec enim adjectio­ Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum nem persontv rei subsistent ite suscepit sancta Tri­ nitas, incarnata uno de Sancta Trinitate, Deo articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem Verbo. Subsistentia autem idem est quod res subsi­ contra primam, arguit Scotus, in quæstione 18super stens, quod est proprium hypostasis, ut patet per bvptimum Metaphysics, ubi probat multipliciter, qmxl iiniveivah» est aliquid in re, el quod ubicum­ Boetium in libro de Duabus naturis. Secundo : que est individuum aliquod, ibi est universale in sua Quia, si detur quod peixma aliquid addat super nnivei'salitatr. Et ponit 1res conclusiones. Prima est, hyposlasim, in quo possit fieri unio, hoc nihil aliud est quam proprietas ad dignitatem perlinens; secun­ quod universale, objective sumptum, quantum ad rationem universalis, et prout distinguitur a singu­ dum quod a quibusdam dicitur, quod peisona est lari, non est simpliciter jær se per actum intelle­ hypostasis proprietate distincta ad dignitatem perli­ ctus. Quam probat multipliciter. nente. Si ergo facta sit unio in persona. ct non in Primo : t proprium objectum intellectus; igitur nisi secundum (o) quamdam dignitatem. Et hoc est. prawlit potentiam et actum potentis, ex 2. de approlmnte concilio vel synodo Ephesina, damna­ tum a Cyrille», sub his verbis : Si quis in uno Chri­ (i) (0) (γ) (δ) primam. — pr» ornum Pr. munduie. — immutabile Pr /n/povfiint. — natum Pr. Μ'Γΐηπ/ιοιι. — per Pr. 1 t (i) <*!«. — <*n Pr. (A) a verito i nhtH ituihu' usque ad homo, om. Pr (?) et “ O”1· l’r (A) pt obje­ ctum ejus, ct non singulare, ut dicit se alias pro­ basse; ergo præcedit intellectum agentem. Item, intellectus agens et possibilis (C) sunt eadem potentia, quia alias quilibet homo haberet duos intellectus. Si autem sint duæ vires ejusdem potentiæ, non est vis ad propositum; sed unius potentiæ unum est objectum : quare præcedit utrumque. Item, secundum hoc non esset aliqua generatio univoca sine consideratione intellectus agentis. — Dicetur quod generans el generatum non habeut aliquam unitatem realem, sed similitudinem. —Sed contra hoc. Quia proximum fundamentum similitu­ dinis realis est unum, 5. Metaphysics (t. c. 20); sed non generans neque generatum ; ergo aliquid commune utrique. Contra secundam solutionem arguit modo objecti. — Quia tunc nullo considerante (γ) non esset uni­ versale in actu; et ita scientia habitualis non esset objecti universalis in actu. — Item. Objectum, inquantum est prius in actu, non intelligitur sub hoc modo; ergo vel sub nullo modo, vel sub oppo­ nito, quia ut eat objectum determinat sibi aliquem modum. — Item. Aut ille modus est factus ab intel­ lectu, aut non. Si non, habetur (o) propositum. Si sic, ergo non est necessarius in objecto, quia prius fuit objectum intellectum nine illo modo causato per intellectum objecti. — Item. Quia ad hoc possunt adduci rationes facte contra primam solutionem. Contra tertiam solutionem arguit. — Quia obje­ ctum etiam in actu est prius natura potentia et actu, licet simul temj»ore; ergo in illo priori natura», habent esse simpliciter. — Item. Actu habuit diffi­ nitionem universalis, scilicet aptum natum esse in pluribus. — liem. Movens, inquantum movens, est in actu. — Item. Actu movens actual motum el non econlra. (s) (€) (γ) (B) poMibil··. — palent ialit Pr. poaiibihi. — pHen liatis Pr. m/itii ferante. — consistente Pr faibrho-. — Om. Pr. liem, secundo principaliter ad conclusionem pri­ mam. Subjectum scientiæ, inquantum subjectum, præcedit intentionem ct intellectionem. Sed («), ut sic, est universale : — quia, ut sic, est primo tale; — quia etiam, ut sic, habet propriam passionem adæqualam; — quia etiam, ut sic, est incorrupti­ bile;— quia etiam, ut sic, est a nobis difiinibile. Igitur, etc. — Confirmatur. Quia primum princi­ pium primo actu complexo concipitur; ergo termini ejus primo actu incornplexo concipiuntur. Sed, ut sic, est terminus universalis; quia universaliter sumptibilis. — Secundo, confirmatur. Quia, si objectum, inquantum objectum, non esset ante actum intellectus, universale non posset ab intelle­ ctu comparari ad plura extra. Ad ralionem istam forte dicitur quod universale, ut est subjectum scientiæ, non est in se reale, sed in suis inferioribus. — Contra. Scientia denomina­ tur a suo proprio objecto; ergo nulla scientia est proprie realis. — Item. Quomodo scientiæ libri Priorum el Porphyrii essent scientiæ reales, cum sint de universali? — Item. Quomodo ens facium ab intellectu, est superius essentiale prædicatum in quid de rebus piimæ intentionis? — liem. Quo­ modo passio realis habet subjectum proprium et adæquaturn ens rationis? — Item. Quare plus ad melaphvsicum perlinet ens universale quam ens verum, cum utrumque sil facium ab intellectu, el per consequens in eo? — Item. Quomodo enti reali sicut individuo el enti rationis, sicut ponunt spe­ ciem, est commune genus univocum? — Item. Quare inter universalia est ordo essentialis secun­ dum sub et supra?— Item. Quomodo scientia est necessariorum simpliciter, quia neque signa neque actus sic sunt necessaria? — Item. Sciendo aliqua de universalibus, nihil sciremus de rebus, sed tan­ tum de conceptibus nostris; nec mutaretur opinio nostra a vero in falsum propter mutationem in exsitentia rei. Per ista media probat suam primam con­ clusionem. Secundo loco, probat hanc secundam conclusio­ nem, quod universale, proprie et simpliciter sum­ ptum, scilicet objective, et ut est objectum intelle­ ctus, et subjectum scientiæ realis, et difiinibile, non est partim ab intellectu, et partim in re. Hanc probat, Tum, quia omne tale est ens per accidens. I’ro­ tatio. Quia aggregat in se res diversorum generum, etc. Confirmatur per locum a minori : quia substan­ tia et accidens simul causant ens per accidens, cum tamen utrumque sit reale; ergo multo magis ens reale et ens rationis. — Ad hoc potest dici quod non est ens per accidens, quia est ibi proportio determi­ nata, quia potentia in re, et actus per intellectum. — Contra. Quia : aut simpliciter est in re et secun- (») Sed. — trcwidum Pr. DISTINCTIO V. — QUÆSTIO III. dum quid ab intellectu, et tunc habetur propositum terliæ conclusionis : aut econlra, et hoc impro­ batur in praecedenti conclusione : aut aequaliter ab utroque, aut (x) saltem per se ab utroque, et tunc est ens per accidens, et tunc pertinet ad metaphysicum. Item, ad principale. Nullum partim a re el j»artim ab intellectu, habet unam diffinitionem ; quia, ut habetur, 7. Metaphysics (t. c. 42), oportet diflinilum esse unum, et diffinitionem esse unam, non quocumque modo, sed quidditative : turn quia alias non haberet passionem unam adæquatam ; tum quia non esset intelligibile unico actu ; tum quia non esset in eodem genere pnedicamentali. — Ad hoc dicitur quod universalia secundum se non sunt in genere, sed inquantum sunt in inferioribus. — Con­ tra. Perse in praedicamento magis dividit praedica­ mentum (6) (piam per accidens ; ergo quot sunt par­ ticularia, tot erunt praedicamenta. — Dicitur quod .non, quia singularia sunt ejusdem rationis. — Con­ tra. Quia : aut sunt ejusdem rationis realis, et tunc habetur principale propositum; aut rationis factæ ab intellectu, et tunc tenet argumentum. Item. Tunc quomodo in praedicamento est ordo essentialis secundum sub et supra? Item. Quare non tractantur proprietates indivi­ duorum ? Item. Tunc praedicamenta habent unitatem ratio­ nis solum ; ergo solum differunt secundum ratio­ nem. Probatur consequentia : quia per idem est ali­ quid unum in se, el ab alio distinctum. Item. Quomodo tunc univoce praedicatur, cum ratio ejus essentialis non sil una, sed partim a re, et partim ab intellectu? Tertio loco, probat quod universale objective el proprie sumptum, est proprie el simpliciter in re, id est, secundum quid solum ab intellectu. Primo, per locum a diffinitione. Quia propria diffinitio vel descriptio universalis, secundum quod distinguitur a singularibus et a praedicabili, est aptum natum esse in plui ibus, per Porphyrium et Philosophum, 1. Perihermcnias (cap. 5). Sed, cir­ cumscripto quocumque actu intellectus, res de se nata est esse in pluribus; quia, si non, ergo aptiludo repugnaret sibi, nec conferri posset sibi saltem ab intellectu, quia tunc pari ratione posset dari Socrati talem apliludinem. — Ad hoc dicetur forte, quod ibi diffinitur universale in potentia, non in actu. — Contra. Diffinitio, vel quod datur loco dif­ finitionis, debet dan de re pro esse quidditativo, ut plet, 6. Topicorum (cap. 1), el 7. Metaphysics (l. c. 12 el 14 . Confirmatur. Quia, 9. Metaphy­ sics (t. c. 10), dicitur quod unumquodque magis ens et magis scibile dicitur in actu quam in poten- (a) au<. — Om. Pr. (β) pnedicamrntum. — pnrdicaCuni Pr. 89 lia. Sed universale in re, est magis ens et magis scibile. Igitur, etc. Vel arguitur destructive in intel­ lectu : Quod non est magis ens, non est magis sci­ bile. Item. Illud est universale, de quo est scientia in actu, de quo passio est scibilis in actu. Item. Actu distinguitur per talem diffinitionem ab aliis; ergo actu in se constituitur. Item. Tunc universale actu, actu esset in pluribus; et tunc quomodo sol et phé­ nix sunt universalia? Item. Quomodo intellectus reducit hanc potentiam ad actum? Aut quia facit universale esse actu in mullis; et tunc commune, nullo intelligente, puta (?) natura specifica, est actu in multis individuis. Aut quia facit eam actu did de pluribus; et tunc non est (δ) ad propositum, cum hoc non sit propna ratio universalis inquantum universale, sed inquantum prædicabile, quia aliud est esse in, et aliud dici de. Item, secundo principaliter. Quia universale sim­ pliciter non est per actum intellectus, ut probatum est in prima conclusione; nec partim in re, et partim ab intellectu, ut palet ex secunda conclusione; ergo (γ) simpliciter est in re, et secundum quid ab intellectu. Item. Si nihil esset in re, nisi singulare, nulla esset unitas realis, nisi numeralis, quæ est propria singulari. Consequens est falsum. Tum quia omnis differentia realisesset tantummodo numeralis; pro­ batur : quia omne diversum, ea unitate est diver­ sum ab alio qua in se est unum. Tum quia omnia differentia realiter, differrent æquo realiter; el tunc non esset in rv aliquid, quare intellectus magis abstrahit unum conceptum ab isto albo et illo albo, quam ab allio el nigro. Consequentia probatur, sci­ licet quod omnia differrent æque realiter : quia ex quo omnis differentia realis, est tantummodo nume­ ralis, differentia numeralis erit praecisa causa differenthe realis ; sed quaecumque aequaliter participant praecisam causam alicujus effectus, aequaliter parti­ cipant illo, scilicet differre realiter. Tum quia diffe­ rentia genere el specie, essent tantum differentia ratione, et ita secundum quid; differentia autem numeralis est realiter el simpliciter; ergo sic I arguendo differunt specie, ergo numero, esset fal­ lacia secundum quid ad simpliciter, quod est contra I Aristotelem, 5. Metaphysics, cap. de Uno. Hem. ad principale. Delatio mensurae est realis, ’ 5. Metaphysics (t. c. 20). Sed illa fundatur in ali­ quo universali. Probatur : quia oportet esse aliquod unum mensuram aliarum specierum ; sed non unum numero, secundum Aristotelem (ibid., t. c. 12), ergo unum specie. Item. Operatio realis primo et adæquatc inest universali, ut intelligent, homini. Igitur, etc. — (a) puto. — Orn. Pr. (β) non — yiianlutu Pr. (γ) cryu. — Orn. Pr. 90 LIDRI III SENTENTIARUM Dicetur quoi! non ut specie?, vcl universale, Mil ut in individuis. — Contra. Aut inest universali secundum se; et habetur propositum. Aut ratione individuorum ; et tunc primo inest eis; quod est con­ tra Aristotelem, !. Posteriorum (t. c. 11 ), de habere Iras respectu trianguli. Item. Conlrarietas non esset oppositio realis;quia, puta, ejus extrema non sunt singularia, el oprlet utrumque esse unum in se. Item. Individua ejusdem speciei et species ejus­ dem generis univocantur, ergo habent eamdem rationem subetantiæ, id <*>1, essentiae : sed non eamdem in numero, quia jam non differrent numero; nec factam ab intellectu, quia jam non esset essen­ tia?, vel essentialis, sed intenlionalis. Item. Cum omne factum ab intellectu sit acciden­ tale. quomodo ponit Aristoteles (de Pr:edicamcntis9 tract. 2, cap. I ) in genere substantia? [ær se secun­ das substantias? Hem. Quomodo aliquid vere pnrdicalur de re affirmative, dicendo, hoc est hoc, nisi sit in re? liem. Quod quid (a) esi, est una res; quia prin­ cipium el causa, 7. Mctapliysicx (l c. 42 et 57). Sed (6) ipsum absolute sumptum, est diiiinibih·. Ergo universale, saltem quoad nos. Item. Quomodo universale est ubique, et sem­ per, et incorruptibile, el perpetuum? Item. Quomodo materia el forma perlinent ad quidditatem rei diflinibilis, quia nec individuum, nec intentio habent diffinitionem? determinalissima in tali natura. Et si non videatur inconveniens concedere (a) naturam istam carere illa, arguitur quod ista natura non possit dimitti sibi, sed oportet sibi dari realitatein aliquam aliam ab ea quam habet, vel remaneret non personata (C) : quia tunc non esset personata (γ) sine illa realilate, et illam non habet nunc; ergo oportet illam dari de novo illi naturæ dimisse; immo sequitur quod illa non po>set dimitti, el (o) esse personata : quia talis réalités non potest esse rea lilas naturæ, nee conti­ neri per identitatem in aliqua natura cui non est eadem ; quidquid autem non continet realitatein ali­ quam per identitatem, manens idem non potest eam continere per identitatem. Tertio. Quia sequitur quod natura intellectualis(t) posset fieri et in nulla persona. Nam prius naturali­ ter posset fieri, el non sub illa realilate, ex quo ista non ponitur formaliter eadem sibi ; et in secundo inManli naturæ, in quo assumitur a Verbo, non esset necesso Verbum eam assumere. Posset igitur tunc illam non assumere : el ita relinqueretur sibi ; et sic non esset [>ersouata aliqua personalitate, nec creata, nec increata. Quarto. Quia nulla videtur enlilas positiva, quæ non sit possibilis dejiendere ad Verbum, el ita communicabilis, eo modo quo natura dicitur communi­ cari supposito, ut qua suppositum dicitur ens in natura, puta humanitate dicitur homo, el hac humanitate hir (ζ) homo. II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem (η) arguit Aureolus (0). § 2. — Contra secundam conclusionem Primo. Nam «licii Aristoteles, 7. Mrtuphysica· L Argumenta Scoti. — Contra secundam con­ (t. c. 20), quod in his qua· sunt per se, non differt clusionem arguit idem Solus (3. Sentent., disl. I. quod quid (t) est, ab eo cujus est, scilicet supposi­ q. I), improbando quoddam inclusum in ejus pro­ tum a natura. Ubi Commentator dicit, comm. 20, batione, et probando quod persona non addat ad quod « Socrates non est aliud «piam rationalitas el animalilas, quæ sunt quidditas ejus ». Igitur termi­ naturam individualam aliquid positivum. Primo. Quia tunc esset aliqua enlilas positiva in nus anirnalilatis et rationalitatis quem (x) importat natura humana, qua· non esset assumpti hi lis a ly Sorra(ent el id quod est, non differt real iter ah Verbo, liti enim ultimæ enlitati, quam addit per­ ipsi quidditate. Secundo. Quia Augustinus, Contra hrlicianum sona supra vel ultra singulare, repugnaret contradi­ ctorii· communicari sicul communicatur natura sup­ (cap. 13), dicit qucnl, »icut fotus homo transgre­ posito; el ita repugnaret contradictorie (γ) assumi. diendo peccavit, sic totus periit, et fotus Salvato­ ris beneficio indiguit;et sic totmii veniendo Chri­ Consequens videtur esse inconveniens. —Tum quia contra Damascenum (de Fide orth., lib. 3, cap. 0), stus assumpsit. Et Damascenus (dr Fid. orth.)i quia quod est inasaiimptibile, est incurabile. — lib. 3 (osituin. Quod non legitur Philosophus alicubi dixisse; immo non videtur posuisse nisi duas per reductionem. Et Boetius, super Prirdicamcnta, cum divisisset sub­ stantiam in materiam el formam et compositum, dicit quod relictis extremis egit auctor de medio : (») quodlibet. — quolibet Pr. (C) tubtbteret. — Pr. (y) tubttrata illi realitah. — subtractu illa reahtate Pr. (δ) cui. — cujue Pr. — - ■■ Linni in sententiarum nec mentionem ûcit de illa realitate; el tamen fecis­ set, hi* esset in pradicamcnto per reductionem. Nec |m4c$1 dici quoi sil «le alio præd ica men to : quia tunc suppositum esM ens per accidens; et prima sub­ stantia componeretur ex non substantiis, inquantum prima substantia. Sexto. Quia csM? ct essentia sunt idem secundum rem. igitur, si illa rea litas jieri i neret ad e-se com­ pletum hominis, |μίlineret ad «jus essentiam; ct per consequens, Verbum dimisisset aliquid reale qiectans ad essentiam hominis; quod esi erroneum. Unde Damascenus <«/c fu/. orlh., lib. 3, cap. 6) dicit quod Verbum assumpsit totum hominem; immo et omnia positiva quæ spectant ad hominem, assumpsit, prater peccatum. — Hæc Aureolus in forma. Mulli alii arguunt contra secundam conclusionem ; sed motiva eorum coincidunt cum pr.ediclis. Ideo non nocito ea, quia aliquid tangetur in sequenti distinctione ; sed in hoc secundus articulus t« i mi­ natur. ARTICULUS 111. PONÜNTUft SOLUTIONES 5 1. — Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium articulum, respondendum est umnibus supradiclis. El idcirco, ad argumenta Scoti primo loco contra primam nostram conclusionem el pro sua prima conclusione inducta, dicitur Ad primum quidem, quod universale potest sumi quadrupliciter. Primo modo, materialiter, vel pro suo materiali, quod denominatur universale actu, vel potentia. Secundo modo, formaliter, vel pro suo formali, a quo denominatur. Tertio modo, pro aggre­ gato, vel composito ex utroque. Quarto modo, pro materiali, ut est sub formali;aliud enim est dicere A sub B, et compositum ex A cl B, ut aliquando videbitur latius. Sed, si loquamur de universali primo modo, dicitur quud illud nullo modo est per actum intellectus nostri; quia tale universale est natura exsistens in singulari vel singularibus reali­ ter. Sed, si loquamur de universali secundo modo, dicitur quod illud esi totaliter per actum intellectus; quia illud quo aliquid dicitur formaliter universale in actu, esi intentio quædam facta per intellectum. Si autem sil sermo de universali tertio modo, dici­ tur quod illud est partim in re extra, el partim ab intellectu. Et similiter, quarto modo sumendo uni­ versale, totum est in re quantum ad illud quod dicit in recto; sed quantum ad illud quod dicil in obliquo, per modum connotati, eotcsl accipi. Uno modo, pro ipsa natura cui intellectus attribuit intentionem univer­ salis; et sic universalia, ut genera et species, sub­ stantiam rerum significant, et prædicanhir in quid. Animal enim significat (a) substantiam ejus de quo pr.edicatur, el homo similiter. Alio modo potest accipi univcisale, inquantum est universale, id e>l, secundum quod natura pradicta subesi intentioni universalitatis, id est, secundum quod consideratur animal, vèl hoinu, ut unum in multis. Et sic posue­ runt Platonici hominem et animal in sua universa­ litate esse substantias. Quod Aristoteles in hoc capi­ tulo intendit reprobare, ostendens quod animal com­ mune, vel homo communis, non est aliqua sub­ stantia in rerum natura; sed hanc coiiiiniinilaleiii Imbel forma animalis, vel hominis, secundum quod est intellecta, vel in intellectu, qui unam formam accipit in multis communem, inquantum abstrahit eam ab omnibus indi viduantibus. » — Hæc ille. — liem, in tractatu de Genere (cap. 5), sic dicil : « Universale dicitur dupliciter. Uno modo, ipsa natura, cui intellectus, propter aliquid in ea inven­ tum, intentionem universalitatis attribuit; et sic universalia rerum na tu l'as significant, et pradicantur in quid. Animal namque dicit substantiam illius de quo predicatin', et homo similiter. Et isto modo, non est unum in multis; immo, natura predicaterum semper multiplicatur in subjectis : quot enim sunt homines, tot sunt animalia. Alio modo dicitur universale, natum illa sub intentione universalita­ tis sibi attributa ; et sic, propter uniformitatem rationis inventam in intentione qmc Iit per remotio­ nem a materialibus conditionibus et omni diversi­ tate, est unum in mullis : sic enim inulti homines sunt unus homo, et inulta animalia unum animal. In n· igitur nihil est commune mullis : Quia quid­ quid est m re, est singulare, uni soli communicabile. Quod autem commune est, agitur per intelle­ ctum : intellectus enim facit universale in rebus, ut dicit Commentator, super l. de Anima (comfh. 8). » — Hæc ille. — Item, i. Sentent., dist. 19, q. 5, art. I, sic «licit : « Eorum quæ significantur nomi­ nibus, invenitur triplex diversitas. Qutcdam enim sunt, qus secundum totum esse completum sunt extra animam; et hujufflÈnodi sunt entia completa, sicut homo et lapis. Quædam autem sunt, qua· nihil balænt extra animam, sicut somnia (C), et imaginatio chimera (γ). Quædam autem sunt, quæ habent fundamentum in re extra animam ; sed com­ ta) aignificnl, — signal Pr. (C) lormiici. — wninuni Pr. (γ) «AimtTæ. — er consequens eas intelligibiles esse, quia per hoc aliquid est actu intelligibile, quod est immateriale ; et hujusmodi vocabat species sive ideas rerum; ex quarum jiarticipatione dicebat el mate­ riam corporalem formari, ad hoc quod individua naturalia constituerentur in propriis generibus el speciebus, et intellectus nostros, ad hoc quod de generibus el speciebus rerum scientiam haberent. Sed quia Aristoteles non posuit formas rerum natu­ ralium subsistere sine materia (formæ autem in materia exsistentes, non sunt intelligibiles artu), sequebatur quod naturae seu formæ rerum sensibi­ lium, quas inlelligimus, non essent intelligibiles actu. Nihil autem reducitur de potentia in actum nisi per aliquod ens actu, sicut sensus fit iu actu per sensibile. Oportebat igitur ponere aliquam vir­ tutem (è) ex parte intellectus, quæ (γ) faceret intel­ ligibilia in actu per abslrarlionem specierum a con­ ditionibus materialibus; et hæc est necessitas ponendi intellectum agentem. * — Hæc ille. — Tunc, cum arguens impugnat hanc solutionem, — dicitur /tdprinmm impugnationem, quod recte conclu­ dit quod nullum universale, quoad suum formale, est substantia. Et hoc concedit Aristoteles, 7. Meta­ physics (l. c. 45); el sanctus Thomas (ibid., loci. 13) (c). Hem, in tractatu de Genere (cap. 9), ubi sic «licii : α Quod autem substantia praedicetur de subjecto, hoc habet inquantum peractum ratio­ nis induit naturam accidentis. Quod enim nostra ratio facit circa substantiam, accidens est, et non substantia. El ideo Philosophus, in lib. Pr.rdicamentorum (cap. de Substantia), dicil, secundas (j) complementum. — completum Pr. (6) virtutem, — unitatem Pr. (γ) quit. — qui Pr. (i) Aristoteles, 7. Metaphysics * (I c. Λ5), et sanctus Tho­ rn ax (ibid., Iret. 13). — Aristoteles, ct sanctus Thomas, 7. Metaphysics Pr. 93 substantias, |»er quamdam nominis similitudinem, hoc aliquid significare, quod est proprium substan­ tia?, ut cum dicitur homo vel animal. Sed secun­ dum rei veritatem, magis significant quale quid, inquantum per actum rationis transeunt in similitudinem accidentis, non amittendo propriam substantiam in rerum natura, sed accipiendo ratio­ nem uniformitatis (i) in anima. Et ideo dicit illas significare (γ) quale quid ; quia qualitatem, id est, uniformitatem, [* r quam fiunt universalia per actum rationis, circa sultstantias quasi am, scilicet res particulares, determinant, quæ proprie sunt quid (o). Ex dictis patet quod, considerando entitalem rerum in se, sicut facit primus philosophus, in substantia nulla foret praedicatio unius de altero; quæ Lntnen (i) in eulistantia reperitur secundum logicum, secundum quem (ζ) solitantia quodam­ modo induit similitudinem inhærentiæ accidentalis, ubi est proprie dici de altera etiam secundum pri­ mum philosophum. > — Hæc ille. Ex quibus palet propositum, scilicet quomodo omne universale, quoad suum formale, dicit acci­ dens. — Cum autem ulterius infert arguens, quod nullum universale est in genere substantial, — patet quod consequens potest concedi de universali formali, vel composito. — Cum autem infert quod nullum universale praedicatur in quid, etc.; — negatur consequentia ad unum sensum, licet con­ cedi possit ad alium. Nam universale, sumptum pro materiali precise, et ut praescindit ab omni intentione intellectus, et ab omni communicantia et habitudine ad illam, nullo modo praedicatur in quid, nec in quale. Sumptum vero prout subest tali intentioni, ct cum ejus communicantia, potest praedicari in quid. Cujus ratio est, quia, ut dicil sanctus Thomas, in tractatu de Genere (cap. 9), « Ex praedictis, inquit, palet quare et quomodo genus de contentis sub eo praedicatur. Non enim est prædicatio genens de specie denominative, sicut est praedicatio materiæ de re materiali, el accidentis de subjecto : eadem namque res est penitus animal, quod praedicatur de homine, et homo; sed album, quod praedicatur de homine, non est unum penitus, nec idem cum homine, cum unum sit accidens, aliud vero substantia. Cum igitur genus de specie praedi­ catur, cum ratione uniformitatis communiter se habeat ad omnia contenta sub eo, erit necesse ipsum univoce praedicari, quod est prædicari secundum nomen et rationem. Non enim est alia ratio anima­ lis, quando praedicatur de equo, et quando praedi­ catur do homine; immo una eleadem est ratio, per (>) significant. — lignant Pr (4) umformitatu. — rim fortificantis Pr (γ) significare. — signare Pr. Ù) quid. — quod Pr. (i) qusr tamen, — Om. Pr. ,ζΐ quem. — quain Pr. «4 LIBRI HI. SENTENTIARUM I naturo, ut subjecta intentioni universalitatis propter uniformitatem quam accipit ab anima, sic erit in plus vl communius quam subjectum de quo prædi­ catur; quia a parte praedicati servatur uniformitas illa, non autem a parte subjecti ; et sic non pluriiicatur praedicatum ad pluriiicationcm subjectorum : immo manet unum de multis praedicatum, ut dictum est. Et quia hoc logicum est, ideo, secundum cum, non convertitur consequentia subsistendi (x) ab ani­ mali ad hominem, ab animali, inquam (6), quod dc homine praedicatur. Simpliciter autem accipiendo animal, sine intentione universalitatis, proprie non est praedicabile; quia sic est prima substantia, quæ neque in subjecto est. neque de subjecto dicitur. Sed accipiendo animal et hominem sub intentione universalitatis, quo modo individuum accipi non potest propter repugnantiam universalitatis ad prin­ cipia individuantia, animal et homo dicuntur sub­ stanti n? secunda.·, quarum est de subjecto praedicari, ul habetur in Praedicamentis (tract. 2, cap. 1). Quem modum considerationis de substantia metapbysicus non habet. qui considerat eam solum secun­ dum quod est ens in se. Et ideo, secundum eum, substantia, nec dicitùr de subjecto, nec est in sub­ jecto. Quod autem substantia praedicetur de subje­ cto, habet inquantum per actum rationis induit naturam accidentis, etc.. » ut statim allegatum est. liem, ante praedicta (cap. 7), sic dicit : α Philo­ sophus, 7. Metaphywm (t. c. 46), docens quod ideæ mm suntsubstantiæ qutedam universales, sic arguit : Universale semper habet dici (γ) de subjecto aliquo. Sed substantia non dicitur de aliquo subjecto. Ergo non est substantia universalis quæ de subjecto ali­ quo dici possit. In Pnvdieanientis vero docet, ut videtur, oppositum ; quia, secundum eum, ibi (cap. de Substantia ). non est contra rationem substan* de subjecto praedicari, licet sit contra rationem tia sulislantiæ in subjecto esse. Sed sciendum est quoil Philosophus secundum logicam considerationem agit in Prtrdicamenlis. Logicus enim considerat aliqua secundum quod sunt in ratione. Et ideo considerat substantias secundum quod per actionem intellectus subsunt rationi universalitatis. Et ideo, quantum ad praedicationem, quæ actum rationis dicit, praedi­ cantur de subjecto, id est, de re extra animam. Sed pbiloSophus primus considerat de rebus prout sunt vere entia. Et ideo apud philosophum non est diffe­ rentia inter dici de subjecto et esse in subjecto. Ex (a rwmfn. — cninmni Pr. quo patet quod ex actione intellectus solum est quod (4) Aaiurani fgtiur aninifibi prardieari, e«l quod dicti t. sulislanlia praedicetur, etc. n — Hæc ille. — Satura igitur animalia " a Pr (yj grnUf, rt ipium tiniddrr amiriiirrt : urat, ·ί de genere suletantiæ proprie praedicatur, si sumatur quam de utroque prædicatur, sicut et nomen (x) idem rs4. Et hoc facile est videre, si consideretur natura animalis, vel alterius superioris, quod prae­ dicatur de miis inferioribus; quia natura absoluta praedicabilis recipit unitatem vel pluralitatem a subjecto vel subjectis. Naturam igitur animalis praxliran, est quod dicat (6) totum respectu illius de quo praedicatur, cl non partem ; quia pars non praedica­ tur de toto. Non autem accipitur ul totum inte­ grate. quia talc non prædicatur nisi de omnibus partibus simul sumptis; sed ut totum universale, quod prædicatur de qualibet parte. .Sic igitur acce­ pto animali, nihil potest sibi attribui, nisi quod est persede ratione ejus, ut substantia animata sensi­ bilis. Quidquid autem aliud sibi attribuitur, falso sibi attribuitur, ut esse unum, vel plura. Si enim unum esset de intellectu ejus, cuicumque conveni­ ret ipsum genus, et ipsum similiter conveniret : sicut, ai onsio sit ad mentem sancti Thomæ, patet. Nam, 1« 2 *, q. 29, art. 6, sic dicit : « De un i versali contingit loqui dupliciter. Uno modo, secundum quod subest intentioni universalitatis. Alio autem modo dicitur (a) de natura cui talis intentio attri­ buitur. Alia est enim consideratio hominis univer­ salis, et alia hominis in eo quod homo. Si igitur universale accipiatur primo modo, sic nulla potentia sensitivæ partis, neque apprehensiva. neque appeti­ ti va, potest in universale; quia universale iit per abstractionem a materia individuali (C), in qua radi­ catur omnis virtus sensitiva. Potest tamen aliqua potentia sensitiva, et apprehensiva, et appetitixa, ferri in aliquid universaliter : sicut dicimus quod objectum visus est color secundum genus, non quia visus cognoscat colorem universalem ; sed quia quod color sil cognoscibilis a visu, non convenit colori inquantum hic color, sed inquantum est color sim­ pliciter. — Hæc ille. Ad aliud quod ibi adducitur de intellectu agente et possibili, negatur (γ) assumptum. Nam intelle­ ctus agens et possibilis sunt duce potent iæ realiter distinctio. Et conceditur quod quilibet homo habet duos intellectus partiales, sed unicum totalem et completum. Ad aliud, de generatione univoca (o), dicitur quod responsio quæ ibi recitatur bona est. — Et ad (i) (C) (γ) (έ) Alio autem modo dicitur, — Alio modo Pr. individuali. — iriditùiôüi Pr. negatur. — ruitunr Pr. univoca. — unita Pr. 05 ejus improbationem, dicitur quod fundamentum proximum similitudinis est unum unitate real i in potentia, non autem in actu. Quod sic intelligo, quod natura alliedinis in duobus albis aptitudinem habet ad unitatem realem, si ea quæ sunt extra rationem albedinis auferrentur. Et similiter natura humana in duobus hominibus; ct natura animalis in duobus animalibus. Item, aliter et melius, quia natura albedinis absolute considerata, in se, ante­ quam descendat ad individua, habet in se aliquarn unitatem, quam tamen communicat individuis, nec habet illam secundum esse quod recipit in indivi­ duis. Et ulterius, natura cujuslibet universalis est in potentia ad unitatem rationis, cujus actus com­ pletur per intellectum. Et haec unitas competit omni universali, non autem prima. De hoc sanctus Thomas, in tractatu de Genere (cap. 7), sic dicit : « Aliquando est unitas a parte natura1 substrata» intentioni universalitatis (i), prê­ ter illam quam facit intellectus, aliquando autem non. Natura enim cujus (6) est substerni intentioni universalitatis, sicut natura animalis, tripliciter l»olest considerari. Uno modo, absolute et secundum *e; et sic nihil sibi convenit, nisi quod est de intel­ lectu ejus : utputa de intellectu animalis est cor­ pus animatum sensibile; nihil enim aliud attribui sibi potest, secundum hanc considerationem, nisi falso, ul album, vel musicum, vel aliquid hujus­ modi (γ). Alio modo potest considerari haec natura, prout recepta est in aliquo singulari sui generis; et adhuc inerit sibi id quod de intellectu ejus absolute est : animal enim quod est Socrates, est substantia animata sensibilis. Sed si recipitur in pluribus indi­ viduis, necessario natura ipsa et intellectus suus multiplicabitur. Socrates enim et Plato sunt duo animalia, et duæ substanti:»1 animata· sensibiles. Unde, licet in natura animalis non sit unitas, vel pluralitas, secundum quod nata est recipi in (o) inferioribus, cum possit recipi in uno et in pluribus, cfrt tamen in ipsa natura absolute accepta, et secun­ dum quod non est in inferioribus considerata, quffidam unitas, cum diffinitio ejus sit una, et nomen unum. Tertio modo potest hæc natura considerari. prout est in anima. Et quia omne quod est in anima, est abstractum ab omni conditione et diversitate materiali, attribuitur isti nature, ratione uniformi­ tatis quam habet ad omnia, ratio universalis, quod est unum in multis. Unde sic non multiplicatur hæc natura in suis inferioribus. Unde plures homi­ nes sunt unus homo, et unum animal, participando genus et speciem· Hoc enim modo convenit talibus naturis ratio generis et speciei. In istis igitur est (a) subarat * intentioni universalitati . * intentioni universali» Pr. (C) cujuj. — ejus Pr. (v) hujusmodi. — hujus Pr. (oj in. — Orn. Pr. — subtracts Μ LIBRI III. SENTENTIARUM duplex unitas. Una. in naturaabsoluta . qua· natura singulis convenit Mipjiosilis. Sed haïe unitas non descendit sub ipsi natura ad sua supposita. Sicut de natura nl»oluta animali * est Militantia animata sen­ sibilis, ut dictum est. Sel hoc non dicit totam natu­ ram ejus absolutam, sed aliquid ejus. In natum enim sua absoluta est quod possit sutaterni inten­ tioni universalitatis (a), quia solum natum absoluta hoc potest, el etiam omnis natum absoluta. Com­ prehendendo igitur totam naturam ejus altsolulani. dicendo naturam animalis absolutam, esse substan­ tiam animatam sensibilem, aptam substerni inten­ tioni Universalitatis (0, non erit de intellectu ejus unitas aliqua, nec etiam pluralitas, quia utrumque potest sibi accidere. Alia est unitas illius natura, quam habet ab intellectu, in «pia omnia supposita conveniunt Ideo unitas quam facit intellectus in tali natum, fundatur super unitatem inventam in re quæuna est illa unitate. In sulntantia autem, qua * rst genus primum, non est reperire aliquam unita­ tem ex |*arte ipsius rei. Unde non est aliqua diflinitio ejus, per quam illa unitas ostendatur (γ), etc. * ΙΙ.ι·( ille. Item, ibidem leap. Il), post limita, sir «licit : a Ex dictis, inquit, patet, quod res secundi generis, scilicet coqwiris. non est una. super quam fundetur unitas rationis, sicut nec re * primi generis, scilicet sub-danti.VjCsl una. Sed antequam de hoc plus aga­ tur, prius de hac unitate agendum est. ( cap. 15 ) Ad hujus ergo difficultatis notitiam, considerandum est quod, cum objectum intellectus sit quiddam intra intellectum et non extra, quia inlelligerc non est * motu ab anima, sed ad animam, actus intellectus potest ferri in intelligibile, vel prout est objectum in natura objecti, inquantum scilicet terminat ejus actionem ; et sic nihil sibi attribuit, sed solum con­ siderat quid natura objecti habeat, unde possit for­ mare aliquid quod naturam illius objecti insinuet, utputa (?) diffinitionem aliquam. Alio modo potest actio intellectus ferri in objectum, el non in natura sua, sed prout est abstractum |>cr actum animæ a materialibus conditionibus; et sic accipitur ut in anima. Et sic attribuit sibi anima aliquid, non con­ siderans quiil sibi debetur in natura objecti, sed quid sibi propter actum anima? convenire potest; et illud attributum ot ratio universalitatis : utputa (t), intelligendo animal Inquantum liais! naturam sen­ sitivam. format ejus diffinitionem, scilicet substan­ tiam animatam sensibilem. Quod manifestum est unitatem quamdam in animali servaro. Animal enim unum objectum in natura sua est, sed hæc unita- non descendit sub animali ad aliquas species, (si uniiertahnuu. — imitrno/i» Pr. (C) univrnnltlatit. — «n»tvr· wtiln Pr (γ) u/Oendalur. — ottendritiur Pr. (j) utputa. — ul per Pr. (x) utputa — ut patet Pr. Animal enim sic acceptum, non dicit aliquod ens in natum (a); cum non sit aliquod (6) animal in natum animal (γ) solum; sed dicit essentiam, quæ esse non habet nisi per habentem essentiam, cujus esse est (©), ut actus. Ideo, quot fuerunt habentes essentiam, tot erunt essentia' secundum esse. Habe­ bit igitur et esso el unitatem ab habente eam, si unum fuerit; et pluralitatem, si plura fuerint. Idem enim c>t judicium de unitate et esse, cum unum el ens convertantur. Et ideo unitas inventa in natura aliqua, ut in natum animalis, non descendit ad ali­ quam ejus speciem; immo, si in uno recipiatur, jam ab illo unitatem habet, sicut et esse. Sed alia unitas quam facit intellectus, descendit ad omnia contenta sub uno communi. Prima igitur imitate, manifestum est quod nihil est unum commune corfx iri bus ui coelestibus ct elemrn laribus, super quod intellectus fundare possit rationem universalitatis<ζ), etc. ft — Hæc ille. Ex quibus palet quod quædam natura universa­ les, pnvter unitatem quam habent ab intellectu, halienl quamdam aliam unitatem in esse quidditatis, vel naturæ, aut essentia *. Tamen talis unitas nonOst real is in actu; quia nec quidditas, considerata ut pr.icedens munia sua inferiora, vel supposita, est quid proprie reale in actu, sed solum in plentia : quia perfectam realilalem accipit per sua inferiora, sicut el esse. Secunda etiam solutio data ad argumentum prin­ cipale, quoad aliqua potest sustineri, sicut patet per statim dicta. Nam intellectus prima intellectione non tendit in illam universalitatem objecti, sed in objectum prout est in sui natura. Et tunc, —m/ pfiniam improbationem hujus, conceditur conse­ quens quod ibi infertur, scilicet quod nullo intelle­ ctu considerante, nullum universale esset actu uni­ versale; et quod scientia pure habitualis non habet objectum universale in actu. — Ad secundam im­ probationem, dicitur quod objectum intellectus, inquantum est prius omni actu intellectus, tam * agenti quam possibilis, non est intelligibile, nisi in potentia, nec universale nisi in potentia; sed, ut sequitur actum intellectus agentis, et pnecedit actum intellectus possibilis, est universale quasi in habitu, vel actu primo; sed, ul sequitur actum intellectus possibilis formantis conceptum perfectum de re, e>t universale in actu completo, el quasi secundo. — Ad tertiam improbationem, dicitur quod modus universalitatis Iit ab intellectu agente. Nec valet consipientia ibidem facta, quod ille modus non sit necessarius; quia ante illum modum, in naiura. — Om. Pr. (ô) (ilû/uad. — alupud Pr. (γ) animat. — animali * Pr. (M ett. — ril esic Pr. (1) mrpanbut. — tu}>er Pr (ζ) uniirnahtatif. — univcnalit Pr. 1 91 DISTINCTIO V. — QUÆSTIO III. objectum non intelligcbatur, sed abstrahebatur : adæquatam i est actu universale, nisi habeat unita­ quia intellectus agens non intelligit, sed facit intelli- 'tem quæ posait stare cum multitudine singularium. Et eodem modo potest dici ad præcedentem, quia gibilia in actu. Tertia denique responsio ibidem data potest susti­ non omnis potestas arguit universalitatem in actu. neri quoad aliqua. Est namque verum, quod obje­ — Ad tertiam et quartam, patet per idem ; quia con­ ctum intellectus potentiale pracedit intellectum in sequentia non valet. El communiter isüc quatuor actu : quia, ut dictum est, natura rerum materia­ probationes deficiunt, quia quaelibet assumit falsum, lium efficiuntur actu intelligibiles per intellectum scilicet quod necessario subjectum scientiæ habeat agentem ; et sic ante actionem intellectus agentis, potestatem et passionem adæquatam, aut diffinitio­ nulla talis natura est actuale objectum intellectus, nem actu, ante omne opus intellectus agentis; horum enim falsilas superius est ostensa, et inferius sed solum potentiale. Tunc, ad primam improba­ tionem hujus, dicitur quod solum concludit quod ostendetur : quia non omni universali, vel subjecto objectum actuale intellectus possibilis præcedit scientiæ correspondet unitas in esse quidditativo, natura intellectum possibilem (a); sed non probat sicut palet de ente, substantia, corpore, et multis quod pracedat intellectum agentem : quia intelle­ subjectis scientiarum. — Ad primam confirmatio­ nem ibidem faciam, dicitur quod non cuilibet ter­ ctus agens est potentia pure activa; el ideo non sequitur, sed pracedit suum objectum, quod est uni­ mino universali correspondet unilas in re; immo versale, sicut causa efficiens suum effectum. Secus nulli universali correspondet unitas realis actualis. est de intellectu, qui est potentia passiva. — Ad — Ad secundam confirmationem, negatur conse­ secundam, dicitur quod ante actionem intellectus quentia : quia objectum intellectus fit universale per agentis, nulla natura materialis habet diffinitionem I actum intellectus agentis; sed intellectus agens non universalis, nisi valde remote, quia nulla talis habet comparat universale ad plura exlra, sed hoc facit actualem unitatem cum aptitudine essendi in multis: intellectus possibilis. Omnia enim argumenta ista quia vel accipitur natura in esse natura et quiddi­ procedunt ex falso intellectu positionis nostra, sci­ tativo, el talo esse non est reale in actu, nec ejus licet ac si nos diceremus quod intellectus possibilis unitas est realis in actu ; vel accipitur natura prout intelligendo fabricat universalia. Hoc autem non est in singularibus, et ut sic perdit unitatem quam dicimus; sed hoc facit intellectus agens, non intel­ prius habebat, ul sæpe dictum fuit. Et sic in nullo, ligendo, sed attrahendo. esse, exlra intellectum aut ante actionem intellectus De responsione quæ ibi datur de realitale univer­ agentis, habet realem unitatem cum aptitudine salis, ut est subjectum scientiæ, conceditur quod essendi in mullis. Item, multa sunt universalia, nullum universale habet perfectam nec actualem quæ non habent aliam unitatem, nisi illam quam realitalem, post aut ante realitalem singularium. dat eis intellectus, ut supra dictum est. — Ad ter­ Et (a) ideo quoad hoc solutio illa bona est. Et (6) tiam, dicitur qùod objectum intellectus agentis per tunc — ad primam ejus improbationem, dicitur universale non se habet ad illurn ut movens ad quod scientia aliqua dicitur realis, non ideo quia ejus motum, sed ut effectus ad causam efficientem. subjectum adaequatum sit reale, quantum ad modum Secus est de intellectu jxjssibili. — Ad quartam, vel intentionem universalitatis, aut subjectibilitatis, patet per idem ; quia solum probat quod universale aut potestatis, aut adæquationis; sed ideo quia acluat intellectum possibilem. natura cui talia attribuuntur, est realis, non facta Ad secundam rationem principalem pro prima per intellectum. — Ad secundam, dicitur quod ideo conclusione, dicitur quod subjectum scientiæ prace­ scientia tradita in libris logicalibus non dicitur dit intellectionem intellectus possibilis, sed non realis, quia nec modus natura, nec natura de qui­ actionem intellectus agentis, si loquamur de subje­ bus agunt, est realis, sed utrumque est ab intellecto scientiæ in esse subjecti universalis et adæquati I clu. — Ad tertiam, dicitur quod positio nostra non in actu. Potest tamen præcedere in esso quiddita­ dicit quod universale, quod prædicatur in quid, sil tivo (C), vel secundum esse quod habet in singulari; ens factum totaliter ab intellectu, sed solum quoad sed, ut sic, est universale solum in potentia, et suum formale. Nec prædicatur pro formali, sed similiter subjectum scientiæ in potentia, non autem materiali, licet formale sit modus prædicati, et non in actu. — Et ad primam probationem, dicitur quod pradicatum, et causa sine qua non pradicationis. subjectum scientiæ, ante actionem intellectus agen­ Et hoc intellige vocando formale intentionem secun­ tis, nullam potestatem adæquationis babet in actu dam; quia, si formale universalis dicatur prima reali, sed solum in potentia, vel in esso quiddita- intentio, illa potest pradicari in quid de alia prima tivo. — Ad secundam, dicitur quod consequentia intentione, sicut vox de voce; sed quod sic prædi­ non valet. Nam non omno quod habet passionem catur, non prædicatur pro se, sed pro re, quia pro- (α) possibilem. — potentialem Pr. (β) quidditativo. — quidditatirr Pr. (3) Et. - AI Pr. (S) Et. — At Pr. — *7 9H LIBHI III. SENTENTIAKUM pne loquendo res non praedicatur, nisi ul concepta, vel expressa per nomen. — Ad quartani» dicitur quod co modo quo passio est realis et una, illo rnodo subjectum est reale et unum. Passio autem non est realis quoad universalitatem, aut unitatem ejus in multis, sed est realis quoad naturam cui attribuitur intentio : universalitas autem ejus el unitas est per intellectum; et ita est de subjecto scientiæ, aut passionis. — Ad quintam, dicitur quod ideo plus metaphysicus agit de universali quam de vero, quia universale est in re potius quam verum : quia universale, quoad suum (a) materiale, est natura quædam non facta per intellectum ; verum autem proprie dictum totaliter est in intelle­ ctu, cum sit conceptio intellectus adæquata rei. — Ad sextam, dicitur quod universale non est omnino ens rationis; immo supponit pro ente reali, licet significet vel connotel (C) ens rationis. — Ad septi­ mam, patet per idem : quia inter naturas rerum, quibus attribuuntur intentiones, el respectus ratio­ nis, est ordo essentialis in esse essentia·, vel in esse concepto, licet forte non in esse (γ) realis exsisten­ tia·. Et de hoc sanctus Thomas, in tractatu dc Genere (cap. 9), sic dicit : α Considerando entitalem rerum in se, sicut facit primus philosophus, in substantia nulla foret praedicatio unius de allero : quæ tamen in substantia repentur secundum logi­ cum, secundum quem (o) substantia quodam modo induit similitudinem inhærenliæ accidentalis, ubi proprie est dici de allero, etiam secundum primum philosophum. Ex quo facile deprehenditur error volentium in natura rei multiplicare formas sub­ stantiales, unde sumuntur praedicata essentialia, sicut ct formae accidentales multiplicantur in re de qua multa praedicantur accidentalia realiter, cum tamen in substantia non sit prædicatio secundum rei naturam, sed tantummodo per actum intellectus nostri. Unde, ponentes plures formas substantiales in re una, ignorant naturam ct originem propositio­ num in quibus aliquid de aliquo praedicatur, el dif­ ferentiam inter substantiam et (c) accidens, a — Hæc ille. — Ex quibus palet quod ordo praedicabi­ lium non est secundum esse reale, sed solum per actum intellectus, aut in esse quidditativo, qui non est realis, nisi in potentia. De hoc inferius in solu­ tione argumentorum pro tertia conclusione. — Ad octavam, dicitur quod scientia ideo dicitur esse de necessariis, quia est de quidditalibus rerum et rationibus, quæ aliquo modo possunt dici necessa­ riae, et ut sunt in re, et ut sunt in intellectu. Quomodo autem in re sint nccessariæ, ostendit sanctus Thomas, in scripto super Boetium, in illa (а) muni. — filum Pr. (б) connotet. — convocet Pr (γ) rixe. — inesse Pr. (Î) qutm. — quart Pr. (·) <1. — Om Pr. quaestione qua quœrit, Utrum scientia naturalis sit osse. Ideo posuit quasdam substan­ tias a sensibilibus (a) separatas, de quibus essent scientiæ el darentur diffinitiones. Sed hic defectus accidit e.\ eo quod non distinxit quod est per se ab eo quod est secundum accidens; et ideo secundum accidens falluntur plerumque, etiam sapientes, ut dicitur in 1. Elenchorum (cap. 6 et 7). Ut autem probatur in 8. Metaphysics (t. c. 3), cum in sub­ stantia sensibili inveniatur et ipsum compositum, et ratio, id est, forma ejus : quod per se generatur el corrumpitur, est ipsum compositum ; non autem ratio sive forma, sed per accidens. Non enim fit domum esse, sed hanc domum, ut ibidem (l. c. 8) dicitur. Unumquodque autem potest considerari sine his omnibus quæ non per se ei comparantur. Et ideo formæ et rationes rerum, quamvis in motu exsistentium, prout in se considerantur, sine motu sunt; et sic de eis sunt scientiæ et diffinitiones, ut ibidem (t. c. 9) dicit Philosophus. Non autem scien­ ti® sensibilium substantiarum fundantur super cognitione aliquarum substantiarum separatarum a sensibilibus, ul ibidem probatur. Hujusmodi (Q autem rationes quas considerant scientiæ, ut sunt de rebus, considerantur absque motu. Et ideo patet quod considerantur (γ) absque illis secundum quæ competit motus rebus mobilibus. Cum autem omnis motus tempore mensuretur, et primus motus sit localis, quo remoto nullus alius motus inest, oportet quod secundum hoc aliquid sil mobile, quod est hic el nunc. Hoc autem sequitur rem mobilem, secun­ dum quod est indi viduata (o) per materiam, exsisten­ tem sub dimensionibus designatis. Unde oportet quod hujusmodi rationes, secundum quas de rebus mobilibus possunt esse scientiæ, considerentur absque materia signata, ct absque omnibus quæ con­ sequuntur materiam signatam ; non autem absque materia non signata, quia ex ejus notione dependet notio formæ quæ determinat sibi materiam. El ideo ratio hominis, quam significat diffinitio, secundum quam procedit scientia, consideratur sine his carni­ bus et his ossibus; ηόη autem sine carnibus et ossi­ bus absolute. Et (t) quia singularia includunt in sui ratione materiam signatam, universalia vero mate­ riam communem, ut dicitur, 7. Metaphysics (t. c. 39); ideo praedicta abstractio non dicitur (а) a<»ruiLdi6u4. — inuitiu Pr. (б) Hujusmodi. — hujus Pr. (γ) considerantur. — considerentur Pr. (Î) tndniduaia. — indistincta Pr. (c) Et. — Om. Pr. DISTINCTIO V. — QUÆST10 HI. formæ a materia absolute, sed universalis a particu­ lari. Possunt ergo hujusmodi rationes sic abstracts dupliciter considerari. Uno modo, secundum se : et sic considerantur sino motu et materia signata; et hoc non invenitur in eis, nisi secundum esse quod habent in intellectu. Alio modo, secundum quod comparantur ad res quarum sunt rationes, quæ qui­ dem res sunt in materia et motu ; et sic sunt princi­ pia cognoscendi illarum, quia omnis res cognoscitur per suam formam. Et ita per hujusmodi rationes immobiles, et sine materia particulari consideratas, cognitio habetur in scientia naturali de rebus natu­ ralibus extra animam exsistentibus. > — Hæc ille. — Ex quibus habetur quomodo quidditates rerum et rationes, quas dicimus universales actu vel poten­ tia, sunt necessariæ negative, scilicet quia non sunt perse corruptibiles, sed per accidens, quia sunt in rebus corruptibilibus. Consimiliter, ut sunt in intellectu, sunt necessa­ riæ negative, quia non inesl eis per se corruptio, potissime ut sunt in intellectu divino, vel angelico, et similiter prout sunt in nostro objective. Et de hoc sanctus Thomas, ibidem, in solutione quarti, sic dicit : « Scientia est de aliquo dupliciter. Uno modo, primo et principaliter; et sic scientia est de universalibus rationibus, super quas scientia funda­ tur. Alio modo est de aliquibus secundario, ct quasi per reflexionem quamdam ; et sic est de illis rebus quarum sunt illæ rationes, inquantum rationes illas applicat ad res particulares quarum sunt adminiculo virium inferiorum. Ratione enim universali utitur sciens, el ul re scita, et ut medio sciendi. Per uni­ versalem enim hominis rationem possum judicare de hoc, vel illo. Rationes autem universales rerum sunt omnes immobiles (ot). Et ideo, quantum ad hoc, omnis scientia est de necessariis. Sed rerum quarum sunt illæ rationes, quædam sunt necessariæ et immobiles (S), quædam contingentes et mobiles; et quantum ad hoc, de rebus contingentibus el mobi­ libus dicuntur esse scientiæ. » — Hæc ille. — Item, 1 p., q. 86, art. 3, sic ait (γ): «Contingentia duplici­ ter possunt considerari : uno modo, secundum quod contingentia sunt ; alio modo, secundum quod in eis aliquid necessitatis invenitur. Nihil enim est adeo contingens, quin in se aliquid necessarium habeat. Sicut hoc ipsum, quod est Socratem currere, in se quidem contingens est; sed habitudo cursus ad motum, necessaria est : necessarium esi enim Socra­ tem moveri si currit. Est autem unumquodque con­ tingens ex parte maleriæ : quia contingens est quod potest esse el non esse; potentia autem pertinet ad materiam. Necessitas autem consequitur rationem formæ; quia ea quæ consequuntur ad formam, ex unwenuitai rerum funf omne/ immodiZe *. rerum omne/ /unt immateriale/ Pr. (β) immobile/, — immateriale/ Pr. (γ) /ir ait. — Om. Pr. (λ) to necessitate insunt. Materia autem est individuationis principium ; ratio autem universalis accipitur secundum absiraclionem formæ a materia particu­ lari. Dictum est autem supra (ibid,, art. l),quod intellectus per se el directe est universalium, sensus autem singularium, quorum est indirecte intelle­ ctus. Sic igitur contingentia, prout contingentia sunt, cognoscuntur directe quidem sensu, indirecte autem ab intellectu. Rationes autem universales el necessariæ contingentium (a) cognoscuntur per intel­ lectum. Unde, si attendantur rationes universales scibilium, omnes scientiæ sunt de necessariis. Si autem attendantur res, sic quædam scientia est de necessariis, quædam vero de contingentibus. > — Hæc ille. Ex quibus patet quomodo scientia est de necessa­ riis : quia scilicet est de rationibus universalibus rerum, quæ sunt necessariæ ut sunt in re et ut sunt in intellectu; quia nec hic, nec ibi per se corrum­ puntur, sed per accidens. Unde hoc argumentum procedit solum contra ponentes universalia esse tota­ liter facta per intellectum, et esse conceptus animæ, sicut ponit Occam. Nec tamen efficaciter convincit illos; quia illi conceptus aliquam habent necessita­ tem , puta quia semper præsto sunt concipienti, nec generantur, nec corrumpuntur per se, generatione, aut corruptione proprie dicta. Ad consequentiam, patet responsio per prædicla : quia universalia, secundum nos, non sunt pura conceptiones; immo sunt vere res, quantum ad suum materiale, licet sint ab intellectu quoad suum formale. Et ulterius, dato quod universalia essent conceptus intellectus nostri, per illos potest haberi cognitio de rebus; quia, ut dictum est, talis ratio universalis, et est quid cognitum, et est ratio cognoscendi rem cujus est ratio. Et ideo opinio mutatur a vero in falsum propter mutationem in exsistentia rei, quia res est ultimum cognitum et opinatum, vel non proximum. Et sic patet ad argumenta inducta pro sua prima conclusione. Ad argumenta pro secunda conclusione, dicitur. Et primo Ad primum conceditur consequens ibidem illa­ tum, scilicet quod universale tertio modo dictum, est ens per accidens; sicut hoc quod dico, homo albus. Cum quo tamen stat quod universale primo modo dictum, est ens per se, nec illud est ullo modo ab intellectu nostro, ut prius dictum fuit. Et similiter, universale acceptum secundo et quarto modis : quia, licet universale quarto modo dictum importet duo diversa, et diversorum generum, tamen solum unum illorum dicit in recto, aliud vero in obliquo; ens vero per accidens, dicit aliquid compo­ situm vel aggregatum ex rebus diversorum praedi­ — illai camentorum, el utrumque dicit in recto, non solum (a contingentium. — coniingcniia Pr. 100 LIBIII III. SENTEM IAHU.M per modum connotati. — Ad impugnationem ratio­ nis (a), patet per idem : quia universale primo modo dictum, est simpliciter in re; universale secundo modo, est (6) simpliciter ab intellectu ; uni­ versale tertio modo, est simpliciter in re, id est, quoad sui partem principaliorem, et substantialem, et absolutam, sed secundum quid ab intellectu, hoc est, quoad partem minus principiem, et accidenta­ lem, et respei tivam. Et idem est de universali quarto modo dicto. Ad secundam probationem conceditur quod uni­ versale tertio modo dictum, non habet diffinitionem proprie unam, plus quam homo albus; sed primo modo, vel quarto modo, vel secundo modo, habet. Et eodem modo dicitur ad tertium, quartum et quintum. Ad illud quod tangitur in responsione quadam ibi data, dicitur quod universale primo modo, proprie est in genere; et similiter secundo modo, et quarto modo; sed non tertio modo, nisi quoad sui partes. Et ideo responsionem illam non teneo pro nunc. — Ad aliud quod ibi tangitur, quomodo singularia sunt ejusdem rationis, dicitur quod ratio quando­ que sumitur pro conceptu formali intellectus, qui dicitur verbum ; quandoque pro conceptu objectali, qui (γ) est natura intelligibilis in esse intelligibili vel quidditativo ; quandoque autem dicitur forma vel natura rei quæ est in singulari, quia singulare est id quod est. Tunc dico quod individua ejusdem speciei sunt unius rationis, accipiendo rationem primo modo; quia conceptus formalis uniformiter **£ habet ad omnia individua unius speciei. Et simi­ liter accipiendo rationem secundo modo. Sed acci­ piendo rationem tertio modo, scilicet pro natura ut est in singularibus et nullo modo abstracta per intel­ lectum, sic dico quod individua unius speciei non sunt unius rationis realis actu, nec potentia. Et sic patet quod nullo modo sunt unius rationis realis in actu et completa realitate. — Ad aliud, de online prwdicabilium secundum sub et supra, etc.,dictum est prius, quod talis ordo non est actu el formaliter extra intellectum, sed solum fundamentaliter, et de hoc plus dicetur in sequentibus. — Ad aliud de unitate praedicamentorum, etc., dicitur quod non omnia contenta in eodem prædicamento habent unitatem realem, nec conveniunt in aliquo uno reali ;scd suf­ ficit unitas rationis cum aliquo fundamento reali, ut post dicetur. — Nec valet consequentia contra hoc lacta, qua infertur quod praedicamenta non diffe­ runt, nisi secundum rationem : — quia unum pradicamentum non solum differt ab alio, unitate correspondente loti prædicamento, quæ est rationis; sed etiam unitatibus singulorum contentorum in ta) Ad impugnationem rationu. — Ad tecundum Pr. (β) nt. — Om. Pr. G) objectali, qui. — obcdtrntiali quæ Pr. prædicamento illo, quarum multa· sunt reales, sal­ tem unitates numerales individuorum. — Ad aliud, de pradientiono univoca (a), dicitur quod pnedicatiounivoca (6) non requirit unitatem rationis secundo modo vel tertio modo dictæ,sed sufficit unitas ratio­ nis primo modo djetæ, qua.· dicitur essentialis; quia est notio et diffinitio vel expressio essentiæ cujuslibet individuorum, et non alicujus essentiæ com­ munis omnibus individuis, ut post dicetur. Et niultominus dicitur essentialis, quia est essentia aliqua communis una exsistens in omnibus individuis. Et sic patet ad argumenta pro secunda conclu­ sione, in quantum sunt contra nos. Ad argumenta vero pro tertia conclusione, nunc dicendum est. Et ideo Ad primum negatur minor; quia, circumscripto omni opere intellectus, nihil est in re, quod (γ) unum in se exsistens, natum sit in pluribus actu esse simul et semel. Nec valet probatio; quia intel­ lectus conferendo tali natura universalitatem, non dat ei aliquid sibi repugnans, sed solum dat sibi ali­ quid sibi attribuibilc in esse intelligibili, quod repu­ gnat sibi in esse reali. Nec sequitur quod intellectus possit hoc dare Socrati ; quia nullum individuum habet aptitudinem ad universalitatem in esse intelli­ gibili, sicut habet natura : quia natura potest abstrahi ab individuanlibus, non autem individuum ; et ad talem abstractionem sequitur universalitas, ut sæpe dictum fuit. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 86, art. 1, sic dicit : « Singulare in rebus mate­ rialibus, intellectus noster directe et primo cogno­ scere non potest. Cujus ratio est, quia principium singularitatis in rebus materialibus est materia individualis. Intellectus autem noster intelligit abstra­ hendo speciem intelligibilem ab hujusmodi materia. Quod autem a materia individual! abstrahitur, est universale. Unde intellectus noster non est cogniti­ vus directe nisi universalium. » — Hæc ille. — De responsione autem quam recitat arguens, quæ distinguit de universali in actu et in potentia, etc., — dicitur quod quoad hoc potest sustineri quod natura quæ est in individuo, sicut est intelligibilis in potentia et non in actu, ita est universalis in potentia et non in actu : quia scilicet apta est esse in pluribus quadam aplitudine remota, inquantum apta est abstrahi per intellectum, et poni in esse intelligibili, in quo habet uniformitatem ad multa individua. Sed ex hoc non habetur quod universali­ tas natura possit esso in esse reali, sed solum in esse intellecto. Sed si dicta responsio intelligat quod nihil sil universale in actu, nisi actualiter sil in mullis, non valet. Et ideo improbationes ejus, quoad hoc conceduntur, usque ad illam quæ quæ rit quo­ (а) univoca. — unifa Pr. (б) univoca. — unita Pr. (γ) quod. — quia Pr. DISTINCTIO V. - QUÆSTIO HI. modo intellectus reducit universale in potentia ad actum. Et ad illam dicitur quod intellectus non reducit illam potentiam in actum aliquo illorum modorum ibi tactorum, sed alio modo qui supra dictus est, scilicet quia spoliat naturam ab individuantihus el contrahentibus eam, et impedientibus uniformitatem ejus ad mulla. Ad secundum principale, dicitur quod primæduæ conclusiones sunt minus bene probatæ ; et ideo ex illis nihil potest solide concludi. Ad tertium principale, conceditur consequens, quod infert, scilicet quod omnis unitas vere realis est numeralis, vel habens annexam numeralem uni­ tatem in eodem supposito. El tunc, — ad primam ejus improbationem, negatur consequentia. Nec valet probatio; quia eodem modo probaretur quod duo individua ejusdem speciei specialissimae differ­ rent ad invicem specie. Quia arguarn similiter : omne diversum ab alio, eadem unitate differt ab alio qua est unum in se; sed Socrates est quid unum in se unitate numerali et specifica; ergo differt a Pla­ tone numero et specie. Quod est falsum. Cujus ratio est, quia major est falsa. — Ad secundam improba­ tionem, similiter negatur consequentia. Nec valet probatio; quia fundatur in quodam falso stati m negato, et nulliter probato, scilicet quod omnis dif­ ferentia realis esset numeralis tantum. — Ad ter­ tiam improbationem, similiter negatur consequen­ tia; quia fundatur in praedicto falso. Sciendum tamen quod ad illud tedium principle potest aliter dici, quod scilicet in nullo procedit con­ tra nos. Nam nos non dicimus quod universale nullo modo sit in re, imino dicimus quod universale et singulare sunt in rebus, sed differenter. Nam singu­ lare est in re dupliciter, et utroque modo in actu, scilicet et quoad suum materiale, et quoad suum formale, scilicet incommunicabilitatem. Sed univer­ sale est in re actu quoad suum materiale, non autem quoad suum formale, quod est universalitas, aut communicabilitas in actu. Et ideo similiter j>ossumus ponere duplicem unitatem realem : unam numeralem, quæ competit individuo; et aliam spe­ cificam, vel genericam (a), quæ competit ipsi nature specific®· Natura enim humana in Socrate est una unitate specifica reali, ad hunc sensum quod natura quæ substernitur intentioni speciei vel generis,est in se una unitate nature essentiæ. Sed verum est quod illa unitas non communicatur individuis, ita quod duo individua sint unum realiter in tali natura, vel habeant unam naturam, ut (6) humanitas hujus sit humanitas illius, nec animalitas homi­ nis est animalitas asini, nec Socrates el Plato sunt unus homo in re, nec homo et asinus sunt unum animal, sed duo in re; quia talis unitas non descen­ te) gene ricam. — generatam Pr. (6) iH. — aut Pr. <01 dit ad inferiora, ut prius dicebatur. Nec est com­ plete realis in actu ; quia convenit nature, ut pro­ cedit individua, in quibus incipit completa realitas actualis. Similiter nec omni universali competit talis unitas. Sed, si quæratur quare magis intellectus alistrahit unum conceptum ab hoc albo ct ab illo quam ab albo et nigro, si non plus conveniunt in aliquo uno reali (hanc enim difficultatem tangit argumentum in tertia improbatione consequentis), ad hoc respon­ dit sanctus Thomas, in tractatu de Genere, quod, licet inter aliqua duo non sit aliqua unitas, aut communitas realis, tamen intellectus potest utrique attnbuere unam intentionem ; quia in utroque est aliquid correspondent illi intentioni. Unde, ibidem (cap. 9), sic dicit : < Genus continet differentias potestate. Potentia autem principium est indistinctionis ; sicut per oppositum actus pnmo distinguit. Illud ergo (z) genus pro generalissimo sumendum est, quod est primum principium indislinctionis aliquorum. Ut homo et equus, licet indistincta sint in animali, tamen animal non eat primum princi­ pium indislinctionis eorum ; nec etiam corpus. Stat autem ad substantiam. Nam, etsi in ente non distin­ guantur, ens tamen non est generalissimum : quia non prodicatur de aliquibus univoce (S); quod requi­ ritur ad naturam generis. Ista autem indistinctio aliter est in substantia, et aliter in aliis generibus quæ sunt post. In aliis enim generibus reperitur una natura aliqua quæ subest intentioni universalis, ratione cujus, cum uniformitate quæ est a ratione, ipsum genus uniformiter se habet ad omnia quæ subsunt; quod est illa implicite continere. Sed in substantia non est res una subjecta intentioni ; sed intellectus ex diversis rebus colligit intentionem quæ utri que natura ab intellectu applicatur. Unde in sub­ stantia solum est convenientia in intentione, in qua est uniformitas ad omnia quæ sunt in genere sub­ * stantia ; per quod substantia dicitur omnia implicite continere. * — Hæc ille. — Item, ante prodicta (cap. 7), sic dicit : < In substantia, quæ est genus primum, non est reperire aliquam unitatem ex parte ipsius rei. Unde non est aliqua diffinitio ejus, per quam illa unitas ostendatur (γ). Remanet igitur in substantia sola unitas quam facit intellectus, el nulla alia cujus (o) actio fundatur non super aliquam rem quocumque modo unam, sed super naturas penitus diversas, quæ tamen participatione generis erunt una substantia. Corporalia enim et incorporalia (<), plus differunt quam secundum aliquod genus reale. Et hoc ideo est, quia non habent aliquam rem unam (a) ergo. — Om. Pr. (C) ahquibuf univoce. — aliqua unitate Pr. (γ) a< tendatur. — offenderetur Pr. (j) alm cujus. — actio ejut Pr. (c) corporalia enim ct incorporalia. — corruptibilia enim ct incorruptibilia, ut habetur, 4 Mctciph Pr. 102 ElBH1 III. SENTENTIAHUh cis communem, sed rationem tantum. > — Hæc Ad octavum dicitur quod secundæ substantia?, secundum nos, non fiunt ab intellectu, quoad hoc die. Sed potest quæri quomodo in naturis penitus quod sint secundæ, id est, communes et universa­ diversis potest fundari una communis intentio, vel les in actu. Undo argumentum non est proprie con­ conceptio intellectus. — Dicitur quod hoc potest con­ tra nos; sed solum procedit contra ponentes univer­ tingere dupliciter. Primo, quia illæ diversæ natura salia esse conceptus fabricatos per intellectum : sunt effectus unius causas efficientis in numero, quæ cujus modi (a) sunt omnes Occanistæ et terministæ. suam similitudinem diversimode imprimit Aversis De hoc tamen dicit sanctus Thomas, in tractatu se sine ente simpliciter, 6. Metaphysicæ, nec ens per accidens sine ente per se, nec ens in potentia sine ente actu, nec ens rationis sine ente real i. Et ideo, cum in pnecedentibus dictum est essentiam, quidditatem, naturam universalis præcedere in esse quidditativo esse singularium, non mtelligimus præcessionem duration», sed naturæ, et causæ formalis. Si tamen loquamur de universali secundum esse quod habet in intellectu divino, sic præcedit duratione sua singularia. Et hæc de universalibus sufficiant pro nunc, ad alia properantibus. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.— Ad primum contra secundam conclusionem nostram, dicendum est præ· mittendo quædam, videlicet quoti personam huma­ nam addere aliquid positivum supra naturam individuatain, aut supra individuum naturæ, |>otest intelligi quadrupliciter : primo modo, quod illud additum sil intrinsecum naturæ, tanquam princi­ pium formale vel materiale constitutivum naturæ et pars ejus; secundo modo (a), quod sit accidens abso­ lutum vel relativum, per se consequens naturam ; tertio modo, quod sit accidens absolutum vel relati­ vum, de per accidens contingens naturæ; quarto modo, quod sit actus naturæ, non per modum formæ substantialis aut accidentalis, sed per modum quo esse actualis exsistentiæ dicitur actus essentiæ ut quo et suppositi ut quod exsistit. Et isto modo videtur mihi quod sanctus Thomas intellexit perso­ nalitatem addere aliquid positivum supra naturam rationalem ct individuum naturæ rationalis, et non primis tribus modis; quia esse sic est de ratione suppositi, quod non est pars illius, nec intrat ejus essentiam, sed se habet per modum connotali (C), et importatur in obliquo, quasi dicatur suppositum esse idem quod individuum substantia» habens per se esse. Ita existimo sensisse sanctum Thomam. Quod mihi apparet : tum propter allegata in prola­ tione sccundæ conclusionis; tum quia, 3. Sentent., dist. 6, q. 2, art. 2, ponit quod res subsistens habet |ær se esse, non autem res non subsistens, ita quod exsistere, vel esse quod est actus entis, non debetur nisi rei subsistenti, ul videbitur in sequenti distin­ ctione. Constat autem quod, secundum eum, esse distinguitur a natura rea) i ter; et sic, suppositum (а) modo. — Om. Pr. (б) connotati· — convocali Pr. 105 addit supra naturam esse. Similia dicit in tractatu de Genere. Item, 3. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 3, f*onit quod per se esse est de ratione peraonæ; et similiter totalités et comprehensio omnium quæ sunt in re. Constat autem omnia ista dicere aliquid posi­ tivum. — Hoc pramuso, dicitur, ad argumentum, quod consequens illatum non est inconveniens, acci­ piendo en lita tern positivam quarto modo superius expresso. Implicat enim contradictionem personali­ tatem et totalitatem alicui uniri. Et ad primam improbationem, dicitur quod Damascenus loquitur de entilatibus quæ dicuntur entia ut quod, non de illis quæ nullo modo sunt aut esse possunt ens ut quod, sed ut quo, nec dicunt aliquam integram naturam substantialem vel accidentalem, sed actum naturæ; cujus est esse exsistentiæ. Ad secundam, dicitur quod omnis entitas positiva, quæ est directe in genere, vel pars rei exsistentis per se in genere, est assumptibiiis; non autem entitas quarto modo dicta : pnnsertim quia esse actualis exsistentiæ sup­ positi habet inseparabiliter annexam quamdam nega­ tionem repugnantem assumptioni suppositi, scilicet non esse partem, non esse in alio, non communi­ cari alteri, non uniri completiori aut perfectiori se, et multas alias. Ad secundum conceditur primum consequens ibidem illatum, scilicet quod humanitas unita Verbo, non habet esse exsistentiæ propriæ natura' debitum. Et similiter conceditur illud quod secundo infertur, scilicet quod, si Verbum deponeret humanitatem sibi unitam, illa non posset personari, immo nec exsistere in rerum natura, nisi noviter baberet esse actualis exsistentiæ resultans ex principiis ejus intrinsecis. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 17, art. 2, in solutione quarti, sic dicit : < Anima in Christo dat e>se corpori inquantum facit ipsum actu animatum, quod est dare ei complementum naturæ et speciei. Sed si intelligatur corpus perfectum per animam, absque hypostasi habente utnnnque, hoc totum, compositum ex anima et corpore, prout significatur nomine humanitatis, non significatur, ut quod est, sed ut quo aliquid est. Et ideo ipsum esse est personæ subsistentis, secundum quod (x) habet habitudinem ad talem naturam ; cujus habi­ tudinis causa est anima inquantum perficit huma­ nam naturam informando corpus. » — Hæc ille. — Item, 3. Sentent., dist. 6, q. 2, art. 2, in solu­ tione primi, sic dicit : « Forma facit esse, non ita quod illud esse sit formæ, aut materiæ, sed subsi­ stentis. Quando ergo (6) compositum ex materia et forma est per se subsistens, acquiritur ex forma illi composito esse absolutum per se. Quandu autem non est per se subsistens, non acquiritur per furinam (а) pertonat tubntienhs, secundum quod — per se subsuteniis, sed Pr. (б) ergo — hic Pr. LI Dll 1 III. SENTENTIARUM 106 illi composito; sed subsistenti cui hoc adjungi­ tur, acquiritur respectus, secundum (i) csm», ad hoc qua! ei additur. Sicut si ponamus hominem nasci Mnemanu, et manum per se separatirn fieri, et post­ ea miraculose illi conjungi, constat quod forma manus causalml esse manus per se subsistentis; sed postquam conjungitur homini, ex forma manus non acquiritur aliquod esse manui, quia manus non habet esse proprium, sed acquiritur homini respe­ ctus ad manum secundum suum esse. Ita etiam dico quod anima in Christo non acquirit proprium esse humanæ naturæ; sed Filio Dei acquirit respectum, secundum esse suum, ad naturam humanam : qui tamen respectus non est aliquid secundum rem in divina persona, sed secundum rationem. » — Hæc ille. — Item, 9. Quodlibcto, q. 4, ari. 3, sic dicit : « Si ponatur humanitas a divinitate separari, tunc humanibs suum < *se habebit aliud ah esse divino. Non enirn impediebat quin haberet e*se proprium, nisi hoc quod non erat per se subsistens. Sicut si arca esset quoddam individuum naturale, ipsa tota non haberet nisi unum esse; quaslibet tamen par­ tium ab arca separata proprium esse haberet. d — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod persona vel suppositum supra naturam individualam addit esse actualis exsistentiae; et quod, si humanitas unita Verbo separaretur ab illo, acquireret novum esse ; et quod nunc non habet tale esse creatum. Ad tertium negatur prima consequentia. Nec raid probatio; quia, licet natura sit prior suo esse naturali,- prioritate illo malo quo potentia est prior actu, el materia quam forma, tamen secundum alium ordinem est posterior, eo malo quo actus est prior potentia. Actus enim et potentia sunt sibi invi­ cem causæ, sicut materia ct forma. Et ideo, sicut materia per nullam potentiam posset produci aut poni in rerum natura sine forma, ita nec essentia sine esse quo actuelur, aut saltem sine esse ad quai trahatur, ut alias dictum est. Ad quartum negatur consequentia. Nam, licet esse suppositi dependeat a Deo, non tamen |>otest eidem uniri personaliter; quia, si uniretur Deo per tale esse, nihil esset : non quidem creatura, quia nec subsistens, nec non subsistens; nec Deus, quia non est natus exsistere per tale esse ; et sic tale esse non esset esse. quæ sunt per accidens. Sciendum est autem ad evi­ dentiam eorum quæ dicta sunt,quod quod quid erat esse est id quod diffinitio significat (s). Unde, cum diffinitio praedicetur de diffinito, oportet quod quid erat esse de diffinito praedicari. Non igitur est quod quid erat esse hominis humanitas, quæ de homine non praedicatur; sed animal rationale mortale : humanitas enim non respondetur quærenli quid est homo, sed animal rationale et mortale (C). Sed tamen humanitasaccipitur ut principium formale ejus quod est quod quid erat esse : sicut el animalitas sumitur ut principium generis, et non genus; et rationalitas ut principium differential, et non differentia. Huma­ nitas autern pro tanto non est idem cum homine, quia importat principia essentialia hominis cum praecisione omnium accidentium. Est enim humani­ tas qua homo est homo. Nullum autem accidentium hominis est quo homo est homo. Unde omnia acci­ dentia hominis excluduntur a significatione huma­ nitatis. Hoc autem ipsum quod est homo, est quod liabet principia essentialia, et cui possunt accidentia inesse. Unde, licet in significatione hominis non includantur accidentia ejus, non tamen homo signi­ ficat (γ) aliquid separatum ab accidentibus; et ideo homo significatur (δ) ut totum, et humanitas signi­ ficatur ut pars. Si autem est aliqua res in qua non sil aliquod accidens, ibi necesse est quod non diffe­ rat abstractum a concreto, ut maxime apparet in Deo. > — Hæc ille. Item, 3. Sentent., dist. 5, q. 1, ari. 3 : « Scien­ dum, inquit, quod in quibusdam differunt natura et persona secundum rem; in quibusdam vero secun­ dum rationem lanium. Natura enim, secundum quod hic loquimur, est quiddilas rei, quam signifi­ cat diffinitio sua; persona autem est hoc quod sub­ sistit in illa natura. In simplicibus autem quæ non habent materiam vel quæ carent materia, ut dicit Avicenna, ipsum simplex est sua quiddilas. Quiddi­ las vero compositi non est ipsum compositum; humanitas enim non est homo. Cujus ratio est, quia in significatione humanitatis, sive quidditatis, sive naturae, continentur lanium essentialia principia hominis secundum quæ est homo; non autem ea quæ pertinent ad determinationem materiæ, per quam natura individuatur : quæ tamen continentur in significatione Socratis, quia per ea Socrates est hic et divisus ab aliis. Et ideo, quia humanitas non II, Ad argumenta Aureoli. — Ad primum includit in sua significatione lotum quod est in re \ureoli, dicitur quai natura et quod’quid est, non subsistente in natura, non praedicatur, cum sit omnino sunt idem. Unde sanctus Thomas, super quasi para. Et quia non subsistit nisi quod est com­ 7. Metaphyiicæ (lect. 3), exponens illud capitulum, positum, et pars a suo toto habetur; ideo humanitas Utrum autem idem, £tc., in fine sic dicit : < Patet non subsistit, sed Socrates, et ipse est habens huma­ igitur ex dictis quando quod quid erat esse unius­ cujusque est idem cum unoquoque, et quando non. ta) — signal Pr. Est enirn idem in his quæ sunt per se, non in his (>) ireunduHi. — Pr. 6) a verbo srd usque ad mortale, om. Pr. (τ) «ijpH/UaC. — lignai Pr. (B) significatur. — signatur Pr. DISTINCTIO V. — QUÆST10 111. 107 nitatem. Homo autem significat utrumque, et cssen· ι In angelo autern non est omnino idem ; quia aliquid lialia, cl individuantia; sed diversimode : quia accidit ci prater id quod est de ralione suæ speciei, essentialia significat(a) determinate, individuanlia(S) quia el ipsum esse angeli est prater ejus essentiam vero indeterminate, vel hæc vel illa. Et ideo homo, seu naturam, el alia quædam ei accidunt (a) : quæ cum sit totum, potest pradicari de Socrate, el dici­ omnia pertinent ad suppositum, non autem ad natu­ tur habens humanitatem. Sed quia esse indistin­ ram. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione ctum ct incompletum, est quasi ens in potentia, primi, sic dicit : < Non solum in compositis ex mate­ ideo homo non subsistit, sed hic (γ) homo, cui con­ ria et forma invenitur aliquod accidens praler essen­ venit ratio personæ. Est igitur ratio personæ, quod tiam speciei, sed etiam in substantiis spiritualibus, sit subsistens distinctum, el omnia comprehendens | quæ non componuntur ex materia et forma; et ideo quæ in re sunt ; natura autem tantum essentialia in utrisque suppositum non est omnino idem cum comprehendit. In simplicibus autem non differt re naiura. Hoc tamen est aliter et aliter in utrisque. persona et natura; quia natura non recipitur in ali­ Dupliciter enim accipitur aliquid ut accidens prater qua materia, per quam individuelur, sed est per se rationem speciei. Uno modo, quia non cadit in dif­ subsistens. Tamen, inquantum consideratur (i) finitione significante essentiam rei, sed tamen est essentia rei, sic dicimus ibi naturam; inquantum designativum vel delenninativum alicujus essentia­ lium principiorum: ralionaleenim accidit animali (6), autem invenitur ibi aliquid subsistens, dicimus ibi personam· d — Hæc ille. ut pote prater ejus diffinitionem exsistens, et tamen Sed sciendum quod, cum dicit quod in simplici­ est delerminalivum essentias animalis ; unde fit essen­ bus persona non addit supra naturam, intelligit tiale homini, et de ratione ejus exsistens. Alio modo quod non est ibi additio talis, qualis est in rebus accidit aliquid alicui, quia ncc est in ejus diffinitio­ materialibus compositis, ubi additur, supra naturam, ne, nec est determinativum alicujus essentialium res alterius generis; sed non intendit excludere principiorum, sicut albedo accidit homini. His igitur omnem additionem : quia, secundum eum, persona quæsunt composilaex materia et forma, acciditaliquid seu suppositum, in talibus, supra naturam addit prater rationem speciei utroque modo. Cum enim de esse. Quod patet. Nam, 2. Quodlibeto, art. 4, sic ratione speciei human® sil quod componatur ex dicit : « Philosophus, in 7. Metaphysicæ (t. e. 20 anima el corpore, determinatio corporis et animæ el 21), ubi inquirit (i), utrum sil idem unumquod­ est praler rationem speciei; et accidit homini, que, el quod quid est ejus, determinat quod in his inquantum est homo, quod sit ex hac anima et ex quæ per se dicuntur, idem est res, el quod quid est hoc corpore; sed hoc ccnvenit per se huic homini, rei; in his autem quæ dicuntur per accidens, non de cujus ratione esset, si diffiniretur, quod esset ex est idem. Homo enim nihil aliud est quam quod quid hac anima el hoc corpore, sicut de ratione hominis est hominis; nihil enim aliud significat (ζ) homo communis est quod sil ex anima et corpore. Acciquam animal gressibile bipes. Sed res alba non est I dunl etiam compositis ex materia et forma, praler rationem speciei, multa alia quæ non sunt determiomnino idem ei quod est quod quid est album, quod scilicet significatur nomine albi : nam album nihil ' nativa essentialium principiorum. Substantiis vero immaterialibus accidunt quidem (γ) aliqua, prater significat nisi qualitatem, ut dicitur in Praedica­ mentis (cap. de Substantia); res autem alba est rationem speciei, quæ non sunt determinativa essen­ substantia habens qualitatem. Secundum hoc igitur tialium principiorum, ut dictum est; non tamen cuicumque potest aliquid accidere quod non sil de I accidunt eis aliqua quæ sint determinativa essentiæ ratione suæ naturæ, in eo di fieri res, et quod quid speciei, quia ipsa natura speciei ($) indi viduatur, est, sive suppositum ct natura. Nam in significatione non per materiam, sed per seipsam ex hoc quod talis forma non est nata recipi in aliqua materia ; unde naturæ includitur solum id quod est de ratione spe­ per seipsam est non multiplicabilis neque praedica­ ciei ; suppositum autem non solum habet hæc quæ bilis (1) de pluribus. Sed quia non est suum esse, ad rationem speciei pertinent, sed etiam alia quæ ei accidit ei (ζ) aliquid praler rationem speciei, scili­ accidunt. Et ideo suppositum significatur ut totum, natura autem sive quiddilas ut pars formalis. In cet ipsum esse, et alia quædam quæ attribuuntur solo autem Deo non invenitur accidens prater ejus supposito et non natura. Propter quod suppositum essentiam, quia suum esse est sua essentia; et ideo 1 non est in eis omnino idem cum natura. » — Hæc in Deo (η) est omnino idem suppositum el natura. ille. Ex quibus patet : primo, quomodo quod quid est, (а) significat. — significant Pr. (б) individuaniia.— individua Pr. (γ) hic. — hoc Pr. (Ô) consideratur. — consideretur Pr (t) inquirit. — inquit Pr. (ζ) significat. — signat Pr. (r() in Deo. — Om. Pr. (а) a verbo et usque ad accidunt, orn. Pr. (б) animali. — aliter Pr. (γ) guûfrin. — quadam Pr. (δ) per seipsam. — Ad. Pr. (c) neque praedicabilis. — Orn. Pr. (0 ei. — enim Pr. 108 LIBRI III· SENTENTIARUM proprie loquendo, non est idem quod quidditas; secundo, quod, dato quod sumantur pro eodem, adhuc tamen quod quid tôt (a), xel natura, vel quid· *, dita. differt ab eo cujus est, tam in rebus mate­ rialibus quam spiritualibus; tertio palet quomodo esse pertinet ad suppositum vel personam, el non ad naturam. Sed dices; quomodo salvabitur dictum Phi­ losophi dicentis (7. Metaphysics, l. c. 20), quod in Λμ gutr sunt per se, etc. Item, dictum Commenta­ toris ( i bidcomm. 20) dicentis quod < Socrates non est aliud quam animalitas, etc. ». — Dicitur ad pri­ mum, quod, si quod quid est sumatur pro quidditato, tunc ipsum est idem cum eo cujus est, ad hunc sensum quod non sunt duæ res essentialiter distincl.T, habentes duas essentias vel naturas diver­ sorum generum, sed distinguuntur sicut essentia, el habens essentiam· Item, ad illud quod dicitur de Socrate, patet per idem;quia Socrates non est aliud quam animalitas et rationalitas, vel humanitas, quia non differt ab illis sicut essentia ab essentia, nec essentialiter; differt tamen alio modo. Et hoc inten­ dit sanctus Thomas, in Quodlibcto stati m allegato : nam, ibidem, in solutione ultimi argumenti, sic dicil : α Natura dicitur constituere suppositum, etiam in compositis ex materia et forma : non quia natura situnares, et suppositum alia res (hoc enim esset secundum opinionem dicentium quod natura speciei sil forma Lanium, igitur constituit supposi­ tum sicut (ζ) totum); sed quia, secundum modum significandi, natura significatur (γ) ut pars, ratione supradicta, suppositum vero ut lotum ; natura signi­ ficatur ut constituens, suppositum vero ut constitu­ tum. » — Hæc ille. — Ad istud propositum facit illud quod dicit Albertus, in commento super Metaphysicam, in tract. 2, c. I, ubi sicdicil : a 1st® duæ sunt ver® : quidditas rei non est aliud a re cujus est quidditas; el quidditas rei est eadem rei cujus est quidditas. Et tamen hæc est falsa : quidditas rei est res ipsa cujus est quidditas. Et accipiamus hoc in homine, gratia exempli. Quod enim quiddi­ tas hominis non sit aliud ab homine, patet per hoc quod quidditas hominis in actu participatur ab homine, et non est in alio, nisi in potentia, inquan­ lum participatur vel participari potest ab alio indi­ viduo; sicut etiam dicimus quod genus el differen­ tia sunt unum in actu, et duo in potentia, inquan­ lum genus potest determinari ab alia differentia. Quod autem sit eadem rei cujus est quidditas, palet ex hoc quod vere participatur ab eo cujus est quiddi­ tas, Nec tamen sequitur, si quidditas hominis non est aliud, sed eadem homini, quod quidditas homi­ nis sit horno;quia significatum hominis non est ali­ quod appellatum ejus : quia hoc subjectum, quiddi- (i) nt — Om. Pr. (C pan. — Ad. Pr. W ngnipcufur- — iiymHur Pr. tns hominis, est significans sicut diffinitio; et cum diceretur, est homo, oporteret quod esset aliquis homo singularis. » — Hæc ille. AU secundum dicitur quod responsio ibidem data, sufficiens est. Unde el illam ponit virtualiter sanctus Thomas, 3 p., q. 4, art. 2, in solutione secundi, ubi sic dicit : u Natune assumpte non deesl propria personalitas propter defectum alicujus quod ad per­ fectionem human® natune pertineat, sed propler additionem alicujus quod est supra naturam huma­ nam. quod est unio ad divinam personam, u — Hæc ille. — Item, q. 2, ari. 2, in solutione secundi, sic dicit : « Personalitas natune, intantum ad dignita­ tem alicujus rei et perfectionem pertinet, inquan­ lum ad dignitatem el perfectionem ejus pertinet quod per se exsistat ; quod in nomine personæ intelligirnus. Dignius autem erit alicui, quod exsistat in aliquo digniore se, quam quod exsistat per se. El ideo ex hoc ipso natura humana dignior est in Chri­ sto ipiam in nobis : quia in nobis, quasi per se exsislens, propriam personalitatem habet; in Christo autem exsistit in persona Verbi ; sicut etiam esse completivum speciei pertinet ad dignitatem formæ, tamen sensitivum nobilius esi in homine, propler communicationem ad nobiliorem formam, quam sit in animali bruto, in quo est forma completiva. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod responsio reci­ tata, est de mente ejus. Et tunc Ad primam hujus improbationem, dicitur quod ista responsio non confirmat propositum argumenti, sed destruit. Conceditur enim quod quidquid Ver­ bum in natura humana plantavit, non repugnans assumptioni vel unioni personali ad Verbum, lotum illud assumpsit; non autem oportet quod assumpse­ rit illa plantata in natura humana quæ repugnant unioni, cujus est per se subsistere. — Nec valet, si dicatur quod per se subsistere non est quid positi­ vum, sed pure negativum; vel quod non est quid absolutum, sed respecti vu m : et ideo omnia positiva absoluta quod Deus plantavit in natura humana, illa assumpsit ; sed non omnia negativa, nec omnia respecliva. — Hoc, inquam, non valet; quia non majorem evidentiam habet ista propositio, Omne positivum absolutum ad perfectionem pertinens humante naluræ, est assumptum a Verbo, quam ista, Omne negativum, vel respcctivum, perti­ nens ad dignitatem humante naturx, est assum­ ptum a Verbo. Qua igitur facilitate arguens negat secundam, negari potest prima : præserlim cum illud positivum, quod nos ponimus pertinens ad personam, el non ad naturam, non sit de ratione human® natune, nec alicujus naluræ creata·, scili­ cet esse actualis exsistenti®; immo accidit cuilibet naluræ create. De hoc sanctus Thomas, 2. Quodli­ bcto, art. 3, sic dicit: α Dupliciter aliquid de aliquo prædicalur : uno modo, essentialiter; alio modo, per participationem : lux enim prædicatur de illu- DISTINCTIO V. — QUÆSTIO III minato participative; sed, si esset aliqua lux sepa- I rata, prœdicarelur de ea essentialiter. Secundum hoc ergo dicendum est quod ens prodicatur de fiolo Beo essentialiter, eo quod esse divinum est subsi­ stens ct absolutum ; de qualibet autem creatura pro­ dicatur per participationem, nulla enim creatura est suum esse, sed est habens esse : sicut et Deus dici­ tur bonus essentialiter, quia est ipsa bonitas; crea­ ture nutem dicuntur bonæ per participationem, quia habent bonitatem ; unumquodque onirn inquantum est, bonum est, secundum illud Augustini, 1. dc Doctrina Christiana (cap. 32) : /nquanlum sumus, boni sumus, Quandocumque autem aliquid prodi­ catur de allero secundum participationem, oportet ibi aliquid esse prater id quod participatur. Et ideo in qualibet creatura est aliud ipsa creatura quay habet esse, et ipsum esse ejus. Et hoc est quod Boe­ tius dicit, in lib. dc Hebdomadibus, quod in omni co quod est citra primum, aliud est esse, et quod est. Sed sciendum quod aliquid participatur dupli­ citer. Uno modo, quasi exsistens de substantia par­ ticipantis, sicut genus participatur a specie. Hoc autem modo, esse non participatur ab aliqua crea­ tura : id enim est de substantia rei, quod cadit in ejus diffinitione; ens autem non ponitur in diffinitione creatura, quia nec est genus, nec differentia. <00 burn Dei assumpsisse omnia a Deo plantata in natura humana [«sitive et absolute, quam ornnia plantata ab eodem ad perfectionem pertinentia significata negative vel relative; ergo vel omnia talia assum­ psit, vel nullum. Concluditur ex ejus argumento. Constat autem quod non omnia negativa, vel rela­ tiva, ad |>erfoclionem pertinentia et eam designantia assumpsit. Ad secundam improbationem, dicitur quod, sicut terminus quantitatis continua * reducitur ad genus sui terminati, ita et terminus essentiæ reducitur ad genus ejus; et ideo omne quod est terminas essen­ tia.·, reducitur ad genus essentia * quod terminat. Sed hoc est contra arguentem, qui ponit Verbum divinum esse terminum intrinsecum natura assum­ pta». Non autem contra nos, quia ponimus quod Verbum divinum non est illo modo terminus nature creaüe, nec esse potest. — Ad confirmationem ibi factam, dicitur quod terminatio humanitatis, si dicat habitudinem vel respectum, aliud est ab huma­ nitate; si autem dicat actum essendi et subsistendi, in quo fundatur dicta habitudo, adhuç (a) est aliud ab humanitate. Et sic terminus humanitatis nullo modo est humanitas, licet terminatio, xel terminus I primo modo dictus, non sit in eodem genere cum I humanitate, sicut est terminus et terminatio secundo Unde participatur, sicut aliquid non exsistens de i modo dicta. Ad tertium dicitur quod, accipiendo realitalcm essentia rci ; ct ideo alia quæstio est, an est, et I quid est. Unde, cum omne quod est prater essen­ pro illo cui debetur ratiludo, ut quod est ratum, negatur antecedens prirnæ consequentiae, scilicet tiam rei, dicatur accidens, esse quod pertinet ad quæstionem an est, accidens est; et ideo Commen­ quod terminatio humanitatis sit illo modo reahtas; tator dicit, 5. Metaphysics: (comm. 14), quod ista et conceditur consequentia prima. El similiter, acci­ piendo ens, in antecedente secunda» consequentiae, propositio, Socrates est, est de predicate acciden­ pro illo cui debetur esse, aut quod exsistit, negatur tali, secundum quod importat entitatem rei, vel veritatem (a) propositionis. Sed verum est quod hoc antecedens, scilicet quod terminatio humanitatis sil nomen ens, secundum quod importat rem cui com­ ens illo modo; el conceditur consequentia. Si petit hujusmodi (6) esse, significat essentiam rei, autem in prodictis consequentiis et conditionibus accipitur realitas el ens, ut quo, et non ut quod, el dividitur per decem genera. Non tamen uni­ voce (γ) : quia non eadem ratione convenit omnibus conceditur antecedens utriusque conditionalis et con­ esse; sed substantiæ quidem perse, aliis autem ali­ sequently» ; sed negatur censequenlia. Etenim secun­ ter. Sic ergo in angelo est compositio ex essentia et dum illum modum loquendi est terminatio quidditalis, quod tamen nec est ens, nec realitas ut quod, esse, non tamen est compositio ex partibus sub­ stantia», sed sicut ex substantia, et eo quod adhærct sed ut quo. Similiter nec materia prima est quiddi­ tas, nec realitas, nec ens ut quod, sed ut quo; et substantiæ. λ — Hæc ille. — Ex quibus apparel : primo, quod esse actualis exsistentiae non est de ideo non sequitur quod materia prima nudata qua­ ratione alicujus nature creata», sed accidit sibi, et cumque forma, sil assumptibilis. Similiter nec esse participatur ab ea; secundo, quod Verbum divi­ abstractum ab omni natura; quia talia non sunt num , assumendo naturam humanam sine persona­ quidditates, nec proprio res. aut entia. — Ad con­ firmationem, negatur prima consequentia : quia, litate creata, non omisit aliquid assumere quod sit ut alias (2. Sentent., dist. 13) visum est, materia pars natura humana», vel (6) de ejus ratione, aut consequens eam in primo aut secundo modo (·) per- nec aliqua pura potentia potest separari a forma qua seitatis; tertio, quod arguens non plus probat Ver­ actu est extra nihil in rerum natura; nec actus ulti­ mus, cujusmodi est esse, potest separari ab omni te) veritatem. — unitatem Pr. potentia, quia eo facto esset Deus. (C) hujusmodi. — hujus Pr. I Ad quartum dicitur primo, quod personalitas el (γ) univoce. — unitate Pr. (δ) vel. — animalis Pr. (<) modo. — Om, Pr. (a) adhuc. — ad hoc Pr HU LIURI III. SENTENTIARUM perscitas tertii modi dicit aliquid positivum, scilicet esse, et aliquid negativum, scilicet non in alio; sicut ct subsistere illa duo dicit; et utroque modo distinguitur realiter ab humanitate. Nec ex hac posi­ tione sequuntur aliqua inconvenientia. Quod patet discurrendo per singula. — Primum namque incon­ veniens illatum non sequitur. Nam consequentia ibi facta, peccat per fallaciam consequentis, arguendo a pluribus causis veritatis ad unam. Verbum enim divinum suppositat humanam naturam, non isto modo quod sit terminatio ejus, eo modo quo actus est terminus potenliæ, et esse est terminus essentiæ; sed alio modo : quia scilicet (a) trahit humani­ tatem ad suum terminum, et ad suum esse, el ad suam actualitatem ; sicut arbor, cui inseritur ramus, trahit ramum ad suam subsistentiam, el ad suum suppositum. — Similiter nec ex hac positione sequi­ tur secundum inconveniens, scilicet quod Verbum divinum non sit homo; quia argumentum illud false imaginatur quod Verbum Dei, ideo dicatur homo, quia est terminatio natura humanæ, et quod homo non sit aliud, nisi terminatio natura humanæ. — Similiter nec sequitur tertium inconveniens; quia argumentum ad hoc factum supponit quod per­ sonalitas angeli nullo modo dicat aliquid positivum distinctum ab angelo; cujus falsitas superius est ostensa. — Similiter nec sequitur quartum incon­ veniens (6); quia, licet prima substantia non sub­ sistat per essentiam propriam, tanquam per actum I subsistendi, qui est esse cum quadam negatione essendi in alio, subsistit tamen per propriam essen­ tiam et substantiam, tanquam per immediatam et proximam rationem principiativam actus subsi­ stendi et supposilandi et personandi. Nulla vero secunda substantia est illo modo proximum princi­ pium, aut ralio talis actus, aut talis negationis. — Similiter, nec sequitur quintum inconveniens, ad sensum in quo est inconveniens. Rem enim aliquam creatam per se subsistere, potest inlelligi dupliciter. Primo modo, quia subsistit per se, sicut per actum subsistendi; et sic conceditur quod nulla creatura per se subsistit, quia nulla creatura subsistens est suum esse. Secundo modo, quia habet in se proxi­ mum elicitivuin et susceptivum illius actus; et sic omnis prima substantia per eesubsistit. — Similiter nec sequitur sextum inconveniens, illo motio quo est inconveniens. Nos enim non dicimus quod natura in rebus materialibus sil suppositum, nec quoti compositum ex natura et ex esse sit supposi­ tum ; sed quod aliquid medium est suppositum, sci­ licet individuum natura stans sub tali esse. In tali­ bus enim individuum addit supra naturam, et sup­ positum supra individuum. In angelis vero dicimus quod suppositum est non aliquid tertium constitu­ (a) icibcrt. — Om. Pr. (€) quartum inconvenient. — faltum Pr. tum ex natura et ex esse, sed natura stans sub esse. Ex esse enim et essentia nullum vere unum tertium resultat. Et de hoc sanctus Thomas, 2. Quodlibeto, art. 3, in solutione prirni, sic dicit : « Aliquando ex his quæ simul junguntur, relinquitur aliqua res ter­ tia : sicuti ex anima et corporo constituitur huma­ nitas, qua homo est homo; unde homo componitur ex anima et corpore. Aliquando autem ex his quæ simul junguntur, non resultat res tertia, sed resultat quædam ratio composita; sicut ratio hominis albi resolvitur in rationem hominis, et in rationem albi. Et in talibus aliquid componitur ex seipso et alio; sicut album componitur ex eo quod est album el albedine. » — Hæc ille. — Et inducit illa ad osten­ dendum quomodo angelus componitur ex essentia sua et ex esse suo; quæ compositio magis proprie dicitur compositio cum his, quam compositio ex his. Dico ergo quod, quia ex natura indi viduata el ex esse non resultat aliquod tertium vero unum, ideo aggregatum illud non proprie dicitur persona; nisi forte distinguamus, sicut de albo, quod album est duplex, scilicet denominativum et formale. Illa etiam persona, vel suppositum, potest dici dupliciter : primo modo, denominative, et sic suppositum dici­ tur illud individuum quod per se subsistit; secundo modo, formale, et sic suppositum dicitur composi­ tum ex tali individuo el ex sua per se subsistentia. — Similiter, nec sequitur septimum inconveniens : quia, sicut slatim visum est, ex essentia et ex esse non resultat aliqua substantia per so una; quia essentia est natura completa et integra, et ideo non potest esse pars. Ad quintum dicitur quod illa realitas est de prædi cam en to (a) substantiæ. Et ad improbationem, dicitur quod esse non est proprie substantia, sed actualités substantiæ. Nec est inconveniens si ad genus substantiæ tria pertineant reductive : scilicet materia, et forma, tanquam principia intrinseca specierum substantiæ, et esse vel per se subsistere, Unquam actualités natura constitute, quæ secun­ dum se indifferens est ad esse et ad non esse. Ad sextum negatur assumptum. Et de hoc salis visum fuit in primo Sententiarum (dist. 8, q. 1), et in secundo (dist. 16, art. 3, ad le,n; et dist. 17, concl. 2). Ad argumentum pro quæstione factum, patet responsio per pradicta. Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Amen. (a) prxdicamcnlo. — predicate Pr. DISTINCTIO VI - QUÆSTIO I. Ht Socrates est albus, el quo Socrates est musicus. Sed illud esse quod pertinet ad hypostasim vel personam secundum se, impossibile est in una hypostasi vel persona multiplicari;quia impossibile est quod unius rei sil nisi unicum esse. Si igitur, humana natura adveniret Filio Dei non hypostatice vel personaliter, ÜTRUM IN CHRISTO SINT PLURA ESSE sed tantum accidenta! i ter, sicut quidam posuerunt, o[>orterel (x) ponere in Christo duo esse, unum qui­ inc A sextam distinctionem tertii Senten­ dem, secundum quod est Deus, aliud autem, secun­ tiarum quærilur : Utrum in Christo dum quod est homo : sicut in Socrate ponitur aliud esse, secundum quod est albus, et aliud, secundum sint plura esse. Et arguitur quod sic. Nam in Christo quod est homo; quia esse album non pertinet ad esse personale Socratis. Esse autem capitatum, el anima dat esse corpori, cum sit forma ejus; sed non dat sibi esse divinum, cum sit increatum. Ergo in esse corporeum, et esse animatum, lotum pertinet Christo est aliud esse prater esse divinum ; et sic in ad unam personam Socratis; et ideo ex omnibus his non fit in Socrate nisi unum esse. Et si contingeret Christo non est tantum unum esse, sed plura. In oppositum arguitur sic : Unumquodque, sicut quod post constitutionem Socratis adveniret Socrati manus, vel pes, vel oculi, sicut accidit in cæco nato, dicitur ens, dicitur unum; quia ens et unum con­ ex his non accresceret Socrati aliud esse, sed solum vertuntur. Si ergo in Christo essent duo esse, et relatio quædam ad hujusmodi, quia scilicet dicere­ non tantum unum, Christus erit duo, et non unum; tur esse non solum secundum ea quæ prius habebat, quod est falsum. sed etiam secundum ea quæ post modum advene­ In hac quæstione sunt tres articuli. In primo runt sibi. Sic igitur, cum humana natura conjun­ ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In gatur Filio Dei hypostatice vel personaliter, et non accidentaliter, consequens est quod secundum huma­ tertio solutiones. nam naturam non adveniat sibi novum esse perso­ nale, sed solum nova habitudo esse personalis ARTICULUS I. praexsislentis ad naturam humanam : ut scilicet illa persona jam dicatur subsistere non solum secun­ PONUNTUR CONCLUSIONES dum divinam (6) naturam, sed etiam secundum humanam (γ). > — Hæc ille. Quantum ad primum articulum, sit Item, 3. Sentent, dist. 6, q. 2, art. 2, sic dicit : Prima conclusio : Quod In Christo non sunt < Secundum Philosophum, 5. Metaphysics (t. c. 14), esse dicitur duobus modis. Uno modo, secundum duo esse substantialia actualis cxslstentke. quod significat (δ) \eritatern propositionis, secun­ dum quod est copula; et sic, ut Commentator dicit Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p.. q. 17, art. 2, ibidem, ens est prædicatum accidentale. Et hoc esse ubi sic dicit : « Quia in Christo sunt duæ natura et una hypostasis, necesse est quod ea quæ ad natu­ non est in re, sed in mente, quæ conjungit pradicaturn cum subjecto, ut dicit Philosophus, 6. Meta­ ram perlinent in Christo, sint (a) duo; quæ autem pertinent ad hypostasim in Christo, sint unum tan­ physics (t. c. 8). Unde de hoc esse non est quaestio hic. Alio modo dicitur esse (c), quod pertinet ad tum. Esse autem pertinet ad hypostasim, el ad naturam rei, secundum quod dividitur secundum naturam : ad hypostasim quidem, sicut ad id quod habet esse; ad naturam autem, sicut ad id quo ali­ decem genera. Et hoc quidem esse est in re; et est quid habet esse : natura enim significatur (€) per actus resultans ex principiis rei, sicut lucere est modum forma;, quæ dicitur ens ex eo quod ea aliquid actus lucentis. Aliquando tamen sumitur esse pro est ; sicut albedine est aliquid album, et humanitate essentia, secundum quam res est, id est, pro quidditate; quia per actus consueverunt significari eorum est aliquis homo. Est autem considerandum quod, principia, ut potenliæ vel habitus. Loquendo igitur si aliqua forma vel natum est, quæ non pertineat de esse secundum quod est actus entis, sic dico quod, ad esse personale hypostasis subsistentis, illud esse secundum secundam opinionem, oportet ponere non dicitur esse illius persohæ simpliciter, sed secun­ unum esse tantum; secundum autem alias duas, dum quid; sicut esse album est esse Socratis, non oportet ponere duo esse. Esse enim subsistentis est, inquantum est Socrates, sed inquantum est albus. Et hujusmodi esse nihil prohibet multiplicari in una (а) oporteret. — oportet Pr. hypostasi vel persona : aliud enim esse est quo DISTINCTIO VI. QUÆSTIO I. (а) in CArù/o, tint. — halxl Pr (б) significatur, — signatur Pi (б) (γ) (Ô) (t) divinam. — Auinanam Pr. humanam. — divinam Pr. significat, — signat Pr. esse. — rnt Pr 112 LIBRI III. SENTENTIARUM quod habet esse, Linquam ejus quod est, quamvis alio, sive sint accidentia, sive formæ substantiales, sit naturæ vel formæ, Linquam ejus quo est; aut quaelibet partes, non habent esso, ita quod ipsa unde nec natura rei, nec partes ejus dicuntur pro­ vere sint; sed attribuitur eis esso alio modo, id est, prie esse, si esse prædiclo modo accipiatur. Simili­ ut quo aliquid est : sicut albedo dicitur esse, non (juin ter autem nec accidentia, sed suppositum comple­ ipsa in esse subsistai, sed quia ea aliquid habet esse tum, est secundum omnia illa ; unde etiam Philoso­ album. Esse ergo vere et proprie non attribuitur phia dicit, 7. Metaphysics (t. c. 2), quod accidens nisi rei subsistenti. Huic autern attribuitur esso magis proprie est entis quam ens. Prima ergo opinio, duplex : unum, scilicet esse quod resultat ex his ex quia ponit duo subsistentia, ponit duo esso substan­ quibus ejus unitas integratur, quod est prirnum esse tialia. Similiter opinio tertia, quia ponit quod partes substantiale suppositi ; aliud autern esse est suppo­ humanæ nature adveniunt divinæ personæ acciden­ sito attributum, præter ea quæ integrant ipsum, tali ter, ponit duo esse, unum substantiale, et aliud quod est esse superadditum, scilicet accidentale; ut accidentale. Secunda vero opinio, quia ponit unum esse album attribuitur Socrati, cum dicitur, Socra­ subsistens, el humanitatem non advenire acciden ta­ tes est albus. Quia ergo in Christo ponimus unam liter divinæ personæ, oportet quod ponat unum rem subsistentem, ad cujus integritatem concurrit esso. Impossibile enim est quod unum aliquid habeat etiam ipsa humanitas, quia unum suppositum est duo esse substantialia : quia unum fundatur super utriusque natura, ideo oportet dicere quod esse sub­ ens; unde, si sint plura esse, secundum quæ ali­ stantiale, quod proprie attribuitur supposito, in quid dicitur ens simpliciter, impossibile est quod Christo est unum tantum; habet autem unitatem dicatur unum. Sed non est inconveniens quod esse ex supposito, et non ex naturis. Si tamen ponatur unius subsistentis sil per respectum ad mulla; sicul humanitas a divinitate separari, tunc humanitas esse Petri est unum, habens tamen respectum ad suum esse habebit aliud ab esse divino; non enim diversa principia ipsum constituentia. Et similiter, impediebat quin haberet proprium esse, nisi hoc suo modo, esse Christi unum, habet duos respectus, quod non erat per se subsistens : sicut si arca esset unum ad naturam divinam, aliud ad naturam huma­ quoddam individuum naturale, ipsa tota non habe­ nam. > — Ilæc ille. ret nisi unum esse ; quælibel tamen partium ah arca Ex quibus potesl formari talis ratio : Nihil vere separata haberet proprium esse. Et sic patet quod, et proprie unum, habet duo esse substantialia, qui­ secundum secundam opinionem, oportet dicere quod bus aclualiter exsistit. Sed Christus est vere el pro­ in Christo est unum esse substantiale, secundum quod proprie est suppositi (a); quamvis sit multi­ prie unum ens, el una sutatantia. Igitur, etc. plex esse accidentale. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : In quocum­ Secunda conclusio est quod In Christo sunt que supposito sunt phires formæ accidentales, in multa esse secundum quid et accidental Ia. eodem sunt multa esso accidentalia el secundum Hanc ponit sanctus Thomas, QuodlibctoQ, art. 3, quid. Sed suppositum Verbi est hujusmodi. Igi­ ubi sic dicit : < Esse dicitur dupliciter, ut patet per tur, cie. Philosophum, 5. Metaphysics (t. c. 14), et in qua­ El in hoc primus articulus terminatur. dam glossa super principium Joannis. Uno modo, secundum quod est copula vertatis, significans com­ positionem cujuslibct enuntiabitis, quam anima I ARTICULUS II. facit ; unde hoc esse non est aliquid in rerum natura. Et sic esse attribuitur omni ei de quo propositio PONUNTUR OBJECTIONES potest formari, sive sit ens, sive privatio entis ; dici­ mus enim cæcitatern esse. Alio rnodo dicitur esse, § 1. — Contra primam conclusionem actus entis inquantum est ens, id est, quo (i) deno­ minatur aliquid ens actu in rerum natura. Et sic I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum < ssc non attribuitur nisi ipsis rebus quæ in decem articulum arguitur contra conclusiones. Et quidem generibus continentur; unde ens a tali esse dictum, conira primam arguit Scotus (dist. G, q. 1), pro­ per decem genera dividitur. Sed hoc esse attribuitur bando quod in Christo sit aliud esse exsistenliæ ab alicui rei dupliciter. Uno modo, sicut ei quod vere esse aeterno. et proprie habet esse, vel est; el sic attribuitur soli Primo. Quia terminus generationis est esse exsi­ substantial per se subsistenti; unde quod vere est, stentiae, vel aliquid habens tale esse, ex 5. Physi­ dicitur substantia, 1. Physicorum (L c. 27). Omnia (6) corum (t. c. 7) : nam terminus generationis est vero quæ non per se subsistunt, sed in alio el cum aliquod esse per generationem acquisitum. Sed Filius Dei vere generatur ex matre temporaliter, secundum (s) quo. — inquantum denominatur vel Pr. (6) Omnia. — Chnmbu * Pr. (j) tuppoiiti. — luppontum Pr. DISTINCTIO VI. — QÜÆ8TI0 I. Damascenum (de Fid. orth.')9 lib. 3,cap. 12. Ergo illius generationis terminus est aliquid habens esse exsistenliæ : non autem esse increatmn, quia illud non fuit effectum per generationem temporalem ; igitur aliud esse. Secundo sic. Nam vivere viventibus est esse, 2. de Anima (t. c. 37 ). Sed in Christo fuit alia vita ab increata : aliter non esset vere mortuus; mors enim ebl privatio vilæ; sed vita increata privari non potuit; et ita fuit in eo aliud vivere. Tertio. Anima Christi creabatur. Creatio autem terminatur ad aliquod aclualiter exsistens. Ergo fuit aliqua exsistentia actualis animæ, inquantum ter­ minans creationem; sed non increata; ergo creata, vel saltem alia ab increata. Quarto. Illam naturam quam Verbum personavit, tota Trinitas producit in ratione causa) efficien­ tis et conservantis. Sed causalitas causæ efficientis el conservantis non terminatur nisi ad aliquod exsi­ stere, et non increatum; ergo ad exsistere crea­ tum. Quinto. Si natura humana dimitteretur a Verlx), non oporteret sibi acquiri aliquod esse per genera­ tionem, nec per creationem ; et tamen ipsa dimissa, ex quo dimissa est, non est annihilato, nec ens in pdjentia tantum, ut anima Anlichristi ante creatio­ nem ; ergo haberet aliquod esse in actu ; el non novum, quia per nullam mutationem positivam; ergo illud quod modo habet. Sexto. Natura angeli (a) posset assumi a Verbo; el illa non potest manere eadem, nisi maneat sua exsistentia, secundum te. Igitur, etc. Septimo. Fundamentum relationis naturaliter praecedit relationem ; el secundum esse actuale, pro­ cedi l rationem (S) relationis actualis. Sed unio ista fuit relatio actualis. Igitur ejus fundamentum prae­ cessit naturaliter, secundum esse actuale. Sed illud fundamentum erat ipsa natura totalis (γ). Igitur. Confirmatur. Quia prius natura anima perficit corpus, quam natura esset nata assumi; et in illo priori, forma fuit actus materi® ; el consequenter, dabat sibi esse, quod non corrumpeltatur per assum­ ptionem. Octavo arguitur contra rolionem opinionis lu®. Si Verbum habet tantummodo respectum rationis ad naturam assumptam, cum per respectum ratio­ nis nullum suppositum dicatur esse formaliter ali­ quid, ergo Verbum, inquantum est homo, non esset formaliter aliquid. Consequens est contra illud capi­ tulum, dc Jhcrclicifi (Extra, lib. 5, lit. 7, cap. 7): Cum Chrittus, etc. Nono. Quia pars adveniens toti, ideo non dat esse, sed recipit, quia perficitur a forma totius ; quia. (i) iirujch. — humana Pr. (4) pnrccdit rationem — Om. Pr. (·) totale. — relationis Pr. tià si remaneret distincta (a) sicut prius, non reciperet esse lotius, sed haberet esse proprium, vel nullum. Swi natura humana unita Verbo, non informatur Verbo, sed manet simpliciter distincta. Igitur, vel nullum esse habet, vel habet esse proprium. II. Argumenta Aureoli. — Ad idem arguit Aureolus (in Quaestionibus super Reportationes libri tertii Sententiarum, q. 15). Primo. Quia esse est actus essentiae, ita quod actual essentiam. Modo, esse divinum non actual aliquam naturam creatam ; humanitas vero est poten­ tials essentia (C) respectu sui esse, et illud non amittit per assumptionem. Secundo. Quia tunc humanitas non posset assumi ab uno divino supposito, quin assumeretur ab omni­ bus, cum in omnibus tribus personis non sil nisi unicum esse. III. Argumenta aliorum. — Arguitur ab aliis, quorum argumenta recitat Durandus (disl. 6, q. 2). Et Primo sic (γ). Quia unitas vel pluralitas ipsius esse in Christo, aut attenditur secundum supposi­ tum, aut secundum naturas. Si secundum naturas, cum plures naturæ sint in Christo, ergo el plura esse. Si secundum suppositum,— Contra : Quia, si unitas suppositi arguit unitatem esse, tunc plu­ ralitas suppositorum argueret pluralitatem ipsorum esse. Consequens est falsum; quia très person® divinæ, cum sint tria supposita, non habent nisi unicum osse exsistenliæ, propter unitatem essentiæ. Ergo unitas vel pluralitas ipsorum esse non attendi­ tur secundum unitatem vel pluralitatem suppositi, sed secundum naturam. Secundo. Quia agere supponit esse, et est suppo­ siti, sicul el esse. Sed in Christo, non obstante uni­ tale suppositi, praeter agere divinum, est agere humanum. Ergo in Christo, praeter esse divinum, est aliud esse humanum; et sic plura esse. Tertio. Quia, si natura humana quæ est in Chri­ sto, sibi derelinqueretur, constat quod haberet pro­ prium esse exsistenliæ aliud ab esse divino : aut ergo illud quod habebat in divino supposito; aut aliud. Si idem, habetur propositum, scilicet quod in Christo, praeter esso divinum, est aliud esse. Si aliud, — Contra : Illud quod amittit totum esse sim­ pliciter quod prius habuit, el acquirit totaliter novum esse quod prius non habuit, tale est vere corruptum el vere generatum. Sed, si humana natura sibi derelinqueretur, amitteret totum esse simpliciter quod habuit, si in Christo solum est unum ct idem esse, scilicet divinum, el acquireret (i) distincta — distincte Pr. (6) oirniia. — esitf Pr, (v) sic, — Om. Pr. V. — M IH LIBRI Ilf. SENTENTIARUM totaliter novum esse quod prius non habuit. Ergo a subjecto separari, nisi corrumperetur, eo quod vere (2) prius corrumperetur, el |>ostea (6) generare­ amitteret totum esse quod prius habuisset. Hoc tur; et sic non esset eadem numero qu® prius; quod autem falsum est, ut patet in Sacramento Altaris. esi inconveniens. Minor palet. Sed probatur major: Igitur, etc. Quia sicut illud corrumpitur secundum quid, quod Secundo. Quia intimius sequitur css<» ad essen­ amittit aliquod esse, el non totum, sicut cum aqua tiam, quam agere ad jiolenliam. Sed in Christo calida infrigidatur, vel cconlra; sic illud corrumpi­ multiplicatur agere, nd multiplicationem potentia­ tur simpliciter, quod amittit lotum esse simpliciter rum (a). Ergo in ipso multiplicatur esse, secundum quod prius habuit. Et iterum : Essentia non potest multiplicationem essentiarum. manere vel conservari sine osse, quacumque virtute. Tertio. Quia plus dependet quantitas el omnia Natura ergo humana, amittendo totum esse quod accidentia corruptibilia vel communia ab esso, «piam prius habuit : aut est corrupta per amissionem primi dependeat color a quantitate. Sed color non posset esse; aut non, sed requiritur quod sic amittat esse remanere in substantia, remota quantitate. Ergo procedens, quod nullo modo recuperet aliud. Si nec quantitas, nec aliquod accidens posset remanere primum detur, habetur propositum. Si detur secun­ in natura humana, amoto esse, quod intimius sequi· dum, — Contra : Essentia amittens omne esse, el lurad ipsam quam quodeumque aliud. Cum igitur nullum recuperans, vere adnihilalur; quia natura in natura humana in Christo exsistente fuerit quan­ nunquam potest manere sine aliquo esse, ut dictum titas, el reliqua accidentia, necessarium est quod in est. Si ergo essentia non corrumpitur nisi amittendo ipsa fuerit proprium esse, quod præexigilur ad telum suum esse, et nullum recuperando, nunquam omnia illa. poterit esse corruptio sine adnihilalione; immo non differt unum ab alio; quod est falsum. V. Argumenta Joannie de Neapoli. — Arguit Joannes de Neapoli ( Quodlibeto 1, q. 8). Quarto. Quia omnis generatio terminatur ad esse, Primo sic. Quia, secundum Damascenum (l curabile. Sed quidquid est in homine, est quod pçr generationem acquisivit, et quod per mor­ curabile; cum totus homo fuerit curatus quantum tem amisit. Illud autem non fuit esso divinum, quia ad totam suam rcalilatem. Ergo tola hominis realitas illud nunquam amisit. Ergo, prater esse divinum, fuit assumpta ; et sic assumait esso humanum crea­ fuit in Christo aliquod osse creatum. Si vero dicatur tum. Hanc rationem tangit Damascenus (ibid.), quod per generationem temporalem Christi acquisi­ lib. 3, cap. 18, ubi dicit : Quod inassumptibile (o) tum fuit Christo esse divinum, non secundum se, enim, et incurabile (γ). Assumit igitur totum quia illud prius habuit, sed quia natura humana hominem, ct quod hujus est optimum, ut toti novam relationem habuit ad ipsum ; — Contra : salutem congralificet (0). Quia illud per generationem acquiritur, quod per Secundo. Quii inconveniens est subtrahere Chri­ corruptionem amittitur; sed esse divinum, vel rela­ sto, qui est perfectus homo, ut dicitur in symbolo tio ad ipsum, non est amissa per corruptionem ; ergo Athana&ii, maximam hominis perfectionem. Sed (t) nec acquisita per generationem. Et sic ex hac opi­ hoc est esse : perfectio enim substantialis major est nione sequitur quod Christus non fuit vere natus, omni occidentali, cum sit ejus finis; inter perfectio­ nec vere mortuus. Igitur, etc. nes autem substantiales, major est esse quam essen­ tia, cum sit ejus netus. Igitur, etc. Confirmatur IV Argumenta Durandi. — Arguit ad idem ratio per quoddam dictum Damasii Papæ, in qua­ etiam Durandus, ubi supra (dist. 6,q. 2). Et dam epistola quæ habetur in Historia tripartita, Primo sic (γ). Quia melius competit naturæ lib. 9, tit. 15, ubi dicitur sic : Ilunc, scilicet Chri­ humanæ in Christo habere proprium esse, prater stum , si quis in divinitate sive humanitate minus esae suppositi, quam (0) competat accidenti haliere aliquid dixerit habuisse, plenus diaboli spiritu, proprium esse in subjecto, prater esse subjecti. Sed diaboli Gchennir semetipsum filium demonstrabit. accidens habet proprium esse in subjecto, prater Et Damascenus (dc Fid. orth.}, lib. 3, capiluloQ 18, subjecti. Ergo natura humana in Christo habuit sic dicit : Deum jicrfectum ct hominem perfectum proprium esse, prater esse divini suppositi. Proba­ dicentes Christum, omnino omnia dabimus, et tur minor : Quia, si accidens non haberet in subje­ qua· Patris naturalia, et quæ Matris naturalia. cto aliud esse, prater ésse subjecti, tunc non posset (a) rerc — lie Pr. Ù) pottas. — prim Pr. (y) a icrbo Arguit usque ad ne, om. Pr. IB) competat accidenti habere ropnum «M, prefer rue ruppurfi quod. — Ad. Pr. (i) potfnliarum. — priorum Pr. (6) inaisumpti&ile. — tna *fun»pii6ilii Pr. (γ) incurabile. — inrrealnh» Pr. (S) talutem congralificcl. — lalvum gratificet Pr. (c) Se/t. — fecundum Pr. (ζ) capitulo. — titulo Pr. DISTINCTIO VL — QUÆ8T1O I. Tertio. Quin prius,online naturæ, humana natura I fuit perfecta quantum ad omnia sun naturalia et proprietates actuates vel accidentale», quam assum­ pta ; alias ruisset assumpta imperfecta. Sed, sic accepta, includit esse;quia proprietates accidentales et actuales non insunt nisi exsistenti. Igitur, etc. Quarto. Quia natura substantialis, est perfectior omni accidentali. Sed accidentalis lialæl proprium esso, non solum quando Ctl per se, ut in Sacra mento, sed etiam quando est in supjiosito alterius naturis Igitur el natura substantiali» humana, exsi­ stens in supposito Verbi, habet proprium osso. Proliatur minor. Illud quod praexsistit formæ acciden­ tali in eodem subjecto, non potest formaliter |ærficere formam accidentalem : pneexsislens enim in eodem, se habet per modum informati, cl non informantis; ut palet de quantitate lopeclu quali­ tatis, et dc substantia respectu quantitati^. Sed exsistere substantia * præexsislit omni forma * acci­ dentali, saltem online naturæ et intellectus : omnis enim forma accidentalis inest exsistenti. Igitur exsi­ stere subslantiæ non potest formaliter perficere for­ mam accidentalem quamcumque. Esse autem com­ paratur ad essentiam ut actus ad potentiam, ct per­ fectio ad perfectibile, ut pote ipsam exsistentem denominans. Igitur forma accidentalis habet in subjeclo proprium esse, printer esse subjecti. Quinto. Quia quantitas in Sacramento exsistit per idem formaliter, per quod exsistebat quando erat in substantia panis. Ergo, e converso, natura humana per idem exsistit in Christo, per quod exsisteret, si esset per se; et sic non per esse Verbi. Consequentia palet : quia sicut quantitas naturaliter est in sup|>osito alterius naturæ, el miraculose est |>er se; sic est in proposito, c converso. Antecedens prolmlur : Quia quantitas est in Sacramento; ct non potest dici quod carcat omni esso, eum realiter exsistat in rerum natura. Nec jiolesl dici quod exsistat per esso substantiæ, per quod erat ante; quia siilistanlia non manet, et esse substantia» inseparabilius consequi­ tur ipsam substantiam quam quotcumque proprie­ tas suum subjectum. Nec potest diri quod exsistat per aliud esso de novo sibi adveniens; quia seque­ retur quod esset aliud ens, si haberet aliud esso. Relinquitur ergo quartum membrum, quia nullum aliud posset dari, scilicet : quod quantitas exsistat |M?r aliquod tsse perliciens ipsam formaliter, aliud ab esse subslantiæ, quod habebat etiam (piando inerat subslantiæ panis. El pari ratione, humana natura exsistens in supposito Verbi, habet proprium esse, præler esse Verbi. — Ha»c ille. El in hoc secundus articulus terminatur. tl5 ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES § I. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium articulum, restat objectionibus respondere. Et id­ circo dico quod ΛιΙ primum Scoti, res|>ondit dudum sanctusTliorna>, 9. Quodlibelo, art. 3, in solutione tertii, ubi sic arguit : < Generatio e»t mutatio ad ease. Sed in Christo est quædam generatio temporalis, de qua, Mattii. 1 (v. 18), Chrieli autem generatio sic erat : quæ non jiotest terminari ad esse sternum ; ergo terminatur ad aliquod esse temporale et crealum. Ergo in Christo est duplex esse, cum in ipso sit manifeste esse incrcatum. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod generatio temporalis terminatur ad esse suppositi ælerni, non ut per eam esse simpliciter incipiat, sed quod incipiat esse suppositum humanæ natura. > — Hæc ille. — Ex quibus palet in forma responsio ad argumentum Scoti (a : quia argumentum falsum assumit, scilicet quod esse divinum non possit esse terminus temporalis generationis. Nec valet proba­ tio : quia non est generaliter verum, quod omnis generatio terminetur ad aliquod esse novum et novilep productum ; sicut palet in generatione noxæ car­ nis in homine, d in suscitatione Lazari, in quibus nullum esse actualis exsistent îæ noviler creatur, pro­ ducitur aut generatur, sed solum aliquid noviler trahitur ad esse actualis exsistentia? praexsistens. Conceditur tamen quod in omni generatione sub­ stantiali acquiritur novum esse essentiæ. Hanc solutionem extenso ponit Bernardus de Gannalo, in Impugnationibus Godofridi, 4. Quodlibeto, q. 1, ubi Godofridus sic arguit : < Omnis nativitas terminatur ad esse. Sed in Christo ponimus duas nativitates. Ergo duo esse exsistentia». > Ecce argumentum ejus. Sequitur responsio Bernardi : < Cum, inquit, dicil arguens, quod omnis nativitas terminatur ad esse. — dicendum est quod verum est, inquantum per se terminatur ad suppositum, ut |>alel, 7. Mctaphysiav ( t. c. 22). Si ergo in Christo, prater duas nativitates, ])onamus duplex esse, oportet nos in eo ponere duo supposita. Unde dicendum quoti utraque nativitas, sicut terminatur per se ad unum suppositum, ita ad unum exsistere; sed divina terminatur ad illud suppositum, inquanlum communicatur ei divina natura ; humana autem nativitas terminatur ad illud, inquantum communi­ catur ei natura humana. Utraque enim natura com­ municatur illi supposito, cum sit suppositum dua­ rum naturarum. » — Hæc ille. (a) Scoti. — Om, Pr. lift LIBRI 111 SENTENTIARUM Ad secundum respondit sanctus Thomas. in pre»· dicto Quodlibelo, in solutione primi, quod est tale : < Fivere, secundum Philosophum, in 2. dc Anima (L c, 37). viventibus est esse. Sed in Christo non est tantum unum vivere; cum sit in eo et vita creata, qua vivit corpus per animam, et vita increata, qua rivit Verbum perseipsum. Ergo neque in Chri­ sto e>l tantum unum esse, d Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod vivere dicit esse quoddam specificatum per speciale essendi principium; et ideo diversitas vilæ conse­ quitur diversitatem principiorum vivendi; sed esse magis respicit ad suppositum subsistens. » — Hæc ille. — Ad hoc etiam argumentum solvit Bernardus de Gannalo, ubi supra : c Vivere, inquit, si acci­ piatur pro esse simpliciter, unum est in Christo, cum debeatur supposito, sicut et esse; licet illud vivere habeat relationem ad vitam divinam et huma­ nam. Si autem vivere accipiatur secundum quod est actus vilæ, et non pro esse simpliciter, sic dicen­ dum est quod duo vivere sunt in Christo, id esi, duo actus vilæ, sicut duæ scienliæ, et duæ voluntates, scilicet divina ct humana; sed hoc non tollit unita­ tem esse simpliciter, licet tollat unitatem esse essen­ tia». Ponit etiam pluralitatem esse accidentalium in Christo, qua' bene ponimus in eo secundum quid, ut fese album, et esse quantum, et MC de aliis, quæ supponunt simpliciter exsistere, et tamen addunt sua propria exsistere secundum quid; et de talibus nullus negat quin sint plura in Christo. Sed cum forma» accidentales in Christo habeant (« i sua propria et distincta exsistere, sicut in aliis hominibus, «piare etiam nature humana non dat suum esse pro­ prium et distinctum ab exsistere divino? Dicendum quod hoc ideo est, quia formæ occidentales habent in Christo quidquid habent in aliis, scilicet subje­ ctum in actu ; et ideo faciunt in eo quidquid faciunt in aliis. Sed natura humana in Christo non habet quod habet in aliis : quia in aliis habet suppositum proprium et distinctum ab omni alio, et ideo dat sibi osse simpliciter; sed in Christo non habet pro­ prium suppositum distinctum a divino, sed ipsa trahitur ad (6) suppositum divinum, et ideo non dat sibi esse simpliciter, n —Hæc Bernardus, el bene. — Sed responsio sancti Thomæ est compendiosior, quæ stat in hoc, quod in Christo dicitur duplex vivere, non propter duplex esse,sed propter duplex principium vivendi, ad quod vivere habet respe­ ctum : non quidem qimd esse sup|>ositi divini, vel ejus vivere, raliter principietur ab aliquo principio a se raliter distincto, çed solum secundum modum inlelligcndi. Ad tertium dicitur quod creatio anima» Christi terminabatur ad esse essentia.· ipsius animæ Christi, (s) habeant — elntni Pr (4) ipia tnihHur ad. — tptttnicl Pr. quod est distinctum ab esse divino. Hem, termina­ batur ad osse exsistentia» divini suppositi, illo modo quo prius dictum est : non quidem quod illud esse noviter crearetur, sed quia suppositum divinum, quantum ad suum esse, novum respectum acquisivit, quia noviter fuit animatum, sicut et noviter humanatum et incarnatum; et quia illud esse novi­ ter extendebat se ad aliquid ad quod non prius, et novo modo specificabalur. quia poterat dici Christus habere non solum esse divinum, immo esse anima­ tum, esse corporeum, esse humanum. Ad hoc propositum, Bernardus, ubi supra, sic dicit : α Esse exsistentia», simpliciter est esse; quod debetur supposito sicut enti, naturæ autem vel formæ sicut principio. Unde ejus est exsistere sim­ pliciter, cujus est esse simpliciter. Solius autem sup­ positi est esse simpliciter in actu. Ergo solius sup­ positi est exsistere simpliciter. Et ideo, cum in Christo non (tonamus nisi unum suppositum, non possumus ponere in eo nisi unum esse exsistentiæ simpliciter. Quod quidem habet respectum ad natu­ ram divinam ct humanam ; et, secundum hoc, illud esse dicitur divinum et humanum. Unde potest dici quod Christus habet esse humanum; licet hoc idem esse sit idem quod divinum, quia unum est. Plura autem esse essenliic bene ponimus in Christo, n — llæc ille. — Hem, post pauca : « Esse dicitur actualilas formæ, non ul habeat (* ) esse per se; immo sic esse est actualilas suppositi ; sed per se est actualilas forma» ul principii, quia ista actualilas est in supposito a forma sicut a principio. Et quia in Christo forma humana non habet suppositum distin­ ctum a divino supposito, sed innititur divino suppo­ sito, ideo non dat aliud esse exsistentiæ simpliciter abesse divino, licet det aliud esse essenliæ. n — Item, post : α Exsistere simpliciter, non convenit formæ substantiali, nec accidentali, sed supposito lanium. Sed exsistere per accidens, convenit formæ substan­ tiali, inquantum est pars suppositi, quod per se exsistit; sicut et generari, perse convenit supposito, per accidens formæ substantiali. Accidentibus autem convenit exsistere, eo modo quo sunt entia, scilicet secundum quid ; unde aliud exsistere (6) habet unum accidens in subjecto, et aliud aliud ; quæ (γ) omnia illa exsistere fundantur in uno exsistere simpliciter, quod est suppositi. Unde dicendum quod natura humana, in Christo, habet exsistere, non per se : quia nec tale exsistere Itfdiet in Petro, quasi scilicet sil ipsius naturæ humanæ ul formaliter considere­ tur (8); sed sic esse est Petri ul suppositi, ipsius autem nature; humanæ quasi per accidens. Ita, in Christo, est unum exsistere simpliciter, quod est supfMwiti divini, et per accidens naturæ humanæ; (x) (4) (γ) Ù) balbat. — /ικπιαΗιίπίίι pr. ireundum quod. — Ad. Pr. qiix. — tyuia Pr. contideratur. — coniidçrctur Pr. DISTINCTIO Μ — QUÆSTIO I licet, per se, illud exsistere sit naturæ divinæ, quia I divina natura est suum exsistere, sicut et suum esse, natura autem humana non. El ideo non est quærenduin exsistere simpliciter naturæ humanæ in Christo, sed suppositi (a); cum nec in aliis homini­ bus natura habeat simpliciter exsistere, >cd supjx>silum suum. Sed in hoc tamen esi differentia, quia in Christo natum humana innititur alteri supposito, quod tamen efficitur humanum ex unione nature humanæ ad i|»sum : ita quod non habet ibi supposi­ tum suum proprium, distinctum a supposito divino ; in aliis autem habet proprium suppositum, n — Hæc ille. Ex quibus patet quod nec nature humanæ, nec aninue humanæ, dum est conjuncta, debetur pro­ prie exsistere; sed supposito, in quo sunt, debetur tale esse, per se et primo; formis autem, quasi per accidens et secundario. Et ideo non O|K>rtet quod creatio animæ Christi terminetur ad aliquod e-se exsistentiæ |x?r se, et seorsum correspondons ipsi animæ, sed ad esse suppositi divini. Nec ed incon­ veniens aliquam novam productionem terminari ad esse antiquum, sicut dictum est in solutione primi. Nec est de ratione productionis, quod per ipsam ali­ quod novum esse producatur. Sufficit enim commu­ nicatio esse sine ejus productione; sicut etiam in (C) individuarum personarum productione, nullum es>e actualis exsistentiæ producitur. In creatione ergo animæ Christi, esse divinum communicatur ipsi animæ, et non producitur, etc. Ad quartuin patet solutio per praedicta. Concedi­ tur enim quod productio et conservatio naturæ assum­ ption Verbo term i natu rad esse divinum ;quod tamen non producitur, nec conseruntur, sed efficitur esse humanum, et communicatur natura' humanæ. De qua communicatione dicit beatus Thomas, 3. Sen­ tent, (list. 6, q. 2, art. 3 : α Λ<1 rationem lotius duo perlinent. Unum scilicet, quod esso totius coinpositi perlinet (γ) ad omnes paries ; quia partes non habent proprium esse, sed sunt per esse totius. Aliud est, quod paries com|K>nentes causant esse lotius. Secundum autem primam et tertiam opinionem, neutrum horum invenitur in Christo. Quia opinio prima dicit quod hic homo habet suum esse pro­ prium ; unde esse divinæ persona * ad ipsum non per­ tinet. Similiter, tertia opinio dicit quod est esse superadditum ad esse divinæ personæ accidentaliler; unde anima et corpus non dicuntur pries per­ sonæ (δ), sicut nec accidentia subjecti. Unde neutra ponit prsonam Verbi compositam. Sed secunda ponit unum esse in Christo; unde esse divinæ per­ sonæ pertinet ad utramque naturam. Non tamen (x) iup/χλΛΐ/ί. — in ιιψρούΐο Pr (6 m. — Orn. Pr. (γ) pertinet — pcrlineai Pr (8) pcrione- — pre «· Pr. 117 illud esM· causatur ex conjunctione naturarum, sicut ewe compositi causatur ex conjunctione componen­ tium. Unde, secundum hanc opinionem, persona Christi, |>ost incarnationem, potent dici aliquo modo composita, inquantum salvatur ibi aliqua conditio compotiti. Non tamen est ibi vera rntio compositio­ nis; quia deficit altera conditio, etc. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo esse divinæ personæ communicatur naturæ humanæ assumptæ. — Item, eadem quaestione, ait. 2, in solutione primi argu­ menti, sic dicit : < Forma facit esse; non ita quod illud esse sit materi.r vel formæ, sed subsistentis. Quando igitur compositum ex materia et forma est per se subsistens, acquiritur ex illa forma illi com(Mjsito esse absolutum per se. Quando autem non est |>er se subsistens, non acquiritur per formam esse illi composito ; sed subsistenti cui hoc adjungitur, acquiritur respectus, secundum esse, ad hoc quod ei additur : sicut, etc.. » ul allegatum est in prae­ cedenti quæstione, solvendo ad secundum contra secundam conclusionem. Ad quintum dicitur quod, si natura assumpta dimitteretur (x) a Verbo, exsistens in rerum natura, oporteret sibi dari novum esse actualis exsistentiæ; vel potius, ipsa daret proprio sup|>osito tale esso. Et ideo negatur assumptum argumenti. Et de hoc dictum est in probatione secundæ conclusionis. Item, san­ ctus Thomas, 3. Sentent., disl. 5, q. 3, art. 3, in solutione tertii, sic dicit : < Separatio dat utrique jiarlium tulalilatem. et in continuis dat etiam utri­ que esse actu ; unde, quia, supposito quod Verbum hominem deponeret, subsisteret homo ille per se in natura rationali, ex hoc ipso acciperet rationem per­ sonæ. > — Hæc ille. — Ex (pio palet quod in tali casu natura humana haberet aliud esse, non primo, sed secundario, ab esse quod nunc habet. — De hoc Bernardus, ubi supra : u Si humanitas Christi sibi dimitteretur, tunc ipsa exsisteret per modum suppo­ siti, et fieret suppositum; et sic ipsa haberet tunc exsistere illius suppositi, quod esset pure humanum, sicut modo halæt suppositi sui, quod est divinum et humanum; unde non acquireretur sibi proprium exsi^lere vel subsistere, eed supposito per se, et humanitati ex consequenti. » —Hæc ille. A<1 >e\iiini, negatur minor. Nam rami inserti, et praecisi, non est eadem exsistentia ; et tamen est idem lamus. Item, pars in toto, et (C) separata a loto, est eadem; et tamen non habet eamdem exsi­ stentiam, ut patet jier praedicta. Ad septimum, conceditur lotum consequens, sci­ licet quod natura unita praecedit, non quidem du ra­ tione, sed naturali prioritate, relationem unionis sui ad Verbum, secundum esse actuale : quia, ul superius dictum fuit, talis relatio consequitur actio- (3) (iinn/tovhcr. — dhniltetur Pr (6) <7 — of Pr LIBRI III. SENTENTIARUM 118 nem perquam ex humanitate et Verbo aliquo modo Ad oclnvum dicitur quod positio nostra non tenet Iit unum; ita quod unitas el indivisio eorum pra- quod Verbum habeat tantummodo respectum ad cedit illam relationem, secundum esso actuale. Non naturnm assumptam; immo, ul alias visum est, tamen sequitur quod illud esse actuale, >it creatum. respectus ille sequitur unitatem el indi visionem Ideo argumentum nil concludit contra nos. duarum naturarum in Christo in esse personali. Ad confirmationem, negatur minor. Tum (a) quia Ideo argumentum non est contra nos. Immo, est imaginatur prioritalem natura habere diversa signa contra factorem suum : Quia ipse non ponit aliquem vel instantia, in quorum uno sit causa ct non ejus modum unitatis inter personam Verbi et naturam effectus; qua· imaginatio falsa est, quia tale piius humanam, nisi per quemdam respectum dependen­ non est prius in quo, sed a quo. Secundo, quia tia?; el non ponit indivisionom in quocumque esse. assumit aliud falsum, scilicet quod quandocumque Modo, sicut arguit sanctus Thomas, 3. Sentent., forma, vel anima, est actus material, det sibi esso dial. 0, q. 2, art. 2, a quæcumque differunt secun­ actualis exsistentia * ; quod falsum est, nisi quando dum esse, urium eorum non pradicatur de altero; constituunt proprium suppositum· Et de hoc habi­ sed Densest homo, el econlra; ergo est unum esse tum fuit in probatione prima * conclusionis, et in Dei el hominis. » Item, α omne (x) quod habèl per solutione quarti argumenti. Do hoc. sanctus Thomas, se esse, est subsistens; si ergo in Christo est duplex 3 p., q. 17, art. 2, in solutione quarti, sic dicit : esse, sunt ibi duo subsistentia (C), et duæ hyposta­ « Anima in Christo dat esse corpori, inquantum ses; d hypostasis autem non pradicatur de hypostasi facit ipsum actu animatum; quod est dare ei com­ α se distincta; el sic ista est falsa, Deus est homo. plementum (C) nature el speciei. Sed si intelligatur Quod autem divinum esse communicetur natura corpu< perfectum per animam absque hypostasi assnmplæ, sæpius dictum est. Item, prater loca habente utrumque, hoc totum compositum ex anima superius allegata, hoc ponit in praesenti distinctione, el corpore, prout significatur (γ) nomine humanita­ articulo stati m allegato. Hem, dist. 13, q. 3, art. I tis, non significatur 0) ut quod est, sed ut quo ali­ (ad 7 *· “), ubi dicit qiipd persona unitur natura quid est. Et ideo ipsum esse est persona * subsisten­ immediate quantum ad esse. Hem, 3 p., q. 0, art. 6, tis, secundum quod habet habitudinem ad talem sic dicit : α Gratia unionis est ipsum esse personale, naturam ; cujus habitudinis causa e>t anima, inquan­ quod gratis divinitus datur (γ) humanæ natura in tum perficit humanam naturam informando cor­ persona Verbi (5); quod quidem est terminus assum­ pus. > — Hæc ille. — Item, q. 33, ari 3, sic dicit : ptionis. n < Proprie dicimus Deum facium hominem; non Ad nonum respondit Bernardus de Gannato, ubi autem proprie dicimus quod homo factus sit Deus : supra. Nam Godofridus facit istud argumentum, quia scilicet Deus assumpsit sibi id quod est homi­ quasi in forma, dicens quod « exemplum sancti nis; non autem praexstitit id quod est hominis, Thomte adductum de adventu novi pedis, vel manus, quasi perse subsistens, antequam n Verbo assume­ non valet. Quia forma totius formaliter informat retur. Si autem caro Christi fuisset concepta ante· pedem advenientem; et quia a forma est esse, ideo quarn susciperetur a Verbo, habuisset aliquando non habet aliud esse quam esse quod pracedebat. Sed aliquam hyposlasim prater hyposlasim Verbi Dei ; non sic est hic; quia divinitas divini suppositi non quod est contra rationem incarnationis, secundum informat formalitcr naturam humanam ». Hæc sunt quam ponimus Verbum Dei esse unitum liumamc verlm Godofridi. — Ad quod respondit Bernardus ; natura el omnibus partibus ejus in unitate hyposta­ K Quod, inquam, dicit arguens, quod divinitas non sis. Nec fuit conveniens quod hypostasi in praeexsi­ informat naturnm humanam in Christo; — dicen­ stentem humana? natura, vel alicujus partis ejus, dum ipiod non oportet quod informet naturam Verbum Dei sua assumptione destrueret. Et ideo humanam, quia ipsius non est esse (i) simpliciter; contra fidem est, dicere quod caro Christi prius oed suflh it quod divinitas informet suppositum fuci it concepta, et post modum a Verbo Dei assum­ natura humanæ. Et hoc est verum, loquendo secun­ pta » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod erro­ dum rationem; quia divinitas se habet ut forma neum <*sl ponere naturam humanam, in aliquo respectu suppositi, licet sit idem realiter quod sup­ signo, habuisse esse actualis exsistentia· ante sui positum divinum. Ex hoc ergo <|uod divinitas sic assumptionem : quia tunc, pro illo signo, habuisset informat suppositum divinum, quod est idem cum proprium suppositum; quia sub-i-lerel, in illo supponito natura humanæ in Christo, sequitur quod signo, curn esset, et non in alio esset, sed per se natum humana, quæ non habet exsistere nisi sui esset. ______________ (>) Tum. — tamen Pr. (β| œmplcm/ntum. — completam Pr. (r) ••fjnqicaiur. — lignatur Pr. (A wjmficatur. — lignatur Pr. (») UJ) (γ) (Î) (f) 1 omne — eue Pr. iubsitlriitia, — lubltanlia Pr. datur. — Orn. Pr. Verbi. —Orn. Pr, eue — e.rrmplaie Pr. distinctio vi. — HU|»|K»ili, non hal>eal aliud esse al> «*>so ία) quod divinitas dat supposito. El ideo natura humana assu­ mitur ad idem esse (6), sicut pe * ad esse (γ) compo­ siti. Unde exemplum bonum est. i» — Hæc Bernar­ dus. — Ex quibus patet solutio ad argumentum. Quia non oportet quod Verbum informet humanam naturam, ad hoc quod humana natura trahatur ad esse Verbi ; sufficit enim quod sit suppositum ejus : quia nec animal informat pedem, curn pes trahitur nd osse animalis; Sed quia forma dans csm» animali, informat suppositum pedi *», ideo dat ex consequenti esse ipsi pedi. II. Ad argumenta Aureoli. — Λ<1 primum Aureoli, negatur antecedens in forma : quia e&e non est actus essentiæ sicut illius quod formalitcr exsistit, sed sicut illius quo aliquid formaliter exsi­ stit; et ideo nec actual essentiam primo, sed suppo­ situm essentiæ ; sed secundario actual essentiam, inquantum suppositum, cui debetur exsistere, exsi­ stit in tali natura. Item, falsum est, cum dicitur quod humanitas in Christo potentialis est respectu sui esse. De hoc Bernardus, ubi supra : l. esse suppositi. Ex conse­ quenti, ipsa etiam dat esse supposito, scilicet esse essentiæ; et facit illud suppositum esso formalitcr hominem, et animal, et sic de aliis quæ sunt essen­ tialia homini. Sed quod dicit, quod omnis forma humana informans materiam, oportet quod det esse; — dicendum e>l quod quando forma humnna sic informat materiam, quod non supponit aliquid quod habeat esse simpliciter, sicut e>l in aliis a Christo, tunc ipsa dat esse simpliciter; quod tamen non est ipsius, sed suppositi. Sed in Chrislo aliqua­ liter natura humana degenerat in acinis, secundum Damascenum, quia advenit supposito habenti esse simpliciter; ct ideo non dat sibi esse simpliciter, sed esse hoc, id csl, humanum : sicut etiam forma acci­ dentalis, quia advenit habenti esse simpliciter, non dat esse simpliciter, sed osse hoc, scilicet accidcntnleesse. Hoc tamen esse, quod dat humana natura, licet adveniat cuti in actu, non est accidentale, id est, quod sit in genere accidentis, sicut album esse, quod dal albedo Christo; sed est in genera substan­ * tia per reductionem, sicut el ipsa : esse enim quod (а) cur a6 eue. —· e.irmplare ab exemplare Pr. (б) eue. — exemplare Pr. (γ) rue. exemplare Pr. (d) eut. — exemplare Pr. (*) eue. — exemplare Pr. quæstio i. i 19 humana natura dnl Christo, facit Christum per m· esse in genere substantia.·, et animalis, et corporis. Nec est inlelligendum quod illud esse humanum, quod formnliterdat natura humana, sit aliud abesse simpliciter divini suppositi; iinmo est idem simpli­ citer. Sed, secundum quod illud esse simpliciter, quod est divinum, refertur ad naturam humanam ul sibi unitam, vel magis supposito, cujus proprie est esse, secundam hoc, dicitur humanum. Non ergo natura humana in Christo dat case simpliciter, quia illud est aeternum; -ed trahitur ad illud esse simpliciter; ct ipsa facit formalitcr illud esse divi­ num, esse humanum. In aliis autem a Chrislo, facit utrumque : quia et dat esse simpliciter ; el illud esse simpliciter, facit formaliter esse humanum. Sed in Christo facit tantum unum, quia advenit enti sim­ pliciter. » — Hæc ille. A<1 secundum respondit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 6, q. 2, art. 2, ubi arguit sic (arg. 2) : < Unum est esse Filii Dei el Patris. Si ergo unum esse est hujus hominis el Filii Dei, unum erit esse hujus (a) hominis el Dei Patris. Sed nulla est major unio quam ea quæ est aliquorum secundam esse unum. Ergo humanitas est unita Deo Patri. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum est, inquit (6>, quod aliud eM. de Deo el de aliis omnibus rebus : quia in Deo essentia subsistens est; unde islens; node essentia a persona non ditTert secundum rem ; el ideo esse essentiæ est etiam es.se personæ; et tamen persona et essentia ratione diffe­ runt. Quamvis igitur unum sil esse, tamen potest considerari vel prout est essentiæ; et sic non unitur sibi humanitas in esse divino; undo non unitur Patri : vel potest considerari secundum quod e*d personæ ; et sic unitur in esse divino. » — Hæc ille. — Ex quibus patet solutio ad nrgumentuin : quia prima consequentia ibidem facta non \alet, nec sua probatio similiter. II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum aliorum, dicitur quod unitas ipsius vsst· in Chri­ sto attenditur s< *cundum sup|iosituin ; quia unum siip)Risitum m»n potest habere plura esse simpliciter, El ad hujus improbationem, negalur consequentia ibi facta; quia non oportet quod, si unitas suppositi arguit unitatem esse, quod similiter pluralitas sup­ positorum aiguat pluralitatem e&H *, maxime ubi plura supposita relativa idenlilicanlui in una essen­ tia abxdula, quæ est suum esse. Unde ad hoc argu­ mentum solvit sanctus Thomas, 3 p., q. 17, art. 2, ubi arguit sic (aig. 3) « In Trinitate, quamvis sint 1res peisona *, est tamen unum esse, propter unita­ tem naluræ. Sed in Christo sunt duæ naturæ, (а) fitijut. — Filii Pr. (б) tnqml. — inquam Pr. 120 LIBRI III. SENTENTIARUM quamvis sil una persona. Ergo in Christo non est tantum unum esse, sed duo. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod, quia persona divina est idem cum natura, in personis divinis non e>l aliud esse, proter osse naturæ; el ideo 1res personæ non habent nisi unum esse. Habe­ rent nutem triplex esse, si in eis esset aliud esse naturæ, el aliud esse personæ. » — Hæc ille. — Ex quibus palet quod tria supposita possunt hahen· idem esse simpliciter, si sint eadem essentia; sed unum ^upposilum non potest habere duo esse sim­ pliciter, quia ex hoc sequeretur ipsum esse duo entia absoluta. Et quod hoc argumentum sit sophisticum, patet. Nam, si forma arguendi valeret, æqualiter concluderet quod in Christo sint duo esse per se subsistentia, sicut duo esse actualis exsistenliæ; quod tamen negat arguens. Quod patet, arguendo sic, sicut ipse arguit : Pluralitas per se subsistentia, vel attenditur in Christo, etc., ml aliud mutando in argumento, nisi loco esse ponendo esse per se sub· sistentia. Quia, sicut consequens ad quod ipse dedu­ cit, scilicet quod esse (2) actualis exsistentis sit multiplex in divinis personis, est inconveniens; ita, et mullo fortius, quod in eis sint multa esse per se subsistentiae. Causa autem quare neutrum argumen­ tum valet, est : quia divinæ personæ sunt rela­ tivae; esse vero simpliciter, est absolutum, et potis­ sime esse divinarum personarum, quod non est aliud quam esse divinæ naturæ; modo rationi magis consonum est quod in uno absoluto fundentur plures relationes, quam quod plura esse absoluta realiter distincta el per se subsistentia conveniant, vel fundentur in uno supposito relativo. Ad secundum dicitur quod, si argumentum vale­ ret, non solum probaret quod in Christo sunt duo esse, immo quod in illo sunt duo supposita : quia agere, sicut supponit esse, ita et suppositum; et ideo, si ex pluralitate actionum arguitur duplex esse, ita el duplex suppositum; quod est falsum el erro­ neum. Ideoque dicitur quod argumentum neutrum prodictorum concludit quia, licet agere supponat esse et suppositum, non tamen sicut adæquaturn principium ; sed talis adæquatio est inter operatio­ nem in genere vel specio sumptam, et formam vel naturam, quæ est principium quo talis actionis : idem enim suppositum, el per idem esse exsisten­ tia?, potest esse principium quod operationum genere distinctarum, dum tamen habeat formas elicitivas talium operationum genere distinctas, et dantes diversa esse essentia. Unde ad hoc argumen­ tum quasi in forma respondet sanctus Thomas, 9. Quodlibeto, art. 3, ubi sic arguit : α Sicut esse est suppositi, ita ct operatio. Sed (C) unitas suppositi non facit quin in Christo sint multa operationes. (a) «14. — nt Pr. (β) Sr·/. - Si Pr. Ergo non facit quexi in Christo sit tantum unurn esse. * Ecce argumentum. Sequitur responsio « Dicendum, inquit, quod operatio suppositi non est de integritate unitatis (a) ejus, sed sequitur ejus unitatem : nam unius suppositi invenimus inultas operationes, secundum diversa operationum princi­ pia, quæ supposito insunt; sicut homo aliud opera­ tur linguael manu. Sed esse est id (6) in quo funda­ tur unitas suppositi ; unde esse multiplex præjudicat unitati, d — Hæc ille. Ad tertium patet responsio per dicta ad quintum Scoti. Dicitur enim quod, si natura humana dimitterelui a Verbo, tunc ipsa haberet aliud supposi­ tum quam modo habeat; et per consequens, aliud esse actualis exsistenliæ haberet, sibi correspon­ dons secundario et ex consequenti. Et ad hujus improbationem, dicitur primo, quod, si major intelligalur de esse essentiæ, vera est. Si autem inlelligalur de esse actualisexsistenliæ, tunc distinguitur. Quia amissio talis esse potest dupliciter contingere : uno modo, propter deperditionem antiquæ formæ· et adventum (γ) nova; formæ, et propter primum motum physicum, qui est alleralio; et ilïud quai sic perdit totaliter esse procedens, vere corrumpi­ tur : alio modo, propter tractum ad aliud comple­ tius et perfectius, sine quacumque deperditiore principiorum essendi, sed per solum impedimen­ tum principiorum, ne causent esse, et ne exeant in actum essendi; sicut contingit cum ramus inse­ ritur arbori, vel gutta aqua additur amphoræ; et sic illud quod taliter amittit esse procedens, non oportet quod vere corrumpatur. Et sicut distinctum est de corruptione, ita potest distingui de genera­ tione. Nunquam enim est vera generatio propter solam acquisitionem novi esse actualis exsistenliæ, nisi illa acquisitio fiat propter acquisitionem alicujus principii essendi, potissime propter formam : quia quod sic * acquirit esse sine alleralione prima, quasi nihil novum acquirit, cum illud prius haberet in potentia summe proxima; quia prius habuisset esse, quod modo habet, nisi principium essendi habuisset impedimentum ; ita quod non erat in potentia ad hoc esse, nisi accidentali, et non essen­ tiali, sicut dicimus de gravi posito sursum, 8. Phy· sicorum (t. c. 32). De ha· satis dictum fuit, 2. Sentent., dist. 15, ubi tractalialur de pluralitate formarum· El adducta sunt ibi dicta sancti Thomæ in tractatu de Naturo materia; de quibus hic aliqua referam. Inquit enim in illo tractatu, circa finem (cap. 9) : < Tri­ plex est potentia, in qua aliquid dicitur esse : scili­ cet potentia materia, in qua nihil est de illo quod de potentia educendum est; potentia mixti, ve| materiæ, quæ est in alteratione, in qua, licet essentia (a) umtatit, — uniomt Pr. (β) id. — I’r. (γ) antique forma ct adventum. — Om. Pr. DISTINCTIO VI. — QUÆSTIO I. formæ non sit, virtus tamen est; potentia lotius, secundum quam paries sunt in toto,quæ est maxime actui propinqua, secundum Philosophum; unde in eis, cum nihil sit agens ad actum proprium, ut est quando harmonia est perfecta, necessario erunt essentiæ formarum prope (a) sua esse. Hoc autem facilius scietur, si gradus el ordo rerum materialium diligenter discutiatur. Sciendum est igitur quod commun icimur unitatis modus nqiertus in rebus materialibus, est unitas continuitatis. In omnibus enim rebus materialibus, hæc unitas reperilur· Pri­ mum namque accidens, quod tequitur materiam, est quantitas. Super hanc autem unitatem, in diver­ sis rebus reperilur unitas suæ formæ propriæ : in quibusdam autem magis, in quibusdam vero minus perfecte, ut habetur, 5. Metaphysics * (t. c. 9). Unitas autem continuitatis vel quantitatis in re reperta, maxime polentialis invenitur; quia omne continuum, est unum actu, el multiplex in poten­ tia : sicut lineæ partes non sunt aliqua duo in actu , sed sunt unuin actu; ipsa vero (t), scilicet linea, est (γ) duo in potentia, et, facta divisione, iit (8) duo actu; sola enim divisio facit in continuis esse actu ; unde in divisione lineæ non inducitur aliquid novi in ipsis divisis, sed essentia lineæ eadem, quæ prius erat actu una, et multiplex in potentia, |ær divisionem facta est mulla in actu. Est tamen hic (c) similitudo cujusdam corruptionis; quia actus prior, qui erat lotius, ablatus est, et potentia ducta est ad actum posteriorem per solam divisionem. Consimile penitus reperilur in lapide,et in igne,et in omnibus generabilibus et corruptibilibus inanimatis : forma enim totius in eis, perquam habent unitatem quam­ dam suæ nature super unitatem quantitatis, secun­ dum totam rationem formæ est in qualibet parte talium rerum ; unde, facta divisione, manet essentia ejusdem formæ in partibus ab invicem divisis : quælibet enim pars ignis, est ignis; et quad i bet pal's lapidis, est lapis. Est tamen in istis divisionibus quædam similitudo corruptionis et generationis : non quod novæ formæ per talem divisionem indu­ cantur; sed quia esse, sive actus prior, aufertur per ipsàin divisionem, el potentia ducitur ad actum pro­ prium. Super hæc autem sunt animata imperfecta, ut planta?, et etiam quædam imperfecta animalia, ut sunt anulosa. Et in ipsis iterum idem invenitur : quia, cum avellitur ramus ab arbore, non advenit nova forma vegetabilis, sed eadem essentia, quæ una erat in arbore tota, etiain in actu uno, simul erat multi­ plex in potentia, el per divisionem novum esse per­ dit (Q, el alius actus secutus est. Similiter, in ani· (ί) \β) (γ) 0) (i) (ζ) prope. — proprie Pr. vr/Ό. — Om. Pr. M. — tant vero Pr. fit· — Pr· Air. — /lav Pr. perdit. — Om. Pr 121 rnalibus anulosi>esl anima actu una, sed est multi­ plex in potentia accidentali; unde, facta divisione, et remoto actu priori et unitate actus, sunt inulta in actu. Et sic facile est videre quomodo essentia ali cujus formæ est in potentia accidentali ad esse, quod tamen nondum halæt. Et hoc totum contingit propter imperfectionem talium formarum : quia, cum sint sub uno artu, simul sunt sub potentia multiplici, risqiectu diversorumesse,quæ acquirun­ tur sine aliqua corruptione in suis essentiis, sed sola divisione facta. In animalibus vero perfectis, et pnveipue in homine, forma quæ est una in actu, non est multiplex in potentia, ut per divisionem con­ stituatur (a) eadem essentia sub diversis esse et diversis actibus; cum anima hominis non dividatur per se, nec per accidens. Unde, cum in homine sit unitas continuitatis cujusdam, quæ manifola est tam in came et osse quam in aliis membris quæ sibi conjunguntur propter naturam ipsam continui· talis, necessario erit in eo aliqua alia essentia formæ, quæ per solam divisionem a toto habeat esse actu, etc. τ> — Hæc ille. — Et frequenter, in eodem tra­ ctatu, dicit eamdem essentiam formæ successive habere diversa esse, sine quacumque generatione et corruptione. Non ergo acquisitio novi esse simplici­ ter, aut secundum quid, inducit generationem sim­ pliciter, aut secundum quid ; nisi concurrat acquisi­ tio novæ formæ, el principium essendi. Ad qunrlom dicitur quod responsio ibi data, bona est, ut patuit in solutione primorum quinque argu­ mentorum Scoti. Tunc, ad improbationem respon­ sionis, negatur minor. Nam, licet per mortem Chri­ sti non fuerit amissa unio animæ ad Verbum, nec i unio carnis ad ipsum, fuit tamen amissa unio tertiæ enlitatis, quæ dicitur humanitas. Sed arguens in hoc fallitur, quia negat lotum distingui a partibus, ut alias (dist. 2, ad arg. contra 2am conci.) patuit. Addendum est autem illi responsioni, quod humana I natura, in nativitate vel morte Christi, non solum acquisivil, vel amisit relationem unionis ad esse divinum; immo, præter hoc, acquisivil vel amisit (6) immediate ipsum esse personale Verbi, et unitatem, et indivisionem ad illud, ut alias (2. Sentent., dist. 15, q. 1, ari. 3, etc.) dictum fuit. IV. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, respondit Bernardus de Gannato, ubi supra; nam hoc argumentum est Godofridi. El ideo responsio hujus posita est in solutione secundi Scoti, recitando dicta Bernardi. Et addit Bernardus contra Godofridum dicentem quod non minus dat I natura humana, in Christo, quam naturæ accidenI tales supervenientes, etc. : « Potest, inquit Bernar­ dus, concedi quod plus dat quantum ad esse essen­ ce) constituatur, — coHildurrcttir Pr. (6) re/ amivit. — Om. Pr 122 LIBRI III. SENTENTIARUM üæ : quia Item, plus dicit : α Non repugnat inlelligere ponere essentiam formæ ad quam dependeat quan­ titas secundum originem, sine tamen esse quod se habeat ad illam formam ut princlpialum ad suum principium, etc. » Et multa similia dicit ibidem. V. Ad argumenta Joannis de Neapoli. — A e album significat (6) esse srcundum quid; non enim esse album aufert esse in potentia simpliciter, cum ndrontat rei jam praeexsi­ stenti in aclu. Sed Ixmum dicil rationem perfecti quod est appetibile ; el per consequens, dicit ratio­ nem ultimi. Unde illud quod est ultimo perfeclum, dicitur bonum simpliciter; quod autem non habet (a) habeat — haltel Pr. (€) tigiafical. — ngnal Pr. DISTINCTIO VI. — QUÆSTIO I. ullimam perfectionem quam debet habere, quamvis habeat aliquam perfectionem inquantum est actu, non tamen dicitur perfectum simpliciter, nec bonum simpliciter, sed secundum quid. Sic igitur, secun­ dum primum esse, quod est substantiale, dicitur aliquid ens simpliciter, el lanium secundum quid, id est, inquantum ens; secundum veru ultimum netum, dicitur aliquid ens secundum quid, et (» Ixmuni simpliciter. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod esse substantial»» non est maxima perfe­ ctio hominis, immo quasi minima. Et, quidquid sit de hoc, tamen esse simpliciter, cum sil proprium suppositi (C), repugnat unioni et assumptioni ad aliud suppositum. Ad tertium palet responsio per dicta ad argu­ mentum septimum Scoti (γ) et ejus confirmationem. Quia, si argumentum procederet, non solum pipia­ ret quod natura humana prius natum habuit esse (piam assumeielur. immo quod prius natura fuilsupposilata proprio supposito; quia, pro illo priori, ipsa habuit esso perse subsistens, cum suum esse nulli inniteretur, nec esset in supposito alieno, nec in alio ut in subjecto, quod sufficit ad rationem suppositi. Dico igitur ad argumentum, quod natura humana, pro nullo signo ducationis vel naturæ, fuit prius perfecta quam assumpta; sed simul fuit perfecta el assumpta. Nec valet consequentia ibidem facta, Ergo fuit assumpta imperfecta (o) : quia, ut dictum est, pro nullo priori, ante sui assumptionem, fuit, nec perfecta, nec imperfecta; quia primum instans suæ creationis fuit primum instans suæ perfectionis el suæ assumptionis. Unde fictio est imaginari talia signa naturæ, ut superius dictum est. Si autem quærilur : Numquid prius natura, humana natura fuit |M»rfecla quam assumpta? — dicitur quod non ; immo, econtra, prius natura fuit unita quam perfecta, potissime loquendo de acciden­ tali perfectione, cujusmodi est esse, et accidentia, (|uæ sunt extra rationem cssentiæet humanæ naturæ. Secus est de perfectione essentiali, aut de propria passione essentiæ. Quod patet in simili. Sanctus Thomas enim, 3 p., q. 7, ari. 13, quierit similem quæslionem, scilicet : Utrum gratia habitualis in Christo sequatur unionem. Et respondet sic : α Unio humana» naturæ ad divinam, quam supra (ibid·, q. 6, art. G) diximus esse ipsam unionis gratiam, præcedit gratiam habitualem in Christo, non ordine temporis, sed naturæ el intellectus. Et hoc triplici ratione. Primo quidem, secundum ordinem princi­ piorum utriusque. Principium enim unionises! per­ sona Filii assumens naturam humanam, quæ secun­ dum hoc dicitur esse missa in mundum, quod natu­ ram humanam assumpsit; principium autem graliæ (a) e/. — id eel Pr. (C) fuppoiU». — iuppot prior mirione Spi­ ritus Sancti; sicut, online naturæ, Spiritus San­ ctus procedit a Patre et a Filio dilecto. Unde et unio personalis, secundum quam intelligitur missio Filii, est prior, online naturæ, gratia habituali, secun­ dum quam intelligitur missio Spiritus Sancti. Secundo, accipitur ratio hujus ordinis ex habitu­ dine graliæ ad suam causnn. Gratia enirn causatur in homine ex præsentia deitatis, sicut lumen in aere ex præsenlia solis. Pncsentia autem Dei in Chri­ sto, intelligitur secundum unionem humanæ naturæ ad divinam personam. Unde gratia habitualis Chri­ sti intelligitur ut consequens unionem hanc, sicut splendor solem. Tertio, ratio hujus ordinis accipi potest ex fine gratis. Ordinatur enim ad liene agen­ dum; actiones autem sunt -uppomturum et indivi­ duorum; unde actio, el per consequens gratia ad ipsam ordinans, præsupponil hypostasim operan­ tem. IhpustaMS autem non præsupponitur in natura humana ante unionem, ut ex supra dictis patet ( ibid., q. 4, ari. 2). Et ideo gratia unionis, secun­ dum intellectum præcedit gratiam habitualem. » — Hæc ille. — Sicut autem ipse dicil de gratia habi­ tuali, ita dico de omni accidentali perfectione naturæ humanæ, potissime respiciente suppositum exsi­ stens (a) simpliciter, propter tertiam rationem. Similiter, propter secundam, quia unio personalis est causa omnium perfectionum naturæ humanæ, et sic præcedit quamlibet perfectionem, sicut causa suum effectum. Non tamen oportet ibi somniare signa naturæ. — liem, ibidem, in solutione secundi, sic dicit : « Sicut dispositio in \ia generationis [ re­ cedit perfectionem ad quam disponit, in his quæ successive perficiuntur; ita naturaliter perfectionem sequitur, quam jam aliquis assecutus est : sicut calor, qui fuit dispositio ad formam ignis, est effe­ ctus profluens a forma ignis jam præexsistentis. Humana autem natura in Christo, unita est per­ son® Verbi a principio, sine successione. Unde gra­ tia habitualis non intelligitur ut præcedens unio­ nem, sed ut consipiens eam, sicut quædain pro­ prietas naturalis. Unde el Augustinus dicit, in Enciuridionc (cap. 40), quod gratia est quodam­ modo Christo homini naturalis. » — Hæc ille.— Ex quibus patet quud perfectiones, non solum gra­ tuita», verum etiam naturales humanæ natura·? sequuntur, ordine natura», unionem humanæ naturæ ad Verbum. Ad quartum patet responsio ex dictis Uernardi de Gannato superius recitatis, in solutione secundi Scoti (C). (α) ejulitent. — et en» Pr. (C) Scoti. — Om. Pr. 124 LIBRI III. SENTENTIARUM Ad quintum, negatur consequentia principalis. Cujus ratio est : quia natura humana in Christo, se habet per modum partis, vel forma?, et natura sub· stantialis; constat autem quod nunqnam pars, aut furina substantialis, aut natura exsistit per esse pro­ prium, sed solum per esse totius, aut compositi, vel suppositi ; secus est de accidentibus. Et quod dicitur, quod natura humana halmt se in Christo per modum accidentis, — parum valet. Quia, ut dicit sim tus Thomas, 3 p., q. 2, art. 6, in solutione secundi : < Illud quod advenit post esse Completum, accidentaliler advenit, nisi trahatur in communionem illius esse completi : sicut in resurrectione, corpus adve­ niet anima·, præcxsistenti; non tamen accidentaliter, quia ad idem esse assumetur, ut scilicet corpus habeat esse vitale per animam ; non sic esi de albedine, quia aliud esse est albi, et aliud est esse homi­ nis, cui advenit albedo. Verbum autem Dei, ab æterno esse completum habuit secundum hyposlasim sive personam ; ex tempore autem advenit ei natura humana, quasi assumpta ad unum e?se, non prout est natura (sicut corpus assumitur ad esse aniinæ), sed ad unum esse, prout est hypostasis vel personæ. Et ideo humana natura non unitur acci­ dentaliter Filio Dei. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod humana natura non habet in Christo illum modum accidentalitatis quem arguens putat. De prodictis, Bernardus, ubi supra, sic dicit : < Quando substantia separatur ab accidentibus in Eucharistia, non acquiritur eis novum exsistere; sed illud exsistere quod habebant in alio quando separata sunt, habent per se, virtute divina : ita ut exsistere (i) quod prius habebant, liat exsistere simpliciter, quantum ad modum essendi, scilicet non essendo in alio; quod facit virtus divina. Non ' ergo datur eis novum exsistere, sed novus modus essendi ; qui modus essendi per se potest vocari sub­ sistere. Si autem natura aliqua pneexsistens in ali­ quo supposito, ut pes, uniretur alii per divinam virtutem, tunc suum subsistere fieret inexsistere, ita quod tunc assumeretur ad exsistere simpliciter illius suppositi cui uniretur. Nec tamen haberet aliud exsistere quam exsistere illius suppositi : quia non est aliud exsistere totius et partis; quia exsi­ stere totius, est exsistere partium, ex consequenti, eo modo quo partes exsistunt in toto. » — Hæc ille. Ad argumentum pro quæstione, patet responsio per pradicta. Et hæc de quaestione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Arnen. (i) leevndum. — Ad. Pr. DISTINCTIO VII. ET VIII. QUÆSTIO I. □BUM IN CHRISTO SINT DDÆ FILIATIONES IRCA septimam et octavam distinctionem 3. Sententiarum, quæritur : Utrum in Christo sint duæ filiationes. Et videtur quoti sic. Quia filiatio qua quis dicitur filius alicujus, ut patris, vel matris, dependet aliqualiter ab eo : quia esse relationis est ad aliud aliqualiter se habere; nude, et interempto uno relativorum, interimitur et reliquum. Sed filiatio æterna,qua Christus est Filius Dei Patris, non dependet a Matre ; quia nullum æternum depen­ det a temporali. Ergo Christus non est tilius Matris filiatione æterna. Aut ergo nullo modo est filius ejus; quod est falsum; aut oportet quod sit filius ejus quadam alia filiatione temporali. Ergo sunt in Christo duæ filiationes. In oppositum arguitur. Quia, sicut dicit Damasce­ nus (de Fid, orlh.)> lib. 3 (cap. 14), ea quæ sunt natura multiplicantur in Christo, non autem ea quæ sunt personæ. Sed filiatio maxime pertinet ad personam; est enim proprietas personalis. Ergo in Christo est tantum una filiatio. In hac quæstione sunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod in Christo non est nisi unica (Illatio realis. Hanc |>onit sanctus Thomas, 3 p., q. 35, art. 5, ubi sic dicit : < Circa hoc, inquit, sunt diversa· opi­ niones. Quidam enim attendentes ad causam filiatio­ nis, quæ est nativitas, ponunt in Christo duas filia­ tiones, sicut et duas nativitates. Alii vero attenden­ tis ad subjectum filiationis, quod est persona vel hypostasis, ponunt in Christo tantum unam filiatio­ nem, sicut et unam bypoetaaim vel personam. Uni­ tas enim relationis vel ejus pluralitas non attenditur secundum terminos, sed secundum causam vel sub­ jectum. Si enim secundum terminos attenderetur, DISTINCTIO VU. ET VIII — QUÆSTIO I. oporteret quod quilibet homo haberet in se duas I esse in Christo realiter niri una filiatio. Dicitur filiationes : unam, qua (α) referretur ad patrem; et tamen relative Filins ad Matrem, relationequæcoinaliam, qua (6) referretur ad matrem. Sed recte con- telligilur relntioni qua Mater refertur ad Filium : rideranti apparet, eadem relatione unumquemque sicut Deus dicitur Dominus relative ad creaturam, referri ad suum patrem el matrem, propter unita- relatione qua» cointelligitur relationi reali H), qua leni causa· : eadem enim nativitate homo nascitur creatura subjicitur Deo. El quamvis relatio dominii ex patre et main *; unde eadem relatione ad utrum- ! non sit realis in Deo, tamen realiterdicitur(€) Domique refertur. Et eadem ratio est de magistro qui docet multos discipulos eadem doctrina, et de domino qui gubernat diversos subjectos eadem potestate. Si vero sint diversæ raiisæ specie differentes, ex consequenti videntur relationes specie differre. Unde nihil prohibet plures tales relationes eidem i nesse : sicut si aliquis est aliquorum magister in grammatica, et aliorum in logica, alia est ratio uti insipie magisterii ; et ideo diversis relationibus unus ct (γ) idem homo potent esse magister, vel diversorum, vel eorumdem, secundum diversas doctrinas. Contingit (o) autem quandoque quod aliquis habeat relationem ad plures secundum diversas causas, ejusdem tamen speciei : sicut cum aliquis est pater diversorum filiorum secundum diversos actus generationis; unde paternitas non potest differre specie, cum actus generationum sint idem sperie. El (plia plures formæ ejusdem speciei non possunt simul i nesse eidem subjecto, non est possibile quod sint plures paternitates, in eo qui est paler plurium filiorum generatione naturali. Si autem ali•piis sil paler plurium, unius generatione naturali, ni alterius per adoptionem, tunc sic halæl in se plures paternitates. Manifestum autem (t) est quod non una el eadem nativitate Christus est natus ex Patre ab ælerno, el ex Matre ex tein|K)re; nec nativitas est unius speciei. Unde, quantum ad hoc, oporteret dicere in Christo esse diversas filiationes, unam lem|K)ralem, ct aliam æternam. Sed quia subjectum filiationis non est natura aut pars natura·, sed solum persona vel hypostasis; in Christo autem non esi pei'sona vel (ζ) hy|>o.stasis, nisi æterna ; non polest in Christo esse aliqua filialio, nisi quæ sit in hypostasi æterna. Omnis autem relatio quæ ex tempore de Deo dicitur, non ponit in ipso Deo ælerno aliquid secundum rem,sed secundum rationem tantum. Et ideo relatio qua Christus refertur ad Matrem, nus, ex reali subjectione creatur® ad ipsum. Et similiter, Christus dicitur realiter (γ) Filius Virginis Matris, ex reali relatione matcmitatis ad Christum, a — HiOc ille. Ex uuibus jiotest formari talis ratio: In illo est tantum unica filiatio, quod habet unam, et non est capax alterius. Sed Christus e>l hujusmodi (3). Igitur. Major et minor palent ex dictis. Unde hanc innuit -anctu * Thomas, ibidem, in solutione primi, dicens : < Nativitas temporalis causa ret quidem in Christo temporalem filiationem realein, si esset ibi subjectum hujus filiation is capax. Quod quidem esse non potest. Ipsum enim suppo-iturn ætrmum non jiolest esse susceptivum relationis temporalis. Nec etiam potest dici quod sit suscepti vum filiationis temporalis ratione humanæ natura, sicut et (c) temporale nativitatis : quia oporteret ’ naturam humanam aliqualiter esse subjectam filiationi, sicut est aliqualiter subjecta nativitati;cum enim æthiops dicitur albus ratione dentis, oportet quod dens æthiopis sil subjectum albedinis ; natura autem humana nullo modo potest e«e subjectum filiatio­ nis, quia h.rc relatio directo respicit personam. » — Hæc ille. — Simile ponit, 3. Sentent. f dist. 8, q. I, ari. 5. Item, 9. Qinxllibcto, art. 4. Secunda conclusio est quod, licet Christus non referatur nd Matrem aliqua reali (Illatione, refertur tamen nd ipsam nliqun alla reali rcladone. Hanc ponit sanctus Thomas, in pradicto Quod/tbeto, art. 4, sic dicens : ; sed ad aliquid ex propria sui non potest esse realis, sed secundum rationem tan- I generis ratione non habet quod |M>nat aliquid, sed tum. El sic, quantum ad aliquid, utraque opinio ad aliquid. Unde inveniuntur quædam ad aliquid, dicit verum. Nam, si attendamus ad causas, vel ad 1 quæ nihil sunt in rerum natura, sed in ratione; perfectas rationes filiationis, oportet dicere duas , quod iu aliis generibus non convenit. Et quamvis ad filiationes, secundum dualitalem nativitatum ; si aliquid ex ratione sui generis non habeat quod aliautem attendamus ad subjectum filiationis, quod | quid ponat, non tamen etiam habet ex ipsa generis non |K)tcst esso nisi suppositum ælernum, non potest (a) çua. — quoti Pr. ύ) quii. — quiv Pr γ) et. — eham Pr. () Contingit — Convenit Pr. <) autem. — Om. Pr. (0 vel. — Om. Pr. ratione quod nihil |>onal : quia sic nulla relatio esset aliquid in rerum natura; unde ad aliquid non esset (a) reah. — Om. Pr. (β) diritur. — est Pr. (γ) real iter. — Om. Pr. (Î) fiiquinunh. — hujus Pr. (i) et. - est Pr. IÛ6 LIBHI 111. SENTENTIARUM unum de decem generibus. Habet autem relatio num, et ejus partes. Et hæc omnia in comparatione quo! sit aliquid n’ale, ex eo quod relationem cau­ ad Matrem. Igitur Christus habet realem relationem sât. Cum enim in aliquo invenitur aliquid reale (i), ad Mot rem. per quod ad alterum dependeat et comparetur, tunc Et in hoc primus articulus terminatur. dicitur n’aliter comparai i, vel dependere, vel referri; sicut aequalitas ponitur relatio realis ex virtute quan­ ARTICULUS II. titatis, quæ æqiialilatein causal· Quia vero ex eodem res habet esse et unitatem, ideo unitas realis rela­ P O N U N T U It OBJECTIONES tionis pensanda est ex ipso relationis fundamento vel causa : ut quia una quantitas est, perquam plu­ S 1. — Contra primam conclusionem ribus sum æqualis, in rno non est nisi una relatio realis æquditalis, habens respectus ad plures. Simi­ I. Argumenta Scoti. —Quantum ad secundum liter, quia una nativitate ex matre ct patre sum articulum, arguendum est contra conclusiones. genitus, una filiatione reali dicor filius iilriusqiie, Unde contra primam arguit Scotiis (dist. 8, q. 1), quamvis multiplicentur respectus. Sed in Christo probando quod in Christo sint duæ reales filiatio­ non possumus dicere unam causam esse filiationis, nes. secundum quod refertur ad Patrem et ad Matrem; Primo sic. Quia, si hoc negaretur, hoc esset quia, cum sint duæ nativitates penitus disparata·. Unde, licet fundamentum phirificelur, non tamen suppo­ >i exssent multipli­ relatio, sed rationis lanium ; sicut et cæteræ quæ de cari propter fundamenta. Si secundo modo, hoc esi Deo dicuntur ad creaturas. Non enim potest dici falsum : quia non plus repugnat relalioni originis quod subjectum filiationis sit suppositum ælernum, pluiificari in eodem supposito, quam ipsam origi­ ratione humanæ natum· vel alicujus partis sua·, nem, quæ quasi præcedit relationem ul proxima sicut dicitur subjectum mortis vel alicujus passio­ ratio fundamenti ; sed origines plurificanlur in eodem nis : quia sic humana natura ipsa, vel pars ejus, suppo-ito, secundum Damascenum (de Fid. orlh.), esset primum subjectum filiationis, et denominare­ lib. 3, capit. 7 : Duas, inquit, generationes Chri­ tur per ipsam; sicut contingit de aliis accidentibus sti veneramur. quæ attribuuntur Christo ratione humanæ naturæ. Secundo. Nam Paler æternus, etsi sit unum sup­ Filiatio veru nunquam denominat nisi ipsum suppo­ positum, tamen habet duas relationes originis, vide­ situm, nec potest aliud pro subjecto habere. Nihil licet ad Filium et Spiritum Sanctum; et ita super tamen prohibet aliquas relationes reales inesse unum et idem suppositum fundantur duæ relationes Christo ad Virginem, sicut cum dicimus corpus activa·, et Stiper idem fundamentum. Ergo, mullo Christi esse originatum a Virgine; sed ista relatio magis, super duo fundamenta diversa (γ) possunt non habet rationem filiationis, nisi poneremus, fundari duæ relationes originis passivæ. secundum primam opinionem, suppositum creatum Tertio. Christus habet duas operationes, secun­ aliud esse in Christo ab increato. » — Hæc ille. dum Damascenum {de Ftd. orth., lib. 3, cap. 15). Ex quibus potest formari talis ratio : Posito suf­ Relatio autem non magis respicit suppositum (piam ficienti susceptive;, ct sufficienti fundamento, et ter­ operatio, quia suppositi est operari. Ex quo arguitur mino, et omni causa alicujus realis relationis, poni­ ad propositum : Quia, sicut Christus naturaliter opetur talis realis relatio. Sed in Christo est sufficiens ralmtur quibusdam operationibus naturæ humanæ, causa multarum relationum realium, tam fundativa ita, si genuisset duos filios realiter, habuisset in se quam suscepti va. Igitur, etc. Minor patet : quia in duas paternitates ad illos, propter duas generationes Christo est vel fuit realiter generatio passiva, et nativitas passiva, qua’ fundat relationem producti activas. Ergo, modo, propter duas generationes pas­ sivas, habet duas filiationes. ad producens, et originali ad originans; in ipso est etiam sufficiens susceptivurn, scilicet corpus huma- (3) reaU. — Om. Pr. (i) abtolute. — Om. Pr. (6) onginii. — Om. Pr. (γ) dit cria. — accepta Pr. DISTINCTIO VIL ET VIH. — QÜÆST1O I. Quarto. Quia quod competit Christo precise (*) secundum rationem personalitatis æternæ, non dici­ tur de illo inquantum horno; sicut hæc e»l falsa, C/iririus, ùu/tian/um horno, est persona. Ergo et hæc, C/iristus, im/uanfum homo, c *l Filius, si filiatio (6) dicitur de Deo solum secundum rationem vel relationem personalitatis æternæ. Quinto. Quia distinctio priorum naturaliter, con­ cludit distinctionem posteriorum. Sed non tantum suppositum naturaliter præcodit relationem, sed etiam fundamentum. Ergo, multiplicato funda­ mento, multiplicatur relatio. Et ita, in proposito, cum sint duo fundamenta, duæ erunt relationes (γ). Sexto. Filiatio est habitudo naturaliter producti similis suo producenti in natura intellectuali. Islæ particulae patent : quia, sicut paternitas est habitudo producentis, ita filiatio est habitudo producti; nalurallier etiam additur, quia, propter defectum hujus particulæ, Spiritus Sanctus non est Filius; similis producenti additur, quia, propter hoc. vermis non est filius hominis; in natura intellectuali additur, quia ideo ignis non est filius ignis, nec planta plantie, nec brutum bruti proprie. (Quod si con­ tendas brutum esse lilium bruti, tunc filiatio est habitudo producti naturaliter similis producenti in natura intellectuali vel sensitiva (δ).) In ista autem descriptione, nihil primo et per se respicit supposi­ tum, nisi ratione productionis |iassivæ; quia omnia alia addita respiciunt naturam in producente, vel in producto, vel in utroque. Filiatio ergo ratione (c) nullius determinat sibi ul sit suppositi (ζ), magis quam generatio passiva. Sed generatio passiva mul­ tiplicatur ad multiplicationem naturarum aclualiter exsistentium acceptarum per ipsas generationes, ut palet pei Damascenum (de Fid. orth·), lib. 3, cap. 7 ; quia Christi sunt dum generationes. Ergo filiatio pluriiicalur ad pluri fic&tionern illarum. Septimo. Quia ad duos terminos non |>otesl esse eadem relatio; quia tunc idem simul esset et non esset. Octavo. Quia quæçumque proprietas personalis divina æque non respicit aliquod creatum pro ter­ mino. Ergo, sicut paternitas ælerna non potest es *e relatio qua Pater dicitur esse paler temporalis, ita nec filiatio ælerna. Nono. Quia,.si Mater genuisset purum hominem, fuisset vere mater, et ille vere filius, filiatione reali. Sed non minus egit modo quam egisset tunc; nec Christus., ul Immo, minus realiter accepit naturam 121 ab ipsa, quam alius accepisset. Ergo, ex natura extremorum, est modo in Christo aliqua nova filiatio realis. — Hæc Scotu», in forma. II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam (i) Aureolus (in quest, super Reportationes 3. Sen­ tent., q. 1Gb Primo. Quia, licet effectus aliquando referitur nd causam, sine hoc quod causa referatur ad effe­ ctum, nunquam tamen invenitur econtra, quod causa referatur ad effectum, et effectus non refera­ tur ad caustin. Sed Virgo Maria realiter refertur ad Christum, Mculcausa ad effectum. Igitur, etc. (ft). Secundo sic. In Christo sunt dur nativitates, et duæ generationes passive. Ergo et duæ reales filia­ tiones. Probatur consequentia : quia nativitas, et generatio passiva, et filiatio, idem sunt realiter. Quod probatur ex loco a conjugatis : quia idem est esse natum, et esse genitum, et esse filium ; et idem est genitrix, et mater. Et sicut filius dicitur genera­ tione filius, ita generatus dicitur generatione gene­ ratus. Unde filiatio non est nisi generatio passiva, ut transiit in pneteritum. Et ideo non potest dici quod filiatio fundetur super generationem passnam. Confirmatur. Quia, sicut negatur ista, Christus est duo ftlii, ila negatur ista, Christus est duo nati. vel duo geniti. et tamen certum est quod in Christo sunt duæ nativitates, et duæ generationes passi væ. Tertio. Quia non propter aliud negatur quod in Christo sint duæ filiationes, pisi quia non concedi­ tur quod Christus sil duo filii. Sed hoc non impedit : quia, sicut Christus non est plures quales propter plures qualitates, nec plures scientes propter plures scientias, cum tamen habeat omnes scientias; ila. licet in eo sint plures filiationes reales, non tamen propter hoc oportet concedere quod sint plures filii. Quarto. Quia suppositum non est immediatum fundamentum relationis, sicut tu supponis. Licet enim natura non sit genitum, sed suppositum, tamen natura est fundamentum relationis; sicut est illud a quo profluit actio ct passio, et tamen actiones et passiones dicuntur esse suppositorum. Unde, licet actio, et passio, et relatio, denominent suppo­ situm. tamen fundantur in natura tanquam in fun­ damento et principio a quo profluitur: et ideo mul­ tiplicantur ad multiplicationem naturæ. Quinto. Ut dicit, opinio nostra jx>nit quod |>er eamdem relationem aliquid |»otest referri ad plurw terminos. Sed hoc est impossibile. Quod probatur : — Tum primo, quia quandocumque aliquid est de prtrcise. —Om. Pr. conceptu quidditativo alicujus, multiplicato illo, filiatio. — lilia· Pr. dur erunt relationes· — Oin. Pr. multiplicatur et ille conceptus, ct per consequens, intellectuali vel sensitiva. — sensitiva non intelle­ illud cujus est ille conceptus quidditativus; sed ter­ (i) (fi) (γ) (e) ctuali Pr. (c) ratione. — respectu Pr. (Q ut sit fup/xuin. — suppositum. ut sil suppositum, nisi ratione naturæ ut fundamenti Pr. ta) etiam. — Om. Pr. (fi) etc. — et econtra Pr. 12« LIBRI III. SENTENTIARUM minus esi de conceptu quidditalivo relationis; igi­ tur, etc. — Sed forte dices quod relatio haliet quidditatem ex termino suo, sed ex fundamento suo lialiet enlitatem ; ideo, manente eodem fundamento, manet eadem enlilas. licet termini multiplicentur. — Sed hoc nihil est : quia ab eodem habet res cnlilatem el essentiam, cum habeat esse per suam quid· dilatem. — Tum eccitndo, quia, 3. Physicorum (t. c. 18), dicitur quod eadem est via intra duos terminus. El ratio est, secundum Commentatorem : quia intermedium sumit unitatem ex terminis. Tunc sic : Quod est impossibile circa viam realem, est impossibile circa viam rationis; sed impossibile est quod via realis, sil inter plurts terminos, nisi inter duos; igitur. — Confirmatur. Quia, sicut se habet habitudo secundum rem, ita secundum rationem; modo impossibile est quod intellectus inlelligat ali­ quam habitudinem secundum rationem respectu plurium terminorum, quin statim inlelligat illam multiplicari. — Turn tertio, quia paternitate una corrupta in patre per mortem unius filii, adhuc manet alia respectu alterius lilii; igitur sunt ibi plures ptornitates el filiationes. — Tum quarto, quia impossibile est quod aliquid fiat de non depen­ dente dependens, nisi facta aliqua mula'ione circa ipsum. Modo paternitas unius personæ respectu filii quem (x) habet, coexigil illum filium. Sed quando fit paternitas alterius (6) filii, coexigil (γ) lilium alium. Et ideo consequenter pater dependet ad illam, ad quam prius non dependebat. El sic est facta mutatio circa ipsum, vel circa ipsam paterni­ tatem, quæ modo exigit illum filium alium, quem prius non exigebat. El sic esi alia coexigentia, et alia paternitas. Sexto, Arguit, dicens quod opinio nostra ponit quod paternitas fundatur su|»er aliquo derelicto ex generatione in patre. Sed, ut dicit, non valet, quia non apparet quid (ft) >it illud derelictum. Non enim potest dici quod sil aliqua res absoluta : quia illa posset corrumpi, saltem divina virtute, manente filio; el sic corrumperetur paternitas, manente filio et patre. Hoc etiam est contra Philosophum, qui dicit, 5. Slclaphyairiv (t. c. 20), quod hujus respectus fundatur super potentiam. Nec |>olest dici quod illud derelictum, sil respectus : tum quia ille multiplicaretur sicut generatio, et habetur inten­ tum; tum quia unus respectus non est fundamen­ tum alterius. Hæc sex argumenta ultima sunt Aureoli. III. Argumenta Durandi. — Arguit etiam (t) Durandus ( dist. 8, q. 3 ). (e) yur/n. — quam Pr. (ft) alicujus. — Ad. Pr. (γ) alium, puta — Ad Pr (ft) quid. — quod Pr. (i) riiam — Om. Pr. Primo. Quia realis relatio non polest advenire alicui sine reali mutatione facta, sermidum aliquod absolutum, in ipso, vel in altero. Sed, si humana natura a Filio Dei assumpta sibi dimitteretur, in ipsi esset realis relatio ad Matrem ; stalim enim esset persona; et tamen nihil aljsoluhirn adveniret sibi, nec Filio Dei. Ergo o|>ortet quod nunc («), ratione ipsius, sit in Filio realis relatio ad Matrem. Et con­ stat quod esi realis relatio ad Patrem (6). Ergo duæ. Secundo. Quia aequalis dependentia est in Chri­ sto ad Matrem, ratione naturæ assum ptæ, sicut in aliis filiis. Sed, propter talem dependentiam, in aliis ponitur realis filiatio. Ergo el in Christo poni debet. Tertio. Quia unitatem (γ) filiationis in Christo, non polest arguere nisi unitas suppositi, vel ejus ætérnilas. Non unitas suppositi. Quia hoc esset (o), vel quatenus filiatio est (e) relatio, vel quatenus est talis relatio, cujus denominatio soli supposito con­ venit. Non quatenus esi relatio; quia in eodem sup­ posito videmus mullas relationes reales. Nec quate­ nus denominat solum suppositum : quia, sicut esse filium convenit soli supposito, sic ct actiones sunt suppositorum ; sed jdures actiones reales sunt in Christo, non (distante unitate suppositi ; ergo plures relationes el filiationes reales possunt esse in ipso. Nec etiam ætérnilas obsistit pluralitati filiationum realium : quia non minus repugnat supposito ælerno, quod de novo adveniat ei accidens reale absolutum, quam realis respectus; sed Christo, ratione naturæ assumptæ, competunt de novo, vel ex tempore, multa accidentia realia absoluta, sicut esse quantum, esse album, et sic de aliis; ergo potest ei advenire, mediante natura, res|>ectus realis. Quarto. Quia, quamvis inveniamus in ordine rerum, quod causa non realiter referatur ad offe­ ctum, ubi (ζ) effectus realiter refertur (η) ad causam (ut plet de relatione Dei ad creaturam), nunquam tamen invenimus quod causa realiter referatur ad ellbctum, el effectus referatur solum secundum rationem. Sed Christus, secundum humanam natu­ ram, se habet ad Matrem ut effectus ad causam. Cum ergo in Matre sil realis male!nilas, per quam refertur ad Filium, necesre est qiipd in Filio sit rea­ lis filiatio, per quam referatur ad Matrem. Quinto. Quia, plurifiralo reali fundamento rela­ tionis, nccessc est relationem realiter plurificari. Sed reale fundamentum filiationis est nativitas, vel natura per nativitatem accepta. Ergo, cum i>ta rea· liter plurificenlur in Christo ( in ipso enim est duplex realis nativitas, et duplex natura per duplicem nali- (i) nunc. — nec Pr. (ft) PuCreni. — Matrem Pr. ( du. — Ad. Pr. (ft) ruet. — eue Pr (t) eft. — ruet Pr. (ζ) ubi. — nid Pr. (r4) refertur. — referatur Pr. DISTINCTIO VU. ET VIII. - QUÆSTIO I vitalem accepta ), videtur quod in Christo sit duplex ' realis filiatio, etc. Ad hoc tamen dicunt quidam, quod fundamen· tum filiationis non est nativitas active sive passive assumpta, quia, illa transeunle, manet filiatio; nec natura per nativitatem accepta; sed quoddam dere­ lictum in supposito, consequens ad nativitatem et naturam per eam acceptam. Et illud dicunt esse quamdam subjectionem, sive quamdam servitutem filiorum vel filialem, correspondenlern cuidam juri in patre : ita quod generatio vel nativitas est causa paternitatis vel malernilatisel (x) filiationis, sed non est immediatum fundamentum; sed illud est in patre el matre jus quoddam derelictum ex genera­ tione activa, et in filio quædam servitus seu subje­ ctio derelicta ex nativitate passiva. El tale jus, m?u subjectio vel servitus, fundatur immediate in supposito subsistente, secundum quod subsistens e>t : quia habere jus, sive possidere aliud ut sibi subje­ ctum, est solius suppositi, ut primi el (C) imme­ diati subjecti ; el similiter, possideri, sive esse obli­ gatum (ali servitute; quamvis talia insint supposito ex aliquo actu praced en te. El quia tale jus, sive servitus, immediate fundatur in supjiosito, non mul­ tiplicatur nisi ex multiplicatione suppositi; nec per consequens filiatio, quia talem servitutem habet pro immediato fundamento. Sed isla responsio non valet. Quia, secundum Philosophum, 5. Metaphysics (t. c. 20), paler dicitur pater filii, quia hic fecit, ille autem pan­ sus est. Ergo et paternitas ipsa el filiatio fundantur super actionem. Nec obstat quod generatio activa et passiva transeunt, filiatio autem et paternitas non transeunt; quia in creaturis paternitas el filiatio sunt solum quædam reales denominationes, consur­ gentes ex generatione activa el passiva, secundum præteritum (γ) : pater enim esi, quia genuit; el filius, quia genitus fuit ; et ideo, quamdiu verum est dicere quod ille genuit el isle genitus est, verum est dicere quod isle est pateret ille esi filius. — Item. In divinis est realis paternitas el filiatio; el tamen in eis non est in Patre respectu Filii tale jus, nec in Filio talis subjectio. Ergo falsum est el erroneum quod paternitas el filiatio fundentur super tale jus et subjectionem. — Item. Talo jus el talis subjectio, aut sunt res, aut ratio. Si ratio, non possunt esse fundamentum realis |Kiternitalis et filiationis. Si res: aut absoluta; aut relativa. Si absoluta, da eam ; nec poteris dare nisi naturam per generationem acce­ ptam ; et lune, habebitur propositum. Si respectus, cum subjectio in filio, ct jus quod respondet (o) ei in patre, magis pertineant ad mores quain ad naturam. (a) ct, — Om. Pr. (C) ct, — Ctiaru Pr. (γ) tccundum praeteritum. — icd m praeteritum vel privem Pr. (ê) respondet. — rctpondit Pr 120 paternitas autem el filiatio pertineant ad esse natura, quod præcedit esse morale, patet quod jiaternitas et filiatio pracedunt tale jus et talem subjectionem ; sicut ea quæ sunt natura, pracedunt ea quæ sunt moris; et curn prius non fundetur in posteriori, sed magis econtra, ataurdum est dicere quod paternitas el filiatio fundentur super illo jure et subjectione. Confirmatur. Quia paternitas el filiatio sunt in bru­ tis, sicut et in hominibus; el tamen ibi non est tale jus, nec talis subjectio. El ideo inconsueta adinven­ tio fuit, quod paternitas et filiatio fundentur super tale jus ct talem subjectionem. Nec ob>tal quod dici­ tur, quod natura pole>l dici genita, nata, vel sena, nunquam tamen dicitur filia. Quia hw non est pro­ pter hoc quod filiatio immediatius insit supposito quam natura, sed quia filius el filia magis accedunt ad naturam substantivi quam esse natum vel geni­ tum, quæ pure denominative accipiuntur : narn, si denominative accipiamus Ciliatum, j.-que proprie posset dici natura filiata, si hoc usus haberet, sicut dicitur nata vel genita. Sexto arguit sic Ubicumque producens el pro­ ductum incidunt in eumdem ordinem, et maxime in idem secundum speciem, si unum refertur realiter, el reliquum. Sed Christus secundum naturam huma­ nam. et beata Virgo, incidunt in eumdem natura ordinem. Ergo, si inaternitas est relatio reali> in Matre, necesse est quod filiatio sil realis in Filio. — Hæc Durandus. El islæ sunt latiores rationes quæ fiunt contra primam conclusionem. Ideo in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES § I. — An ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondendum est objectionibus supradictis. Idcirco Ad primum Scoti, dicitur quod causa cur in Christo non possunt esse duæ (i) filiationes reales, non est illa quam arguens ibidem recitat, précisa el principalis, scilicet : quia in Christo non sunt plura supposita. Sed potissima causa est, quia illud sup­ positum Christi unicum, non est capax realis filia­ tionis temporalis, nec quoad divinitatem, nec quoad humanitatem; quia neutra illarum naturarum in ipso potest esse subjectum filiationis. Dato enim quod illud suppositum esset capax talis filiationis, unitas supponti non obstaret quin posset habere (·) dur. — Om. Pr 130 Linni m. sententiarum duns filiationes, secundum diversa fundamenta : non est capax : nec quoad personam æternam, quæ sicut si aliquis -it filius unius piris per naturalem nullam habet realem relationem ad creaturas, ner originem, el alterius pr adoptionem, vel doctrinam, esse |>otest subjectum accidentium ; ner quoad natu­ vel hujusmodi. Et ideo prima consequentia ibi facta, ram humananu quia solum suppositum est imme­ neganda est : quia illa non est præci-a causa conclu­ diatum subjectum paternitatis et filiationis, ut sionis; licet ait par- rausa.·, pnesertim quoad hoc dictum csl. Undo hor argumentum peccat, sicut duu quod dicit, quod nihil e.-l subjectum filiationi:** nisi praecedentia, secundum non causam ul causam,— Mippositum» — El cum hoc ultimum improbatur, Item, concessa conclusione hujus argumenti, non — dicitur quod filiatio habet hoc, non inquanlum concluditur contra nos; quia concedimus in Christ·» relatio, sed inquanlum talis relatio. Ner valet hujus duns filiationes. non tamen ambas reales. Concedi­ improlatio : quia solum concludit quod in eodem mus instiper in Christo realem n-peclumad Patrem, supposito possunt esse duæ vel plui es relationes ori­ et realem respectum ad Matrem ; sed respectus non ginis; quod concedit nostra secunda conclusio; sed est proprie filiatio, etc, hoc non est nil propositum. Sed est fallacia conse­ Ao-ilo, srd incapacités suppo-ili respectu i|»se nahlcr terminal per rente fundamentum vt talis relationi-. Dicitur secundo, quod in Christo supposilum illam malei nitalem. — De pncdictis -uni duæ relationes originis pas-ivre; lanien unica sanctus Thomas, 3. Scntcntiaruni. dist. 8, q. 1. illarum est filiatio. El sic argumentum est sophisma ari. 5, in -olulione primi, sic dicit : « Nativitas consequentis. temporalis, sive generatio passiva Chri-li, est quæ­ Ad terthim dicitur quod secunda projiosilio ibi dam passio, quæ, secundum rem, fundatur in natura a&mmpta, est falsa, scilicet quod filiatio non magis humana; et ex hoc nominatur naius, sicut et homo. respicit Όΐρρο-ilum quam actio vel operatio. Quia, Sed (a) filiationis subjeclum (6) non potest esse licet uti uniipie islonim tantummodo conveniat sup- natura, cum sil ejus quod habet complcmenlum (γ) posilo ul quod, quia .solum suppositum agit el dici­ spi cioi et esse. El ideo duæ nativitates causant ic : α Nativitas temporalis causnrol quidem m Chri- | quuntur, ut dicitur in 4. Metaphysum (L c. 3>. sio temporalem filiationem realem, si c*el ibi -uln El ideo, sicul contingit quod in uno extremorum jectum hujus filiationis capax, etc., n ul allegatum relatio «it quoddam en-, in alio autem non sil luit iu probatione priirw conclusionis, liem, ibi­ ens, sed ratio tantum, sicul de mdentia el scibili dem, in solutione lerlii, sic dicit : « In Christo est dicit Philonphu-, 5. Afctaphysiac 11. c. 20); ita lanium una filiatio mil is, quæ respicit Patrem etiam contingit quod ex prie unius extremi e-t una a lernum ; est tamen ibi alius resjw < tus temporalis, relatio, ex parte autem alterius extremi eunt inultæ qui respicit Mal rem temporalem. » Hæc ille. relationes : sicut in hominibus, ex parte parentum A<1 sextum dieitill piimo, quod illa descriptio invenitur duplex relatio, una paternitatis, alia filiationis est defcclimsa ; quin o|)orlet addere quod maternitatis ; qua· sunt sjiecic differentes, propter tale productum, quod esi subjectum talis habitudi­ hoc quod alia ratione pater, et alia ratione mater est nis, sit subsistens; alias humanitas Christi esset generationis principium. Si veni essent plure-eadem filius Virginis, quia habet ad illam talem habitudi­ ratione principium unius actioni-, puta cum inulti nem qualis ihi describitur. — Dicitur secundo,quod simul trahunt navem, in omnibus csm-I una et lilialio magis respicil suppositum quam generatio eadem relatio. Ex parte autem prolis, est una -ola pa-siva : quia subjectum proximum passionn» |wdost tiliatio Mvundnin rem,sril duplex secundum ratio­ esso natura, vel pars natura?. sicut dictum fuit in nem, inquantum eorre-pondel utrique relationi secunda conclusione; licet etiam supposilum teter· pnrenlum secundum duos i« -p ivalita- quibus patet quomodo eadem relatio potest e--c ad lem ; secus est de filiatione, qua· significatur (β) per diversus terminus. Secundo, quom«>do tali- relatio modum relationis. Unde sanctus Thoma-, 3. &m- e-t duplex -osilo per aliam 132 LIBRI III. SENTENT1 IRUM naturam constituto; hoc autern est in aliis filiis, el non in Christo, quoad naturam humanam. II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum Aureoli, dicitur quod nihil concludit contra nos. Concedimus enim quod in Christo est realis rcsjiectus ad Matrem, sicul dicit secunda conclusio; sed ille non dicitur filiatio, ratione jam dicta. Ad M'cimdmn, negatur consequentia prima. Et ad ejus probationem, negatur assumptum, ut per dicta ad quartum Scoti palet. Nativitas enim et generatio passiva, sunt passiones, et quasi quidam motus; non sic filiatio, hem, si nativitas el genera· lio passiva, essent idem realiter quod filiatio, sequi­ tur quod, cessante nativitate et generatione passiva, cessaret filiatio, el quod nullti * posset dici filius, nisi pro illa mensura qua nascitur aut generatur; quæ omnia sunt absurda. — El ad probationem illius falsi assumpti, dicitur quod eiwe natum, vel esse genitum, potest sumi dupliciter. Primo modo, ut rane natum idem sil quod habere nativitatem actualem, el esse genitum idem sit quod habere generationem actualem. Et sic accipiendo, manifeste patet quod non idem est CMC lilium quod esse natum vel genitum : quia homo quinque annorum esi filius; el tamen pro tunc non habet generationem actualem, nec nativitatem, quia nec nativitas, nec generatio durat, nisi per instans, aut per parvum tempus. Secundo modo |>otest sumi, ul esse natum vel genitum idem sit quod habuisse nativitatem vel generationem. El adhuc sic accipiendo, non esi idem rs) tit. — lie Pr DISTINCTIO VIL ET VIII - QUÆSTIO I. 133 De prædictis wiru lus Thomas, 3. Sententiarum, generationes non sint unius generis, necdum unius (list. 8, (|. 1, art. 5, sic. (licit : « Relatio non habel speciei, nil, ut videtur, impediret quin in Christo ex hoc quod ad alterum dicitur, quod sil aliquid in poscent esso duæ filiationes secundum rem differen­ rerum natura; sed hoc habet ex eo quod (») relatio­ tes, nisi immediatum susceptivum filiationis esset nem causai) quod est (5) in re quæ ad alterum dici­ suppositum; quod quidem, secundum secundam tur. El quia ex eo res habet unitatem et multiplica­ opinionem, non est nisi ætemum in Christo. Et tionem, ex quo habet esse, ideo secundum id in quia ex nullo temporali advenit ret ælcroæ aliqua quo relatio fundatur, judicandum (γ) est de ea, relatio realis, sed rationis tantum, ideo filiatio quæ utrum sil secundum rem una, vel plures. Sunl igi­ consequitur Christum ex generatione temporali, non tur quædam relationes, quæ fundantur super quan­ est realis, sed rationis tantum; et tamen realiter titatem; sicul icqu alitas, quæ fundatur super filius est, sicut el (a) Deus est realiter Dominus ex unum (o) in quantitate; et cum unitas quantitatis hoc quod creatura realiter refertur ad ipsum. Unde non sit nisi una in re una, inde est quod per unam concedo quod in Christo non est nisi una filiatio aequalitatem (i) est res æq uni is omnibus quibus dici­ realis, qua refertur ad Patrem, et respectus quidam tur æqunlis (ζ). Aliæ vero relationes fundantur rationis, quo ad Matrem refertur. Tamen prima super actionem et passionem (η). Et in istis est con­ opinio, qua· jmnit duo supposita in Christo, posset siderandum quod una passio responded duabus actio­ ponere duas libationes; nec tamen poneret duos nibus, quando neutrum (0) agens sufficit per se ad filios masculino, sed duo lilia neutralité^ si latine actionem complendam : sicul est in eo (pii una nati­ diceretur. » — Hæc ille. — Ex quibus patet unde vitate nascitur ex patre et maire ; unde in patre et venit unitas vel multitudo relationum et filiationum, matre sunl duæ relationes secundum rem, sicul et el «piando talis multitudo est realis, et quando non. duic actiones; sed in nato e>t una relatio secundum Ad quintum dicitur quod positio no *lra non ponit quod in Christo unica relatio terminetur ad rem, secundum quam refertur ad patrem el matrem, sicul et passio una. Item (i), considerandum est plures terminos, nec quod Christus unica filiatione quod quædam relationes non innascuntur ex actio­ .elenia referatur ad Patrem et Matrem, ul Notus et nibus secundum quod sunt in actu, sed magis Aureolus false iin|tonuiit sancto Thoma·. Sed ve­ secundum quod fuerunt : sicut aliqbis dicitur pater, rum (6) est quod in alia materia est passibile el verum (γ), quod idem referatur ad diversos termi­ secundum quod ex artione esi effectus consecutus. El tales relationes fundantur su per id quod ex actione nos, unica relatione secundum rem, el multiplici in agente relinquitur, sive sil dispositio9 sive habi­ secundum rationem, sicul sæpius superius dictum fuit : sicut patet de lilio respectu patri * et matris, tus, sive aliquod jus seu potestas, vel quidquid hujusmodi. Sed quia (x) hoc quod relinquitur ex et de doctore respectu plurium discipulorum in hujusmodi (λ) actionibus unius speciei, non jiotest eadem scientia, et de allio et bicubito respectu plu­ rium similium et æqualium. esse nisi unum, indo est quod relationes tales etiam El ad primam hujus improbationem, dicitur secundum rem non multiplicantur secundum diver­ quod responsio ibi recitata, Ixma est, sicul patet ex sas actiones, sed magis sunl unum secundum id quod ex actione relinquitur. Et, propter hoc, non dictis ad quartum immediate pnecedens. Nec valet sunl diver&e relationes secundum rem in patre uno replica contra illam res|>onsionem : quia, ut dictum qui (a) generat pliires filios, nec in uno magistro fuit in prolatione so unda· conclusionis, realitas et osilio, dicitur quod inter duos terminos non potest esse multiplex via absoluta ; ct ideo idem est motus quem cau-at inoxens et recipit mobile. Tamen inter illa sunt plures viro rclativro, sicut actio el passio in esse reali, et mullo plus in esse rationis. Nec \alet quod dicil arguens; quia, sicut dictum fuit in solutione sexti Scoti et alibi, pluri fica lis ter­ minis, plurihcanlur respectus secundum rationem, non tamen semper secundum rem. Ad confirmationem, negatur antecedens : quia aliunde relatio haliet rationem sui generis vel spe­ ciei, el aliunde rvalilatem, sicut dictum luit supe­ rius; unde pluriiicalio rationis per intellectum, non infert plurilicationem in re. Ad tertiam improbationem dicitur quod, in tali casu aigumenti, quamdiu manet aliquis plurium liliorum unius piris, paternitate unius speciei, non tollitur nec corrumpitur aliqua realis paternitas in patro, sed solum respectus ejus ad hunc vel dium in iterationis, donec omnes filiationes deficiant. /Id quartam improbationem dicitur quod peccat per fallaciam consequentis. Quia, licet in patre (x) inquit. — Otn. Pr. (C) /Uiho. — non Pr. (*) quidditaiem. — qmd est eut Pr it) ·<π> — uno Pr. I generante secundum lilium fiat aliqua mutatio, tamen oportet quod illa mutatio fiat per acquisitio­ nem alicujus novæ relationis realis, aut realis pater­ nitatis. Sufficit enim quod mutetur in esse reali per aliquid absolutum, vel per aliquam novam actio­ nem, el in esse rationis mutetur acquirendo novum respectum primro paternitati reali ; alias sequeretur quod, dum generatur aliqua stilla vel gutta aquro pluvialis, omnes gutta» maris illi roqua les in quanti­ tate, vel similes in qualitate, acquirerent novam relationem rea leni ; et multa alia inconvenientia. Sed nil mirum si arguens talia adducit, quia ipse, 1. Sententiarum (dist. 30 el 31 ), determinat nul­ lam relationem esse ens reale. Ad sextum dicitur primo, quod sanctus Thomas hoc posuit, 3. Sententiarum (dist. 8, q. 1, ari. 5), sicut allegatum fuit in solutione quarti. Sed in Summa nusquam ponit hoc; nec in 5. Metaphy­ sics, in cap. dc Ad aliquid. Immo sic ibi (lect. 17) dicit : « Relativorum quro dicuntur secundum poten­ tiam activam et passivam, attenditur diversitas secundum diversa tempora. Qurodam enim dicun­ tur relative secundum tempus (a) præteritum, sicut quod fecit, ad id qfiod lactum est; ut pater ad lilium, quia hic (C) genuit, ille genitus est; quro differunt secundum fecisse et passum esse. Quro­ dam vero secundum tempus futurum, sicut factu­ rus refertur ad faciendum, etc. b Hem, 4. Senten­ tiarum, dist. H, q. 1, art. 1, q1· 2, sic dicil : α Relatio aliqua desinit esse dupliciter : uno modo, ex corruptione subjecti; alio modo, ex subtractione causai; sicut similitudo esse desinit, quando alter similium moritur, vel quando qualitas quro erat rausa similitudinis, subtrahitur. Sunt autem quro­ dam relationes (piro habent pro causa actionem vel passionem, aut motum, ut in 5. Metaphysics (l. c. 20) dicitur : «piarum (pnedain causantur ex motu, inipiantum aliquid movetur actu, sicut ipsa relatio quro est moventis et moti ; qurodam autem inquanlum habent aptitudinem ad motum, sicut inotivum et mobile, dominus et servus; qurodam autem ex hoc quod aliquid prius rnotuin est, sicut pateret filius, non ex hoc quod est generari nunc, ad invicem dicuntur, sed ex hoc tpiod est generatum esse. Aplitudo autem ad motum, et ipsum moveri, ■ transit;sed motum esse, perpetuum est; quia quod J fartum est, nunquam desinit esse factum. Et ideo . paternitas et filiatio nunquam per subtractionem causro destruuntur, sed solum per corruptionem sub­ jecti per alterutrum extremorum. Et similiter dicenI dum est do affinitate, quro causatur ex hoc quod i aliqui conjuncti sunt, non ex hoc quod conjungun­ tur. etc. b Similia dicit in multis aliis locis, scilicet . quod paternitas fundatur in actione prroterita, el (a) in. — Ad. Pr. (β) Λι«. — hoc Pr. DISTINCTIO VII ET VUE — QUÆSTIO I. non in nltqun præsenti derelicto ex lait actione. Et ideo non est nccesso, in præsenti proposito, illud dictum 3. Sentcntinriun sustinere. Si quis tamen velit illud dictum sustinere, potest diceread hoc argumentum, quod id quod relinqui­ tur ex generatione in patie, potest dici quædam auctoritas principii respectu lilii, vel potestas, aut jus (a). — Et ad hujus improbationem primam, dicitur quod consequentia non valet : quia, licet generatio multiplicetur in Christo, non tamen sub­ jectum relationis ; immo nec est ibi subjectum capax leiii|H>ralis filiationis, ut sæpius dictum fuit. — Ad secundam improbationem, dicitur quod tenens hoc dictum, habet dicere quod ille respectus, in quo fundatur paternitas, non est aliud realiter a pater­ nitate, sed solum secundum rationem. Relatio enim relicta a generatione activa in Patro, potest conside­ rari ut in habitu, ct sic fundat; vel ut in actu, et sic fundatur. Vel, secundum modum loquendi vene­ rabilis Domini Alberti, poti *·! considerari ut conce­ pta, el sic fundat; vel ut exercita t€), et sic funda­ tur. Aliter : quia (γ) potest considerari in natura accidentis inhærenlis, et quoad suum inesse, et sic fundat; \el quoad naturam relationis, et ad aliquid, el sic fundatur. Aliter : quia (c) potest comparari ad suum subjectum, et sic fundat; vel ad suum termi­ num, et sic tundatur. Et inultis aliis imulis potest illud dictum sustineri; licet non sit necesse illud sustineri, quia standum est semper in talibus ulliimr determinationi, quæ hnlietur in Sinnum. III. Ad argumenta Durandi Ad primum Durandi, negatur minor : quia, in casu illo, licet non Iteret realis mutatio ei rea personam Verbi, fieret tainen realis mutatio circa naturam quam deponeret ; el illa natura novum esse et novum suppositum acci­ peret, ut alias dictum fuit. Ad secundum, negatur minor. Quia relatio filia­ tionis non consurgit, in aliis liliis, propler solam dependent iam filii ad matrem ; sed ideo quia natura accepta a matre, constituit suppositum capax talis relationis, vel est iu bili supposito. Non sic autem est in Christo; quia humanitas quam accipit a Matre per generationem, nullum suppositum con­ stituit Ad irritum, negatur major ; quia non propler ali­ quod illorum ibidem adductorum negatur duplex filiatio in Christo, sicut dictum est in solutione primi Scoti. Cum autem ibi adducitur, quod sup­ posito œterno adveniunt ex tempore accidentia abso­ luta, etc ; dicitur quod consequentia non valet : quin suppositum ælernuin, secundum se, non est illiue Pr. (C) exercita. — rxcrrahi Pr (γ) quia, — CHiiii Pr. r/UH». — r/oni Pr /hm. - <35 rapax alicujus accidentis, nisi pro quanto natura sibi unita rapax est accidentis absoluti; non aulein filiationis; liret mullorum aliorum respectuum sit rapax, illo modo quo ponit secunda conclusio, et mullæ solutione * præcedentes. Ad quartum patet responsio perdicia ad primum Aureoli, et ad multa pr.rmlentia. Quia ultima con­ sequentia peccat per fallat iam consequentis 1 non enim omnis relatio realis geniti ad generans, \el originali ad originaria, est filiatio. Ad quintum palet rus|M>nsio |η·γ dicta ad quartum et quintum Scoti. Non enim phnificatio causæ effi­ cientis arguit phiri fica lio nem effectus, nisi adsit pas­ sum rapax multiplicis form.r; quod non convenit in proposito ; quia in CliriMo nihil est rapax filiationis realis temporalis. De responsione ibidem data, dicitur quod non est nocere illam sustinere, sicut dictum est in solu­ tione sexti Aureoli; quia illam sanctus Thomas |Mjsiiit in primis operibus, non autem in ultimis, et sic significat se non illam approbare. Si qui» tamen vult cam sustinere, potest respondere, juxta pnedirla in solutione sexti Aureoli. Unde, ad primam improbationem, potest dicere quod paternitas uno modo fundatur super generationem, scilicet loquendo de fundamento reali, quod est rausa fundati super ipsum ; alio modo fundatur super aliquid derelictum ex (a) generatione, illo modo quo in una el eadem re multiplici secundum rationem, ratio interior Inudatur in ratione priore. — Ad secundam impro­ bationem, dicitur quod in divinis Pater habet aucto­ ritatem respectu Eihi; et dicitur principium ejus. Filius vero dicitur de principio; licet ibi non sit jus, nec subjectio. — Ad tertiani improbationem, patet *i |H idem : — Hæc ille. modo in imaginem, inquantum est imago alterius. Et inter hos duos motus est differentia : quia primus Item, 3, Sententiarum, ubi supra (dist, 9, q. 1, motus, quo aliquid movetur in imaginem, prout est art. 2), qu 4, sic dicit : — Hæc ille. quens est quod ejus imago sit adoranda adoratione Ex quibus potest formari talis ratio: Quandocum*. latria n — II.«-c ille. que res inanimata vel insensibilis honoratur ratione Et confirmatur per dictum Damasceni (de Fid. alicujus naturæ rationalis, tunc idem honor debetur orth., lib. 4, cap. 16), inducentis dictum Basilii utrique. Sed crux Christi est hujusmodi. Igitur dicentis (lib. de Spiritu Sancto) Imaginis honor adoranda est eadem adoratione qua Christus. Sed ad prototypum pervenit, id est, exemplar. Christus adoratur adoratione latria». Igitur et crux. Eamdem conclusionem ponit, 3. Sententiarum, Et in hoc primus articulus terminatur. ubi supra(dist. 9, q. 1, art. 2, q1· 2), cum eadem prolatione. (a) quod. — Om. Pr. (C) direnlc». — dicens Pf. Ex quibus potest formari talis ratio: Eadem reve­ (γ) hyperdulia. — hyperdulia Pr. rentia debetur imagini Christi, inquantum est ejus (a) ul — Om. Pr LIBRI III SENTENTIARUM 138 ARTICULUS II. natura?, sed in lego gratia», postquam Deus factu» est homo. PONUNTUR OBJECTION ES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit Scotiis (dist. 0, q. I ). piobando quod Christus sit adorandus adoratione lalriæ, ratione humanitatis, ct quod humanitas bit ratio talis adorationis. Primo. Quia suminum dominium non consequi­ tur immediate divinam naturam : quia, secundum Augustinum (5. do Trinitate, cap. ull.), Deus non fuit dominus (i) creatura * nisi ex tempore, sicut creatura fuit serva; summum ergo (6) dominium est ratione creationis, per quam creatura accepit totum esse suum a Dm. Sed tanta ratio dominii ridetur Deo competere propter redemptionem, sicut propter creationem. Igitur ita delietur cultus lalriæ Redem­ ptori (γ), ut Redemptor, ratione redemptionis, sicut Creatori, ratione creationis Assumptum de æqua)ilate(3) dominii in Creatore et Redemptore, respe­ ctu creati et redempti, probatur multipliciter. Primo, per illud (I. ad Corinth., G, v. 20) : Empti estis pretio magno, etc. Ergo sum servus ejus, quia redemptus. Confirmatur per Gregarium : ΛΊ7η7 nasci profuit, nisi redimi profuiwt (t); tantum ergo |>oni (ζ) confertur per redemptionem» quantum per creationem. Quod confirmatur: quia per redem­ ptionem confertur Itonum gratia * et gloria·, sed per creationem tantum bonum naturæ. Ex isto conclu­ ditur quod, cum Christus fuerit Redemptor secun­ dum humanam naturam, ergo, secundum istam, ul secundum rationem adorandi, non ut absolute hæc humanitas, sed (η) ul ipsa fuit ratio redimendi, delietur Christo adoratio quæ et Creatori. — H.< *c Scotuti. J 2. — Contra secundam II. Argumentum Durandi.—Contra ea indem(i) arguit Durandus (dist. 9, q. 2), quod nulla imago sil adoramla adoratione lalriæ. Quia» quantumcumque sit unus et idem motus anim.u, quo fertur in imaginem, ut imago, et in rem, nunquam tamen anima dicit imaginem, inquantum e»t imago, esse idem cum exemplari, neque signum, inquantum signum, esse idem cum signato; sed semper est inter ista distinctio in re cl in conceptione animæ. Habitudo enim eorum ad invicem , est relativa ; rela­ tivi autem esse, est ad aliud esse ; rl ideo quod attri­ buitur exemplari vel signato, nunquam attribuen­ dum est imagini vel signo, quantumcumque consi­ derentur sub relatione imaginis vel signi. Et ideo, proprie loquendo, nunquam reverentia exemplaris vel signati debetur signo vel imagini. III. Argumenta Holcot. — Ad idem (6) arguit Holcot, in Postilla super librum Sapientia·, led. 57, Primo. Quia latria est honor soli Deo debitus. Sed nulla imago est Deus. Ergo nulli imagini debe­ tur talis honor. Ergo contradictionem includit, dicere quod lati ia sit honor soli Deo debitus, et tamen quod debentur imagini Christi. Secundo. Si idem honor debetur Christo et ima­ gini, ergo idem honor debetur lapidi et Christo; et per consequens, idem honor debetur Deo et crea­ tura; quod non est dicendum. Tertio. Quia qui honorat aliquem honore lalriæ, confitetur illud esse Deum. Ergo} si aliquis possit licite adorare imaginem cultu lalriæ, potest licite profiteri, protestari et confiteri aliud a Deo esse Deum. § 3. — Contra tertiam conclusionem conclusionem Argumentum Durandi. — Contra tertiam conclusionem arguit Durandus (dist. 9, q. 2, ad 3nm I. I. Argumentum Henrici. — Contra secundam quoad illud quod adducitur de 3. Sententiarum conclusionem arguit Henricus, 4. Quodlibelo, q. 2: Lotiia, inquit, nulla imago est adoranda ; quia Deu i t dist. 9, q. I, art. 2, qu 4 ). scilicet quod ipsi cruci nulla potest fleri imago, dicente Damasceno (dc Eid. in qua Christus pependit, dcdæatur aliquis honor in se» ul est res qmrdam Christi, — dicens quod istud urth lib. 4, cap. 1G : infigurabilis Dei quiit non valet. Quia illud quod non potest esse subje­ potcd facere imaginem ? Et ideo in veteri testa· mento non erat usas imaginum, nec in lege ctum suscoptivurn sanctitatis vel virtutis, non potest essi» secundum se terminus adorationis. Sed lignum crucis in qua Christus pependit, non esi subjectum Misceplivuiii sanctitatis aut virtutis. Ergo secun­ 11) daimnui —/>ruf l'r.. (S) erga. — enim Pr. dum se non potest csh» terminus adorationis. Nun­ (γ) Pedemplori. — redemptioni Pr quam ergo cruci Christi debetur aliquis honor, nisi xgualitatc. — essential i late Pr. (i) lire terha desumuntur ex bencJkliont’ cerei puscha- inquantum ducit in rernomoralionem Christi ; quod ih (0 boni. — tonum Pr. (fj sed — secundum Pr (a) Contra eaindem. — tecundo Pr (C) Ad idem Tertio Pr. DISTINCTIO IX. — QÜÆ.STIO I. fncil figurata, vel signata (a). Aliæ autem solum hoc faciunt ratione flgunc, — Hæc ille. Et in hoc secundus articulus terminatur. Anien. AHTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES — Ad AUGUMENTA CONTO V PHIMAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium articulum, restat prafatis objectionibus resjiondere. Et ideo ad argumenta Scoti contra primam conclu­ sionem dicitur. Et Ad primum quidem, dicitur primo, quod sum­ inum dominium, si accipiatur pro relatione tempo­ rali ad creaturam Deo subjectam et servientem, non consequitur immediate divinam essentiam, nec etiam divinam potentiam, hoc modo, quod, ea sola posita, sine quocumque exlrinseco termino, insur­ gat relatio dominii ; sicut nec similitudo immediate consequitur qifalitatem illo modo ; quia omnis relatio requirit fundamentum et terminum. Si autem arguens intelligat quod relatio dominii non conse­ quitur divinam essentiam vel |>otentiam immediate, hoc modo quod requirit aliquod fundamentum ex parte Dei, prater divinam essentiam et ejus attri­ buta, puta aliquod creatum, — falsum est. Nec dictum Augustini contra hoc militat : quia non ideo ex tempore Deus habet relationem dominii ad crea­ turam, quia ex tempore habeat fundamentum illius relationis; sed ideo quia ex tempore, et per creatio­ nem, incipit terminus illius relationis, licet funda­ mentum sit ælernum. Dicitur secundo, quod prima facie videretur quod non tanta ratio dominii competit Deo, respectu crea­ ture, ratione redemptionis, sicut ratione creationis. Tum quia opus redemptionis fundatur in opere crea­ tionis; non enim redimitur, nisi quoti creatum est ad imaginem Dei. Tum quia opus redemptionis non consummatur nisi per creationem ; quia gratia et gloI ia sunt per creationem. Tum quia opus redemptio­ nis non conservatur nisi per creationem. quia crea­ tio et conservatio sunt eadem actio in Deo, ut visum est in secundo (2 Sentent., dist. I , q. 2). Tum quia opus creationis se extendit ad omnia quæ sunt in creatura, non autem opus redemptionis ml omnia qua) sunt in redempto. Tum quia opus creationis arguit primarium dominium, non autem opus red­ emptionis, ut prascindit ah opero creationis. Sed, istis non obstantibus, conceditur quod tanta ratio dominii competit Kedem pior i sicut Creatori, propter rationes quas arguens adducit; quibus annuit san- (a) vel signata. — ct non figurata Pr. clue Thomas, 1· 2 *, q. 113, art. 0, ubi determinat, pent Augustinum, quod justificatio impii est majus opus quam creatio cœli et terra. Dicit enim sic : « Opus aliquod potest diei magnum dupliciter. Uno motio, ex parte modi agendi; et sic maximum e?t opus creationis, in (i) quo ex nihilo (X) aliquid fit. Alio motio potest opus dici magnum, propter magni­ tudinem ejus quoi iit; ct secundum hoc, majus opus est justificatio impii, quæ terminatur ad bonum æternum divinæ participationis, quam creatio cœli et terra, quæ terminatur ad Ixmum natura muta­ bilis. Et ideo Augustinus, cum dixisset (in Joannem, tract. 72) quod ma/tu rst ut ex impio fieret justus, quam crenre ccelum et terram, subjungit : Cœlum enim ct terra transibit, praedestinatorum autem salus et justificatio permanebit. » — Hæc ille. — Hem. ibidem, in solutione secundi, sic dicit : α Bonum universi est majus quam bonum particu­ lare unius, si accipiatur in eodem genere utrumque. Sed bonum gratiae unius ot majus quam bonum natura lotius universi. > — Hæc ille. —Similiter ponit, 4. Sentent., disL 17, q. 1. art. 5, qu 1. — Ex quibus patet quod opus creationis non majus est opere redemptionis, si loquamur de creatione bono­ rum naturalium, immo minus; et consequenter, quod opus redemptionis curn suo effectu, tantuin vel majus exigit et infert dominium quam opus crea­ tionis bonorum pure naturalium. Dicitur tertio, quod, dato quod ista duo opera arguant æqualc dominium, argumentum nihil con­ cludit contra nos; quia dicetur quod, sicut divinitas est primum principium creationis, ita et redemptio­ nis, ct non humanitas. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. W, art. 5 : < Ad hoc, inquit, quod aliquis redimat, duo requiruntur scilicet actus solutionis, et pretium solutum. Si enim aliquis solvat, pro redemptione alienjus rei, pretium quod (e) non e>t suum, sed alienus, non ipse dicitur redimere prin­ cipaliter, sed magis ille cujus est pretium (t). Pre­ lium autem redemptionis nostra est sanguis Chri­ sti, vel vita ejus corporalis, quæ est in sanguine, quem ipse Christus exsolv it. Unde utrumque eorum ad Christum perlinet immediate, inquantum e»l homo; sed ad lotam Trinitatem, sicut ad causam primam et remotam, cujus erat et ipsa vita Christi, sicut primi auctoris (ζ), et a qua inspiratum fuit homini Christo ut pateretur pro nobis. Et ideo e *se immediate Redemptorem, est proprium Christi, inquantum est humo; quamvis ipsa redemptio |iossit attribui loti Trinitati, sicul prima * causas. » — H.ec ille. — Item, ibidem, primo loco, arguit sic : (a) in. — »6i Pr. (C) nihilo. — nullo Pr. (γ) itt/unk. — mrnlialc Pr. (ê) jnctium quod. — fi Pr. (t) pretium. — Om. Pr. (ζ) auctoru. — actorii Pr .-------------------------- -- ' ■ ·■ 110 LIBRI III. SENTENTIARUM < Dicitur, inquit, in Psalmo («30, v. 6) : Redemi­ sti me, Domine, Deu * veritatis Sed esx» Dominum Deum veritatis, commit loti Trinitati. Ergo non est proprium Christo. * Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod Glossa sic exponit : Tu, Domine, Ditia veritatis, rrdemisti me in Christo clamante : In mimus tua * com­ mendo spiritum meum. Et sic redemptio imme­ diate pertinet ad hominem Christum, principaliter autem ad Deum. » Item, secundo loco, arguit sic : < Ille dicitur redimere, qui dat pretium redemptio­ nis. Sed Deus Pater dedit Filium suum redemptio­ nem pro peccatis nostris, secundum illud Psalmi ( 110,1.9): Redemptionem misit Dominus pupulo suo; ubi (a) Glossa dicit : id est, Christum, qui dat redemptionem captivis. Ergo non solum Chri­ stus, sed etiam Deus Pater nos redemit. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod pretium nostræ redemptionis homo Christus solvit immediate, sed de mandato Patris, sicut primordialis auctoris (t). d — ll.ee ille. — Ex quibus patet quod, sicut tola Trinitas est primum principium creationis, ita et redemptionis; el con­ sequenter, non humanitas, sed divinitas; hoc addito, quod nec humanitas, nec. aliqua ejus pars, I fuit sufficiens pretium redemptionis, nisi ex unioni· ad divinitatem in persona Verbi. De hoc sanctus ' Thomas, 3 p., q. 48, art. G, sic dicit : s Duplex est efficiens : principle, et instrumentale. Efficiens quidern principale humanæ salutis, Densest. Quia vero humanitas Christi est divinitatis instrumentum, ex consequenti omnes actiones el passiones Christi in.stnimentaliter operantur, in virtute divinitatis, ad salutem humanam. Et secundum hoc, passio Christi efficienter (γ) causal salutem humanam, s — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione ad pri­ mum, sic dicit : < Passio Christi, relata ad Christi carnem, congruit infirmitati assumpte. Relata vero ad divinitatem, consequitur ex ea virtutem (o) infi­ nitam, secundum illud t. Corinth. 1 (v. 23) : Quod infirmum est Dei, fortius crt hominibus; quia scilicet ipsa infirmitas Christi, inquantum est Dei, habet virtutem excedentem omnem virtutem humanam, i» Item, in solutione secundi, sic dicit : < Passio Christi, Iicet sit corporalis, habet tamen (e) virtutem spiritualem ex divinitate unita, etc. d — Ex quibus patet ad argumentum. Quin, licet huma­ nitas Christi operata sit ad nostram redemptionem, hoc tamen fecit ut agens instrumentale et secunda­ rium et minus principale, ct non ut agens principle aut primarium; et semper fuit ut quo, et non ut quod. Et ideo non arguitur quod humanitas fuerit G regoru. — Ad Pr (β) auctori» — actori» Pr. (γ) efprient er — e(prae iter Pr (£) virtutem, — virtute Pr. It) tamen. — Om. Pr ratio adorationis latriæ ; quia nihil est ratio talis adorationis, nisi sit primaria ratio dominii el erra­ tionis, ac redemptionis, justificationis ac glorifica­ tionis rerum. £ 2, — AD ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Henrici. — Ad primum contre secundam conclusionem, respondet Bernar­ dus de Gannato, quod immo imago crucifixi, inquan­ tum représentât divinum suppositum crucifixum, adoranda est adoratione latria·. « Certum, inquit, est enim quod Deo debetur vere latria. Deus (a) autem vere crucifixus est. Et ideo, quia non stat mens in imagine ut est rqs, sed ut repræsentat Deum crucifixum, imago crucifixi debet adorari latria. Dei autem, ut Deus non humanatus, non potest esse aliqua imago ipsum repnesentans perfecte, sed solum ut effertus causam. o — Hæc ille. II. Ad argumentum Durandi. — Ad ai-gumentum quod est Durandi, dicitur primo, quod, cum anima vel aliqua ejus potentia fertur in imagi­ nem ut imago est, licet non affirmet quod imago est res cujus est imago, non tamen oportet quod quo­ libet tali actu neget unum ab alio, aut formet duos conceptus distinctos do illis; immo, eodem conce­ ptu, potest utrumque concipere, unum in ordine ad aliud. Nec valet ratio in oppositum : quia, sicut illa quæ Mint unum in re, potest intellectus diversis conceptibus concipere, ita illa quæ sunt real iter distincta, potest unico conceptu concipere, et judi­ care quomodo unum illorum est ad aliud, licet non habeat semper duos conceptus totaliter distinctos, quorum unus sit ad alium, potissime in relativis, quorum unum clauditur in conceptu alterius. — Dicitur secundo, quod, licet signum et signatum, exemplaret imago, realiter, semper, et quandoque conceptibiliter distinguantur ; tamen quandoque, et philosophi, el theologi, ea quæ dicuntur de uno, attribuunt alteri; simi dicit sanctus Thomas, de Veritate, q. 4, ari. 8, ubi quærit : Utrum omne quod factum est, sit vita in Verbo. Unde, ibidem, sic dicit : < Similitudo creatunn in Verbo, est vita ejus. Similiter etiam similitudo crealiinr est quo­ dammodo ipsa creatum, per modum illum quo dici­ tur qyiod anima est quodammodo omnia. Ùnde ex hoc quod similitudo creaturæ in Verbo, est produ­ ctiva et motiva creatunn in propria natum exsisten­ tis, quodammodo contingit ut creaturo seipsam moveat, el ad esse perducat (G), inquantum scilicet producitur in esse, el movetur a sua similitudine in Verbo exsistente. Et ita similitudo creaturo· in (а) Drut. — Dominu» Pr. (б) perdurat produrat Pr. IU DISTINCTIO IX. — QUÆSTIO I. Verbo, est quodammodo vita creaturæ. > — Hæc 1 dle. — Et in multis aliis locis dicit quod ideo omnis creatum dicitur esse vita in Deo, quia similitudo el idea creatunn est vita in Deo. — Dicitur tertio, quod reverentia quæ exhibetur signato et ' cxemplato, non debet exhiberi signo vel imagini soo- i rsum a signato et exemplato, nec ut est res quædam distincla, sed inquantum est unum cum exemplato 1 et signato. Nec reverentia sistit (a) in imagine, srd . tendit (6) ad exemplar : ut sic adorare crucem, sit I adorare Christum crucifixum, ut est propter nos crucifixus; ita quod Christus et crux sint unum totale objectum adorationis; tamen talis adorationis ratio non est crux , sed divinitas crucifixi. III. Ad argumenta Holcot. — Ad primum Holcot, dicitur quod latria est honor soli Deo debi­ tus perse; sed de per accidens, vel per aliud, potest exhiberi aliis a Deo. Et hoc declarat Durandus (dist. 9, q. 2), dicens quod n honor latria·, vel cujuscumque alterius reverentiæ, potest alicui exhi­ beri dupliciter : scilicet per se, et per accidens. Per se exhibetur ei in quo est causa talis honoris; |»er accidens autem, exhibetur ci in quo non est causa talis honoris, sed habet aliquam habitudinem ad illud in quo est causa. Potest autem aliquid habere habitudinem ad Deum, cui per se debetur honor latriæ, dupliciter : uno modo, quia incidit in idem secundum (γ) suppositum, sicut est humanitas Chri­ sti; alio modo, quia non tendit (3) in idem secun­ dum suppositum, sed habet solam habitudinem exlrinsccam ad ipsum, ut Mater, crux el imago, etc. u. — Hæc ille. — Ex quibus patet ad arçumentum. Ad secundum dicitur quod consequens quod infer­ tur ibi, non est inconveniens, scilicet quod idem honor debetur Deo et creaturæ, sane intelligendo, scilicet quod idem honor qui debetur Deo per se, potest exhiberi creaturæ per accidens, non ut seor­ sum a Deo tali adoratione adoretur, sed simul cum Deo. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 25, ari. 3, in solutione secundi : « Apostolus, inquit, prohibet communicare infructuosis operibus gentilium . com­ municare autem eorum operibus utilibus, non pro­ hibet. Adoratio autem imaginum est inter infru­ ctuosa opem computanda, quantum nd duo. Primo quidem, quantum ad hoc quod quidam eorum ado­ rabant ipsas ut quasdam res, credentes in eis aliquid veri numinis esse, propter respon&i qua? dæmones in eis dabant, ct alios mirabiles effectus hujusmodi. Secundo, propter res quarum erant imagines; sta­ tuebant enim imagines aliquibus creaturis, quas in (а) fiitiL — natat Pr. (б) lendit, — tenetur Pr. (γ) fecundum. — Om. Pr. (ΐ) tendit. — cedit Pr. eus veneratione latriæ veneralmntur. Nos autem ad­ oramus adoratione latriæ imaginem Christi, qui est xenis Deus, non propter ipsam imaginem, sed propter rem cujus est imago. » — Hæc ille. A«1 tertium dicitur quod majoreslvera,riintelligatur de illo quod |»er se adoratur latria, et est ratio talis adorationis. Falsa est autem , si intelligalur de illo cui exhibetur talis adoratio solum de per accidens, nec ut lationi adorationis. Modo creatura isto secundo modo adoratur veneratione latriæ, et non primo modo, ut dictum est §3. — Ad argumentum contra tertiam conclusionem Ad argumentum Durandi. — Ad argumen­ tum contra tertiam conclusionem, conceditur totum argumentum ; quia illud quod sanctus Thomas dicit in 3. Senienharuni, videtur correxisse in 3 p. (q. 25, ari. 4), ubi expresse dicit, ut allegatum est in Ici lia conclusione, quod rei inanimate, aut insen­ sibili, vel irrationali, non debetur alius honor seor­ sum ab honore qui debetur naturæ rationali, ratione cujus res irrationalis veneratur secundum idem. Ad argumentum pro parte negativa questionis, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 25, art. 2, in solutione tertii, dicens : < Adoratio latriæ non exhi­ betur humanitati Christi, ratione sui ipsius, sed ratione divinitatis cui unitur, secundum quam Christus non est minor Patre. » — Hæc ille. Et hæc de quaestione sufficiant. De qua benedi­ ctus Dens. Arnen. DISTINCTIO X. QUÆSTIO I. UTRUM CHRISTUS, SECUNDUM QUOD HOMO SIT PERSONA DIVINA inc.A decimam distinctionem 3. Senten­ tiarum, quæritur ; Utrum Christus, secundiun quod homo, sit Deus, \el per­ sona divina. Et arguitur quod sic. Christus, secundum quod homo, est persona, et non alia quam divina. Ergo Christus, secundum quod homo, est jiersona divina. Prima pars antecedentis patet. Quia Christus, secun­ dum quod homo, est substantia rationalis naturæ; non autem substantia universalis; eigo substantia individua. Sed nihil aliud est persona, quam ratio· LIDRl III. SENTENTIARUM UO nn/t< nature individua substantia, nt (licit Itoetiiis in lib. de Duabus Naturis. Ergo Christus, Mcundum quod homo, est persona. In oppositum arguitur sic ; Christus, secundum quod homo, non est pernma aternn. Si ergo, secun­ dum quod homo, sil persona, sequeretur quod in Christo sint dùæ persona *, una temporalis, el alia Horna, quod est erroneum. In hac quaktiono sunt 1res articuli. In primo ponuntur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio : Quod ista propositio, Chri­ stine secundum i/ikm/ cs/ homo, rs/ Ihiis. est vera In uno gemui, ct falsa In nilo; innuis tamen est neganda qitntn concedenda. Hanc pmi sanctus Thomas, 3 p.. q 16, art. II, tibi sic dicit : α Iste terminus homo, in reduplica­ tione poositi; el sic, cum suppositum natura * * humana in Christo sil jiersona Filii Dei, cui perse convenit isse Deum, verum e>l quod Christus, secundum quod homo, sil D?tis. Quia tamen terminus in reduplicatione positus, magis proprio tenetur pro natura quam pro supposito, ideo magis est ista neganda, Christus, secundum quod homo, est Dt iw, quant sit affirmanda. » — Hæc illo. Ex quibus pole^l formari talis ratio: Illa propi­ tio e *t in uno sensu vera, et in alio falsa,quæpotest quandoque designare quod natura humana sit natura divina, ct quandoque quod suppositum humanum sil suppositum divinum. Sed sic est do ista, C/eriMu.s, secundum quod homo, est Drus. Igitur, etc. — Item : Illa propositio magis est neganda quam affirmanda, qua * magis declinat ad sensum falsum quam ad verum, Sc«l ista est hujus­ modi. Igitur, etc. Eamdem ponit, 3. Sentent., dii. 10,q. l,art. 1, qu 1, ubi sic dicit : a Id quod in aliqua propositione ^duplicator cum (a) hoc quod dico, secundum quod, esi illud per *quod prædicamentum convenit subjecto. Unde oportet quod aliquo modo sil idem cum subjecto, et aliquo modo idem cum prædicato : (a) eunt. — tamen Pr. sicut medius terminus, in syllogismo affirmativo, ad praedicatum quidem (a) habet comparationem sicut ad id (£) quod perse consequitur ad ipsum (nil enim convenit alicui secundum quod est animal, nisi illud animali (γ) conveniat per se, secundum querneumque modum dicendi per se); ad subjectum autem com|iaraltir sicut ad (g) id quod in subjecto aliquo modo includitur. Includitur autem in subjecto ipsa substantia subjecti, et antecedentia, sicut cause (c), el consequentia, sicut accidentia. Substantia autem subjecti est ipsum subjectum, ct natura ejus. El ratione omnium istorum potest aliquid attribui Chrislo, el cuilibet homini. Si enim aliquid attri­ buitur homini ratione principiorum procedentium, sic dicimus, quantum ad causam materialem, quod homo, secundum quod Csl compositum ex contra­ riis, e>t corruptibilis; quantum ad causam forma­ lem, dicimus quod homo. secundum quod habel animam rationalem, esi ad imaginem Dei; quan­ tum vero ad causam efficientem, dicimus quod Petrus, secundum quod natus est de (ali patre, est ejus ; quantum autem ad finalem, dicimus quod homo, secundum quod esi ad beatiludinem ordinatus, oportet quod sil immortalis quoad ani­ mam. Si autem attribuatur aliquid homini ratione accidentium, sic dicimus quod homo, secundum quod est coloratus, est visibilis. Si autem attribui­ tur aliquid homini ratione ipsius suppositi, sic dici­ mus quod Socrates, secundum quod Socrates, est individuum. Si autem ratione nalunc, >ic dicimus quod homo, secundum quod homo, est animal. Secundum hoc ergo dicendum (ζ), quod, cum dici­ tur, Christus, secundum quod homo, cut Deus, ly homo potest replicari ratione humana * *; natura el sic esi falsa, quia natura * * humana non per se competii, inquantum talis natura, ul divinæ nnluræ uniatur. Si autem replicatur ratione suppositi, cum suppo>itum humanæ natur.e in Chrislo sil supposi­ tum ælernum cui per se convenit esse Deum, erit vera. Quia tamen hoc nomen homo non imporlal aliquod determinatum suppositum humana? natura *, nisi per demonstrationem adjunctam, el solum cui­ dam supposito humanæ naluræ determinato conve­ nit (η) per se esse Deum; ideo, nisi aliquid addatur vel intelligatur (0), non csl simpliciter concedenda, Christus, secundum quod horno, est Deus. > — Hæc ille. Secunda conclusio est qupd Ista propositio, (>l quifieni. quoti Pr. (6) Μ. — Om. Pr. (γ) unlmafi. — alter Pr. (B) t ætetua. Nullum autem ætemum convenit Clinsto, secundum quod homo, proprie loquendo. Unde hæc non est u»ra. Christus, secundum quod homo, est persona, nisi reduplicelur suppositum hominis, ul dicatur : Christus, secundum quod iste homo, est persona ; hoc enim verum est. λ — Hæc ille. Similia |>onit, 3 p., q. 16, art. II, in solutione tertii, ubi sic dicit : α Cum dicitur, iste homo, pronomen demonstrativum trahit hoc nomen homo ad suppositum. El ideo hæc est magis vera. Chri­ stus, secundum quod iste homo, est Deus, quam ista, Christus, secundum quod homo, est Ileus. > — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ralio : Ad verita­ tem propositionis redupliralivæ. sufficit quod pnedicatum per se conveniat ei quod reduplicatur, sub­ jecto autem principali conveniat simpliciter. Sed lurc pro|)ositio, Christus, secundum quod iste homo, est Deus, est rvduplicativa; et ejus praedica­ tum per se convenit huic quod dico, iste homo, quod reduplicatur (a). Igitur ipsa est vera. El in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES Argumenta Durandi (a) significat. — signat Pr (C) utraque. — tccunda Pr. — Quantum ad secun- (a) mtapticatur. — rrduciliir Pr IU LIBRI ill. SENTENTIARUM dum articulum, objiciendum est contra conclusio­ nes. specialiter contra tertiam, contra quam arguit Durandus (dist. 10, q. 1 )♦ Primo. Quia hoc pronomen i>lc non demonstrat suppositum æternum, nisi quatenus importatur nomine hominis. Ergo sic demonstrat, sicut ibi (a) importatur in (6) nomine hominis. Sed ibi, ratione implicationis, importatur formaliter, cl non matenaliter, hoc est. non secundum se, sed ut est habens talem naturam, quæ sil ratio convenicntiæ predi­ cate cum subjecto. Ergo sic demonstratur. Ergo non veriiicatur propositio, nisi natura nomine hominis importata, sil ratio quare esse Deum conveniat Chri­ sto. Non autem est sic. Igitur, etc. Ad probationem minoris, permittit quod implicatio secundum quod, si proprie sumatur (γ), importat causam inhærenliæ prædicati ad subjectum, proximam vel remotam. Sed considerandum est, ut dicit, quod terminus concretus positus in prædicato, vel in quacumque implicatione circa subjectum (o), tenetur formaliter pro natura, et non materialiter pro supposito : non quod terminus concretus unquam supponat formaliter (t) pro natura in recto, ex quacumque parte jk)natur; quia tunc talis propositio esset falsa; ut si dicatur, Socrates est homo, \cl Socrates (ζ), secun­ dum quod homo, est rationalis; tunc enim esset sensus quod Socrates esset natura humana, vel quod Socrates, secundum quod est natura humana, esset rationalis. Sed pro tanto dicitur teneri formaliter ex parte prædicati, vel implicationis, magis quam ex parte subjecti, quia quando terminus concretus ponitur ex parte subjecti, magis accipitur secun­ dum id (η) quod est aliquid in se, quam secundum id quod est habens aliquam naturam : ut si dicatur, Album currit, album magis stat ibi pro eo quod est aliquid in se subsistens, quam secundum quod est habens talem naturam, scilicet albedinem ; quamvis enim (6) non possit verilicari propositio nisi cur­ renti insit albedo, tamen (t) albedo non eat causa quare cursus insit Socrati, vel cuicumque suppo­ sito currenti ; unde ct non album potest currere. Sed quando ponitur ex parle prædicati, vel cum impiiratione, ut dicendo, Homo est albus, vel Socrates, secundum quod est albus, disgregat, ibi prædicatum non convenit subjecto nisi ut est habens talem naturam; ita quod quando implicatio est vera, ipsa est causa quare prædicatum est in subjecto. Ex qui­ bus patet quod quxdibet harum est simpliciter falsa, Christus, secundum quod homo, est persona, et ibi — Om. Pr. (β) in. — Om. Pr. (γ) ju proprie tunialur. — proprie sumitur Pr. (i) circa ru6/cctuni. — Om. Pr. (t) formalité?. — Om. Pr. (Q Socralei. — Om. Pr. (n) id. — Om. Pr. (I) mini. — Om. Pr. (il tamen, — cum Pr. Christus, secundum quod hie homo, est persona ; quia implicatio importat causam inhærenliæ prædi­ cati ad subjectum, quantum ad naturam per termi­ num implicationis importatam; nunc ita est, quod natura importata per hoc nomen homo, vel iste homo, non est causa remota vel propinqua quare Christo competat esso personam. Ergo quælilwt harum est falsa : Christus, secundum quod homo, exi persona; Christus, secundum quod isto homo, est persona. Secundo arguit, dicens quod non valet illud quod dicit nostra conclusio, scilicet quod non oportet prae­ dicatum convenire subjecto ratione omnium quæ implicantur, sed solum ratione unius. Quia cuin dicitur, Christus, inquantum iste homo, prono­ men demonstrativum non est pars implicationis (a), sed demonstratio ejus. Et ideo oportet quod propo­ sitio verificelur ratione alicujus formaliter importati nomine hominis; quod non est in proposito. Tertio. Quia, quamvis non oporteat prædicatum i nesse subjecto ratione cujuslibel implicati absolute, tamen, si implicatio cadit sub reduplicatione dicente causam, oportet quod prædicatum insit subjecto ratione omnium implicatorum ; ut in omnibus palet. Unde sicut hæc est vera, Iste homo est persona, demonstrato Christo, ita et hæc, Homo est persona, non solum pro hominibus puris, sed pro Christo. Ergo similiter, si ista est falsa, Christus, secun­ dum quod homo, est persona; eadem ratione, hæc est falsa, Christus, secundum quod iste homo, est persona. — Hæc ille. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondendum est objectionibus supradictis. El Ad primam quidem, dicitur primo, quod, posito, sed non concesso, quod hoc pronomen iste non demonstret suppositum æternum nisi ex additione hujus nominis homo, non tamen sequitur quod illo eodem modo demonstret suppositum æternum, sicut importatur per hoc nomen homo in absentia prono­ minis, sicut in hac reduplicati va, Christus, secun­ dum quod homo, est persona, in qua tenetur for­ maliter. Immo oportet quod hoc pronomen aliter demonstret, et lux: nomen homo aliter importet suppositum, puta magis materialiter quam formaliter. Cujus ratio est : quia, cum pronomina signifi­ cent puram substantiam sine qualitate, id est, sup­ positum sine expressione quidditatis, ideo eorum (a) eil part iniplicahonit. — whun implicatur Pr. DISTINCTIO X. — QÜÆ8TI0 I. 145 additio nd nornina concreta, trahit illa ad standum [ importata per hoc complexum, sit causa talis inhæ­ pro suppositis |>otius quam pro quidditate, et magis renliæ : puta forma importata per ly iste, qui esi materialiter quam formaliter, qunnlumcumque redu­ proprietas æterna constitutiva personæ Filii Dei ; et plicatio cadat super aggregatum ex pronomine humanitas importata |ær ly homo. demonstrativo et nomine concreto, — De hoc san­ Et sic patet quod argumentum non procedit, pro­ ctus Thomas, 3 p., q. 16, ari. 10,sic dicit : α Nomen pter tria falsa quæ assumit. El licet ista responsio sumptum cum reduplicatione, magis proprie tene­ sufficiat ad hominem, quantum ad duo dicta ultima; tur pro natura quam pro sup|>osito : sumitur enim ' videtur tamen quod standum est in primo dicto in vi prædicati, quod tenetur formaliter ; idem responsionis, scilicet quod nec ly homo, nec ly iste enim est dictu, G7i rutus, secundum quod homo, homo tenetur in illa reduplicativa formaliter, s*k1 ac si dicaretur, Christus, secundum quod est homo. materialiter pro supposito ælerno subsistente in dua­ Et ideo est magis concedenda quam neganda, Chri­ bus naturis, et non formaliter el precise pro aliqua stus, secundum quod homo, est creatura. Si tamen illarum. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., adderetur aliquid per quod traheretur (a) ad suppo­ dist. 10, q. 1, art. 1, q1· 2, sic arguit (arg 2) : < Christus, secundum quod Deus, caret maire. Si situm, esset propositio magis neganda quam conce­ denda; puta si diceretur, Christus, secundum quud igitur, secundum quod isle homo, est Deus; ergo, hic homo, est creatura, n — Hæc ille. — Ex qui­ secundum quod iste homo, caret matre. » Ecce bus patet quod pronomen demonstrativum, additum argumentum. Sequitur responsio : < Cum, inquit, nomini concreto, sive in predicate, sive in redupli­ dicitur, iste homo, demonstratur suppositum dua­ rum naturarum, quarum utraque caderet in diffi­ catione, retrahit illud, ne teneatur formaliter, seu pro natura ; sed facit illud stare materialiter, seu pro nitione ejus, si diffiniri posset. Et ideo ea quæ sunt utriusque nature, per se ei conveniunt. Et ideo supposito. Dicitur secundo, quod, dato quod reduplicatio (6) Christus, secundum quod iste homo, est Deus; et, cadens super pronomen demonstrativum singulari· secundum quod iste homo, est homo. El similis est ratio de illis quæ consequuntur ad alterutram natu­ zans nomen concretum, faceret illud complexum rarum. Unde, secundum quod iste homo, est habens stare formaliter, non tamen sequitur, sed est fallacia matrem, et carens matre ; nec unum excludit aliud, consequentis, quod stet pro forma specilica : sufficit enim quod stet pro natura individui singulanzala, cum non sint opposita, quia non secundum idem vel pro proprietate constitutiva individui. El si illo conveniunt, n — Hæc ille. — Item, arguit sic modo stet in ista, Christus, secundum quod iste (arg. 1) : < Omne quod predicatur de altero secun­ dum quod aliquid, oportet quod sit diffinitio, vel homo, est Deus, vel persona, propositio vera est. Nam sensus est iste : quod Christus ex eo ex quo(y) pars diffinitionis, aut per se accidens illius secun­ habet proprietatem personalem constitutivam hujus dum quod predicatur; sicut cum dicitur : Petrus, suppositi, quod est humanum, et in quo natura secundum quod homo, est animal rationale mor­ tale; vel, secundum quod homo, est risibilis (s). humana habet istam singularem personalitatem, est persona, vel Deus. El iste sensus est verus : Ecce argumentum. istam filiationem, necessario est Deus vel persona; Sequitur responsio : < Sicut, inquit, aliquid est de quicumque taliter suppositat humanam naturam, diffinitione speciei, quod non est de diffinitione sicut Christus suppositat, necessario est Deus et |ær- generis; ita aliquid esset de diffinitione individui, sona; et in quocumque supposito natura humana si diffiniretur, quod non est de diffinitione speciei ; sicut pal's materiæ, ut dicit Philosophus, 7. Meta­ 11 I I 1 physics (t. c. 35). Unde, licet Deus non sil pars principio, illud est Deus. Dicitur tertio, quod, dato quod ad veritatem pro­ diffinitionis hominis, esset tamen pars diffinitionis hujus hominis Christi, si diffiniri posset, ratione positionis reduplicativæ requireretur quod illud Verbi. Unde patet quod est per se. » liem, arguit quod implicatur, vel reduplicatur, sit ratio inhærentiæ prædicati ad subjectum, non tamen oportet sic (arg. 3) : u llemote eo secundum quod aliquid alicui convenit, ulterius ei non convenit. Sed remoto quod sil causa vel ratio talis inhærenliæ secundum quodlibet sui, ut dicit tertia conclusio. Et ideo, dato I a Christo quod sil hic homo, adhuc convenit ei esse quod hoc complexum, iste homo, teneatur formali· Deum : quia ab ælerno fuit Deus; non autem ab ælerno fuit hic homo. Ergo Christus, secundum 1er in ista, Christus, secundum quod iste homo, est Deus, non tamen oportet quod omnis forma quod iste homo, non est Deus. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : u Dicendum quod remoto a (a) traheretur. — trahetur Pr. (S) reduplicatio. — reduplicatione Pr. (γ) ex quo. — Om. Pr. (a) ircundum quod homo, est risibilis. — quod e^t risi­ bile Pr. \. — 10 IU LIBRI III. SENTENTIARUM Christo toto hoc quod importatur cum dico, iste home, non convenit ei esse l)eum; quia ibi inclu­ ditur natura divina et humana. Sed remota altera, scilicet humana natura, sequitur quod Filius Dei non possit dici iste homo. Ratione tamen illius naturæ, scilicet humanæ, non verificatur predicts locutio. El est simile sicut si dicatur : Petrus, inquantum homo, sentit; quia remoto rationali per intellectum, non erit homo, el erit sentiens, ut dicitur in libro de Calais (prop. I ). > — Hæc ille. — Ex quibus apparet manifeste, quod in dicta reduplicaliva non oj>ortet quod ly iste homo tenea­ tur formaliler pro natura humana precise, nec pro divina precise, sed materialiter pro supposito inclu­ dente duas naturas, et quodammodo constituto ex duabus naturis. — Item, in huc argumento quod­ dam falsum assumitur fundamentum, scilicet (a) quod totum aggregatum et complexum ex termino communi el pronomine demonstrati\o, eodem modo supponat sicut supponeret terminus communis sine tali pronomine sumptus; quod est falsum, ut patet omni logico. — Item, aliud falsum, scilicet quod hoc pronomen iste non habet quod demonstret mip- i positum æternum, nisi ratione hujus termini homo. Hoc enim falsum est : quia sine tali additione potest Filium Dei, immo quamlibet divinam personam, I demonstrare (C), ad placitum loquentia. Immo, per I oppositum, hic terminus homo non habet quod sup- ! ponat discrete pro Filio Dei, nisi ex additione pro- I nominis, sicut nec pro aliquo alio homine. | Ad secundum patet responsio per predicla ; quia non valet consequentia (γ). Quia, licet ly homo implicetur et reduplicetur, non tamen oportet quod illa reduplicatio sit ratione nature, nec ratione alicujus importati formaliler per hoc (o) quod dico homo; sed sufficit quod fiat ratione alicujus impor­ tati per hoc complexum, vel alleram ejus partem, iste homo. Sic autem est in proposito. Ad teriium, negatur antecedens. Nec valet pro­ latio : quia, licet ad veritatem reduplicati vae exiga­ tur quod predicatum vocificetur de qualibet prie complexi reduplicati, sicut arguens bene proliat; non tamen oportet quod de qualibet veri licetur cum hoc quod (t) dico secundum quod, vel quod talis praxlicatiu sit perse, aliquo modo perseitatis : sicut, licet ad veritatem (ζ) hujus reduplicative, Socrtih<, secundum quod homo albus, est visibilis, requiratur veritas harum duarum propositionum, Homo est visibilis, Album est visibile, non tamen oportet quod utraque sit per se, nec quod istæ duæ sint vere, Socrates, secundum quod homo, est (s) anltref. — vel Pr. (β) itf monstrare. — de niatre Pr. (γ) tamen. — Ad. Pr. «el. - Ad. Pr. M çvod. — Om. Pr. ty icntaltm. — unitatem Pr. visibilis, Socrates, secundum quod albus, est visibilis; sufficit enim veritas (a) unius illarum. Sic in proposito : quælihet istarum est vera, Iste est persona, Homo est persona; sed prima tantum­ modo est per se. De hoc sanctus Thomas, 3. Sen­ tent., diet. 10, q. 1, ari. 2, qu 1, in secundo loco, arguit sic : α Quod convenit alicui secundum quod homo, convenit omni homini secundum quod homo. Sed Petrus, secundum quod homo, est persona. Ergo et Christus. » Ecce argumentum. Sequitur responsio: α Dicendum, inquit, quod nec Petrus, inquantum homo, est persona, sed (6) inquantum isle homo : quia hæc non esi per se, Homo est per· sona; sed hæc, Iste homo est persona. » — Item, in secunda quæstiuncula, in solutione primi, sic dicit : « Christus, secundum quod homo, est ali­ quid. Non tamen sequitur, Ergo, secundum quod homo, est aliquid universale vel particulare : quia homini accidit universale vel particulare (γ); unde hæc esi per accidens, Homo est aliquid particu­ lare; hæc autem est perse, Iste homo est aliquid particulare. Unde Christus non est aliquid parti­ culare, secundum quod homo, sed secundum quod iste homo. » — Hæc ille. Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis, respondet sanctus Thomas, 3. Sententiarum, prae­ senti distinctione, q. 1, ari. 2, q1· 1, in solutione primi. Sic dicit : < Christus, secundum quod homo, est substantia rationalis natura; sed, secundum quod iste homo, est individua substantia rationalis nature. Unde, secundum quod isle homo, est per­ sona; sicut, secundum quod iste homo (o), est Deus. » In 3 p. vero, q. 16, art. 12, in solutione secundi, sic dicit : « Substantia individua, qua.· ponitur in diffinitione personæ, importat substan­ tiam completam, per se subsistentem (t), sepa rati m ab aliis : alioquin manus hominis posset dici per­ sona, cum sit substantia quædam individua; quia tamen est substantia individua, sicut in alio exsi­ stens, non potest dici persona. Et, eadem ratione, nec natura humana in Christo; quæ tamen potest dici individuum, vel singulare quoddam. » Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Arnen. (a) (G) (γ) (5) (t) I veritas. — unilai Pr. fecundum. — Ad. Pr. a ve rbo quia usque ad particulare, om. Pr. u verbo est usque ad homo, om Pr. rul/nHenfeni. — subsistendi causa Pr. DISTINCTIO XI. — QUÆSTIO I. DISTINCTIO XI. QUÆSTIO I. UTRUM HÆC COPULATIVA. CHRISTUS INCEPIT ESSE, ET CHRISTUS EST CREATURA, SIT CONCEDENDA undecimam distinctionem 3. Sen­ tentiarum, quæritur : Utrum ista copu­ lativa sit concedendaf sine quocumque addito: Christus incipit esse, et Chri­ stus est creatura. Et arguitur quod sic. Quia quælibet ejus pars, sine addito (a), est veni. Antecedens probatur. — (6) Primo, quoad primam partem, sic : Christus incepit esse homo. Sed esse hominem, est esse sim­ pliciter. Ergo Christus incepit esse simpliciter. — Pro secunda parte autem, sic : Principalior pars hominis est anima quam corpus. Sed, ratione cor­ poris, quod traxit de Virgine, dicitur esse simplici­ ter natus de Virgine. Epgo, ratione anima», quæ creata est a Deo, debet dici simpliciter creatus, et quod sit creatura. In oppositum arguitur. — Et primo, quod prima para sit falsa. Quia dicitur, ad Hxbræos, ultimo (v. 8) : Jesus Christus heri, ct hodie; ipse et in sxcula. — Secundo, arguitur quod secunda pars sil falsa. Quia dicit Ambrosius, 1. de Trinitate (de Fide ad Gratianum, cap. 1G) : Kumquid dicto (γ) factus est Christus? numquid mandato creatus est Christus? quasi dicat, non. Et subdit : Quo­ modo autem creatura in Deo esso potest? etenim Deus naturæ simplicis est, non conjunct®. Ergo hæc non est concedenda : Christus est creatura. irca B In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones, ARTICULUS 1. PONUNTUH CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio * Quod non est absolute ct sine determinatione dicendum, quod Christus sit creatura. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q, ÎG, art. 8, dicens : α Sicut dicit Hieronymus (in cap. 5ad Gal.), (a) sine addito. — five additio Pr. (C) pro. — Ad. Pr. (γ) dicto. — dico Pr. 147 ex verbis inordinate prolatis incurritur hæresis. Unde cum hærclicis nec nomina debemus habere communia, ne eorum errori favere videamur. Ariani autem hæretici, Christum dixerunt esse creaturam, et minorem Patre, non solum ratione humante naturæ, sed etiam ratione divinæ naturæ. Et ideo non est absolute dicendum quod Christus sit creatura, vel minor Patre, sed cum determinatione, scilicet secundum naturam humanam. Ea vero de quibus suspicari non potent quod divinæ personæ conveniant secundum seipsam, possunt simpliciter dici de Christo ratione naturæ humanæ; sicut sim­ pliciter dicimus Christum esse passum, mortuum el sepultum sicut etiam in rebus corporalibus et humanis, ea quæ in dubitationem venire possunt an conveniant toti vel parti, si insunt alicui parti, non attribuimus toti simpliciter, id est, sine determina­ tione; non enim dicimus quod Æthiops est albus, sed (a) quod est albus secundum dentem ; dicimus ' autem sine determinatione, quod est crispus, quia hoc non potest ei convenire nisi secundum capillos, n — Hæc ille. Item, 3. Sententiarum, dîst. Il, q. 1, art. 2, sic dicit : α Creatio proprie respicit esse rei ; unde in libro de Causis (prop. 18) dicitur quod esse est (6) per creationem, alia vero per informationem. Esse autem simpliciter et per se est suppositi subsi­ stentis. Alia vero dicuntur esse, inquantum suppo­ situm in eis sulisistil : vel essentialiter, sicut forma el materia, et sic (γ) natura ipsa dicitur esse; vel accidenlaliler, sicut accidentia esse dicuntur. Esse ergo simpliciter dictum de supposito, significat (δ) esse personale ipsius (t); esse vero, secundum quod convenit parti vel accidenti, non dicitur simpliciter de supposito, sed suppositum dicitur esse in eo. Unde cum dico, Christus est, significatur esse ipsius suppositi, non autem esse ipsius nature, vel accidentis, aut partis. Cum autem fiat unio natura­ rum in esse suppositi, juxta secundam opinionem, esse, secundum quod Christus simpliciter esse dici­ tur (ζ), est esse increalum. Unde non potest dici creatura, non tantum ad vitandum errorem Arii, ut quidam dicunt, sed etiam ad vitandum falsilatem. Potest tamen dici quod aliquid creatum, est in Chri­ sto, scilicet natura humana : quia esse, quamvis sit unum, tamen babet respectum ad naturam huma­ nam et ad partes ejus, secundum quem (η) natura humana dicitur esso in Christo, vel partes aut accidentia ejus; unde, sicut esse aliquomodo perti- («} let/. — fccuntbim Pr. cU Om Pr. (γ) ite. — Om. Pr. (fc) iignificat. — »i(jnal Pr. (<) ipiiui. — illiia Pr. (ζ) eue dicitur. — Om. Pr. (η) quem. — r/ucu Pr. <48 LIBRI III. SENTENTIARUM net nd naturcim, et nd partes et accidentia ojus, ita et creatio. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari (alis ratio pro conclu­ sione : Illa propositio non est absolute concedenda, nec asserenda, quæ potest esse occasio erroris, et favet modo loquendi hærelicorum. Sed ista proposi­ tio, Christus eat creatura, est hujusmodi. Igitur, etc. — Item, arguitur sic : Illud non est creatura, quod simpliciter subsistit j»er esse increatum, nec habet aliud esse simpliciter praeter esse increatum. Sed Christus est hujusmodi. Igitur, etc. dicunt quod hoc verbum incepit polest notaro ince­ ptionem respectu suppositi simpliciter, et sic est falsa, quia suppositum est æternum; vel respectu suppositi, ratione formie significata.·, et sic est vora. Et ponunt exemplum de hac, Scutum album inci­ pit esse hodie, supposito quod scutum heri facium, hodie dealbetur. Sed (a) hoc dictum non videtur habere efficaciam, propter fluo. Primo, quia, etsi natura humana habeat aliquid simile accidenti in Christo, tamen hoc nomen homo non est adjecti­ vum, sed substantivum, etiamsi natura humana esset pure accidenta liter adveniens; et in talibus Secunda conclusio est quod Ista propositio non plus facit modus significandi, quam proprietas rei significata?. Secundo, quia, dato quod esset adjecti­ est absolu (e concedenda : Christus incepit CSSC. vum, oporteret quod prædicatum conveniret ei quod Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 16, ari. 9, copulatur vel supponitur per nomen positum in sub­ ubi aie dicit : < Non est dicendum quod ille homo, jecto, vel ratione sui, *'el ratione alicujus quod est demonstrato Christo, incepit esse, si nihil addatur. in eo. Illa autem predicate quæ nata sunt convenire El hoc duplici ratione. Primo quidern, quia locutio ipsi supposito, non prodicantur de eo ratione ali­ est simpliciter falsa, secundum sententiam catho­ cujus quod est in eo simpliciter, neque secundum lice fidei, qua ponimus in Christo unum supposi­ partem, neque secundum accidens aut naturam, tum, et unam hyposlasim, sicut et unam personam. nisi ei secundum se conveniant ; quia tunc sequere­ Secundum (x) hoc enim, oportet quod in hoc quod tur quod affirmatio et negatio velificarentur de dicitur, iste homo, demonstrato Christo, designetur eodêm, si ratione alicujus exsistentis in ipso, de eo suppositum æternum, cujus ælernitati repugnat verificarelur aliquid quod ratione sui vere de eo im ipere esse. Unde hæc est falsa : Hic homo ince­ negatur. Et hoc patet in proposito. Ei enim quod pit ew. Nec obstat quod incipere esse convenit supponitur, cum dicitur, Iste homo, convenit esse humanæ natum·, qua? significatur (6) per hoc nomen semper; unde de eo non polest verificari negatio, ut homo; quia terminus in subjecto positus non tene­ dicatur, Non fuit semper, simpliciter loquendo; ct tur (γ) fonnaliler pro natura, sed magis materialiter per consequens, nec aliquid quod dictam negatio­ pro supposito. Secundo, quia, etiamsi esset vera, nem importet, sicut verbum incipiendi. Unde dicen­ non tamen esset ea utendum absque determinatione, dum est quod hæc simpliciter est falsa, Iste homo ad vitandum hærcsirn Arii, qui sicut personæ Filii incepit esse; el est secundum quid vera, scilicet Dei attribuit quod esset creatura, et quod esset minor cum determinatione humanæ naturæ : sicut et h;rc, Patre, ita attribuit ei quod esse inceperit, dicens Iste homo est creatura, est falsa, nisi determinatio quod erat quando non erat, d — Hæc ille. addatur; et tunc etiam est tropica, ut supra (dist. 11) Item, 3. Sententiarum, dist. 12, q. 1, art. I, dixit Magister. I nde hic non intendit eam distin­ sic dicit : < Quidam distinguunt istam, Iste homo guere lanquam multiplicem, sed dicere quomodo incepit esse, ex hoc quod hoc pronomen iste polest potest esse vera vel falsa, t — Hæc ille. denotare personam Verbi, vel singulare hominis; el Ex cpiibiis potest formari ratio pro conclusione : primo modo est falsa, secundo modo est vera. Sed hoc Nullum suppositum æternum incepit esse. Sed iste non valet : quia, cum dicitur, hte homo, pronomen homo, demonstrato Christo, seu Christus, est sup­ iste non potest demonstrare nisi id quod supponitur positum æternum. Igitur non incepit esse; et per per hoc nomen homo ; suppositum autem per hoc consequens, cum hæc propositiô, Christus incepit nomen humo, non est aliud quam persona Verbi, esse, significet quod suppositum divinum incepit secundum secundam opinionem; unde, secundum esse, falsa est, el neganda. eam, non potest stare : quia, quamvis ponat in Christo e*se aliquod singulare proter personam Tertia conclusio est quod quaelibet Istnnim est Verbi, scilicet humanam naturam, tamen illud sin­ concedenda et asserenda : Christus, secundum gulare non supjxmilur per hoc nomen humo, nec quod homo, est creatura (G); Christus, secun­ dum quod homo, incepit esse. pnedicatur de Christo. ΈΙ ideo palet quod distinctio, secundum prunam opinionem est bona, sed non Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 16, art. 10, secundum secundam. Et ideo, hac omissa, quidam ubi sic dicit . Cum dicitur, Christus, secundum (a) Secundum — Om. Pr. (C) «igni/iccUur. — lignatur Pr. (γ) tenetur. — tantum Pr. Sed. — Secundum Pr. (C) a verbo C/iriiim usque ad creatum, om. Pr. (λ) DISTINCTIO XL - QÜÆSTIO I, quod horno, hoc nomon homo potest sumi in redu­ plicatione, vel ratione suppositi, vel ratione naluqp. Si quidam resumatur ratione suppositi, cum suppo­ situm humanæ naturæ in Christo sil æternum et increatum, hæc erit falsa, Christus, secundum quod homo, est creatura. Si vero resumatur ratione humanæ nature, sic est vera ; quia, ratione humanæ naturæ, sive secundum humanam naturam, conve­ nit sibi esse creaturam. Sciendum tamen quod nomen sic resumptum in reduplicatione, magis pro­ prie tenetur pro natura quam pro supposito : resu­ mitur enim in vi pnedicati, quod tenetur formal i ler; idem enim est dictu, Christus, secundum quod homo, ac si diceretur, Christus, secundum quod est homo. Et ideo hæc est magis concedenda quam neganda, Christus, secundum quod (a) homo, est creatura. Si tamen adderetur aliquid per quod tra­ heretur nd suppositum, esset propositio magis neganda quam concedenda ; puta si diceretur, Chri­ stus, secundum quod hic homo, est creatura, j» — Hæc ille. Item, 3. Sententiarum, dist. 11, q. 1, art. 3, sic dicit : « Natura humana se habet ad personam compositam Christi sicut pars; quamvis pars pro­ prie dici non possit, sicut nec proprie persona com­ posita. Pai's autem aliquando habet aliquam disposi­ tionem quæ nata est convenire toti, aliquando autem habet aliquam quæ non est nata convenire toti : sicut albedo, quæ inest capillis, polest etiam toti convenire; crispitudo autem ita convenit capillis, quod nullo modo toti, vel alicui alien parti. Ergo (6), secundum dispositiones illas quæ insunt tantum parti, denominatur totum simpliciter et proprie per dispositionem partis, nullo addito; sicut dicitur homo crispus. Sed quantum ad illas dispositiones quæ natæ sunt et toti et parti convenire, non deno­ minatur totum a parte simpliciter, sed addita parte, ut cum dicitur, homo albus secundum capillos; nec hoc proprie, sed figurative per sinecdochcn. Unde patet quod, cum creatio et nature et personæ nata sil convenire, sicut et esse v trique aliquo modo convenit, non potest dici de Christo, quod sit ena­ tura, quia humana natura creata est, nisi fiat addi­ tio, ut dicatur, secundum hominem, vel, secun­ dum quod homo; et tunc est tropica vel figurati va, ut Magister dicit, sicut et hire, ÆthiopS est albus secundum dentem, d — Hæc ille. Ex quibus potest sic argui pro conclusione : Omne totum potest denominari ex dispositione sua' partis, addita illa parte. Sed Christus nominat quod­ dam suppositum se habens ad naturam sibi unitam quasi lotum ad partem. Ergo j>ol<»st denominari ex dispositione par tis. Pars autem vere el realiter dici­ tur creata el nova, seu halrens inceptionem. Ergo (а) C9t. — Ad. Pr. (б) Ergo. - Orn. Pr IW et (i) veraciter potest dici Christus creatus vel crea­ tura, et incepisse, secundum humanitatem. El in hoc primus articulus terminatur· ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES jj 1. — Contra primam conclusionem I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguendum est contra conclusiones. Unde contra primam arguit Scotus (dist. 11, q. 1 ), probando quod hæc sit concedenda, Christus est creatura. Primo. Quia non plus repugnat illi (5) naturæ esse post non esse, quam non esse post esse; quia utrumque repugnat æternilati. Sed Christus dicitur mortuus; cum tamen mortuum esse (γ) dicat non esse post esse, quia non vivere post vivere, et vivere virentibus est esse, secundum Philosophum, 2. de Anima (t. c. 37). Secundo. Quia mortale et immortale ita repu­ gnant formaliter, sicut creatum et increatum ; et tamen ambo prima dicuntur de Christo (c). Tertio. Ita repugnat (c) formaliter naturæ humanæ esse creatorem vel æternam, sicut repugnat æteroæ incipere. Ergo æque negabitur Christus esse creator, propter repugnantiam ad naturam humanam, sicut creatura, propter repugnantiam ad naturam divi­ nam. Quarto. Quia Damascenus (de Fid. orth., lib. 3), cap. 4, dicit quod Christus est creatus et increatus. passibilis ct impassibilis; et per eumdem (lib. 4, cap. 5), conceditur dici creatura. Quinto. Quia per Augustinum, Sermone in Natali homini. voluit esse creatura, qui (ζ) est Creator. Sexto. Quia Hieronymus, super illud Ephesio­ rum (2, v * 10). Ipsius factura sumus, dicit (η) : .Vos autem (0) proclamamus (t) mm esse pericu­ lum dicere Christum esse creaturum. — Hæc Scotus. II. Argumenta Durandi. — Arguit Duran­ dus (dist. Il, q. 1). Primo. Quia generari est fieri; ct generari sim­ pliciter, est fieri simpliciter, quia determinatur ad (а) Ergo ct. — Om. Pr. (б) illi. — ulli Pr. (γ) we. — Om. Pr. β) C/irotn. «— tptarto Pr. (<) rrjtttf/Hat — irjnujniinl Pr. (ζ) 7r Christi. Hoc modo etiam posset ista concedi, Iste homo incepit esse : non tamen nude; quia (a) de subjecto demonstrante supposi­ tum (C) in natura divina, non debet concedi ince­ ptio, sicut quod Filius Dei incepit esse. — Hæc Scotus. II. Argumenta Durandi. — Arguit Durandus (dist· 12, q. 1). Primo. Quia, si ista simpliciter neganda sit, Christus, vel (γ) iste homo, incepit esse, hoc potissime, secundum te, denegatur (δ), quia per istam videtur (<) quod inceptio conveniat Christo non solum ratione naturæ humanæ, sed ratione ipsius suppositi : quia terminus positus in subjecto, non tenetur formaliter pro natura, sed magis mate­ rialiter pro supposito; et ideo, ratione natura humanæ, non potest inceptio Christo competere, quamvis nomine Christi vel hominis importetur natura humana ; quia quando hæc nomina ponun­ tur ex parte subjecti, non stant pro natura, sed pro supposito. — Sed istud (ζ) non valet. Quia pro tanto terminus in subjecto positus dicitur materialiter teneri pro supposito, el non formaliter pro natura, quia aliquid potest verificari de eo, non ratione naturæ per ipsum (η) importatæ; ut si dicatur, Album disputat. Per hoc tamen non excluditur quin termino posito in subjecto multa possint con­ venire, ratione naturæ per terminum ivnportatæ; ut si dicatur, Album disgregat, vel Homo est rationalis. Et eodem modo, licet iste terminus, Christus, vel, Iste homo, a pario subjecti positus, stet pro supposito, et non formaliter pro natura humana, quia aliqua possunt ei convenire non ratione humanæ naturæ, ut infinitas virtutis, ct hujusmodi; tamen per hoc non excluditur quin, ratione humanæ naturæ , possint ei multa convenire, ut incipere esse, nisi aliud obsistat. Secundo. Quia, si hoc negaretur, hoc esset, secundum aliquos, quia proprietas humanæ natura·, quæ excludit a Christo proprietatem naturæ divinæ, non potest ei absolute convenire. Sed incipere esse, est hujusmodi : quia includit (0) non semper fuisse; proprietas autem divinæ naturæ est semper fuisse; ct sic incipere esse, excludit a Christo proprietatem divinæ naturæ, etc. — Sed hoc non videtur valere. Quia, quamvis ponendo in Christo solum unum esse. (a) non tamen nude; quia. — tamen Pr. (C) nude. — Ad. Pr. (γ) >i. — Ad« Pr. (i) denegatur. — videtur Pr. (i) videtur. — denegatur Pr. (ζ) istud. — illud Pr, (η) per iprum. — partium Pr. (Ô) includit. — concludit Pr. m incipere esse excludat semper fuisse secundum quodcumque esse, ex quo non ponitur nisi unum ; tamen, ponendo in Christo plura esse, sicut oportet aliquo modo ponere, inciperè esse secundum unum esse, non excludit semper fuisse, nisi secundum illud tantum. Et hoc est verum in Christo : quia, dato quod inceperit esse secundum naturam humanam, et non semper fuerit secundum illud esse, per hoc tamen non excluditur quin semper fuerit secundum aliud, scilicet secundum esse divinum, et sic proprie­ tates humanæ natura non excludunt proprietatem divinæ natura. Non enim sic est de incipere esse (a), sicut de creari : quia creari est produci, nullo peni­ tus supposito ex parte ejus quod dicitur creari; incipere autem esse, est de novo accipere esse quod prius non habebat, quamvis foraitan haberet aliud esse. Tertio. Quia nullum inconveniens videtur conce­ dere illam cum distinctione. Cujus ratio est, quia, quamvis esse dicatur multipliciter, tamen illa mul­ tiplicitas terminatur per adjuncta : non solum ex parte pradicati, ut dicendo, Homo incipit esse albus, ubi non accipitur esse pro esse simpliciter, sed pro esse tali ; immo etiam per illud quod ponitur ex parte subjecti, ut dicendo. Albedo incipit esse; hoc enim verificatur non pro esse simpliciter, quia tale esse non competit albedini, sed pro esse secun­ dum quid, quod competit accidentibus. Et illud : aut est de virtute sermonis, ut sic accipiatur esse in predicate, sicut congruit subjecto; vel saltem ex usu loquendi. Quando ergo (6) ex parte subjecti ponitur terminus concretus importans suppositum et natu­ ram, et per illam naturam constituitur suppositum, tunc, si ei attribuatur esse, oportet quod intelligalur de esse suppositi et nature : quia per aliam naturam non est (γ) suppositum illud; nec habet aliud esse suppositi, quam illud quod congruit ei ratione naturæ. Si vero non constituatur per natu­ ram importatam per terminum in subjecto positum, ut cum dicitur, Album est, vel cum in subjecto ponitur duplex terminus, unus importans naturam perquam suppositum constituitur, alius vero non, sed quamdam aliam (o), sicut dicendo, Homo albus est, vel, incepit esse, tunc non est loquendum sim­ pliciter, sed cum quadam distinctione, scilicet an incipere esse referatur ad suppositum secundum se et naturam constituentem ipsum, vel ad ipsum ratione alterius natura : verbi gratia, si quaeritur. .4>i homo albus incepit esse, supposito quod homo qui fuit prius, postea factus est albus, non erit respondendum absolute; sed dicendum quod, si incipere esso referatur ad hominem, falsum est; si (x) eue. — Om. Pr. (6) ergo. — autem Pr. (γ) aliam naturam non est. — illam naturam Pr. (&) non, ted quamdam aliam. — lecundum quod alta sunt Pr. LIBR! III. SENTENTIARUM 152 voro ad hominem inquantum albus, vera est Et causa hujus distinctionis est : quia esse, positum in predicate (i), accipitur, secundum usum loquendi, prout congruit subjecto; propter quod, ubi diversa implicantur in subjecto, quibus diversimode conve­ nit esse, opus est praedicta distinctione. Modo, in proposito nostro, cum dicitur, Christus incepit esse, per terminum in subjecto positum, importatur sup­ positum divinum, et natura humana, per (piam non constituitur; el similiter, cum dicitur, Iste homo. Non autem sic est, cum dicitur, Filius Dei; quia per hoc nomen (β) non importatur nisi suppo­ situm divinum, cum constituentibus ipsum. El ideo, si dicatur Filius Dei incepit esse, falsa est; quia intelligitur de esse quod convenit supposito ratione sui el constituentium (γ) ipsum, quod nunquam esse incipit. Sed cum dicitur, Christus, vel, Iste homo incepit (§) esse, distinguendum est : quia aut refertur ad suppositum ratione suppositi, el tunc esi falsa; aut ratione humanæ naturæ, el tunc est vera. — Hæc Durandus. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS Ili. PONUNTUR SOLUTIONES § 1. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondendum est objectionibus supmdictis. Et ideo Ad primum contra primam conclusionem, nega­ tur minor, scilicet quod Christus habuerit non esse simpliciter post esse; quia in Christo non est, nec fuit nisi unicum esse simpliciter, quod est æternum, ul plet ex procedentibus. Et ad probationem, dici­ tur quod Christus in morte sua non perdidit e>se simpliciter, sed esse hominem. El cum dicitur quod Christus habuit non vivere post vivere, etc.; — negatur : quia Christus semper habuit vivere, licet non semper habuerit vivere humanum. Immo, in istis consequentiis esi fallacia consequentis, arguendo n negatione inferiorum ad negationem superiorum, ut sic dicendo : Christus in morte habuit non esse hominem, igitur habuit non esse; vel : Non vixit vita humana, igitur non vixit vita. Sicut enim ex assumptione natura humanæ non advenit Filio Dei aliquod novum esse simpliciter, sed nova habitudo esse personalis praexsihtentis ad naturam huma­ nam, ut scilicet persona illa jam dicatur subsistere, (a potitum in predicate. — propositum in verbo Pr. (β) nomen. — nrryunicntuni Pr. (γ) roruhlucntiuni - constitutum Pr. (t) incepit. — incipit Pr. non solum secundum naturam divinam, sed etiam secundum humanam (ut ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 17, art. 2; et 3. Sentent., dist. 8, q. 1, art. 4, qu 1, in solutione secundi, ubi sic dicil : α Quamvis in Christo sit unum esse, tamen, secun­ dum illud, habet respectum ad duas naturas; et (a) ita nativitas esi duplex, secundum duplicem respe­ ctum qui acquiritur personæ ad duas naturas acce­ ptas per generationem. » — Hæc ille); sic proportionaliter dicendum est quod Christus in morte non perdidit aliquod esse simpliciter, quod prius habe­ ret, sed esse ejus æternum desiit habere respectum ad aliquid ad quod prius habuit respectum, scilicet ad humanitatem, licet quælibel pars humanitatis remanserit unita personæ divinæ. Et similiter, si vivere dicat esse simpliciter cum habitudine ad principium vivendi, puta naturam humanam et divinam, tunc in Christo fuit duplex vivere, non quidem propter duplex esse, sed propter duplicem habitudinem ad principium vivendi; et sic, quia in morte desiit una illarum (6), ideo desiit unum vivere, scilicet humanum, non desinente aliquo esse simpliciter. Ad secandum dicitur quod non est simile de creato et increato, et de mortali et immortali ; quia mori potius conceditur de Christo, quam creari. Cujus ratio est : quia, sicut dicil sanctus Thomas, 3. Sententiarum, dist. 21, q. 1, ari. 3, in solu­ tione secundi, « nomen creatura non magis se habet ad naturam quam ad suppositum vel personam ; el ideo non potest dici simpliciter ratione natura ; pracipue cum creatio respiciat esse, quod magis videtur ad personam quam ad naturam pertinere. » — Hæc ille. — Et post, in solutione quinti, sic dicil : « Ea quæ sunt partis tantum, el parti nata convenire, dicuntur de toto ratione partis; sicut homo dicitur crispus propter capillos; el ita mors, quæ est condi­ tio corporis, potest pradicari de persona, a — Hæc ille. — Ex quibus patet quod mori pradicalur de Christo sine additione, quia tale prædicatum est pro­ prietas partis, scilicet corporis; creari autem est tale prædicatum, quod ita natum est convenire loti sicut parti ; ideo unum conceditur de Christo ratione natura humanæ, non autem aliud. De hoc diffuse loquitur, 3 p., q. 10, art. 4. etc. Hern, 3. Senten­ tiarum, dist 11, q. 1, ari. 4, sic dicil : — Hæc ille. — Similiter, in proposito, dico quod, licet naturæ humanæ repugnet esse creatorem, non tamen repugnat supposito eju>, quod potçst esse aliud ab ea. Sed creari non solum repugnat natura? divinæ, immo cuilibet suo supposito; quia semper est idem cum ea, nec potest ab ea realiter distin­ gui. Ad quartnm respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 16, art. 8, in solutione secundi, ubi sic dicit(γ) : « Omnes proprietates naturæ humanæ possunt ali­ qualiter dici de Christo, sicut et divinæ. Unde Dama­ scenus dicil in tertio libro (de Fid. orth., cap. 4), quod Christus, qui Deus et homo dicitur, creatus est ct incrcatus, passibilis et impassibilis (δ). Sed tamen illa quæ dubitationem habent circa alteru­ tram naturam, non sunt dicenda absque determina­ tione. Unde et ipse postea, alibi (lib. 4, cap. 5). subdit : Ipsa una hypostasis, scilicet Christi, ct incrcata est divinitate, et creata est humanitate. Sicut et e converso, non esset dicendum sine deter­ minatione, (t) Christus est incorporeus, vel impas­ sibilis, ad evitandum errorem Manichæi, qui posuit Christum verum corpus non habuisse, nec vere pas­ sum esse; sed dicendum est, cum determinatione, quod Christus, secundum divinitatem, est incor­ poreus, et (ζ) est impassibilis. >— Hæc ille. Ad quintum dioitur sicut dicil sanctus Thomas, ibidem, in solutione primi, quod < aliquando sancti doclores, causa brevitatis, determinatione omissa. (а) habet. — habent Pr. (б) ct constitutum. — est constitutivum Pr. (γ) dicit. — dicitur Pr. (Î) creatus est ct mercatus, postibitis et inipatsibilis. — creabilis est et inerrabilis, partibilis ct bnparfibitis Pr. («) quia. — Ad. Pr. (ζ) ct. — Om. Pr. 154 I.IBBI III. SENTEXT! ABU.M nominatione creature utuntur circa Christum ; est tamen in eorum dictis subintelligenda ». — Hæc ille. Ad sextum dicitur sicut ad precedent Unde sanctus Thomas, 3. Sentent., diet. 12, q. 1, art. 1, in solutione primi, sic dicit (β) : « Talia et similia verba intelligenda sunl cum determinatione, ut Magister dicit in littera; quamvis illa determinatio, causa brevitatis, intermittatur. » — Hæc ille. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, dicitur secundum sanctum Thomain, 3p., q. 16, art. 8, in solutione tertii, quod est tale : < Principalior pars hominis est anima quam corpus; sed Christus, ratione corporis quod traxit de Vir­ gine, dicitur simpliciter esse natus de Virgine ; ergo, ratione animæ quæ creata est a Deo, debet simpli­ citer dici quod Christus sil creatura. » Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : c Dicendum, inquit, quod de nativitate ex Virgine nulla dubitatio potest esse quod conveniat personæ Filii Dei, sicut j>olest esse de creatione; et ideo non esi similis ratio utro· bique. > — Hæc ille. — In tertio autem Sententia­ rum, disl, 11, q. 1, art. 2, in solutione quinti, respondet quod < nasci ex matre, non est natum convenire supposito hominis, nisi per hoc quod cor­ pus traducitur cx matre, etc. », ut recitatum est in solutione secundi Scoti. Potest etiam dici quod ista, simpliciter et sine additione loquendo, est falsa, Christus, vel Filius Det factus est, sicut et ista, Christus creatus est. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., disl. 7, q. 2, art. 1, sic dicit : « Cum dicitur, Deus factus est homo, hoc participium factus jiotesl se tripliciter haliere in locutione ista. Uno modo, quod feritur ad totam propositionem, ul sit sensus, est factum quod Deus sit homo ; et sic est vera; quamvis hic intellectus non possit haberi secundum proprietatem locutionis: tum quia non est de illis quæ habent determinare compositionem, sicut necessarium et contingens; tum quia, eum sit adjectivum masculini generis, requirit substantivum. Secundo, dictum partici­ pium potest determinare alterum extremum compo­ sitionis absolute; et sic, sive determinet prædicaturn, sive subjectum, locutio est falsa : omnis enim determinatio potest predicari de determinato; hæc autern est falsa, Deus factus est; et similiter ista, Ille homo, demonstrato Christo, factus est, nisi aliud addatur; quia supponit suppositum ætenium, juxta secundam opinionem. Tertio modo, partici­ pium potest determinare subjectum in comparatione ad prædicatum; et si,c locutio vera est secundum omnes opiniones. Et non obstat quod videtur ponere fieri circa Deum : quia hoc fieri, quod participium importat, non est nisi fieri rationis; quia unio qua (*) rjuod. — Ad. Pr. Deus dicitur esse homo, est quidem secundum rem in natura humana, sed secundum rationem in Deo, sicul sunl aliæ relationes quæ dicuntur do Deo cx tempore. El quia non dicitur factus homo (a), nisi quia relatio unionis de novo advenit ei postquam non fuit, ideo, sicut relatio illa non ponit aliquam rem novam in Deo, sed dicitur tantum secundum ratio­ nem inlel figentis, ita etiam et factus homo non importat circa Deum nisi fieri rationis, sicut etiam cum dicitur (Psalm. 89, v. 1) : Domine, refugium factus es nobis. n — Hæc ille. — Ex quibus patet quod ista simpliciter non debet concedi, Chri­ stus factus est. Tunc ad probationem illius, Quia generari simpli­ citer, est tieri simpliciter, etc., — respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 16, art. 6, in solutione primi, ubi arguit sic : α Cum horno significet substan­ tiam, fieri hominem est (6) fieri simpliciter. Sed hæc est falsa, Deus factus est simpliciter. Ergo hæc est falsa, Deus factus est homo. i> Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod fieri hominem est fieri simpliciter, in omnibus his in quibus humana natura incipit esse in SUpposilo creato de novo. Sed Deus dicitur factus homo, ex eo quod natura humana incepit esse in supposito divinæ naturæ ab ælerno præexsislente. Et idêo Deum fieri hominem, non est Deum fieri simplici­ ter. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod non omne generari simpliciter, est fieri simpliciter, nisi per talem generationem aliquod novum suppositum constituatur. Sed non sic est in proposito : quia tem­ poralis Christi generatio potest dici generatio simpli­ citer, quia per eam acquiritur nova natura substan­ tialis; sed non potest dici factio simpliciter, quia per eam nullum novum esse acquiritur simpliciter, nec aliquod novum suppositum constituitur. Ad secundum dicitur primo, quod esse substan­ tiale actualis exsistenliæ, non debetur nisi soli sup­ posito, ut quod est ens actu in rerum natura; parti­ bus autem aut naturis non debetur tale esse, nisi ul quo. Secus est de esse essent iæ. — Dicitur secundo, quod in Christo non est nisi unum esse actualis exsistenliæ substantiale, ut alias (disl. 6) visum fuit. — Dicitur tertio, quod non omnis substantia completa est ens simpliciter per propnum esse, nisi subsistat. El de istis multa visa sunl, disl. 6. Ad tertium responsum est in solutione primi, ubi adductum est dictum sancti Thomæ, de 3. Sen­ tent., dist. 11, q. 1, art. 2, in solutione quinti, ubi I sic dicit : α Nasci ex matre, non est natum conve­ nire supposito hominis, nisi per hoc quod corpus I traducitur, etc., » ut prius. Ex quibus palet quod nasci vel generari aliter respicit naturam quam crea­ tio : quia terminus creationis proprie est esse, quod (а) homo. — Om. Pr. (б) fll. — ri Pr. DISTINCTIO XI. — QUÆSTIO I. 155 respicit suppositum; terminus autem nativitatis est nitas prodicetur de Christo in concreto potius quam ipsa forma, vel natura. De hoc sanctus Thomas, nasus (a) — Hæc ille. exigitiva : quia tot comprehenduntur in persona. Dicitur ulterius, quod, quantumcumque huma­ (3) naturam, — Otn. Pr. (C) nosui. — Deui Pr. (γ) cujuimodi. — ayui Pr. (а) (б) (γ) (i) naiui. — Deui Pr. naiui. — Deui Pr. ilhui compou/ionu. — illa opinio Pr. autem. — Ad. Pr. IM LIIIHI III. SENTENTIARUM quot exiguntur ad opus redeiopüonis, ut sit Deus qui posset, ct homo qui «leberet satisfacere. b — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod humanitas improprie dicitur pars Christi, ct quomodo non habt t proprium esse aliud ab esse suppositi ætcrni. — Item, præter omnia praedicta, patet quod, «lato qua! esset propriissime pars, non tamen oportet quod ex ejus creatione suppositum dicatur creatum ; quin proprietas partis non denominat totum abso­ lute, quando talis proprietas potest convenire toti et parti, el immo perfectius loti quam parti. Ad «μιΐηΐιιιη, sciendum quod sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. II, q. I, art. 3, arguit sic (arg. 3) . < Secundum quod dicit Magister in lit­ tera, hæc est tropica locutio, Christus est creatura. Ergo, si Christus, secundum quod homo, sit crea­ tura, hæc etiam erit impropria, Christus est homo; quod est falsum, d Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Quando, inquit, cum reduplicatione «st propria praedicatio (a), tunc praedicatum per se convenit ei quod re — Hæc ille. — Et contra hoc arguit praesens argumentum. Ad quod dicitur, quod non omnia qua· conveniunt Christo cum determinatione, ratione natura· huma me, conveniunt ei perfecte. Sicut enim supra dictum esi, in solutione secundi Scoti, aliqua praedicata possunt dici dc Christo simpliciter el absolute, ratione naturae hunianæ, et illa dicuntur perfecte et proprie de dio; cujustnodi est praedicaro, nasci, mori, etc. Aliqua vero dicuntur de Christo, ratione natune human.e, non simpliciter, sed cum determinatione; et talia non ot inconveniens dici de Christo im|)erfecte et improprie, ita ut imperfectum se teneat quoad modum nostrum loquendi. accidens, neque unum per accidens, neque totum per accidens; sed unum per se, quia duas naturas unitas in uno supposito, non quidem accidental i tor. Unde sanctus Thomas, 3. Sentent., dial. 6, q. 2, art. 1 : « Christus, inquit (a), non posset dici ali­ qua, nisi essent in eo duo eupposiüi naturarum; quod negat secunda opinio, el similiter tertia. El ideo utraque opinio «licii quod Christus est unum; sed secunda dicit quod est unum per se ; tertia vero, quod est unum per accidens, sicut homo albus, d — Hicc ille. — Et constat quod tertia opinio est lueretica, ut ostendit sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. G. Item, 3. Sentent., dist. G, q. 3, art. 2, sic dicil : a Quamvis hoc quod est accidens in se, possit esse aliquo modo substantia alicui, ut color albedini; tamen quod est in se substantia, non potest esse accidens alicujus; quamvis conjunctio unius substan­ tiæ ad aliam possit esse accidens, ut sic una substan­ tia alteri accidenlaliter advenire dicatur, sicut vestis homini. Sed hoc non potest esse nisi dupliciter : vel quod conjungatur ei secundum contactum, sicut vestis homini, vel sicut dolium vino; aut sicut mobile motori, sicut angelus conjungitur coi*pori quod assumit. Et cum contactus non sil nisi coij>orum, oportet dicere quod humana natura non |>otest advenire divina· personæ nisi siept motor mobili, ut dicatur Christus hoc modo assumpsisse humanam naturam, sicut angelus assumit corpus, ut oculo mortalium videatur, sicut dicitur in littera, et sicut Spiritus Sanctus visus est in columba. Hæc autem assumptio non vere facit praedicari assumptum de assumente, neque proprietates assumpti vere trans­ fert in assumentem : non enim angelus assumeris corpus ad hominis similitudinem, vere est homo, neque vere habet aliquas proprietates hominis ; neque Spiritus Sanctus potest dici minor seipso, propter speciem cohimbæ in qua apparuit, ut dicil Augu­ stinus (dc Trinitate ct unitate Dei). Unde palet quod hæc opinio non potest dicere quod Filius Dei vere sil homo, vel vere sit passus; el ideo, cum negel veritatem articulorum, condemnata est quasi haeretica. Tamen, etiam quantum ad hanc positio­ nem, procedit ab eodem fonte cum prima, scilicet ex hoc quod natura humana non assumeretur ad esse divinae persona *. Unde prima poneknt quod assumptum habebat esse per se, in quo subsistelmt; § 2. — An ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM hæc autem tertia ponit quod non subsistit assum­ CONCLUSIONEM ptum, nec persona in eo, sed est esse accidentale superadditum, b — Hæc ille. — Hern, in solutione I Ad argumentum Scoti. — Ad argumentum secundi, sic dicit : a Quamvis humana natura adve­ Scoti contra secundam conclusionem, dicitur primo, niat Filio Dei post esse completum, non tamen est quod hoc nomon Christus non importat ens per I accidenlaliter adveniens ; quia trahitur ad unionem in illo esse, sicut corpus adveniet animæ in resurre­ ctione. » — Hæcille. — El similia dicil, ut allega­ (a) pnedieatio —locutio Pr. tum est, 3 p., art. G, in solutione secundi. (fl) prodicantur — pntdicalur Pr. (*) reduplicatio. — repli coi io Pr. (Î) a ινΛο significati» usque ··! Aorno, om. Pr. (a) inquü. — Om. Pr. DISTINCTIO XI — QUÆSTIO I. Dico secundo, quod, posito, ned non concesso, quod hoc nomen Christus importaret totum per accidens, hoc est, «luas naturas quarum una non est de ratione alterius, hoc non obstante, nunquam sup]>onit pro natura humana, neque pre tali aggregato ex duabus naturis, divina scilicet et humana, sed semper pro supposito ætemo. De hoc sanctus Tho­ mas, 3. Sentent., «list. 6, q. I, art. 3, sic dicit : « In quolilmt nomine est duo considerare : scilicet illud a quo imponitur nomen, quod dicitur qualitas nominis; el illud cui imponitur, quod dicitur sub­ stantia nominis. El nomen (a), proprie loquendo, dicitur significare formam sive qualitatem, a qua nomen imponitur; dicitur vero supponere pro eo cui imponitur. Prima ergo opinio dicit quod hoc nomen homo, et quantum ad significatum, el quantum ad suppositum, non dicit nisi constitutum ex duabus substantiis; quia hoc constitutum ex duabus sub­ stantiis eat hypostasis subsistens, pro qua potest fieri suppositio hujus nominis homo. Secunda vero opinio, quia dicit quod constitutum (C) cx duabus substantiis tantum, non est hypostasis subsistens, sed natura, in qua subsistit Verbum Dei, non potest ponere quod constitutum ex duabus substantif tan­ tum, sit suppositum cui nomen imponitur, sed forma a qua imponitur, scilicet humanitas; id vere cui nomen (γ) imponitur, quod est subsistens in natura humana, est persona Verbi. Et ideo hoc nomen homo comprehendit (5) 1res substantias, scilicet duas ex parte significati, tertiam vere ex parte suppositi. » — Hæc ille. — Item, ari. 2, iu solutione quarti, sic dicit : < Homo significat huma­ nam naturam, et supponit pre supposito (t) subsi­ stente in illa natura; quorum unum est ex parte assumpti, alterum ex parte assumentis. » Item, dist. 11, q. I, art. 4, ut recitatum est in solutione secundi Scoti contra primam : Hæc nomina, Ver­ bum, Jésus, Christus, supponunt pro supposito æterno. Et advertendum est quod ens per accidens non dicitur aliquid ex eo solum quod significat duas naturas, ut res duorum pned ica men toni m ; sed illud solum dicitur ens per accidens, quod est com­ positum ex talibus duobus, el cujus natura supponit pre (ah aggregato vel composito. Dicitur tertio, quod ista propositio, Album inci­ pit esse, non potest, de virtute sermonis, illo modo distingui quem (ζ) ponit arguens : quia iste ter­ minus album, licet significet albedinrm, nunquam tamen potest pro illa supponere; sed communiter supponit pro subjecto alliedinis. Et ideo ex sola ince­ ptione albedinis non potest concludi quod ista ait (a) (C) (γ) (2) (t ) (ζ) nomen. — non Pr. constitutum. — constitutivum Pr. ncmicn. — Om. Pr. comprehendit. — apprehendit Pr. tuppoiito. — Om. Pr. quem. — quam Pr. 157 concedenda, Album incipit esse; sed forte quoi ista est vera, Aliquid incipit esse album. Dicitur quarto, quod non est simile judicium ile istis, Christus est mortuus, el, Christus incepit esse, ut prius dictum fuit. Et de hoc, in suo simili, dicil sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 12, q. I, art. 1, ubi arguit sic (arg. 5) : < Nasci temporaliter, est mulari de non esse ad esse. Sed iste homo e$l natus in tempore. Ergo est mutatus de non esse in esse. Sed omne tale incipit esse. Ergo isle homo incipit esse, n Ecee argumentum. Sequitur solutio α Dicendum, inquit, quod nasci temporaliter ex matre, non est natum convenire supposito, nisi ratione corporis; et ideo, ratione ejus, verificatur simpliciter de supposito. Sed incipere esse, non potest verificari de eo, ratione corporis simpliciter, sed cum determinatione; et ideo hæc est vera sim­ pliciter, Iste homo est natus temporaliter; non tamen ista, Iste homo incepit esse, sed (a) est vera secundum quid. » — Hæc ille. Dicitur quinto, quod in Christo non fuit aliquod esso actualis exsistentia substantiale, quo Christus essentialiter (β) exsisteret, nisi esse æ ternum divini suppositi, ut sæpc dictum fuit in solutione argu­ mentorum contra primam conclusionem. Dicitur sexto, quod nullum subsistens potest dici simpliciter et absolute incipere, ex hoc quod advenit ei aliquod esse post suum esse substantiale, quo primo est extra nihil, vel ens in potentia. Nec valet probatio in oppositum; quia supponit quinque falsa : — Primum est, quod aliquod esse simpliciter, aut substantiale, adveniat alicui post suum primum esse. Hujus oppositum alias (1. Sentent., dist. 4, q. 2, in solut. arg.; dist. 8, q. I, in solut. arg.; 3. Sentent., dist. 6, conci. 1) visum est ex dictis sancti Thomæ, 3 p., q. 17, art. 2, ubi sic dicit : « Illud esse quod pertinet ad ipsam hypoetosim vel personam secundum se, impossibile est in umt per­ sona vel hypostasi multiplicari; quia impossibile est quixl unius rei sit nisi unum esse. » — Ha?c ille. — Item, 1 p.. q. 5, art. 1 (ad 1°' ) : « Cum ens, inquit, dicat proprie esse in actu ; actus autem habet ordinem ad potentiam, secundum hoc simpliciter aliquid dicitur ens, secundum quod primo discerni­ tur ab eo quod est in potentia tantum. Hoc autem est esse substantiale uniuscujusque rei. Unde per suuin esse substantiale, dicitur unumquodque ens simpliciter; |η?γ actus autem superadditor, dicitur aliquid esse secundum quid, etc. » — Secundum falsum quod assumit, est quod esse secundum adjaI cens non enuntiat, ex vi sermonis, primum esse rei, sed sufficit quod enuntiet aliquod esse simpliciI 1er. Hujus enim falsitas apparet ex pnvdictis : quia nullius rei est duplex esse simpliciter,scilicet primum (a) hac. — Ad. Pr. (2) cisentialitcr. - accidenlaliter Pr. 158 libri m. sententiarum et secundum ; sed omne esse simpliciter cujuslibet rei est primum esse ejus. — Tertium falsum, descen­ dens ex præccdenti, est quod incipere determina­ tum per esse secundum (a) potest, de virtute ser­ monis, dicere inceptionem in esse simpliciter secun­ dario, et non in primario esse illius subjecti. Hoc enim supponit unius rei esse duo esse simpliciter; quod sæpe negatum fuit. — Quartum falsum, est quod Christus, vel Verbum homo, habet nunc ali­ quod esse simpliciter, quod ante incarnationem non habuit. De hoc satis dictum fuit prius. — Quintum falsum, est quod ista magis est concedenda, Iste homo incepit esse, quam ista, Filius Dei incepit esse. Cujus talsilas apparet : quia subjecta utrarum­ que pro eodem omnino supponunt; et ideo quidquid verifiatur de subjecto unius, veriiicalur de subjecto alterius; et quidquid negatur de uno vere, negatur de subjecto alterius vere. Et hæc sufficiant pro argumento Scoti. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, dicitur quod ratio quam recitat, bona est; el est sancti Thomæ, in multis locis, tam in Summa quam in Scriptis, ut, 3 p., q. 16, ari. 7, in solu­ tione quarti. — Nec valet improbatio, cum dicitur quod pro tanto terminus positus in subjecto dicitur teneri materialiter, quia, etc. Dicitur enim primo, quod, ad sensum sancti Thomæ, ideo subjectum dicitur teneri materialiter, el non formaliter, quia (Ç) scilicet supponit non pro forma significata pernomen, sed pro illo quod est quasi materia formæ, scilicet pro supposito formæ : ul cum dico, Album currit, ly album non supponit pro albedine, sed pro mate­ ria vel subjecto albedinis ; non quidem ul suppositum est formæ importate per nomen, sed ul esi aliquid in se, quod potest supponi huic vel illi formæ sub­ stantiali vel accidentali indifferenter; licet non repu­ gnet sibi aliquid attribui ratione quam nomen importat, sed hoc accidit sibi ut est subjectum; et ideo dicitur quod subjectum non appellat suam for­ mam, sed praedicatum. — Dicitur secundo, quod, quia hoc prædicatum, quod est incipiens esse, non verificatur sine additione de pronomine demonstrante illud pro quo supponit hoc nomen Christus, scilicet personam æternam, ideo nec potest sine addito verificari de hoc nomine Christus. — Dicitur tertio, quod, licet mulla prædicata possint vere prædicari de aliquo subjecto ratione formæ significate per sub­ jectum, et non ratione illius pro quo supponit, ut cum dicitur, Album disgregat; hoc tamen non valet in proposito, propter duo. Primo, quia disgregure est tale prædicatum, quod non est natum con­ venire cuicumque supposito ex ea parte qua suppo­ situm est, sed solum ratione albedinis significate (s) adjacent. — Ad. Pr. quia — quoti 1*τ per subjectum et inhaerentis supposito, sicut est de ly incipere esse. Secundo, quia ly disgregare non est tale prædicatum, quod includat in suo principali significato negationem alicujus quod de perse con­ veniat supposito albedinis; secus est de hoc pnedicato incipere esse, quod includit negationem alicu­ jus quod de per se convenit supposito nature humanæ in Christo, scilicet non semper fuisse. El de istis diffuse dictum est in probatione secundæ conclusionis. Ad secundum, quod est ejusdem Durandi, nega­ tur minor reprobans rationem assignatam pro secunda conclusione. — Et ad ejus probationem, dicitur primo, quod assumit falsum fundamentum, scilicet quod in Christo sint plura esse substantialia, vel plura esse simpliciter. — Dicitur secundo, quod, dato quoti in Christo essent plura talia esse, non propter hoc posset aut deberet concedi absolute, et sine additione, quod Christus incepit esse, nec quod Christus non semper fuit. Immo, quando arguitur sic, Christus non semper fuit secundum aliquod(x) esse, ergo Christus non semper fuit, est fallacia consequentis, talis ac tanta ac si argueretur sic, Christus non semper fuit homo, ergo non semper fuit ens. Et sic in aliis similibus fatuis consequen­ tiis, in quibus arguitur a negatione inferioris ad ne­ gationem superioris. — Dicitur tertio, quod vana est differentia quæ datur ibidem inter incipere et creari, quoad hoc quod dicit, quod non est de ratione ince­ ptionis, quod illud quod incipit esse, nunquam prius fuit simpliciter. Constat enim hoc esse contra omnes logicos recte utentes hoc vocabulo incipit. Est etiam contra impositionem et derivationem el ety­ mologiam vocabuli : nam incipere idem est quod initium capere. Et ideo arguens in hoc est proter­ vus. Ad tertium dicendum quod omnia quæ ibi dicun­ tur, procedunt ex defectu verse et bonæ logicæ. Quia, secundum veram logicam, nunquam ista propositio, Album incipit esse, nec ista, Homo albus incipit esse, potest aut debet illo modo distingui quem (6) arguens fingit. Cum enim subjectum utriusquo sup­ ponat pro vera substantia, nunquam inceptio veritlcabilurde tali subjecto, nisi pro inceptione alicujus substantiæ, quanlumcumque incipiat de novo ali­ quod accidens. Et ideo tota deductio penitus nihil valet. Ad argumentum facium pro parte affirmativa con­ clusionis, respondet sanctus Thomas. Unde ad pro­ bationem primæ part's antecedentis ejusdem, respon­ det, 3 p., q. 16, art. 9, in solutione secundi argu­ menti, ubi sic dicit : < Cum hoc verbo incipit non sequitur argumentum ab inferiori ad superius. Non enim sequitur, Hoc incepit esse album, ergo ince- (α) aliquod. — a Pr. (C) quem. — quam Pr. DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I. pit esse coloratum ; ct hoc ideo, quia incipere importat nunc («) esse, et non prius; non autem sequitur, Hoc non erat prius album, ergo non erat prius coloratum. Esse autem simpliciter, est supe­ rius ad esse hominem. Unde non sequitur, Christus incepit esse homo, ergo incepit esse. n — Hæc tile. — Ad probationem vero secunda. * partis, respon­ det idem, ibidem, art. 8, in solutione tertii argu­ menti, ubi sic dicit : « Dicendum, inquit, quod de nativitate ex Virgine nulla potest esse dubitatio quod conveniat jierson® Filii Dei, sicul potest essedo crea­ tione; et ideo non est similis ratio ulrobique. » — Hæc ille. — Similiter dicit (3. Sentent,, dist. 11, q. 1, ait. 2, ad 5Bm) : ossibile. In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio solutiones. (i) nunc. — nec Pr. 159 ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod, simpliciter loquendo, Chria Lhh nullo modo poluli precare. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 3. Sen­ tent., dist. 12, q. 2, art. 1, ubi sic dicit : < Simpli­ citer loquendo, dicendum est quod Christus nullo modo peccare potuit; unde Damascenus dicit (de Fid. orth.), in tertio libro (cap. 27), quod impecca­ bilis est Deus Jesus Christus. Potest enim conside­ rari ut viator, et ul comprehensor, el ut Deus. Ut viator quidem, dux noster est, dirigens nos secun­ dum viam rectam. In quolibet autem genere, opor­ tet primum regulans retorqueri non posse, quia alias esset error in omnibus quæ ad ipsum regulan­ tur (a). Et ideo ipse Christus tantam grati© plenitu­ dinem habuit, ul, etiam inquanlum viator, peccare non posset. Unde el etiam aliqui proximi sibi fue­ runt confirmati, ul Apostoli, etiam viatores exsi­ stentes, ut peccare mortaliter non potuerunt, quam­ vis potuerunt peccare venialiter. Secundum vero quod (β) fuit comprehensor, mens ejus fuit totaliter conjuncta fini, ul agere non posset nisi secundum ordinem ad finem ; sicul in secundo libro (dist. 7) dictum est de angelis confirmatis. Secundum autem quod fuit Deus, anima ejus et corpus fuerunt quasi organum divinitatis, secundum quod divinitas, ut dicit Damascenus (de Fid. orth., lib. 3, cap. 18), regebat animam, el anima corpus ; unde non pote­ rat peccatum attingere ad animam ejus, sicul nec Deus potest peccare. Tamen sub conditione potest concedi quod peccare potuit, scilicet si voluisset; quamvis hoc antecedens sil impossibile; quia ad veritatem conditionnas non requiritur neque veritas antecedentis (γ), neque veritas consequentis, sed necessaria habitudo unius ad alterum. » — Hæc ille. Item, idem arguit sic (ibid., 1 arg. sed contra) : α Quia super illud Hcbrxor. 2 (v. 9), Eum qui paulo minus, etc., dicit Glossa, quod natura humanas mentis, quam Deus assumpsit, et qux nullo modo depravari potuit, solus Deus major est. Sed quicumque potest peccare, mens ejus potest i peccato depravari. Ergo Christus non potuit pec­ care. B I Item (ibid., 2 arg. sed contr.) : « Hæc est perfe­ ctio nature glorificatæ, ut jam peccare non possit. I Sed Christus, ab instanti suæ conceptionis, fuit (a) regulantur. — regulariter Pr. (C) Srctniduni vero quod. — *cd uno qui Pr. (γ) neque veritas antecedenti». — Om. Pr. 160 LIBRI III. SENTENTIARUM ARTICULUS IL verus comprchensor. Ergo nunquam potuit pec­ care. > Item (ibid., 3 arg. sed conlr.) : u Quidquid fecit ille humo, potest dici Deus fecisse, etc., » ut prius, in principio quaestionis (a), in oppositum. PONUNTUR OBJECTIONES Contra primam conclusionem Argumenta Durandi et quorumdam alio­ Secunda conclusio est quod Christus, proprie et simpliciter loquendo, non habuit potentiam peccandi. llanc ponit sanctus Thomas, 3. Sentent. (dist. 12, q. 2), ubi supra, ari. 2, ubi sic dicit : α Actus se Imbcl ad potentiam dupliciter : quia actus egreditur a potentia, et iterum, per actum speci fleatur poten­ tia. Et ideu, cum dicitur potentia aliquid faciendi, ut potentia videndi, dupliciter intelligilur : quia potest designari vel ordo potenliæ ad actum, secun­ dum quod actus sumitur ut effectus potentiæ; vel designatur potentia ipsa specificata per actum, secundum quod actus sumitur loco differentia * spe­ cifica· ipsius potentiæ. Et primo modo, non pMesl dici quod ille qui habet visum impeditum, habeat potentiam videndi; sicut non potest dici quod pos­ sit videre. Sed secundo modo, potest dici quod habet jiotentiam videndi, sicut quod habeat potentiam (β) visivam. H.ec autem distinctio habet locum in illis actibus quibus specificantur potenliæ. Hujusmodi autem sunt actus ad quos potenliæ ordinantur. Sed liberum arbitrium non ordinatur ad peccandum; immo peccatum incidit ex defectu ejus. Unde pec­ care non spécifient potentiam liberi arbitrii. Et ideo, cum dicitur quod aliquis habet potentiam peccandi, non intelligilur quod habeat liberum arbitrium, sed quod habeat ipsum ordinatum ad peccandum, ita (γ) ut peccare possit. Et ideo, sicut de Christo non dicitur quod possit peccare, ita nec quod habet potentiam peccandi, proprie loquendo, el secundum se; sed potest concedi sub hoc sensu, ut dicatur haltere potentiam peccandi, quia habet potentiam quæ in aliis est potentia peccandi. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Idem est dicere, haltere potentiam peccandi, et jtusse pec­ care. Sed Christo non convenit posse peccare. Ergo nec sibi convenit habere potentiam peccandi. Item, ibidem (arg. 2), arguit sic. α Potentia peccandi, secundum Anselmum (Dialog, de lib.arbit., cap. 1 ), non est libertas arbitrii, nec pars libertatis; immo diminuit libertatem. Sed in Christo libertas arbitrii non fuit diminuta. Ergo ipse non habuit |M)tcntiam peccandi, p — Hæc ille. El in hoc primus articulus terminatur. (·) guoliomi. — çuaii Pr. (6) » %«rbo videndi usque ad potentiam, om. Pr. (▼) itu. — Om. Pr. rum.— Quantum ad secundum articulum, argui­ tur contra conclusiones. El quidem, contra primam arguit Durandus (dist. 12, q. 2), et quidam alii Primo. Quia, si Christus assumpsisset naturam humanam in puris naturalibus constitutam, |>otuis­ set peccare. Sed primum potuit. Ergo et secundum. Major, vel prima pars antecedentis, probatur : Quia potentia quæ non est perfectior in ratione actus primi, vel in essendo, non est perfectior in ratione actus secundi, vel in (x) operando. Sed, stante prædicta suppositione, nulla major perfectio esset in natura humana in ratione actus primi, quam si esset sibi derelicta. Ergo nulla major perfectio esset in ea respectu actus secundi, vel in operando. Sed con­ stat quod natura humana sibi derelicta, potest |>eccare. Ergo, sic (6) assumpta, peccare posset. Major patet; quia actus secundus supponit primum, et agere supponit esse. Minor palet ex suppositione. Secundo arguit sic : Quia, si negaretur Christum potuisse peccare, hoc putissime videretur : vel quia actiones sunt suppositorum; in Christo autem non est nisi unum suppositum, scilicet divinum, quod (γ) nullo modo potest peccare : vel secundo, quia huma­ nitas in Christo fuit instrumentum divinitatis; modo actio instrumenti magis attribuenda est prin­ cipali agenti quam instrumento, et constat quod pec­ care non potest attribui deitati. Sed neutra pnedicta­ rum rationum valet. Igitur non est negandum quin Christus posset peccare, vel potuisset, in casu quo naturam humanam in puris naturalibus assumpsis­ set. Minor probatur. — Et primo, quoad primam partem, scilicet quod prima ratio non valeat. Quia, cum dicitur quod actiones sunt suppositorum, verum est tanquam eurum quæ agunt, nec aliter agere dicuntur, nisi quia sustentant ea quæ sunt principia actionum; et hoc motio actio uniuscujuscumque nature in Christo, est actio divini suppositi, tan­ quam ejus quoti denominatur agere, quia susten­ tat (p) naturam, quæ est principium actionis. In nullo tamen plus potest imputari supposito divino, ut divinum est, talis actio, quam si non esset uni­ tum humanitati. Quoti patet. Quia, si ei plus impu­ taretur propter unionem, hoc esset : aut quia move­ ret naturam ad sic agendum ; aut quia, si non move­ ret ad peccandum, deberet tamen prohibere et impe- I (a) in. — Om Pr. (C) Ite. — «i Pr. (γ) quod. — quia Pr. (i) i ut lentat. — iuj ten tant Pr. 1 DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I. 461 dire talcm actum (his enim duobus modia impu- 1 valet. Quia, cum dicit Damascenus (de Fid. orth., tantur homini actiones partium corporis sui). Neu­ lib. 3, cap. 15 el 19) humanam naturam fuisse el trum autem istorum est in proposito. Non primum. I esse instrumentum divinitatis, el alia * sanctorum Quia, cum actiones ad extra sint communes toti Tri­ auctoritates, ipsi dicunt id quod factum est. Huma­ nitati, non plus movet naturam humanam ad agen­ nitas enim, in Christo, ad actus SUOS movebatur dum |M *rsona Filii, quæ est ei unita, quam persona secundum imperium superiori * partis rationis, quæ Patris aut Spiritus Sancti, quæ non sunt unilæ; et semper fuit conformis divinæ voluntati. Ad quosdam ideo hoc modo non plus potest imputari talis actio etiam actus miraculosos, usa est divinitas humani­ Filio, quam Patri aut Spiritui Sancto. Istis autem tate tanquam instrumento; et in bis peccaro non non plus imputatur actio humanæ naturæ, quam potuit. Nec isto modo fuit magis instrumentum actio cujuscumque alterius naturæ non conjuncta *. Filii, quam tutius Trinitatis. Damascenus tamen Quare nec Filio. Nec secundum habet locum. Quia non dicit quod humanitas non potuerit assumi, sicut Deus sic administrat res, ut eas proprios motus quin omnes actus ejus essent actus divinitatis tan­ agere sinat, secundum Augustinum (7. de Civitate quam principalis moventis. Etsi dicatur quod immo: Dei, cap. 30), nec tamen propter hoc peccata (a) | l quia ubi natura, cui corresponde! actio, non consti­ creaturæ Deo imputantur, qui (6) ea posset impedire tuit suppositum, nec inhærot ei, oportet quod sup­ (suum enim est dare naturarn liberi arbitrii, positum dicatur per eam agere sicut per instrumen­ nostrum autem est uti prout volumus); sic Deus tum ; — non valet. Non enim oportet hoc; sed suffii it potuit (γ) naturam humanam assumere, et eam pro­ quod agat per eam (a), sicut per naturam quam prio motui relinquere, ut ageret ac si assumpta non sustentat, dato quod eam ad actionem non moveat. fuisset : nec tamen, propter hoc, imputaretur |>erUlterius : si dicatur quod Anselmus (Cur Deus sonæ assumenti plus quam non assumenti, quod (o) homo, lib. 1, cap. 20) dicit quod minimum (C) permitteret sic agere; quia permissio, sicut et inconveniens Deo est impossibile; sed Deum pec­ motio, respicit potentiam, quæ est communis omni­ care, non est minimum, sed maximum inconve­ bus personis. Et forte Deus potuit assumere natu­ niens Deo; ergo ; — non valet. Quia nullum incon­ ram humanam, quæ nescivisset se esse assumptam; veniens secundum rem est, dicere quod Christus, de qua non esset mirum, si relinqueretur proprio secundum quod homo, peccavit, vel quod peccare rnotui in agendo, quod peccare posset. Dicendum potuit, ut declaratum est. Ulterius : si dicatur quod, est ergo ad formam argumenti, quod actiones sunt si Christus (votuit peccare, potuit etiam damnari; suppositorum, tanquam eorum quæ denominantur — conceditur. Quia, cum damnatio sonet in pœnam, agere, quia substant i ficant naturam quæ est princi­ non est majus inconveniens dicere Christum dam­ pium actionis; el hoc modo posset dici quod Filius nari vel damnatum, quam mortuum vel passum : Dei, secundum quod homo, peccare potuit. Et, licet utruinque enim convenienter fuisset factum ex parte ista denominatio secundum nomen videatur incon­ Dei. si voluisset; nec video quare persona divina veniens, quia nobis est inconveniens dicere quod non possit assumere naturam hominis damnati. — peccaverimus, secundum rem tamen non (t) est Hæc Durandus, in forma. inconveniens : quia, quamvis in nobis actiones par­ El in hoc secundus articulus terminatur. tium imputentur supposito, quia movet ad eas, aut non prohibet quas prohibere deberet, actiones tamen naturæ assumptæ non imputantur divino sup|»osito; ARTICULUS I IL quia non oporteret quod moveret ad eas, nec tene­ tur eas prohibere, ut dictum fuit. Item : si supposi­ PONUNTUR RESPONSIONES tum divinum assumpsisset naturam ignis, non tene­ retur prohilære aut in aliquo regulare actionem ejus, Ad argumenta contra primam quin indifferenter combureret domum pauperis CONCLUSIONEM l>oni, sicut mali divitis; et similiter, assumendo naturam humanam, non tenetur regulare motum Ad argumenta Durandi et quorumdam alio­ liberi arbitrii, quin flectatur in malum, sicut in rum. — Quantum ad tertium articulum, restat bonum. Congruum tamen fuit ut regularet et incli­ prædiclis objectionibus respondere. El ideo naret ad bonum ; et sic factum est, quamvis aliud Ad primum arijuinriUuiii. negatur major, seu fieri potuit. Et sic palet quod primum molisum pro prima pat's antecedentis. Dicitur enim quod nulla prima conclusione non procedit. — Nec secundum natura, humana vel angelica, absumpta a persona divina, sive in puris naturalibus, sive cum gratia (a) peccata. — propria Pr. vel gloria, potest peccaro, stante assumptione, vel (6; çut. — çwa Pr. (γ) potuit. — voluit Pr. (ά) quod. — quia Pr. (<) lumen non. — non tamen Pr. (e) per cam. — Om. Pr. (C) mmimuni. — nullum Pr. V. — II <62 LIBRI III. SENTENTIARUM loquendo in sensu composito. Et ad probationem negati, dicitur quod, concessa majore illius argu­ menti, negatur minor. Nec valet probatio inducta, cum fundetur in falso, scilicet quod natura assum­ pta a Verbo, in puris naturalibus constituta, hoc est, sine gratia habituali vel gloria, in nullo esset («rfectior quoad actum primum, quam natura talis non assumpta. Hujus enim falsilas patet ex dictis sancti Thorn æ, frequenter in prædiclis conclusioni­ bus recitatis : quia natura humana assumpta a Verbo, dato quod non haberet hujusmodi gratiam aut gloriam, necessario tamen perfectior est in esse substantiali ; quia trahitur ad divinum esse perso­ nale, sicut sæpius recitatum fuit. Et ideo nil mirum, si perfectior et indefectibilior est quoad actum secun­ dum. Ad secundum, negatur minor : Quia u traque illarum rationum bona est; et est sancti Thomæ, lam in Scriptis quam in Summa. Et cum improbatur prima ratio, seu primum inotivum, — dicitur primo : quod non solum actio cujus principium est forma, attribuitur supposito, quia sustentat illam formam vel naturam, effective vel conservative; immo quia suppositum illini et natura vel forma communicant (x) in eodem esse, modo quo prius declaratum fuit. Secundo, dicitur quod actio cujus principium est forma vel natura assumpta, plus imputanda est supposito assumenti quam non assumenti, vel (6) quam actio (γ) natura· non assumptæ. Nec valet prima prokntio hujus negati. Quia quod actio naturæ assumptæ plus imputetur supposito assumenti quam non assumenti, vel quam actio naturæ non assum­ pte, hoc non provenit (o) ex aliqua rationum ibidem assignatarum in argumento; sed potius hoc contin­ geret, quia natura assumpta trahitur ad esse jæraonale personæ assumentis; non sic autem trahitur ad esse personale personæ non assumentis, nec sic trahitur ad esse divinæ personæ natura non assum­ pta. Unde persona assumens concurrit ad actionem naturæ assumptæ, non solum per modum moventis naturam ad suam actionem, nec solum [ter modum non prohibentis, immo per modum elicientis illam immediate : quia cui principaliter immediate conve­ nit esse, convenit agere et elicere actionem. Cum ergo, secundum (c) præhabita principia sancti Thoms, in Christo non sit nisi unicum esse sub­ stantiale, quod immediate et principaliter convenit supposito divino, restat quod nulla forma aut natura substantialis, est principale aut immediatum prin­ cipium actionis Christi, ut quod agit, nisi divinum suppositum; et, licet natura assumpta, sit princi­ (x) communicant — communicat Pr. (6) a verbo çuani nique ad vel, om. Pr. (γ) artio. — actioni Pr. (Ï) provenit —convenit Pr (t) ircuni/um. — Om. I*r. pium actionis ut quo, non tamen proprie agit, sicut nec proprie exsistit, nec sustentat, nec elicit actio­ nem. Tertio, dicitur quod, posito, sed non concesso, quod Deus assumere posset naturam humanam ipsa nesciente, sicut posset assumere naturam lapidis, qua» suam assumptionem nullo modo scire potest, non tamen posset eam sic relinquere proprio molui, sicut arguens lingit : quia ipsa sic assumpta, sicut non haberet proprium exsistere, sic nec proprium agere, quod non principalius et directius conveniret supposito assumenti quam naturæ assumptæ. Et breviter, tota ista deductio erronea procedit ex isto falso principio, quod alias (dist. 0) exclusum (x) est, scilicet quod in Christo sint duo esse actualis exsistentiæ, unum divinitatis, et aliud humani­ tatis. Quarto, dicitur quod, sicut est inconveniens homini quod peccet, ita et Deo, et omni divino sup­ posito : quia non solum actio partis imputatur sup­ posito, quia movet partem ad suam operationem, aut quia non prohibet eam, immo quia ipsum sup­ positum est illud quod principaliter agit ; et ideo, si aliqua operatio Christi esset vitiosa, illa potius attri­ buenda esset supj>osito divino, et magis imputanda quam naturæ humanæ. Pnedictæ solutiones haberi possunt ex dictis sancti Thotnæ, 1. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 1, ubi sic dicit : « In creaturis, actus sunt suppositorum ; et essentia non agit, sed est principium actus in sup­ posito; non enim humanitas generat, sed Socrates virtute suæ naturæ. In creaturis autem, essentia rea liter differt a supposito. Et ideo nullus actus pro­ prie do essentia prædicatur, nisi causaliter, d — Hæc ille. — Similia dicit, dist. 33, q. 1, art. 4; et dist. 34, q. 1, art. 1 (ad la“ et Item, 1 p., q. 75, art. 2 : < Nihil, inquit, potest per se operari, nisi quod per se subsistit; non enim est operari nisi entis in actu. Unde eo modo aliquid operatur, quo est ; propter quod non dicimus quod calor calefaciat, sed calidum, v Item, ibidem, in solutione secundi, sic dicit : < Per se agere convenit per se exsistenti. Sed per se exsistens, quandoque (6) potest dici ali­ quid, si non sit inhærens ut accidens, vel ut forma materialis, etiamsi sit pars. Sed proprie et per se subsistens dicitur, quod neque prædiclo modo est inhærens, neque est pars; secundum quem modum (γ) oculus vel manus non potest dici per se subsistens, et per consequens nec per se operans. Unde opera­ tiones partium attribuuntur toti per partes : dici­ mus enim quod homo videt per oculum, ct palpat per manum ; aliter quam calidum (o) calefaciat per calorem, quia calor nullo modo calefacit, proprie (а) (б) (γ) (j) exclutum. — delatum Pr. quandoque. — Oin. Pr. fecundum quem modum. — ted quemadmodum Pr. calidum. — Oin. Pr. DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I. loquendo. Potest igitur dici quod anima intelligit, sicut oculus videt; sed magis proprie dicitur quod homo inlelligat per animam. » — Hæc ille. — Et similia dicit in multis aliis locis (a). Et ideo, curn natura humana in Christo non per se subsistat, non |K>tesl per se operari, nec aliqua operatio potest sibi attribui sicut agenti, sed solum causaliter, sicut principio quo divinum suppositum agit. Et hoc modo debent inlelligi verba sancti Thornæ,f 3 p., q. 19, art. 1, ubi sic dicit : α Actio ejus quod move­ tur ab aliquo, duplex est: una quidem, quam habet secunduin propriam formam; alia autem est, quam habet secundum quod movetur ab alio : sicut secu­ ris operatio secundum propriam formam, est inci­ sio; secundum autem quod movetur ab artifice, ojk?- ' j ratio ejus est facere scamnum. Operatio igitur quæ est alicujus rei secundum propriam formam, est propria ejus, nec perlinet ad moventem, nisi secun­ dum quod utitur hujusmodi (0) re ad suam opera­ tionem ; sicut calefacere est propria operatio ignis, non autem fabri, nisi quatenus utitur igne ad cale­ faciendum ferrum. Sed illa operatio quæ est rei solum secundum quod movetur ab alio, non est alia prater operationem moventis ipsam : sicut facere scamnum, non est seorsum operatio securis alia ab operatione artificis; sed securis participat instrumentaliter operationem artificis (γ). Et ideo ubicum­ que (o) movens et motum habent diversas formas, seu virtutes operativas, ibi oportet quod sil ulia pro­ pria operatio moventis, et alia propria operatio moli : licet motum participet operationem moventis, et movens utatur operatione moli; et sic utrumque agit cum communione alterius. Sic ergo in Christo humana natura habet propriam formam et virtutem, per quam operatur; et similiter divina. Unde et natura humana habet propriam operationem, distin­ ctam ah operatione divina; et econtra. Et tamen divina natura utitur o|>eralione humanæ naturæ, sicut operatione sui instrumenti ; et similiter humana natura participat operationem divinæ naturæ, sicut instrumentum participat operationem principalis agentis, d — Hæc ille. — In quibus non intendit quod humana natura in Christo habeat propriam operationem ut quod, sed ut quo. Dicitur quinto, quod divinum suppositum tenetur vel debet regulare operationes naturæ assumpta’, plus quam non assumptæ; quia illæ principaliter sibi imputantur, non autem aliæ. Nec valet exem­ plum de igne, vel de natura ignis assumpta ; quia operatio ignis non indiget regula, illo modo quo operatio liberi arbitrii, in quo potest esse culpa et meritum. De hoc sanctus Thomas, 3. Sententia- (а) (б) (γ) (δ) /ocii. — Om. Pr. hujusmodi. — hujut Pr. a verbo ic — Hæc ille. — Ex quibus patet quod aliter indiget regula natura ignis, et aliter natura humana. Secundo, quod nullus defectus incidens in actione ignis, vel alterius naturæ irrationalis, aut in ejus effectu, imputandus est naturæ quæ est principium actio­ nis, nec supposito agenti, ita ut tale suppositum |>ossil dici causa mali (<) culpæ, licet possit (ζ) dici causa mali naturæ, vel causa mali pœnæ. Hæc autem duo non negantur, immo attribuuntur Deo; se! pri­ mum nullo modo, ul in secundo (dist. 36 et 37) latius dictum fuit. Et ista sufficiant pro responsione ad improbatio­ nem primi niotivi primæconclusionis. Ad improbationem secundi moliet pro eadem conclusione, dicitur primo, quod tam Damascenus quam alii doclores loquuntur non solum de eo quod factum est, immo de illo quod necesse est fieri, sup­ posita personali unione naturæ humanæ ad Verbum aut quodeumque divinum suppositum. Quia, sup­ posita tali unione, oportet naturam humanam, et quamlibet ejus partem, et virtutem, et naturalem. I potentiam, et habitum, trahi ad divinum esse, modo superius exposito; et per consequens, oportet omnem operationem naturæ humanæ. se habere ad (3) regula. — Mcumfa Pr. p.j l'egulatorum, — rcgulataruni Pr. (t) conformantur. — conformentur Pr. (ό recti/udüieni. — rectitudine Pr. (c) mali. — malic Pr. (ζ pomi — poiiint Pr. 164 LIBRI HI. SENTENTIARUM divinum suppositum ul ad principle agens, el ut ad id quod agit, et sicut se habet operatio oculi aut intellectus ad hominem. Ad naturam vero huma­ nam non sulsistentem, optici se habere ul ad instrumentum, et ut ad principium quo, et non quod. Dicitur secundo, quod humanitas potius et specia­ lissimo modo fuit instrumentum personæ Verbi quam Patris aut Spiritus Sancti. Quia specialissimo modo tracta fuit ad esse personale Filii quam alio­ rum divinorum suppositorum; et ideo, quia specia­ lius participabat actum primum, consequens est quod specialius se haberet ad Verbum ut instru­ mentum : non quidem quod ptius moveretur a Verlx>, motione causæ efficientis, quam a Patre aut Spiritu Sancto; sed quia movebatur (*) motione causae efficientis conjunclæ et uni Un (sicut aliter movetur manus ab anima, et aliter ab alia manu ejusdem hominis, sicut cum dextra movet sinistram); vel, ut loquamur ad modum sancti Thomæ, in alio proposito, motione efficientis proximi, aliæ autem personæ motione moventis primi et remoti. De hoc, in suo simili, dicit sanctus Thomas, 3. Sentent., disk 19, q. 1, ari. 4 (qu 2); ubi sic dicit : « Effe­ ctus redemptionis plesl attribui causæ proximæ, et (C) causæ remote. Si attribuatur causæ proximæ, sic Christus nos redemit pr ea quæ in natura humana fecit et sustinuit; quibus et Patri satisfecit pro omnibus hominibus, et hostem vicit, ejus tentationibus resistendo. Si autem referatur ad causam primam ct remotam, sic attribuitur loti Trinitati, inquantum lota Trinitas acceptavit nostram redem­ ptionem, el Filium dedit nobis redemptorem (γ), et inquantum pr virtutem divinitatis habuit passio efficaciam ad satisfaciendum pro toto genere humano. Sed quia ille proprie dicitur emere, qui emptionis pretium solvit, magis quam ille qui emptorem mit­ tit, ideo, proprie loquendo, dicitur Christus tan­ tum redemptor, quamvis tota Trinitas possit dici redemptor. » — Hæc ille. — Simile dicit, 3 p., q. 48, ait. 5. Verum ta men arguens, in aliquibus dictis suis supr 3. Sententiarum, videtur sensisse humanitatem Christi cuilibet divinæ prsonæ esse unitam; ideo non mirum si ita loquitur in proposito. Dicitur tertio, quod humana natura non pluit assumi in unitatem personalem divini suppositi, quin (6) omnes ejus actiones attribuerentur divino supposito sicut principali agenti : quia, ul patet ex pr.ediclib, nihil plest esse principale agens actionis, nisi subsistat ; in Christo autem nihil subsistit nisi persona æterna, el non aliquid creatum aut tempo­ rale. (а) ia/ çuia movebatur. — Om. Pr. (б) et. — rei Pr. (γ) redemptorem. — redemptionem Pr. (8) çuin. — quoniam Pr. Dicitur quarto, quod ubi natura trahitur ad esse personale alieni suppositi, nec habet proprium esse, ipsa non est (a) principale agens, nec ut quod agit, respectu nlicujus actionis; sed oportetquod sit quasi agens instrumentale, vel ul principium quo, el non quod. Dicitur quinto, quod Deum peccare, hoc modo quod sit principale agens peccati, non solum est inconveniens, immo hæraticum, et Idaspheinum, et tam offensivum piarum aurium, quod quicum que pertinax assertor hujus, non verbis, sed igne corripiendus est. Illud autem inconveniens sequitur ex opposito conclusionis, el ex dictis arguentis, sicut sæpius est ostensum. Dicitur sexto, quod, sicut praecedens propositio, ita el sequens est erronea, scilicet : possibile est Deum esse damnatum. Nec contra sic dicentem oportet arguere verbis, sed igne. Nec valet probatio in simili de morte, vel passione, et hujusmodi (6) : quia damnatio non importat solum malum pœnæ, sed potius pœnam cum reatu sequente ex malo culpæ illius qui dicitur damnari ; qui reatus Deo non potest convenire, nec secundum se, nec secun­ dum naturam humanam, ut ex prædictis liquet. Dicitur septimo, quod, proprie loquendo, per­ sona divina non potest assumere naturam hominis damnati, vocando damnatum, vel naturam damna­ tam, illam quæ aclualiter peccat, et in actu peccati obstinata est, ex cujus reatu meretur et patitur pri­ vationem divinæ visionis et pœnam sensus. Talis enim culpa redundaret in divinum suppositum, sicut in principale agens; quod est inconveniens. Utrum autem posset assumera naturam nude, cum pœna et sine culpa, non est ad propositum : quia talis natura non esset perfecte damnata ; quia potis­ simum el principale in omni miseria et damnatione, est operatio prava. El sic patet quod argumenta Durandi non procedunt. Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis, respondet sanctus Thomas, 3. Sententiarum, in pnesenli distinctione (q. 2, art. 1, ad 5UW), dicens quod « Christus potuisset verba illa exprimere, si voluisset; sed velle non potuit ». — Hæc ille. Et hæc de quæstione sufficiant. Benedictus Deus. Arnen. (i) «t — mePr. (C) hujusmodi. — hujus Pr. DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I DISTINCTIO XIII. QUÆSTIO I. UTIIUM ANIMA CHRISTI HABUERIT GRATIAM CREATAM FORMALITER ET ACTU INFINITAM tôrtiamdecimamdistinclionemS.Seni Antiarum, quaeritur : Utrum anima Christi habuerit gratiam creatam formaMer et actu infinitam. Et arguitur quod sic. Quia omne immensum, e>l infinitum. Sed gratia animæ Christi, est immensa; dicitur enim, Joan. 3 (v. 34) : Non enim ad men­ suram dat Deus spiritum, scilicet Christo. Ergo gratia Christi est infinita. In oppositum arguitur. Quia gratia animæ Christi est quid creatum in anima. Sed omne creatum, est finitum, secundum illud Sapientiæ 11 (v. 21) : Omnia in numero, ct pondere, et mensura con­ stituisti. Ergo gratia Christi non est infinita. In hac quaestione erunt tres articuli. In primo (lonentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio responsiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod anima Ciirlstl Imbuit gratiam creatam habitualem. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 7, art. 1, ubi sic dicit : < Necesse est ponere in Christo gra­ tiam habitualem, propter tria. — Primo quidem, propter unionem illius anima' ad Verbum Dei. Quanto enim aliquod receptivum propinquius est causæ influenti, tanto magis participat de influentia ipsius. Influxus autem gratiæ est a Deo, secundum illud Psalmi 83 (v. 12): Gratiam ct gloriam dabit Dominus, Et ideo maxime fuit conveniens ut anima illa reciperet influxum divinæ gratiae. — Secundo, propter nobilitatem illius animæ, cujus operationes oportebat propinquissime attingere ad Deum per cognitionem et amorem ; ad quod necesse est elevari humanam naturam per gratiam. — Tertio, propter habitudinem Christi ad genus humanum. Christus enim, inquantum homo, est mediator Dei et homi­ num, ut dicitur, 1. Timothei, 2 (v. 5). Et ideo oportebat quod haberet gratiam etiam redundantem 165 in alios, secundum illud Joannis 1 (v. 16) : De ple­ nitudine ejus omnes accepimus, gratiam pro gra­ tia. » — Hæc ille. Item, 3. Sentent., disL 13, q. 1, art. 1, sic dicit : « Gratia principaliter duo facit in anirna. Primo enim perficit ipsam in esse spirituali, secundum quod Deo assi mi latu r; unde et dicitur vita animæ. Secundo, perficit eam ad opus, secundum quod a gratia emanant virtutes, sicut vires ab essentia : quia non potest esse operatio perfecta, nisi progre­ diatur a potentia perfecta per habitum. El propter hæc duo, oportet ponere gratiam in anima Christi· Cum enim sit perfectissima in esse spirituali, opor­ tet quod sit aliquid perficiens illam formaliter in esse illo; divinitas autem non est formaliler, sed effective perficiens illam ; unde oportet aliquam for­ mam creatam in ipsa ponere, qua formaliter perfi­ ciatur; et hæc est gratia. Similiter etiam, cum alia sil operatio ejus secundum humanitatem el divini! tatem, sicut ct alia natura, oportet quod operatio ejus humana habeat habitum perficientem, alias esset imperfecta; el ideo oportet ponere in Christo gratiam el virtutes. > — Hæc ille. Ex quibus potest formari multiplex ratio pro con­ clusione. Primo sic : Omne quod perficit formaliter animam in esse spirituali, et ad eliciendum opera­ tiones excedentes naturalem facultatem animæ, est gratia creata habitualis. Sed anima Christi habuit aliquid taliter perficiens ipsam. Igitur habuit gra­ tiam creatam habitualem. Secunda conclusio est quod gratin habituais animæ Christi fuit et est uno modo infinita. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 7, art. 11, ubi sic dicit : < In Christo potest duplex gratia con­ siderari. Una quidem est gratia unionis; quæ (x), sicut supra (ibid., q. 6, art. 6) dictum est, est ipsum (6) personaliter uniri Filio Dei : quod est gra­ tis concessum humana' naturæ. Et hanc gratiam constat esse infinitam, secundum quod ipsa persona Verbi est infinita. Alia tero gratia, est habitualis. Quæ quidem potest dupliciter considerari. Uno modo, secundum quod est quod dani ens; et sic necesse est quod sit ens finitum : est enim in anima Christi sicut in subjecto; anima autem Christi est creatura quædam, habens capacitatem finitam; unde esse gratiæ, cum non excedat suum subje­ ctum, non potest esse infinitum. Alio modo potest considerari secundum propriam rationem gratiæ; el sic ipsi gratia Christi (γ) potest dici infinita, eo quod non limitatur, quia scilicet habet quidquid potest pertinere ad rationem gratiæ, et non datur ei (a) çu . * — quod Pr. (β) ipsimi. — ipMfH Pr. (γ) C/irùfi. — Om. Pr. IΜ L1BIH nr SENTENTIARUM secundum aliquam certain mensuram id quod ad rationem gratis pertinet, eo quod, secundum pro­ positum Dei, cujus est gratiam mensurare, gratia confertur animæ Christi sicut cuidam universali principio gratificationis in natura humana, secun­ dum illud Ephes. 1 (v. 0), Gratificavit nos in dilecto Filio suo : sicut si dicamus lucem solis esse infinitam, non quidem secundum suum esse, sed secundum rationem lucis, quia habet quidquid potest ad rationem lucis pertinere. » — Hæc ille. Eamdem ponit, 3. Sentent., diet. 13, q. l,art. 2, qu 2, ubi sic dicit : < Gratia dicitur donum gratis collatum. Donum autem homini Christo sine ineri­ tis pneccdentibus collatum fuit, et increatum, ct creatum. Increatum, fuit (a) ipse Spiritus Sanctus, qui in ejus anima requievit, ut dicilur, Isaiw 11 (v. 2); ct ipsa persona Verbi, quia datum est humanæ naturæ ut persona Verbi esset ejus, et, secundum hoc, est ei datum nomen super omne nomen, Philippeus. 2 (v. 9). Et sic simpliciter gra­ tia Christi est infinita. Creatum autem donum ejus, est ipsa gratia qua formaliter anima ejus perficieba­ tur. Et hæc quodammodo fuit finita, et quodam­ modo infinita : quia secundum essentiam finita fuit; sed tribus modis potest dici infinita. Uno modo, ex conjunctione ejus ad divinitatem, inquantum concurrit ad eumdem actum cum ipsa, ut actus gra­ tia ista (6) informatus non tantum sil actus homi­ nis, sed Dei etiam. Secundo, quantum ad rationem gratiæ. In his enim quæ mole magna non sunt, non est accipere finitum et infinitum secundum numeralem vel dimensivamquantitatem, sed secun­ dum quod aliquid est limitatum vel illiinilatum. Limitatur autem aliquid ex capacitate recipientis; unde illud quod non habet esse receptum in aliquo, sed subsistens, non habet esse limitatum, sed infi­ nitum, sicut Deus. Si nutem esset aliqua forma simplex subsistens, quæ non esset suum esse, halieret quidem fmitateni quantum ad esse, quod esset particulatum ad illam formam ; sed illa forma non oset limitata, quia non esset in aliquo recepta: sicut si intelligatur calor per se subsistens; et secundum hoc etiam, formæ universales intellectæhabent infi­ nitatem. Sed si forma talis sit recepta in aliquo, de necessitate limitata est quantum ad esse debitum illi formæ, non solum quantum ad esso simpliciter : quia non solum non habet plenitudinem essendi simpliciter, sed nec totum esse, quod naturæ illius est possibile fore. Sed possibile est quod non sit limitata quantum ad rationem illius formæ, ul sci­ licet habeat illam formapi secundum omnem modum completionis illius, ul nihil sibi desit de pertinentibus ad perfectionem formæ illius; et hoc erit, si ex parte recipientis non sit defectus, vel ex parte agentis. Et (·) W. — Ad Pr. (f.j ufa. — Va Pr. hoc modo gratia Christi dicitur infinita ; quia quid­ quid ad perfectionem gratiæ potest pertinere, totum in Christo fuit. Tertio, quantum ad effectum : quia non limitatur ad aliquos determinatos effectus, sed j>olest per gratiam operari redemptionem in infini­ tos; sicut dicilur in libro de Causis (prop. 16), quod virtus intelligentiw (i) est infinita inferius. El hic modus respicit gratiam capitis; secundus autem gratiam singularis hominis; sed primus gra­ tiam unionis. > — Hæc ille. Eamdem ponit, de Veritate, q. 29, ari. 3. Ex quibus potest formari talis ratio : Omnis forma secundum quid non limitata, potest dici secundum quid infinita. Sed gralia habitualis animæ Christi, est secundum quid non limitata. Igitur potest dicict esi secundum quid et aliquo modo infinita. El in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS 11. PONUNTUR OBJECTIONES Contra secundam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem contra secundam arguit Aureolus (Reportat. 3. Sentent.. q. 18), probando quod gratia animæ Christi nullo modo sil infinita in actu. Primo sic. Nam, si sic, ergo Deus ab illa potest removere aliquem gradum finitum. Quod autem remanebit, adhuc erit infinitum; et ex nulla parte poterit sibi fieri additio. Igitur tali formæ infinitæ non poterit per divinam potentiam addi pars amota; quod est contra divinam potentiam : quia, sicut illum gradum amovit, ita potest readdere. Secundo sic. Nullum participabile potest esse infinitum actu. Ergo, etc. Antecedens jiatel : quia, si illud participabile est infinitum actu, jam perve­ nit ad finem ct ad terminum, (pria actus finit et ter­ minat; modo omni linito el terminato repugnat esse infinitum actu. Tertio sic. Gratia, secundum te, potest augeri in infinitum intensive. Ergo in Christo non est summa gratia. — Nec valet si dicas quod gratia in Christo arctatur ex capacitate animæ, quæ non potest reci­ pere gratiam infinitam; quia ista responsio interimit fundamentum tuum. Dicis (6) enim quod non repu­ gnat charitati augeri in infinitum ex parte objecti ; nec ex parte formæ; nec ex parte capacitatis, quia capacitas chantatis crescit, secundum te, crescente charitate. — Item, dicis quod illa rapacitas non est aliud quam conatus voluntatis, ultra quem cona­ ta) intelligeMle. — intellectiva Pr. (6) Dici *. — dicitnui Pr. DISTINCTIO XIII. - QUÆSTIO I. tum data est Christo gratia; non igitur capacitati corresponde! gratia. — Hem : Quando datur aliqua forma quæ mere cl immediate respicit potentiam sino aliqua dispositione, potentia potest illam for­ mam secundum omnem gradum recipere; quia respicit eam aequaliter (a) secundum omnem gra­ dum (ut patet de aere respectu luminis ; recipit enim lumen candela·, et lunæ, et solis, indiiTerenter). Sed gratia respicit voluntatem immediate ct mere, sine aliqua dispositione, ul ultimate dispositam, el sine omni alia dispositione; quia, licet mereri requirat in voluntate aliquam dispositionem, tamen voluntas immediate potest, sine alia dispositione, gratiam recipere. — Item : Gratia meretur augeri; si igitur in Christo fuit, potuit el debuit augeri, ex quo augmentabilis fuit; quod Limen non tenetur. — Forte dices quod arctatur in Christo ex line ad quem ordinatur, scilicet ex unione ad divinum suppositum; quia Christus habuit tantam gratiam, quanta requiritur ad hoc. — Contra : Aut intelligis quod (6) gratia est dispositio ad unionem naturali­ ter; el tunc ex natura sua non potest augeri in infi­ nitum, quia dispositio naturalis non augetur in infi­ nitum, maxime ultra illud ad quod natura disponit. Si autem ista sit dispositio voluntaria, ex divina ordinatione, tunc, stante unione, in Chrislo potest augeri gratia, secundum divinam voluntatem; el per çônsequens, non est summa quæ potest sibi dari. El sic patet quod implicat contradictionem, dicere ex una parte quod in Chrislo esi summa gra­ tia, el ex alia parte quod gratia potest augeri sine statu. — Hæc Aureolus, in forma, II. Argumenta Durandi. — Arguit Durandus (dist l-L -i 1 Primo. Quia capacitas Christi finita, non est susceptiva perfectionis infinita·. Sed anima Christi, cum sit ejusdem rationis cum aliis animabus nostris, est finite capacitatis. Ergo gratia recepta in ipsa, non fuit infinitæ perfectionis. Secundo arguit : Quia perfectio meriti, vel radi­ cis merendi, non excedit perfectionem præmiî. Sed gratia comparatur ad gloriam, vel ad visionem bea­ tam, ut principium merendi ad ρπριηιηιη(γ). Eigo, cum visio beata in Christo, non fuerit infinita (alioquin operatio humana in Christo æquata fuisset ope­ rationi (δ) divinæ), sequitur quoti gratia ejus non fuit infinita. — Hæc Durandus. III. Argumenta Adæ, Occam et Gerardi Odonis. - Arguit Adam, 2. Sententiarum, q. 7, ubi sic <1 icit : (а) rguaWer. Pr. (б) quod· — quia Pr. (γ) prrniiem. — principium Pr. (Î) operationi. — oppotilioni Pr. 167 Primo. In augmentatione extensiva, quæ est (z) per additionem alterius ejusdem rationis prioribus semper reservatis (ulpole aquae ad aquam, et per consequens (tumiditatis ad humiditatem, el frigidi­ tatis ad frigiditatem, el sic de aliis), quocumque dato, potest fieri majus; et hoc, tam secundum par­ tes ejusdem proportionis, quam secundum partes ejusdem quantitatis. Ergo, consimiliter, ita potest esse de augmentatione intensi va gratiæ, quod, qua­ cumque gratia data, potest dari el creari major a Deo. Consequentia videtur nota. Ante lens probat Adam per dicta Occam (1. Sentent., dist. 17, q. 8); cujus ratio stat in tribus propositionibus (Ç). Quarurn prima est hæc, in sententia : quod Deus non potest tot individua causare in eadem specie, quin possit plura causare. Secunda est, quod, quocum­ que individuo posito in aliqua specie in qua possunt esse plura, potest Deus aliud individuum ejusdem rationis, illo non destructo, causare. Tertia est, quod quæcumque sunt (γ) eju-dem rationis, sunt æqualiter (δ) unibilia sicut alia illius speciei, si tamen alia. Ex istis potest formari talis ratio : Si (t) posse uniri alteri suæ speciei ad creationem alicujus provenientis ejusdem speciei, convenit huic indivi­ duo ejusdem speciei, simile poterii convenire, sci­ licet uniri alteri suæ speciei ad constitutionem cujusdam totius. Sed absurdum prima facie videtur, quin, data quacumque magnitudine finita, æqualis sibi vel major sibi immediate contiguata, (ζ) posset concurrere ad unitatem tertia· ex ambabus resultan­ tis. Igitur ita esse potest de augmentatione gratiæ intensive, quod ex duabus quanlumcumque magnis potest fieri una major ambabus. Secundo arguit ex dictis Geranii Odonis, qui vult probare quod non est dare maximam gratiam crea­ bilem. Et arguit sic : Quocumque quanto, cujus Speciem non variat additio quantitatis, et extra quod potest esse aliquid ejusdem rationis, potest esse majus in eadem specie. Sed quælibet gratia possibi­ lis, est hujusmodi. Igitur qualibet tali potest dari major. Ad evidentiam majoris, notandum quod tri­ pliciter potest contingere quod, aliquo individuo dato, non lasset Deus creare majus in specie illius dati. Primo, si illud esset indivisibile ; et hoc exclu­ ditur in majore, per hoc quod dicilur esse quantum. Secundo, quia variatio quantitatis variat speciem; ideo non potest Deus facere unum ternarium majo­ rem alio, quia omnis unitas addita variat speciem (et eodem modo ha'c est causa quare Deus non potest facere unum bicubitum majus alio); sed hoc exclu- (a) eit. — tuet Pr. (Λ) contra unum évidente». — Ad. Pr. (γ) mut. — Om. Pr. (L) rqualitcr. — exicnlta/ifrr Pr. (<) Si. — Om. Pr (C) immediate contiquata — in medietate, ted ii tamen contujuata Pr. Î6H LIBRÎ III. SENTENTIARUM ditor in majore, per hoc quod dicitur, cujus addi­ tio non variat speciem. Tertio, ex hoc quod in lota specie non potest esse nisi unicum individuum : sicut si tempus sit infinitum a parte ante el a parte post, secundum Philosophum, in cujus specie non sunt simul compassibilia plura individua, Deus non potest facere aliud tempus majus eo, pro eo quod non potest esse aliud individuum in specie temporis, pneter illud et partes suas (hæc est etiam ratio quare repugnantia et contradictio est, quod sit aliud individuum rnnjus et perfectius Deo); sed hoc exclu­ ditur in majore, per illam particulam, extra quod potest esse aliud ejusdem rationis. Ubicumque igitur nullum istorum impedit, ibi, quolibet dato, potest fieri majus a Deo. Sed in proposito, nihil impedit praedictorum : gratia enim est quoddam quantum; nec ejus variatio secundum magis aut minus, variat speciem ; et similiter, extra quantamcumque datam, potest dari aliud individuum : puta extra individuum gratia in anima Christi, aliud individuum in anima Pauli. Confirmatur hoc. Quia, licet Philosophus negaret possibilitatem aliorum mundorum, vel majoris mundi, non tamen catholici. Nec magis videtur quare non possit, qunntacumque data gratia, majo­ rem gratiam facere, quam quare non possit, quantocumque corpore dato, majus facere. Unde Augu­ stinus, Epistola 4 (x) ad Nebridium, dicit : Si minimum tn corporibus esse non sinitur, cur non etiam nec maximum? Tertio. Apguitidem Gerardus. Quocumque quanto ejusdem rationis in toto et partibus, potest Deus facere majus : quia, si totum est ejusdem rationis cum partibus suis, et alias partes ejusdem rationis possunt inveniri, et istæ possunt prioribus addi ; et sic potest fieri majus. Sed gratia est ejusdem ratio­ nis in toto et partibus, quantumcumque magna detur : quicumque enim gradus ejusdem rationis additus perficit speciem, sicut (6) dicit Philosophus, de delectatione, quod quæcumque particula addita perficit eam. Igitur, etc. Quarto. Arguit sic : Quia, si quod minus vide­ tur inesse et inest, et id quod magis. Sed minus videretur quod, quacumque figura data, possit dari major, quam de gratia; et tamen hoc est verum * Igitur ct de gratia. Prima pars minoris, scilicet quod minus videatur hoc de figura, patet. Quia quaslibet figura, de sua ratione, includit flnitatem et termi­ num ; ul patet de triangulo, in cujus diffinitione ponitur quod sit figura tribus lineis contenta Ecce quod terminatio et finitas cadit in ejus diffinitione. Secunda pars, scilicet otest in infinitum augeri, el in cap. ult.j, quod Christus est caput, in quo sunt homine qui est pure viator. Non autem asserit hoc omnes sensus; sed in aliis Sanctis quasi solus tactus de homine lieato. Unde verba ejus, ibidem, sunt est, quibus datus est Spiritus ad mensuram. Sic hæc : α Terminus augmenti alicujus formæ potest ergo dicendum quod gratia Christi finita fuit secun­ præfigi tripliciter. Uno modo, ex ratione ipsius dum essentiam, sed infinita fuit secundum perfe­ formæ, quæ habet terminatam mensuram, ad quam ctionem rationis graliæ. » — Hæc ille. —Item, ibi­ cum perventum fuerit, non potest ultra procedi in dem, in solutione quarti, sic «licit : « Forma est prin­ forma, sed, si ultra processum fuerit, pervenietur cipium actus. Secundum autem (i) quod habet esse ad aliam formam : sicut patet in pallore, cujus ter­ in aclu, non est (6) possibile quod a forma cujus est | minos per continuam alteralionem aliquis transit, essentia finita, procedat actio infinita secundum j usque ad albedinem vel nigredinem perveniens. intensionem. Unde el meritum Christi non fuit infi- | Alio modo, ex parte agentis, cujus virtus non se nitum secundum intensionem actus; finite enim ' extendit ad ulterius augendum formam in subjecto. diligebat et cognoscebat. Sed habuit quamdam infi- ! Tertio modo, ex parte subjecti, quod non est capax nitalem ex circumstantia person®, quæ erat digni­ ulterioris perfectionis vel amplioris. Nullo autem tatis infinita? : quanto enim major est qui se humi­ horum modorum imponitur terminus augmento liat, Unio ejus humilitas laudabilior invenitur. > — charitalis in statu vi®. Ipsa enim charilas, secun­ Hæc ille.— Ex quibus apparet quod non intendit ' dum rationem suæ speciei propriae, terminum aug­ ponere quod gratia anima? Christi sit infinita inten­ menti non habet; est enim participatio quaedam sive, hoc est, quoad essentiam ; nec quoad esse gra­ infinite charitatis, quæ est Spiritus Sanctus. Simi­ tia?, sic quod infinite actuet suum subjectum, et sic liter etiam causa agens cbaritatem est infinite vir­ ultimate quod nullum subjectum posset a forma tutis, scilicet Deus. Similiter etiam ex parte sub­ talis speciei plus actuari, nec aliqua forma ejusdem | jecti terminus huic (6) augmento præfigi non potest; speciei esse actualior; sed est infinita quoad ratio­ quia, semper (γ) charitate crescente, supercrescit nem graliæ, id est, non limitata, modo præexposito, I habilitas ad ulterius augmentum. Unde relinquitur eo modo quo lux solis est infinita, ut prius dictum quod charitatis augmento nullus terminus præfigi fuit. possit in hac vita. * — Hæc ille. — Item, 1. Sen­ A<1 secundum argumentum (γ) ejusdem Aureoli, tentiarum, dist. 17, q. 2, ari. 4, dicit similia ; el negatur antecedens; quia, secundum mentem sancti expresse loquitur de charitate puri viatoris. Thorn®, albedo separata ab omni subjecto, esset (o) Secundo, dico quod, secundum eum, nec capaci­ actu infinita, et tamen esset participabitis. — Dici­ tas, nec gratia comprehensoris aut beati potest tur secundo, quod nulla forma aclualiter et format­ I augeri, do potentia Dei ordinata ; et per consequens, ter participata, est infinita quantum ad essentiam, nec gratia vel charilas Christi, qui simul fuit com­ nec quantum ad esse aut actualionem subjecti ; potest prehendor et viator. Et de hoc sanctus Thomas, tamen esso infinita quantum ad illimitationem suæ I 3 P·, q· 7, art. 12, sic dicit : « Aliquam formam rationis. — Dicitur tertio, quod non omne infini­ non posse augeri, contingit dupliciter : uno modo, tum pervenit ad finem; immo nullum, potissime ex parte ipsius subjecti; alio modo, ex parte illius loquendo de infinitate formarum, quæ (c) dicuntur formæ. Ex parte quidem subjecti, quando subje­ ctum attingit ad ultimum in participatione illius (а) au imi Om. Pr. (б) autmi. — Ad Pr. (y) argumentum. — articulum Pr. (C) ewet. — rue Pr. (t) non. — Ad Pr. (a) restringit. — refugit Pr. (C) huic. — hie Pr. (γ) semper. — tcilicel Pr. DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I. formæ, secundum suum modum : sicut si dicatur quod aor non potest crescere in calid itate, quando pertingit ad ultimum gradum caloris qui potest sal­ vari in natura aeris; licet possit ense major calor in rerum natura, qui est calor ignis. Ex parte autem formæ, excluditur possibilitas augmenti, quando aliquod subjectum attingit ad ultimam perfectio­ nem quam potest talis forma habere in natura (x); sicut si dicamus quod calor ignis non potest augeri, quia non potest esse perfectior gradus caloris quam ille ad quem pertingit ignis. Sicut autem aliarum formarum est ex divina sapientia determinata pro­ pria mensura, ita et gratiæ, secundum illud Sapien· tiæ 11 (v. 21) : Omnia in numero, ct pondere, et mensura constituisti, vel disposuisti, Mensura autem unicuique formæ prafigitur per comparatio­ nem ad suum finem; sicut non est major gravitas quam gravitas terne, quia non potest esse inferior locus loco (o) terra. Finis autem gratiæ est unio creatura rationalis ad Deum. Non potest autem esse nec intelligi major unio creatura rationalis ad Deum, quam quæ est in persona. Et ideo gratia Christi pertingit usque ad summam mensuram graliæ. Sic ergo manifestum est quod gratia Christi non potuit augeri ex parte ipsius gratiæ. Sed neque etiam ex parte ipsius subjecti : quia Christus, secundum quod homo, a primo instanti suæ conceptionis fuit verus et plenus comprehensor; unde in eo non potuit esse augmentum gratiæ, sicut nec in lieatis, quorum gratia augeri non potest, eo quod sunt in termino. Hominum vero qui sunt pure viatores, gra­ tia potest augeri : et ex parle formæ, quia non attin­ gunt summum graliæ gradum ;et ex parte subjecti, quia nondum pervenerunt ad terminum. * — Hæc ille. — Similia dicit, 3. Sentent., dist. 13, q. 1, ari. 2, q11' 2 el 3. Tertio, dico quod mens sancti Thomæ fuisse videtur, quod, de potentia Dei absoluta, quanlamcumque (γ) gratiam informantem aliquod subje­ ctum Deus potest in eodem subjecto intendere, augere el majorem facere. El ad hoc ponendum, moveor ex dictis sancti Thomæ, de Veritate, q. 29, ari. 3, ubi quærit : Utrum gratia Christi sil infi­ nite. Et arguit quod sic. « (Arg. 2) Quolibet linito Deus posset facere majus. Sed Deus non |x)tuisset Christo daro majorem gratiam, ut dicit Magister, dist. 13, libri tertii. Ergo gratia Christi est infinita. — (Arg. 3) Sed dicendum (o) quod hoc non dicilur pro tanto quod Deus non posset majorem gratiam facere, sed quia anima Christi non |K>t<»ral majorem recipere ; erat enim tota capacitas ejus gratia repleta. — Sed contra. Secundum Augustinum, in libro de*6 Of Natura Boni (cap. 3), bonum creatura consistit in rnodo, specie el ordine; ct ubi hæc tria magna sunt, magnum bonum est; ubi parva, parvum. Ergo secundum hoc quod aliqua creatura crescit in boni­ tate, secundum hoc modus ejus crescit, et per con­ sequens ejus capacitatis mensura ampliatur : nam modus mensuram sequitur; et ita, quanto plus augetur gratia, plus augetur capacitas. > Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : < Dicendum quod capacitas creatura dicilur secundum potentiam receptibilitatis quæ est in ipsa. Est autem duplex poten­ tia creatura ad recipiendum. Una naturalis; quæ potest tota impleri, quia hæc non extendit se nisi ad perfectiones naturales creatura. Alia autem est potentia obedientiæ, secundum quod potest recipere aliquid a Deo; el talis capacitas non potest impleri, quia quidquid Deus de creatura faciat, adhuc (x) remanet in potentia recipiendi a Deo. » — Hæc ille. — Item, sexto loco, arguit sic : < Aut capacitas animæChristi est finita, aut infinita. Si infinita, et tota capacitas sua est plena ; ergo habet gratiam infi­ nitam. Si autem finita, quolibet autem finito potest Deus aliud majus facere ; ergo potest facere majorem capacitatem quam habeat anima Christi; et sic potest facere meliorem Christum ; quod est absur­ dum. * — Hæc ille.— Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum quod capacitas animæ Chri­ sti est finita, el potest Deus majorem capacitatem facçre, et meliorem creaturam quam sit anima Christi, si per intellectum separetur a Verbo. Non tamen sequitur quo»! possit facere meliorem Chri­ stum ; quia Christus habet ex alio bonitatem, scilicet ex unione ad Verbum, ex qua parte ejus bonitate major intelligi nequit. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod mens ejus fuit, quod Deus, de sua potentia absoluta, potest omnem formam cujus creatura spiritualis est capax, el cui ex ratione suæ speciei non repugnat augeri, augere et intendere secundum esse; quia capacitas subjecti ad talem formam obedientialis nunquam potest impleri tota­ liter. Omnia vero dicta sancti Thomæ quæ videntur sonare oppositum, inlelligenda sunt ad hunc sen­ sum, scilicet quod Deus non posset intendero charitalem aut gratiam Christi, quantum ad rationem graliæ; licet illam, el omnem aliam, de sua poten­ tia absoluta, posset intendere in eodem subjecto, quantum ad esse el actualionem subjecti. Secus est de potentia ordinata, secundum quam gratia vel gloria comprehensoris non potest nec consuevit augeri (6). Ex istis jwilel quid sit dicendum ad argumentum Aureoli. Negatur enim prima consequentia, acci­ piendo consequens ad mentem sancti Thomæ, scili­ (i) çimm potest talis forma habere in natura. — qua cet quod in Christo est summa gratia, hoc modo ootrst talis forma haberi Pr. (6) loco· — Om. Pr. (γ) quantamcumque. — quantumcumquc Pr. (δ) dicendum. — dicebat Pr. (a) adhuc. — ad hunc Pr. (U) augeri. — augere Pr. 172 LIBRI III. SENTENTIARUM *!que non rM limitata *ecundtim rationem gratiæ, licet sil finita cl limitata secundum esse gratiæ. — Ulterius, dicitur quod responsio ibi recitata potest stare, scilicet qucxl capacitas anima' est finita in actu, licet sit infinita in potentia; el ideo non potest recipere gratiam infinitam in actu, licet possit reci­ pere gratiam infinitam in potentia, loquendo de potentia Dei absoluta. A«1 improbationem hujus responsionis, dicitur quod illa responsio non interi­ mit fundamentum nostrum : quia cum sanctus Thomas dicit quod capacitas animæ potest crescere, etc., intelligit et loquitur de anima quæ est in statu vîæ; cum autem dicit quod capacitas animæ Christi non potest crescere nec. augeri (a), loquitur do poten­ tia Dei ordinata, secundum quam in anima beata non potest crescere gratia, nec gloria; quin tamen de potentia Dei absoluta aliter esse posset, non negat. — Ad aliam formam, dicitur quod capacitas naturalis ipsius animæ potest dicere conatum volun­ tatis, vel voluntatem sub tali conatu, aut etiam ipsam voluntatem nudam; sed capacitasobedientiæ dicit non repugnantiam animæ ad recipiendum quid­ quid Deus potest velle eam recipere. Ex quibus patet quod anima Christi non recipit gratiam ultra suarn capacitatem. — Ad aliam formam ibidem factam, dicitur quod, loquendo de potentia Dei Ordinata, major falsa est : quia simili modo pmliaretur quod ignis calor, aut raritas, naturaliter posset in infinitum augeri, vel lux solis et lunæ; quia in talibus forma respicit potentiam sine dispositione media. Et ad probationem, dicitur quod non omnis potentia recipiens aliquam formam sine dispositione media, respicit eam æqualiter secundum omnem gradum : quia unus gradus est sibi convenientior quam alius; vel forte talis forma non potetentialitas capacitatis impleta est ex fine implente; et ideo non habet ulterius quo crescat. Et quia anima Christi fuit ab initio conce­ ptionis tini ultimo unita, non solum per fruitionem perfectam, sed etiam communicando in persona Verbi, ideo gratia ejus crescere non potuit. i> — Hæc ille. — Et intelligo capacitatem illius animæ fuisse impletam modo frequenter exposito. — Ulterius, dico quod responsio quam arguens recitat, bona est ; el e-t sancti Thoinæ, 3 p. (q. 7, art. 12), ubi supra (i) augeri. — augerr Pr. recitatum est. El ad improbationem illius respon­ sionis, dicitur quod gratia est dispositio ad unio­ nem, non naturalis, sed voluntaria, ex divina ordi­ natione. Sed ex hoc non sequitur quod, stante unione, gratia illa possit augeri, de potentia Dei ordinata. Posset autem augeri, de potentia Dei absoluta : quia, sicut dicit sanctus Thomas, 3. Sen­ tentiarum, ubi supra (dist. 13, q. 1, ari. 2), nul­ lius rei capacitas extenditur ultra conjunctionem ejus cum suo fine; quod est verum, secundum ordi­ nem rebus (a) a divina sapientia inditum. — Ulte­ rius, dicitur quod nulla contradictio est dicere quod gratia polest in infinitum augeri secundum esse el aclualionem subjecti, et ex alia parte ponere quod in Christo est summa gratia quantum ad rationem gratiæ, el quod non potest esse major gratia quan­ tum ad rationem gratiæ. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, patet solutio per prædicla. Concludit enim quod gratia animæ Christi non est infinita in actu quoad esse, quia capacitas finita non est suscepliva talis infiniti. Dicitur tamen quod capacitas finita susccptiva est formæ infinitæ, quoad aliam considerationem. Ad secundum palet per idem : nam, ut supra allegatum est, sicut \isio et fruitio animæ Christi sunt actus finiti secundum esse, ita et gratia habi­ tualis; tamen utrumque potest dici infinitum aliquomodo. III. Ad argumenta Adæ, Occam et Gerardi Odonis. — Ad primum Occam et Adæ, dicitur quod fundatur in falsa imaginatione, scilicet quod augmentatio et intensio formarum, maxime spiri­ tualium, fiat pei additionem formæ ad formam. Hujus enim falsitalem ostendit sanctus Thomas, 2a *2 , q. 24, ari. 5, et in multis aliis locis. Ex quibus patet quod consequentia argumenti nulla est. — Dicitur secundo, quod, quidquid sil de lætenlia Dei absoluta, tamen constat, de ordinata, quod antecedens argumenti faUum est. Unde san­ ctus Thomas, 3 p., q. 7, art. 12, in solutione primi, sic dicit : · Si loquamur de quantitatibus mathema­ ticis (€), cuilibet finite quantitati polest fieri addi­ tio; (plia ex parte quantitatis finite non est aliquid quod repugnet additioni. Si vero loquamur de quan­ titate naturali, sic potest esse repugnantia ex parte formæ, cui debetur determinata quantitas, sicut et alia accidentia determinata. Unde Philosophus dicit, 2. de Anima (t. c. 41), quod omnium natura con­ stantium est terminus, ct ratio magnitudinis ct augmenti. Et inde est quod quantitati totiusco?li (γ) (x) nec. — Aolesl fieri additio. Mullo igitur magis in ipsis I formis consideratur aliquis terminus, ultra quem non transgrediuntur. Et, propter hoc, non oportuit quod gratiæ Christi posset fieri additio, quamvis sit linita secundum sui essentiam.» » — Ilæc ille. — Tunc ad probationem antecedentis negati, dicitur quod prima propositio est falsa, secundum viam sancti Thomæ;quia in nulla specie angelica possunt, secundum eum, creari mulla individua. Dicitur secundo, quod secunda propositio apud multos est dubia ; quia mulla instantia temporis continui con­ sequentis motum coeli possunt esse successive, sed non simul. Dicitur tertio, quod tertia propositio manifestam continet falsitatem in partibus totius heterogenei : nam duæ medietates oculi dextri sunt magis unibiles (a) naturaliter, quam medietas oculi dextri cum medietate oculi sinistri, licet sint ejus­ dem rationis. El rnultæ aliæ inslantiæ possunt dari. — Ex dictis patet ad formam ibi recollectam ex illis tribus propositionibus, quod prima consequentia ibi facta non valet, ut patet ex tertio dicto contra ter­ tiani propositionem Occam. Utrum autem, quacum­ que magnitudine data finita, similis ejusdem speciei sibi possit uniri, dictum est supra. Denique ultima consequentia ibi facta non valet; quia intensio for­ marum non fit per additionem formæ ad formam. Ad secundum palet responsio ex prædictis; nam major est falsa. Et ad illius probationem, dicitur quod divisio vel causa ibidem assignata, est insuffi­ ciens : quia quod aliquo individuo alicujus speciei non possit addi majus in eadem specie, potest con­ tingere pncler causas ibidem assignatas ; utputa si forma specifica alicujus (C) individui pnrfigal sibi certum terminum magnitudinis el augmenti ex natura vel divina ordinatione, vel sit illimitala quan­ tum ad rationem propria? speciei, ut supra fre­ quentius dictum fuit. Ulterius, dico quod argumen­ tum false imaginatur quod in specie gratiæ ex duo­ bus individuis possit constitui tertium. Ad confirmationem, dicitur primo, quod forte mundus ejusdem speciei cum isto, non posset esse majoris quantitatis, de potentia Dei ordinata, quid­ quid (γ) sit de absoluta. — Dicitur secundo, quod non est simile de augmento quantitatis corporalis et formæ spiritualis; quia prima Iit per additionem vel rarefactionem, secunda nequaquam. — Dicitur ter­ tio, quod, licet, de potentia Dei absoluta, omnis forma spiritualis accidentalis intensibilis possit in infinitum intendi secundum esse, non tamen secun­ dum rationem propriæ speciei. Ad tertium, negatur minor, quidquid sit de majore; quia gratia non habet partes, illo modo quo fingit, sine quacumque probatione, arguens. (i) unibiles. — l'in biles Pr. (C) alicujus. — caut talis Pr. (γ) quidquid· — quam quid Pr. 173 Ad quartum, negatur prima pars minoris. Nec valet ejus prolatio. Quia, cum quælibet species figunt.· vel numeri in sua ratione includat certum terminum, non tamen genus figura? vel numeri; et ideo, quacumque specie figura? vel numeri (x) data, contingit e.sse majorem. Secus est de gratia, cujus aliqua species potest esse illimitala quoad rationem gratiæ, sicut est de gratia animæ Christi; el ideo tali gratia nulla potest esse major quoad hoc. Unde similitudo non valet; quia nulla species numeri |Kjlesl habere talem i Ili mi talionem, qualem aliqua species gratiæ. Ad quintum dicitur quod, si aliquid concludat, hoc solum concludit, quod, quantamcumque prenant Deus infligat damnato, posset intensiorem secun­ dum esse eidem infligere. Et, a simili, conceditur quod, de potentia Dei absoluta, omnis gratia creata posset intendi secundum esse. Cum quo stat quod aliqua gratia est summa infinita, et nullo nuxlo intensibilis quantum ad perfectionem rationis gra­ tiæ : utputa quia est dare summam speciem in genere gratiæ, qua non polest ose superior; non Limen summum individuum, ut ita dicam, scilicet quo non possit esse superius quoad pertinentia ad individuum, cujus est intensio secundum esse. Et similiter est dare summam prenant quoad speciem, puta privationem divins visionis, vel hujusmodi. Omnia hæc ex prædictis elici possunt. Ad argumentum pro parte affirmativa quaîstionis, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 7, art. 11, in solutione primi. Sic dicit : « Id quod dicitur (Joan. 3, v. 34), Pater non ad mensuram dat Spiritum Filio, uno modo exponitur de dono quod Deus Paler ab ætemo dedit Filio, scilicet divinam naturam, quæ est donum infinitum. Unde quædam Glossa dicit, ibidem : Ut tantus sit Filius, quantus Pater. Alio modo, polest referri ad donum quod datum est humanæ naturæ, ut uniatur divinæ per­ sonæ; quod est donum infinitum. Unde Glossa dicit, ibidem : Sicut Pater plenum et perfectum genuit Verbum, sic plenum et perfectum unitum est humanæ naturæ. Tertio modo, potest referri ad gratiam habitualem, inquantumgratia Christi se extendit ad omnia quæ sunt gratiæ. Unde Augustitus, hoc exponens (Tract. 14 in Joan.), dicit : Men­ sura divisio (€) quædam donorum est. < Alii enim datur per Spiritum sermo sapientur, alii serim» scientia' (1. Cor. 12, v. 8). > Sed Christus, qui dat, non ad mensuram accepit, » — Hæc ille. Et hæc de præsenti quæstionc sufficiant. De qua benedictus Deus. Arnen. (а) numeri. — minori Pr. (б) dtvMio, — Urn. Pr. MBH I IU. SENTENTIARUM <74 DISTINCTIO XIV. QUÆSTI0 I. UTRUM ANIMA CHRISTI SIT SOLNS FORMALITER SCIENTIA CREATA i rca quartamdecimam distinctionem y/TOs? 3. Sententiarum, quœrilur : Utrum anima Christi sit sciens formaliter scienlia creata. El arguitur quod non. Quia ad hoc est necessaria scientia, ul per eam aliqua cognoscantur. Sed Chri­ stus per divinam scientiam cognoscebat omnia. Superfluum ergo fuisset quod in eo esset quædam alia scientia. In oppositum arguitur. Quia dicit Ambrosius, in libro de Incarnatione (cap. 7) : Deus in carne per­ fectionem humanæ naturæ assumpsit; suscepit sensum hominis, sed non sensum carnis infla­ tum. Sed ad sensum hominis pertinet scientia creata. Ergo in eo fuit alia scientia prater divinam, ac per hoc scientia creata. In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio responsiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod anima Christi non est nec potest esse sciens formaliter scientia Incrcala vel divina, tanquain In actu secundo qmc est operatio vel consideratio actualis. Hanc jxinit sanctus Thomas, dc Veritate, q. 20, art. 1, ubi recitatis circa hoc erroribus Eunomii et Apollinaris (quorum primus, scilicet Eunomius, posuit in Christo non fuisse nisi duas substantias, scilicet divinitatem, et corpus, quod vivificabatur a divinitate loco animæ. Secundus autem, scilicet Apollinaris, posuit in Christo animam vivificantem corpus et sensificantem, scilicet vegetativam et sen­ sitivam, non autem intellectualem; sed Verbum, secundum eum, erat in Christo loco animæ intelle­ ctualis), istis, inquam, erroribus recitatis, sub­ dit (») : < Pradictus modus intelligendi unionem. (e) tubdil. — «uMifur Pr. ad hoc inducit ul credatur quædam una natura ex divina et humana confecta, sicut ex anima ct cor­ pore non solum fit una hypostasis, sed etiam una (a) natura. Ex quo sequitur ulterius, quod ulriusque natura! veritas corrumpatur. Cum enim hoc sit «le ratione divinæ naturæ, ut sil a rebus omnibus sepa­ rata quantum ad esse, si ponatur esse alicujus cor­ poris actus, a propria ratione decidet. Similiter, si a natura humana abstrahatur anima vel intellectus, vel aliquid eorum quæ ad integritatem naturæ perli­ nent, non remanebit veritas vel unitas speciei ; cum ita sil de rationibus specierum, sicut est do numeris, ul dicitur, 8. Metaphysics (t. c. 10), in quibus, unitate addita vel subtracta, species numeri varia­ tur. Et ideo, secundum prædictum errorem, Chri­ stus nec verus Deus nec verus homo esset. Ad hoc ergo (6) quod Christus sit verus Deus et verus homo, oportet in ipso ponere omnia quæ ad naturam divi­ nam pertinent ; el iterum, seorsum, secundum ratio­ nem naturæ, in eadem persona, omnia quæ speciem hominis constituunt. Et ul non solum sit verus homo, sed etiam perfectus homo, oportet in eo ponere omnia quæ nobis ad perfectionem sunt neces­ saria, sicut habitus scientiarum el virtutum. Sicut enim divinitas non potest esse actus corporis, ut ea corpus formaliter vivat, vel rationalis creatura fiat; ila non potest esse actus animæ rationalis, ut ea for­ maliter sit sciens vel virluosa, sicut nos per habi­ tum virtutis vel sciential (γ). Et ideo oportet ponere in Christo scientiam creatam, et virtutem creabam. » -- Hæc ille. Eamdern conclusionem ponit, 3 p., q. 9, art. 1, in solutione primi argumenti, ubi sic dicil : α Chri­ stus omnia cognovit per scientiam divinam, opera­ tione incrcala, quæ est Dei essentia : Dei enim intel­ ligent est sua substantia, ul probatur 12. Mclaphysicx (t. c. 39). Unde hic actus non potuit esse animæ Christi, cum sit alterius natura. Si igitur non fuisset in anima Christi alia scientia prater divi­ nam, nihil cognovisset ; el ita frustra fuisset assum­ pta, cum res sil propter suam operationem. » — Hæc ille. Idem ponit, 3. Sententiarum, dist. 14, q. 1, art. 1, qu 1, ad lum : α Licet, inquit, in Christo sil scientia divina, quæ est perfectissima ; tamen ea I non perficitur formaliter humana natura. Et ideo opoitet creatam scientiam vel cognitionem in ea ponere. > — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Tanto vel plus repugnat divinæ essentiæ esse animæ rationali formalem notitiam, qua formaliter sit sciens, quanto repugnat ei esse vitam, qua corpus formali­ ter vivat. Sed secundum nullo modo est possibile. (a) una. — humana Pr. (β) ergo. — Om. Pr. (γ) tcimhæ. — «utilanlÙB Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆ8TIO I. 175 Ergo nec primum. Major probatur : quia plus repu- I stinum (4. Sup. Gen. ad liti., cap. 22 , 24 , 29 ct gnat naturæ divinæ supplero vicern formæ acciden­ 30), ponitur duplex cognitio, una scilicet matu­ talis inbærenlis subjecto, et dependentis ab dio, . tina, per quam cognoscunt res in Verbo, et alia quam formæ substantialis. Minor patet ex dictis. vespertina, per quam cognoscunt res in propria natura per species sibi inditas; ila, prater scientiam Secunda conclusio est quod anima Christi est divinam increatam, est in Christo, secundum ejus formaliter sciens triplici scientia creata : prima animam, scientia beatorum, per quam cognoscit dicitur scientia beatorum; secunda est sclenlln Verbum el res in Verbo, elscientia indita, perquam viatoris, habita per Infusionem; tertia dicitur cognoscit res in propria natura, per species intelligibiles humanæ menti impressas. » — Hæc ille. — scientia naturaliter acquisita. Eamdcm ponit, 3. Sententiarum, dist. 14, q. 1, Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, 3 p., ari. 3. — Et potest ratio sic formari : Intellectus q. 9, quoad singulas ejus partes. — El pro prima animæ Christi est et fuit perfectus omni perfectione prie, sic dicit, art. 2 illius quaestionis (a) : gloriæ et graliæel natura, cujus est capax, et (x) qua· « Illud, inquit, quod est in potentia, reducitur in alteri creatura communicata est. Sed hujusmodi est actum per illud quod est ens actu : oportet enim esse scientia inditi. Igitur illam habuit. calidum, illud quod calefacit alia. Homo autem est Tertiam partem conclusionis ponit, 3 p., q. 9, in potentia ad scientiam beatorum, quæ in Dei ari. 4, ubi sic dicil : < Nihil eorum quæ Deus in visione consistit; et ad illam ordinatur sicut ad nostra natura plantavit, defuit natura· humanæ linem. Est autem creatura rationalis capax hujus assumptæ a Verbo Dei. Manifestum est autem quod beatæ cognitionis, inquantum est ad imaginem Dei. in humana natura Deus plantavit non solum intel­ Ad hunc autern linem beatiludinis homines redu­ lectum possibilem, sed etiam intellectum agentem. cuntur per Christi humanitatem, secundum illud Unde necesse est dicere quod in anima Christi non Ifcbræor. 2 (v. 10) : Decebat cum propter quem solum fuerit intellectus possibilis, sed etiam agens. omnia, ct per quem omnia, qui multos filios in Sicut autem in aliis Deus el natura nihil faciunt gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum per frustra, ut dicit Philosophus in 1. de Cœlo cl passionem consummari. Et ideo oportuit quod Mundo (t. c. 32), multo minus in anima Christi cognitio beata (C), in Dei visione consistens, excel­ aliquid fuit frustra. Illud autem frustra est, quod lentissime homini Christo conveniret; quia semper non habet propriam operationem ; cum omnis res causam oportet esse potiorem causato. > — Hoc sit propter suam operationem, nl dicitur in 2. Cœli idem ponit, 3. Sententiarum, dist. 14, q. 1, art. 1. ct Mundi (t. c. 17). Propria autem operatio intel­ — Et potest sic formari ratio : Causa bealificativa lectus agentis est facere species intelligibiles in actu, omnium hominum beatorum, tanquam excellentis­ alistrahendo eas a phantasmatibus; unde dicitur, simum instrumentum, debet habere in se beatitu- 3. dc Anima (l. c. 18), quod intellectus agens est quo dinem et beatificam visionem creatam. Sed humani­ est omnia facere. Sic igitur necesse est dicere quod tas Christi est hujusmodi. Igitur. in Christo fuerint species intelligibiles, per actionem Secundam partem ejusdem conclusionis ponit, intellectus agentis in intellectu ejus possibili rece­ 3 p., q. 9, ari. 3, ubi sic dicit : α Decebat, inquit, pta»; quod est esse in ipso scientiam acquisitam, quod natura divina assumpta a Dei Verbo imperfe­ quam quidem ex peri men talem nominant. Et ideo, cta non esset. Omne autem quod est in potentia, est quamvis alibi aliter scripserim, dicendum est in imperfectum, nisi reducatur ad actum. Intellectus Christo scientiam acquisitam fuisse; quæ proprie autem possibilis humanus, est in potentia ad omnia est scientia secundum modum humanum, non solum inlelligibilia; reducitur autem in actum per species ex parte subjecti recipientis, sed etiam cx parte intelligibiles, quæ sunt formæ quædam completi væ causæ agentis : nam talis scientia ponitur in Christo ipsius, ut patet ex his qua' dicuntur, 3. dc Anima secundum lumen intellectus agentis, quod est (t. c. 32 et seq.). Et ideo oportet ponere in Christo humanæ natura connatura!?, Scientia autem in­ scientiam inditam, inquantum, per Verbum Dei, fusa (6) attribuitur natura humanæ secundum animæ Christi sibi personaliter unita. *, impressæ I lumen desu|>er infusum ; qui modus cognoscendi est sunt species intelligibiles, ad omnia ad quæ intelle­ proportionatus ndtura angeliae. Scientia vero bea­ ctus possibilis est in potentia; sicut etiam per Ver­ torum, per quam ipsa Dei essentia \idelur, propria bum Dei i m pressa? sunt species intelligibiles menti el connaturalis est soli Deo. > — Hæc ille. — Ex angelica» in principio creationis rerum, ut patet |>er I quibus potest formari talis ratio : Omnis potentia Augustinum, 2. Super Genesim ad litteram (cap. 8). naturalis el specialis (γ) et suprema in anima ChriEl ideo, sicut in angelis, secundum eumdem Augu­ (a) quivihomt. — ninchuicniu Pr. (C) beata. — i;ua Pr. (a) et. — etiam Pr. (€) infiua. — in/inUa i*r. (γ) — ipiri/ua/u Pr. LIBRI 111. SENTENTIARUM 176 sii, pertingit ad suam propriam ct principalem ope­ rationem, id est, perfectidnem ulti matam. Sed intel­ lectus agens est hujusmodi; et ejus ultimata perfe­ ctio ct operatio est species intelligibiles abstrahere a phantasmatibus, in quo consistit scientia naturaliter acquisita. Ergo hujus ojierntionis perfectio et effe­ ctus ultimatum fuit in Christo. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES S 1. —-Contra primam conclusionem I. Argumenta Joannis de Ripa. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusio­ nes. Et quidem, contra primam arguit Joannes de Ripa multipliciter. Et primo probat quod possibile est divinam essentiam esse rationali creature forma­ lem notitiam immutative, licet non informative. Primum argumentum tale est : Divina essentia est suo intellectui sic notitia. Ergo sic potest esse cuilibet intellectui creato. Antecedens notum est. Et consequentia probatur. Quoniam, si non possit, vel hoc esset quia (a) intellectui creato repugnat com­ municatio divini esse; et hoc non est : quia nec per communicationem talem divina essentia, vel quæcumque forma creata, fieret sic notitia; nec talis communicatio ad vitalem immutationem est necessaria. Vel hoc esset ex immensitate divini esse, cui videtur repugnare remissius acluare formaliter quam sit actus in natura sua ; et hoc non : nam cum inditisibililale formæ et gradus sui formalis, stat intensior vel remissior gradus vitalis immutationis. Vel quia repugnat creature tam perfecta acluatio; et hoc non : quia nec creature repugnat communi­ catio plenitudinis divinitatis, ergo a fortiori nec ista unio; tum (6) quia nulli potentis create in aliqua Specie actuations vitalis, repugnat gradus tam intensire perceptionis, sicut talis potentia est vitalis; ergo nec repugnat divinam essentiam sub gradu hujusmodi immutare. Secundum (irguinentuni est tale : Possibile est divinam essentiam esse speciem intelligibilem memo­ ri© creata·. Ergo possibile est ipsam esse visionem creatæ intelligent!©. Consequentia probatur : Tum quia species, ultra visionem, nihil ponit intrinse­ cum rei, sed solam habitudinem vitalis immutatio­ nis. Tum quia non minus intense est elevabilis * inkUigenti quam memoria, cum Kque »it potentia vitalis immutationis susceptiva. Antecedens probatur : nam possibile est animam secundum totam portionem intellectivam beatificari, cum sit potentia (3) quia. —quod Pr. («) tutu. — tamen Pr. beatificabitis; ergo possibile est totam (a) memoriam beatifico acluari per divinam essentiam ut sjiecieui intelligibilem. Tertium nrguinenluin est tale. Possibile est intel· ligonliam creatam habere visionem de divina essen­ tia nullo modo mnigmaticam. Igitur, etc. Antece­ dens probatur. Quia sic videtur esse in visione pro­ prie beatifica, in qua videtur excludi omneænigma; unde Apostolus, i. Corinth. 13 (v. 12) : Tunc cognoscam sicut et cognitus sum; ubi videtur innuere eumdein modum cognitionis intuilivæ Dei in patria et creature, ita quod, sicut in Deo cogni­ tio et cognitum idem sunt, ita in visione beatifica creature. Tum etiam quia intellectus creatus potest habere naturalem cognitionem excludentem omne ænigma, ubi scilicet cognitio et cognitum idem sunt, sicut cum idem est cognitio sui. Consequentia autem probatur : Nam in omni visione in qua visibile distin­ guitur realiter a visione, objectum videtur, in tali visione, in specie in (pia relucet solum intentionaliter;et per consequens, tale visibile non videtur pro­ priissime in se intuitive, sed secundum esse quod habet (S) in alio ænigmate. Confirmatur. Nam ubi vi­ sibile ncn distinguitur realiter a visione, tale visibile proprie videtur in se; quoniam in specie visibili, qu© est idem sibi realiter. Ergo omnis recessus ab ista visione est quædam perceptio ænigmalica; et per consequens, omnis talis modus est aliquo modo æniginaticus; et ita non est propriissime inluitivus. Qunrlum argumentum est tale : Possibile est intellectum creatum habere de divina essentia sim­ plicem apparentiam, ex qua evidenter sequatur judi­ cium evidens de infinitate divini esse. Ergo possibile est divinam essentiam esse intellectui creato visio­ nem de divina essentia. Consequentia probatur ex duabus propositionibus. Prima est, quod cujualibet objecti ab intellectu apprehensi, tanta est precise apparentia objectiva, quanta est formalis. Patet : nam vel apparentia objectiva, est eadem formali, sicut cum idem est cognitio sui ; et tunc patet pro­ positio : vel alia; el tunc talis apparentia objectiva ponitur esse ex apparentia formali sicut ex causa, et penes ipsam quantilicatur; et habetur propositum. Secunda propositio est, quod ad variationem specifi­ cam formalis apparentiæ simpliciter de objecto, sequitur varietas specifica simpliciter apparentiæ objective. Patet sicut prima. Ex his sequitur quod nunquam aliquid apparet immensum ex simplici apparentia objectiva, nisi formalis apparitio qua sic apparet, sit immensa. Sed constat quod ex null· I aJ.prentia Lbjecliia vel 'fm-maii' ^mpÎiJi ici, non im1I mensa, |>otest haberi et evidenter inferri intuitive objectum apparens esse immensum, sed solummodo (a) totam. — tantam Pr. (€) red tecundum aie quod habet. — lecundum quod diiltnguo Pr. DISTINCTIO XIV. — QÜÆSTIO I. 177 discursive. Sequitur ergo quod omnis apparentia i Quarto sic. Cujuslibet objecti cogniti, idem est simplex formalis vel objectiva, quæ potest inferre omnino esso cognitum et cognitio. Sed cujuslibet judicium evidens de immensitate objecli, est immensa ' talis, idem est esse cognitum el esse apparens obje­ apparentia quoad speciem. Patet igitur consequentia. ctivum. Igitur, etc. Prima pars patet. Tum quia per — Sed antecedens probatur. Tum quia, in visione solam positionem cognitionis, quocumque alio cir­ beatifica v divina essentia apparel objective immensa, cumscripto, ponitur esse cognitum. Tum quia idem apparentia simplici intuitiva ; aliter intellectus non ■ est omnino esse cognitum, et esse quod habet obje­ plus naturaliter quielaretur et esset beatus in objecto ctum in potentia ; sed hujusmodi esse, non est aliud immenso, quam si idem objectum, per impossibile, ab esse cognilionis. Tum quia esse cognitum, e>t non haberet immensitatem. Tum quia objectum | esse intenlionale in anima; igitur est esse relucen­ immensum non appareret in se immediate, sed aliud tia»; el per conMwpiens, sicut species objecli et relu­ esset suum esse in re, aliud in sua apparentia objc- centia objecti idem est, ita esse intentionale et esse cliva. El ita ulterius sequitur, quod varii intellectus cognitum, est idem realiter speciei in qua relucet. beati, habentes varias visiones beatificas, haberent i Tum quia idem est esse cognitum creatura in Deo, varias apparentias objectivas de divina essentia, nec el ratio cognoscendi, cum æque prof ortionaliler ibi idem esse divinum objicitur immediate vatiis intel­ reluceat. Sic ergo, inquit, palet generaliter, quod lectibus; quod non videtur sane dictum. Ergo, etc. apparentia objectiva, et species, sive apparentia for­ Dicetur folle, negando consequentiam. El ad pro- | malis, idem sunt; nec apparentia objectiva, est balionem ejus, dicetur quod prima propositio est ' idem quod objectum apparens, sed est idem quod falsa. — Sed contra, ostenditur quod illud quod · apparere objecti et esse cognitum ; el ideo objectum objicitur immediate ipsi intellectui, non sit res apparens, nunquam est sua apparentia objectiva, e.\ti'inseca, sed ipsa species vel visio, quæ est ratio nisi idem sil cognitio sui. videndi; et lune habetur quod apparentia objectiva II. Alia argumenta Joannis de Ripa. — el formalis idem sunt;et consequenter, tanta est hæc, Secundo loco, arguit contra eamdem conclusionem, quanta est illa. Assumptum piulmtui quadrupliciter. prolando quod oppositum conclusionis non solum Primo sic. Quia quantumcumque objectum sit unicum (a) realiler in se, el omnino invariatum, ex sit possibile, immo verum sit de facto, scilicet quod variatione et nfull i plication e sjæcieriiui potest mul­ divina essentia non solum animæ Christi, immo cuilibet beato uniatur ul formalis visio. El arguit tiplicari apparentia objectiva. Ergo, e converso, ex Primo si». Si divina essentia non est ratio videndi unione vel unitate speciei sequitur unitas talis appa­ Deum, sed species creata,sil illa A. Tunc sic : Si A rentia?. Assumptum probatur : Nam ubi Iit suppo­ sitio digiti ad oculum, eadem res omnino unica (€) esset in se intellectiva potentia, per suum esse etiam foret beata. Igitur, per solum suum esse, potentia in se, apparet esse duæ; ergo illud quod immediate posita («) in esse, osel ratio cognoscendi beatifice apparet el objicitur polentiæ, non est ipsa met res : nam æque una formaliter appareret ut prius, si divinum (t) esse; igitur per prius suum esse : omnis enim intellectiva natura qua? persolam essen­ æque manet invariata; el per consequens, ipsa *pvtiam suam potest inlclligere se ct alia, per prius est cies rei immediate objicitur, el objective apparet. Secundo sic. Stante uniformitate objecti. |»er ratio cognoscendi se quam exlrinseca; igitur sic esset remissionem speciei remittitur apparentia objectiva. de A ; el per consequens, immediatius, et æque per­ fecte, vel perfectius, esstd ratio cognoscendi suum Ergo talis apparentia non usi ipsum objectum, sed species in qua relucet. Consequentia palet. El ante­ esse, quam divinum esse. Sed nunc (7) A, licet non cedens probatur : Nam per remissionem alicujus sil intellectualis potentia vel vita, tamen eadem est ratio cognosciliva : posse enim vitale, ut sic, non speciei, tale objectum remissius objicitur polentiæ; el per consequens, apparentia objectiva remittitur. variat rationem cognoscilivam, nec modum cogno­ Tertio sic. Cujuslibet talis objecli apparere obje- scendi. Igitur nunc A immediatius, et æque perfe­ cte saltem, est ratio cognoscendi suum proprium ctivum, est aliud ab objecto realiler. Igitur, etc. Consequentia patet. Et antecedens probatur : Nam esse,sicut beatifice esse divinum. Consequens e^t fal­ ubi tale objectum corrumperetur, per Dei potentiam sum. Tum quia talis visio non esset immediatediviuæ specie æque præsente polentiæ el immutante ipsâm essentiæ in se, sed in aliquo objecto prius cognito. vitaliter, tale objectum appareret ul prius; æque Tum quia nulla visio creatura in proprio genere, est enim uniformiter esset præsens polentiæ, et ideo tam perfecta sicul est visio beatifica. æque sibi objiceretur; ergo apjMirere objecti vum, Dicetur, inquit, quoi argumentum solum proljat æque esset uniforme ut prius. Igitur tale apparere hujusmodi visionem sub eodem gradu esse visionem non esi idem realiter cum objecte. (a) unicum. — untltun Pr. (C) unica. - unita Pr. (1) petentia fxuita — potentiam potitam Pr (C) l Augustini, 1. de Trinitate] cap. ull., ubi loquûns de visione beatifica, in qua est vita æterna : Qua· est, inquit, vita aeterna, ni$i illa visio quæ non conceditur impiis? « Ut cogno­ scant te, unum verum Deum, ct quem misisti Jesum Christum. » (Joann. 17, v. 3.) Et sequitur, de eadem visione scilicet, quod secundum eamdem visionem bonus est, secundum quam (5) risionem Deus apparet (c) mundis corde, etc. De qua igitur visione loquitur Augustinus? Vel de increata; et habetur intentum. Vel de creata; el sic sequitur quod secundum visionem creatam Deus est bonus et lieatus; quod claudit contradictionem. — Item, infra : Visio, inquit, illa (ζ), qua contemplabimur Dei incommutabilem atque humanis oculis invisibi­ lem (η) substantiam, qua.’ solis sanctis promitti­ tur; de qua dicit Apostolus (i. Corinth, 13, v. 12), < Videbimus facie ad faciem ; » cl de qua Joannes (1. Joan. 3, v. 2), u Videbimus cum sicuii est; ϊ cl de qua Dominus (Joan. 14, v. 21), « Ego dili­ gam eum, ct manifestabo ei me ipsum; » et pro­ pter quam solam (0) fide corda mundamus. Et si aliqua alia de illa visione dictu sunt, qua’ copio­ sissime sparsa per omnes Scripturas invenit quisquis, amore ad eam oculum intendit : sola esi summum bonum, cujus adipiscendi causa prtvcipimur agere quidquid recte (t) agimus. Vel igitur illa visio est increata, et habetur propositum. Vel creata; et tunc sequitur quod aliquid creatum, est summum bonum; et per consequens, in tali solo Consistit ultima quies nostra; quod nefas est dicere. Sequitur etiam quod propter aliquod Ικ»ιιιιιη crea­ ta) Deu». — Om. Pr. (δ) el. — Om. Pr. (v) quant, — quem Pr. U) quam. — Oin. Pr. (c) apparet. — atque Pr. (ζ) de. — Ad. Pr. (η) incommutabilem atque humani» oculi» im bibilem - incommunicabilem Pr. (0) quam solam. —quem sola Pr. (t) recte. — ratione Pr 17V tum cl solum pnecipimur agere quidquid recte agi­ mus. Consequens t falsum. Patet igitur, ex dictis Augustini, propositum. Secunda auctoritas est llugonis, in tractatu de Sapientia animæ Christi, ubi breviter ostendit quod Deus est sapientia qua cognoscunt l>eali. — Item, in expositione Dyontsii m de Angelica Hierarchia, hoc idem adstruit. Hæc sunt argumenta Joannis de Ripa contra pri­ mam conclusionem, informa. III. Argumenta quorumdam. — Tertio loco, arguitur contra eamdem conclusionem per argu­ menta quorumdam, quus et quæ Adam rei itat, 2 quæst. I. Sentent,, et 1 quæftL 3. Sentent. Primo igitur arguit sic. Quia (a), si visio Verbi esset actus distinctus a Verbo, sequitur quod summe beatus non posset, Mante sua bcatiludine in summo, habere ita perfectam notitiam de aliqua creatura in proprio genere, sicut iniimus beatus, supposito quod tales sint œquales in substantia et (€) in naturalibusuis. Gjnsequentia probatur. Quia |K)natui quoi anima Christi non possit habere clariorem Dei visio­ nem quam nunc (γ) habet, sicul tenet Magister Sen­ tentiarum, et quoti anima Lini, mqualis in natura­ libus anima· Christi, habeat inferiorem beat it udinem, vel saltem longe minus claram. Hoc suppositu, necessario tenet consequentia; quod est intentum. Vel sequitur quod duæ cognitiones, quarum utraque est intensissima suæ speciei,cujus anima Christi e>t rapx naturaliter, compaterentur se simul in poten­ tia intellectiva. Quod est falsum : Tum quia, pari ratione, cum duabus talibus intensissimis simul stantibus posset tertia intensissima stare, et quarta, et sic sine statu procedendo; quod est falsum. Tum secundo ; nam ad experientiam palet quod una cognitio multum intensa circa aliquod delectabile mullum placens sibi, totaliter suspendit, vel nota­ biliter remittit, vel aufert cognitionem cirra quudcumque aliud. Tum tertio, quia Augustinum 7. Super Grn. ad litteram (cap. 19 el 20) dicit (c) quod potenliæ animæ in suis actibus mutuo se impediunt. Ergo, mullo fortius, actus intensus ejusdem polcnliæ impedit intensionem alterius actus cum eo. Igi­ tur anima Christi habens bcatitudinem intensissi­ mam (t), cujus est capax, si halnrat cognitionem crea­ ture in proprio genero ita perfectam sicul potest anima Lini sibi per omnia œqualis in naturalibus cum remissa beatitudine sua (ζ), opoilebit remiltt Iwaliludinem animæ Christi; quod est inconve­ niens (η). (а) Quia. — quod Pr. (б) et. — etiam Pr. (γ) nuiir. — nec Pr. (g) dicit, — Om. IV. !,<) mtentimmam, — tiUnuirani IV. (;) «ua. — sux Pr. (η) c»t inconveniens. — fuit probandum Pr. 180 Llfifil III. SESTENTIAIt I’M Secundo sic. Augustinus» 8. Super Gene *. ad litteram (cap. 27), ostendens quomodo Deus st : Si igitur Adam talis (o) erat, ut posset capere illam luent innem Dei, quam mentibus angelicis prtebet per suam substantium, etc. Ex quo plet propositum, ut videtur,scilicet quod Deus loquitur spiritibus angelicis per suam substantiam, sine creatura media; et hoc est, quod ipsa Dei sub­ stantia sil talibus spiritibus eorum eugnilio. Ferilo sic. Quia, secundum te, eodem actu vide­ tur Verbum el creatura in Verbo. Tum· sic : Vel igitur per eumdem actum quo Petrus videt Verbum precise una vice, potest videre aliam creaturam alia vice; et, pari ratione, eodem actu quo una vice videt Verbum el aliquam vel aliquas creaturas, sed non omnes, potest aliam videre, quam el nunc non videt, quæcumque sit illa vel sini illie; vel non eodem aclu quo videt Verbum ct aliquam creatu­ ram ista vice, potent videre alia vice Verbum cum aliis creaturis. Prima pars non potest dari : quia tunc ille actus, qui idem numero potest es?c distincta (g) cognitio cujuslibet cognoscibilis el Verbi, esset infi­ nita (0cognitio; sed talis non potest competere crea­ tura»; immo talis est Deus. Si per alium actum, tunc, cum quilibet actus quo videtur creatura in Verbo, sil visio Verbi, sequitur quod, aclu secundo adveniente, corrumpatur prior, vel remaneat cum secundo. Primum non potest dari, scilicet quod ces­ set actus prior : quia tunc ille actus non fuisset bea­ tificus; quia, secundum Augustinum, 13. de Tri­ nitate (cap. 8), nullus actus deficiens et non sem­ per permansi vus, est Iwatitudo. Tum etiam, quia in beati ludi ne non e *t successio talium actuum, ut patet |M‘i Augustinum, 15. de Trinitate, (cap. 16), ubi «licii quod non erunt ibi volubiles cogitationes nustrx. ah aliis in alias redeuntes atque transeun­ tes; sed omnem scientiam nostram simul uno aspectu valebimus. Ergo visio Verbi, quæ est ln?a- lilica, non cessai ad successionem alterius actus, quæ sit visio Verbi. Si dicatur quod, adveniente secundo, non cessat primus, sequitur quod ejus beatiludo crescat. Quod non videtur dandum; quin tunc non esset uniformiter beatus, sed quandoque magis, quandoque minus. Et iterum, ponere ibi tot beatiludines et actus ct similitudines, cum æquo et melius posset salvari per unum vel unicum actum increatum, videtur superfluum. Similiter : sicut aliquando haberet plures, el aliquando pauciores cognitiones læatificas; ita sequitur quod aliquando balfcret plures, el aliquando pauciores delectationes et beatiludines. Quarto sic. Quia implicat contradictionem, crea­ turam rationalem uniri Verto liyjioslalice, el non frui fruitione quæ (x) est Deus, et similiter non videre visione quæ est Deus : quia contradictio est, quod uniatur sibi hypostatice, quin bealiludo, quæ esi Deus, sit sua et aniinæ sua!. Quinto. Quia contradictio est, quod anima Chri­ sti, dum est unita Verbo hypostatice, peccet. Sed hoc per istud clare vitatur, el non per alias vias. Igitur. Minor patet quoad primam partem. Quia con­ tradictio est, quod aliquis fruatur fruitione quæ est Deus, quin velit, volitione ordinatissima, omnia quæ Deus vult. Sed, cum hoc, non staret quod per naturam suam eliceret actum volilionis deordinatie. Depugnantia enim est, quod anima illa simul velit A (6) et non velit A .Tanta autem est ista unio, quod, eo ip falsilicarc; et Deus non potest facere de notitia creata, per quam anima assensit, quin per illam assen-wil. Igitur. Probatio assum pl;e minoris : Quia anima Christi quando assensit istos homines non |ieccatiiros morta­ liter, ex hoc recte potent specialiter gaudere ct Deum laudare. Ponatur in esse. Sed postquam de facto gavisus est et Deum laudavit, non potest fieri quin fuerit hoc gaudio gavisus, el quin Deum lau­ daverit. Erg<> uec quin sic assenseril ; quia, j»er pon­ tum (a), propter lux·, praecise gaudebat hoc gaudio el laudabat, quia sic assensit. — Et confirmatur. Quia iste assensus fuit causa partialis hujus gaudii. Sed quod semel aliquid causa vit, nunquam ex tunc potest illud non causasse (6) : alioquin Deus jiosset mun­ dum non creasse, ct iste paler nunquam genuisse hunc filium; immo esset possibile nullum hominem genuisse sibi similem ; et voluntas etiam quæ semel mortaliter peccavit, poterit nunquam jieccasse mor­ taliter, quia poterii nunquam causasse volilionem, quam causando, mortaliter peccavit. Hæc autem sunt absurda. Igitur. Declino. Quia ex quo anima Christi unitur intime notitiæ increatæ, el ccontra, nihil obstat quin |μ·γ eam intelligat ; nisi forte quia videretur inlelhgere (γ) infinite. Sed hoc non oportet : quia per eamdem notitiam potest anima nunc intelligere intensius, nunc remissius, nunc (o) omnino non intelligere, sicut placebit Deo, nullo in aliquo variato; alias non posset per eamdem visionem videre in Verix) nunc (c) (3) ;x>«Hnni. — totum tempus Pr. (5) non causasse. — crenwc Pr. (γ) intelligere. — intelhgentix Pr. (δ) iimmc. — ner Pr. (c) nunc. — nec Pr. 181 hoc, nunc (x) illud, ct nunc (C) hoc intelligere inten­ sius vel remissius, et nunc nec hoc nec illud. Confirmatur. Quia intellectio manens eadem res, jxitest non esse intellectio. Ergo, multo fortius, eadem intellectione potest Deus intelligere infinite, et anima Christi finite. Antecedens probatur. Quia aliter esset dare ultimum instans rei permanentis in esse, contra Philosophum, 8. Physicorum (t. c. 69); quia contingit dare minimum visibile per sensum. Ponatur igitur quod in A instanti Socrates videat minimum abeo visibile; recedat igitur Socra­ tes ab illo minimo visibili, motu rnntinuo, vel econtra illud visibile a Socrate; tunc, secundum istam viam, nunquam post A videbit Socrates illud mini­ mum, vel saltem immediate post A non videbit illud. Aut igitur ista qualitas quæ prius fuit visio illius minimi, remanebit sine hoc quod ipsa sil visio, el habetur propositum; vel non, ct tunc patet consequentia, quod erit dare ultimum instans rei permanentis. Undecimo. Quia Commentator, 3. Anima, comm. 36, dicit : « Cum habuerimus intellectum adeptum, tunc intelligemus per mi Manliam intelle­ ctus agoniis; > quem, secundum multos, vocat Deum pluries : nam, comm 20, dicit intellectum agen­ tem csm· formam abstractam, cujus proportio est ad intellectum materialem, sicut lucis ad diaphanum. Item, Hugo, 1. Sententiarum 9 prope finem, ubi quærit unde anima Christi sciat omnia, respondet (γ) , quam actus, qui est operatio. VlQesIinoNcciindo. Deus est summe praesens pei illapsum intellectibus beatis, el ipse est cognitio. Ergo «piare non poteril ita liene esse talibus intolle- (а) altérait. — Ad. Pr. (б) ii. — i*f/ Pr. (y) ulhi — itio Pr DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO L clibus cognitio, sicut esset unus actus creatus, qui non intnnius esset praesens eisdem ? VIiHMilmoterllo. Peractum bent i licum necessario distincte cognoscitur quodlibet distincte cognosci­ bile; et per consequens, ille actus est infinita * per­ fectionis, ac per hoc est Deus, et non creatura. Assumptum probatur : Quia nullus actus esset bea­ tificus, nisi esset alterius a Deo sicut objecti; et non videtur, ad hoc quod beatificus sit, quud requirat unum objectum aliud a Deo plus quam aliud; ergo est cujuslibet, vel nullius. Quod autem requirat quod habeat aliud a Deo pro objecto quam Deum precise, proluitur per Augustinum, 13. de Trinitate (cap. 7), dicentem quod ad læatitudinem requiritur certitudo de per|>etuitate propria * lieatitudinis; sed constat quod nullus est certus quod semper erit bea­ tus, nisi cognoscat aliud a Deo; igitur, etc. Hæc sunt potissima argumenta contra primam conclusionem, quæ potui reperire. 183 potentiæ, quæ enint in lient is ejusdem rationis quæ in nobis sunt, poterunt habere actus suos; ct ita Adam beatus modo potest augeri, sicut et Adam (α) in statu innocentia? potuit augeri. — Ex his instan­ tiis el similibus, patet quod faba est illa propositio: Potentiæ perfecte, in quibuscumque sunt, possunt in actus eoos. Hoc enim esi verum solum de imper­ fecto, quod esi in potentia ad terminos actionum illarum potentiarum. Sed, si ab alio agente prove­ niente istas potentias, inducti sunt termini ad quos possent esse actiones istarum potentiarum, non |>oterunt agere ad illos» terminos, non propter imperfe­ ctionem sui, sed propter positionem termini ab alio; nec propter hoc neganda» sunt esse in natura, quia sunt simpliciter perfectiones naturo. — Hæc Scotus, in forma. II. Argumenta Durandi. — Arguit Durandus (dist. 14, q. 4), dicens quod probabile videtur quod scientia infusa el acquisita sint unius rationis : quia sicut visus naturaliter habitus, et per miraculum § 2. — Contra secundam conclusionem restitutus, esi unius rationis; sic scientia naturaliter I. Argumenta Scoti. — Contra secundam con­ acquisita, et divinitus infusa, videntur e *se unius clusionem arguit Scotus (dist. 14, q 3), prolui nilo rationis. Quo supposito, probatur quod in Christo quod in anima Christi non oportebat ponere aliquam nulla fuerit scientia naturaliter acquisita. scientiam naturaliter acquisitam, aliam ab infusi. Primo. Quia in eo qui jam habet habitum scien­ Primo. Quia, secundum te, duo accidentia ejus­ tia» per ea quæ a sensu accipit, non acquiritur dem speciei non possunt esse simul in eodem sub­ novus habitus eorum quæ prius scivit : alioquin jecto. Sed cognitio infusa el acquisita rei in proprio duæ fonna * ejusdem rationis essent in eodem subje­ genere, sunt unius speciei. Et si dicatur quod jus­ cto; quod est impossibile; vel saltem una super­ sunt distingui specie, sicut matutina et vespertina; flueret. Sed Christus habuit habitum scientiæ infusa·, perquam cognovit quidquid est naturaliter — Contra. lllæ cognitiones distinguuntur secundum propriam rationem objecti, ul scilicet est præsens in cognoscibile. Ergo per en (6) quæ a sensibus accepit, non fuit in eo acquisitus novus habitus scientiæ· se, el in Verlx». Sed dua * cognitionem vespertinæ, Secundo arguit : Quia, sicut est inconveniens acquisita et infusa, dicuntur habere idem objectum. Dicetur quod, licet habeant idem objectum. tamen quod Christus acceperit scientiam ab hominibus per differunt penes causas efficientes; sicut homo crea­ auditum, ita inconveniens est quod acceperit scien­ tiam per experientiam <»x rebus sensibilibus. Sed tus, el homo naturaliter genitus. — Sed contra. Quia talis distinctio causarum non distinguit forma- omnes concedunt communiter quod inconveniens fuit Christum accipere scientiam ab hominibus per litcr, secundum Augustinum, ad Deogratiaa (a), el Ambrosium, de Incantatiune (cap. 9), dispari tas auditum, vel doctrinam, eo quod ip>e datus fuit ortus non facit disparitatem natura·, ut patet de nobis doctor. Ergo inconveniens fuit quod Christus A«lam et do nobis. acceperit scientiam |κτ experientiam ex rebus sensi­ Secundo. Quia, etsi duæ cognitiones ejusdem bilibus. Minor conceditur ab omnibus. Sed major speciei possunt esse in eodem, non tamen duæ (6) probatur : Quia homo non accipit scientiam ab alio homine, nisi quia proponuntur ei voces significativa * lærfectæ ejusdem objecti, et secundum eamdein rationem : quia aut utraque istarum perfecte cogno­ rerum scibilium, ila quod homo docens non videtur scitur objectum quantum est cognoscibile, et tunc esse nisi objectum proponens. Et eodem modo res altem superfluit; aut non, ct tunc neutra est per­ sensibiles se habent ad hominem; quia ex eis. lan-. quam ex objectis, sumit cognitionem per experi­ fecta. Tertio, contra illud quod dicitur de augmento mentum. Si ergo inconxenicns esi Christum acci­ scientiæ acquisita?. Quia tunc beatus, cum habeat pere scientiam ab hominibus, quia in hoc videretur intellectum possibilem el agentem, posset acquirere sua lærfeclio dependere ah hominibus; eadem scientias. Et similiter, potentia augmenlativa el alite ratione, videtur inconveniens Christum accepisse (i) Dcogratia». — l)onah\tas Pr. (S) dtur. — Om. Pr. (>) .1 verbo beatu. * (Λ) ra. — cani Pr. um]uc ad Adam. om. Pr. i.rnm in ιβι sententiarum scientiam per experientiam a rebus sensibilibus; sic enim perfectio sua dependeret a rebus. Tertio. Quia scientia quæ acquiritur per experien­ tiam, acquiritur ex hoc quod sensibilia sunt pnesentia sensibus. Sed sensibus Christi pauca valde sensibilia fuerunt præsenlia, in comparatione eorum quæ nunquam sensu percepit. Ergo scientia hoc modo acquisito, fuisset in Christo valde imperfecta; quod non est dicendum. Et si dicatur quod, licet corporalibus sensibus Christi non fuerint omnia cor­ poralia subjecto, ex his tamen quæ subjecta fuerunt potuit in aliorum notitiam devenire : cum ex lumine naturali intellectus possit homo procedere ad inlelligendum effectus jht causas, el e converso; et hoc mo tantum objecti immutat potentiam; visio autem vel perceptio non immutat, sed dicitur immutatio. Cum nutem secundo dicit arguens, quod cum iudivisibilitate formæ, etc., — non aliud concludere |M>tesl, nisi quod forma immensa vitaliter immutans aliquam potentiam, etquæ non est ejus immutatio, sed m tns primus, se habens quasi species respectu potentiæ percepti væ, potest finite immutare illam; quod conceditur. Et ideo ponimus divinam essentiam infinitam vitaliter immutare potentiam intellectivam en atam finite. Sed (C) non est necessc, nec possiliile, illam uniri formali ter potentiæ inlcllectiviu creatie, nec e?vH» ejus fornialem immutationem. Secus autem est de visione, quæ non immutat intellectum crea tum, sed est ejus immutatio lacta per essentiam divinam, illo modo quo actus primus, vel species, aut habitus dicitur iinmutore potentiam salis impn»prie. Unde, breviter loquendo, impossibile est actum secundum infinitum, immutare vel actuate finite potentiam vitalem quam actual ; secus est de actu primo. Modo nos concedimus essentiam divi­ ta) ita - Ad Pr (8) Secf. — Pr. DISTINCTIO XIV. - QUÆSTIO I 1RS nam posse esse actum primum intellectus creati, prædicta conceptio consideratur ut terminus actio­ nis, el quasi quoddam per ipsam constitutum ; intel­ non autem secundum. Cum nutem, tertio loco, arguens dicit quod non lectus enim sua actione formal rei diffinitionem, vel repugnat creaturæ actunri per esse divinum fornia- propositionem affirmativam, vel negativam.! — Hæc liter, — patet, ex procedentibus (a) qu.i -tionibus I ille. Et in alii< multis locis η-<·ηΙ. post Philosuphuin, quod omne inlelligere el velle, quo creatura (disl. 5, q. 2), quid sil dicendum. Nam divinum esse non potest communicari creatunn formaliter formaliler intelligil cl vull, Mini accidentia inhae­ tanquam principaliter per illud exsistenti, sed quasi rentia intellectui el voluntati, el quod ab illis effe­ cuidam coexsistenti niteri supposito, cui principali­ ctive principiantur· Ad secundum ejusdem, negatur prima conseter convenit tale exsistere. Secus autem est de com­ municatione intellectionis aul notitia? aul perceptio- | qucntia. Cujus ratio est : quia ex (a) hoc quod divina nis cum intellectu vel potentia perceptive; inter quæ essentia ponitur esse species vel actus primus intel­ lectus creati, non arguitur aliqua imperfectio in eo, requiritur communicatio realis informationis, aul realis identitas. — Ulterius, in isto tertio capite, sicut argueretur, si essentia divina poneretur esse arguens assumit unum falsum, scilicet quod nulli intellectio intellectui creato. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 8. art. 6, sic dicit : « Oportet quod * potentia vitali repugnet, etc. Dicitur enim primo, qu(wl non omnis actus primus natus immutare for- intellectus, secundum quod intelligil, sil in actu. Non autem oportet quod, in intelligendo, intollimaliler unam potentiam vitalem, potest immutare indifferenter qnnmcumqiie aliam potentiam vitalem, gens (C) sit ut agens, et intellectum ut passum; sed m qualicumque gradu; sicut forte est verum de intelligens et intellectum, prout ex his est effectum unum (piid, quod est intellectus in actu, Mini unum speciebus intellectus angelici in comparatione ad principium hujus actus qui est inlelligere. Et diro intellectum humanum, vel de speciebus imagina­ tive humanæ in comparatione ad imaginativam vel ex cis effici unum quid, inquantum intellectum con­ ;vslimatham asini. Secundo, dicitur quod imagina­ jungitur intelligent!, sive per essentiam, sive per tio fundatur in falso : supponit enim, in omnibus similitudinem. Unde intellectus non se habet ut argumentis suis, quod notitia immutet potentiam agens vel ut patiens, nisi per accidens, inquantum, vitalem; quod negatur. Conceditur tamen quod spe­ ad hoc quod intclligibile uniatur intellectui, requi­ cies objecti, vel aliquid supplens ejus vicem immu­ ritur aliqua actio vel passio : actio quidem, secun­ tat. Qualis autem unio requiratur inter actum pri­ dum quod intellectus agens facit species esse intellimum cum potentia vitali, et (pialis inter actum gibiles (γ) actu ; jwssio autem, secundum quod intel­ lectus possibilis recipit species intelligibiles. Sed hoc secundum cum eadem, dictum est prius. El ha. *c tam prolixe dicta sunt ad primum, ne quod est inlelligere, consequitur ad hanc actionem vel paxsiunem, sicut eflcctus ad causim. i» — Hox oporteat impetere in sequentibus. ille. — liem, ibidem, ad 3UH‘ et β’"', dicit quod Quod autem inlelligere creatum, sit profluens ab intellectu creatu, sæpius dictum est, super I. Srn- intellectum et intelligens se habent ut unum agens, teidiaruni ( dist. 35, q. I ), ex dictis sancti Thoma·, el ul unum principium actionis quæ (8) est inlelli­ dc Potentia IJci. q. 8, art. I, ubi >ic dicit : σ Intel­ gere. Ex quibus palet quod non est de ratione spe­ lectus, in intelligendo, ad quatuor potest habere ciei mtelligibili>, quod efficiatur ab intellectu cum ordinem : scilicet ad rem qua * intelligilur, ad >pe- quo concurrit ad piOducendiim actum qui est intelligerv, liccl inlelligere sit effectus ipsius intellectus el liem inlelligihilem qua Iit intellectio in actu, ad suum inlelligere, et ad conceptionem intellectus. speciei intelligibilis, — Similiter, nec est de ratione speciei inlelligihilis, vel illius quod tenet locum Quæ quidem conceptio a Iribus prædictis differt. A re quidem intellecta : quin re> intellecta, est inter­ ejus, quod inhærcat intellectui, vel quod se habeat dum extra intellectum; conceptio autem intellectus ad intellectum ut actus ad potentiam, vel forma ad in essendo : nam, secun­ non est nisi in iiitrlleclu. Et iterum, conceptio subjectum informabile dum sanctum Thoiuam, ibidem, etsentia angeli se intellectus ordinatur ad rem intellectam sicut ad haliel respectu intellectus angelici loco speciet inlelfinem; pixipler hoc enim intellectus conceptionem ligibilis, dum angelus intelligil se ipsum; et tamen rei in se format, ut rem intellectam cognoscat. Dif­ fert autem a specie inlelligibili : nam species inlclli- non inlneret intelfeclui angelico, sed econlm, intel­ lectus angelicus inbærvl essentiæ angelicie in e»r gibilis, qua Id inleilectus in actu, Consideratur ut principium actionis intellectus; cum omne agens real i. Unde, ibidem, ad 2"', sic dicit : < Quamvis agat secundum quod est actu ; actu (6) autem iit per essentia angeli non possit comparari ad intellectum aliquam formam, quam ofMitet esse principium («; rx. — ·/» Pr. actionis. Differt autem ab actione intellectus : quia (a) inwedenlibut. — pmlutu Pr. (X) acht. — hoc Pr. (C) itilelliijcfu, — mlrUectut Pr. jvjrijc iatelligibilct» — intcltigibdct cnc in Pr 4 οι 7ΚΛ». — i/ui Pr. (t) infortiiabitc — informate Pr. tRf* LIBRI Ul. SENTENTIARUM ejuR ul actus ml potentiam in essendo, comparatur tamen ad ipsum ut actus ad potentiam in intelligendo. » Et iterum, ad 6MM, sic dicit : < Edentia angeli est in intellectu ejus sicut intelligibile in intel­ ligente, intellectus autem in essentia sicut potentia in subjecto» > Item, I p., q. 56, art. I, sic «licii : < In actione quæ manet in agente, oportet, ad hoc quod procedat actio, quod objectum uniatur agenti; siCut ojtortet quoi sensibile uniatur sensui, ad hoc quod actu sentiat Et ita se halwt objectum unitum potentiæ ad hujusmodi actionem, sicut forma quæ est principium actionis in aliis agentibus : sicut enim calor est formale principium calefactionis in igne, itaspedes rei vise est principium formale visio­ nis in oculo. Nihil nutem differt, ad hoc quod forma sit principium actionis, quod ipsa forma sit inhicrens aliquando, el quod sil per so (i) subsistens; nam calor separatus subsistens, ita calefaceret sicut inhærens. Sic igitur, si, in genere intelligibilium, aliquid se habet ul forma intelligibilis subsistens, inlelligcl seipsurn. Angelus autem, cum sil imma­ terialis, est quædam forma subsistens; et propter hoc, est intelligibilis in aclu. Unde sequitur quod per suam formam, quæ est sua essentia, inlelligat seipaum. » — Hæc ille. — Ex quibus patet illud quod dicebatur, quod, ad hoc quod intellectus crea­ tus inlelligat per aliquid sicut per speciem intelligibilem, non oportet quod illud sibi inluoreat, vel sit effectum, aut creatum, aut principiatum, aut quovis modo dependens ab intellectu ; oportet tamen quod intellectio, qua intellectus creatus formnliler intelligit, sit effectus et dependens ab eo. Potest ergo intellectus creatus intelligcre per divinam essen­ tiam primo modo, non autem secundo modo. De hoc sanctus Thomas, 3. Contra Genldes. cap. 51 : < Considerandum, inquit, est, quod sub­ stantia quæ est per seipsam subsistens, vel est forma tantum, vel compositum ex materia et forma. Conquisitum non |>olesl alteri esse forma ; quia forma in eo jam est contracta ad istam materiam, ul alterius rei forma esse non possit. Illud autem quod sic est sutaistens ut solum sit forma, potest alteri esse forma, dummodo esse suum sil tale quod ab altero possit participari, ut patet de anima humana. Si vero esse suum sil tale quod ab altero participari non possit, nullius rei forma esse potest; sic enim per suum esse determinatur in se, sicut quæ sunt materialia per materiam. Hoc autem, sicut in esse naturali vel substantiali invenitur, sic et in esse intelligibili considerandum est. Cum enim intellectus perfectio sit verum, illud intelligibile erit ut forma tantum, ingenera intelligibilium, quoti (M ipsi veritas. Hoc autem soli Deo convenit : nam, cum verum sequatur ad esse, illud tantum est sua _ _____________ T ul uiherem aliquando. e/ «/tend sit |w »/·, — smiid mAx reni vel Pr. i veritas, quod est suum esse; hoc autem soli Deo pro­ prium est. Alia igitur inlelligibilia subsistentia, non sunt ut (a) pura forma in genere intelligibilium, sed ut formam (6) in subjecto aliquo habentia : est enim unumquodque eorum verum, non veritas; sicut et (γ) est ens, non autem suum esse. Manife­ stum est igitur quod essentia divina potest compa­ rari ad intellectum creatum ut species intelligibilis, qua intelligit; quod non contingit (8) de essentia alicujus alterius substanliie separate. Nec tamen latest esse forma alterius secundum esse naturale : sequeretur enim quod simul cum alio juncta consti­ tuerent unam naturam; quod esse non |x>test’, cum essentia divina in se perfecta sil in sui natura. Spe­ cies autem intelligibilis unita intellectui, non consliluit aliquam naturam, sed perficit ipsum ad intelligendum; quod perfectioni divinæ non repugnat. » — Hæc ille. — El post (cap. 52) linaliler concludit quod impossibile est divinam videri essentiam ab intellectu creato, nisi ipsa divina essentia sit forma intellectus qua intelligit. Sed advertendum quod, cum dicit nullam formam immaterialem subsisten­ tem quæ non est suum esse, posse esse actum pri­ mum intellectus creati, hoc debet intelligi de intel­ lectu qui non unitur tali formæ in esse reali, nec suppositaliter, sicut essentia unius angeli intellectui humano vel alterius angeli. Sed secus est de essentia angeli respectu intellectus ejusdem, sicut prædictum fuit; talis enim essentia subsistens, potest esse forma respectu intellectus sibi suppositaliter uniti. Essentia autem divina potest esse forma in esse intel­ ligibili utroque modo, scilicet tam respectu intellectus sibi uniti suppositaliter, quam (c) respectu distincti ab ea suppositaliter. Per quem autem modum inlelligat sanctus Tho­ mas divinam es^mtiam posse esse formam intellectus creati, ostendit et pandit, 4. Sentcnliariun, dist. 49, q. 2. art. 1 · « Ad videndum, inquit, divinam essen­ tiam, accipiendus est modus quem aliqui philoso­ phi posuerunt, scilicet Alexander, et A ver roes. 3. de Anima. Cum enim in qualibet cognitione sit neces­ saria aliqua forma, per quam res cognoscatur aut videatur, forma qua intellectus perficitur ad viden­ das substantias separatas, non est quidditas quam intellectus abstrahit a rebus compositis, ut ponit Alpharabius, nec aliqua impressio relicta a substan­ tia separata in intellectu nostro, ul dicit Avicenna; sed est ipsa substantia separata, quæ conjungitur intellectui nostro ut forma, ut ipsa sit quod mtelligitur, et qua intelligilur. Quidtjuid sit de aliis sub­ stantiis separatis, tamen istum modum oportet nos (a) ut. — Om Pr. (β fnrniain. — formarum Pr. (γ) et. — Om. Pr. cunimgit. convenit Pr h) >fuam et Pr DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I. accipere in visione Dei per essentiam; quia qua­ cumque alia forma formaretur intellectus noster, non posset intellectus per eam duci in divinam essen­ tiam. Quod quidem non debet intelligi, quod divina essentia sil forma intellectus nostri, vel quod ex ea et intellectu no>tro liat unum simpliciter, sicut in naturalibus ex materia et forma naturali ; sed quia proportio essentia * divinæ ad intellectum nostrum, est sicut proportio formæ ad materiam Quandocuin· que enim aliqua duo, quorum unum est altero per­ fectius, recipiuntur in eodem receptibili, proportio unius duorum ad alterum est sicut proportio formæ ad materiam (sicut lux et color recipiuntur in dia­ phano, (piorum lux se habet ad colorem sicut forma ad materiam (a)); et ita, cum in anima recipiatur vis intellectiva, et ipsa divina essentia inhabitans, licet non per eumdem modum, essentia divina se habebit ad intellectum sicut forma ad materiam. Et quod hoc sufficiat ad hoc quod intellectus per essen­ tiam divinam possit videre ipsam essentiam divinam, hoc modo potest ostendi (S). Sicut enim ex forma naturali qua res habet esse, et materia, efficitur unum ens simpliciter; ita ex forma qua intellectus intelligit, et intellectu ipso, fit unum in intelligendo. In rebus autem naturalibus, res per se sul>sistens non potest esse forma alicujus mnteriæ, si illa l'es habeat materiam partem sui ; quia non potest esse ul materia sit forma alicujus. Sed si illa res per se subsistens, sil forma tantum, nihil prohibet eam effici formam alicujus materiæ, et fieri quo est ipsius compositi ; sicut patet de anima. In intellectu autem oportet accipere ipsum intellectum in |>otenlia quasi materiam, et sjieciem intelligibilem quasi formam ; et intellectus in actu intelligens, est quasi compositum ex utroque. Unde, si sit aliqua res per se subsistens, quæ non habeat aliquid in «e præter id (piod est intelligibile in ipsa, talis ix *s jKileril esse forma qua intellectus intelligit. Res autem quælibet esi intelligibilis secundum id quod habet de actu, non secundum id quod habet de potentia, ul patet, 9. Melaphysicic (t. c. 20); el hujus signum e>l, quod oportet formam inlelligibilem abstrahere a materia et conditionibus materia *. Et ideo, cum divina essentia sit actus purus, poterit esse forma qua intellectus intelligit. El hæc esi visio beati ficalionis. Et ideo Magister dicit, prima distinctione secundi, quod unio animæ ad corpus, est quoddam exemplum illius beatæ unionis qua spiritus unietur Deo. » — Hæc ille. — Eamdem ponit sententiam, de Veritate, q. K, art. I, el quasi eadem verba. Dicit enim, multis pnemissis circa hoc : e Illud quo intellectus creatus Deum per essentiam videt, est divina essentia. Non autem oportet quod ipsa divina (a) a verbis «iciH lux usque ad matrrinni. om. Pr. (β a verbi * Et f/liml /iOC iwfflcial u*quo ad ostendi, om. Pr. 187 essentia fiat forma ipsius intellectus, sed quod se habeat ad ipsum ut forma : ut sicut ex fnrma, quæ ol pars rei, et materia, efficitur unum ens actu ; ita, licet dissimili modo (x), ex essentia divina et intel­ lectu creato fiat unum in intelligendo, dum intelle­ * ctu intelligit, el essentia divina per se ipsam intel­ legitur. « — Hat: ille. — Ibidem etiam dat similitu­ dinem do luce et colore in diaphano: et adducit exemplum Magistri de prima distinctione secundi jam recitatum. Ex quibus patet quod sanctus Tho­ mas non vult quod essentia divina possit esse realiter forma intellectus errati, sed quod se habet ad ipsum quasi ul forma, prout illud dicitur se habere ut forma respectu alterius, quod est actualius eo in eodem susceptivo, ct amlio concurrunt ad eumdem effectum ; sicut lux dicitur esse forma colorum inten­ tional ium quæ sunt in medio, quia ambo sunt in diaphano, et lux est actualior specie color», et ambo concurrunt ad movendum potentiam visitam; ita in proposito. Et ideo arguens, qui in aliquibus scriptis suis dicit sanctum Thomam fuisse suae opi­ nionis, non dicit verum in hoc. Istis præmissis, et concesso quod divina essentia jotest esse quo intellectus creatu» intelligit ut spe­ cie, non quo intelligit ut (?) intellectione, dico ad improbationes arguent is. —Ad primam quidem,dico quod intellectio e»t quid realiler distinctum a specie intelligibili : alias quot species intelligikiles habet intellectus creatus, tot haberet intellectiones; et quorumcumque habet species, semper omnium habe­ ret intellectiones; et ita semper consideraret actualiter de omnibus qua' scit in habitu (γ). Et de hoc satis dictum fuit, tam in primo (dist. 35, q. 1), quam in secundo (dist. 3, q. 2). — Ad secundam improliationem, dico quod net' memoria crenta, nec intelligentia creata, est elevnbilis ad hoc ut forme­ tur aclualiler per actum increalum. Quia tamen memoria, ut est in jurte intellectiva, non necessa­ rio est activa illius |>er quod actuatur, sicut intelhgentia (quia memoria non necessario efficit illud quod est sibi ut species intelligibilis, sed inlelligentia creata efficit intellectionem qua intelligit); ideo non est inconveniens quod aliquid sit memorise intel­ lectiva' crea’æ loco speciei intelligibilis, quod non jKitest esse intelligentiæ loco intellectionis. Nec tamen plus elevatur (o) memoria quam intelligentia : quia sicut essentia divina unitur memoriæ ut ab ea tenea­ tur; ita unitur intelligentiæ, concurrendo cum ea ad actum visionis. Memoria enim intellectiva non agit, inquantum hujusmodi (t), sed tenet objectum. Nec tamen oportet quod quælibet pars imaginis sit (i) dmimi/i modo. — duiinHldudo Pr. (U) ut — nec Pr. (γ) habitu. — homine Pr. 0) in. — Ad. Pr. (t) huju *nu>di. — hujuf Pr iss Linit i in. sententiarum æquc intense elcvabilis sicut alia formal iter, sod solum quoad idem objectum ; cum unn sit potior alia, el alterius rationis. Sed de hoc dictum fuit in primo (dist. 3, q. 3, art. 2). Λ<1 tertium principale, negatur consequentia. El ad prolmtioncm ejus, dicitur quod, ad hoc quod cogni­ tio intellectus de re dicatur nullo modo ænigmatica, sed pure clara et nuda, non solum non requiritur quod objectum sit idem visioni intellectuali, qua intellectus videt tale objectum ; immo nec requiritur quod objectum sit idem speciei intelligibili, qua intellectus inlelligil; sed sufficit quod species intelhgibilis, qua intellectus inlelligil, rcpræsentel rem Secundum omnes ejus essentiales dillerenlias et omnia essentialia rei. Ile hoc sinelus Thomas, 3, Sentent., dist. 14, q. 1, ari. 2, q1· I, dicit : α Si n» excedat similitudinem intellectus, qua rem ipsam mtelligit, tunc intellectus non attingit ad videndum essentiam rei : quia |>er similitudinem illam intelle­ ctus determinatur ad rem cognitam ; sicut si species intelligibilis repraesentaret hominem inquantum est sensibilis, et non inquantum est rationalis ; tunc enim non videretur essentia hominis; quocumque enim subtracto de essentialibus rei, remanet essen­ tia alterius speciei. Si autem res excedat lumen intellectus, et non speciem, tunc quidem videbitur essentia rei, sed non modo peiTei lo ut cognoscibilis est, etc. » Pro hoc facit illud quod ipse dicit, 4. Sen­ tent, dist. 49, q. 2, art. I, ad 1(1 " : « Creat uræ, inquit, corporales non dicuntur (a) immediate videri (C), nisi quando illud quod est in eis conjun­ gi bile visui, ei conjungitur; non autem Mint conjungibiles per essentiam suam, ratione materialitalis; et ideo tunc immediate videntur, quando earum similitudo intellectui conjungitur, bed Deus per essentiam cunjugibilis est intellectui ; unde non immediate videretur, nisi essentia sua conjungere­ tur intellectui; et hæc visio immediata, dicitur visio faciei (γ). Similitudo etiam corporalis rei est (3) rece­ pta in visu (t) secundum earndem rationem qua est in re (ζ), licet non .secundum eumdein modum essendi ; et ideo illa similitudo ducit in illam rem directe. Non autem Isto modo potest aliqua simili­ tudo intellectum nostrum (η) ducere in Deum. » — Hat ille. — Ex quibus palet quod, ad videndum aliquam rem, sufficit quod perfecta similitudo rei recipiatur in |»otcntia visi va, corporali vel intelle­ ctuali. — Nec valet quod arguens inducit, Scilicet quod in tali sjiecie objectum non relucet nisi intentionalitei, elc. Ho< non obstat; quia illa species non (e) in r/uid. — Ati Pr (€) ndrri. — «Utere Pr. (γ) a verbi * &cl Dciu UMpic ad faciei, Om Pr. (t) e»L — Orn Pr (:) < uu. — ritum Pr. (;) cciale (6) ; sicut per for­ mam lapidis, ad cognoscendum lapidem. Tertium est medium in quo aliquid videtur; et hoc est illud per cujus inspectionem ducitur visus in aliam rem (γ) : sicut inspiciendo (3) speculum, ducitur in ea quæ in specillo relucent et repneséntantur; et videndo ima­ ginem, it ænigmatica respectu secundæ; immo quaiidoque est (iciTecti«»r secunda. Et hoc apparet manifeste : quia angelus superior Gabriele naturali i I (i) /n * . — /iirc Pr. (A) tpeciate. — ipirilualc Pr. (γ) reni. — Om Pr. (3) in. — Ad. Pr. (<) o* tpcculo. — Om. Pr. (ζ) ihihJh, — Ad Pr. (ra) videri. — tidcrr Pr. DISTINCTIU XIV. — QlJ.ESTlo I. cognitione, limpidius cognoscit Gabriclein per sjie· ciein Gabrielis sibi concreatam, quam Gabriel cogno­ scat so per essentiam suam. El ideo ratio ista, si aliquid concluderet, utique concluderet quod unus angelus sit alteri visio; quod utique falsum cM; vel quod angelus superior non cognoscit naturaliter inferiorem nisi ænigrnatice, et minus perfecte quam inferior *e ipsum cognoscat quantum ad sui essen­ tialia. Immo, quod deterius < *sl, sequeretur quod Deus non cognoscit creaturas nisi ænigmnticr. quoti est salis aperte falsum ct erroneum. Utruin au­ tem ista cognitio creata, sil cognitio sui? (’.redo quod idem potest esse cognitio sui confusa, vel uni­ versalis, vel communis sibi el alteri objecto; non autem ila (a) propria et distincta sui erit, quod non sit cognitio alterius : actus enim rectus alius esi a reflexo, secundum sanctum Thomam, in mullis loci *. Ad qunrliim principale, negatur consequentia. Sicut enim dicit sanctus Thomas, dc Icritale, q. 8, ait. 2, ad ϋ'1”’, in visione beatifica, u ipsa divina immensitas videbitur, sed non videbitur immense; cognoscetur enim lotus modus, sed non totaliter. » El, ibidem, ad 2“"*, dicit : α Modus rei vis» in se(6), nihil aliud est quam qualitas (γ) rei vis». Cum autem in Deo non aliud sit qualitas (o)quam subManlia, modus ejus esi ipsi substantia vel essentia; et sic beati totaliter vident Deum, quia (t) vident totum modum Dei, eo modo quo vident totam essen­ tiam. » Item, ibidem, ad luw : α Divina essentia ab angelo tota videtur, quia nihil ejus(C) est non visum ab eo; ul scilicet ly (η) tota exponatur privative, non per positionem partium, x Simile dicit, 4. Sente/iE. ubi supra (dist. 49, q. 2), ari. 4, ad 4”" :quod non erit aliquis modus in Deo, quem beati non videant. Patet igitur quod bene stat quod intellectus creatu» videat infinitatem Dei, et judicet eum esse infinitum, el hoc evidenter, et tamen non videat jier visionem increalam, sed per visionem elicitam ab eo. Tunc ad probationem consequenti», dicitur quod prima pro|x)silio ibidem assumpta, est falsa. Non enim oportet quod formalis ap|xirentia objecti apprehensi, id est, visio ejus, vel species quæ est ratio videndi, precise et adæquate sil tanta realiter, quanta est apparentia objectiva, id est, tanta quantum judicatur esse obje­ ctum per eam apprehensum : alias cognitio naturalis supremi angeli quam habet de Gabriele, esset axjue *rfecta |M res in esse naturæ, quantam judicat ille angelus esse essentiam Gabriülis; sequeretur etiam quod formalis apparentia qua angelus apparet Deo, non sil major quam essentia Gabrielis; quorum (а) ilii. — Om. Pr. (б) m te. — per visionem beati/iiain Pr. (•j) qualitas. — quantitas Pr. (Î) qualitas. — quantitas Pr. (c) .1 \0rlx1 totaliter usque ad quia, om. Pr. (ζ) ejus. — Om. Pr. (η) icilicet bj. — Orn. Pr. u tnimque e»t manifeste falsum. Dico ergn quod apparentia objertivn quandoque est major quam apparentia formali *, el quandoque minor. Dim tamen quod tanta est præcîsv apparentia objectiva in es>e objrclivo, quanta est species intelligibilis in e$se repraesentat i vo, ad hunc sennum, quod obje­ ctum non apparet majus vel minus quam species inlelligibilis repraxmtet ipsum Ünde sanctus Thomas, dr Veritate. q. 8, ari. 1 : · In omni, inquit, cognitione t extra animam, non secundum es>e naturale, sed secun­ dum repræsentationeni. Unde, si similitudo illa defi­ ciat a repr.e>enUitionc sjæciei, non autem repr.rsentatione generis, cognoscetur res illa serunduin lationem generis, non autem secundum rationem speciei. Si autem deliciat etiam a repr.esentalione generis, repræsentet autem secundum convenien­ tiam analogiæ tantum, tunc nec etiam secundum rationem generis cognoscetur; sicut si cognosceret substantiam per similitudinem arridentis. » — Hui ille. — Item , q. 2, art. 3, ad 9 , sic ait : < Simili­ tudo aliquorum duorum ad invicem, potest attendi dupliciter. Uno modo, secundum convenientiam in natura; et talis similitudo non requiritur inter cognoscens el cognitum; immo quandoque videmus quod, quanto telis similitudo est minor, tanto cogni­ tio e»t perspicacior sicut minor est similitudo simi­ litudinis quæ est in intellectu ad lapidem, quam illius quæ est in sensu, cum sil magis remota a materia ; el tamen intellectus perspicacius cognoscit quam sensus. Alio modo, quantum ad repraesenta­ tionem ; et hæc similitudo requiritur cognoscentis ad cognitum· Quamvis igitur sit minima similitudo ervaturæ ad Deum secundum convenientiam in natura, est tamen maxima similitudo secundum quod divina essentia expressissime représentât crea­ turam; el ideo divinus intellectus optime rem cognoscit. »— Hæc ille. — Idem jvonit, 4. Sentent., dist. 49, q. 2, ait. I. Ex quibus patet quod non oportet S|>eciem inlelligibilcm, vel visionem, quam arguens dicit esse apparentiam formalem , esse tan­ tam vel talem secundum esse ivale, qualis aut quanta est apparentia objectiva secundum esse reale; sed sufficit quod primum sit tale secundum repraesen­ tationem, quate *est secundum quantum ad esse reale vel naturale. Ubi sciendum quod duplex est ap|Kirentia formalis : prima dicitur sjiecies objecti ; secunda dicitur ipsa cognitio, vel intellectio, quæ est actus secundus. Similiter, apparentia objectiva est duplex : prima dicitur ipsum verbum, vel conce­ ptus, aut idolum formatum peractum intelligendi aut cognoscendi ; secunda est ipsum objectum, quod eût res extra intellectum vel potentiam cognitivam. ΐυο LIBRI III. SENTENTIARUM Jits suppositis, dico quoti apparentia objectiva primo modo dirta, nunquam excedit apparentiam forma­ it m primo modo rei secundo modo dictam, nec in **· reali, nec in esse apparenti; immo quandoque est minor utroque modo, puta si intellectus intelligat per aliquam speciem, sed non utatur specie illa secundum totam virtutem speciei. Apparentia vero objectiva secundo modo dicto, excedit quandoque apparentiam formalem in esse reali ; puta cum crea­ tura intelligit Deum, aut objectum excellentius se. Quandoque veru apparentia objectiva hoc secundo modo dicta, est minor apparentia formali in esse reali; puta cum intellectus intelligit accidentia sen­ sibilia, vel Deus intelligit creaturam. Sed semper apparentia objectiva secundo modo «licto, est tanta precise in esse apparenti el repraesentato, quanta t>l apparentia formalis m repraesentando : tanto enim precise repnesentatur objectum, quantosjie· ries vel cognitio repraesentat illud active. Quare autem pono duplicem apparentiam objectivam, hoc ideo iM, quia objectum intellectus creati duo dicit, pnesertim in via unum ex parte intelligentis, puta conceptum, vel idolum formatum de re; aliud est res ipsi, de qua conceptus formatur. Et isto duo non sunt proprie duo objecta, sed unum; actus enim intellectus non sistit nec terminatur in suo conce­ ptu, sed in re. Vocando ergo apparentiam objectivam conceptum formatum de re, conceditur quod appa­ rentia objectiva nunquam excedit apparentiam for­ malem. Sed vocando apparentiam objectivam ipsum objectum extra, dicilur quod quandoque excedit apparentiam formalem. El in hoc sensu propositio est faba. Nec ejus probatio valet (a) : quia appa­ rentia objet tiva hoc modo sumpta, nec esi eadem formali apparentia), nec causatur ab illa; sed quan­ doque e>l econtra. Sed loquendo de apparentia (C) objectiva primo modo sumpta,scilicet pio conceptu, conceditur quod illa causatur ex formali ; et ideo nunquam ol major illa; immo Sæpe minor, tarn in ts»o reali, quam in esse rcpræscn toti vo ; sicut patet de quocumque conceptu causato a beato creato. Ulterius, quoad secundam propositionem arguentis, dicilur, juxta praemissa, quod propositio vera est, loquendo de apparentia objectiva primo modo dicta; falsa tomen esi, loquendo de apparentia objectiva secundo modo dicto. — Ulterius, dicitur quoti, con­ cessis illis duabus propositionibus in sensu prxexpoMto, non sequitur illud quod arguens inferi ; immo oppositum illius slat cum suis duabus propositioni­ bus nam ex formali el objectiva apparentia linitis, et nullo modo immensis, jxilest evidenter apparere "ine discursu objectum esse formaliter immensum ; sicut pal»d in cognitione naturali qua angelus judi- (i) ralel. — Om. Pr. (S) Srd loquendo de apparentia. — luquendo cum de· ptndenlia Pr. cat Deum esse formaliter infinitum. Verumtamen dico quod ad hoc in intellectu humano bono requi­ ritur quod species intelligibilis, quæ est principium apparentiæ formalis et objectiva» primo modo diclæ, id est. tam actus intelligendi quam ipsius conceptus, sit infinito et immensa ; el isto modo contingit in visione divinæ essentiæ. El cum arguens nititur probare consequentiam statim negatam, el similiter suam primam proposi­ tionem, in sensu superius negato; — dicitur quod assumptum est simpliciter falsum : quia nec visio, nec species, quæ est principium visionis, esi imme­ diatum objectum intellectus, nisi in (a) intellect ionibus reflexis; sed illud quod immediate objicitur intellectui, est res cum suo conceptu, vel sub conce­ ptu ; ita quod principalius objicitur res quam conce­ ptus, ut dici |)ossit quod res est illud quod objicitur, el conceptus est ratio objiciendi et id quo res objici­ tur. Tunc, Ad primam probationem, negatur antecedens; quia quantumcumquc species multiplicetur, obje­ ctum non multiplicatur, sed judicium de objecto, vel conceptus objecti. Unde illud quod ibi adducitur, de suppositione digiti ad oculum, non probat antece­ dens; quia in tali casu non sunt diversa objecta, sed diversa judicia, vel judicium erroneum, judicans illud quod est unum, esse duo. Ad secundam probationem, dicitur quod ad remissionem speciei remittitur apparentia objectiva primo modo dicto, scilicet conceptus rei, vel etiam judicium aut apprehensio rei; non autem ipsum objectum. Nec valet consequentia ibi facta, sed est fallacia consequentis, arguendo a propositione habente plures causas veritatis ad unam illarum : nam <{ikmI objectum objiciatur remissius potentia? naturali quam prius, potest non solum contingere ex remis­ sione objectiva· apparentiæ secundo modo dictæ, immo ex remissione apparentiæ objectivæ primo modo diclæ; cognitio enim non solum variatur ad variationem objecti, immo ad variationem cogno­ scentis. Ad tertiam probationem, dicilur quod ratio defi­ cit in hoc, quia, dum debet probare consequentiam, in qua est lotum pondus argumenti, transfert se ad probandum antecedens, de quo non est dubium. Conceditur enim gratis quod ipsum apparere objecti, proprie loquendo, non est ipsum objectum ; sed ipsa cognitio, vel conceptus objecti, cum quadam relatione objecti ad cognitionem vel conceptum ; sicut cognoscere est ipsa cognitio cum relatione ejus ad objectum. Conceptio igitur, quod est (C) apparere objecti, non est ipsum objectum. Verumtamen ap|iarenlia objectiva secundo modo, est ipsum objectum cum quailam relatione. Et cum dicit arguens, quod, (i| oi — Om. Pr, (6) ftt, — Om. Pr. DISTINCTIO XIV — QUÆSTIo I. 191 corrupto objecto, etc.; — dico quod in illo casu rema­ objectum intellectionis rcctæfquia non loquimur de neret apparentia objectiva primo modo dicta, quæ non reflexa); sed immediatum objectum intellectionis eat aliud quam conceptus objecti, vel cognitio ejus aut recte, est res sub conceptu : ita quod ex conceptu judicium; non tamen remaneret apparentia obje­ et re integratur unum completum objectum, lanctiva secundo modo. Et ulterius, dico quod, concesso quam ex formali el materiali, Unquam ex quo et quod apparentia objectiva non sil ipsum objectum, quod. non ex hoc sequitur, sed est fallacia consequentis, De prædictis omnibus aperte loquitur sanctus quod sit species, vel cognitio actualis. Est enim dare Thomas, 1 p., q. 85, art. 2, ubi sic dicit « Qui­ medium : scilicet conceptum, quoad intellectum; dam posuerunt quod vires cognitiva» quæ sunt in nobis, nihil cognoscunt nisi proprias passiones, puta vel aliquod idolum formatum per cognitionem ut in quod sensus non sentit nisi passionem sui organi. sensu interiori, sicut patet in somniis. Et, secundum hoc, intellectus nihil intelligit nisi Ad quartam probationem, dicilur primo, quod, concessis duabus partibus antecedentis, confluen­ suam passionem, id est, speciem intclligibilem in se tia non valet. Nam, licet esse cognitum et esse appa­ receptam; et. secundum hoc, hujus species est ipsum quod intelligitur. Sed hæc opinio manifeste rens sint aliud ab objecto ultimato, et non sint aliud re absoluta ab ipsa cognitione, vel specie, vel conce­ apparet falsa. Pruno quidem, quia eadem sunt quæ ptu objecti ; tamen apparentia objectiva secundo tnbdligimus, el de quibus sunt scientiæ. Si igitur modo dicta, est ipsum objectum, nec differt ab obje­ ea quæ intclligimus, sunt solum species quæ sunt cto i e absoluta, sed forte per inclusionem alicujus in anima, sequeretur quod omnes scientiæ non res|>ectus supra absolutum objecti. Unde apparere ct essent de rebus quæ sunt extra animam, sed solum apparentia differunt, sicut cognitio et objectum de speciebus inlelligibilibus quæ sunt in anima ; cognitionis, si proprie terminis utamur; secus si sicut, secundum Platonicos/omnes scientia· sunt de aequi vocemus. — Dico secundo, quod prima pars ideis, quas ponebant esse res intellectas in aclu. Secundo, quia sequeretur error antiquorum dicen­ antecedentis probabiliter a inultis modernis negatur, tium omne quod videtur esse verum (a); et sic con­ ad hunc sensum, quod illa qualitas quæest cognitio, jiosset osse sine esse cognito alicujus objecti, utputa tradictoria essent simul vera. Si enim potentia non si separaretur ab omni respectu ad potentiam cogni­ cognoscit nisi solum propriam passionem, do illa tivam et ad objectum cognitum. Et ad probationem solum judicat. Sic autem videtur aliquid, secundum quod potentia cognitiva afficitur. Semper ergo judi­ illius partis, diceretur quoad singulas partes ejus. El ad primam quidem, diceretur quod, posita illa cium potentiæ cognitiva? erit de eo quod judicat, qualitate quæ dicitur cognitio, intellectiva potissime, scilicet de propria passione, sed secundum quoti est; si ipsa nulli subjecto inhæreret, vel si subjecto illius et (C) ita omne judicium erit verum : puta, si gustus capaci inhæreret, non tamen produceret verbum aut non sentit nisi propriam passionem, cum aliquis conceptum rei, vel si sic et tamen nullum respectum habens sanum gustum judicat mei esse dulce, vere ad objectum haberet talis qualitas, nec esset cogni­ judicabit; el similiter, si ille qui habet gustum tio, nec esset cognitum. Ad secundam, diceretur infectum judicet mei esse amarum, vere judicabit ; quod esse quod habet objectum in potentia cogni­ uterque enim judicat secundum quod gustus ejus tiva, non solum est esse absolutum, immo esse rela­ I afficitur. El sic sequeretur quod omnis opinio esset tivum» ct, dato quod esset mere absolutum, illud æqualiter (γ) vera, et universaliter omnis acceptio. tamen est multiplex : puta per speciem præviam(x) Et ideo dicendum quod sjtecies intelligibilis se habet actui, peractum, per conceptum. Ad tertiam, dice­ ad intellectum ut quo intellectus intelligit. Quod retur quod objectum non solum relucet per speciem, sic palet : Cum enim sit duplex actio, sicut dicitur, immo |M»r actum secundum, qui est cognitio actua­ 9. Metaphysics (t. c. 16), una quæ manet in lis, et per terminum cognitionis, qui est conceptus; agente (ut videre et intelligere), altera quæ transii el, ultra omnia absoluta, includitur respectus. Ad in materiam exteriorem (ut calefacere el secare), quartam, dicitur quod, sicut in creaturis realiter utraque Iit secundum aliquam formam. El sicut distinguuntur species qua» se habet quasi actus pri­ forma secundum quam provenit actio tendens in mus, ct cognitio quæ est quasi actus secundus, et rem exteriorem, est similitudo objecti actionis (ut verbum quod est quasi effectus el primus terminus 1 calor calefacientis est similitudo calefacti); similiter actus secundi, el esse cognitum objecti uno modo forma secundum quam provenit actio manens in idontifleatur prædictis, ct alio modo differt realiter; ! agente, est similitudo objecti. Unde similitudo visi­ itu pnrdictu, in Deo, secundum rationem diffe­ bilis, est secundum quam visus videt; et similitudo runt. rei intellects?, quæ est species intelligibilis, est Ex quibus omnibus patet quod nec species, nec actus intelligendi, sunt primum aut immediatum (a) praeviam. primam Pr. (a) verum. — unum Pr. (C) et. — Om. Pr. (γ) irqualiter. — essentialiter Pr. 192 ι.ιηηι ni. sententiarum forma secundum quam intellectus intalligît. El quia intellectas supra seipsum reflectitur, secundum eamdem reflexionem intelligit el suum intelligere et speciem qua intelligit. El sic species intellecta (a), secundario est id quod intelbgilur; sed illud quod primo intclligitur, esi res, cujus sjiecies inlelligibilis est similitudo. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo primum quod inldligitur ab intellectu, non est ipsa species, nec actus inlelligendi, sed res extra. Quod autem illa res non sil primum intellectum nisi sub conceptu, ostendit idem, dc Putentia Pei, q. 9, art. 5, ubi sic dicit : « De ratione ejus quod est intelligere, est quod sil intelligent et intellectum. Μ (C) autem quod esi per se intellectum, non est res illa cujus notitia per intellectum habetur; cum illa quandoque sit intellecta in potentia tantum, et sil extra intelligenlern ; sicut cum homo intelligit res materiales, ul lapidem, \el animal, aut aliud hujus­ modi; cum tamen oporteat quod intellectum sit in intelligente, et unum cum ipso. Neque etiam prr se intellectum est similitudo rei intellecta!, per quam formatur intellectus ad mlelligcndum. Intellectus enim non potest intelligere nisi secundum quod iit actu |mu hanc similitudinem ; sicut nihil aliud potest operari secundum quod est in potentia, sed secun­ dum quod Iit actu per aliquam formam. Hæc igitur similitudo se habet in intelligendo sicut intelligendi principium, ut calor e>l principium calefactionis, non sicut intelligendi terminus. Hoc igiturest primo el per se intellectum, quod intellectus in seipso con­ cipit de re intellecta, sive illud sit diffinitio, sive aliqua compositio, secundum quod ponuntur duæ operationes intellectus, in 3. dc Anima (t. c. 21 et seq.). Hoc autem sic (γ) ab intellectu conceptum, dicitur verbum interius (S). Hoc enim est quod significatur (t) per vocem ; non enim vox exterior significat (ζ) ipsum intellectum, aut formam intelligibilem ipsius,aut ipsum intelligere; sed conceptum intellectus, quo mediante significat rem; ut cum dico, homo, vel, homo est animal. »— Hæc ille. — Item, in eodem, q. 8, art. I : n Intellectus, inquit, in inlelligendo, ad quatuor |*)te>t habere ordinem : scilicet ad rem quæ inlelligitur, ad spe­ ciem intelligibilem qua fit intellectus in actu, ad suum intelligere, ct ad conceptionem intellectus. Quæ quidem conceptio a tribus pncdictis diflert· A re quidem intellecta : quia res intellecta, est interdum extra intellectum ; conceptio autem intel­ lectus non est nisi in intellectu; et iterum, conce­ ptio intellectus ordinatur ad rem intellectam sicut (x) intellecta. — intellectiva Pr (€) hl. — Idem Pr. • ' I II·. Ill Pr. mtrrtuf, — in Ormitnts Pr. (c) ngnifleatur. — lignatur Pr. •Z} tigniflcal. — itynai Pr ad finem : propter hoc enim intellectus conceptio­ nem rei in se formal, ut rem intellectam cognoscat. Diflert autem a specio intelligibili : nam species intelligibilis, qua fit intellectus in actu, consideratur ut principium actionis intellectus; cum omne agens agat secundum quod est in actu; intellectus nutem fit actu per aliquam formam, quam oportet esse actionis principium. Diflert autem ab actione intel­ lectus : quia pradicta conceptio consideratur ul ter­ minus actionis, et quasi quoddam per ipsam consti­ tutum; intellectus enim sua actione format rei dif­ finitionem, vel propositionem affirmativam vel nega­ tivam. » — Hæc ille. — Hem, 1 p., q. 85, art. 2, in solutione tertii, sic dicit : α In parte sensitiva invenitur duplex operatio. Una, secundum solam immutationem; el sic perficitur operatio sensus, scilicet inquantum immutatur a sensibili. Alia ope­ ratio est formatio, secundum quod vis imaginativa format sibi aliquod i dolum rei absentis, etiam nun­ quam visæ. El utraque hæc operatio conjungitur in intellectu. Nam primo quidem, consideratur passio intellectus jiossibilis, secundum quod informatur specie intelligibili. Qua quidem formatus, format secundo compositionem et divisionem, vel diffinitio­ nem» quæ per vocem significatur. Unde ratio quam significat nomen, est diffinitio; et enuntiatio signifi­ cat Compositionem el divisionem intellectus. Non ergo voces significant ipsas species in tel ligi biles, sed ea quæ intellectus sibi format ad judicandum de rebus exterioribus, d — Hæc ille. II. Ad alia argumenta Joannis de Ripa. — Ad argumenta secundo loco per euindem contra eamdem conclusionem inducta, dicendum restat. Et ideo A<1 primum diritur quod conclusio quam infert, non est proprie contra nos : quia nos ponimus quod nulla species creata, est ratio videndi ; sed dicimus quod aliqua visione creata videtur Deus. Si tamen argumenta sua velint militare contra hoc ultimum dictum, et concludere quod ita impossibile sil Deum videre visione creata sicut specie creata; — dico, sicut ibidem dicitur, quod visio beatifica, est Dei sicut principalis objecti; ex qua parte beatificat for­ maliter. Similiter, eadem visio est visio su i met de facto, el ul nunc; non tamen necessario, quin oppo­ situm posset contingere. Et ex illa parte qua (x) visio Dei est visio sui met, non est beatifica essentia­ liter, sed forte accidentaliter. El tunc, ad primam hujus responsionis impro­ bationem, dicitur quod distinctio de visione matu­ tina et vespertina, est satis impertinent · Qtiia illa visio dicitur matutina, vel saltem meridiana, respe­ ctu cujuscumque objecti sit, sive creati, aut increati ; quia in hoc distinguitur visio matutina a vespertina, (») nm» Pi 193 quod fini exteriori nobilissime conjungat. Et ideo nostræ beatitudinis nos non sumus causa, sed Deus. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod visio Dei non habet rationem beatitudinis absolute secundum suam substantiam, sed ex habitu a quo procedit, scilicet lumine gloriæ, el ex divina essentia, quæ, cum teneat ibi vicem speciei, tenet vicem habitus. Non nrgo est perfectio ejus ex hoc quod est respectu sui vel alterius objecti secundarii, sed ex objecto principali, quod est quasi forma ejus ; quia ab obje­ cto («) principali recipit speciem omnis actus. Dicitur ulterius, quod possibile esset illum actum visionis esse respectu Dei, et non respectu sui. Nec prolationes in oppositum inductæ valent. — Non quidem prima : quia procedit ex suppositione prius negatorum, scilicet quod omnis visio sil visio sui, et quod primum objectum cognitionis sit ipsa cognitio; hoc enim ostensum est superius non valere. — Simi­ liter secunda probatio non valet. Nam, data visione ipsius A, quæ sit B. dico quod, quanlumcumque B visio esset æque intensa sicut A. et esset adæquata visibilitati ipsius A, nunquam tamen esset aipie perfecta sicut A : quia perfectio ipsius A non attenditur absoluto secundum substantiam actus, sed ex online ad >uum objectum principle; constat autem A esse respectu melioris objecti in infinitum, ot procedere ex perfectiori habitu quam R; el ideo nunquam visio B posset esse beatifica sicut est A. Similiter, cum dicit arguens, quod A visio est tante el ;rque visibilis quante est visio; —dicitur quod hoc falsum est. Quia illa non tantum habet de visibili­ tate |vissiva. quante est visio; sal bene habet tan­ tum de visibilitate activa, quante est visio : quia visibilitas activa non vqualurentitati, sed visibilitas I«assi % a : modo (C) constat quod v isio creata non tantæ entilatis est, quantum esi objectum quod per eam videtur, sed quandoque majoris, quandoque minoris. I Ht rius, dicilur quod principiis consequentia hujus argumenti, qua dicilur : Si .4 species, vel A visio, esset potentia intellectiva, prius esset cogni­ tui srui quam alterius objecti: igitur nunc, etc., non valet : quia, si A visio vel species efficeretur plentia intellectiva, ita quod eadem res esset visio el potentia visiva, vel intellectio ct (γ) plentia intel­ lectiva, tunc talis vi>io esset Deus, et non creatura; quia in solo Deo idem sunt intellectus et intellectio, HH undum quod probat sanctus Thomas. 1 p., q. 34. Ibi enim, art. I, ostendit quod in solo Deo idem est sua substantia ct suum ageiv el suum intelligere. In secundo, obtendit quod in solo Deo idem est suum intelligere ct suum esse. In tertio, ostendit quod in solo Deo idem est sua substantia el sua plentia vel virtus intellectiva . Et ex dictis Dionysii, 11. Angel. abjecto. — cqqVHito Pr. (4) nioc/o — ium Pr (y) et. — «< e»l IT. (i) mtrtlrcfha - mteniba Pr V. — 1.1 194 LIHKI III. SENTENTIARUM Hierarch., ostendit quod in angelis aliud est sub­ exterior, est propria et distincta cognitio sui; immo stantia j aliud virtus, et aliud operatio; el quod in nec sensatio interior. solo Deo hæc tria sunt idem realiter. Et hoc idem Quod autem nulla intellectio creata, sit primo ct ponit in multis aliis locis. Patet igitur quod non directe intellectio sui, ostendit idem, 1 p., q. 87, sequitur: Vitio vel intellectio quæ (a) est idem cum art. 3, ubi sic dicit : α Unumquodque cognoscitur potentia visiva vel intellectiva (6), c.-q prius cogni­ secundum quod est in actu. Ultima autem perfectio tio sui quam alterius ; igitur ct visio vel intellectio intellectus, est ejus operatio : non enim est sicut quæ non est idem cum potentia visiva vel intelle­ actio tendens in alterum, quæ sit perfectio operati, ctiva : quia una illarum est Deus, el alia est crea­ sicut ædifleatio ædificati ; sed manet in operante, ut perfectio et actus ejus, ut dicitur, 9. Metaphysics tura ; et sic sunt alterius rationis. Item, cum dicit arguens, quod esso visivam poten- (t. c. 16). Hoc igitur est primum quod de intellectu liarn non variat rationem cognitivam nec modum intelligitur, scilicet ipsum ejus intelligere. Sed circa hoc diversi intellectus diversimode se habent. Est cognoscendi, etc., — |»atol quod hoc falsum est in omni potentia cognitiva creata, quæ alium modum enim aliquis intellectus, scilicet divinus, qui est et ordinem cognoscendi habet quam intellectus divi­ ipsum suum intelligere; et sic in Deo idem est quod nus, qui est sua visio, sicut patet. Nam nulla sen­ inlelligat se intelligere, el quod inlelligat suam satio exterior, est sensatio sui; immo sensationes essentiam; quia sua essentia est suum intelligere. Est autem alius intellectus, scilicet angelicus, qui exteriores percipit sensus communis, non autem non est suum intelligere; sed tamen objectum sui sensus proprius. Similiter, nulla sensatio interior, intelligere est ejus essentia. Unde, etsi aliud sil in «•st primo ct directe cognitio sui. Similiter, licet intellectus humanus possit supra suum actum refle­ angelo, secundum rationem, quod inlelligat se (a) cti, nulla tamen intellectio humana, est propria intelligere, et quod intelligat suam essentiam, tamen distincta intellectio sui primo et directe. Similiter, simul uno actu utrumque intelligit : quia hoc quod nec intellectio angelica, est primo et adaequate intel­ est intelligere suam essentiam, est propria perfectio suæ essentiæ; simul autem et uno actu intelligitur lectio sui. De Istis diffuse prosequitur beatus Thomas, in res cum sua perfectione. Est autem alius intellectus, multis locis, specialiter, 1 p., q. 87, art. 3, in solu­ scilicet humanus, cui nec suum intelligere est obje­ tione tertii, ubi pic dicit : < Sensus proprius sentit ctum proximum, nec sua essentia, sed aliquid secundum immutationem organi materialis a sensi­ extrinsecum, scilicet natura rei materialis. Et ideo bili exteriori. Non est autem possibile quoti aliquid illud quod primo cognoscitur ab intellectu humano, materiale immutet seipsum; sed unum immutatur est hujusmodi objectum ; et secundario cognoscitur ab alio; et ideo actus sensus proprii percipitur per ipse actus, quo cognoscitur objectum ; et per actum sensum communem. Sed intellectus noster inlelligit cognoscitur ipse intellectus, cujus est perfectio ipsum non per materialem immutationem; ct ideo non est intelligere. Et ideo dicit Philosophus (2. de Anima, simile. > — Hæc ille. — item, q. 78, nrt. 4, in l. c. .3.3), quod objecta praecognoscuntur actibus, el solutione secundi, sic dicit : « Cum aliquis videt se actus potentiis. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in videre, hoc non potest fleri |>er sensum proprium, solutione secundi, sic dicit : « Ipsum intelligere qui (γ)ηοη cognoscit nisi per formam sensibilis a quo humanum, non est actus et perfectio naturæ intel­ immutatur, in (δ) qua immutatione perficitur visio, lectae materialis, ut sic possit uno actu intelligi et(t) ex qua immutatione sequitur alia immutatio natura rei materialis el ipsum intelligere, sicut una in sensu communi qui (ζ) visionem percipit, n — intellectione intelligitur res cum sua perfectione. Unde alius est actus quo intellectus intelligit Iapi­ Haec ille. — Item, 1. Sentent., dist. 17, q. l,art. 5, in solutione tertii, sic «licit : α In potentiis materia­ dem, et alius est actus quo inlelligit se intelligere libus hoc contingit, quod potentia non reflectitur lapidem, et sic inde (6). Nec est inconveniens in supra actum suum, propter hoc quod determinata est intellectu esse infinitum in potentia. » — Hæc secundum complexionem organi. Visus enim parti­ ille. Ex prædictis etiam palet quod illud quod arguens cularis non polest cognoscere nisi illud cujus species potest spiritualiter in pupilla accipi ; ct ideo visus ibi addit, scilicet quod omnis inlelligenlia quæ per non potest comprehendere actum suum. » — Hæc essentiam suam intelligit se et alia, prius intelligit ille. — Ex quibus patet quomodo nulla sensatio se quam alia, etc., — non valet ad propositum. Quia, si arguens intelligentiam vocet |X)tehtiam intellecti­ vam, tunc nulla intelligentia creata, angelica vel (i) non. — Ad. Pr humana, intelligit per essentiam suam, quasi per (S) vivito vel intellectiva. — fnteruiva Pr. rationem intelligendi se aut aliud a se; sed indiget (ï) — çuia Pr. (?) in. — a Pr 't) ei. — Om. Pr. (ζ) qui. — Pr. (а) ir. — suum Pr. (б) inde. — vui·· Pr. DISTINCTIO XIV — QUÆSTIO I. aliqua forma superaddita, quæ dicitur species intel· ligibilis. Si autem intelligenliam (α) vocet naturam intellectualem, tunc etiam nulla intelligentia creata intelligit se aut alia per essentiam suam ; quia quae­ libet talis intelligit per potentiam intellectivam a se realiter distinctam» Et sic nullomodo polest verificari quod aliqua intelligentia, vel potentia intelle­ ctiva creata, per essentiam suam prius cognoscat se quam aliud a se. Ulterius, sciendum quod, quin in aryumento quaeritur an visio beatifica sit perfectior (6) respectu Dei quam res|>ectu alterius objecti, hoc potest intclligi tripliciter. Primo modo, quod Deus et crea­ tura videantur æque |>erfccto (γ) actu ; ct sic conce­ ditur quod per istum actum æque perfecte videtur creatura sicut Deus, quia eodem actu æque intenso. Secundo modo, quod per istum actum æque com­ prehendatur Deus sicut creatura, vel quod j»er istum actum ita ædæquelur tota cognoscibilibus Dei sicut creatura; et isto modo dicitur quod per istum actum multo perfectius cognoscitur creatura quam Deus, quia per istum actum comprehenditur crea­ tura, et non Deus. Tertio modo, quod iste actus habeat tantam perfectionem ex objecto creato sicut ex incroato; et hoc modo dicitur quod major perfe­ ctio est in actu isto ex hoc quod est respectu Dei. quam ex hoc quod est respectu creatura, quia ratione primi dicitur beatificus, non autem ratione secundi. Ad secundum principale dicitur quod illud argu­ mentum procedit de specio intelligibili, et non de visione actuali. Probat enim quod species creata non sufficit ad beatificandum intellectum creatum ; non probat autem quin visio creata ad hoc sufficiat. Conce­ ditur autem quod divina essentia immutat imme­ diate intellectum, et perficit per modum actus primi ad eliciendum beatificam visionem, el non aliqua species creata; sed negatur quod divina essentia sit visio, vel actus secundus quo intellectus creatus for­ maliter videt. Et ideo, si arguens istud secundum jam negatum intendat probare,— dicitur primo, quod divina essentia objective quietal intellectum, et illa visio creata quietal fonnaliler; et utrumque istorum quietal in so, et per se, el non solum in alio, aut per aliud. Unde patet quod prima consequentia ibidem facta non valet, qua scilicet infertur : A visio solum intrinseco perficit intelligenliam per modum actus secundi formaliter; igitur objectum beatificum non quietal intel lectum vel intelligent liam in se, sed solum in A, in qua relucet intentionaliter. Et si (δ), per ulteriora dicta, arguens velit probare quod, secundum istam viam , objectum boa­ te) intcUigentiam. — intellectivam Pr. W perfectior, — perfectius Pr. (ϊ) perfecto. — perfecte Pr. (ê) fi. — Om. Pr. 105 tificum non perfecte quietat intellectum creatum in se, — dicitur ad divisionem quam primo loco facit, quod insufficiens est : quia divina essentia non dici­ tur quietarc intellectum creatum per illum actum, solum quia illum efficit, nec solum quia illum objective terminat; sed ideo potius, quia ille actus procedit a divina essentia se habente respectu ejus per modum speciei et habitus, vel potius per modum actus pruni elir.itivi ejus una cum intellectu creato quem actual per modum actus primi, et habet se ad A sicut actus primus ad actum secundum in genere intelhgibilium ; el ulterius, quia essentia est obje­ ctum immediatum el immediate terminativum ipsius A : talis enim actus est beatificus, el habet suam perfectionem, quia est talis objecti, el α tali habitu. — Cum etiam ulterius inquiritur, An Deus beatifi­ cet quia prasens realiter, vel intentionaliter, etc», — dicitur quod utroque modo. Ideo enim beatificat, quia se habet respectu intellectus ut quo producit talem actum, el eum immediate terminat, ita quod immutat immediate intellectum ad visionem sui. Beatificat ergo ut praesens intentionaliter, per modum forms intelligibiiis immediate moventis intellectum ad visionem sui. Et similiter, beatificat ut prasens realiter ; quia illa prasentianon esi per aliquam spe­ ciem mediam, sed per realem Dei essentiam, quæ in se est una vera el realissima essentia. Non tamen unitur intellectui creato in esse reali, sed intelligi­ bili. Et ideo ex illo argumento non potest aliud inferri, niai quod illa visio A per se beatificat formaliler, et non Deus formaliter; loquendo de cante formaliter per modum actus secundi, qui est visio; licet, modo superius expresso, possit dici bea­ tificare formaliter, tanquam se habens ut actus pri­ mus respectu intellectus beatificabilis. — Ulterius, cum dicitur quod, ei, per impossibile, illa visio esset in anima, Deo non exsistente, anima remaneret beata, etc., — dicitur quod antecedens implicat con­ tradictionem ex duplici capite. Tum quia, Deo non exsistente, nihil esset. Tum quia illa visio non potest imaginari, absque contradictione, esso actus secun­ dus sine netu primo, qui non potest alius esse quam divina essentia, ut supra dictum est. Suppoeito tamen illo casu, per impossibile, dicendum videtur quod anima per illud accidens nullo modo esset beata : quia illa visio, vel illud accidens, non beati­ ficat absolute secundum suam substantiam, sed ex hoc quod unit ultimo fini, et ex hoc quod procedit a tali habitu; et quia, Deo non exsistente, illa visio non illo modo se haberet respectu ejus, ideo non esset beatifica, nec perfecta, nec proprie visio; quia non haberet pro termino aliquid reale habens esse distinctum a visione et vidente. — Cum autem ter­ tio loco dicitur quod esse divinum, quod divina essentia habet in visione creata, est esse finitum, etc., — dicitur quod ad beatificandum intellectum creatum formaliter, tnnquain actu secundo, sufficit 196 I.IIIHI III. SENTEN’TIAHILM esc finitum ; el illo modo Deus beatificat per illam visionem. Sed ad beatificandum formaliter, tanquam actu primo, requiritur esse infinitum; et similiter, ad beatificandum objective, vel effective principali­ ter. Ideo argumentum solum probat quod nulla spe­ cies creata beatificat effective, vel objective, vel for­ maliter, tanquam actus primus ; sod cum hoc stat ali­ quem artum secundum finitum beatificare formaliter. Ulterius, cum «arguens nititur probare quod Deus non quietat intellectum ut præsens realiter, — dici­ tur primo, ad primum, quod, dato, per impossi­ bile, quod Deus non esset, nullum accidens beatifi­ caret intellectum creatum, ut dictum est prius. Nec valet quod dicit angueus, scilicet quod A visio sit * totali perfodio intrinseca intellectus creati Iwatilica. Turn quia consequentia non valet : quia non solum intellectus læatificatur formaliter per intrinseca,sci­ licet accidentia sibi inhaerentia; immo per ex Iri nsvea, puta per actum primum et principale objectum, qua· non sunt sibi intrinseca per modum partis aut *. mhærenti Tum quia antecedens potest negari : nam, licet divina essentia non sit intrinseca intelle­ ctui creato, modo stalirn dicio, |»otesl tamen dici esse sibi intrinseca, per modum formæ intclligibilis acluantis actu. Item, istud argumentum, si quid proluit, concludit nullam speciem creatam sufficere ad beatificandum intellectum creatum ; quod conce­ ditur. Secus est de visione creata. Sed forte arguens deceptus fuit, putando, post mullos errantes, quod cognitio actualis sit idem realiter quod species intelligibilis. — Dicitur secundo, ad secundum, quod divina essentia beatificat intellectum creatum ul pr.esons realiter : non tamen quocumque modo rea lis *, praesentia sed isto modo, scilicet quia realiter per seipsam, el non |M?r speciem mediam, causal intel­ lectionem Mii in intellectu creato, el immediate ter­ minat illam, el unitur intellectui creato per pro­ priam realitalem, non solum por alienam ; non lamen realiter hoc modo, quod conveniant in eodem esse reali, nec quod constituant tertiam entitalem realem. Non sic autem est pnesens lapidi realiter. Licet etiam divina essentia rit præseus intellectui creato intentional iter, non lamen valet consequentia ibidem inducta, qua infertur, ergo illa pnesentia est per spe­ ciem creatam, vel jær hoc quod divina essentia est visio formalis creato intellectui; sufficit enim quod teneat vicem speciei et actus primi. — Dicitur tertio, ad tertium, quod procedit contra ponentes speciem creatam, non autem.contra ponentes visionem crea­ tam : nam, sicut dictum est, essentia divina beati­ ficat intellectum per actum secundum linitum, el peractum primum infinitum. De responsione quam (>ostea ponit et improbat, dicitur quod ad beatificandum intellectum creatum, requiritur quod Deus immediate terminet visionem. Et tunc, ad primum hujus improbationem, dicitur quod illud el mulla procedentia pn»m|unt ex falsi imaginatione, scilicet quod omnis Dei visio creata terminetur «ad aliquam speciem creatam, vel proce­ dat a tali specie; hoc enim supra sæpius est nega­ tum. Hem, supponit quod omnis visio creata, sit per sjieciem creatam, el quod cujuslibet talis objectum reluceat in aliquo creato speculo. Quod autem dicil, quod Deus in specie sui abstracti va relicta ex intuitiva visione terminat immediate, etc., — falsum est. Tum quia talis species, quam arguens fingit, ada·qyate Deum représentant, non est ponenda; sicut alias, in secundo libro (dist. 3, q. 2), visum fuit. Tum quia, dato quod ex visione clan divinæ essen­ tial relinqui possint in intellectu creato aliqua.· spe­ cies, illa» tamen potius sunt similitudines rerum visa­ rum in Verbo, quam ipsius divinæ essentiæ; aut, si repraesentant divinam essentiam, non tamen secun­ dum quod in se est, sed secundum aliquam vel ali­ quas rationcsattribiiil)iles;efnii!la cognitio Dei habita per speciem creatam, terminatur immediate ad divi­ nam essentiam secundum quod in se est, sed ad ali­ quem conceptum attribuibilem, vel alium, in quo relucet Deus. Tum quia omnis cognitio Dei habita por speciem, e>l aliquomodo mediata. De istis dif­ fuse locpiitur sanctus Thomas, de Veritate, q. 13, ari. 3, in solütione quarti, ubi sic dicil : α Paulus postquam cessavit videre Deum per essentiam, memor fuit eorum quæ in illa visione cognoverat, per aliquas species in intellectu ipsius remanentes, onit quoi! nulla creata similitudo potest (a) Deum ita perfecte repræsontare (β), ut per eam videns, ipsam Dei essentiam cognoscere possit. In 2' 2 vero, q. 27, art. 4, et 3. Sentent., diet. 27, q 3, art. 1 , ostendit «piod Deus non potest a nobis in via immediate cognosci, licet nostra cognitio pos­ sit ad eum terminari post mulla media. — Quod autem arguens ulterius dicil, ipiod visio qua (γ) color visione in Verbo mediato videtur (5), est perfe­ ctior visione qua color videtur immediate, utique (а) pntrfjf. — po»l Pr, (б) rfprr^ntarr - reprirtentarcl Pr. (y'i fjun. — tptnd Pr. p.) mcdialr · ηΛ·/ιο . — mediante Pr DISTINCTIO XIV. verum est ; quia objectum prima· perfw tin * est obje­ cto secunda). Et ideo conceditur quod visio medi abi, qua aliquid videtur in aliquo objecto perfectiori «e, el in quo perfectius est quam in (z) fudpso, perfectior est visione ejus immediata, qua videtur in >«?ip.M>. Sed, si videatur in aliquo medio inferiori se, aut sibi æquali, si possibile sit, semper visio immediata jierfuctior est visione mediata, reteris paribus. Unde falsum est, el omnino improbabile, quod visio Dei immediata non sit perfectior visione ejus mediata; quia omne medium quo videtur Deus, est in infiniIum inqierfectius Deo. El breviter, omnia ista argu­ menta probant quod visio Ix-atifica non sit per >parte objecti, et ex parte lationis videndi, scilicet divina· essentiæ. Dc lior sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 2, art. 1, in solutione secundi : t, tam Deus quam visio creata divinæ essentiæ (γ) dici­ tur tinis omnium actuum nostrorum, sed diversi­ mode : unum enim dicitur finis intra, alius linis extra; unum est finis quo, alius finis cujus; unum lanqûâm summe dilectum amore amicitia·, aliud sumine dilectum amore concupiscentiae. Undo san­ ctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. I, ari 2, q,a I, sic dicit : « Einis cujtislibet rei halantis esse ab alio, duplex est, unus exterius. Mulicet illud quod e>t desiderata? perfectionis principium; alius interius, scilicet ipsa sua perfectio, quam facit con­ junctio ad principium. Unde, cum beatitude sit ultimus finis hominis, duplex est lieatiludo. Una quæ est in ipso, scilicet quæ est ultima qju> perfectio, ad quam possibile est ipsum pervenire; el hæc est beatitudo creata. Alia vero est extra ipsum, pr cujus conjunctionem p ne missa beatitudo in en can- (a) in. — Om. Pr. (ô) identitate. — veritate Pr (γ) quodlibet. — Ad. Pr QUÆSTIO 1. satui (i). el haec <*>t beatitudo incrcala, qua? e *t Deus. » — ll.ee ille. —Item, ibidem, ad 3·· : « Duplex r-t diligibile. Unum quod diligitur per modum lienevokntiæ, «piando volumus bonum ali­ cujus propter seipum; aient diligimus amicos, etiamsi nihil aliud ex eis nobis debeat evenire ve) accidere. Aliud quod diligitur dilectione concupiscentiæ; el hoc esi bonum quod in nobis est, vel quia ex eo in nobis aliquod bonum Iit; sicut diligi­ mus delectationem, vel vinum, inquantum facit delectationem. Quidquid autem diligitur dilectione ronciipi-centiæ, non pole>t ex-e ultimum dilectum, cum ad bonum alterius referatur, scilicet cui concu­ piscitur; sed illud quod diligitur amore benevolen­ tia·, |K>test e^x? ultimum dihxlum. Beatitudo ergo rroata, qua· e»l m nobis, non diligitur nisi dile­ ctione cuncupiscentiæ. Unde ejus dilectionem referi­ mus ad nos, el pr a>n>equens referimus eam in Deum, cum etiam no in Deum refeire debeamus; et ita non pti l * ess<· ultimum dilectum. Est lamen ultimum concupitum, ex hoc ipso i enim Deus concupiscatur, tamen idem est concupiscere Deum, et concupiscere maxi­ mum bonorum , quoi) nubis proveniat ex Deo ; sicut idem est concupiscvro vinum, el effectum vini in nobis, scilicet delectationem. > — Hæc ille. — Ex quibus ptet quomodo beatitudo formalis, licet sit creatura, tamen quodammodo dicitur linis ultimus, el propter se quaîsita. El ideo nil mirum si Augu­ stinus dicat omnia pivwepla propter illam esse implenda, cum etiam dicat quod omnia precepta divina referuntur ad charilatein. et ipsa est linis omnium. Licet enim sil inconveniens dicere quod omnia quæ pracipiinur facere, flenda >unt pro­ pter aliquod bonum creatum, Unquam propter summe dilectum, non ulterius in aliud dilectum referibile ; tamen non est inconveniens, omnia prae­ cepta flenda esse propter aliquml bonum creatum, tanquam propter summe concupitum, et maximum inter omnia bona nobis a Deo provenientia, ad quod omnia alia opra nostra ordinantur sicut disponens. Meritum enim est dispositio ad premium ; nec debe­ mus aliquid concupiscere, nisi in ordine ad illud. Similiter auctoritas Hugonis non juvat : quia dicta ejus ex|M)ni possunt ad hunc sensum, quoti omnes læali, |M>lissime anima Christi, sapiunt et cognoscunt sapientia incrcala, tanquam actu primo, non autem tanquam actu secundo; arte, sicut in mullis aliis. Et liane glossam vel expositionem tan- (z) cauxntur. — erratur Pr. β| dei'deratum — druquatuni Pr 198 LIBRI III SENTENTIARUM git sanctus Thomas in 4. Sen/ent, ut dictum est, exponendo auctoritatem Augustini. III. Ad argumenta quorumdam. — Ad argu­ menta tertio loco contra eamdem conclusionem inducta, nunc respondendum est. Et Ad primum quidem, negatur consequentia. Et ad probationem, respondet sanctus Thomas, 1 p., q. 58, art. 7, ad 2ûm : < Duæ, inquit, operationes possunt simul esse unius potentis, quarum una ad aliam refertur; ut patet cum voluntas simul vult finem et ea quæ sunt ad finem, et intellectus (a) simul intel­ ligit principia el conclusiones per principia, puta quando jam scientiam acquisivit. Cognitio autem vespertina in angelis refertur ad matutinam, ul dicit Augustinus (4. de Gen. ad Utt., cap. 22, 24, 30). Unde nihil prohibet utramque simul esse in angelis. > — Hæc ille. — Ita dico in proposito, quod, in anima beata, cognitio rei in Verbo non impedit cognitionem ejus in proprio genere : quia una illarum ad aliam ordinatur; nam vespertina regulatur per matutinam. Ad hoc idem argumentum aliter respondet, 3 p., q. 9, art. 3, in solutione tertii, quod est tale : < Sicul materia corporalis, est in potentia ad for­ mam sensibilem; ita intellectus possibilis, est in potentia ad formam intelligibilem. Sed materia cor­ poralis non potest simul recipere duas formas sensi­ biles, unam perfectiorem, et aliam minus perfe­ ctam. Ergo nec anima potest simul recipere dupli­ cem scientiam, unam perfectiorem, el aliam minus perfectam. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod cognitio beata non fit per speciem, quæ sit similitudo divinæ essentiæ, vel eorum quæ in divina essentia cognoscuntur. Sed talis cognitio est ipsius divinæ essentiæ immediate, per hoc quod ipsa divina essentia unitur menti beatæ, sicut intelligibile intellectui. Quæ quidem divina essentia est forma (C) excedens proportionem cujuslibet creatura. Unde nihil prohibet quin cum hac forma superexccdente simul insint menti ratio­ nali species intelligibiles proportionate suæ natura. * — Hæc ille. — Item, in 3. Sentent., diet. 14, q. 1, art. 1, qla 5, in solutione primi, dicit quod α iste duæ scientis non sunt unius rationis, nec unius speciei; et ideo non est inconveniens quod sint in eodem, ratione ejusdem a. — Hæc illo. — Ex qui­ bus patet quomodo in patria duæ cognitiones unius et ejusdem objecti, quarum una est in Verbo, seu matutina, el alia dicitur in proprio genere, seu vespertina, sunt com possibiles, quanlumcumque sint intensae. Dicitur ulterius, quod causa et ratio cur in vin unius rei cognitio impedit alterius rei cognitionem, (i) intellectui. — Orn. Pr. (β) «t forma. — Om Pr, hæc est : quia ilice dum res cognoscuntur per diver­ sas species intelligibiles ejusdem generis et ordinis, intellectui inhærentes (α), et ipsum informantes; intellectus autem noster non potest simul actu com­ pleto actuari diversis speciebus intelligibilibus, sicul nec unum corpus secundum eamdem superficiem diversis figuris actualiter figurari. Sed cognitio matutina non fit per speciem inhmrentem intellectui, nec proprie informative se habentem, ut patet per prædicüi. Et ideo cognitio matutina in nullo impe­ dit vespertinam. Sed una vespertina impedit aliam quandoque, et quandoque non, ut past dicetur; quia principium cognitionis vcsperlinæ est species creata, inhterens intellectui. Ad dictum vero Augustini, dicitur quod, secun­ dum quosdam, pœna peccati est quod una potentia impediat aliam in sua operatione, et procedit ex vulneratione naturalium per peccatum ; quæ omnia in futuro abscindentur. Vel, dato quod tale impedi­ mentum sit naturale, et quod una potentia non pos­ sit simul habere duos actus intensas ejusdem ordi­ nis, secus est de actibus diversorum ordinum, quo­ rum unus per alium regulatur et ad alium refertur, sicul dictum est supra. Ad tertium dicitur quod, lio *t circa hoc sint diversae opiniones, securior tamen et planior vide­ tur, quod quilibet beatus a principio suæ bealiludinis habet unicum actum beatificum perpetuum et invariabilem, quo a principio videt in Verbo omnia quæ ibi in posterum est visurus. Unde sanctus Tho­ mas, 3. Sentent., dist. 14, q. 1, art. 2, q1· 4, sic dicit : a Ratio quam assignant philosophi, quod intellectus noster non potest plura simul inlelligere, hæc est : Quia oportet quod intellectus figuretur specie rei intelligibilis. Impossibile est autem quod simul figuretur pluribus speciebus, sicut impossi­ bile est quod idem corpus figuretur simul pluribus figuris. El ideo, si aliqua cognoscantur per unam speciem, illa nihil prohibet simul cognosci : sicut homo intelligens quidditatem hominis, simul intelligit animal et rationale; et propler hoc intellectus intelligens propositionem, simul intelligit subjectum et praedicatum, quia intelligit ea ut unum. Et ideo, cum anima Christi (£) intelligit omnia quæ sunl in uno, scilicet in Verbo, etiam simul et unico intuitu I omnia actu cognoscit. Et similiter est de omnibus aliis beatis, quantum ad omnia quæ in Verbo viden­ tur. Secus autem est de illis quæ (γ) vident per spe­ cies diversas, quæ simul videri non possunt. * — Hæc ille. — Item, ibidem, q1· 2, dicit quod c unus­ quisque tanto plures creaturas in Verbo cognoscit, quanto perfectius Verbum intuetur Ex quo patet quod, si beatus nunc cognovit in Verbo aliquam (a) inh/rrentei. — inhieren tu Pr. (C) quae, — Ad. Pr (γ) 9U.T — qui Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆ8TI0 I. creaturam et non aliam, non potest per eamdem visionem videre noviter alias creaturas prius non visas, nisi perfectius videret Verbum quam prius, ac per hoc nisi esset beatior quam prius; quod ext erroneum, quia beatitudo, potissime essentialis, non augetur. Similo dicit, 4. «Sentent., diet. 49, q. 2, ari. 5. Item, 1 p., q. 12, art. 10. Ad secundum dicitur quod locutio Dei per pro­ priam substantiam, est manifestatio alicujus par visionem Verbi. Locutio autem per subjectam crea­ turam, est manifestatio alicujus per aliquod signum creatum ; sicut tuba ad aliquid (a) manifestandum causât sonum sensibilem, vel in intellectu speciem intelligibilem, aut alium habitum, vel actum. Dico ergo quod Dous loquitur angelis per suam substan­ tiam, vel per Verbum suum : non ita quod ipsum Verbum sit actus intelligendi ipsi angelo, aut actus audiendi; sed isto modo, quia Verbum divinum, in cognitione angeli vel alterius beati, tonet locum spe­ ciei, et est quo intellectus beati intelligit, tanquam actu primo, sed non tanquam actu secundo. Item, sicut dicunt Adam et Gregorius, non dicit Augusti­ nus quod angeli audiunt per Dei substantiam, sed quod Deus loquitur eis per suam substantiam ; qu.n duo forte differunt, scilicet loqui et audire intelleclualiter. Sed prima solutio videtur planior. Ad quartum, negatur antecedens. Immo, secun­ dum multos, non est contradictio quod anima unia­ tur Deo hypostatice, et tamen nec fruitione creata nec increata fruatur Deo; quia forte posset assumi sine gratia gratum faciente. Et ad probationem, dici­ tur quod est fallacia compositionis et divisionis. Arguitur enim a divisis ad conjunctum, quasi sic arguendo : Hoc unitum anitnm Christi est beatitudo; et hoc est tuum, scilicet animoe Christi, igitur hæc est beatitudo aniinm Christi; quasi si sic argueretur : Jste canis est pator; iste canis est tuus; igitur iste canin est pater tuus. Dico enim quod ex illa unione hypostatica, liene sequitur quod beatitudo divina, sit animæ Christi; sed non sequi­ tur quod sit sibi beatitudo, vel visio, aut fruitio; sed est ejus tanquam suppositans eam, vel sustentans, vel assumptor ejus (6). Do boc «metus Thomas, de Veritate, q. 20, art. 1, in solutione noni, sic dicit : α Quamvis Verbum sit magis intraneum anima1 Christi quam aliqua ejus (nitentia, prout eam susti­ net et in esse conservat; tamen intellectu *, vel nliqua alia potantia, est magis unum eum anima : quia non solum in persona, sed in natura, secundum quod potentia est quædam perfectio animai; non autem Verbum. Unde, anima Christi non potest, for­ maliter loquendo, intelligent per Verbum sicut per mlelteelum. »— Hæc illo.—Et sicut ipso dicit do Vorlio, ita dicendum nst de visione et fruitione increata. (a) tuba ad aliquid. — tu ad hoc Pr. (d) et hujtit. — Ad. Pr. <99 Ad quintum dicitur quod per alias vias vitari potent quod anima Christi unita Verbo hypostatice non potuit peccare : quia scilicet anima ejus et cor­ pus erant quoddam organum divinitatis, ita quod omnis operatio Illius animæ orat operatio divini sup­ positi, quod m habebat ut operans, et anima ut principium quo operationum; sicut ergo divinum suppositum non potest peccare, ita nec anima aihi hypostatice unita. Et hanc rationem tangit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 12, q. 2, art. 1, ut supe­ rius (dist. 12, q. 1 ) visum fuit. Ad sextum, negatur major. Nam, sicut alias dictum est de gratia animæ Christi, ita dicendum est de ipsius l>ealitudine. De gratia autem animæ Christi, visum fuit, disl. 13, quod non est maxima creabilis a Deo, nec est infinita simpliciter, sed secundum quid, modo ibi exposito. Consimiliter, dico quod beatitudo animæ Christi fuit tanta, quod Deus majorem beatitudinem conferre non potuit, quantum ad illa quæ pertinent ad speciem et rationem beatitudinis, et quantum ad illa quæ pertinent ad statum beatitudinis creatæ, de poten­ tia Dei ordinate; sed de potentia absoluta, uti· quo potuisset intensiorem beatitudinem creasse. Verurntemen nulla creatura modo producta habet naturalem capacitatem ad majorem beatitudinem ; sed Dous posset facere majorem capacitatem natura­ lem, et forte in aliqua creatura rationali, vel ange­ lica, est capacitas obodicntialis ad majorem gratiam et ad majorem beatitudinem quam sit illa. Ad septimum dico quod, si beatitudo create, esset prawns animæ Clinati sine quacumque informa­ tione, non esset ejus ultima perfectio, cum non esset ejus actus secundus» qui est operatio; ot ideo anima per illam nullo modo beatificaretur; sicut nec lignum esset formaliter calidum, calore sibi priante sino inhæsiono. Et patet exemplum de accidentibus Euchnristiæ, quæ sunt p retentia corpori Christi, et tamen non reddunt illud quantum aut quate, quia non inhærent sibi. Sic in proposito. Ad octavum, negatur similitudo posite in ante· cedente. Quia non est do ratione illius quod est sup­ positum nlicujus na tu ne vel formæ. quod sit ejus perfectio formalis ; sed hoc est de ratione beatitudi­ nis naturæ intellectualis. Et quia divinæ beatitudini repugnat perficere formaliter creaturam. ideo repu­ gnat ei esse beatitudinem formatent creatum. Et ad hoc freit dictum sancti Thomæ superius recitatum, in solutione quarti. Unde, si hoc argumentum vale­ ret. non solum concluderet quod anima Christi esset formaliter beata beatitudine increata, immo quod formaliter intelligeret intellectu increato, et vellet voluntate increata, el esset omnipotens et Deus omnipotentia et divinitate increata, et vivens vita increata; et multe alia falsa el erronea conclude­ ret. Ad nonum, negatur minor. Et ad primam ejus 200 L1BR! III. SENTENTIARUM probationem et sequentes, dicitur quod stant el fun­ lempus Abraha», Deus potuit non incarnari ; sola dantur in hac falsa propositione, scilicet quod assen­ enim sua voluntate carnem assumpsit; el ita esset sus causatus ex visione Verbi possit esse falsus, falsum quod Abraham de Christo credidit. Ergo fidei loquendo in sensu composito. Dico enim quod, sicut potest subesse falsum, n Ecce argumentum. Sequi­ fidei non potest subesse falsum, ita «nec assensui tur responsio : α Dicendum, inquit, quod Deum non pnedicto. Et, licet oppositum illius quod anima incarnari, secundum se consideratum, fuit possi­ Christi ex visione Verbi asseri lit, sit absolute contin­ bile, etiam post tempus Abrahæ. Sed, secundum gens (a), efficitur tamen impossibile ex supposi- quod cadit sub divina prascientia, quamdam neces­ tione : sicut, licet ista propositio in se considerata, sitatem infallibilitatis habet ; et hoc modo cadit sub Dies judicii non crû, sit absolute contingens, cujus fide. Unde, prout cadit sub fide, non potest esse fal­ oppositum tenet fides; tamen impossibilis est, ex sum. )> — Hæc ille. — Similia dicit, 3. Sentent., suppositione divinæ revelationis, et sua opposita, dist. 24, q. 1, ari. 1, q11 3, in solutione :.ecundi. scilicet Dies judicii erit, est necessaria necessitate Item, 2· 2 *, q. 171, art. 6, sic dicit : a Prophetia est suppositionis, scilicet si est revelata : ita quod ista quaedam cognitio, intellectui prophétie impressa ex conditionalis est necessaria, Si Christus prædixit divina revelatione, per modum cujusdam doctrina·. diem judicii esse futuram, dies judicii fuit vel Eadem autem est veritas cognitionis in discipulo el erit; et similiter ista copulativa est impossibilis, in docente : quia cognitio addiscentis est similitudo Christus praedixit, aut revelavit, aut assent it cognitionis docentis; sicut et in rebus naturalibus, quod dies judicii erit, ct tamen dies judicii non forma geniti est similitudo quædam formæ generan­ fuit nec erit. De hoc sanctus Thomas in suo simili tis. Et per hunc etiam modum, dicit Hieronymus, loquitur, de Veritate, q. 12, art. II, ubi sic dicit quod prophetia est quoddam signum divinæ prie< In prophetia eat duo considerare : scilicet ipsas res scientiæ. Oportet ergo eamdem esse veritatem pro­ prophetatas, el cognitionem quæ de illis habetur. Et phetical cognitionis el enuntiationis, quæ est cogni­ horum duorum invenitur diversus ordo originis. tionis divinæ, cui impossibile est subesse falsum. Ipsæ enim res prophetata.·, sunt immediate a causis Unde et prophetiæ non potest sulæsse falsum. » — mobilibus (C), sicul a causis proximis, sed a causa Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione tertii, sic immobili, sicut a causa remota. Cognitio vero pro­ dicit : « Quia eadem est veritas prophetiæ et divinæ phetica, econtra, est a divina prascientia, sicut a præscientiæ, hoc modo ista conditionalis est vera, causa proxima; a rebus vero prophetatis non depen­ Si aliquid est prophetatum, erit, sicul ista, Si ali· det sicut a causa, sed est solum sicul earum signum. quid est præscitum, erit. In utraque enim antece­ Omnis autem effectus in necessitate et contingentia dens est impossibile non esse. Unde et consequens sequitur causam proximam, el non causam primam. est necessarium, non secundum quod est futurum Unde ipsæ res prophetatu·, mobiles sunt; sed pro­ respectu nostri,sed ulconsideratur in suo pnesenli, phetica cognitio est immobilis, sicut divina pnescien- prout subjicitur divinæ præscientiæ. b — Hæc ille. tia a qua derivatur ut exemplatum ab exemplari. — Ex quibus palet solutio ad argumentum : nam Sicul enim ex hoc quod veritas intellectus est neces- minor est falsa ; nam de futuris contingentibus potest sana, sequitur quod enuntiatio, quæ est signum haberi infallibilis assensus per notitiam creatam. Et intellectus, habeat necessariam veritatem; ita ex ad probationem minoris, dicitur quod nullus nostrum hoc ipso quod divina præscientia est immobilis, potest decipere animam Christi, nec facere quod sequitur quod prophetia, quæ est ejus signum, judicaverit erronee : quia, si ipsa ex divina revela­ immobilem habeat veritatem. Quomodo autem pra- tione judicaverit quod isti hodie peccabunt» illa pro­ scientia Dei est immobiliter vera de rebus mobili­ positio 9 licet sil absolute et in se contingens, tamen bus, dictum est in alia quæstione, de scientia Dei necessaria est ex suppositione; et ita non potest ab (de Veritate, q. 2, ari. 13); unde non oportet hic hominibus falsificari, si illi Christus assenait; ita repetere, cum tota immobilitas prophetiæ dependeat quod ista copulativa est impossibilis, Christus ostenex immobilitate divinæ præscientiæ. » — Hæc ille. sit isti propositioni, ct ista tunc fuit falsa. Unde, — Item, ibidem, in solutione octavi, sic dicit : licet illa propositio absolute possit esse falsa, non < Illud quod est prophetatum non evenire, habet tamen cum tali suppositione, nec stante illa suppo­ simile judicium sicul et præscitum non evenire. sitione. Et per idem patet ad confirmationem. Quod qualiter debeat concedi vel negari, dictum est Ad decimum dicitur (a) quoti causa quæ ibidem in quæstione de scientia Dei (ibid.). » — Hæc ille. assignatur, scilicet cur divina essentia non potest — Item, 2' 2Λ, q. I, art. 3, ubi quæril, Utrum esse formalis visio creatura, satis bona est. Licet fidei possit subesse falsum, arguit sic, secundo loco : enim ex hoc quod intellectus creatus intelligit per < Abraham credidit Christum nasci turum. Sed jx>sl divinam essentiam ut per actum primum, non I sequatur quod infinite intelligal; tamen, si per eam (a) cvnimyeHi. — tum «n/rn« Pr m<4>ihôu*. — muvetUiMii Pr. I (a) dicitur. — Om. Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I. intelligerel ut per actum secundum, necessario infi­ nite intelligerel. De primo sanctus Thomas, 4. Sen­ tent., dist. 49, q.2,art. 3, ad (>u,M,*ic dicit : < Aelio, inquit, non attribuitur tantum formæ, quæ est actionis principium, sed etiam composito; aient cale­ factio attribuitur calido, non lanium (a) calori. Et ideo actionem oportet mensurare non solum secun­ dum formam, quæ est principium actionis, sed etiam secundum subjectum formæ. Sed forma quæ non est per se subsistens, non habet alium modum a modo subjecti, quia non habet esse nisi inquanlum est actus talis subjecti ; et ideo mensura talis formæ est mensura compositi. Sed forma quæ est per se subsistens, habet aliquem modum inquanlum esi res subsistens, et quemdam modum secundum quod e>t actus talis subjecti ; el hic modus accipitur secundum mensuram qua jierfectibile pertingit ut perficiatur tali forma; et ex hoc modo mensuratur actio. Essentia autem divina est per >e subsistens. El ideo visio quæ per eam Iit in intellectu creato, non mensuratur secundum modum infinitum, qui est ipsius essentiæ, sed secundum modum quo intelle­ ctus pertingit ad hoc quod per illam perficiatur. Ad hoc autem pertingit, inquantum ei conjungitur per lumen gloriæ, quod est finitum. Et ideo visio e>t finita ex parte videntis, p — Hæc ille. — Secunda vero pars solutionis patet. Nam, cum intellectio el intelligere sint (6) idem realiter, et similiter actio ct agere, impossibile est aliquem actum agere vel intel­ ligere actione vel intellectione infinita, quin suum intelligere vel agere sil (γ) infinitum, et per conse­ quens quin infinite intelligat el agat. Et cum proba­ tur oppdsitum hujus secundæ partis, negando con­ sequentiam, qua ex infinitate actionis infertur infi­ nitas ipsius intelligere vel agere ; — dicitur ad pri­ mam probationem, quod assumit falsum, sine pro­ batione, scilicet quini per eam dictam cognitionem Verbi vel aliam |>ossit aliquis intellectus creatus cognoscere nunc hoc, nunc illud, nunc intense, nunc remisse. Hoc enim negatur; quia in visione Verbi non est talis variatio, ut supra dictum fuit. Ad confirmationem vero, dico, negando assum­ ptum ibidem, scilicet quod cognitio manens eadem res, possit remanere in potentia cognitiva, eam informando, el non esse cognitio. El ad probationem, dico quod, dato aliquo minimo visibili in remotis­ sima distantia, si illud ulterius recederet, non rema­ neret ejus visio in oculo; immo illa res quæ erat visio, non solum desineret esse visio, immo desine­ ret penitus esse ; et similiter ejus species causata in oculo. Nec esi inconveniens in talibus entibus intentionalibus el perfectis dare ultimum instans sui esse, sicul nec in relationibus et hujusmodi, qua * (a) tantum. fanien Pr (C) tint. — til Pr (γ) tit. — Om Pr. 201 causantur *ine motu continuo cl per quamdam resul­ tant iam, ul alias dictum fuit, in secundo (dist. 2, q 2). Veruinlamen moderni aliter dicunt ad hoc argumentum. Negant enim quod sit dare minimum visibile, sed maximum non visibile. Et similiter, non concedunt remotissimam vel maximam distan­ tiam, a qua aliquid est visibile; >cd concedunt mini­ mam, a qua non est visibile. Ad undecimum dico quod dictum Commentatoris non juvat. Nam Commentator non vult quod intel­ lectui noster po>sit intelligere per intellectum agen­ tem, sicut per actum secundum, sed quasi per actum primum . ita quod ille intellectus tenet locum speciei intelligibilis, non autem locum intellectionis seu artus secundi. Veruinlamen ipse in hoc erravit : quia non est nobis possibile in via, immo est sim­ pliciter impossibile, quod aliqua substantia separata, præter primam, sit illo modo forma intelligibilis respectu alterius intellectus; quia, sicut pnedictum est, sola prima forma est actus purus in genere entium et intelligibilium. et sola illa potest esse forma alterius intellectus a sesuppositahter distincti, aut illum actuare. —De dicto autem Hugonis, dictum est prius (in responsione ad tertium Joann is de Ripa). Si enim intelligat quod in anima non fuit alia sapientia præler sapientiam increatam, falsum dicit. Si vero intelligat quod, in visione Verbi, anima Christi non habet alium actum primum quam divinam sapientiam, verum dicit. — Dictum autem Magistri non juvat. Quia non dicit verum, in hoc quod anima Christi sciat omnia quæ scit Deus, nisi intelligat de scitis et cognitis a Deo scientia visionis. El, licet talia sini secundum quid infinita, non tamen oportet quoti actus quo anima Christi intelligil talia, sit simpliciter infinitus, sed secundum quid el materialiter, ut postea dicetur. Ad duodecimum dico quod similitudo ibidem data non valet. Nam album non necessario efficit alliedinem qua est formaliter et actu album; sed intelligens creatum, necessario efficit intellectio­ nem qua formaliter intelligit. Divina autem intel­ lectio, aut divina essentia, non potest effici crea­ tura, nec esse actio creaturæ. Similiter, non puto quod oculus asini posset efficere visionem quam effi­ cit oculus hominis, ac per hoc. nec per illam visio­ nem qua videt homo, posset videre asinus; nec per intellectionem qua intelligit angelus, posset homo intelligere. — Cum autem dicit quod omne quod est colorabile qualibet Sjiecie coloris, etc., — non valet. Quia forte idem color non posset transferri de subjecto in subjectum. Tum etiam quia non videtur esse aliquid in rerum natura, quod sit (a) colorabile qualibet specie coloris, nisi forte secundum appa­ rentiam, ul in (C) iride, aut nubibus, vel hujus- I (») ut. — ticut Pr (C) Λ·. — Ad. Pr. Î02 LÎBHI IlL SENTENTIAHÜM modi (x). Tum quia non est nliqua potentia cogni­ tiva, sensitiva aut intellectiva, quæ qualibet specio sensationis aut intellectionis possit sentire vel intelligere (6). — Quod autem dicit de nlbatione divins essentiæ, nihil valet. Tum quia divina essen­ tia non potest ullo modo dici formaliler allia secun­ dum se, quasi ipsa in se el secundum se formaliler albeat, sed solum per quamdam remotam commu­ nicationem idiomatum ; anima vero non potest intel­ ligere formaliter aliqua intellectione per hujus­ modi (7) remotam communicationem, plus (piam corpus Christi divinitati unitum. Tum quia, si hujusmodi (0) communicatio idiomatum in propo­ sito valeret, sequeretur (c) quod anima Christi, propler unionem ad divinam intellectionem, pos­ set dici formaliter inteliigens intellectione increata. Ad declmumterUum dicitur quod non aliud potest inferre, nec proprie, nisi quod essentia divina potest se habere, respectu intellectus creati, ut species intelligibilis, et quasi actus primus, non tamen ut actus'secundus; quin repraesentare spectat ad spe­ ciem intalligibilem, et non ad intellectionem. Ad docImuinquartum dico quod igni lio matu. tina dicitur illa cujus formale principium est divi­ num Verbum, vel divina essentia, tanquam actus prirnus; sed vespertina cognitio dicitur illa cujus formale principium est species creata, ut dicit san­ ctus Thomas, in multis locis. Tamen nec hæc nec illa visio asset divina essentia, sed ejus offectus, ut ssepius dictum est. Et ideo arguens decipitur, ex ignorantia quid nominis vel quid rei terminorum notitiæ malulinæ el vospertinæ. Ad declmumqiiintum dicitur, negando minorem : quia, licet Deus sit perfectum lumen, tamen ex hoc non sequitur quod possit esse manifestatio vel cogni­ tio sui, respectu creature, tanquam actus secundus; sed solum sequitur quod Deus, per sui intolligibilem presentiam, potest intellectum immutare ad sui cognitionem, nec indiget specio media in qua reluceat, per quam fiat apparens in aclu primo. Immo, ex hoc quod est perfectum lumen, el subsi­ stens independens, sequitur quod non potest esco visio, aut fruitio, aut dilectio, aut quovismodo actio creature; quia omnis talis inhærel, dependet et fluit a creatura. Ad declmumsextum dico quod dilectio qua diligi­ mus Deum, effective, vel formaliter, tanquam forma exemplari, est Deus; non tamen illa qua diligimus Deum tanquam actu secundo. Nec unquam illa fuit opinio Augustini «ut Magistri Sententiarum, sicut ostendit sanctus Thomas, 2· 2·, q. 23, art. 2, ubi a) fiiijuimodi. — hujui Pr. 4) ve/ intel Ii tjrre. — Om. Pr. γ) hujutmodi. — hujui Pr. 4) hujujmndi. — Aujui Pr. c) leçuerr/ur. — ne Pr. ! sic dicit : σ Magister, 17 diet., 1. Sentent., ponit quod charitasnon est aliquid creatum in anima, sed est ipse Spiritus Sanctus montem inhabitans. Nec est sua (a) intentio, quod iste motus dilectionis quo Deum diligimus, sit ipse Spiritus Sanctus;sed quod iste motus dilectionis est a Spiritu Sancto, non mediante aliquo habitu, sicut a Spiritu Sancio sunt alii actus virtuosi, mediantibus habitibus aliarum virtutum, puta habitu spei, aut fidei, aut alterius virtutis. Et hoc dicebat propter excellentiam cbarilatis. Sed, si quis recto consideret, hoc magis redun­ dat in charitatis detrimentum, etc. » — Hæc ille. Ad declinuinsoptimuiii, negatur consequentia. Nam, licet cognitiones beatorum sint inæqualos, tamen per quamlibet earum videtur quidquid est formaliter in Deo. Nec oportet quod illo qui remis­ sius cognoscit, erronee cognoscat, vel quod cogno­ scat aliter quam est. Unde sanctus Thomas, 4. Sen­ tent., dist. 49, q. 2. art. 4, ad 3uni, sic dicit : < Inten­ sio secundum quam aliquid dicitur magis aul mi­ nus, non solum causatur per recessum a contrario, sed etiam per accessum ad terminum; sicut patet in intensione lucis corporalis. Et sic etiam lumen spi­ rituale (6) intenditur in uno beatorum, magis quam in alio, per majorem assimilnlionem ad Deum; quamvis in nullo inveniatur aliquid contrarium illi lumini. i> — Hæc ille. — Dico orgo quod omnis visio beatifica ostendit Deum infinito perfectum, et bonum, et diligibilem; licet modus cognitionis hujus ct illius sit diversus in perfectione. Unde san­ ctus Thomas, ibidem, ad 4um, dicil : « Quilibet bea­ tus videbit Deum esso eo modo quo est; tamen modus unius videntis erit alius a modo alterius. > Et nd replicam ibi factam, dico quod æque diligibilis apparet Deus per unam visionem beatificam, sicut per aliam. Quia tamen una cognitio est in se perfe­ ctior alia, et infinita diligibilitas objecti clarius appa­ ret per unam quam per aliam, ideo potest ad eam sequi major dilectio quam ad aliam. Et similiter, propler majorem habitum graliæ et charitatis, et majorem motionem Spiritus Sancti, et propler multa alia. Ad confirmationem, dico quod non est similo de illis corporalibus visionibus : quia una illarum fit per speciem rei visibilis, imperfectius representantem rem visibilem quam alia; omnes autem visiones læatorum fient per divinam essentiam, tanquam per formam intelligibilem, quæ in re est uniformis. Et hanc solutionem tangit sanctus Thomas, de Veritate. q. 8, art. 1 , nd 12n,n. Argumentum enim est tale : « Quanto visus est fortior, tanto magis aliquid remo­ tum videri potcfit. Ergo infinito distans non potest (a) tua. — tui Pr. (C) tpinluble. — ipintuahter Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO L 203 videri nisi a visu infinite virtuti». Sed essentia | est medium tub quo videtur; et hoc est illud quod divina in infinitum distat ab intellectu creato. Cum perficit visum in generali, non determinans visum ergo nullus intellectus creatus, sil infinite virtutis, ad aliquod speciale objectum ; sicut se habet lumen nullus intellectus creatus poterit videre Deum per corporale ad visum corporalem, et lumen intelle­ essentiam. * Ecco argumentum. Sequitur responsio : ctus ngentis ad intellectum possibilem. Secundum c Dicendum, inquit, quod ideo oportet esae majo­ est medium quo videtur; et hæc est forma visibilis, rem efficaciam visus ad hoc quod a remotiori videa­ qua determinatur uterque visus ad speciale obje­ tur, quia visus est potentia passiva. Potentia autem ctum ; sicut per formam lapidis ad cognoscendum passiva, quanto est perfectior, tanto magis potest 1 lapidem. Tertium est medium in quo videtur; et moveri u minori (a) : quanto enim aliquid est magis hoc est illud per cujus inspectionem ducitur visus calefaclibile, tanto a minori calefit. Quanto autem in aliam rem ; sicut inspiciendo speculum duci­ aliquid a remotiori videtur, tanto sub minori angulo tur in ea quæ in speculo praesententur, et vi­ videtur, et tanto minus est quod ad visum pervenit dendo imaginem ducitur in imaginatum; et sic de visibili; sed, si æqualis forma proveniret a pro­ etiam intellectus, per cognitionem effectus, duci­ pinquo et remoto, non (6) magis videretur propin­ tur in causam (a), vel e converso. In visione erpo quum quam remotum. Ipse autem Deus, quamvis patriæ, non est tertium medium, ut scilicet Deus in infinitum distet ab intellectu angelico, tamen per species aliorum cognoscatur, sicut nunc cogno­ tota ejus essentia conjungitur intellectui. Et ideo non scitur, ratione cujus dicimur nunc videre in spe­ est simile. » — Hæc ille. culo. Nec erit ibi secundum (C) medium ; quia ipsa Ad declmumoclnvum dico primo, quod cognitio, divina essentia erit forma qua intellectus vide­ quæ est actus secundus, non repraesentat objectum ; bit Deum. Sed erit ibi tantum primum medium, sed species intelligibilis, quæ est actus primus; et quod elevabit intellectum nostrum ad hoc quod pos­ similiter verbum procedens a cognitione. Dico ulte­ sit conjungi essentiæ increatæ, modo prædicto. Sed rius, quod, quia forma intelligibilis, in visione beati­ ab hoc medio non dicitur cognitio mediata ; quia non fica, est immensa, non est inconveniens si repne- cadit inter cognoscentem et rem cognitam, sed est sentat absolutum et relativum , præsertim talia quæ illud quod dat cognoscenti vim cognoscendi. > — non sunt realiter distincta in Deo, sed omnino idem Hæc ille. — Simile ponit, de Veritate, q. 18, art 1, realiter. in solutione primi, satis prolixe; et in fine, sic Ad decimuinnonum dico quod Deus potest se dicit : < Homo, post peccatum, triplici medio indi­ ostendere sine medio inter intellectum creatum et get ad videndum Deum : scilicet ipsa creatura, qua suarn essentiam, quod se habeat per modum actus in Dei cognitionem ascendit; et similitudine ipsius primi, et similitudinis objecti præviæ ipsi actui, et Dei, quam ex creatura accipit; et lumine, quo per­ elicientis actum ; el ita potest se ostendere imme­ ficitur nd hoc ut in Deum dirigatur, sive sil lumen diate, hoc est, sine medio quo. Sed non potest se natune, ut lumen intellectus agentis, sive gratiæ, ostendero sine modio tub quo, hoc est, sine lumine ut fidei cl sapientia». In statu vero ante peccatum, creato gloriæ. Potest autem se ostendere sine medio indigebat duplici medio : scilicet medio quod est in quo, id est, sine objecto praecognito. Sed nullo similitudo Dei, et quod est lumen elevans vel diri­ modo potest se ostendero sino medio quod sit actus gens mentem. Beati autem tantum uno medio indi­ secundus, id est, visio creata· Visio enim creata (γ) gent. scilicet lumine elevante mentem. Ipse autem quælibet potest (5) dici medium, inquantum differt Deus seipsum videt absque omni medio : ipse enimab intellectu et ejus objecto; non tamen potest dici mel est lumen quo seipsum videt. > — Hæc ille. — medium speculare, quasi objectum primum per ■ Ex quibus patet sine quo medio potest Deus videri, quod deducatur (i) in cognitionem secundi, et quod et sine quo non. reddat cognitionem proprio mediatam, aut æniginaCum autem dicit arguens, quod nulla contradictio ticam, aut specularem. De hoc sanctus Thomas, de apparet, Deum ostendere se intellectui creato imme­ Veritate, q. 8, art. 0, in solutione undecimi, sic diato, etc.; — dicitur primo, quod expressa contra­ dicil : α Operatio intelligibilis non est media secun­ dictio est, quod creatura videat Deum sine visione dum rem intor intelligent et intellectum ; sed proce­ qualicumque, ut de 90 patet. Dico secundo, quod dit ex utroque, secundum quod sunt unita. » — contradictio est, creaturam videre vel intelligere Hæc ille. — Horn, 4. Sentent,dist. 40, q. 2, art. 1, intellectione aut visione increata : quia omnis actio, in solutione decimiquinli : a Medium, in visione vel est idem cum suo agente quod per illam agit, vel corporali et intellectuali, invenitur triplex. Primum profluit ab eo; modo divina essentia nullo modo potest profluere ah agente creato, el mullo minus (а) a minori. — Om. Pr. potest sibi identificari. Dico tertio, quod contradi- (б) non. — nam Pr. (γ) Fwio enim creata. — Om. Pr. (έ) potest — ponit Pr. (<) deducatur. — denominatur Pr. (а) a verbis et tie usquo ad causam, ora. Pr. (б) fecundum. — tertium. Pr. 2(H LIBRI III SENTENTIARUM clio est, intellectum creatum agere actionem exce­ dentem facultatem sua· natura·, nisi per aliquid previum tali actioni elevetur el fortificetur virtus ejus naturalis; constat autem quod visio divin.»· essentiæ excedit facultatem cujuslibet intellectus creati, etc. Hanc rationem tangit sanctus Thomas, I p., q. 12, art. 5, ubi sic dicit : « Omne quod elevatur ad ali­ quid quod excedit suarn naturam, oportet quod dis|x> natur aliqua dispositione quæ sit super naturam suam; sicut, si aer debeat recipere formam ignis, oportet quod disponatur dispositione (a) ad talem formam. Cum igitur virtus naturalis intellectus creati non sufficiat ad videndum divinam essentiam, oportet quod ex divina gratia su jh* race reseat ei (δ) virtus inlelligendi. Et hoc augmentum vidulis intel­ lecti v.e, illuminationem intellectus vocamus; sicut et ipsum intelligibilo vocatur lucens et lux. Et istud est lumen de quo dicitur, Apoc. 21 (v. 23), quod claritas Dei illuminabit eam, scilicet societatem beatorum Deum videntium. Et secundum hoc lumen efficiuntur deiformes, id est, Deo similes, secundum illud 1. Joan. 3 (v. 2) : Cum apparuerit, similes ei erimus. * — Hæc ille. — Simile ponit, de Veri­ tate, q. 20, art. 2 : < Oportet, inquit, in anima Christi ponere aliquid superadditum, ratione nature: quia videre divinam essentiam, esi supra conditio­ nem cujuslibet nature creata»; unde nulla creatura | potest ad hoc pertingere, nisi aliquo lumine elevetur ad illam beatam visionem. » — Hæc ille. — El . simile dicit, q. 8, ad. 3. Et similiter, 4. Sentent., I dist. 49, q. 2, art. G. Et similiter, 3. Sentent., dist. 14, q. I, art. 1, q’*3. — Sciendum tamen quod, de Veritate, q. *10, art. 11, et, 4. Sententdist. 49, q. 2, ad. 7, ponit quod, per divinam potentiam, miraculose tien posset quod intellectus creatus sine lumine gloriæ divinam essentiam videret. Unde, in quarto, sic dicit : « Cum bcatitudo sit ultimus finis rationalis creature, status (γ) viæ, in qualibet rationali creatura, dicitur esse ille in quo a beatitudine deficit. Bcatitudo autem cujuslibet rationalis creature consistit in visione Dei per essentiam. Oj>eralio autem delectabilissima, in qua bcatitudo con­ sistit, oportet quod sit potentiæ disposilæ el perfe­ ctui ad dignissimum objectum, ul pilet, 10. Ethi­ corum (cap. 4 el 7). Et ideo, ad hoc quod creatura rationalis sil beata j>er visionem Dei in essentia sua, oportet quod in hanc visionem sil potens per aliquam disporilionern inhærentem, quam dicimus esse lumen gloriæ. Sic autem nulla pura creatura, in statu viæ exsistens, potest videre Deum per essen­ tiam. Homo enim, per omnes dis]x>sitiones quas in statu via» habet, non potest in aliquid amplius, nisi ut intclligat quidquid * intelligit |κ·γ iqiecies a .sensu (s) λ verbi * qior «it uaque .»d dirpOfiRone, om. Pr. (C) ei. — ei * Pr. (γ) itatuj — in «tutu Pr abstractas; quia phantasmata sunt intellectui nostro ut sensibilia sensui, ut patet per Philosophum, 3. ora perducere (o) ad effectus quonun dispositio in prædictis corporibus non invenitur, sicut Petrum Super aquas ambulare sine hoc quod ei dotem agili­ tatis tribueret; ita potest mentem ad hoc perducere, ul divinæ essentiæ uniatur in statu viæ, illo modo quo unitur sibi in patria, sine hoc quod a lumine gloriæ perfundatur. » — Hæc ille. — Ex quibus videtur velle quod lumen gloriæ non sil absolute necessarium ad hoc quod intellectus creatus divinam essentiam videat, sed solum ad hoc quod intellectus i creatus efficiat talem visionem. Et sic videtur quod intellectus creatus |>otest videre per visionem a m· non effluentem (t), sed in se mere (Missive receptam ; (3) mtelhgit. — Om. Pr. (β) perducitur. — produntur Pr. (v beatu». — brati/icui Pr. (g perducere.— producere Pr. (t) effluentem. — affluentem Pr DISTINCTIO xn. — QUÆSTIO I 20!> quod est contra dicta. - Sed sciendum quod, cum creata, quæ est actus secundus. Et ideo essentia sanctus Thomas dicit, in præailegatis locis, quod divina potest supplere vicem speciei, non autem sine lumine gloriæ potest intellectus creatu * |«;rduci intellectionis. — Quod nutem dicitur de habitu, non ad videndum divinam essentiam, hoc intelligit |>uo oflicio committuntur; et fuit simpliciter glorificabis, nec habuit dotem glo­ similiter ad sanctorum læatiludinem pertinet ut ria·, cum illa claritas non fuerit effecta proprietas cognoscant eos qui eorum lienelicia implorant, vel ejus, etc. » — Hæc ille. — Simile ponit, 2 * 2’, etiam alia." i real uras de quibus debent Deum lau­ dare. Vel dicendum quod, si etiam cognitio creaturo <1 175. art. 3, in solutione secundi argumenti. nullo modo ad beatitudinem pertineat, non tamen Ad vigesimum dicitur quod antecedetis implir.it contradictionem : nam sensatio (J) non informans sequitur quod omnis cognitio creaturo aequaliter sc potentiam, non potest uniri potentiæ æque intime habeat ad visionem k *atitudinis. Cognita enim causa sicut sensatio informans. Ulterius, dicitur quod aliqua, in piumptu est ut aliqui effectus cognoscan­ tur in ipsi, ahqui vero magis lateant (x) : sicut potentia sensitiva non |>otest sentire per aliquam sensationem quæ non sit actio immanens, el ita for­ palet quod ex principiis demonstrationis statim alimaliler inhærens, et a |)otenlia realiter procedens quæ conclusiones eliciuntur, quædam vero nonnisi permulta mrdia ,elad hæc cognoscenda non potest qui­ el eflluens. Ad vlgeslmiimprlmum dictum est prius. Quia libet |»er se devenire, scii oportet quod ab alio manunon est de ratione speciei inlelligibilis quod procedat duealur. Similiter est etiam cognitio (6) rationum ab intelligente, vel quod formaliler actuel aut inlne- intelligihilium de effectu, respectu essentiæ divinæ real cuicumque ; est tamen (c) de intellectione ) creationis, ccr/iu Pr. videntur, ct erse vel per accidens accidentia rei. Rursus, spe­ cies indita) représentant omnia individua speciei, praesentia, præterita et futura, el, ultra hoc, sub­ stantias separatas ; quod non convenit (a) speciebus naturaliter acquisitis. Hoc tangit sanctus Thomas, 3 p., q. 11. Nam, art. 1, ostendit quod per scien­ tiam inditam, « anima Christi cognovit quæcumque ab homine cognosci possunt per virtutem luminis intellectus agentis, sicut sunt quæcumque pertinent ad scientias humanas. Secundo, |>er hanc scientiam cognoscit omnia illa quæ per divinam revelationem hominibus innotescunt (6), sive pertineant ad donum sapientia;, sive ad donum propheliæ, sive ad quodcumquo donum Spiritus Sancti ; omnia enim ista abundantius et plenius cætoris cognovit anima Chri­ sti. Ipsam tamen Dei essentiam per hanc scientiam non cognovit. » Item, ibidem, in solutione secundi, dicit quod |M?r hanc scientiam < jiolerat cognoscere substantias separatas, per modum quo cognoscit anima separata ». Et, in solutione tertii, dicit quod per hanc scientiam α cognoscit omnia singularia, praesentia, præterita et futura ». Item, art. 2, dicit quod per hanc scientiam polerat inlelligere non con­ vertendo se; ad phantasmata, et similiter convertendo SC ad phantasmata, sicut sibi placebat. In quæstione vero duodecima, art. 1, in solutione tertii, loquens de scientia acquisita, sic dicit : < Secundum istam scientiam anima Christi non simpliciter cognovit omnia, sed illa omnia quæ per lumen intellectus agentis homini sunt cognoscibilia. Unde per hanc scientiam non cognovit (γ) essentias substantiarum (а) — Ad. Pr (б) tnnoUiCuni — igrwier wi( Pr. (7) cognovit — cognoicit Pr separatarum, noc etiam singularia præterita vol futura; quæ tamen cognovit (a) per scientiam indi­ tam, ut supra (q. 11) dictum est. d — II®c illo. — Ex quibus patet quomodo ill© duæ scienti© non sunt unius speciei, nec proprio ejusdem objecti adae­ quati, sicut prius dictum fuit. Ad secundum patet per idem; quia illæduæscientiæ non sunt unius speciei, nec unius ndæquali objecti. Et, dato quod idem partiale objectum esset utriusque, neutra superfluebat : quia per utramque cogno­ scebantur idem, sed perfectiori modo per unam quam per aliam ; licet utraque esset perfecta in suo genero, ot secundum tempus. Unde sanctus Thomas, ubi supra (3 p.), q. 12, art. 2, in solutione primi, sic dicit : « Tam scientia infusa animæ Christi, quam scientia beata, fuit effectus agentis infinitio virtutis, qui (δ) jiotest simul totum operari; et ita in neutra scientia Christus profecit, sed n princi­ pio habuit eam perfectam. Sed scientia acquisita, est tantum ab intellectu agente, qui non simul totum operatur, sed successive; el ideo secundum hanc scientiam Christus non n principio scivit omnia, sed paulalim, et post aliquod tempus, scilicet in perfecta ætale ; quod palet ex hoc quod Evangelista dicit (Luc. 2, v. 52) eum profecisse ætale el scien­ tia. » Hem, in solutione secundi, sic dicil : « Hæc scientia fuit in Christo semper perfecta secundum tempus; licet non fuerit perfecta simpliciter el secundum naturam ; et ideo potuit habere augmen­ tum. » — Hæc ille. — Cum autem dicit arguens, quod altera superfluebat,— non valet. Unde sanclus Thomas, 3 p., q. 9, art. 4, in solutione secundi, sic dicil : « Humana mens duplicem habet respectum. Unum quidem nd superiora; el secundum hunc respectum anima Christi fuit plena per scientiam inditam. Alius autem respectus ejus est ad inferiora, id est,ad phantasmata,quæ sunt nata movere men­ tem humanam virtute intellectus agentis. Opor­ tuit (γ) autem quod etiam secundum hunc respe­ ctum scientia impleretur, non quin prima plenitudo menti humanæ sufficeret secundum scipsam, sed oportebat eam perfici etiam secundum comparatio­ nem ad phantasmata. » — H©c ille. Ad tertium dicitur, negando primam consequen­ tiam ibi factam. Quia, licet bentUs habeat intelle­ ctum possibilem et agentem, tamen est in termino su© naturalis perfectionis; nec est necesse quod quilibet beatus habeat omnem perfectionem naturalem possi­ bilem haberi in sua specie. Secus est de anima Chri­ sti ante suem resurrectionem : quia Christus tunc simul erat viator et comprehensor; et necessc erat ipsum habere omnem perfectionem naturalem pos­ sibilem in natura humana, potissime quantum ad (e) cognovit. — ro^nnictt Pr (6) gui. — gur Pr. (γ) Oportuit — Oftcndit Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I. animam, cum asset caput omnium animarum; et intellectum ejus possibilem perfici, quantum ad omnem respectum quem habet, sive nd superiora, sive ad inferiora, ut stati m dictum est. De hoc san­ ctus Thomas, dc Veritate, q. 13, art. 3, in aoluliono tertii, «ic dicit : e Christus, ex hoc quod erat Deus et Immo, habebat plenariam potestatem super omnes pries animæ suæ, et super corpus; undo, ex virtute divinitatis, secundum quod nostra * repa­ rationi competebat, permittebat unicuique potentia­ rum agere id quod est ei proprium, ut dicit Dainoscenus (de Fid. orth., lib. 3, cap. 15); otsic non erat necessarium in ipso, nequii quod fieret redun­ dantia ex una potentia in aliam, neque quod una potentia a suo actu abstraheretur per (i) vehemen­ tiam alterius; unde, per hoc quod ejus intellectus videbat Deum, nonoportelialaliquam abstractionem a sensibus corporis fieri. Secus autem est in aliis hominibus, in quibus, ex quadam colligantia poten­ tiarum animæ ad invicem (6), sequitur de necessi­ tate quod fiat redundantia vel impedimentum ex una potentia in aliam. » — Hæc ille. — Et similiter dicil, 2· 2 , * q. 175, ari. 4, in solutione secundi. — Dicitur ulterius, quod nullum est inconveniens, concedere quod aliqui beati proficiant in cognitione naturali usque ad diem judicii, potissime per illu­ minationes novas inferiorum a superioribus. Hoc enim concedit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 2,art.5, ubi sic dicit: α Angelorum elanimarum sanctarum scientia potest augeri usque ad diem judicii, sicut et alia quæ ad premium accidentale pertinent. Ulterius autem non proficient, quia tunc erit ultimus status rerum, etc. » — Hæc ille. — Dicitur ulterius, quod id quod adducitur de poten­ tia augmentative in Adam, vel in beatis post resurrectionem, non valet ad propositum. Tum quia Adam, in statu innocentia * , orat, quantum ad aug­ mentum sui corporis, in termino sibi a D< *o præflxo; et similiter erit de beatis post resurrectionem. Tum quia corpus hominis non est sic dupliciter in laten­ tia ad acquisitionem quantitatis naturalis, vel dupli­ cis quantitatis specie differentis (γ), sicut anima Christi erat in |>otenlia ad duplicem scientiam ; quare non valet similitudo. — Dicitur ulterius, quod positio sancti TJiomæ non fundatur in illa falsa (Î) maxima quam arguens recitat, sed in glossa el expositione quam arguens adducit : quia scilicet intellectus possibilis animæ Christi, si non haberet scientiam ex actione intellectus agentis acquisitam, remaneret aliqualiter imperfectus; quia non omnis potentia ad scientiam esset in eo completa, ut dictum est in solutione secundi. Scientia enim (a) (C) (γ) (δ) abstraheretur per. — abstraheret Pr. ad invicem. — ad divinitatem Pr. differentis. — differentes Pr. falsa — fallacia Pr. 207 indita, cum (a) esset alienus rationis a scientia naturaliter acquisita, ct potius scientia animæ sepa­ rata· quam conjuncta?, vel potius angeli quam humana, non actuahnt nec satiabat potentiam intel­ lectus ad scientiam naturaliter acquisitam, sicut supra dictum est. II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi, dicitur quod fundatur in falsa supposi­ tione, scilicet quod scientia indita et acquisita forent unius rationis in Christo. El de hoc satis est dictum in solutione primi Scoti (6) contra hanc secundam conclusionem. Ideo non oportet plus dicere dc illa­ rum distinctione. Ad Nccundum, negatur major. El ejus falsi tas petet ex dictis sancti Thumæ, 3 p., q. 12, art. 3, ubi arguit sic (arg. 2) ’ « Acquirere scientiam ab homine docente, videtur esse nobilius quam acqui­ rere a sensibilibus; quia in anima hominis docentis sunt species intelligibilcs in actu; in rebus autem sensibilibus sunt species mlelligibiles in potentia solum. Sed Christus accipiebat scientiam experimentftlcm ex rebus sensibilibus. Ergo multo magis pote­ rat accipere scientiam, addiscendo ab hominibus. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicen­ dum, inquit, quod ille qui addiscit ab homine, non accipit immediate (γ) scientiam a speciebus intelligibilibus quæ sunt in mente ejus, sed mediantibus sensibilibus vocibus, Unquam signis intellectua­ lium conceptionum. Sicut autem voces ab homine formata?, sunt signa intellectualis scientia? ipsius; ila creature n Deo condite, sunt signa sapientis qjue; unde, Ecclesiastici 1 (v. 10), dicitur quod Deus effudit sapientiam suam super omnia opera sua. Sicut igitur dignius est accipere a Deo quam ab homine, ita dignius est accipere scientiam per sensibiles creaturas quam per hominis doctrinam. i — Hæc ille. Ad tertium dicitur quod responsio ibidem addu­ cta, bona est. Et hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 12, nil. I, in solutione secundi, ubi sic dicit : u Licet corporalibus ($i sensibus Christi non fuerint subjecta omnia sensibilia, fuerunt tamen sensibus ejus subjecta aliqua sensibilia, ex quibus, propter excellentissimam vim rationis ejus, potuit in noti­ tiam aliorum devenire per modum pncdiclum : sicut videndo cœlestia corpora, potuit comprehen­ dere eorum virtutes, et effectus quos habent in istis inferioribus, qui (f) ejus sensibus non subjacebant; et, eadem ratione, ex quibuscumque aliis, in alio­ rum notitiam devenire potuit. > Item, in solutione primi, dicit . < Scientia rerum acquiri potest non (а) cum. — tamen Pr. (б) Scoti. — Om. Pr. (γ) immediate. — mediate Pr. (Ô) corporalibus. — corporaliter Pr. (c) ÇUI. — virtutem comprehendere; mal ex inspectione intellectiva com­ prehensiva essentia· solis, potest comprehendi ejus virtus. Christus aulom, quidquid sentiebat, poterat faciliter intelligere el (a) comprehendero, propter ( efficaciam sui naturalis luminis intellectus agentis; , el ita comprehendit essentias corporum cœloslium, I <»t consequenter eorum virtutes, el consequenter * omne effectus rorum, quantum ad naturas suas specificas. — Cum nutem «licit ulterius, quod per experientiam habitam de quacumque re, non potest halieri scientia nisi de similibus secundum speciem, — falsum est, ubi ad experientiam sequitur rei ex|>erke comprehensio, tam quoad omnia pnedicata essentialia quam accidentalia tam per se quam |>er accidens, et quoad omnem habitudinem rei ad alias res. Sic autem fuit in Christo, el potissime quia scientia indita in ipso cooperabatur ad acquisitionem scientis experimentalist; sicut habens penes se ali- | quas species intclligibiles paucas numero, sed uni- i versales in virtute, potest formare ex illis mullas species magis particulares. Secus est de aliis homi­ nibus. Et ideo non esi judicandum de illo sicut de ceteris. Ad argumentum in principio qwrstionis, respon­ det sanctus Thomas, 3 p., q. 9, art. I, in solutione primi, ubi sic dicit : < Christus cognovit omnia |>er scientiam divinam, o|ierati(>ne increala. quæ e>t ejus essentia : Dei enim intelligere ««t sua essentia, ut prolxitur, 12. Metaphysi™ (t. c. 39). Unde hic actus non (loluil esse anirnæ Christi, cum sil alte­ rnis natura·. Si ergo non fuisset in anima Christi alia scientia præler divinam, nihil cognovisset; el ita frustra fuisset assumpta, cum res sit propter suam operationem. » — Ihec ille. Et hæc de quæsliorio sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Anien. erfeclius cognoscit aliqujpd principium, tanto plura in illo principio cognoscit. Sed Deus perfectius videt suam essentiam, «piam anima Christi. Ergo plura cognoscit quam anima Christi. Non ergo anima Chri­ sti in Verbo cognoscit omnia. In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo (tonentur conclusiones. In secundo objectiones. In tertio responsiones. AHT1CULUS I. P O N U NTU R C O N C L U SIO N E S Quantum ad primum articulum, sit hæc Prima conclusio : Anima Christi per nullam scientiam scit aut cognoscit aut comprehendit omnia scibilia, vej omnia quæ Deus cognoscit aut scii. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, de Veritate, q. 20, art. 4, ubi, mota illa qmcslione, Utrum anima Christi sciat in Verbo omnia qua· scit Verbum, respondet in hunc modum : a Ad eviden­ tiam hujus quæstionis, oportet intelligere quid est dictu, aliquid in Verbo videre. Sciendum igitur est quod nihil potest videri in aliquo, nisi eo modo quo est in illo. Contingit autem aliqua multa esse in alio dupliciter. Uno modo, divisim el pluraliter : sicut plurcs formæ resplendent in sjieculo, unn(|i|iemie divisim; et sicut (C) plures homines sunt in una H) Hujuimodi — IMu * Pi «teut. — lie Pr. DISTINCTIO XIV. - QUÆ8TIO II domo. Alio modo, uniformiter el simpliciter; sicut plures effectus sunt virtute in causa, et etiam con­ clusiones (x) in principio, et membra in sumine. Qiiicumque igitur aliquid intuetur, consequens est quod illa videat quæ in eo sunt multipliciter el divisim, eo quod unumquodque illorum ita offertur sicut et id unum in quo continentur; et pro tanto «pii videt speculum, videt formas in speculo resul­ tantes. Sed qui videt aliquid unum, non oportet quod videat omnia quæ sunt in eo uniformiter et unite, nisi quando totam virtutem illius compre­ hendit : sicut qui videt aliquod principium, non oportet quod videat omnes conclusiones virtute exsi­ stentes in eo, nisi forte illud comprehendat. Res autem creatae, sunt in Deo, non quidem multiplici­ ter, sed unite, ut dicit Dionysius (de Divini * Nomi· *. nibu cap. 5). Unde, cum dicitur resesse in Deo, magis assi mi latu r illi modo quo effectus sunt in causa, et conclusiones (6) in principio, quam (γ) illi modo (pio forma * sunt in speculo. Et ideo non oportet quod quicumque videt Verbum, videat omnia quæ Verbum in se ipso videt, ut quidam dixerunt, afferentes exemplum de formis quæ videntur in spe­ culo viso. Ipsum enim Verbum seipsum compre­ hendit; unde omnia quæ in (»0 virtualiler continen­ tur, ct unite sunt in eo, cognoscit *<· videndo. Intel­ lectus autem creati, qui Verbum non comprehen­ dunt, non oportet quod videndo Verbum, omnia videant quæ in Verlio sunt. Sed tamen in hoc anima Christi majori prarogativa gaudet quam alitis intel­ lectus creatus : videt enim in Verbo omnia prasenlia, praterita el futura. Cujus ratio est, quin, cum Deussit principium omnium rerum et linis, duplex habitudo ipsius ad creaturas invenitur una secun­ dum quam omnia a Deo procedunt in esse; alia secundum quam ad eum ordinantur ut in finem, quædnin p< *r viam assimilationis tantum, sicut irra­ tionales creatura (0), quædam tam per viam assimilationis (piam etiam pertingendo ad ipsam divinam essentiam. Cuilibet enim natura procedenti a Deo, inditum est ut in Ιιοηιιιη tendat per suam (c) opera­ tionem. In cujuslibet autem boni consecutione, crea­ tura Deo assimilatur; sed creatura rationales, super hoc, habent ut sua operatione ad ipsum Deum cognoscendum el amandum pertingant; unde pra rateris creaturis bcatitudinis sunt capaces. In utra­ que autem pradictarum habitudinum, invenitur creaturas Creator excedere. Quantum ad primam (ζ) quidam, quia super omnia quæ Deus fecit, adhuc posset alia dissimilia facere, et novas species, et nova genera, ct alios mundos; nec unquam quod (а) conclmionet. — t/uxtlioncf Pr. (б) cohc/ujiohcj. — queationt» Pr. (y) quam. — Om. Pr. (Ô) A wrbo qurdam usque ad crcaturar, om Pr. (<) commuiumi. — Ad. Pr. (ζ) pnmam. — prinntm Pr. 200 factum esset, facientia virtutem ,i *quaret aut adæquare posset. Quantum vero ad secundam, quia(s) creatura, quanlumcumque fiat boni particeps, nun­ quam tamen pertingit ad hoc quod Dei bonitatem ndæquet. Quanlumcumque etiam creatura rationalis Deum cognoscat el amet, nunquam tamen ita perfe­ cte cognoscit et amat, quantum ipse cognovi bilis et diligibilis esi in se. Sicut autem creatura imperfe­ cte essent, si a Deo procederent, et in Deum non reoi di narentur; ita imperfectus esset creaturarum a Deo exitus, nisi reditio in Deum exitum adæquarel. Et ideo unaquæquecreatura, quantum participât de esse, tantum participat de bonitate. Unde et oportet quod excellentissimi (6) intellectus creati Deum cognoscant, ut eorum cognitio adaquetur processui creaturarum a Deo. Procedunt autem a Deo res, et per viam natura, et secundum ordinem gratia *. Unde intellectus creati qui sunt in summo creatura­ rum constituti secundum conditionem natura, omnium naturalium iu Deo el ex Deo cognitionem accipiunt, scilicet angeli. Christus tero constitutus est (γ) super omnem creaturam, etiam (0) quantum ad dona gratiæ, quia c/e plenitudine eju * omne» *, arccpimu Joannis 1 (v. 10); et ideo ipse accepit(c) cognitionem omnium eorum quæ a Deo secundum quodeumque tempus procedunt, non solum secun­ dum ordinem natura, sed etiam ζ) secundum ordi­ nem gratiæ. Scit igitui anima Christi omnes crea­ tures, non solum quantum ad naturales proprieta­ tes, quml et angeli habent, sed etiam secundum quod substant divinæ providentiæ ordinata. * iu finem 'alutis humanæ et donorum gratiæ; et ideo scit omnia singularia, el omnes singulares actus homi­ num, et etiam cordis abscondita ; quod de nulla alia creatura dicere o|M)itet. El tamen, quia non pertin­ git ad comprehendendum ipsam divinam infinita­ tem, ideo remanet Deo facultas adhuc multa alia faciendi quam ea quæ anima Christi cognovit. > — Hæc ille. Eamdem conclusionem |>onit, 3 p., q. 10, art. 2 : α Cum. inquit, quæritur, An Clirislus cognoscat omnia in Verin), dicendum est quod ly omnia potest dupliciter accipi. Uno modo, proprie, ut distribuat pro omnibus quæquocumque modo sunt, vel erunt, vel fuerunt dicta, vel facta, vel cogitata a quocum­ que, secundum quodeumque tempus. Et sic dicen­ dum est quod anima Christi in Verbo cognovit omnia. Unusquisque enim intellectus creatus, in Verbo cognoscit (r), non simpliciter omnia, sed tanto plura, (pianto jærfeclius videt Verbum. Nulli tamen (3) fecundam, çuia. — fecundum, quod Pr. (6) excellentifsimi. — ejeeUentmm Pr. {'f) est. — Om. Pr. (δ) est - Ad. Pr. fi) in Deo. — Ad. Pr. (ζ) etiam. — Om. Pr. (r,) cognmcif. — coqnovit Pr V. — 14 210 LIBili III. SENTENTIARUM intellectui beato deesl quin cognoscat in Verbo I potuissent (a) esse vel fuisse vel futura osee, rum in omniaquæ ad ipsum !q>eclant. Ad Christum autem, seipsis non sint, nullam in seipsis distinctionem el .id cjus dignitatem, >ρ<·< tant quodammodo omnia, habent, nec sunt nisi in putentia ipsius Dei, in qua inquantum ei subjectu sunt omnia. Jjisu etiam est i unum sunt ; unde n«>n posMint cmc lespectiis distinjodox omoium cuiiMillitus a D^qnht Kiliushorni· cli, secundum quos distinguantur rationes horum nii ed, ut dicitur, Joan. 5(v. 27). El ideo anima j possibilium. El ideo hæc non cognoscit (ζ) Deus per Christi in Verbo cugnovil omnia exsistentia, secun- I ideas distinctus, sed per cognitionem suæ putentia», dum quodcumque tempus, et etiam hominum cogi- in qua sunt. El ideo dicitur hæc cognoscere simplici latus, quorum ipse est judex, ideo quod de eu «lici- intelligentin ; quin inlelligere est concipere etiam ea hir. Jo?m. 2 ( v. 25), Ipse enim tcirlmi qn;v e^ent quæ non sunt exim concipientem. Sed quia omne in homine; quod |K>tesl intelligi non solum quoad quod agit aliquid, vel polesl agere, agit illud secunscientiam divinam, sed etiam quantum ad scientiam dum quoti c*»t ens aclu, ideo impossibile est (y)quod animæ ejus, quam babel in Verbo * Alio modo h ‘ aliquis sciai munia quæ ex aliqua causa possunt proomnia |h>Iv-1 accipi magis huge, ut exlemlalm non , duci, nisi comprehendat entitatem ejus. Et quia solum ad omnia qua» sunt in aclu secundum quod- nullus intellectus creatus comprehendit divinam cumque tempus, sed etiam ad omnia quæcumque essentiam, ideo nullus intellectus creatus polesl scire sunt in (MJlenlia, nunquam reducta inactum. Horum omnia quæ Deus potest facere; et hæc sunt illa quæ autem quædam sunt solum in potentia divina; et Deus scit simplici intelligent ia (o). Sed ea qua» sunt, hujusmodi (a) non omnia cognovit anima Christi in vel fuerunt, \ el erunt, deliciunt ab infinitate divinæ Verbo. Hoc enim esset comprehendere umnia quæ polenliæ; quia plura facere posset. Unde non prohiDeus |M)test facere (S); quud esset comprehendere lietur aliquis intellectus creatus cognoscere ea omnia, divinam virtutem, et per consequens divi nain essen- Sed unusquisque tanto plura eorum in Verbo cognoliam; quælilæt enim virtus cognoscitur el compre- scit (c), (pianto perfectius Verbum intuetur. Et quia hendilur pei cognitionem eorum in quæ potest, anirna Christi perfectissime inter creaturas Verbum Quædam vero sunt nun solum in potentia divina, intuetur, ad terminum cognitionis pervenit, scilicet sed eliam in potentia crcaluræ ; et hujusmodi (γ) quod scit omnia quæ sunt vel erunt vel fuerunt, non omnia cognovit anima Christi in Verito. Coinprehen- schini facta, sed dicta et cogitata. El (plia compredii enim in Verbo essentiam omnis crcaluræ, et per hendil quamlibet essentiam creatam, ideo scit omnia consequens potentiam, et virtutem, el omnia quæ quæ sunt in putentia seminali cujuscumque crea * sunt in potentia creature. » - ILec ille. *, lura eo inudo quo Deus scit umnia quæ sunt in Eamdem conclusionem |>unil, 3. £enf — Hæc ille. q. l,art. 2 (q1· 2), dicens u Quidam dixerunt. Ex quibus |Hitesl formari lalis ratio : Nullus inlelomnem intellectum videntem Deum, \idere Omnia lectus cognoscens aliqua in alio>sibilia, quæ ner. sunl, nec fuerunt, que, comprehendit; sed diversimode. Quia ea quæ nec erunt. Eigo non cognovit simpliciter omnia, sunt, vel erunt, vel fuerunt secundum quodeumque tempus, scit scientia visionis; quia illud proprie Secunda conclusio est <μιο<ΐ anima ciirlhU c<»uimvidelur, quod habet esse extra videntem. Et quamvit hi Verbo Infinita seaumliiiii quid, Heel non vis essentia |ær quam videt, sit una, tamen per infinita simpliciter. distinctas rationes idéales ea videt; ideo distinctam cognitionem de cis habet, dum unumquodque eugnoHam conclusionem pomi, de Vorilalc, q. 20, vit secundum propriam ideam, sicut Ijonuni. vel p« r ari. i. ad lum, ubi sic dicit . a (Jummunitei dicitur ideam oppositi, sicut malum. Distinctio autem quod Deus scit «piædain scientia visionis, scilicet harum rationum in Deo, esi ex diverso resjiectu _________________ exemplaris, scilicet di.vinæ essentiæ, nd res visae. (a) poluùient_ _ ;Η,ωι„β pr. Sed ea quæ nec sunt nec erunt nec fuerunt, et tamen ntj toguoicit. — cognuvd Pr. ------------------- ------(·) hujutmodi, — hujii» Pr. li) quod Mat eonipie/tendeir onuua qiut bcm facere — Ad. Pr. (γ) Au/uirnodi. — Au/im Pr. ' (γ ait.— 0α>· P». (Î A verbi * rf hxc usque ad intcllujenlia. uin. Pr. (< cognoteil — ciejuoeit Pr. (ζ) hujutniodi. — /tujin Pr. (r.) rujntmodl, — cu/m· Pr. DISTINCTIO XIV. — QÜÆSTIO II. 211 (a) nunc scit scientia visionis infinita futura. Unde, si anima Christi sciat omnia quæ Deue scit scientia visionis, oportet dicere qnrul etiam sciat infinita. — Et ideo dicendum est, quod in rebus inve­ nimini aliquid quod simpliciter ct omnibus modis est infinitum, sicut Deus; aliquid autem quod est omnibus modis finitum, meut res materiales; aliquid autem quod est modo quodam finitum, et modo quodam infinitum : sicut quælibet sub­ stantia immaterialis, est quidem finita, inquanlum habet esse limitatum ad propriam naturam, eo quod nulla creata substantia, quamvis immaterialis, e.4 suum esse, sed e^se participat; est tamen infi­ nita, |>er remotionem terminationis secundum quam forma terminatur ex hoc quod in materia recipitur, cum omne receptum sit in recipiente per modum recipientis. Secundum igitur quod aliqua res esi infinita, secundum hoc per suam actionem compa­ ratur ad infinitum. Illud enim (6) quod est infini­ tum secundum esse et immaterialitatem, ut Deus, per operationem suam comparatur ad infinitum, el secundum materiam sive quantitatem, et secundum naturam speciei vel generis. Unde Deus potest cogno­ scere infinita individua, et infinitas sjiecies; quia cognoscit omnia quæ potest facere, et potest (γ) in infinitum novas species facere. Et, pneter hoc, cum aliquid secundum hoc agat, secundum quod est aclu, sicut esse Dei est infinitum, ita et ejus actio halæt efficaciam infinitam. Res autem materialis neutro modo habet comparationem ad infinitum, neque scilicet ad infinitum secundum materiam vel quantitatem, nequo ad infinitum secundum spe­ ciem : sicut patet in risu, qui est virtus quoedam materialis, et ideo non potest quamlibet speciem cognoscere, sed determinatam, scilicet colorum ; nec potest infinita cognoscere, nisi per successio­ nem, eo quod, cum sil materialis, actio ejus mate­ rialis est, et attingit ad ea quæ sunt infinita secun­ dum quantitatem continuam vel discretam, quæ esi infinitas materialis, eo modo quo sunt infinita (0), scilicet numero, numerando partem post partem; et ideo impossibile est quod unquam perveniat ad cognitionem infinitorum, etiam individuorum. Et quia intellectus noster, in statu isto, a sensu (i) accipit, inde est etiam quod nec ipse infinita hoc modo cognoscere potest. Substantial vero immateria­ les, quæ sunt quodammodo infinite, et quodam­ modo finitæ, quia esse finitum habent, oportet quod earum operatio sit efficacia1 finitæ, et comparetur ad naturas finitas; quia vero immateriales eunt, ideo (3) fi6i. — Oin. Pr. *»ndil ad infinita materialiter. (6) Unde, si amnia Christi sciret omnia qua scit scientia earum operatio se ext quæ sunt, erunt vel fuerunt; ct hæc non sunt infi· nila, supposito principio el line mundi; quæ qui­ dem sola dicilur Deus visione videre, quia visio est eorum quæ in se subsistunt extra intellectum viden­ tis. Qiiædam vero scit scientia simplicis intelligentiæ, scilicet illa qutc potest facere, quamvis nun- | (piam sint futura; et hæc sunt infinita. Et dicilur ista inlelligere, ea ratione, quia intellectus potest sibi (a) formare quiddilates eorum quæ extra eum non subsistunt. Anima Christi igitur videt in Verlro omnia pnescntia et futura, non tamen quæcumque Dens po(e>l facere, et ita non sequitur quod sciat infinita. — Sed ista ratio non solvit vim rationis. Sup|K>silo enim quod generatio in futuro in infini­ tum duraret (quod Deus facere posset), constat quod infiniti homines essent futuri, el omnes illos Deus cognosceret scientia visionis. Undo, si anima Chrisli sciret omnia quie.-cit scientia visionis, seque­ retur (6) quod anima Christi tunc sciret infinita, quamvis non cognosceret omnia quæ Deus facere posset; quia Deus, printer infinita individua harum specicruni finitarum, posset facere infinitas alias species, el in singulis speciebus infinita individua, sicut palet, præcipue in proportionibus numerorum. Si enim in una specie proportioni * accipiantur indi­ vidua, in infinitum multiplicabuntur : utputa in specie dupli esi proportio duorum ad unum, et qua­ tuor ad duo, et sex ad tria, et sic in infinitum, el iterum, super proportionem dupli est alia s]>ecies proportionis, triplum et dimidium, quadruplum ct dimidium (γ), quintuplum et dimidium, et sic in infinitum; et tamen unaquæque istarum continet infinita individua in potentia. Undr, si generatio in infinitum (c) futura secundum has species quæ mudo sunt finitæ, duraret, adhuc plura posset Deus facere ; quia posset facere novas species, ct hoc in infinitum. Et sic patet quod non est ejusdem rationis dicere (c), animam Chrisli cognoscere infinita, el cognoscere omnia quæ Deus facere potest. — Iterum Deus, cognoscendo scientia visionis omnes creaturas, com­ prehendit eas; et sic (ζ) scit quidquid est in creatu· rarum potentia. In potentia autem creaturarum est infinitum, sicut patet de divisione continui, et in augmento numerorum. Unde, cum anima Christi etiam creaturas comprehendat, scit infinita quæ sunt in creaturis in |>otentia. Et præteroa, si animæ damnatorum sunt perpeluæ, et in eis cogitationes erunt volubiles, quarum nullam Deus ignorat, Deus visionis, sequeretur. — sequitur Pr. (γ) triplum et dimidium, quadruplum et dimidium. — tria anguli et dividuum, quadrangulum et dividuum Pr. (δ) esset. — Ad. Pr. (t) dicere. — divmsf Pr. (;) nc. — Om. Pr. (а) enim. — Ad. Pr. (б) est. — Ad. Pr. (7) et potest. Om Pr. (Î) mltniia —· infinitum Pr (t/ Pr. SU LIIHU III. SENTENTIAKUM Unde etiam intellectus noster, ut dicit Commenta­ tor, 3. de Anima (t. c. 19), ostenditur quodam­ modo infinitus (i), inquantum cognoscit universale, in quo infinita singularia cognoscuntur. Sed in hoc deficit, quod species universalis quam intellectus apprehendit, utputa hominis, non est perfecta ratio cognoscendi quodlibet singulare in sua singularitate. Si autem esset, tunc intellectus noster, dato quod essent infiniti homines, tamen cognosceret infinita materialiter per unam naturam linitam, quæ est natura humana : in infinitis enim hominibus, quam­ vis sit infinitum secundum quantitatem vel mate­ riam, non tamen est infinitum secundum speciem; quod patet ex hoc. quia adhuc extra infinitos homi­ nes possunt esse alia»species; proprium autem obje­ ctum intellectus, est natura speciei, non autem materia. Similiter, qui cognosceret per naturam animalis omnes species animalis in sua specialitate, dato etiam quod species animalis essent actu infi­ nita», adhuc cognosceret (i) infinitas species, sed (7) finitam natunun; quin, præter naturam animalis, adhuc est natura lapidis. Ita igitur, cum anima Christi cognoscat Verbum, quod est sufficiens ratio cognoscendi omnia individua in sua singularitate,et omnes species in sua specialitate, nihil prohibet, quamvis sit finita secundum esse, quin cognoscat infinita (i); non tamen comprehendit naturam infi­ nitam. » — Hæc ille. Eamdein conclusionem ponit, 3 p.. q. 10. art. 3; et 3. Sentent., dist. 14, ubi supra (q. I, ait. 2, q*1· 4, ad 2um). Venimtamen in his (t) locis dicit quod anima Christi scit infinita, scientia simplicis intelligentiæ, scilicet omnia quæ sunt in potentia creaturæ, non autem scientia visionis; quia dicit quod certus est numerus præsenlium, pneleritonim et futurorum. Sed in de Veritate videtur dicere quod cogitationes damnatorum sunt infinitae. Nec tamen, propter hoc, est proprie contradictio in didis suis : quia intendit quod non erunt infinita entia subsistentia; cum quo stat quod erunt infinita» cogi­ tations et gemitus, qui non sunt adeo proprie entia. Ex prædictis ]>otesl formari talis ratio : Quieumque intellectus cognoscit infinita individua compre­ hensa sub linitis speciebus, vel infinitas species comprehensus sub finito genere, cognoscit infinita secundum quid, licet non infinita simpliciter. Sed anima Christi est hujusmodi. Igitur cognovit infi­ nita secundum quid ; et non solum in confuso et in universali, verum etiam distincte quodlibet in Mia singularitate. El in hoc primus articulus terminatur. (j) ostenditur quodammodo infinitus. — attendit quo­ dammodo infinita Pr. (S) cognosceret. — cognoscere Pr. (γ) sed. — secundum Pr (i) infinita. — /inita Pr, (t) Ius — aliis Pr AKTiCULUS 11. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — CONTIIA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, arguitur (a) contra conclusiones. El qui­ dem, contra primam arguit Scotus (dist. 14, q. 2), volens probare quod anima Christi potest videre in Verbo omnia quæ videt Verbum. Et Primo arguit contra rationem et probationem conclusionis, sic : Quia si A conveniant B et C ordi­ nale, ita quod B sil tota ratio respectu C, si intelli­ gens (€) B non comprehendat A, multo minus intel­ ligens (γ) C comprehendet A. Exemplum hujus est de subjecto, diffinitione et passione : si intelligens dif­ finitionem non comprehendit subjectum, neque intelligens passionem comprehendet subjectum ; vel pro medio accipiatur passio prior, et pro tertio pas­ sio remotior, quæ inest ratione prioris (0) passionis; plet ista propositio. Sed, respectu Dei, esse infini­ tum intensive, et esse in quo infinita possibilia quo­ modocumque (t) relucent, se habent tali ordine, quod, quia Deus est infinitus intensive, infinita pos­ sibilia in eo relucent; el ita |>olest in infinita possi­ bilia, et non econtra. Sed cognoscens Deum sub ratione infinitatis intensi væ, non propter hoc com­ prehendit. Ergo, multo minus, cognoscens infinita |»ossibilia quæ relucent in eo, sive infinitos ejus effectus, comprehendit eum (ζ). Assumptum palet. Quia intellectus angeli videntis Deum, videt eum sub ratione infinitatis inlensivæ; quia aliter non quielarelur. Nihil enim |>olest quietare intellectum, nisi sub ratione infiniti formaliler : ita quod, si nunquam infinitum comprehenderetur, sed tantum communicaretur, non plusquielarel potentiamapprohensivam, quam aliud objectum finitum; accideret enim sibi infinitas, ut comparatur ad illam poten­ tiam. Secundo. Quia cognoscens unum effectum in Verlxi, non comprehendit illum, nec Verbum ut est causa illius. Ergo, quotcumque effectus cognoscat, nullum eorum comprehendet, nec Verbum ut est causa alicujus eonim ; el ita, mullo magis, nec sim­ pliciter comprehendit causam, si omnes effectus ejus cognoscat (η). Tertio. Quia illud exemplum de principio el con­ clusione, assumit falsum simpliciter. Causa enim, inquantum (0) causa, nullam perfectionem accipit (3) arc/uifur. — arguit Pr. (6) intelligens. — intellectus IT. (γ) intelligens. intellectus Pr. (i) mot ratione prio> *i>. — est in ratione priorum Pr. (t) quomodocumque. — Orn. Pr. (ζ) comprehendit cum. — Om. Pr. (η) Avrrbo causam uique ad cognoscat, om. Pr. P) ratoa enim, inquantum. — causa ei in qua Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO II. a causato; quia est prior (a) eo naturaliter. Ergo cognitio principii, ut est causa cognitionis (C) con­ clusionis, nullo modo perficitur per cognitionem conclusionis (γ). — (kmfirmatur ratio. Accipiatur enim aliquod principium ut notum in aliquo gradu ; et quæro si potesLaliqua conclusio cognosci, ita quod maneat in intellectu illa cognitio non aucta, aut non. Si sic, habetur propositum : quia cognoscens con­ clusionem ex principio, non perfectius cognoscit (i) principium; et sicut est de una conclusione, ita de quocumque incluso in illo principio. Si non, ergo illud principium in isto gradu cognitum, non est principium : quia respectu nullius conclusionis; quod est falsum. Item, tunc esset circulus inter illa (c). — Istud confirmatur per Philosophum, 1. Posteriorum (t. e. 10), ubi vult quod de subje­ cto oportet tantum cognoscere quid est. Et ratio est : quia in quidditate includitur virtualiter tota ratio scientiæ; nec propter ipsam demonstrationem acqui­ ritur aliquo modo cognitio quid est de subjecto. sed totaliter supponitur; sed tantum acquiritur cognitio passionum inhaerentium sibi. Et ita erit de conclu­ sione respectu principii; quia cognitio principii totaliter supponitur demonstrationi (ζ), el in nullo perfectior acquiritur per demonstrationem. Quarto. Arguitur contra distinctionem quam ponit conclusio. Quia intellectus animæ Christi potest cognoscere in Verbo aliquod possibile futu­ rum nunquam fiendum (η).Ergo non precise ponitur terminus in cognitione eorum quæ Deus scit scien­ tia visionis. Assumptum probatur : quia etiam veri­ simile est, alias animas visuras in Verbo, ipsum posse creare aliquid quod non creat, etiam 0) distin­ cte; et, multo magis, hæc anima potest videre ali­ quod possibile in Verbo; et sicut unum, ita de omnibus. Ergo, ad vitandum infinitatem, oportet alium terminum pnefigere, quam includendo actua­ lia, et excludendo possibilia. Quinto arguit : Quia quicumque intellectus est receptivus notitisa cujuscumque objecti, et ad quod­ eumque objectum habet desiderium naturale; et si (t) quodeumque objectum cognosceret, in hoc per­ ficeretur naturaliter. Et sicut est de notitia, ita de visione in Verbo; quia illa est perfectissima notitia haberi possibilis de objecto. Quilibet ergo intellectus est receptivus cujuscumque visionis in Verbo; et hoc divisim loquendo. Ergo, et conjunctim, quili­ bet intellectus esi receptivus visionum simul in (a) prior. — purior Pr. (C) cognitioni». — Om. Pr (γ) ab eo. — Ad. Pr. • Î) cognoscit. — c ognm it Pr. (t) A verbo quod usque ad illa, om. Pi (ζ) quod est. — Ad. Pr. (η) futurum nunquam fiendum, Om Pr (Ô) etiam. — rt Pr h) fi. — Om. Pr. 213 Verbo, respectu omnium objectorum. Probatur consequentia : Quia cuicumque potest inesse quodlibet, si ei ία) duo possunt simul inesse quia non oppo­ nuntur, et infinita talia posaunt simul inesse; quia nulla e>t ratio im[M>s.sibili(atis. Quodeumque enim illorum potest per sc inesse; et quodeumque cum quocumque potest simul inesse, quia non opponun­ tur; et quotcumque possunt simul inesse, quia ex pluralitate inhaerentium non sequitur nova impossi­ bilitas. El (6) sic sequitur propositum (γ) : Sicut enim virio cujuscumque in Verbo potestinesse animæ Christi, ita et visiones duorum objectorum simul; quia non repugnat : aliter non posset videre se bea­ tam et aliquid aliud in Verbo; el ita, cum semper videat beatam, nunquam posset aliud videre in Verlio. Nec quæcumque multitudo ponit novam impossibilitatem, patet; nec novam oppositionem (o), quia, si oppositio esset, illa esset alicujusad aliquod. Nec illa infinitas est incompossibilis intellectui creato. Probatur : Quia receptivum non est in se perfectius, si sit in artu secundum suas potentias, quam si sit in potentia respectu actus. Quod appa­ ret : quia ijvsi actus sunt extra rationem receptivi; et patet in exemplo de materia et forma. Igitur intel­ lectus non concluditur esse perfectior, si est in actu secundum omnes suas potentias passivas, quam (piando est in potentia ad omnes istos actus. Sed nunc intellectus est in potentia ad infinitas visio­ nes; patet enim quod est in potentia ad quamcumque ex nature sua. et simul in potentia ad omnes. Ergo, si esset in actu secundum omnes istos actus, non sequeretur («) major infinitas quam modo. Quod si dicas quod non est capax omnium simul (ζ), — hoc est falsum : quia simul est in potentia ad omnes; ergo simul potest habere omnes (η) in actu, cum non sit oppositio illorum actuum ($), nec requiratur in receptivo vel in recipiendo aliquid repugnans. Sexto arguit : Quia, si anima Christi novit omnia singularia in proprio genere, hoc est per proprias species, et ita infinitas, quia singularia sunt vel pos­ sunt esse infinita. Non plus autem repugnat intelle­ ctui infinitas visionum quam specierum; quia, etsi visiones sint aliquo modo perfectiores, non tamen requirunt aliam rationem receptivi. Ex quibus omnibus palet quod anima Christi |M>tcst videre in Verbo omnia quæ Verbum. Septimo arguit Quod ita sit de facto, probatur per illud Augustini, 15. de Trinitate, cap. 16 : For­ tassis non erunt volubiles cogitationes nostra·,etc. P» (a) n. — cnin* * Pr. (β) fi. — Ad. Pr. (γ) lieni »n prupotito, — Ad. Pr, (B) nrr noram op/HUitimiem, — quia nec nryatHOni (ii sequeretur. — tequitur Pr. (ζ) fimuL — Om. Pr. (η) «i terbo ergo usque ud onifKf, om. Pr. (b) diorum actuum — Om Pr 214 LIBRI HI. SENTENTIARUM Quod, licet sil dubium do beatis, videtur tamen probabilius de Illa anima, Unquam beatissima, quod in en non erunt tales cogitationes. Ergo quævumque novit habiliinliter, potest nosse actunliter. — Confirmatur per illud Damasceni (de Fid. orth., lib. 3, cap. 21), quod illa anima habuit praescien­ tiam futurorum. Hæc autem scientia non videtur esse habitualis ; quia futura contingentia non sunt nata cognosci, vel in se, vel in Verbo, nisi intui­ tive. — Similiter : Actus secundus est perfectior actu primo; el ila esset perfectior, si cognosceret se omnia videre, quam si habiliialiter cognosceret. Igi­ tur oportet istius impossibilitatem ostendere, ad hoc quod iste perfectio negetur ab anima Christi. Cum igitur rationes in oppositum sint solubiles, videtur probabilius quod hæc opinio sit tenenda. — Item : Actus gloriæ non videtur interruptus; et ita non est quandoque circa unum, et quandoque circa aliud. — Hæc ille. II. Argumentum Durandi. — Contra earndem conclusionem arguil Durandos (dist. 14, q. 2), pro­ bando quod anima Christi, videndo divinam essen­ tiam , cognoscit in ipsa omnia possibilia, quantum ad id quod sunt; de nullo tamen cognoscit (i>, ex nntura telis visionis, an sit vel non. Cujus ratio est iste : Intellectus creatus, clare videns divinam essen­ tiam, videt in ipsa omnia quæ naturaliter el ex neces­ sitate repræsentantur; alia vero, non. Sed essentia divina, naturaliter el ex necessitate repraesentet omnes res possibiles, quantum ad id quod sunt; non autem quantum ad actualem exsistentiam, sci­ licet an sint vel non. Ergo omnis intellectus creatus, tem Christi quam cujuscumque alterius beati, videndo Deum, cognoscit (C) in ipso, de omni re ente vel possibili, quid (γ) sit; non autem an sit. Major palet : Quia (i), ex parte repraesentationis vel repraesentantis, non est impedimentum; cum rvpræscnlel naturaliter, el ex necessitate, et deter­ minate. Nec ex parte cognoscentis, cui fit repraesentetio; quia ex quo potest in essentiam divinam, quæ excedit omnia alia etiam simul sumpta, potest in omnia reprasentela per ipsam. Minor profatur : Quod enim repraesentet omnes res entes et possibi­ les, quantum ad id quod sunt, non est dubium; quia aliter Deus, qui cognoscit omnia per essentiam suam, non cognosceret omnes res. Quod autem repnoentet eas naturaliter et ex necessitate, proba­ tur : Quia divina essentia repraesentat res creatas, sicut rau^a repraesentet effectum. Sed divina essen­ tia ot causa, secundum potentiam, omnium rerum, naturaliter el ex necessitate, quantum ad id quod sunt ; licet non sit causa actunliter producens, nisi (>) cvgnotcil. — cognovi* Pr. (6) rognocciL — cognovit Pr. (γ) quid — guontum l*r. (6) Quia. — Om. Pr. libere. F-st enim in potestate divina» libertatis, pro­ ducere quamlibet rem ; sed non est in libertate di vinæ natura, posse producere quamcuinque rem; immo, ex naturali perfectione divinæ nature vel essentiæ, est habere potentiam omnia producendi. Sicut autem causa secundum actum, respicit offectum quoad ejus exsistentiam; ita causa secundum potentiam, respi­ cit effectum quantum ad id quod est : quia, sicut ex parte causa? est productivum (a) el producens, ite ex parte effectus est producible et productum; quorum primum respicit essentiam absolute, secun­ dum respicit eam sub actuali esse; sicut ex parte causæ, productivum respicit potentiam, producens autem respicit (6) actionem. Res ergo creabiles, quantum ad id quod sunt, naturaliter et necessario repræsentantur a divina essentia, ul est virtus pro­ ductiva; sed quantum nd exsistentiam actualem, non, quia hoc dependet ex libera voluntate divina. Sic ergo patet minor. Sequitur ergo conclusio principalis : scilicet quod intellectus, videns essentiam, videt in ea omnia alia, quantum ad id quod sunt. Scit enim de quolibet ente possibili, quid est, ul quid est homo, el quid est asinus; non tamen scit utrum homo vel asinus sil in rerum natura, ex natura telis visionis. — Hæc ille. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta cujusdam hibernici. — Con­ tra secundam conclusionem arguil quidam hibernicus, cujus argumenta recital Adam (3. Sentent., q. 8). Et intendit probare quod nullus intellectus creatus potest cogitare aliquid in Verbo prater ipsum Verbum, id est, praeter Deum. Etarguit Primo sic. Quia nulla res videtur, ex hoc solo quod ejus imago vel idea videtur. Sed per actum visionis Verbi, quoad creaturam, sola ejus imago vel idea videtur. Igitur, etc. Minor patet : Quia non potest intelligi aliqua creaturo videri in Verbo per actum visionis Verbi, nisi quia eodem actu quo, videtur idea, videtur idealurn. Sed hoc est falsum : quia, visa imagine Cæsaris, non propter hoc videtur Cæsar, nisi adsit ejus cognitio; nec propter hoc quod aliquod speculum videtur, etiamsi speculum esset naturalis imago faciei, videretur facies, sed solum ejus imago. Immo, si, propter hoc quod imago vide­ tur, videretur id cujus est imago, omnia somnia essent vera, cum ibi videantur imagines rerum. Consequens est impossibile. Igitur. Secundo. Si per actum visionis Verbi potest videri creatum, ergo distincte ; et tunc per eumdem actum intelligendi posset negari veraciter Deum esse i creaturam, quia (γ) per illum distingueret creatu­ ram a Deo; et esset propositio vera, ubi negaretur I I (a) productivum. — productum Pr. (Λ) rapicii — Om Pr. (γ) quia. — rt Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO II idem dose ipso; immo eadem compositio intellectus esset simul necessaria H impossibilis; quod non solum destruit philosophiam, sed est damnatum Oxoniœ(a)perDominum RobertumdeChamesich 6), Archiepiecopum Canluariensem (γ), de consensu omnium regentium el non regentium. Tertio. Quia tunc, pari modo, posset unico actu amoris amari Deus beatifice et creatura. Consequen­ tia patet : quia omnis notitia potest habere actum amoris sibi proportional»! m, Sed consequens est impossibile : — Primo, quia tunc talis sic videns, posset fieri amicus alterius noviter, sine mutatione suæ voluntatis; quod Augustinus. 5. de Trinitate, in fine (cap. 16), reputat valde impossibile. Et patet consequentia. Quia per illum actum amoris quo Petrus amat Deum (o), potest noviter, ut ponitur, amare creaturam, et ita fieri ejus amicus. El planum est quod iste actus amoris manet omnino in eodem gradu, el ita non mutatus, et ita nec subjectum ejus mutatur per illum; nisi dicatur quod voluntn * tunc mutatur in comparatione ad aliud, quia scilicet habet noviter respectum ad illud ad quod non habuit prius; sed, secundum hoc, sequitur quod Deus mutaretur quando approbat factum alicujus de novo, vel quando dat novum præceptum nlicui : tunc enim noviter se habet in respectu ad illud. Consequens est impossibile et absurdum, cum hoc etiam quod nega­ tur ab Augustino, ubi supra, ubi dicit quod nullus potest fieri noviter amicus alicujus, sine mutatione suæ voluntatis. — Item, sequitur quod talis, pnstquam amavit aliquid, potest illud non amasse; sicut potest, postquam prævidit aliquid, illud non pnevidisse; quia idem est judicium do visione et amore, ul ponitur. El. si per hoc quod illud amavit meruisset, sequitur quod post meritum |K>ssel non meruisse, el post demeritum non demeruisse; et etiam non fuisse punitus, vel injusto punitus. Immo, post occisionem hominis, ex tali pnescienlin vel voluntate conformi, posset illum non occidisse, Quæ sunt impossibilia. Quarto. Quia, si unico actu videndi videtur Deus et creatura, videtur impossibile defendere quin pneteritum possit non fuisse. Quia ex praJvMone ali­ cujus Iristabilis, sequitur naturaliter dolor, sicut notum est per se; et ex prævisione suæ privationis, sequitür naturaliter delectatio. Si igitur Deus non impediat actionem naturalem : sicut (t), post ρπυ- (α) Oxonia·. — exiniir Pr, (6) In catalogo archteuplscoporum Cantuarienrium non Invenitur pnrhtus talis nomini*. I'or»ilnn auctor designat Ilobertum dr Keilwordcby, Ο. P., qui ad hanc sedem fuit promotus nnno 1272 ; vel Robertum Winchclsey, qui eamdem sedem ab anno 1293 usque nd annum 1313 occupavit (Cfr. Conradurn Eu bel, Hierarchui catholica, Monasterii. 1XV8. vol I.) (γ) Cantuarientem. — Ganluaricnth Pr. (Î) Petrus amat Deum. — Peut amat Petrum Pr (c) riruf. — serum Pr. 315 visionem Iristabilis, possibile est quod non fuerit tristabilc praecognitum; ita est possibile quod dolor illo non fuerit, vel saltem quod iste non doluerit. Et ita de delectatione similiter : sicol est possibile quod iste prævidit privationem hujus iristabilis, ita est possibile quod gauderet de hoc. Et ita posset pen­ dere a (a) futuro, quod isto doluit, et quod gavisus est; quod est impossibile (6), postquam sic fecit. Quinto. Arguit, et dicit se uti gladio Apollinis (γ : Quia Deus non posset actu videre creaturam per actum quo videt se, nisi ipse esset sibi specie^ et actus, respectu nlriusque. Si (οι enim, respectu sui, haberet vicem speciei et actus, el, respectu crea­ tu nr, vicem speciei tantum, non (c) actu sed habitu lanium cognosceret creaturam; sicut, si esset vice speciei, et non haberet vicem actus, respectu sui, non cognosceret se actu, sal tantum habitu. Hoc, inquit, nullus sana mente potest negare. Ergo, pori ratione, creatura non potest ridere actu per Verbum Dei creaturam, nisi Verbum divinum esset sibi loco speciei el loen actus; et quia hoc est impossibile, sequitor quoi, mediante Verbo, per actum videndi Verbum, non videtur creatura. Confirmatur. Quia aut oportet dicere quod actus quo videtur Verbum, immediate importet creaturas; quod non ponitur ab aliquo, quia tunc iste actus esset pure æquivocatus, nec esset verbum alicujus omnino. Vel oportet dicere quod actus, mediante Veri», importat creaturas; el tunc oportet, cum cognoscens ossirniletur cognito, quod, curn non pos­ sit habere Verbum nisi Unquam objectum vel spe­ ciem aut ideam, non (ζ) Unquam actum videndi creaturam, quod non cognovit creaturam in actu, mediante Verbo. Confirmatur. Quia oportet necessario quod prin­ cipium cognoscendi immediatum, sil actus aliquis in cognoscente. Cum igitur Verbum non possit crea­ * tura esse actus cognoscendi, sequitur quod impos­ sibile est qimd Verbum dixinum, sit creatura? imme­ diate principium cognoscendi aut (ηϊ intelligendi creaturam. — Htec ille hibemicus. II. Argumenta Aureoli. — Contra earndem conclusionem arguit Aureolus magister (q. 19 super Reportationes 3. Sententiarum), probando quod nec anima Christi, nec alius intellectus, videndo Verbum, videt creaturas, sic quod ponat ens in pro­ spectu suo. Primo sic. Quia non magis est limpidus intelle­ ctus creatus quam increatus. Sed intellectus increa- (i) a. — de Pr. (5) impatibile. — pn^nlHle Pr. (γ) Apollini». — Apalhmii Pr. Si riufpr (t) tantam, no». — mm tamen Pr. (□ non, — vel Pr. (η) ant. — Om. Pr î<6 LIHHI III. SENTENTIARUM lus sic videt creaturas, videndo essentiam, quod non I prium genus, el propriam differentiam et ejieciem jwnit in prospectu suo per modum objecti ipsas n»s, el diffinitionem, tunc superfluit cognitio vespertina; sed tantum essentiam suam, quam cognoscendo nec oporteret ibi ponere cognitionem rei in proprio cognoscit alias res. Igitur, etc. Minor (a) probatur : genere. Et si dicas quod prima est clarior quam Quia aliter sequeretur quod continuum componere­ secunda, — hoc non valet : quia, licet unus actus tur ex indivisibilibus (6). Si enim Deus videt conti­ sit clarior alio, tamen res cognita, esset ecqualis el nuum, ponendo partes ejus in prospectu mentis suæ : aeque clara, secundum te, cum per utramque res aut nullam ponit in actu (γ) in prospectu suo ; et sic cognoscantur secundum idem esse. imperfecte el polentialiter cognoscit (3) continuum; Tertio sic. Quia, si sic, tunc videns Verbum pos­ vel habeo intentum, quod non ponit in prospectu set loqui de omnibus rebus quas videt in Verbo, suo continuum. Aut aliquas ponit actualiter in pro­ et posset illuminare alios; posset etiam reducere spectu, et alias solum virtualiter, el tunc imperfecte seipsumad notitiam actualem rei in proprio genere, rl potentialiter cognoscit (t) illas partes quas non sicut habens speciem rei posset se ipsum reducerend ponit in prospectu suo. Aut ponit omnes paries in actualem notitiam rei. Hæc sunt falsa et inconve­ prospectu suo : et tunc, si qutelibet illarum est divi­ nientia. Igitur. sibilis, iterum potest dividi, ergo non omnes actu Quarto. Quia, si sic : aut talis intellectus videt sunt in prospectu ; vel quælibet est indivisibilis, et creaturas eodem actu quo videt Verbum; aut alio. habetur intentum, id est, quod continuum est com­ Non eodem : quia impossibile est poni talem actum, positum ex indivisibilibus (ζ); quod est contra quin poneretur visio omnium creaturarum; quia, si demonstrationes Aristotelis. per illuni actum nunc non videtur creatura, et postea videtur, oportet quoti ille actus intendatur, vel quod Secundo sic. Cognitio rerum in Verto, non esi cognitio earum in proprio genere; immo iste dua· mutetur; quia impossibile est transire de contradi­ notitia» distinguuntur, quia prima dicilur matutina, ctorio in contradictorium sine aliqua mutatione; non el secunda vespertina. Sed si res poneretur in pro­ enim transit de novo super aliquod objectum super spectu cognoscentis quando cognoscitur in Verbo, quod non transibat prius, nisi facta mutatione in tunc talis notitia esset notitia rei in proprio genere : actu ; et sic actus beatificus, erit (a) mutabilis; quod quia res cognosceretur secundum proprium genus est falsum. Si dicas quod est facta mutatio extensive, et differentiam, et secundum propriam diffinitio­ quia ad plura se extendit quam ante, — hoc non nem, et hoc eslcognoscere rem in proprio genere. valet; quia hoc non potest fieri, nisi fiat alic|ua Forte dicetur quod distinctio prædictarum cogni­ mulalio in ipso actu. Nec potest dici quod talis intel­ tionum non est penes cognitum, scilicet objectum, lectus videat res in Verbo, alio actu : quia vel ille sed penes medium cognoscendi : quia cognitio rei in actus immediate transit super res sine hoc quod Verbo est per Verbum ; seri cognitio rei in proprio transeat primo super Verbum, el tunc attingit rem in proprio genere, et non est visio rei in Verbo; vel genere, est per propriam speciem. — Sed hoc non valet ; immo est contra beatum Augustinum (4. Super transii in res mediante Verbo, el tunc erunt duo Genes, ad lilt ), qui ponit has duas cognitiones, et actus beatificati respectu ipsius Verbi, quod est non ponit differentiam inter illas penes medium, impossibile. Quinto. Quia, si videns (6) Verbum ponit aliquid sed penes objectum cognitum in esse cognito. Tum quia res posset cognosci per speciem, sine hoc quod aliud in prospectu suo, sequitur quod ponat omnia : cognosceretur in proprio genere ; ergo cognoscere quia cpia ratione ponit unum, ponit omnia; quia per speciem, non est cognoscere in proprio genere. Verbum necessitate naturæ est similitudo omnium Tum quiat si per cognitionem rei in Verbo ponere­ rerum, sive hoc sit (γ) per ideas quantum ad quid· tur res in prospectu mentis, tunc cognitio matutina dilates rerum, sive per nutum voluntatis quantum esset vespertina. Patet : quia Augustinus (η) distin­ ad exsistentias quidditatum in effectu; qui nutus guit illas notitias, quia cognitio matutina e>t cogni­ est idem quod voluntas et divina essentia; el ideo tio in Dei essentia, in qua continetur eminenter .equaliler palet nutus divinæ voluntatis videnti Ver­ omne ens, sed cognitio vespertina est cognoscere bum, sicut divina essentia. Modo consequens est fal­ rem in proprio genere, eo quod res cognoscitur sum : quia tunc poneret infinita in netu in prospe­ secundum suum ose diminutum. Tum quia, ex ctu suo; et sic infinitum esset in actu, et per con­ quo in Verbo cognoscitur res secundum suum pro­ sequens posset esse in re. — Dicetur forte, quod divina essentia est speculum voluntarium, non natu­ ie) Mirwr. — Major Pr.. rale, inquantum revelat aliqua sicut placet suæ (β) indttriiibdibui. — inrfividimntiàuf Pr. voluntati. — Sed hoc non valet : quia, licet divina (γ) in actu, — Om. Pr. essentia sil speculum voluntarium, offerendo se ίί) cnçncjirit. — cognovit Pr (cl cognotnt. — cognovit Pr (ζ) tndiruiôifdnu. — inihvidiuintibni Pr. (tj Augucltnu·. — angelu* Pr. I (a) beatificat, erit. — i eri/icant contradictoria, ett Pr. (fj) virfeni. — rtvrru Pr. (γ) iit. - fit Pr. DISTINCTU» XIV. — QÜÆSTIO II. 2G intellectui y non tamen in ordine ad res quas repré­ qualitatif «ecundum latitudinem, vel parte * gra­ sentai. sed (α)postquam oblata esi intellectui creato(C), duates. naturaliter représentât ; sicut ignis voluntarie appro­ Primum dari non pote *·! : — Turn (α> quia non ximatur stupæ, tamen approximatifs voluntarie, plura potest creatura simul distincte cognoscere in agit naturaliter et comburit. Et hoc jwitet : quin Verbo, quam Deus possit facere; sed Deus non pote *t essentia oblata intellectui creato, est sufficiens repræ- facere talia infinita in actu simul; igitur,etc. Minor sentativum rerum ; nec ojiorlet quod Deus ibi faciat prohatur : quia repugnantia e>t quod hujusmodi (6) aliquid per voluntatem suam ; nec differentia ratio­ infinita sint simul in entibus, secundum philoso­ nis qu:r est inter intellectum et voluntatem, vel ali­ phiam ; et theologia non discordat. — Tum secundo, qua alia impedit talem repraesentationem, quia ratio quia volens infinitos homines sic distincte cognitos, non est ratio videndi vel non videndi res in Verbo. si essent, ex odio Dei occidere (γ), infinite peccaret. Sexlo. Arguit contra modum probandi conclusio­ Et infinite |>ofeet mereri aliquis (o). simili ratione; nem, quem (γ) sanctus Thomas ponit in Scripto: et, si hoc, igitur premium ejus esset infinite dele­ ctabile; igitur delectabitur infinito. Et inulta alta scilicet quod illa quæ non sunt nec erunt nec fuerunt, inconvenientia sequerentur. (Si dicatur quod non tamen possunt esse, Deus non cognoscit per ideas, sed cognoscendo suam potentiam. Hoc. inquit sequitur infinitum meritum, quia Deus acceptat ut arguens, parum valet. Quia omnis cognitio fit per sibi placet; — Contra : Pracepto alicui dato quod diligat aliquem infinitorum angelorum distincte assiinilationem aliquam ; et ideo io) oportet quod omnia cognoscantur per nliquam similitudinem; nec cognitorum, si est possibile, tantum meretur ex illa potentia sufficit. Secundo, quia tunc esset muta­ dilectione unius, sicut alienus; vel sequitur saltem, bilis : quia primo cognoscit per potentiam suam; quod esset infinite laudabilis et virtuosus.) — Et iterum est contra Philosophum : quia, 1. Pomerio­ postea, si ponatur in esse, cognoscet alio minio, sci­ licet per ideas proprias. Tertio, quia tunc, si Deus rum (t. c. 6), el 1. Physicorum (t. c. 35), arguit Philosophus, quod, si principia sunt infinita, igitur cognoscit possibilia fieri, per potentiam suam, et non per ideam vel similitudinem, tunc cognoscit ignota. Nec secundum potest dari. Quia, si cognoscere illa arguitive tantum et (t) imperfecte. quodlibet infinitorum æqualium distincte (t). arguit III. Argumenta Adæ. — Contra eamdem con­ infinitam perfectionem unius cognitionis, vel infi­ clusionem aiTguit Adam, in 3. Sententiarum (q. 10), nitatem cognitionum, multo fortius (ζ) eundo ad probando quod nec anima Christi, nec aliqua crea­ minus : visus enim tanto acutior est el fortior, tura intellectualis, |>otest distincte cognoscere simul quanto minus visibile distincte percipit, secundum infinita, ita quod distincte quodlibet eorum. Philosophum, 1. Cadi et Mundi (t. c. 117 ». Item, Primo. Quia aut eodem actu cognoscit infinita et in de Sensu ct Sensato, tenet Philosophus, in illo quodlibet distincte; et tunc sequitur quod ille actus capitulo antepenultimo (η). Hic autem objiciet aliesset infinitæ perfectionis in genere cognitionis. Vel quii, quod quædam passiones el magnitudines latent ille actus infinitis ιζ) actibus specifice distinctis sensum et intellectum, ita quod non possunt distin­ æ<|uipollet, quia Iit sermo de distinctis cognitionibus cte percipi in actu, licet confuse in suo toto immu­ infinitorum specifice distinctorum; sed hoc esi tent sensum el intellectum, et per consequens con­ impossibile. Et, eodem modo, nec quodlibet infinito­ fuse cognoscuntur in toto. Nam intellectus, ut dicit rum ejusdem speciei potest distincte cognosci ab illa ibidem, non intelligit qux sunt exterius, scilicet anima : quia nec eodem actu infinitæ perfectionis ; sensibilia, nisi cum sensu. Et exemplifient quod non nec diversis actibus, quia tunc essent infiniti actus. omnis magnitudo vel passio distincte percipitur : Igitur nullo modo potest cognoscere distincte infi­ quia decimum millenarium mil In latet visum, nita. quamvis visus superveniat ; et qui in diesi sonus Secundo. Si anima posset cognoscere infinita : lutet, quamvis continuus exsistens audiatur omnis ergo infinita quorum quodlibet esset alicujussignatio ranius (0). Igitur, secundum veritatem, et secun­ perfectionis secundum quantitatem, vel majoris, el dum Philosophum, distincte percipere minora, hæc totaliter distincta ad invicem ; vel infinita pro­ arguit majorem el perfectiorem acutiem visus; et portionalia ad minus, eundo semper in minus, (j) Tum. — Tamen. Pr. ut pote infinitæ partes proportionales alicujus magni­ (6) hujusmodi. — htqus Pr. tudinis dalæ secundum extensionem, vel alicujus (y) occidere. — accidere Pr. (a) sed. — Om. Pr. (β) creato. — increato Pr. (γ) giiem. — quam Pr. (8) cum. — Ad. Pr. (i) tantum et. — etiam Pr. (*) ille actus infinitis, — in/înihifû Pr. (ê) aliquis. — Orn. Pr. (i) cognoscere quodlibct infinitorum aqualium distincte, cognost rret infinita trquaha distincte quodlibet Pr (ζ) igitur. — Ad l’r (η) antepenultimo, — pe nuitimo Pr. (b) crmmiuuf exfùleru audiatur omnis cantus. — sonus exsistens auditur omnino cuunatxu Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM 21« per consequens, omnia talia psse percipi, arguit infinitatem distinctive cognitionis, sicut majorum et rqualium. Sed (a) mqualia infinita qiiodlibcl (6) distincte cognoscere (γ), arguit infinitam perfectio­ nem cognitionis distinctive, si daretur. Ergo, multo fortius, discretion cognitio partium proportionalium infinitarum (o). Ergo nec anima Christi, nec aliqua creatura, jMlest distincte cognoscere infinita. — Hwc ille. Et in hoc secundus articulus terminatui·. ARTICULUS III. PONUNTUR RESPONSIONES — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter­ tium articulum, restat respondere objectionibus supradiclis Et quidem Ad primum Scoti, dicitur quod nihil penitus concludit contra primam conclusionem, nec contra ejus probationem. Quin : vel argumentum ejus est ex quatuor terminis, et sic non valet; vel, si sit tantum ex tribus, debito modo disparili * in figura ct modo, concludit unum verum in nullo repugnans conclusioni aut ejus probationi. Si enim intendat sic arguere : Si ipsi Λ conveniant B et G ordinate, ila quod B sit tota ratio respectu C, si intelligens (t) B non comprehendat A, multo minus intelligens <ζ> G non comprehendet A; sed, respectu Dei, esse infi­ nitum intensive, et esse illud in quo infinita possi­ bilia relucent, se habent sub tali ordine, quod, quia Deus esi infinitus intensive, ideo infinita possibilia relucent in eo, et ita potest in infinita possibilia, ot non econlra, et cognoscens Deum sub ratione infini­ tatis intensive, non propter hoc comprehendit illum; ergo, multo minus, cognoscens illum sub I ratione repneaentantis infinita possibilia in eo relu­ centia, el productivi infinitorum possibilium, com­ prehendit illum ; — si, inquam, ita intendat arguere, conceditur totum argumentum. Sed nihil est contra nos; quia concedimus quod nec ex cognitione secundi, nec tertii, comprehenditur primum. Qui­ libet enim beatus clare videt Deum esse infinitum intensive, cl esse repræsenlativum et productivum infinitorum effectuum possibilium nunquam produ­ cendorum; nec tamen comprehendit Deum. Et con­ cedimus quod nec ex cognitione divinæ infinitatis, nec ex cognitione infinitorum productivitatis aut (3) S i * — tecundum Pr. (<) quod libet. — quod licet Pr (γ) n>gnmcere. — cognite Pr ($) infinitarum. — in/tniforum Pr. (a) intelligent. — intellrrtut Pr. (ζ) intelligent — tntelleclut Pr. représentai i vitat is, comprehenditur divina essentia ; sed solum ex cognitione omnium effectuum possi­ bilium, si esset possibilis creaturo. Patet ergo quod illud argumentum, si sit tantum ex tribus terminis, el debito concludat, non procedit contra nos. — Si voro intendat taliter arguere, quod ex majori et minori prius sumptis inferat hanc conclusionem, scilicet quod ex cognitione infinitorum possibilium et omnium possibilium non comprehendatur divina essentia, — patet quod argumentum est ex quatuor terminis. Nam hoc quod dico, infinita, vel, omnia possibilia, non prodicatur, nec inest divinæ essen­ tiæ; nec hoc quod dico, divina infinitas. vel, infi­ nitas intensiva, potest esso medium ad concluden­ dum talo prædicatum de divina essentia. Et sic patet quod suæ similitudines adduclæ de subjecto et medio id passione, vel de subjecto el passione priori el pas­ sione posteriori, nullatenus sunl ad propositum : quia, in qualibet tali trinitate, duo ultima prodi­ cantur de primo; non sic in proposito, ut dictum est. — Si autem arguens velit replicare, dicendo quod, si quilibet beatus videt Deum esse repræsenlativum el productivum infinitorum possibilium, ex hoc sequitur quod quilibet talis aut aliquis talis videt aut cognoscit distincte illa infinita possibilia fieri et représentais in divina essentia, — respon­ debitur quod non plus valet illa consequentia, quam ista : Aristoteles clare intellectuali ter vidit et cogno­ vit quod omne continuum est in infinitas paries divisibile, el (a) infinitorum numerorum per sui divisionem causativum; ergo Aristoteles vidit aut cognovit distincte infinita; quam consequentiam constat penitus nil valere. El multa * aliæ instantia * ad propositum adduci possent. Ad secundum potest dici dupliciter. Primo, negando antecedens. Potest enim dici quod, cognito distincto et perfecte aliquo effectu in Verbo, com­ prehenditur Verbum ut est causa illius effectus; licet non simpliciter comprehendatur. Nam comprehen­ dere Verbum ul est causa solis, est distincte cogno­ scere in Deo actum eminenter vel virlualiter conti­ nentem talem effectum, et habitudinem ejus ad effe­ ctum, ot econtra, et quidquid ex parte Dei requiri­ tur ad producendum talem effectum in esse. Hoc autem est possibile creaturo : nnrn boatu» videt in Verbo quomodo tota actualités et perfectio solis pneexristit in Deo, quantum ad quodlibet sui, el habitudinem unius ad aliud. Et ideo potest did comprehendere Verbum, non simpliciter,sed secunI dum quid, prout est causa talis effertus, ita quod comprehensio magis referatur ad respectum quam ad absolutum causa *. — Secundo, potest dici quod, concesso antecedente, neganda est consequentia. Quia, licet, cognito aliquo effectu in Verbo, non comprehendatur Verbum ut est causa illius effectus. (a) in — Α<Γ. Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆ8TIO II. hoc ideo est, quin illud per quod est causa taliseffe- i cius, esi idem realiter cum illo per quod est causa omnium effectuum possibilium; el ideo non potest comprehendi Verbum ut est causa hujus effectus, nisi comprehenderetur ut est causa omnium effe­ ctuum. Secus nutem esset, si cognoscerentur in Verbo omnes effectus possibiles : tunc enim videnti | el cognoscenti distincte omnes illos effectus, clare appareret quidquid continetur eminenter et virtualiter in divina nclunlitate et virtute, et ad quæ et quot et quanta ct qualia se extendit divina virtus ct actualitns; hoc autem non posset esse sine ejus comprehensione. Ideo consequentia non valet. Ad lerlhnn, negatur antecedens ; quia exemplum de principio et conclusione bonum est. Et ad prola­ tionem, dicitur primo, quod, licet causa, inquantum causa, nullam perfectionem accipiat a causato, attamen causam consequitur aliqua habitudo, ratione sui effectus, et posito effectu in esse, quæ (a)sine effectu non consequeretur causam ; ul patet de respe­ ctu paternitatis, et aliis similibus. Et ideo cognitio principii (6) ut est causa conclusionis, perficitur per cognitionem conclusionis (γ), et si non quantum nd sulistantiam et realitatein absolutam principii, tamen quantum ad ejus habitudinem nd conclusionem, et quantum ad virtutem et causalitnlem principii. — Dicitur secundo, quod, concesso quod causa nullam perfectionem recipiat a causato, et quod cognitio effectus ex causa, ut est cognitio effectus, non sit ratio cognoscendi causam perfectius, tamen, per oppositum, effectus non reciperet aliquam perfe­ ctionem a causa, nisi prius illa perfectio præexsisteret in causa. Et ulterius, in causis totalibus, naturaliter agentibus, nova communicatio perfectio­ nis in effectu, arguit novam perfectionem in causa, vel augmentum novum prioris causalitatis; el ideo aliquam novitatem requirit. Si enim ignis esset totalis et præcisa causa caloris, non requirens mate­ riam aut subjectum in quod ngoret. non posset noviter perfectiorem calorem quam prius producere, nisi ipse prius natura esset virluosior quam prius. Et similiter, ex causa non cognoscitur novitor aliquis ►Λ * effectus, ut ex causa totali et praecisa, nisi praxrog noscatur noviter aliquid in causa, vel nisi ipsa causa noviter perfectius cognoscatur quam prius. El ideo, si novitercognoscitur aliqua conclusioex prin­ cipio, ut ex principio totali, oportet prius natura alitor cognosci principium quam prius, vel addi aliquod comprincipium priori principio; sicut cum sub eadem majori subsumunlur diversa? propositio­ nes minores, ad inferendum diversas conclusiones. Quin enim, posita causa sufficienti alicujus cognitio­ nis, ponitur illa cognitio, si notitia causæ in tanto (i) i/u/r. — qui Pr. (IJ) principii — prmcipa/ifer Pr. (γ) ab so. — Ad. Pr. 310 grndu est sufficiens causn et ratio nolitiæ effectus, quandocumque fuit pnedicta notitin causæ, fuit notitia effectus. Unde, si noviler notitin canm ducit in notitiam effertus, ilia notitin cause nova est, sir quod causa noviter cognoscitur, vel perfectiori modo quam prius cognoscitur : si enim causa prius cogno­ sceretur omnino el precise sicul nunc (%) cognosci­ tur, non plus notitia cause duceret in cognilionem talis effectus nunc quam prius. — Dicitur tertio, quod, in scientia et notitia quia, cognitio effectus causal notitiam causæ; el quanto plures effectus cognoscuntur, tanlo causa perfectius cognoscitur a posteriori. — Dicitur quarto, quod, loquendo de scientia propter quid et a priori, licet cognitio causæ sit mtio cognoscendi effectum, et non econtrn, tamen, aucta cognilione effectuum ex causa, et conclusionum ex principio, necewe est prius natura augeri cognilionem causæ vel principii, non quidem ex cognitione effectus vel conclusionis, sed aliunde, undecumque veniat Lite augmentum (6). Et simili­ ter, illa cognitio causer \el pnneipii est perfectior, quæ ducit in cognitionem plurium conclusionum vel effectuum, quam illa cognitio causæ vel pnnei­ pii quæ non sic ducit nec ducere potest. El hoc est quod solum intendimus. Ad primam confirmationem, dicitur quod, si ex notitia A principii (γ) primo habita non habeatur notitia B conclusionis, eo facto nunquam ex illa notitia A principii manente uniformi el nullo modo vnriata, habebitur notitia conclusionis. Si enim talis notitia principii esset perfecta ratio nolitiæ conclu­ sionis. tunc, posita ilia notitia pnneipii, poneretur notitia conclusionis ex principio. Unde, si illa con­ clusi » debeat ex illo principio cognosci, tanquam ex sufficienti et perfecta ration© talis notitiæ conclusio­ nis. oportet principium cognosci alia cognitione quum prius, vel augeri primam cognilionem. El cum arguens infert quod tunc principium in illo gradu non est principium, —conceditur quod prin­ cipium. sub tali gradu nolitiæ, non est perfecta ratio sufficienter applicata ad cognoscendum con­ clusionem. Licet in se sit principium cognitionis habituale, et causa ejus in potentia, tam in esse quam in cognosci; tamen non est actu causa et ratio cognoscendi conclusionem. Bene enim scimus quod notitia quam habeo do principio, non dal sibi quod sit principium conclusionis, nec causa in eese, aut in cognosci. Sed dicimus quod nunquam actu causabil sufficienter notitiam conclusionis, nisi sit perfe­ ctius cognitum quam prius. Et addo sufficienter : quia forte ex aliqua majori possunt inferri mille conclusiones, additis aliis propositionibus minori­ bus ; nec tamen illa miyor perfectius cognoscetur a (а) nunc. — non Pr. (б) augnirnfum. — aucior *anieriruni. (t) principii. — principtUiler Pr. Pr. 220 LIBRI III SENTENTIARUM priori quam prius; quia illa major prærise sumpta, non es! sufficiens principium cognoscendi illas con­ clusiones distincte, nisi additis aliis comprincipiis. Verbum autem divinum, est sufficiens ratio cogno­ scendi omnem creaturam. Unde, si ex ejus cogni­ tione noviler cognoscitur aliqua creatura, aliquid innovatur circa cognitionem Verbi, et perfectius cognoscitur ejus virtus el causalitas, el sub nova habitudine ad talem creaturam : scitur enim noviler quud Verbum continet virtualiter talem effectum, et est productivum illius. Ad secundam confirmationem, dicitur primo, quod per el posl demonstrationem diffinitio subje cli cognoscitur perfectius quam ante demonstratio­ nem, cognitione quia; et magis cognosci tura poste­ riori (») sua virtus et causalités (δ), in ordine ad novos effectus. — Dicitur secundo, quod, licet peret p<»t demonstrationem non cognoscatur diffinitio subjecti perfectius quam ante, cognitione propter quid et a priori, hoc ideo est, quia conclusio qua· noviler scitur per demonstrationem, non solum cognoscitur ex illa diffinitione, immo multa alia sunt principia illius cognitionis, scilicet forma arguendi, et aliquæaliæ propositiones assumptæ ad inferendum conclusionem et notitiam terminorum : si enim diffinitio precise sum pia, esset sufficiens ratio cognoscendi conclusionem et inliærenliam passionis ad subjectum, quandocumque noviter ex ea cogno­ sceretur conclusio vel inhærentia passionis, oporte­ ret diffinitionem novo modo cognosci in se. Simili­ ter dico de principio, quod, si ipsum non perfectius a priori cognoscitur postquam conclusio aliqua ex ipso cognita est, hoc erit quia ipsum non est perfe­ cta ratio et sufficiens cognoscendi illam conclusio­ nem, nisi addantur alia principia noviter cognita, puta notitia modi arguendi, vel majoris, aut mino­ ris; semper tamen perfectius cognoscitur a poste­ riori, ut dictum est, et sub aliis habitudinibus, quam prius. Et breviter, recapitulando prodicta, nunquam aliquid est noviter potens ad inferendum ex aliquo principio sufficienti novas conclusiones, et precise ex illo principio, quas prius ex eodem prin­ cipio pnecognito inferre et cognoscere non poterat, nisi noviter perfectius cognoscat principium quam prius (et simile est de causa respectu effectuum); non quod nova demonstratio vel deductio augeat cognitionem propter quid et a priori ipsius princi­ pii, sed prosupponit illud augmentum, undecum­ que veniat. De prodictis loquitur sanctus Thomas, de Veri· tute, q. 8, art. 4. ubi sic dicit : « Impossibile vide­ tur quod aliqua creatura videns divinam essentiam, sciat omnia quæ Deus scit scientia simplicis notitiae. (i) fnagii cognoscitur a posteriori. — t Quantitas virtutis, per Philosophum, attenditur quod aliquis intellectus creatus cognoscat omnia secundum ea in quæ |>otest. Idem igitur e>l cogno­ quæ in Verbo cognosci possunt; et hæc sunt omnia scere omnia m quæ jiotest aliqua virtus, et ipsam quæ Deus potest facere. Unde impossibile est quod virtutem comprehendero. Divinam autem virtutem, anima Christi sciat omnia quæ Deus potest facere, curn sit infinite, non potest aliquis intellectus crea­ sicut impossibile est quod comprehendat divinam tus comprehendere, sicut nec ejus essentiam. Neque virtutem. Tunc enim unaquæque res comprehendi­ igitur intellectus creatus potest cognoscere omnia in tur, (piando ejus diffinitio scitur : diffinitio enim quæ divina virtus potest. » — Hæc ille. — Similia est virtus comprehendens rem. Cujuslibet autem ponit, 1 p , q 12, art. 8. ubi sic dicit : < Intelle­ virtutis diffinitio sumitur ex his ad quæ virtus se ctu * creatus, videndo divinam essentiam t non videt extendit. Unde, si anima Christi sciret omnia ad in ip *a omnia quæ Deus potest facere. Manifestum quæ Dei virtus se extendit, comprehenderet omnino est enim quod >ic aliqua videntur in Deo, secundum virtutem Dei ; quod est omnino impossibile. » — quod sunt in ipso. Omnia autem alia sunt in Deo. Hiec ille. — Item, 4. Sentent , diet. 49,q. 2, art sicut effectus sunt virtute (x) insuacau>a. Sic igitur sic dicit : ua causa. intellectus creatus, videndo divinam essentiam, Sed manifestum est quod quanto aliqua causa perfe­ cognoscat omnia quæ Deus potest cognoscere vtd ctius videtur, tanto plures effectus in ea videri pos­ facere. Quia quanto aliquod principium perfectius sunt. Qui enim habet intellectum elevatum, statim, cognoscitur, tanto plura sciuntur in ipso; simi in uno principio demonstrativo proposito, ex ipeo mul­ uno demonstrationis principio, ille qui est jierspi- tarum conclusionum cognitionem accipit ; quod non cacioris ingenii, plures conclusiones videt, quam contingit ei qui debiliori- est intellectus, sed oportet ille qui est ingenii tardioris. Cum ergo quantitas quod singula ei explanentur. Ille igitur intellectus potentiæ divinæ attendatur secundum ea in quæ potest in causa omnes effectus et rationes effectuum potest, si aliquis intellectus videret in divina essen­ cause cognoscere, qui causam totaliter (6) compre­ tia omnia quæ Deus potest facere, eadem esset quan­ hendit. » — Hiec ille. — Ex quibus apparet, solu­ titas perfectionis in (6) intelligendo, quæ est quanti­ tiones dates, ex ejus mente procedere. tas divinæ potentiæ in producendo effectus; et ila Ad quartum ejusdem Scoti, dicitur quod sanctus comprehenderet divinam essentiam ; quod est impos­ Thomas non negat quin anima Christi sciat alia sibile omni intellectui creato. » — Hæc ille. — quam ea quæ sunt, vel erunt, vel fuerunt; sed dicit quod non scit omnia possibilia Deo. Quot liem, Contra Gentile *, lib. 3, cap. 36, sic ail (γ) : « Intellectus creatus, etsi divinam essentiam videat, autem de illis sciat, el qualis sit terminus, non limi­ tat ; nec aliquis viator potest limitare. Sed, ad vitan­ non lamen omnia cognoscit quæ per divinam sub­ stantiam cognosci possunt. Tunc enim solum necesse dum infinitatem simpliciter notitiæ animæ Christi, est quod, cognito aliquo principio, omnes ejus effe­ el quod non videt in Verbo omnia quæ Verbum videt in seipso, sufficit dicere quod non videt omnia ctus cognoscantur per ipsum, quando principium comprehenditur intellectu ; sic (o) enim principium Deo possibilia. Unde, in 1 p , q. 12, art. 8, sic dicil : « Nullus intellectus creatus, videndo Deum, aliquod secundum totam suam virtutem cognoscitur, quando omnes effectus cognoscuntur, qui causan­ potest cognoscere omnia quæ Deus facit vel facere tur (c) ex ipso. Per divinnrn autem substantiam alia potest : hoc enim esset comprehendere ejus virtu­ cognoscuntur, sicut cognoscuntur effectus ex causa. tem. Sed horum quæ Deus facit vel facere potest, lauto aliquis intellectus plura cognoscit, quanto per­ Cum igitur intellectus creatus non |>ossit divinam substantiam comprehendere, non est necesse quod, fectius Deum videt. » — Hæc ille. videndo ipsam , videat omnia qua * jwr ipsam cogno­ Ad quintum dicitur quod deficit multipliciter. sci possunt. — liem : Quanto aliquis intellectus est Primo, quia ponit quod quicumque intellectus allior, tanto plura cognoscit, vel secundum rerum habet naturale desiderium cognoscendi quodlibet multitudinem, vel secundum ea ntm dem plures objectum, el quodeumque objectum cognosceret, in rationes. Intellectus autem divinus omnem intelle­ hoc perficeretur naturaliter. Hoc enim negat (γ) ctum creatum excedit. Plura igitur cognoscit quam sanctus Thomas, ubicumque loquitur de hac mate­ intellectus creatus. Non autem cognoscit, nisi |>er ria. Unde, 1 p., q. 12, ari. 8, in solutione quarti, sic dicit : < Naturale desiderium civatune rationalis, (a) ut cognoscibile, — incognoscibile Pr. (β) in. — Om. Pr. (γ) fu ait. — Om. Pr. ($) lie. — hic Pr. (t) gui causantur. — Om. Pr. (e) tant virtute, — Om. Pr. (C) totaliter. — corporaliter Pr. (γ) nescit. — notat Pr. 222 LI IHU III. SENTENTIAHU.M ftl ad sciendum omnia ilia quæ pertinent ad perfe­ ctionem intellectus; et hæc sunt sfwcies et genera rerum, el rationes earum, quæ in Deo videbit quilibet vidons divinam ea&entiam. Cognoscere autem aliqua singularia, el cogitata el facia eorum, non est de perfectione intellectus creati, nec ad hoc tendit ejus naturale desiderium; neque iterum cognoscere illa quæ a Deo non fiunt, sel fieri n Deo possunt. Si tamen solus Deus videretur (a), qui est fons et prin­ cipium totius case et veritatis, ita repleret deside­ rium naturale sciendi, quod nihil aliud quærerolur, ct videns illum beatus esset. Unde dicit Augustinus, 5. Confessionum (cap. 4) Infelix homo qui urit illa omnia, te autem nescit; beatus autem qui scit te, etiam ai illa nesciat. Qui vero te et illa novit, non propter illa beatior, sed propter te solum beatus, x — Hæc ille. — Simile ponit, de Veritate, q. 8, ari. 4, in solutione decimitertii, dicens < Aliquid est in potentia ad alterum dupli­ citer. Uno modo, in potentia naturali ; et sic intelle­ ctus creatus, est in potentia ad oinnia illa cogno­ scenda, quæ suo luinino naturali (C) manifestari pssinit; el nihil horum angelus beatus ignorat : ex horum enim ignorantia, remaneret intellectus angeli imperfectus. Quædam sero potentia est obedientise tantum, sicut aliquid dicitur esse in potentia ad illa quæ supra naturam Deus in eo potest facere; etsi talis potentia non reducatur in actum, non erit potentia imperfecta ; el ideo intellectus angeli non est imperfectus, si non cognoscat omnia quæ Deus potest ei revelare. Vel dicendum quod, si aliqua potentia ordinaturad duas perfectiones, quarum prima sil propter secundani, non erit potentia imperfecta, si habeat secundam sino prima; sicut si habet sani­ tatem sine adminiculis medicinæ, quæ sanitatem faciunt. Omnis autem cognitio creaturæ ordinatur ad cognitionem Dei. El ideo, ex quo intellectus crea­ tus cognoscit Deum, etiam dato, per impossibile, quoi nullam creaturam sciret, non esset propler hoc imperfectus. Neceliam intellectus videntis Deum, qui plures (γ) creaturas cognoscit, est beatior ex cognitione creaturarum, sed ex hoc quod perfectius Deum cognoscit. Unde dicit Augustinus, in libro Confessionum, etc. x — Hæc ille. — Simile dicil, 4. Sentent,, dist. 49, q. 2, art. 5, in solutione quinti. Item, ibidem, in solutione septimi, sic dicil : < Sanctorum desiderium, quo omnia scire desiderant, implebitur ex lux: solo quod Deum vide­ bunt; sicut desiderium eorum, quo omnia bona habere cupiunt, complebitur in hoc quod Deum habebunt. Sicut enim Deus, ex hoc quod habet per­ fectam bonitatem, sufficit affectui, et, eo habito, omnia bona quodammodo habentur, ita ejus visio ··) videretur. — nd*fur Pr (C naturali. — Um. Pr. ’γ) plure». — universales Pr. sufficit intellectui; Joan. 14 (v. 8) : Domine ostende nobis Patrem, ct sufficit nobis, b — Hæc ille. Secundo argumentum deficit, quia supponit quod eu quæ videntur in Verbo, diversis visionibus et actibus videantur. Hoc nutem negat beatus Thomas, 1 p., q. 12, art, 10; et 3. Contra Gentiles, cap. 60, ubi sic dicit : α Cum autem ostensum sit quod intel­ lectus creatus, divinam substantiam videns, in ipsa Dei substantia oinnes species rerum inlelligat ; quæcumque autem una specie videntur, oportet simul et una visione videri, cum visio principio visionis cor­ respondent; necessoest quod intellectus qui divinam substantiam videt, non successive, sed simul, omnia contempletur. — Item : Summa et perfecta felicitas intellectualis naluræ, in Dei visione consistit. Feli­ citas autem non est secundum habitum, sed secun­ dum actum, cum sil ultima perfectio et ultimus finis. Ea igitur qua.· videntur per visionem divinæ substantiæ, qua beati sumus, omnia secundum actum videntur. Non ergo unum prius, el aliud posterius. — Amplius : In divina substantia, intel­ lectus omnium rerum species et genera cognoscit. Quorumdam autem generum sunt species infinita?, sicut numerorum el figurarum et proportionum (a). Intellectus igitur in divina substantia videt infinita. Non autem omnia eadem videre posset, nisi simul videret; quia infinita non est transire. Oportet igi­ tur quod omnia quæ intellectus in divina substantia videt, simul videat. Hinc est quod Augustinus, in 15. dc Trinitate (cap. 10), dicit : Non erunt tunc volu­ * bile cogitationes nostne, ab aliis in alia euntes et redeuntes ; sed omnem scientiam nostram uno simul conspectu videbimus, n — Hæc ille. Tertio deficit argumentum, quia supponit quam­ dam falsam maximam, scilicet quod quandocumque aliqua mulla sunt possibilia respectu alicujus, et nullum eorum habet repugnantiam ad coexsistendum alteri, nec illud esset perfectius, si oinnia simul inessent ei, quam si nullum inesset, tunc non repu­ gnat omnia illa simul inesseei. Hujus enim maxima? falsitas palet. Quin (δ) possibile est Deo producere hunc effectum ab eo producibilem, et possibile est quud producat illum el illum, et sic de omnibus ab eo produci bili bus; nec unum producibilium repu­ gnat alteri ; nec est repugnantia hoc et illud simul produci; nec Deus esset perfectior, si omnia producibilia produceret quæcurnque non repugnant (γ) invicem ; et tamen constat quod impossibile est poni in actu quod Deus producat vel actu produxerit omnia producibilia ab eo. Ita, in proposito, potest argui de visionibus objectorum et infinitorum visi­ bilium ab anima Christi. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 20, art. 5, ad 4U,U, sic dicil : u Sicut, (e) proportion uni. propnntionuni Pr. plest manifestare, » — Hæc ille. — Ex quo palet falsitas illius maximæ. Et ulterius, quia eodem modo posset argui de divisionibus possibilibus (x) fieri in continuo : quia quælibet illarum est possibi­ lis, et nulla esi i ncom possibilis alteri, nec ipsum est perfectius ex hoc quod aclu dividitur; el tamen non est possibile omnes illas divisiones r-^· positas simul in aclu ; sed est fallacia compositionis el divi­ sionis, arguendo a sonsu diviso vero (i) ad sensum compositum falsum. Quarto argumentum deficit, in hoc quod dicit inter visiones di versorum objectorum nullam cs>o iiicompossibilitatem. Dico enim quod visiones qua­ rum principia sunt species creata?, incompossibiles sunt, sicut ct ili® species quæ sunt principia illarum : sicut enim unum corpus secundum eamdem super­ ficiem repugnat diversis figuris aclualiler figurari simul, ita repugnat eumdem intellectum diversis speciebus ejusdem generis et ordinis simul infor­ mari actu perfecto, distineto contra habitum ; ac per hoc repugnat illum intellectum simul habere pluies visiones actuales ex illis causatas (γ). Quinto delicii argumentum, in hoc quod asseri I nullam potentiam esso perfideliorem, dum esi con­ juncta suo actui, quam dum est sejurata. lloc enim est manifesto falsum ; alias non perfectior esset intel­ lectus beati Petii, qui usi conjunctus visioni bvalificæ, quam intellectus Judæ vel Salatue, qui est in potentia ad talem actum, el separatus ab illo; net' intellectus philosophi esset |H_ *iTeelior ex hoc quod habet habitus virtutum intellectualium el moralium, cpiam intellectus pueri vel rustici, qui curet illis. Et, praeter hoc, arguens contradicit in hoc argu­ mento sibi; quia, in eodem argumento, dicit quod omnis intellectus naturaliter perficeretur ex visione cujuscuinque objecti, si haberet eam. Nec valet sua probatio : quia, licet actus sil extra rationem poten­ tia) receptivæ, |>olesl tamen potentiam perficere accidenlahler (o) saltem, dato quod non |>erficerel eam essentialiter; multiplex est enim perfectio. Sexto deficit argumentum, quia asserit quod quidquid est simul in potentia ad multos actus non repugnantes, potest omnes illos simul actu capere. Hujus enim falsitas apparet : quia continuum simul est in potentia ad omnimodam suarum partium divi­ sionem, et constat (<) quod non est capax omnium (3) (6) (γ) (i) (i) pouibitibue. — ponciilibut Pr rrn». — uno Pr. cautalcif. — rreahu Pr, accidentahtef. actualités Pr iccundum prophetiam. — Ad. Pr 223 divisionum actualium simul. Et aliæ innumerabiles instanti® dari possunt. Ad sextum dico primo, quod falsum asserit el assumit in hoc quod dicit, quoi anima Clinati, quoad scientiam rerum in proprio genere, haliel infinitas species, ut cognoscat infinita singularia vel individua, etc. Hoc enim non oportet; licet cogno­ scat infinitas species numerorum, aut figurarum, aut infinita puncta, vel lineas, aut superficies, el omnia quæ sunt in potentia naturali creatura. Sicut enim hæc omnia quæ sunt infinita non simpliciter, sed solum setundum quid, cognoscit anima Christi in Verbo, per unicam speciem intelligihilem increatam; sic et infinita, secundum quod cognoscit (x) actu vel habitu secundum scientiam infusam, cogno­ scit (i) per finitas species creatas. (Zujus ratio est quia species sibi infuse simile» erant el sunl specte» bus concreatis mentibus angelicis, qua1, licet '‘ini universales in virtute, tamen per unam illarum cognoscuntur aclu vel habitu omnia individua unius generis vel specifica) natura·, dato quod sint infinita aclu vel potentia ; el hoc, vel simul, vel successive; unde per spectes finitas numero, anima Christi cognovit infinita aclu vel habitu: nec oportuit quod infinitati individuorum aut naturarum specificarum correspondent infinitas intelligibilium specierum. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. It, art. I, dicit quod « anima Christi, per scientiam inditam tel infusam. cognovit (|u.ecumque ab homine cognosci pos sunt per virtutem luminis (γ) intellecliu agentis, sicut sunt quæeumquu pertinent ad scientias huma­ nas. Secundo vero, per hanc scientiam, cognovit Christus umnia qu® per revelationem divinam homi­ nibus innotescunt, sive pertineant aote^t cognoscere ex illa visione Verbi quam (γ) habet, simul in actu cognoscit; ct ideo, cum non cognoscat actualiter infinita simpliciter, sed solum infinita secundum quid, scilicet omnia quæ sunt in |K>teiitia creatura?, non autem quæ sunt in ]»oten(ia Dei, ideo non (8) habitualiter cognoscit infinita sim­ pliciter, quæ sunt in potentia Dei, etc. Ad confirmationem, dicitur quod dictum Dama­ sceni solum infert quod Christus cognoscit infinita futura, per unicam (t) visionem Verbi. Sed aliud est dicere infinita simpliciter secundum genus, speciem el numerum, etc., et dicere infinita secundum quid. Prunum negatur; secundum vero conceditui Nec consequentia valet : Cognoscit infinita futura ucluahler; igitur cognoscit omnia producibilia a Deo, vel omnia quæ novit Deus. Sed est sophisma consequen­ tis. — Ulterius, falsum assumit arguens, cum dicit quod rationes pro nostra conclusione el contra suam sunt solubiles. Hoc enim est falsum. sicut patuit ex praedictis. (x) Λ<κ. — hac Pr. (6) perfecta — perfectio Pr. (γ) çuitni. — çuod Pr. (ζ) mom. — Om. Pr. (t) unicani. — unilani Pr Et hæc sufficiant ad argumenta Scoti contra pri­ mam conclusionem inducta. II. Ad argumentum Durandi. — Λ<1 argu­ mentum (x) Durandi contra eamdem conclusionem, restat dicere. El (6) quidem dicitur quod major est falsa. Non enim oportet quod videns divinam essen­ tiam, videat omnia quæ divina essentia naturaliter et ex necessitate repræsentat ipsi Deo, vel divino intellectui ; sed solum omnia illa quæ divina essentia représentai tali videnti. Modo sic est, quod divina essentia nulli creato intellectui repræsentat naturali­ ter, aut ex necessitate, omnes quidditates possibiles possibilium a Deo produci ; sed omnia talia soli divino intellectui repræsentat. Potest etiam dici quod, dato quod divina essentia omnia quæ présentât divino intellectui, præsentaret intellectui creato, adhuc (γ) non oportet quod videantur ab illo omnia sibi piu·senlata in essentia Dei. Et ad probationem majoris, in hoc sensu intellects, dicitur quod impedimentum ne intellectui creato fiat talis repnesenlatio, provenit ex incapacitate intellectus creati, qui non est natus comprehendere essentiam aut virtutem divinam, nec (o) ]>er consequens cognoscere omnia objecta talis virtutis, ut sæpius dictum fuit. El cum dicit arguens, quod non, quia ex quo intellectus creatus potest in divinam essentiam, etc. ;— ad hoc respon­ dit sanctus Thomas, in de Veritate, q. 20, ari. 5, ubi arguit sic, in primo loco : α Quicumque scit majus, potest scire minus. Sed Deus est majus quam quidquid potest ipse facere; <|uia quidquid potest facere, est creatum. Ergo, cum anima Christi cogno­ scat Deum, multo magis potest cognoscere quidquid Deus potest facere, n Ecce argumentum. Sequitur reS|X)Dsio : er videtur ab eo qui videt illud in quô offertur, nisi comprehendat illud. Item, 1 p.,q. 12, art. 8, arguit consimiliter, dicens (arg * 3) : « Qui intelligit illud quod majus, potest intelligere minima, ul dici­ tur, 3. de A n i nut (l. c. 7). Sed omnia quæ Deus fecil vel facere potest, sunt minus quam ejus essen­ tia. Ergo quicumque intelligit Deum, potest intelli­ gere omnia qmecumque Deus fecit vel facere |»otest. n (i) arguniriUum. — anjumciita Pr. (i) ad pnniur/i. — Ad. Pr. (γ) adhuc. ad /ior Pr. (o) nec. — nut Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO IL 225 Ecco argumentum. Sequitui n*s|»oDMO : « Dicen­ dum, inquit, quod, licet majus sil videre Deum quam omnia alia, tamen majus est sic videre Deum quod omnia in eo cognoscantur, quam videre sic ipsum quod non omnia, sed plura vel puciora cognoscantur in eo. Jam enim ostensum esi (ibid., in corp.l quod multitudo cognitorum in Deo, conse­ quitur modum videndi ipsum magis p’ifectiim vel minus perfectum. » — Hæc ille. — Item, 4. Se>itent., ubi supra (dist. 49, q. 2, ari. 5), in solutione quarti, sic dicit : < Defectus cognitionis non solum procedit ex excessu cognoscibilis super intellectum, S4h1 etiam ex hoc quod intellectui non conjungitur illud quod est ratio cognoscibilis; sicut quod visus non videt lapidem, contingit quandoque ex huc quod species lapidis non est ei conjuncta. Quamvis autem intellectui videntis Deum conjungatur ip *a divina essentia, quæ est omnium ratio, non tamen conjungitur ei prout est omnium ratio, sed secun­ dum quod est ratio aliquorum, et tanto plurium, quanto quisque plenius divinam essentiam intue­ tur. d — Hæc ille. — Item, in solutione decimi, sic dicit : « Quamvis esM?ntia divina sil ratio omnium cognoscibilium, non tamen conjungitur cuilibet intel­ lectui creato, secundum quod est ratio omnium » Item, de Veritate, q. 8, art. 4, arguit, in secundo loco, sic : « Uniuscujusque visus videt illud cujus similitudo est apud ipsum. Sed essentia divina, quæ est similitudo munium, conjungitur intellectui ange­ lico ul forma inlelligibilis. Ergo angelus videns Deum per essentiam, videt omnia. * Ecce argumen­ tum. Sequitur resjionsio : « Dicendum, inquit, quod ratio illa procedit quando visus conjungitur similitudini secundum lotum |»osse ipsius similitu­ dinis; tunc enim nccesse est ul visus cognoscat omne illud ad quod se extendit similitudo visus. Si» autem intellectus creatus non conjungitur divinæ essentiæ. El ideo ratio non sequitur. « — Hæc ille. — Hem, m solutione tertii, sic dicit : « Quod ange­ lus videns Deum, non videat (ai omnia, contingit ex defectu ipsius intellectus, qui non unitur divinæ *essentia secundum lotum | Misse ejus. Hic autem defectus puritati ejus nun repugnat. > — Ihcc ille. — Ex quibus sitis polesl |>alero ad argumentum Durandi cl similia. bu» accidentibus; alia est quae assimilatur ei cujus est imago, secundum repnesentalionem, cl non secundum esso naturale. Exemplum primi : ut sta­ tua Qesaris lapidea, qnæ assimilatur Caesari secun­ dum suam realem figuram, vel colorem, et hujus­ modi. Exemplum secundi est species intelligibilis hominis in intellectu, quæ (x) non assimilalur homini secundum e>se naturale,sed secundum reprae­ sentationem, quia repræsentat hominem talem «pia­ lis est homo. Tunc, hoc supposito, dico quod, licet ex visione imaginis rei primo tnododicLe, non dicalur res cujus est imago, videri, proprie loquendo; tamen (6) ex visione imaginis secundo modo dichr, res cujus est imago, dicitur proprie videri; el tunc potissime, quando dicta imago, quæ sic videtur, non solum est immediatum objectum visionis, immo for­ male principium visionis, se habens ut species intelligibilis perfecte représentons < bjectum intellectui, et faciens ipsum esse prasens in esse iutelligibili ; sicut species intelligibilis hominis facit ipsum es^r pra-eulem intellectui in esso intelligibili. Et ideo illa quæ objiciuntur ibidem, de statua Qesaris, vel de speculo, nihil valent. Tum quia tales imagines Mint termini intellectionum vel sensationum, et non formalia principia. Tum quia tales imagines non assimilantur rebus quarum sunt secundum repræsentotionem, mmI secundum realem conformitatem. Tum quia, etsi aliqualiter repnesentant rem, non tamen secundum quod in se est, pcciei intelligibilis in intellectu. — Dnilm Mænndo, quod, si speculum i^sel naluiTilis imago ivi primo modo dii la, |»ei illam non possvl piopric cl sine deceptione videii rescujus Cssel imago ;quia non |K«s>vt nqiraxmtaie irm modis snpradictis. — Dicitur tertio, quod non omnia somnia sunt vera : quia imago vini in somniis (o), non semper repnvsental rem cujus est imago, modo pnndicto; sed modo repræsentol rem sub conditio­ S 2. — An AHGUMENTA CONTRA SECUNDAM nibus impossibilibus in esse, vel in fuisse, vel in CONCLUSIONEM fore; el quandoque sub conditionibus quæ non I. Ad argumenta cujusdam hibernici. — insunt, sed infuerunt, vel inerunt; «piorum neu­ Ad ea quæ primo loco contra secundam conclusio­ trum dici potent visio, sed memoria, vel proevisio; ot quandoque est occasio multiplicium falsorum judi­ nem arguit hibernicus, nunc dicendum est. Et Ad primum siquidem, dicitur primo, quod imago ciorum, quia ila repræsrntot rem absentem vel non est duplex : quædain quæ assimilatur rei cujus est (■v) «/ini’. — 7««· Pr· imago, mtuikIuiii realem conform i ta tem in aliqui(Γ») tamen. — tam l*r —- riJi’t Pr. (γ) tamrn. — tum Pr, c) in Mortoio·. — λ Pr. v. - I . 22G LIBRI Ul. SENTENTIARUM exsistentem, sicut præsenlem vel exsistentem, et aliter quam se halieat l in prolatione primie conclusionis, ex dictis beati Thoma», dc Veritate, q. 20, ari. 4, modus videndi res in Verlio, magis a&similalur illi modo (juo con­ clusio videtur in principio, vel offectus in causa, quam illi (a) modo quo res videtur in speculo. Ad secundum dicitur primo, quod visio Verbi el rerum in Verbo, non est per modum enuntiabitis, vel compositionis, aut divisionis. Talis enim modus cognoscendi non accidit nisi propter imperfectionem specierum intelligibilium, quæ sunt principia intel­ lectionis : quia per aliam speciem repnesentatnr subjectum, el per aliam pnedicatuin ; et ideo oportet componere unam cum alia, vel unum conceptum cum alio, prout docet sanctus Thomas, 1 p., q. 14, art. 14. — Dicitur secundo, quod, virtute illius * beata visionis, intellectus potest formare enimliabilia, et negare unum eorum quæ intelligit ab alio. Sed tunc ibi non negatur idem de seipso, nec idem conceptus de seipso, sed alius ab alio; nec sequitur quod eadem compositio intellectus sil necessaria el impossibilis : quia visio beatifica non se habet, in tolibus compositionibus aut divisionibus, ut subje­ ctum ct pnedicatuin ; sed subjectum el prædicatum, in talibus compositionibus el divisionibus (C), sunt aliqui conceptus vel species formabo virtute illius visionis. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 12, art. 9, ad 2u,n, intellectus creatus, ex hoc quod videt resin Verbo, j>otc>l formare similitudines illarum rerum quas videt. El simile dicit, de Veri­ tate, q. K, ari. 5. — Dicitur tertio, quod, secundum rnullos logicos, idem conceptus potest veraciter negari de seipso, dum tamen negatio sequatur utrumque, ut dicendo : Aliquis homo homo non est, vel sic : Aliquis homo nun omnis homo e *t . Aliquis homo animal non est; non autem sii; dicando : Aliquis homo non est homo. Nec pnediclæ compositiones sunt simul necessariæ et impossi­ * biles Ad tertium dicitur primo, quod non est inconve­ niens eodem habitu el actu amoris amari Deum « t creaturam, sicut quando eodem actu amatur finis el ea quæ sunt ad finem, propter ipsuin finem. Et hnc concedit sanctus Thomas iu inultis locis : utputa, I· 2 *, q. 12, ari. 4, el multis aliis locis. — Et ad hujus improbationem primam, dicitur quod falsum supponit, scilicet quml, eodem actu amandi nullo modo variato, quandoque diligatur Deus tantum­ modo, el quandoque post Deus ct creatura. El con­ fs) itU. — ιόι Pr. 4) uc — Ad. Pr. similiter falsum est quod eodem actu videns in Verbo quandoque videat et aliquam creaturam, et postea per illum videatur solus Deus et imn crea­ tura, vel econtra. — Ad secundam improbationem. dicitur quod postquam beatus Petrus vidit aliquid in Verbo, non est |»o»ibile ipsum illud non pr.evidisse; immo est necessarium ita evenire, el ita pnu· visum fuisse, non quidem necessitate absoluta, sed necessitate suppositionis : quin, sicut impossibile est rem quæ semel fuit, non fuisse; ita impossibile est re>|»ectuin rationis volition is ad voliluin, et cogni­ tionis ad cognitum, ex quo semel fuit, non fuisse; et ita, si aliqua notitia fuit respectu alicujus objecti, necesse esi ita fuisse. Ex quibus patet quex! omnes conclusiones et probationes ibidem factu·, nullæ sunt, eum fundentur in suppositionibus quas nos nullatenus concedimus. Ad qnnrliiin, negatur prima consequentia comlitionalis ibi facta. Et ad ejus probationem, dicitur quod peccat ex eadem radice qua præcedens argu­ mentum. Supjsonit enim quod visio Verbi, quæ luit actunliter prævisio alicujus futuri, potest non fuisse visio nul prævisio talis futuri; quod nos negamus. Suppunit etiam quod,si Deus pr.evidit aliquod futu­ rum, non est necessarium cum sic vidisse illud futurum; cujus oppositum ostendit sanctus Thomas. I p.. q. 14, ari. 13. ostendens quini, si Inec est vera, Ihms scivit hoc futurum, illa est necessaria el non contingens. Et do hac materia «lictum est in præcedenti qu.estione hujus distinctionis px),cl mullo latius in 1. Sentent, (dist. q. I , ait. 2). Ad quintum dicitur quod similitudo ibidem facta et adducta, non valet : quia eodem modo prulttiret quiwl, sicut Deus, in visione qua videt se, e.vl sibi ipsi tqiecies intelligibilis el actus intelligendi se, ita creatura videns Deum, vulerel per divinam essen­ tiam, tanquam |>er speciem inlelligihilem el actum inlelligemli ; quod tamen arguens non concederet. — Dico secundo, quod, si divina essentia esset ipsi Deo species intelligibilis respectu creaturorum, et non actus intelligendi, tunc Deus, per illam essen­ tiam, intelligeret, tanquam per actum primum, creaturas, non autem tanquam per actum secun­ dum ; sed aliquid aliud esset sibi loro actus secundi ; vel nullo modo intelligeret creaturam in actu. Et consimiliter, intellectus creatus, per ipsum Verbum, intelligit, tanquam per actum primum, non autem per actum.secundum ; sed actus sixiundus est opera­ tio elicita ah intellectu beato, facto in actu primo |>er divinam essentiam, tanquam per inlelligihilem formam. — Dicitur tertio, quod non est simile de divino intellectu et de intellectu creato. Quod enim Deus non possit, videndo essentiam suam, videre creaturas, nisi essentia sua sit ei loco actus primi et secundi, non ideo est quia oporteat id in quo aliquid (il dnUncliantH — dirifioiiü Pr. DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO II. 227 videtur, e *sr ipsi videnti visionem el speciem intel- ’ in prospectu divino, est divisibilis. Nec valet ulte­ ligibilem, sicut arguens pnelendit; sed quin in Deo rior consequentia, Partes positx in prospectif nientis divina sunt divisibiles, igitur non omne * non differt actus primus ct actus secundus, qui <-t operatio intellectus. Non sic autem in aliquo crea­ «uni politic in actu in prospectu divino; quia e<» tura intellectuali, cui aliquid potest esse actus pri­ modo quo ponitur in prospectu Dei pars divisibilia, ila cl quæliljct par» illius partis in actu ponitur in mus, quod (a) non potest esso sibi actus secundus, pros|Hctu Dei. Si enim arguens intendat quæren· ul in precedent ibus sepe dictum fuit (
  • er intellectum divi­ num. Sed talis indi visibilitas m esse intellecto, bum, el, mediante Verbo, ad creaturam. Ipsum tamen Verbum non solum est primus terminus et modo pneexposito, non repugnat continuo, scilicet primarium objectum illitis actus, immo formale quod in continuo nulla sil pars non distincta, sed distinguibiiis per intellectum in duas partes essen­ principium. tiales. Tamen talis indivisibilitas repugnaret conti­ Ad secundam confirmationem, dicitur quod prin­ nuo in esse reali ; quia sequitur infinitas in actu, ?e rei quod babel in scipsa. Et hic non est licet intellectus per actum suum format verbum conveniens intellectus: quia esse rei quod habet m Verbo, non est aliud ab esse Verbi; quia, ul dicit |>erfecle repnivsentans objectum, et faciens illud esse Aiisclnius (Monol., cap. 36), crculiira in Creatore præsens in esso intelligibili Et ad hujus improba­ cut creatrix ementia; unde hoc modo cognoscere tionem, dicitur <|iiod quælibet pare continui (>osita (a) quod. — quia Pr. \f,) ted. — fecundum Pr. (а) prwpecm. — compectu Pr. (б) duhncte — dulincta Pr. IJ Bill II! sEME.X ÎIAIIUM creaturam m \crbo, non e *il mgnitio creaturæ, M-ii magfe Creatoris. El ideo oportet hanc distinctio­ nem inlelligere ex parte medii cognoscendi : ut dicatur res engnosri in Verbo, qnnndo per Verbum ipsa cognoscitur; in propria vero natum, quando por aliquas formas rrvahis, n»bus creatis proprtionatas, cognoscitur; sicut cum cognoscit (x) per for­ mas *ibi inditas, vel etiam si per formas acquisitas cognirMun t, quantum ad hoc pertinet, nihil dif­ fert. » — Hæc ille. — Ex quo |Kitel datam solutio­ nem csm· de mente ejus. — Tunc, ad prunum ejus improbationem, dicitur quod assumit falsum, nec proteit scilicet quoi Augustinus distinguat illas noti­ tias penes objectum in e>se cognito. Unde, sicut dicit sanctus Thomas, ubi supra (de Veritate ), art. 17, ad 2um, si illa.· cognitiones distinguerentur ex parte rei cognitæ, divisio Augustini non esset suffi­ ciens r*scnt enim 1res cognitiones in angelis el in beatis, secundum triplex esse cognoscibile de rebus; cum Augustinus distinguat, 2. Super Gen. ad litteram (cap. 81, triplex esse creaturæ, unum quod habet iu Verbo, aliud quod hated in propria natura, aliud quod habet in mento angelica. — Ad secun­ dam improlmlioncin solutionis, dicitur quod æquivocal do hoc quod e-l cognosci in proprio genere. Accipit enim cognosci in proprio genere pro cogni­ tione rei quoad Mia prædicata essentialia : puta genus, differentiam, vel s|»cciem. Augustinus nutem aliter accipit, scilicet pro cognitione rei jkt medium sibi proportionali) m ; el omnem talem notitiam dicit in proprio genere, sive sil cognitio quoad genus el dif­ ferentiam rei. sive quoad prædicata accidentalia. Unde palet quod assumptum argumenti falsum est, cum dicit aliquam cognitionem rei |»er sjwciem crea­ tam. inm e-M' cognitionem ejus in proprio genere, eundo ad mentem Augustini —Ad tertiam impiutailianrin. negatur consequentia. Nec valet ejus pro­ latio; quia «agnitio matutina non distinguitur a vespertina illo nmdo quo tingit, s< ilicei quia tenuinenlui ad divolsa objecte, ve| ad objectum .secun­ dum diversi esse. *«.·«! alio modu (pio diclûm est. — Ad quartum improbationem dii ilur, negando pri­ mam lamseqiienliam : quia, licet i.sLi» cognitione * terminentur ad idem e-^· objecti, nulla tamen siiperlluit, cum una sil clarior el perfectior alia; sicut, Iit et aliqua com lusio cognoscatur per medium diale­ cticum. non est Mi|H‘illua cognitio qua cognoscitur demonstrative, licet ad idem cognitum terminentur· lude sanctusThoma-, ubi supra (de Veritate, q. 8), iri. 16, ad ΙΙυ·” < Cognitio, inquit, rerum in Verbo, est perfectior quam cognitio earum in pro­ prio genero, inquantum Vei bum clarius rvpræsenlat ivm quam species creatas. » — Hæc ille. — Simili­ ter una istarum ot perfectio naturalis intellectus, aha vero supeniaturalis ideo neutra superlinit. El aI < «f »··<;/!·'» i/ l’r cum arguitur contra hoc, quia, licet actus 8il clarior, tamen res est utrobique æquo clan, etc.; —dictum est supra, in simili, de nigiitnenlo dialectico et demonstrativo : liret enim objectum hujus el illius in se sit seque clarum, nulla est ibi siqæriluilâs. Unde, si argumentum valeret, utique concluderet quod nunquam eadem veritas posset ab eodem intel­ lectu teneri diversis habitibus; quod est falsum. Ad (eriliini principale dicitur quod omnes coiim·quenliæ ibidem facte·, et omnia consequentia illata, pn—uni concedi. Primo enim conceditur quod videns res in Verbo, potest illuminare inferiorem non videntem talia in Verl»o, el potest loqui de illis. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 14, q. 1, art 2, qh 4, ad 4um, «licit sic : u Unus angelus non illuminatur ab alio de illis quæ illuminatus videt in Verbo, sed de his quæ ibi non videt, quæ superior \idet, vel in \crbo, vel in lumine alterius angeli magis sjbi pro|>ortionato, in quo sunt formæ magis particulares ; sicul inferiores angeli illuminantur a mediis de his qua· ipsi in Verbo non vident, medii autem vident in Verbo, vel jier illuminationem supe­ riorum angelorum· »—Hmcille. —Simile potiit, dc Veritate, q. 9, art. t ; et 1 p., ([. 106, art. I. Dicitur secundo, quod videns res in Verlio, potest formare in se species ivruni visarum in Verbo; el (a) consequenter, inlelligere talia in proprio (6) genere, el reducere se de cognitione matutina ad vesperti­ nam. D< hoc sanctus Thomas, I p., q. 12, ari. 9, a«l 2“M‘, dicit : « Aliquæ potenliæ cognitivæ sunt, quæ, ex speciebus prime» Conceptis, alias formai»? |M>ssiiiit sicul imaginatio, ex speciebus præconce· plis monlis et auri, formai speciem montis aurei; «•I intelleclus, ex pneconeeplis .speciebus generis et •liirerenliie. format rationem speciei; el similiter, ex Minililudine imaginis, posstiiniis formare in nobis -imilitudinem «jus cujus est imago. Et sic quicuni, est alia a visione qua videntm irs in Deo. » — Hæc ille. — Et idem «licii, de Veri­ tate, q. 8, art. 5· Ad quartum principale dicitur quod, sicut sæp<· ditium fuit, lam in hac quæstione <|uam in pr.ecedentibns, eodem actu videtur Verbum et omnes res vi-æ in Verte>. Hoc ponit sanctus Thomas, 1 p.. q. 12, ari. 10, |>or lotum ; rt 3. ('ontra Grntilcn («•ap 60), ut allegatum fuit supra (ad quintum Scoti contra primam conclusionem). Tunc, ;«d hujus dicti improteitionem. dicitur quod falsum supponit, scilicrt quod in visione rerum in Verte) sit sucxessio. ii) ct — Om. Pr (A) penprin — pnmn Pr DISTINCTIO Χίλ hujus enim falsitas ostensa fuit prius (ibid.) ex abundanti. Iterum, ad hoc adducitur dictum sancti Thomæ, de Veritate, q. 8, art. 4, in solution»· decimiquinli, ubi sic dicit : « Visio beatitudinis cM illa qua videtur Deus per essentiam et res in Deo;el in ista non est aliqua successio; nec (a) in ea angeli proficiunt, sicut nec (6) in beatitudine. Sed in visione rerum per species innatas, vel per illumina­ tiones superiorum, proficere possunt. » — HiOC ille. — liem, I p., q. 12, ari. 10, sic dicit : « Ea, inquit, quæ videntur in Verbo, non successive, sed simul videntur. Ad cujus evidentiam considerandum est, quod ideo nos non possumus mulla simul intel­ ligent, quia per diversas species inlelligimus. Diver­ sis autem speciebus non potest unus intellectus simul actu informari ad intelligemlum per eas; sicut nec unum corpus potest simul diversis figuris figu­ rari. Unde contingit quod quando aliqua multa una specie intelligibili possunt inlelligi, simul intelli­ guntur : sicut diversæ partes unius totius, si sin­ gula? propriis speciebus intelliganlur, successive intelliguntur; si autem omnes inlelliganlur una >|h.·cie totius, simul intelliguntur. Ostensum est autem (ibid. art. 9) quod ea quæ videntur in Deo, non videntur singula per suas species aut similitudines, sed omnia per unam essentiam Dei. Unde simul el non successive videntur, n — Hæc ille. — Dico ergo quod quotcumque res videt boatus in Verbo, omnes videt simul, et unico actu, a principio sum lentitudinis. Nec per illuni actum posset aliquid noviler videre, quod prius non videbat, nisi actus ille illo aspectu (γ) Verbi esset perfectior, et ita l>eatior. Nec oportet quod, si ille artus sit respectu ali­ quarum creaturarum, quod sil respectu omnium, sicut inferi arguens. De hoc beatus Thomas, I p., q. 12, art. 8 : « Quanto quis perfectius Deum videt, lanio plura in eo cognoscit. n Ille autem perfectius videt, qui plus partici]»at de lumine gloria * ; el ille plus participat de lumine gloria», qui plus habuit de cbaritnte, secundum quod |>onit ibi. ari. 6. De hoc etiam di (fuse dictum fuit in præcedenti quæ· slione. in solutione vigesimi terti i contra primam conclusionem, quomodo scilicet cognitio aliquarum creaturarum est impertinensad boatitudinem, cogni­ tio vero aliarum esi de liene esse. Ad quintum dico (puni prima consequentia non valet, nec ejus probatio. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 12, ari. 8, ad 2um, e videns spe­ culum, non esi nccesse quod videat omnia in spe­ culo reducentia, nisi s|M»culnm comprehendat. » Et, i. Sentent.9 dist. 49, q. 2, art. 5, in solutione sexti, sic dicit : « Speculum illud est voluntarium; el. sicut se ostendit < ui vult, ita in se nstendil (a) nrc. — nunc Pr. (/Î) ncc. — nunc Pr. <γ) axprrtu — rctpectu Pi — QUÆSTIO II. 229 quæ (a) vult. Nec est simile de speculo materiali, in cujus potestate non est quod videatur vel non videa­ tur. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod solutio quam recitat arguens. est bona. Tunc, ad repi icam contra illam solutionem, — dicitur quod nulla est : quia, sicut dicit sanctu * Thomas, 4. Sententiarum, ibidem, in solutione quarti, « quamvis intellectui videntis Deum conjungatur divina essentia, quæest sufficiens ratio munium ; non tamen conjungitur ei prout e>t ratio omnium, sed secundum quod est ratio aliquorum, et tanto plurium, quanto quisque divinam essentiam plenius intuetur. > — Hæc ille. — El mulla de hoc allegata «unt in (C) solutione argu­ menti (γ) Durandi conlra primam conclusionem. Ex quibus palet quod, licet divina essentia sit naluralileromnium repnoentativa. tamen.antequam reprasentativum repræsentet intellectui, oportet <(uoancli Thomæ de hac materia in Scriptn 3. Sententiarum. quia mulla do illis retractavit in Summa. — Dicitur secundo, quod, sustinendo dicta sancti Thomæ in 3°, videtur dicen­ dum quod ipM· ibidem non intendit negare simplici­ ter quod Deus cognoscat va quæ sunt possibilia, el tamen nec sunt nec fuerunt nec erunt, sine quacum­ que similitudine illorum quam habeat penes se ;>ed (a) qiiK. — cui Pr. (C) in. — Orn. Pr. (γ) aiptoiirnfi. — aegunientonuH Pr (l) icihcrl. — A»l Pr (·) rt — ut Pr 23ied in habitu. Unde, cum Deus de his quæ fatere potent, quamvis nun­ quam facta sint nec futura. habent cognitionem virtualiler praclicam, relinquitur quod idea po> *it esse ejus quod ner est nec fuit nec erit : non tamen eodem modo sicut eorum quæ sunt vel erunt vel fuerunt ; quia ad ea quæ sunt vel erunt wl fuerunt prodii * rendn, terminatur ex pni|»oi!o divinæ voluntatis, non autem ad eaquæ nir.sinit nec erunt ne? fuerunt Et sic hujusmodi halant quodammodo idea *indeter ­ minatas. > — Hier illo. — Item, I p., q. 15, art 3. ad 2‘ir’, dicit sir : « Eorum quæ nec sunt nec eruiil nec fuerunt· Dens non halæt peneticam cognitionem, nisi in virtute tantum. Unde respectu eorum non est idea in Don, secundum quoi idea significat ία) I exemplar, sod solum secundum quod significat rationem. > — ille. — Ex quo paid qmuiiolo imxsibilium quæ nunquam Mint. Inerunt net * erunt. * Den· halæl rationes· ar jær hoc similitudinem. Cum autem aiguon * accundo/oconddil quod tunc Dens posset mutari, etc.: — dicitur quod cnn-cquentia non valet; quia eodem modo po *$ct aigucreqund quia Deus mulla non vult qua» pled velle, Deus *d pos mutari. Dico igitur juxta sanctum Thomnm. I p., q. 19, ari. 7, ubi sic arguit (arg. 4)1· Dons non ex necessitate vult quod vult; ergo potest velle el non velle idem. Sed omne quod baliel potentiam ad opposita, est mutabile. Igitur, etc. i> Et respon­ dit : α Dicendum, inquit, quod, licet Deum velle aliquid non sit necessarium absolute, est tamen necessarium ex suppositione, propter immulabilitatem (C) divinæ voluntatis. » — Hæc ille. — Ha. in proposito, dico quod Deus haliel rationes et simili­ tudines omnium quæ cognoscit (γ). Tamen simili­ tudo rei nunquam fiendæ, non babet proprie latio­ nem ideæ terminata; vel exemplaris. Si tamen Deus res illas produceret, non cqiorterel Deo mendicaro ideam roi flenda?, sed solum velle producere rem cujus habet rationem; et, eo facto, illa ratio es-rt proprie idea. Sed, sicut ex quo semel voluit aliquid producere, jam iit iiupoesibilc ex sup|M)sitione op|M>siluin hujus, scilicet Deus nnn votuit illud prodiicere, licet sit in se absolute possibile: ita dico quod ex quo aliquid intellectum a Deo non Imbuit aterna l i ter ideam proprie dictam, vel exemplar in Deo. 00 facto, ista fit IjppOBsilnlis ex suppositione, Tale quid habet vel habuit ideam vel exemplar in Heu. — Quod si ulterius argtiitur contra hoc : Quin, -i hæc est airsolute possibili *. A habuit ideam in Deo, (a) ttcuf — Ad Pr. (f.) i nunu labili talem — immurnbiHii Pr. (γ) ΓΟφίοχ-ιί. — f-Qfinorit Pr ponatur ergo in cs rei. anima Christi nesciret illa (a), nisi de novo add? ceret Sed inconveniens o>t ponere quod anima Christi aliquid exsistentium ignoret, vel quod ali­ quid de novo addiscat. Igitur anima Christi scit omnia quæ Deus potest facere, d Eccc argumentuni. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod hoc modo oportrt ad hanc rationem respoiiilere. sicut ad argumenta de prædt *slinalioiie. Quamvis enim pnssibilo * il eum qui est pixedcstinatiis damnari, quam cito tamen |>oniliir e>sn damnatus, simul cum hoc ponilt i non fuis-e pr.ed est i na his :quin ista duo non unt ** po simul stare, quod sit pnedestinatus, et damiieliir. Similiter, dico quod, cum anima Chri­ sti >cil omnia qrne Deus pnrvidit se facturum, simul cum liiH· qund ponitur Deum aliquid aliud facere, |w»nilur Deum illud pr.evidisse se facturum, et ani­ mam Christi illud srire. Et sic non est necessarium (pioa æqualiler (6) sit entium el non entium, quantum ex parte ejus est (γ); seri, si esset ex hoc aliqua mutatio in Deo, hoc esset ex (g) parte \oluntalis, qu.r determinat scientiam ad aliquid ad quod prius non ossibile est euin non voile. Srd, >i aut rationibus intclligendi specifice distincti * : quia loquamur do nwcssitate quæ r* t ex suppositione, sir t talis infinitas competeret per re scientiæ; non autem necesM» est eum voile, si vult vel votant ; et sic, ex i est ita (x). Unde sanctus Thomas, ibidem, ad 10"m, suppositione pnvdicta loquendo, n<»n est jmssibile i sic dicit : h Quantitas scientiæ quæ attenditur penes eu ni non velle (z), si vult vel voluerit. Mutatio numerum scitorum, est ei quasi per accidens et autem, cum requirat duos terminos, semper respi­ materialis, et præcipue quando in multis scitis est cit ultimum in ordino ad primum. Undo hor solum­ una ratio sciendi; secus enim wæt, si diversis modo sequeretur, quini ejus voluntas esset imitabi­ rationibus cognoscerentur. Sed illa quantitas quæ lis, h esset possibile eum non velle quod vult, si e *t ex efficacia cognitionis, per seconqictit scientia·; prius voluisset. Et sic patet quod possunt esse plura I quia talis qnaiilitas attenditur penes exitum operaa Deo scita per hunc modum scientiæ, vel pauciora, I tioni * * intilliNtuali ab intellectuali virtute. » Item, nulla variatione posita in ejus scientia vel voluntate; ibidem, ad I4' ,n. dicit : « Qunntita * extensionis est line enim e *t eum jk>ssp plura scire, quam (6) po *.e M ientiæ accidentalis: quantitas autem intensiva, est scientiam suam per voluntatem suam ad plura deter­ I e«Mmtiali?. > — ll.vc ille. — Ex quibus patet minare facienda, n — Hæc ille. — Ex quibus patet I quod non Lmla infinitas arguitur in uno actu quo quod i*la consequentia nulla est : /)erfectioiie intrinseca; quamvis in ras futuras. Nec tamen sequitur quod ille actus * il pi'i fectione exii inseca, quæ attenditur jænes objeinfinitus ^impliciter, vel intensive; *sd solum mat· *« tum. iste actus *i( secundum quid infinite perfectus, rialiter, ct extensive. Undo sanctus Thomas, dc quia durit in |wrfcrtam cognitionem Dei el infinito\'erilulet q. 20, ait. i, ad 2'"", dicit « Operatio ! mm aliorum, et ;cque perfecte cognoscitur singu­ anim e Christi non est infinita prrsc. quamvis infi­ lum infinitorum |>er istum unicum, ac si cuilibet nita cognoscat. Cognoscit (γ) enim illa infinita. «*Hicoi re *|smdriet *ua piOpria cognitio. cacia finita. Unde non remanet infinita, nisi mate­ ificitnr socundo ad argumentum, quod non e-4 rialiter. » Hæc ille. — El tunc, ad prolationem, magnum inconveniens concedere quod iste actus sit cum dicitur quod ille actus quo distincte rngna1 infinitos secundum quid; el talis mquo bene diligerentur singuli, et quodlibet infini­ non est impossibilis creaturi', eo modn quo alias torum, sicut si quodlibet diligeretur proprio actu. El iden corresponderet ei infinitum præmium secun­ (dist. 13, conci. 2) dictum fuit de gratia Christi : potilime test ihi Thomas, 1 p., q. 14, ari. 12, ad l,,m . « infinitum, videre infinito, quorum secundum est perfectius inquit, congruit quantitati, secundum Philosophum, primo, et tertium secundo,et quartum tertio; sicut in 1. Phyticorum (t. c. 15). De ratione autem infinitos species numerorum (6), figurarum, vel quantitatis esi ordo partium. Cognoscere ergo infi­ proportionum. Et similiter, |»olesl ibi videre infi­ nitum M'ciindum modum infiniti, esi cognoscere *t pariem. Et sic nullo modo contingit nito, quorum secundum est minus rt imperfectius partem (ύ) po primo, ct tertium secundo, el quartum tertio, elsic cognoM’i infinitum; (piia, quanlacumque quantitas sine statu : utpote infinitos partes proportionales partium accipiatur, semper aliquid remanet extra continui, quarum secunda sit aubdupla ad primam, accipientem (γ). Deus autem non sic cognoscit (3) et tertia ad spondam, ct quarta ad tertiam, et sic infinito, quasi enumerando partem post pariem; sine statu. Nec arguens Miilicienter improbat aliquam cum omnia cognoscat simul, non (c) successive. lartium hujus divisionis. Unde nihil prohibet ipsum cognoscere infinita, d — ll.ee ille. — Ito dico in proposito. Sic ergo patet quod Non quidem primam. Quia falsum ibi supponitur, scilicet quod qu.ecumque et quotcumque potest ali­ non sufficienter improbatur prima pars divisionis, * qui intellectus creatus simul intelligere, Deus jm>s- uo simili sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 1, infinito? intensionis, nec infinite simpliciter actuans nd I2um : « Ideo (ζ), inquit, o|»orlet esse majorem voluntatem, nec procederet ex infinitacharitaU *.sim ­ efficaciam visus, ad Ime quod nliqiiid videatur a pliciter. quæ maxime facit ad quantitatem meriti (a) Cfnjnihoni». — Orn. Pr. respectu pr.emii essentialis, quidquid sit de quanti­ to) per. — A) qeiiemtiMinio. — generatio Pr tC) *H tirrnrturi — mej/orum Pr (γί aecipirfifrrn. — accidentem Pr U) togno^ it. — fOtjitnvit Pr (k) hoh. — tire Pr. (ζ) — .Vr»»« Pr DISTINCTIO XV remotiori, quia visum ent potantia | «axi va. Potantia aulein pasniva, quanto est |ærf«t tior, tanto poted moveri a minori; sicut econtra, potentia activa, «pianto r>t pciTcrtior, tanto potest movere majus. Quanto enim aliquid esi magis calrfnclibilr, tanto a minori calefit : «pianto autem aliquid a remotiori videtur, tanto minori angulo videtur, ct ita mimi * *! quod de visibili pervimil ad visum ; M?d si æqua.· lis furina jiervcnirct a propinquo et a remoto, non magis videretur propinquum «piam remotum, » Hum· ille. — Ita dico, in proposita : quod, si tentasima pars giuni milii aupialem sjiedem causarvl in vi>u ei «piam rausit totum granum milii, non diffi­ cilius essrl videre illam centesimam partem «piam lotum milium; mine autem non ita est in motione visus corporalis. «piia debiliorem formam impi iniit «piam lotum visibile. Et ita loquitur Philosophus. Sei) in visione Verbi, ubi res non vidcntui pei simi· liludiiiesab eis impressis, sed |>er ipsum Verbum, quod in illa visione supplet vicem speciei intelligibilis, p«. *r lequalem speciem videtur punctus qui e *t in linea (a), sicut totum cadum empyrriim. Ideo æqiir facile e *t videre in Verto distincte punctum, sicut nidum. Et hæc sufficiant ad objectiones A«læ. Ad argumentum pro parte (C) affirmativa, reqxmdetur negando minorem. El ad probationem ejus, respondit sanctus Thomas, 3 p., q. 10, art. 1. in solutione primi, ubi sic dicit : « Horn»» assumptus connumeratur Trinitati in sui cognitione, non ratione comprehensionis, sed ratione cnjusdam excel· lenlissimæ cognitionis præ cæferis creaturis. * — Hæc die. El haïe de quæslione sufficiant. Ita qua benedi­ ctus Itans. Arnen. - QUÆSTIO I 233 El arguitur quod aie. Nain «licii Damascenus (dr Fid. orfh.u tertio libro (cap. 20), quod umnin nnturalia in Christo fuerunt rohtnlnriti : volent enim esurivit, rilirit, rolontlimuil, i viens ntorluiu ot. Sed ex hoc dicitur omni|mtan5, «piia omnia illa quæciinique voluit, finit. Ergo videtur quod anima ChriMi habuit omnipotentiam r« *|wi tu naturalium operationum propi ii corpoi i*, et omnium passionum appetitu * sensitivi. In oppositum arguitur. Quia dicitur, //rbrirprum (2. v. 17), quod debuit per anuiin frnlrdnit n^itmlnri, et pr.it ipur in bis «prr pertinent ad conditionem humanæ natum?. S-d ad «nnditionem humanæ nntunc pritinct quod valetudo corpftns, et ejus nutritio, ct augmentum, rt *|« M«»n»· appetitus sensitivi. imperio ratuuiis m*ii voluntati non >uta dantur; «piia naturalia soli Deo, qui e *t auctor ια) naturæ, subduntur. Ergo nec in Christo subdeban­ tur. Non ergo anima Christi fuit oninipdrns respe­ ctu propr ii coquins, ner jiutiiit illud ab omni « Iuloro pF.nscrvare. In liar qiiæstinnr mini Iro * arli< uh. In primu putentur cunclnsioncs. In emunio, ubji-cl innes. Iu tertio, MtliilimieF. ARTICULUS i. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, bit Prima conclusio : Quod anima Christi mm (C) Imbuit miinlpoientliiin Mmpltaltrr, nec respeclti humiliationis creatu rarum, ner respecin pro­ prii corporis. Hujus conclusionis primam partem ponit sanctu * *, Thoma 3 p., q. 13, ait. I, ubi sic «liril : < lu mvslri i«» Incarnationis ita unio f.u ta ot in |iersona (γι, DISTINCTIO XV. quod tamen remansit distinctio naturarum, ulraque ilicei naluia retinente id <|ucnl sibi est proprium. I Potentia autem activa cujuslik.‘t ivi sequitur for· i main ip *ùus, quæ est principium agendi. Forma autrui vel est ip>a natura rei, sicut in simplicibus ; UTRUM ANIMA CHRISTI. EX SUA OMNIPOTENTIA. RE- vrl est constituens ipsam rei naturam, sicut in his SPECTU PROPRII CORPORIS. APPETITUM SENSITIVUM qmc sunt composita ex materia rt forma. Unde manifedum est quod potentia activa cujiislibel ivi A DOLORE SENSIBILI PRÆSERVARE ΙΌΤϋΕΚΙΓ. nniMspntur naturam ipsiu *. Et |η·ι hunc modum, omniputcuitia coiiMspiilur vel consequenter μ· ΙιηΙκΊ iHCA quintamdei imam distinctionem ad natuiam divinnm : quin natura divina esi ipsum , qiiæiilur Utrum r*e Dei im ut umscnplum, ul |»alel )>er Dionysium, Christi, ex sua omnipotentia, cap. 5 de Dtrinis Ntnninibii * . unie c>t quod habet respectu propi ii corpdris, appetitum sen­ potentiam atlivani rrs|irctu omnium quay possunt sitivum a dolore sensibili pneservaro |H>lueril. QUESTIO UNICA (a) hnra — littera Pr. (rt) çikiaî. Ati Pr. a) «luctar.— α· t*»r Pr. ό) non. — nec Pr. (γ) pervona. — prima Pr >34 LIBRI III SENTENTI Λ II UM halw'rv rationem entis; qimd est habrie omnipoten­ tiam ; sicut etiam («) quælilæt alia n *· habet jiotentiain activam le-pcclii rorum ml quæ se extendit per­ fectio sua * nature, sicili calidum ad calefaciendum. Cum igitur anima Christi sil par * humanæ nature, impossibile est qiiod luibcal omni potentiam. » — Hw ille. — Ex quibus pote>l formari talis ratio : illud quod convert i lii Ii ter el ad.rqnab» consequitur divinam naturam. non pilrsl convenire alicui naturæ créai.»·. Sed mnni|w»|riifin simpliciter dicta, est hujiKiiKtili. Igitur, etc. Secundam vero |kii lem < oncliisionis proltal ibidem, irt. 2, ulii sir dicit : α Ilie opus o>t duplici distin­ ctione. Quarum prima M ex parte transmutationis reaturaruin, qua * triplex est : una quidem est natu­ ralis, quæ scilicet iit a proprio agente, secundum ordinem nature ; alia vero est mirncnlosn, qiiæfit ab agente supernatural!. supra consuetum ordinem el rursum nature, ricul resuscitatio murinorum; lerlia autem est secundum qm)d otnnis creatura verti­ bilis est in nihil. Secunda nutem distinctio est acci­ pienda ex parte animæ Christi, qua· (C) potest dupli­ citer considerari : uno modo, secundum propriam naturam el virtutem, sive naturalem, sive gratui­ tam ; alio modo, prout e-l instrumentum Verbi Dei sibi |wrsonalitei uniti. Si ergo loquamur de anima Christi secundum propriam naturam pt virtutem, sive naturalem, sive gratuitam, sic dicitur quod |X)tentinin habuit ad illos effectus faciendos qui «uni anima· convenientes : puta ad gubernandum corpus, el ad disponendum actus humanos, ct etiam aositio proprii corporis. Quia tamen virtus actionis non proprie attribuitur instrumento, sed principali agenti, ideo talis omnipotentia magis attribuitur *i ip Verbo Dei quam anima· Christi, n — Hæc ille. — Ex quibus arguitur sic : Illud quod non (a) ex propria virtute naturali aut gratuita, sed solum ex quadam virtute aut motione instrumental!, potest proprium corpus a sua dispositione omnifariam immolare, non haliet proprii· omnipotentiam respe­ ctu proprii corporis. Anima Christi est hujusmodi. Igitur, etc. Secunda conclusio esi qnml In Christo fuit vere et proprio dolor sensibilis. Hanc probat sanctus Thomas, 3 p., q. 15, ari. 5. ubi sic dicit : t conveniens ipsi torn· peramcnlo em poris. Et propior hoc, completa dele­ ctatio sensibilis, »1 in sola perceptione tactus. Et similiter, illud quod est disconveniens tactui, etiam est contrarium temperamento corpori#. Et ideo dicit Philosophus, 2. de Anima (t. c. 126), quod cor­ rumpentia Uietum, corrumpunt animal; non autem corrumpentia auditum, nisi simul contingat ex arri­ denti tactum corrumpi. Et ideo in solo tactu est doloi. qui accidit ex hrsione temperamenti corporis. Unde, cum in corpore Christi fuerit vera l.esio, quia fuit divisio continui per clavos, el fuerit ibi verus tactus, de necessitate O|M)rtcl dicere quod fuit ibi venis dolor, a — Hæc ille. Ex dictis patet responsio ad conclusionem : Quia Christus, virtute divinitatis principaliter, ct anima * sua· instruinrntaliter, potuit corpus suum et omnes potentias anima * ab uiiiiii. si voluisset, dolore pneservare. Sed noluit hoc facere. Et iu hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. montum perhibent de mr (illud, inquam, testi­ monium quod sequitur (v. itfj) : Putcr ct r//o wnwm fiuiim). Et infra, eodem capitulo (v. 38). dicit : Si non vultis mihi credere , operibus credit e, ut cognoscatis quia ego in /Wrr,rl Pater in me est. Et, Joan. 14 (v. tO), dicitur : Pater in wrmttnnu, ΐ ipse facit opera. Ex quibus clare palet quod Chr i­ stus faciebat miracula, et notera open quæ sunt aupra cursum naturæ, per virtutem divinam, per quam est unum cum Patre; et non est per aliquam virtutem creatam, sibi datam, supematuraliterper1 fidentem ipsum (3) ad hujusmodi actus. In Christo ■ autem fuit aliquod donum supernatande, immo plura perficientia animam ejus ad actas proprio#, qui sunt recte intelligere ct liene velle; el ad actus cor­ porales meritorios, ex interioribus actibus impera­ tos. Ad actus autem superna tu rales, puta ad trans­ mutandum creaturam porter ordinem nature, nequaquam, propter eumdem rationem quæ priu> facta est : quia illa quæ Christus ferit supra homi­ nes, fecit ad ostensionem suæ dix initatis, El ideo, in ipso. inquantum homo, non fuit aliqua virtus ad ' faciendum aliquid exterius supra humanum modum; quamquam ad actus interiores perficientes personam, m se habuit multa dona (δ) supra homines. — Hæc ille, in forma. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumentum Durandi — Quantum ad secun­ dum articulum, arguendum eM contra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit Durandus(dist. I i. q. 5), probando quod anima non habuit aliquam potentiam supernata ralcm transmutandi corpus pro­ prium, aut alienum, miraculose. Quia omnis poten­ tia siipernaturalis data Christo, vel perficiebat cor­ pus ejus ad actus (a) corjvoralos, vel animam ad actus solum nnirnæ, vel ail (€) actus corporis, mediantiblK actibus anima * : non enim |wtest dici quod perfectio anima' sit immediate ad actus cnrjioris, cum ejusdem sit potentia, cujus »1 actus. Nulla autem potentia videtur data fui^e Christo, quoad corpus, ad supradictos actus. Quia Christus, per defe­ ctus Corporis quos assumpsit, manifestavit se esso verum Imminein ; sicut per miracula manifestavit se esso verum Deum. Igitur omnia alia mirabilia quæ fecit, tribuenda sunt virtuti divinæ; sicut (γ)omnes defectus quos habuit, referendi sunt ad corpus. Et sic loquitur ipsemet Christus de miraculis, .loan. 5 (v. 17), dicens : Pater mcu * usque modo opera­ tur, et ego opemr. Et, Joann. 10 (v. 25), Opera qunt ego facio in nomine Patris mei, ipsa festi(a) artia. —· Om Pr (S) ad. — Om. Pr. ^γ) oninif dr.feclut quem habuit, et — Ad. Pr. 235 § 0. — Contra secundam conclusionem Argumenta Scoti. — Contra secundam con­ clusionem arguit Scolus (dist 15, q. 1), proixando quod ad rationem doloris non requirantur duo. sci­ licet immutatio corruptiva vel oflensiva dispositionis convenientis naturæ, et secundo apprehensio hujus immutationis. Primo. Videtur, inquit, quod prima radix nulla sil. Quia, sicut, secundum te, in dolore est immu­ tatio corruptiva disjxjsitionbs convenientis naturæ, ita in delectatione est (γ) immutatio inducliva vel salvativa dispositionis convenientis. Illa autem immu­ tatio. nulla videtur esse. Quia quæro : ad quem ter­ minum est? Non ad primam (0) sensationem ; quia præcedit eam, sicut prima radix secundam. El mullo minus est ad sensationem sequentem jossionem ; quia illa quam |>oteniiæ(<) delectantis vel tristanlis. Sed nihil tale videtur esse necessarium ad dele elationem. Quia nihil præeessil ista ambo, nisi forte species objecti (ζ); >e/l si ^peci» pnefuisset in vir- (3) «pium. — 0scl sp operatio delectabilis; quia non minus esset fundata super illini absolutum; licet approvimatio <»pi ratio perfecta, quarn, secundum Philosophum. sil rausa sine qua non ; ita videtur quod convenien­ tia vel disconvenientia non est ratio causandi dele­ |U. Ethic. (cap. 4), sequitur necessario delectatio. Secundo arguit. Quia secunda radix videtur quod ctationem aut tristitiam, sed solum absolutum in «ifliciat sine primo. Quia, licet organum sil corpus quo illa relatio fundatur. — Hæc Sentus. Et in hoc primus articulus terminatur. naturale, ct ideo passibile passione naturali, tamen, inquantum organum, esi mixtum, sic quod est in media proportione sensibilium. Hoc modo natum est ARTICULUS 111. immutari mutatione intentional! ab objecto, inquan­ tum sensibile; ol hoc modo aliquod objectum est sibi P O N U N T U R S O L ü T I O N' E S conveniens, el aliud disconveniens; el per conse­ quens, aliquod delectans, el aliquod affligens. Ergo, $ I. - Ad argumenta contra primam licet circumscribatur omnis actio prior ista actione CONCLUSIONEM intentional! ab objecto, si (γ) ista sil alicujus objecti Ad argumentum Durandi.—Quantum ad ter­ disconvenientis organo, ut organum esi, in sensu sequitur dolor. El hoc videtur manifeste in quibus­ tium articulum, respondendum est objectionibus dam sensibilibus. Quia, licet a sensationibus (8) supradictis. El quidem, ad dicta Durandi contra pri­ eorum inducatur dis|X)sitio salvans naturam indivi­ mam conclusionem, dicilur quod lota sua deductio dui. tamen ipsa affligunt, si sini disconvenientia stat in hoc quod per nullam virtutem creatam pos­ sensui (<), vel organo sensus; sicut de amara polione, sunt fieri miracula, >ed sola divina virtute. Ideo de de qua dolet gustus, licet sit salubria infirmo. Solus hoc videndum est. Nam sanctus Thomas, de Poten­ enim (ζ) laetus datus est animali a natura, ut pei tia hei, q. 6, ari. 4, ubi quærit, Utrum boni angeli ipsum percipiat corruptiva naturæ, et ea fugiat. Et vel homines per aliquod donum gratiæ possint facere miracula, sic dicit : α Angeli, supra potestatem ibi concomitatur disconveniens sensui ut sensus, el diacon veniens naturæ ; et sic concomitantur istæ dur naturalem quam habent agendi, possunt aliquid immutationes alterius rationis. Et posset illa quæ est per (i) donum gratiæ, inquantum sunt divinæ vir­ sensibilis in sensum, e«se sine alia, el econtra; el tutis ministri. El potest dici quod ad miracula ope­ ila posset esse convenientia in uno, el disconvenien­ randa, angeli tripliciter operantur. Uno modo, pre­ cibus impetrando; qui modus et angelis et hominitia in alio; et ita esset dolor sine prima radice. Ihh potest esse communis. Alius modus est, secun­ Tertio. Quia, cum dicilur quod ad delectationem vel dolorem non solum sufficit apprehendere obje­ dum quoi] angeli materiam disponunt, sua naturali ctum, sed, cum hoc. percipere convenientiam vel xirtule, ad hoc quod miraculum fiat; sicut dicilur disconvenientiam. — hoc non videtur valere. Tum quod in resurrectione colligenl pulveres mortuorum, quia (η) videtur quod unius potentiæ non (0) sit nisi qui divina virtute reducentur ad vitam. Sed hic unus netus perfectus simul; igitur sensus circa obje­ intubis proprius est angelis : nam spiritus humani, ctum suum non sunt ponendi simul (t) duo actus; dum sunt corporibus uniti, in exteriora operari non licet idem, ul perfectus, posait dici perceptio, el ut ponunt, nisi corpore medianto, ad quod sunt natu­ imperfectus, apprehensio. Turn quia nullus sensus raliter quodammodo alligati. Tertius modtisest, quod potest istas relationes percipere, sed tantum aliqua operantur etiam aliquid cOagendo. Quern quidem tbsojula.** Similiter, si ponantur ista es>eubjc< ta alte­ iiHMlmn Augustinus sub dubio relinquit, in 22. dc rius poléntiæ ab apprehensi va, videtur quod opor­ Civitate hei (rap. 9), sic dicens : Sive (6) enim tet ponere duos sensus visus, et duos auditus, el sic heus ipte per fcipiiim niiro modo, nive per suos de singuhs, quorum alter percipiat colorem vel ministros ista faciat; ct eadem ipsa quie per 'Oiiuin, el alter percipiat illas intentiones circum- ministros facit. sive quaidani (γ) diam faciat per martyrum spiritus9 sicut per homines adhuc m corpore constitutos ; sive omnia ista per angelos, (а) mh dominai. — ni/ol minui Pr. fpiihus inrisibditrr imperat, operetur (ut qu.r (C) —'Orn. Pr (γ) it. — »rd Pr per martyres fieri dicuntur, eis orantibus tantum (б) irntaliombui. —'lenxibdibut Pi d impetrantibus, non etiam operantibus, fiant)\ (i) wnfwi. — ·ιά» Pr • ζ; eninu — Om. Pr. (η) rwn. — Ad. Pr. (I) rwn — Om. Pr. (·) timui. — Um. Pr. (e) aliquid per. — per aliquod Pr. (6) Sive.— Strui Pr. (γ) A \»»rbi * iafa faciat usque ad qmrdani, om. Pr, DISTINCTIO sire πΙίίΛ modia, qui (x) nullo modo comprehendi a mortalibus possunt; ci (C) tamen attestantur Iere miracula fidei, in qua rumi * in trleriium resurrect ia prtedical ur. Sed GiOgoriiis, in 2 Di * logorum (cap. :tO el 31), hanc quæstiôncm (γ) determinare videtur, dicens quoti snneti homine-, clinin in carne \ivrntes, non *<»luin orando et impe­ trando, sed etiam pol«»slntive, ac per lio . coope­ rando, miracula faciunt. Qunfl pinbnt el ratione el exemplis. Balione quidem : quin, si hominibus data est (lolvslas filios |)ci heri, non est minini si ex |M»teslale mira tacere possunt· Exemplis autem quia Petrus Ananiam ct Xaphirtnn menlicntr». morti increpando tradidit, nulla oratione pro­ missa, ut habetur. Artuum 5 i v. 5 ct 10). Beabis etiam Benedictus, dum ud brachia c.ujusdam rustici ligati oculo * deflc-usset. tanta sc ecleeilate coeperunt illigata brachii * lora dissolvere. ul di— solvi tam concite nulla hominum festinatione potuissent. Unde concludit quod sancti quandoque faciunt miracula orando, et quandoque ex pototate. Qualiter autem hoc osse possit, considerandum est Constat autem tangit, nt prnfaii Dn-nrius. I. Ihmiilm super Ezcrhmb-m, (^| si |>cr hunc modum -puilu.di «rrotur.i liens m-immentalitor utitur ad faciendum hlira lutes eRvrhK m creatura i«u|w«r.di. «um etiam rraalum impi.rd * utatur instrumenta Ii 1er n«l spirituum jUMdiraltonem (x), ul palet in -acrauu nhs. El p i h, * |Vil< i responsio ad objecta. Nam verum ·-! qmd -4»hi* Deu miraculo facit per aui.lmil.itrm, verum e>t etiam quod |toteslatem mirabilia fa· jeudi erralm.v corninunirat, >ccundiim rapritatem «rvatm.r. «l divin csapienliæ ordinem, ita quod cn»:ili>ra | »?r gra­ tiam miraculo niim-l« *rialit«»r roo|ien'im, » — lini ill·».— Et sjmile pmit, 2 2 . * ·|. 17K,ml. I. Bern, 3 p., q. 43, ait. 2. ubi sic di· it q \ era miiamla sola divina virtute fieri pisunt : quia ^·|ι«> Dens |M)l»-sl imitare natura» ordinem, «piod jiertinel ad rationem mirai uti. Unde Leo |Kipa dicit m Epidola ad Eluvionum. qtrnd, cum in Cliri4o -ml dn.i» nature, om * earum e>l. scilicet divina, gmr /ulgci miraculis; uliectt, -< *dicel humana, qn.r sm cum­ bit injuri *». El tamen anti carum agit cum cum· munira/ionc altc>ia\t inquantum scilicet humano natura «>l in-truinentuin divinæ a· bonis., el artio humana virtutem aoepit a natura divina. » — Ifav illi». — Item, q. ID, art. I. dicit (S) : « l bicuimpn» movens et motum balænt diversas formas. m»u vir­ tutes oprralivas, ibi nporiei qatnl sit alia propria iqicratio moventis, et alia propria operatio moti ; licet motum («articqiel operationem umvenln, «*t moven> utatur opeialinne moli; el sic utruiiMpie agit cum communione alteriu-. Sic igitur in Christo humana natura halæl propriam formam et virtutem, pei quam operatui ; el similiter divina. Unde el humana natura habet piopiiam o|u»rationvm, di-lin» tam ab o|»erali»»ii«' «livina, el e convei^i. El tamen divina natura uhhii op iiilioiie liiimanænatur.e,sicut o|xsratioiu»-ni instrumenti; el simililci human.t natura puliiipat nporatimieni divinæ natur.e. si» ul instru­ mentum jiailiiipit *> rali o[M nem piin»i|sali> agentis. El lior, e-t quod dicit l.ro pjipi, in Epistola ad l lavianum Agit utruqur forma. scilicd tam natura divina «piam humana in (‘.hri-lo, cum alte­ rius rnoimuumnr. quod sibi pmpeium «>t. Ic«46o ο i/i cl * operante *pmd Verbi est, *1 carne crcqucnle quod ramis est. · — Hæc ille. Ilcm. ibidem, in solutione pruni, sic dicit : « Dionvsius ponit in Chn|H»ratiunuin jsru virtutum ntriusqùe naturæ, -cd per hoc quod divina operatio (γ) m Chri-lo utitur humana ejus operatione, ct operalio liiiinaua participat virtutem divinæ operationis (a) mll'duum juttifirnmmeni.— anpcrtum IV tC dicit. — Om. Pr (vl nfirmh». — iitihmi l»r LIBRI III. SENTENTIARUM Î.I8 Unde, sicut ipse (a) ait in quadam epistula (4 ad Caium) : Super hominem operabatur ea quiv sunt hominis; quod monstrat Virgo supernaluralitcr concipiens, el aqua terrenorum pedum subsistens gravitati (δ). Manifestum est quod concipi est humanæ nnturæ, el similiter ambulare; sed utrum­ que fuit iu Christo su|>ernaturaliter. Et similiter, divina (γ) operabatur humanitus, sicul cum sanavit leprosum tangendo. > — Hæc ille. — Ex quibus manifeste patet quod anima Christi habuit virtutem instrumentaient ad cooperandum miraculis factis divina virtute tanquam principali agente. El tunc, ad formam argumenti Durandi, dicitur quoti Christo, el quoad corpus, et quoad animam, fuit data virtus el potentia quam arguens negat. Nec valet >ua probatio, propter mulla. Primo, quia fal­ sum est quod dicit, Christum ideo precise feci&<· miracula, propter duo, primo quidem ad huc ut ostenderet se esse Deum. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 43, art. I. sic dicit : < Divinitus conceditur homini facere miracula, ad confirmandam venialem quam aliquis docet. Quia enim ea quæ sunl fidei, humanam rationem excedunt, non po&unl per humanas rationes probari, sed oportet quod proluen­ tur per actum divinæ virtutis; ut dum aliquis lacii opera quæ solus Deus potest facere, credantur ea quæ dicil, esse a Dio : sicut cum aliquis defert litte­ ras annulo regis sigillatas, creditur ex voluntate regis processisse quod in illis litteris continetur. Secundo,ad ostendendum pnesentiam Dei in homine per gratiam : scilicet ul dum homo facit opera Dei, credatur Deus habitare in homine per gratiam ; unde dicitur, Gal. 3 (v. 5) : Qui tribuit vobis Spiritum, ct operatur virtutes in vobis. Utrumque autem circa Christum erat hominibus manifestandum : sci­ licet quod Deus esset in e<> per gratiam, non adoptio­ nis, sed unionis; el quod ejussupei-naturalisdoctrina esset a D»o. El ideo convenientissimum init ul mira­ cula faceret. > — Hæc ille. — Ex quibus |>atel quod Christus non solum fecit miracula ad ostendendum ee esse Deum, immo (o) ad confirmandum suam doctrinam ; sicul et fecerunt Apostoli. Secundo, non valet argumentum, quia conse­ quentia principalis nil penitus valet, scilicet hæc : Christus fecit miracula ad ostensionem su:r diri· nitalis, ergo sola divina virtute fecit miracula, ct nullo modo virtute vel potentia creata. Cujus ratio est : quia facere miracula virtute propria prin­ cipaliter, et conferre instrumento sub virtutem coope­ randi in miraculis, nun minuit, sed auget argumen­ tum el ostensionem divinitatis, jxjlissime attentis tribus quæ concurrebant in Chrinti miraculis; de (i) (<) (y) (c| ipee. — Om. Pr. pravitati — pravitate Pr divina — iMMinia Pr immo — primo Pr. quibus sanctus Thomas, 3 p,, q. 43, ari. 4, »ic dicit : α Miracula quæ Christus fecit, sufficientia erant ad manifestandum divinitatem ipsius, secundum tria. Primo quidem, secundum speciem ope­ rum, quæ transcendelmnt omnem potestatem creata * virtutis; et ideo non poterant fieri nisi virtute divina. Et, propter hoc, aecus illuminatus dicebat, Joan, 9 (v. 32 el 33) : .4 sicculo non est auditum , quia aperuit quis oculos cieri nati, nisi esset hir homo a Deu, non poterat facete quidquam. Secundo, propter modum faciendi miracula : quia scilicet quasi propria potestate miracula faciebat, non autem orando, sicut alii. Unde dicitur, Luae G (v. 19), quod virtus de illo exibat, ct sanabat omnes; per quod ostenditur,sicul Cyrillusdicit(im/icrAucam,6), quod non accipiebat alienam virtutem, sed, eum esset naturaliter Deus, propriam virtutem super in/irmos ostendebat, ct, propter hoc, innumera· bdia miracula faciebat. Unde, super illud Mnt*i thu 8 (v. 16), Ejiciebat spiritus verbo, et omnes male habentes curavit, dicitChrysostornusf Homil.28 in Mnllb.): Intende quantam multitudinem cura­ tam transcurrunt cvamjelistie, non unumquem­ que curatum enarrantes, sed uno verbo pelagus ineffabile miraculorum inducentes. Et in hoc ostendebatur quod haberet virtutem æqualem Patri, NTiindum illud Joannis 5 ( v. 19) : (Juodcumque Paler facit, hoc ct Filius similiter facit ; el ibidem I v. 21 ) : Sicul Pater suscitat mortuos et vivificat, sic ct Filius quos vult vivificat. Tertio, ex ipsa doctrina, qua se Deum dicebat, qutu, nisi vera e>set, non confirmaretur miraculis divina virtute factis; et ideo dicitur, Marci 1 ( v. 27) : Qmenani doctrina hire novat quia in potestate spiritibus imperat, ct obediunt ci. o— Hæc ille. — Ex qui­ bus patet quod, cum Christus faceret opera quæ a nulla virtute creata jioterant fieri tanquam a primo el principali principio, el talia faceret non præcisc orando, sed præcipiendo, et assereret sc Deum (d primum principium esso, ipse sufficienter ostende­ bat se Deum esse; beet uteretur operatione humana in miraculis faciendis; quia miracula talia non arguunt instrumentum, sed principale agens, scili­ cet Suppositum, esse Deum. Et hæc sufficiant ad dicta Durandi. Verumlamen sciendum est (|ue, sed solum ex parte sui objecti, inquantum facit illud ew aliquo modo pntseni, Λιί eorundum, patet j»er idem. Negandum est enim anlrcedms, reilicut quod r.ad delectan­ tem vel ad dolentem. Et ad suam prolationem, dici­ tur quod. li« L»l circurnscrifatur omnis actio prece­ dent immutationem organi *» nsibihs, inquantum organum e *t, dum lam« *n organum «ensus intentionnliter immutetur, potest seipiidductatio, vel tristi­ tia aut dolor. Tamen nihil ot contra D06 : quia qua· litercuimpm immutetur sensus a convenienti aut disconvenienti, semjierest ibi «pialiscumqu·· conjun­ ctio convenientis aut disconvenientis, prius natura pr.e< edens sensationem el delectationum, ut prius dictum ot. — Quod autem sola disconvenientia intentiunalis posant causare dolorem, concidit et pro· bat sanctus Thomas, 4. Sentent., disl. H, q. 3. art. I, qu 3, in solutione tertii, ubi sic dicit : < Non opoiiet, inquit, qimd quia corpora damnatorum ab igne inferni per aliquam cui ruptionem non ludun­ tur, quod propter hoc ab igne inferni non aftliganlur. Quia sensibile non solum est natum delectare vel aftligere sensum secundum quod agit actione naturæ, confortando vel corrumpendo organum, sed etiam secundum quod agit actione spirituali : quia quando sensibile est in debita proportione ad sensibilitatem delectat, veontrano nutem quando se habet m superabundantia vel defectu; unde et colore * medii et voce * consonantes delectant, superabundan­ ter autem offendunt visum vel auditum. > — Hæc ille. — Et sic patet quud argumentum, st «p id pro­ bat, contra Henricum procedit, et non contra bea­ tum Thoinam. Verunitamcn,sicul dictum e *l in probatione cunclusionis, dulor sensibilis proprie sumptus cunsequitm sensationem dinxmvenientis secundum tactum, poltusquam sensationes sensibilium duconvenientiuin aliis sensibus. De hoc «anctus Thomas, t* 2 , q. 35, ari. 2. sic dicit : < Delectatio el dolor cx duplici apprehensione causari jiossunt. scilicet apprehensiune sensus exterioris, et ex apprehensione rationis interioris sive imaginationis. Interior autem apprehensio ad plura se extendit quam exterior, co quod quacumque cadunt sub exteriori apprehcip «ione, cadunt sub interiori, sed non econtra. Sola igitur illa delectatio quu» ex interiori apprehensione uausatur, gaudium nominatur; el similiter, solus ille dolor qui ex apprehensione interiori causatur, nominatur tristitia. Et sicut illa delectatio quæ ex apprehensione exteriori causatur, delectatio quidem i nominatur, non autem gaudium, ita ille dolui qui ♦4o LIBIU III. SENTENTIABUM ex exteriori apprehensione causatur, nominatur qui­ drm dolor, non autem tristitia. Sicut igitur tristitia est quædnm species doloris, sic gaudium delectatio­ nis. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit ; « Sensibilia tactus sunt dolorosa, non solum inquantum sunt improportionata virtuti apprehensive, sed etiam inquantum contrariantur naturæ, Aliorum vero sensuum sensibilia possunt esse improportionata virtuti apprehensivæ; non tamen contrariantur naturæ, nisi in ordine ad sen­ sibilia tactus. Unde solus homo, qui est animal per­ fectum in cognitione, delectatur in sensibilibus alio­ rum sensuum secundum seipsa ; alia voro animalia non delectantur in eis» nisi secundum quod referun­ tur ail sensibilia tactus, ut dicitur 3. Ethicorum trap. 10). El ideo de sensibilibus (x) aliorum sen­ suum non dicilur esse dolor» secundum quod con­ trai iatur delectationi naturali, sed magis IrMitia. quæ contr.irialiir gaudio animali. Si igitur dolor accipiatur pro corporali dolore, quod usitatius esi, dolor ex opposito dividitur contra tristitiam, secun­ dum distinctionem interioris et exterioris apprehen­ sionis; licet, quantum ad objecta, tristitia ad plura se extendat (piam dolor corporalis- Si vero dolor acci­ piatur communiter, sic dolor est genus tristitia?, ul dictum tel. » — Hæc ille. — Hem, de Veritate, q. 26» art. 3, in solutione noni, sic dicit : « Tristitia et dolor hoc modo differunt (6), quod tristitia est passio animalis, incipiens scilicet in apprehensione nocumenti» et consummata in operatione appetitus, et ulterius in transmutatione corporis; sed dolor est secundum passionem corporalem; unde Augustinus dicit, 14. ile Civitate Dei (cap. 7), quod dolor imi· talius dicitur in corporibus, et ideo incipit a l.teione corporis, et terminatur in apprehensione sensus tactus; propter quod dolor est in sensu tactus, ut in apprehendente (γ). n Item» 3. Sentent., dist. 15, q. 2, art. 3, qt» 2, sic dicit : « In dolore el tristitia duo inveniuntur, scilicet contrariétés contristantis ct dolorem inferentis ad contristatum et dolentem» et perceptio ejus. Et quantum ad hæc duo, triplici­ ter differunt. Primo, quantum ad contrarietatcm : quæ quidem in dolore attenditur quantum ad ijisam naturam dolantis, quæ per hesivum corrumpitur; *ed in tristitia» quantum ad repugnantiam opfietitus ad aliquid quod quis odit. Secundo, quantum ad iwrceptionem : quæ quidem in dolore semper est secundum sensum tactus; in tristitia autem, secun­ dum apprehensionem interiorem. Tectio, quantum ad ordinem istorum duorum : quia dolor incipit in læsiono, el terminatur in perceptione sensus (ibi enim completur ratio doloris); sed ratio tristiliæ incipit in apprehensioile, et terminatur in affectione. (а) trnjibilibui. — tmibux Pr. (б) diflervfit. — dixerunt Pr (γ) apprehrndrnte — apprthr/uione Pr Unde dolor est in sensu, sicut in subjecto ; sed tristi * lia tel in appetitu. Ex quo patet quod tristitia est passio animalis, sed dolor magis est (xissio corpora­ lis. Quandoque tamen tristitia, large loquendo, dici­ tur dolor. Unde Augustinus (super Psahn. 42i distinguit dolorem animæ secundum se, qui proprie dicitur tristitia, et dolorem anima? j>or corpus, qui proprio dicitur dolor. j> — Hæc ille. — Sciendum tamen quod hoc quod dicit, dolorem esso subjective in sensu, videtur corrigere, 1 * 2æ, q. 35, art. 1, ubi sic dicit : α Sicut ad delectationem duo requi­ runtur, scilicet conjunctio boni, et perceptio hujus conjunctionis, etc., » sicut supra recitatum fuit in secunda conclusione. Idem, ibidem, in solutione primi, sic dicit : α Dolor dicilur esse corporis, quia causa doloris est in corpore, puta cum patimur ali­ quid nocivum corpori ; sed motus doloris semper esi in anima : nam corpus non potest dolere, nisi dolente anima, ut dicit Augustinus (12. Sup. Genes, ad Utt., cap. 24). n — Hæc ille. — Item, in solu­ tione secundi, sic dicit : « Dolor dicitur esse sensus, non quia sit actus sensitiva? virtutis, sed quia requi­ ritur ad dolorem corporalem, sicut ad delectatio­ nem. v — Hæc ille. — Ex quibus patet quod dolor est |>a»io, subjective exsistens in appetitu sensitivo; el quod, proprie loquendo, consequitur nocumen­ tum corporis, et ejus perceptionem ; et consequenter, consequitur sensum tactus, ul |>atet ex dictis. Ad tertium dicilur quod directe procedit contra Henricum, potius quam contra nos. Tamen, inqunntum potest tangere secundam conclusionem, dicitur, negando minorem : quin, sicut dicit Henricus, dolor non solum præsupponit apprehensionem objecti, immo perceptionem disconvenientis: hoc etiam con­ cedit sanctus Thomas, ul palet in secunda conclu­ sione. Tunc, ad prunam improbationem hujus didi, dicitur quod illæ duæ cognitiones non sunt actus unius polenliiP vel sensus, sed diversarum : quin unus est actus sensus exterioris, alius veru senShs interioris. El de hoc sanctus Thomas, I p.. q. 78. art. 4» sic dicit : « Si animal moveretur (x) solum propter delectabile et cuntristnbile secundum sen­ sum. non esset (C) necessarium jionen? in animali nisi apprehensionem formarum quas percipit sensus, in quibus aut delectaturaut horret. Sed necessarium est animali, ul quærat aut fugiat aliqua, non solum quia sunt convenientia vel non convenientia ad sen­ tiendum, sed etiam propter alias commoditates el utilitates, sive nocumenta : sicut ovis, videns lupum, fugit, non propter indecentiam coloris aut figura, sed quasi inimicum natura; el similiter avis colligit pleam, non quia delectet sensum, sed quia est utilis ad nidificandum. Necessarium est ergo ani· I») mot rretur. — niorrtur Pr (r,) efget. — rate Pr. DISTINCTIO XV, — QUÆSTIO I. mali quod percipiat hujusmodi (α) intentiones, quas non percipit sensus exterior. Et hujus perceptionis oportet esse aliud principium ; cum perceptio forma­ rum sensibilium sit ex immutatione sensibili (C), non autem perceptio intentionum prodictarum. Sic ergo ad receptionem formarum sensibilium ordina­ tur sensus proprius el communi *. Ad harum autem formarum tentionem seu conservationem, ordinatur phantasia sive imaginatio, quasi thesaurus qui­ dam formarum per sensum acceptarum. Ad appre­ hendendum autem intentiones quæ per sensum non accipiuntur, ordinatur .rshmcihra. Ad conservan­ dum autem eas, memoria vel ris memorativa, quæ est thesaurus quidam hujusmodi (γ) intentio­ num. Cujus signum est : quia principium memo­ randi iit animalibus ex aliqua hujusmodi intentione, puta quod est nocivum, vel (o) conveniens; et ipsa ratio preterit i, quam attendit memoria, inter hujus­ modi intentiones computatur. Considerandum est autem quod, quantum ad formas Sensibiles, non est differentia inter homines et alia animalia: similiter euim immutantur (t) a sensibus exterioribus. Sed quantum ad prodictas intentiones, est differentia. Nam alia animalia percipiunt hujusmodi intentiones solum naturali quodam instinctu, homo autem etiam per quamdam collationem. Et ideo quæ in aliis animalibus dicitur æstimativa naturalis, in homine dicitur cogitati va ; quæ, jær collationem quamdam, hujusmodi (ζ) intentiones adinvenit. Unde etiam dicitur ratio particulari», cui medici assi­ gnant determinatum organum, scilicet mediam par­ tem capitis; est enim collativa intentionum individualium, sicut ratio collativa est intentionum uni­ versalium. i» — Hæc ille. — Ex quibus patet quæ potentia apprehendit objectum sensibile, et quæ |ærcipil intentionem convenientis vel disconvenientis, ad quæ sequitur passio doloris corporalis. Ad secundam improbationem, dicitur quod, quid­ quid sil de sensibus exterioribus, tamen sensus interior, qui dicitur æstimativa vel cogitativa, polol cognoscere multas intentiones relativas; cujusmodi sunt amicus, inimicus, conveniens, disconveniens, bonum, nocivum; et hoc, quantum ad quia cat, licet non quantum ad quid est. Et de hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 26, q. 1, art. 1, in solu­ tione quarti, sic dicit : α Sicut animalia cognoscunt rationem convenientis et nocivi, non per inquisitio­ nem rationis, ul homo, sed per instinctum naturæ, quæ dicilur æslimatio; ita cognoscunt aliquid quod futurum est, sine hoc quod cognoscant rationem futuri, non conferendo pnesens ad futurum, sed (а) (б) (γ) (Ô) (t) (ζ) hujusmodi. — hujus Pr. sensibili. — sensibilis Pr. /lujnsniix/i. — hujus Pr. vet. — Om. Pr. ini inu fantur. — immuta/ur. Pr. hujusmodi. — hujux Pr. 241 instinctu naturali, secundum quod aguntur ad ali­ quid agendum, vel ex impulsu naturæ interioris, vel exterioris; sicut quando agunt aliquid ad præcavendurn de futuris quæ dependent ex motu cœli, quasi ex eo impulsa, etc. » — Hæc ille. — liem, 1· 2 *, q. 46, art. 4, in solutione secundi, sic dicit: α Bruta animalia habent instinctum naturalem divina ratione cis inditum, per quem (a) habent motus interiores el exteriores similes molibus (6) rationis. > — Hæc ille. — Simile ponit, q. 40, art. 3 (ad 1’·") ; et multis aliis locis. Cum autem arguens dicit quod, si intentiones sunt objecta alterius polentiæ, oportet ponere duos visus, el duos auditus, etc., — patet quod conse­ quentia non valet; quia hujusmodi (γ) intentiones percipiuntur pr sensum interiorem, ut supra dictum est; el hoc, loquendo «le convenienti et nocivo natura ipsius animalis. Utrum autem con­ veniens et disconveniens ipsi sensui exteriori secun­ dum se, puta visui, vel convenientia vel disconve­ nientia cognoscantur (g) solo sensu interiori, an etiam (c) ipso sensu exteriori, dubium es>e potest. Videtur tamen dicendum quod solo sensu interiori : quia, licet sensus exterior delectetur in objecto sibi proportionate, et contristetur in sibi improportionato, non tamen oportet quod cognoscat hujusmodi (ζ) intentiones: quia talis delectatio potius est naturalis quam animalis, ideo non requirit p recognitionem hujusmodi intentionum. De ho: sanctus Thomas, 1 p., q. 80, art. 1, in solutione tertii, sic dicit : « Unaquæque potentia animæ est quædnm forma, ! seu natura; el habet naturalem inclinationem in aliquid. Unde unaquæque appetii objectum sibi con­ veniens, naturali appetitu; supra quem est appeti­ tus animalis, consequens apprehensionem, quo appetitur aliquid, non ea ratione qua (η) est conve­ niens ad actum illius vel illius polentiæ, utpote visio ad videndum, et auditio ad audiendum, sed quia est simpliciter conveniens animali. > — Hæc ille. — Item, de Veritate, q. 22, art. 3, in solu­ tione quinti, sic dicit : « Unaquæque potentia appe­ tit suum objectum appetitu naturali ; sed appetitus animalis ad specialem potentiam animæ perlinet. Et quia appetitus naturalis, est determinatus ad unum, animal autem sequitur apprehensionem, inde est quod singulæ polentiæ appetunt bonum deter­ minatum ; sed vis appetitiva appetit quodeumque bonum apprehensum. > — Hæc ille. — Verumta­ men non apprêt mihi magnum inconveniens, si diceretur quod potentiæ apprehensivæ sensitivæ (a)çurm. — quam Pr. (C) motibus. — Om. Pr. (γ) hujusmodi. — hujus Pr. (0 cognoscantur. — cognoscatur Pr. (t) etiam. — Om. Pr. (ζ) hujusmodi. — hujus Pr. (η) qua. — quia Pr. V. ~ 16 ------------- lit LIBRI 111. SENTENTIARUM exteriores uno et eodem actu apprehendant suum proprium et perse objectum, et aliquid ad hoc per se consequens, puta convenientiam aut disconve­ nientiam objecti ad potentiam; sicut apprehendunt objectum proprium et sensibile commune, puta magnitudinem, distantiam, numerum, motum, figuram, el hujusmodi. Nec ex hoc potest argui duplicitas potentiæ; sed solum posset argui ex dupli­ citate primi el per se objecti, etc. Ad quartum dicitur quod similitudo nihil valet : quia distantia vel propinquitas sunt relativa secun­ dum esse; bonum autem et malum sunt relativa secundum dici. El idem est de convenienti el discon­ venienti, ut sunt objecta passionum. Conceditur tamen quod nec hic nec ibi relatio est principalis ratio causandi delectationem aut tristitiam ; sed abso­ lutum sub tali relatione. Nec ipsa relatio est solum causa sine qua non, immo causa vel concausa per quam, potissime quia, sicut dictum est, talis respe­ ctus aut relatio non facit relativum secundum esse, sed secundum dici. — Item, advertendum est quod de relatione aut respectu possumus dupliciter loqui. Uno modo, quantum ad habitudinem ad aliquid extrinsecum suo fundamento, puta ad terminum; el quantum ad hoc, non jiotest, inquantum hujus­ modi, esse principium alicujus motionis vel actionis, 1 nec principale, nec secundarium. Alio modo, potest considerari quantum ad esse quod habet in subjecto ve) fundamento suo; ct isto modo, relatio, si sil realis, potent esse comprincipium vel concausa ali­ cujus motionis vel actionis; ad minus, potest esse comprincipium movendi sensum aut rationem ad sui cognitionem, el causandi speciem intelligibilem I vel sensibilem. El consimiliter, potest esse comprin­ cipium movendi appetitum sensitivum aut intelle­ ctivum : quia in motionibus istarum potentiarum vitalium, videlicet (i) cognitivarum el appetiti va­ rum, non requiritur ita grossa realitas sicut in aliis motoribus potentiarum non vitalium, puta in cale- I faclivo, frigcfaclivo, et similibus. Ad argumentum pro parte affirmativa conclusio­ nis, respondit sanctus Thomas, 3 p., q. 13, art. 3, in solutione primi, dicens quod α Verbum Dama­ sceni intelligendum est quantum ad voluntatem ' divinam Christi : quia, sicut ipse dicit (de Fid. i orlh., lib. 3), cap. 14 (G), beneplacito divinæ voluntatis permittebatur carni pati ct operari quæ erant sibi propria >. — Hæc ille. Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Arnen. Ia) videlicet. — licet Pr. (4) /4. — procedenti Pr. DISTINCTIO XVI. ET XVII. QUÆST10 UNICA UTRUM DOLOR IN ANIMA CHRISTI. TEMPORE PASSIONIS, PERVENERIT USQUE AD RATIONEM SUPERIOREM IRCA sextamdccimam ct decimamscptiinam distinctionem 3. Sententiarum, quærilur : Utrum dolor in anima Chri­ sti, tempore passionis, pervenerit usque ad rationem superiorem. Et arguitur quod non. Quia impossibile est eidem secundum idem i nesse contraria. Sed dolor est dele­ ctationi contrarius. Ergo impossibile est quod secun­ dum superiorem partem, in qua de Dei visione gau­ debat, doleret. In oppositum arguitur. Quia super illud quod (a) in Psalmo(87, v. 4) dicitur, Repleta est malis anima inca, dicit Glossa, exponens de Christo : id est, doloribus. Ergo secundum omnes parles animæ dolor inerat. In hac quæstione (6) sunt 1res articuli. In primo, poûèntur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, responsiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod dolor passionis Chri­ sti pervenit usque nd superiorem rationem ut est natura, licet non ul est rallo. Hanc ponit sanctus Thomas, 3. Sententiarum, dist. 15, q. 2, ari. 3, q1· 2, ubi sic dicit : c Loquendo, inquit, de dolore proprie dicto, sic, quantum ad læsionem, quæ est materiale in eo, se extendit in Christo ad omnes potentias animæ, secun­ dum quod in essentia animæ radicantur; ad quam etiam læsio corporis pervenit, secundum quod est forma ejus. Sed quantum ad perceptionem laesionis, quæ est formale in dolon», sic consistit in solo tactu, cujus solius est percipere læsivum, inquan­ tum lædit, scilicet inquantum corporaliter conjun­ gitur. Loquendo autem de dolore secundum quod large etiam tristitia dolor dicitur, tristitia non potest esse in ratione sicut in subjecto, sed solum sicut in ostendente illud quod est voluntati repugnans; nisi ratio accipiatur prout comprehendit vim apprehensivam el affectivam, in qua est tristitia sicut in sub- fa) super illud quod. — Om. Pr. (6) quinione. — concluiione Pr. DISTINCTIO XVI. ET XVII. — QÜÆSTIO I. 243 jecto ; quamvis non tristitia quæ est passio, qua; animæ dicuntur esse ejus potentiæ. Sic igitur dici­ solum est in parte sensitiva. Nulla autem virtus tur anima tota pati, inquantum patitur secundum apprehensive ostendit nisi suum objectum. Objc- I suam essentiam, vel inquantum secundum omnes ctum (a) autem superioris rationis sunt bona æterna, suas potentias patitur (a). Sed considerandum est ex quibus nihil end contrarium voluntati Christi. *1 quod aliqua potentia animæ dicitur pati dupliciter. Unde in ratione superiori, secundum quod ad obje- · Uno modo, passione propria ; quæ quidem est secun­ ctum suum comparatur, non poterat esse tristitia | dum quod patitur a suo objecto; sicut si visus patia­ in Christo. Poterat autem esse quantum ad ratio­ tur ex superabundantia visibilis. Alio modo, patitur nem inferiorem, cujus objectum sunt res tempora­ aliqua potentia passione subjecti super quod funda­ les, in quibus aliquid contrarium voluntati ejus tur; sicut patitur visus, patiente sensu tactus in aliquo modo accidere poterat : sicut ipsa læsio cor· oculo, super quem fundatur visus, puta cum oculus pungitur aut distemperatur per calorem (δ). Sic igi­ poris erat contra aliquam voluntatem Christi, qua mortem naturaliter refutabat; ct similiter etiam tur dicendum quod, si intel ligamus lotam animam mala humani generis ei displicebant. Unde in ratione ratione suæ essentiæ, sic manifestum est animam Christi totam passam esse: nam tota essentia animæ inferiori poterat esse tristitia, etiam secundum quod ad sua objecta comparatur. Et quia unaquaeque I conjungitur corpori, ita quod tota est in loto, et potentia ad naturam pertinet secundum quod in tota in qualibet parte corporis; et ideo, corpore essentia animæ radicatur, quæ est essentialis pars patiente et disposito (γ) ad separationem ab anima, totius naturæ, rationem autem potentiæ habet secun- tota anima patiebatur. Si vero intelhgamus totam dum comparationem ad objectum, ideo dicitur a animam secundum omnes potentias ejus, sic, quibusdam, quod dolor passionis perveniebat usque loquendo de passionibus propriis potentiarum, patie­ batur quidem secundum omnes vires inferiores; ad superiorem rationem inquantum est natum, secundum quod kesio corporis ad essentiam animæ quia in singulis viribus inferioribus (δ) animæ, quæ perveniebat, et ulterius ad omnes potentias, secun­ circa temporalia operantur, inveniebatur aliquid dum quod in essentia animæ radicantur; non autem quod erat rausa doloris Christi. Sed, secundum hoc, ratio superior non patiebatur in Christo ex parte sui perveniebat ad eam inquantum est ratio, quia, secundum quod ad objectum suum comparatur, nul­ objecti, scilicet Dei, qui non erat animæ Christi lum detrimentum ex passione corporis sentiebat, causa doloris, sed delectationis et gaudii. Secundum cum (6) in contemplatione divinorum non impedi­ autem illum modum passionis quo potentia aliqua retur. Et hoc etiam quidam aliis verbis dicunt, sci­ dicitur pati ex parte sui subjecti, sic omnes poten­ tiæ animæ Christi patiebantur : omnes enim |>oten· licet quod patiebatur ut est natura corporis, non tiæ Christi radicantur in essentia ejus, ad quam per­ autem ul est principium humanorum actuum. El sic etiam dicunt quod ratio inferior patiebatur, et ut veniebat passio, patiente corpore, cujus est actus. > est natura, et ul est ratio. Quamvis etiam aliter pos­ — Hæc ille. Simile dicit, dc Veritate, q. 26, ari. 9. set intelligi distinctio qua distinguitur ratio ut natura, Ex quibus potest formari talis ratio pro conclu­ et ratio ut ratio : quia ratio ut natura, dicitur secun­ dum quod judicat de eo quod est secundum se bonum sione : Illa potentia rationalis quæ (t) patitur ex vel malum, naturæ conveniens aut nocivum; ratio parte subjecti, et non ex parte objecti, patitur ut natura, et non ut ratio. Sed superior ratio anima' autem ut ratio, secundum quod judicat de eo quod Christi erat hujusmodi, tempore passionis Christi. est (γ) Ixmum vel malum in ordinc ad alterum. Contingit enim quandoque aliquid in se considera­ Igitur, etc. tum, esse naturæ nocivum, quod tamen, in ordine ad finem aliquem, est eligendum; sicut ustionem, quæ est bona propter sanitatem. Et sic etiam mors Christi erat in se quidem mala, inquantum erat nocumentum naturæ; in ordine autem ad finem redemptionis humani generis, erat optima. Et sic etiam ratio inferior, ut ratio, non tristabatur de morte, sed solum ut natura. Et sic dicta distinctio erit de ratione secundum quod comparatur ad obje­ ctum. » — Hæc ille. Simile ponit, 3 p., q. 46, art. 7, ubi sic dicit : < Totum dicitur respectu partium. Partes autem (a) Objectum. — Om. Pr. (ô) cum. — tamen Pr. (γ) esi. — Om. Pr. Secunda conclusio est quod interior ratio vel voluntas Christi, ul natura considerata, nolebat absolute passionem aut mortem Christi; Heel, considerata ut ratio, vellet illam. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 18, ubi, art. 3, sic dicit : < Voluntas quandoque accipitur pro potentia, ct quandoque pro actu. Si ergo voluntas accipiatur pro actu, sic oportet in Christo ponere ex parte rationis duas voluntates, id est, duas species (ζ) i (а) patitur. — Om. Pr. (б) calerem. — colorem Pr. (r) disposito. — disjMnente Pr. (C) inferioribus. — Om. Pr. (i) qur — Om. Pr. (ζ) id est, duai species. — Ad Pr. 241 ΕΙΒΒΙ ΠΙ. SENTENTIAKUM actuum voluntatis. Voluntas enim, et est finis, et est eorum quæ sunl ad finem; et alio modo fertur in ulrumque : nam in finem fertur simpliciter el absolute, sicut in id quod est secundum so bonum; in id autem quod est ad finem, fertur cum quadam comparatione, secundum quod lintel bonitatem ex ordine ad aliud. El ideo alterius rationis est actus voluntatis, secundum quod fertur in aliquid secun­ dum se volilum, ut sanitas (a); quæ a Damasceno (de Fid. orth , lib. 2, cap. 22, « t lib. 3, cap 14) vocatur Οώησις, id est, simplex voluntas, el a magi­ stris vocatur voluntas ut natura; el alterius rationis est actus voluntatis secundum quod fertur in aliquid quod est volilum solum ex online ad alterum, sicut est sumptio medicinæ; quem quidem voluntatis actum Damascenus (ibid.) vocat βώληση, id est, consiliativam voluntatem, a magistris autem voluntas ut ratio. Hæc autem diversitas a· lus non diversifient potentiam ; quia uterque actus attenditur ad unam communem rationem objecti, quoi] est bonum. Et ideo dicendum esi quod, si loquamur de potentia voluntatis, in Christo est una sola voluntas essen­ tialiter (C) humana, et non participative dicta. Si vero loquamur de voluntate quæ est actus, sic distinguitur (γ) in Christo voluntas quæ est ut natura, quæ dicitur διλησι;, et voluntas ut ratio, quæ dicitur βώληα;. » — Hæc ille. — Et postea, art. 5, sic dicit ; « In Christo, secundum humanam naturam, ponitur duplex voluntas: scilicet sensualitatis, quæ participative voluntas dicitur (5); el voluntas ratio­ nalis, sive consideretur per modum naluræ, sive per modum rationis. Sed, sicut dictum est (3 p., q. 14, art. 1, ad 2um i, Filius Dei, per (c) quamdam dispensationem, ante suam passionem, permittebat carni pati el agere qua· sunl ei propria; el similiter |>ermitlebal omnibus animæ viribus agere qua? pro­ pria erant. Manifestum est autem quod voluntas sen­ sualitatis refugit naturaliter dolores sensibiles et corporis læsionem. Similiter etiam, voluntas ut natura, repudiat (ζ) ea quæ sunt natura? contraria, el qua? sunt secundum se mala, puta mortem, el alia hujusmodi (rj. Hæc tamen quandoque voluntas |n?r modum rationis eligere potest, ex ordino ad finem : sicut etiam in aliquo puro homine, sensua­ litas ejus, et etiam voluntas absolute considerata, refugit ustionem, quam voluntas secundum ratio­ nem eligit, propler finem sanitatis. Voluntas autem Dei erat ut Christus dolores ct passiones el mortem pateretur, non quod ista essent a Deo volita secun­ dum se, sed ex ordine ad finem bumanæ salutis. ts) lanilat. — rcluntai Pr (6) essentialiter. — rquirfifrr Pr. (γ) distinguitur.— d«editest duplici­ ter intelligi. Uno modo, ita quod ratio ut natura dicatur ratio secundum quod est natura creatura? rationalis, prout scilicet fundatur in essentia animæ dante esso naturale corpori ; ratio vero ut ratio, dica­ tur secundum illud quod est proprium rationis inquantum est ratio; et hoc est actus ejus, quia potentia' distinguuntur per actus. Quia ergo dolor non esi in superiori ratione, prout secundum actum proprium comparatur ad objectum, sed secundum quod (γ) in essentia animæ (&) radicatur, ideo dici­ tur quod superior ratio patiebatur dolorem ut natura, non autem ut ratio. Et simile de visu, qui fundatur super lactum, inquantum organum visus est etiam organum tactus. Unde visus potest dupliciter pati læsionem : uno modo, peractum proprium, sicut cum ab excellenti luce visio obtunditur; et hæc est passio visus ut visus : alio modo, prout fundatur in actu, ut cum oculus pungitur, vel aliquo calore (c) dissolvitur; et hæc passio non est visus ut visus, sed ut est quidam tactus. Alio modo potest intelligi prae­ dicta distinctio : ut dicamus rationem, ut naturam, intelligi secundum quod ratio comparatur ad ea quæ naturaliter cognoscit vel appetit; rationem vero, ut rationem, secundum quod per quamdam collatio­ nem ordinatur ad aliquid cognoscendum vel appe­ tendum. eo quod proprium rationis est conferre. Sunt enim quædam, quæ, secundum se conside­ rata, sunt fugienda; appetuntur vero secundum ordinem ad aliud : sicut fames el (ζ) silis, secun­ dum se considerata, sunl fugienda; prout autem considerantur ut utilia ad salutem animæ vel corpo­ ris, sic appetuntur; el sic ratio, ut ratio, do eis gaudet (η); ratio vero, ut natura, de eis tristatur. Ita etiam passio corporalis Christi, in se conside­ rata, fugienda erat; unde ratio, ut natura, de ea tristabatur, et eam nolebat; prout vero ordinalmtur ad salutem humani generis, sic bona erat et appéti­ (а) Quod — Om. Pr. (б) gua. — qua? Pr. (γ) est. — Λ·1 Pr. (ύ) animai. — Ad Pr. (t) cahnt!. — colore Pr. (ζ) et. Om. Pr. (η) a verbis ct tic usque ad gaudet, om. Pr. DISTINCTIO XVI ET XVII. — QUÆSTIO I. hilis; et sic ratio, ut ratio, eam volebat, cl de ilia gaudckit. Sed hoc non potest referri ad rationem superiorem; sed tantum ad inferiorern, quæ his quæ sunt corporis intendit, sicut proprio objecto; unde in passionem corjKjris potest ferri absolute, et cum collatione. Sed ratio superior non intendit his quæ sunl corporis, sicut objectis; sic enim solis ælernis intendit, ad corporalia vero respicit, de eis judicando per rationes scierons, quibus non solum conspiciendis, sed etiam consulendis intendit. Et ita ratio superior non respiciebat in Christo ad cor­ poris passionem, nisi in online ad rationes æternas, secundum quas de ea gaudebat, inquanlum erat Deo placita. Unde nullo modo, ratione propriæ operatio­ nis, tristitia vel dolor in superiori ratione cadebat. Non est autem inconveniens ut eadem potentia idem velit in ordine ad alterum, quod non vult secundum se; quin |>olesl esso quod illud quod non est in se bonum, ex ordine ad aliud accipiat quamdam boni­ tatem ; quamvis hoc non halæat locum in superiori ratione in Christo, respectu jxassionis corporis, ad quam non ordinatur nisi ut ad votitam, n — Hæc ille. Similiter ponit, 3. Sententiarum, dist. 17, q. I, ait. 2, q1· 1 . Ex quibus potest formari talis ratio : Voluntas ut natura, et ratio inferior ut natura, refugit ea quæ sunt secundum se mala et nociva natura *. Sed passio et mora Christi erat secundum se mala ; et in Christo erat voluntas rationalis ut natura, el ratio ut natura. Igitur illa nolebat et refugiebat passionem el mor­ tem Christi. Tertia conclusio : Quod in ChrlMô fuit quodam­ modo necessitas moriendi et pallendi. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 1 i, ad. 2, ubi sic (licit : « Duplex est necessitas. Una quidem coactionis, qua» Iit ab agente ex Irin seco; et hæc quidem necessitas coiit rariatur nature ct voluntati, quorum utrumque est principium intrinsecum. Alia est necessitas naturalis, quæ consequitur principia naturalia : puta formam, sicut necessarium est ignem calefacere; vel materiam, sicut necessarium est corpus, quod est compositum ex contrariis, dis­ solvi. Secundum igitur hanc necessitatem, quæ con­ sequitur materiam, corpus Christi fuit subjectum necessitati mortis el aliorum hujusmodi defectuum : quin, beneplacito divinæ voluntatis, Christi carni permittebatur pati el agere quæ erant propria; hæc autem necessitas causatur ex principiis humame carnis. Si autem loquamur de necessitate coactionis, secundum quod repugnat natura * cor|>orali, sic ite­ rum corpus Christi, secundum conditionem propriæ naluræ, subjacuit necessitati clavi perforantis et flagelli perculienlis. Secundum vero quod talis neces­ sitas repugnat voluntati, manifestum est quod in 245 Christo non fuit necessitas horum defectuum, nec l>er respectum ad divinam voluntatem, neque per respectum ad xoluntatem humanam Christi abso­ lute, prout Sequitur rationem deliberativam ; sed solum secundum naturalem motum voluntatis, prout scilicet naturaliter refugit mortem et corporis nocu­ menta. » — Hæc ille. Simile dicil, 3. Sententiarum, dist. 15, q. 1, ari. 2. Ex quibus |>otesl formari talis ratio : Omne corpus compositum ex contrariis a sua actione non impedi­ tis, habet necoMilatem moriendi et dissolvendi. Cor­ pus Christi fuit hujusmodi(x). Igitur, etc. — Item : Corpus quod jiotest ab extrinseco agente vulnerari et secari, nec ex se potest tali agenti resistere, approximato tali agente, habet necessitatem coactio­ nis ad mortem et dissolutionem. Corpus Christi fuit hujusmodi. Igitur, etc. El in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PON ONT U K OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusiones. El quidem, contra primam arguit Scotus (dist. 15, q. 11, dicens ■quod distinctio de portione superiori el inferiori in anima Christi, ut est ratio, et ut est natura, non valet in proposito. Primo. Quia non dicitur aliquod pnedicalum i nesse alicui secundum (6) aliquid ( f) quod accidit illi ratione inhærenliæ; sicut non dicitur homo secundum musicam æd i ii care, etsi musico accidat esse aedificatorem. Ergo nec secundum portionem superiorem dicetur anima dolore, si lanium alicui accidenti accidenlaliter conjuncto portioni superiori insit dolor. Confirmatur. Quia sic posset dici anima intelligere secundum voluntatem ut nalura, non ut voluntas, quia ipsa natura, in qua est voluntas, intelligil. Secundo. Quia animæ (o), ut distinguitur α poten­ tia. non convenit t<) dolere, sicut nec respicere objectum dc quo deleat; sed (ζ) ipsa est tantum unasecundum se (η) in portione superiori el inferiori, ut non respicit objectum aliquod (0), et ut est tan­ tum (x) actus primus. Ergo, ut est una in illis duo- (a /iq/umiodi. — hiijut Pr. (C) »e< undum. — Pr. (y) ex re. — Ad. Pr. (C) aninue. — anima Pr. (t) lûnVfniL — eam Pr. (0 »n. — Ad. Pr. (η) in undum te. — Oin. Pr. (Û) aliquod, et. — ied. Pr. (x) tantuni, — Om. Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM 246 bus portionibus (i), non potest esse ratio propter quam altera illarum doleat (6). Ergo, propter ani­ mam quæ est eadem portioni inferiori dolenti (γ), non dicetur superior porlio dolore, quæ (o) non est eadem illi. Tertio. Si animæ (c) competeret dolere, maxime doleret propter separationem ejus a corpore; quia sibi, ut natura est, convenit perficere lotum corpus, et naturaliter inclinari ad corpus. Sed consequens est falsum : quia in separatione animæ a carne, fuit facta impassibilis; igitur tunc non tristabatur. — Hæc ille. § 2. — Contra secundam conclusionem I. Argumenta Scoti. — Contra secundam con­ clusionem arguit (dist. 15, q. I), probando quod in Christo ratio inferior non judicaverit passionem Christi esse absolute nolendam, nec consequenter voluntas ul natura ipsam noluerit. Primo. Quia eadem potentia circa idem objectum non potest habere actus oppositos, quorum alter sil in summo; quia oppositum in summo non compa­ titur secum (ζ) reliquum. Sed portio superior et inferior sunt una potentia, secundum Augustinum (13. de Trinitate, cap. 4); superior autem portio in summo dictabat passionem Christi esse volendam, quantum ad intellectum ; el, quantum ad volunta­ tem, summe volebat. Igitur inferior non poterat nolle. Secundo. Quia ex principio et conclusione non sequuntur opposita. Sed principium rationis pra­ ctice inferioris, est conclusio rationis superioris (η). Igitur, etc. Minor probatur : quia prima principia practica sumuntur a fine ultimo, ad quem sunt alii fines, a quibus sumuntur principia rationis inferio­ ris, ita quod bonitas illorum finium est ab illo fine; ergo et principia sumpta ex illis, concluduntur ex sumptis ab illo. Tertio. Quia quocumque modo principia rationis inferioris se habé&nt (puta, sive sint conclusa, ut procedit argumentum pncccdens, sive sint imme­ diata, licet posteriora primis immediatis sumptis a fine ultimo, quia inter propositiones (0) immedia­ tas, tam practices, ut videtur, quam speculativas, potest esse ordo dignitatis), saltem hoc certum est, quod opposita demonstrari non possunt, sed alte- rum tantum. Igitur, si ralio superior (a) demon­ strat hoc esse volendum, ex nullis principiis potest ratio inferior, nisi sophistice, arguere hoc esse nolen­ dum absolute. Supponimus autem rationem Christi rectam, non errasse per sophisma; el voluntatem fuisse conformem rationi recta·, et non sophisticæ. Quarto. Quia ralio judicans de actibus virtutum politicarum, est ratio inferior. Sed illa judicat pro bono communi mortem esso voluntarie sustinen­ dam. Igitur, considerando bonum commune homi­ num, ratio Christi non jx>tuit concludere mortem esse nolendam, sed potius oppositum. — Si dicatur quod ratio judicat mortem esse sustinendam, non tamen esse volendam,sed aliunde concluditur nolenda, ct ideo tristatur, quia, licet actus patientiæ virtutis sit voluntarius, non tamen objectum circa quod est actus; — Contra. Quia, dum concluditur mors esse nunc sustinenda : aut voluntas non vult quod con­ clusum est, et tunc non est recta; aut vult, et tunc videtur absolute velle mortem : quia, absoluta volitione el efficaci ipsius A, sequitur absoluta et efficax volitio illius sine quo A esse non potest; quia aliter tunc idem fugeret et non fugeret ; nam absolute nolle, efficax causa est fugiendi nolitum, sicut abso­ lutum velle, efficax causa est prosequendi volilum. Quinto. Quia Augustinus, super illud Psalmi (21, v. 3), Clamabo cl non exaudies, dicit : Miles coro­ nandus non timet, scilicet Paulus; ct dux limet coronaturus? quasi dicat quod non. Sed timor est de nolito quod scitur vel creditur esse futurum. Sexto. Nam Magister (δ) in littera adducit (γ) Hieronymum, qui vult quod non fuit in Christo passio, sed propassio. Si autem absolute noluisset, cum tale nolle sequatur plenam apprehensionem rationis, tristitia sequens tale nolle videretur habere plenam rationem passionis. — Hæc Scotus. II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem conclusionem, el directius contra primam, arguit Aureolus, volens probare quod in voluntate Christi non fuit quæcumque tristitia, in hora passionis, propter dolorem corporis. El arguit Primo sic. Quia Christus non potuit habere tri­ stitiam in voluntate, nisi secundum judicium rectæ rationis. Sed Christus non debuit tristari de sua pas­ sione, aut de dolore quem sustinebat in carne, secundum rectam rationem ; quia sciebat quod Deus volebat eum pati. In appetitu autem exteriori, ut («) portionibus. — Om. Pr. in came, fuit summus dolor. In animali autem, (6) ratio propter quam altera illarum doleat. — illud puta in corde, fuit tristitia, puta pavor et angustia; propter quod alterum illorum doleat; ergo nrr ipium tie· sed illa tristitia exsistens in corde, non ascendent ut didere Pr. (γ) portioni inferiori dolenti. — in superiori etiam infe· usque ad voluntatem. — Et si dicatur quod immo, rion portione dolentem Pr. quia sancti dicunt quod ille dolor ascendit usque ad (8) quet. — quia Pr. (c) aninur. — natur * Pr. (ζ) terum. — Om. Pr. (rj fuperiorit. — tuperiorum Pr. propositionet. — Om. Pr. (i) ratio superior. — superior non Pr. (β) dicit. — Ad. Pr. (γ) adducit. — adducent Pr. DISTINCTIO XVI ET XVII. — QUÆSTIO I. superiorem rationem ; — dicendum quod verum est applicative. Quia enim Deus volebat Christum habere talem dolorem in carne, el talem tristitiam in corde, voluntas approbat hoc. Item. Si like passiones in nobis sunt (a) ita colligate quod tristitia in corde ascendit usque ad volun­ tatem, hoc provenit ex objecto, et non ex subjecto, nec ex eo quod sunt radicate in eadem anima. Unum­ quodque enim patitur sicut natum est pati ; et ideo, patiente sensu ab objecto, non est necesse pati volun­ tatem, ex hoc quod sensus patitur tali passione cx objecto. Quod idem est respectu partis superioris et inferioris : quia, patiente sensu, æstimativa com­ prehendit illud objectum ex quo patitur sensus, ut disconveniens, et causatur dolor in corde; et ulte­ rius, ratio apprehendit illud ut malum et ut discon­ veniens, et sequitur tristitia in voluntate. Et ex hoc patet quomodo dolor exterior in carne, et tristitia in corde el in voluntate, non sunt uniformes; immo, exsistente maximo dolore in sensu exteriori, potest esse minima vel nulla tristitia in corde vel volun­ tate, eo quod æstimativa apprehendit objectum illud ut conveniens, propter aliquam superiorem causam vel intentionem quam non percipit sensus; et ratio ulterius habere potest aliam intentionem, ratione (6) cujus non dolebit (γ) voluntas. Confirmatur. Quia dolor in sensu exteriori, non redundat in cor, causando in ipso dolorem, cum non sit qualitas activa ; nec migrando de subjecto in subjectum, scilicet de carne ad cor. Ex natura ergo objecti hoc provenit, non ex unitate subjecti, nec colligatione potentiarum. Modo, divina virtute, potest hoc fieri, quod, exsistente summo dolore in sensu, æstimativa non apprehendat objectum hujus doloris ut disconveniens, sed magis ut conveniens. Et similiter est de ratione. El ideo non erit tristitia in corde, nec in voluntate. El sic fuit in Christo, maxime quantum ad rationem ; quia ralio appre­ hendebat illud objectum ul conveniens, propter salu­ tem naluræ humanæ. Et ideo in voluntate Christi, in qua erat gaudium de fruitione, nulla fuit tristi­ tia. — Hæc Aureolus. § 3. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Argumenta Scoti. — Contra tertiam conclu­ sionem arguit Scotus(dist. 1G, q. 2), probando quod Christus nullam habuerit necessitatem moriendi, nec fuerit necesse corpus suum esse mortale· Primo. Quia speciale miraculum fuit, quod ejus corpus fuerit mortale, ex hoc quod pernovum mira­ culum impediebatur redundantia gloriæ animæ ad corpus; el, facto ilk> miraculo, corpus habuit neces- (a)iuni. — enent Pr. (C) ratione. — ratio Pr. (γ) dolebit. — dolebat Pr. 247 sitalem moriendi; quia nec gloria redundavit in ipsum, nec secundum corpus habuit justitiam ori­ ginalem praeservantem a corruptione. Confirmatur. Quia non habuit necessitatem mo­ riendi, nisi facto hoc miraculo, ut expresse dicit Augustinus, de Baptismo pannulorum. Secundo. Quia, si anima Christi fuisset sibi dimissa, ex quo fuit gloriosa, gloria animæ redundasset in corpus; el per consequens, in potestate anirnæ fuisset non mori ex aliqua passione. — Hæc Scotus. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. PONUNTUR RESPONSIONES § 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter­ tium articulum, respondendum est objectionibus supradictis. Et quidem Ad primum Scoti contra primam conclusionem, dicitur quod similitudo quæ ibi adducitur, non est ad propositum. Quia, in accidentaliter conjunctis, non oportet quod, si unum sit principium actionis, puta ars aedificatoria, quod reliquum sil principium gjusdem actionis, puta musica inhærens eidem sub­ jecto cui et ædificatoria : quia diversarum formarum activarum specie differentium, diversae sunt actio­ nes ; et ideo non oportet quod qui aedificat secundum unam, ædificel secundum aliam; quia talis actio competit uni illarum ul distinguitur ab alia. Secus autem de passione aut mutatione quæ convenit uni illarum ut unitur alteri, scilicet ratione subjecti in quo sunt : tunc enim qui tali passione patitur secun­ dum ædificaloriam, patitur secundum musicam (x), et secundum omnia accidentia communicantia idem subjectum. Sic autem est in proposito nostro : quia passio corporalis doloris non attribuitur rationi superiori animæ Christi, nisi ratione subjecti; quo mutato et (6) patiente, necesse est mutari et pati quæcumque sunt in eo, potissime accidentia (γ) ejus naturalia, cujusmodi sunt potenliæ animæ, quæ immediate inhærenl essentiæ animæ. El pro hac solutione faciunt mulla dicta in probatione primae conclusionis. Ulterius sanctus Thomas, 3. Senten­ tiarum, dist. 15, q. 2, art. 3, q11 2, arguit sic (arg. 2) : < Intellectus nullius partis corporis est actus. Sed dolor passionis non est iu anima, nisi ex conjunctione ad corpus. Ergo in parte intellectiva non fuit dolor passionis. » Ecce argumentum. Sequi­ tur responsio : < Intellectus, inquit, dupliciter niuiÎ4-am. — mutatam Pr. (β) et. — Otn. Pr. (γ) accidentia. — accidenta Pr. (a) 248 I.IBHl III. SENTENTIAHÜM *spotr t considerari. Vel ut est quædam potentia; et illo; sed, moto vel patiente subjecto proprio el sic, quia potentia determinatur ad actum, et curn proximo, oportet moveri et pati omnia quæ insunt operatio intellectus non exerceatur mediante aliquo sibi ul proximo subjecto. Curn autem dicitur, Anima Christi dolet secundum superiorem ratio· organo corporali, ideo dicitur quod intellectus nul­ lius partis corporis est actus. Vel potest considerari nem, non denotatur quod superior ratio aliquid inquantum hæc potentia radicatur in essentia animæ; agat, nec quod sil principium agendi vel patiendi, et sic, cum anima secundum essentiam suam sit sed quod passio Corporalis Christi, mediante essen­ forma corporis, isto modo intellectus et omnes tia animæ, aliqualiter pertingit ad rationem supe­ animæ vires sunt actus corporis; et per accidens, riorem, sicut et ad alias potentias. Secus est cum ad passionem corporis, patiuntur dupliciter : tum dicitur, Anima intelligit per voluntatem vel secun­ ex online rationis ad essentiam animæ; tum ex dum voluntatem, quia per hoc denotatur quod ordine intellectus ad alias potentias quæ operantur voluntas est principium intelligendi. per organum corporale, ex quarum impedimento Ad secundum principale dicitur quod animæ, ul accidit impedimentum in operatione intellectus, distinguitur et pnescindil a potentiis suis, non con­ sicut palet in phreneticis. n — Hæc ille. — Item, venit dolero, secundum completam rationem dolo­ dc Veritate, q. 26, art. 9, sic dicit : α Duplex est ris, scilicet quod lædatur el percipiat læsionem. passio, qua anima patitur per accidens. Una corpo­ Potest tamen sibi competere dolor, inquantum est ralis, quæ incipit a corpore, el terminatur ad ani­ passio læsiva. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 15, mam secundum quod est corpori unita. Alia vero est ' art. 4, sic dicil : α Animam in corporo constitutam, passio animalis, quæ causatur ex hoc quod anima I contingit pali dupliciter : uno modo, passione cor­ aliquid apprehendit, ex quo appetitus movetur, porali; alio modo, |>assione animali. Passione qui­ cujus motum sequitur quædam transmutatio corpo­ dem corporali patitur, per corjwris læsionem. Cum ralis. Loquendo ergo de prima passione, ad quam enim anima sil forma corporis, consequens est quod pertinet dolor, secundum Augustinum (14. de Civit. unum sil esse animæ el corjxnis; el ideo, corpore Dei, cap. 7), sic dicendum est, quod dolor passio­ perturbato per aliquam passionem corpoream, nis Christi quodammodo fuit in superiori ratione necesse esi quod anima per accidens perturbetur, ipsius, et quodammodo non. Sunt enim duo in scilicet quantum ad esse quod habet in corpore, dolore : scilicet læsio, et læsionis ex peri mentalis etc. » — Hæc ille. — Item, de Veritate, q. 26, perceptio. Læsio quidem principaliter est in corpore, ari. 2, dicit sic : « Dupliciter passio corporis attri­ sed consequenter in anima inquantum corpori uni­ buitur animæ per accidens. Uno modo, ita quod tur. Unitur autem anima corpori, secundum suam passio incipiat in corpore, et terminetur in anima, essentiam. In essentia vero animæ omnes potentiæ secundum quod unitur corpori ut forma ; et hæc est radicantur. Et, secundum hoc, illa læsio ad ani­ quædam |>assio corporalis : sicut cum læditur cor­ mam el ad omnes partes ejus in Christo perlinebat, pus, debilitatur unio corporis cum anima; et sic, etiam ad rationem superiorem, secundum quod in per accidens, ipsa anima patitur, qu©, secundum essentia animæ fundatur. Experimentalis vero per­ suum esse, corpori unitur. Alio modo, ita quoq ceptio læsionis ad solum sensum (x) tactus perlinet. incipiat ab anima, inquantum est corporis molor, IxMjuendo vero de passione animali, in illa sola et terminetur in corpus; et hæc dicitur passio ani­ parte anima· potest esse tristitia, quæ est proprie malis : sicut palet in ira, el timore, el aliis hujus­ passio animalis, ex cujus objecto, per ejus (6) modi (x); nam hujusmodi peraguntur per appre­ apprehensionem el appetitum, tristitia contingit. hensionem ct appetitum anima·, ad qua· sequitur Ex objecto autem superioris rationis, in anima corpris transmutatio ; sicul transmutatio mobilis Christi, nulla ratio tristitiae accidere poterat, sci­ sequitur ex operatione motoris, secundum omnem licet ex parte ælernorum, quibus perfecte frueba- modum quo mobile disponitur ad obediendum tur. El ideo tristitia animalis in superiori ratione motioni motoris; el sic, corpore transmutato per animæ Christi esse non potuit. Patiebatur ergo aliquam allcralionem, etiam ipsa anima pati dici­ superior ratio, in Christo, dolore corporali, secun­ tur per accidens. » — Hæc ille. — Ex quibus palet dum quod in essentia animæ radicatur; non autem quomodo anima, ut priecedit suas potentias, |>olest patiebatur tristitia animali, secundum quod per pali et dolero per accidens. Ex quo ulterius patet actum proprium ad ælerna conspicienda converte­ quod, si passio corporis kesiva non attingit per se, batur. a — Hæc ille. >ed per accidens, essentiam animæ, mullo minus Ad confirmationem, negatur consequentia. Nec attingit de perse potentias animæ abstractas, scili­ similitudo valet, ut dictum est. Quia non oportet cet intellectum et voluntatem ; cum non conveniat quod, agente subjecto, agant omnia quæ sunt in eis. nisi mediante essentia animæ. — Cum autem dicit arguens ulterius, quod anima, ut est actus (a) irntuni. — tentui Pr. (ύ) rjut. — · ujut Pr. (i) hujusmodi, — hujus Pr. h ISTI ΝΟΤΙΟ XVI ET XVII. — QUÆSTIO I. primus, est eadem in superiori et inferiuri, etc.; — dicitur quod nos non attribuimus dolorem superiori rationi in Christo, isto modo quod dolor, qui esi in inferiori ratione, mediante anima, redundet in superiorem rationem : quia (alis dolor, tristitia est animalis; et talem non ponimus in superiori ratione. Sed dicimus quod læsio corporis, mediante essentia animæ, aliqualiter attingit superiorem rationem, mullum mediate, el de per accidens (x), ut patet ex dictis. Ad tertium dicendum est quod separatio animæ Christi a proprio corpore, potest considerari dupli­ citer. Uno modo, in sua causa. vel prout est in fieri, quia scilicet corpus indisponilur ad unionem ejus cum anima per vulnera el flagella el alias passiones corporales; el sic ista separatio erat dolorosa ipsi essentia· animæ, modo superius expresso. Alio modo, potest considerari ut in facto esse, quando scilicet anima fuit separata a corpore ; el isto modo non fuil dolorosa animæ, quæ, in instanti separationis, fuit effecta simpliciter impassibilis. Cujus ratio est : quia, sicut dicit læatus Thomas, dc Veritate, q.26, ari. 2, α accipiendo proprie passionem, impossibile est aliquod incorporeum pali. Id autem quoti per se patitur, passione proprie accepta, corpus est. Si ergo passio (€) proprie dicta, aliquomodo ad animam pertineat, hoc (γ) erit secundum quod unitur cor­ pori, ct ita per accidens, etc. d — Hæc ille. — Item, 3. Sentent., dist. 15, q. 2, art. 1, in solu­ tione tertia? qüæsliunculæ, dicit sic : u Anima Chri­ sti media fuit inter divinitatem ct carnem. Et quia beatitudo inerat illi animæ ex divinitate, corpus autem ejus erat passibile, ideo possibilitas inerat illi animæ ex parte illa qua conjungebatur corpori, beatitudo autem ex parte illa quo conjungebatur divinitati. Conjungitur autem corpori dupliciter : sci­ licet secundum essentiam, inquantum est forma ejus; el secundum potentias, etc. > Ex quibus patet quod non oportet animam Christi dolere in instanti separationis; quia tunc non erat conjuncta corpori, ex qua conjunctione patiebatur. II. Ad argumenta Aureoli (o). — Ad primum Aureoli contra eamdeni conclusionem, negatur minor : quia recta ratio dictabat Christum debere tristari de eo qupd est per se molestum (c), cujusmodi erat amissio vitio corporalis; potissime, qùia talis tristitia nobis utilis erat. De hoc sanctus Tho­ mas, 3. Sententiam in, dist. 15, q. 2, art. 3,q'“2, per art ideas. — de per sc a cautu Pr. (iî) jxuu’o. — /liiiiioiu? Pr. (γ) nun. — Ad. Pr. (i) Hæc argumenta, articulo precedent i. 2. leguntur. Auctor vero nunc ad ea rcepondet, quia, licet contra srcund.irn, tamen directius contra primam conclusionem ponun­ tur. (i) nio/ertum. — manifestum Pr. (λ) (/<· 2·9 in solutione quinti argumenti, sic dicit : « Fruitio divinitatis, el gaudium consequens, erat in superiori parte rationis, in ordine ad suum objectum. Dolor autem non perveniebat ad superiorem rationem, nisi secundum quod fundatur in essentia animæ. Sed in ratione inferiori, el in sensualitate, el in sensu erat tristitia vel dolor, etiam sec undum cnmparationem ad objecta, inquantum secundum has potentias dolebat de pœna corporis et aliis hujus­ modi. Qui tamen dolor erat quodammodo materia gaudii fruitionis, inquantum illud gaudium m*exten­ dit ad omnia quæ apprehenduntur ut Deo placita, etc. > — Hæc ille. — Simile dicil, 3 p., q. 46, art. 7, in solutione quarti ; ct multis aliis locis. Et tunc ad prolationem minoris jam negalæ, dici­ tur quod voluntas Christi, ul ratio, sequebatur con­ siderationem passionis el mortis et doloris sensibilis Christi col lath am, qua apprehenditur ut volita a Deo, et ut utilis humano generi; el ideo non trista­ batur, nec dolebat de pradiclis. Sed voluntas, ul natura, non sequel ja tu r talem collativam apprehen­ sionem, sed solum absolutam considerationem pas­ sionis el mortis secundum se; et ideu poterat recte tristari. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 18, art. 5, in solutione primi, sic dicit : « Christus volebat ul voluntas Patris impleretur : non autem secundum voluntatem sensualitatis, cujus motus non se exten­ dit usque ad voluntatem Dei; neque per volunta­ tem quæ consideratur |>er modum naturæ, quæ fertur in aliqua objecta absolute considerata, ct non in ordine ad divinam voluntatem. » — Hæc ille. — Hem. ibidem, in solutione secundi, sic dicit : < Con­ form itas voluntatis humanæad voluntatem divinam, attenditur secundum voluntatem rationis; secun­ dum quam etiam voluntates amicorum concordant, inquantum scilicet ratio considerat aliquod (-x) volitum in online ad voluntatem amici. > — Hæc ille. — Simile dicil, 3. Sententiarum, dist. 17, q. 1, art. 2, qb 1. in responsione primi, ubi sic dicit : « Con form i tas quæ est in volito, non facit rectitudi­ nem voluntatis : quia aliquis potest peccare, volendo illud volitum quod Deus vult; et mereri, in hoc <|uod non vult id quod Deus vult. Sed (β) rectitudo voluntatis causatur ex conformilale in modo vo­ lendi (γ). ut scilicet velit ex charitate sicut Deus vult; el iterum ex causa finali, ul propter idem (o) velit ; el iterum ex (t) causa efficiente, ul scilicet velit id quod Deus vult eum velle. > — llæc ille. Ulterius, cum arguens glossat dicta sanctorum el doctorum asserentium dolorem passionis accendisse usque ad rationem, etc., — glossa sua nulla est : quia eodem modo |>osset dici quod ille dolor ascen- (x) aliquod. — ad Pr. 16 Srd. — Oin. Pr, (γ) volendi. — i-iwatuh J'r. (<5) idem. — Deum Pr. (?) ex. — m Pr. Î50 LIBRI UL SENTENTIARUM dit usque .nd divinitatem, scilicet applicative vel approbative; quod nullus dicit, nec dicem fas est. Ad secundum principale dicitur primo, quod passiones animales non diffunduntur necessario, nec ascendunt ab inferioribus viribus ad superiora. Secus est de passionibus corporalibus. El ideoarguens non vadit ad mentem sancti Thomæ. Ideo tota sua deductio non valet : quia, sicut sæpe dictum est, læsio corporis redundat in animam sibi unitam necessario, liret ,»er accidens, et læsio animæ redun­ dat in omnes ejus potentias. Dicitur secundo, quod difficile est quin vires infe­ riores aliqualiter influant superioribus, et econtra, in puro viatore, etiam quoad passiones animales. De hoc sanctus Thomas, dc Veritate, q. 26, art. 10, sic dicit : < Secundum ordinem naturæ, propter colhganliam virium animæ in una essentia, et animæ et corporis in uno esse compositi, vires supe­ * riore el inferiores, el corpus et anima, in se invi­ cem influunt vel effluunt quod in aliquo eorum superabundat. El inde est quod apprehensione animæ immutatur corpus secundum calorem el frigus; et quandoque etiam usque ad sanitatem et aegritudi­ nem, et usque ad mortem ; contingit enim aliquem ex gaudio, vel tristitia, vel amore, mortem incur­ rere. El indo est quod ex ipsa gloria animæ lit redun­ dantia in corpus glorificandum, ul patet ex auctori­ tate Augustini (e). Et similiter, est e converso, quod transmutatio corporis in animam redundat : anima enim conjuncta corpori, ejus complexiones imitatur, secundum amentiam, vel docilitatem, et alia hujus­ modi, ut dicitur in libro Sex principiorum (cap. dc Quando). Similiter, ex viribus superioribus fit redundantia in inferiores : ut cum ad motum volun­ tatis intensum, sequitur passio in sensuali appetitu; et ex intensa contemplatione, retrahuntur vel impe­ diuntur vires animales a suis actibus. Et e converso, ex \ iribus inferioribus fit redundantia in superiores : ul cum ex vehementia passionum in sensuali appe­ titu exsistentium, obtenebratur ratio, ut judicet quasi simpliciter bonum, illud circa quod homo per passionem afficitur. In Christo autem secus fuit : nam, propter virtutem divinam Verbi, ejus (G) voluntati subjectus erat ordo naturæ ; unde poterat hoc contingere, ut non fleret prædicla redundantia, sive ex anima ad corpus vel econtra, sive ex superioribus viribus in inferiores vel e converso, virtute Verbi illud faciente, ul comprobaretur veritas * humana nature, quantum ad singulas partes ejus, (j) In Epulnla ad Diodorum dicit Augustinos : Tam po­ tenti enim natura Deui ferit animam, ut ex ejus ptenitnma beatdudine, ça * in fine temporum lanrtii promitti­ tur, redundet etiam m inferiorem naturam, quod eit corpus, non beatitudo, qutr fruentis et intelligente cit propria, ted plenitudo ïamtafù, id est, inrorruphoni» rigor (i) ejus. — cujus Pr. ut decenter impleretur, quantum ad omnia, nostra reparationis mysterium. Unde dicit Damascenus (do Fid. orth.), in tertio libro (cap. 15) : Moveba­ tur secundum consequentiam naturæ, Verbo volente, ct permittente dispensative pati et ope­ rari quxeumque propria, ut per opera (a) creda­ tur naturæ veritas. Sic ergo patet quoti, cum in ratione superiori esset summum gaudium, inquanlum per hujusmodi operationem anima Deo (rueba­ tur, ipsum gaudium in ratione superiori persiste­ bat, et non derivabatur ad inferiores vires animæ, neque ad corpus; alias neque dolor nec passio in eo esse potuisset. El sic etiam effectus fruitionis non pervenit ad essentiam animæ, inquantum est forma corporis, neque inquantum est radix inferiorum virium ; sic enim et ad corpus el ad inferiores vires pervenisset, ul accidit in beatis post resurrectionem. Similiter, dolor qui erat ex læsione corporis in ipso corpore el essentia animæ, secundum quod est forma corporis, ct inferioribus viribus, non poterat perve­ nire ad superiorem rationem, secundum quod per actum suum in Deo convertitur, ut per hoc (6) ipsa conversio aliquatenus impediretur. Relinquitur ergo quod superiorem rationem attingebat ipse dolor, inquantum in essentia animæ radicatur; el erat ibi gaudium summum, inquantum per suum actum Deo fruebalur. Et sic ipsum gaudium conveniebat superiori rationi perse, quia per actum proprium; dolor autem quasi per accidens, quia ratione essenliæanimæ, in qua fundabatur. ι> — Hæc ille. — Ex quibus palet quomodo passiones corporales, vel ani­ males, in partibus animæ colligantur. Dicitur tertio, quod, concesso quod ex contrariis apprehensionibus el considerationibus esset possi­ bile appetitum sensitivum tristari de aliquo objecto, et voluntatem rationalem non tristari sed gaudere de illo, non lamen sic fuit in Christo, quantum ad propositum refert : quia ratio inferior Christi, con­ siderata non ut ratio, sed ul natura, apprehendebat passionem et mortem corporis, et amissionem vit® corporalis, esse in se horribilem, et nocivam, et magnum malum, et fugibilem ; el conformiler huic rationi, voluntas ejus, ut natura, de hoc tristaba­ tur, ut patet ex sæpe dictis ; et ideo non solum sen­ sualitas ejus, immo voluntas naturalis, sequens simplicem rationis apprehensionem, sine collatione ad voluntatem Dei, aut ad finem redemptionis gene­ ris humani, contristabatur. Cum quo stat quod el ratio inferior, considerata ul ratio, apprehendebat passionem el mortem ut quid bonum ex ordine ad linem; el voluntas, considerata similiter ul ratio conformis illi apprehensioni, gaudebat, ul jiost latius dicetur. Ad confirmationem, dicitur quod redundantia (а) opera. — omnia Tr. (б) hoc. — hier Pr. DISTINCTIO XVI ET XVII. — QÜÆSTIO I. appetitus sensitivi in voluntatem rationis, non est intelligenda primis duobus modis ibidem tactis, sed tertio modo, prout explicat sanctus Thomas, 1 * 2 *, q. 9, art. 2, sic dicens (x) : « Illud quod apprehen­ ditur sub ratione boni et convenientis, movet volun­ tatem per modum objecti. Quod autem aliquid videatur bonum el conveniens, ex duobus contingit, scilicet ex conditione ejus quod proponitur, et ejus cui proponitur : conveniens enim, secundum rela­ tionem dicitur; unde ex utroque extremorum depen­ det. Et inde est quod gustus diversimode dispositus, non eodem modo accipit aliquid ut conveniens, et ut non conveniens. Unde Philosophus dicit, 3. Ethi­ corum (cap. 5) : Qualis unusquisque estt talis finis videtur ei. Manifestum est autem quod secun­ dum passionem appetitus sensitivi immutatur homo ad aliquam dispositionem. Unde, secundum quod homo est in aliqua passione, videtur sibi aliquid conveniens, quod non videtur exsistenti extra pas­ sionem; sicut irato videtur aliquid bonum, quod non videtur quieto. Et per hunc modum, ex parte objecti, appetitus sensitivus movet voluntatem, b — Hæc ille. Dicitur secundo, quod est (G) verisimile quod in Christo appetitus sensitivus non movebat volunta­ tem aut rationem, sed econtra; quia nullus motus insurgebat in appetitu sensitivo Christi, nisi secun­ dum dictamen rationis et voluntatis. De hoc beatus Thomas, 3 p., q. 15, art. 4, sic dicit : < Passiones appetitus sensitivi aliter fuerunt in Christo quam in nobis, quantum ad tria. Primo quidem, quantum ad objectum : quia in nobis plerumque hujusmodi passiones feruntur ad illicita; quod non fuit in Christo. Secundo, quantum ad principium : quia hujusmodi passiones in nobis frequenter praeveniunt judicium rationis ; sed in Christo omnes motus appe­ titus sensitivi sequebantur judicium rationis. Dicit enim Augustinus, 14. de Civitate Dei (cap. 9), quod hos motus, certissima! dispensationis gratia, ita, cum voluit, Christus suscepit animo humano, sicut, cum voluit, factus est homo. Tertio, quan­ tum ad effectum : quia in nobis quandoque hujus­ modi motus non sistunt in appetitu sensitivo, sed trahunt rationem; quod in Christo non fuit; quia motus naturaliter humanæ carni convenientes, sic ex ejus dispositione in appetitu sensitivo manebant, quod ratio ex his nullo modo impediebatur facere quæ conveniebant. Unde Hieronymus dicit, super Matthæum, quod Dominus noster, ut veritatem assumpti probaret hominis, vere quidem contri­ status est (γ); sed ne passio in animo illius domi­ naretur, per propassionem (o) dicitur quod ccepit contristari : ut passio perfecta intelligatur, quando animo, id est, rationi dominatur; propassio autem dicitur, quando (x) est inchoata in appetitu sensi­ tivo, sed ulterius non se extendit. > — Haec ille. Dicitur tertio,quod tristitia exsistens involuntate Christi, ut natura est, aliunde veniebat quam ex appetitu sensitivo, scilicet ex consideratione ratio­ nis. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 46, art 6, sic dicit : < In Christo patiente fuit verus dolor sensibi­ lis, qui causatur ex corporali nocivo; et dolor inte­ rior, qui causatur ex apprehensione alicujus nocivi, qui dicitur tristitia. Uterque autem dolor in Christo fuit maximus inter dolores praesentis vit®. Quod quidem contingit propter quatuor. Primo quidem, propter causas doloris. Nam doloris sensibilis causa fuit læsio corporalis; quæ acerbitatem habuit, tum propter general i talem passionis, tum ex genere passio· nis, etc. Doloris autem interioris causa fuit : primo quidem, omnia peccata generis humani, pro quibus satisfaciebat patiendo; secundo, specialiter casus Judæorum et aliorum in ejus morte delinquentium, et praecipue discipulorum, qui scandalum passi fuerant in passione Christi; tertio, amissio vite corporalis, quæ naturaliter est horribilis humanæ naturæ. Secundo, potest considerari magnitudo ex passione patientis. Nam, secundum corpus, erat optime complexionalus; et ideo maxime in eo viguit sensus tactus, ex cujus perceptione sequitur dolor. Anima etiam, secundum vires interiores, efficacis­ sime apprehendit omnes causas trislitiæ. Tertio, magnitudo doloris Christi patientis potest conside­ rari ex doloris puritate. Nam in aliis patientibus mitigatur tristitia interior, el dolor exterior, ex ali­ qua consideratione rationis, per quamdam deriva­ tionem seu redundantiam a viribus superioribus ad inferiores; quod in Christo patiente non fuit; uni­ cuique enim virium permisit agere quod est sibi proprium, sicut Damascenus dicit (de Fide orth.), libro 3, cap. 15 (6). Quarto, potest considerari magnitudo doloris Christi patientis (γ), ex hoc quod illa passio et dolor a Christo fuerunt voluntarie assumpta, propter finem liberationis hominum a peccato; el ideo tantam quantitatem doloris assum­ psit, quæ esset proportionate magnitudini fructus qui (o) inde sequebatur. > -· Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione quarti, dicit : < Vite corporalis Christi fuit tente dignitatis, et praecipuo propter divinitatem unitam, quod de ejus amissione per triduum Christus plus doluit quam alius homo de amissione vilæ suæ per quanlunicumque tempus, etc. > Ex quibus patet quod falsum assumit arguens, dicens quod, divina virtute, ratio Christi non apprê­ ta) quando. — quse Pr. (6) a ▼crbo sicut usque ad cap. 15, om. Pr. (γ) patientis. — Om. Pr. (£) fructus qui. — ejus quit Pr. (а) dicens. — dicit Pr. (б) est. — Om. Pr. (γ) propter propassionem. — Ad. Pr. (Î) per propassionem. — Om. Pr. Γ - - l-.l 251 LIBRI III. SKNTENTIAHUM 252 hendebai mortem nut passionem suam ut quoddam malum disconveniens. Hujus enim labitos patet ex prædictis· Quia ratio Christi apprehendebat mortem compositi, secundum rationes omnes quibus cogno­ scibilis erat a creatura : tum quia divinitas permisit unicuique virium agere quod sibi proprium est, sive sint apprehensivæ, sive appetitivæ; tum quia, si Christus tantum dohiisset secundum appetitum sen­ sitivum, et non secundum intellectum, dolor suus non fuisset summus possibilis viatori. $ 2. — Ad ahgumenta contda secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — A<1 primum Scoti contra secundam conclusionem, dicitur quod funda­ tur in falso : scilicet quod judicium seu dictamen quo ratio inferior dictabat passionem Christi rs *e absolute nolendam, el judicium seu dictamen quo ratio superior dictabat eam esse volendam in ordine ad finem redemptionis humanæ, sint contrarii aut oppositi actus; et similiter actus volendi el nolendi eis correspondantes in voluntate, essent oppositi. Hujus enim oppositum ostendit sanctus Thomas, 3 p., <|. 18, art. 6, ubi sic dicit : u Contrarietas non potest esse, ni>i oppositio attendatur in eodem, et secundum idem. Si autem secundum diversa, el in diversis, exsistat diversitas, non sufficit hoc ad rationem contrarielalis, sicut nec ad rationem con­ *; tradictioni puta quod homo sit pulcher aut sanus secundum manus, et non secundum pedem. Ad hoc ergo quod sil contrarietas voluntatum in aliquo, requiritur primo, quod secundum idem attendatur diversitas voluntatum· Si enim unius voluntas sil de aliquo faciendo secundum (a) quamdam rationem universalem, et alterius voluntas sil de eodem non flendo secundum quamdam particularem rationem, non est omnino contrarietas voluntatum : puta si rex vult suspendi latronem propter bonum reipublicæ, el aliquis ejus consanguineus velit eum non suspendi propter amorem privatum, non erit contrarietas voluntatis; nisi forte se intanlum extendat voluntas boni privati, ut bonum publicum velit impedire ut conservetur bonum privatum ; tunc enim secundum idem attenderetur repugnantia voluntatum. Secundo autem requiritur ad contrarietalem voluntatis, quod sit circa eamdem volunta­ tem. Si enim homo vult unum secundum appeti­ tum intellectus, el aliud secundum appetitum sen­ sitivum, non est hic aliqua contrarietas; nisi forte appetitus sensitivus intanlum pnevaleal, quod vel immutet, vel saltem retardet appetitum intellectus vel rationis; sic enim jam ad ipsam voluntatem rationis perveniet aliquid de motu contrario appeti­ tus sensitivi. Sic igitur dicendum est quod, licet (,) Fcrunduni. — tuper Pr. voluntas naturalis et voluntas sensualitatis aliquid aliud voluerit quam divina voluntas et voluntas rationis ipsius, non tamen fuit ibi aliqua contrarie­ tas voluntatum. Primo quidem, quia neque volun­ tas ejus naturalis, neque voluntas sensualitatis repu­ diabat illam rationem secundum quam divina volun­ tas el voluntas rationis humanæ in Christo passio­ nem volebant : volebat enim voluntas absoluta in Christo salutem humani generis, sed ejus non erat velle hoc in ordine ad aliud; motus autem sensuali­ tatis ad hoc se extendere non valebat. Secundo, quia neque voluntas divina, neque voluntas rationis, in Christo, impediebatur aul retardabatur per volun­ tatem naturalem, aut per appetitum sensualitatis. Similiter autem nec e converso voluntas divina, vel voluntas rationis, in Christo, refugiebat aut retar­ dabat motum voluntatis naturalis humanæ, aut motum sensualitatis· Placebat enim Christo, secun­ dum voluntatem divinam, el secundum voluntatem rationis, ut (a) voluntas naturalis in ipso, et volun­ tas sensualitatis, secundum ordinem suæ naturæ moverentur. Unde palet quod in Christo nulla fuit repugnantia vel contrarietas voluntatum. » — Hæc ille,—Simile dicit, 3. Sententiarum, dist. 17,q. I, ari. 2, qu 3 : « Christus, inquit, secundum volun­ tatem rationis, diversa volebat. Non tamen uno modo; sed alterum absolute, alterum autem sub conditione ct imperfecte. El ideo non erat contrarielas in voluntate : quia contrarietas in actu vel habitu est ex contraria ratione objecti ; ratio autem secun­ dum quam unum contrariorum volebat voluntas ut ratio, el alterum volehit (6) ut natura, non habet conti arietatam : quod enim aliquid ex ordine ad finem bonitatem habeat, quod sine illo ordine in se malum esset, non habet aliquam repugnantiam, secundum quod in diversa feruntur voluntas ut ratio et voluntas ut natura. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione quarti : < Sicut, inquit, in Christo erat ratio determinata ad unum, quantum ad ultimum judicium ; ita et voluntas erat (γ) deter­ minata tantum (o) ad unum. quantum ad consen­ sum absolutum et ultimum. Tamen in ratione erat apprehensio diversarum ct contrariarum rationum circa eamdem rem diveraimôde consideratam. Et sic etiam erat de motu voluntatis, p — Hæc ille. — Hem, de Veritate, q. 26, art. 9, arguit sic (arg. 7) : « Eadem potentia est, ut ratio considerata, et (c) ut natura; diversa enim consideratio substantiam rei non variat. Si ergo ratio ut ratio aliquid volebat, el ut natura illud nolebat, eadem potentia simul et semel aliquid volebat et nolebat (ζ); quod est impos­ ta) ut. — quid Pr. (6) alterum volebat. — volun tat Pr. (γ} erat. — Om. Pr. (i) tantum. — Orn. Pr. (i) ut ratio nmnderata, et. — ratio ct coniidr.rata Pr. (ζ) a verbo eadem usque ad nolebat, om. Pr. DISTINCTIO XVI ET XVII. — QUÆSTIO I. 25.1 sibile. » Ecce argumentum. Sequitur resjtonsio : Ad tertium patet ex pr.i dictis. Concedimus enim « Non est enim, inquit, inconveniens ut eadem quod ojiposita non |Mj$suntdemondrari. Et ideo con­ potentia idem velit in ordine ad alterum, quod non ceditur quod ratio inferior, considerata ut ratio, non vult secundum se; quia potest esse quod illud quod syllugizabat oppositum illius quod superior ratio non est in se bonum, ex online ad alterum accipiat Christi demonstrabat; immo conveniebant in con­ quamdam bonitatem ; quamvis hoc non habeat clusion»·. Ratio vero inferior, considerata ut natura, locum in ratione superiori in Christo, respectu pas­ non syllogizabat ; sed apprehendebat jiaMonem et sionis corporis, ad quam non ordinatur nisi ut ad mortem Christi aI«solute, et in se malam et discon­ volitam. n — Ilice ille. — Ex quibus patet quod nec venientem naturæ, sine syllogismo, De hoc sanctus in ratione inferiori ipsius animæ Christi, nec in Thomas, 3. Sentent., dist. 17, q. 1, art. l,qb3, ejus voluntate, fuerunt simul (a) actus oppositi. in solutione primi, sic dicit : < Secundum Damasce­ Cum quo filat quod ratio inferior dictabat passionem num (de Fide orth., lib. 2, cap. 52), est Christi uno modo esse nolendam, et alio modo esse voluntas naturalis, quæ scilicet in modum natura· volendam; et conformiter voluntas ejus inferior, movetur in aliquid secundum bonitatem absolutam uno modo eam volebat, et alio modo eam nolcknl. iu ipso consideratam; autem est appetitus Sed videretur sanctus Thomas sibi in ista materia rationalis, qui scilicet motetur in aliquid bonum ex contradicere; nam in Scripto dicit quod voluntas [ online ad alterum. El hæc duo aliis nominibus a Christi absolute vol eluit passionem, et alibi dicit magistris dicuntur : voluntas ut natura (x), <4 quod absolute eam nolebat. — Sed sciendum quod voluntas ut ratio (6). Secundum quae tamen non non est contradictio. Quia, cum dicit quod voluntas diversificalur potentia voluntatis : quia ista diversi­ Christi nolebat (6) absolute jussionem Christi, intel­ tas e>t ex eo quod movemur in aliquid sine colla­ ligil quod nolebat eam absolutam ab ordine ad tione, vel cum collatione; conferre autem non e *t fmem : quia, ut absolvitur a tali online, malacst; per se voluntatis, sed rationis; unde ista divi-io sed colligata tali ordini, bona est et volenda. Cum voluntatis non est per essentialia ipsius, ms! per autem dicit quod volebat eam absolute, inlelligit accidentalia; el, propter hoc, non sunt diversæ quod volitio qua sic volebat, non erat solum condi- potenliæ, sed una. differens secundum respectum tionalis, sed pura et sine conditione, et erat ultima ejus ad appivhensionem præcedentcm, quæ potest et principalis volitio. Et eodem modo intelligendum esse sine collatione, vel cum collatione. » — Hacc est cum aliquando dicit quod ratio absolute dictabat ille. eam esse volendam, el quandoque dicit quod non Ulterius, dicitur quod, dato quod ratio inferior, dictabat eam esse absolute bonam : absolutio enim ut natura considerata, syllogizasset in Christo pas­ potest referri ad actum rationi" vel voluntatis, el sic sionem ejus, absolute consideratam, et sine ordine distinguitur contra condilionaliter ; potest etiam ad finem, esse malam et fugiendam; tamen ista referri ad objectum apprehensum vel votitum, et conclusio in nullo opponeretur conclusioni rationis tunc ly absolute distinguitur contra relative. Et sic superioris, nec conclusioni rationis inferioris consi­ non est contradictio ulla. derata? ut ratio est. Manifeste enim patet quod iste Ad secundum patet solutio per jam dicta. Conce­ duæ conclusiones nullo modo opponuntur, .4 non ditur enim quod principium rationis inferioris pra­ est volendum per se, 4 c *t volendum propter ctice, ut est ratio, est conclusio superioris rationis. aliud;similiter nec ista duæ, .4 est volendum cum El ideo argumentum concludit quod ratio sujverior, conditione, .4 est volendum sine conditione; sic cl ratio inferior, considerata ut ratio, omnino vole­ autem est de apprehensionibus rationis ut natura, bant passionem Christi, nec dissentiebant in obje­ et rationis ut ratio. Et de hoc sanctus Thomas, cto volito. Sed cum hoc stat quod ratio inferior, ut 3. Sententiarum, dist. 17, q. 1, art. 2, qu 1, sic natura, nolebat quod ipsamel volelial, considerata dicit : « Cum voluntas sequatur rationem, processus ut ratio. Cujus ratio est : quia ratio inferior, consi­ voluntatis projx>rtionatur processui rationis. Kalio derata ut natura, non est nata velle aut nolle ali- autem habet aliquod principium per se notum, ad quid in ordine ad finem, nec regulari a superiori quod resolvendo, reducit illud cujus cognitionem ratione; sed sequitur absolutam considerationem sui quærit. Et quando ad illud reducere jxrtuerit, habet objecti. Et de tali ratione loquendo, falsa est minor certitudinem de re» et sentential quod ita est. Sed hujus argumenti. Nec prokilio valet : quia ratio, ut antequam ad illud principium reducere possit, natura, non syllogizal, nec discurrit a principiis ad movetur aliquibus verisimilibus. Elsiquidem ratio­ conclusiones, nec a finibus ad ea quæ sunt ad fines; nibus (y) illis delineatur (o) tanquam certis, decipiet hoc, sive loquamur de ratione inferiori (γ) prout est cognitiva, sive prout est appetiliva. (а) pi. — Ad. Pr. (б) nolebat. — volebat Pr. (T) id ett. — Ad. Pr. (·>) natura. — ratio Pr. (C) ratia. — natura Pr. (γ) rationibus. — Om. Pr. (t) detineatur. — «/ttemiinctui * Pr. 254 LIBRI ΠΙ. SENTENTIARUM tur, et errai (a); si autem illis non detineatur, tunc habet opinionem unius partis, cum (6) formidine alterius. Finis autem, ut dicit Philosophus, 7. Ethi­ corum (cap. 8), se habet in voluntariis sicut prin­ cipium in speculativis. Unde quando voluntas redu­ cit aliquod consiliabile in finem in quo totaliter quiescit, sententialiter ac piat illud ; si autem redu­ cat in finem in quo non totaliter quiescit, trepidat inter utrumque. Sed si consideretur hoc quod est ad finem, sine ordine ad finem, movetur voluntas in ipsum secundum bonitatem vel malitiam quam absolute in eo inveniet. Sed quia voluntas non sistit in motu quem habet circa hujusmodi, cum non feratur in ipsum sicut in finem, ideo non sentential finaliter, secundum prodictum suum motum, de illo, quousque finis in quem ordinatur illud, consi­ deretur. Unde voluntas non simpliciter vult illud, sed vellet, si nihil repugnans inveniretur. Voluntas autem ut natura, movetur in aliquod absolute. Unde, si per rationem non ordinetur in aliquid aliud, acceptabit illud absolute, et erit illius tanquam finis; si autem ordinet in finem, non accepta­ bit aliquid absolute circa hoc, quousque perveniat ad considerationem finis; quod facit voluntas ut ratio. Patet igitur quod voluntas ut natura, imperfe­ cte vult aliquid, et sub conditione, nisi feratur in ipsum sicut in finem; sed eorum quæ ordinantur ad finem, habet voluntas ut ratio ultimum judicium, el perfectum (γ). — His visis, potest patere quali­ ter voluntas rationis, divinæ voluntati, in Christo, conformatur in volito. Quia voluntas ut natura, nunquam in Christo movebatur in aliquid sicut in finem, nisi secundum quod Deus vult. Et curn voluntas ut ratio, nunquam moveatur in aliquid nisi ex ratione finis, patet etiam quod voluntas ut ratio, conformabatur divinæ voluntati in volito. Sed voluntas ut natura, rnota in aliquid non sicut in finem (quod quidem non eodem modo se habet in bonitate ct rnalitia secundum se consideratum, et in ordine ad finem) non conformabatur divinæ voluntati in volito : quia sic Christus volebat non pati ; Deus autem eum mori volebat; mors autem secundum se mala erat, sed relata ad finem bona erat. Hoc autem non est perfecte velle aliquid, sed sub condi­ tione; unde et a Magistris vclleitas appellatur. Patet igitur quod, secundum voluntatem rationis, confor­ mabatur divinæ voluntati in volito, quantum ad omne quod absolute et (J) perfecte volebat; non autem quantum ad illud quod volebat imperfecte. Similiter etiam, nec voluntas sensualitatis confor­ mabatur divinæ voluntati in volito, in his quæ erant nociva naturæ; quia sensualitatis non est ordinare ad finem, ex quo illa'habebant quod essent bona — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo ratio ut natura,el ratio ut ratio, in Christo, non conclu­ debant opposita, nec contradictoria; sed habebant apprehensiones disparatas. Sed videtur beatus Thomas hic dicere quod volun­ tas ut natura, non simpliciter vult aliquid, sed quasi sub conditione et imperfecte; ex quo videtur sequi quod, in Christo, voluntas ut natura, non perfecte aut simpliciter volebat mortem Christi, nec volebat evasionem mortis, nisi imperfecte et sub conditione; et consequenter, non simpliciter dolebat de morte aut passione, sed tantum imperfecte; quod est contra praedicta. — Dicitur quod pro tanto dicit voluntatem, ut natura est, non velle aliquid perfecte, quia tale velle non est ultimum nec finale velle sui objecti, non autem ideo quia volilio talis sit imperfecta. Ad quartam palet responsio ex praedictis; quia fundatur in falso, sicut et omnia sua praecedentia argumenta. Supponit enim quod nos dicamus infe­ riorem rationem nullo modo voluisse passionem Christi, aut mortem ejus; quod longe est a posi­ tione nostra. Sed Lanium dicimus quod ratio infe­ rior. considerata ut natura, refugiebat passionem et mortem. El contra hoc nihil concludit argumentum suum : quia nec ratio, ut natura, dictat mortem esse sustinendam pro bono communi, sed hoc solum dictat ratio, ut ratio; nec voluntas, ut natura, con­ format se tali collationi, sed solum voluntas, ut ratio, sicut dictum fuit supra. Ad quintum dicitur primo, quod removere omnino timorem a Christo, tempore suæ passionis, erro­ neum est; quia contra illud Marci i-4 (v. 33) : Cœpit Jesus txdcre ct pavere. — Dicitur secundo, quod auctoritates sanctorum, quæ videntur sonare timorem in Christo non fuisse, exponenda? sunt illo modo quo sanctus Thomas exponit illud Proverbio­ rum 21) (v. 1), Justus confidens, absque terrore erit, 3 p., q. 15, ari. 7, in solutione primi, ubi sic dicit : < Justus dicitur absque terrore, secundum quod terror importat perfectam passionem averten­ tem hominem a bono, quod est rationis. Et sic timor non fuit in Christo, sed solum secundum pro­ passionem (6). Et ideo dicitur quod coepit Jesus (i) quamvù non in volito. — Om. Pr, (β) propauwncm. — passionem Pr. DISTINCTIO XVI ET XVII. — QUÆSTIO I. txdere ct pavere, quasi secundum propassionem, ut Hieronymus exponit. i> — Hæc ille. — Item, ibidem, arguit sic, in secundo loco ; « Hilarius, 10. de Trinitate, dicit : Interrogo eos qui hoc (a) exsistimant, an ratione subsistat (6), ut mori timuerit, qui ab Apostolis omnem mortis timo­ rem expellens, ad gloriam eos sit martyrii exhor· tatus. Non ergo in Christo rationale est ruisse timo­ rem. * Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Eo, inquit, modo Hilarius excludit a Christo timorem, <|uo excludit tristitiam : scilicet quoad necessitatem timendi. Sed tamen, ad comprobandam veritatem naturæ humanæ, voluntarie timorem assumpsit, sicut el tristitiam. u — Hæc ille. — Hem, in solu­ tione principali, sic dicit : c Sicut tristitia causatur ex apprehensione mali praesentis, ita etiam timor causatur ex apprehensione mali futuri. Apprehensio autem mali futuri, si omnimodam certitudinem habeat, non inducit timorem. Unde Philosophus dicit, 2. Rhcloricw (cap. 5), quod timor non est, nisi ubi est aliqua spes evadendi : nam quando nulla spes est evadendi, apprehenditur malum ut præsens; et sic magis causât tristitiam quam timo­ rem. Sic igitur timor potest considerari quantum ad duo. Uno modo, quantum ad hoc quod appetitus sensibilis naturaliter refugit corporis læsionem, et per tristitiam, si sit praesens, et per timorem, si sit futura; et hoc modo timor fuit in Christo, sicut et tristitia. Alio modo potest considerari secundum incertitudincm futuri eventus, sicut quando nocte timemus ex aliquo sonitu, ignorantes quid hoc sit ; et, quantum ad hoc, timor non fuit in Christo, ut dicit Damascenus (de Fid. orth.), tertio libro (cap. 23). b — Hæc ille. Ad sextum dicitur quod peccat multipliciter : — Primo quidem, quia supponit quod nos dicamus rationem inferiorem, in Christo, nullo modo voluisse passionem Christi, sed totaliter noluisse; ct quod, jxxst quamcumque apprehensionem rationis, volun­ tas, et ut natura, et ut ratio, refutaverit passio­ nem Christi. Sic enim arguens accipit ly absolute, id est, totaliter, et prout distinguitur contra (γ) conditionaliter, ct contra relative, el contra secun­ dum quid, et contra aliquo modo. Constat autem, ex prædictis, quod illa non fuit mens sancti Thomæ. — Secundo, deficit in hoc, quod putat tristitiam immediate sequentem apprehensionem intellectus aut rationis, dici passionem, vel propassionem ; quod falsum est : quia passio proprie dicta, est ($) in solo appetitu sensitivo, et sequitur apprehensionem virium sensitivarum, tanquam moventium proxi­ morum, non autem apprehensionem rationis imme­ diate, nisi apprehensio rationis causet apprehensio­ nem in viribus sensitivis, per quamdam redundan­ tiam, secundum quod ponit sanctus Thomas in plu­ ribus locis (1· 2 *, q. 77, et alibi). —Tertio, quia, dato quod per quamdam redundantiam, secundum quod ratio moveret appetitum sensitivum, tamen motus appetitus sensitivi non proprie dicitur passio, nisi distrahat rationem, et impediat eam, ut supe­ rius dictum fuit; quod in Christo nullatenus fuit. De modo autem quo passiones in Christo fuerunt, praeter illa quæ superius posita sunt, dicit læatus Thomas, de Veritate, q. 2Q, art. 8. < Passiones istæ, inquit, aliter sunt in peccatoribus, abler m justis, et perfectis et imperfectis, aliter in Christo homine, aliter in primo homine et beatis. In ange­ lis enim et Deo omnino non sunt; quia potentia appetiti va sensibilis non est in eis, cujus motus sunt istæ passiones. Ad dictorum autem evidentiam, sciendum est quod hujusmodi (a) affectiones animi quatuor differentiis distingui possunt; secundum quam distinctionem, magis vel minus proprie habent rationem passionis. Primo quidem, ex hoc quod aliquis afficitur passione animi per illud quod est contrarium vel nocivum, vel per illud quod est con­ veniens ct proficuum. Et magis salvatur ratio passio­ nis quando affectio sequitur ex nocivo, quam si sequatur ex proficuo; propter hoc quod passio importat quamdam transmutationem patientis a sua naturali dispositione in contrariam dispositionem. Et inde est quod dolor, et tristitia, et timor, et aliæ hujusmodi (6) passiones, quæ sunt respectu mali, halient rationem passionis magis quam gaudium, spes (γ), amor ct hujusmodi (o), quæ sunt respectu boni; quamvis in his etiam salvetur ratio jussionis, secundum quod cor per hujusmodi dilatatur, vel accenditur (c), vel qualitercumque disponitur aliter quam sil ejus communis disj>osilio ; unde etiam ex hujusmodi affectibus aliquem mori contingit. Secundo, ex hoc quod passio totaliter est ab extrinseco, vel est ab aliquo principio intrinseco. Magis tamen salvatur ratio passionis quando est ab extnnseco, quam quando est ab intrinseco. Ab extrinseco siquidem est, quando passio subito concitatur ex occursu alicujus convenientis vel nocivi; ab intrin­ seco autem, quando ex ipsa voluntate passiones ista * causantur; et tunc non sunt subitæ. cum sequun­ tur judicium rationis. Tertio, ex hoc quod aliquid totaliter transmutatur, vel non totaliter. Quod enim aliqualiter alteratur, et non totaliter transmutatur, non ita (ζ) proprie pati dicimus sicut illud quod tota­ liter in contrarium transmutatur : magis enim pro- hujusmodi. — hujus Pr. (β) hujusmodi. — htgus Pr. (γ) spes. — ipenei Pr. (Î) /mjuinioi/j, — hujus Pr. (tj accenditur. — attenditur Pr. (ζ) ita. — ista Pr. (ï) (j) eos qui hoc. — WU qui hic Pr. (6) subsistat. — subsistant Pr. (γ) contra. — consequentia Pr. (8) est. — Om. Pr. 255 256 ΕΙΒΠ1 ΠΙ. SENTENTIARUM prie dicimus hominem pati infirmitatem, si totum corpus ejus infirmetur, quam si morbus accidat in aliqua ejus parte tantum. Tunc nutem totaliter homo per hujusmodi affectus transmutatur, quando non solum sistunt in appetitu inferiori, sed trahunt ad se superiorem ; quando vero in solo appetitu infe­ riori sunt, tunc homo immutatur eis quasi secun­ dum partem. Unde sic dicuntur propassiones; primo autem modo, passiones. Quarto, per hoc quod trans­ mutatio est remissa vel intensa. Remisse enim transmutationes, minus proprie passiones nominan­ tur. Unde Damascenus (oni, sed etiam respectu mali. In beatis vero, et in homine in primo statu, et in Christo .secundum statum infirmitatis, hujusmodi passiones nunquam sunt (γ) subite, eo quod, pro­ pter perfectam obedientiam in eis virium inferiorum ad superiores, nullus motus exsurgit in appetitu inferiori, nisi secundum dictamen rationis. Unde dicit Damascenus (de Fid. orth.), lib. 3 (cap. 20) : Non prxccdebant in Domino voluntatem natura­ lia, sed sequebantur; volens enim esuriit, volens timuit. etc. Et similiter intelligendum est de beatis post resurrectionem, et de homine in primo statu. Sed hoc interat, quod in Christo non solum fuerunt passiones respectu boni, sed respectu mali (habebat enim corpus passibile; et ideo, ex imaginatione nocivi, naturaliter passio timoris, el tristitia, et hujusmodi (o), in eo esse |>olerant); sed in primo statu, et in beatis, non potest esse apprehensio ali­ cujus ut nocivi; et ideo in eis non est passio, nisi respectu l>oni, sicut amor, gaudium et hujusmodi; non autem tristitia, vel timor, aut ira, vel aliquid tale. Sic ergo concedimus veras passiones in Christo fuisse. Unde Augustinus dicit, 14. de Civitate Dei (cap. 0) Christus hos motus, certissima dispen­ sationis gratia, ita, cum voluit, suscepit animo (a) procedentes. — pn equrutes * Pr. (ft) ft frequentes. — frequenter Pr. (γ) sunt, — ri Pr. (j) hujusmodi. — hujus Pr. humano, sicut, cum voluit, factus est homo (a), d— Hæc ille. — Ex quibus patet quod principalis consequentia argumenti penitus nihil valet, scilicet ista : Tristitia in Christo sequebatur plenam deliberatio· nem rationis ; igitur fuit proprie passio, et non solum propassio. Sicut enim visum est, tales affectus minus proprie dicuntur passiones, quando sunt proscii, et deliberati, et (C) a ratione imperati; nec habent proprie rationem passionis, quando non pervertunt nec impediunt actum rationis, sed obediunt recte rationis imperio. § 3. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — Ad argumenta Scoti contra tertiam conclusionem, dicitur quod solum concludunt quod Christus non habuit absolutam necessitatem moriendi ex parte divinitatis, quia illa poterat corpus Christi ab omni passione corruptiva servare. Non autem concludunt (juin corpus Christi habuerit necessitatem moriendi, et absolutam, et ex suppositione finis, et ex coactione exterioris agentis. Nec similiter concludunt quin in Christo fuerit aliqualis necessitas moriendi ex parte animæ, dato quod sibi et suæ virtuti relinqueretur; sicut magis apparebit ex sequentibus. Quippe de hoc sanctus Thomas, 3. Sententiarum, dist. 16, q. 1, ari. 2, sic dicit : « Necessarium idem est quod impossibile non esse; unde necessitas excludit potentiam ad oppositum. Hæc autem potentia ad oppositum exclu­ ditur triplici ratione. Primo, ex hoc quod talis potentia repugnat naturo illius rei; sicut potentia deficiendi repugnat naturo divina *, et ideo dicimus Deum necessario æternum ; et hæc est necessitas absoluta. Secundo, quia talis potentia impeditur ex aliquo impediente; et sic est necessitas coactionis. Terlio, quia hex? cujus dicitur esse potentia, repu­ gnat fini intento; sicut non curari repugnat ei quod est sanari, unde dicimus quod non potest non (γ) curari, si debeat sanari ; et hoc est necessitas ex conditione finis. Necessitas autem patiendi, vel moriendi, dupli­ citer pote>t Christo attribui. Quia vel potest remo­ vere potentiam non moriendi a natura humana; et sic vero ei attribuitur : quia natura humana, quan­ tum ad statum suæ passibilitatis, in quo statu Christus eam assumpsit, non habet potentiam non moriendi ; unde in Christo, quantum ad naturam humanam, fuit moriendi necessitas. Item, potest removere potentiam non moriendi a Christo, ratione personæ; et sic falso ei attribuitur, quia virtus divi­ nitatis Christi re|>ellere poterat omne inducens mor­ tem vel passionem. Erat tamen in Christo necessitas patiendi, etiam ratione personæ, ex conditione finis, (a) homo. — Deus Pr. (ft) et. — Om. Pr. (γ) non. — Om. Pr. DISTINCTIO XVI. ET XVII. — QUÆST1O I. scilicet si genus humanum redimendo vellet liberare. I El ideo quidam dicunt Christum habuisse necessita­ tem patiendi, attendentes naturam humanam; qui­ dam vero dicunt ipsum non habuisse aliam necessi­ tatem, nisi ex conditione finis, attendentes perso­ nam divinam. Sed quia mors inest Christo ratione humanæ naturæ, ideo, sicut simpliciter concedimus quod mortuus est, ita simpliciter concedimus quod necessitatem moriendi habuerit, non solum ex causa finali,sed etiam necessitatem absolutam ut moreretur, etiamsi non occideretur, ul quidam dicunt; et, cum hoc, necessitatem coactionis habuit («), quantum ad mortem violentam quam sustinuit. i> —Dæc ille.— Ex quibus palet quod mens sua, in Scriptis, fuit quod Christus habuit necessitatem moriendi, non solum ex parte corporis, immo ex parte lotius natura humanæ; quia anima etiam, secundum eurn, ibi­ dem, habuit necessitatem patiendi, ex illa j»arte qua erat corpori conjungi bilis. Unde, dist. 15, q. 2, art. 1, q1» 3, in solutione tertii, sic dicit : α Anima Christi habuit utrumque statum : et viatoris, ct com prehenseris. Unde secundum aliquid fuit beata, et secundum aliquid non fuit beata. Ex illa enim parte qua nata est anima corpori conjungi, non erat beatificata; alias claritas gloriæ ex anima in corpus descendisset, sicut erit in aliis glorificatis; et ideo ex illa parte pati poterat, et habebat statum viatoris. Sed ex illa parte qua conjungebatur Verbo per frui­ tionem, erat glorifica ta, et halæbat statum comprehensoris. n — Hæc ille. — Item, dist. 16, q. 1, art. 3, dicit sic : « Cum, secundum legem et cur­ sum natura, mors Chrisli corpus consequeretur, dicendum est quod necessitas moriendi in Christo non subdebatur voluntati ejus humanæ, sed divinæ solum. » Item, q. 2, art. 2, in solutione tertii, loquensde claritate corporis Christi, quæ apparuit in transfiguratione, sic dicit : « Non potest esse quod claritas ista fuerit in corpore cx gloria animæ : quia anima Christi adhuc erat passibilis ex illo respectu quo est forma corporis; unde gloriam in corpus non transfundebat, n — Hæc illo. — Ex quibus patet, et mullis aliis dictis suis 3. Sententiarum, quod vide­ retur sensisse, quando pradicta scripsit, quod Chri­ stus habuit absolutam necessitatem moriendi, non solum ex parte corporis, verum etiam ex parte animæ; quia scilicet anima illa, cum non esset in se impassibilis, nec totaliter glorifica ta, non habebat potentiam nec virtutem proximam aut remotam praservandi proprium corpus a passione læsi va vel morte. Sed in tertia parte videtur mihi fuisse alterius opinionis, et declinasse ad hoc quod Christus habue­ rit necessitatem absolutam moriendi solum ex parte corporis, non autem ex parte animæ, nisi secun­ dum quid, quia scilicet anima habebat jxrtentiam, (a) habuit. — Om. Pr. 257 et remotam, et proximam, praservandi corpus pro­ prium a quacumque passione læsiva. Dico autem eam habuisse remotam potentiam ad hoc ; quia sci­ licet, cum esset beata quoad superiorem partem rationis, poterat influere incorruptibilitatem corpori, et impa.Sôibilitatem; sed impediebatur non solum per illud miraculum quod allegat arguens, verum etiam quia erat passibilis, et nondum beatificata, ex illa parte qua nata est corpori conjungi, ut sæpe dictum est ; potentia ergo illa fundata in beatitudine animæ, remola erat, et non sufficienter proxima ad influendum (a) corpori impossibilitatem. Dico ulte­ rius, ipsam habuisse potentiam proximam ad hoc : non quidem per aliquam potentiam naturalem, nec per aliquam qualitatem gratificam sibi inbærvntem j>er modum habitus; sed quia habebat virtutem instrumentaient, per modum passionis, ad coope­ randum virtuti et omnipotentiæ divinæ, per modum qui dictus est in precedent! quaestione, non solum respectu corporum ab ea Reparatorum, verum etiam resjiectu proprii corporis, ut esset passibile aut impassibile, gloriosum vel non gloriosum, dotatum aut non dotatum, et dotatum una dote sine reteris vel omnibus simul. Et quod ista fuerit mens ejus, apparet per illud quod dicit, 3 p., q. 45, art. 2, ubi sic dicit : < Cla­ ritas illa, quam Christus in transfiguratione assum­ psit, fuit claritas gloriæ, quantum ad essentiam, non tamen quantum ad modum essendi. Clantas enim cor|k)ris gloriosi derivatur ab animæ claritate, sicut dicit Augustinus in Epistola ad Dioscorunt. El similiter, claritas Christi corporis, in transfigu­ ratione, derivata est a divinitate ipsius, ut Dama­ scenus (liomilia in transfi^ur. Dom.) dicit, et a gloria anima * ejus. Quod enim a principio conce­ ptionis Christi gloria animæ non red undaret ad corpus, ex quadam dispensatione divina facium est, ut in corjjore passibili nostra redemptionis expleret mysteria. Non tamen ex hoc adempta (6) est potestas Christo derivandi gloriam animæ ad corpus. Et hoc idem fecit, quantum ad claritatem, in transfigura­ tione, aliter quam in corpore glorificato. Nam ad corpus glori ficatum redundat (γ) claritas ab anima, sicut quædam qualitas permanens, corpus afficiens; unde fulgere corporaliter, non est miraculosum in corpore glorificato; sed ad corpus Christi, in transfi­ guratione, derivata est claritas a divinitate et anima ejus, non per modum qualitatis immanentis et affi­ cientis ipsum corpus, sed per modum passionis transeuntis, sicut cum aer illuminatura sole; unde ille fulgor tunc in Christi corpore apparens, iniraculosus fuit, sicut et hoc ipsum quod ambulavit super undas maris. » — Hæc ille. — Ex quibus (i) influendum. — fluendum Pr. (6) adempta. — adepta Pr. (γ) redundat. — redundaret Pr. V. — Π 258 LIBRI UL SENTENTIARUM patet quod anima Christi beata habebat potentiam aliquam influendi et derivandi ad corpus claritatem et alias dotes, licet potentia illa esset remota, et ligata ad oppositum aliqualiter, ex divina dispensa­ tione, el propter alia superius dicta. Item, q. 14. art. 1, in solutione secundi, sic dicit : < Secundum naturalem habitudinem quæ est inter animam et corpus, ex gloria animæ redundat gloria ad corpus. Sed hæc naturalis habitudo in Christo subjacebat voluntati divinitatis ipsius : ex qua factum est ut beatitudo remaneret in anima, et non derivaretur ad corpus; sed caro pateretur quæ conveniunt naturæ passibili, secundum illud Dama­ sceni (de Fut. orth., lib. 3, cap. 15) dicentis quod beneplacito divinæ voluntatis, permittebatur carni pati ct operari f]Uæctimquc propria, b — Hæc ille. — Item, ibidem, art. 2 (arg. 3), arguit sic « Necessitas infertur ab aliquo potentiori. Sed nulla creatura est potentior anima Christi, ad quam pertinebat proprium corpus conservare. Ergo hujus­ modi defectus non fuerunt in Christo ex necessiate. b Et respondit : < Nihil, inquit, fuit jioteiitius quam anima Christi absolute. Nihil tamen pro­ hibet aliquid fuisse potentius quantum ad hunc effectum, sicut clavus ad perforandum. Et hoc dico, secundum quod anima Christi consideratur secun­ dum propriam naturam et virtutem, d — Hæc ille. — Ex quo habetur quod anima Christi, secundum propriam naturam el virtutem immanentem, non poterat præservnre corpus a perforatione, lanquam per potentiam et virtutem proximam, immanentem sibi ad modum habitus. Secus si consideremus potentiam ejus remotam, vel potentiam proximam inslrumentalern. Item, de Veritate, q. 26, art. 8, in solutione octavi, sic dicit : « Ex hoc ipso quod anima gtorificata est, secundum communem cursum, corpus ei unitum, gloriosum efficitur et impassibile laesioni. Unde dicit Augustinus, in Epistola ad Dioscorum : Tum potenti natura Deus fcc.it animam, ut ex ejus plenissima beatiludinc, quæ in fine temporis sanctis promittitur, redundet in inferiorem natu­ ram, quæ est corpus, non beatitudo, quæ fruenlis ct intelligent! * est propria, sed plenitudo sani­ tatis, id est, incorrupt ion is vigor. Sed Christus in sua potestate habens animam suam et corpus, pro­ pter virtutem divinitatis, ex quadam dispensatione, el habebat in anima beatitudinem, el in corpore possibilitatem, Verbo permittente utrique, corpori scilicet ct animse, id quod est proprium sibi. Unde singulare fuit in Christo, ut ex plenitudine beatitudinis animæ non redundaret gloria in corpus. » — Hæc ille. — Ex quibus habetur quod anima Christi beata, aliquam potentiam habebat ad influendum proprio corpori impossibilitatem ; et per consequens, quod Christus non habebat necessitatem moriendi ex parte animae simpliciter. Sed quod non influeret, hoc proveniebat ex duobus : primo quidem, ex divina dispensatione, qua anima illa partim erat beata et impassibilis, et partim non beata sed passi­ bilis; secundo, ex parle animæ, quæ, licet, iiiquantum erat instrumentum Dei, haberet virtutem inslrumentalern proximam ad corpus proprium præservandum ab omni hesiva (Missione, tamen, quia nondum erat plenissime beata, ex illa parte qua conjungibilis est corpori, ideo non habebat poten­ tiam immanentem proximam expeditam ad sic influendum. De hoc beatus Thomas, in de Veritate, q. 29, art. 6, in solutione quarti, sic dicit : « Gloria cor­ poris sequitur ex gloria animæ, quando anima est omnimodoglorificata, secundum ordinem ad Deum, et secundum ordinem ad corpus. Sic autem anima Christi non erat glorificata, scilicet ante resurrectio­ nem, sed solum in ordine ad Deum; secundum autem quod erat forma corporis, passibilis erat. » — Hæc ille. — Hem, 3. Sententiarum, dist. 18, q. 1. art. 4, q1* 2 : α Habitus, inquit, glori® tollit ab anima naturalem aptitudinem ad patiendum : quia per ipsum (x) anima perficitur non solum in potentiis, quantum ad actus personales, sed inquan­ tum est natura quædam; unde ex ipsa glorificata in corpus gloria transfunditur. Per habitum etiam glo­ ri® excluditur tristitia intellectivæ partis; et iterum possibilitas peccandi, per quam est possibilitas patiendi, ex divina justitia. Unde constat quod impossibilitas animæ ad gloriam pertinet ; et quod Christus gloriam animæ, inquantum est natura cor­ poris, non habuit a principiosuæconceptionis, quia corpus passibile fuit ; quamvis haberet animam glo­ riosam, quantum ad operationes quibus Deo finie­ batur. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod non erat miraculum, Christum, secundum corpus, esse passibilem; immo fuit miraculum, quod ex beatitudine animæ ejus redundaret claritas ad corpus in sua transfiguratione, prout dicit sanctus Thomas, ubi supra. Tamen miraculum erat, jam animam partim esse beatam, et partim esse passibilem; ex quo miraculo sequebatur, corpus sibi unitum, non recipere influxum impassibilitatis ab anima, et alia­ rum quatuor dolium. Et hoc sufficit ad dicta Scoti. • Ad rationem pro parte quœslionisnegativa, respon­ det sanctus Thomas, 3. Sententiarum, dist. 15, q. 2, ari. 3. q1· 2, in solutione quinti. Sic dicit : « Tristitia quæ erat in anima Christi, nullo modo erat contrari.a gaudio fruitionis. Quod palet ex tri­ bus. Primo, quia non inerant eidem secundum idem; sed vel erant in diversis potentiis, vel in eadem secundum diversam operationem. Secundo, quia non erant de eodem. Tertio, quia unum erat (a) ipsum. — ipiani Pr. DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTIO I. aliæ satisfactiones imperfecte fundentur. Ad hoc autem (a) quod satisfactio esset condigna, oportebat quod haberet virtutem infinitam : quia peccatum, pro quo fiebat satisfactio, infinitatem quamdam habebat ex tribus. Primo, ex infinitate divinæ majestatis, inquantum offensa fuerat per contemptum inobedientiæ : quanto enim major est in quem peccatur, tanto est gravior culpa. Secundo, ex bono quod per peccatum auferebatur, quod est infinitum, scilicet ipse Deus,cujus participatione homines fiunt beati (6). Tertio, ex ipsa natum, quæ corrupta erat; quæ infinitatem quamdam habebat, inquantum in ea possunt supposita in infinitum multiplicari. Actio autem pura creature non potest habere efficaciam infinitam. Et ideo nulla pura creatura poterat suffi­ cienter satisfactionem facere. > Item, 3 p., q. 1, ari. 2, in solutione secundi, sic dicit : « Aliqua satisfactio potest dici sufficiens dupli­ citer. Uno niodo, perfecte, quia est condigna per quamdam adæquationemad recompensationem culpæ commisse. Et sic hominis puri satisfactio sufficiens esse non potuit pro peccato. Tum (γ) quia tota natura humana erat per peccatum corrupta; nec bonum alicujus persons, vel plurium, poterat per æquiparantiam totius natura detrimentum recompensare. Tum etiam quia peccatum contra Deum commis­ sum, quamdam infinitatem habet ex infinitate divinæ majestatis : tanto enim offensa est gravior, quanto major est ille contra quem delinquitur. Unde pportuit, ad dignam satisfactionem, ut actio satisfa­ cientis haberet efficaciam infinitam, utpote Dei et hominis exsistens. Alio modo potest dici satisfactio sufficiens imperfecte, scilicet secundum acceptio­ nem ejus qui est ea contentus, quamvis non sit con­ digna. Et hoc modo satisfactio puri hominis est suf­ ficiens. Et quia omne imperfectum prasupponit aliquod perfectum, a quo sustentetur, inde est quod omnis puri hominis satisfactio efficaciam habet a satisfactione Christi. >— Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Perfecta et sufficiens et condigna satisfactio pro reparatione humanæ naturæ, non potuit fieri nisi peractionem * infinita dignitatis et efficacia», &xl nulla pura crea­ tura potest habere hujusmodi actionem. Igitur, etc. materia alterius; sicut accidit in pœnitente, qui dolet, et do dolore gaudet. » — H®C ille. Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Amen. DISTINCTIO XVIII, XIX ET XX. QUÆSTI0 UNICA. UTRUM ALIQUA PURA CREATURA POTUERIT SATISFA­ CERE PRO TOTA NATURA HUMANA COLLAPSA IN PRIMIS PARENTIBUS. decimamoctavam, decimamnonam et vigesimam distinctiones 3. Senten­ tiarum, quæritur : Utrum aliqua pura creatura potuerit satisfacere pro tota natura humana collapsa in primis parentibus. Et arguitur quod sic. Sicut enim pro peccato debetur satisfactio, ita pro beneficio debetur gratia­ rum actio. Sed sufficit Deo gratiarum actio quam homo potest reddere, etiamsi non sit suis beneficiis æqualis; quia, ut dicit Philosophus, 8. Ethicorum (cap. 14), secundum potentiam refamulans homo diis et patribus, videtur esse justus, quamvis ad æqualia non possit. Ergo videtur quod similiter suf­ ficiens satisfactio sit, id quod homo potest reddere ad expiandum peccatum. In oppositum arguitur : Quia nullus pro alio potest reddere quod pro seipso debet. Sed quaelibet creatura, totum quod est, Deo debet. Ergo nulla pura creatura potest pro alia sufficienter satisfacere. ikca In hac quæstione sunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod nulla pura creatura potuit sufficienter satisfacere pro tota natura humana. Hanc ponit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 20, q. 1, art. 2, ubi sic dicit : α Oportebat quod pro pec­ cato nature humanæ fieret digna satisfactio : tum quia aliter homo non restitueretur primæ dignitati ; tum quia conveniens est esse unum primum in genere satisfactionis perfectum, supra quod omnes 250 j Secunda conclusio est quod Christus, per suam actionem Interiorem, el passionem exteriorem, sufficienter ct condigno satisfecit pro tota natura humana collapsa. Hanc ponit sanctus Thomas in multis locis (5). Nam hire conclusio directe inferri potest ex praallegatis (s) autem. — cryo Pr. (6) beati. — boni Pr. (γ) pro peccato. Tum. — Om. Pr. (δ) locit. — Om. Pr. 2Ô0 LiniU III. SENTENTIAHU.M in precedent! conclusione : scilicet quod, quia actio ct passio Christi Dei et hominis erat infinite digni­ tatis el efficacia?, ideo satisfactio sua habebat suffi­ cientem efficaciam ad satisfaciendum pro tota natura humana collapsa, et pro omnibus in quibus erat ve! poterat esse hujusmodi natura lapsa ; «lato quod mul­ tiplicarentur in infinitum individua in humana spe­ cie, et sine quocumque finali termino. Dc hoc etiam loquitur (α), 3. Sentent., (list. 20, q. !, art. 3, ubi sic arguit (6) (arg. 2) : « Nihil cor­ porale est æquivalens rei spirituali. Sed vita Christi, quam |>er passionem dedit, fuit vita corporalis. Ergo non fuit sufficiens ad recompensandum vitam spiri­ tualem, qua? per peccatum amissa erat, n Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod vita Christi corporalis habebat quemdam infi­ nitum valorem ex divinitate conjuncta, inquantum non erat vita puri hominis, sed Dei el hominis; el ideo poterat esse sufficiens recompensatio vite spiri­ tualis, ct pnccipue ratione charitatis eximiæ ex qua offerebatur. > — Hæc ille. Eamdem sententiam ponit, 3 p., q. 48, art. 2, ubi arguit sic (arg. 3): < Satisfactio importât quam­ dam æqualitatem ad culpam, cum sit actus justitia?. Sed passio Christi non videtur esse aequalis omnibus peccatis generis humani : quia Christus non est passus secundum divinitatem, sed secundum carnem (γ), secundum illud I. Petri, 4 (v. i), Christo igitur in came passo; anima autem, in qua (δ) est pecca­ tum, polior est quam caro. Non ergo Christus sua passione satisfecit pro peccatis nostris. j> Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod dignitas corporis Christi non est æstimanda solum secundum corporis naturam, sed secundum personam assumentem, inquantum scilicet erat caro Dei, ex quo halæbat infinitam dignitatem, d — Hæc ille. — Item, in corpore articuli, sic dicit : < Ille proprie satisfecit pro offensa, qui (c) exhibet offenso illud quod coquo vel magis diligit quarn ode­ rit offensam. Christus autem, ex charitate et obedirntia patiendo, majus aliquid Deo exhibuit quam exigeret recompensatio offense totius humani gene­ ris. Primo quidem, propter magnitudinem charita­ tis, ex qua patiebatur. Secundo, propter dignitatem vitesuæ, quam pro satisfactione ponebat, quæ enil vita Dei et hominis. Tertio, propter general i ta tem passionis» el magnitudinem doloris assumpti. El ideo passio Christi non solum fuit sufficiens, sed etiam (ζ) superabundans satisfactio pro peccato totius generis humani, secundum illud ! Joannis, 2 (v. 2) : Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, (i) loquitur. — Om. Pr. (6) iic. — A<1. Pr. (7) carnem. — Immanitatem Pr. («Î) rum. — Adi Pr. t) qui. — rpix Pr. (ζ) e/iam. — Om. Pr. non pro nostris autem tantam, sed diam pro totius mundi. » — Hæc ille. Ex quibus palet ratio in forma : Quia scilicet ille sufficienter satisfacit pro offensa, qui exhibet, etc. Christus fuit hujusmodi (a). Igitur, etc. Tertia conclusio est quo — Hæc ille. Item, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, art. 6 (q,a 1), sic dicit : · Sicut, inquit, Damascenus dicit in tertio libro (de Fid. orth., cap. 15), caro Christi et anima erat quasi instrumentum divinitatis. Undo, quamvis esset alia operatio Dei et hominis, tamen operatio humana habebat in se vim divinitatis, sicut instru­ mentum agit in vi principalis agentis; el, propter hoc, dicit Damascenus (ibid.) quod ea quæ hominis sunt, supra hominem agebat. Ùnde et actio Christi meritoria, quamvis esset actio humana, tamen age­ bat in virtute divina ; et ideo potens erat supra totam naturam humanam. Quod non poterat esse de ope­ ratione alicujus puri hominis : quia homo singula­ ris,est minus dignusquam natura communis ; quia divinius est bonum gentis, quam bonurn unius hominis. El quia omnes homines sunt unus homo in natura communi, ul dicit Porphyrins (in Isagoge, rap. de Specie), inde est quod Christi meritum, quod ad naturam se extendebat, etiam od singulos se extendere poterat; et ita aliis (6) mereri potuit. > — Hæc ille. Ex quibus potest argui pro conclusione, sicut argutum est pro duabus pnecedentibus. — Primo, a priori, sic : Illud meritum quod est actio Dei et hominis, ct in quo humanitas est instrumentum, el divina persona principale agens, est infinitum in valore el dignitate. Sed sic est de merito Christi. Ergo, etc. — Secundo, sic, et a posteriori : Illud meritum quod potest se extendere ad infinita suppo­ sita natura» humanæ, si essent futura, est infinitum in valore et dignitate, aliquali infinitate, puta exten­ sive et materialiter. Sed sic est de merito Christi. Igitur, etc. — De hoc dicetur amplius in sequenti conclusione. 261 Hoc (a) autem fit per baptismum, et poenitentiam, et alia sacramenta, quæ halient virtutem ex passio ne Christi. * — Item, ibidem, in solutione quinti, sic dicit : < Per fidem etiam applicatur nobis passioChristi, ad percipiendum fructum (€) illius, secun­ dum illud Homan. 3 (v. 25) : Quem proposuit Deus propitiatorem, per fidem in sanguine ejus. Fides autem per quam a peccato mundamur, non est fides informis, qua· potest esse cum peccato, sed est fides formata per charitatem ; ul sic passio Christi applicetur non solum quantum ad intellectum, sed etiam quantum ad affectum. Et per hunc etiam modum peccata dimittuntur ex passione Christi. > — Hæc ille. Item, art. 3, in solutione primi, sic dicit : < Pas­ sio Christi sortitur suum effectum in illis in quibus applicatur per fidem et charitatem, et per (γ) fidei sacramenta. > — Item, in solutione secundi, sic dicit : < Ad hoc quoi consequamur effectum passio­ nis Christi, oportet nos ei configurari. Configura­ mur autem ei in baptismo (g) sacramentaliter, etc. > — Item, in solutione tertii, sic dicit : < Satisfactio Christi habet effectum in nobis, inquantum incor­ poramur ei, ut membra capiti. Membra autem opor­ tet esse capiti conformia. Et ideo, sicut Christus primo quidem habuit gratiam in anima cum possi­ bilitate coqioris, et per passionem ad immortalitatis gloriam pervenit, ita et nos, qui sumus membra ejus, per passionem ipsius liberamur quidem a ♦ reatu pœnæ : ita tamen quod primo recipimus in anima spiritum adoptionis filiorum, quo adseribiinur ad hæreditatem gloriæ immortalitatis, adhuc corpus passibile el mortale habentes; poslmodum vero, configurati passionibus et morti Christi, in gloriam immortalem perducimur, secundum illud Apostoli, Itoni. 8 (v. 17) : Si /ilii, ct hxredes; hxredes quidem Dei, cohxredcs autem Christi; si tamen compatimur, ut simul glorificemur. · — Hæc ille. Quarta conclusio cet quod meritum ct satisfactio Item, q, 19, art. 4, sic dicit : « In Christo non Christi non habet ultimatum efficientiam nisi In solum fuit gratia sicut in quodam homine singulari, Illis qui eidem uniuntur per fidem formatam et sed sicut in capite totius Ecclesiæ, cui omnes uniun­ sacramenta. tur, sicut capiti membra; ex quibus constituitur mystice una persona. Et exinde est quod meritum Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 49, art. I. Christi se extendit ad alios, inquantum sunt mem­ ubi sic arguit (arg. 4) : α Posita causa sufficienti, bra ejus; sicut etiam in uno homine, actio capitis nihil aliud requiritur ad effectum inducendum. Requiruntur autem, præter passionem Christi, alia aliqualiter jiertinet ad omnia membra ejus, quia non ad remissionem peccatorum, scilicet baptismus et solum sibi sentit, sed omnibus membris. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : poenitentia. Ergo videtur quod passio Christi non sit « Sicut peccatum Adæ non derivatur ad alios, nisi sufficiens causa remissionis peccatorum. » Ecceargu­ per carnalem generationem; sic nec meritum Chri­ mentum. Sequitur responsio : < Quia, inquit, passio Christi praecessit ut causa quædam universalis sti se extendit ad alios, nisi per spiritualem regeneremissionis peccatorum, necesse est quod singulis (3) lior. — /Z.rr Pr. adhibeatur ad deletionem propriorum peccatorum. (3) aeguivatrret bona. — valeret Itonum Pr. (C) aliis. — aliquis Pr. (C) frui tum. — finem Pr. (γ) per. — Om. Pr, ($) iHiplumo. — Verbo Pr. LIBRI HI. SENTENTIARUM 262 rationem, quæ fit in baptismo, per quern Christo incorporamur, secundum illud Galat. 3 (v. 27) : Omnes quotquot baptùati estis, Christum indui­ stis. Et hoc ipsum est graliæ, quod homini concedi­ tur regenerari in Christo. Et sic salus hominis est cx gratia. > — Hæc ille. Hem, 3. Sentent., dist. 19, q. 1, art. 1, in solu­ tione secundæ quæstiunculæ, sic dicit : « Ad hoc quod aliquid in alterum effectum inducere possit, duo requiruntur : unum scilicet ex parte ipsius, ul scilicet habeat virtutem sufficientem ad inducendum illum effectum ; alterum ex parte recipientis, ut sci­ licet sit dispositum ad suscipiendum (a) actionem agentis. Ex parte autem ipsius Christi, qui nobis meruit deletionem peccatorum, invenitur sufficien­ tia ad delendum omnia peccata nostra, ex duobus : scilicet ex actione, in qua meritum consistit, quæ agit in vi divina, eo quod est actio Dei el hominis; el ex hoc habet infinitam efficaciam in merendo : et iterum, ex eo quod passio abstulit, scilicet animam Deo unitam, quæ etiam habebat infinitum valorem, ex hoc quod est Deo unita; et ex hoc est infinita efficacia in satisfaciendo. Ex parte autem nostra, requiritur ut nos praeparemus ad effectum menti Christi in nobis suscipiendum (i), per fidem intelle­ ctus, et charitalem affectus, et per imitationem operis; quod quidem non contingit in omnibus. El ideo, quoad sufficientiam satisfactionis et meriti, omnia peccata per Christi passionem deleta sunt; non autem quantum ad efficientiam. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Omne susci­ piens effectum agentis ultimatum, oportet esse dispo­ situm ad suscipiendum illum ; aliter non posset sus­ cipere. Sed effectus ultimatus meriti et satisfactionis Christi, est adeptio gloriæ, purgatio (γ) a peccato (δ), gratiae consummatio, et ad gratiam introductio. Igi­ tur suscipientes hunc effectum, oportet ad hæc disponi. Hæc autem dispositio fit modis pradiclis. Igitur, etc. El in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusiones. Et qui­ dem, contra primam et omnes sequentes arguit Scolus (dist. 10, q. 1), probando quod Christi meritum nullo modo fuerit infinitum, nec ejus satisfactio; («) (6) (γ) (6) tuscipwndum. — sustinendum Pr. suscipiendum. —sustinendum Pr. purgatio. — purçatiunu Pr. et. - Ad. Pr. cujus oppositum dicit prima conclusio, et sequentes. El arguit Primo (a) sic. Accipio, inquit, bonum velle Chri­ sti, quo meruit et acceptavit passionem suam pro omnibus, quantum ad sufficientiam, secundum te; et quæro si bonum velle Christi erat tantum acce­ ptum, quantum persona Verbi. Et tunc, cum per­ sona Verbi sil infinita simpliciter, infinite fuit bo­ num velle ejus acceptum. Sed cum Deus non acceptet aliquid nisi quantum habet de acceptibilitate, ergo bonum velle illius natura, ratione suppositi, habuit infinitam rationem acceptabi lita lis. Et tunc, in acceptabililate, non esset differentia inter velle Verbi secundum se, el velle illius natura in Verbo; quia, ex parte acceptabilis, non erat major accepta­ bi litas. Ergo Verbum volendo bonum, circumscri­ pta natura assumpta, potuit mereri; quod est fal­ sum. Et ulterius sequitur quod Trinitas tantum diligeret velle natura assumptæ, sicut velle Verbi increatum ; quod nihil est dictu, quia hoc esset ponere creaturam habere tantam rationem diligibilitatis, sicut Verbum increatum. Item : Hujusmodi velle non plus est acceptum Deo quam sit bonum (6). Si igitur in infinitum fuit acceptatum (γ), et pro infinitis, tunc velle illud, cum relatione ad suppositum Verbi, fuit formaliter infinitum. Igitur per illud velle, cum tali respectu, anima Christi potuit ita perfecte frui Deo, sicut potuit Verbum suo proprio velle; quod nihil est dictu, nisi ponendo animam esse Verbum. Item : In per se principio illius velle, est finitas, si sumatur cum omnibus et quibuscumque respecti­ bus ad Verbum aut quodeuinque aliud. Ergo et illud velle fuit finitum formaliter, et limitatum ; et per consequens, finite acceptatum (δ). Item : Quia Verbum non habuit aliquam causalitalem super illud velle, quam non habuerit lota Trinitas. Et si detur quod habuit specialem efficien­ tiam (t) super illum actum, adhuc non sequitur quod sil actus formaliter infinitus, et infinite acce­ ptatus : quia actus sic infinitus non potest essentia­ liter (ζ) dependere ab aliquibus causis finitis in per­ fectione, cum causa infinita (η) coagenle. Dico autem quod non potest essentialiter dependere, ita quod creatum (0) habeat essentialem causal itatem super illum actum (t), el non accidentalem tantum, sicut (а) Primo· — Ora Pr. (б) sit bonum. — est Pr. (γ) acceptatum. — acceptivum Pr. (Î) acceptatum. — acceptivum Pr. (c) efficientiam. — efficaciam Pr. (ζ) non sequitur quod sit actui formaliter infinitus, et infinite acceptatus; quia artus nc infinitus non potest essentialiter. — actui formaliter infinitus, et infinite ac­ ceptandus, non potest lequaliter dico Pr. (η) cauxa infinita. — causali ta te Pr. (Q) c real tint. — causatum Pr. (t) super illum actum. — Om. Pr. DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTIO I. habuit natura assumpta super velle Verbi, ct (a) sicut albedo in artifice super ædificare (6). Item : Quia, esto adhuc quod Verbum specialiter egerit in actum aliter quam tota Trinitas, non tamen sequitur quod ille actus halieat unde infinite acce­ ptetur, ut secundum sufficientiam valeat pro infini­ tis redimendis (γ); sed sicut meritum fuit finitum (5) in se, ita secundum justitiam cornmutativam fuit finitum retributum (t). Ergo non meruit (ζ) infinitis personis secundum sufficientiam in acceptatione divina, sicut nec fuit infinite acceptatum (η), quia fuit in se finitum. — Hæc Scotus, in forma. § 2. — CONTHA SECUNDAM CONCLUSIONEM Argumenta Durandi. — Contra secundam con­ clusionem arguit Durandus (dist. 20, q. 2), quasi sequens principia Scoti, probando quod nec pura creatura potest Deo sufficienter satisfacere pro tota natura humana, nec etiam Christus secundum quod homo; et hoc(O), accipiendo condignam satisfactio­ nem secundum aequalitatem quantitatis ad culpam commissam : ita quod qui injuste alium offendit, si, cum displicentia (i) injurio * , offerat talem satisfa­ ctionem (x), injustus est offensus ab eo prius, si talem satisfactionem non recipiat, nec offensam remittat. Et arguit Primo sic. Non minus obligamur Deo ad satisfa­ ctionem delicti commissi contra ejus pncceptum, quam obligamur ad recompensationem ratione bene­ ficii accepti. Seul nullus potest reddere Deo aliquid condignum, secundum æqualitatem quantitatis, pro beneficiis ab ipso receptis, ut dicitur, 8. Ethicorum (cap. ult.). Et de se notum est : non enim reddi­ mus ei nisi quod ah eo accepimus, et semper aliquid remanet; et quædain, dum redduntur, melius nostra efficiuntur, quia magis cedunt nobis ad meritum. Ergo, consimiliter, nullus potest exhibere Deo satis­ factionem condignam, secundum æqualitatem (λ) quantitatis, pro peccatis commissis ab eo vel ab alio; et mullo minus pro peccato originali, quod est peccatum totius natura. Et si bime ponderetur causa hic assignata, ipsa non solum concludit quod pura creatura non possit hoc modo Deo satisfacere, sed etiam quod nec Christus, inquantum homo, 'el ratione humana? natura?. Quia Christus, inquantum 263 horno, non potuit Deo reddere æquivalens beneficiis ab ipso receptis quoad omnia dona natura, et gratiae unionis,et habitualis, et gloriæ fruitionis beatæ; quæ omnia ab instanti suæ conceptionis accepit a Deo. Et sic, sicut Christus, inquantum homo, non potuit pro seipso reddere æquivalens beneficiis a Deo rece­ ptis; iki similiter, si ipse potuisset peccare, et pec­ casset, non potuisset Deo satisfacere pro peccato suo, satisfactione condigna, modo prædicto. Et si non pro seipso, utique nec pro alio, et maxime pro omnibus; quia non minus requiritur ad satisfacien­ dum pro aliis quam pro seipso, cæteris panbus. Secundo arguit. Quia, propter peccatum mor­ ule, privatur homo juste gratia, et incurrit debi­ tum pœnæ æternæ. Sed gratia non recuperatur, nec recuperari potest, ex condigno, propter aliquod opus illius qui eam amisit; alioquin non esset gra­ tia. Nec pœna ætema recompensari potent in hac vita per aliquam pœnam sibi aequalem (s); sed gra­ tuito commutatur in contritione pœna ætema in temporalem. Ergo nullus potest condigne, et per æqualitatem (6), satisfacere in hac vita pro suo pec­ cato mortali, et mullo minus pro alieno, iU ut Deus sit injustus, si Ulem satisfactionem non acceptet, nec remittat pœnam culpæ debiUm. Tertio. Quia facilius potest homo satisfacere homini quam Deo (loquendo de satisfactione condi­ gna simpliciter); quia plus obligatur homo Deo I quam homini. Sed pro (γ) peccato pro quo aliquis I meretur mortem corporalem infligendam sibi a judice Reipublicæ, nullus potest satisfacere de con­ digno simpliciter. Ergo pro peccato pro quo quis meretur apud Deum mortem æternam, nullus potest satisfacere de condigno simpliciter. Minor probatur : quia nihil temporale quod habeat, potest æquivalere vitæ suæ; et ideo, si peccavit sic quod debeat vitam amittere, impossibile est ei reddere æquivalens vitæ suæ. Et si non potest homo condigne satisfacere Deo pro se, multo minus pro alio. а) et. — Om. Pr. б) adif'ware. — /rd i fica tio ne Pr. γ) redimendi . * — mioidu Pr. (Î) meritum fuit finitum. — ncccjfaiium fuit filium Pr. (c) fuit finitum retributum. — liM eut retributivum Pr. (ζ) pro infiniti» mundi * , ner, — Ad. Pr. (η) acceptatum. — acceptum in «e Pr. (!) hoc. — hic Pr. (i) ditplicrnlia. — duriplina Pr. (x) »ati *factionem. — offen *am Pr. I (λ) irqualitatem. — esientialitatcm Pr. § 3. — CONTHA QUARTAM CONCLUSIONEM Argumentum Scoti. — Contra quartam con­ clusionem arguit Scotus (dist. 19, q. i), probando quod Christus non solum meruit secundum effica­ ciam (o) gloriam dispositis ad recipiendum, immo etiam indispositis· Quia quærilur : utrum Christus meruerit tantum ut habentes gratiam, el quomodo­ cumque el undecumque (c) hoc esset, haberent gloriam ex merito Christi? Et si hoc solum meruit, tunc non meruit nobis primam gratiam, nec gratiam (x) rqualcm. — entialem c** Pr. (6) srqualitalem. —cwntialitatem Pr. (γ) pro. — de Pr. (o) efficaciam. — efficientiam Pr. (c) et quomodocumque ct undecumque. — qu odeumque LIBRI III. SENTENTIARUM 264 baptismalem in Novo Testamento, nec gratiam datam in sacrificiis vel in circumcisione antiquorum ; quod est falsum : quia unde veniret illa nobis prima gratia? Unde oportet dicere quod meruit nobis illam primam gratiam, qua conjuncti essemus sibi. Ergo meruit ut non conjuncti sibi conjungerentur. Et in hoc consistebat ejus meritum. Non ergo solum meruit ut conjuncti sibi ulterius cooperarentur, et sic tandem glorificarentur; sed meruit ut non con­ juncti unirentur sibi, etiam qui nunquam se dispo­ nunt. Unde magis meruit gratiam baptismalern, et primam (a), quam quodeumque opus postea ex gra­ tia factum. — Hæc Scotus. S 4. — Contra quoddam dictum s. thom.e Argumenta Aureoli. — Ulterius arguit Aureo­ lus contra quoddam dictum sancti Thomæ in tertio, dist. 18, q. 1, art. 2, ad 2um (6), ubi dicit quod idem actus in Christo fuit meritum et premium. Contra hoc arguit Aureolus. Primo. Quia actus qui secundum rationem suam habet rationem finis, nec potest ordinari in finem ex natura sua, non potest esse meritorius; quia meritum ordinatur ad aliud, puta ad præmium, sicut ad finem. Sed actus beatificus, ex natura sua, est finis. Unde, si ordinaretur ad finem, non esset meritum, sed demeritum ; quia esset perversitas. Secundo. Quia actus qui est sibi præmium, non potest esse meritum ; quia idem mereretur (γ) respe­ ctu sui ipsius. Sed actus beatificus, est sibi pre­ mium, sicut et quicumque actus virtuosus, in quo consistit felicitas naturalis; quilibet enim talis est propter se. Tertio. Quia, 9. Ethicorum (cap. 1), dicitur de citharizante : Ipse enim expectat premium; quia non citharizat propter delectationem suam, sed propter lucrum. Sed audiens non expectat aliud ex actu, nisi ipsum actum citharizandi, in quo delecta­ tur; est enim talis delectatio, illius finis. Quarto. Quia nullus meretur nisi inquantum viator. Sed Christus, quantum ad actum beatificum, non fuit viator, sed extra viam. Quinto. Quia Apostolus, ad Philippenses, 2 (v. 8 et 9), attribuit meritum Christi obedientiæ et humilitati illius : Humiliavit, inquit, semetipsum, factus obediens usque ad mortem, etc.; propter quod ct Deus exaltavit illum, etc. Ecce ly propter quod dicit meritum propter quod consecutus est premium exaltationis. — Hæc Aureolus, in forma. Et in hoc secundus articulus terminatur. (а) primam. — pmonam Pr. (б) ad 9™. — Om. Pr. (γ) merrretui. — meretur Pr. ARTICULUS HI. PONUNTUR SOLUTIONES § 1. — Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectionibus prae­ libatis. Idcirco Ad primum Scoti contra primam et alias conclu­ siones inductum, respondetur primo, quod bonum velle Christi elicitum ab ejus voluntate creata et rationali, nullo modo fuit tanto acceptatum a Deo, nec tanto dilectum, quantum persona Verbi, nec quantum velle increatum ipsius Verbi; immo in infinitum minus fuit dilectum et acceptatum a Deo, et in infinitum minus bonum, et minus diligibile et acceptabile. Nec de hoc oportuit argutizare tam mul­ tipliciter : quia constabat ipsi Scoto, quod sanctus Thomas nunquam somniavit quod velle creatum æquaretur ipsi velle increato, quacumque æquatione; sed se haberet (a) ad illud semper in propor­ tione minoris inaequalitatis, plus quam punctus ad lineam, etc. Dicitur secundo, quod velle creatum animæ Chri­ sti, quo acceptavit passionem suam, habuit infini­ tam rationem acceptabilitatis uno modo, et alio modo non. Non enim habuit infinitam rationem acceptabilitatis simpliciter : quia nec illud velle erat sic acceptabile infinite, quod esset Deus, aut sum­ mum bonum, aut optima creatura producibilis a Deo, aut velle infinitum intensive in sua specie vel genere, nec aliqua infinitate qualem fingit arguens. Sed potest dici, et dicitur, quod (6) est infinitum, et infinite acceptabile, et habuit (γ) infinitam ratio­ nem acceptabilitatis, secundum quid, eo modo quo alias (dist. 13, conci. 2) proportionaliter dictum fuit de infinitate gratiæ Christi. Sed, in proposito, illud meritum pro tanto dicitur esse infinitum, quia est actio divini suppositi, tanquam quod elicit illam ; et ulterius, quia divinum suppositum ordi­ nat talem actionem ad infinitum bonum, puta ad omnia individua possibilia in specie humana ; et ulterius, quia elicitur ex infinita gratia et charitate. De hoc sanctus Thomas, 1a 2œ, q. 114, art. 6, sic dicit : « Opus nostrum habet rationem meriti ex duobus. Primo quidem, ex vi motionis divinæ; et sic meretur aliquis ex condigno. Alio modo habet rationem meriti, secundum quod procedit ex libero arbitrio, inquantum voluntario aliquid facimus; ct ex hac parte est meritum congrui; quia congruum est ut, dum homo utitur bene sua virtute, Deus, (а) haberet. — habere Pr. (б) quod. — ct Pr. (γ) habuit. — (tabere Pr. DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTÎO I. 265 secundum suam supcrexcellentcm virtutem, excel- i naturam divinam, sed etiam quantum ad huma­ lentius operetur. Ex quo patet quod merito condi­ nam, inquantum praedestina vit eam ad rnajus bonum, gni nullus potest mereri alteri primam gratiam, scilicet ad unionem personæ divinæ. a — Hæc ille. nisi solus Christus. Quia unusquisque nostrum — Item, in solutione secundi, sic dicil : < Quamvis movetur a Doo per donurn gratiæ, ut ipse ad vitam Christus sit singularis persona, tamen est universaæternam perveniat; ct ideo meritum condigni ultra lis causa salutis humani generis; el causa præstanhanc motionem non se extendit. Sed anima Christi lior est causato. > — Hæc ille. — Ex quibus patet mota est a Deo per gratiam, non solum ul ipse per­ quod, cum bonum velle Christi unitum fuerit per­ veniret ad gloriam vite æternæ, sed etiam ul alios sonæ divinæ in supposito, et sit causa universalis in eam adduceret, inquantum est caput Ecdesiæ, humanæ salutis, id est, totius humani generis, el auctor salutis humanæ, secundum illud Hcbrxo- quoad sufficientiam, nulli debet esse dubium quin rum 2 (v. 10) : Qui multos filios in gloriam \ habeat aliquam infinitatem. adduxerat, auctorem salutis, etc. » — Hæc ille. — Item, ari. 3, sic dicil : — Hæc ille. — Ex quibus palet quod valor bonæ volitionis Christi infinitus erat, propter infinitatem gratiæ et charitatis, et propter virtutem Spiritus Sancti ; el quia ordinabatur ad bonum totius nature, et omnia individua possibilia in ea, quantum ad sufficientiam, licet non quan­ tum ad efficaciam. Dicitur tertio, quod Verbum increatum, circum­ scripta omni natura creata, non potest mereri; nec Trinitas tantum diligit velle creatum animæ Christi, quantum diligit velle increatum Verbi. Nec opposi­ tum horum sequitur ex dictis sancti Thomæ; licet utrumquo velle suo modo sit infinite acceptatum et idilectum a Deo. Ad secundum dicitur quod illud velle est infini­ tum secundum quid, modo pnediclo; non autem simpliciter. Et ideo non sequitur quod anima Chri­ sti, per illud velle, possit ita perfecte frui Deo, sicut Verbum, per suum increatum velle, fruilur eo. Nex· aliæ consequentiae similes quidquam valent. —Qua­ liter autem tale velle sit infinitum, ostendit in suo simili sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 32, q. 1, art. 5, q1· 4, ubi sic dicil : < Deus diligit Christum, non solum plus quam homines, sed etiam plus quam totam creaturam ; non solum quantum ad Ad tertium patet responsio per praedicta. Quia principium boni velle Christi, scilicet ejus anima, et ejus voluntas, quæ sunt proxima principia talis volitionis, sunt finita secundum essentiam el secun­ dum intensionem; tamen habent quamdam infinita­ tem, ex hoc quod trahuntur ad es>e divinæ personæ, secundum quod alios (dM. 13) dictum fuitjtom,de hoc, 3. Sentent., dist. 13, q. 3, art. 1, in solutione octavi, sic dicit : < Hoc quod (x) Deus est in anima Christi, vel in natura assumpta, alio modo quam in aliis creaturis, non est (ζ) per aliquam dispositio­ nem advenientem, sed per ipsum esse divinæ per­ sonæ, quod communicatur naturæ humanæ. > Item, ibidem, in solutione noni, dicit sic : < Filius Dei dicitur uniri humanæ naturæ, non per mutationem Filii Dei, sed |>er mutationem humanæ naturæ, sive exaltationem ipsius, non ad aliquod donum creatum, sed ad ipsum increatum esse divinæ per­ sonæ. > — Hæc ille. —Item, S. Quodlibeto, art. 2, ubi quæril utrum alia passio Christi sine morte suf­ fecisset ad redemptionem generis humani, sic dicit : 4 Ad emptionem duo requiruntur : scilicet quanti­ tas pretii, ct depulatio ejus ad aliquid emendum. Si enim aliquis det pretium non æquivalens ad rem aliquam acquirendam, non dicitur esse simpliciter emptio, sed partim emptio, et partim donatio : puta si quis emat librum qui valet viginti libras pro decem libris, partim emeret librum, et partim sibi donaretur. Rursus, si daret etiam majus pretium, el (γ) non deputaret ad emendum, non diceretur emere librum. Si ergo loquamur de redemptione humani generis quantum ad quantitatem pretii, sic quælibet passio Christi, etiam sine morte, suffecis­ set ad redemptionem humani generis, propter infi­ nitatem personæ. Si autem loquamur quantum ad deputalionem pretii, sic dicendum est quod non sunl deputalæ ad redemptionem humani generis a Deo Patre el Christo aliæ passiones Christi absque morte. Et hoc triplici ratione : primo quidem, ut pretium redemptionis humani generis non solum esset infinitum in valore, sed etiam esset ejusdem (i) Hoc quod. — Om. Pr. (6) at. — Om. Pr. (γ) et. — Om. Pr. 266 LIBRI III. SENTENTIARUM *,generi ut scilicet nos de morte per mortem redi­ meret, etc. » — Item, ibidem, arguit sic (arg. Sed contra) : < Injuria, vel passio alicujus, mensuratur ex dignitate personæ : majorem enim injuriam pati­ tur rex, si percutiatur in facie, quam aliqua per­ sona pnvata. Sed dignitas personæ Christi est infi­ nita, quia est persona divina. Ergo quælibet passio ejus, quanlumcumque sit modica, est infinita, etc. > Ad quartum dicitur quod Verbum habuit super bonum velle Christi, et alias ejus actiones, ratione naturæ sibi unilæ, causalitatem aliquam, quam non habuit tota Trinitas : fuit enim talium volitionum causa proxima ; et tota Trinitas fuit earum causa pnma. Juxta quem modum loquitur sanctus Tho­ mas, 3. Sentent., dist. 19, q. 1, art. 4, in solutione secunda) quæstiunculæ, dicens : « Effectus redem­ ptionis potest attribui causæ proximæ, vel causæ remotæ, Si attribuatur causæ proximæ, sic Christus nos redemit per ea quæ in natura humana fecit et sustinuit; quibus et Patri satisfecit pro omnibus hominibus, et hostem vicit, ejus laniationibus resi­ stendo. Si autem referatur ad causam primam et remotam, sic attribuitur toti Trinitati, inquantum tota Trinitas acceptavit nostram redemptionem, et Filium dedit nobis redemptorem; et inquantum, per virtutem divinitatis, habuit passio efficaciam ad satisfaciendum pro toto genere humano, d — Hæc ille. — Et simile dicit, 3 p., q. 48, art. 5. Cum autem dicit arguens, quod actus formalitcr infinitus non potest essentialiter dependere a causis finitis, etc.; — dicitur quod tale de quo loquimur, non est actus formaliter infinitus, sicut saepe dictum est; sed habet infinitatem abextrinseco, modo prius exposito. El consimilem infinitatem habent ejus proxima principia, puta gratia, et charitas, et volun­ tas, ct essentia animæ, propter unionem ad Verbum, et communicationem divini esse, ad quod tracta est humana natura Chn-ti. Ad quintum dicitur quod bonum velle Christi habet unde infinite accipitur, et pro infinitis redi­ mendis, quantum ad sufficientiam, non ex infinita intensione actus, nec ex speciali influxu Verbi super illum actum, alio ab influxu totius Trinitatis, sed ex virtute divinitati * communis toti Trinitati, tri­ buentis illi actui infinitam sufficientiam, hoc est, sufficientiam pro infinitis personis, si essent, redi­ mendis, ut sæpe dictum est. Nec est positio nostra, quod respectus boni velle animæ Christi, quem vel quos habet ad divinam essentiam, reddant illum actum infinitum intensive, aut infinitum simpliciter, aut infinite bonum bonitate intrinseca et absoluta, sed solum bonitate respective, quia talis actus est bonus ad infinita materialiter et numeraliter. Nec talem bonitatem etiam dat respectus ex parte habi­ tudinis quam importat, nec ex parte subjecti princi­ paliter, sed ex parte termini, puta divinæ essentiæ, sapientiæ et bonitatis; licet secundario habeat infi- ! nilatem, ratione naturæ Deo unilæ, el charitalis, vel gratiæ, a quibus elicitur, quæ sunt quodam· j modo infinitæ. Cum autem dicit arguens, quod meritum fuit in se finitum, et finite acceptum, et pro finitis tantum, — parum valet : quia illud meritum fuit in infini­ tum majus quam possit esse meritum cujuscumque crealune non unilæ Deo, et sic in infinitum acce­ ptius, et pro pluribus in infinitum, quoad sufficien­ tiam, quam possit acceptari meritum cujuscumque personæ creatæ. Unde apparet quod arguens mul­ lum videtur derogare sufficiently meriti Christi : nam, secundum dicta ejus, tantum posset hominum multitudo augeri, quod passio Christi non sufficeret ad redimendum omnes et singulos illius multitudi­ nis; ex quo non valet nisi pro finitis redimendis, et nullo modo pro infinitis; quod non videtur catho­ lice dictum. Et hæc sufficiant ad dicta Scoti. § 2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi contra secundam conclusionem, dicitur primo, quod non est simile de gratiarum actione pro beneficiis, et de satisfactione pro offensa vel peccatis commissis. Cujus ratio est : quia objectum et mate­ ria gratiarum actionis crealune respectu Dei semper crescit, saltem in sui conservatione, post quam· cumque gratiarum actionem ; el ideo nullo modo potest reddi a pura creatura sufficiens gratiarum actio, secundum quantitatem aequalitatis, Deo, pro beneficiis suis; sed materia satisfactionis non sic crescit ex satisfactione, immo minuitur, el potest totaliter tolli ; et ideo potest Deo fieri sufficiens satis­ factio, secundum aequalitatem quantitatis, licet non gratiarum aclio aequalis divinis beneficiis. Et hanc solutionem Lingit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 20, q. 1 , art. 2, in solutione primi, ubi sic dicit : « Impossibile est ut homo ad hoc perducatur ul semper Deo debitor non sit gratiarum actionis, quasi ab eo habens totum quod est ; et ideo non exi­ gitur, in gratiarum actione, ut sit æquivalens donis perceptis. Sed possibile est hominem esse in tanta dignitate, quanta fuit in statu innocentiæ ; el ideo, ad perfectam reparationem, qua reparatur totum quod reparari potest, exigitur quod satisfactio sit æquivalens culpæ. d — Hæc ille. — Ex quo patet quod satisfactio potest æquari culpæ, licet gratiarum actio quandoque non possit æquari divinis beneficiis a persona beneflciata. Dicilur secundo, quod Christus, inquantum homo, non |>ote *t Deo redden» æquivalens secundum quan­ titatem beneficio increato quod a Deo accepit, scililet quod esset Deus, et quod natura * humanæ com· j municalum sil divinum esse. Cujus ratio est : quia DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTIO I, omne quod Christus, inquantum homo, potest red­ dere Deo, est quid finitum, creatum, dependens ;ct tale nullo modo potest æquari beneficio increato. Sed si loquamur de beneficiis creatis, apparet mihi quod Christus homo, per actus humanæ naturæ ι habentes efficaciam ex consortio divinitatis, potest reddere æquivalens beneficiis creatis a Deo receptis, potissime dilectionem, ct fruitionem, et offerendo >e totum Deo, el omnes actus et habitus suos habentes infinitam efficaciam recomponendi, eo modo quo lionurn velle ejus habuit infinitam efficaciam satis­ faciendi, modo prædicto. Et pro hoc facit illud quod dicit sanctus Thomas, 1® 2 , * q. 114, art. 3, ubi arguit sic (arg. 3) : α Illud meritum videtur esse condignum, quod est æquale mercedi. Sed nullus actus præsentisvitæ potest æquari vitæ æternæ, etc. » Sequitur responsio : — Hæc ille. Et hæc sufficiunt pro dictis Durandi. Dicilur ulterius, quod purus homo potest satisfa­ cere homini de condigno, et offerre homini aliquid melius vita corporali, puta actum virtutis, quem virtuosus præeligit vitæ suæ corporah, el pro illo morti se exponit, ul dicilur, 9. Ethicorum (cap. 8). El de hoc alias erit sermo. §3. — Ad ARGUMENTA CONTRA QUARTAM CONCLUSIONEM Ad argumentuir Scoti. — Ad argumenta Scoti contra quartam conclusionem, dicitur quod procedunt ex falso intellectu dictorum sancti Thomæ. Non enim intendit sanctus Thomas, quod meritum Christi solum sc extendat ad ea quæ sequuntur pri­ mam gratiam, el non ad ij>sam primam gratiam. Ijjsc enim expresse determinat oppositum, in mul­ tis locis. Quod apparet, in de Veritate, q. 29, art. 7. ubi arguit sic, octavo loco : < Aut Christus meruit nobis sufficienter, aut insuflicienter. Si suf­ ficienter, ergo meritum nostrum non requiritur ad salutem. Si insuflicienter, ergo insufficientis gratiæ fuit. Quorum utrumque est inconveniens. > Erce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quoti meritum Christi sufficienter operatur, ul quædam (β) causa universalis salutis humanæ. Sed oportet hanc causam applicari singulis per sacramenta, el fidem formatam, quæ per dilectio­ nem operatur. Et ideo requiritur aliquid aliud ad salutem nostram, praeter meritum Christi; cujus Limen meritum Christi causa est. > — Hæc ille; ubi expresse dicit quod meritum Christi causa est (i) peeratuni. — Ad. Pr. (6) t/urdani. — guident Pr. 268 LIBRI III. SENTENTIARUM in nobis comm quæse tenent ex parte nostra, puta virtutis ipsorum sacramentorum, et ipsius fidei fur· mate, per dilectionem operantis. — Item, ibidem, in solutione undecimi argumenti : « Merito, inquit (x), Christi ita nobis prosunt, ut in nobis per sacra­ menta gratiam causent, per quam ad opera merito­ ria incitamur. » — liem, 3. Sentent., dist. 19. q. I, art. i, qh I. sic dicit : · Delere peccatum dicitur dupliciter. Uno modo, formaliter, sicut albedo dici­ tur delere nigredinem, per hoc quod advenit in sub­ jecto; et sic gratiæ est delere peccatum. Alio modo, dicitur effective; et hoc contingit tripliciter, secun­ dum tria genera causæ efficientis. Dicitur enim effi­ ciens uno modo, perficiens effectum ; et hoc est prin­ cipale agens, inducens formam; et sic Deus solus peccatum delet, quia ipse solum gratiam infundit. Alio modo dicitur efficiens, disponens materiam ad recipiendum formam ; et sic dicitur peccatum delere, ille qui meretur peccati deletionem; quia ex merito efficitur aliquis dignus, quasi materia disposita, ad recipiendum gratiam, per quam peccata delentur. Hoc autem contingit dupliciter : vel sufficienter; vel insuflicienter. Sufficienter quidem est disposita materia, quando fit necessitas ad formam ; el simi­ liter, sufficienter per meritum disponitur aliquis ad aliquid, quando illud efficitur sibi debitum; et hoc est meritum condigni. El sic nullus purus homo, nec sibi, nec alteri, potest mereri gratiam, vel peccati deletionem. Non sibi (C), quia antequam gratiam habeat, non esi in statu merendi. Aliis non : quia actio unius non potest sufficienter transire in alte­ rum, nisi inquantum habet aliquam communitatem cum illo; quæ (γ) potest esse vel per communionem in natura, vel per conjunctionem affectus; sed prima conjunctio est essentialis, secunda autem accidenta­ lis; purus autem homo non potest in naturam, quia est inferior quam natura; et ideo non ]>otest actio ejus in alterum hominem transire, secundum quod conjungitur ei in natura, sed solum quantum ad conjunctionem affectus, quæ est conjunctio acciden­ talis; el, propter hoc, non potest sufficienter alteri mereri, nisi ex congruo. Solus autem Christus aliis potest sufficienter mereri : quia in naturam potest, inquantum Deus est; el charitas sua quodammodo est infinita, sicut et gratia. In hoc autem pro tota natura meruit, in quo debitum natura, scilicet mortis, quæ pro |>eccato ei debebatur, exsolvit ipse, peccatum non habens; ut sic pro se mortem solvere non teneretur, sed pru natura exsolveret; unde, satisfaciendo pro natura tota, sufficienter meruit deletionem peccatorum aliis qui peccata habebant. Tertio modo, dicitur agens instrumentale; et hoc modo sacramenta peccata delent, quia sunl instru­ is) inquit. — Om. Pr. (€) .Von — Sibi non Pr. (γ) qur. — qui Pr. menta divime misericordia» salvantis. n — Hæc ille. — Item, ibidem, q1· 2, in responsione quarti, sic dicit : a Baptismus, et poenitentia, el alia sacra­ menta, exiguntur ad deletionem peccatorum, sicut instrumenlaliter agentia ad deletionem culpa» ; unde agunt in virtute dominicæ passionis, et ipsam pas­ sionis virtutem quodammodo in nos transfundunt, n — Hæc ille. — Simile dicit, 3 p., q. 62, art. 5. Item. P 2r, q. Ili, art. 6, sicut prius allegatum est (ad primum Scoti contra primam conclusionem ), determinat quod Christus meruit fidelibus suis pri­ mam gratiam, et non solum sequentia primam gra­ tiam. Item, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, ari. 6, ql· 3, dicil sic : « Per passionem Christi aperta est nobis janua Paradisi. et non per alia quæ prius ope­ ratus est. Tamen per alia quæ prius operatus est, meruit nobis conversionem ad ipsum, inquanlum meruit se nobis manifestari; per quam nos profici­ mus, el non ipse. i> Item, 3 p., q. 48, art. 1, in solutione secundi, sic dicit : « Christus, a principio conceptionis suæ, meruit nobis salutem ælernam; sed ex parte nostra erant quædam impedimenta, quibus impediebamur consequi effectum proceden­ tium meritorum; unde ad removendum illa impe­ dimenta, oportuit Christum pali. » — Hæc ille. — Ex quibus palet quomodo mens sancti Thomæ fuit quod meritum Christi non solum operatur in nobis adeptionem gloria», immo primam gratiam. Advertendum tamen est quod, cum dicimus Chri­ stum meruisse membris suis primam gratiam secun­ dum sufficientiam ct efficientiam, hoc potest dupli­ citer, bene scilicet et male, intelligi. Si enim intelligalur sic, quod Christus meruerit omnibus mem­ bris suis, vel qui futuri erant membra (a) Christi, primam gratiam secundum efficientiam, nulla pro­ cedente nec pnerequisita dispositione recipientium, facta per eorum actum proprium, aut alienum, aut receptionem sacramentorum, falsus est intellectus : quia Christus non meruit omnes procedentes dispo­ sitiones ad gratiam suorum electorum ; alias prima gratia nullo modo esset gratia, sed esset reddita vel reddenda ex debito, puta per merita Christi proce­ dentia. Si autem sic inielligalur, quod Christus meruit primam gratiam membris suis ad hoc dispo­ sitis ex actu proprio personali, vel ex alieno, vel alia gratuita Dei motione qualicumque, procedente ordine temporis vel naturo primam gratiam habi­ tualem, quæ dicitur gratia gratum faciens, talis intellectus est verus. Et hunc intellectum pandit sanctus Thomas, dc Veritate, q. 29, art. 7, ubi arguit sic (arg. 13) : « Illud quod pro meritis datur, potius residitur «piam gratis detur. Si ergo Christus nobis justificationem meruit, videtur quod non gra­ tis justificemur a Deo ; et sic gratia non erit gratia. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen- (x) nicnVn-a. — membrum Pr. DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTIO 1. W dum, inquit, quod hoc ipsum gratis alicui nostrum praevia ad gratiam; et (e), ut sic, dantur homini confertur, quod efficaciam meriti Christi consequa­ disponenti se ad gratiam, ex gratuita Dei liberalli­ tur. Unde jær hoc ratio gratiæ non evacuatur. > — tate et praedestinatione, coagcnte libero arbitrio; Hæc ill» *. — Hem. in solutione quarti, aie dicil : non autem ex merito Christi, nisi tanquam a causa < Meritum Christi, quantum ad sufficientiam, finali; vel, si tanquam ex causa efficiente, illa cau­ æqualiter se habet ad omnes; non autem quantum salius est causa» universalis, quæ non exit in actum, ad efficaciam (a); quod accidit partira ex libero arbi­ nisi concurrente alia causa particulari applicante trio, partira ex divina electione, per quam quibus­ universalem causalitatem el influxum particulari dam misericorditer effeciUB meriti Christi confertur, pas *o et prticulari (C) effectui. a quibusdam vero justo judicio subtrahitur. » — Ulterius, contra hoc argui potest : Quia, si Chri­ Hæc ille. — Item, 3 p., q. 10, art. 4, arguit sic stus non meruit membris suis dispositiones praevias (arg. 3) : « Merces quam quis meretur, debetur ad gratiam habitualem, sed ad effectum meriti secundum justitiam, et non secundum gratiam, ut I Christi pr.crequirilur dispositio praevia, scilicet patet, Rom. 4. Si ergo Christus meruit salutem motus fidei et spei et charitatis, ad hoc ut infunda­ nostram, sequitur quod salus nostra non sit ex gra­ tur gratia, cum, posita tali dispositione, etiam non tia. sed ex justitia; el quod injuste agat cum eis exsistente nec futuro nec praeterito tali merito Chri­ quos non salvat, cum meritum Christi ad omnes se sti, æque infunderetur gratia sicut nunc, videtur extendat, d Ecce argumentum. Sequitur responsio : quod ad infusionem gratiæ nihil facit meritum α Sicut, inquit, peccatum Adæ non derivatur ad Christi, sed solum divina praedestinatio, ct gratuita alios nisi per carnalem generationem, sic nec meritum Dei motio, et actus (γ) liberi arbitrii. — Dicitur quod Christi derivatur ad alios nisi per spiritualem rege­ utique meritum Christi multum facit ad infusionem nerationem, quæ fit in baptismo. Et hoc ipsum est gratiæ; quia omnia merita humana de congruo, praecedentia infusionem gratiæ, sunl insufficientia gratiæ, quod homini conceditur regenerari (ύ) in Christo. El sic salus hominis est ex gratia, n — ct imperfecte disponentia ad infusionem gratiæ, nisi Hæc ille. — Ex quibus apparet quod, licet Christus pro quanto agunt in virtute meriti Christi : non meruerit gratiam gratum facientem dispositis ad quin Deus, sine passione aut merito Christi, posset susceptionem effectus meriti sui, tamen dispositio­ aliter justificare et salvare electos suos; sed hoc est nes praecedentes primam gratiam gratum facientem, quia, secundum ordinem suæ sapientis, instituit non sunt ex merito, sed ex gratuita voluntate Dei. unum principale mentum, a quo cætera minora coopérante quandoque voluntate humana illius qui dependeant. El hæc omnia faciliter deducuntur ex præal legatis. gratiam recipit, vel alterius. Item, ex gratuita Dei voluntate et electione est, quod aliqui baptizentur et regenerentur in Christo, et quod sint partici|>es § 4 Au ARGUMENTA CONTRA QUODDAM DICTUM meriti Christi per fidem vel sacramenta : Christus SANCTI TliOM.E enim meruit quod baptizati consequantur gratiam; Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta sed quod iste baptizetur, gratiæ est, et non meriti; Aureoli finaliter inducta, dicitur primo, quod con­ el simile est de recipientibus alia sacramenta, vel clusio quam impugnat, fuit aliquando sancti Thonue, de credentibus in Christum. Sed contra hoc potest angui : Quia, si Christus 3. Sentent., dist. 18, q. 1. ari. 2, ubi arguit sic, in non meruit dispositiones praevias gratiæ, cum ergo secundo loco : α ’Non potest esse idem meritum ct illæ, secundum sanctum Tlmmam, sint fides, spes praemium, sicut nec causa et causatum. Sed actus et charitas, quæ sunt necessario connexa * gratiæ charitatis perfecta! est præmiuni, quia est ipsa frui­ tio. Ergo, cum in Christo fuerit charitas consum­ gratum facienti, et econtra, sequitur quod, si non mata, per ipsam mereri non potuit; el ita nullo meruit omnibus membris suis illam dispositionem, modo merebatur, cum omnis meriti principium sil ergo nec meruit gratiam; vol, si meruit gratiam, ergo tales dispositiones meruit· — Respondetur ad charitas. > Ecce argumentum. Sequitur responsio: Dicendum, inquit, quod non potest esse idem hoc, quoti motus fidei, spei el charitatis, possunt dupliciter considerari. Primo modo, ul procedentes mentum el praemium, respectu ejusdem, el secun­ ab habitibus theologicis harum virtutum; et sic dum idem. Unde ipse motus charitatis hominis sunl dispositio ad gratiam concomitans; et talem Christi (δ), in quo consistit praemium ejus(c) quan­ dispositionem meruit Christus suis membris, sicut tum ad bcaliludinem animæ, potest esse meritum el gratiam, ad quam disponunt. Alio modo, pos>unl considerari ut informes, nec procedentes ab habili­ (a) lie. — Ad. Pr. bus praedictis; el sic sunl dispositio remota vel (a) efficaciam. — efficientiam Pr. (C) regenerari. — regenerationi Pr. (f,) particulari. — particulaiv Pr. (γ) ct actui. — tactus Pr. (•J) Aominij Clmsti. — Om. Pr. (<) ejus, — GViruti Aomuiii Pr. 270 Linn! III. SENTENTIARUM respectu beatiludinis corporis. Quod in aliis beatis leni, fuit comprehension, sicut motio est. Sed comnon contingit, quia non sunt in statu acquirendi prehensoris non est mereri : charitas enirn compresecundum aliquid sui. Et ideo nec sibi nec aliis hensoris perlinet ad præmium bealiludinis, cum merentur : quia quod impetrant nobis modo, con­ secundum eam attendatur fruitio; unde non videtur tingit ex hoc quod prius, dum viverent, meruerunt esse principium (a) merendi, cum non sit idem ul hoc impetrarent. » — Hæc ille. — Similiter, de meritum et præmium. Ergo Christus, ante passio­ Veritate. q. 29, art. 6, arguit sic (arg. 6) : « Non nem, non merebatur, sicut ncc modo meretur. » potest esse idem principium merendi et terminus; Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen­ et sic non potest esse idem præmium et principium dum, inquit, quod fruitio, quæ est actus charitatis, merendi. Sed charitas quæ erat in Christo, ad ejus pertinet ad gloriam animæ, quam Christus non præmium pertinebat; quia erat de perfectione bea- meruit. Et ideo, si per charitatem aliquid meruit, tiludinis, cum per eam fnierelur. Ergo non poterat non sequitur quod idem sit præmium et meritum. esso principium merendi. Omne autem meritum, Nec tamen per charitatem meruit, inquantum erat est ex charitate. Ergo in Christo meritum esse non charitas comprehensoris, sed inquantum erat viato­ potuit, n Ecce argumentum. Sequitur responsio : ris; nam ille fuit simul viator et comprehensor. Et « Ad sextum, inquit, dicendum est quod charitas, ideo, quia nunc non est viator, non est in statu quantum est de se, semper nata est esse principium merendi. » — Hæc ille. — Ex quibus videretur merendi ; sed quandoque non est merendi princi­ velle quod in Christo non fuerit idem actus meritum pium, propter habentem, qui est extra statum et præmium. merendi, sicut patet dc Sanctis in patria. Christus Dicitur tertio, quod opinio quam ponit in Scri­ autem non erat extra statum merendi, quia erat pto, 3, potest prohabiliter sustineri. Et ideo, illam viator; et ideo eadem charitate fruebatur et mereba­ sequendo, diceretur ad primum In oppositum, tur, sicut et eadem voluntate. Ncc Lamen idem erat negando majorem. Nec valet ejus probatio; quia principium meriti et terminus;quia non merebatur non oportet quod omnis actus meritorius ordinetur gloriam animæ, ad quam pertinet charitas, sed glo­ ad præmium, respeclu cujus est meritorius, sicut riam corporis. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet ad finem. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., quod quandoque sanctus Thomas tonuit quod idem dist. 18, q. 1, ari. 5, in solutione primi, sicdicil : actus potest esse meritum et præmium in Christo. α Emptio principaliter est propter habendam rem El idem tenuit de angelis beatis, 2. Sentent., dist. S, quæ emitur; et ideo, postquam semel empta est, q. 2, art. 2, ubi sic dicil : < In angelis præmium ulterius non emitur. Sed aclio qua quis meretur, non praecessit meritum tempore, sed natura. Sicut non est principaliter propter præmium consequen­ enim actus liberi arbitrii est dispositio ad gratiam, dum, sed propter bonum charitatis. Unde homo ila actus formatus gratia est meritum gloriae. Unde habens charitatem operiretur, etiamsi nulla retri­ unus et idem motus conversionis, est pneparatio ad butio sequeretur. Unde, etiam poslquam meruit (G) gratiam, secundum quod est ex libero arbitrio; et aliquid, operatur; et idem quod primo uno modo meritorius glorite, secundum quod est gratia infor­ sibi debebatur, postea alio modo sibi debetur. » — matus; et iterum fruitionis actus, secundum quod Hæc ille. — Item, 3. Sentent., dist. 26, q.2, art. 1, completur per habitum gloriæ. » — Hæc ille. arguit sic (arg. 5) : « Nulla virtus habet actum Dicitur secundo, quod in Summa videtur dicere mercenarium, quia virtus operatur bonum propter oppositum. El quidem de angelis expresse dicil, eeipsum. Sed spes habet actum mercenarium, cum I p., q. 62, art. 4, sic : α Dicere quod unus et intendat remunerationem. Ergo spes non est virtus. » idem actus conversionis in Deum, inquantum est ex Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen­ libero arbitrio, est meritorius, et inquantum per­ dum quoti actus dicitur esse mercenarius, qui fit tingit ad finem, esi fruitio beata, non videtur con- I propter mercedem ; non autem qui est circa ipsam veniens. Quia liberum arbitrium non est sufficiens mercedem. Quamvis ergo actus spei sit expectare causa meriti ; unde actus non potest esse meritorius, beatitudinem, non lamen eam expeclat propter secundum quod est ex libero arbitrio, nisi inquan- I ipsam mercedem, sed propter inclinationem habi­ tum est gratia informatus. Non potest autem simul tus, sicut et in aliis virtutibus contingit. Et præinformari gratia imperfecta, quæ est principium terea, non expeclat eam, inquantum est merces, merendi, el gratia perfecta, quæ est principium i sed inquantum est quoddam summum arduum ; fruendi. Unde non videtur esse possibile quod simul i habet enim Deum pro principali objecto. » — Hæc fruatur, et sua fruitione mereatur. Et ideo melius ille. dicendum est, quod, angelus habuit gratiam ante­ 1 Ad secundum, negatur major. Ncc valet proba­ quam esset beatus, perquam beatitudinem meruit, b tio, sed est fallacia consequentis, sic arguendo : — Hæc ille. — De Christo etiam videtur simile innuere, licet non ita expresse, 3 p., q. 19, art. 3, (i) pnm ipiurn. — premium Pr. ubi, primo loco, arguit sic : < Christus, ante mor(β) meruit, — mutavit Pr. DISTINCTIO XVII!. XIX. ET XX. — Q11ÆSTI0 I. Aclus qui est præmium, est meritum; igitur est meritum respectu sui ipsius. Constat autem illam consequentiam non valere : quia, licet artus fruitio­ nis in Christo viatore esset meritum, non tamen respectu ipsius fruitionis, aut gloriæ essentialis; quia, secundum quod ostendit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, ari. 4, Christus meruit sibi immortalitatem corporis, et i m passibili ta tern animæ, et manifestationem sui ad homines; non autem præmium substantiale animæ, scilicet divi­ nam fruitionem. Et, secundum quod ponit, ibidem, art. 6, nobis meruit peccati deletionem, gratiæ infu­ sionem, et cœlestis januæ apertionem. Et similia ponit, 3 p., q. 19, art. 3, ubi dicit : α Christus nec gratiam, nec scientiam, nec beatitudinem animæ, nec divinitatem meruit : quia, cum meritum non sit nisi ejus quod nondum habetur, oporteret quod Christus aliquando istis ( aruisset ; quibus carere magis diminuit dignitatem Christi, quam augeat meritum. Sed gloria corporalis, vel si quid aliud hujusmodi est, minus est quam dignitas merendi, · quæ perlinet ad virtutem charitatis. Et ideo dicen­ dum est quod Christus gloriam corporis, et ea quæ pertinent ad ejus excellentiam exteriorem, sicut est ascensio, veneratio, et alia hujusmodi, habuit per meritum, d — Hæc ille. Ad tertium dicitur sicut ad primum, scilicet quod falsum supponit, scilicet quod de ratione meriti sil quod ordinetur, sicut in finem, ad præmium. Hoc enim non semper oportet, potissime cum ille qui meretur est simul viator ct coniprehcnsor, nec mere­ tur sibi aliquid melius suo merito aut actu quo meretur, sicut fuit in Christo : quia illa quæ sibi meruit, non sunt æqualia (2) in perfectione actui (8) quo merelxatur; ncc similiter illaquæ meruit nobis, adæquant perfectionem sua· fruitionis,qua mereba­ tur sibi et nobis. De hoc loquitur sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, ari. 4, qb 1, ubi, secundo loco, arguit sic : <1 Præmium est dignius merito. Sed bonus motus animæ Christi, (pio mere­ batur, est dignior quolibet bono corporali. Ergo non merebatur immortalitatem. * Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod, quamvis actus mentis, quo Christus merebatur, sit simpliciter melior quam immortalitas carnis, tamen illa est melior quantum ad statum, inquantum sci­ licet pertinet ad statum læatiludinis ; actus vero mentis, secundum quod in eo consistit meritum, pertinet ad statum viatoris. Vel dicendum quod hoc habet veritatem in præmio substantiali animæ, et non in aliis, i» — Hæc ille. — Ex quibus, in ultima solutione, apparet quoti non oportet meritum ordi­ nari ad præmium, nec omne præmium esse dignius merito. (a) irguatia. — estent ialia Pr. (C) actui. — actu Pr. 271 Ad qnnrhim dicitur quod major cat distinguenda. Si enim sic intelligatur, quod nullus potest mereri, nec moretur, nisi aliqualiter sit viator, vera est. Si autem sic intelligatur, quod nullus meretur per illa quæ pertinent ad statum comprehensoris, falsa est: nam nullus j»ote>t negare (s) quin chantas Christi habitualis, et actualis, pertineat ad statum compre­ hensoris; el tarnen constat quod Christus meruit charitate habituali, et actuali motu charitatis; licet diversimode, quia habitus charitatis erat principium meriti, actualis vero motus dilectionis erat meri­ tum. De hoc sanctus Thomas, l1 2", q. 114, art. 4, ubi quærit : Utrum gratia sit principalius princi­ pium meriti per charitatem quam per alias virtutes. Dicil sic, in principali solutione : < Humanusaclus habet rationem meriti ex duobus. Primo quidem, et principaliter, ex divina ordinatione, secundum quod actus dicitur esse meritorius illius boni ad quod homo divinitus ordinatur. Secundo vero, ex prie liberi arbitrii, inquantum scilicet homo halæt, præ cæleris creaturis, ut per se agat, voluntarie agens. Et quantum ad utrumque principalilas meriti penes charitatem consistit. Primo enim considerandum est quod vita ælerna in Dei fruitione consistit; motus autem humanæ mentis ad fruitionem divini boni, est proprius actus charitatis, per quem omnes actus aliarum virtutum ordinantur in hunc finem, secun­ dum quod aliæ virtutes imperantur a charitate; el ideo meritum vilæ ælemæ pertinet ad charitatem principaliter, ad alias autem virtutes secundario, secundum quod earum actus a charitate imperan­ tur. Similiter etiam manifestum est quod illud quod ex amore facimus, maxime voluntarie facimus; unde, etiam secundum quod ad rationem meriti requiritur quod sit voluntarium, principaliter meri­ tum attribuitur charilati. > — Hæc ille. Ad quintum dicitur quod nullus actus obed i enliæ, aut patientiæ, vel alterius virtutis, est merito­ rius, nisi prout est imperatus a charitate. De hoc sanctus Thomas, 1· 2', ubi supra (q. 114. art. 4), arguit sic, loco tertio : < Illa virtus videtur princi­ palius esse principium merendi, cujus actus sunt maxime meritorii. Sed maxime meritorii videntur esse actus fidei, et patientiæ, sive fortitudinis; sicut patelin martyribus, qui pro fide patienter et fortiter usque ad mortem certaverunt. Igitur aliæ virtutes principalius sunt principium (6) merendi quam chantas. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod aclus fidei non est meri­ torius, nisi fides per dilectionem operetur, ut dici­ tur, Gatat. 5. Similiter etiam aclus patientiæ cl fortitudinis non est meritorius, nisi aliquis ex charilate hæc operetur, secundum illud 1. Corinth. 13 ( v. 3) : Si tradidero corpus meum ita ut ardeam, (3) negare. — merere Pr. (0) principium. — premium Pr. LIDRI 111. SENTENTIARUM charitalcm autem non habuero, nihil mihi prod­ uit. > — Hæc ille — Item, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, art. 5, arguit sic, quinto loco : « Omne meri­ tum in charitate consistit. Sed pati passiones lauda­ *, biliter non est opus chantai is, sed patientia * vel fortitudinis. Ergo Christus per passionem non meruit. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Quamvis, inquit, meritum sit in charilate sicut in radice, non tamen meremur sola charilate, sed etiam aliis virtutibus, inquantum actus earum sunt imperati a cliaritate. > — Hæc ille. Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis, respondit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 20, q, !, art. 2, in solutione primi, ubi sic dicit : < Impossibile est ul homo ad hoc perducatur, ut semper Deo debitor non sit gratiarum actionis, etc. >, ul prius recitatum fuit, in solutione ad argumenta Durandi contra secundam conclusionem. El hæc de quaestione sufficiant. De qua lænediclU6 Deus. Arnen. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Quod in morte Christi, divi­ nitas remansit unita anlmie. el carni, sive cor­ pori, non autem humanitati compositio ex anima el corpore, qute est tertia entltas. Prima conclusio : Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 50, ari. 2 et 3. Nam, ari. 2, sic «licit : « Illud quod per gra­ tiam Dei conceditur, nunquam absque culpa revo­ catur; unde dicitur, Boman. 11 (v. 29), quod sine poenitentia sunt dona Dei, et vocatio. Multo autem major est gratia unionis, per quam divinitas unita esi corpori Christi in (œ) persona (C), quam gratia adoptionis, qua alii sanctificantur; el etiam magis permanens ex ratione sui : quia hæc gratia ordina­ tur ad unionem personalem, gratia autem adoptionis ad quamdam unionem afieclualem; ct tamen vide­ mus quod gratia adoptionis nunquam perditur sine culpa. Cum igitur in Christo nullum fuerit pecca­ tum, impossibile fuit quod solveretur unio divinita­ tis a corpore ipsius (γ). El ideo, sicut (S) ante mor­ DISTINCTIO XXI ET XXII. tem caro Christi unita fuit secundum personam et hyposlasim Verbo Dei, ita et remansit unita post mortem, ul scilicet non esset alia hypostasis Verbi Dei, et camis Christi post mortem, ut dicil Dama­ scenus (dc Fid. orth.), 3 libr. (cap. 27). » — Hæc ille. Ex quibus poltist argui pro secunda parte conclu­ UTRUM CHRISTUS DESIERIT ESSE HOMO IN SUO sionis : Gratia unionis personalis ad Verbum Dei, semel alicui concessa, non subtrahitur illi, ipso DESCENSU AD INFEROS manente, nisi per peccatum. Sed carni et corpori Chri&li fuit concessa talis gratia ; nec intervenit pec­ vigesimamprimam el vigesimam- catum ; et caro Christi el corpus permansit in esse. i sec,|R(lam distinctiones 3. SententiaIgitur, etc. £ uiSGFj π<ιμ· quttritur: Utrum Christus desierit Item, ibidem, ari. 3, arguit pro prima parte con­ esse homo in suo descensu ad inferos. clusionis, sic : t, omnes partes mortuus. Quidam tamen confessi sunt Chri>tum in ejus, quasi Verbum Dei partes humanæ naturæ I triduo hominem fuisse, dicentes quædam verba deposuerit (Ç) per mortem ; sed quod iterato lolalilas erronea, sed sensum erroris in fide non habentes : nature assumptæ sit in resurrectione reintegrata, sicut Hugo de Sancto Victore, qui (de Sacram., per iteratam unionem animæ el corporis. » — Hæc i lib. 2, part. 1, cap. 11) ea ratione dixit Christum I in triduo mortis fuisse hominem, quia dicebat ani­ ille. mam esse hominem; quod tamen falsum est. Magi­ Item, 3 p., q. 52, art. 3, arguit sic (arg. 2) : a Nihil cujus parles sunt ab invicem separata *, potest ster etiam Sententiarum, in\igesimnsecunda distin­ dici totum. Sed corpus et anima, quæ sunt partes ctione tertii libri, posuit quod Christus in triduo humanæ nature, fuerunt ab invicem séparais post mortis fuit homo, alia ratione : quia credidit quod mortem. Descendit autem ad infernum mortuus unio animæ el corporis non esset de ralione homi­ nis, sed sufficeret (a), ad hoc quod aliquis sit homo, exsistens. Non ergo potuit esse totus in inferno, d Ecce argumentum. Soquilur responsio: α Ad secun­ ' quod habent animam humanam el corpus, sive condum, inquit, dicendum est quod ex anima et cor­ I juncta, sive non conjuncta; quod etiam palet esse pore unitis constituitur lolalilas humanæ naturæ, I falsum, d — Hæc ille. Ex quibus potest sic argui : Illud non est asserennon autem tolalilas divinæ personæ. Et ideo, soluta I unione animæ el corporis per mortem, remansit I dum, sed potius negandum. quod tollit veritatem mortis Christi. Sed dicere Christum in triduo fuisse totus Christus; sed non remansit humana natum in ' hominem, est hujusmodi (6). Igilur. sua lolalilate. » — Hæc ille. Eamdem conclusionem ponil, 3. Sentent., dist. 22, Ex quibus palet quod humanitas, quæ dicit ter­ I tiam entitatern, compositam ex anima rationali el q. 1, ari. 1. ex corpore humano, sicut lotum ex partibus, non i Tertia conclusio est quod Christus veraciter mansit post mortem Christi. descendit ad Inferos. Ex quibus potest sic argui, pro tertia parte con­ clusionis : Divinitas non mansit unita humanitati Hanc ponil sanctus Thomas, 3 p., q. 52, art. 1, Christi, quando illa humanitas non erat in actu. ubi sic dicil : α Conveniens fuit Christum descen­ Sed, in morte Christi, el Christo exsistente mortuo, tamdiu non fuit ejus humanitas in actu; cum pro dere ad inferos. — Primo quidem, quia ipse venerat poenam nostram portare, ul nos a pœnn eriperet, tunc non esset unio animæ ad corpus, quæ est de ratione humanitatis. Igilur divinitas non mansit secundum illud Isaiæ 53 (v. 4) : Vere languores unita humanitati Christi mortui, quamdiu fuit mor­ nostros ipse tulit, ct dolores nostros ipse porta­ vit. Ex peccato autem homo incurrerat non solum tuus. mortem corporis, sed etiam descensum ad inferos. Similem conclusionem ponit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 21, q. I, art. I, quoad duas pri­ I El ideo sicut fuit conveniens eum inori, ul nos libe! rarel a morte; ita conveniens luit eum descendere mas sui partes. ad inferos, ut nos a descensu ad inferos liberaret. (a) quod. — Om Pr. (C) deposuerit. — disposuerit Pr. (a) •uf/ucict. — sufptit Pr. (C) hujusmodi. — hujus Pr. V. — 18 274 LIBRI III. SENTENTIARUM Unde dicitur, Oseæ 13 (v· 14) : Ero mors tua, o mors; ero morsus tuus, inferne, — Secundo, quia conveniens erat ut, victo diabolo per passio * nem, vinctos ejus eriperet, qui detinebantur in inferno, secundum illud Zacliariæ 9 (v. 11) : Tu quoque in sanguine testamenti tui vinctos tuos emisisti de lacu; et, Colossensium 2(v. 15), dici· tur: Expolians principatus et potestates, traduxit confidenter, — Tertio, ut sicut potestatem suam oslenderal in terra, vivendo et moriendo; ita etiam potestatem suam ostenderet in inferno, ipsum visi· tando el illuminando. Unde dicitur in Psalmo (23, v. 7) : Attolite portas, Principes, vestras. Glossa : Id est, Principes inferni auferte potestatem vestram, qua usque nunc homines in inferno detinebatis: ct sic in nomine Jesu Christi omne qcnu flectatur, non solum coelestium, sed etiam infernorum, utdicitur, Philippensium 2(v. 10). » — Hæc ille. Quarta conclusio est quod Christus, in triduo mortis, fuit totus in Inferno. lr · "ane pomi sanctus Thomas, 3 p., q. 52, ari. 3, uln s.e dial < Sicut patet ex lus quæ in prima par e icta sun ( p., q. . 1, art. 2, ad 4’""), masculmumgenusreferturadhypostasnn vel personam; neutrum autem genus ad naturam perimet. In mori·· autem Christi, licet anima fuerit separata a nlulr.u,,n ‘a.n·0" fu,l.“Paralum. a l* ™ nn 11 ii Dei. Et ideo, m illo ti iduo mortis Christi, dnendum est quod totus Christus fuit in sepulchro; quia tota persona fuit ibi per corpus unitum. Et similiter, totus fuit in inferno ; quia tota persona Christi fini ibi («), ratione animæ sibi unite. Totus etiam Christus tunc erat ubique, ratione diyii® natuiTD. υ — Hæc ille. ...................... Item, ibidemt in solutione primi, sic dicit : « Corpus Christi, quod tunc erat in sepulchro, non e-4 |t sic argui : Ubicumque est tota persona Christi, est lotus Christus. Sed, in triduo mollis Christi, fuit in interno tota perbona Christi. Ergo pro tunc fuit ibi totus Christus. Et in hoc primus articulus terminatur. I dum articulum, arguendum est contra conclusiones, Et quidem, contra primani arguit Durandus (dist· 21, q. I )> probando quod, post mortem Christi, divinitas non remanserit unita corpori Christi, aut ejus carni; cujus oppositum dicit secunda pars conclu * sionis(a). Primo. De corpore Christi, inquit, oportet aliter dicere, secundum ponentes pluralitatem formarum substantialium; el aliter, secundum ponentes uni * talem earum. Si enim in homine sit (alis pluralitas formarum, ita quod corpus sil corpus per aliarn formam ab anima, quæ maneat eadem in vivo et mortuo, tunc dicendum est quod a tali corpore nun«piam fuit separata divinitas, nec eorum unio soluta fuit, propter easdem rationes quæ dicte sunt de anima. Et, secundum hanc opinionem, corpus Christi vivum el mortuum, fuit idem numero, non solum identitate suppositi, sed etiam naturæ; quia mansit ante mortem et |x>st mortem eadem mate­ ria, et eadem forma numero, per quam corpus Christi fuit idem numero, omni modo identitatis numeralis. Et hæc opinio multum consonat cum dictis Sacræ Scripturae, et cum communi modo Iodi fidelillin(^ credunt el dicunt quod idem s Chri>ti, ,lllod fuil nalum de γίη^ηβ, et pasS)||n ;n cruc0 fujt pOsj[um mortuum in sepulchro. _ Si aulem non sil in homino aIia forrna subs(an. lj;ili> pncler aniniam rationalem, tunc nccesse est · a|iqUOliter aliud dicere : videlicet quod divinitas non fuit proprie separata a corpore; cessavit tamen UI1j,, ζγ) ejus cum corpore. Quod patet : Quia unio CCMal (S)> allero exlremoruin ■ scd non ^.paratio nisi iMirmanentiuin. Secundum aulein hanc 0pinioncm, corpus Christi desiit esse idem numero pcr mortem> quantum ad illud quod erat essentialiler . quia> cum corplls non noininet solam materiam, sed compositum ex materia et forma dante corporeum, de intrinseca ct essentiali ratione corporis est forma per quam habet esse corporeum ; autem in homine non est alia forma præter anim^m, sed per eam solam habet corpus esse corporelun e( animatum, et sic de aliis perfectionibus, cllin il|a separata fuerit in rnorie, sequitur quod corplr> f|e^üt esse essentialiter id quod erat. Et sic soluta ejus unj0 cuin divinitate, propter desitionem ejus; quamvis non sit facta separatio proprie. Secundo. Quin, supposita unitate formæ, cum corpus non dicat solam materiam, sed compositum | materia et forma dante esse corporeum, corpus in i homine el humanitas sunt idem precise et realiter, ARTICULUS 11. quamvis differant secundum rationem. Sicut ergo PONUNTUJl OBJECTIONES ' en,®neuin e?d dicere quod humanitas, quæ dicit J lotum compositum ex partibus unitis, scilicet ex § I. — Contra primam conclusionem ----------------------------(a) con< luiinnif. — qn/rtiionin Pr. Argumenta Durandi. — Quantum ad secun(cj /uMium. — filium Pr. --------------------------b MU lanicn umo. — Mianle lumen unione Pr. (·) ibi — in Pr I (M reimt, «— Orn. pr. DISTINCTIO XXI. ET XXII. — QUÆST1O I. 275 materia et anima rationali, non desierit esse in prædicatur est tertio adjacens. — Hæc Aureolus, in morte Christi (alioquin Christus in illo triduo fuisset forma. vere homo, el non mortuus); sic erroneum est dicere quod corpus, quod dicit idem penitus cum humani§ 3. — Contra tertiam conclusionem late, supposita unitate formarum, non desierit esse Argumente Durandi. — Contra tertiam con­ idem numero secundum naturam in morte Christi. Et, si desierit esse, necessario etiam cessavit unio clusionem arguit Durandus (dist. 22, q. 3). Cum. divinitatis curn ipso, sicut cum humanitate ; quamvis inquit, articulus fidei sit Christum ad inferos dicatur remansisse idem corpus, quantum ad iden­ descendisse, et non possit intelligi ratione divinita­ titatem suppositi et materiæ. Sed new loquimur de tis, secundum quam est (a) ubique, nec ratione cor­ poris, secundum quod fuit in sepulchro, restat quod identitate naturæ, qua· potissime est per formam; intelligatur ratione animæ. Quo supposito, viden­ secundum quem modum, necesse est dicere quod dum e>l qualiter anima Christi descenderit ad infer­ dictum est, facta dicta suppositione. Tertio. Quia, si aliquid est hic quod videatur num. Et est sciendum quod, cum anima separata scrupulosum vel propinquum errori, totum procedit non sit corpus, nec virtus in corpore, non potent ex suppositione quod in Christo non fuerit aliqua dici quod ipsa anima descenderit ad inferos, eo * vel descensus quo corpora moventur. forma substantialis, nisi sola anima rationalis; cui genere motu Et rursum, quod anima moveatur eo genere motus suppositioni (a) non oporlet pertinaciter adhaerere, quo angeli moventur, non (ζ) clare patet. Angeli ubi rideretur quod ex ca sequeretur aliquid propin­ enim dicuntur moveri de loco ad locum, inquan­ quum errori. tum successive operantur in diversis locis. Anima Hæc sunt verba Durandi. autem separata non debet habere aliquam operatio­ nem circa locum, vel circa corpus exsistens in loco : $ 2. — Contra secundam conclusionem quia, cum, ex natura sua, sit determinata ad cer­ tum corpus, non potest movere nec agere in aliud, Argumentum Aureoli. — Contra secundani nisi mediante corpore proprio; sed illo caret, dum conclusionem, arguit Aureolus, probando quod in est separata ; ergo non potest dici moveri de loco ad triduo mortis Christi hæc fuerit vein, Christus est locum, ratione operationis quam habeat circa locum homo, quantum est ex natura terminorum et provel circa corpus exsistens in loco. Nihilominus, hoc positionis, loquendo logicaliter. Quia hoc verbum non (distante, potest dici quod anima separata potest est aliquando prædicatur secundo adjacens; et tunc descendere ad infernum dupliciter. Uno modo, dicuntur propositiones simplices. Aliquando autem secundum deputationem. Et sic dicuntur descendere prædicatur tertio adjacens; et tunc dicuntur propo­ ad infernum animæ damnatorum simpliciter : quia sitiones composita·. Modo quando prædicatur in pro· sunt simpliciter deputatu, ut, resumpto corpore, positionibus compositis, tunc veri fleat prædicatum sint in inferno; propter quod dicuntur esse ubi sunt de subjecto, et significat veritatem copulationis pré­ simpliciter deputatae. Animæ autem sanctorum dicat i cum subjecto. Cui veritati accidit quod pnediPatrum dicuntur esse in limbo, vel ad limbum catuin el subjectum sint actu, vel in conceptu, vel descendisse, propter deputationem non simplicem, in effectu : omnia enim talia accidunt predicate et sed condilionatam; quia, resumpto corpore, depu­ subjecto, inquantum inter se copulantur; unde ad tata? erant ibi fore, nisi liberarentur a Redemptore. veritatem propositionis tunc sufficit quod habitudo Hoc aulem modo non dicitur anima Christi descen­ copulationis sit vera ubique, et quomodocumque disse ad infernum, scilicet propter deputationem : sumit extrema; el tunc illa est vera, Socrates est quia omnis talis deputatio est propter culpam com­ homo, dato quod Socrates sil mortuus. Sed quando missam. vel contractam ; quæ in Christo nullo modo est prædicatur secundo adjacens, tunc verificat sub­ fuit. Alio modo |>otest dici anima separata descen­ jectum, excludendo ab ipso omne esse diminutum, dere ad infernum, secundum effectum. Et hoc modo sicut est esse in conceptu, vel esse in causis, vel jiotest dici anima Christi descendisse ad infernum, esse in potentia. Unde illa esset falsa, Socrate cor­ propter duplicem effectum quem habuit.(γ) in illis rupto. Socrates est. Tunc, ad propositum : cum qui erant in inferno. Unus effectus fuit exhibitio dicitur, Christus esi homo pro triduo mortis visionis divinæ, qua carebant. Ad quam se habuit suæ, si intelligatur quod ly rat prædicatur tertio passio Christi per modum meriti ; et quia totum adjacens, tunc est vein; si secundo adjacens, tunc meritum dependet principaliter ab actu animæ, ideo est falsa. Simpliciter aulem loquendo, dicendum est hic effectus attribuitur sibi sicut principali principio quod, quantum est ex natum terminorum et propo­ sitionis, est vera; quia ibi, ex natura propositionis, est. — Orn Pr. (б) non. — nam Pr. (t) <]uem habud. — Om Pr. (а) (a) suppositioni * — ^uppottluni Pr. 276 LlUIU III. SENTENTIARUM merendi. Item, per appropriationem : ul, sicut Christus, secundum animam, fuit beatus» sic, secundum eam, atlribuitur sibi fuisse causam beatitudinis in aliis; congruum enim esi ul ens in potentia, reducatur ad actum |>er id quod in actu est. Alius effectus sumitur, secundum quosdam, ad quem se habuit anima directe per modum agentis, scilicet illuminare animas Patrum, quæ erant in limbo, de mysteriis quæ cadunt sub revelatione : secundum enim Dionysium (er modum quo moveri competit substantur separate spirituali. Sed reliquis substantiis spiritualibus, puta Deo ct angelo, non competii moveri de loco ad locum per motum qui fit subjective in ipsis, sed per effectum quem habent in aliis reluis. Ergo simili modo competit animæ separate, ct (α) competebat animæ Christi. Secunda ratio talis est : Christus dicitur descen­ disse ad infernum, ut animas Sanctorum Patrum illuminaret (C) ad videndum Deum. In eodem autem instanti quo Christus mortuus est. Sancti Patres viderunt Deum. In eodem autem instanti non potuit anima Christi e»e in interno per motum. Ergo non descendit illuc per motum qui esset in ipsa, sed per effectum quem habuit in aliis. Tertio, Quia, sicut in illo triduo dicitur anima Christi fuisse in inferno cum animabus Sanctorum Patrum, sic in illo triduo, vel parte tridui, dicitur fuisse in paradiso cum anima latronis, cui dictum est ( Lucæ 23, v. 43) : Hodie mecum eris in para­ diso. Sed illud non potest intelligi quoad locum acquisitum per motum; cum, secundum ponentes spiritus in loco diffinitive et moveri de loco ad locum, idem spiritus non possit simul esse in plu­ ribus locis, nec moveri simul pluribus motibus ad diversa loca tendentibus. Quare oportet quod intel­ ligalur secundum effectum. — Eorle dicetur quod paradisus dicitur dupliciter. Uno modo, locus cor­ poreus, scilicet cœlum empyreum; et sic non fuit anima Christi in paradiso, nisi |>ost ascensionem. Alio modo, dicitur paradisus visio divinæ essentiae; el sic anima Christi fuit in paradiso ab instanti con­ ceptionis, et anima latronis in ipso die passionis, quia tunc vidit Deum. Per quem modum non repu­ gnat animæ Christi, quod simul fuerit in paradiso sic dicio, quasi quod viderit Deum, el quod fuerit localiter in inferno. — Sed hoc non valet. Quia, ( ·) et. — ut Pr (C) et. - Ad Pr. sicut paradisus dicitur dupliciter, sic et infernus ; uno modo enim dicitur locus corporeus infra terram; alio modo, carentia visionis divinæ. Sicut ergo anima latronis non dicitur fuisse cum anima Christi in paradiso, nisi quia, merito passionis Christi, anima latronis vidit Drum ; sic anima Christi non dicitur fuisse cum animabus Sanctorum Patrum in inferno, nisi (piia animæeorum, quæcarebant visione divina, el sii; dicebantur esse in inferno, merito hujus |>assionis ab hac carentia sunt purgntæ. Utrumque ergo de pari debet intelligi quoad effectum, el non quoad locum, vel motum localem, qui fuerit subjective in ipsa anima. — Hæc Durandus, in forma. $ 4. — Contra quahtam Argumenta Durandi. — conclusionem Contra quartam con­ clusionem arguil Durandus (dist. 22, q. 2), pro­ bando quod in triduo mortis Christi non fuerit verum dicere, totus Christus est in scpulehro, nec quod totus Christus est in inferno; nec nunc verum est dicere totum Christum ibi fuisse. Halio primi est, primo : Quin de eo quod non est, non potest vere dici esso ibi, vel alibi. Sed Christus, in triduo mortis, non fuit. Ergo non fuit verum dicere quod esset in sepulchre, vel in inferno; et, si non fuit ibi, non fuit ibi totus. Major patet : «piia non enti non convenit (x) esse alicubi. Minor declaratur : Quia Christus nominat suppositum sub­ sistens in duabus naturis, divina scilicet et humana; nullum autem tale, fuit, in triduo mortis; propter quod Christus non fuit. Secundo : Quia, si aliquod nomen esset imposi­ tum ad significandum hominem album, homine desinente osse a|bo, sicut hæc esset falsa, Homo albus est, sic el illa. A simili : sicut in triduo mor­ tis hæc esset falsa, Deus et homo esi; sic, cum in nomine Christi importetur (C) utrumque, hæc fuis­ set falsa, Christus est, propter falsam implicatio­ nem circa subjectum. Et sic patet primum. Secundum etiam palet, quod scilicet nec nunc est verum dicere quod totus Christus fuerit ibi : non propter falsam implicationem, quia nulla talis est pro moderno tempore, sicut fuit pro triduo; sed propter aüud. Primo : Quia, cum totus sit adjecti­ vum, ponit significatum suum circa substantivum cui additur. Cum igitur Christus dicat suppositum subsistens in duabus naturis, non videtur quod totus Christus sit alicubi, nisi ubi est utraque natura completa; quod non fuit in inferno, nec in sepul­ chre. Secundo. Quia ratio in oppositum, pro conclu­ sione adducta, non cogit. Quia, de vi vocis, non plus masculinum stat pro supposito, quam neu­ fs) comenti. —contingit Pr. (rt) importetur. — importet Pr. DISTINCTIO XXI. ET XXII. — QUÆSTIO I. Irum; vel, dato quod ex usu loquendi staret pro supposito, nihilominus tamen circa suppositum ponit suum significatum. Quod si nomen suppositi sil nomen habentis paries, sicut est hoc nomen Christus, quod importat suppositum in duplici nntura, tunc hoc quod est totus, convenit suppo­ sito, non inquantum suppositum solum, sed inquantum est habens partes : totum enim dicitur respe­ ctu partium, in illo quod natum est habere pries. Cum igitur natura divina et humana sint partes personæ (x) compositae post incarnationem, quæ significatur nomine Christi, ideo, cum dicitur, totus Christus est ibi, vel alibi, non potest veriiicari, nisi sit ibi persona vel suppositum cum utro­ que natura perfecta. Tertio. Quia, licet si non adderetur totus, et diceretur, Christus fuit in sepulchro, verum esset; non tamen proprie, sed figurative, per synecdo­ chen, accipiendo partem pro toto. Cum enim Chri­ stus sil suppositum sulisistens in natura divina el humana, cujus partes sunt corpus et anima, nomen Christi dicit personam compositam ex omni­ bus prodictis, secundum Damascenum (de Fid. orth., lib. 3, cap. 4);el ideo quidquid convenit ali­ cui ex pnedictis, quod non prodicetur de Christo (ut corpus, vel anima), si propter hoc attribuatur Christo, hoc erit per synecdochen. Unde, cum dici­ tur fuisse in inferno, vel in sepulchro, cum hoc fuerit ratione solius animæ, vel solius corporis, non verificatur proprie, sed figurative, modo pncdicto. — Hæc Durandus, in forma. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS III. P O N U N T U H SOLUTION ES — Al) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. - Quantum ad ter­ tium articulum, respondendum est objectionibus supradiclis. Ideo, ad dicta Durandi contra primam conclusionem, dicitur primo, quod, secundum viam sancti Thomæ, nec in Christo homine, nec in aliis hominibus, sunt plures formæ substantiales dantes esse actu; Sed una sola, scilicet anima rationalis, quæ dat esse ens substantiale, corporeum, vivens, animatum, sensibile, rationale. Et de hoc salis dictum fuit, 2. Sententiarum (dist. 15). Dicitur secundo, quod in morte Christi remansit unio divinitatis cum corpore Christi : quia nec illa unio desiit essu per separationem extremorum, nec per desinitionem alicujus extremi ; divinitas namque (a) pertona. — pr»· te Pr. mansit, et corpus Christi mansit idem numero quod prius erat, in illo triduo mortis. Sciendum tamen quod de corpore Christi posu­ mus loqui quintupliciler, quantum ad propositum pertinet. Potest namque sumi pro trina dimensione de genere quantitatis, sicut corpus Christi pro trina dimensione continua et divisibili in longum, latum et profundum. Secundo, potest sumi corpus Christi pro materia subjecta prodictae quantitati, cum pro­ dicta quantitate; ila quod aggregatum ex illa maleria el tali dimensione, dicatur corpus. Tertio, potest sumi corpus pro composito ex materia et forma sub­ stantiali dante esse corporeum, et causante trinam dimensionem in materia sibi subjecta. Quarto, potest sumi pro composito ex materia et potentia, vel habi­ tudine, vel aptitudine, vel qualicumque respectu ad formam dantem es>e corporeum et organizalionem convenientem humano corpori. Quinio, potest sumi pro prodicto composito, vel aggregato, exsistente sub esse actualis exsistentiæ, cui communicat anima, vel alia forma substantialis, informans prodictam malenam, vel non informans; ita quod prodicta materia et forma substantialis communicent m eodem es>e actualis exsistentiæ, licet non in eodem esse essenliæ, et habeant idem et non diversa supposita; ita quod corpus hoc modo sumptum, in suo intelle­ ctu ct in sua ratione includit sex, scilicet, mate­ riam, habitudinem ad formam, habitudinem ad esse, habitudinem ad suppositum, habitudinem ad trinam dimensionem, habitudinem ad organizalionem ct figurationem convenientem formæ sulistantiali, potissime animæ rationali. Hoc suppositu, dicitur quod, accipiendo corpus primo modo, scilicet pro trina dimensione de genere quantitatis, tale corpus, |M>t mortem Christi, non mansit idem numero quod prius fuerat : quia tale accidens destruitur, destructo ejus subjecto proximo, quod est substantia composita ex materia et forma ; tale autem subjectum non mansit in triduo mortis Christi, immo destructum est pro tunc, scilicet humanitas; et ideo non remansit eadem quantitas in Christo vivo el mortuo, nec eadem iigura, nec eadem organ i ia lio in numero, sed alia el differens numero, licet eadem specie. — Ulterius, dicitur quod, in triduo mortis Christi, non remansit idem corpus secundo motio dictum. Patet ex procedenti, ex quo non remansit eadem quantitas, nec eadem organizatio, nec eadem figura (a) in numero, sed solum eadem in specie, et multum consimili, ila ut per sensum non posset deprehendi distinctio posterioris ad priorem quantitatem vel figuram, licet per ratio­ nem deprehendi posset. — Ulterius, dicitur quod in illo triduo remansit idem corpus numero, quarto modo dictum, et quinto modo dictum : remansit enim eadem materia quæ prius, cum habitudine ad (z) non. — Ad. Pr 278 LIBRI III. SENTENTIARUM formam dantem esse corporeum, et organizations, et quantitatem corpori humano congruentem, el in eodem supposito, rtsub eodem esse actualis exsistentiæ, quibus prius erat ; el nihilominus nec talis ma­ teria habebat aliud suppositum, nec aliud esse exsi­ stentis, quam haberet anima pro tunc, sed omnino idem; quia utrumque suppositabatur divino sup|>osito, ct communicabat actuali (i)exsistentiædivini(^) suppositi, sicut prius, dum erat unita. Loquendo vero de corporo tortio modo dicto, dicendum est quod tale corpus uno modo fuit idem, et alio modo non. Et de hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 50, art. 5, sic dicit : α Hoc quod dico simpliciter, potest dupliciter accipi (γ). Uno modo, simpliciter idem est quod absolute; sicut simpliciter dicilur, quod nullo addito dicitur, ut dicit Philosophus (2. Topicorum, cap. ult.). Et hoc modo corpus Christi vivum et mortuum, fuit .simpliciter idem numero. Dicitur enim aliquid esse idem numero simpliciter, quia est supposito idem. Corpus autem Chrisli vivum et mortuum, fuit supposito idem : quin non habuit aliud suppositum, vel aliam h y po­ stas! in, vivum et mortuum, pneter hyposlasim Verbi Dei. Et hoc modo loquitur Athanasius, in Epistola ad Epictetum : Circumciso corpore. ct potato, ct manducante, et laborante (o), et in ligno affixo, erat impassibile et incorporeum Dei Ver­ bum; hoc erat in sepulchro positum, etc. Alio modo, simpliciter idem est quod omnino vel tota­ liter. Et sic corpus Christi vivum et mortuum, non fuit simpliciter idem numero : quia non fuit totali­ ter idem, cum vita sil aliquid de essentia corporis viventis; est enim prædicatum essentiale, et non accidentale ; unde consequens est quod corpus quod desinit esse vivum, non totaliter idem maneat. Si autem diceretur quod corpus Christi mortuum, totaliter idem remaneret, sequeretur quod non esset corruptum, corruptione dico mortis ; quod est hæresis Gaianitarum, ut dicit Isidonis (8. Ethimologiarum, cap. 5), et habetur in Decretis, caus. 24, <|. 3 (can. Quidam autem). Et Damascenus dicit (de Fid. orth.), in tertio libro (cap. 28), quod cor­ ruptionis nomen duo significat : uno modo, sepa­ rationem animæ a corpore, ct alia hujusmodi ; alio modo, perfectam dissolutionem in elementa. Ergo incorruptibile dicere corpus Domini, secun­ dum Julianum ct Gaianum, secundum primum corruptionis modum, ante resurrectionem, est impium ; quia corpus Christi non esset consub­ stantiale nobis, nec in veritate mortuum esset, ner secundum veritatem salvati essemus. Secundo autem modo, corpus Christi fuit incorruptum, * (a) actuali — actuali» Pr (I) divini» — Dei Pr. (γ) quia. — Ad. Pr. (î) laborante. — laboranti Pr. — Hæc ille.— Hem, ibidem, arguit sic (arg. 2 ) : « Se eundum Philosophum, in 5. ^fetaphgsic:r (l. c. 12), quæcumque sunt diversa specie, sunt diversa etiam numero. Sed corpus Christi vivum et mortuum, fuit diversum specie : quia non dicilur oculus aut caro mortui, nisi æquivoce, ut patet per Philoso­ phum. 2. de Animati, c. 9). et 7. Metaphysiciv (·. c. 35). Ergo corpus Chrisli non fuit simpliciter idem numero vivum et mortuum. » — Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : « Idem (x). inquit, numero dicilur aliquid secundum suppositum ; idem autem specie, est idem secundum formam. Ubicum­ que autem suppositum subsistit in una sola natura, Oportet quod, sublata unitate speciei, auferatur unitas numeralis. Sed hypostasis Verb» Dei subsistit in duabus naturis. Et ideo, quamvis in aliis non remaneat corpus idem secundum speciem natune humanæ, remanet tamen in Christo idem numero secundum suppositum Verbi Dei. n — Hæc ille. — Item, 2. Quodlibeto, art. I , sic dicit : α De Christo in triduo mortis possumus loqui dupliciter. Uno modo, quantum ad hypostasim vel personam ; el sic eet idem numero simpliciter qui fuit. Aut quantum ad naturam humanam; et hoc dupliciter. Uno modo, quantum ad (6) totam naturam humanam, quæ Immanitas dicitur; et sic Christus non fuit homo in triduo mortis; unde nec idem homo, nec alius homo, sed eadem hypostasis. Aut quantum ad pries humanæ natune; et sic anima quidem fuit omnino eadem numero, eo quod non est transmutato secun­ dum substantiam ; corpus vero fuit idem numero secundum materiam, sed non secundum formam substantialem, quæ est anima. Unde non potest dici quod simpliciter fuit idem numero : quia quælibet differentia substantialis excludit idem simpliciter; animatum autem est differentia substantialis; ct ideo mori est corrumpi, non tantum alterari. Nec iterum potest dici quod sit simpliciter non idem, vel aliud ; quia non est secundum totam substantiam non idem, aut aliud. Dicendum est ergo quod secun­ dum quid est idem, secundum quid non idem : secundum materiam enim est idem, secundum for­ mam vero non idem. » — Hæc ille. — Item, 5. Quod­ libeto, art. 8. ponit eamdem sententiam. — Adver­ tendum tarnen quod, cum dicit, secundo Quodli­ beto, corpus Christi vivum ct mortuum, non fuisse idem simpliciter, sed secundum quid, accipit ly simpliciter secundo modo superius posito, scilicet pin omnino vel totaliter; el sic non est contradi­ ctio. cum, 3p., dicit quod fuit idem simpliciter. Ex dictis p&tet quid dicendum nd primum argu­ mentum Durandi. Cum enim dicit quod corpus CHristi desiit esse id quod rral essentialiter, etc., — patet quod. accipiendo corpus primo modo et secundo (a) Idem. — /»/ Pr. U) » vcrl>o naturam iiMpir nd quantum ad, om. Pr DISTINCTIO XXI. ET XXII. — QUæSTIO I. modo, verum dicit ; accipiendo autem corpus Chri­ sti quarto modo, vel quinto modo, dicit simpliciter falsum; accipiendo vero corpus Christi tertio modo, in quo sensu ipse loquitur, tunc dicit secundum quid verum, et secundum quid falsum. Sicut enim patet ex dictis, corpus Christi desiit esse ejusdem speciei; mansit tamen idem numero, quintupliciter: primo, propter identitatem materiæ; secundo, propter identitatem suppositi ; tertio, propter iden­ titatem esse actualis exsistentia· ; quarto, propter accidentia exteriora consimilia et ejusdem speciei; quinto, propter ordinem ad formam priorem, quia immediate post exclusionem formæ mortis, praeter­ misso natura ordine, rediit ad formam prioris vita·. Unde illud corpus vivum et mortuum, majorem identitatem habuit quam corpora aliorum hominum; corpus enim Petri vivum et mortuum, non fuit idem, nisi primo modo et quarto, ut patet de se. Eo modo igitur quo corpus Christi mansit idem numero, mansit unitum divinitati. Ad secundum dicitur primo, quod corpus Chri­ sti, sumptum etiam tertio modo, non dicit idem omnino realiter cum humanitate : quia humanitas in sua ratione includit plures res quam corpus Christi isto modo dictum, puta potentias animæ, et mulla alia accidentia; et ulterius, corpus Christi non includit animam prout anima est, sed prout continet aliquam formam imperfectiorem, dantem es^e corporeum. — Dicitur secundo, quod erroneum est dicere quod corpus Chrisli viventis vita corporali, non desierit esse illud qûpd erat secundum speciem et naturam, et per consequens quin desierit esse idem numero, numerositate speciei. Non tamen est erroneum, sed catholicum, dicere quod non desiit esse idem numero, numerositate materiæ, suppo­ siti, el actualis exsistentia·, quod prius erat. — Dici­ tur tertio, quod, sicut desiit unio divinitatis ad humanitatem, desinente humanitate, sic desiit unio divinitatis ad naturam corporis priorem ; sed reman­ sit unio ad individuum corporis; quia, sicut sæpe dictum fuit, corpus non mansit ejusdem speciei, mansit tamen idem numera, el idem individuum, modo pradicto. Ad tertium dicitur quod in ista positione non esi aliquid propinquum errari, si sane inlelligalur ; quia auctoritates Sauciorum non majorem identi­ tatem asseruit inter corpus Christi vivum et corpus Christi mortuum, quam sit inter corpus latronis viventis et corpus ipsius in cruce pendentis; et tamen positio nostra ponit majorem identitatem inter corpus Christi vivum et mortuum, quam unquam fuerit inter quodeumque corpus humanum vivum et mortuum. De hoc sanctus Thomas, 3 p., uhi supra (q. 50, art. 5), arguit sic (arg. I) : α Christus vere mortuus est, sicut alii homines moriuntur. Sed corpus cujuscuinque alterius homi­ nis non est idem simpliciter vivum el mortuum, 279 quia differunt essentiali differentia. Ergo neque corpus Christi est idem numero vivum et mortuum simpliciter. > Ecce argumentum. Sequitur respon­ sio : c Dicendum, inquit, est, quod corpus mor­ tuum cujuscumque alterius hominis non remanet unitum alicui hypostasi permanenti, sicut corpus Chn-ti mortuum. Et ideo corpus mortuum cujuscumque alterius hominis non est idem simpliciter, *ed secundum quid : quia est idem secundum mate­ riam, non autem •^eundum formam. Corpus autem Christi remanet idem simpliciter, propter identita­ tem suppositi. » — Hæc ille. — Item, tertio loco, arguit sic : < Mors est corruptio quædam. Sed illud quod corrumpitur corruptione substantiali, postquam corruptum est, jam non est; quia comiptio est mutatio de esse in non e^ *e. Corpus igitur, postquam mortuum fuit, non remansit idem numero, cum mors sil substantialis corruptio. > Ecce argumen­ tum. Sequitur responsio : < Dicendum quod mors et corruptio non competit Christo ratione suppositi, secundum quod suppositum attenditur unitas nume­ rali»; sed ratione humanæ naturæ, secundum quam invenitur in corpore Christi differentia mortis et vite·. n — Hæc ille. — Ex quibus palet quomodo coi pus Christi desiit esse ejusdem natune cujus erat prius, et tamen remansit idem simpliciter. Ulterius, dicilur quod difficultas praesens non oritur, ul tingit arguens, ex unitale vel pluralitate formæ substantialis in composito; nam squalis dif­ ficultas incumbit eis qui ponunt plures formas sub­ stantiales in eodem composito. Nam tales nullo modo possunt, cum sua pluralitate formarum, sal­ vare identitatem naturæ aut speciei in corpore Chri­ sti vivo et mortuo, nisi secundum quid : quia, dato quod in corpore Christi mortuo remanserit aliqua forma substantialis prius exsistens in corpore vivo, qualitercumque nominetur, non tamen remansit forma dans csm» animatum et vivum ; sed, subtracta qualicumque forma substantiali, subtrahitur aliqua differentia essentialis; ac, per hoc, illud a quo sub­ trahitur non remanet ejusdem natune specifica», secundum dicta, 8. Metaphysics (t. c. 10). De hoc sanctus Thomas, 3. Quodlibcto, ari. 4, sic dicit : α zEquivocuin et univocum dicitur secundum diffi­ ndi \ am rationem eamdem vel non eamdem. Ratio autem difliniliva cujuslibet speciei sumitur a forma specifica ipsius. Forma autem specifica hominis est anima rationalis. Unde, remote anima rationali, non potest remanere homo univoce, sed æquivoce tan­ tum. Oportet autem idem accipere in partibus, quod est in toto : nam, sicut anima se habet ad totum corpus, ita pars animæ se habet ad partem corporis, ul visus ad oculum, ut dicitur, 2. de Anima (t. c. 9). Unde, separate anima o corpora, sicut non dicilur homo nisi æquivoce. ita nec dicitur oculus nisi æquivoce. El hoc indifferenter, sive pnesupponatur alia forma substantialis in corpora ante animam MO LIBRI III. SENTENTIARUM rationalem, ut quidam dicunt, sive non. ut magis videtur consonum veritati. Quodcumque enim essen­ tialium principiorum subtrahatur, jam non rema­ nebit eadem ratio speciei ; unde nec (i) nomen uni­ voce dicetur. Solo autem hoc modo, anima rece­ dente, remaneret corpus humanum el partes ejus secundum eamdem rationem speciei, si anima non uniretur corpori ut forma. Sed tunc sequeretur quod nec per unionem animæ esset substantialis genera­ tio, nec per separationem corruptio; quod quidem ponere in corpore Christi, est hæreticum; dicit enim Damascenus, lib. 3 (de Fid. orth., cap. 28), quod corruptionis nomen duo significat, etc. (£). Sicut igitur Christus, in triduo mortis, propter separationem animæ a corpore, quæ est vera corru­ ptio, non dicitur fuisse homo univoce, sed homo mortuus; ita nec oculus ejus, in triduo mortis, fuit univoco oculus, sed œquivoce, sicut oculus mor­ tuus. Et eadem ratio est de aliis partibus cor|>oris Christi. > — Hæc ille. — E * quibus patet quod nec ponentes unicam formam substantialem in homine, neque ponentes pium, possunt salvare identitatem specificam in corpore Christi vivo (γ) et mortuo, nec in partibus corporis Christi ; el per consequens, fal­ sum dicit arguens, quod ista difficultas proveniat ex fundamento praelibato unitatis formæ substantia­ lis in composito. Item, patet (o) quomodo ponentes corpus Christi vivum et mortuum, et partes ejus, mansisse unius et ejusdem naturæ specificæ, inci­ dunt in hæresim damnatam Gaianitanirn et Julianitarum ponentium corpus Christi non fuisse jær mortem substantialiter corruptum. Ulterius, dicitur quod posilio tenens quod divi­ nitas nullo modo remanserit unita in triduo corpori Christi, propinqua est errori. genus generalissimum de genere subalterno : ut cum dicitur, Homo est animal, et Animal est sub· stantia. El de hoc satis dictum fuit, in 1. Sentent. (disl. 2, q. 2). Utrum autem isla sit per se nota aut necessaria, Socrates albus est homo, vel isla, Homo grammaticus est animal, dubium est. Dicitur secundo, quod in ista, Christus est homo, subjectum implicat duas naturas, vel unionem dua­ rum naturarum contingentem sine aliqua perseitate unius ad alleram. Non dico quod unio sit per acci­ dens, vel accidentalis; quia uria natura trahitur ad esse alterius, ut alias (disl. 5et 6) dictum fuit. Sed tamen est ibi quidam modus accidenta litat is; quia una non est de ratione alterius. Et ideo, si subje­ ctum accipitur, scilicet ly Christus, ul implicans duas naturas disparatas, quarum una non est de ratione alterius, et ulterius, prædicatum, licet sil de ratione unius naturarum in subjecto implicata­ rum, scilicet naturæ humanæ, quia tamen non est de ratione alterius, immo omnino disparatum ab ea, scilicet naturæ divinæ, non ojiortet quod ista, Christus est homo, sit per se nola vel necessaria, sicul illa, Homo est animal, vel, Socrates est homo. Dicitur tertio, quod, posito quod ista propositio, Christus est homo, esset aliquo modo per se nota vel necessaria, non tamen ista, Filius Dei est homo. ubi constat praedicatum nullo modo esse de ratione subjecti. Et quia (x) in hoc sensu vertitur quæstio, scilicet utrum Filius Dei, aut persona secunda in divinis, in triduo mortis Christi, esset homo, ita quod accipitur hoc nomen Christus sine praedicta implicatione duarum naturarum, et quasi converti­ biliter cum hoc nomine Filius Dei, ideo non con­ ceditur quod ista, Christus est homo, sit per se nota vel necessaria; licet forte, de virtute sermonis, accipiendo subjectum cum tali implicatione, esset § 2. — Ad argumenta contra secundam dicta propositio necessaria. CONCLUSIONEM Dicitur quarto, quod, posito quod dicta proposi­ Ad argumentum Aureoli. — Ad dicta Aureoli tio, sumpto subjecto cum tali implicatione, esset contra secundam conclusionem, dicitur primo, quod, necessaria, non tamen ista, Christus est actu ct secundum antiquos logicos, et beatum Thornam, in realiter homo, erat vera in triduo. Secundum enim multis locis, omnis propositio calhegonca affirma­ quod dicil sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, tiva de inesse, nullo modo æquivalens hypothe­ art. 2, in solutione primi, post Philosophum, tic® (e) vel modali, non habens implicationem ex 5. Metaphysicir (cap. de Ente), α Esse quandoque parte subjecti, potissime contingentem et accidenta­ significat essentiam rei, sive actum exsistendi. lem vel impossibilem, cujus prædicatum clauditur in Quandoque vero significat veritatem propositionis, ratione subjecti, est et dicitur per se nota in veri­ etiam in his quæ esse non habent : sicut dicimus tate. Cujus potissimum exemplum est, cum genus quod cæcitas est, quia verum est hominem esse subalternum prædicalur de specie specialissima, et cæcum, b — Hæc ille. — Nunc autem, cum quæritur utrum Christus fuerit homo in triduo, mens Docturum est quærere utrum pro tunc Filius Dei (a) nac. — ul Pr actualiter esset homo, et non utrum hæc (6) compo­ (g) SI via textam integrum D»m3%ct»ni, efr j 1, m «nhi- sitio esset vera, Christus est homo. Nam, secun- bone pomi Durandi contra prinum conclusionem. ΐγ) nro. — Om Pr (i) patet. — Om. Pr. (t) Aypn/A7ui(ur. — Ad. Pr (Ô) hit· — Om. Pr. DISTINCTIO XXL ET XX1Î. — QUÆ8TIO I. dum quod dicit venerabilis Albertus in Logica sua, in Postprædicamentis, capit. 0, et allegatum fuit alias, tarn in primo Sententiarum quam in secundo, < (piando prædicatum concluditur (i) in ratione su In­ jecti, talis propositio vera est, sive re exsistente, sive non exsistente. Sive enim homo sit et animal, sive non sint homo et animal, semperhæc propositio est vera, Homo est animal,et Animal est animatum, sensibile, et vivum, ct substantia. Et ideo sequi­ tur : Homo est animal, ct animal cut vivum, ct vivum est substantia; ergo homo est substantia. Sedsi ulterius inferatur, Substantia est ens, ergo homo est ens, dicunt quod non sequitur; quia ens, vel esse, est (6) accidentale homini et animali, et non per se clauditur in intellectu eorum. Cum enim dicitur. Homo est animal, sufficit, ad veritatem propositionis substantialis ordinatio pnedicati ad subjectum; cum autem additur, Animal est cns(v), ens non est de ratione animalis vel hominis; et sic (o) non erit ibi ordo su I ista n liai is unius ad alte­ rum. El ideo, si animal estons, vel homo est ens, oportet quod sil ens actu; cl hoc est contra liypothesirn; posuimus enim quod non sit homo. Ordinabililas autem rerum in prædicatum el subjectum, æqualiter convenit rebus exsistentibus el non exsi­ stentibus, dummodo non sint impossibiles ad exsi­ stendum, etc. * — Hæc ille, cum mullis aliis pro­ fundis veritatibus. El ista sufficiunt ad dicta Aureoli. § 3. — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. — Ad primum Durandi contra tertiam conclusionem, dicitur primo, quod anima Christi descendit ad infernum, non quidem mota illo motu locali qui convenit corpori­ bus, sed eo genere motus qui congruit substantiis separatis. Nec fiat vis in motio loquendi, cum dici­ mus illum descensum fuisse motum : accipio enim hic motum large, pro mutatione subita vel succes­ siva, quæ potius dicitur mutatum esse quam motus. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 52. art. I, ubi. tertio loco, aiguit sic : α Per mortem Christi, sepa­ rata est anima a corpora ejus, quod quidem positum fuerat in sepulchre. Non videtur nutem quod secun­ dum animam solam descendit ad infernum: quia, cum anima sil incorporea, non videtur quod possit moveri localiter; hoc enim est corporum, ul proba­ tur, 6. Physicorum, ( t. c. 32); descensus autem motum corporalem importat. Ergo non fuit conve­ niens quod Christus ad infernum descenderet. · (s) concluditur. — conceditur Pr. (6) cet — Om. Pr. (γ) ct. — Ad. Pr. (ê) >ic. — Om. Pr. 2AI Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen­ dum, inquit, quod anima Christi non descendit ad inferos eo genere motus quo coqmra moventur, sed eo genere mntus quo angeli moventur. > — Hæc ille. Dicitur secundo, quod, licet anima separata, ex propria naturali virtute, non poesit movere corjiora localiter; sicul bone probat sanctus Thomas, I p., q. 117, ari. 4; potest tamen operari circa corpora, virtute divina; potissime anima Christi, quæ est et fuit instrumentum divinitatis. De hoc sanctus Thomas, ubi supra (1 p., q. 117, art. 4), sic dicit : < Anima separata, sua naturali virtute, non potest movere aliquod corpus. Manifestum est enim quod, cum est corpori unita, non movet immediate cor­ pus, nisi vivificatum; unde, si aliquod membrum corporis mortificetur, non obedit animæ ad motum. Manifestum est autem quod ab anima separata nul­ lum corpus vivificatur. Undo nullum corpus obedit ei quantum ad motum localem, quantum est ex virtute suæ naturæ, supra quam potest ei aliquid conferri ex virtute divina. > — Hæc ille. — Si autem quærilur: quam operationem habuit, virtute divina, anima Christi, circa locum inferni, in suo descensu? — dicitur quod illuminavit corporali lumine locum ad quem descendit. De hoc sanctus Thomas. 3. Sentent., dist. 22, q. 2, art. 2, qu 1, sic dicil : « Cum lenebræ exteriores inferni, tenebris interioribus correspondent, ex quo Christus a patribus qui erant in limbo, omnes tenebras inte­ riores expulerat per demonstrationem sute divini­ tatis, congruum etiam fuit ul per pnesentiarn suæ humanitatis, quantum ad animam, etiam tenebras exteriores excluderet, locum illum illuminando. > — Hæc ille. Dicitur tertio, quod anima Christi, et quælibet alia substantia separata creata, potest esse in loco, sine hoc quod operetur in loco, accipiendo proprie operationem in loco, scilicet corporis veram muta­ tionem de genera qualitatis, aut quantitatis, aut ubi. Sufficit enim, ad hoc quod talis substantia dicatur esse in loco, quod aliquo modo contingat sua virtute ipsum locum, vel contingatur a loco; sicut in secundo (2. Sentent., dist. 2, q 1) latius dictum fuit. Et quidem, de primo contactu, quo scilicet substantia spiritualis contingit corpus vel locum, dicil sanctus Thomas, 1. Quodlibclo, art. 4. α Qualiter, inquit, angelus sit in loco, considerari potest ex modo quo * corpus est in loco. E>1 enim (x) corpus in loco per contactum loci. Contactus autem coqxiris est per quantitatem dimensi vam, quæ in angelo non invenitur, cum sit incorporeus; sed loco ejus e>l in eo quantitas virlualis. Sicut igitur corpus est in loco |>er contactum dimensivæ quantitatis, ita angelus est in loco per contactum virtutis. Si quis (a) Eit mini. — Enim ctt Pr. 2*2 LIBRI III. SENTENTIARUM autem velit contactum virtutis operationem vocare, propter hoc quod operari est proprius effectus vir­ *, tuti dicclur quoi angelus est in loco per operatio­ nem; ita tamen quod per o|>orationeni non intelligalur sola molio, sed quæcumque unitio, qua *ua virtute se corpori unit, præsidendo, vel continendo, vel quocumque alio modo. > — Hæc ille. — De secundo vero contactu, quo locus vel corpus con­ tingit >ua virtute substantiam spiritualem, loquitur sanctus Thomas, 2. Quodlibeto, art. 13, ubi sit dicit : < Sicut dicimus hominem pali, cum detine­ tur, vel ligatur, ne vadat quo vult; ila, per modum cujusdam ligationis, anima patitur ab igne corpo­ reo, ut dicit Augustinus, 21. de Civitate Dei (cap. 10). Non enim hoc est contra naturam spiritus coi|)on alligari, cum videamus animum naturaliter alligari corpori ad vivificandum ipsum. Dæmones etiam, per nicromantiam potestate superiorum dæmonum alligantur aliquibus imaginibus, vel annullis, vel aliquibus aliis robus. Unde multo magis possunt spiritus alligari divina virtute igni corporeo, non ut dent illi vitam, sed ut accipiant poenam, sicut \ugustinus (ibid.) dicit. Sed quia quod est minoris virtutis non potest sua virtute ligare illud quod est majoris virtutis, inde est quod nullum corpus potest ligare spiritum, qui est majoris vir­ tutis, nisi aliqua superiori virtute. Et, propter hor, dicitur quod ignis corporeus agit in animam sepa­ ratam non virtute propria, sed inquantum est instrumentum divina· justiliie vindicantis, v—Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit : < Ignis tangit animam : non quidern tactu mathe­ matico, qui attenditur secundum terminos quanti­ tatis; sed magis contactu virtutis, non propria?, sed quoin habet inquantum est instrumentum divinæ justitiæ. b - IIdL-c ille. — Simile dicit, 3. Quodlibeto, art. 23. Hem, 4. Sentent., dist. 4i, q. 3, ari. 3, q1· 3. Item, 4. Contra Gentiles, cap. ta). — Ex quibus patet quomodo anima separata dicitur osse in loco per contactum virtutis, quo scilicet tan­ git corpus, vel tangitur n corpore; et ulterius, quod, cum anima separata successive possit tangere diversa loca, vel tangi ab eis, quod ipsa anima potest moveri localiter, et ascendere, vel descendere, eo modo quo angelus potest. Dicitur quarto, quod anima» damnatorum, vel animæ purgando?, vel animæ sanctorum patrum, non dicebantur descendero ad infernum, vel purga­ torium, vel limbum, tantummodo propter deputationem, eo modo quo dicit arguens; immo quia veraciter et realiter erant présentés illis locis, per aliquem contactum virtutis. Do hoc sanctus Thomns, 4. Sentent , dist. 45, q. 1, art. I, q1· 1, sic dicit < Quamvis substantiæ spirituales secundum suum a corporo non dependeant, corporalia tamen a Deo mediantibus spiritualibus gubernantur, ut dicit Augustinus, 3. de Trinitate (cap. 4), et Gre­ gorius. 4. Dialogorum (cap. (>). Et ideo est quædam convenientia substantiarum spiritualium ad corpo­ rales substantias, per quamdam congruentiam, ul scilicet dignioribus substantiis digniora corpora ada­ ptentur. Unde etiam Philosophus (12. Metaphyaieas, t. r. 42, etc.), secundum ordinem mobilium posuit ordinem substantiarum separatarum. Quam­ vis autem animabus post mortem non assignentur aliqua corpora, quorum sint formæ, vel determinati lÛOtoros, determinantur tamen (a) eis quædam cor­ poralia loca, per quamdam congruentiam, secundum gradus dignitatis earum, in quibus sint quasi in loco, eo modo quo incorporalia in loco esse possunt, secundum quod magis vel minus accedunt ad pri­ mam substantiam, cui locus superior per congruen­ tiam deputatur, scilicet Deum, cujus sedem cœluin Scriptura esse denuntiat. Et ideo animas quæ sunt in plena participatione divinitatis, in cœlo esse poni­ mus; animas vero quæ a participatione hujus impe­ diuntur, loco contrario dicimus deputari, b — Hæc ille. — Item, in solutione primi, sic dicit ; «x Incor­ poralia non sunt in loco, aliquo modo nobis noto et consueto, secundum quod dicimus corpora proprie esso in loco; sunt tamen in loco, modo substantiis spiritualibus convenienti, qpi nobis plene mani­ festus esse non potest. » Dicitur quinio, quod anima Christi descendit ad inferos, n<>n xdiim quantum ad effectum, immo quantum ad realem præsentiam suæ essentia?, quoad (C) unam pariem inferni, licet non quoad (γ) omnes. De hoc sanctus Thomas, 3 p.. q. 52, ari. 2, ric dicit : α Dupliciter dicitur aliquid esse alicubi. Uno modo, persuum effectum ; cl hoc modoChrislus in quemliM infernum descendit; aliter tamen et aliter : nam in inferno damnatorum habuit hunc elTeclum, quod, descendens ad inferos, eos de sua incredulitate et rnnlilia confutavit; illis voro qui delinebantur in purgatorio, spem gloria? conse­ quenda? dedit; sanctis autem patribus, qui pro solo peccato originali delinebantur in inferno, lumen ælernæ gloriæ infudit. Alio modo dicitur aliquid esse alicubi per suam essentiam; et hoc modo anima Christi descendit solum ad locum inferni in quo justi detinebantur, ut illos quos per gratiam interius visitabat secundum divinitatem, eos etiam secundum animam visitaret et (g) loco. Sic autem in una parte inferni exsistens, effectum suum aliqualiter ad omnes partes inferni derivavit, sicul in uno loco terne pas­ sus, totum mundum sua passione liberavit. * — Hæc ille. Tunc ad primam probationem in oppositum, respondetur, negando minorem : quia substantiæ '‘Oparatæ contingit esse in loco corporali, non solum I | (a) (6) (γ) (t) tamen. — rum Pr. quoad. — ad Pr. non quoad. — quo non ad Pr. et — Om. Pr. DISTINCTIO XXL ET XXII. - QUÆSTIO I. per offectum, imino ρ«·ι unitionem miî ad lotum, et qunlemcumque contactum virtutis» activum vel pas­ sivum, ul su'pc dictum p.ri (2. Sentent,, dist. 2. Ί 1 1 Ad secundam dicitur, negando consequentiam ; quia, dato quod non descenderit illuc |μ*γ motum continuum, non sequitur quod descenderit per solum effectum; est enim dare medium, scilicet contactum virtutis. Furte tamen posset concedi quod ille descensus, quin fuit in instanti, potius dicendus sit indivisibilis mutatio «piam proprie dictus motu·; sed in hoc non est vis, ut dictum est. De hoc descensu, quod fuerit localis, ct non per solum offectum, asserit (a) sanctus Thomas, 3 p.,q. 52, art. I, ubi (6) arguit sic (nrg. 2) : < Descendere ad inferos non potest Christo convenire secundum divi­ nam naturam, quæ est omnino immobilis; sed solum potest ei convenire secundum naturam assum· piam. Ea vero qu© Christus fecit vel paasus est m natura assumpta, ordinantur ad salutem humanam; ad «piam non videtur necessarium fuisse quod Christus descenderit ad inferos; quia prr passionem suam, er aliquid speciale. Unde, sicut virtus passionis Christi appli­ catur viventibus per sacramenta configurantia (γ) nas passioni Christi, ita etiam applicata est mortuis per descensum Christi ad inferos; propter quod signanter dicitur, Zachar. 9 (v. II), quod eduxit vinctos de lacu in sanguine testamenti sui. id est. per virtutem su© passionis, p — Hæc illo. — El recte, si ratio arguentis inspiciatur, ©«pie concludit quod corpus Christi descenderit ad inferos, sicut «Io anima : quia coiqioralLs passio fuit causa illorum effectuum de quibus loquitur arguens; ideo, si anima non aliter quam per effectum ad infernum descenderit, sequitur quod passio Christi, et corpus subjectum passioni, descenderit ad infernum; quod nullus dicit. Ad tertiam dicitur quod responsio ibidem data, est sufficiens : quia illam ponit sanctus Thomas, 3p., q. 52, ait. <4, in solutione tertii; el 3. Sen­ tent., dist. 22, q 2, art. 1, q1· 2.— El ad imprôlm * tionem hujus solutionis, dicitur quod non est simii· de inferno et paradiso. Licet enim sit duplex infer­ nus, sicul duplex paradisus; non tamen est dicen­ dum quod anima Christi descenderit solum ad infer­ num qui nominal pœnain damni vel sensus, et non (a) aiorriL — unde Pr (β) ubi. — Om. Pr (γ) configurantia. — rnnfigurativa Pr ad infernum qui nominat locum *ub terra. Cujus ratio est : quia anima Christi rmn descendit ad illud quod non erat ; sed ille infernus, de quo loqui­ tur arguens, non ««rat pro illo instanti quo Christus dicitur descendisse ad infernum (tunc enim in •anctis patribus erat divina visio, ut arguens conredit; sed pro instanti quo erat m ei * divina visio, non erat in eo privatio divin© virionis, nec infer­ nus illo modo dictus); igitur, in initanti mortis Christi, non descendit anima Christi a«l talern infer­ num, sed potiu· * ?««! infernum localem, et non |«œnaIcm. Item, quia, «ecundum illam viam, magi^debe­ ret concedi quod Christus descenderit ad paradisum «piam ad infernum : quia in illo instanti paradisus fuit effectus eju·, non autem infernus, sod privatio vel destructio inferni; quod tamen nullus dit it. Item, Dorlores dicunt quod anirna Christi non descendit ad infernum prout nnminat pœnam, «ed prout nominat locum. De hoc sanctus Thomas, 3 Sentent., diri 22, q. 2, art. I. qu 1, sic dicit se gratia consummatu, scilicet gloria. Similiter etiam pœna sensus, post hanc vitam, non est sitisfactoria, quia illi non sunt in statu merendi; sed est vel purgativa, v» *l damnaliva Pur­ gatio autem debetur alicui impuritati, el damnatio peccato mortali. Unde etiam pania sensus, peri hanc vitam , in defectum grati© vergit. Et ideo Christo fuit competens in infernum descendere, secundum quod infernus importat locum, non autem secun­ dum quod importat pœnam. > — Hæc ille. El hox suffit iunt nd dicta Durandi contra tertiani conclusionem. § i. — At) ARGUMENTA CONTRA QUARTAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. — Ad argumenta ejus contra quartam, respondetur. Et ideo, ml dm» prima argumeiith, quibus vult probare quod in triduo mortis ista non es.^l \ern. Totus Christus est in inferno, dicitur primo, quod conclusio nostra noti «licit quod in triduo mortis ista esset vera, Totus Christus est in inferno, vel in sepulchre. Nec sanctus Thomas, hoc «licii alicubi expresse; sed dicit quod totus Christus in Induo fuerit in inferno, et in sepulôhro. El ideo non est necesse respondero ad illa duo argumenta prima improbantia illam, I - 584 LIBRI III. SENTENTIARUM Totus Christus est in inferno. Valde autem refert ilicen?, In triduo erat vera, Totus Christus est in inferno, et Totus Christus in triduo fuit in in­ ferno : quia in isla quæ est de present!, Totus Christus est in inferno, subjectum supponit pro illo quod est actual i tor Christus; in illa autem, Totus Christus fuit in inferno, subjectum amplia­ tur ad supponendum sub distinctione pro illo quod est actualiter Christus, vel pro illo quod fuit quan­ doque Christus, licet modo non sit. El est simile de istis, Christus ante incarnationem fuit homo, et Ante incarnationem hire erat vera, Christus est homo, vel Christus est Deus, vel Christus est : prima enim communiter conceditur a doctoribus, sequentes vero communiter negantur a doctis. Dicitur secundo, quod hoc nomen Christus |>otest multipliciter accipi. Primo modo, pro Filio Dei : ita quod nec pro alio supponat, nec aliud connotet quam hoc nomen Filius Dei. Secundo modo, potest sumi pro Filio Dei, connotando unionem nature humanæ integre ad Filium Dei : ita quod idem sit dicere Christus, el dicere Filius Dei habens naturam humanam hypostatice sibi unitam; ita quod sup­ ponat pro Filio, et connotet naturam humanam in obliquo in sua significatione. Tertio modo, potest sumi pro Filio Dei, connolando in sua significatione in obliqua, non quidem naturam humanam inte­ gram, sed partes nature humanæ sibi hypostatice unitas, licet ab invicem divisas et separatas : ita quod supponat pro hypostasi, sed connotet in obli­ quo partes nature humanæ sibi unitas, el (lotissime animam unitam plenitudine Spiritus Sancti, ex qua dicitur unctus et Christus; ita quod idem significet Christus quod Filius Dei unctus secundum ani­ mam. Quarto modo, |>olest sumi pro quodam com­ posito vel aggregato ex Filio Dei et ex natura hu­ mana : ita quod hoc nomen supponat pro tali com­ posito. Et quod hoc nomen possit torn varie accipi, patet ex usu doctorum sanctorum el modernorum. Augustinus enim, in Sermone de Symbolo (lib. 3, cap. 7), ut recitat sanctus Thomas, 3 p., q. 52, art 3, in solutione tertii, sic dicit : Non per diversa tempora vel loca dicimus ubique Christum esse totum, ut modo ibi (i) totus sit, ct alio tempore alibi totus, sed ut semper ct ubique sit totus. — Hæc ille. — In quibus locutionibus apparet quod accipit hoc nomen Christus pro Filio Dei. Quod expressius palet : quia, in eodem sermone, ita dicit, exponens pne missa : Totus Filius apud Patrem, totus in cudo, totus in terra, totus in utero Viryinis, totus in cruce, totus in inferno, totus in paradiso, quo latronem introduxit. — Hæc illo. — Talis enim locutio, Christus est semper ubique totus, non potest verilicari, si subjectum supponat quarto modo, scilicet pro composito ex duabus natll- ία) ibi — illa Pr. ris; nec si supponat secundo modo, scilicet pro Filio Dei habente naturam integram; sed solum potest verificari, si subjectum supponat primo modo, sci­ licet pro Filio Dei, sine quacumque con notat iono nature humanæ vel sunnirn partium; et etiam, si supponat (a) tertio modo, scilicet pro Filin Dei habente partes nature humanæ, potissime illam secundum qunrn sibi competit unctio Spiritus Sancti, scilicet animam rationalem. Hocenim nomen Christus semper supponit apud sanctos pro supposito Filii Dei, el non pro tali composito, quale fingit arguens, scilicet quarto modo superius dicto. El de hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 17, art. 1, sic dicil : α In Christo, inquit, cum sint duæ nature, divina sci­ licet et humana, altera earum potest de eo predicari el in abstracto el in concreto : dicimus enim quod Filius Dei, qui supponitur in hoc nomine Christus, est divina natura, el esi Deus. Sed humana natura non potest predicari de Christo secundum se in abstracto (6), >ed in concreto solum, prout scilicet significatur (γ) in supposito. Non enim vere potest dici quod Christus sil natura humana, quia natura humana non est nata predicari de suo supposito; dicitur autem quod Christus esi homo, sicut el quod Christus est Deus (3). Deus autem (i) significat habentem divinitatem, el homo significat (ζ) haben­ tem humanitatem. Aliter tamen habens humanita­ tem significatur per hoc nomen homo, el aliter per hoc nomen Jesus, vel Petrus. Nam hoc nomen homo importat habentem humanitatem indistincte, sicut et hoc nomen Deus indistincte importat haben­ tem divinitatem; hoc autem nomen Jesus, vel Petrus, importat habentem humanitatem distincte; scilicet sub determinatis individuantibus proprieta­ tibus, sicut el hoc nomen Filius Dei importat habentem divinitatem sub determinata proprietate personali. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quo­ modo hoc nomen Christus supponit pro Filio Dei, licet connotet humanitatem; el quomodo ista est vera, Christus est divinitas; quod non esset verum, si ly Christus supponeret quarto modo, sicut vult arguens. — Item, q. 52, ari. 3, arguit sic, primo loco : < Corpus Christi est aliqua pars ejus. Sed corpus Christi non fuit in inferno. Ergo totus Christus non fuit in inferno, j» Ecce argumentum. Soqüitur responsio : « Dicendum, inquit, quod cor­ pus Christi, quod tunc erat in sepulchre, non esi pars persona * increata», sed nature assumpta *. Et ideo per hocquod corpus Christi non fuit in inferno, non excluditur quin tolus Christus fuerit; sed dsten- (а) tuppinuit. — «upponit l*r. (б) abelrarto. — nlaoluto Pr. (t) dgnificalur — nynulur Pr. (Î) ei quod Chriitu» r»t Deus. — Om. Pr. (t) autem. — aul Pr. (ζ) iigm/rcai. — βί^ηαιΉ Pr DISTINCTIO XXL ET XXII. — QUÆSTIO 1 dilui· quod non fuerit ibi totum quod |X»rtinel (?) Filius hominis, ista (?) potest concedi in triduo, ad humanam naturam, i» — Hæc ille. — Ex qyo Persona Filii Dei e»t Christus, -icul el bat, Per * apparet quod ly C/iristna non Mipjw>nit pro tali com­ sona Filii Dei est Filius hominis. posito, sed pro persona increata; ct quod corpus Ex his patet responsio ad duo argumenta prima non est pre personæ ipsius Christi, wd huuianæ Durandi. naturæ. El consimiliter, humanitas non i* l pars Ad primum siquidem, negatur minor. El ad rju> Christi. Quod evidentius ostendit, ibidem : arguit probationem, dicitur quod hoc nomen ChrhrfiiiMipenim sic, secundo loco : « Nihil ciiju * portes sunt pnit pro supposito æterno subsistente in duabus ab invicem sepamtæ, potest dici totum. Sed corpus naturis, sed non e converso : quin nominat illud ut el anima, quæ sunt partes natum humanæ, fuerunt Mibsistii in divina natura integra, in humana autem ab invicem separata post mortem. Descendit autem integra vel confracta, dum tamen partes illius ad infernum mortuus exsistens. Ergo non potuit esse natura, et potissime anima, sint aibi unite hypo­ tolus in inferno. n Ecce argumentum. Sequitur statice; sic autem erat in triduo. responsio : α Ex anima, inquit, el corporo unitis A<1 secundum, negatur minor. Quia non sic Ium constituitur lotalilas humana' natura·, non autem nomen Christus est impositum ad significandum totalitas divinæ personæ. El ideo, soluta unione Deum hominem, sicut nomen illud quod significat animæ et corporis per mortem, remansit tolus hominem album; sed hoc nomen Christus est impo­ Christus; sed non remansit humana natura in sua situm ad significandum Deum unctum. Illa autem tolalilate. b — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod unctio mansit in Filio Dei,quamdiu partes humanæ quarius modus accipiendi hoc nomen Christus, quo natura manserunt sibi unita» personaliter, sive Durandus utitur, inconsuetus est, el contra men­ essent ad invicem conjuncte, sive separate. — tem sanctorum et doctorum; sed primi 1res sunt Potest etiam dici ad istud argumentum, et ad pro­ consueti. cedens, quod procedunt juxta secundam vel quar­ Dicitur tertio, quod in iriduo hæc poterat con­ tam significationem ct suppositionem hujus nominis cedi, Christus est totus in inferno. Patet, acci­ Christus; secundum quam non conceditur quod piendo ly Christus primo modo el tertio : quia sci­ isla fuerit vera in triduo, Christus est in inferno. licet quælibet tunc istarum erat veni, Filius Dei est Sed non procedunt argumenta utendo hoc nomine tolus in inferno; et similiter ista Filius Dei habens Christus juxta primani et tertiam acceptionem; corpus ct animam, secundum quum competit sibi quia, in talibus acceptionibus, negatur minor utriusunctio Spiritus Sancti, perquam dicitur Christus, quo argumenti; quia, sic accipiendo, huc nomen est totus in inferno. Et similiter hæc tunc erat Christus non significat (C) suppositum subsistens in vera, Filius Dei est Christus, sicut et hæc, Filius duplici natura, sicut dicit minor primi argumenti; nec significat Deum hominem, ut dicit minor secundi Dei est sacerdos, et hæc, Filius Dei est Filius hominis. De prima istarum, dicit sic sam lus Tho­ argumenti. — Conceditur tamen quod non univoce mas, 3 p., q. 50, ari. 4, in solutione tertii ; α Esse hæc fuerit vera in Iriduo, Christus est, vel Filius sacerdotem convenit (6) homini ratione animæ, in Dei est Christus, sicut modo. El hoc bene concludit qua est ordinis character. Unde per mortem homo Durandus Non autem concludit quod hæc nullo non perdit ordinem sacerdotalem ; ct multo minus modo esset vera in triduo, Christus est. Christus, qui est totius sacerdotii origo. > — Hæc Ulterius, ad argumenta quibus probat quod modo ille. — De secunda vero proposilidlie, sic dicit, hæc sil falsa, Christus fuit homo in triduo, dicitur. 2. Quodlibc.to, art. I, ubi arguit sic (arg. I) : Ad primum siquidem, dicitur quod, licet Iy tutus « Dicitur, Matth. 12 (v. 40> : Sicut fuit Jonas in ponat suum significatum circa hoc substantivum ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita et Christus, tamen hoc non est ratione significati lotius Filius hominis in corde term. Non autem alius illius substantivi, sed ratione suppositi. Hoc enim Filius, nisi Filius hominis qui loqpebatur super nomen Christus, dato quod significet aliqualiter terram; alioquin Christus fuisset duo lilii. Ergo fuit duas naturas, vel subsistens in duabus naturis, non homo in triduo mortis. > Ecce argumentum. Sequi­ tamen supponit pro duabus naturis, sed pro suppo­ tur responsio : onalilalem, ideo illa conceditur. Totus Christus potest dici Filius hominis quam homo. > — Hæc fuit ni inferno, el ista, Tolus Christus est ubique, ille. — Ex quo patet quod cum Christus sit nomen et ista, Totus Christus fuit semper ct ab asterno. suppositi et personæ, connotans tamen humanita­ Ad secundum dicitur ipioil stat in hac falsa pro­ tem, integram vel fractam, sicut et lux· nomen positione, scilicet quod hoc nomen Christus sup- (a) perimet. — pertineat Pr. (β) convenu. contingit Pr. (a) ista. -- ita Pr. (β) iitjnifivcit. — tignat Pr. 286 LIBRI III. SENTENTIARUM l>onat pro persona composita, el sit nomen suppositi habentis partes secundum se et intrinsece. Hoc emm falsum est, cum illud nomon supponat pro Filio Dei, cui secundum se partes non conveniunt; licet illud nomen connote! naturam humanam, vel partes ejus, pro quibus tamen non supponit. Unde lior argumentum procedit secundum quartam acce­ ptionem hujus nominis Christus, quæ abusiva est. Di· hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 22, q. 1, art 2, ubi argui! sic (arg. 6) : « Totalitasrei dicitur respectu illorum ex quibus res componitur. Sed totus Christus dicitur esse ubique, ut in littera dicitur, et ut («) Damascenus (dc Fid. Orth., lib. 3) dicit. Cum igitur totus ad personam pertineat, el jMMsona sit composita ex humanitate el divinitate, videtur quod humanitas Christi sit ubique; et sic ubique est homo, i» Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Ad sextum, inquit, dicendum est quod persona non dicitur proprie composita ex naturis; unde totus non fertur ad personam secundum quod totum dicitur quod halæt partes, sed secundum quod totum dicitur cui nihil docst. El, secundum hoc, Christus dicitur lotus ubique, quia nihil deestsibi de sua personalitate, secundum quod ubique est : totus enim, cum sil masculini generis, ad personam (icrlinel. Deesl autem ei aliquid de bis quæ ad naturam Christi perlinent, secundum quod est ubi­ que; quia secundum humanam naturam non est ubique. Et ideo dicitur quod esi lotus ubique; sed non est totum ubique; quia tutum, cum sit neutri generis, ad natuiam pertinet. » — Hac ille. ΛιΙ tertium dicitur quod similiter fundatur in precedent! termino, scilicet quod jwrsona Christi sit composita ex naturis vel partibus. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. G, q. 2, ari. 3, sic di» it : < Ad rationem lotius duo pertinent. Unum scilicet quod esse totius pertineat ad omnes partes» : quia partes non habent proprium esse, sed sunt per(6) esse lotius. Aliud est quod partes componentes cau­ sant esse totius. Et (γ) «plia secunda opinio, quæ sola est catholica, ponit unum esse in Christo, esse divinæ persona» pertinet ad utramque naturam, non tamen illud osse causatur ex conjunctione natura­ rum, sicut esse compositi causatur ex conjunctione componentium; unde, secundum hanc opinionem, persona Christi potest aliquo modo dici composita, inquantum salvatur ibi cliqua conditio compositi. Non tamen est ibi vera ratio compositionis, quia deficit altera conditio. Unde non est in usu moder­ norum tenentium hanc opinionem, quod dicant personam compositam. > — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione quarti et quinti (δ): « Quamvis, inquit, compositio quantum ad aliquid salvetur in incar- (ii uL — Om Pr. (4) — pro Pr. (γ) £3. — Om. Pr. $ito, etc. d El ita in pro|K)sito, ista est vera, Chrislus est ubique : quia, licet esse ubique non conveniat nature humanæ, convenit tamen supposito; modo subjectum non stat pro natura, sed pro supposito. Et hæc sufficiant ad dicta Durandi. Concedimus enim primo, quod in triduo mortis, hæc fuit vera. Totus Christus est in inferno, accipiendo ly Christus primo modo, vel tertio modo. Verumtamen aliqua .æquivocatio tunc fuit in hoc nomine Christus, ut «licium est. Secundo, dicitur quod modo hæc debet concedi, Totus Christus fuit in inferno, accipiendo ly Christus primo modo, et secundo, et tertio, non autem quarto modo. Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis, respondit sanctus Thomas, 3 p., q. 50, art. 4, in solutione tertii, ubi sic dicit : α Esso sacerdotem convenit (γ) homini ratione animæ, etc.; » sicut allegatum fuit prius (in solutione argumentorum contra quartam conclusionem ). El hæc de quaestione sufficiant. De qua bono* dictu Deus. Arnen. (а) «l/twi < oinpoiitiuitii. — illa funipatitiu Pr. (б) tignifii alur. — lignatur Pr. (γ) contenir· — contingit Pr DISTINCTIO XX 1 il. — QUÆSTIO I DISTINCTIO XXIII. QUÆSTIO UNICA. UTRUM VIRTUTES HABITUALES SINT HOMINI NECESSARIE incA vigesimnmtertiam 3. Sententiarum distinctionem, quæritur : Utrum vir­ tutes habituales sint homini necessaria·. Et arguitur quod non. Quia nullus habitus est necessarius. Sed virtutes sunt habitus. Igitur non sunt necessaria·. Minor nola est. Major probatur. Quia habitus importat ordinem ad actum. Sed potentia importat principium actus sufficienter: nam et potentiæ naturales, absque habitibus, sunt principia actuum. Ergo non est necessarium ew * habitus. in oppositum arguitur sic : Quia habitus et vir­ tutes sunt quædam perfectiones. Sed perfectio est maxime necessaria rei, cum habeat rationem linis. Ergo necessarium est habitus et virtutes esse. In hac quaestione sunt tres articuli. In primo ponuntur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, solutiones. ARTICULUS 1. PONUNTUH CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod bublius sunt homini necessarii. Istam ponit sanctus Thomas, 1 , 2 * q. 49, ari. i, ubi sic dicit : α Habitus importat quamdam dispo­ sitionem in ordine ad naturam rei, el ad operatio­ nem vel finem ejus, secundum quem aliquid beno vel male disponitur ad aliud. Ad hoc autem quod aliquid indigeat disponi ad alterum, tria requi­ runtur. Primo quidem, ut illud quod disponitur, sil alterum ab eo ad quod disponitur, et so habeat ad ipsum ut potentia ad actum. Unde, si aliquid sit, cujus natura non sit composita ex potentia et actu, el cujus substantia sit sua operatio, et ipsum sit propter seipsum, ibi habitus vel dispositio locum non habet; sicut patet in Deo. Secundo, requiritur quod illud quod est in potentia ad alterum, possit pluribus inodis determinari, et ad diversa. Unde, si aliquid non sit in potentia nisi ad unum, ibi dispo­ sitio vel habitus locum non liabet; quia tale subje­ ctum. ex sui natura, habet debitam habitudinem 2«·; ad talem actum. Unde, si corpus cmle-te sit compositum ex materia et forma, cum illa materia non sit m potentia ad aliam formam, non haliet ibi locum dispositio \el habitus ad formam, aut etiam ad ope­ rationem; quia natura cœlestis corporis non est m potentia niai ad unum motum determinatum.Tertio, requiritur quod plura concurrant ad disponendum subjectum ad unum eorum ad quæ (-t in potentia, quæ diversis mortis commensurari possunt, ut sic disponantur bene vel male ad formam vel opera­ tiones. Unde qualitates simplices elementorum (i), quæ secundum unum modum determinatum conve­ niunt naturis elementorum (Ç), non dicimus dispo­ sitiones vel habitus, sed simplices qualitates. Dicimus autem dispositiones vel habitus, *anitalem, et pulchritudinem, et alia hujusmodi, quæ important quamdam commensuralionem plurium, qure(y) possunt diversis modis commensurari. Pro­ pter quod dicit Philosophus, 5. Metaphysics (t.c.25 el 24), quod habitus est dispositio, ct dispositio est ordo habcntxs partes, vel secundum potentiam, vel secundum locum, rcl secundum speciem. Quia igitur mulla sunt entium, ad quorum naturas ct operationes necasse est plura concurrere,quæ diver­ sis modis commensurari possunt, ideo nece&e est habitus esse. · — Hæc ille. Item, 3. Sentent., dist. 23, q. 1. art. 1, sic dicit: α In omnibus quæhabent regulam (o) et mensuram, eorum (g) lionitas el rectitudo consistit in conformitnle ad suam regulam vel mensuram ; malitia autem, secundum quod ab ea discordant. Prima autem mensura et regula omnium est divina sapientia. Unde bonitas et rectitudo, sive veritas uniuscujusque consistit secundum quod attingit ad hoc ad quod ex divina sapientia ordinatur, ut Anselmus dicit (Dia­ log. dc Veritate, cap. 11). Et similiter etiam est de aliis secundis regulis, quod in confoi rnitate ad ipsas lionitas et rectitudo regulntorum consistit. Sunt autem quredam potentiæ limitabo ad determinatas actiones vel passiones; et secundum quod illas implent, suæ regula? conformantur; quia per divi­ nam sapientiam ad talia sunt ordinabo. Et quia * natura inclinatio semper est ad unum, ideo tales potentiæ, ex ipsa natura potentiæ, rectitudinem sufficienter habere possunt, et bonitatem; malitia autem in eis contingit ex defectu potentiæ. Potentiæ vero all iores et universaliores, cujusmodi sunt ratio­ nales potentiæ, non sunt limitata * ad aliquid unum, vel objectum, x el modum operandi; quin secundum diversa, et diversimode, rectitudinem habere pos­ sunt. Et ideo ex natura potentiæ non pussunt deter­ minari ad rectum et bonum ipsarum, sed oportet (а) elementorum. — etertonim Pr. (б) elementorum. — elerturum Pr. (γ) onos; nec perfecte determinantur, nisi per habitus. Unde virtutes humanæ, de quibus loqui­ mur, non sunt potentiæ, sed habitus. » — Hæc ille. Item, 1« 2 , * q. 55, art. 1, sic dicit : α Virtus nominat quamdam potentiæ perfectionem. Unius­ cujusque autem perfectio consideratur praecipue in ordine ad finem suum. Finis autem potentiæ esi actus. Potentia ergo dicitur esse perfecta, secundum quod determinatur ad suum actum. Sunt autem quædam potentiæ, quæ secundum se ipsas sunt determinata? ad suos actus, sicut jiotenliæ naturales activæ. Et ideo hujusmodi potentiæ naturales, secun­ dum seipsas dicuntur virtutes. Potentiæ autem rationales, quæ sunt potentiæ propriæ hominis, non sunt determinabo ad unum ; sed se habent inde­ terminate ad multa. Determinantur autem ad actus per habitus. Et ideo virtutes humanæ, sunt habitus. > — Hæc ille. Ex quibus potest sic argui pro conclusione : Illud quod perfecte determinat potentiam rationalem ad perfectionem suam, el ad bonum actum suum, est habitus. Sed virtus humana, est hujusmodi (C). Igitur est habitus. Et in hoc primus articulus terminatur. ABT1CULUS 11. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contéa primam conclusionem I. Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguendum est contra conclusiones. El quidem, contra primam arguit Durandus(dist.23, q. 3), probando quod officium, vel effectus, aut activitas habitus, non sit determinant actum vel potentiam ad actum. Et quod habitus non sit neces­ sarius ad determinandum actum, probat : Quia determinatio actus est solum secundum rationem universalis et particularis aut singularis. Non enim in rerum natura invenitur aliquis actus qui non sit (a) i/ùr. — Om. Pr. (/>) hujusmodi. — /im/im. m determinatus in esse naturæ secundum singularita­ tem, ct ad esse moris secundum bonitatem vel mali­ tiam, si sit deliberatus. Sed, secundum conceptum nostrum, possumus intelligere actum in universali, qui, ut sic, indifferenter se habet ad istum actum vel illum, et ad bonum vel malum. Et sicut univer­ sale non differt realiter a singulari in quo est, sic actus indeterminatus et deierminatus non differunt realiter, sed solum secundum conceptum : quia quod indeterminate concipitur, determinate exsistit; ita quod sua realis exsistentia in rerum natura, est sua realis determinatio ex seipsa formaliter, et non per aliquid ipsi adveniens. Et hoc quantum ad esse naturæ. Sed determinatio actus ad bonum, quantum ad esse morale, non est ex sola singularitate suæ realis exsistentia», quia actus malus singulariter exsistit, sicut etiam bonus; sed est formaliter bonus ex conformilate ad rectam rationem, et malus ex difformitate ad rectam rationem. Hoc praemisso, I patet primo (x),quod potentia determinatur in seipsa per habitum formaliter; et secundo, inquirendum est an ijisa determinetur per habitum ad determi­ natum (6) actum. Primum est de se clarum : quia omne subjectum quod est in potentia ad suscipien­ dum plura sibi invicem incompassibilia, recipiendo unum, determinatur per ipsum, sic quod, illo inexsistente, non potest recipere alterum; sed potentiæ rationales, sunt in potentia ad recipiendum habitus bonos et malos, qui (γ) ad invicem sunt in com pos­ sibiles; ergo potentia quæ recipit unum eorum, determinatur per ipsum, sic quod, illo inexsistonte, non est indifferens ad recipiendum alterum. Sed quia habitus habet ordinem ad actum, ideo videndum est an determinet potentiam ad produ­ cendum vel recipiendum determinatum actum. Et dicendum est quod ad determinationem actus in esse natura *, nihil facit habitus bonus vel malus. Cujus ratio est : Quia effectus communis requirit causam communem ; sed determinatio actus in esse naturæ, cum sit sua realis singularitas, est effectus communis omni actui exsistenti in rerum natura, sive sit ante habitum, sive post, sive sit bonus, sive sit malus; ergo causa talis ($) determinationis est communis omnibus actibus, sine quacumque exce­ ptione. Habitusautem non est sic communis etiam (c) generaliter acceptus, cum ante omnem habitum fuerint actus prædicto modo determinati; et mullo minus acceptus in speciali.Quare, etc. Et hæc ratio non solum probat quod habitus non sit causa per se talis determinationis, sed etiam quod nullo modo determinet vel inclinet potentiam ad actum sic determinatum : quia nihil determinatur nec deter- («) primo. — Om. Pr. (6) ad delerimnalum. — determinatum ad Pr. (γ) Çui. — qiue Pr. (8) talis, — ivahs Pr (t) etiam. — ef Pr. V. - 19 Î90 LIBRI IU. SENTENTIARUM minari potest ad id quod est omnibus commune (determinatio enim fit ad aliquid speciale); sed sinpilarius est communis omnibus actibus in rerum natura exsistentibus; ergo nulla potentia determi­ natur ad producendum actum singularem. Item : ad illud ad quod potentia de sui natura est sic deter­ minata quod non potest in oppositum, non indiget aliquo determinante; sed quælibet potentia, ex natura sua, e>t sic determinata ad producendum vel recipiendum actum singularem, quod nullo modo potest in oppositum (actus enim universalis nec pro­ duci potest, nec recipi); ergo nulla potentia potest determinari ad producendum vel recipiendum actum determinatum determinatione singularitatis, qun * est secundum esse natura. De determinatione autem actus ad bonum vel malum secundum esse momie, aliter dicendum est. Ad hanc enim (x) determinationem, quamvis nihil faciat habitus per so, facit tamen per accidens. Quod enim habitus nihil faciat per se ad talem determi­ nationem, patet : Quin bonitas el malitia artus moralis consistunt in conformitate vel ddlormilate ejus ad rectam rationem; conformitas autem el difformitassunt respectus, vel relationes, ad quas non est per se et immediate aliqua actio, sed solum mediante fundamento, ut palet ex 5. Physicorum (l. c. 10); el ideo nihil potest esse per m· causa talis conform i tatis vel difformitatis, seu bonitatis el mali­ tiae, nisi illud quod est per se causa entitatis actus secundum esse natune,quæ est fundamentum talium. Constat autem e; sed actus qui sunt ante habitum, sunt determinata * entitalis, in qua fundatur conformitas ad rectam rationem, vel difformilas ad eamdem : actus enim quibus generatur habitus bonus, sunl determinate boni; el illi quibus generatur malus habitus, sunl determi­ nate mali. Ergo habitus non est per se causa talis determinationis. I Major salis patet. Sed contra minorem posset aliquis dicere quod est falsa, quia actus sequens habitum semper est intensior quarn precedent. — Sed illud non valet; quia non est verum universaliter quod actus sequens habitum sil intensior quam procedens. Et, dato quod sic esset, adhuc magis haberetur(x) propositum : quia, in eadem specie, actus intensior est de se difficilior; si ergo actus sequens habitum sil necessario et semper intensior quam actus ρπυcedens, sequitur quod, quantum est de se, erit dif­ ficilior; si ergo sit operanti facilior, necesse est quod tota facilitas sil ex parte operantis. Secundo sic palet idem : Facilitas ex parte operis minuit meritum. Si ergo per habitum facilitas esset (S) conditio operis, sequitur quod habitus diminueret de merito actus; quod est falsum. Terito sic : Quia habitus virtuosus est circa bonum et difficile. Sed. si per habitum tolleretur bonitas actus, jam habitus virtuosus non prodesset, sed obesset. Ergo similiter, si per habitum tollatur difficultas, habitus bonus plus obesi quam prodest. III. Alia argumenta Durandi. — Ulterius arguit (dist. 23, q. 2), quod habitus nihil faciat dc per se ad intensionem actus. Primo. Quia illud quod convenit perse habitui acquisito, convenit per se omni tali. Sed intenden * actum non convenit omni habitui acquisito. Igi­ tur. etc. Major palet : quia quod convenit per se alicui, convenit per se omni contento sub po. Minor probatur : Quia omnis habitus acquisitus, vel e>t intellectualis, vel moralis, ut dicitur in fine I. Ethi­ corum;^ isti habitus non faciunt per se ad inten­ sionem actus, ut patebit; igitur, etc. Minor hujus patet, inducendo primo in habilibus intellectuali­ bus : verbi gratia de scientia, et opinione, et fide acquisita. Quia qui cognoscit primo aliquam conclu­ sionem ex sola auctoritate dicentis, puta credens eclipsim futuram, ex auctoritate astrologi hanc pro­ dicentis, et nondum habens habitum, si postea fir­ metur in eo habitus hujus credulitatis, et de eadem II. Alia argumenta Durandi — Ulterius vel simili conclusione non habeat nisi auctoritatem, arguit Durandus (dist. 4), q. 4), quod habitus non quamvis firmius credal propler veritatem, quam forte expertus est ex dictis astrologi, tamen non cla­ reddat actum facilem vel difficilem in se. Primo sic. Quando duo actus sunl penitus simi­ rui- cognoscet veritatem dicti quam prius; licet les quantum ad omnia quæ sunt in eis, si unus forte adhærent firmius; quæ firmitas non est primo eorum (6) sit facilis, ct alter difficilis, vel unus sit ct solum ex auctoritate, nec ex habitu causato per facilior altero, necesse est quod hoc sil totaliter ex auctoritatem, sed ex (γ) experientia eventus reruM parte agentis, et non ex parte actus, ex quo ponitur dictarum ab astrologo. Et si sic esset, adhuc dc penitus uniformis. Sed actus praecedens habitum, el firmitate non quærimus, sed de claritate cognitionis, actus sequens ipsum, sunt quandoque penitus con­ quæ sola pertinet ad intensionem actus cognoscendi *. firmitas enim adhæsionis nihil facit ad claritatem similes quantum ad omnia quæ sunt in ipsis. Ergo, cum actus sequens dicatur facilior actu pnccedente, cognitionis, cum opinans quandoque æque firmiter necesse est quod hoc sit totaliter ex prie agentis. adhaereat conclusioni opinatio sicut demonstrator (i) enim — omnem Pr (S) eorum — er fe Pr (а) haberetur, — habetur Pr. (б) facilitai enet. — euel facilitai Pr (γ) rr — Om. Pr. DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO I. 291 conclusioni demonstrate, ut dicitur, 7. Ethicorum agentia supplentia vicem unius perfecti agentis (cap. 3). Similiter, si quia habeat de aliqua conclu­ respectu actus intensi, inquanlum nullum istorum sione rationem dialecticam vel (α) demonstrativam, agentium esset per se sufficiens ad ipsum produ­ et ex frequentatione earum (6) causetur in eo habi­ cendum. Primum non potest dici; quia potentia tus opinionis vel scientiae, si, post habitum causa­ intellectiva non recipit intensionem, nec remissio­ tum, cognoscat eamdem conclusionem per idem nem. Nec secundum potest dici. Quia illa principia medium per quod prius cognoscebat, non apparet quæ immediate ae habent ad aliquem actum, H quod propter hoc clarius cognoscat; licet promptior propria virtute agunt, habent univoce rationem sit exire in actum cognoscendi, quia haliet habitum, potanthe respectu illius actus. Si epgo habitus et quo uti potest cum voluerit. Sed de promptiludine potentia se haberent ut duo imperfecta agentia sup­ non quærimus, sed de claritate cognitionis, quæ sola plentia vicem unius perfecti agentis, cum ad hoc perlinet ad intensionem actus. Quod autem ita sit, sequatur quod quodlibet illorum immediate 90 probatur sic : Intensio in actu cognitionis non vide­ habeat ad actum, et(x) virtute propria (alioquin non tur posse contingere per se, nisi ex parte luminis essent duo agentia imperfecta supplentia vicem unius sub quo aliquid cognoscitur, vel objecti quod reprae­ perfecti agentis, modo quo ipsi ponunt), sequeretur sentatur, vel potentia! cognoscentis, vel dispositionis quod ratio potentiæ univoce conveniret |>otcnliit· intellective et habitui. Hoc autem non est verum : potentiae per se requisita· ad receptionem actus : quia, quamvis habitus dicantur potentiæ quædam, omnia enim alia videntur se habere per accidens ad actum et ad intensionem ejus. Sed habitus intelle­ hoc tamen non (6) est secundum illam rationem ctualis nihil horum est. Quare, etc. Major patet. secundum quam potentia activa vel passiva dicta Videmus enim intensionem variari in actu ex parte simpliciter dicuntur quædam potentiæ, sed secun­ solius luminis : sicut illud quod videtur in lumino dum alium modum a praedictis distinctum, ut patet, solis, clarius videtur quam illud quod videtur in 5. Metaphysicæ ( l. c. 25). — Item : Principia qua· lumine lunæ, anteris paribus. Item, ex parte præ- per se requiruntur ad actum quemcumque perfe­ sentationis solius objecti : quia idem visibile prw- ctum in aliqua specie, videntur necessario requiri senlatum in eodem lumine, videtur clarius vel ad quemlibet actum ejusdem speciei. Sed habitus non requiritur ad quemlibet actum qui est ejusdem obscurius, ratione propinquitatis vel remotionis. Similiter, ex parte potentia· : quia idem visibile, et speciei cum actu sequente habitum;quia actus pro­ in eodem lumine, et in eadem distantia, clarius cedentes habitum non sunt ab habitu, cum tamen videt juvenis quam senex; quia potentia visiva,cum sint ejusdem speciei cum actibus sequentibus. sit corporalis, est debilior vel fortior secundum con­ Erpo, etc. Minor jam palet. Probatur major. Primo ditionem corporis. Item, ex parte dispositionis per per exemplum eorum : quia, sicut acuties ct duri­ se requisite : quia idem visibile æqualiter propin­ ties requiruntur in securi ad intense vel velociter quum, et in eodem lumine, videtur intensius vel secandum, ita requiruntur ad quodlibot secare. remissius ab eadem potentia æque secundum se Secundo, quia eorumdem effectuum secundum spe­ ciem, differentium solum secundum (γ) intensum intonsa, si diaphaneilas oculi, quæ per se requi­ ritur ad receptionem speciei vel visionis, sit alia ct ct remissum, sunl eadem principia secundum spe­ alia. Et forte istud coincidit cum tertio. Ilis autem ciem, non differentia nisi secundum intensum el exclusis, non apparet unde posset esse varietas remissum. Et sic patet major, el consequenter luta ratio. intensionis et remissionis in actu. Et sic patet Tertio arguit sic : Illud quod natum est per se major. Et minor similiter manifesta est : Quia habi­ intendere actum, potest per se solum causare simi­ tus acquisitus non psI lumen sub quo aliquid cogno­ scitur; supponitur etiam quod idem objectum repræ- lem . nisi ex parte receptivi sit prævalens resi­ sentetur æqualiter ante habitum et post, quia per stentia (3). Sed habitus, secundum se, excluso quo­ idem medium repræsentativmn; potentia autem cumque alio, n«>n potest causare quemcumque ad intensionem actus. intellectiva non suscipit magis et minus; habitus actum. Ergo non facit per etiam acquisitus non est dispositio necessaria ad Minor de se patet. Major proluitur. Quia, cum intensio actus attendatur secundum ipsam essen­ recipiendum actum, cum actus præcedat habitum. tiam actus, illud quod potest per m» in intensionem Quare, etc. Idem patet secundo sir : Si potentia el habitus actus, potest per m· in essentiam ejus, excluso impe­ dimento pnevalenle. Dico autem excluso impedi­ per se facerent ad intensionem actus, hoc esset: aut mento; quia, si agens quod intendit actum, esset quia habitus intenderet potentiam, quæ intensa exiret in actum intensiorem; aut quia, ut quidam dicunt, potentia ct habitus essent duo imperfecta id. - el Pr. (€) rai uni. — romm Pr. (ï) fi) <6» ,γ) iS) rl. — Om. Pr mm. — Om Pr. ^eundum. Pr. rrtiifriihrt — iritdriilm Pr MUM III. SKNTKNTIAHUM *dibihori virtutis quam osscl rvliidenlta (a) passi, nihil raiisarrt |M»r ·ο sicut cum debili * ιι<Ι]ιιιιμιΙnr forti trahenti nnvom, et causal mulum intensiorem, non oportet quod per ro poanlt γλιιμιό malum illum navis, qua» forte gravior e *t quam mi virtus istius drliiln trahentis; sed, *i nihil iwlstoret, movens, qnanlumcmnquo debilia virtuti *, ipsam moveret. Cum ergo potrntim anima· nullum re^lstcnlinin ha Imvini «d actus suos, ihn| , quantum cal de se» sint summe disponi tie, «equitui quod illud quoti intendit per fo actus earum» posait per «o solum caiiNiro talem actum boaunduiii speciem, ipinmvis remis· Mim. El Iniv est major. Itav Durandus, m forma. § 2. Contus hkcundam conclusionem I. Argu mon tu Aureoli. ('outra secundam conclusionem arguit *Aurwlu (Qimd/ibrta 11, art. I), probando quud nulla forma absoluta esi virtus, nisi ul includit respectum in obliquo et pur modum connntatL Primo. Quia ad hoc quod aliqua forma ait virtus, o|M>ilvl quod secundum illam aliquis se habeat Ume vel male, bonitas autem el malitia consistunt in congruentia vel discongruontla, Kreumlo arguit ’ Unia, variato Illo respect u solum, variatur virtus; immoeadem forma qnm erat virtus, Iit vilium, propter variationem rtwpoclu * : ut taci­ turnitas in juvene est virtus, aod, si liat doctor, et accipiat auctoritatem loquendi, tunc eadem qualitas (lot vitium. 1 1«m' patet etiam in habitu corporali : quia illud quod eil pulchritudo in facie, esset tur­ pitudo in alia parta; vel econtra, turpitudo in naso esset pulchritudo in pupilla, aut alia parle, et quod vM sanitas in uno, «vtcl infirmitas in alio. Et him? omnia vanantur secundum congruentiam. Igitur virtus indirecta et m obliquo includit relationem. II. Argumenta quorumdam. Arguunt etiam (b) quidam alii, «piorum dicta recitat Scotos, *probante- quod virtus non sit forma absoluta, -vd mora relatio. Primo. Quia, 7. Phi/idcorum (t. c. 17), dicitm quod in justitia et virtute non est mollis, eo quod sunt ad alu/uid. Aut igitur intelligi! Aristotelea quod hint ad aliquid solum tundnnieiitaliter; et tunc ratio riuloaophi non Volet; quia dc albedo vM (uiidamvnlalitri ad aliquid, el tamen ad ipsim asl motus, Aut inlelligil quod formaliter sint ad ah· quid, et hulwlur intentum. Seeumto. Quia habitus et virtus non requiritur propter substantiam actus, *od pruptar modum aclus, ad faciliter et prompto agendum. Et ideo non (■) rriuluHhu — remtoilia Pr. (Λ) rOsm Om Pr oportet quod ait foi ma absoluta ; sod ‘«iifihit quod Hit quidam modus redis et consuotudinalis, propter modum actus. Tertio Quia isti habitua acquiruntur per actum intolloctus el voluntatis, qui eunt actus immnmmU’*. Quarto. Quia talia coi rumpuntur |ΜΨcexaationom artus, »ino aliquo positivo Ci»rruni|>oiito; quod non rsM’l, ai essent forma· absolutas Quinto. Quin non plus requiritur ad agendum in potentia rationali, puta intellectu et voluntate,quam in potentia ii rationali. Sed in potentia irrationali non requiritur ad lame el faciliter agendum aliqua * qualité ab-Miliihi, ul patet in brutis; equus enim, por modum roiiMietinlimdam, sinu aliqua qualitate absoluta,diN|MHiitiir ad arandum, vel trahendum, el hujmunodi (a). Igitur, etc. Sexto arguitur. Quia omnes diffinitiones virtutis includunt i expertum rougi uentiæ; HOC unquam ali quin virtutem sine isto n^pectu diflinivit, nocdifll nue |H»le. *t. Ideo Augustinus (2. de Lib. Arb., 1. (Jmif. Jul., el *alii locis) dicit quod virtue e.d bona quahtan aieidia El Philosophus, 2. Λ7/ιη·ο· rum (cap (J), dicit qimd virtus est qu.o /mbciihmi pcr/icd; et, ibidem, dicil quod in media ronididil quaad no»; et, 7. l'hijuicorum (t. c. 17), «licit qinul *«d (Zû/uMiho perfecti ad optimum. Qmi» omnia dicunt res)H«ctum ad naturam et congruentiam. Septimo Quia nullus actu * eat aut intidligitur virtuoftus, nisi secundum circumstantias intnlloctua fondai el congruentiam, ul patot ex 2, E'thirorum (cap. 0) . «piin circumstantia * μ·ιιι|μτ sumuntur ul congruit et opmlel, quantum scilicet, et qunndo, et ubi, et illius gratia oportol· ΙΠ. Argumenta aliquorum. Ultorius ar giiunl aliqui (apud Aureolum, Qt|Q(llibelo II. art. I) m absolutum specillce habet rationem virtuti * in uno, el villi in alio; similiter, non erunt qualitate * t ell * per arcidona, ul paid in pain· ot simili. Igitur rMonth virtutis erit ohm par accidens, dato etinm quod ipse raqtcclmi in obliquo sit qjiin para. Tertio nic. Alttolutum Mill» respectu, acht fundun*|MM'lum, re eat, ul hir, aliquid ultra absolu linn . est enim illud quod significatur (a) per linne prop» Milionrm, Mcilicet quod potent adriM ct ubinr, manente eodem abioluto, Sed omne includens, ultraabsolulum, aliquid quod p«>les| nde--eel β)η*οψ illi, eat ena pri accldon· iholudit enim duo, quo­ rum unum accidit altori; el itn est ens per accidens utpalel.r». Mrtaphynic r (t. c. 13), el |χ·ι diffinitio· nem accidentia. Igitur virtu··, ai nonpiwcw impor­ tat absolutum, sed ul sub ι«·. *ρ«τΙιι, necessario rat ena per accidens. - Confirmatur. Quia actu ftindnro, ne«' rat absolutum, cum separetur ab m, ner respn liiN qui fundatur. Clarum est. Igitur erit habi­ tudo media rralis , vol rationis. Quod elinm conlirniatur : quia posse fundare, includit respectum potentia·, modium inter fundamentum <4 respectum ; quaro ot actu fundaro. Qtinrh) sic. Ipso rc|wclu· * congruentia· m· tabet ad \u lulem ul propria passio, aut sicut pars esnmlÎie épia. Sed non potest poni primum. Tum quia propria paratio w· habet ad subjectum in secundo modo per m·; el per consequens, Deus pO *M»l tacere virtutem sine illo respectu; cujus oppositum dicitur. Tum quia subjectum )>otral intelligi sine propria pas­ sione, quamvis non e convena»; et, secundum hoc, non erit ille respectus de coinlellrctu virtuti *. Tum quin virtus acquiritur el variatur specifice «·χ varia· liono facta in solo isto respectu; el ila videlUI ra-e ; «onnotal autem aub· j ocium. Et hiem «licii (i) Ounmrntator, 5. Mela· p/n/rica·, com. 14, conlra Avumnam, dicit enim quod « pruno aignilical acridam, el -e« umlo auhjectum », Ergo nomen quod, ultra «igmiioilum, ali» quid (C) ronnotnt, rsl ena per accidon *. Sed virtus eat hujuamodi (γ). Igitur, etc. Sexto, liciniivum mtiiikIuih ·♦ * e, rd «m» per acoidnria; ul palet m simili ot aspiali (4). Srd virtua est ndativuin aocundum «·♦«♦, Mitem aliquo» virtules, ut juditin el amicitia : nam diffinitio rojativi secun * dum r^M·, <|u.e (t) dicit «ρΐίκΐ (ζ) ad aliquid ί/ii.Tcmm/iir, hoc osilum (3) ad significandum albedinnm. aut alias qualitates, ut •oni. Decimo sic. Tota ratio virtutis completi*1 est extra intellectum. Sed respectus congruenti® complete non est extra intellectum, saltem secundum ponen­ tes quod complementum (6) relationis est ab anima. Ergo ratio virtutis non consistit in absoluto, ut est actu sub respectu congruenti®. Confirmatur. Quia, saltem in Deo, attributum justitiæ, el virtutis, et scienti», non potest impor­ tare divinitatem ul sub tali respectu reali, quia talis non est in Deo; nec rationis, quia tunc tota ratio justitiæ, scientiæ, vel virtutis, non esset in Deo, circumscripto actu intellectus. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS 111. PONUNTUR SOLUTIONES § 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi. — Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectioni­ bus su prad ictis. El ideo ad argumenta Durandi primo loco inducta contra primam conclusionem, dicitur primo, quod omnis actus humanus aclualiler exsistens in rerum natura, extra suam poten­ tiam elicitivam, est determinatus ad e. — Dicitur quarto, quod quilibet (£) talis, sicut determinatur formnliter ad singularitatem in esse natura ex suo subjecto, ita et in esse moris. — Dicitur quinto, quod actus sequentes habitum, ab illo eliciti, utram­ que determinationem specificam, tam quoad esse natura, quam quoad esse moris, efficienter reci­ piunt a potentia et ab habitu a quibus eliciuntur. — Dicitur sexto, quod habitus non solum determinat fonnaliter potentiam in se, immo determinat eam formnliter ad specialem actum producendum vel recipiendum (γ), tam in esse natura, quam in esse vel genere moris. Et ad hujusmodi dicti improliationem, dicitur quod communis causa determinationis actuum vel potentiarum ad suos actus, et commune inclinati­ vum, est illud quod se habet ad potentiam recepti­ vam vel elicitivam per modum formæ et actus primi. Et quia aliquæ potentiæ ponuntur in actu primo per habitus, ali® vero non, ideo quædam determinantur et inclinantur ad producendum actus suos per habitum, aliæ vero non, sicut declaratum est in prima conclusione. — Cum autem dicit arguens, quod actus precedentes, sunt pradicto modo determinati, — dicitur quod verum est; quia principium talium non est habitus, sed potentia cum objecto. Secus est de actibus elicitis ab habitu, et sequentibus habitum. Et ideo plura concurrunt ad determinationem sequentium quam pracedenlium habitum. —Cum vero dicit quod nihil deter­ minari potest ad illud quod est commune omnibus actibus, etc., — dicitur quod, licet actus positus in esse sil determinatus quoad speciem el individuum in esse natura, tamen potentia, ante productionem illius actus, non est quandoque determinata ad pro­ ducendum actus talis speciei, nec per consequens tale individuum significatum : sicut intellectus |*>ssibilis, antequam sit in actu per speciem intelligi- (a) et. — Om. Pr. (S) quilibet. — qualibet Pr. (γ) producendum ve/ recipiendum. — producendi vel I recipiendi Pr. DISTINCTIO XXIII. - QUÆSTIO L bilem, est indeterminatus ad producendum cogni­ tionem asini vel hominis; determinatur autem ad hanc vel illam per speciem intelligibilem, quæ potest dici habitus, ut dicit sanctus Thomas, 2·, q. 50, art. 6, et multis aliis locis, — Cum vero ulte­ rius dicit quod quælibet potentia de sui natura est determinata, etc., — dicitur primo, quod illud est simpliciter falsum : quia multe sunt potentiæ, quæ ex natura sua nullum actum producere possunt sine actu primo eis superaddito; sicut patel.de omni potentia sensitiva et intellectiva, saltem humana, vel (x) creata. Dicitur secundo, quod, licet aliqua potentia sit determinata ad producendum vel reci­ piendum actum singularem, hoc modo quod non potest producerevel recipere universalem, vel actum non singularem, non tamen est determinata ad pro­ ducendum vel recipiendum hoc singulare vel illud, nec actum hujus speciei vel illius; et ideo indiget aliquo determinativo. Unde argumentum istud et præcedens peccant per fallaciam æquivocalionis; quia æquivocant de hoc quod dico actus determi­ natus. Hoc enim potest habere suppositionem sim­ plicem, vel (6) personalem; vel, aliter loquendo, potest habere suppositionem confusam, vel deter­ minatam. Modo argumenta ista procedunt juxta pri­ mum sensum, el conclusio nostra procedit juxta secundum. Concedimus enim quod nulla potentia indiget determinari per habitum ad producendum actum determinatum, si sil suppositio simplex vel confusa; sed, si sit suppositio personalis et determi­ nata, dicimus oppositum; quin multe sunt potentis indifferentes ad actus diversarum specierum, sicut sensus, intellectus, el voluntas. Et ideo frustra laboravit arguens ad probandum illud quod quilibet concessisset sibi gratis : nullus enim, nisi insanus, somniavit quod aliqua potentia produceret actum universalem sine aliqua determinatione ad genus, sjieciem et(y) individuum. Ulterius, cum dicit quod habitus nihil per se facit ad determinandum potentiam vel actum in esse morali, — dicitur quod ad ista duo habitus facit non solum per accidens, immo per se. Quod enim determinet actunf ad esse morale, constat; quia, secundum Philosophum, 7. Ethicorum, virtutes morales faciunt hominem bene se habere circa finem proximum virtutis, prudentia autem facit hominem liene se habere circa ea quæ sunt ad finem. De hoc sanctus Thomas, in mullis locis, potissime, I* 2‘t, <|. 58, art. 4 el 5; et 2· 2", <|. 47. art. G, el multis aliis locis. — Tunc, ad hujus solutionis improbatio­ nem, dicitur primo, quod lenitas \el malitia huma­ norum actuum non consistit precise vel principa­ liter in hujusmodi respectu conformitatis aut dif- » vel. — Om. Pr. (β) vel. — Om. Pr. (γ) et. — Om. Pr 2Q5 formitatis, eed potius in fundamento hujus respectus, secundum quod in 2. Sentent. (dist. 37, 40 et seq.) visum fuit, — Dicitur secundo, quod habitus acti­ vitas non immediate attingit tales respectus, sed eorum fundamenta, puta substantiam actus. Et ad hujus improbationem, dicitur quod, licet actua pre­ cedentes sint determinate boni vel mali, et talem determinationem non habeant ab habitu, aicut nec suam entitatern, cum hoc tamen stat quod actus sequentes habitum, suam entitatern et suam deter­ minationem habeant ab habitu, sicut a comprincipio, vel concausa, vel ratione agendi ipsius poten­ tiæ; el hoc non per accidens, sed perse. Aliquid enim est per se causa alicujus individui, quod non est causa omnium individuorum ejusdem speciei. Et hoc maxime apparet ubi talia individua possunt produci a causis diversarum specierum : sicut palet de igne, qui potest produci ab alio igne, et a sole, et mullis aliis causis perse facientibus ad ejus produ­ ctionem. Ideo, sicul non sequitur, Iste ignis per se producit ignem, igitur tine igne non potest produci ignis, ita. in proposito, de actu et habitu; sed est fallacia consequentis, vel æquivocationis, aqguendo a perseitate causæ ad perseitatem propositionis, et a perseitate inconvertibili ad convertibilem et adae­ quatam. — Dicitur tertio,quod istud argumentum, sicut et pr.ecedentia, non procedit (a) directe contra conclusionem vel intellectum conclusionis. Cum enim dicitur quod habitus est necessarius ad deter­ minandum potentiam ad actum in esse morali, non est sensus conclusionis, quod potentia nuda, sine habitu, eliciat actum indifferentem in essentia morali, aut quod sine habitu non possit producere aut recipere actum qui (6) sit determinate bonus aut determinate malus, sed hoc sit tantum ex habitu. Et ad hunc sensum procedunt omnia dicta Durandi. Sed intellectus conclusionis est, quod potentia non habituata non plus inclinatur ad bonum moralitor quam ad actum moraliter malum, nec inclinatur ad agendum delectabiliter aut faciliter aut prompte, sed remanet in quadam confusa potentialilale ad hoc objectum et illud, et similiter ad actum bonum fl malum, et similiter ad talem modum operandi et oppositum; vel potiusest inhabilis ad unum illorum, quantum est ex se; sed per habitum inclinatur ad hoc objectum, et retrahitur ab opposito (et idem dico de actu el de modo operandi ) : sicul palet de habitu temperantia», qui inclinat concupiscibilem ad certa objecta, et ad certos actus el modos (γ) ope­ randi. Unde omnia argumenta ista sunt sophistica. II. Ad alia argumenta Durandi. — Ad argu­ menta vero secundo loco inducta contra eaindem conclusionem, dicitur (a procedit. — procedunt Pr. çui. — quod Pr. (γ) modo *. — multet fr 206 LIBRI Ul. SENTENTIARUM Ati primum, quod responsio ibidem dato, proba­ bilis tot, quæ negat minorem : nunquam enim actus (a) praecedens habitum, per omnia similis est aut æqüâlis actui sequenti habitum et elicito ah habitu. Et de hoc beatus Thomas, 2· 2 , * q. 23, art. 2, sic dicit : « Nullus actus perfecte producitur ah aliqua potentia activa ;€ , nisi sit ei connalurnlis per aliquam formam, quæ sil principium actionis. Unde Deus, qui omnia movet ad debitos lines, sin­ gulis rebus indidit formas, per quas inclinantur ad lines sibi pnestitutos (γ) a Deo; et, secundum hoc, disponit omnia suaviter, ul dicitur, Sapientia· 8 (v. 1). Manifestum est autem quod actus charitatis excedit naturam potentia? voluntatis. Nisi ergo ali­ qua forma superadderetur naturali potentiæ, per quam inclinaretur ad dilectionis actum, secundum hoc, esset iste actus imperfectior actibus natura­ libus, et actibus aliarum virtutum; nec esset facilis et delectabilis. > — Hæc ille. — Simile dicit, 1. Sen­ tent, dist. 17, q. 1, art. 1, et multis aliis locis. — Cum autem arguens ad probationem minoris adducit instantiam de intensione actus, etc., — dicitur quod non valet; quia nos non dicimus quod omnis actus sequens habitum sit intensior quolibet actu proce­ dente habitum. Unde beatus Thomas, la 2 , * q. 52, art. 3, sic dicit : « Quia usus habituum in voluntate hominis consistit, sicut contingit quod aliquis habens habitum non utitur illo, vel etiam agit actum con­ trarium; ila etiam potest contingere quod utitur habitu secundum actum non respondentem proportionaliter intensioni habitus, etc. d Et simile dicit, *, 2 q. 24, art. 6. Dicimus autem quod quilibet actus elicitus ab habitu, potissime secundum pro­ portionem habitus, est perfectior actibus proceden­ tibus habitum, etsi non intensione (3). Item, posito quod diceremus quod actus sequens habitum esset semper intensior, non ideo potest argui quod esset difficilior quam procedens habitum; quia plura principia concurrunt ad secundum quam (t) ad primum, ut patet de se. Vel, dato quod esset diffici­ lior in se, non tomen ipsi ]>otentiæ agenti, ut post dicetur. Ad Hccunduin respondit in forma sanctus Thomas, 3. Sentent., dist 23, q. 1, art. Ί, ubi arguit sic, in quarto loco : < Difficultas cooperatur ad meritum. Sed habitus tollit difficultatem. Ergo ad actus illos quibus meremur, non sunt dandi nobis habitus. ■ Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen­ dum, inquit, quod, sicut dicitur, 2. Metaphysics (l. c. 1), difficultas pottot e>se ex nobis, el ex rebus; et similiter facilitas. Facilitas ergo qua· est ex (>) artut — Om. Pr. ortiva. — paxiirn Pr. (γ) pr«htua> . * — pntirilot Pr (i) unde m ahu. — Ad. Pr. (<) — Hæc ille. — Ex quibus patet quod non omnis faci­ litas operis minuit meritum (immo quandoque talis facilitas auget meritum); sed illa facilitas operis meritorii (a) quæ consurgit ex levitate operis, quia est parvi ponderis in se. El si dicatur quod ex hoc sequitur propositum arguentis, scilicet quod talis facilitas non est conditio operis in se, sed solum operantis; — dicitur quod argumentum non con­ cludit nisi quod causa facilitatis sil ex parte operan­ tis, non autem quod facilitas non sit formaliter in actu : facile enim et difficile dicuntur relative, sicut magnum et parvum; el ideo aliquid est formaliter facile respectu alicujus, quod est difficile respectu alterius. Ad tertium dicitur quod non est simile de boni­ tate actus el de difficultate; quia primum est de necessitate actus virtuosi, non autem secundum. Item, virtus vel habitus non tollit totaliter difficul­ tatem actus; quia actus qui est difficilis, est diffi­ cilis^) in se, vel respectu ad potentiam habitu a tam. Item, dato quod habitus tollat difficultatem actus, facit tomen actum meliorem. De hoc sanctus Tho­ mas, 2· 2 , * q. 27, art. 8, in solutione tertii, sic dicit : α Plus facit ad rationem meriti et virtutis bonum quam difficile. Unde non oportet quod omne difficilius sit magis meritorium; sed solum illud quod est sic difficilius, ut etiam sil melius. » Item, l4 2 *, q. 114, art. 4, in solutione secundi, sic dicit : Opus aliquod potest esse laboriosum et dif­ ficile dupliciter. Uno modo, ex magnitudine operis; et sic magnitudo laboris pertinet ad augmentum meriti; et sic charitos (γ) non minuit laborem, immo facit aggredi opera maxima (ο): magna enim operatur, si est, ut dicit Gregorius in quadam hoinilia(30 in Evang.). Alio modo, ex defectu ipsius operantis; unicuique enim est laboriosum et diffi­ cile, quod non prompto voluntate facit; et talis labor diminuit meritum, et a charitate tollitur, n — Hæc ille. — El sicut dicit ipse de chat itote, ila ptosi dici de aliis habitibus virtutum : scilicet quod tollunt difficultatem qua· impedit meritum, non autem difficultatem quæ auget meritum. PoeSet tamen brevius ad omnia supradicto dici, el difficultas promissa ab humeris facilius excuti, (a) (C) (γ) (t) meritorii. — meriti Pr eit difficilis. — Om. Pr. chantai. — nécessitas Pr. (tggrciii opr.ra maxima, — augeri opera nia.rinir Pr· 1)1 S'il N CTI ϋ χχιιι. — QUÆSTIO I dicendo quod habitus non facit actum facilem aut tione patitur, sed non deducitur, resistit quidem difficilem in se, sed facit quod fiat faciliter aut dif- ' tentationi, cum non consentit; sed non vincit, pro­ ficiliter. Opus autem vel actum fieri faciliter, est prie loquendo. Loquendo ergo primo modo de resi­ ipsum fieri prompte, sine necessitate praecedentis stentia peccati, sic quælibet charitas potest resistere inquisitionis aut deliberationis. De hoc sanctus Tho- | |M *ccato, propter liberum arbitrium liberatum a ser­ mas, de Virtutibus, q. 1 , art. 1, sic dicit : « Habi­ vitute peccati; quamvis difficultatem patiatur, pro­ tibus virtutum ad tria indigemus. Primo, ut sit , pter ten ta lion is impulsum. Ixxjuendo vero de tenfirmitas in sua recta operatione : quia potentia quæ tatione secundo modo, sic chantas quæ est pana in ab alio principio in sua recta operatione dependet, | principio tentationi?», potest tentaiionibus resistere; facile immutatur, nisi secundum aliquam inclina- | quia in fine tentatioms Iit magna; cum Deu» tionem habitualem fuerit stabilita. Secundo, ut pugnanti semper auxilium administret, bi tamen operatio perfecta in promptu habeatur. Nisi enim | ponatur quod semper parva permaneret, non posset potentia rationalis per habitum aliquo modo inch- I per modum dictum tentationi resistere. » — Hæc netur ad unum, oportebit semper, cum necesse ille. — Item, Quodlibcto, 4, art. 19, sic dicit : < In fuerit operari, præcedere inquisitionem (x) de opere : | operibus xirluturn duo sunt attendenda : scilicet id sicut patet de eo (pii vult considerare, nondum I quod Iit, et modus faciendi. Contingit autem idem habens habitum scientiæ; el qui vult secundum | factum, quod lit secundum aliquam perfectam vir­ virtutem agere (C), habitu virtutis carens. Unde dicit ! tutem, fieri etiam non solum ab habente parvam Philosophus, 3. Ethicorum (cap. 8), quod repen­ virtutem, sed etiam a non habente virtutem : sicut tina sunt ab habitu (γ). Tertio, ul perfecta operatio aliquis non habens justitiam, potest facere aliquod delectabiliter compleatur. Quod quidem fit per opus justum. Sed si attendamus ad modum faciendi, habitum, qui, cum sil inclinativus per modum ille qui non habet virtutem, non potest operari sicut naturæ, operationem sibi propriam quasi connatu- ille qui habet; nec ille qui habet parvam, sicut ille raletn reddit, et per consequens delectabilem; nam qui habet magnam, qui operatur faciliter, et prompte, convenientia est delectationis causa. Unde Philoet delectabiliter; quod non ita facit ille qui caret • sophus, 1. Ethicorum (cap. 8), ponit signum habi­ virtute, vel parvam habet. Sic ergo dicendum est quod hoc opusquod est offerre se martyrio, vel etiam tus generati, delectationem in opere exsistentem, d martyrium sufferre, potest facere non solum cha­ — Hæc sanctus Thomas. — Ex quibus patet quod prius dictum est, scilicet quod habitus facit prompte ntas perfecta, sed etiam imperfecta; et quod plus et faciliter operari. — Verumtamen, prater prodi­ est, ille etiam qui caret charitate, secundum illud ctum modum facilitatis, oportet dicere quod per Apostoli, 1. Corinth. 13 (v. 3) : Si tradidero cor· habitum redduntur opera facilia : operanti enim pus meum ita ut ardeam, charitatem autem non sine habitu, essent ei difficilia; sicut patet de tem­ habeam, etc. Sed charitas perfecta hoc facit prompte, perato, cui facile est moderari passiones, quod diffi­ et delectabiliter; sicut patet de Laurentio et Vincile est (o) incontinenti; et similiter, habenti ma­ centio, qui (x) in tormentis hilaritatem ostendenint. Hoc autem non potest facere charitas imperfecta, gnam charitatem facile est vincere omnem lentaliovel ille qui caret charitate. x> — Hæc ille. nem, quod difficile vel impossibile est habenti parvam charitatem, vel carenti charitate el gratia. Et de hoc III. Ad alia argumenta Durandi — Ad argu­ diffuse loquitur sanctus Thomas, 3. Sentent., dist.3l, menta vero quæ tertio loco contra earndem primam q. i, art. 3, ubi sic dicit: α Resistere tentationi dicitur dupliciter: uno modo, ut quis a lentatione inducit, respondendum est. Ad primum siquidem, dicitur quod major potest non vincatur; alio modo, ut quis tentationem vincat. Dicitur enim quis a lentatione vinci, quando a pro­ probabiliter negari : quia intendere actum potest posito bono retrahitur per tentationem in consen­ convenire alicui habitui acquisito, non ex sola ratione sum peccati : sicut est in incontinente, qui habet generis scilicet inquantum habitus est, sed ex rectam rationem, sed deducitur. Qui enim non habet ratione propria» speciei, vel generis proximi, puta bonum propositum, ul intern peratus, sive luxu­ inquantum est habitus partis appetitivæ. Hoc autem riosus, non uncitur; quia libenter illud agit. Vincit dico, quia habitus intellectualis aliter se habet ad autem qui non solum n lentatione superveniente actum quam moralis, sicut ostendit sanctus Thomas, 1® 2 *, q.‘56, ari. 3, ubi sic dicit : < Virtus est habi­ non vincitur, nec in actum peccati deducitur, sed tus quo quis bene utitur. Dupliciter autem aliquis etiam, ex magnitudine virtutis, quasi nihil tenta­ tionem parvipendit. Qui vero difficultatem a tenta- habitus ordinatur ad bonum actum. Uno modo, inquantum per hujusmodi (G) habitum acquiritur homini facultas ad bonum actum : sicut per habi­ te) l6) (γ) (I) inquitihonrm. — wianrionem Pr. agere. — drgere Pr. ab habitu. — habilüata Pr. in, — Ad. Pr. (e) qui. — qur Pr. (6) hujutmodi. — hujus Pr. 29S tinni ni sententîahüm tom gram ma tier habet homo facultatem recte lo­ quendi i non tamen grammatica facit ut homo sem­ per recte loquatur; potest enim grammaticus barIkirizare, aut soloecismum facere. El eadem ratio est in aliis scientiis et artibus. Alio modo. aliquis habi­ tus non solum facit facultatem agendi, sed etiam facit quod aliquis recte illa facultate utatur : sicut justitia non solum facit qiiml homo sil promptu * voluntatis ad justa operanda, sed etiam facil ut juste operetur, etc. > — Hæc ille.—Item, q. 57, art. 1, 'ir dicil: « Duplici ratione aliquis habitus dicitur virtus. Γηο modo, quia facit facultatem bene ope­ randi. Alio modo, quia cum fariillntc facit bonum usum. Et hoc pertinet solum ad illos habitus qui pertinent ad vim appetilivam, e<> quod vis appetitiva animæ est quæ facit uti potentiis et habitibus. Cum igitur habitus intellectuales speculativi non perfi­ ciant partem appetilivam, nec aliquo modo ipsum respiciant, sed eoluin intellectivam, possunt quidem dici virtutes, inquantum faciunt facultatem Ixmffi operationis, quæ est consideratio veri ( hoc est enim Itonum opus intellectus); non tamen dicuntur νιν­ ί utes secundo modo, quasi facientes bene uti potentia seu habitu. Ex hoc enim quod aliquis baliet in se habitum scientia? speculativa», non inclinatur ad utendum, sed fit potens speculari verum, in his quorum habet scientiam; sed quod utatur scientia habita, hoc est movente voluntate. Et ideo virtus qua» perficit voluntatem, ut charitas, vel justitia, facil etiam bene uti speculativis habilibus. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod habitus partis intellectivæ aliter se habent ad actum polentiæ quem informant,et aliter habitus partis appetitivæ. Et ideo non sequitur, si secundi intendant actum, vel per se faciant ad intensionem actus, quod etiam primi hoc faciant. Dicitur secundo, quod, concessa majore in aliquo sensu, minor est neganda. Quia omnis potentia habiluata potest intensiorem actum elicere quam potentia non habiluata; et hoc, si utatur habitu suo ad intendendum actum per imperium voluntatis. Non tamen oportet quod per habitum possit inten­ dere omnem actum suum, sed tantum illum ad quem habitus ordinatur. Et ideo apparet quod pro­ bationes minoris in hoc sensu intellecto», non valent. Curn enim dicit quod habitus creditivus (i) non causât evidentiam aut claritatem cognitionis, etc.,— apparet quod peccat per fallaciam consequentis, arguendo a negatione inferioris ad negationem supe­ rioris; quia talis habitus, licet non intendat cogni­ lionem, tamen intendit assensum, qui esi quidam actus intellectus. — Nec valet quod dicit, quod hic solum quærimus de intensione et claritate cogni­ tionis, etc. Hoc enim non est verum, sed quærimus in generali, utrum habitus faciant per se ad inten­ te) credihvui. — credituri" Pr. sionem cujuscumque actus. — Per simile, patet quod nihil valet illud quod dicit de habitu causato per rationem dialecticam vel demonstrativam (a) : quia, licet talis habitus non causet majorem clarita­ tem aut evidentiam quarn actus a quibus causaba­ tur, causât tamen intensiorem assensum; assensus autem est actus quidam intellectus; et de hoc sicut de aliis quærimus. — Ad rationem autem quam ad hoc inducit. patet per idem : quia solum concludit, si aliquid concludat, quod habitus acquisitus non causât novam claritatem aut evidentiam, nec aliquid horum duorum intendit; sed non concludit quin possit facere ad intensionem aliorum actuum intel­ lectus ad quos habitus directe ordinatur, cujusmodi est assensus. vel judicium, et hujusmodi (6).Verumtamen nec illud sufficienter concludit : quia, ut dictum fuit, species intelligibilis est quidam habitus; et tamen, secundum majorem vel minorem perfe­ ctionem speciei intelligibilis in repraesentando distincte objectum intelligibile, contingit major vel minor claritas aut evidentia, et intensior vel remis­ sior cognitio in intellectu. Et cum dicit quod habi­ tus non est lumen quo aliquid cognoscitur, etc., — non obstat : quia habitus de quo loquimur, est lumen, quoad cognitionem; el est dispositio neces­ saria potentia», ad hoc quod cognoscat. Item, sicut prius dictum est (γ), hæc probatio solum procedit de habitibus partis intellecti væ. non autem de appetitivis. Quomodo autem species intelligibilis illustrata lumine intellectus agentis dicatur habitus, ostendit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 14, q. 1, art. 1, q1· 2, ubi sic dicit: « Nulla potentia passiva potest exire in actum, nisi completa per formam sui activi, per quam fit in actu ; quia nihil operatur nisi secun­ dum quod est actu. Impressiones autem activorum possunt esse in passivis dupliciter : uno modo, per modum passionis, dum scilicet potentia passiva est in transmutari; alio modo, per modum qualitatis et forma», quando impressio activi jam facta est connaturalis ipsi passivo; sicut etiam Philosophus in Pre­ dicament is (cap. de Qualitate) distinguit passio­ nem et passibilem qualitatem. Sensus autem potentia passiva est; quia non potest esse in actu omnium ad quæ se extendit sua operatio per naturam polentiæ. Non enim potest esse aliquid quod actu habeat omnes colores; et ideo oportet quod visus sit cognitivus omnium colorum secundum quod est potentia omnes colores quodammodo, ct sic patiendo a coloribus, fit in actu, et eis assimilatur. et cogno­ scit eos. Similiter etiam intellectus est cognitivus omnium entium; quia ens et verum convertuntur, quod est objectum intellectus. Nulla autem creatura (z) demonstrativam. — deternwnalivam Pr. (β) Atyuiniodi. — hujut Pr. (γ) el. — Ad. Pr. DISTINCTIO XXIII. — QUÆ8TIO I. potest e-se in netu lotius entitatis, cum sit ens fini­ tum : hoc enim est solius Dei, qui (ï) est fons omnium entium, omnia quodammodo in se ipso prœhabene, ut dicit Dionysius (de Dio. Nom., cap. 5). El ideo nulla creatura potest intelligere sine aliquo intellectu, qui (€) sit potentia passiva, id est, rece­ ptiva. Unde nec sensus nec intellectus possibilis possunt operari, nisi per sua activa perficiantur vel moveantur. Sed quia sennus non sentit nisi apud pnesentiam sensibilis, ideo ad ejus operationem per­ fectam sufficit impressio sui activi per modum pas­ sionis tantum. In intellectu nutem requiritur ad (•jus perfectionem, quod impressio sui activi sit in eo non solum per modum passionis, sed etiam per modum qualitatis et formæ connatiiralis factæ. Et hanc formam habitum dicimus. El quia quod est connatural^, firmiter manet, et in promptu est homini uti sua naturali virtute, el est ei delecta­ bile, quia (γ) naturæ est conveniens; ideo habitus est difficile mobilis, sicut scientia, et eo potest homo uti cum voluerit, et reddit operationem delectabi­ lem. Sicut autem in sensu visus est duplex activum, unum quasi primum agens et movens, scilicet lux, aliud quasi movens motum, sicut color factus visi­ bilis actu per lucem; Jita in intellectu est quasi primum agens lumen intellectus agentis, et (δ) quasi movens motum est (t)species facta |»er ipsum inlelligibilis in actu. Et ideo habitus intellectiva partis conficitur ex lumine et specie inlelligibili illorum quæ per speciem cognoscuntur.» — Hæc ille. — Ex quibus sequitur quod aliquis habitus facit ad sub­ stantiam et ad intensionem actus; et quod aliquis habitus est lumen necessarium ad intellectionem, et dispositio necessaria polentiæ ad agendum. Ad secundum argumentum dicitur quod potentia et habitus concurrunt ad eumdern actum produ­ cendum vel intendendum : non primo modo, sci­ licet quod habitus intendat potentiam, licet eam perficiat; nec secundo modo, scilicet quod potentia et habitus sint duo agentia partialia supplentia vicem unius perfecte agentis (ζ), quia habitus non est quod, sed quo; Bed tertio modo, quia scilicet potentia est quod agit, ut ita dicamus, et habitus est quo agitur, vel ratio agendi, vel perfectio potentia ad agendum. Et si contra hoc velit militare per suam probationem, quia illa principia quæ immediate se habent, etc.; — dicitur quod hoc habet verum in illis principiis quorum quodlibet est quod agit; non habet autem necessitatem ubi uninnisl quod, aliud quo; sicut patet de sensu ot specie qua informatur. — Ad secundam improbationem, dicitur quod major (а) qui. — quod Pr. (б) qui. — qua.' Pr. (γ) quia. — quod Pr. ) ct. — Om. Pr. (<) ut. — Om. Pr. C) agenti». — agente» Pr. 299 est manifeste falsa; quia plura requiruntur ad actum perfectum quam ad actum imperfectum. — Et ad hujus majoris primam probationem non oportet nos respondere : quia tale exemplum non ponit sanctus Thomas, sed Heruæus, vel aliqui alii; ideo ipsi respondeant, si volunt. Potest tamen dici quod acutios non requiritur ad quodlibet secare, sied solum ad perfecte secare. — Pro ** ecunda vero probatione ejusdem majoris, quæ magis urget, dicitur primo, quod, si loquamur de habitu incomplexorum, puta de specie intelligihili, illa requiritur ad omnem actum intellectus, intensum, vel remissum. Si vero loquamur de habitu respectu complexorum, puta principiorum, vel conclusionum, tunc dicitur quod actus eliciti a potentia habiluata secundum propor­ tionem habitus, non solum differunt secundum intensum et remissum, sed aliter : quia, ut sæpe dictum est, potentia babituata elicit actum delecta­ biliter, firmiter, et prompte; quod non facit potentia non habiluata. Item, manifeste falsum est quod eorumdem actuum secundum speciem, solum diffe­ rentium secundum intensum et remissum, neces­ sario sunt eadem principia secundum speciem, solum differentia secundum intensum et remissum, et hoc ubi idem effectus secundum speciem potest a diversis causis specie differentibus et suo effectui æquivocis produci; sicut patet de igne, qui potest produci ab alio igne, et a sole, et a silice percusso, et multis aliis causis : nam constat quod talium cau­ sarum specie differentium effectus sunt ejusdem speciei, differentes solum penes intensum el remis­ sum. Sic in proposito : dicendum est quod actus intensu> et remissus in eadem specie possunt pro­ cedere a principiis diversarum specierum, potissime quando talia principia sunt partialia, et non totalia; cuju$modi («) est habitus concurrens cum potentia ad productionem actus. Ad tertium, negatur major, loquendo de illo quod per se intendit actum non ut principium quod, sed ut quo, nec est agens, sed perfectio agentis, vel ratio agendi. Tale enim est (?) quod potest facere de per se ad intensionem actus, una cum potentia; nec tamen per se solum sufficit causare actum : sicut patet de specie in sensu \el intellectu, quæ, una cum potentia cognitiva, concurrit ad causationem et ad intensionem actus, et tamen non sufficit se sola pro­ ducere actum. — Et ad probationem majoris (γ), dicitur quod illud quod per se facit ad intensionem actus, perse facit ad essentiam ejus producendum; sed utrobique concurrit sicut causa partialis, vel potius non ut quod, sed ut quo, nec proprie sicut agens, sed sicul jærfectio agentis ; et ideo, sicut per se solum non sufficit actum intendere, ita nec sut- (a) cujunnodi. — cuju» Pr. (ί) ut. — Om. Pr. (t) majori». — minori» Pr. 300 LIBRI III. SENTENTIARUM fieit illum se solo producere; sed ad utrumque potest per se concurrere, modo praedicto» Et hoc sufficiat ad dicta Durandi. Verumtamen sciendum quod sanctus Thomas ali­ quando visus est dicere, 4. Sentent. ,.disl. 49, q. i, art. 2,qu 2, in solutione secundi, quod habitus non facit ad substantiam netus. Dicit enim, ibidem, sic: < In actu duo sunt consideranda : scilicet actus sub­ stantia, et forma ipsius, a qua perfectionem habet. Actus igitur secundum suam substantiam, princi­ pium est naturalis potentia; sed secundum suam formam, principium ejus est habitus, etc. » Sed ex dictis ejus, tam ibi quam alibi, apparet quod non fuit mens ejus, quod habitus nullo modo faciat ad Substantiam actus; sed intendit quod non ita directe facit, nec ita necessario requiritur ad substantiam actus, sicut ad ejus complementum (a) et perfectio­ nem, quæ est ex parte objecti, vel ex parte modi agendi. Habitus enim determinat potentiam addeterminatuin objectum et modum agendi, sicut ostendit ipse, in de Veritate, q. 20, art. 2, ubi sic dicit : < Oportet scire quid sit habitus, et ad quid indige­ mus habitibus. Quantum igitur in primo aspectu apparet, habitus significare videtur aliquid potentiæ superadditum, quo perficitur ad suam operationem. Indiget autem aliqua potentia aliquo superaddito, duplici ratione: scilicet propter conditionem naturæ; et propter rationem ipsius potentiæ; nec immerito, cum actio, quæ a potentia procedit, a natura etiam dependeat, quæ est potentiæ origo. Ex parte quidem naturæ, indiget potentia aliquo 'superaddito ad ope­ randum, quando scilicet operatio talis est, quæ facultatem et conditionem naturæ excedit : sicut conditionem humanæ naturæ excedit, ut ad Deum quasi sociali amore afficiatur, quasi hæredilalis ejus consors; unde ad hanc operationem indiget nostra potentia affectiva habitu chari tatis. Ex parte autem potentiæ, quando potentia est ordinata ad objecta universalia; sicut visus ad cognoscendum omnes colores : non fuit nutem possibile ut in organo visivo es&nt omnes colores in actu; el ideo aliter ordinatum est, ut scilicet potentiæ visivæ possit superaddi similitudo cujuslihet coloris, ct sic in actum visionis progrediatur. Sciendum tamen est, quod illud quod superadditur potentiæ, quandoque recipitur in ea per modum habitus, el quandoque per modum passionis. Per modum passionis, quando receptum non immanet recipienti, neque efficitur ejus qualitas, sed quasi quodam contactu ab aliquo agente immutatur subito, et etiam transit; sicut Philosophus dicit, in Prtrdicamentis (cap. de Qua­ litate et Quali), ruborem esso passionem, et non passibilem *qualitatem , quando quis, propter vere­ cundiam, in ruborem subito immutatur. Tunc vero retinetur per modum habitus, quando illud rece­ la) romplrrnenlwni. — rontplWuni Pr. pium (a) efficitur quasi connaturalo ipsi recipienti. El inde est quod habitus dicitur a Philosopho (ibid.) qualitas difficile mobilis. Inde etiam est, quod ope­ rationes ex habitu procedentes, delectabiles sunt, el in promptu habentur, el faciliter exercentur; quia sunt quasi connaturales effectæ. Ea igitur quæ super­ adduntur potentiis sensitivis, non superadduntur per modum habitus, sed per modum passionis; in potentiis vero anima» intellectiva», per modum habi­ tus ; quia sensitiva pal’s animæ agitur instinctu naturæ, magis quam agat; intellectiva autem pars est domina sui actus, et ideo competit ei habere promptitudinem ad actus, ut |>ossit operari quandocumque libet. » — Hæc ille. § 2. — Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta primo loco inducta contra secundam conclusionem respondendo, præmitlenda sunt aliqua. Primum est, quod non est mens sancti Thonue, quod virtus de qua loquitur quæstio, sil pura relatio aut respe­ ctus. Secundum est, quod mens sua fuit, quod vir­ tus includit respectum ad aliquid. De prædictis duobus sanctus Thomas, super 7. Physicorum (lect. 5), exponens illud Aristotelis (t. c. 17), Neque enim in habitibus, habitus enim et virtutes ct malilite sunt, virtus autem omnis et malitia ad aliquid sunt, etc., sic dicit : α Habitus qui sunt in prima specie qualitatis, etiam corporales, sunt quæ­ dam virtutes et malitia». Virtus enim universaliter cujuslibel rei, est quæ bonum facit habentem, et opus ejus bonum reddit; unde virtus corporis dici­ tur, secundum quam bene se habet et bene opera­ tur, ut sanitas; ecuntnirio de malitia, ut de ægritudine. Omnis autem virtus et malitia dicuntur ad aliquid. Et hoc manifestat per exempla. Sanilas enim, quæ est quædam virtus corporis, est quædam commensuratio calidorum et frigidorum. El dico hanc coni mensu rationem fieri per debitam propor­ tionem eorum quæ sunt intra, id est (6), huinidorum vel humorum ex quibus componitur corpus, ad invicem, et ad corpus. Aliqua enim conlemperalio humorum est sanitas in leone, quæ non esset sanitas in homine, mkI ejus extinctio; quia cum ea humana natura stare non posset. Similiter, pulchritudo el macies dicuntur ad aliquid. Sumitur aulem hic macies pro dispositione qua aliquis est expeditus ad motum (γ) cl actionem. Hujusmodi (3) enim sunt dispositiones ejus quod perfectum est in sua natura, per comparationem ad optimum, id est, ad finem, qui est operatio : ex hoc enim hujusmodi disposi- (а) receptum. — receptivum Pr. (б) intra, til ret. — infra Pr. (γ) motum — ni otium Pr. (i) Hujuimodi, — Hujui Pr. DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO L tiones virtutes dicuntur, quia Ixmum faciunt haben­ tem, el opus ejus bonum reddunt; et sic dicuntur per relationem ad bonum opus, quod est optimum rei. Et ne aliquis accipiat perfectum illud quod jam adeptum est finem, dicit quod perfectum hir acci­ pitur hoc quod (a) est sanatum et dispositum secun­ dum naturam. Non autem lior, est intelligendum quoosi tiones, hoc ipsum quod sunt, ad aliquid sunt, quia sic non essent in genere qualitatis, sed relationis; 8<«d quia eorum ratio ex aliqua relatione dependet. Quia igitur hujus­ modi habitus ad aliquid sunt, et in ad ($) aliquid non est motus, neque generatio, neque alterat io, ut in 5. Physicorum (t. c. IO) probatum est. manife­ stum est quod in (γ) hujusmodi habitus non est alteratio primo et per se; sed eorum transmutatio consequituraliqunrn priorem transmutationem calidi, aut frigidi, aut (o) alicujus hujusmodi (t), sicut etiam relationes esse incipiunt per consequentiam ad ali­ quos motus, n — Hæc ille. — Item, 4. Sentent., dist. I, q. I, art. 4, q1· 2, sic dicit : « Quidam dicunt quod virtus supcrnaturalis quæ est in sacra­ mentis, non est nisi quidam ordo ad aliquid. Sed hoc nihil est dictu : quia virtus semper nominat principium alicujus actionis; ad aliquid autem, sive (ζ) relatio, non potest esse principium actionis, vel terminus, ut probatur, 5. Physicorum (t. c. 10); et ideo ille ordo nullo modo potest habere nomen virtutis, neque rationem. »— Hæc ille.— Item, 3. Sentent., dist. 23, q. I, art 3, q1· 3, sic dicit : « Virtus, proprie loquendo, includit respectum ad aliquid cujus sit principium, sicut currendi, vel essendi, etc. d liem, do Veritate, q. 21, ari. 6, sic dicit : α Aliquod nomen polest respectum importare dupliciter. Üno modo, sic quod nomen imponatur ad significandum ipsum respectum : sicut hoc nomen pater, vel filius, vel paternitas ipsa. Quædam voro dicuntur importaro respectum, quia significant rem alicujus generis, quam concomitatur quidam respe­ ctus; quamvis non sit impositum ad ipsum respe­ ctum significandum : sicut hoc nomen scientia est impositum ad significandum quamdam qualitatem, quam sequitur quidam respectus; non autem ad significandum respectum ipsum. Et per hunc mo­ dum, ratio boni respectum implicat : non quia nomen l>oni significet ipsum respectum solum; rhI quia significat id ad quod sequitur respectus, cum respectu ipso. Hesperius autem importatus in nomine boni, est habitudo perrecti vi (η), secundum quod ali­ quid habet perficere, non solum secundum rationem (>) quod, — Orn. Pr (Ü) ad. — aliquid Pr. (γ) in. — Oin. IT. (Î) aut. — Om Pr. (c) hujuiniodt. — hujus Pr (0 fitvj. — sicut Pr. (rj perfect ivi. — profectuum Pr. 301 speciei, sed etiam secundum esM quod habet in rebus, » — Hæc ille. — Sicut autem dicit de hoc nomine bonum, ita potest dici, secundum mentem ejus, de hoc nomim· victim vel tritium. — Ex qui­ bus apparet quoi virtus non dicit purum respectum, nec purum almolutum; sed dicit quoddam absolu­ tum, quod concomitatur respectus; et utrumque importat, sed absolutum principaliter, respectum vero secundario el in obliquo, sicut dicendo habitus factious boni operis. His promissis, dicitur Ad primum (quod est Aureoli), quod recte con­ cludit quod virtus includat respectum secundario et (a) in obliquo, non autem principaliter et (S) in recto. El in hoc non discordat cum sancto Thoma, sed declarat eum, nolens aut volens. Ad secundum (quod est ejusdem ) dicitur primo, quod, loquendo de virtutibus (γ) exsistentibus in potentiis animæ, de quibus esi prosens sermo, con­ cedendum esset, in aliquo casu, quod eadem forma et qualitas quæ (i) est virtus, posset esse non virtus, el ipsa manens «se el non esse virtus, utputa si perderet formam vel perfectionem quam recipit a superiori virtute. De hoc sanctus Thomas, 2’ 2 *, q. 4, ari. 5, sic dicit : < Fides formata, esi virtus. Fides autem informis, non est virtus; quia, etsi halæat pu Tectionem debitam actui fidei informis ex parte intellectus, non tamen habet perfectionem debitam ex parte voluntatis : sicut etiam, si tempe­ rantia esset in concupiscibili, et prudentia non esset in rationali, temperantia non essai virtus; quia ad actum temperantia» requiritur actus rationis ct actus concupiscibilis, sicut ad actum fidei requiritur actus voluntatis et actus intellectus. > — Hæc ille. — El in articulo procedenti, scilicet quarto, obtendit quod idem habitus esi quandoque fides formata, et postea informis. Simile ponit, 3. Sentent., dist. 23, q. 3, ai t. I : scilicet quod idem habitus et qualitas potest desinere esse virtus, quæ prius erat virtus. Dicitur secundo, quod habitus mentis, qui prius erat virtus, non desinit esse virtus, illo modo quo dicit arguens, scilicet propter variationem aeta­ tis aut fortuno» personalis; utputa quod habitus qui fuit virtus in juvene vel divile, desinat esse virtus in eodem facto sene vel paupere. Nec valet probatio de taciturnitate aut locutione, aut de effusione pecu­ niarum et non effusione : quia in talibus actibus non consistit virtus de se, nec significatum virtutis, sed in interiori electione et properatione animi ad tales actus eliciendum Mvundum rectam rationem. De hoc sanctus Thomas, 2” 2 , * q. 134, art. I (arg. 1), arguit (x) et — Om. IT. (β) ct. — ea Pr. (γ) t irluhbm. — verba Pr. (S) non. — Ad. Pr. (t) qui. — qu *· Pr. 302 LIBRI III. SENTENTIARUM sic : < Qui liabol unam virtutem, habet omnes. Se — Hæc ille. — Ecce argumentum. Sequitur responsio : c Dicendum, inquit, quod non omnis liberalis est magnificus quantum ad actum, quia desunt sibi ea quibus uti necesse est ad netum magnificum; tamen omnis liberalis habet habitum magnificentiae, vel actu, vel propinqua dispositione. » — Hæc ille. — Item, q. 152, art. 3, in solutione secundi, sic dicit : < Connexio virtutum accipitur secundum illud quod est formale in virtutibus (a), id est, secundum cbaritatem vel prudentiam; non auteinsecundum illud quod est materiale in virtutibus. Nihil enim prohilæt alicui virtuoso suppetere materiam unius vir­ tutis, non autem materiam alterius : sicut pauper habet materiam temperanti®· non autem materiam magnificentia?. El hoc malo alicui habenti alias vir­ tutes, deest materia virginitatis (C)t scilicet pnrdicta integritas carnis. Tamen potest habere illud quod est formale in virginitate, ut scilicet habeat in præparatione mentis, predict e integritatis conservando» propositum, si hoc sibi competeret : sicut pauper habet in properatione propositum magnificos sum­ ptus faciendi, si hoc sibi competeret; et similiter, ille qui est in prosperitate, habet in praeparatione animi projiosiluiii adversa æquanimiter tolerandi. Et sine hac praeparatione animi nun potest aliquis esse virtuosos, s — Hæc ille. — Item, q. 144, art. 4, sic dicit : « Senes et virtuosi verecundia carent. Sunt tamen sic dispositi, ul, si in eis esset aliquod turpe, de hoc verecundarentur. Unde dicit Philosophus, 4. Ethicorum (cap. ult.), quod vere­ cundia est ex suppositione studiosi, a — Hæc ille. — Item, articulo primo ejusdem quaestionis, in solutione quinti, sic dicit : < Ex rnultoties verecun­ dari causatur habitus virtutis acquisito», perquam aliquis turpia vitet, de quibus esi verecundia, non autem ut ulterius aliquis verecundetur; sed ex illo habitu virtutis acquisitae, sic se habet aliquis, quod magis verecundaretur, si materia verecundiæ ad­ esset. » — Hæc ille. — Ex quibus liene prospectis, apprêt quod habitus qui primo fuit virtus moralis, non desinit esse virtus moralis, nec mutatur in vitium, ex variatione ætatis, vel forlunæ, vel status personæ, ipso manente. Sed solum hoc sequitur, quod habitus qui inclinabat ad aliquem actum pro aliquo tempore, vel loco, vel conditione personæ, desinit inclinare ad hoc, mutatis circumstantiis præ­ dictis, et inclinat ad oppositum illorum actuum : sicut habitus magnificanti® ad aliquid inclinat divi­ tem, ad quod non inclinat eumdem factum pau­ 'j) virfutlôuf. — virtutem Pr. (<) trirpinUatif. — rtrfidt· Pr. perem; et similiter, virtus modesti® ad alia inclinat juvenem quain senem ; et idem est de habitu vere­ cundi®; licet verecundiæ habitus, aut taciturni­ tatis, non sint perfectio virtutes, secundum quod dicit beatus Thomas, ubi supra (2· 2", q. 1 44). Dicilur tertio, quod habitus corporales, sicut sunt pulchritudo el sanitas, possunt perdere rationem virtutis, et induere rationem vitii vel malitia», ex sola variatione proportionis ad subjecium vel natu­ ram cui applicantur. El in hoc arguens conform iter dicit sancio Thomæ, super 7. Physicorum, sicut prius allegatum fuit. Tamen ex hoc non sequitur quod virtus sit relatio; sed solum quod de ratione virtutis sit respectus ad naturam vel subjectum cui inesl, vel ad actum ad quem ordinatur. Et de hoc sanctus Thomas, 1· 2 , * q. 49, ari. 3, sic dicit : u Habere ordinem ad actum, potest competere (x) habitui, et secundum rationem habitus, et secun­ dum rationem subjecti in quo est habitus. — Secun­ dum quidem rationem habitus, convenit omni habi­ tui aliquo modo habere ordinem ad actum. Est enim de ratione habitus, ut importet habitudinem quam­ dam et ordinem ad naturam rei, secundum quod convenit vel non convenit. Sed quia natura rei, qu® est finis generationis, ulterius etiam ordinatur ad alium finem, qui est operatio, vel aliquod operatum ad quod quis pervenit per operationem, ideo habitus non solum importat ordinem ad ipsam naturam rei, sed etiam consequenter ad operationem, inquantum est finis natune, vel perducens (6) ad finem. Unde, 5. Metaphysicæ (t. c. 25), dicitur in diffinitione habitus, quod est dispositio secundum quam bene aut male disponitur dispositum, aut secundum se, id est, secundum naturam suam, aut ad (γ) aliud t id est, in ordine ad finem. — Sed sunt quidain habitus, qui, etiam ex parte subjecti in quo sunt, primo el principaliter important ordinem ad artum. Quia habitus primo et per se importat habi­ tudinem ad naturam rei; si igitur natura rei in qua est habitus, consistit in ipso ordine ad actum, sequi­ tur quod habitus principaliter importet ordinem ad actum. Manifestum est nutem quod natura et ratio potenti® est ut sit principium actus. Unde omnis habitus qui est alicujus polentiæ ut subjecti, impor­ tat principaliter ordinein ad actum, d — Hæc ille. — Item. q. 50, art. 1, in solutione tertii, sic dicit : e Commensuratio ipsarum qualitatum passibilium secundum convenientiam ad naturam, habet (o) rationem dispositionis. Et ideo, facta alteration * circa ipsas qualitates passibiles, quæ sunt calidum, frigidum, humidum et siccum, (it ex (t) consequenti altcratio secundum ægritudinem et sanitatem. Primo I (a) coni pe tere. — comprteni etie Pr. (β) perducent. — prodment Pr. (γ) ad. — Om. Pr. (δ) habet. — habent Pr. (c) er. — eo Pr. DISTINCTIO XXIII. - QU ESTIO I. autem et per se non estalteratio secundum hujus­ modi («) habitus et dispositiones, n — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod habitus corporales, dispo­ nentes adactum primum, habent rationem boni vel mali habitus, secundum quod conveniunt vel discon­ veniunt suo subjecto; et quod eadem qualitas, per sui intensionem vel remissionem, potest nunc osse subjecto conveniens, et postea disconveniens; ac. per hoc, illa qualitas quæ primo fuit virtus, potest desinere esse virtus, ct incipere osso vitium» Verum * tamen tales qualitates corporales non habent proprie rationem habitus, el per consequens non habent proprie rationem virtutis. Et quod non habent pro­ prie rationem habitus, ostendit sanctus Thomas, ibidem, q. 50, art. 1, ubi sic dicit : « Si loquamur de dispositione subjecti ad formam, sic habitualis dis|>ositio potest esse in corpore, quod comparatur ad animam sicut subjectum ad formam. Et hoc modo sanitas, et pulchritudo, et hujusmodi, habi­ tuales dispositiones (C) dicuntur. Non tamen perfecte habent rationem habituum; quia cause eorum, ex sui natura, de facili sunt liansmutabiles. » — Hæc ille.— Item, q. 55, art. 2, sic dicit : « Virtus humana, de qua loquimur, non potest ad corpus perlinere; sed perlinet lanium ad id quod eM pro­ prium animæ. Unde virtus humana non impetat ordinem ad esse, sed magis ad agere, n — II.«v ille. II Ad argumenta quorumdam. — Ad pri­ mum dicitur quod divisio ibidem data, est insufliciens : quia non ideo probat Aristoteles ad justi­ tiam vel virtutem non esse motum, quia scilicet virtus sil formaliter ad aliquid el forma respective, nec ideo quia fundat respectum aut relationem; sed ideo quia in sui ratione dicit absolutum principa­ liter, et respectum secundario (ut primum allega­ tum est de sancio Thoma, super 7. Physicorum i; el ulterius, quia altcratio secundum hujusmodi (γ) habitus, pnesupponil aliquam priorem adoratio­ nem. Unde sanctus Thomas, l1 2 , * q. 52, art. I, in solutione tertii, sic dicit : « Altcratio primo quidem est in qualitatibus terliæ speciei. In qualitatibus vero primæ speciei, potest esso altcratio per poste­ rius : facta enim alteratione secundum calidum el frigidum, sequitur animal alterari secundum sanum el segrurn; ct similiter, facta alteratione secundum passiones appetitus sensitivi, vel secundum vires sensitivas apprehensi vas, sequitur altcratio secun­ dum scientias ct virtutes, ut dicitur in 7. Physico­ rum (t. c. 20). » — Hoac ille. — Et idem ponit expressius, q. 53, art. 3. Ad secundum dicilur quod aliqui habitus directe ct principaliter requiruntur propter substantiam (at) hujiumodït — Om. Pr. y») (tapoiii tonas. — Om. Pr. (γ) hujusmodi, — hujus Pr. 3cciebiis intelligibilibus, sine quibu * * intellectu patibilia non |w)le *l producere aliquem actum. Aliqui autem habitus, licet non requirantur directe el principaliter proptei substantiam actus, >cd propter modum aclu *, tamen coefficiunl ipsam substantiam actus, ct illam inten­ dunt, sicut prius dictum est (in solutione argumen­ torum Durandi). Nullum autem tale potest rfficeiv pura relatio, quæ nec pote *l esae principium, ner terminus motus. Ad tertium dicitur quod, licet aliqui habitus can­ antur |H *r ni tus immanentes intellectus el volun­ tatis, laiiirn primuin principium activum talium actuum differt a principio passivo, sicut ostendit sanctus Thomas 1· 2* T. q. 51, art. 2, ubi sic dicit : < In agente quandoque est solum principium acti­ vum sui actus; sicut in igne est solum principium activum calefaciendi. El in tali agente non potcM aliquis habitus causari ex proprio actu. Et inde est quod rvs naturales non possunt aliquid assuescere vel dissuescere, ul dicilur, 2. Ethicorum (cap. I ). Invenitur autem aliquod agens, in quo est princi­ pium activum ct passivum sui artus; sicut plet in actibus humanis : nam actus appétitives virtutis procedunt a vi apiælitiva, secundum quod movetui a vi apprvhonsiva lepræscntante objectum; el ulte­ rius, vi> intellectiva, secundum quod ratiocinatur de conclusionibus, habet principium activum pro­ positionem per se notam. Unde ex talibus actibus jussunt in aliquibus agentibus causari aliqui habi­ tus, non quantum ad primum activum principium, sed quantum ad principium actu> quod movet motum. Nam omne quod patitur el movetur ab alio, disponitur per actum agentis. Unde ex multiplicati * actibus generatur quædain qualitas in potentia mota, quæ habitus nominatur : sicut habitus virtutum moralium causantur in appelitivis potentiis, secun­ dum quod moventur a ratione; el habitus scientia­ rum causantur in intellectu, secundum quod move­ tur a primis propositionibus. » — Hæc ille. — Ex quibus plet quod ex actibus intellectus et volun­ tatis possunt causari formic absolute, et non solæ relationes. Ad quartum dicilur. negando majorem. Nam ad corruptionem habituum intellectus et voluntatis, vel sensualitatis, concurrit aliquod positivum corrumpens, sicut ostendit sanctus Thomas, l3 2 , * q.53, art. I et 3. Nam, art. 1, sic dicit: «Secundum so aliqua forma dicitur corrumpi |κ?γ contrarium; per accidens autem, per corruptionem sui subjecti. Si igitur fuerit aliquis habitus cujus subjectum est corruptibile, et cujus causa habet contrarium, utro■ — Hæc ille.— Ex qui­ bus patet quod corruptio virtutum habet causam positivam. — Item, art. 3, ostendit quomodo ces­ satio ab actu non corrumpit habitum, aut virtu­ te) tferuni — inteHectum Pr. (S) flui — flu« Pr. (γ) quantum — inquantum Pr. (4) rational — ranmwiii Pr. tem, nisi per accidens. Ait enim sic : ct Sicut dicitur in 8. Physicorum (l. c. 27), aliquid (a) potest esse movens dupliciter : uno modo, per se, quod scilicet movet per rationem propriæ formæ, sicut ignis calefacit; alio modo, per accidens, sicut illud quod removet prohibens. Et hoc modo cessatio ab (δ) actu causal (γ) corruptionem vel diminulionem habi­ tuum, inquantum scilicet removetur actus, qui pro­ hibebat causas corrumpentes vel diminuentes habi­ tum. Habitus enim per se corrumpitur ex contrario agente; unde quorumcumque habituum contraria succrescunt per temporis tractum, quæ oportet sub­ trahi per actum ab habitu procedentem, hujus­ modi (o) habitus diminuuntur, vel etiam totaliter patet in scientia el virtute. Manifestum est enim quod habitus moralis facit hominem promptum ad eligendum medium in operationibus et passionibus; cum autem aliquis non utitur habitu virtutis ad moderandas proprias operationes vel passiones, necesse est quod proveniant mullæ operationes et passiones prater modum virtutis, ex inclinatione appetitus sensitivi el aliorum quæ exterius movent; unde corrumpitur virtus vel diminuitur per cessa­ tionem ab actu. Similiter est etiam ex parte habi­ tuum intellectualium, secundum quos homo est promptus ad recte judicandum de imaginatis : cum enim homo cessat ab usu intellectualis habitus, insurgunt imagines exlraneæ, et quandoque ad con­ trarium inducentes, ita quod nisi per frequentiam vel frequentem usum habitus intellectualis quodam­ modo succindanlur vel comprimantur, redditur homo minus aptus ad recte judicandum, el quando­ que totaliter disponitur ad contrarium; et sic per cessationem ab actu diminuitur vel corrumpitur habitus intellectualis, d — Hæc ille. Ad quintum dicitur quod tam major quam minor sunt falsæ. De hoc sanctus Thomas, 1 * 2æ, q. 50, ari. 3, in solutione secundi, sic dicit : er quamdam consuetudinem disponuntur ad operan­ dum sic vel aliter, hoc modo in brutis animalibus habitus quodammodo poni possunt. Unde Augusti­ nus dicit in libro 83. Quxstionum (q. 36), quod videmus immanissimas bestias a maximis volu­ ptatibus abstinere (e), dolorum metu ; quod, cum (») (4) (γ) (4) (t) aliquid. — ahquii Pr. alio. — Ad. Pr. per. — Ad. Pr. hujiumodi. — hujut Pr. . * abitinzr — aAilincri Pr. DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO I. in eorum consuetudinem verterit, domitu· ct man· sueta· vocantur. Deficit tamen ratio habitus quan­ tum ase non possunt. d — Haec ille. — Ex quibus patet : primo, quod non est similo de |K>tentiie irrationalibus ct rationalibus; secundo, quod in brutis humana ratione gubernatis generari possunt quædam dispositiones consuetudinales, quæ sunt veræ formæ absolutae de prima specie qualitatis, et quæ quodammodo dici jussunt habitus, et non solio relationes aut respectus. Ad sextum septimum dicitur sicut ad pr imum Aureoli. Concludunt enim quod virtus in sua ratione includit respectum; quod conceditur; non autem quod sit purus respectus. Et totum hoc conceditur. III. Ad argumenta aliquorum. — Ad argu­ menta tertio loco contra secundam conclusionem inducta, optime respondit Aureolus in suo Quodli· beto, q. 11 (art. 2), ubi, praemissis multis, finaliter sic concludit : u Virtus non est respectus con­ gruentiae, nec aliqua relatio essentialiter, ut quidam putaverunt; nec qualitas absoluta in essentia sua, a respectu illo præcisa, ut aliqui dixerunt; nec essentia constituta ex absoluta qualitate et illo respectu, ut alii existimaverunt; sed est qualitas et essentia illi respectui copulata. Et est necessario aliud, copulatum ex qualitate el respectu, ct qua­ litas copulata respectui. Primum enim non est in genere, et est ens per accidens; et nec est qualitas, nec respectus, sed constitutum ex utroque. Secun­ dum vero est in genere, nec est ens per accidens; et est qualitas precise, quamvis non précisa, immo copulata. Aliud est enim præcise sincathegorematice, aliud præcisuin calhegoremalice. Illud enim quod est qualitas, et nihil plus, est precise qualitas. Sed talis est qualitas respectui copulata. Est enim qualitas, el nihil plus, quia non est respectu * cui copulata est, nec aliud nisi qualitas; est ergo pin * cise qualitas absoluta. Non est tamen præcisa : quia qualitas copulata respectui, non est qualitas præcisa, immocopulata; unde contradictio est quod sil qua­ litas pnecisa simul et copulata. Ignoraverunt igitur prædicti, quod esset dare ultra purum respectum, el purum absolutum, ct constitutum ex absoluto el respectu, quartum, scilicet absolutum copulatum respectui. Sed Philosophus hoc declaravit. Tale est enim omne relativum secundum dici, sive sil sub­ stantia, sive qualitas. Est enim præcise in genere substantia?, vel qualitatis; non tamen est qualitas, aut substantia præcisa a respectu, immo copulata. El, ratione hujus copulationis, impossibile est inlclligi vel significari talem substantiam, aut qualita­ tem, nt sit (x) sine respectu. El, propter hoc, est (>) ut sit. — nev ite Pr. 303 relativum secundum dici, el ad convertentiam dici­ tur, ul manus manuati (a), et scientia scibilis. Et hoc totum patet in Prædicamenti * (cap. De his quæ ad aliquid). Est igitur virtus qualitas, quæ congruit naturæ in qua ponitur, inquantum est illud quod congruit. Non est autem virtus congruum vel con­ gruens concretive, quia tunc esset ens per accidens; sed illud quod congruit : ul albedo in dente, est pulchritudo, inquantum est quod congruit, non quod pulchritudo sil aliquid constitutum ex albedine et pulchritudine. > — Hæc Aureolus, et bene per omnia, nisi quoad hoc quod non ponit alium respe­ ctum esse de ratione virtutis, nisi congruentiam qualitatis ad subjectum suum, nulla farta mentione de ordine ad finem vel ad actum. Et in hoc insufficienter dicit, ul patuit superius, in solutione secundi contra secundam conclusionem. Reliqua vero stare possunt. Ilis præniisris, dicitur ad primum, secundum eumdem Aureolum, quod « aliquid includere duo prædicamenta, |>olest intelligi dupliciter. Primo qui­ dem, per modum copulati et constituti ex duobus praedicamentis : sicut simum, el j»ater, et simile, et omnia concreta accidentium. Secundo modo, per modum unius prædicamenti alteri copulati : sicut simitas copulatur naso, et praedicamentum rela­ tionis termino (S), quod est alterius prædicamenti. In primo sensu, major est vera, quia sic includens duo prædicamenta, est ens jær accidens, sicut simum ; sed minor est falsa, quia virtus non sic includit duo prædicamenta. In secundo autem sensu, major est faba : nam simitas esset ens per accidens, et omnis (γ) resjiecliis; et (q) sic non esset in praedica­ mento. In hoc autem sensu, minor est vera. — Et cum dicitur quod non minus ridetur esse ens per accidens, quod includit unum praedicamentum in recto,el aliud in obliquo, quam si includeret utrum­ que in recto, — omnino falsum est : quia tunc «liceret constitutum ex duobus; nunc autem dicit præcise unum praedicamentum, quamvis non prae­ cisum, sed praedicamentum alteri copulatum; ct hanc copulationem exprimit habitudo in obliquo. » — Hæc ille, ct bene. Ad secundum dicit quod < procedit ab insuffi­ cienti. Non enim essentia virtutis consistit in abso­ luto præcise, nec (t) totaliter, nec partialiter (ζ), immo nec aliquo motio; sed consistit in absoluto copulato rcs|>ectui. Quamvis enim essentia virtutis, sil absolutum pure (est enim absolutum, et nihil plus); non tamen est absolutum purum, sed copula­ tum est. Exemplum : Simitas enim est qualitas (a) ηιαηυπ/ΐ. — ninuenti Pr. termino. — ei Pr. (γ) ct omnis. — ratiomi Pr. (M ct. — diam Pr. (<) ner. — ct Pr. (ζ) partialiter — particulai iter Pr V. — 20 306 MÛRI 111. SENTENTIARUM pure et precise; non (amen pura et précisa, immo copulata cum substantia el cum naso. Et sic com­ mittitur in hac forma arguendi fallacia figura dictionis, mutando qualiter in qualem ; et fallacia consequentis, arguendo ab insufficienti. — Et cum concluditur quod respectus partialiter pertinet el includitur in essentia virtutis; — dicendum quod nullo modo est para essentiae, sed terminus copu­ latus; sicut nec subjectum est pars qualitatis copu­ labo : non enim nasus est pars essentiæ similatis, sed terminus copulatus. Per hoc patet quomodo prima species qualitatis et tertia differunt per essen­ tiam, quamvis idem «absolutum reperiri possit in utraque : ut albedo est essentia primæ speciei; sed essentia copulata respectui similitudinis, est se- I cundæ;sed essentia ter tke speciei est pracisa et non copulata. Constat autem quod essentia copulata, et non copulata, diversæ sunt, et alterius rationis, et diversorum modorum. Unde Simplicius dicit, cap. de Qualitate, in fine, quod possibile est idem I referre ad aliud pradicamentum, reducentibus nobis singula vel ad diversitates significatorum, vel ad differentiam conceptuum, vel diversos characte­ res (a). Et per idem palet quod virtus et vitium , differunt per essentiam. Quia essentia utriusque est I copulata(6): virtutis quidem, respectui congruen- I liæ; sed vitii, respectui incongruentiæ. Impossibile est autem quod essentia copulatæ contrariis, sint eadem essentia; immo contraria.». Nec valet hæc forma arguendi : Albedo est pulchritudo dentis, turpitudo pupilhv; ct (γ) est eadem per essentiam ; 1 ergo idem per essentiam est pulchritudo ct turpi· | tudo. Major enim est falsa, si accipiatur albedo per I se, proscindendo respectum; sed, si accipiatur copulata, tunc est veni; sed minor tunc est falsa, 1 scilicet quod albedo copulata congruentia?, et copu- I lata incongruentiæ, inquantum copulata est, sub esse copulato, sit eadem essentia. Unde magis potest oppositum concludi, sic arguendo : Albedo, non inquantum albedo, sed inquantum albedo copu­ lata respectui congruenliæ, est pulchritudo dentis; 1 albedo, non inquantum albedo, sed inquantum copulata respectui incongruentiæ, est turpitudo pupillx; sed, ut irti et illi copulata, non est eadem essentia, quamvis, inquantum albedo, sit eadem; igitur pulchritudo et turpitudo nunquam sunt idem. Probatur minor, quia esse copulatum huic, et esse copulatum illi, non est idem copulatum esse; ergo essentia copulata illi, et huic, non est eadem copulata essentia, per locum a conjugatis. Ex quo patet quod idem absolutum, secundum suam ratio­ nem absolutam specificam, non est virtus in uno, et (1) direnoi characteres. — divrno charactere Pr. (6) utrimque nl copulata, — virtuti» qua· est copulativa Pr. (γ) et — etiam Pr. vilium in alio; cujus oppositum assumebatur. Immo, secundum suam specificam rationem, nec est virtus, : nec vitium, nec iu prima specie qualitatis, sed in tertia (a). Secundum autem quod copulatur huic vel illi respectui, est virtus, vel vitium. Ut sic autem, accidit (6) quod sit talis ratio absoluta spe­ cifica, vel talis : quia quæcumque sit, dum tamen isti respectui copuletur, vitium erit; si vero alteri, erit virtus. » — Hæc ille; et quidem satis bene, secundum rem. — Sed logica sua non udetur mul­ tum valere. Nam, cum dicit quod hæc forma arguendi non valet, Albedo est pulchritudo dentis ct pulchritudo pupillx, ct hire albedo est eadem per essentiam, igitur idem per essentiam est pul­ chritudo et turpitudo, procul dubio forma arguendi valet, demonstrata eadem al bed i ne in numero, ad concludendum quod idem numero est pulchritudo et turpitudo; vel, si in promissis non demonstretur idem numero, sed idem specie, forma illa valet ad concludendum quod eadem essentia specifica, est turpitudo et pulchritudo. Nec valet illa suppletio vel additio quam facit in conclusione, quia hoc est arguere ex quatuor terminis ; in conclusione (γ) enim non debet poni nisi quod positum fuit in pro­ missis. Sed ad illam formam potest dici quod nun­ quam major et minor sunt simul venu, licet forte successive, si sil sermo de eadem al bed i ne in numero. Et ideo nec potest concludi quod eodem tempore eadem albedo sit pulchritudo et turpitudo; forte tamen successive posset concedi. Ad tertium dicit quod « esse copulatum respectui, vel esse sub respectu, vel actu fundare respectum, potest intelligi addere, ultra id quod copulatur, vel quod est sub respectu, \el actu fundat respectum, aliquid medians, secundum rem, vel secundum rationem, inter absolutum et respectum, vel aliquem terminum extrinsecum, scilicet illud cui copulatur. Si primum inlelligatur, falsum est, et processus in infinitum. Si vero secundum, verum est. Exem­ plum de similate. Esse copulatum ergo dicetur adesse el abesse ei quod copulatur, persolum adesse el abesse respectus cui copulatur, non quod sit ali­ quod medium, quod habeat adesse vel abesse. Hje propositiones autem sub hoc, cum hoc, et hæc oratio actu fundare non exprimunt procisum fundamen­ tum, nec ipsum tantum fundatum, nec medium; sed fundamentum intrinsece, el (c) respectum per modum termini el exlrinseci. — El cum additur in minori (t), quod illud est ens per accidens, quod includit aliqua duo, quorum unum potest adesse alteri et abesse, etc. ; — verum est, si includat per modum cujusdam tertii compositi ex ipsis, sicut (x) tertia.— tribu» Pr. (6) accidit. — acripit Pr. (γ) conclusione. — tju/rtlione Pr. (Î) el. — Orn. Pr. (t) minori. — numero Pr. DISTINCTIO XXII!. — QUÆSTIO I. simum. Si vero unum per modum copulati, el alte- I rum per modum termini cui copulatur, non est verum, nisi totum pradicamenlum relationis ait ens per accidens; ut masculinitas, et feminilas, et omnes qualitates copulatæ. » — Hæc ille, et bene. Ad quartum dicit quod α respectus congruentiae potest comparari vel ad absolutum virtutis, verbi gratia, ad albedinom ipsam, ut albedo est; et sic so habet ut passio, et est in ca fundamentaliter et sub­ jective; vel ad ipsam rationem virtutis, quæ con­ sistit in esse copulato, utpote ad rationem pulchri­ tudinis; et sic respectus non est passio, sed est ali- nate clauditur in suo significato accidens, scilicet albedo; subjectum vero in potentia et indetermi­ nate; quia non determinatur quid sit illud album, an scilicet lapis, vel homo, vel aliquid aliud. Et quia quod actu et determinate significatur, principaliter significatur; est enim ratio quod illud significetur, quod in potentia et indeterminate significatur, sicut albumestquodcumquecui inest albedo; idcircoCommentator dicit, 5. Metaphysicx (com. 14), quod < album significat primo quidem accidens, secundo subjectum >. Similiter et Philosophus intelligil hoc, 1 cum dicit (de Prxdicamentis, cap. de Substantia) quid essentiæ, non per modum partis, sed per quod album solam qualitatem significat; quod uti­ modum termini, sicut in relatione terminus est ali­ que verum est determinate et in actu. * — Hæc ille, quid relationis, el nasus aliquid similatis. Secun­ et bene. Ad sextum dicit quod c justitia et amicitia sunt dum hoc ergo non oportet quod possit intelligi vir­ I tus, aut vitium (x), sine illo respectu; immo impos­ qualitates copulata? respectibus. Unde Augustinus sibile est. — Et cum ulterius probatur quod sit dicit, in suis Categoriis (cap. 12) (i), quod justilix differentia virtutis essentialis, quia differt a vitio injustitia contraria est. Et sequitur quod justitia solo respectu, et per istum (fi) solum variatur el qualitas est; injustitia igitur qualitas erit, — Hæc acquiritur; —dicitur quod aliquid potest conside­ ille. — Dicuntur autem magis ad alterum quam rari vel distingui per aliud dupliciter : primo modo, alis, quia copulantur alicui respectui, cui non aliæ. tanquam per intrinsecum et formale, ut homo per Nam estera virtutes sunt copulatæ respectui con­ rationale; alio modo, tanquam per extrinsecum et gruentia? ct debiti ad hominem in se, amicitia vero terminum, ut similas per nasum, relatio per termi­ et justitia respectui debili unius hominis in ordine num, habitus per actus, et actus per objectum. ad alterum. Est ergo amicitia virtus ad alterum, Nunc, ad proposilum : virtus distinguitur a vitio, el temperantia ad se, propter istam rationem. > — variatur, et acquiritur, exlrinsece, per respectum, Hæc ille, et bene. Ad septimum dicit quod < absolutum ut sub tanquam per terminum; intrinsece autem distingui­ tur per copulationem ad ipsum. Unde albedo respectu, vel ut copulatum respectui, est, ultra non est formaliter pulchritudo, nec differt (γ) absolutum, aliquid quod se habet non per modum a turpitudine intrinsece per congruentiam, sed per partis, sed per modum termini; nec propter hoc est copulationem ad ipsam; sicut concavitas nasi, qua? I aliquid unum copulatum ex utroque. Exemplum : esi similas, differt a concavitate vel curvitate cruris, respectus cum termino est aliquid ultra pracisam quæ est rictus (o), non per nasum, sed per copula­ realilatem respectus, et non nihil; est enim aliquid tionem ad ipsum. — Cum vero additur quod illud non partiale, sed terminans. > — Hæc ille, et bene. esi purus respectus, vel conslitutum ex absoluto el Ad octavum : < Dicendum, inquit, quod, cum respectu, quod variatur, facta sola variatione in sipnificare sil intellectum constituere, 1. Periherrespectu extrinseco absoluto; — dicitur quod omit­ menias, oportet loqui de significato proportional iter titur tertium membrum, scilicet quod vel est respe­ intellectioni. Nunc autem simitas concipitur eodem ctus, vel copulatum ex absoluto et respectu, vel actu intellectus simplici, cadente simul super con­ absolutum copulatum respectui — Hæc ille, et cavitatem et nasum; sed tamen cadit super concavi­ l>ene; nisi quod melius diceretur, quod copulatio tatem modo principali et recte (6), sed super nasum absoluti ad respectum, est quoddam esse derelictum modo termini el oblique (γ). Et ideo dicitur coinlelin absoluto ex respectu. ligi, referendo cointellectum non ad intellectionem, Ad quintum dicit quod < album non significat sed ad objectum : nam referendo ad intellectionem, subjectum in obliquo, et qualitatem in recto; quia non cointcliigitur, sed intelligilur, cum sil eadem nunquam pradicaretur de subjecto. Unde, sicut hæc intellectio. Similiter etiam est de significari (4) : non est vera, nasus est similas, sic nec esset hæc nam eadem significatione vox illa quæ est similas, vera, corpus est album; sed diceretur album cor­ significat concavitatem et nasum, sed non eodem poris, sicut simttae nasi. Significat ergo constitu­ modo, et eodem online,ex parte significati; propter tum ex subjecto et accidente : sed actu et determi- (al (6) (γ) (?>) vitium. — fleri Pr. istum, — ista Pr. intrinsece, — Ad. Pr. virtue. — ritus Pr (a) Olirn istius opusculi .tuetor credebatur S. Augustinus, cui tamen falso fuit tributum. Invenitur in appendice ope­ rum S. Doctons (Cfr. Edit. Mignc, vol. !, pag. 1410). (4) recte. — ratione Pr. (ϊ, oblique. — obliquo Pr. fc) est de sifjnifitari. — designatur Pr 309 LI B U I III SENTENTI \Hl’M quod dicitur nasus consignificari (a) per modum termini, concavitas vero significari per modum prin­ cipalis cl recti. Cum igitur quæritur : an signified respectum sicut duplum significat dimidium (6), vel sicut duplum dimidii significat dimidium (γ); — dicendum quod nomen et oratio idem significant, secundum Philosophum, 7. Metaphysics (t. c. 13, etc.), el 4 (t. c. 19); seectus congruentia el incongruentia, cui copulantur qualitates de prima specie, quæ dicuntur habitus. El habent hoc singulare in ordine ad sua fundamenta, quod ipsis fundamenta copulantur. Quibus, ut sic copulatis, propria nomina imponun­ tur. El hoc propter duo. Primo quidem, quia qua­ litates copulata talibus respectibus, denominant el qualificanl substantiva sua quodam speciali modo, el alterius rationis quam aliae, scilicet secundum læne el male, potens esse vel impotens; quod nullo modo competit eisdem qualitatibus non copulate sumptis, nec etiam respectibus puris; non enim qualificanl vel referunt. Unde albedo qualifiai den­ tem, el reddit eum pulchrum, inquantum est id quod congruit; pupillam autem turpem, impianlum non congruit; el tamen alsolule sumpta non deno­ minat. Secundo vero; quia respectus hujusmodi, in ratione linis, quodammodo sunt priores funda­ mentis. Qualitates enim illæ habent pro line natu­ ram cui pruporlionanlur, el pro cujus decentia sunt ingenite, quantum ad primam speciem; vel actum secundum ct operationem, quantum ad secundam speciem potentiæ cl impotentia naturalis, n — Hæc ille, d liene; nisi quod i «spectum qui est de ratione virtutis, dicil esse solani congruentiam ad naturam; quod non esi usquequaque verum, nisi loquamur de sôlis habilibus cl virtutibus cor|>oralibus. Ad decimum sic dicit: q Si, inquit, respectus congruentia esi cxlra intellectum in actu com­ pleto (δ), ul dicunt multi, tunc ratio non concludit. Si vero non, sed est ultimata necessitas extra intel­ lectum ad hujusmodi habitudinem, quam intellectus (>) amdgmftcari. — toniù/uari Pr. ({) diniu/iuin — dimidii Pr (γ) dimidium. — dimidii Pr. (jj enm/Mo — rompleO· Pr. reducit in actum, tunc ratio virtutis est copulata nxqiectui congruentia non secundum actum, sed secundum ultimatam necessitatem ad actum. Unde virtus est absolutum'sub respectu, vel ut fundans respectum, non secundum actum completum, sed secundum ultimatam necessitatem. Hæc autem ultimata necessitas est in Deo non immediate, el ul fundamentum, sed potius ul terminus. Exemplum: circumscripto omni actu intellectus, Deus est exem­ plar; quia ratio exemplaris importai divinam essen­ tiam copulatam respectui non secundum actum, quia hæc relatio est pure rationis, sed secundum ullimatam necessitatem, non quidem per modum funda­ menti, seri termini imilabilitalis crealune. * —Hæc ille; et satis confnrmiler dictis sancti Thoma, dc Veritate, q. 4, ari. 5, in solutione primi, ubi distinguit duplex genus respectuum : quidam nam­ que dicuntur actuales, el quidam habituales, a El dicitur, inquit, respectus habitualis, qui non requi­ rit creaturam esse simul in actu. El tales sunt omnes respectus qui consequuntur actus animæ; quia voluntas el intellectus potest esse etiam de eo quod non est actu exsistens. »—Hæc ille. — El exem­ pli firat dc respectu importato in hoc nomine Ver­ bum, quod importat abaderno respectum ad crea­ turas. Potest igitur dici quod, cum hæc nomina dicta de Deo, scilicet virtus ct potentia, importent respectum ad actum vel effectum, sive exsistat, sive non, talis respectus entis ad non ens non jvolest esse realis aut actualis, sed rationis et habitualis. — Et cum dicil arguens, quod lota ratio virtutis est extra intellectum, etc.; — dicilur quod verum est, quan­ tum ad id quod importat principaliter et in recto, non autem quantum ad illud quod dicit secundario vel in (a) obliquo. De hoc sanctus Thomas, de V’critate, uhi supra (in corpore articuli), sic dicit : « In relativis nominibus invenimus quod qiiædaiu nomina im|H)nuntur ad significandum ipsos respectus, sicut hoc nomen similitudo, quædam vero ad significan­ dum aliquid ad quod sequitur respectus, sicut hoc nomen scientia impnilur ad significandum quam­ dam qualitatem quam sequitur quidam respectus. Contingit autem ut aliqua res absoluta ad phira possit habere res|>ecluiii. El inde est quod nomen illud quod imponitur ad significandum aliquid abso­ lutum ad quod sequitur respectus, potest ad plura relative dici : secundum quod scientia dicitur, impianlum est scientia, relative ad scibile; sed impianlum est accidens quoddam, vel forma, refer­ tur ad scientem, » — Hæc ille. — Item, 3. Sen­ tent., disl. 33, q. 1, art. 2, in fine articuli (ql· 4, ad 4 ), distinguit (€) inter relationem actualem et relationem originalem, ubi sic dicit : c Quamvis finis ultimus non faciat identitatem specie, facil tamen (·«) m. — Om. Pr. (S) distinguih — dica Pr. DISTINCTIO XXIV. - QÜÆSTIO I. diversitatem » sicut generis diversitas facit diversi· talem in specie. Tamen sciendum quod relatio actualis ad finem remotum non facit pnediclnm dif­ ferentiam, sed originalis relatio ad ipsum, secun­ dum scilicet quod ex diversitate finis fit diversa proportio in actu el habitu. » — Hæc ille. Ad argumentum vero pro parle quæstionis nega­ tiva, respondit saucius Thomas, 1* 2", q. 49, ari. 4, in solutione secundi, ubi sic dicit : α Potentia quan­ doque se habet ad multa; ct ideo o|>ortet quod ali­ quo alio determinetur. Si veni sit aliqua potentia quæ non se habeat ad multa, non indiget habitu determinante. El, propior hoc, vires naturales non agunt actiones Mias mediantibus aliquibus habi­ tibus; quia secundum seipsas sunt ad unum deter­ minatio. n — Hæc ille. Et hæc de qmestione sufficiant. De qua benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XXIV. QUÆST10 CNICA. UIRUM FIDES Sir VIRTUS INFUSA A DEO i rca vigesimamqunrlam distinctionem 3. Sententiarum, quæritur : Utrum fides sit virtus infusa a Deo. El arguitur quod non. Quia perfectior est virtus infusa quam acquisita. Sed fides acqui­ sita, propter suam imperfectionem, non ponitur inter virtutes intellectuales acquisitas, ul palet per Philosophum, 6. Ethicorum (cap. 3). Ergo multo minus potest poni virtus infusa. In oppositum arguitur sic. Quia dicilur, Ephe­ siorum 2 (v. 8 et 9) : Gratia estis salvati per (idem, et non ex vobis, ne q. 4, ari. 5, ubi sic dicit : « Virtus humana est per quam actus 309 humanus redditur bonus. Unde quicumque habitus est per se principium boni actus, potest dici virtus humana. Sei talis habitus est fide * formata. Cum enim credere sit actus intellectus assentientis vero ex imperio voluntatis, ad hoc quod iste actus sit perfectus, duo requiruntur: quorum unum est ul infallibiliter intellectus intendat in suum bonum, quod est verum; aliud autem est ul voluntas (a) infallibiliter ordinetur in ultimum finem, propter quem (δ) nssenlil vero. El utrumque invenitur in actu fidei formata». Nam ex ratione ipsius fidei est quod intellectus semper fertur in verum, quia fidei non potest subesse falsum. Ex char itate autem, secundum quod format fidem, habet anima quod infallibiliter ordinetur voluntas in bonum. Et ideo fides formata <*sl virtus. — Fides autem informis non est virtus : quia, etsi balieat perfectionem debi­ tam actus fidei informis ex parte intellectus, non habet peiTectionem debitam ex |«rta voluntatis; sicut etiam, si temperantia esset in concupiscibili, el prudentia non esset in rationali, temperantia non esset virtus; quia ad actum temperantia * requiritur el actus rationis, el actus concupiscibilis, sicut ad actum fidei requiritur et actus intellectus, el actus voluntatis. > — Hccc ille. Ex quibus potest sic argui : Omnis habitus qui semper est principium boni actus humani, est vir­ tus : Sed fides formata, e-l hujusmodi * Igitur, etc. Secunda conclusio est ellam Informis * qmxl fidos formata, ot Infundllnr homini a Deo. Hanc probat sanctus Thomas, 2· 2·, q. 0 * art. 1, ubi sic dicit ; « Ad fidem, inquit, duo requiruntur. Quorum unum est ul homini credibilia proponan­ tur; hoc enim requiritur ad hoc quod aliquid expli­ cite credat. Aliud autem qmxl requiritur ad fidem, est assensus credentis ad ca quæ proponuntur. Quantum igitur ad primum horum, necesse est quod fides sit a Deo. Ea enim qua» sunt fidei, exce­ dunt rationem humanam; unde non cadunt in con­ templatione hominis, nisi Deo revelante. Sed qui­ busdam quidem ιγ) revelantur immediate a Deo, sicut sunt revelata Apostolis et Prophetis; quibus­ dam autem proponuntur a Deo mittente fidei prae­ dicatores, secundum illud Itoni., cap. 10 (v. 15) : Quomodo praedicabunt, situi mittantur?Quantum vero ad secundum, scilicet assensum hominis in ea qua· sunt fidei, potest considerari duplex causa. Una quidem exterius inducens : sicut miraculum visum, vel persuasio hominis inducentis ad fidem. Quorum neutrum est sufficiens causa : videntium enim unum el idem miraculum, et audientium eamdem pnedicalionem, quidam credunt, et quidam non credunt. (а) 1'ofiihbu. — Om. Pr. (б) vcliaitan. — Ad. Pr. (γ> /pattern. — Pr 310 LIBRI III. SENTENTIARUM Et ideo oportet ponere aliam causam interiorem (a), quae movet horninein interius nd assenticndum his quæ sunt fidei. Hanc autem causam Pelagia ni po ne­ bant solum liberum arbitrium hominis; et, propter hoc, dicebant quod initium fidei est ex nobis, inquan­ tum scilicet ex nobis est quod parati sumus ad assentiendum his quæ sunt fidei, sed confirmatio fidei est a Deo, per quem (€) nobis proponuntur ea quæ credere debemus. Sed hoc est falsum : quia, cum homo assentiendo his quæ sunt fidei, elevetur supra naturam suam, oportet quod hoc insit ei ex supernatural· principio interius movente, quod est Deus. Et ideo fides, quantum ad assensum, qui est principalia actus fidei, est a Deo interius movente per gratiam. > — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ralio: Ille habitus infunditur homini a Deo, per cujus actus homo ele­ vatur supra naturam suam. Sed fides est hujus­ modi (γ). Igitur, etc. Tertia conclusio, est quod nullus homo, perti­ naciter aliquem nrtlculum fidei discredens, liubet habitum fidei Infusa». Hanc ponit sanctus Thomas, 2 * 2æ, q. 5, art. 3, ubi sic dicit : « Haereticus qui discredit unum arti­ culum fidei, non habet habitum fidei, neque for­ matae, neque informis. Cujus ratio est : quia spe­ cies cujuslibet habitus dependet ex formali ratione objecti, qua sublata, species habitus remanere non potest. Formale autem fidei objectum est veritas prima, secundum quod manifestatur in Scripturis sacris, el doctrina Ecclesiæ, quæ procedit ex veritate prima (i). Unde quicumque non inhæret, sicut infallibili et divinæ regulæ, doctrinas Ecclesiæ, quæ procedit ex veritate prima in Scripturis sacris mani­ festata, ille non habet habitum fidei; sed ea quæ sunt fidei, alio modo tenet quam per fidem : sicut si aliquis teneat mente aliquam conclusionem, non cognoscens medium demonstrationis illius, manife­ stum est quod non habet scientiam illius, sed opi­ nionem solum. Manifestum est autem quod ille qui inhæret doctrina» Ecclesiae, tanquam infallibili regulæ, omnibus assentil quæ Ecclesia docet; alioquin, si de his quæ Ecclesia docet, quæ vult tenet, et quæ vult non tenet, non inhæret doctrinæ Eccle­ siæ, sicut infallibili regula?, sed propria? voluntati. Et sic manifestum est quod hærelicus qui pertina­ citer discredit unum articulum, non est paratus sequi in omnibus doctrinam Ecclesiæ; si enim non pertinaciter, jam non est hærelicus, sed errans Unde manifestum est quod talis hærelicus circa (») interiorem. — inferiorem Pr. (ii quem. — quam Pr. (γ) hujiumodi. — hvqui Pr. (îj a verbo qur uiquc ad prima, om. Pr. unum articulum, non habet fidem do aliis articulis, sed opinionem quamdam, secundum propriam volun­ tatem. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ralio : Nullus non inhærens doctrinæ Ecclesiæ sicut infallibili regulæ, habet habitum fidei. Sed quilibet hærelicus, est hujusmodi. Igitur, etc. Quarta conclusio est quod fides est una virtus, et non inulta,, el unus habitus, et non mulli specte distincti. H.mc probat sanctus Thomas, 2’ 2 , * q. 4, art. 6, ubi sic dicit : « Si fides sumatur pro habitu, dupli­ citer potest considerari. Uno modo, ex parte objecti ; et sic est una fides : objectum enim formale fidei est veritas prima, cui inhærendo credimus quæcumque sub fide continentur. Alio modo, ex parte subjecti; et sic fides diversificalur, secundum quod est diver­ sorum. Manifestum est autem quod fides, sicul qui­ libet alius habitus, ex formali ratione objecti habet speciem, sed ex subjecto individuatin'. Et ideo, si fides sumatur pro habitu quo credimus, sic fides est una specie, el differens numero in diversis. Si vero sumatur pro eo quod creditur, sic est una fides : quia idem edquod ab omnibus creditur; et, si sint diversa credibilia, quæ communiter omnes credunt, tamen omnia reducuntur ad unum. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ralio : Ille habitus virtutis est unus, et non plures, qui habet unum objectum formale, et non plura. Fides est hujus­ modi. Igitur. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. OBJECTIONES PONUNTUR § t. — Contra primam conclusionem Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit Durandus (dist. 23, q. 6), probando primo (a), quod fides, quantumcumque formata charilate, non sit virtus, proprie loquendo de virtute, prout virtus dicitur habitus ponens potentiam in ultimo perfectionis debibe suo actui; sic enim virtus est ultimum de potentia. Arguit igitur sic : Omnis virtus proprie dicta perfi­ ciens intellectum, perficit ipsum ad conspiciendum objectum in se, vel per resolutionem ad id quod in se conspicit : in hoc enim consistit efficacia actus intelligendi, quam ponit virtus circa potentiam intel­ lectivam. Sed fides non perficit intellectum ad con­ ia) primo, — X)m. Pr. DISTINCTIO XXIV. - QUÆSTIO I. spiciendum objectum in se, vel per resolutionem nd illud quod in se conspicit. Ergo non est proprie et simpliciter loquendo virtus. Secundo probat quod fides non est magis virtus, charitate prasente vel exsistente in voluntate, quam non exsistente. Quia habitus qui non elicit perfe­ ctiorem actum, non est perfectior. Sed fides non elicit perfectiorem actum, charitate exsistente in voluntate, quam non exsistente : quia actus ejus, qui est assentire vero supernatural!, non est |ærfectior quantum ad aliquid quod pertineat ad cogni­ tionem veri, quæ (a) mere pertinet ad intellectum, quem perficit fides; licet sit perfectior quantum ad rationem meriti, quæ est perfectio extrinseca, cum pertineat ad cbaritatem, quæ perficit voluntatem. Ergo fides non est magis vel minus virtus, charitate exsistente in voluntate, quam non exsistente. Item tertio arguit quod non est simile de fide et charitate, sicut de prudentia et virtute morali. Quia prudentia non potest acquiri sine virtute morali, nec moralis virtus sine prudentia. Et quia utraque acquiritur ex actibus, ideo actus utriusque recipit perfectionem ex sibi adjuncto : ita quod impossibile est actum prudenthe esse perfectum, nisi virtus moralis sit in appetitu; nec actum virtutis moralis esse perfectum, nisi prudentia sit in intellectu. Eides autem non dependet a charitate : nec quan­ tum ad habitum, cum sit prior ordine naturae; nec in actu recipit aliquam perfectionem a charitate. Et ideo potest habere æqualiter rationem virtutis, cha­ ritate non exsistente in voluntate, sicul exsistente. Quamvis enim voluntas inclinet intellectum ad cre­ dendum, non tamen oportet quod ipsa sit informata charitate. — Hæc ille, in forma. §2. — CONTHA SECUNDAM CONCLUSIONEM I. Argumenta Scoti. — Contra secundam con­ clusionem arguit Scotus (dist. 23, q. 1), probando quod præler acquisitam non requiratur alia infusa. Primo. Quia in primo cui articuli sunt revelati, sufficit fides acquisita, ut firmiter eis adhæreat, ut in Paulo. Ergo aliis posterioribus sufficit fides acqui­ sita, ul firmiter credant omnia credenda : quia Augustinus, super illud Psalmi (71, v. 3), Susci­ piant montes pacem populo, etc., vult quod infe­ riores illuminentur per superiores, el non magis illuminantur quam superiores illos illuminantes. Patet ergo consequentia. Sed antecedens probatur. Quia ex puris naturalibus assentire potest illum esse veracem, qui talia asserit et revelat; quia ex puris naturalibus scit hoc et assenlit, quod Deus est verax magis quam omnes homines; et hoc sciro ct assen­ tire potuit Paulus. Ergo fide acquisita ex puris naturalibus potest quis firmiter et sine hæsita­ (a) qwe. — qui Pr. 3H lione («) assenti re omnibus revelatis a Deo; et per consequens, quilibet alius. Non ergo præler fidem acquisitam requiritur necessario propter assensum alia fides. Secundo. Quia, quamvis aliqua scientia, propter suam difficultatem quam includit, ul geometria, vel alia, non possit sciri ab homine propria inventione, et in lumine suo naturali; tamen, postquam inventa c^l et ordinate tradita, potest homo ex puris natu­ ralibus acquirere et scire eam. Ergo, eodem modo, quamvis nullus naturali lumine intellectus possit propria inquisitione venire ad notitiam illius, Deus est trinus ct unus; tamen, postquam revelatum est alicui, potest alius, ex dictis illius cui revelatum est, illi firmiter adhærere fide acquisita. Tertio. Quia, si fides infusi ponitur, illa erit cer­ tior acquisita; quia aliter frustra poneretur. Sed quod sil minus certa, probatur. Quia conclusio est minus certa quam principium, ex quo tota certitudo conclusionis ot a certitudine principii. Sed huic, Deus est trinus ct unus, assentio fide infusa, si ponitur, quia hoc revelatum est a Deo. Sed hoc esse revelatum a Deo, credo quia Joannes dixit hoc sibi esse revelatum, vel alius apostolus. Sed si audivis­ sem eum dixisse hoc sibi revelatum esse, credidis­ sem sibi fide acquisita, credendo ipsum esse vera­ cem, et nihil falsum velle asserere. Ergo el modo credo illi, scilicet Deum esse trinum et unum, revelatum esse apostolo, fide acquisita, ex auditu Scripturarum, vel ex hoc quod lego Scripturam. Ergo tota firmitas quam modo ponis in fide, est a fide acquisita. Ergo non est ponenda fides infusa. — Hæc Scotus. II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam (β) Aureolus, probando primo quod fides infusa non requiritur propter supematuralitatem objecti fidei. Quia supernaturalitas illius objecti: vel intelligilur per indifferentiam ad verum et falsum, ita quod objectum fidei sil tale quod non apparet utrum sit verum vel falsum, sicul utrum arens maris sint pares aut impares; vel intelligilur per repugnantiam ad apparentiam, sicut quod Deus sit trinus et unus dicitur repugnare veris apparentibus. Sed ex neutro illorum requiritur habitus supematuralis. Non enim propter primum : quia homo, naturaliter loquendo, ]M)tesl indifferentibus firmissime adhærere sine habitu supernatural!. Nec propter secundum : nam homo aliquando adhæret firmissime oppoeislis pri­ morum principiorum, propter sillogismum falsigraphurn, vel propter consuetudinem, vel naturalem dispositionem suam, puta ex imaginatione. — Et si dicas quod veritates fidei sunt de Deo, qui est obje­ ctum superna tu rale, el non potest a nobis natura- (3) hriitalione. — vdifieationc Pr. (6) etiam. — Om, Pr, LIBRI III. SENTENTIARUM 312 liter intelligi ; — hoc non valet : quia de Deo pos­ sumus multa intelligere ox sensatis, et alia multa non ex sensatis possumus tenere firmiter. El hoc palet in hæreticis : hærelicus enim errans in uno articulo fidei,amittit fidem infusam, el tamen tenet alios ila firmiter, quod pro illis vellet decapilari. Hoc etiam patet de puero non baptizato nutrito inter fideles, qui mulla quæ fidei sunl tenet ila firmiter sicut haptizatus qui habet fidem infusam. liem : fides infusa bene est necessaria ei qui revelat ea quæ sunl fidei; sed, si revelat ea a casu, vel ex industria naturali, non est ei credendum, nec adhærendumcis quæ dicit; quia non potest ea reve­ laro ccrliludinaliler, nisi habeat ea per causam supe­ riorem, mediante habitu infuso supernatural!. Sed credenti dictis revelantis non est necessarius habitus * supernatural! infusus. — Hæc Aureolus, in forma. § 3. — Contra tertiam conclusionem Argumenta Durandi. — Contra tertiam con­ clusionem arguit Durandus (dist. 23, q. 9), pro­ bando, quod in hæreticis remaneat fides infusa, quoad articulos in quibus non errant. El arguit Primo (i) sic. Quia omnis habitus reddit poten­ tiam facilem ad actum debitum respectu objecti, el per consequens ad refugiendum contraria, vel refu­ tandum illa. El tamen, si non refugiantur contraria, non propter hoc totaliter tollitur habitus : quia (6), etsi ponat facilitatem et pronitatem ad actum debi­ tum, el ad refugiendum contrarium, non tamen ponit necessitatem, quin possit fieri contrarium. El istud est manifestum in habitibus acquisitis; de quibus prædicta ratio æque concludit sicut de fide infusa (γ). Secundo. Quia ille qui assentil credibilibus simi­ liter nunc ut prius, habet fidem similiter nunc ut prius; quia assensus similis arguit similem habi­ tum. Sed fidelis de novo seductus circa aliquod cre­ dibile, per propriam ignorantiam, quia non bene inlelligil Sacram Scripturam, vel per alterius fal­ sam doctrinam, puta quod non licet jurare, assentit cæteris credibilibus similiter nunc ut prius, el omnino consimiliter. Ergo assenti t per eumdem habitum per quem prius. Sed prius habebat fidem infusam. Ergo et nunc. Et tamen est hærelicus. Ergo in hæretico manet fides infusa. Tertio. Quia, si aliquid obstaret, hoc videretur esse quia sequeretur, hoc dato, quod aliquis simul dt fidelis et infidelis. Sed hoc non obstat. Quia fides secundum habitum, et error secundum actum circa aliquod credibile, bene possunt simul (o) stare;sicut (a) Primo. — Om. Pr. (C) quia — Om. Pr. (γ) a verbi * dc quibus usque ad infuta, om. Pr. (?) timui. — Om. Pr. scientia secundum habitum, polisl stare cum aclu erroneo circa aliquod scibile. Et si firmaretur habi­ tus in aliquo, quod nullo modo esset jurandum, adhuc posset stare eum fide infusa : quia non esset de eodem objecto; quia, quamvis objectum fidei infusæ se extendat ad omnia contenta in Sacra Scri­ ptura, tamen ipsa potest exire in actum debitum respectu aliquorum, quamvis intellectus habentis fidem infusam possit decipi reSpeclu aliorum; sicut aliquis potest habere veram scientiam de aliquibus passionibus alicujus subjecti, el decipi circa alias passiones ejusdem. Et sic non videtur improbabile, quin habitus fidei possit remanere in hæreticis errantibus do novo circa aliquod particulare credi­ bile. — Hæc ille. § L — Contra quartam conclusionem I. Argumenta Scoti. — Contra quartam con­ clusionem arguit Scotiis (dist. 2.3, q. I), probando quod non ideo de omnibus credibilibus sit una fides, quia respicit omnia credibilia ut revelata a Deo. Primo. Quia, si fides infusa respicit primam veri­ tatem ut revelantem articulos, et causantein assen­ sum de credibilibus, el non sicut de quo est fides, ut de objecto, sequitur quod nunquam aliquis fidelis assenliret huic, Deus est trinus ct unus. Quia, secundum te, assentio huic, Deus est trinus ct unus. quia est revelatum a prima veritate. Quæro igitur a te : Quomodo assentio huic, Hoc est revelatum a Deo? Quia,si assentio huic, scilicet Deus est trinus ct unus, propter hoc, quia est revelatum a Deo, sicut conclusioni propler principium, sequitur quod magis assentio illi quod se habet ut princi­ pium, quam illi quod se habet ut conclusio. Si dicas, sicut oportet, quod quia est revelatum Deum esse Irinum et unum, quæro ultra : quomodo assentio huic, Revelatum est a Deo, quod Deum esse tri­ num ct unum, est revelatum f Si iterum, quia est revelatum, procedam in infinitum; el per conse­ quens, nunquam aliquid firmiter credam de arti­ culis fidei; sicut si scientia conclusionis resolvetur in principia, ct illa principia in alia, el sic in infini­ tum, nunquam sciretur aliquid; sicut nec aliquid potest esse, quod dependeat ex infinitis causis essen­ tialiter. Si dicas quod huic assentio fide acquisita, scilicet quod Deum esse trinum et unum, est a Deo revelatum; — Contra. Tunc fides infusa dependet in e“se et firmitate, ndhærens alicui articulo, a fide acquisito, sicut a principio : quia non poteris dicere quod per scientiam ei adha»reas; quia hoc non est evidens ex terminis, Deum esse trinum ct (x) unum, est a Deo revelatum, plus quam quod Deus est trinus el unus. Secundo. Quia formalis ratio objecti habitus (a) el. — cliam Pr. DISTINCTtU XXIV. - QUÆSTIO I. 313 realis, non est rclntio seu ens rationis. Scd esse revc- suis non jiotest concludi efficaciter quod fides non latum a Deo Deum este trinum et unum, non ml virtus, proprie loquendo; sed solum quod non (licit, ultra Deum esse trinum et unuin, niei rese­ Sit virtus intellectualis, oo modo quo philosophi de ctum rationis; sicut esse cognitum dicit respectum tali virtute loquuntur. Quod patet ex modo loquendi. rationis tantum ultra rem quæ cognoscitur. Si ergo Ait enim sic : « Cum virtutis sit reddere opus assentis articulo prædicto, quin esi revelatus a Deo, bonum, operatio |*otest dici l»ona : vel formaliler, tunc ratio formalis cur assentis per habitum realem, inquantum procedit ex potentia quæ movetur in est ens rationis; quod est inconveniens, cum habitus bonum secundum rationem >>oni; vel materialiter, realis habeat formale objectum reale. sicut potentia secundum quod est congrua et connatural» potentiæ. realis habet objectum reale. Hoc patet. Ergo revcla- Utroque modo actus fidei est bonus : quia congruit bile passive, cum sit ens rationis, non potest ose intellectui, inquantum est verorum; et iterum pro­ formalis ratio tendendi in istud, Deus est trinus et cedit n voluntate, qua· movetur in bonum quasi in objectum. Ex parte autem intellectus, quamvis unus. habeat bonitatem ex parte objecti, non tamen liabet II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam («) perfectionem : quia deficit modus, eo quod non Aureolus, probando quod veritas prima non sit for­ liabet conspicuam veritatem, cui adhæret, Scd ex male in objecto iijei, scilicet quod fides adhæreat parte voluntatis, potest habere perfectionem, inquan­ cuicumque ratione primæ veritatis. lum voluntas perfecta in appetitu boni, firmitatem Primo. Quia hoc est de ratione formalis objecti, el certitudinem facit in fide. El ideo dicit Bernardus ut non reducatur ad superiorem causam in eadem (dc Consideratione, lib. 5, cap. 3), quod fides est scientia. Sed non sic est in proposito. Quia, si qua> voluntaria quxdam ct certa prtelibalio nondum ralur : quare credis articulos fidei? respondetur : propalat:? veritatis. Unde patet quod fides est vir­ tus, non quidem intellectualis, sed eo modo quo quia hoc dicit prima veritas, quæ mentiri non potent. Quæratur ultra : quare mentiri non potest? communiter loquimur de virtute, quæ producit Et oportet dicere : quia est Deus. Et sic reducitur actum bonum ex bonitate voluntatis procedentem· ulterius ad aliud objectum formale. Ergo prima Nec tamen est virtus moralis : quia non est ordina­ veritas se habet ut objectum materiale. tiva appetitu?» sensibilis, ut consistat circa delecta­ Secundo. Aut intelligis per primam veritatem tiones, et tristitias, et operationes, sicut circa mate­ dicta a prima veritate; et hoc non est possibile, quia riam vel objectum. Sed est virtus theologica; quod talia sunt veritates coinplexæ, quæ sunt objectum quidem genus philosophi non cognoverunt. > — materiale. Aut intelligis aliquod attributum speciale Hæc ille. — Item, art. 3, qu3, sic dicil : « Cum in Deo; et hoc non potest dici : quia illud nihil addit virtus ponat potentiam in ultimo quantum ad actum, ad divinitatem; et, si addit, inquantum hujusmodi, non sufficit ad rationem virtutis, quod potentia non est finis; et ila fides non habebit idem pro ponatur in ultimo quantum ad objectum; >ed opor­ objecto formali et pro fine. Ergo relinquitur quod tet quod ponatur in ultimo quantum ad modum Deus sub ratione divinitatis sit objectum formale, et agendi, ut scilicet actus sit bonus (a) non solum ex non veritas prima. — Hæc ille. eo quod bonum est quod fit, sed ex eo quod bene Et in hoc secundus articulus terminatur. fit, sicut patet in virtutibus moralibus. Bonum autem intellectus est verum, quod est finis et per­ fectio ejus. Unde non sufficit ad rationem virtutis intellectualis, quod peream cognoscatur verum ; sed ARTICULUS III. oportet quod actus quo verum consideratur, sit per­ PONUNTUR SOLUTIONES fectus etiam ex modo, ut bene quis inlelligat. Bene autem operari intellectum, non contingit cx hoc quod ex bona voluntate ejus operatio procedit, sed § 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM ex efficacia intellectus ad objectum proprium con­ CONCLUSIONEM spiciendum. vel in se, vel per resolutionem ad illud quod in se conspicitur. Fides autem per actum Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter­ suum ponit intellectum in ultimo quantum ad obje­ tium articulum, respondendum est objectionibus ctum. inquanlum facit assentire primæ veritati ; non supradictis. Et quidem, ad argumenta Durandi contra autem quantum ad modum proprium intellectus : primam conclusionem, dicitur primo, quod sanctus quia intellectus noster non est per fidem tantae (6) Thomas, 3. Sentent., dist. 23, q. 2, art. 4, qu f, oiïicaciæ, ut id quod credit, inspicere per se possit, apparenter tenuit viam quam sequitur Durandus : vel ad ea quæ instncil, reducere. El ideo lides non scilicet quod fides, stricte loquendo, non sit virtus, sed solum large loquendo. Venirntamen ex verbis (a' etiam. — Om. Pr. (a) Pr. (Λ) fantfT, — ιύιιιμΑγ Pr 314 LIBRI III. SENTENTIARUM est virtus intellectualis. > — Hæcille. — Ex quibus patet quomodo Durandus ex dictis sancti Thom® in Tertio fabricant suam opinionem, et quomodo san­ ctus Thomas videtur ibidem favere su® opinioni, scilicet quod Udes non sil virtus, proprie loquendo de virtute. Nec tamen favet : quia non asserit quod fides non sit virtus proprie dicta, sed solum quod non est virtus intellectualis proprie dicta, quia non ponit |M>tentiam quam informal, in ultimata perfe­ ctione quoad actum. Sed potest dici virtus, commu­ niter et large loquendo de virtute. Secundo, dicitur quod, dato quod sanctus Tho­ mas in Scripto fuisset illius opinionis, tamen postea hanc opinionem correxit in Summa: sicut patet in probatione conclusionis, ubi, sine distinctione, con­ cedit fidem esse virtutem; et similiter, in tie Veri­ tate, q. 14, art. 3, ubi arguit sic, loco septimo: « Virtus est ultimum potentiæ, ut dicitur in 1. Cœli ct Mundi (t. c. 116). Sed tides non est ultimum potenti® humanæ; quia potest in aliquid aliud amplius, scilicet in apertam visionem. Ergo fides non est virtus· < Ecce argumentum, in (pio fundat se Durandus, et in quo sanctus Thomas, in Tertio, videbatur se fundare. Sequitur responsio : « Dicen­ dum, inquit, quod fides secundum hoc dicitur ulti­ mum potentiæ, quia complet potentiam ad elicien­ dum actum bonum et meritorium. Non autem requiritur ad rationem virtutis, quod per eam eli­ ciatur optimus actus qui potest elici a potentia illa; cum contingat in eadem potentia esse plures vir­ tutes, quarum una nobiliorem actum elicit, sicut magnificentia liberalilate (x). » — Hæc ille. — Ex quibus patet ad primum Durandi. Ubi ulterius advertendum, quod fides uno modo magis proprie dicitur virtus quam scientia. Unde sanctus Thomas, de Veritate, ubi supra, art. 3, in solutione quinti, sic dicit : α Secundum quod nunc loquimur de vir­ tute, neque scientia, neque opinio virtus dici potest; sed sola fides, quæ, quantum ad illud quod volun­ tatis est, prout pnedicto modo in genus virtutis cadit, non est media inter scientiam et opinionem; quia in scientia et opinione non est aliqua inclinatio ex voluntate, sed ex ratione tantum. Si autem loque­ remur de eis quantum ad id quod est cognitionis tantum, sic nec opinio, neque fides e^set virtus, cum non habeant (6) completam cognitionem, sed tan­ tummodo scientia. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod, licet fides non possit proprie dici virtus, secundum philosophum; potest tamen dici virtus, secundum theologum. Et de hoc latius dicetur in sequenti responsione. Ad secundum dicitur quod illa ratio solvit seipeam, cum dicit quod actus fidei non est perfectior, praesente charilate, in genere cognitionis, licet sit (а) liberalilate. — hberahtatem Pr. (б) habeant. — habeat Pr perfectior in esse meriti. De hoc sanctus Thomas, ubi supra (de Veritate, q. 14, art. 3), sic dicit: « Virtus, inquam, ex impositione sui nominis, signi­ ficat complementum (a) potentiæ activæ. Est autem duplex potentia activa : quædam, cujus actio termi­ natur ad aliquid actum extra, sicut æd i ficati væ potentiæ actio terminatur ad ædificatum; quædam vero est, cujus actio non terminatur ad extra, sed consistit in ipso agente, ut visio in vidente, ut habe­ tur a Philosopho, 9. Mctaphyeicœ (t. c. 16). In his autem duabus potentiis diversimode sumitur com­ plementum (6). Actus enim primarum potentiarum, ut dicit Philosophus, ibidem, non sunt in faciente(γ), sed in facto ; ideo complementum (δ) potentiæ activæ accipitur ibi penes id quod fit. Unde et virtus defe­ rentis pondera dicitur esse in hoc quod maximum pondus defert, ul patet, 1. Cœli ct Mundi (t.c. 116); el similiter virtus aedificatoris, in hoc quod facit optimam domum. Sed quia actus alterius potentiæ consistit in ipso agente, non in aliquo acto, ideo complementum (t) illius potentiæ accipitur secun­ dum modum agendi; utputasi bene et convenienter operetur; ex quo habet ut actus ejus bonus dicatur» El inde est quod in hujusmodi (ζ) potentiis virtus dicitur quæ opus bonum reddit. Aliud autem est bonum ultimum quod considerat philosophus, et theologus. Philosophus enim considerat quasi bonum, quod est humanis viribus proporlionatum, et con­ sistit in actu ipsius hominis; unde felicitatem dicil esse operationem quamdam. Et ideo, secundum phi­ losophum, actus bonus, cujus principium virtus dicatur, dicitur absolute, inquantum est conveniens potentiæ, ut perficiens ipsam. Unde quemcumque habitum invenit philosophus talem actum elicien­ tem, dicit eum esse virtutem : sive sit in parte intel­ lectiva, ut scientia, intellectus, et hujusmodi (η) virtutes intellectuales, quarum actus est bonum ipsius potentiæ, scilicet considerare verum; sive in parte affectiva, ut temperantia, el fortitudo, et ali® virtutes morales. Sed theologus considerat quasi bonum ultimum, illud quod est naturæ facultatem excedens, scilicet vitam æternam. Unde bonum in actibus humanis non considerat absolute, quia ibi non ponit finem, sed in online ad illud bonum quod ponit ultimum; asserens illum actum tantum esse bonum complete, qui de proximo ad l>onum finale ordinatur, id est, qui est meritorius vit® æternæ. Et omnem talem actum dicil esse actum virtutis; et quicumque habitus elicit talem actum, ab ipso appel­ latur virtus. Aliquis autem actus meritorius dici I (а) complementum. —completum Pr. (б) complementum. — completum Pr. (γ) faciente. — facilitate Pr. (ij complementum. — completum Pr. (t) complementum. — completum Pr. (ζ) hujutmodi. — huju» Pr. (η) hujutmodi. — hujut Pr. DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I. non potest, nisi secundum quod est in potentia ope­ ranti» constitutus ; quia qui meretur, oportet quod aliquid exhibeat; nec exhibere potest, nisi quod aliquo modo suum est, id est (a), ex ipso. Actus autem aliquis in potestate nostra consistit, secun­ dum quod est voluntatis : sive sit ejus ut ab ipsa elicitus, ut diligere el velle; sive ut ab ipsa impera­ tus, ut ambulare et loqui. Unde, respectu cujuslilæt talis actus, potest poni aliqua virtus, eliciens actus perfectiores in genere talium actuum. Credere autem non habet assensum nisi ex imperio voluntatis; unde, secundum id quod est, a voluntate dependet. El inde esi quod ipsum credere potesl esse merito­ rium; el fides, quæ esi habitus eliciens ipsum, est, secundum theologum, virlus. a — Haec ille. —Ex quibus apparet quod, licet, secundum philosophum, actus non dicatur virtuosus nisi inquantum est pro­ portionnas humanis viribus, et ille actus sit perfe­ ctius actus virtutis, qui est illo modo proportiona­ te; attamen, secundum theologum, actus humanus potest dici virtuosus, licet non sil illo modo proporlionatus, puta constituens potentiam activam in ultimo, dum tamen sit proporlionatus ultimo fini supernatural!. Hoc autem habet actus fidei, assi­ stente charilate; et non habet hoc, non assistente charilate. Et per consequens, fides formata potius hal>et rationem virtutis quam fides informis. Λ<1 tertium dicitur quod assumit quoddam mani­ feste falsum, scilicet quod actus fidei nullam perfe­ ctionem a charilate recipiat. Unde sanctus Thomas, do Veritate, q. 14, art. 2, in solutione decimi, sic dicil : α Actus fidei essentialiter consistit in cogni­ tione; el ibi est ejus perfectio, quantum ad formam vel speciem quam habet ex objecto. Sed quantum ad finem, perficitur in affectione; quia ex charilate habet quod sil meritorius, u — Hæc ille. — Item, mirum est quomodo arguens dicit fidem æqualiler habere rationem virtutis absente charitate sicut pré­ sente, cum Augustinus expresse dicat, Contra Julianum (lib. 4, cap. 3), sine charitate nullam veram esse virtutem. Et de hoc sanctus Thomas, * 2®, q. 23, art. 7, sic dicil: — Hæc ille. — Ex divinæ revelationi, non tamen perfecto et discreto quibus apparet quod, licet, sine habitu infuso vir­ aesensu, et consimili assensui fidei infusæ. Et de tutis fidei, discipulus vel apostolus posset assentire hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., «list. 23, q 3, dictis Christi, adhuc indigeret habitu infuso; non art. 2, sic «licit : « Habitusa«l hoc sunt necessarii, quidem ad simpliciter assentiendum; sed ad discrete omnis enim reclus motus voluntatis ex recto amore procedit, ut dicit Augustinus, 14. de Civitate Dei (cap. 7). Sic igitur fides est sine charitate quidem, sed non perfecta virtus; sicut temperantia, vel for­ titudo, sine («) prudentia Et similiter dicendum de spe. Nam actus spei est expectore futuram beatitudinorn a Deo; qui quidem actus perfectus est, si Hat ex meritis qua» quis habet; quod non jioleM esse sine charitate. Si nutem aliquis expectet ex meritis quæ nondum habet, sed proponit in futurum acqui­ rere, erit actus imperfectus; el hoc potest esse sino charitate. Et ideo tides el spes possunt esse sim» charitate; sed sine charitate, proprie loquendo, vir­ tutes esse non possunt : nam ad rationem virtutis pertinet ut non solum secundum ipsam aliquod bonum operetur, sed etiam bene, ul dicitur 2. Ethi­ corum (cap. (1). d — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod actus fidei aliquam el maximam perfectionem recipit ex præsentia charitalh, potissime dum non solum fit cum charitate, sed ex charitate, scilicet quia ordinatur ad ultimum finem, et ad conspi­ ciendam primam veritatem secundum quod in se est. Unde, secundum omnes catholicos doctores, fides sine charitate dicitur informis; cl, présente charitate, dicitur formata : quin scilicet actus fidei per charitalem ordinatur ad primam veritatem sicut ad ultimum finem, et ille ordo se habet ad actum fidei sicul forma; et similiter, finis actus est forma ejus, non quidem intrinseca, sed exlrinseca. De hoc sanctus Thomas, 2’ 2·ζ, q. 4, ari. 3; et, q. 23, art. 8; et, 3. Sentent., disl. 23, q. 3, art. I; et multis aliis locis. Conceditur tamen quod fides non magis est virtus intellectualis, præsente charitate, quam absente; quia nec isto modo, nec illo, e^t virtus intellectualis, ut supra dictum est. Non enim omnis virtus quæ est in intellectu subjective, potest dici virtus intellectualis; nec omnis virtus quæ est in voluntate, potest dici muralis. I») fine. — tir*· Pr. (») harc rf Ron. — hoc ct Pr. DISTINCTIO XXIV. - QUÆSTIO I assentiendum, et ad alias conditionem quas halæt actus ex habitu. Ad ecruiiduin palet per prædicüi; quia non plus concludit quam primum. i Ad tertium, negatur minor. Et ad probationem, dicitur quod huic articulo, Deus est Irinus et uniti, assenlio, quia Deus hor revelavit, et non cx hoc quod Joannes vel alius homo «licii hocc *M» sibi reve­ latum. Et hoc, loquendo de assensu causato ab habitu fidei. Nec est imaginandum, sicut arguens imagina­ tur, quod sint ibi duo vel 1res assensus necessarii : scilicet unus, quo assent io isti, Deus est trinus ct unus; et alius, quo assenlio isti, Deus hoc revelavit; et alius, quo assentio isti, Joannes dicil qitod sibi revelatum est, elc. Immo, unico actu asscnlio quo I Deus est trinus ot unus, et quod Deus hoc revelavit; sicut idem actus est, quo credo Deo, el credo Deum, el cretio in Deum. Unde sanctus Thomas, 3. Sen· (ent., di>t. 23, q. 2, art. 2, qu 2, sic dicil : < Actus credentis ex tribus dependet : scilicet cx intellectu, qui terminatur ad unum; ex voluntate, l quia Deus ca dicit; sicut homo, in his quæ non videt, credit testimonio alicujus boni viri, qui videt quæ ipse non videt. Et per omnia prædicla non nominatur nisi unus actus com­ pletus fidei: sed ex diversis quæ (i) in fide inve­ niuntur^), diversimode nominatur: illo enim actu quo credit Deum, credit Dix», ct credit in Deum > — Hæc ille. — liem, 2' 2‘r, q. 2. ait. 2, sic dicil « Actus cujuslibvt potentia * vel habitus, accipitur -rcnndiim ordinem polentiæ vel habitus ad suum objectum. Objectum autem fidei tripliciter pole.4 considerari. Cum enim credere ad intellectum per­ tineat, prout est a voluntate motus ad assentiendum, potest objectum fidei accipi vel ex parte intellectus, vel ex parte voluntatis intellectum mo­ ventis. Si quidem cx parte intellectus, sic in objecto fidei duo possunt considerari. Quorum unum est materiale objectum fidei; et sic actus fidei ponitur credere Deum; quia nihil proponitur nobis ad ere- (i) determinat. — terminat Pr (β) in. — Om. Pr. (γ) inclinatur. — inclinat. Pr. (I) quaa. — qui Pr. (t) — invenitur Pr. 317 dendum, nisi secundum quud ad Deum pertinetAliud est ratio formalis objecti, quod est sicut medium propter quod tali credibili asaentilur; et sic ponitur actus fidei credere Deo; quia formale objet tum fidei est veritas prima, cui inhæret homo, ul propter eam creditis as»entiat. Si vero conside­ retur (x)objectum fidei tertio modo, secundum qu«d intellectus ot motus a voluntate, sic ponitur actus fidei credere in Deum. Veritas enim prima refertur ad voluntatem, siOindum quod habet rationem finis. Et per ista tria non dedignantur diversi actus fidei, sed unus el idem actus, habens diversam relationem ad objectum fidei. » — Hæc ille. — Ex quibus habetur quomodo eodem actu fidei intellectus inbærel primæ veritati propter se, et articulo fidei propior Deum assentit. Nec oportet necessario for­ mare duas propositiones, quarum una dicat, Deus est trinus et unus (Ç), el alia dicat, Deus revelavit quod Deus est trinus et unus. Dicitur secundo, quod dato quod formentur iste 1res propositiones, prima, Deus est trmus et iiukm, secunda, Deus revelavit quod Densest, etc., tertia, Joannes prxdical quod Deus revelavit sibi Deum esse trinum el unum, in illo casu, dico quod assen­ sus primæ non dependet effective principaliter ex assensu tertiæ, sed precise ex habitu fidei el intel­ lectu et voluntate; licet illa tria propter aliud requi­ rantur, sicut el persuasio prædicantis, el auditus illius. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., disl. 23, q. 3, art. 2, ubi arguit sic, primo loco: < Augusti­ nus ( 14. de Trinitate, cap. 1) dicit quod per scien­ tiam 1'ulcs acquiritur, nutritur ct defenditur. Sed nullus habitus acquisitus per aliquam scientiam, est habitus infusus. Igitur, etc. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Habitus, inquit, infusus similis est habitui innato : quia, sicut naturalis habi­ tus datur m creatione, ita infusus in reparatione. Naturalis autem habitus, sicut intellectus principio­ rum, indiget ut cognitio determinetur persensum; quo acquisitus non indiget, quin dum acquiritur, lær actum determinationem recipit. El similiter o]H)rlel quod fidei habitus determinationem recipiat ex prie nostra. El quantum ad istam determina­ tionem, dicitur fidem acquiri per scientiam thlogiæ, quæ articulos distinguit; sicul habitus prin­ cipiorum dicitur acquiri |>er sensum, quantum ad distinctionem principiorum, non tamen quantum ad lumen quo principia cognoscuntur. » — Hæc ille. — Item, in solutione secundi, sic dicil : < In fide quatuor considerantur : scilicet ipsum quod credendum est, ratio voluntatem determinans ad credendum, voluntas intellectui imperans, intelle­ ctus excquens. El, secundum hoc. fides, quantum ad ejus determinationem, el quantum ad ejus actum, (3) tvniidcrrtur. — consideret Pr. (βι ct unus. Om. Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM 318 qui ex nobi» est, quamvis habitus sit infusus, dici­ ad perfecte et secure credendum, fides acquisita, tur esse ex quatuor quæ in nobis sunt. Quia, quan­ sine (a) infusa. tum ad ipsum credendum, dicitur esse ex auditu; quia determinatio credendorum iit in nobis \el j>er § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM locutionem interiorem, qua Deus in nobis loquitur, CONCLUSIONEM vel per vocem exteriorem. Quantum vero ad ratio­ Ad argumenta Durandi. — Ad primum Du­ nem, quæ inducit voluntatem ad credendum, dicitur rsse ex visione alicujus quod ostendit Deum esse randi contra tertiam conclusionem, dicitur quod non est simile de habitu acquisito el de infuso. qui loquitur in eo qui fidem annuntiat. Quantum Primus enim non perditur nec per cessationem ab vero ad imperium voluntatis, dicitur esse fides ex voluntate. Quantum autem ad exeeutionem intelle­ actu proprio mox, nec confeslim cx actu contrario; ctus, dicitur esse actus fidei ex intellectu. » — Hæc aecus est de habitu infuso. Et de hoc sanctus Tho­ mas, 2 * 2", q. 24, art. 12, ubi quaerit, utrum cha­ ille.— Ex quibus patet quod actus fidei, qui est assensus, dependet, quantum ad exeeutionem, ab ritas amittatur per unum actum peccati mortalis, habitu fidei ct ab intellectu, tanquam a causa sic dicit : « Unumquodque per aliud contrarium proxima. Persuasio vero, vel praedicatio exterior, superveniens tollitur. Quilibet autem actus peccati mortalis contrariatur charitati secundum propriam requiritur ad determinationem credendorum , ct ad rationem, quæ consistit in hoc quod Deus diligatur proponendum intellectui suum objectum materiale, super omnia, ct quod homo totaliter se (6) illi sub­ puta aliquod complexum ; non autem ad causandum assensum. item, 2 * 2 *, q. G, art. 1, in solutione jiciat, omnia sua referendo in ipsum. Est igitur do primi, sic dicit : α Per scientiam gignitur fides, et ratione charitatis, ut sic diligat Deum, quod in nutritur, per modum exterioris persuasionis, quæ omnibus velit se ei subjicere, et præceptorum ejus regulam sequi. Et ideo quidquid contrariatur pre­ fit ab aliqua scientia; sed principalis el propria cauça fidei est illud quod interius movet ad assen- cept is ejus, manifeste contrariatur charitati; unde de se habet quoi! charitatem excludere possit. Et si tiendum. > Hem, in solutione tertii, sic dicit : quidem charitas esset habitus acquisitus, cx virtute < Credere quidem involuntate credentium consistit; sed oportet quod voluntas hominis præ paretur a Deo subjecti dependens, non oporteret quod slalim per per gratiam, ad hoc quod elevetur in ea quæ sunt unum actum contrarium tolleretur: actus enim non supra naturam. > —Hæc ille. — Ex quibus apparet directe contrariatur habitui, sed actui (γ); conser­ quod fides infusa, nec quoad habitum, nec quoad vatio autem habitus in subjecto, non requirit conti­ nuitatem actus; unde ex superveniente contrario actum suum principalem, qui est assent i re credibi­ libus, dependet effective a fide acquisita. Nec certi­ actu, non slalim habitus acquisitus excluditur. Sed tudo ejus dependet a certitudine fidei acquisita, charitas, cum sil habitus infusus, dependet ex sicut certitudo conclusionis a certitudine principii. actione Dei infundentis, qui sic se habet in infusione Et per consequens, tota imaginatio arguentis vana el conservatione charitatis, sicut sol in lumine aeris. El ideo, sicut lumen statim cessaret esse in aere per M Dicitur tertio, quod, concessa ultimata sua con­ hoc (o) quod aliquod obstaculum poneretur illumi­ clusione, scilicet quod homo ex ‘puris naturalibus nationi solis, ila étiam charitas deficit statim esse in assenti ret tribus propositionibus supradiclis, ex hoc anima per hoc (<) quod aliquod obstaculum ponitur nihil habetur contra conclusionem : quia adhuc infiuenliæ (ζ) charitatis a Deo in animam. Manife­ habitus fidei infusus, est necessarius ad assentien- stum est autem quod per quodlibet peccatum mor­ tale, quod divinis praeceptis contrariatur, ponitur dum (x) discrete, prompte, firmiter, delectabiliter, prædiclæ infusioni obstaculum : quia ex hoc ipso ut prius tactum est. quod homo eligendo præfcrt peccatum divinæ amiII Ad argumenta Aureoli. — Ad primum ciliæ, quæ requirit ut Dei voluntatem in omnibus Aureoli, dicitur quod non aliud concludit, nisi quod sequamur, consequens est ul slalim per unum actum aliquis sine habitu infuso potest assenlire veritatibus peccati mortalis habitus charitatis perdatur. » — su perna tura! i bus; quod concedimus; non autem Hæc ille. — Et sicut dicit de habitu charitatis, quod quod sine tali habitu possit assenlire discrete, etc., tollitur per quemlitat actum peccati .sibi contra­ modosæpe dicto. Ideo hæreticus, et puer non bapli- rium, quia ponil obstaculum divinæ infusioni; ita latus inter fideles nutritus, possunt habere assen­ dicendum est de aclu peccati contrario fidei et spei. sum credendorum sine habitu infuso; non tamen (a) line. — ute Pr. discretum, promptum/facilem, firmum. (β) «e. — sci licet Pr. Ad secundum (quod est ejusdem), patet per pre­ (γ) ted actui. — Om. Pr. dict». Unde nec praedicanti, nec audienti, sufficit, U) prr /ioc. — Om. Pr. («) — tent tendum Pr. (t) per hoc — Om. Pr. (ζ) influentur. — in flumine Pr, DISTINCTIO XXIV - QUÆSTIO 1. Ideo habitus fidei tollitur per quemlibet actum pec­ cati mortalis sibi contrarium , cujusmodi (a) est infidelitas; et similiter habitus spei statim tollitur per actum peccati mortalis sibi contrarium, cujusmodi est desperatio; non autem per alia peccata non contraria fidei aut spei; sicut ipse dicit, eodem arti­ culo, in solutione quinti. Item, de Virtutibus, q. 2, art. G, sic dicit : a Ea quæ ex divina infusione cau­ santur, non solum indigent divina actione iu sui principio, ut esse incipiant, sed in tota sua dura­ tione, ul conserventur in esse : sicut illuminatio aeris indiget pnesentia solis, non solum cum primo illuminatur aer, sed quamdiu illuminatus manet; el, propter hoc, si aliquod obstaculum interponatur, intercipiens directum aspectum ad solem, desinit esse lumen in aere. Similiter, quando peccatum mortale advenit, quod impedit directum asqiectum animæ ad Deum, intercipitur influxus Dei, etc. > — Hæc ille. — Et in multis aliis locis idem ponit. Ex quibus patet quod similitudo argumenti de habi­ tibus acquisitis el infusis non valet. Ad secundum dicitur quod si minor intelligilur de errante cum pertinacia, puta de hæretico. falsa est. Si autem intelligalur de non hæretico, concedi­ tur totum argumentum; sed non est contra conclu­ sionem. Unde sanctus Thomas facit simile argumen­ tum, 6. Quodlibeto, ari. 6 (arg. 2) : « Omne quod agit ad similitudinem alicujus, videtur agere in virtute illius. Sed hærelicus per certitudinem adhae­ rens his quæ credit, agit ad similitudinem fidei, inquantum certitudinaliter inhæret, el inquantum existimat se rectam fidem habere. Ergo o|>eratur in virtute fidei, d Ecce argumentum. Sequitur respon­ sio : α Dicendum, inquit, quod aliquid potest agere secundum similitudinem alicujus dupliciter. Uno modo, secundum similitudinem veram; el sic vere agit aliqualiter in virtute illius. Alio modo, secun­ dum similitudinem apparentem; et sic ngit in appa­ rentia \irlulis illius. Et ila est in proposito. Unde in hæretico certitudo adhaesionis est actus fidei appa­ rentis, non autem fidei vera?. » — Hæc ille. — In quo autem sil dissimilitudo adhaesionis catholici et hæretici, quantum ad articulum cui communiter assent i un t, ostendit sanctus Thomas, 2' 2rt, q. 5, art. 3, in solutione primi, ubi sic dicit : c Alios articulos fidei, de quibus hærelicus non errat, non tenet eo modo sicut tenet eos fidelis, scilicet simpli­ citer inhærendo primæ veritati; ad quod indiget homo adjuvari per habitum fidei; sed tenet ea quæ sunt fidei, propria voluntate, el judicio. > — 1I®C ille. — Ex quibus patet quod ille qui primo fuit fidelis, et postea lapsus est in hæresim, non credit quemcumque articulum fidei illo modo quo prius, nec per idem medium, sed per (6) aliud. (3) CHjUtinodi, — rujut Pr. (S) />»·>. — Om. Pr. 319 Ad tertium patet modo per dicta ad primum : quia scilicet non est simile de habitu infuso, qui tollitur per unicum actum, el de habitu acquisito. Et ideo cum habitu scientia? stat existimatio erronea circa aliquam conclusionem ejusdem scientia *; non nutem error circa unum articulum, cum fide circa alium. Et de hoc sanctus Thomas, 2· 2·, q. 5, art. 3, ubi arguil sic (arg. 2) : < Sicut sub fide con­ tinentur mulli articuli, ita sub una scientia, puta geometria, mullæ conclusiones. Sed aliquis homo potest habere scientiam gcomclriæ circa quasdam geometricas («) conclusiones, aliis ignoratis. Ergo aliquis homo potest habere fidem de aliquibus arti­ culis fidei, alios non credendo. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod in diversis conclusionibus unius scientiae sunt diversi media, per quæ probantur, quorum unum potest cognosci sine alio; et ideo homo potest scire quas­ dam conclusiones unius scientia * , ignorans alias. Sed omnibus articulis fidei inhæret fides propter unum medium, scilicet propter primam veritatem propositam nobis in Scripturis secundum doctrinam * Ecclesia intellectis sane. Et ideo qui ab hoc medio decidit, totaliter fide caret. » — Hæc ille. § 4. — Ai) ARGUMENTA CONTRA QUARTAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti contra conclusionem quartam, dicitur primo, quod fides respicit primam veritatem non solum tanquam medium propter quod assentit credibilibus, immo tanquam objectum de quo est fides. Et hoc expresse ponit sanctus Thomas, 2 * 2", q. 1, art. 1, ubi sic dicit : α Cujuslibet cognoscitivi habitus objectum duo habet : scilicet illud quod materialiter cogno­ scitur, quod est sicut materiale objectum; et id per quod cognoscitur, quod est formalis ratio objecti : sicut in scientia geometria?, materialiter scita, sunt conclusiones; formalis \ero ratio sciendi, sunt media demonstrationum, per quæ conclusiones cognoscun­ tur. Sic igitur in fido, si concideremus formalem rationem objecti, nihil aliud est quam veritas prima : non enim fides — Hæc ille. — Simile dicit, 3. Sentent., dist. 24, q. 1, art. 1, q1· 1, ubi sic dicit : < In objecto alicujus potentiæ contingit tria consideraro : scilicet id quod est formale in objecto, el id quod est materiale, et id quod est accidentale; sicut patet in objecto visus : quia formale in ipso, est lumen, quod facit colorem actu visibilem; mate­ riale vero, ipse color, qui est potentia visibilis; acci­ dentale vero, sicut quantitas, el alia hujusmodi (a), qua· colorem concomitantur. El quia unumquodque agit per formam suam, objectum aulem est activum in virtutibus passivis, ideo ratio obji»cli, ad quam (€) habet proportionem potentia passiva, est illud quod est formale in objecto; el secundum hoc di versifi­ cantur potentiæ et habitus, qui ex ratione objecti speciem recipiunt. El hæc Iria esi invenire in obje­ cto fidei. Cum enim fides non assenliat alicui, nisi propter primam veritatem credibilem, non habet quod sil actu credibile, nisi a veritate prima; sicut color est visibilis ex luce. Et ideo veritas prima, est formale in objecto fidei, et a qua est tola ratio objecti. Quidquid autem est illud quod de Deo cre­ ditur, sicut est passum esse, vel si quid hujus­ modi (γ) est, hoc est materiale in objecto fidei. Ea nutem quæ ex istis credibilibus consequuntur, sunt quasi accidentalia. El ideo concedendum est quod objectum fidei, proprie loquendo, est veritas prima. » — Hæc illo. Dicitur secundo, quod ex conclusione nostra (8) non sequitur quod assensus hujus articuli, Deus est trinus ct unus, dependet, ut lingit arguens, ex infi­ nitis prioribus assensibus. Nec oportet infinita media pertransire, ad hoc quod assentialur illi articulo. El ad rationem in oppositum, dicitur quod per fidem primoel directe assentio huic, Deiu revelavit quod Deus est trinus et unus, sicut visus primo fertur in lucem; et secundario assentio huic, Deus est trinus et unus, sicut vimis secundario fertur in colorem; unico tamen el eodem actu. — El cum ulterius quæritur : quomodo assentio huic, Deus revelavit hoc, etc.? — dicilur quod fides asse n lit illi propter seipsam, et non propter aliquam aliam propositio­ nem, ex cujus assensu causetur assensus istius, Deus revelavit hoc. Hoc est enim primum credibile, Deus, vel Veritas prima, revelavit quidquid con­ tinetur in Sacra Scriptura et in doctrina Ecclesia *. Nec assensus hujus propositionis effectivo principa­ liter causatur ex alio assensu praecedente, sed ex Deo interius movente intellectum per habitum fidei ad hunc assensum. Vcruinlamen ad hunc primum assensum fidei prerequiritur praesentatio hujus complexi |wr locutionem interiorem, vel exteriorem, (>) hujmmodi. — hujia Pr. (β) quam. — quem Pr. (γ) — hujiu Pr. (S) noirro. — necessaria Pr. aut per lectionem Sacre Scripture, aut praedicatio­ nem. Et hoc Fatis diffuse dictum est, respondendo ad argumenta contra secundam conclusionem, quæ tangebant similem difficultatem. — Cum autem dicit : Quomodo assentio praecellentibus propositio· nibus, puta isti, Revelatum est a Deo quod Deum esse trinum et unum est revelatum, etc.? — dici­ tur quod omnibus illis assenlitur assensu causato ex libero arbitrio, vel fide acquisita. Sed tunc negatur consequentia, qua infertur quod fides infusa depen­ deat effective ex acquisita, quantum ad habitum, aut quantum ad suum principalem actum, qui est assenti re. Ad secundum dicilur primo, quod formalis ratio objecti fidei non est ens rationis, sed reale, loquendo de formali ratione ex parte rei; licet non sit magnum inconveniens dicere quod formalis ratio ex parte nostra sil ens rationis, vel illud includat, puta nega­ tionem vel relationem rationis. El de hoc sanctus Thomas, 2 * 2æ, q. 1, ari. 6, in solutione secundi, sic dicit : u Ratio formalis objecti fidei polest accipi dupliciler. Unomodo, ex parte ipsius rei credit^; ct sic ratio formalis omnium credibilium est una, sci­ licet veritas prima; et ex hac parte articuli non distinguuntur. Alio modo polest accipi formalis ratio credibilium ex parte nostra; el sic formalis ratio credibilis est ut sit non visum; et ex hac parte articuli distinguuntur. > — Hæc ille. — Ex quo patet quod formalis ratio objecti fidei, ex parte cre­ dentis, est quod sit non visum. Hoc autem est negatio, quæ est ens solius rationis. Ita potest dici de reve­ lato; licet non legam in dictis sancti Thomæ quod esse revelatum sil formalis ratio objecti fidei, nec sequitur ex dictis ejus. — Et cum dicit arguens, quod si ideo assentio huic, Deus est trinus, quia est a Deo revelatum, tunc respectus rationis est (x) causa quare assentio, et per con.^quens formalis ratio objecti; —negatur consequentia. Quia, licet assentiam isti, Densest trinus, qiiiahocesl (é) revela­ tum a Deo, hoc non ideo est quia respectus revelabililalis sit causa assensus; sed potius prima veri­ tas, quæ est terminus illius respectus, movet ad assensum : sicut etiam cum discipulus nssentil dictis magistri, quin magister dicit illa, non hoc ideo est quia respectus rationis, qui importatur in hoc quod est esse dictum a magistra), causal assen­ sum in discipulo; sed potius auctoritas ct perfecta scientia magistri, vel verbum ejus, quod est termi­ nus praedicti respectus. Sic in proposito : Prima veritas, tanquam causa primaria, el verba ejus, tanquam causa proxima, causant assensum fidei; el non respectus rationis terminatus ad Deum, vel ad verba ejus, qua· loculus est per Prophetas vel ApuI stolos in humanitate assumpta. Tamen, sicut dixi, (a) ett. — il objectum charitatis. n— Hæc ille. —Idem ponit, 2’ 2 *, q. i, ari. 2, ubi sic dicit : « (agnita sunt in cognoscente secundum modum cognoscentis. Est aulem proprius modus intellectus humani, ul corn· jionendo el dividendo veritatem cognoscat. Et ideo ea quæ sunt in se simplicia, humanus intellectus cognoscit (x) secundum quamdam complexionem; sicut econtrario, intellectus divinus incomplexe cognoscit ea quæ sunt secundum se complexa. Sic igitur objectum fidei dupliciter potest considerari. Uno modo, ex parte ipsius rei crédita»; et sic obje­ ctum fidei est aliquid incomplexum, scilicet res ipsi de qua fides habetur. Alio modo, ex parte credentis; et, secundum (€) hoc, objectum fidei est aliquid complexum per modum enuntiabitis. i> — ll.ee ille. II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum Aureoli, negatur minor. Nec valet ejus probatio : quia ista propositio, Prima veritas non polest men­ tiri, non resolvitur in hanc, Deus non potest men­ tiri; immo econlra, ideo Deus non |»otest mentiri, quia est prima veritas. Verumlamen cum dicit sindus Thomas, quod formale objectum fidei est prima veritas, non intendit excluder»· quod Deus vel divi­ nitas sil formale objectum ; immo hoc expresse dicit, 2’2 , * q. I, nil. 1, ul recitatum fuit in solutione primi Scoti (γ) contra quartam conclusionem. Ad secundum dicilur quod pêr primam veritatem intelligimus divinam essentiam prout induit ratio­ nem primie veritatis. Nec dicimus qubd tale attri­ butum addat aliquid ad divinitatem secundum rem, sed solum quantum ad nostrum modum inlelligendi et considerandi. Et cum dicitur quod divinitas non est finis sub ratione priinrc veritatis, etc.; — dicitur quod falsum est : quia, cum fides sit in intellectu, bonum autem el finis intellectus sit verum, mani­ feste |>atet quod divinitas est finis fidei et intellectus sub ratione veritatis, potilis quam sub quacumque alia ratione; licet sub illa ratione non sit linis volun­ tatis aut charitatis, sed potius sub ratione bonitatis priinæ. El ile hoc supra ( in solutione tertii Scoti 321 contni secundam conclusionem) recitatum fuit dictum sancti Thomæ, 2 * 2 *, q. 2, art. 2 : < Si consideretur objectum fidei secundum quod intellectus est motus a voluntate, sic ponitur actus fidei credere in Deum : veritas enim prima ad voluntatem refertur, secun­ dum quod habet rationem finis. » — Hæc ille. — Et intellige quod veritas prima refertur ad volunta­ tem, secundum quod halæt rationem finis, non qui­ dem finis voluntatis, *ed finie ad quem vnlunta * movet intellectum per suum imperium. Ad argumentum pro parle negativa qutestionis, respondit sanctu * Thomas, 2 * 2·, q. 4, art. 5, in solutione secundi, ubi sic dicit : < Fide> de qua Phi­ losophus loquitur (6. Ethicorum, cap. 3), innititui rationi humanæ non ex necessitate concludenti, cui jH)le»l sulæsfc falsum; el ideo talis fides non est virtus. Sed fides de qua loquimur innititur veritati divinæ, quæ infallibilis est; el ita non potent ei subesse falsum. Et ideo talis fide * polest esse vir­ tus. » — Hæc ille. El hæc de quæstione; de qua lienedietusi Deus. Arnen. QUÆSTI0 UNICA. UTRUM HDES SIT DE VEIS i rca vigesimamquinlam distinctionem 3. Sententiarum, quæritnr : Utrum fides sil de visis. Et arguitur quod sic. Quia lumen fidei se habet ad articulos sicut lumen naturale ad prin­ cipia naturaliter cognita. Sed lumen naturale facit videre principia pei se nota. Ergo el lumen fidei facit videre articulos. In oppositum arguitur. Quia, llebrxor. 11 (v. i), dicitur : Fides est argumentum non apparentium. Ergo non est do visis. In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, solutiones. ARTICULUS 1. PONUNTUn CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : (j) cognoscit, — COgilOt it Pr. (6) trciiiidinn. — Orn. Pr. (y) Scoti. — Om. Pr. Quod (Ides non polest rssr do visis. Hanc ponit sanctus Thomas, 2· 2", q. 1, art 4, V. — 21 322 LIBRI 111. SENTENTIARUM ubi sic dicit : a Fisentit alicui, non quia sufficienter moveatur ab objecto proprio, sed per quamdam electionem voluntariam declinat magis in unam partem «piam in aliam : et »i quidem hoc sit cum dubitatione et formidine alterius parti», erit opinio; si autem sit cum certitudine, absque tali formidine, erit fides. Illa autem ridere dicimur, «pne jær seipsa movent intellectum nostrum vel sensum ad sui cognitionem. Unde manifestum est quod nec fides nec opinio |x)la-l esse de visis secundum sensum, aut secun­ dum intellectum, d — ll.ee ille. Item, ibidem, art. 0, in solutione secundi, sic dicit ; a Foi malis ratio objecti fidei pote»! accipi dupliciter. Uno modo, ex parte ipsius rei credita»; el sic ml io formalis omnium credibilium est una. scilicet prima xeritns. Alio motio judest accipi for­ malis mtio < adibilium ex parte nostra; et sic for­ malis lalio credibili» esi ut sil nffli riihni. n — Ihrc ille. E\ quibus potest formari talis latio : Illud obje­ ctum quud non sufficit movere sensum vel intelle­ ctum ad sui cognitionem, non |>ote>t dici visum. Sed objectum fidei est hujusmodi. Igitur. Secunda conclusio est quod fides non esi depellis. Hanc ponit sanctus Thomas, 2· 2æ. q. I, ari. 5, ubi sic dicit : · Omnis scientia habetur por aliqua principia per >o nota, et per consequens visa; el ideoopmtet qmecumqueeunt scita, es»e aliquo modo visa. N«»n ert autem possibile quo«l idem ah eodem sil creditum et visum. I nde etiam inipn»sibilo est quod oli eodem idem sit scitum ct creditum. Potest tamen contingere ut i«l quod est visum vel scitum ab uno, >it creditum ab alio. En enim quæ de Trini­ tate credimus, nos visurus speramus, secundum illud, 1. Corinth. I3 ( v. 12) : l'Mcmiw nunc prr xpCCu/υη rt in asnigmale, tunc autem facie ad faciem; «piam quidem visionem Angeli nunc (*) habent; unde quod nos credimus, illi vident. Et sic similiter potest contingerent id «piocl e»t visum vel scitum al» uno homine, etiam in statu viæ, sil ab alio creditum, qui hoc demonstrative non novit. Illud tamen quod communiter omnibus hominibus proponitur ut credendum, e»l communiter non sci­ tum; et ista sunt ea quæ simpliciter subsunt fidei.] Et ideo fides et «cientia non sunt de eodem· » — Hec ille. (») num. — non Pr. liem, ibidem, in Solutione quarti, sic dicit : « A diversis hominibus de eodem omnino potest haberi opinio el scientia, sicut el nunc dictum est de fide el scientia. Sed ab uno et eodem potest qui­ dem haberi opinio el scientia de eodem secundum quid, scilicet subjecto, sed non secundum idem potest enim esse quod de una el eadem re aliqui» aliquid scii, et aliud opinatur. El similiter, de Deo potest aliquis demonstrative scire quod sil unus, ct credere quod sit trinus. Sed de eodem secundum idem non potest esso simul in uno homine scientia, nec cum opinione, nec cum fide; alia tamen el alia ratione. Scientia enim cum opinione simul e»e non ]>olest simpliciter de eodem : quia de ratione scientiæ est quod illud quod scitur, æ»l i met ur esse impossi­ bile aliter »e habere; de ratione veru opinionis est quod illud quod opinatur, aestimetur esse j>o&ribile aliter se habere; ideo non potest idem ab eodem esse simul scitum ct opinatum. Sed illud quod fide tene­ tur, propter fidei certitudinem, æslimalur esse impossibile aliter se habere; sed ea ratione non latest idem secundum idem simul esse creditum et scitum, «plia scitum est visum, sed creditum esi non visum, n— Hæc ille. Ex «piibiis arguitur sie : Nullum non visum, est scitum. Sed omne creditum. est non visum. Igitur nullum creditum, est scitum; ct consequenter,fide» non esi de scitis. Tertia conclusio est quod fides est certior sim­ pliciter sclenlln, llert non quoad nos el secun­ dum quid. Hanc ponit, 2’ 2”. <|. i, art. 8, ubi sic «licii : « Virtutum intellectualium duæ sunt circa contin­ gentia, »cilicel prudentia et ars; «piibiis præferlur fides in certitudine, ratione suæ mnteriæ, quia est de æternis, quæ non contingit aliter se habere. Tres autem aliæ virtutes intellectuales, scilicet sapientia, scientia et intellectus, sunt do necessariis Sed scien­ dum est quod scientia, sapientia el intellectus, dupli­ citer dicuntur : uno modo, secundum quod ponuntur virtuks intellectuales a Philosopho, 6. Ethicorum (cap. 3, 6 el 7); alio modo, secundum quod ponun­ tur dona Spiritus Sancti. Primo modo, dicendum est quod certitudo |X)le»t dupliciter considerari. Uno modo, ex causa certitudinis; el sic illud dicitur esse certius, qiiod habet certiorem causam. Et lioc modo fides est certior tribus prædictis; quia fides innititur veritati divinæ, tria autem pncdicla innituntur rationi humanæ. Alio modo )>olest considerari cer­ titudo ex parte subjecti; et sic dicitur esse certius, quod plenius consequitur intellectus hominis. Et per hunc modum, quia ea quæ sunt fidei, sunt supra intellectum hominis, non autem ea quæ subsunt tri­ bu» prædictis, ideo, ex hac parte, fides est minus certa. Sed quia unumquodque judicaturquidem sim- DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. pliciter secundum causam, secundum nutem dispo­ sitionem («), qua) est ex parte subjecti, judicatur secundum quid, inde est quod fides est simpliciter cerlior; sed alin sunt certiora secundum quid, sci­ licet quoad nos. Similiter, si occipiantur tria pro­ dicta secundum quod sunt dona Spiritus Sancti in prasenti vita, comparantur ad fidem sicut ad prin­ cipium quod supponunt. Unde, secundum hoc, etiam fides est eis certior. » — Hæc ille. Item, 3. Sentent.. dist. 23, q. 2, art. 2, qu 3, sic dicit : u Certitudo nihil aliud est quam determinatio intellectus ad unum. Tanto autem major est certi­ tudo, quanto fortius est quod determinationem causai. Determinatur autem intellectus ad unum tripliciter: in intellectu enim principiorum, causatur determi­ natio ex hoc quod aliquid per lumen intellectus agentis sufficienter inspici per seipsum potest; in scientia vero conclusionum, causatur determinatio ex hoc quod conclusio secundum actum rationis in principia per se visa resolvitur; in fide vero, ex hoc quod voluntas intellectui imperat. Seni quia voluntas non hoc modo determinat intellectum, ut faciat inspici quæ creduntur, sicut inspiciuntur principia per se nota, vel quæ in ipsa resolvuntur, sed hoc modo ut intellectus uni parti adhæreat firmiter, ideo certitudo quæ est in (C) scientia et intelligentia, est ex ipsa evidentia eorum quæ certa ose dicuntur; certitudo autem fidei est ex firma adluoione ad id quod creditur, in his ergo quæ per fidem credimus, ratio voluntatem inclinans, est ipsa prima veritas, sive Deus, cui creditur, qui habet majorem firmita­ tem quam lumen intellectus humani, in quo con­ spiciuntur principia, vel ratio humana, secundum quam conclusiones in principia resolvuntur. Et ideo fides habet majorem certitudinem, quantum ad firmitatem adhærionis, quam bit certitudo seivntiæ el intellectus; quamvis inscientia et intellectu >it ma­ jor evidentia eorum quibus as>entitur. ® — Hæc ille. Ex quibus polcbl formari talis ratio : Illud est simpliciter certius, cujus proxima causa el princi­ palis, Obl efficacior, el cerlior, el ad oppositum invertibilior. Sed assensus fidei causa proxima el principalis, esi efficacior, delerminalior, el cerlior, el ad oppositum iinpennulnbdior quam causa assen­ sus H'ientiæ, aul sapientiæ, nul intellectus, igi­ tur, etc. El in hoc primus articulus terminatur. AllTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun(a) di»)H)sihonem. — coniionetn Pr. (€) in. — Om. Pr. 323 dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit Aureolus, probando quod ænigma, vel inevidentia, non sit dc ratione objecti formalis fidei. Primo. Quia objectum fidei est directe objectum intellectus; ergo non habet pro formali ratione nisi illud quod directe continetur sub objecto formali intellectus. Modo inevidentia, cum sil prixatio, non continetur directe sub objecto intellectus. Secundo. Quia inevidentia est quædam denomi­ natio objecti in ordine ad potentiam, et est respectu» rationis, vel privatio; et tale quid non jxute^t esse objectum fidei, quæ est virtus theologica. Tertio. Quia impossibile est quod privatio sit formali» conditio objecti habitus positivi, qui habitus tendit in rationem positivam. Modo fides est habitus posilivim; inevidentia autem e»l ratio privativa. Qnnrto. Quia objectum fidei est verum, cui adlucretur propter auctoritatem; sed accidit auctoritati, quod sil evidens aut inovidens. II. Argumenta Durandi. — Arguit etiam Durandus(dist. 2i, q. 1). Primo. Quia (€) formalis ratio objecti cujuslibel habitus cognoscitivi non potest esae negati a, \cl privativa. Sed fides est habitus cognitivus; ratio autem non vûi est ratio negativa. Ergo ratio non vim’ non potest esse formalis ratio objecti fidei. Minor esi nota de se. Major probatur. Quia prunum in quod tendit habitus cognitivus, non potest esse negatio, vel privatio; quia privationes non cogno­ scuntur nisi per habitus, nec negationes nisi per affirmationes. Sed primum in qu»d tendit habitus cognitivus, e>l objectum, secundum formalem ratio­ nem objecti. Ergo formalis ratio objecti habitus cognitivi non potvst esse negativa, vel privativa. El hæc fuit major. Sequitur ergo conclusio. Secundo arguit idem : Quin formalis ratio objecti cujuslibct habitus cognitivi non be tenet ex parte habentis, sed ex parte objecti; ut palet inducendo in omnibus. Sed ratio ηυιι rM fouet se ex parte * habenti fidem. Ergo non e *l ratio formali» objecti fidei. Minor patet : quia objectum est visum vel non visum, quia actus videntis cadit aul non cadit »upe> ipsum. Tertio. Si formalis ratio objecti fidei esset non visum, fortiori ratione, formalis ratio objecti visionis cesel esse *d S Imr e»t faNuin. Ergo el illud. Major patet quia oppo»ili habitus délient habere objix'ta formalia (o) oppositarum rationum; fides autem et vi»io, MViimiuni te, sunt opjOsiti hi hilus; ergo, si formalis ralio objecti fidei e»t esit simul stare cum scientia, in tenentibus lorum unius causæ totalis. Et sic patet eodem subjecto, et respectu ejusdem objecti, omnino qupd aliqua quæ secundum se sola habent efieclus 6t simpliciter. conditionum incompossibilium, possunt quandoquu Primo. Quia habitus fidei infusæ se extendit ad concurrere ad eurndem effectum, qui est communis omnia qua * sunt nobis tradita revelatione divina, et amborum. — Halio autem quare talis concursus est maxime ad illa qua * non sunt ex aliis deducta. Sed possibilis, est i>la : Quia clarum et obscurum non de quibusdam talibus habent aliqui fideles veram accipiuntur hic pro habitu el privatione circa com­ scientiam. Ergo in illis sunt simul fides el scientia mune subjectum ab ulroqqe realiler iliflerons, ul dc eodem. Major jialel de se. Minor similiter mani­ sunt lumen et tenebra in aere; quia causæ istorum, festa est : quia Deum esse unum, est traditum in scilicet luminis et tenebrarum (accipiendo tene­ Sacra Scriptura, sicut a Deo revelatum, ct non ex bras (o) pro pura privatione), nunquam possunt alio deductum (Dent. G, v. 4 : Audi Israel, Domi­ concurrere ad causandum eumdem eireclum, cum nus Drus tuus unus est); de hoc autem mulli efieclus unius sil formaliler privatio alterius. Sed fideles habent veram scientiam per demonstrationem accipiuntur hic clarum el obscurum pro gradu acquisitam. Ergo habitus fidei infusæ, et habitus perfectionis el imperfectionis in essentia luminis; verse scientiæ, possunt simul stare. nec diilert realiler talis gradus a lumine; ct talis Secundo. Quia non solum possunt simul stare perfectio et imperfectio eat in eflectu ex perfectione habitus scientiæ el fidei in eodem, et respectu ejus­ vel imperfectione suæ causæ, el non ex aliqua for­ dem; immo actus talium habituum. Quia, respectu mali oppositione in causalitatc : sicut quod causa talium, de quibus potest a viatore haberi vera scien­ imperfecta seorsmn agens causal imperfectum tia, sicut est Deum esse unum, possunt simul stare lumen, scilicet obscurum, propter defectum perfe­ actus fidei et scientiæ : non quidem sic, quod sint ctionis virtutis; sed ipea, conjuncta perfectiori vir­ diversi actus; sed quia·auctoritas divina, et ratio tuti, et tenens cum ea locum unius totalis causæ demonstrativa, possunt simul concurrere ad causan­ dum unum assensum de hoc quod Deus sit unus. (aû tnt. — tecundutn Pr. Quod |»atet:quia concursum prædictorum non potest (C) ratio. — non Pr. impedire nisi oppositio clari et obscuri, evidentis el (·») tlella. — luna Pr. (i) accipienda trndn'at. — Orn. Pr. non evidentis; sed illa non impedit; ergo. Quod formalis ratio objecti visionis. Quod nutem hoc sit falsum, probatur: quia objectum, secundum suam formalem rationem, est prævium actui; sed esse risum non est prævium actui visionis, immo ex hoc aliquid dicitur visum, quia actus visionis cadit super ipsum; ergo ewe visum non est formalis ratio objecti visionis. Quarto. Quia ad formalem rationem objecti cujuscumque habitus cognitivi, habent attributionem quæcurnque pertinent ad considerationem illius habi­ tus. Sed ad rationem non visi non habent attri­ butionem quæcurnque considerantur per fidem· Ergo, etc. Quinto, Quia finis cujuslibet habitus cognitivi est perfecta cognitio sui objecti, secundum formalem ejus rationem, et secundum ea quæ sibi attribuun­ tur. Si ergo formalis ratio objecti fidei esset cmc non visum, sequitur quoi finis proximus et intrinsecus fidei esset cognoscere perfecte de Deo qualiter sit non visus, el qmc sint illa quæ sibi attribuuntur quatenus esi non visus. Hoc autem est falsum. Ergo formalis ratio objecti fidei non est ratio non visi. — Hæc Durandus, in forma. DISTINCTIO XXV — QUÆSTIO I. perfeclæ, causai perfectum lumen, scilicet clarum; quia jam non deficit perfectio, quæ prius deficiebat. — Ex hoc, ad propositum : Omnis cognitio veri­ tatis, lumen quoddam est, et lumen vocatur ab Apo­ stolo, Ephcsior. 3 (v. 8 ct 9), ubi «licit sic JlfiAi omnium Sanctorum minimo datu Clt gratia, illu­ minare, etc., id est, dare cognitionem, quæ esi quoddnm lumen spirituale * Quædam autem cognitio clara est, qiuedani obscura.Nec talis claritas et ob^curitnssunt habitus et pri va lin circa cognitionem, tanqiiain circa subjectum; quia tunc causa obscuritatis non post esse secundum pluralitatem actuum, sed solum eo mo Io quo dictum est. Sexto arguit. Quia propria distinctio scientiæ el opinionis est : quia scientia est habitus conclusioni * conclusæ per medium necessarium * de cujus neces­ sitate constat evidenter scienti; opinio vero est habi­ tus conclusionis conclusæ per medium contingens, vel quod crstimatur esse contingens. Accipiendo autem sic scientiam et opinionem, constat quod actus scientiæ et opinionis, scilicet scire actualiter, et opinari actualiter, si sint diversi actus secundum rem, sic non possunt esso simul : quia plures actus intclhgendi non possunt esse simul in eodem intel­ lectu, secundum cursum nature; ergo quando scire et opinari sunt plures el distincti actus, tunc non possunt esse simul in eodem intellectu, neque d«' eadem condusione, neque de diversis. Et hoc modo non contingit (ζ) unum el eumdem hominem simul scire el opinari, neque idem, neque diversa Si autem plures actus intelligendi possent esse simul, nihil prohiberai eumdem hominem quandoque simul scire el opinari eamdem conclusionem, el quandoque non esset possibile. El quod quandoque esset |»o>sibile, |K«tel. Quia assenlirc conclusioni necessariæ, per medium contingens, quod æslimatur esse necessarium, est opinari. Sed taleassentire, potest esse simul eum scire; cum nullam habent cum eo repugnantiam. Ergo tale opinari, et scire, jiossunt essi' simul in eodem. Major patet ; quia tale assenlire, non est scire, « uni sil jier meiliuin quod est realiter contingens; uccest actus cujuscumque alte­ rius habitus quam opinionis, quia quæram quis est (a) ί»ΊΊ(Μΐίι«»ιι. — tetl Pr (€) rantinyit. — attendit Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM 32Ô ille habitus, et non poterii dari, nisi fingatur novus habitus, pneter illos de quibus locutus e4 Philo­ sophus; quare, etc. Nec obstat quod talis decipitur, .vMunando medium quod est contingens, esse neces­ sarium : quia non est contra rationem opinionis decipi, lam circa conclusionem opinatam, quam circa medium per quoti concluditur; opinative enim contingit verum cl falsum dicere, ut habetur, 3. Ethicorum (cap. 2). Et sic patet major. Minor probatur : quia illi actus qui se habent conformiler ad conclusionem, nullam habent repugnantiam for­ malem. quin possint simul esse in eodem homine, do illa conclusione;sed scire aliquam conclusionem, el opinari eamdem per medium contingens, quod icslimatur osse necessarium, se habent conformiter circa conclusionem; quia per ulnimque æstimatur conclusio ose necessaria, el impossibilis aliter se Imliere; ergo scire, et opinari sic acceptum, nullam habent formalem repugnantiam, quin possint esse simul in eodem homine, et de eadem conclusione. El si dicatur quod decipi opponitur ei quod est scire; sed sic npinari est decipi; d'go opponitur ei quod est scire; el sic ista non jiotenint simul esse; — dicendum est ad hoc, quod scire ct decipi circa idem, opponuntur, nec possunt esse simul; sed scire el decipi circa diversa, non opponuntur, nec sunt incompossibilia in eodem; alioquin qui sciret unam τόπ­ ι lusionem, non po>set decipi circa quamcumquc aliam; quod est falsum. Modo, in proposito nostro, «cire ct decipi non sunt circa idem. Quia opinans non decipitur circa conclusionem, quæ est eadem respectu utriusque actus, sciendi scilicet (a) el opi­ nandi, quia opinans æstimat eam esse necessariam, “i cut vere est; sed solum decipitur circa medium, quod æslimnt esse necessarium, cum tamen sil con­ tingens. Non esi autem idem medium sciendi el opinandi, sed aliud. Pmpterquod, (ale decipi non opponitur ei quod est scire eamdem conclusionem per aliud medium. Et sic patet quoti si (C) plures actus intelligendi |>osu vel assensu idem est judicium de duobus mediis necessariis, el de duobus, (piorum unum esi necessarium, el aliud est contingens, si sestinietur esse necessarium. Sed duo media necessaria possùnt concurrere ad faciendum unum assensum. Ergo et medium necessarium, et contingens, quoti allinia­ tur necessarium, possunt simul concurrere ad idem. Major patet : quia assensus conclusionis, ul deducta est ex mediis vel principiis, totaliter dependet ex assensu et aestimatione principiorum seu mediorum, ct non ex natura mediorum secundum se, nisi qua­ tenus cadunt sub æstimalione deducentis; et ideo media quiO ctslimanlur similia, possunt consimi­ liter concurrere ad causandum eumdem assensum, dato quod non sint similia in re. Minor etiam de se patet : quia, si quis haberet plura media necessaria ad eamdem conclusionem, posset ea copulare ii eadem demonstratione, loco unius medii; et sic ex eis haberet unum assensum de eadem conclusione. Si vero medium contingens æstimetur esse contin­ gens, adhuc tale medium pdesl concurrere cum rnedio necessario, ad causandum eumdem assensum. Quia, quamvis habens medium mxessarium el evi­ dens, non indigeat auctoritate, nec medio contin­ gente; tamen medium necessarium non excludit COtnpossibililatem medii contingentis. Quod palet : quia, si medium contingens non posset concurrere cum medio necessario, ad causandum eumdem assensum, hoc erit piOpter oppositionem evidentis el mevidentis, corti et dubii; sed istud non impedii : quia, ut >upra deducium est, medium neces­ sarium, et medium contingens, quando seorsum accipiuntur, nata sunt causare assensus conditio­ num incompossibilium, quia unus est certus, alius Inst dubius; sed quando simul accipiuntur, causant unicum assensum certum, el nullo modo dubium. Ex quibus apparet quod assensus scientificus (Ê), et opinativus, possunt in idem concurrere. Ergo simi- (*) »uri>onerutuni eat. — (C) icicnliflnu. — t/inirihti Pr. Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. liter habitus scientiæ, el opinionis, modo superius exposilo. 32S ligatur. Potest enim contra eam opponi sic : Sicul nihil dicitur scibile vel scitum, nisi a scientia, sic nihil dicitur noscibile vel notum, nisi a notitia. Scientia autem el notitia sunt conditiones scientis et § 3. — CoNTFU TEHTIAM CONCLUSIONEM noscentis, el non rei scita vel nota». Ergo nulla res Argumenta Durandi. — Contra tertiam con­ erit secundum se scita vel nota, sed solum quoad clusionem arguit Durandus (3. Sentent., dist 23, nos, qui sumus scientes et noscentes. Ergo ista ‘I· *?), probando quod fides non debet dici certior distinctio, qua dicitur aliquid esse secundum se scientia propter adhæsionein. notum, vel notum nobis, non videtur l»na. — Sed Primo. Quia firmitas adhæsionis improprie dici­ dicendum ad hoc, quod nihil dicitur scibile vel -ci­ tur certitudo. Certitudo enim non stat cum falsi- tum, noscibile vel notum, nisi ratione scientia et lale; firmitas autem adhiesionis quandoque est in noscentis. Sed non solus homo est sciens vel noscens, falsis, ut palet in haereticis. et aliis qui pertinaciter immo tenet infimum gradum inter creaturas intel­ adhaerent suisopinionihus falsis; ergo firmitas adhæ- lectuales. El ideo non omne illud quod est homini Monis non habet proprie rationem certitudinis. notius,e>l simpliciter notius, immoe^t infime notum; Secundo. Quia firmitas adhæsionis adhuc sidetur sed quod est Di< ut mus. Sed homo difficilius recedit a scientia, si notitia angeli est media inter notitiam D * i ct homi­ vere (x) sit sciens, el sciat se scire, quam a fide : ah nis. El tunc (x) dictum Aristotelis verificatur hoc illa enim videmus frequenter retrocedere hominem. modo ; quia quæ sunt sublimioris nature in entiΕημο firmitas adhæsionis videtur esse major in actu tale, sunt per prius nola Deo el angelo, qui (Ç) sunt scientiæ quam in actu fidei. sublimioris virtutis in cognoscendo. Detis enim Tertio arguit contra illud quod dicitur de certiori primo cognoscit essentiam suam, cl per eam cogno­ quoad se, vel quoad nos, quod ista distinctio non scit alia. Elidem dicit Aristoteles, 12. Mrtuphydex valeat. Quia, licet ista distinctio posset aliquo modo (t. c. 51 ), de qualibet intelligentia. Propter quod, habere locum in creditis et scitis, sicut dicit Philo­ illa quæ sunt sublimioris entilatis, dicuntur notiora sophus, 2. Metaphysics? (t. c. I), de substantiis secundum se, quam sensibilia, quæ sunt nobis m? para lis, quia notiores sunt secundum se substantiis notiora; quia sunt primo cognita et maxime a sensibilibus, quamvis non nobis, sed potius minus supremis cognoscentibus, qui (γ) -uni Deus et ange­ notie; tamen iu actibus et habitibus non potot lus. Sed, simpliciter loquendo, nihil dicitur scitum habere locum illa distinctio. Cujus ralio est : quia vel nutum secundum se et (o) absolute, sed solum habitus est dispositio habentis, el aclus est ejus per­ e.x habitudinealicujus scientiæ vel notitiæad ipsum. fectio in comparatione ad objectum; el ideo non est Quinto. Quia, licet aliquod creditum, puta Deum certior aclus vel habitus, nisi pro quanto (C) obje­ isse trinum et unum, sit secundum se notius et ctum lit nobis certius; quamvis jiossil dici nobilius, certius quam mulla scita de creaturis, modo quo ex sola nobilitate objecti. Et hoc palet ex textu Phi­ dictum est; tamen multi habitus ct aclus scientiæ losophi, in principio libri de Anima, ubi distinguit sunt nobis certiores el notiores tide ei actu ejus, nobilitatem scientiæ, in nobilitatem quæ esi secun­ extensive el intensive. Extensive quidem : quia illud dum certitudinem, et in illam quæest ex nobilitate quod lurlæl plures modos certitudinis, c-t certius objecti ; quod non esset, si certitudo scientiæ esset extensive; sed sic est de sedentia respectu fidei; quia -ocunduin certitudinem objecti : tunc enim omnis scientia et actus ejus habent certitudinem evidentia *, scientia quæ esset nobilior quoad objectum, esset el certitudinem ndhæsionis (si tamen debeat dici nobilior quoad certitudinem ; qiiia objecta quæ sunt certitudo), fides autem solum habet certitudinem nobiliora, ut divina, sunt certiora secundum se. ndhæsionis; quare, etc. Item intensive : quia cer­ Certitudo ergo actus vel habitus non est ex certitu­ tius est, quod est dubitationi impermixtius; sed dine objecti secundum se, sed ex modo quem |»onil xientia nullo modo potest habere permixtam dubi­ habitus circa habentem el actum ejus. Nullo modo tationem, fuies autem potest habere aliquem modum ergo aclus vel habitus dicitur certior, nisi sil certior dubitationis permixluin, etiam salva fide; ergq quoad nos. videtur quod scientia sit certior intensive quam Quarto. Quia distinctio quæ ponitur. 2. Meta· lides. physica;, de objectis, quod scilicet quædam sunt Sexto. Quia constat quod certioi ?st aientia bea­ notiora simpliciter et secundum se, qûædam vero torum quam fides credentium. Se I illud non est e\ notiora nobis, non videtur esse vora, nisi sane intel- (a) «i tree. >«r<· Pr. (U) pro quanto. — prr qinrntum Pr. (а) time. — tamen Pr. (б) i/ui. — qnr Pr, (y) çogn0^ccntitfU9, qui. — t mjnitiombits. qux Pr. (B) rt. — Orn. Pr. LIBRI 1H. SENTENTIARUM 32« ratione objecti, quod est idem utrobique, scilicet divina essentia, et divina veritas; sed solum ratione modi diversi (a) quo tendit intellectus in Deum visum et creditum. Ergo, et in proposito, certior est scientia quam habemus de Deo, puta quod sit unus, quam fides qua credimus de ipso quod sit Irinus, propter certiorem modum quo tendit intellectus in ipsum per scientiam, magis quam per fidem. Septimo. Quia visus est certior quam auditus. Sed fides est ex auditis, vel auditu, ut dicitur, Rom. 10 (v. 17); scientia autem est (6) intellectualis visio; et pnneipia quarumdam scientiarum possunt resolvi u^que ad aliqua corporaliter visa, ut in mathema­ ticis. Ergo videtur quod tales scientiæ sint certiores fide. Octavo. Quia Hugo, de Sacramentis, lib. I, dicit quod fides est voluntaria adhæsio vel certitudo, supra opinionem (γ), et infra scientiam consti­ tuta. Ergo certitudo fidei est infra certitudinem scientiæ, et inferior ea. — Hæc Durandus. Et in hoc secundus articulus terminatur. ARTICULUS 111. PONUNTUR SOLUTIONES § 1. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli. — Quantum ad tertium articulum, restat respondero supradictis objectionibus. Et quidem, ad argumenta contra pri­ mam conclusionem» licet pateat responsio, inspecta probatione el sensu conclusionis, dicitur tamen A<1 primum (quod est Aureoli) quod prima con­ sequentia ibidem facta, bona est, loquendo l quid pi *æsto sit corporis sensibus, el quid non. Sed in sensibus animi, quid pnesto sit, magis latet. Illa tamen praesto esse dicuntur intel­ lectui, quæ capacitatem ejus non excedunt, ut intui­ tus intellectus in eis figatur : talibus enim aliquis assentit, non propter alienum testimonium, sed propter testimonium intellectus proprii. Illa vero quæ facultatem intellectus excedunt, absentia esso dicuntur a sensibus animi. Unde intellectus in eis figi non potest. Unde eis non possumus assent ire propter proprium testimonium, sed propter testimo­ nium alienum. Et hæc proprie credita esse dicuntur. Unde fidei objectum proprie est illud quod est absens ab intellectu (creduntur enim (γ) absentia, sed videntur præsentm, ut in eodem libro dicit Augustinus); vel etiam res non apparens, id est, res non visa, quia, ut dicitur, Hcbræorum 11 (v. 1), Fides est substantia sperandarum rerum, argu­ mentum non apparentium. Quandociimque autem deficit ratio proprii objecti, oportet quod et actus deficiat. Unde quam cito aliquid incipit esse pnet sens, vel apparens, non potest ut objectum subesso actui fidei. Quæcumque autem sciuntur proprie accepta scientia, cognoscuntur per resolutionem in prima principia, quæ per se (o) pnesto sunt intelle­ ctui. Et sic omnis scientia in visione rei praesentis perficitur. Unde impossibile est quod de eodem sit fides et scientia. » — Hæc ille. (e) Deo. — Deum Pr. (β) Ubicumque in hoc textu D Thomæ ponitur «enxibu *. ponit Pr. (γ) mini. — ati/em Pr. (fc) per te, — Om. Pr. DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I. Ad secundum, negatur minor, loquendo do for­ mali ratione objecti ex parte cognoscentia, vel poten­ tiæ cognitive : nam formalis ratio objecti, hoc modo sumpta, potest esse quid privativum, vel includens respectum rationis; sicut patet de vero, quod est objectum formale intellectus, et de bono, quod est formale objectum appetitus vel voluntatis. Conce­ ditur tamen quod formalis ratiu objecti virtutis theo­ logiae, vel polentiæ realis, alio modo sumpta, sci­ licet ex parte rei (quæ quidem ratio principaliter movet aut terminât actum potentiæ), non est respe­ ctus rationis, nec pura privatio, sed aliquid real··, positivum, absolutum. Ad tertium palet per idem. Nam privatio potest esse conditio objecti habitus positivi : non quidem ut principaliter motiva, nec terminativa, sed concomilativa; sicut etiam incertitude, et formido, el titubatio, sunt de ratione upinionis, quæ est habitus positivus; et irrationale, de ratione asini, qui est species substantial positiva; el tamen irrationale dicit privationem, licet, ul est differentia constitutiva, circumloquatur aliquid positivum, cui inseparabi­ liter est annexa negatio vel privatio. Ad quartum dicitur quod objectum fidei est verum, cui adhærelur propter auctoritatem : non tamen qûodcurnque verum, sed verum absens, el non pnesto exsistens, ut supra dictum est. Et hoc, loquendo de fide quæ est virtus theologica. 320 totaliter se tenet ex parte videntis vel non videntis, immo ex parle objecti, quod est pnesens potentia? vel absens. Unde, sicut recitatum fuit in solutione primi Aureoli, ex didi> sancti Thomæ, de Veritate, q. 14, ari. 9, α objectum fidei proprie est illud quod est absens ab intellectu; eraduntur enim absentia, sed videntur præsentia, etc. b Item, 3. Sentent., dist. 24, q. I, ari. 2, q1· 3, in solutione quarti, sic dicit : α Illud dicitur proprie præsens, cujus essentia sensui vel intellectui præsentatur Et ideo, quia hoc facit visionem, ideo dicit Augustinus (de Videndo Deo, cap. 2), quod videntur praesentia, sed cre­ duntur absentia El, propter hoc, etiam fides simi­ latur auditui, quia est de absentibus; sicut auditu cognoscimus quæ, cum sint absentia, nobis reci­ tantur. d — Hæc ille. — Item, ibidem, qu I, sic dicit : t inquantum species visi­ II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum bilis in aclu per lumen (6) formatur in visu. Unde, patet responsio per praedicta; quia major est falta, transferendo nomen visionis ad intellectum, proprie loquendo de formali ratione concomitativa. Et ad intelligendo videmus, quando per lumen intelle­ ejus prolationem, dicitur quod recte concludit de ctuale ipsa forma intelligibilis lit in intellectu nostro: formali ratione objecti motiva vel terminali va; sed sive illud lumen sit naturale, sicut cum intelligitalem non dicimus esse non visum, vel non appa­ mus quidditatem hominis, aut alicujus hujus­ rent, respectu fidei. Loquendo autem de formali modi (γ); sive sit supernaturale, sicut illud quo ratione objecti concomitativa, probatio nihil con­ Deum in patria videbimus. Et ulterius, videra per cludit : quia ad talem rationem non directe, nec intellectum dicimur illa complexa, quorum cognitio primo, nec principaliter tendit actus potentiæ. I nde ex dicta visione consurgit : sicut |>er lumen naturale in hoc argumento et supradiclis est æquiv oratio de videmus prima principia, quæ stati in cognoscimus, formali ratione objecti. Nam forma, vel ratio objecti, ut terminos cognoscimus; sive per lumen superna­ potest sumi dupliciter : primo modo, pro formali turale, sicut est visio prophetis». Et ulterius, etiam principio movento, vel terminante, quod est in ea quæ in ista principia resolvere possumus per objecto causa el ratio quod actus polentiæ vel habi­ rationem, dicimur videre; sicut ea quæ sciuntur, tus tendat in objectum materiale; secundo modo, demonstrative probata. El, secundum hoc, patet potest sumi formalis ratio pro conceptu vel diffini­ quod fides non |M)test esse de visis : quia forma illa tione objecti. Et argumenta procedunt contra pri­ intelligibilis, quæ est objectum fidei principaliter, mum sensum, sed non contra secundum, Conclusio scilicet Deus, formationem intellectus nostri subter­ autem intelligitur in secundo sensu, el non in primo. fugit, et non est ei pervius in statu via *, ut Augu­ El ideo non tangitur nec kvditur ah arguente. stinus dicit. Nec iterum ea quæ sunt fidei, ad prin­ Ad secundum dicitur quod major est falsa, Inquendo cipia visa reducere demonstrando possumus. » — de formali ratione secundo mOdo dicta; ad quem Hæc ille.— Ex quibus patet quod hoc quod est esse sensum loquitur conclusio; licet sit vera, loquendo visum vel non vi *um non totaliter se tenet ex parte de formali ratione objecti primo modo dicta; sed ad illum sensum non loquitur conclusio, ut dictum (a) modum. — speciem Pr. est. Et iterum, dicilur quod minor potest negari : (δ) in aclu per lumen. — fudi in adu Pr. quia quod aliquid sit visum vel non visum, non (γ) Itujttimodt' — /luytrs Pr. 330 LIBRI III. SENTENTIARUM videntis, quinimmo ex parte rei vi$æ vel non visa», quæ potent esse præsens vel absens potentiæ νίîrivæ, per suam essentiam, vel per propriam simili­ tudinem : actus enim videndi causatur a visu et visibili unitis; quia sensus in actu, et sensibile in adii, unum sunl, 3. dc Anima (t. c. 37). Ad tertium, negatur consequentia. Nec valet pro­ batio; quia minor ejus esi falsa. Non enim dicimus quod fides ct visio sint oppositi habitus, sed fides ct scientia. Dato tamen quod fides actualis et visio actualis sint actus oppositi, conceditur, tam de acti­ bus quam de habitibus, consequens illatum : sci­ licet quod, sicut formalis ratio objecti fidei est esso absens et non visum, loquendo de formali ratione objecti secundo modo dicta; ita consimiliter, for­ mali·» ratio objecti scientia· est esse visum et dedu­ ctum ex principiis visis in lumine intellectusagentis. El ad hujus improbationem, dicitur quod objectum est pnevium actui secundum suam formalem ratio­ nem, sumendo formalem rationem primo modo, non autem Fecundo modo; quia ratio hoc modo sumpta non movet potentiam, ut sæpe dictum est. Et ulte­ rius, dicitur quod esse vinum potest aliquid dici dupliciter : uno modo, in actu primo, quia scilicet est p nesciis potentiæ visivn· per suam propriam similitudinem; alio modo, in actu secundo, quia scilicet terminat actum secundum potentiæ visivæ. Modo, liret esse visum secundo modo sit posterius visione, tamen esse visum pruno modo est prius visione. El sicut dico de cw * ri>um, ita intelligo de hoc quod dicitur essa non visum. Cum autem dici­ mus non risit m esse formalem rationem objecti fidei, potest intelligi utroque modo, sed magis proprie primo modo, scilicet quod de ratione objecti fidei, inquanlum hujusmodi, est quod forma principalis objecti non uniatur in ratione objecti intelligibilis |Kjlenltin credilivæ, sed per formam el similitudi­ nem sui effectus, imperfecte repraesentantem suam causam. Unde sanctus Thomas, 3. Sentent. ,disl. 24, q. 1, ari. 2. qu 3, sic dicil : < Ad perfectam ratio­ nem cognitionis intellective Irin requiruntur: primo, ijurnl id quod cognoscitur, intellectui profionntur; secundo, quod intellectus illis adhærrat ; tertio, quod ea videat. Ea eqçoquæ fidei sunt, intellectui propo­ nuntur, non quidem in seipsls, scd in quibusdam verbis, quæ ad eorum expressionem non sufficiunt, et quibusdam Minilitudinibus, ab eorum repræsentatione deficientibus. Et ideo dicuntur cognosci in speculo, et in ænigmate. Et ideo non videntur, pro­ prie loquendo. Scd tamen intellectus ossentit eis; et, propter huc, imperfecte cognoscuntur, nec omnino ignorantur. > — Hæc ille. Ad quartum dicitm quose Irinum el unum, et hujusmodi (γ). El de his est im|>ossihile scientia haberi; sed quilibet fidelis assentit hujusmodi (o; propter testimonium Dei, cui hæc preMo siint,el cognita. Aliquid vero est credibile non simpliciter, sed respectu alicujus; quod quidem excedit faculta­ tem non (t) munium hominum, sed aliquorum lan­ ium : sicut illa quæ dc Deo demunMrulive sciri pos­ sunt, ut Deum vs>e, vel Deum esse unum, aul e>st * incorporeum, et hujusmodi. Et de his nihil prohibet quin sint ab aliquibus scita, qui horum habent demonstrationes, el ab aliquibus credita, qui horum demonstrationes non perceperunt; sed impossibile <»st quod ab eodem sint scita el credita. » — II.er ille. — Item, ibidem, in solutione octavi, sic dicil : « Deum esse unum, prout e>t demonstratum, non dicitur articulus fidei, sed prestipposilum ad arti­ culus. Cognitio enim fidei presuppunil cognitionem naturalem, sicut ct gratia naturam. Scd unitas divinæ essent iæ, talis qualis ]>onilur a fidelibus, sci­ licet cum omnipotentia, et omni providentia, ct aliis hujusmodi, quae probari non possunt, articulum fidei constituit. » — Hæc ille. — liem, 2' 2’ , q. 1, ari. 5, in solutione lei tii, sic dicil : a Ea quæ demonst rati ve probari possunt, inter credenda numeran­ tur : non quia de ipsis sil fides simpliciter apud omnes; sed quia preexigiuiliir ad ea qua· sunl ___ (a) primis. — quibus Pr. (f>) r/iini. — au leni Pr. (γ) hujutmotli, — hujus Pr. (4) hujusmodi. — /ovUfPi. (t) non, — Om. Pr. 331 fidei, et oportet saltem ea per fidem presupponi ab his qui eorum (a) demonstrationem non habent. » — Hæc ille. — Simile dicit, 3. Sentent., dist. 24, q. 1, art. 2, q’» 2, ubi sic : α Fides comparatur ad aliquid dupliciter : scilicet per se, et per accidens. El quia quod per se perlinet ad fidem, pertinet ad eam semper cl ubique, ideo quod pertinet ad fidem latione hujus vel illius, non est fidei per se, sed per accidens. Sic ergo quod simpliciter hutnannm intel­ lectum excedit, ad Deum perlinens, nobis divinitus revelatum, ad fidem per se pertinet; quod autem excedit intellectum hujus vel illius, et non omnihominis, non per >e, sed per accidens, ad fidem perlinet. Ea autem quæ omnem intellectum huma­ num excedunt, non possunt per demonstrationem probari; quin demonstratio in intellectu principio­ rum fundatur. Et ideo hujusmodi non possunt esse scita. Sed quantam sunl precedent ia ad fidem, quo­ rum non e>t fides, nisi per accidens, inquantum sci­ licet excedunt intellectum hujus hominis, ct non hominis simpliciter. El talia possunt demonstrari et sciri : sicut hoc quod est Deum esse; quod quidem est creditum, quantum ad eum cujus intellectus ad demonstrationem non attingit; quia fides, quantum est de se, ad omnia quæ fidem comitantur, vel precedunt, vel sequuntur, sufficienter inclinat. & — Hæc ille. A<1 secundum dicitur quounl concurrere ad causandum unum el eumdem assensum clarum et evidentem. El hoc conceditur. Tamen, in illo casu, assensus ille evidens, non erit actus fidei proprie dictus, scilicet credilivus, sine evidentia; sed scien­ tia.·. Cujus ratiu est : quia medium illud evidens el neivsMiriuni tollit foimalem rationem objecti fidei, cum faciat illud viiunliahile, quod concludit, esse apparens et visum; actus autem fidei non cadit super illud ubi non >alvalur ratio sui objecti. Et de Ime habitum est in solutione immediate precedent!, sci­ licet quod, quam cito aliquid incipit es^e pnesens, vel apparens, non |x>te>l, ut objectu in, siibessc actui fidei. Ait tertium dicitur quod fidelis acquirens scien­ tiam de huc quod Deus est unus, tenet hoc |>ei duplex medium : scilicet auctoritate Dei, et per medium demonstrativum. Sed ex hoc non sequitur quod assensus causatus ex illis duobus inediis, sil actus M-ienliæ et fidei; sel solum scientiæ : quia non omnis assensus causatas ex auctoritate, csl cre­ dilivus, nisi auctoritas illa sit totalis ct precisn causa, vel, si aliud medium concurrat cum aucto­ ritate, non tamen tollat formalem rntionorn objecti fidei, ut dictum est; medium autem necessarium tollit illam nitionem; el ideo tollit actum fidei. De (*) qui eorum. — quit' Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM 332 hoc sanctus Thomas, 1·2 * , q. 67, art. 3, ubi quærit, Utrum fides maneat post hanc vitam, sic dicit : < Oppositio est perse et propria causa quod unum excludatur ab alio, inquantum scilicet in omnibus oppositis salvatur vel includitur oppositio affirma­ tionis el negationis. Invenitur autem in quibusdam oppositio secundum contrarias (a) formas, sicut in coloribus album aut nigrum. In quibusdam autem, secundum perfectum el imperfectum; unde in alle­ vationibus et minus accipiuntur ul con­ traria, ul (S) cum de minus calido fit (γ) magis cali­ dum, ut dicitur, 5. Physicorum (t. c. 19). El quia perfectum et imperfectum opponuntur, impossibile est quod simul, secundum idem, sil perfectio el imperfectio. Est autem considerandum quod imper­ fectio quidem quandoque est de ratione rei, et per­ linet ad speciem ejus : sicut defectus rationis per­ linet ad rationem speciei equi, vel liovis. El quia unum el idem numero manens, non potest de una specie transferri in aliam, indo esi quod, tali imper­ fectione sublata, tollitur species rei; sicut jam non esset Ikh, vel equus, si esset rationalis. Quandoque vero imperfectio non pertinet ad rationem speciei, 'di accidit individuo, secundum aliquid aliud · sicut alicui homini quandoque accidit defectus rationis, inquantum impeditur in eo rationis usus propter somnium, vel ebrietatem. vel aliquid hujusmodi. Patet autem quod tali imperfectione remota, nihilo­ minus manet substantia rei. Manifotum est autem quod imperfectio cognitionis est de ratione fidei. Ponitur enim in ejus diffinitione : fides enim est ttibsfantta sperandorum rerum, argumentum non apparentium, ut dicitur, Hebfflor. Il (v. I); unde Augustinus (tract. 40 in Joan.) dicil : Quid est * fidw credere quod non vide *. Quod autem cognitio sit sine apparitione vel visione, hoc ad imperfectionem cognitionis perlinet. Et sic imperfectio cogni­ tionis e *l er fecla: nihil enim prohibet aliquam cognitionem imperfe­ ctam, miiuiI esse aliquando cum perfecta cognitione. Est igitur considerandum quod cognitio potest dici imperfecta tripliciter : uno modo, ex jiarte objecti cognoscibilis; alio modo, ex parte medii; tertio modo, ex parte subjecti. Ex parte objecti cognosci­ bilis, differunt· secundum perfectum el imperfe­ ctum. cognitio matutina el vespertina in angelis: nam cognitio matutina, est de rebus secundum quod habent e.-sn in Verbo; cognitio autem vespertina, est de eis secundum quod Jiabent esse in propria natura; *d qm est imperfectum respectu primi esse. Ex parte (a) rortlrmiM — t) ut — Om. Pr γ) fit. — n/ Pr. j) rtuMro. — Pr. Pr. vero medii, differunt, secundum |ærfeclum et imper­ fectum, cognitio quæ est de aliqua conclusione pei medium demonstrativum, el per medium probabile. Ex parte vero subjecti, differunt, secundum perfe­ ctum et imperfectum, opinio, et fides, et scientia. Nam de ratione opinionis est quod accipiatur unum cum formidine alterius oppositi; unde non habet firmam inbæsionem. De ratione voro scientiæ est quod habeat firmam inhæsionem, cum visione intel­ lectiva; habet enim certitudinem procedentem ex intellectu principiorum. Fides alitem medio modo se habet : excedit enim opinionem, in hoc quod habet firmam inhæsionem; deficit vero a scientia, in hoc quod non habet visionem. Manifestum est autem quod perfectum et imperfectum non possunt simul esse secundum idem; sed ea quæ differunt secundum perfectum et imperfectum, secundum aliquid idem, possunt simul esse in aliquo alio eodem. Sic igitur cognitio perfecta el imperfecta ex parte objecti, nullo modo possunt esse de eodem objecto ; possunt tamen convenire in eodem medio, et in eodem subjecto : nihil enim prohibet quod unus homo, simul et semel, per unum et idem medium, habeat cognitionem de duobus, quorum unum est perfectum, ot aliud imperfectum, sicut de sanitate et iegriludine, de bono et malo. Similiter etiam impossibile est quod cognitio perfecta et imperfecta ex parte medii, conveniant in uno medio; sed nihil prohibet quin conveniant in uno objecto, el in uno subjecto : potest enim unus homo cognoscere eaindem conclusionem per medium probabile, et demon­ strativum. Et similiter impossibile est quod cognitio perfecta et iîbperfccta ex parte subjecti, sint simul in eodem subjecto. Fides autem in sui ratione habet imperfectionem quæ est ex parte subjecti, ut scilicet credens non videat id quod credit; beatiludoautem. desui ratione, habet perfectionem ex parte subjecti, ut scilicet beatus videat illud in quo beatificatur. Unde manifestum est quou, causatur solum assensus scientificus; et non cau­ satur ascensus opinativus, nisi in virtute, quia sci­ licet medium probabile natum esset causare assen­ sum opinalivurn, >i non concurreret cum medio necessario. — Ulterius, dicilur, pro isto argumento el pro secundo praecedenti, quod durum et obscu­ rum, penes quæ differunt assensus credilivus el assensus scientificus, non differunt solum sicut per­ fectum el imperfectum in essentia luminis vel visio­ nis, immo sicut privatio et habitus, vel includentia privationem el habitum circa idem subjectum, sci­ licet intellectum : nam assensus credilivus privai visionem in subjecto proprio; sed assensus scientiliens ponit visionem, ut palet ex prædictis. Et ad hujus improbationem, dicitur quod causa assensus rreditivi, licet per se et solitarie accepta producat effectum conjunctum privationi claritatis et eviden­ tia?, el causa assensus scientific! (C) producat effe­ ctum conjunctum habitui claritatis et evidentiæ, hoc non obstante, possunt concurrere ad causandum eumdem effectum habituatum claritate, et non pri­ vatum : quia causa assensus lidei, scilicet veritas prima, vel testimonium ejus, non de perse, sei de l>er accidens, causal privationem, propter imperfe­ ctionem subjecti in quod agit, scilicet intellectum humanum imperfecte participantem influxum prinue veritatis propter distantiam ejus a prima veritate; el ideo potest concurrere ad causandum assensum habentem habitum oppositum dictæ privationi, quando subjectum per aliud agens disponitur ad participandum effectum claritatis et evidentiæ. De hoc beatus Thomas, od calor sibi similis «n specie; quia nullus effectus pneeessit suam causam efficientem d uni­ tione, sed sequitur natura et ducatione. Ila consimi­ liter : cognitio qu.e haberi potest per syllogismum dialecticum, el Consequitur demonstrationem, quasi effectus demonstrationis, non est illa eadem numen» quæ prære^il demonstrat innem el fuit opinio: >ed eidem specie, vel genere. Est ergo sensus illorum verborum : quod scientia demonstrativa ducit in cognitionem, actu vel virtute,omnium illorum quæ cognoscelmntur per syllogismum dialecticum; non quod actus vel habitus upinalivns remaneat cum scientia. Unde, de Veritate, q. Ii, ait. 9, in solu­ tione sexti, sic dicit : α Non videtur e-se |»ossil»ile quod aliquis de eodem halieat scientiam et opinio­ nem : quia opinio est cum formidine alterius partis qttaiu formidinem scientia excludit. Et similiter, non est possibile quoti de eodem sil tides cl aientia. » — Hæc ille. — Per prædicla patet quomodo ponunt suhi omnia alia qua? in dictis sancti Tliomæ viden­ tur prætendere quod opinio possentire; sed in alia operatione, qua intellectus componit aut dividit, in qua jam invenitur verum et falsum, sicul in enuntiatione (C). El, propter hoc, intellectus, in hac secunda operatione, assenti! vel dis>enlit, sicul el enuntiatio conceditur aut nega­ tur. Et ideo in hac operatione invenitur fides, qua· habet a>sensum. Cum autem ab assent iendo sen­ tentia dicatur, quæ, ut dicil Isaac, esi determinata acceptio alterius partis contradictionis, oportet quftd qui axent it. intellectum ad alteram partem contra­ dictionis determinet. Quod quidem contingit tripli­ citer, secundum triplicem intellectus nostri consi­ derationem. Potest enim uno modo intellectus noster considerari gecundiim se; el sic determinatur ex pnesentiaintelligibilis, sicul materiadelerminaturex present ia formio. Et hoc quidem contingit in his quæ statiin lumine intellectus agentis intelligibilia (γ) fiunt, sicul sunt prima principia;, quorum est intel­ lectus. El similiter, determinatur judicium sensi­ tiva? partis, ex hncqiiod sensibile subjacet sensui, qimruni principalior el certior est visus. Et ide«» prædicla cognitio intellectus vocatur \isio. Aliu modo |M'tvsl considerari intellectus noster, secun­ dum ordinem ad nilionem, quæ ad inttdlecluni ter­ minatur, dum, roMilvendo conclusiones in principia perse nuta, eorum certitudinem efficit. El hoc est nssensus scientiæ. Tmtio modo consideratur intel­ lectus in ordine ad Vuliiulalem ; quæ <|uidem omno * vire anima· nmvrt :id netus suos. El hæc quidem xulunta- determinat intellectum (0) nd aliquid, quod nrqun |M?r *eip-um videtur, neque ad ea qmo per se videntur, resolvi potest, ex hoç quod dignum repu­ tat illi c—eadh.erendiim, propter aliquam rationem, qua Ihiiiuiii videlur(t) illi parti adhærere; quamvis illa ralio ad intellectum terminandum non sufficiat, propter imbecillitatem intellectus, qui non videt per *e hoc cui ossentiendiim ratio judicat, neque ipsum ad priiuipia p< *r se nola resolvere potest. Et hoc asseiilirc (ζ) proprie vocatur credere. Unde el fides dicitur captivare intellectum, inquantum non secun- i (3) cicns autem, nec habet ascen­ sum, neque cogitationem. » — Hæc ille. — Simile dicil, 2’ 2 , <|. 2, art. 1; el, de Veritate, q. 14, art. 1. Ex quibus apparet quod de ratione opinionis est formido, el infirmitas assensus. Unde, in casu arguentis, dicitur quod assensus causatus per medium coni ingens, sive æstimelur contingens, sive neces­ sarium, in eo qui habet scientiam de eadem conclu­ sione per medium necessarium, si sil assensus distinctus ab assensu scient i fico, non est assensu» opinalivus in actu, sed solum in virtute, vel in potentia, sicut supra dictum fuit in solutione quarti. Cujus ratio est ; quia medium necessarium tollit formalem rationem objecti opinionis, quæ se tenet ex parte subjecti, et privationem, et imperfectionem, (а) te/. — ul Pr. (б) irgil (ad 3am el ad 4 ), subjectum opi­ nionis el subjectum scientiæ habent oppositas con­ ditiones, secundum habitum et privationem; quia subjectum scientias firmilei assentit, subjectum autem opinionis titubat· Impossibile ant»-m e»t eum­ dem intellectum, simul, respectu ejtwdem. habere firmum a.ssensum, ct titubare vel fuimidare. § 3. — AD ARGUMENTA CONTKA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. — Ad primum eun­ tia tertiam conclusionem, dicitur quod non omnifirmitas adhaesionis pn»prie dicitur certitudo, sicut argumentum liene probat; sotest dici certitudo. Solum autem verum {xilcst es»e lirmum ct stabile, non autem fal *um. Ideo firmus assensu» hærelicuium, vel aliorum errantium, non potest dici proprie certitudo ; quia talis a-seu>ii», licet halæat firmitatem ex parte »ubjecti, non tamen ex jvaite objecti; immo omnimodam fragilitatem el infirmitatem, cum sil falsum, et lirmæ veritati con· trariuni. Similiter, talis ascensus, vel adhæsio, non habet firmitatem ex parte medii propter quudassenlitui . Secus est «te fide, cujus udhæsio firma est ex parte objecti cui assent itui, et ex parie causæ pro­ pter quam asxuilitur, qmc e»l veritas prima, ul ».e|»e dictum fuit. — Item, cum didmiis quod fir­ mitas adhaesionis est certitudo, non inlelligimus de qualibet finmtate, nec «le quahlæl aut de cujuslibet objecti adhiesiono, sed tantum de firmitate adhae­ sionis intellectu» ad suum cognoscibile. Huc autem non est nisi verum, quia falsum non est cognosci­ bile. De hoc sanctus Thomas. 3. Sentent., dist. 26, q. 2, ait. i, sic dicil : e Certitudo proprie dicitur firmitas adlnesionis virtutis cognitive in suum cognoscibile, etc. >, ut dicetur, sequenti distin­ ctione El isla responsio e>t melior alia. (*) poumt. — Pr. (6) nirn/um. — Ad. Pr. (; ) unu*. — uniui Pr. 336 LIDHI III. SENTENTIARUM Adscctindtnndtcilurquod majores! vera, loquendo de illa firmitate ad tension is quæ oritur ex evidentia eorum quibus adhæretur; non autem loquendo de firmitate adhaesionis quæ dependet ex voluntate; cujusmodi (a) est in assensu fidei. Unde sanctus Thoma-, dc Veritate, q. 14, art. 1 : « In fide est ax-eiuus et cogitatio, quasi ex æquo. Non enim est aœnsus ex cogitatione causatus, sed ex voluntate. Sed quia intellectus hoc modo terminatur ad unum, ut ad proprium terminum perducatur, qui est visio alicujus inlelligibilis, inde est quod ejus motus non­ dum est quietatus, sed adhuc habet cogitationem et inquisitionem de his quæ credit, quamvis ei firmis­ sime essential : quantum enim est ex seipso, non est ei satisfactum, nec est terminatus ad unum; sed terminatur lautum ex extrinseco. Et inde est quod intellectus credentis dicitur esse captivatus, quia tenetur terminis alienis, non propriis, 2. Corinth. 10 (v. 5) In captivitatem redigentes omnem intelle­ ctum, etc. Inde est quod in credente ]x>lest insurj re motus de contrario hujus quod firmissime tenet, licet non in intelligente el in sciente. » — Hæc illo. — Hem, 3. Sentent., dist. 23, q. 2, art. 2, q1· 3, in solutione secundi, sic dicil : α Cre­ denti accidit aliquis motus dubitationis, ex hoc quod intellectus ejus non est terminatus secundum se in >ui inlelligibilis visione, sicut est in scientia et intel­ lectu, sed solum ex imperio voluntatis. Et ideo sciens, quantum ad duo, magis recedit a dubitante quam credens; sed credens, secundum unum, sci­ licet firmitatem adluesionis, magis recedit quam sciens, secundum illa duo. > — Hæc ille. — Quæ sint autem illa secundum quæ sciens recedit a dubi­ tante, ostendit ibidem, in solutione primi, dicens : < Certitudo fidei dicil esse media inter certitudinem * scientia et Opinionis, non intensive, per modum quantitatis continu®; sed extensive, per modum numeri. Certitudo enim scientiæ consistit in duobus(€), scilicet in evidentia, el in firmitate adtaesioni-; certitudo autem fidei consistit in ιιηο(γ)ΙαηΙιπη, scilicet m firmitate ad basion is; certitudo vero opi­ nionis in neutro. Quamvis certitudo fidei, do qua loquimui, quantum ad illud unum sil veheinentior quam certitudo scienti® quantum ad illa duo. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod, licet facilius sit recedere ab assensu fidei quam ab assensu scientilico, cum hoc -tat quod assensus fidei est firmior quam assensus scientiæ : quin firmitas hæc el illa non sunt proprie unius rationis, sed-alterius; cum firmitas adhæ-ioni- fidei principalem causam habeat in voluntate, firmitas veru scientiæ m intellectu, -ciliol evidentiam complexi, cui assent it aliquando contra voluntatem; intellectus ergo credentis, cum (a) cvjmniudi. — rujiu Pr. (C) dvobui. — duo Pr. (-) i verbi * tciiicst m rvidcnfta u*qno inclinetur ad assentiendum creditis, tum ex proprio habitu, tum ex imperio voluntatis, firmius adhæret et intensius quam intellectus scientis, licet forte non radicalius. Verumlamen, sicut impossibile est scien­ tem, stante habitu scientiæ, dissentire conclusioni scite ac demonstmtæ; ita impossibile est creden­ tem, stante habitu lidei, dissentire articulo credito, ut de se patet. Et, ultra hæc omnia, assensus fidei dicitur firmior, ratione causæ suæ, et ratione infallibilitatis medii propter quod assent it ei cui inhæret, ut dictum est, et adhuc diffuse dicetur. A<1 tertium dicitur quod distinctio illa de certiori quoad nos, et quoad se, non solum habet locum in objectis creditis aut scitis, immo in actibus el habitibus scientiæ el fidei. — Et ad hujus primam improbationem, dicitur quod habitus, vel aclus, licet non dicatur certior ex sola certitudine objecti ; lamen ex certitudine objecti, el medii, vel causæ suæ, potest dici certior; quamvis certitudo imperfecte partici­ petur a subjecto habitus, vel actus. Sic autem est in proposito : quia objectum fidei non solum est cer­ tius objecto scientia *; immo, prima veritas, cui inni­ titur fides, certior ot lumine naturali, cui innititur scientia. Et sic palet quod argumentum non pro­ cedit. — Per idem patet responsio ad illud quod adducitur de I. de Anima : quia conceditur quod alia est nobilitas scientiæ, vel habitus cognitivi, qu® est secundum nobilitatem objecti, el alia illa quæ est secundum certitudinem; el hoc ubi aliud est objectum habitus, el aliud medium cui innititur habitus; sed ubi idem est objectum, el ratio ten­ dendi in objectum, sicut in proposito, eadem est nobilitas hæc et illa, vel hæc inseparabilis est ab illa. Unde patet quod ai *guens non bene capit verba sancti Thomæ : putat enim quod sanctus Thomas velit quod fides sil certior scientia, secundum se, ratione solius objecti; quod sanctus Thomas non dicit; sed dicit quod ratione suæ causa·, et medii cui innititur. Ad qunrtuin dicitur quod distinctio illa de obje­ ctis, quod quædam sunt notiora nubis, et quædam notiora naturæ, vera est : non solum illo modo quo arguens ex|x>nit, assignando triplicem notitiam, sci­ licet divinam, angelicam et humanam; immo, luquendo de notiori el innotiori ex parte objecti noscibilis secundum plus vel minus. Et cum dicil quod nihil dicitur notum vel noscibile, scitum vel scibile, nisi per notitiam aut scientiam, etc.; — dicitur quod, licet nihil dicatur notum vel noscibile nisi ex ordine ejus ad notitiam, vel notitiæ ad ipsum, non tamen oportet — Hæc ille. — Ex qui­ bus apparet quomodo aliqua dicuntur notiora na­ turæ, vel secundum propriam naturam, et secun­ dum se : non quidem quod aliquid sit notum (γ) notitia, vel cognitione; sed quia, secundum pro­ priam naturam, habet plus de cognosci bili tale 0), quia plus de actual i late; sicut illud habet plus de visibilitate, quod habet plus de luce. Ad quintum dicitur quod nullum scitum in phy­ sicis, nec aliquis aclus aut habitus scitus in scientiis physicis, est simpliciter certius actu vel habitu lidei intensive. Et ad hujus improbationem, dicitur quod permixtio dubitationis cum fide, bene arguit actum vel habitum lidei esse minus certum ex parte sub­ jecti, et quoad nos; cum quo stat quod talis aclus vel habitus est certior ex parte cause el medii cui innititur, el quod habet majorem infallihilitalein ; el ideo est simpliciter cerlior. Unde Beatus Thomas, * ”, q. 4, ari. 8, arguit sic (arg. 1) : « Dubitatio 2 opponitur certitudini; unde illud videtur esse cer­ tius, quod minus potest habere de dubitatione; sicut illud est albius, quod est nigro impermixtius. Sed intellectus, et scientia, el sapientia, non comjKiliuntur dubitationem circa ea quorum sunt; sed cre­ dens interdum potest pati motum dubitationis, el dubitare de his qua * sunt fidei. Igitur fides non est cerlior virtutibus intellectualibus. » Ecce argumen­ tum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod illa dubitatio non est ex parte causa * fidei , sed quoad nos, inquantum non plene assequimur per intelle­ ctum ea quæ sunt fidei. » — Hæc ille. Ad sextum dicitur quod scientia beatorum non est cerlior fide credentium ex prie causæ vel medii cui innititur, quia utrumque est veritas prima; est tamen certior ex parte subjecti, quod plenius assequilureaquæ videt, quam credens ea (c) quæ credit. (а) non. — Om. Pr. (f,) fioôit. — natura? Pr. (γ) sive. — Ad. Pr. (б) cognoicibihtate. — cognoscente Pr. (») ca. — enm Pr. 337 Kt similiter, conceditur de fide et scientia viatorum, quod scientia certior e>t ex parte subjecti ; est tamen minus certa ex parte causæ vel medii. Ad septimum respondit sanctus Thomas in forma, 2» 2 , * q. 4, art. 8, in solutione secundi, ubi sic dicit : <( Visio, vel visus, cæleris paribus, est certior auditu. Sed, si ille a quo auditur, multum excedit visum videntis, sic certior est auditus quam visus; sicut aliquis parvæ scientiæ magis certificalur de e<» quod audit ab aliquo sapientissime, quam de illo quod sibi videtur secundum suam rationem. Et inulto magis homo certior est de eo quod audit a Deo, qui falli non potest, quam de eo quod videt propria ratione, quæ falli potest. » — Hæc ille. Ad octavum respondit Beatus Thomas, 3. Sen­ tent., dist. 23, q 2, ari. 2, qh3, in solutione primi, ubi sic dicit : < Certitudo fidei dicitur media inter certitudinem scientiæ et opinionis, etc. », ut supra recitatum est, in solutione secundi. Ad argumentum pro quæstione, respondit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 24, q. 1, art. 2, qu 1, in solutione secundi, ubi sic dicit : « Termini princi­ piorum naturaliter notorum sunt comprehensibiles i nostro intellectui; et ideo cognitio quæ consurgit de illis principiis, est visio. Sed non est ila de terminis articulorum. Unde in futuro, quando Deus per essentiam videbitur, articuli erunt ita perse noti, sicut modo principia demonstrationis. » — Hæc ille. El hæc de quæstione sufficiunt. De qua benedi­ ctus Deus. Arnen. QUÆSTIO UNICA. UTRUM SPES SIT VIRTUS THEOLOGICA» DISTINCTA REALITER A FIDE ET CHARITATE inCA vigesimamtertiam distinctionem 3 Sententiarum, quæritur : Utrum spes sit virtus theologica, distincta realiter a fide el charitate. Et arguitur quod non. Quia spes non est virtus theologica. Igitur, etc. Antecedens patet : quia vir­ tus theologica est quæ habet Deum pro objecto; sed spes non solum habet Deum pro objecto, sed etiam alia bona, quæa Deo obtinere speramus; igitur spes non est virtus theologica. 338 LIBRI IU. SENTENTIARUM In oppositum arguitur. Quia, i. Corinthior. 13, I absolute, absque consideratione possibilitatis vel connumeratur fidei et charitati quæ sunt virtutes ! impossibilitatis illius. Sed spes tendit in aliquod theologies; ex quo videtur quod sit virtus theolo­ bonum, sicut in illud quod est possibile adipisci; gica, et ponens in numerum cum fide el charitate. importat enim in sui ratione quamdam securitatem adipiscendi. Sic igitur in objecto spei quatuor con­ In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo siderantur. Primo quidem, quod sil bonum, per ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In quod differta timore. Secundo, quod sit boni futuri, tertio solutiones. per quod differt a gaudio vel delectatione. Tertio, quod sil boni ardui, per quod differt a desiderio. Quarto, quod sit boni possibilis haberi, per quod differt a desperatione. Est autem aliquod bonum ARTICULUS I. possibile haberi dupliciter ab aliquo. Uno modo per PONUNTUR CONCLUSIONES propriam potestatem. Alio modo per auxilium alte­ rius; nam quæ per amicos sunt possibilia, aliqua­ liter sunt possibilia nobis, ul patet per Philoso­ Quantum ad primum articulum, sit phum, 3. Ethicorum (cap. 3). Sic igitur quandoque sperat homo aliquid adipisci per propriam potesta­ Prima conclusio : Quod spe» est virtus. tem; quandoque vero per auxilium alienum : el Hanc ponit sanctus Thomas, 2 * 2 *, q. 17, art. I, talis spes expectalionem habet inquantum homo ubi sic dicit : α Secundum Philosophum, 2. Et/ii * respicit in auxilium alterius; et tunc necesse est comm (cap. 0), virtus uniuscujuslibet rei ol quæ quod motus spei feratur in duo objecta, scilicet in bonum facit habentem et opus ejus reddit bonum. objectum adipiscendum, et in eum cujus auxilio Oportet igitur quod ubicumque invenitur aliquis innititur. Summum autem bonum quod est beati­ actus hominis bonus, quod respondeat alicui virtuti tudo ælerna homo adipisci non pole.st nisi per auxi­ humanæ. In omnibus autem regulatis el mensu­ lium divinum, secundum illud Hom. 6 (v. 23): ratis, bonum consideratur per hoc quod aliquid pro­ Gratia Dei vita irterna. Et ideo spes adipiscendi priam regulam attingit; sicut dicimus vestem esse vitam ælernam habet duo objecta, scilicet vitam bonam, quæ nec excedit nec deficit a debita men­ aeternam quam quis sperat, et divinum auxilium a sura. Humanorum autem actuum duplex est men­ quo sperat. Sicut etiam fides habet duo objecta, sci­ sura. Una quidem proxima et homogenea, scilicet licet rem quam credit, et veritatem primam cui ratio Alia autem suprema el excedens,scilicet Deus. credit. Fides autem non habet rationem virtutis Et ideo omnis actus humanus attingens ad rationem nisi inquantum inhæret testimonio veritatis primæ, aul ad ipsum Deum est bonus. Actus autem spei, de ul ei credat quod ab ipsa manifestatur, secundum qua loquipiur nunc, attingit ad Deum. Objectum illud Genes. 15 (v. 6) : Credidit Abram (a) Deo, ct enim spei est bonum futurum arduum possibile reputatum est ei ad justitiam. Unde el spes habet haberi. Possibile autem est aliquid nobis dupliciter. rationem virtutis ex hoc ipso quod homo inhæret Uno modo per nos ipsos. Alio modo per alios, ul auxilio divinæ potestatis ad consequendum vilam palet, 3. Ethicorum (cap. 3). Inquantum autem ælernam. Si enim aliquis inniteretur humano auxi­ speramus aliquid ut posdbile nobis per divinum lio proprio, vel alieno, ad consequendum perfectum auxilium, spes nostra attingit ad ipsum Deum, cujus bonum, absque auxilio divino, hoc esset vitiosum, auxilio innitimur. Et ideo patet quod spes est vir­ secundum illud Hieremiæ 17 (v. 5) : Maledictus tus, cum faciat actum hominis bonum et debitam homo qui confidit in homine, ct ponit carnem regulam attingentem » — Hæc ille. brachium suum. Sic igitur, sicut formale objectum Item, in de Virtutibus, quæstione de Spe, art. 1, fidei est veritas prima, per quam sicut per quodsic dicit ; α Habitus cognoscuntur per actus, et dam medium assentit his quæ credit, quæ sunt actus per objecta. Ideo ad cognoscendum an spes sit materiale objectum fidei; ita el formale objectum virtus, oportet considerare de ratione actus ejus. spei est auxilium divinæ potestatis et pietatis, pro­ Manifestum est autem quod sperare importat motum pter c[uoossibilem, sic innirgit motus spei ; quia fides est fundamentum omnium virtutum procedens omnes quantum ad naturalem ordinem actuum, d — Hrcc ille. (a) eliam. — Om. Pr. (4) inpoitibilc. — hnpouibilt Pr. 339 Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit : « Idem secundum rem est objectum omnium virtu­ tum theologicarum; sed differt (x) secundum ratio­ nem : quia inquantum est primum verum, est obje­ ctum fidei; inquantum est summum bonum, est objectum charitatis; inquantum est altissimum arduum, est objectum spei. Et (6) quia beatitudo nominat maxime arduum, cum sit statu» omnium bonorum aggregatione perfectus, ul dicit Boetius, ideo in diffinitione spei ponitur beatitudo. Virtutes autem et potentiæ non differunt ex objectis secun­ dum differentiam realcm objecti, sed secundum diversas rationes objecti, quæ quidem rationes for­ maliter complent ipsum objectum. > — Hæc ille. Item, 2· 2 , * q. 17, ari. 6, sic dicit : « Virtus ali­ qua dicitur theologica cx hoc quod habet Deum pro objecto cui inhæret. Potest autem aliquis alicui rei inhierere dupliciter. Uno modo propler seipsain. Alio modo, inquantum ex ea in aliquid aliud deve­ nitur. Charitas igitur facit hominem Deo inhaerere propter seipsum, mentem hominis unien» Deo per affectum amori». Spes autem el fides faciunt homi­ nem inhærere Duo sicut cuidam principio ex quo aliqua nobis proveniunt. De Deu autem pnnenit nobis et cognitio veritatis, el adeptio perfecte boni­ tatis. Fides igitur facit hominem Deo adhærere inquantum est nobis principium cognoscendi veri­ tatem; credimus ea vera esse quæ nobis a Deo dicuntur. Spes autem facit adhærere Deo prout est nobis principium perfecta * bonitatis, inquantum sci­ licet per spem innitimur divino auxilio ad beatitudinem obtinendam. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Illi habitus realiter distinguuntur, qui (γ) habent objecta for­ malia distincta. Sed sic est de spe, et fide, et cha­ ritate. Igitur, etc. Et in hoc primus articulus terminatur. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra secundam conclusionem Argumenta Durandi. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguitur contra prodicta. Unde contra secundam conclusionem, el aliqua contenta in prolatione illius, arguit Durandus (3. Sentent., dist. 26, q. 2; et 1. Sentent., dist. 1, q. 2), pro­ bando quod Deus non sit immediatum objectum spei, sed potius beatitudo creata. Quod probat Primo sic. Quia spes pertinet ad amorem concu­ piscentia·, quo volumus nobis aliquod bonum. Sed (a) differt. — Om. Pr. (6· Et. — Om. Pr. (γ) qui. — qu * Pr 3*0 LIBRI III. SENTENTIARUM proximum el immediatum objectum amoris conciipiscvntiæ non est ipse Deus secundum se; sic enim amandus est propter se, et amore amicitia?. Ergo ot aliquid creatum, et nonnisi beatitudo creata, ut patet ex ipsa descriptione spei, scilicet quod «•st expeditio futurae bealitudinis, etc. Secundo. Quia idem est objectum spei el gaudii seu delectationis, nec di flerunt nisi secundum prae­ sens ct futurum. Sed proximum objectum gaudii seu delectationis non est Deus secundum se, sed beatitudo creata. Ergo nec spei. Minor probatur mul­ tipliciter. Primo sic. Immediatum objectum amoris concu­ piscentia! non est res subjecto distincta a concupisconte(x).Sed fruitio, cum sil delectatiode Deo habito, est quidam amor concupiscentia?. Ergo immediatum objectum fruitionis vel delectationis non est Deus, cum sit res a nobis subjecto distincta, sed aliquis actus quo a nobis attingitur vel habetur. Utroque promissarum probatur. — Et primo major, indu­ ctione ct syllogismo. Inductione patet. Diligo vinum dilectione concupiscentia?; numquid immediatum objectum istius dilectionis est vinum? Orte non, sed ul>erotionibus qu.e præcedunl ul objecta cognita. Quare manifi^tum est quod objectum immediatum cujuslibct delectationis est aliqua operatio, quæ est vel æslimatur bonum formale ipsius operantis. El hoc esi quod dicit Philosophus, 7. Ethio. (cap. 13), quod delectatio est operatio connaturalis non impedila; ele>t prædicatio per rausam, quia operatio est causa delectationis, el non alitor quam per modum immediati objecti. (junito arguit nd idem. Ad delectationem duo (a) divina vitione. — carenha visionit divtn^ Pr. (U) potest. — poftunt Pr. DISTINCTIO XXVI, — QU.ESTIO I. 341 requiruntur, scilicet, consecutio proprii l>oni, el secundum se, sed liealitudo creata. El sic videtur cognitio boni consecuti. Ex hoc (ot) sic arguitur. quod Deus non sil immediatum objectum spei, sed Illud solum potest ose proprium et immediatum beatitudo creata. objectum delectationis, quod est vel potest esse pro­ prium bonum illius qui delectatur. Sed Deus et § 2. — Contra tertiam conclusionem quaxumque res supposito distincta ab homine, non potest esse proprium bonum, immo non potest esse Argumenta Scoti. — Contra tertiam conclusio­ aliquod bonum ejus nisi ratione operationis per nem arguit Scotiis (disl. 26, q. 1), probando quod qunrn attingitur. Ergo nec Deus, nec aliqua res sub­ spes non sit tertius habitus distinctus a tide et chan­ jecto distincta ab homine, potest esse objectum te te.Et primo, quod non sit alius habitus a fide, arguit. immediatum delectationis humaine. Major palet. Quia non est alius habitus formaliter respectu uni­ Quia nullus delectatur in quocumque bono nisi versalis quam respectu particularis, sicut apparet in quatenus æs limat illud esse suurn aliquo modo; omnibus habitibus intellectualibus. Sed fides e>t unde Philosophus, 8. Ethicorum (cap. 2), dicit : respectu universalis, quia fide teneo omnem justum Amabile quidem bonum, unicuique autem pro­ iinaliter salvandum; et spes est respectu particu­ prium: ad cognitionem enim boni secundum se, laris, quia spe teneo me finaliter justum esse sal­ quæ est speculativa, nulla affectio sequitur. Minor vandum. Ergo non est alius habitus formaliter hujus probatur. Quia quando aliquid dicitur tale per deno­ et illius. minationem extrinsecam, et aliud dicitur tale per Confirmatur. Quia qui desperat non dicitur odire, denominationem formalem, illud quod dicitur tale sed decipi; nec persuadetur ut amet vel optet, per denominationem extrinsecam, nullo modo potest quia optaret si crederet illud esse possibile; sed per­ convenire alicui nisi ratione formalis denomina­ suadetur ul credat illud esse possibile attingi a se. tionis. Verbi gratia : sanum dicitur de medicina, et Secundo. Quia, si esset alius habitus u fide : aut diæta, et animali, sed de medicina et diæta per deno­ hoc esset quia spc< habet pro objecto pertinentia ad minationem extrinsecam, de animali vero per prae­ se solum, fides autem perlinentia ad omnes; vel dicationem formalem; et ideo nec medicina (C) nec secundo, quia futuritio est de ratione objecti spei, diæta potest dici sana, nisi ratione sanitatis quæ est non autem fidei; vel tertio, quia spes habet ponere in animali formaliter. Similiter aliquid potest dici medium inter excessive sperare, quod est præsulx>nuni homini per denominationem extrinsecam, rnere, el sperare diminute, quod est desperare, non quia est causa alicujus bonitatis in homine : sicut sic autem fides. Sed nullum istorum sufficit. — sol est bonus frigescenti, quia causal in eo calorem, Non quidem primum; quia talis specificatio non qui formaliter est bonus ei; nec unquam sol posset variat habitum : sicut patet in aliis habilibus intel­ dici bonus frigescenti, nisi ratione caloris, qui est ei lectualibus; ergo nec hic. — Nec potest dari secun­ bonus formaliter. Nunc ita est quod Deus non potest dum; quia tunc spes non esset virtus theologica, dici esse bonum hominis formaliter, nec (γ) quæ- quia non respiceret «eternum pro objecto, sed ali­ cumque res subjecto distil. I.i al ’ mnine, sed solum quid temporale, quia temporalitas esset formalis per denominationem extrinsecam, quæcumque sil ratio objecli ejus. Tum quia, si futuritio requirit illa. Ergo esse bonum hominis non potest competere proprium habitum, et pneterilio pari ratione; et ita Deo nisi ratione bonitatis formalis < · est in homine non erit idem habitus fidei de præteritis et de futu­ formaliter. Immo plus : quia (c), jut non est alia ris. Tum quia fides est de isto futuro, Omnis [inasanitas numero, quæ est in homine formaliter. el litar justus salvabitur, sicut spes est de isto, Ego, sanitas a qua denominatur medicina sana, sed est si sum Iinaliter justus, salvabor. Nec est ibi diffe­ una et eadem ; sic non est alia iionitas, qua Deus rentia, nisi inter universale el particulare, quæ non dicitur bonus homini, vel ignis bonus frigescenti, dhersiflcal habitum. — Nec potest daii tertium. quam bonitas per quam homo est bonus formaliter, Tum quia spes esset virtus moralis acquisita, non et bonitas qua frigescens dicitur bone habere for­ theologica infusa; quia virlus moderati va passionum maliter. Et sic palet minor. Se< uihirergoconclusio, est moralis acquisita. Tum quia tunc esset aliquis scilicet quod Deus secundum m· non est immedia­ limor infusus; sed ille non est virtus theologica, tum objectum delectationis, sed aliquis actus quo a nec est respectu objecli increali, sed tantum respectif nobis attingitur vel conjungitur. — Hæc ille. mali : habitus autem theologicus est respectu boni Ex qui bus dicil jiatere minorem aigumenli secundi increali. — Hæc Scotus. principalisconIra conclusionem, scilicet quod proxi­ Ulterius arguit quod non sit alia virlus theologica mum ubjeclum gaudii vel delectationis non est Deus a charitate. Primo. Quin vitanda est pluralitas, ubi non est (i) Ex Λοτ. — Et hic Pr. necessitas ponendi eam. Sed sic est in proposito, (C) medicina. — nwiienn Pr. ubi non videtur ulla necessitas ponendi tertiam vir­ (γ) nec. — niti Pr. tutem theologicam a fide el charitate. Igitur, etc. (Î) çuta — quod Pr. LIBRI III. SENTENTIARUM 342 Minor probatur : quia voluntas eadem virtute («) sufficienter disponitur ad velle ordinatum, et nolle ordinatum. Quod probatur. Quia non potest esse ordinatum velle, nisi sit ordinatum nolle. Confir­ matur per illud 1. dc Anima (t. c. 85) : Jtedus est judex tui cl (C) obliqui. Idem etiam sufficienter dis|»onit ad amandum bonum præsens, et ad desi­ derandum bonum absens. Quod probatur ratione et auctoritate. Ratione sic. Quia eadem virtute tendit aliquid in terminum non habitum, et quiescit in illo jam habito, ul patet de gravi. Auctoritas etiam est Augustini, 9. de Trinitate, capit, ultimo : Appe­ titus inhiantis (γ) fit amor fnienlis (J). Si igitur sil aliquis habitus, quo voluntas disponatur sufficienter ad ordinatum velle seu frui respectu boni pnesentis, ille sufficit ad omne ordinatum nolle, et ad deside­ rare, quod est sperare. Sed per solam chnritalem sufficienter disponitur voluntas supernaturaliter ad amandum omne fruibile præsens. Igitur et ad spe­ randum non habitum. Secundo proluatur dicta minor. Quia amicitia acquisita sufficit ad omne velle ordinatum circa amicum ; et hoc tam ad velle quod est amare bonum præsens, quam ad nolle malum quod est oppositum amati, quam ad desiderare bonum absens, quod est sperare. Non minus autem est sufficiens amicitia infusa, quantum ad multitudinem objectarum, quam amicitia acquisita, cum voluntas latissime extendat se ad omnia diligenda ex charitate. — Haec Scolus in forma. Et in hoc secundus articulus terminatur, ARTICULUS 111. PONUNTUR SOLUTIONES — An ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi —Quantum ad ter­ tium articulum, restat respondere pnedictis obje­ ctionibus Idcirco Ad primum Durandi contra secundam conclusio­ nem, dicilur quod major potest concedi; sed minor debet negari. Primum patet ex dictis beati Thomæ, 21 2”, q. 17, art. 8, ubi sic dicit : < Duplex est ordo. Unus quidem, secundum viam generationis et mate­ riæ, secundum quam imperfectum est prius per­ fecto. Alius autem est ordo secundum viam perfeitionis et formæ, secundum quam perfectum prius est naturaliter imperfecto. Secundum igitur primum ordinem, spes est prior charitate. Quod sic patet. Quia spes et omnis motus appetitus ex amore deri­ vatur. Amor autem quidam (a) est perfectus, et qui­ dam (δ) imperfectus. Perfectus quidem amor est quo aliquid secundum se amatur, utputa cum ali­ quis secundum se vult (γ) bonum alicui, sicut horno amat amicum. Imperfectus autein amor est quo quis amat aliquid non secundum ipsum, sed ut illud bonum sibi proveniat, sicut homo amat rem quam concupiscit (8). Primus autem amor Dei pertinet ad charitatem, quæ inhæret Deo secundum seipsum. Sed spes pertinet ad secundum amorem; quia ille qui sperat, aliquid sibi oblinere intendit. Et ideo in via generationis spes est prior charitate. Sicut enim aliquis introducitur ad amandum Deum per hoc quod timens ab ipso puniri cessat a peccato, ut dicit Augustinus, super canonicam .loannis (tract. 9); ita et spes introducit ad charitatem inquantum aliquis s|>erans remunerari a Deo, accenditur (t) ad aman­ dum Deum et ad servandum pnecepta ejus. Sed, secundum ordinem perfectionis, charilas naturaliter est prior. Et ideo adveniente charitate spes perfectior redditur : quia de amicis maxime speramus; et hoc mndo dicit Ambrosius (super Lucam, cap. 17) quod spes est ex charitate. d — Hæc ille. — Similia dicit, de Virtutibus, quaestione dc Spe, art. 3, ubi sic : α Omnes affectionesanimæ, quæ sunt quidam rnotus appetitivi, proportionantur motibus naturalibus, eo quod motus naturalis ex naturali inclinatione pro­ cedit, quæ (ζ) dicilur appetitus naturalis. Et simi­ liter motus affectionum animalium (η) procedunt ex inclinatione naturali, quæ est appetitus animalis. In motibus nutem naturalibus invenimus quidem primo principium ipsius motus, quôd est infor­ matio mobilis (0) per suam formam naturalem, sicut cum generatur grave aut leve. Secundo est motus naturalis proveniens ex tali forma, sicut cum cor­ pus leve ascendit, vel grave (t) descendit. Tertio vero e *d quies in proprio loco. Et similiter in appe­ titu animali, primo quidem est informatio quædam appetitus per bonum ; et hæc est amor qui unit ama­ tum amanti. Ex hac autem secundo sequitur, si bonum amatum sil distans, quod appetitus tendat in illud motu desiderii vel spei. Tertio autem sequi­ tur gaudium vel delectatio, quando aliquis pertingit ad rem amatam. Sicut igitur motus el quies natu­ ralis provenit ex forma, ita omnis affectio animæ provenit ex amore. Oportet igitur quod secundum (s) virtute — Om. Pr. «) ef — Om Pr. (j) tnAiartlu. — tn/urivnrû Pr. Verba Augustini »unt Idenique appetitui quo intua­ tur rei cognosce nd * , fit amor cognil *. | (·») quidam. — Om Pr. (C) quidam. — quidem Pr. (γ) tccundum ic vult. — ultra Pr. (6) concupierit — concupivit Pr. (») accenditur — attenditur Pr (C) qu . * — qui Pr. (r,) animn/ium. — aliquando Pr. (0) mobihe. — moralu Pr. (i) grave. — leve Pr DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO L 3U differentiam amoris attendatur differentia in cæleria autem dispositionem quæ reducitur ad genus causæ animæ affectionibus. Est autem duplex amor : unus materialis, dicimur aliquid diligere propter id quod quidem imperfectus; alius autem perfectus. Imper­ nos disponit ad ejus dilectionem, puta propter ali­ fectus «piidem amor alicujus rei est, (piando aliquis qua beneficia suscepta, quamvis postquam jam rem aliquam amat, non ut ei bonum in seipsa velit, amare incœpimus, non propter illa beneficia solum sed ut bonum illius sibi velit. El hic nominatur a amamus (a) amicum, sed propter ejus virtutem. quibusdam concupiscentia. vel amor concupisccn· Primis igitur tribus modis non diligimus Deum lite. Sicut cum amamus vinum, volentes ejus dul­ propter aliud, sed propter seipsum. Non enim ordi­ cedine uti; vel cum amamus aliquem hominem natur ad aliud sicut ad hnem, sed ipse est ultimus propter nostram utilitatem vel delectationem. Alius finis omnium; neque etiam informatur aliquo alio autem est amor perfectus, quo bonum alicujus in ad hoc quod sit bonus, sed ejus substantia est ejus seipso diligitur; sicut cum amando aliquem, volo bonitas, secundum quam exemplariter omnia sunt quod ipse bonum habeat, etiamsi nihil mihi inde bona; neque iterum ei ab altero bonitas ineat, sed accidat El hic (i) dicilur esse umor amiritite, quo ab ipso omnibus aliis. Sed quarto modo potest diligi aliquis secundum seipsum diligitur Ad hoc autem propter aliud, quia scilicet ex aliquibus aliis dispo­ quod aliquis bonum divinum in se vel secundum se nimur ad hoc quod in Dei dilectionem proficiamus, diligat, inducitur ex bonis a Deo sibi provenientibus puta per beneficia ab ipso suscepta, vel etiam per quæ sibi quis vult, et ex malis quæ (ft) Deo inhæpraemia sperata, vel |>er pœnas quas per ipsum rendo vitat. Et quantum ad vitationem maiuruin, vitaro intendimus, a — Hæc ille. Ad secundum principale dicilur primo, quod perlinet ad hunc amorem sui, limor; quantum veru ad consecutionem bonorum, perlinet ad sui amo­ major est falsa, scilicet quoi (6) omnino idem est rem, spes, quæ est motus tendens in aliquid adipi­ objectum spei, el fruitionis, seu delectationi» sequen­ scendum. Unde utrumque horum secundum pro­ tis, si generaliter intelligatur. Quoti patet. Quia, ut prius dictum est, spes habet quasi duo objecta, vel priam rationem derivatur ex imperfecto Dei amore, d — Hæc ille. — Ex quibus palet quod spes perlinet respicit duo in suo objecto, scilicet unum materiale, quod scilicet speratur, ct aliud formale, scilicet illud ad amorem concupiscentiæ, et ex illo derivatur; non cujus auxilio obtinendum speratur : quæ «hio ali­ quod spes sil amor concupiscentias Similiter ex prædictis patet falsitas minoris. Quia, quando sunt realiter distincta, sicut cum quis spe­ sicut vi *um est, Deus potest amari duplici amore, rat senliquid adepturum auxilio amicorum; hæc autem «luo non liabent locum in objecto fruitionis, scilicet imperfecto, qui dicitur amor concupiscentia?; et perfectu, qui dicitur amor amicitiæ. Et nullus aul delectationis. Et rursus. Quia de ratione objecti spei, est arduitas et possibilitas : non autem de eorum est peccatum, immo bonus, et licitus, et rationi' objecti delectationis ; el ideo adveniente frui­ meritorius, si adsit charitas, et gratia. Nec obstat tione tollitui spes. Item. Spes est in vi irascibili, secundus primo; quia primus introducit secun­ dum (γ), ul supra dictum est. Tamen primus amor fruitio autem vel delectatio in concupiscibili, secun­ Dei, scilicet concupiscentia', non est meritorius, nisi dum quod sunt passione». Sed verum est quud idem adsit secundus amor, scilicet amicitia', «pio Deus e»l objectum desiderii et delectationis, solum diffe­ diligitur propter se. Et quod non sil inconveniens rens secundum præsens el futurum. Sed aliud est Deum diligere propter aliud, ostendit sanctus Tho­ desiderium et aliud spes, ut ostendit sanctus Thomas mas, 2' 2·’ , q.27, ari. 3, ubi sic dicit : « l.y propter in mullis locis (pneserlim, 1 * 2m, q. 40, ari. 1 ). importat habitudinem alicujus causæ. Est autem Puteat tamen concedi quod materiale objectum spei quadruplex genus causæ, scilicet finalis, formalis, præcedentis et delectationis sequentis est idem renefficiens, et materialis, ad (piam reducitur etiam liler. materialis dispositio, quæ non est causa simpliciter, Dicilur secundo, qucxl minor argumenti est falsa; sed secundum quid. El secundum hæc quatuor quia Deus secundum so est proximum et inimedia· genera «ausarum dicilur aliquid propter alterum tum objectum finitionis et delectationis, sed non diligi. Secundum «piidem genus «ausu finalis, sicut totale, nec completum, quia omnis delectatio habet diligimus medicinam propter sanitatem. Secundum pro objeclo |>artiali vel tolali aliquam operationem. autem genus causæ formalis, sicut diligimus homi­ De hoc sanctus Thomas, i* 2®, q. 32, art. I, sic nem propter virtutem, «piia scilicet formaliter vir­ dicit : α Ad delectationem duo requiruntur, scilicet tute est bonii", et |mt consequens diligibilis. Secun­ consecutio boni convenientis, et cognitio hujus ade­ dum autem causam efficientem, sicut diligimus ali­ ptionis. Utcumque autem horum in quadam opera­ quos inquantum sunt filii talis putri». Secundum tione consistit. Nam actualis cognitio operatio quae­ dam est. Similiter auhun bonum conveniens adipi- (а) Air. — hoc Pr. (б) — Hæc ille. — Ex I quo patet quod fruitio principalius et directius est I i>) hvjutniod·. — hujut Pr. i/wr. — gui Pr. (y) — /iu/uj Pr. (a in. — Λ<1. Pr. (6) beatdudme. — i itione Pr. (*) fruitione. — divina vmone Pr. Û) ideo. — Om. Pr. 1 I DISTINCTIO XXVI. — QUÆ8TIO I. respectu Dei quam respectu alicujus operationis circa Deum. Ex prædictis patet falsitas minoris secundi argu­ menti. Et ideo ad primam ejus probationem, dici­ tur primo, quod major est falsa; quia amor concu­ piscentia potf>t habere proubjecto non solum aliquid inhærens amanti, immo aliquid subjected suppo­ sito distinctum al> amante. Dicitur secundo, quod minor etiam est falsa; quia fruitio non est amor concupiscentia·, nec amicitia?, sed est delectatio, quæ specifice distinguitur ab amore. De primo loquitur sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 40, q. 1, art. 2, q11 I, in solutione tertii, ubi sic dicit : α Duplex est diligibile (x) vel amabile : unum, quod diligitur per modum benevolentia?, quando volumus bonum alicujus propter seipsum, sicut diligimus amicos etiain>i nihil ex eis debeat nobis accedere; aliud, quod diligitur dilectione concupiscentia, et hoc est vel bonum quod in nobis est, vel quia ex eo aliquod Ijonuin in nobis fit, sicut diligimus delectationem, vel vinum (6) inquantum facit delectationem. Quid­ quid aulem diligitur dilectione concupiscentia * , non [>otesl esse ullimum dilectum, cum ad bonum alte­ rius referatur, ejus scilicet cui concupiscitur. Sed illud quod diligitur amore benevolentia', potest esse ullimum dilectum Beatiludo ergo creata, quæ in nobis e>t, non diligitur nisi dilectione concupiscen­ *. tia Unde ejus dilectionem referimus ad nos, el per consequens referimus eam in Deum, cum el nos in Deum referre debeamus; et ila non potest esse ulti­ mum dilectum. Est tamen ullimum concupitum, ex hoc ipso quod est maximum bonum quod nobis ex conjunctione ad Deum provenit. Et ideo dicilur esse propter se qua?situm vel desideratum. Utrum­ que enim importat nliquid ullimum in his qüæ diliguntur amore concupisc iliæ, scilicet Ixmum quod in nobis est, et illud ex quo in nobis est bonum. Unde idem est concupiscere Deum, el maxi­ mum bonum quod nobis ex Deo provenit; sicut idem est concupiscere vinum, et ejus effectum in nobis, scilicet delectationem, n — Hæc ille. — Ex quibus patet quod aliquid subsistens ct subjecto distinctum ab homine, polest concupisci el amari amore concupiscentia, sicut exemplitlcatum est de Deo et vino. Nec valet probatio majoris jam negata? per inductionem; quia illius amoris vel dilectionis quo diligitur vinum, objectum immediatum est tam vinum quam usus ejus, immo usus non diligitur nisi propter vinum,licet utrumque referatur in eum qui diligit. Ul enim dicit sanctus Thomas, 2. Sen­ tent., dist. 30, q. t, ari. 5, proximus finis cujuslibel actus est ejus objectum, el consequenter boni­ tas et appetibilitas actus est ex objecto suo. Probatio etiam per syllogismum non valet; quia major est (t) diligibile. — desiderabile Pr. (Ô) vinum. — rùuni Pr. 315 fal«a, quia amore concupiscentia non solum amatur perfectio inhærens nobis, immo l>onum quod causal illam perfectionem in nobis, ut supra dictum est. — De secundo aulem su|w?rius dicto, scilicet quod frui­ tio vel delectatio non sit amor, sed actus specifice ab amore distinctus, loquitur sanctus Thomas in multis locis. Nam quod delectatio sit actus specifice distinctus ab amure, ostendit, 3. Sentent,, dist. 26, q. 1 , ari. 3; et, I* 2’ , q. 23, art. 4. Quod autem fruitio sit delectatio, ponit ipso, 1 * 2 , * q. 11, art. 1 et 4, et q. 4. art. 3, et in multis aliis loris. Et sic patet quod lam major quam minor primæ proba­ tionis minoris principalis secundi argumenti sunt falsa. Ad secundam probationem ejusdem, dico primo, quod supponit unum falsum, scilicet quod spes el desiderium idem sint. Cujus oppositum ostendit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 20, ubi supra (q. i, art. 3), et 1 , 2 * ubi supra (q. 23, art. 4). Unde I * ,2 ** q. 40, art. I, sic dicit : < Species pas­ sionis ex objecto consideratur. Circa autem objectum spei quatuor conditiones attenduntur. Primo, quod sil bonum : non enim, proprie loquendo, spes est nisi de l>ono; et per hoc differt spes a timore, qui est de malo. Secundo, ul sit futurum : non enim sj>es est de pnesenti jam habito; et per hoc spes differt a gaudio, quod e>l de bono præsenti. Tertio requiritur quod sit aliquid arduum cum difficultale adipiscibile : non enim aliquis dicilur sperare aliquid minimum, quod slatim est in sua potestate ut habent ; el pei hoc spes differt a desiderio, vel cupi­ ditate, quæ est de bono futuro absolute : unde per­ linet a — Ilice ille. — Dicitur secundo,quod minor est falsa; quia Deus potest esse immediatum obje­ ctum desiderii, licet non semper sil objeclum totale, sed partiale. Sicut enim supra dictum est, sicut idem esi concupiscere vinum, el effectum ejus in nobis, ita idem est concupiscere el desiderare Deum el visionem vel habitionem ejus a nobis. Et ad pro­ lationem hujus, dicilur quod, licet Deus non sit in se futurus, sed præsens, est tamen futuros in nobis speciali modo, scilicet ut objectum O|M?rationis quæ erit visio et fruitio; immo ante omnem actum secundum intellectus et voluntatis unietur essentia divina intellectui nostro ul forma intelligibilis, sicut alias prolixe ostensum fuit, dist. 14, cum de scientia animæ Christi tractaretur. El sic patet quod non solum visio vel manifestatio Dei est futura, immo divina pr.osenlia specialis ejus in nobis e>l futura, el ipse est futurus in nobis speciali modo, ex quo causabitur ejus visio et fruitio in nobis. Item, date quod Deus non haberetur a nobis, nec esset futurus in nobis per illos actus visionis el fruitionis, adhuc 344 LIBRI III. SENTENTIARUM consequentia non valut, qua infertur quod ipse non est immediatum objectum desiderii, sed illi actus sunt immediatum objectum; quia eodem actu et æquo immediate vel immediatius fertur voluntas desiderantis in rem ol habitudinem vel acquisitio­ nem rei, neque res el ejus habitio sunt duo objecta sed unum, ut supra dictum est in simili. — Dicitur tertio, quod posito, sed non concesso, quod imme­ diatum objectum desiderii non esset Deus, sed ejus visio vel fruitio, secus est de spe, quæ immediate attingit Deum sicut regulam el mensuram, el sicut primam causam efficientem et ultimum finem. De hoc sanctus Thomas, 2' 2 *, q. 17, ari. 4 : *i Spes duo respicit, scilicet Itonum quod obtinere intendit, ct auxilium perquod illud bonum obtinetur. Bonum autem quod quis sperat obtinere (α), habet rationem cause finalis. Auxilium autem perquod quis sperat obtinere illud bonum, habet rationem rausa' effi­ cientis, etc » Idem ponit, ari. 2 el <5. Ad tertiam probationem dicin' minoris secundi principalis, patet responsio per pnedicla; quia solum concludit quod læatilica delectatio vel fruitio non habet solum Deum pro objecto, sed ejus visionem; cl hoc sæpe concessum e>t. Non nutem concludit quod delectatio beatifica prius el immediatius fera­ tur, tanquam in objectum, in visionem Dei, quam in ipsum Deum; sed potius dicendum est econtra. Cum enim delectatio, potissime fruitio beatifica, sit respectu ultimi finis, in illud ferini proxime ct immediatius, quod magis haliet rationem ultimi finis. Constat nutem quod Deus magis habet ratio­ nem ultimi linis quam ejus visio vel fruitio, cum bealitudo creata et qualibet ejus pars referatur in Deum tanquam in finem, ut dictum est supra; nec visio vel fruitio eat finis naturæ vel sulistantia· rationalis, nisi quia conjungit Deo. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 1, ari. 2,qh 1, quinio loco, arguit sic : α Omne quod e>l in nobis, vel inc'1 nobis essentialiter, vel est accidens. Sed bealitudo non est de essentia hominis, quia sic omnis homo semper esset beatus. Ergo, si est ali­ quid in homine, eril accidens. Sed accidens non potest esse finis substantial, cum substantia -il nobi­ lior accident»·. Ergo impossibile est lentitudinem esse aliquid in nobis, etc. b Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod quamvis omne accidens, inquantum hujusmodi, sil (€) substantia ignobilius, tamen aliquod accidens, quantum ad aliquid, potest esse substantia dignius. Potest enim accidens considerari dupliciter. Uno rnodo, secundum quod inhærcl subjecto, ex quo habet rationem accidentis; el sic omne accidens est substantia indignius. Alio modo potest considerari in ordine ad aliquid extra; et sic aliquod arridens (3) illud. — Ad- Pr (4) til. — fit Pr. potest esse substantia nobilius, inquantum per ipsum aliqua substantia conjungitur alicui nobiliori se. El hoc modo gratia, el bealitudo creata, et hujus­ modi (a), sunt aliquid nubilius natura animæ, cui inhærent. d — Hæc ille. Ad confirmationem, dicitur primo, quod simililudo non valui; quia Deus dupliciter conjungitur beatis : primo modo, per sui essentiam, tanquam forma inlelligibilis; secundo modo, per sui nobilis­ simum effectum qui est visio el fruitio; el sic est eis dupliciter bonus. Damnatis autem non coiijim gitur nisi unico modo, scilicet per effectum eis disconvenientem. Et ideo Deus esi bonus beatis secundum >0 el per suum effectum, licel damnatis non sit malus nisi unico modo, scilicet per sui elic­ itum.— Dicitur secundo, quod posito, sed non con­ cesso, quod Deu> non esset bonus beatis nisi ratione sui effectus, ex hoc non habetur quod immediatius el proximius beati delectentur de visjone Dei quam de Deo; quia visio illa non habet rationem perfecti boni nec finis ultimi, nisi quia conjungit Deo, \el causatur ex conjunctione Dei. De hoc sanctus Tho­ mas, 4. Sentent.. ubi supra (dist. 49, q. 1, ari. 2), in solutione primæ (jliocstiunculip, sic dicit : « Bonum quod omnia concupiscunt est esse, ut palet per Boe­ tium, in libro dc Consolatione (lib. 3, piW. II). Unde ultimum desideratum ab omnibus est esse perfectum, secundum quod possibile est in natura illa. Omne autem quod habet esse ab alio, perfectio­ nem sui esse habet ab alio; quia unumquodque tanto perfectius esse recipit, quanto verius conjun­ gitur principio essendi; unde inferiora corpora pro­ pter longe distare a primo principio, esse corrupti­ bile habent, ut palet 2. de Generatione (t. c. 59). Et ideo ultimus finis cujuslibel rei habentis e>se ab alio, est! duplex : unus exterius, scilicet illud quod est desiderata· perfectionis principium; alius inte­ rius, scilicet ipsa sua perfectio quam facit conjunctio ad prinotpium. Unde, cum bealitudo sit ultimus finis hominis, duplex e>l bealitudo ejus· Una quæ est in ipso, vel quæ est ultima ejus perfectio ad quam possibile esi ipsum pervenire; et hæc est beatiludo creata. Alia vero est extra ipsum, per cujus conjunctionem prærnissa bealitudo in 00 causatur; et hæc est bealitudo increata, quæ e-l Deus ipse, n — Hæc ille. — Item, eadem quiestiono, ait. 2, <|’· 2, in solutione secundi, sic dicit : α In actu duo consideranda sunt, scilicet actus substantia, et forma illius n t illud per cujus inspe­ ctionem ducitur intellectus in aliam rem, sicut in>piciendo speculum ducimur in ea quæ in speculo repnesentantur, el videndo imaginem in imagina­ tum, et intelligendo effectum ducimur in cognitio­ nem causas;nec oportet quod illud quod est medium primo modo, immediatius intellignlur quam illud respectu cujus est medium, sed solum illud quod esi medium secundo modo; — ita dicendum est suo modo de actibus voluntatis, puta de delectatione vel fruitione; quia, cum dicitur, Deus non delectat nisi medianto sui visione aut cognitione, visio vel cognitio non est medium secundo modo, scilicet ex quo vel (x) in quo fruamur Deo, vel delectemur in eo, sed est medium primo modo, scilicet quo fruimur Deo; quia scilicet, sicut species intelligibilis perficit intellectum ad hoc quod intelligat vel |>ossit inlelligere, ita visio Dei perficit videntem ad hoc quod possit frui Deo inquantum conjungit Deo et ostendit assecutionem ultimi finis. Unde, sicut spe­ cies intelligibilis non immediatius intelligilur quam objectum exterius, sic nec beatus fruitur immedia­ tius visione Dei quam ipso Deo, licet non omnia sint similia hinc el inde, quia scilicet visio Dei non per­ ficit formaliter voluntatem sicut sjiecies intelligibilis intellectum. Ad quintam probationem diclæ minoris, dicitur quod minor est simpliciter falsa. Quia Deus potest esse proprium bqhum hominis, non solum ratione (e) vel, — Om. Pr. 347 *operationi per quam attingitur, immo per sui essentiam ante omnem operationem ad ipsum ter­ minatam et ipsum attingentem. Quia, ut 8»pe dictum est (præsertim in hoc libro, dist 14). essentia divina unitur intellectui cujuslil>et beati, ut forma intelligibilis, supplens vicem speciei intel­ ligibilis, el nulli dubium quod illo modo ert Ionum formale cujuslibel beati. Item, Deus secundum essen­ tiam suam est bonus cuilibet l>eato, sicut princi­ pium edendi ct conservationis in eese, et sicut ulti­ mus finis. De hoc panctus Thomas, 1 p., q. 6. art. 4, sic dicit : e Unumquodque dicitur bonum l>omtatc divina, sicut primo principio exemplari effectivoct finali totius bonitatis. Nihilominus tomen unum­ quodque dicitur bonum similitudine divinæ boni­ tate sibi inhærente, quæ est formal iter sua bonitas denominans ipMirn. Et sic est una lionilas omnium et mullæ bonilites. > — Hæc ille. — liem, q. 60, art. 5 (ad lun* ), sic dicit : < In illis quorum unum est tota ratio essendi et bonitatis alteri, magis «Illi­ citur naturaliter tale alterum quam ipsum, sicut unaquæque pars naturaliter diligit lotum plu ** quam se ipsam, et quodlibet singulare naturaliter plus diligit bonum suæ speciei quam bonum suum sin­ gulare. Deus autem non solum est bonum unius speciei, sed ot ipsum universale bonum. Unde unumquodque suo modo naturaliter plus diligit Deum quam scipsum. ft — Hæc ille. — Ex quibus palet quod Densest proprium bonum cujuslibel rei, el uhiversale bonum omnium, non solum ratione operationis qua attingitur, vel ratione effectus quem causât actu in quolibet, sed quia est ratio essendi et bonitatis cujuslibel rei, el se habet ad alia sicut bonum totius ad bonum partis. — Dicitur secundo, quod |K>silo, sed non concesso, quod Deus non esset proprium bonum, nec aliquale lionum alicui. ni *i ratione operationis vel effectus quod induit, adhuc argumentum non concludit quod offectus suus vel operatio qua attingitur aut conjungitur frueuli immediatius objiciatur delectationi aul fruitioni cpiam i|tse Deus. Et hoc in suo simili dicit Beatus Thomas. Nam in 1 p., ubi supra (q. 60, ait. 5), arguit sic (apg. 2) : « Propter quoti (x) unumquod­ que tale, el illud magis. Sed naturali dilectione unumquodque diligit aliud propter se; unumquod­ que enim diligit aliquid inquantum est bonum sibi. Ergo naturali dilectione angelhs non diligit Deum plus quam seipsum. · Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod, cum dicitur, Deus diligitur ab angelo inquantum est ei bonus, si ly inquantum dicat finem, sic falsum est; non enim diligit naturaliter Deum propter bonum suum, sed propter ipsum Deum. Si vero dicat rationem amoris ex parte amantis, sic verum est; non enim esset in natura alicujus quod amaret Deum, nisi ex (a) guo/. — Om. Pr. 3 LS LIBRI III. SENTENTIARUM co quod unumquodque dependet a bono quod est Deus. » — Hæc ille. — Sic in proposito dico quod, licet visio Dei aut alia operatio qua attingitur sil ratio delectationis et fruitionis ex parte fruentis, non tamen sequitur quod fruens immediatius, aut proxi­ mius, aut Intensius, fruatur operatione «pia attin­ gitur Deus, quam ipso Deo; quia talis operatio non «‘st modium ex quo, vel in quo, sed quo. Ad tale autem medium non immediatius oportet terminari operationem, quæ mediante (ali medio ad aliud terminatur; sed solum sequitur quod tale medium disponit operantem el perficit ad hoc ul aliquid aliud possit attingere per modum objecti, sicul prius dictum fuit, sicut fruens vino vel pecunia, non immediatius fruitur usu vini aut possessione pecu­ nia· quam vino vel pecunia, licet non fruatur illis nisi mediante usu aut possessione actuali vel habi­ tuali. El potissime quia quilibet fruens el delectatus in aliqua re subsistente, directius cogitat de tali re quum de usu ejus, aut de operatione qua illam attingit, quia talis operatio non cognoscitur nisi per actum reflexum, sicul patet de visione Dei, vel ejus cognitione. — Dicitur tertio, quod quidquid sit de objecto delectationis, tamen spes, ul sœpe dictum fuit, attingit Deum immediate ulobjectum formale, inquantum ejus auxilio innititur ad oblinendum beatitudiuem creatam et increatum. Et hæc sufficiant ad objecta contra secundam conclusionem. el conditional^. Sed hoc non potest stare; quia uni­ versale et particulare non diversificant essentiam habituum ; unde secundum hoc spes non differret (x) a fide secundum habitum, nec in alia potentia esset, quod est omnino falsum, etc. o Item in fine articuli (in resp. ad 5um), sic dicit : « Certitudo fidei et spei quad rupi ici 1er differunt : primo, in hoc quod certitudo fidei esi intellectus, certitudo autem spei est affectus; secundo, quia certitudo fidei non jiotesl deficere, sed certitudo spei quandoque deficit per accidens; tertio, quia certitudo iidei est de com­ plexo, certitudo spei de ineomplexo, quod est obje­ ctum appetitus; quarto, certitudini fidei opponitur dubitatio, spei autem certitudini diffidentia vel bæsitalio. » — Hæc ille. — Item, dist, 23, q. 1, ari. 5, sic dicit : « Virtutes theologica· faciunt in nobis inclinationem in finem, scilicet Deum. In omni autem agente propter linem quod agit per volunta­ tem, duo requiruntur qtiie circa finem habeat ante­ quam ad finem operetur, scilicet cognitio finis, et intentio perveniendi ad finern. Ad hoc autem quod finem intendat, duo requiruntur, scilicet : possibi­ litas finis, quia nihil movetur ad im|K>ssibile; el Iwinitas ejus, quia intentio non est nisi boni. Et ideo requiritur fides, qua· facit finem cognitum, el spes secundum quam est fiducia icut habitus appetiti vus ab habitu cognitivo, vel sicut habitus exsistens in voluntate ab habitu spes est in appetitu superiori qui dicitur voluntas, non autem in appetitu inferiori, ad quem perlinet exsistente in intellectu. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., di>l. 26, q. 2, ari. 3, q,a I, sicul reci­ irascibilis. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod tatum est in probaliojic lertiæ conclusionis. Hem (6), spes non distinguitur a fide, sicut habitus intelle­ 3. Sentent., dist. 26, q. 2, ait. 4, sic dicit : α Qui­ ctus respiciens objectum particulare ah habitu intellectus respiciente objectum universale; sed sicul dam dixerunt quod spes non habet aliam certitudi­ nem nisi a fide, seil in hoc differunt, quia certitudo habitus appelilivus ab habitu cognitivo. Conceditur fulvi esi in universali, sicul quod quilibet bonus tamen quod objectum spei esi particularius objecto iidei. Et de hoc sanctus Thomas, 2' 2æ, q. 17, art. 3, halabit vitam sternam, certitudo autem spei e>t in particulari, acui quod isle si bene faciat habebit sic dicit : « Spes potest esse alicujus dupliciter. Uno vitam œh inam, el ideo certitudo fidei est univer­ quidem modo, absolute; et sic est solum boni ardui salis et absoluta, certitudo autem spei particularis ad se perlinentis. Alio modo, ex pnesuppobilione alien jus et sic etiam potest esse eorum quæ ad (a) fundantur. — fundatur Pr. €) jtrni — hoc tanctu» Thnmai Pr. (a) differret — differt Pr. DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I. alium pertinent. Ad cujus evidentiam, sciendum est quod amor el spes in hoc dilîemnl, quod arnor importat unionem quamdam amantis ad amatum, spes autem importat quamdam protensionem appe­ titus in nliquod l>onum (a) arduum. Unio autem est aliquorum distinctorum; et ideo amor potest directe alium respicere, quem sibi ftliqms unit peramorem, Italiens cum sicut seipsum. Motus autem semper est ad proprium terminum pro|K>rlionatum mobili; el ideo spes directe respicit proprium Itonum, non autem aliquid quod ad alium pertinet. Sed præsupposita unione amoris ad alterum, jam aliquis potest sperare el desiderare aliquid alteri sicut sibiipsi. Et secundum hoc aliquis potest alteri sperare vitam æternam, inquantum est ei unitus per amorem. Et sicul eadem est charilas qua quis diligit Deum, seipsum, et proximum, ita etiam eadem est virtus spei qua quis sperat sibi et alteri. p — Hæc ille. Ad confirmationem ibidem faciam, dicitur quod ille qui desperat, non solum persuadendus est ul credat, sed etiam ut speret; quia, secundum quod probat sanctus Thomas, 2 * 2 , * q. 20, art. 2, despe­ ratio potest esse sine infidelitate. Ait enim sic : « Infidelitas pertinet ad intellectum;desperatio vero ad vim appetitivarn Intellectus autem universalium est; sed vis appelitiva movetur ad particularia : est enim motus appetitus ab anima ad res, quæ in sei· psis sunt particulares. Contingit autem aliquem habentem rectam aestimationem in universali circa rnotum appetitivum (6), non recte se habere, cor­ rupta ejus æstimatione in particulari, quia necesse est quod ab æstimatione universali ad appetitum rei particularis perveniatur mediante æstimatione par­ ticulari, ut dicitur, 3. dc Anima (t. c. 58); sicut a propositione universali non infertur conclusio par­ ticularis, nisi assumendo particularem. Et inde est quod aliquis habens rectam (idem in universali, deficit in motu appetilivo circa particulare, corrupta ejus particulari æstimatione per habitum vel per passionem; sicut ille qui fornicatur eligendo forni­ cationem ut Itonum sibi, ut nunc, habet corruptam æstimationem in particulari, cum tamen retineat universalem æslimationem veram (γ) secundum fidem, scilicet quod fornicatio sit peccatum mortale. Et similiter, relinendo(o) aliquis in universali veram æslimalionem fidei, scilicet quod est remissio pec­ catorum in Ecclesia, potest pati motum despera­ tionis, quod sibi in tali statu exsistenti non sil spe­ randum dc verna, corrupta æstimatione ejus circa particulare. El per hunc modum potest esse despe­ ratio sine infidelitate, sicut el alia peccata mor­ ti) (C) (γ) (Î) Pr bonum. — totum Pr. apprtitivum. — appetitum Pr. virtim — miam Pr. El tim ili ter, retinendo. — Erit finithfrr recipiendo 349 talia, > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod in (i) desperante non sufficit nl credat credulitate quæ est aclus fidei, quia cum illa credulitate potest aliquis desperare, et desperatio pole>t stare cum fide; licet non Stet cum credulitate particulari, qua creditur isti esse sperandum de venia : sed ista particulari * credulitas non est actus fidei theologian, sed aesti­ matio quædam aliunde procedens. Unde sanctus Thomas, ibidem, in solutione primi, sic dicit : < Effectus tollitur non solum sublata causa prima, sed etiam sublata causa secunda. Unde motus spei auferri potest non solum sublata universali æstimalione fidei, quæ est sicut prima causa certitudinis spei, sed etiam sublata æstimatione particulari, quæ est sicut causa secunda. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod spes non est habitus creditivus sed appetitivus, cujus (ί) actus ex duplici credulitate vel æstimatione procedit, una universali, quæest aclus iidei, el alia particulari, quæ non est actus fidei, sed solius intellectus vel virtutis cogitative *. Ad secundum principale dicitur qund spes illo­ rum trium modorum distinguitur a fide, licet non sit habitus intellectus. Et ad improbationem primi modi, dicitur quod, licet universale et particulare non varient habitus intellectuales, possunt tamen variare el distinguere habitus appeti lives, vel unum habitum intellectivum ab habitu appetitivo. sicut slatim dictum est quod actus fidei respicit aliquid universale, sed actus spei vel desperationis aliquid particulare, el superius (in responsione ad primum) dictum est quod >pes non respicit nisi tantum |x?rlinenliaad se vel sibi unitos. Ad improbationem secundi modi, dicitur quod spes respicit .Tiernum et futurum. I nde sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 26, in ex|æsitione litler.r, sic aiguil (arg. 2). « Spes est de futuro; umne autem fulurum est temporale; nullum temporale est æternuin; ergo spes non potest esse de æternis. » Ecce argumentum. Sequitur responsio « Dicen­ dum, inquit, quod illud quod est in seæternum, est futurum speranti, ct sic dc Deo potest esse spes, n — Hæc ille. — Potest etiam aliter dici quod spes duplex objectum respicit. Unum, formale, scilicet Deum, cujusauxilio mni(itur;el illud e>l adernuni. Aliud est materiale, scilicet beatitudo creata, el alia quæ ad illam acquirendam ordinantur; cl talia objecta possunt e^se futura el temporalia, ul de hoc supra lactum est in probatione prima· conclusionis. Item, sanctus Thomas, 3. Sentent., (list. 26, q. 2, nit 2, in solutione secundi, sic dicit : < Quia ex lino diriguntur ea quæ sunt ad finem, ideo virtutes theologica·, qua· habent ultimum finem pro objecto, non solum operantur ciiva ipsum secundum se, sed ut est direclivum illorum quæ sunt ad finem. Et (i) in. — Om. Pr. (C) rt/jiu. — fjun cmn Pr. 350 LIBRI III. SENTENTIARUM ideo sunt quodammodo principia aliarum virtutum. Sicut fides non solum cognoscit primum verum, sed etiam alia quæ t*x prima veritate manifestantur, ordinantia io ipsam; unde el in articulis fidei mulla continentur quæ ad creaturas perlinent. Similiter el chantas non solum facit diligere Deum, sed etiam proximum propter Deum. Similiter ct spes non solum facit tendere in ipsum Deum ut quoddam arduum assequendum, sed etiam ut ex ip>o est auxilium in omnibus aliis arduis, vel Imnis acqui­ rendis, vel malis vitandis. Unde qui babet spem, sperat Deum consequi el spent per ipsum omnia necessaria quantumcumquedifficilia obtinere. Sperat etiam omnia nociva, quantumcumque sint difficilia, repellere. Et secundum hoc spes est principium in homine omnium operationum qmcad arduum bonum ordinantur, sicut et charitasomnium quæ in bonum tendunt, et sicut fidos omnium quæ ad cognitionem pertinent. > — Hæc ille. — Cum ulterius dicitur quod si fulurilio requirit proprium habitum,etc. ;— dicitur quod fulurilio non requirit proprium habi­ tum intellectualem, sed appetilivuin, sicut pa *el de desiderio el concupiscentia (x), spe et desperatione, timore et audacia, quæ >unl respectu futuri. — Et ad hujus improbationem, qua dicitur qund pari ratione pneteritio requiret proprium habitum, etc.; — dicitur quod non est simile; quia passiones appe­ titus sensitivi vel aclus voluntatis sunt quædam attractiones vel repulsiones, pneteritum autem inquantum hujusmodi non attrahit, nec repellit, sed solum prasens \ol futurum; et ideo nullus aclus appetitibus proprie respicit pneteritum, sed prasens vel futurum, nisi forte ira et tri-titia, quæ possunt respicere praterita, sed hoc est de per accidens, et non ex propria ratione speciei, quia etiam possunt esse de non pneterito, ul po>l dicetur. De hoc sanctus Tlmmas, !·£" *, q. 23, ari. 4, sic dicit : α Passiones differunt secundum activa, quæ sunt objecta passionum animæ. Differentia autem activorum potest attendi dupliciter. Uno modo, secundum speciem vel naturam ipsorum activorum, sicut ignis differt ab aqua Alio modo, secundum diversam virtutem activam (6). Diversitas autem activi vel molivi, quan­ tum ad virtutem movendi, accipi potest in passioni­ bus animæ secundum similitudinem agentium natu­ ralium. Omne enim movens trahit quodammodo ad se patiens, vel repellit a se. Trahendo quidem nd se, tria facit in ipso. Primo quidem dat ei inclinationem vel aptitudinem ut in ipsum tendat, sicut cum cor­ pus leve quod est sursum, dat levitatem corpori generato per quam habet inclinationem et aptiludinem ad hoc quod sit sursum. Secundo, si corpus generatum est extfti proprium locum, dat ei moveri ad locum. Tertio dat ei quiescere in loco, cum per­ (·) ct. — Ad. Pr. (β) aciirani. — ochrarum Pr. venerit nd illum, quia e.x eadem causa aliquid quie­ scit in loco, per quam movebatur ad locum. Et I similiter intelligendum est de causa repulsioni *. In motibus autem appetitivæ partis, bonum habet I quasi virtutem atlractivam, malum autem virtutem repulMvam. Bonum ergo primo in potentia appetiti va causal quamdam inclinationem seu aptitudinem seu connaturalilalern ad bonum, quod pertinet ad pa-sionem amori *, cui per contrarium respondet odium ex parte mali (a). Secundo, si bonum sil nondum habitum, dat ei motum ad assequendum bonum amatum : el hoc pertinet ad passionem desi­ derii vel concupiscentia·; ex opposito, ex parte mali (C) esi fuga vel abominatio. Tertio, cum ade­ ptum fuerit bonum, dat appelitusq nictationem quam­ dam in ipso bono adepto; et hoc perlinet ad delecta­ tionem vel gaudium, cui opponitur, ex parte mali, dolor vel tristitia. In passionibus autem iia.-cihilis præsupponilur quædam apliludo vel inclinatio ad prosequendum bonum vel fugiendum malum ex concupiscibili, quæ absolute respicit bonum vel malum : el respectu boni nondum adepti, est spes el desperatio; respectu autem mali nondum adja­ centis, est limor el audacia; respectu autem boni adepti, non est aliqua passio in iniscibili, quia jam non habet rationem ardui, sed ex malo jam injal nisi de eo quod est aliquomodo prasens; peccatum autem pneteritum, etsi non sit prasens actu, est tamen prasens quan­ tum ad aliquem ejus effectum, scilicet vel dispositio­ nem ad peccandum (γ), vel reatum, aut maculam, vel etiam damnum temporis, quod nullo modo potest (а) mali. — matenah Pr. (б) mali. — maCrriali Pr. (γ) peccandum. — peccatum Pr. DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I. recuperari etiam peracta poenitentia, vel etiam amissionem dignitatis innocentiæ, ad quam nun­ quam redire potest. Vel dicendum quod peccatum pneteritum, dolorem excitat, inquantum præsentialiter in memoria manet; sicut etiam memorando pralcrita tristia, eis afficimur ac ai essent in pra­ senti. » — Hæc ille — Forte dicetur quod non solum habitus appetitivi respiciunt pneteritum vel futurum, immo habitus intellectuales, sicut una pai^s prudentia?, quæ dicitur memoria prateritoruin. — Despondet sanctus Thomas, 2’ 2·, q. 49, art. 1, in solutione primi : « Quia, inquit, pru­ dentia applied universalem cognitionem ad singu­ laria, quorum est sensus, inde est quod mulla quæ pertinent ad partem sensitivam requiruntur ad pru­ dentiam, inter quæ est memoria. » — Hæc ille.— Si vero quæritur quare habitus appetiti vus potest esse futuri ul futurum est, vel prateriti ut praterituinesl. potius quam habitus intellectivi; — respon­ det sanctus Thomas, in (i) suo simili, I p., q. 79, art. 7, ubi dicit, in solutione secundi, quod α pneterilum et prasens po-sunt esse prppriæ diflerentiæ potentiarum sensitivarum, non autem potentiarum intellectivarum » : quia tales diflerentiæ sunt con­ ditiones particularis et individui; intellectus autem non respicit talia, sed solum potentiæ sensitiva?. Λ simili potest dici quod quia habitus intellectualis respicit objectum sub ratione universali et univer­ saliter tendit in illud, habitus vero appetilivus ten­ dit in objectum secundum esse particulare, ideo fulurilio potest esse conditio formalis habitus appetilivi, non autem intellectivi. — Cum ulterius dicit arguens, quod fides est de aliquibus futuris, etc.; — dicitur quod verum est materialiter, sed non for­ maliter, sic quod futuritio sit de ratione objecti ejus sicut est de ratione objecti spei ;quia non omne creditum est futurum, sicut omne speratum est futurum aliquo modo, vel in se vel speranti ipsi, ut supra dictum est. Ad improbationem tertii modi, dicitur quod virtus theologica potest esse moderati va passionum vel actuum similium passionibus quantum ad objecta secundaria. Unde sanctus Thomas, 2' 2 , * q. 17, art. 5, arguit sic, secundo loco : α Virtus theologica non consistit in medio duorum vitiorum. Sed Spes consistit in medio prasumptionis el despe­ rationis. Igitur non est virtus theologica. » — Hæc ille. — Ecce argumentum. Sequitur responsio : u Dicendum, inquit, quod medium in regulatis et mensuratis accipitur secundum quod regula vel mensura attingitur : secundum autem quod exce­ ditur regula, est superfluum; secundum autem defectum a regula, est diminutum; in ipsa autem regula vel mensura non est accipere medium et extrema. Virtus autem moralis est circa ea quæ (a) in. — Om. Pr. 35i ratione regulantur, sicut circa proprium objectum; ct ideo per se competit ei esse in medio cx parte proprii objecti. Sed virtus theologica est circa ipsam primam regulam non regukitam alia regula, sicut circa proprium objectum; et ideo perse, et secun­ dum propnum objectum, non competit virtuti theo­ logica? esse in medio, sed |>otest sibi competere per accidens ratione ejus quod ordinatur ad principale objectum. Sicut fides non potest habere medium et extrema in hoc quotest habere medium et extrema, sicut unum verum est medium inter duo falsa. Et similiter spes non habet medium et extrema ex parte principalis objecti, quia divino auxilio nullus potest nimis inniti; sed quantum ad ea quæ confidit aliquis se adepturum, j>otot in ease medium et extrema, inquantum pnesumit ea quæ sunt supra suam pro­ portionem, vel de-perat dc his qutn sunt sibi proportionata. » — ll.ee ille. — Ex quibus patet quod non est contra rationem virtutis theologici· ponere medium, et ita spem es>e mediam virtutem t») inter pr.csumplioncm el desperationem. — Cum autem ulterius dicit arguens, quoti talis spes esset aliquis timor,— negatur conseqtientia. Nam virtus medians inter praesumptionem el desperationem non potest nominari limor, sed spes. De hoc sanctus Thomas, dc Vtrlulibu *, quæslione de Spe, art. 1, in solutione sexti, sic dicit < Nulla virtus potest denominari simpliciter ab aliqua passione, nisi theologica. Nam virtutes intellectuales pertinent ad vim cognitivam; passiones autem animæ sunt in vi appetitiva. Virtu­ tes autem morales constituunt medium in passio­ nibus; unde virtus moralis non nominatur ab ali­ qua passione absolute, sed a modificatione passio­ num; sicut temperantia, fortitudo, el similia. Sed motus humanæ mentis qualitercumque Deum attin­ gens, ad virtutem pertinet; et ideo nomina simpli­ cium motuum sive passionum adaptantur virtutibus theologicis. Et quia virtutum theologicarum obje­ ctum e>t Deus, quod est summum bonum, manife­ stum esi quod passiones quarum objectum est malum, non possunt imminare virtutes theologicas. Similiter etiam, cum virtus theologica pertineat ad statum viæ quando in Deum tendimus, fossiones quarum objectum est bonum pnrsens, ut delectatio et gau­ dium, non sunt nomina aliquarum virtutum, sed magis pertinent ad beatitudinem; unde delectatio ponitur una de dotibus beatitudinis. Desiderium autem importat quemdam motum in futurum, sed sine aliqua prasenti inhæsione vel spet iali contactu ipsius; unde nec desiderium nominat virtutem aliquam. Unde relinquitur quod solum spes et amor nominant virtutes theologicas, d — Hæc ille. — liem, 3. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 1, in solutione (a) a verbo ita usque nd i ii lutein, om. Pr. 332 LIBRI III. SENTENTIARUM primi, sic dicit : < Spes, inquantum est passio, non est virtus, sed secundum quoi est in appetitu intel­ lectivo? partis; nec nomina aliarum passionum ita convenienter ad virtutem transumi possunt, sicut nomen spei : quia spes dicitur in ordine ad bonum, ct pneter hoc importat motum appetitus tendentis in bonum, et sic habet quamdam similitudinem cum electione et intentione boni quæ requiruntur (a) in omni virtute. Timor autem dicitur in ordine ad malum; recedere autem a malo, quamvis ad virtu­ tem pertineat, tamen non in hoc consistit perfectio virtutis, sed in electione boni. Gaudium autem et tristitia magis dicunt impressionem boni et mali in appetitum quam motum appetitus in ea; unde non habent similitudinem cum electione virtutis. » — Hæc ille. Ad argumenta quæ secundo loco inducit contra earndem conclusionem, probando quod spes non sit tertius habitus distinctus a fide et charitate, nunc dicendum est. Et Λ d primum nega t u r m i nor; qu ia ratio necessario (C) dictat, et auctoritas Scriptura; cogit ponere fidem, spem, el charitatem esse 1res habitus el 1res vir­ tutes. Tunc, ad primam probationem illius minoris, dicitur quod, licet eodem habitu perfectae virtutis voluntas possit disponi ad eliciendum ordinatum velle, ct ordinatum nolle, et similiter sufficienter disponatur ad amandum el desiderandum, non lamen semper idem habitus sufficit ad amandum et sperandum, quia, ut supra dictum est (§ præc., ad secund, probat, minoris secundi argumenti) spes differt a desiderio. De hoc sanctus Thomas, 3. Sen­ tent., dist. 26, q. 2, ari. 3, qb 2, sic dicit : α Aclus fidei præcedit desiderium, quia omnis aclus affe­ ctive præsupponit actum cognitiva?; desiderium autem præcedit spem, etc. b De hoc supra salis habi­ tum esi. Halio autem quare habitus charitatis suffi­ cienter inclinat ad desiderandum Deum et beatitu­ dinem, tanquam primum et proximum principium, non autem sufficit inclinare ad sperandum Deum el beatitudinem, tanquam proximum principium, est: quia ad sperandum Deum occurrit specialis diffi­ cultas el specialis ratio arduitatis; el ideo requiritur specialis habitus virtutis faciens bene se habere circa hoc. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 26, q. 2, ari. 2, sic dicit : « Spes de ratione sua dicil extensionem appetitus in aliquod arduum quod non omnino excedit facultatem sperantis; ea enim quæ excedunt et vehit excedentia apprehenduntur, despe­ rationem magis quam spem faciunt. Unde, secun­ dum hoc quod inest alicui facultas in aliquod arduum, secundum hoc est in eo inclinatio in illud (γ) arduum. Et ideo in illud arduum quod requiruntur — requiritur Pr. (£) nere nano — necena na Pr (γ) in illud. — ad aliud Pr. (b) proporlionatur naturæ sensilivæ, inclinatio appe­ titus sensitivi spem facit quæ est passio; in illud vero arduum quod proporlionatur natura? inlelleclivæ, inclinatio illius facit spem quæ est aclus voluntatis. Sed quia est aliquod arduum quod exce­ dit facultatem naturæ, ad quod homo per gratiam potest pervenire, scilicet ipse Deus, inquantum esi nostra beatitudo, ideo oportet quod ex aliquo dono gratuito naturæ superaddito fiat inclinatio in ilhid arduum, et illud donum est babilusspei ; et quia(x) habet ipsum Deum pro objecto, ideo oportet quod sil virtus theologica, elc. » — Hæc ille. — Et simile est de habitu spei et misericordias, in hoc quod sini alii habitus, el distincti a charitate. Unde sanctus Thomas, 2’ 2æ, q. 30, ari. 3, arguit sic, tertio loco : « Gaudium et pax non sunt speciales virtutes, quia consequuntur ex charitate. Sed misericordia conse­ quitur ex charitate; sic enim ex charitate flemus cum flentibus, sicut gaudemus cum gaudentibus. Ergo misericordia non est specialis virtus. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : t< Dicendum, inquit, quod gaudium et pax nihil adjiciunt super rationem Itoni quod esi objectum charitatis; et ideo non requirunt alias virtutes quam charitatem. Sed misericordia respicit quamdam specialem rationem, scilicet miseriam ejus cui miseretur. » — Hæc ille. — Ita in proposito : quia spes respicit specialem rationem boni, quam non respicit formaliter cha­ ritas ul objectum adæquatum, scilicet divinam arduitatem; ideo oportet quod sit specialis habitus, ab habitu charitatis distinctus De hoc sanctus Tho­ mas, 2 * 2 , * q. 17, ari. 6, ubi, tertio loco, arguit sic : « Per spem homo tendit in Deum. Sed hoc proprie perlinet ad charitatem. Ergo spes a chari­ tate non distinguitur, n Ecce argumentum. Sequi­ tur responsio : α Dicendum est, inquit, quod spes facit tendere in Deum, sicut in quoddam bonum finale adipiscendum, el sicut in quoddam adjutorium efficax ad subveniendum. Sed charitas proprie facit tendere in Deum uniendo affectum hominis Deo, ut scilicet homo non sibi vivat, sed Dio. · — Hæc ille. — Simile dicil, 3. Sentent , dist. 26, q. 2, art. 3(qJ * 1 ), ubi, quarto loco, arguit sic : α Spei est tendere in Deum; quod est proprium charitatis. Ergo spes non differt a charitate. » Ecce argumen­ tum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod tendere in appetibile, est tam irascibilis quam concupiscibilis; sed differenter : qpia tendere in ali hoc quod homo incipiat operari propter linem, nisi — Hier. ill»». — Simile dicit, dist. 23, q. 1, art. 5, habeat fiduciam do consecutione linis : quia alias in solutione quinti, ut allegatum est in solutione nunquam inciperet operari; et præcipue quando | prirni rtatirn. Item, art. 4, qu 3, in solutione tertii, linis est elevatus supra naturam operantis. » — Hæc sic dicil : < Principia speculativa cognoscuntur per ill ·. — Ex quibus patet quod habitus charitatis non alium habitum naturalem quam conclusiones, sci­ sufficit inclinare, tanquam proximum principium, licet per intellectum; conclusiones vero per scien­ voluntatem hominis ad sperandum, sine alio habitu tiam; sed in alfectu non præcedit aliquis habitus speciali medio; potest tamen inclinare per modum naturalis, sed ex ipsa natura potentis est inclinatio primi principii. De hoc sanctus Thomas, de Virtu­ ad linem ultimum naturæ proportionatum. Sed ad tibus, quæstione dc Spe, art. i, arguit sic, septimo finern supra naturam elevatum necesse est habitum loco : α Idem est principium movendi ad terminum, gratuitum pnccedere alios habitus, et in intellectu et quiescendi in termino. Sed spes est principium ul fidem, et in a (Tectu ut charitatem et spem, ad motus in beatitudinem, secundum illud Habrtcor. 6 inclinandum in finem, ad quem naturalis inclinatio (v.19), quod upon habemus incedentem, id est (x), non pertingit, i» — Hæc ille. incedere facientem usque ad interiora velamini *. Ad argumentum in opjiositum questionis responErgo spes est principium quiescendi in Iwalitudine; I det sanctus Thomas, 2· 2®, q. 47, art. 5, in soliiet ita oportet quod in lunatis sil spes. p Ecce argu­ I lione primi (x), ubi sic dicit : < Quæcumque alia mentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, spes adipisci exspectat, sperat in online ad Deum quod si accipiatur primum principium movens, sicut nd ultimum et sicut ad primam causam effi­ idem est movens ad terminum, et principium quie­ cientem. π — Hæc ille. tis in termino. Sed si accipiatur principium aliquod El hæc. de quæstione sufficiant. De qua benedi­ secundarium, et instrumentale, sic quosdam sunt ctus Deus. Amen. principia motus, quæ cessant cum perventum fuerit ail terminum. sicut cessat navis et impulsio venti cum perventum fuerit ad portum. El hoc modo cha­ ritas quæ est primum movens, manet in termino læatitudinis; non autem spes, quæ est secundarium principium approprialum molui. » — Hiec ille. — DISTINCTIO XXVII. XXVIII. Et hæc sufficiant ad primum. XXIX. ET XXX. A»! secundum dicitur quod similitudo ib * amicitia infusa el acquisita non valet in propsito : quia amans amiçitia acquisita et jtoliticii non amat nec intendit assequi aliquod arduum exsistens supra naturalem facultatem amantis; el ideo non nspiiiilur aliquod sjieciafe donum, vel specialis habitualius al> amicitia faciens fiduciam el securitatem de obtentions illius. Secus i^l in proposito. De hoc UTRUM HOMO DEBIAT EX CHAHITATE DILIGERE DEUM sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 26, q. 2, art. I . PLUS QUAM SE1PSUM arguit sic, secundo loco : a Sicut virtutes infuse ordinantur ad aliquod anluum (puni est vita æterna, HUA vigesimamseptimam, vigesimamoctaita el virtutes acqü$itæ ad arduum q$od esi felici­ vam, vigesimainnonam, trigesimam di­ tas civilis vel <’ontoniplaliva. Sed philosophi tra­ stinctiones 3. Stuitcntianon, quærilur : ctantes de virtutibus acquisitis, non posuorunt spem Utrum homo debeat ex charitate diligere esse virtutem. Ergo apud theologos spes non debet |ioni virtus. » Ecce aigumenlum. Sequitur respon­ Deum plus quam seipsum. Et arguitur quod non. Quia Philosophus dicil, sio : α Dicendum, inquit, quod illud arduum in quod ordinantur virtutes acquisitio, est linis pro- 9. EtJiicorum (cap. 4 et 8), quod atnicabilia quæ porlionatus facultati natura : et ideo natura per sunt ad alterum, veneninl ex amicabilibus quæ sunt beipsam determinata est ad siæranduin illum linem; ad seipsum. Sed primum in quolibet genere est |K)lissimum. Ergo amor quem quis habet ad seiunde non indiget aliquo habitu siqæraddilo |ær QUÆSTI0 UNICA (s) ul nt. — ct Pr. (s) prind. — Om. Pr. V - 23 LIBRI IU. SENTENTIARUM 354 psum, est potior amore quem habet ad alterum. Et ita quisque plusse diligit quam Deum, secundum naturam; et ila etiam secundum charilatem, cum gratia naturam non destruat. In oppositum aiguilur(x) sic. Quia linis est magis diligendus his quæ sunt ad finem. Sed Deus est linis omnium diligibilium ex charilate. Ergo ipse est maxime diligendus. In line quæstione erunt ties articuli. Iu primo ponentur conclusiones. in secundo. objectiones. In tertio, solutiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES licet secundum quod fundatur super honestate vir­ tutum. Quod patet ex hoc quod non quælibet ami­ citia habet rationem laudabilis el honesti ; sicut patet in amicitia utilis et delectabilis. Unde amicitia virtuosa magis est aliquid consequens ad virtutes quam sit virlus. Nec est similo de charitate, quæ non fundatur principaliter super virtute humana, sed super bonitate divina. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio pro conclu­ sione : Omnis habitus ex natura sua eliciti vus actus conformis divinæ regula» el attingens ad ipsam divi­ nam regulam per modum objecti immediati, est virtus humana theologica. Sed charitas est hujus­ modi (a). Igitur, etc. Secunda conclusio est quod objectum charitatis est Deus inquantum est heatliicutivus vel bea- litiKlinls ohjechiiu. Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod charitas «’st virtus. Hanc probat sanctus Thomas,2W 2T. q. 23, art. 3, sic : « Humani actus bonitatem habent secundum quod regulantur debita regula el mensura. Et id« *o humana vilius,quæ e>t principium Imnorum actuum hominis, consistit in attingendo regulam humano­ rum actuum : quæ est duplex, scilicet humana ratio, el ipse Deus. Unde, sicut virlus moralis diffi­ nitur per hoc quod est secundum m iam rationem, ut patet, 2. Ethicorum (cap. G); ila etiam attingere Deum constituit rationem virtutis theologica». sicut supra (2· 2 , * q. 4, ari. 5, et q. 17. art. I ) dictum est de fide et spe. Unde, cum charitas attingat Deum, quia conjungit nos Deo, ut palet per Augustinum. tie Moribus Ecclesia * ( cap. II ), «licentem : Clmritas est virtus qutreum cera r/ rectissima affectione conjungit nos Deo, qua cum diligimus (Ç), conse­ quens e>l charilatem esn» virtutem, d II.rc ille. Item, ibidem, in solutione primi, sic dicil : « Phi­ losophus in 8. Ethicorum (cap. 1 ) non negat ami­ citiam esse virtutem, sed dicil quod est virlus vel cum virtute. Posset enim dici quod est virlus moralis cina operationes qua» sunl ad alterum, sub aha tamen ratione quam justitia : nam justitia esi circa operationes quæ sunl ad alium sub ratione debiti legalis; amicitia autem sub ratione cnjusdain debiti amicabitis et moralis, vel magis sub ratione beneficii gratuiti, ut palet per Philosophum, 8. Ethi­ corum (cap. 13). Potest tamen dici quod non e*4 virtus per se ab aliis distincta. Non enim habet rationem laudabilis et honesti, nisi ex objecto, sci­ ti) anjuitur. — arguit Pr. (C) Verba Augustini lunl : Vtrlus illa dicta al, qua iptiut animi notln rcclunnia affectio etl : ii in aha rit, favel ut conjungamur Dto; n in nobis rtl, ipsa conjungit. Hanc ponit sanctus Thomas, 24 2’r, q. 23, ari. 4, ubi sic dicil : « Actus et habitus specificantur per objecta. Proprium autem objectum aniorisestlioniini; ct ideo ubi est specialis ratio Itoni, ibi esi ratio spe­ cialis amoris. Donum autem divinum, inquantum est beatitudinis objectum, habet specialem rationem boni; et idèoamor charitatis, qui est hujus Isoni» est gpecialisaiiior. Unde et charitas est special is virtus, b — Hæc ille. Item, 1 · 2r, q. 109, ari. 3, in solutione primi, sic dicil : u Charitas diligit Deum super omnia emineiilius quam natura. Natur» enim diligit super omnia prout est linis et principium naturalis boni; charitas autem secundum quod est objectum læatitudinis, et secundum quod homo habet quamdam societatem spiritualem ruin Deo. Addit etiam charitas, supra dilectionem naturalem Dei, pnnnpliludinem qu&mdam et dilrrtionem. sicut <»l quilibet habitus virtuosus addit supra a« lum bonum qui Iit ex sola natu­ rali lati'Hic hominis\ irliilis habitum non habentis, d — I lier. ille. Item, 2' 2n , q. 23. art. I, sic dicil : α Secundum Philosophum. 8. Ethicorum (cap. 2 ol 3), non qui­ libet amor halwl rationem amii itiiv, sed amor qui (Sd cum benevolentia, «piando scilicet sic amamus aliquem ul vi lionnm velimus. Si autem rebus ama­ tis non bonum velimus, sed ipsum earum Ixnium wlimus nobis, sicut dicimur amare vinum vel <»i sunt pars. Quia ergo bonum nostrum in Dho perfectum est, sicut in prima et universali causa Itononim et |wrfpcta, ideo lionum in ipso magis naturaliter complacet quam in nobis ipsis. El ideo amore amicitia» naturaliter Deu * ab homine plus seipso diligitur. El quia diarita * naturam per­ ficit, ideo etiam secundum charilatem Deum supra «eipsuin homo diligit, et supra omnia alia particularia bona. Charitas autem supra naturalem dile­ ctionem i|i>ius addit quamdam associationem in vita gratiæ. Quidam autem dicunt quod aliquis naturaliter amore concupiscentia· Deum plus ^ei|iso diligit, inquantum divinum lionum est sibi delectabilius, >cd amore amicitie phis seipsnrn naturaliter quam Deum diligit, dum plus vult se es — Haec ille. Item. 2 * 2æ, q. 26, art. 3, sic dicit : < A Deo duplex bonum accipere |wsumiis, scilicet l>onum natura·, et bonum gratiæ. Super communicatione autem bonorum natunilium notiis a Deo facta, fun­ datur amor naturalis, quo uon solum homo in inte­ gritate >uæ luilur.e super omnia diligit Deum, el plus quam sei(tsum; sed etiam quælibet creatura >uo modo, id est, vel intellectuali, xel animali, vel saltem naturali amore, sicut lapides, el alia qu.e cognitioni·carent; quia unaquaeque pars naturaliter amat plus lionum commune totius quam particu­ lare Ionum proprium. Quod manifestature\ opere: quælibet enim pal's halwl inclinationem princip­ iem ad actionem communem utilitati totius, App&ret etiam hoc in politicis (6) viriulibiis. secundum quas cives pre bono communi dispendia propriarum rerum ct personarum interdum sustinent. Unde multo magis hoc verillcatur in amicitia charitatis, quæ fluidatur super communicationem donorum gratia». Et ideo ei charilate debet homo magis dili­ gere Deum qui est lionum commune omnium, quam sei|»siim; quia Iwatiludo est in Deo sicut in com­ muni et fontali (7) omnium principio qui beatiludinem |iarlicipare possunt. » — Hæc ille. (a) neni (C) (γ) contradicit inclinationi. - rontra tendit inrhnatioPr. politicis. — pombihbiis Pr. fontali. — formati Pi 356 LIBRI III. SENTENTIARUM Similia ponit, 1* 2æ * q. 109, art. 3; el, 1 p., q. 60, ari. 5; el inultis aliis locis utitur simili pro­ * batione Ex quibus potest formari talis ratio : Non minus diligit Drum diaritns quam natum hominis m sua integritate persistens. Sed natura hominis integra diligit naturaliter Deum super omnia el plus quam seipsam. Igitur el charitas. Quarta conclusio eat qnod charitas inclinat ad amandum Deum duplici nmore, scilicet nmtclllæ et concnplHcentiæ. Hanc virtualiter ponit, 3. Sentent., dist. 27, q. 2, art. I, ubi sic dicit : « Amor est quædam npjH tilus quietatii». Unde, sicut appetitus invenitur in parte sensitiva et intellectiva, ita el amor. Ea autem (pia· ad appelitnm sensitivum perlinent, ad intellectum transferuntur, sicut nomina passionum. Quod autem appetitus intellectivi proprium est, non competit appetitui sensitivo, ut nomen voluntatis. Et ideo amor in utroque appetitu invenitur; sed secundum quod invenitur in appetitu sensitivo, proprie dicitur amor, eo quod passionem iuqiorlal; secundum autem quod invenitur in parte intelle­ ctiva, dicitur dilectio, quæ electionem includit, quæ ad appetitum intellectivum perlinet. Nihilominus nomen amoris etiam ad 8U|>erioreiu partem trans­ fertur, nomen autem dilectionis ad inferiorem nequaquam. Omnia autem alia nomina quæ ad amo­ rem perlinere videntur, vel includuntur ab istis, vel includunt ea quasi addentia aliquid supra dile­ ctionem et amorem. Quia enim amor unit quodam­ modo amantem amato, ideo amans se habet ad ama­ tum quasi ad seipsuin vel ad id quod est de perfe­ ctione sui. Ad seipsum autem el ad ea quæ sui sunt, hoc modo se habet, ul primo velit sibi per­ sons esse quidquid est de perfectione sua; et ideo amor im ludii concupiscentiam amati, qua deside­ ratur præsentia ejus. Secundo, homo in seipsum alia retorquet per affectum, el sibi appetit quarum­ que sibi expediunt ; el secundum quod hoc ad ama­ tum efficitur, amor benevolentiam includit, secun­ dum quam aliquis amato Imna desiderat. Tertio, homo ea qua· sibi appetit operando sibi acquirit; el secundum quod ad alium exercetur, beneficentia (*) m amore includitur * Quarto, homo ea quæ sibi bona videntur implere consentit; el secundum quod hoc ad amicum fit, amor concordiam includit, secundum (piam aliquis consentit in his quæ amico videntur, non quidem in speculativis, quia concor­ dia in his, secundum Philosophum, 9. Ethicorum (cap. 6), ad amicitiam non perlinet, immo discordia in his esse potest sine amicitiæ præjudicio, eo quod in his concordais vel discordare voluntati non sub· (i) beneficentia. — beneficia Pr jacet, eum intellectus ratione cogatur. Amor tamen supra quatuor prædicta aliquid addit, scilicet quietationem appetitus in re amata, sino qua quodliliel pr.edictoruni quatuor esse potest. Sunt etiam qilædain, quæ super amorem vel dilectionem aliquid addunt. Amatio enim addit super amorem intensio­ nem quamdam amoris, quasi fervorem quemdam. Amicitia vero addit duo : quorum unum est socie­ tas quædam amantis et amati in amore, ut scilicet mutuo se diligant et mutuo se diligere sciant; aliud est ut ex electione operentur, non tantum ex pas­ sione. Unde Philosophus dicit (8. Ethicorum, cap. 5) quod amatio assimilalur passioni, sed ami­ citia habitui. Sic ergo patet quod amicitia est perfe­ ctissimum inter ea qua· ad amorem perlinent,omnia prædicta includens. I nde in genere hujus ponenda est charitas, quæ est quædam amicitia hominis ad Deum, perquam homo Deum diligit, et Deus homi­ nem, el sic efficitur quædam associatio hominis ad Deum, nt dicitur, 1. Joan. 1 (v. 7) : Si in luce ambulamur. sicut ipse in luce est, societatem habemus ad invicem. » — Hæc ille. Item, ibidem, arguil sic (arg. I) : α Augustinus (de Doctrina Christiana, lib. 3, cap. 10) dieil (a) quod charitas est virtus qua Deum videre coqitO perfrui desideramus. Hoc autem concupiscentia» esi. Ergo charitas est concupiscentia. » Ecce albumen­ tum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod quælibet amicitia concupiscentiam seu desiderium includit, el aliquid supeream addit. )> — Hæc ille. Item, 24 2®, q. 26, ari. 3, arguil sic (arg. 3) : « Quantum aliquis diligit Deum, tantum diligit fmi eo. Sed quantum aliquis diligit frui Deo, tantum diligit seipsum ; (piia hoc est summum bonum (piod aliquis sibi velle potest. Ergo homo non (dus debet ex charitate diligere Deum quam seipsum. n Ecco argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum qitod hoc quod aliquis velit frui Deo, perlinet ad amorem quo Deus amatur amore concupiscentiæ. Magis autem amamus Deum amore amicitiæ (piam amore concupiscentiae ; quia majus esi in se bonum Dei (piam bonum quod(C) participari? possumus fruendo ipso. Et ideo simpliciter homo magis diligit Deum ex cliaritate quam seipsuiu. d — Hæc ille. Ex quibus arguitur sic : Qmelibet honesta et per­ fecta amicitia diligit amicum duplici amore, scilicet: amicitiæ, volendo sibi bonum; ct concupiscentiie, desiderando ejus præseiïtiam el convicium. Sed cha­ ntas est perfecta amicitia ad Deum. Ergo, etc. Quinta conclusio est quod in dlleellono Del potest liuberi alh(miHter respectus ad mereedcin. Hanc pprtit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 29, (a) dicit. — dicrni Pr. (C) tjuum bonum quod. — quem Pr. DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. - QUÆSTIO I. 357 q. I. art. 4, ubi sic dicit : α Merces proprie dicitur Ex quibus arguitur sic. Non derogat charitati prainiuni quod quis ex labore vel opero aliquo ordinare (a) operationem virtutis ad suum finem, modo inoretur. Pnnmium autem est, quod alicui in scilicet læatitudincm. Sed in sic ordinando, habet Itonum ejus redditur. Unde merces, inquantum oculurn a),inquanloquendo, quamvis ea quæ ex amico in nobis fiunt, rationem mercedis habere possint, sicut delecta­ tum attingunt mensuram. Et ideo in mensura nihil potest accipi i m mod i ficatum; sed res mensurata est tiones et utilitates, quas ex ipso amans consequitur, i m mod i ficata, nisi mensuram attingat, sive deficiat, ratione quorum ipse amicus merces dicitur quasi causaliter, sicut Deus dicitur merces nostra, ratione sive excedat. In omnibus nutem agibilibus et appe­ tibilibus mensura est finis, quia eorum quæ agimus eorum qua· ex ipso in nobis sunt. Palet ergo quod ponera aliquam merendem finem amoris ex parte et appetimus ojiortet propriam rationem ex fine amati, est contra rationem amicitia·. Unde charitas accipere, ul patet |H?r Philosophum, 2. Physicorum (l. c. 88 et 89). El ideo finis secundum seipsum per hunc modum oculum ad nftercedem habere non hnlxd modum; ea vero quæ sunt ad finem, babeut potest; hoc enim esset Deum non ponere finem ulti­ modum ex eo quod sunt fini proportionata. Et ideo, mum, sed bona quæ ex ipso consequuntur. Sed sicut Philosophus dicit, l. Politica (cap. 6), appeti­ (Onere merendem esse finem amoris ex parte aman­ tus finis est in omnibus artibus absque termino et tis, non tamen ultimum, ul scilicet ipse amor est fine; eorum nutem quæ sunt ad finem e>l aliquis quædam oporalm amantis, non est contra rationem amicitia·; quia ipsa amoris operatio, cum sil quod­ terminus. Non enim medicus imponit aliquem ter­ minum sanitati, sed facit eam perfectam qunntumdam accidens, non dicitur amari, nisi propter suum subjectum, et inter ea quæ propter se aliquis dili­ rumque |H»lesl; sed medicinæ imponit terminum : non rniin dat tantum de medicina quantum potest, git, potest esse ordo, salva amicitia; unde el ipsam operationem amoris possum amare, non Obstante mnI MHvuiidum pixqiorttonem ad sanitatem; quam quidem proportionem si mixiicina excederet vel ab amicitia, propter aliud ; erit tamen contra rationem ea deficeret, esset immoderata. Finis autem omnium virtutis, si virtutis operatio propter aliquid aliud actionum humanarum el affectionum est Dei dile­ inferius (δ) virtute, cujusmpdi >unt bona temporalia, ctio. per quam maxime attingimus ultimum finem. ametur. Paled ergo quod habens charitatem, non Et ideo in dilectione Dei non potest accipi modus ]x)te>l habere oculum ad mervrdem ut ponat aliquid vient in n· mensurata, ut >it in ea (γ) accipere plus quodeumque finem amati, scilicet Dei : hoc enim esset contra rationem charitatis ut est amicitia quas­ et minus, sed sicut invenitur modus in mensura, dam; nec iterum ut |»onnl aliquod bonum temporale in qua mm |X)test esse excessus, sed quanto plus attingitur regula. Luito melius est. Ita quanto plus finem ipsius amoris, <|uia hoc esset contra rationem charitatis ul est virtus. Tamen potest habere ocu­ diligitur Deus, tanto est dilectio melior. » — Hæc lum ad mercedem ul ponat beatiludinein creatam ille Hem. 3. Sentrat., dist. 27, q. 3. ari. 3, sic dicit : finem amoris, non autem finem amati; hoc enim neque est contra rationem amicitiæ, neque contra « Modus mensuralionem quamdam importat. Aclus rationem virtutis, cum Iwaliludo sit finis virtutum, υ autem mensuratur ab eo quod est ratio agendi; sicut misericordia mensuratur in subventione misero — Hæc ille. (3) hujuaoHHli, — hiiju * Pr. (β) «/lini. — autem Pr. (γ) hujtumiodi. — hitjui Pr. (Î) inferiut. — interiui Pr. (a) i»i\hunre. — oeithuite Pr. ul etl. — Om. Pr. (t) m ea. — ei Pr. 358 LIBRI III. SENTENTIARUM facienda ex quantitate miserite (s) quæ ad miseri­ meliores ad majus bonum. Est eliam ibi alia diffe­ cordiam movet. Causa autem diligendi Deum est rentia attendenda; nam aliqui proximi sunt nobis divina bonitas, quæ est infinita. Actus autem crea­ propinqui secundum naturalem originem, a qua ture est finitus, cum ex potentia finita procedat. Et discedere non possunt, quia secundum eam sunt id ideo non potest esse commensuratus rationi dile­ quod sunt; sed bonitas virtutis, secundum quam ali­ ctionis. Et per hoc in dilectione Dei non ponitur qui appropinquant Deo, |tolest accedero el recedere, aliquis modus, ultra quem non oporteat progredi, augeri et minui; et ideo possum c liari ta te velle quod *ed quantumcumque diligat, semper ad ulteriora (£) iste qui est mihi conjunctus sit melior allero, el sic se extendit. Et propter hoc dicitur quod non habet ad majorem beatitudinis gradum pervenire possit. Est autem el alius modus, quo plus diligimus ex modum, scilicet præfixum, ultra quern non oporteat cbaritate nobis conjunctos magis, quia pluribus progredi. » — Hæc ille. modis eos diligimus. Ad eos enim qui non sunt con­ Ex quibus potest sic argui : Ille actus qui habet lationem finis et mensure, non habet modum præ­ juncti nobis, non habemus nisi (x) amicitiam charilixum, ultra quem vergat in excessum. Sed dilectic latis; ad eos autem qui sunt nobis conjuncti, habe­ Dei est hujusmodi (γ). Igitur. — Item : Objectum mus aliquas alias amicitias, secundum modum con­ infinitæ diligibilitatis non |>otest diligi excessive. junctionis corum ad nos. Cuin autem Ixmîim super qmxl fundatur quadibel alia amicitia honesta, ordi­ Sed Deus est hujusmodi. Igitur, etc. netur sicut ad finem ad bonum super quod fundatur Septima conclusio esi quod non omnes proximi charitas, consequens e>t ut charitas imperet actum Mini ex churltule leqmtllter(c) «Illinendi. cujuslibel alterius amiciliæ, sicut aro quæ est circa finem impend arti quæ est circa ea quæ sunt ad liane ponit sanctus Thomas, 2» 2®, q. 2U, ari. 7. finem. El sic hoc ipsum quod est diligere aliquem, ubi sic «licit : « Omnis actus o|x>rtet quod propoi- quia est consanguineus, vel conjunctus, vel conci­ lionelur objecto el agenti, sed ex objecto habet spe­ vis (δ), vel propter quodcuiîique aliud hujusmodi (γ) ciem, ex virtute autem agentis habet modum sme licitum, ordinabile in finem charilalis, potest cbariintensionis; sicut motus (1) halæt speciem ex ter­ late imperari; et ita ex charilate eliciente el impe­ mino ad quem est. sed intensionem velocitatis habet rante pluribus modis diligimus nobis magis conjun­ ex dispositione mobilis et virtute moventis. Sic (ζ) ctos. » — Hæc ille. igitur dilectio speciem habet ex objecto; sed (η) Simile |wmil, 3. .ScnleuL, dist. 29, q. I, ari. 6; intensionem habet ex parte ipsius diligentis. Obje­ et mullis aliis locis. ctum autem dilectionis chanlativæ (0). Deus est; Ex quibus potest sic argui : Habitus qui inclinat homo nutem est diligens. Diversitas igitur dilectio­ ad diligendum aliquos intensius, et alios remissius, nis quæ est secundum charilalem, quantum a«l el a«l volendum majus bonum uni quam alteri, Speciem est attondenda, in proximis diligendis, ex inclinat ad imequaliler (6) diligendum. Sed charitas comparatione ad Deum, ul scilicet ei qui est Deo est hujusmodi. Igitur, etc. propinquior majus bonum ex cbaritate velimus; quia, licet bonum quod charitas vult omnibus, sci­ Octava conclusio esi quod cliiirltas (ervcnlhis licet beatiludo interna, sit unum secundum >··, «llliljH amicos «piam Inimicos, el dllertio mnlrl habet tamen diversos gradus secundum diversas melior est quum «IllecUo inimici. beatitudinis participationes : et hoc ad charitatem Hanc ixmit sanctus Thomas, 2 * 2®, q. 27, ori. 7, |»erliiiel, ul velit justitiam Dei servari, secundum ubi sic dicil : « Kalio diligendi proximum ex chariquam meliores perfectius participant bcalitudincm ; tale Deus est. Cum eigo quærilur quid sit melius et hoc perlinet ad speciem dilectionis : sunt enim diversae species dilectionis secundum diversa bona vel magis meritorium, utrum diligere amicum «piam quæ optamus hin «pias diligimus. Sed intensio dile­ diligere inimicum, dupliciter possunt istæ dilectio­ ctionis est attendenda per com |>a rationem ad ipsum nes iOhi|»aiaii. Ino modo, ex parte proximi qui hominem qui diligit. Et secundum hoc illos qui diligitur. Alio modo, ex parte rationis propter quam sunt sibi propinquiores intensiori allectu diligit diligitur» Primo iptidcm modo, dilectio amici pnreuiinet dib%< lioni inimici; quia amicus melior est et homo ud illud Itonum ad quod eos diligit, quam magis cimjuncliis : unde est maliuia magis conve­ niens dilcH'tioni; et propter hoc actus dilectioni# *ri«r. (è)5nfa — mrmitnc.Pr. miper hanc materiam transiens melior est. Unde (C) ulteriora. — antenora Pr. «•jus oppositum deteriiis est : pejus enim est odire (t) hujiumodi. — /iiyuf Pr. (I) rr/i«ahi«r, — ettetilialiter Pr. v<| mutue. — modti» Pr. Ιζ) Sir. — ιό iH Pr. (η) u·»/. — ΙΛΊΙΠ(/»ΟΗ Pr 0) rhantatax. — chanta» Pr (а) (б) (γ) U) »u»t. — Om. Pr. cmmvte. — contingca» Pr. Airjujniodi. — hujue Pr. imefjtiahtcr. — ntMentiatitef' Pr. DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XX IX. ET XXX. — QUÆST10 I. amicum quam odire inimicum. Secundo modo autem dilectio inimici præeminet propter duo. Prirno qui­ dem, quia dilectionis amici potest esee alia ratio quam Deus; sed dilectionis inimici solus Deus est ratio. Secundo, quia, supposito quod uterque pro­ pter Deum diligatur, fortior fisse ostenditur Dei dilectio, qua * animum hominis ad remotiora exten­ dit, scilicet usque ad dilectionem inimicorum; sicut virtus ignis tanto (x) ostenditur esse fortior, quanto(C) ad remotiora diffundit suum calorem. Tanto etiam ostenditur divina dilectio e>se fortior, quanto pro­ pter ipsam difficiliora implemus; sicut et virtus ignis tanto est fortior, quanto comburere potest materiam minus cumbustibilem. Sed sicut idem ignis in propinquiora fortius agit quam in remo­ tiora, ita etiam charitas ferventius diligit conjun­ ctos quam remotos ; ct quantum a) quanto. — quantum Pr. (T) probatione. — proprie Pr. ζο, mm alii. — murtatis Pr. (i) fide. — fivdcrc Pr. 359 fahi I itatis, bcnevolenliæ, beneficentiae1ix)- Igitur,etc. Terito arguit Ilenricus, 10. Quodlibeto, q. 12, sic dicens: Licet amicitia fundetur in virtute, tamen nulla virtus est perfecta quantum ad exercitium, sino amicitia. Unde Tullius (de Amicitia, cap. 22) : Virtutum enim adjutrix amicitia a natura data est, ut quoniam solitaria non posset ad summum pervenire, conjuncta ct sociata cum altera perve­ niret. Propter qmxl,quantum a«l exercitium operi", respectu aliarum virtutum, amicitia est qmrdam virtus generalis, et para principalis jufititîæ gene­ rali.", reddens unicuique quod suum est, et implens illud pneceptum : Quod (ibi vim fieri, hoc facias alii; Quod tibi non vim fieri, non facias alii. Quarto. Quia Commentator dicit, super principio 8. Ethicorum , unam virtutem esse (C) amicitiam, ut fortitudinem, temperantiam, ct moralium unam­ quamque (γ). H;vc enim est circa actiones et pas­ siones, ut reliquæ Mint: actiones quidem, ut amare; passiones autem, ut amationes. — Hire ille. § 2. — COXTIIA SECUNDAM CONCLUSIONEM Argumenta Scoti. — Contra secundam con­ clusionem arguit Scotus (dist. 27. q. 1), probando quod Deus non "it objectum chari tatis sub ratione qua beatificalivus naturæ rationalis. Primo. Quia actus cbanlatis, si fist perfectus, respicit Deum sub ratione perfectissima diligibihtatis. Non est autem perfectissima ratio diligibililatis in Deo comparatio ejus ad aliquam creaturam, sed aliqua ratio ejus absoluta in se; nam absolute melior est in se quam po»el esse quæcumque habitudo ad alterum. Secundo. Quia qiueritur quid sit illud lieatificaliviim (8)? Aut ivspectusaptitudinalis, quo est aptus natus lieatilicare, aut respectus actualis, quo scilicet Ikeatificat. Si primo modo (t), apliludo non est ratio terminandi actum perfectum {icrfecte, nisi ratione illius cujus est talis apliludo; sicut nec universaliter C"l in se aliqua perfectio, sed complicat necessario sccuin naturam cui inest. Dicere ergo Deum, ul est lieati ficati viis, esse» objectum cbantatis, est dicere ipsum, inquantum est talis natur.e. esse objectum charitalis. Si "ccundo modo, hoc non videtur pro­ babile; quia illa relatio quæ est in objecto inquan­ tum a< lualiler lieatificat, sequitur actum : non enim »•"1 differentia in objecto inter respectum actualem et aptiludinalem, nisi quia actus est cuva ipsum elicitus· Ergo hoc dicere, esset {tonerequod, inquan- (a) affabilitatis, benevolenfur, benefictntuc. — aflabihtatrm, benciOlentuun, t^nc/iccutiain Pr. (C) ca>c. — eit dicere Pr. (γ) Verba CointnoaUloris sunt : Dilectio ctenmi eu lui eit de nestru virtutibus. (£) beahpcatirum. — beati/icum Pr. (t) et. — Ad. Pr. 3fO Linni HI. SENTENTIARUM turn terminât actum a rharitate diciturn, habet I quia ista exempla (a) solum ostendunt quod totum rationem formalem objecti actus. i prædiligit esse sui quam partis : non enim manus Tertio. Quia appetere Itonum, ut huic, pertinet exponit se, sed Immo exponit manum; nec aqua ad affectionem commodi, secundum quam affectio- I movet se sursum propter bonum universi, sed vir- nem voluntas non perficitur a charilate. Quarto. Quia tam beatiflcalio actualis quam aptitudinalis, si quid dicit in Deo, dicit relationem rationis præcise, actualem vel aplilmlinalem.Nullus autem respectus rationis jiotest esse ratio formalis terminandi actum charitatis. Qulnto. Quia potentia respiciens aliquod objcclum cominuno adæquatiim sibi, sive in ratione terminati vi, sive in ratione molivi, non |>otesl perfectissimo quielari, nisi in co solo in quo est perfectissimo ratio objecti adæquati. Sed omnis jiotenlia volitiva respicit pro objecti» primo et adœquato lotum ens. In nullo igitur ente, sive creato, sive inerrato, potesl perfecte q nictari, nisi in illo in quo invenitur perfectissime ratio enti . ** Taleaulem solum est hoc primum ens, non sub aliqua ratione relativa, sed sub ratione qua est hoc ens. — Hæc Scolus informa. tus rugit i va totius prædiligit bene esse totius quam partis. II. Argumenta aliorum. — Arguunt alii, Primo. Quia causa dilectionis est imitas dilecti ad diligentem. Modo major est unitas alicujus ad soipsum quam ad Deum. Keeuudo. Quia, sicut cognitio naturalis præcrdit *upei naturalem, ila naturalis dilectio quæ est alieujus adseipsiim, pneeedil supernaluralom qua! esi cum Deus diligitur super omnia. Tertio. Quia, si hoc esset possibile, luncsuporlineret diarilas, qua· ad hoc ponitur, ut Deus siqier munia diligatur. Qunrto. Quia Aristoteles, 9. El h icor u m ( cap. I el 8), dicit quod amiiabilia quæ sunt ad alterum, veniunt ex amicabilibus quæ sunt ad seipsum. Quinio palet de lueretico, qui permittit se com­ buri propter Deum, ut videtur, cum tamen non g 3. — Contra tertiam conclusionem halx^t charilalein; hoc tamen facit propter amorem sui, quia diligit honorem (G) suum et propriam I· Argumenta Scoti. — Contra tertiam concluvoluntatem, Meo permittit se comburi, non propter sionem arguit idem Scotiis (disk 27, q. 1 ), prokiiid»» ainorem Dei. El lure videtur esse intentio Apostoli, quod natura non sufficit ad diligendum Deum plus|a Curiulhior. 13 (v. 3) : Si distribuero, inquit, quam so sine habitu supernatural!. in cibos pauperum omnes facultates meas, ct si Primo. Quia natura determinatur ad unum, tradidero corpus meum ita ut ardeam, charitaDeterminntur autem ad ap[»cl(‘nduin esse proprium. ! tCm autem non habuero, nihil mihi prodest ; el ex 2. de Generatione (t. c. 59). Igilur non potest hoc est, quia non diligeret Deum super omnia, quia appotero non osse sui, et hoc quocumque posito non jiotest sciri utrum diligat Deum super omnia; circa ipsum, nisi dicatur quod tantum determine- aliquis enim credit se aliquando diligere Deum super luria) ad appetendum suum esse conditionnliler; omnia, el putal se exponere morli propter Deum, quod non videtur probabile. Qurecumque ergo natura ei tninen jl0C fûCjt propior propriam voluntatem inlollcclualis magis dolerminnlur ad ap|)etondum se implendam, ul teneat propositum suum. esseipiam ad appetendum Deum esse, si non potesl ulrumquo simul slnre; quia ad appetendum se esse ni Argumenta Durandi. — Arguit Durandus determinatur sicut ad unum naturale, ad cujus (dist. 29. q. 2). oppositum non potest inclinari quacumi|pe «UpposiPrimo, quod similitudo de cive exponente se tionc facta vel conditione posita circa ipsam vel aliud, i morti pmpter l>onum commun»· non valeat, quia quia tunc non appeteret se esse nisi sub conditione, civis non exponit se pro communiait»·, «piasi diligat Secundo. Quia appetitus naturalis non videtur i eam pln>qunm seipsum, nisi includendo in commue-so nisi respectu convenientis appetenti; cl per con- nilate seipsum, sed <|iiia plus diligit Ismuin virtutis sequens, primo est respectu illius cui appetit conve- quam salutem corporis; et hæc videtur esse intentio niens. Illud autem est ipse amans; et sic, primo, Aristotelis0. Ethicorum, sicut palet ex toto pro * respectu ejus. Ergo non potest esse magis respectu c»’ssu illius capituli (cap. 8) : Dubitatur autem alterius. utrum oportet, ubi tractat istam materiam; unde Tertio. Si aliqua res plus inclinaretur ad ess»i dicit ibi, quo»l civis exponendo se pro amicis vel alterius quam sui, hoc esset, ut videtur, quia pars patria, optat sibi maxima bona virtutis; amicis autem magis diligit esse totiud quam esse sui ipsius, quia et communitati attribuit plus nendose morti pro bono communi (i), magis diligit hi hoc faciendo quam faciendo oppositum vel quodCUmquo aliud. Istud enim non est verum, immo Iit comparatio prima et non secunda, ut patet ex ordino textus. Secundo ad idem. Quia plus dolierct aliquis dolere, si fecisset contra bonum virtutis, (piam si tola alia civitas fecisset; ergo plus delict quilibet (γ) sibi diligere bonum virtutis (piam communitati. Quod (o) si ux|ionat se pro communitate (c), hoc ot attribuendo communitati minus bonum, scilicet bonum corporale, sibi autem inajus bonum, scilicet luinuni virtutis. Tertio. Quia constat quod quilibet dcliot so dili­ gere plus quam amicum; et tamen, sicut dicit Phi­ losophus, 9. Elhicor. (cap. 8), oportet pro amicis multa pati, et mori si oporteat. Ergo ex hoc quod aliquis exponit se morti pro aliquo, non sufficienter arguitur quoddiligal alium plusqunm so,quidquid sil illud, sive persona privata, sine respublica. Propter quod illo modus prol>andiqiii(C)assumitur,scilicet (η) quod civis diligat plus bonum commune quam se, nisi includendo se in bono communi, est insuffi­ ciens, quia assumit falsum. Quarto. Quia falsum est quod assumitur in illa proluit ione, scilicet quod chantas elevat naturam ad amandum Deum secundum specialem rationem, sci­ licet Secundum rationem beatificantis; quia hoc non facit charitas, sed fides, quæ ostendit nobis in ipso esse rationem beatificantis. Nec iterum ad hoc requi­ ritur (0) fides infusa, cum sine ea possimus de eo concipere rationem beatificantis. Et dato quod sic elevaret naturam ad amandum Deum ariore concu­ piscentia·, oporteret proporlionabiliter ponere quod elevaret naturam ad amandum Deum amore amicitiæ, quantum ad aliam specialem rationem quæ esset in Deo amato, el non quantum ad modum amandi ex parte nostra, hunc scilicet quod ametur super omnia (t); quia amor amicitiæ coiiMiigit ex bono apprehenso in eo qui amatur, sicut amamus (a) Et. — Om· Pr. (4) communi. — . — Contra sextam conclusionem Argumentum Durandi.—Contra sextam concliisionem. arguit Durandus ( dist. 27, q. 2) quoonum graliæ et gloriæ. Cujus ralionem esse dicil. quia per charitatem optamus creaturis bonum di\inum qua­ tenus ejus sunt capaces, el per ipsum (γ) tendunt in Deum. Sed omnes creatune intellectuales sunt capa­ ces lequnlis boni gratiæ et gloriæ, ul communius tenetur, el indubitanter verum est ossunt tendere in Deum. Ergo per charitatem æquale lioniim eat omnibus optandum. Gmlirmalur |>er illud quod dicilur, I. CorinIhior. 13 (v. 4): Charila * non amulalitr. E^el autem æmulaliosi non optaretur unicuique lautum bonum, quanti est capax, el maxime (piando unum lionum non est diminulivum nec impeditivum allo­ ts) vel. — Ad Pr. (6) ct. — Om. Pr. (γ) ipiuni. — iptam Pr. DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX, ET XXX. — QUÆSTIO I. nus, sicut est de bonis graliæ ct gloriæ, quæ respi­ cit chaulas; immo videretur esse in præjudicium divinum : quia, eu tn charilas sil primo et simpli­ citer quoad Deuui, nve oplel alicui bonum nisi ul tendat in Deum sicut in linein, in præjiidicium divini amoris esset, nisi optaretur cuililiet bonum quo efficacius potest tendere in Drum, Tale autrui e>t summum bonum gratiæ et gloriæ, cujus pura creatura capax est, et in isto non est gradus, ut «licium est. Hæc autem optatio est conditional * , sci­ licet supposita ordinatione el voluntate divina cui primo inhæret charitas, el secundum quam optat omnia fieri. — Haec ille. £8. — CONTRA OCTAVAM CONCLUSIONEM Argumenta Durandi. — Qmtra octavam cunchisionem, arguit Durandus (dist. 30, q. 2), pro­ bando primo quod dilectio inimi< i sil nudior el magis meritoria quam dilectio amici in aliquo — Hæc ille. — Ex quibus videtur tollo amicitiam politicam non esse virtutem distinctam ab aliis. Sed in S’ 2 *, q. 23, art. 3, in solutiono primi, videtur vello quod est proprie virtus, ut rucitaium est in prolatione primo) conclusionis. El si­ milo dicit in ScriptosuperoctavoEthicor., lect. 1 (δ), ubi sic : « Amicitia, inquit, est quædiim virtus, inquantum scilicet est habitus electivus; ot reduci­ tur ad genus justitia), inquantum exhibet proportio­ nale; vol saltem est cum virtute, inquantum virtus e>l causa veni) amicitiæ. j> — Ihec illo. — Item, b®l. 5 (γ), sic dicit : « Amicitia est qmmlam æqunlitas, inquantum requirit mutuam amationem. Et hoc videtur addero supra modum virtutis. Nam in qualibet virtute sufficit actus unius virtuosi. Sed in amicitia non sufficit actus unius virtuosi. Sed ojwrtet quod concurrant actus duorum mutuo se amantium. El ideo Philosophus, supra (cap. 4), non dicit abso­ lute quod est virtus,sed addit, vel cum virtute, quia videtur aliquid addere supra rationem virtutis. j> — ll«ec ille. — Ex quibus apparet quod nulla contra­ dictio proprie est in dictis sancti Thornæ. Nam mens ejus est, quod talis amicitia non est virtus eo modo quo alia· virtutes politiae. Tum quia habet pro fun­ damento alias virtutes, el ex inclinatione proceden­ tium habituum innascitur. Tum quia de ratione talis amicitiæ est actus vel habitus exsistens in alio supposito. Tum quia habitus talis amicitiæ quando­ que desinit esse amicitia ad aliquem, puta amico convergo in malitiam insanabilem, el post hoc polest iterum incipere esse amicitia ad illum, si alias (?) sanetur vere vel apparenter. Tum quia talis ami­ citia potest perdi sine vitio illius in quo <*sl, ex solo defectu amici. El multæ alite dissimilitudines inter habitum amicitiæ et habitus virtutum monilium dari possunt. Ex quo patet solutio ad omnia argu­ menta contra primam conclusionem. Nam solum concludunt quod talis habitus est aliquo modo vir­ tus, cum sil electivus, et laudabilis, et in medie­ tate (c) consistons; el totum hoc concedimus. Sed non concludunt quod sit virtus univoce cum aliis virtutibus; et hoc intendit sanctus Thomas. El hoc, loquendo de amicitia de qua loquitur Philosophus, 8. ct 9. Ethicorum. Secus de quadam alia amicitia, de qua loquitur, i. Ethicorum (cap. 6}, qua· alio («) /èu/MiHUx/t. — huju» Pr. (βΐ lert. I. — cap. 1 Pr. (l) Uh 5. — cap. 5 Pr. Uj aluu. —· altaf Pr. (< tn modifiait — inimcdiafe Pr. nomine dicilur affabilitas vel ainicabilitas, tenons medium intel adulationem, el liligiosilalem (a), vol discordiam· §2. — Al) ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti contra secundam conclusionem et alia sequentia,dici­ lur quod formalis ratio objecti charitatis |K)te$t>qmi dupliciter, Uno modo, ex parte rei quam principa­ liter diligit charitas, et in quam (C) prirïcijmÎilor tendit actus ejus; el isto modo formalis ratio objecti charitatis est suminum bonum, vel bonum divinæ læaliludinis. Alio modo, ex parte potentiæ volitivæ Deum diligentis; et hoc modo formalis ratio objecti charitatis esi principium beatiludinis naturæ ratio­ nalis, vel ratio beatificat i vi. De primo horum, bea­ tus Thomas, de Virtutibus t quaestione de Charitatcfuvl. 2, sic dicit : « Charitas absque dubio vir­ tus esi. Cum enim virlus sit, quæ bonum facit habentem et opus ejus bonum reddit, manifestum est quod secundum propriam virtutem homo ordi­ natur ad bonum proprium. Proprium aulem bonum hominis oportet diversimode accipi, secundum quod homo diversimode accipitur. Nam proprium bonum hominis, inquantum est homo, est lionum rationis, eo quod hominem esse, est rationalem e>se; bonum autem hominis secundum quod est artifex, est bonum artis; el sic etiam, secundum quod est |>olitlcus, Imuiuiu ejus est bonum commune civitatis. Cum igitur virlus operetur ad bonum, ad virtutem cujusque requiritur quod sic se habeat quod ad bonum bene operetur, id est, voluntarie, et prompte, el delectabiliter, el etiam firmiter. Hire enim sunt conditiones operationis virluosæ, <|uæ non possunt convenire alicui operationi, nisi ope­ rans amet bonum propter quod operatur, eo quod amor est principium omnium voluntariarum allectio­ num quod enirn amatur, desideratur dum nondum habetur, et delectationem inferi quando habetur, et tristitiam ingerunt ea quæ ab habendo amatum impediunt; ea etiam quæ ex amore fiunt, ct fir­ miter, et prompte, el delectabiliter fiunt. Ad virtu­ tem igitur requiritur amor boni ad quod virtus operatur. Bonum autem ad quod operatur virlus quæ est hominis impianlum homo, est homini connaturale; unde voluntati ejus naturaliter inest amor hujus boni quod est bonum rationis. Sed si accipia­ mus sii lutem hominis secundum aliam considera­ tionem non naturalem homini, oportebit ad hujus­ modi virtutem, amorem illius boni ad quod talis virtus ordinatur, esse aliquid superadditum supra naturalem voluntatem. Non enim artifex bene ope­ ratur. nisi superveniat ei amor boni quod |W ope- (a) liUijwaitateni, — Unguoeitatem Pr. 16) in quam. — inquantum Pr. 1 DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. — QUÆSTIO I. rationem artis intenditor. Unde Philosophus dicit, 8. Politicorum (cap. I ), quod, ad hoc quod aliquis sil Itonus politicus, reqniritur quod amet tonum civitatis. Sicut aulem homo inquantum admittitur ad participandum bonum alicujus civitatis, efficitur civis illius civitatis, et (?) competunt ei quædam virtutes ad operandum ea <ριπ· sunt civium, et nd amandum bonum civitatis; ita, cum homo per divi­ nam graliam admittatur in participationem codcstis bentitiidinis quæ in visione el fruitione Dei con­ sistit, fit quasi civis et socius illius beatæ civitatis, quæ vocatur ecclesiis Hierusalem, secundum illud Ephcsior. 2 (v. 19): Estis cires sanctorum, ct domestici Dei. Unde homini sic ad cudeslia ndseriplo competunt quædam virtute ** gratuita·, quæ sunt virtutes infusa», ad (piarum debitam operationem pneexigitur amor boni communis loti societati, quod est lionum divinum prout est beatiludinis objectum. Amare nutem lionum alicujus communi­ tatis contingit dupliciter. Uno modo, ut hatontiir. Alio modo, ut conservetur. Amara autem bonum alicujus civitatis ut habeatur el possideatur, non facit bonum politicum, quia sic etiam aliquis lyranniis amat bonum alicujus civitatis, ul ei domi netur; quod est amare seipsum magis quam (C) civitatem ; sibi enim ipsi hoc bonum concupiscit, non civitati. Sed amara tonum civitatis, ul conservetur el defen­ datur, hoc esi vere amare cixitaloin; quod tonum politicum facit, in lanium quod aliquis propter bonum ci\itatis conservandum vel ampliandum, se periculis mortis exponit el negligil (γ) bonum pri­ vatum. Sic igitur amnio tonum quod a beatis par­ ticipatur, ul habeatur vel possideatur, non facit hominem bene se habentem ad beatiliidinem, quia etiam mali illud bonum concupiscunt. Sed amara illud bonum secundum se, ut permaneat el diffun­ datur, el ut nihil contra illud bonum agatur, hoc facit hominem bene se habenleiu ad illam societa­ tem beatorum. Et hoc est charitas, qmv Deum propter se diligit, et proximos, qui sunt ca| taces illius beatiludinis, sicut seipsum, et quæ(o) repu­ gnat omnibus impedimentis beatiludinis el in se et in aliis. Unde nunquam polest esse cum peccato mortali, quod est beatiludinis impedimentum. Sic igitur patet quod charitas non solum est virlus, sed potissima virtutum, n — Ihec ille. — Ex quibus palet quod formale objectum charitatis, ex parte rei amata», est bonum divinum, prout esi beatiludinis objectum. De hoc etiam, eadem qmestione, art. 7, sic dicit : α Cum quæritur de his (juro subjiciuntur actui alicujus potentiæ vel habitus, oporlel conside­ rare formalem rationem objecti illius potentiæ vel (») (ό) (γ) 0) a vorbo efficitur u«que a De secundo nutem, sciliral quod formalis ratio objecti charitatis ex parte diligentis (γ) sil ratio bealiiicntivi vel aliquid *imile, ostendit sanctus Tho­ mas, in suo simili, scilicet, I p., q. GO, art. 5, in solutione secundi, ubi sic dicit : < Cum dicitur, Deus diligitur ab angelo inquantum est ei bonus, si ly ini]uanlun; dirai ilnern. sic falsum est; non enirn naturaliter diligit Deum propter tonum suum, sed propter ipsum Deum. Si vero dicat rationem amoris ex parle ornantis, sic verum e>t ; non enim esset in natura alicujus quod amarat Deum, nisi ex eo quod unumquodque dependet a bono quod est Deus. » — Hæc ille. — liem, in solutione quarti, sic dicit : « Deus, secundum quod usi universale tonum a (pm dependet omne bonum naturale, diligitur dilectione naturali ab unoquoque; inquantum vero est bonum beat i lirans su|»ernaluraliter omnes supernaturah bealitudine, sic diligitur dilectione charitatis. » — Hæc ille. — liem. 2 * 2·, q. 20, art. I : α Dilectio, inquit, charitatis tendit in Deum sicut in princi­ pium beatiludinis. in cujus communicatione ami­ citia diai ilalis fundatur, α — Hæc ille. — Ex quihus apparet quod ratio formalis objecti charitatis, ex parte diligentis, est principium beatiludinis, vel beatilicalivum vel communicativum beatiludinis hoc modoquod, quia talis ratioest in Deo,ideo natura ratio­ nalis |»er habitum charitatis fertur in Deum, el disponitur, et inclinatur ad diligendum Deum : non quod propter tales rationes Deus diligatur quasi propter linem; sed se habent potius in genere causa» materialis. Tunc ad formam primi argumenti, conceditur major. Ad minorem, dicilur (puni peiTectissima (>) proprtiun — pivpter Pr. (C) Int/ntiir. — tra/iit Pr. (·;) dihgcntii — itiligibililalii IT. 366 LIBRI III. SENTENTIARUM ratio diligibilitatis Dei, se tenens ex parte rei dile­ cta?, el se habens in genere causæ formalis vel finalis, non est quæcumque comparatio Dei ad crea­ turam, sed est sua bonitas el beatitudo. Sed non est inconveniens quod perfectissima ratio diligibilitatis Dei, se tenens ex prie diligentis, et se habens in genera causæ materiali» per dispositionem ad dile­ ctionem Dei, includat comparationem aut respectum ad creaturam : quia nullum diligens diligit nisi quod est sibi bonum, aut conveniens, et perfectivum sui; el constat quod omnia talia dicunt respe­ ctum. Ad secundum dicitur quod, cum dicitur beatificativum, pr. hoc non intelligimus solum respe­ ctum actualem quo actualiter beatificat, nec solum respectum aptitudinalem quo aptus est beatificare, sed intelligimus et complicamus quoddam absolu­ tum sub respectu; sicut cum dicitur bonum, quia non tota ratio l>oni est absoluta, nec tula respective, sed partim sic, el partim sic. Unde, cum dicimus Deum beat ificati vu m vel principium beatificationis, intelligimus in Deo summam bonitatem et beatitudinem, secundum (a) quod illa est fons omnis beatificationiscrealæ et principium in triplici genere causæ, scilicet formalis, efficientis, et finalis. — El cum dicitur quod respectus aptitudinalis non est ratio terminandi actum nisi complicando natu­ ram, etc.; — dicitur quod nos non dicimus quod ille respectus bealificativi terminet perse aut directe actum charitatis, immo quod disponit ad actum charitatis ct incitat illum. Non enim pertinet ad formalem rationem objecti in se considerati ipsius charitatis, sed pertinet ad formalem rationem objecli ex parte diligentis (t). Prima autem ratio terminat actum charitatis, non nutem secunda; quia non est ratio in quam, vel quu (γι, vel propter quam ten­ dat chantas, sed cum quu, cx parte subjecti, quod non ferretur in Deum, nisi esset aliqua communi­ catio inter Deum et hominem, secundum dona gratiæ et gloriæ. Hæc autem communicatio expri­ mitur pr tales respectus importato * in hoc quod dico principium bcatitudinis. bealificatirum naturut rationalis, et hujusmodi (J). Aii tertium dicitur quod charitAB non appetit bonum ut huic, sic quod beatitudinem velit proprio subjecto principaliter, aut quod bonum divinum referat ad proprium subjectum ul ad finem. Cum hoc tamen stat quod si bonum divinum non esset conveniens subjecto charitatis, nec sibi communicabile, charitas non inclinaret subjectum suum in bonum divinum. Charitas igitur non diligit Deum, quia bonus homini vel beati ficati Vus hominis, si ly (e| «cruiithiih. — vmiwA>Pr. (C) tllliqridif. — tlthiphihlah» Pr. (j) qua — quam Pr. (Î) hujutmodi. — huju» Pr quia dicat causam finalem; hoc enim esset retor­ quere Deum in creaturam sicut in finem. Si vero ly quia dicat causam materialem vel dispsilionem reducibilem ad genus cause materialis, sic verum est, quia charitas diligit Deum quia beatifleativus hominis, vel quia bonus homini. Et de hoc multa dicta sunt in praecedentibus. Ad quartum respondetur sicut ad secundum. Ad <|iiiiitum dicitur quod si loquamur de formali objecto voluntatis el proprio et per se, tale objectum non est ens, sed binum. Et ideo minor, ad illum sensum loquendo, est simpliciter falsa. — Dicitur secundo, quod plentia volitiva non potest quielari perfecte in quocumque creato vel increato, nisi in illo in quo perfectissime reperitur ratio boni. — Dicitur tertio, quod in Deo, sub ratione qua est hoc ens, non perfectissime reperitbr ratio boni, sed sub ratione qua est hoc bonum; quia nec ratio entis nec ratio hujus en lis includunt formaliter rationem boni, el consequenter nec rationem summi boni. — Dici­ tur quarto, quod, posito, sed non concesso, quod Deus terminaret actum voluntatis, el perfecte quie­ ta rei voluntatem, sub aliqua ratione absoluta ex parte sui, illa tamen ratio non potest a nobis con­ cipi in via absoluteet sine quocumque respectu, sed cum respectu. Sicut patet de ratione summi boni, vel infiniti boni, vel perfecti boni, vel hujusmodi («) boni, et similibus, quæ important respectus vel negationes. El hoc est, quia non concipimus Deum secundum quod in se est, sed per effectus suos. Et sic competit quod ratio alicujus ex parte ratiocinabilis est absoluta el positiva, el tamen ex parte ratiocinanlis est respective vel negativa. Quod autem objectum voluntatis non sit ens, sed lionum, asserit (C) sanctus Thomas, ubicumque loquitur de isla materia, specialiter 1 * 2æ, q. 9, art. I, in solutione secundi, ubi sic dicil : u Sicul imaginatio forma· sine ;rsliinalione convenientis et nocivi non movet appetitum sensitivum, ita nec apprehensio veri sine ratione boni vel appetibilis non movet voluntatem. Unde intellectus specula­ tivus non movet, sed practicus, ut dicitur 3. de Anima (t. c. 46). p — Ihee ille. — Item, in princi­ pii solutione, sic dicit : a Intantum aliquid indiget moveri ab aliquo, inquantum est in potentia ad plura; oprlet enim ul illud quod est in potentia, reducatur ad actum, et hoc est movere. Dupliciter autem aliqua vis animæ invenitur esse in potentia ad diversa. Uno modo, quantum ad agere et non agere. Alio modo, quantum ad agere hoc vel illud. Sicut visus quandoqpe videt actu, et quandoque non videt; et quandoque videt album, et quandoque nigrum. Indiget ergo movente, quantum ad duo, scilicet quantum ad exercitium vel usum actus, et (a) huju»modit — hu/ia I’r (t) ofienf. — aitcntil Pr. DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX — QUÆSTIO I. quantum ad determinationem actus : quorum pri­ mum est cx parte subjecti, quod quandoque inveni­ tur agens, quandoque non agens; aliud autem ex parte objecti, secundum quod specificatur actus. Motio autem ipsius subjecti est ex aliquo agente. Et cum omne agens agat propter finem, principium hujus motionis est ex fine. Et inde est quod ars ad quam perlinet finis, movet suo imperio artem ad quam perlinet id quod est ad finem. Itonum autem incommuni, quod babot rationem finis, est obje­ ctum voluntatis. Et ideo ex hae parte voluntas movet omnes alias |>otentias animæ ad suos actus. Utimur enim aliis potentiis cum volumus; nam lines et perfectiones aliarum potentiarum compre­ henduntur sub objecto voluntatis, sicut quædam particularia bona : semper autem al's, vel potentia, ad quam perlinet finis universalis, rnovet ad agen­ dum artem, vel potentiam, ad quam pertinet linis particularis sub illo comprehensus; sicut dux exer­ citus, qui intendit Immiuiu commune, scilicet ordi­ nem totius exercitus ( α ), movet suo imperio aliquem ex tribunis, qui intendit ordinem unius aciei. Sed objectum movet determinando actum, ad modum principii formalis a quo in rebus naturalibus actio specificatur, sicut calefactio a calore. Primum autem principium formale est ens, et verum universale, quod est objectum intellectus. Et ideo isto modo motionis, intellectus movet voluntatem, sicut prae­ sentans ei suum objectum. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet primo quod ens. sub ratione qua ens, non est objectum voluntatis, sed intellectus. Secundo, quod, si intellectus ostendat voluntati aliqûid sub ratione entis, et non sub ratione Itoni vel mali, ex tali ostensione nulla causatur allectio in voluntate. Tertio, quod quantumcumque Deus ab intellectu creato apprehendatur sub ratione qua est hoc ens, si non apprehendatur sub ratione l»oni, non propter hoc movet ad sui dilectionem, et conse­ quenter nisi aliter apprehendatur non delectat, nec quielat voluntatem creatam ; quielat ergo sua ratione absoluta simul el respective; qualis est ratio boni. Quarto, quod ideo Deys dare visus quielat volun­ tatem, quia evidenter apparet illum esso summum Itonum el essentiam bonitatis. De hoc sanctus Tho­ mas, 1 p., q. 62, ari. 8, sic dicil : α Angeli beati peccaro non possunt. Cujus ratio esi, quia eorum beatitudo in hoc consistit quod Deum per essentiam vident; essentia autem Dei est ipsa essentia boni· talis. Unde hoc modo se haltet angelus, videns Deum, ad ipsum Deum, sicul — Hæc ille. § 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti. — Ad primum con­ tra tertiam conclusionem, dicitur quod, sicut natura determinatur ad appetendum esse proprium, sic quod non potest de per se appetere non esse sui quocumque posito circa ipsam, ita multo amplius el intensius determinatur ad appetendum esse Dei, sic quod nullo modo potest appetere non esse Dei; immo, sicut plus appetit esse divinum quam pro­ prium, sic plus refugit non esse Dei quam non esse sui. — Cum autem dicil quod, si esse Dei et esse creatur» non possent simul stare, etc., — dico quod ille casus est impossibilis, quia bonum creatura» {totius salvatur in Deo quam in seipso, sicut patel in probatione tertia» conclusionis, nec unuin illo­ rum potest alteri repugnare plusquam bonum spe­ ciei possit repugnare bono sui individui vel econtra. De hoc sanctus Thomas. 1 p., q. 60, art. 5, ubi arguit sic, in tertio loco : < Natura reflectitur supra seipsam, vel in seipsam; videmus enim quod omne agens naturaliter agit ad conservationem sui. Non autem reflecteretur in seipsam natuia, si tenderet in aliud plusquam in se. Igitur, etc. > Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : < Natura, inquit, reflectitur in seipsam, non solum quantum ad id quod est singulare, sed mullo magis quantum ad commune; inclinatur enim unumquodque ad con­ servandum non solum individuum suum, sed etiam suam speciem; et multo magis habet naturalem inclinationem unumquodque in id quod est bonum universale simpliciter. » — Hæc ille. — Dicitur ulterius quod, |»o>ilo per impossibile quod esse Dei et ars ex|K)nens se pro bono totius corpons. Nec ex hoc sequilur quod natura tantum condilionaliter determinetur ad ap|H‘lendum esse proprium, quia natura semper de per se appetit proprium esse simpliciter, el sine conditione. Polest tamen appetere suum non esse de per accidens, pro quanto tale non esse (x) est salvalivum alicujus melioris esse ipsius naturæ, quam sil suum singulare esse; sicut melius el perfeclius esse hal»el *par in toto quam in seipsn. Et a simili, quoelibet res perfectius esse habet in Deo (piam in seipsa. Ideo in illo ca^u exponeret suum esso minus iHufeclum pro suo esse magis perfecto. Λ<1 seciitiduni, negatur prima consequentia ibi facta; quia, licet appetitus naturalis non sil nisi I (a) «w, — Orn. Pr. 308 EIBKI III. SENTENTIARUM convenientis appetenti» non tamen sequitur quod primo Mt respectu illius cui oppetit conveniens. Unde hujus luxe argumentum. Sequitur responsio : «Dicendum, inquit, quod, quamvis unicuique sit amabile quod est sibi bonum, non tamen oportet quod propter hoc sicut propter finem ametur quia est sibi Ixmum, cum etiam amicitia non retorqueat ad seipsum bonum quod ad alterum optat. Diligi­ mus enim amicos, etiamsi nihil inde nubis debeat evenire. > — Hi * ille. — Sic dico, in proposito, quod, licet appetitus naturalia non sit nisi conve­ nienti» appetenti, non tamen oportet quod semper referat tab· conveniens ad ipsum appetentem, sicut ad linem; potissime ubi tale conveniens est ratio w>endi et bonitatis ipsi appetenti, ct nullo modo erontra, sicut est in proposito de Deo respectu cujuslibet naturalis appetentis. El ideo non oportet quod appetitus naturalis primo sil rcs|xxtu ipsius appe­ tentis, loquendo de primitale perfectionis. Ad tertium negatur minor. Quia illa exempla bonn sunt ad propositum, el ex illis bene intellectis apparet quod non solum totum praililigit esse suum iirlieularis subservit univerealh De hoc sanctus Thomas, tie Potentia Dei, q. 0, art. 1, in solutione dec i mis? pli mi, sic dicit : < In qualibet re naturali est naturalis ordo et habi­ tudo ad omnes causas su|ierioi *es. Et inde, est quod illa quæ fiunt in corporibus inferioribus (a) ex U) itifcriunbui — in mpenoritui Pr. I impressione corporum cadcslitini, non sunt violenta, licet videantur iw» contraria naturalibus inolibu· inferiorum corporum, ut palet in fluxu et refluxu maris, qui sequitur motum Itirnr·. El multo minus est violentum, quod a Deu 111 in istis inferioribus. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod aqua natura­ liter inclinatur nd ascendendum et dimittendum locum suum propter tonum universi, dato quod principium effectivum illius motus sit corpus cœleste, vel alia virtus regilivn universi. II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum resjxmdiH sanctus Thomas, 1 p.j q. 60, art. 5, ubi arguit sic, primo loco : « Dilectio naturalia fundatur super unione naturali. Sed natura divina maxime distat a natum angelica. Ergo naturali dih’Ctione angelus minus diligit Deum quam se vel alium angelum. ® Ecce argumentum simile isti· Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod illa ratio pro­ cedit in his quæ βχ ιικριο dividuntur, quorum iintim non est alteri *iatio exsistendi et bonitatis; in talibus enim, unumquodque magisdiligitnaluraliterseipeum quam alium, inquantum est sibi magis unum quam alteri. Sed in illis quorum unum est tota rnlio edendi et Imnitatis alteri, magis diligit naturaliter alterum quam sei|tsiim; sicut dictum est (in corp, arlic.) quod unaquiequo pars naturaliter diligit totum pliiMpiain se, et quodlibet singulare natura­ liter diligit plus bonum su© speciei quam lionum suum singulare. Dens autem non solum est Ixmuin unius speciei, snl est ipsurn universale bonum sim­ pliciter. Unde unumquodque suo modo naturaliter plu» diligit Deum quam seipsum. n — Haec ille. — Ex quibus palet quod causa dilectionis naturalis non solum est unio vel unitas dilecti ad diligentem, immo continentia in csm? et iHinitate diligentis a re dilecta. Et hoc modo Deus continet omnem creatu­ ram in e>se el bonitate plus<|unm creatura continea­ tur a Mjipwi vel a suis principiis intrinsecis. El similiter Deus e>t rausa unitatis et unionis cujuslilwl rei ad sripsam, vel ad quodeumque aliud. Et ideo, licet sil minus unitus creatura·, quam crea­ tura sibi ipsi, non sequitur quod minus diligatur. Ait secundum palet responsio per pnedicta su|ieriu> (§ praceil ), quia non omnis dilectio Dei super omnia est supernaturalis, sed dolum illa qua cha­ ntas diligit Deum ut primum principium beatitudinis. Unde sanctus Thomas, I p.. q. 60, art. 5, arguit sic. quarto loco : α Hoc videtur esse proprium cbantatis, ut aliquis Deum plus quam seipsum diligat. Sed dilectio charitatis non est naturalis, sed difluuditur in cordibus nostris per Spiritum San­ ctum. Igitur angeli naturali dilectione non diligunt Deum plus quam seipsos. > Ecce aiyumenlum. Scquilur res|M>n>io : < Dicendum, inquil, quôd Deus, secundum quod est univcraale Ικηιυιη, a «pio dependet omne bonum naturale, diligitur naturali DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. — QUÆSTIO I. dilectione ah unoquoque; inquantum vero (x) est lunnm IxMitiflcans universaliter omnes supernatu­ ral! k *atificalione, sic diligitur dilectione charitati». » — Hæc ille. Ad tertium patet responsio per idem. De hoc san­ ctus Thomas, 1* 2 , * q. 109, art. 3, in responsione primi, sic dicit : < Charitas diligit Deum super omnia (6) eminentius quam natura. Natura enim diligit Deum super omnia, prout est principium et linis naturalis boni. Charitasautem, secundum quod est objectum beatiludinis, et secundum quod homo habet quamdam societatem spiritualem cum Deo. Addit etiam charitas, supra naturalem dilectionem Dei. promptitudinom quamdam et delectationem, sicut et quilibet habitus virtutis addit super actum bonum, qui fit ex sola naturali ratione hominis, vir­ tutis habitum non habentis. » — Hæc ille. Ad quartum res po nd it sanctus Thomas, 2« 2îr, q. 26, art. 3. in solutione pruni, dicens quod « Phi­ losophus (9. Ethicor., cap. 4 el 8) loquitur de amicabilibus quæ sunt ad alterum in quo bonum quod est objectum amicitiæ, invenitur secundum aliquem particularem modum; non autem de amicabilibus quæ sunt ad alterum in quo bonum prædictum invenitur secundum rationem totius. » — Hæc ille. Ad quintum dicitur quod talis hæreticus non diligit Deum super omnia dilectione cliaritatis, cum peccet mortaliter contra Deum ; nec exponit se morti propter Deum, si ly propter dicat ultimum finem summe dilectum, ad quem se el omnia alia referi. Forte tamen exponit se morti propter Deum si ly propter dicat causam materialem, quia scilicet materia pro cujus defensione se exponit morti tangit aliquem articulum fidei circa Deum, et etiam si ly propter dicat finem non ultimum, sed finem con­ cupitum, ct finali ter relatum : talis enim hæreticus vult adipisci Deum; sed quia utitur Deo et non fruitur, Deum refert ad seipsum. Dicitur ulterius, quod talis hæreticus. quia non habet naturam integram, sed in primo parente vitia­ tam. non diligit Deum super omnia dilectione natu­ rali. Sed hoc non est contra conclusionem, quæ solum vult quod omnis natura in sua integritate consistens, diligit Deum super omnia. Secus est de natura a sua integritate collapsa. De hoc sanctus Thomas, 1" 2‘", q. 109, art. 3. sic dicit : u Diligere Deum super omnia, est quodammodo connatural^ homini, et etiam cuilibet creaturæ, non solum ratio­ nali, sed etiam irrationali et inanimatae, secundum modum amoris qui unicuique < reaturæ competere |>otest. Cujus ratio est, quia unicuique naturale est quod appetat et quod amet secundum quod aptum natum est ; sic enim unumquodque agit prout aptum natum est, ut dicitui. 2. Physicorum (t. c. (a) erro. — rerum Pr, (C) tuper wunia. — Oin. Pr. 369 78). Manifestum est autem quod bonum partis est propter l»onurn lotius. Unde etiam naturali appetitu vel amore nnaqiucque res particularis amat bonum suum propnum propter bonum commune totius universi, quod est Deus. Unde et Dionysius dicit in libro de Divinis Nominibus (cap. 4), quod Deus convertit omnia ad amorem sui ipsius. Unde homo in statu naturæ integre dilectionem sui referebat ad amorem Dei sicut ad finem, et similiter dilectio­ nem omnium aliarum rerum ; el ita Deum diligebat plus quam seipsum, et super omnia. Sed in statu nature corrupta? homo ab hoc deficit secundum appetitum voluntatis rationalis, quæ propter corru­ ptionem nature sequitur bonum privatum, nisi sarietur per gratiam Dei. Et ideo dicendum quod homo in statu naturæ integras non indigebat dono gratiæ superadditæ naturalibus bonis ad diligendum Deum naturaliter super omnia, liret indigeret auxi­ lio Dei ad hoc eum moventis. Sed in statu nature corruptae, indiget etiam homo ad hoc auxilio gratiæ naturam sanantis. » — Hæc ille. — Item, 1 p., q. 60, art. 5, sic dicit : « Quidam dixerunt quod angelus naturali dilectione diligit Deum plus quam seipsum amore concupiscentis, quia scilicet plus appetit sibi bonum divinum quam bonum suum, et quodammodo amore amicitiæ, inquantum sci­ licet naturaliter angelus vult Deo majus bonum quam sibi : vult enim naturaliter Deum esse Deum, se outem vult habere propriam naturam; sed sim­ pliciter loquendo plus diligit se naturali dilectione quam Deum, quia intensius et principalius diligit se quam Deum naturaliter. Svd falsitas hujus opi­ nionis aperte apparet, si quis in rebus naturalibus consideret ad quid res naturalis moveatur natura­ liter; inclinatio enim naturalis in his quæ sunt sine ratione, demonstrat naturalem inclinationem in voluntate intellectualis naturæ. Unumquodque autem in rebus naturalibus, quod secundum naturam hoc ipsum quod est. alterius est. principalius ct magis inclinatur in id cujus est, quam in seipsum. El hæc naturalis inclinatio demonstratur ex his quæ natu­ raliter aguntur; quia unumquodque sicut agitur naturaliter, sic aptum natum est agi, ut dicitur, 2. Plujsicor. (t. c. 78). Videmus enim quod natu­ raliter para exponit se ad conservationem lotius, sicut manus exponitur ictui absque deliberatione, ad conservationem totius corporis. Et quia ratio imitatur naturam, hujusmodi imitationem inveni­ mus in virtutibus politicis. Est enim virtuosi civis ut so exponat periculo mortis pro totius reipublicæ conservatione, et si homo esset naturaliter pars hujus civitatis, 1i.it inclinatio esset ei naturalis. Quia ergo bonum universale est ipse Deus, et sub hoc bono continetur et angelus, el homo, el omnis creatura, quin omnis creatura naturaliter, secun­ dum id quod est. Dei est. ^equitur quod naturali dilectione angelus et homo plus et principalius V. — 370 LIBHl Ili. SENTENTIARUM diligat Deum quam seipsum. Alioquin, si naturali­ I bono communi reipublicœ |>arum ibi loquitur, sed ter plus diligeret seipsum quam Deum, sequeretur de amicis. Propter quod non ]>ote&t ex hoc argui quod naturalis dilectio esset perversa, el quod non I quod mens ejus sit quod aliquis virtuosos plus perficeretur per charitatem, sed destrueretur. n — I diligat privatum bonum quam bonum rei publicas, cum expresse dicat, 1. Ethicor. (cap. 2), quod Hæc ille. I bonum gentis et civitatis amabilius est et divinius III. Ad argumenta Durandi. — Ad primum 1 quam bonum unius; sed vult quod virtuosiis, Durandi dicitur primo, quod similitudo de cive I moriendo pro amico suo particulari, majus bonum exponente se morti propter bonum civitatis el rei- 1 optat sibi quam amico. Tamen, quæcurnque fuerit publicæ bonuin est. Nec instantiae contra hoc addu­ mens Aristotelis ibidem, non referi ad propositum, *cta valent. Cum enim dicitur quod non ideoex|>0- quia (x) ex didis ejus alibi habetur veritas intenta. nit se quasi plus diligat bonum cominune, proprio Ad secundum dicitur quod utique verum est bono ejus excluso, quam suum proprium bonum, quod plus debet quilibet dolere, si fecit contra falsum est. Quia virtus jtolitica inclinat ad praeeli­ bonurn virtutis, quam si lota civitas residua fecisset gendum finem his quæ sunt ad finem. Constat autem contra bonum virtutis, cæteris paribus, et hoc plus quod bonum commune reipublicæ, sive includat intensive, non tamen plus extensive. Sed ulterior hunc particularem civem, sive non, est finis hujus consequentia non valet, qua infertur quod plus particularis civis. Ergo virtus moralis inclinat hunc debet velle sibi bonum virtutis, quam communitati. particularem enem ad prædihgendum Ixmum rei- Cujus ratio est, quia facere contra bonum virtutis publicæ, sive includat illum particularem enem, vel contra Deum, repugnat directe amori virtutis; sive non. quam suum privatum bonum. sed carere bono virtutis, non est culpa, sed pœna, Dicitur secundo, quod civis exponens se morti nisi proveniat ex culpa; et ideo in aliquo casu potest pro republics, non Mill sibi majus bonum quam eligi, saltem per accidens, ad vitandum majus reipublicB, immo minus; quia vult suum esse, el mahim, puta ne tota communitas privetur bono SUum agere, el vivere, perdi el desinere esse, ul virtutis : el ideo non ita directe opponitur arnori esse, et vivere, el agere civitatis permaneat. — Et virtutis, vel Dei, sicut facere contra bonuin virtutis quoti dicitur quod in hoc acquirit sibi maximum aut Dei; quod in nullo casu eligi debet. Conceditur bonum, scilicet bonum virtutis, etc.; — dicitur ergo quod quilibet plus debet diligere bonum vir­ quod hoc penitus nihil valet. Tum quia illud bonum tutis communitati quam sibiipsi, et similiter beati­ magis acquirit civitati quam sibi;quia bonum partis tudinem ; potissime perfectæ communitati, qualis magis est lotius (piam partis. Tum quia non suppo­ est communitas omnium electorum. Et de hoc sita beatitudine superna tundi, nec aha vita pneter sanctus Thomas, 2 * 2“’, q. 26, art. 4, ubi arguit istam beata, quam non supposuerunt mulli cives sic, tertio Ineo : < 1. Connthior. 13 (v. 5), dicitur virtuosi infideles exponentes se morti pro commu­ quod charitas non quœrit quæ SU a sunt. Sed illud nitate, diutius gaudet communitas de illo actu vir­ maxime amamus, cujus bonum maxime quærimus. tutis, quam civis ille particularis qui talem artum Ergo per charitatem aliquis non amat seipsum plus exercuit; quia communitas pro ilk» aclu gaudet et quam proximum. 1» Ecce argumentum. Sequitur honoratur pusi mortem illius civis. Tum quia positu, responsio : « Sicut, inquit, dicit Augustinus in sed non concesso, quod talis actus virtutis esset Hegula, cum dicitur charitas non quæ rit quæ sua bonum particularis civis magis quam ci vitalis, adhuc sunt, sic intelligible quod communia propriis, non non infertur propositum; quia civis virluosus non propria communibus anteponit. Semper autem ideo exponit se morti pro civitate, aut bono com­ Ixinum commune est magis amabile unicuique muni, ul scilicet civitas liene habeat in divitiis, aut quam proprium bonum; sicut etiam ipsi |mrti est bene vivat quoad vitam vegetativam, aut sensiti­ magis amabile bonum lotius quam bonum partiale vam, sed ut bene vivat secundum intellectum el suiipsius, ul dictum est (ead. quæsl. art. 3). p — rationem, huC esi virtuuR». Ille enim est tinis civi­ ll.rc ille. - - Ex quibue palet quod quilibet plus tatis, el illud est bonuin rvipublicæ, secundum Phi­ debet velle bonum virtutis loti communitati quam losophum, in Politicis (lib. 7,eccando. El idem dico de læatitudine. Quilibet Dicitur tertio, quod Aristotele·, 9. Kllmurum, enim debet potius velle quod tota natura humana in capitulo Dubitabit autem utrum oportet amare T vel tota civitas electorum babeal gratiam et gloriam, seipsum maxime, etc., licet videatur dicero quod I sine ipso, quam si ipse solus haberet gratiam et globonus, exponendo se murti pro amicis el patria, (») ί/ΙΙια. — quod Pr maximum bonum vult sibi. Limen de republica et DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. — QUÆSTIO L 371 riam; dum tamen sua privatio non veniret ex culpa in malum culpæ. Si autem totum genus humanum, sua» quia in hoc derogaretur universaliori bono, isto excepto, offenderet Deum, hoc non cederet isti scilicet Deo. De hoc similiter loquitur sanctus Tho­ nisi in malum pœnæ. Fugibilius autem est sine mas, in dc Virtutibus. qiuestione de Char’d at c, quacumque proportione malum culpæ quam malum art. 11, in solutione sexti, ubi ostendit quod ad pœnæ in eodem subjecto. Rursus, quia offendere Deum præjudicat amori divino, non autem csm» amorem Dei pertinet ut quis interdum velit séparai i partem multitudinis offendentis, ipso excepto, a fruitione Dei propter salutem proximi. Ait enim Deum. sic : < Hæc est differentia inter amicitiam honesti Ad tertium dicitur prirno, quod exponere se morti et delectabilis, quod in amicitia delectabilis amicus pro alio, non est sufficiens signum quod exponens diligitur propter delectationem, in amicitia autem honesti amicus diligitur propter seipsum, sed dele­ diligat alium plusquam se simpliciter. El de hoc ctatio provenit ex consequenti. Ad perfectionem sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 29, q. 1, ari. 5, in solutione tertii, sic dicit : « Tradere seipsum igitur amicitîæ perlinet ul aliquis propter amicum interdum abstineat etiam a delectatione quam babet rnorti propter amicum, est perfectissimus aclus vir­ tutis; unde hunc actum magis appetit virtuosos m ejus pnesentia, in ejus servitiis occupatus. Secun­ quam vitam propriam corporalem. Unde quod ali­ dum igitur hanc amicitiam plus amat aliquem, qui ab eo se absentat propter amitum, quam qui a prae­ quis propriam vitam corporalem propter amicum ponat, non contingit ex hoc quod aliquis plus ami­ sentia amici discedere non vult, etiam propter ami­ cum. Sed si quis libenter vel faciliter a præsenlia cum quam seipsum diligat, sed quin in se plus diligit quis bonum virtutis quam bonuin corporale. > amici divellatur, in aliis magis delectatus, vel nihil , * q. 26, art. 4, vel parum probatur amicum diligere. Hos igitur — Hæc ille. — Et simile dicit, 2· 2 1res gradus considerare possumus in charitate. Deus in solutione secundi. — Dicitur secundo, quod autem est maxime propter seipsum diligendus. Sunt ex|x>nere se morti pro alio, sive illud aliud sit com­ munitas, sive privata persona, est sufficiens signum enim qui libenter vel sine magna molestia separan­ tur (a) a vacatione divinæ contemplationis, ut ter­ quod exponens plus diligit vitam corporalem alterius renis negotiis implicentur; et in his nihil vel modi­ quum propriam, vel felicitatem alterius quam vitam propriam corporalem. El ex hoc sufficienter argui­ cum charitatis apparet. Quidain vero in tantum tur quod aliqua jiars politicæ communitatis plus delectantur in vacatione divinæ contemplationis, quod eam deserere nolunt, etiam ut divinis obse­ diligit bonum totius quam suum bonum |mrtiale, quiis mancipentur (C) ad salutem proximorum. quia iste civis minus diligit se secundum vitam cor­ Quidam vero ad tantum culmen charitatis ascen­ poralem quam rempublicam ; licet ex hoc non osten­ dunt, quod etiam divinam contemplationem, licet datur quod iste civis simpliciter plus diligit commu­ nitatem quam seipsum. — Dicitur tertio, quod suf­ in ea maxime delectentur, prælermitlunt, ut Deo ficiens signum quoti civis virtuosos diligit plus serviant in salute proximorum. Et hæc perfectio in bonum communitatis simpliciter quam suum pro­ Paulo apparuit, qui dicebat, Ramanor. 9 (v. 3): pnum, est hoc : quia suum esse, vivere, et agere Optabam ego ipse anathema, id est. separatus vult perdi ad salvandum felicitatem civitatis, ad esse a Christo pro fratribus meis; et Philipp. 1 (v. 23 et 24): Desiderium habens dissolvi. el esse quam ordinat se et sua, sive vitam, sive mortem, sicut in finem proximum, eo modo quo lotum est cum Christo, permanere autem in carne necessa­ finis suæ partis. Mulli autem fuerunt cives isto rium est propter vos, etc. p — lhi *c ille. — Utrum mo natura humana, in sua integritate consistens, suffiel delectabilis. Quod patet esse falsum ; quia nullai ciat diligere Deum super omnia alia. virtus habet tantam inclinationem ad suum netumi Ad secundam confirmationem, dicilurqiiod rinii· sicul charilas; nec ita delectabiliter operatur. Unde• litudo penitus non valet : quia Deus pro statu vi© maxime necesse est quod ad actum chal itatis exsistat I non potesta nobis immediate cognosci; (lolestoutern m nobis aliqua habitualis forma, superaddita natu­ a nobis immediate amari : el ideo non oportet quod rali potenliæ, inclinans ipsam ad charitalis actum, naturalis dilectio Dei incipiat a creaturis; immo, el faciens eam prompte ct delectabiliter operari. » — ’ tam dilectio naturalis quam supernaturalis, utraque Hæc ille. — Hem, q. 24, art. 2: < Charitas est ami- Î potest inciperea Deo. De hoc sanctus Thomas, 2 * 2ir, cilia quædam hominis ad Deum, fundata super 1 q. 27, art. 4, sic dicit : α Actus cogniti væ virtutis communicatione beatiludinis œlernie. Hæc autem I perficitur per hoc quod cognitum est in cognoscente; communicatio non est secundum bona naturalia, I' actus autem virtutis appetitivæ perficitur per hoc sed secundum dona gratuita; quia, ut dicitur. J qinxi appetitus inclinatur in rem ipsam. El ideo Hom. 6(v. 23) : Gratia Dei vita æterna. Unde et i oportet quod motus appetitivæ virtutis sit in res ipsa charilas facultatem nature excedit. Quod autem secundum conditionem i|>sarum rerum ; aclus autein facultatem naturo excedit non potest esse naturale, cognitivo» virtutis est secundum modum cogno­ neque per potentias naturales acquisitum, quia scentis. Est autem ipse ordo rerum talis secundum effectus naturalis non transcendit suam causam. Se, quod Densest per seipsum cognoscibilis et dili­ Unde charitas non potest esse naturaliter nobis gibilis, ut pote essentialiter exsistens ipsa veritas el indita, neque actione naturali est acquisita, sed per bonitas, per (piam alia cl cognoscuntur et amantur; infusionem Spiritus Sancti qui est amor Patris et sed quoad nos, quia nostra cognitio a sensu ortum Filii, cujus participatio in nobis est ipsa charilas habet, prius sunt cognoscibilia quæ sunt sensui creata, etc. > — Hæc ille. — Ex quibus palet quod propinquiora, et ultimus (x) terminus cognitionis charilas est necessaria ad elevandum voluntatem ad I est in eo qiiod est maxime a sensu remotum. Secun­ actum supematuralem. dum hoc ergo dicendum quod dilectio quæ est actus Dicitur secundo, quod positio nostra non tenet I appetitivæ virtutis, etiam in statu via» tendit in quod charitas elevet naturam tantum ad diligendum I Deum primo, et ex ipso derivatur ad alia; et secun­ Deum amore concupiscentia», immo principalius dum hoc charilas Deum immediate diligit, alia vero elevat eam ad diligendum Deum amore amicitia *. ' mediante Deo. In cognitione vero est econtra; quia Per charitatem enim volumus Deum esse summe scilicet per alia Deum cognoscimus, sicul rausam beatum in se, et dilfusivum sua * beatiludinis in per etlectus, vel per modum eminentia» (6), aut nobis. Et ita sub alia ratione diligit Deum natura et I negationis, ut patet (γ) per Dionysium in libro de chantas amore amicitia? : quia natura optat et vult Divinis Nominibus (cap. 1 ). n — Hæc ille. — Deum esse summe bonum naturaliter, el princi­ liem, in solutione secundi, sic dicit : α Dilectio Dei pium omnis boni naturalis ; charilas autem vult Deum I estaliquid majus quam ejus cognitio, maximeseciinesse summe beatum el principium beatiludinis. dtim statum via»; ideo pnesuppoftit ipsam. Et quia cognitio non quiescit in rebus creatis, sed per eas IV. Ad argumenta aliorum. — Ad primum ' in aliud tendit, ideo in illo dilectio incipit, et per dicitur quod recte concludit quod charitas elevat hoc ad alia derivatur per modum cujusdam circu­ naturam ad diligendum amore amicitiæ, ultra illud lationis, dum cognitio a creaturis incipiens tendit quod posset ex puris naturalibus. Sed in ulteriori in Deum, et dilectio a Deo incipiens, sicut ab ultimo processu est fallacia consequentis; quia non oportet ! line, ad creaturas derivatur. » — Hæe ille. — Ex quod, si charitas elevat naturam ad amandum Deum quibus apparet quod illa confirmatio, in similituamore amicitia·, ultra id quod potest sinecharitate, I (line quam proponit, continet duo falsa. Primum quod elevet solum quantum ad modum diligendi, est, quod cognitio supernaturalis incipiat a Deo; scilicet super omnia, et propter se : immo ad hoc hoc enim omnino falsum est, quia omnis cognitio sine charitate sufficit natura, ut superius sæpe Dei in viæ statu incipit a creaturis. Secundum est. dictum est; sed elevat quantum ad rationem dili­ quod dilectio Dei naturalis semper incipiat a crea­ gendi (x), quia chantas diligit Deum amore ami- («) diluendi. — ddirjenlit Pr. I te) ulhmux.^— ulterius Pr. (C) e»>o/»erUt *. — ««ifentur Pr. (t) patet. — Om. Pr. DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. — QUÆSTIO I. 373 lui id; hoc enim falsum est, quia amor naturalis vadunt contra mentem conclusionis; quia conclusio loquitur de modo tertio modo dicto, et non de modo quandoque incipit ab ultimo fimi, qui est Deus. Ad secundum palet rc»|K>nsio ex solutione quinti primo modo dicto, vel secundo modo. Verumlamen, cl sexti (a>; quia scilicet diligere Deum propter loquendo de modo secundo modo dicto, argumentum non valet; quia nec in artu interiori charitatis, nec Deum, et sr,el omnia propter Deum, inquantum est objectum beatiludinis, est proprium charitati; | in aliquo actu interiori virtutis, habet locum modus ille secundus, scilicet determinatio circumstantis. non autem diligere Deum propter Deum, cl se, et Nam lion i las voluntatis non dependet ex quacumque omnia propter Deum, inquantum est principium circumstantia, ul ostendit -anctus Thomas, i· 2·, boni naturalis; immo in hoc |K>lest natura ratio­ nalis, si in sua integritate consistat, ut sæpe dictum q. 19, art. 2, ubi arguit sic(arg. 2) : < Bonitas actus non solum est ex objet to, sed ex circumstantiis. Sed est. secundum diversitatem circumstantiarum contingit esse diversitatem bonitatis et malitiæ in actu volun­ S 4. — AD ARGUMENTA CONTRA QUARTAM tatis, puta quod aliquis velit (piando debet, et ubi CONCLUSIONEM debet, el quomodo delict, vel prout debet. Ergo Ad argumentum Durandi —Ad objecta con­ Ixmitas voluntatis non solum dependet ex objecto, tra quartam conclusionem, dicitur quod, si major sed «·χ circumstantiis. > Ecce argumentum. Sequi­ generaliter intelligalur, falsa est. Non enim omne tur responsio: « Dicendum, inquit, quod,supposito quod amamus amore concupiscentia·, referimus ad quod voluntas sit boni, nulla circumstantia potest nos sicul in finem, cum quilibet amicus diligat ami­ eam facere malam. Quod ergo dicitur, quod aliquis cum amore concupiscentia. *, inquantum vult frui vult aliquod bonum quando non debet, vel ubi non ejus præsenlia, et tamen non refert (6) amicum ad debet, jiotest inlelligi dupliciter. Uno modo, ita se sicut ad finem. Sed bene verum esi quod illud quod ista circumstantia referatur ad volitum; et quod diligimus tantummodo amore concupiscentia», sic voluntas non est boni, quia velle facere aliquid referimus ad nos sicul in finem. Modo tali amore quando non deliet fieri, non est velle bonum. Alio non diligimus Deum ex charitate, scilicet amore modo, ita quod referatur ad actum volendi; el sic concupiscentias excludente amicitiam; immo plus impossibile est quod aliquis velit bonum quando diligimus eum amore amicitia· quam amore concu­ non debet, quia semper homo debet velle bonum, piscentia·, sicut dicit sanctus Thomas, 2· 2r, nisi forte per accidens, inquantum aliquis volendo q. 26, art. 3, in solutione tertii, ut recitatum est in hoc bonum, impeditur ne tunc velit aliud bonum probatione conclusionis. debitum, ct tunc non incidit malum ex eo quod ali­ quis vult bonum istud, sed ex eo quod non vult aliud bonum. Et similiter dicendum est de aliis cir­ S 5. — Ad argumenta contra quintam cumstantiis. > — Hæc ille. CONCLUSIONEM Ad argumentum Durandi. Ad objecta con­ § 7. — Ad argumenta contra septimam tra quintam conclusionem, dicitur quod non proce­ CONCLUSIONEM dunt contra conclusionem , quia illa nova distinctio (piam adducit arguens, intelligilur in distinctione Ad argumentum Durandi.— Ad objecta con­ (piam sanctus Thomas facit, licet non explicetur : tra septimam conclusionem, dicitur quod major, (plia saucius Thomas non dicit quod bealitudo sit prout jacet, est falsa ; quia j»er charilatem non teneultimus aut principalia finis amoris divini; immo I mur optare proximis tantum gradum gloriæ vel dicit quod ipsa operatio amoris el bealitudims, cum beatitudinis quanti sunt capaces simpliciter, et quoad .sint quædam accidentia, sunt amanda propter suum jKjtentiam obedientialem, quia hoc esset optare con­ Mibjectum ; et ultorius subjectum cum omnibus suis tra divinam prædest i nationem et justitiam, quæ accidentibus deliet referri in Deum, sicut ostendit di versos gradus beatitudinis hominibus pnefixit, non ipso, 4. Sentent,. dist. 40, q 1, ari. 2, q1· 1, in solum hominibus jam beatis, immo viatoribus, qui solutione tertii. nondum ad beatiludinem pertigerunt sed ad eam tendunt, quidam lento gradu, quidam gradu con­ § 6. - Ad ARGUMENTA CONTRA SEXTAM cito. Charilas autem vult divinam justitiam servari, CONCLUSIONEM secundum quam meliores perfectius beatiludinem par lici pant, ut dictum est in probatione conclu­ Ad argumentum Durandi.— Ad objecta con­ sionis. tra sextam conclusionem, dicitur quod similiter non Ad confirmationem, dicitur primo, quod nulla (e) id ost, secundi et Ici lii aliorurn; qutvsolutione * ponun­ est æmuhitio, si duobus æqualis boni capacibus, sed non æque dignis, nec ad a>quale bonum ex divina tur in hoc paragraphe, loco secundo. (C) referi. — vcfertur Pr. justitia pra paratis, optantur inaequalia bona gloriæ, 374 LIBRI III. SENTENTIARUM mici esset molior, quia lota ejus intensio reducitur in charitatem, el intensio alternis dilectionis habet aliam causam praetor charitatem. Cujus ratio est quia actus tanto censetur melior, quanto a phirihu·» virtutibus informatur; modo dileclio amici infor­ matur ab habitu charitatis, justitiæ. pietatis, cta multis aliis habitibus virtutis; dilectio vero inimici informatur ex solo habitu charitatis, et ita non habet loi bonitates quoi dilectio amici. Et, licel meritum innitatur quoad aliquid soli charitnti, tamen (a) bonitas actus non innititur soli charitnti ; et ideo concursus aliarum virtutum cum æquali charitate et conatu, reddit actum meliorem, et consequenter s 8. — Ad ARGUMENTA CONTRA OCTAVAM magis meritorium; quia actus in se melior, ex CONCLUSIONEM æquali charitate factus, est magis meritorius.VerumAd argumenta Durandi. — Ad primum con­ tamen dileclio inimici posset esse magis meritoria tra octavam conclusionem, dicitur quod recte con­ ex alia parte, si adhibeatur ad eam major conatus, cludit quod dilectio inimici in uno homine potest et cælera omnia sint paria hinc et inde. — De effi­ esse melior el magis meritoria quam dilectio amici (a) cacia merendi, sanctus Thomas, 1 p., q. 95, ari. 4, in alio supposito vel homine, utputa quia cælera sic dicit : « Quantitas meriti ex duobus potest pen­ >nnt paria hinc inde, nisi quod diligens inimicum, sari. Vno modo, ex radice charitatis et gratiæ; el adhibet majorem conatum quam alius ad diligen­ talis quantitas meriti respondet præmio essentiali, dum amicum. El lotum hoc conceditur. Sed non quod consistit in Dei fruitione; qui enim ex majori probat quod in eodem supposito dilectio inimici sil charitate aliquid facit, perfectius Deo fruetur. Alio magis meritoria quam dileclio amici; quia nun­ modo potest pensari quantitas meriti ex quantitate quam idem homo æque intense diligit inimicum operis. Quæ quidem est duplex : scilicet absoluta, sicut amicum, simul el in eodem tempore, nisi forte el proportionalis. Vidua enim quæ misit duo æra unico actu diligeret utrumque, et hoc ex inclina­ minuta ingazophylacinm(Marci I2,/.hcîc21 ),minus tione charilalis. Immo, si hoc faceret, utique male, opus fecit quantitate absoluta, quam illi qui magna demeritorie, et contra ordinationem charitatis face­ munera posuerunt ; sed quantitate proportionali vidua ret. El hoc etiam concedit arguens. Unde ad propo­ plus fecit, secundum sententiam Domini, quia ma­ situm sic dicit (dist. 30, q. 2) : < Diligere amicum gis ejus facultatem superabat (6). Utraque lamen plus quam inimicum, e>l de ordirie charitatis respectu quantitas meriti respondet praemio accidentali, quod ejusdem diligentis in casu necessitatis, quando affe­ est gaudium de bono creato. Sic igitur dicendum ctus cum effectu non potest utrique exhilieri; tunc quod efficaciora fuissent hominis opera ad meren­ enim idem homo «eque diligens inimicum ut ami­ dum in statu innocentiæ, quam post peccatum, si cum, peccat, faciendo contra ordinem charitatis. Sed attendatur quantitas meriti ex parle gratiæ, quæ respectu diversorum diligentium, et maxime extra tunc copiosior fuisset, nullo obstaculo in humana casum necessitatis, non est contra ordinem chari­ natura invenio Similiter etiam, si consideretur tatis, quod unus propter Deum velit inimico tantum absoluta quantitas operis; quin, cum homo esset Itonum, et tanto allectu, sicut alius vult amico; majoris virtutis, majora opera fecisset. Sed, si con­ immo pertinet ad perfectionem charitatis. In eodem sideretur quantitas proportionalis, major invenitur etiam homine proalio tempore, el extra casum prae­ ratio meriti post peccatum, propter imbecillitatem dictum, non est contra ordinem charitatis, quod hominis : magis enim excedit parvum opus potesta­ velit par bonum et pari affectu amico ct inimico. » tem ejus t optare inæqualem rnotum, el tendentia m, in Deum eis quos Deus disposuit insqualitar moveri et tendere in Deum; immo optare op|>osilum, esset praejudicium divinæ praedestinationis, el justitia·, el charitatis; el prê­ ter hoc esset vanum et phantasticum. ta) annri. — mimici Pr. (4; tofo. — mia Pr (a) tanicu. — cum Pr. (*,) tuperahat. — tuperahundabal Pr DISTINCTIO XXXI. ET X XXIÎ. - QIJÆSTIO I. *uuin. Contingit enim quod illud quod secundum genus suum est minus bonum vel meritorium, ali * quo adveniente efficiatur magis l>onurn vel merito­ rium; sicut parvum opus ex magna charitate factum, magis est meritorium quam magnum ex parva. Bonitas autem actus ad duo mensuratur, ex quihiis lenitatem recipit : scilicet ex termino, vel objecto; et ex principio, quod est voluntas. Ex termino autem habet speciem bonitatis (x); sed ex voluntate halæt rationem merendi; quia secundum hoc est in pote­ state facientis, quod ex voluntate procedit. Si ergo comparemus dilectionem amici et inimici quantum ad terminos, sive objecta, cum objectum magis com- . petens dilectioni fiit amicus quam inimicus, sic melius est diligere amicum quam inimicum. Si vero comparemus duas præd ictas dilectiones ad princi­ pium, quod est voluntas, sic ubi est major conatus voluntatis, ibi oportet esse majus meritum : quia quanto est major conatus voluntatis, tanto est ferventior voluntas de lino propter quem (ξ) attentat jllud quod secundum se est sibi magis repugnans, quamvis sit magis remissa quandoque circa illud ad quod magis conatur; meritum autem consistit in hoc quod voluntas ad finem afficitur. El ideo, si comparemus actus talium dilectionum, dilectio ini­ mici est magis meritoria, inquantum hujusmodi, quia, secundum quod hujusmodi, exigit majorem conatum et majorem fervorem circa finem, quamvis dilectio amici sit magis intensa circa objectum; sed dileclio amici est melior quantum ad bonitatem essentialem, quæ consequitur speciem actus, qui speci (icatur ex objecto. Si autem comparentur prae­ dicta· dilectiones quantum ad habitus, sic oportet quod vel intelligatur de dilectione inimicorum qua· est necessitatis; et sic nulla est comparatio, quia idem habitus æqualisesl respectu utriusque : vel de dilectione inimicorum qua· est perfectionis; et sic dilectio inimicorum includit dilectionem amicorum, et non econtra ; et sic dileclio inimicorum est melior » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod non contingit quod in eodem diligente ex charitate, teque intensa sil dilectio inimici sicut dileclio amici, simul, el pro eodem tempore. Secundo, quod in aliquo casu dilectio inimici est majoris meriti quam dilectio amici, si istæ dilectiones sint in diversis suppositis, vel in eodem supposito, quoad diversa tempora, vel diversos casus. A5^4 in patria. Et arguitur quod sic. Cognitio fidei el cognitio glori æ differunt secundum perfectum et imperfe­ ctum. Sed cognitio perfecta et imperfecta simul sunt : sicut in angelo simul est cognitio matutina cum cognitione vespertina; et aliquis homo simul potest habere de eadem conclusione scientiam per syllogismum demonstrativum, et opinionem per syllogismum dialecticum. Ergo et fides simul potest esse post hanc vitam cum cognitione gloriæ. In oppositum arguitur. Quia dicit Apostolus, 2. Corinthior. 5(v. Get 7) : Qunmdtu sumus in corpore, peregrinamur a Domino; per fidem enim ambulamus, et non per speciem. S *d illi qui sunt in gloria, non peregrinantur a Domino, sed sunt ei présentes. Ergo fides non manet post hanc vitam in gloria. In hac quæstione sunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, responsiones. ARTICULUS I. PONI NTUH CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod Impossibile est netum fidei et actum visionis beatifica * simul esse In eodem subjecto. Hanc ponit sanctus Thomas, I· 2,r, q. G7, art. 3, • a) ÇKOtionem. conclusionem Pr. 0) Art m, g3, h, ad quartum 376 LIBRI III. SENTENTIARUM ubi sic dicit : « Oppositio est propria el per so causa quod unum excludatur ab alio, inquantum scilicet in omnibus oppositis includitur oppositio affirmationis et negationis. Invenitur autem in (a) quibusdam oppositio secundum contrarias formas, sicut in coloribus album et nigrum. In quibusdam autem, secundum perfectum et imperfectum; unde in attentionibus magis et minus accipiuntur (C) ut contraria, cum de minus calido (γ) Iit magis cali­ dum, ut dicitur, 5. Physicorum (t. c. 19). Et quia perfectum et imperfectum opponuntur, impossibile est quod simul, secundum idem, sil perfectio ct imperfectio. Et. 31, q. 3 ». Primo, probando quod non sit haereticum, nec contra Sacram Scripturam, ponere quod habitus fidei possit remanere in patria. Quia Sacra Scriptura nihil dicit contra possibilitatem remanendi; sicut palet discurrendo per lotum decimumlertiuni capi­ tulum primæ Epistola» ad (ærinthios, ubi hæc mate­ ria specialius tangitur el expressius quam in aliis locis, el per omnia alia loca Scriptura?; quia nun­ quam invenitur unum verbum quod dicat expresse, vel ex quo possit efficaciter deduci quod habitus fidei non possit in patria manere. Et si aliquis dicat quod immo, adducat illam auctoritatem, quia non­ dum est per aliquem adducta. Ergo dicere quod habitus fidei possit in patria remanere, nullo modo est haereticum; quia nullo modo Scriptura dicit contrarium. Item. Scriptura recte intellecta, nullo modo est contra actualem remanentiam habitus fidei in patria. In eodem enim capitulo, ubi de hoc agitur, dicitur (a) autem. — fltii Pr. 377 sic(v. 8) : Sive prophetiis evacuabuntur, tivelinr gux cessabunt, xive scientia destruetur. Et subdit similem causam sicut de fide. Dicit enim de scientia (v. 9 et 10) : Quoniam ex parte cognoscimus, et ex parte prophetamus ; cum autem vene­ rit quod perfectum est, evacuabitur quod exparte est; sicut de fide subdit (v. 12): Videmus nunc per speculum et in xnigmate, tunc autem facie ad faciem. Ex quo arguitur tripliciter Primo sic : Sicut Scriptura dicit fidem evacuari in patria, sic eadem Scriptura, el in eodem capi­ tulo, dicil donum prophetia·, et donum linguarum, el scientiam, cessare et destrui. Sei, secundum Doctores, scientia non destruetur secundum habi­ tum. Donum eliam linguarum in se non cessabit, quin sciant loqui vanis linguis; quidquid sit de aclu. Donum autem prophetia' fuit in Christo, Secundum Doctores; el ipse vocat se prophetam. Mallh. 13 (v. 57), ubi dicit : Non est propheta sine honore, nut in patria sua; Christus autem secun­ dum mentem fuit beatus. Ergo, cum hæc non eva­ cuentur secundum habitum, videtur quod nec fides; saltem hoc non potest ex Scriptura convinci, quia de pari (a) loquitur de omnibus illis et (C) de fide per lotum capitulum. Secundo sic : Quia Apostolus evacuationem fidei, ct doni linguarum, el scientiae, comparat perfeclioni ætalis, dicens (ibid., v. I I): Cum essem parvulus, loquebar ut parvulus, sapiebam ut parvulus, etc. ; cum autem factus sum vir, evacuavi quæ erant parvuli. Sed quando ex parvulo fit vir, nec potentia per quam loquebatur, sapiebat vel cogitabat, nec habitus bonus, si quem habebat ad hos actus, eva­ cuantur. Ergo nec habitus praedicti evacuantur in patria. — Si dicatur quod non est simile de fide el aliis habitibus, quia de essentia (γ) aliorum habi­ tuum non est imperfectio (Î). sed de essentia fidei est imperfectio, et ideo, adveniente perfectione, alia non evacuantur, quin non habent ad eam oppositio­ nem, sed solum fides, quæ ei (t) opponitur; — dico quod non valet ad propositum. Quia ex Scriptura non halætur illa differentia; scd, si sit, hoc est ex natura talium habituum; quod adhuc non credo verum, et patebit infra. Cum igitur ex Scriptura nullo modo habeatur illa differentia, dicere quod non evacuetur plus habitus fidei quam alii, de qui­ bus de jKiri Iit ibi mentio, non est contra Scriptu­ ram; el ideo non est b.vrelicum; quod solum inqui­ rimus pro nunc, quia post inquiremus an sit fal­ sum. Tertio. Quin Scriptura loquens de evacuatione istorum, exponit seipsaiu, ostendens quod hoc intel- (3) ratione. — Ad. Pr. (C) rf — Οφ. Pr. (γ) ruentia. — scientia Pr. (έ) imperfectio. — perfectio Pr. (1) 7U4T ci. — ch Pr. .178 LIBRI III. SENTENTIARUM ligitiir quoad actus, dicens (v. II): Lot/ucbar ut parvulus, sapiebam ut parvulus, etc ; el postea (v. 1*2) Videmus nunc per speculum ct in amif/mate, ctc. Eqm ex Sacra Scriptura non potest halieri quod evacuentur habitu. , ** mmI actus; quod etiam recipit expositionem, ut posl dicetur. Sic igitur patet quod nullo modo est contra Scripturam recte intcllertoni, prout circumstantia Ncriplur® ex|»onil rapsam (quæ esi optima expositio, secundum Augu­ stinum F Octoginta trium gu.rstionum, q. (if)), dicere quod habitus fidei possit remanere vel rema­ neat m patria» Ulterius arguil quod habitus fidei jiossil rema­ nere in patria sine actu. Primo, Quia Paulus in raptu vidit Deum; et tamen in eo mansit habitue fidei, secundum Doctone. Ergo habitus fidei potest stare cum visione. — Respondetur ad hoc, quod nescitur an Paulus in raptu fuerit m corpore vel extra corpus; quia ipsemet nescivit, ut dicitur in 2, (t) Corinthmr. 12 (v. 2 et 3). Si autem anima ejus fuerit extra corpus, tunc non habuit fidem, sed solam visionem; sed, restituta corpori, rahabuit fidem sine visione; el ito nunquam fuerunt simul fides el visio. — Sed illud non valet. Quia, sj nescitur an fuerit in cor­ pore vel extra corpus, quare magis ponitur quod fuit extra corpus quam in corpore? El quare non respondetur quod, si fuerit in corpora, stetit fides cum visione, sicut, si fuit extra corpus, non fuit fides cum visione? Nisi enim raptus esset possi­ bilis, anima exsistente in corpore, Paulus sciens se raptum, non dubitaret an esset in corpore vel extra corpus; sed absolute dixisset quod extra corpus. Et si raptus est possibilis, anima exsistente in corpore, quare propter raptum oportet ponere Paulum mor­ tuum? Et si de facto ponatur mortuus fuisse, tamen potuit rapi vivus : nam et Moyses fuit raptus, vel saltem vidit divinam essentiam, sicut Paulus, ul dicit Augustinus, super Genesim ad litteram (lib. 12, cap. 27 et 28); qui tamen non fuit mortuus. Doctor» etiam tenent quod Paulus m raptu non fuit mortuus, sed solum abstractus ab usu sensuum. Et sic stol argumentum. Secundo. Quia fides quæ est habitus acquisitus, stat cum vipione corporali, et cum assensu intelle­ ctus ex visione causato. Ergo fides quæ est habitus infusus, potest stare cum visione spirituali seu beata. Consequentia patet : quin omnino videtur esse simile hinc (€) et inde. Antecedens probatur : Si quis habeat habitum fidei acquisitio, videlicet per quem credat dictis alicujus astrologi de eclipsi­ bus solia el luim», si actunliter videat lunam eclipsari, prout prsdixit astrologus, non propter hoc prior habitus fidei destruetur, immo potius confirm ‘2 — infra Pr €) Aiae. — Autr Pr. mabitiir; quia alias facilius et firmius crederet dictis talis astrologi, ex hoc quod vidit evenisse ilhid quod prædixerat astrologus. — El si dicatur quod ad visionem eclipsis nihil facit habitus fidei, nec cum ea potest concurrere actus ejus, — non valet : quin hic non qiiæritur an actus fidei possit stare cum visione, sed solum de habitu; unde, dato quod habitus ad illam visionem nihil faceret, nec actus fidei cum visione stare posset, non sequitur tamen quin habitus cum ea blare posset (a). Tertio. Quia habitus opinionis potest stare cum scienti© actu. Eiyo similiter potest stare cum actu visionis. Et idem est de fide acquisita, cum sit habi­ tus opi nativus. Antecedens palet : quia unus et idem homo potest habere de eadem conclusione media demonstrativa, quæ causant habituin scien­ ti®, et media topica >ou probabilia, quæ causant habitum opinati vum; et cum exit in actum consi­ derandi conclusionem secundum media demonstra­ tiva, quæ faciunt eum scire, non oportet quodj obli­ tus fuerit mediorum probabilium seu topicorum, quorum habitus est opinio; et sic simul scit (6) actu, el habet opinionem secundum habitum. Et sic patet antecedens. Consequentia probatur. Quia, sicut credere el opinari opponuntur secundum eridens el non evidens ei quod est videre, sic oppo­ nuntur ei quod est scire, secundum certum et dubium: el ideo, si, non obstante oppositione certi et dubii, opinio, vel fides, potest stare secundum habitum cum actu scienti®, eodem modo, non obstante oppositione evidentis et non evidentis, opinio rt fides secundum habitum possunt stare cum actu visionis. Et sicut esi de fide acquisita respectu visionis corporalis, sic est de fide infusa respectu visionis lient®. — Et si dicatur quod fides non potest stare cum visione beata, non propter oppositionem quam habeat ad visionem secundum se. sed propter oppositionem quam habeat ad habi­ tum glori®; sicut habitus vitiosus cum actu vir­ tuoso stat, rt tamen habitus virtuosos non potest stare cum habitu vitioso, quia habitus non oppo­ nitur actui, sed habitui; — non valet. Quia : aut visio lieata potest esse sine habitu glori®; aut non. Si potest esse sine habitu glori®, tunc habitus fidei potent esse cum visione beata, cum ei non oppo­ natur. Si autem visio beata non potest esse sine habitu glori®, cum Paulus in raptu habuerit visio­ nem beatam, et prr consequens habitum glori®, el cum hoc fidem secundum habitum, sequitur quod tunc fuerunt simul fides et habitus glori®; ergr» non opponuntur, quia Opposita non possunt simul esse. — Nec valet si diceretur quod fuerunt simul per mndum cujusdarn transitus, et non per modum habitus permanentis. Quia qu® possunt esse per I I (3) · verbi» rum sequitur u*quc (Λ) rc»t. — ni Pr. id pottel, om. Pr. DISTINCTIO XXXI. ET XXXII. — QÜÆSTIO I. unum instans, pœstml semper simul esse; quia simultatem non impedii longitudo vel brevitas tem­ poris, sed nntura oppositionis. Unde, si pro illo inManti luerunt in Paulo simul fides et habitus gloriæ, necessc est quod possint simul esse sem|w»r. Quarto. Quia minus lumen non destruitur adve­ niente majore. Sed lumen lidei et lumen gloriæ se habent ut lumen majus et lumen minus. Erço, etc. S 2. — CONTIIA ΡΙΠΜΛΜ CONCLUSIONEM («) Argumenta Durandi. — Secundo loco arguit contra primam conclusionem (dist. 31, q, 4 ). Et Primo dicit quod ponere possibilitatem actus fidei cum actu visionis, in nullo e>t contra Sacrani Scripturam : quia in nullo loco Sacra· Scriptum negatur possibilitas; licet in aliquibus locis, quan­ tum est de superficie textus, videatur negari simul­ tas eorum de facto. Et qui dicunt oppositum, sci­ licet quod per Scripturam negetur ctiinpu&ibilitas, adducant auctoritatem ad hoc, sicut adducuntui auctoritates Commentatoris el philosophorum, qui communius et crebrius allegantur; quia nondum adducta est talis auctoritas, nec puto quod possit adduci. .Secundo dicit quod ponere quod de facto sint simul, adhuc non e>t contra Scripturam. Quia, sicut Scriptura dicit evacuari fidem, ita et scien­ tiam, el donum linguarum; nec in his ponit aliquam differentiam, nec quoad actum, nec quoad habitum; el earndem rationem assignat, scii icet ( l.ad Corinth., cap. 13, v. 10) : Cuhi venerit quod perfectum est, evacuabitur quod cx parte est: et iterum libid., v. 12) : Videmus nunc per speculum ct in :ruiqmate, tunc autem facie ad faciem Sed, secundum omnes Doctores, scientia non evacuatur quoad actum, sed solum quoad modum imperfectionis. Donum autem linguarum, nescio si evacuabitur ibi quoad actum, vel quoad modum, si tamen laus vocalis erit in patria : quia probabile est, si Deus laudatur ibi vocaliter, quod beatus habens donum linguarum, quandptyue laudabit eum in una lin­ gua. quandoque in alia, ul sic nihil vacet in eoa laude divina. Evacuabitur tamen quoad necessita­ tem, sicut Glossa exponit; quia non erit necesso loqui linguis, ubi quilibet cognoscet in Deo quid­ quid ad ipsum perlinet. Et hoc modo, quantum est ex textu Scriptura *, actus fidei evacuabitur in patria : aut quia imperfectio actus tolletur, et non actus ip>e, sicut dictum est de actu scientia·; aut quia non erit necessarius, >icnl nec actus linguarum: (u) Anclor po«uit argument * contra nccundain conclusio­ nem ante ilk· quæ primæ opponuntur, sequenti ordinem *. Arguenti qui. primo loco (dial· 31. q. 3) quærit, Utrum habitu» fidei remaneat vel point remanere in patria, el pottea fihid. q. i) examinat, Utrum [idet quantum ad actum pauit remanere in patria. 379 visio enim læala excludit necessitatem fidei el actus ejus. Sed, quantum est ex dictis Scriptura·, non excludit, nec possibilitatem, nec actualem simulta­ tem. — Et si dicatur qund immo: quia imperfectio necessario evacuatur, adveniente perfectione; sed imperfectio est de essentia actus fidei; et ideo eva­ cuatur, adveniente perfectione visionis; non sic autem est de actu scientia·, de cujus essentia non est imperfectio, quamvis sil ei adjuncta pro statu vi»;— dicendum quod hoc non valet : quia ista differentia inter actum fidei et actum scientur, in nullo habetur in Scriptura, qua * de pari omnino loquitur de utroque, sicut patet ex -erie textus illius capituli 1. Corinthior. 13. El ideo dicere con­ trarium, non est contra Scripturam. Et sic patet quod in nullo est contra Scripturam, dicere quod actus fidei et visionis possint stare simul. Tertio dicit quod, licet de facto illi duo actus non stent >itnul, (Missent tamen simul stare. Primum probat. Quia : vel essent duo actus distincti; vel unus. — Non duo. Quia beati clare vident in patria illud quod credunt viatores; pro­ pter quod, sicut modo credimus Scripturam a Deo •>se inspiratam, sic beati vident Deum inspirasse sanctis (licta S nptune; et ideo de hoc non habent artum lidei, sed scientist *, vel visionis, nec |»er con­ sequens de veritate dictorum Sacre Scriptura. Unde apud eo> quasi argumentum est ex per se notis Quidquid Deus dixit, vel dicentibus inspiravit, est verum (et hæc est |»er se nota, etiam in lumine naturali); sed Deus dixit vel inspiravit sanctis prophetis ct apostolis dicta Scripturae (et hæc est etiam |>er >< * nota beatis); ergo dicta Scriptum sunt vera : ita quod hæc conclusio est scita a beatis; et cognitio ejus est actus scientiæ, el non fidei, quæ innititur auctoritati, de qua non e>l evidens quod sil a Deo dicta. Et sic actus lidei, ul distinctus secundum se a beata visione, non est in beatis. — Item (a), nec ut concurrens in unum cum alio. Quia duo habitus non concurrunt ad unum artum, nisi propter concursum mediorum propriorum illis habitibus. Sed proprium medium lidei infuse non potest concurrere cum medio causante visionem beatam. Ergo. etc. Minor probatur dupliciter. Primo: quia proprium medium fidei infusæ est auctoritas *, Scriptura de qua non est evidens quod sil a Deo dicta; si enim esset evidens ipsam esse a Deo dictam, magis esset medium scientia· quam fidei; beatis autem non est inevidens, immo est evidens Scri­ pturam esse a Deo dictam, vel inspiratam; ergo propi ium medium habitus lidei deficit in læatis in patria. Seeundo : quia, dato quod esset ibi tale medium, non tamen concurreret cum medio cau­ sante visionem beatam; quia visio beata, cum sit actus precise supernatural! *, consulit totaliter et (e) Item, — ita Pr. JSO LIBRI HI. SENTENTIARUM præeise ex causa supernatural! ; el ideo totaliter el precise est ab essentia divina effective el («) obje­ ctive, nullo alio concurrente. Elsie jiatet primum. Secundum probat, dicens quoi, si beati non vide­ rent nec scirent Scripturam esse a Deo inspiratam, ita quod maneret in eis proprium medium fidei habitus, sic credere el videre, si ponerentur esse duo actus secundum rem, sic possent es>e simul. Quoi palet : quia actus visionis, et scientiæ acqui­ sita», el actus fidei, non habent oppositionem nisi secundum magis evidens el minus evidens. Actus enim visionis est simpliciter et summe evidens; actus vero scientiæ est mediocriter evidens; actus autem fidei est secundum infimum gradum evi­ dens; el tamen est aliquo modo evidens: cum enim sit artus intellectus positivus, est quædam visio, quamvis obscura. Cui concordat dictum Apostoli, I. Corinthior. 13 ( v. 12), ubi sic dicit : Videmus nunc per speculum et in senigmate, tunc autem facie ad faciem. Ecce quod utcumque actum dicil esse visionem; sed unam dicil esse claram, quia facie ad faciem; aliam veru dicil esse obscuram, quia per speculum el in ænigmate. Tunc arguilur Quar(o(6)sic:Actu8scientiinet fidei videnturopponi vi-ioni secundum magis evidens et minus evidens; licet, in hac apparenti oppositione, major videatur esse oppositio actus fidei ad visionem, quam actus scientiæ. Scsi actus scientiæ slat in palria cum aclu visionis, secundum Doclores. Ergo similiter actus fidei poterit stare in palria cum visione. Quamvis enim sit minus evidens quam aclus scientiæ; tamen, ex quo aclus scientiæ est compossibilis (γ) cum visione, actus fidei poterilesse com poesi bi lis (ί) cum eadem. Visio enim, vel utrique opponitur, vel nulli. Si utrique, cum nullo potest stare; quia omnis oppositio, magna vel parva, impedit simulta­ tem. Si nulli, qua ratione potest stare cum uno, latest etiam stare cum alio. — Puto autem, inquit, quod nulli eorum opponitur. Quia oppositio for­ malis, est solum specierum quæ sunt sub eodem genere proximo, id est, sicut alliedo et reteri colo­ res sunt sub colore sicut sub genere proximo, unde sibi opponuntur, et invicem sunt incompossibiles in eodem subjecto; sed colores et sapores, quia non sunt in eodem genere proximo, non opponuntur ad invicem, nec sunt incompossibiles in eodem sub­ jecto. Visio autem læata non videtur esse ejusdem generis proximi cum quocumque alio actu intolligendi, quem habeamus in via, sive sit aclus scien­ ti®, sive fidei : quia visio beata, est supernatural!» actus, non solum quantum ad causam suam, sicut fuit visus datus caxo nato, sed est actus SU pernotu­ it) et. — Om. Pr. (C) Quarto. — Orn. Pr. (γ) CompoMibih *. — COmponibiliS Pr. (Î) coni/x>tfi6dis.—compontbifii Pr. ralis jier essentiam; unde nullus aclus intelligondi, quem possumus habere ex puris naturalibus, sive scit scire, sive opinari, sive credere, ad quem non necessario requiritur fides infusa, potest esse ejus­ dem generis proximi cum beata visione. Unde nul­ lam oppositionem habet ad illam, nec secundum se, nec secundum conditiones suas intrinsecas, quæ· cumque sint illæ; el ideo possunt stare simul. Et sic patet quod actus scientiæ, et fidei, possunt simul stare cum visione beata, dato quod essent diversi actus. Hem : Quorum rationes præcisæ et formales sunt compassibiles, ipsa sunt compossihilia. Sed formales rationes et præcisæ actus credendi, et videndi, seu sciendi, sunt com possibiles. Igitur, etc. Major plet. Minor probatur. Quia videre est assent i re rei pre­ sent! in se; scire vero est assent ire alicui proplei causam, vel propter notitiam cause; credere autem est assentire alicui propter auctoritatem dicentis; et in his consistit précisa et formalis ratio eorum. Constat autem quod aliquis |>olvst assentire alicui conclusioni, quia videt eam in se, puta videt lunam eclipsari, et quia scit causam, puta quod ex tali motu interponitur terra inter solem et lunam, el quia audivit a jierito astrologo, cui credere consuevit. Igitur, etc. II. Alia argumenta Durandi. — Ulterius arguit (dist. 31. q. 5) quod imperfectio nullo modo sit de essentia aclus credendi, nec alicujus alterius actus. Primo (a). Quia nulla privatio potest esse de essentia alicujus positivi; quia omne positivum con­ stituitur intrinsece et essentialiter ex solis positivis. Cum igitur actus credendi, ct omnis alius actus, sil aliquid positivum, impossibile est quod imperfectio, prout dicit privationem, sit intrinsece de essentia actus fidei, vel cujuscumque alterius actus. Potest tamen esse conditio concomitans; quia minor perfectio deficit a majori perfectione. Et sic imperfectio concomitatur semper et inseparabiliter artum fidei, qui est pnuciso et totaliter a fide. Deficit enim a per­ fectione scientiæ et visionis : quin aclus visionis tendit in rem sibi aclualiter secundum se præsenlem ; actus vero scientiæ tendit in objectum praeten­ tatum |>er medium certum et evidons, de cujus cer­ titudine constat ipsi scienti; ab utroque autem horum deficit aclus fidei, cui non est pnesens obje­ ctum nisi per auctoritatem dicentis, de cujus veri­ tate non constat evidenter credenti. Et sic talis imperfectio semper concomitatur actum qui est solius lidei. Dico autem solius fidei : quin medium cui fides innititur, potest concurrere cum medio faciente scire, vel cum pnescnlia objecti; et tunc causatur unus actus ex Iribus mediis simul concur- (a) /‘rimo. — Om. Pr. DISTINCTIO XXXI. ET XXXII. — QUÆST10 I. rentibus; qui aclus non habet illnrn imperfectionem quam habet aclus qui est n sola fide. Seriimh» arguit sic : Sicut ænigrna, quod attri­ buitur lidei, sonat imporrectionem ; sic esse ex parte, quod attribuitur scientiæ ab Apostolo, I. Corinf/iior. 13, sonat imperfectionem. Sed imperfectio non est de ratione actus scientia?, secundum Doctores. Ergo similiter non est de ratione actus fidei. — Hæc ille. El m hoc secundus articulus terminatur. 381 primam veritatem. Item, ibidem (v. 11), comparat cognitionem fidei cogitationi parvuli, cognitionem vero patriæ sapientia? virili; onustat autem, secun­ dum eum, illa * duas e ** inoompo»ibile" ; unde dicil qurxl serim da evacuat pnrnarn; hoc autem non ot. nisi propter inn.)mpo ibilitateni. ** — Quarto, quia cuilibet halænti fidem est aliquid sperandum in futurum, juxta illud //rbr.ror. 11 (\. i) : Fidei cd tubftanlia sperandarum rerum. Sed. secun­ dum quod dicit Apostolus, visio excludit exspecta tionem et spem : Homan, 8 (v. 24), Spes qu:e vide­ tur, non est eprs. Glossa : Res sperata quæ vide­ tur. non est subjecta virtuti spei, quæ non est nisi ARTICULUS III. dc non apparent ibus ; et vere non. quia contra PONUNTUR RESPONSIONES rationem xpes /i.tc diceretur : < nam, quod videt quis, quid sperat ?» id est, cur vel quomodo dici­ lur sperare * quasi dicat (a); nullo modo.— Hæc § 1. — Ad argumenta contra secundam Glossa. — Ex quibus auctoritatibus apparet quod CONCLUSIONEM dicere fidem esse coii i |K»m bilem visioni beatifies?, non consonat Sacra Sci iptura. Et mullo minus dictis Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter­ Sanctorum. Unde Gregorius, in Humilia super tium articulum, respondendum est objectionibus Joan nem, exponens illud Joann is 20 (v. 29), Quia mi prodictis. Et ideo, ad objecta contra secundam vidisti me, Thoma , etc . sic dicit : Cum Paulus conclusionem, dicitur primo, quod multa? auctori * Apostolus dicat, < Fides ed substantia speranda­ lates Sacra Scriptura» videntur expresse intendere, rum rerum, argumentum non apparentium, » et quasi expresse sonare, quod impassibile est fidem profecto liquet ; qma (4) quæ apparent, jam fidem remanere in patria. Quod patet:— primo, quia, non habent, sed agnitionem. Dum ergo vidit Hcbrxor. 11 (v. 1), dicitur quod fides e>l rcr^timen- Thomas, dum palpavit, cur ci dicitur : < Quia tum non apparentium. Constat autem quod in vidisti me, Thoma, credidisti? » Sed aliud vidit, palria nihil erit non apparens, de quo fuerit fides ct aliud credidit. Hominem vidit, ct Deum con­ in via; ct, cum non sil possibile idem esse apparens fessus est. — Hæc ille. — Et similia dicunt Augu­ cl non apparens eidem homini simul et semel, stinus (tract. 121 in Joan.) et alii sancti, innitentes apparet quod, secundum mentem Apostoli, fides dictis Apostoli, l. Corinthior. 13, et Hebrxor. 11, est incom possibilis visioni el statui patriæ. — et aliis locis. Unde sequitur quod vel sancti false Secundo, quia, 2. Corinthior. 5 (v. G et 7), dicitur : exponunt et false intelligunt Apostolum; vel quod, Dum sumus in corpore, peregrinamur a Dosecundum Apostolum, fides virtus sil incompassi­ mino (λ); per fidem enim ambulamus, et non per bilis statui beatifico et visioni palria?. — Ex quibus speciem. Ex qua auctoritate, cum glossis sancto­ fiatet quod primum dictum aiguentis, quo asserit rum, habetur primo, quod fides facit hominem mmpossibililatem fidei cum visione |wtriæ non peregrinari a Deo; secundo, quod lacit ambulare el repugnare didis Sacra Scriptura vel determinatio­ tendere in Deum (pinsi in aliquid distans. Constat nibus sanctorum, est omnino falsum et novum. autem quod illa duo sunt i neompossibilia statui bea­ Secundo, dicitur quod secundum dictum ejus, tifico: quia beati non peregrinantur a Deo, sed sunt quo a&eril quod dicere quod fuies simul stet cum ei présentes, et Deus est eis prasens per speciem: visione beatifica non est contra Sacram Scripturam, nec tendunt in Deum aut ambulant, sed quiescunt aut contra dicta Scriptura, — est omnino falsum. in Deo. Unde Glossa, super pradicto verbo, sic dicit : Quod palet : nam, cum com possibilitas habitue fidei Qui peregrinatur ct per fidem ambulat, nondum cum visione beatifica negetur in Sacra Scriptum, est in patria, sed in via. —Tertio, quia, 1. Corin­ mulloplus <»orumsimultasactualis;quia quæcumque thior. 13 (v. 12). Apostolus comparat cognitionem inqwssibilo est simul esse, nunquam simul sunt.. fidei cognitioni speculari et amigmaticæ, cognitio­ Et tunc nem vero patria * cognitioni faciali ; constat autem /Id primam sui dicti probationem , dicilur quod, quod illæ duæ sunt i ncom possibiles in eodem, licet ex dictis Apostoli in deciinoterlio capitulo respectu ejusdem objecti, potissime per idem me­ * Corinthior. non possit evidenter deduci quod 1 dium, quod est ratio assentiondi; per idem autem habitus lidei plus evacuetur quam habitus scientiæ. medium assent it fides et beatifica visio, scilicet per (a) cl — Ad. Pr. (i) dicat - Orn. Pr. (6) ί/ιοα. — tpi * Pr. 382 LIBRI Ill. SENTENTIARUM vel donum prophetiæ, aut linguatum; tamen, ex dictis ejusdem Apostoli in aliis locis, et cx glossis sanctorum exponentium illud capitulum Apostoli ct alia dicta ejus, manifeste patet quod aliter eva­ cuabitur habitus fidei quam habitus scientiæ. Unde Glossa ordinaria, ibidem, sic dicil : Ul dicit Augu­ stinus, libro de Doctrina Christiana (lib. 1, cap. 38), « fidei succedit species, quam videbimut; ct spei succedet beatitudo ipsa, ad quam pertenturi sumus; char itas veroaugebitur potius d, nec aliquid ei succedet, destruetur tamen inquan­ tum est imperfecta, quia desinet esse imperfecta rt ex parte, sed nec ipsa, nec ejus actus destrue­ tur. Omne ergo quod cx parte est, destruetur, vel cx toto ut fides ct spes, vel cx parte ut scientia, cujus actus ct modus destruetur ct charitas etiam, cujus modus quidem tolletur, sed nun ipsa, nec ejus actus, nec quidem modus,— Hæc Glossa. Quomodo autem cessabit prophetia in patria, ostendit sanctus Thomas, in Postilla super decimumtertium capitulum 1. Corinthior. (lecl. 3), dicens : < In futura gloria prophetia locum non habebit propter duo. Primo quidem, quia prophetia respicit futurum; status autem ille non exspectabit aliquid in futurum, sed ibi erit finale complemen­ tum omnium eorum quæ ante fuerant prophetata; unde in Psalmo (47, v. 9) : Sicut audivimus, sci­ licet per Prophetas, ita et vidimus præsentialiter in civitate Domini virtutum. Secundo, quia prophetia est cum cognitione figurai i et ænigmalica, quæ ces­ sabit in patria; unde dicitur, Numeror. 12 (v. t>) : Si quis fuerit inter vos propheta, per somnium aut in visione loquar ad eam. n — Hæc ille. — Verumtamen huic secunda? rationi non mullum innitendum est. Quia, sicul ipse dicit, 3 p.. q. 7, ari. 8, in solutione primi, « per illa verba non ostenditur esse de ratione prophetiæ ænigmalica cognitio, quæ est per somnium et in visione : quia divina pervenerunt ad Moysem, qui palam et non per ænigmata Deum vidit; qui tamen propheta dictus est, secundum illud Deuteronomii, ult. (v. 10) Non surrexit ultra propheta iu Israel sicut Moyses s — Hæc ille. - Quod autem obji­ citur de Christo, qui cum læatitudine habuit donum prophetiæ, solvit sanctus Thomas, ibidem, m solu­ tione secundi, dicens : « Fides est eorum quæ non videntur ab ipso credente; similiter spes est eorum quæ non habentur ab ipso sperante. Sed prophetia est eorum quæ sunt procul a roininuni hominum sensu, cum quibus propheta conversatur el commu­ nicat in statu viæ. Et ideo fides et spes repugnant perfectioni beatitudinis "Christi, non autem pro­ phetia (i). · — Hinc ille. — Item, de hoc, 2 * 2‘, q. 174, art. 5, ubi quærit utrum aliquis gradus pro­ phetiæ sit in beatis, arguit sic, tertio loco : « Chri- (i) prophetia — prophetiae Pr. stus ab instanti conceptionis fuit comprebensor; el tamen ipse prophetam se nominat, Mattii. 13 (v. 57), ubi dicitur : Non est propheta sine honore, nisi in patria sua. Ergo comprehensores el beati possunt dici prophetic, u Ecce argumentum. Sequitur res|>onsio : α Dicendum, inquit, quod Christus simul erat comprehensor el viator. Inquantum ergo fuit com· prehensor, non competit sibi ratio prophetiæ, sed solum inquantum erat viator. » — Hæc ille. —De aliis autem beatis est alia ratio. Unde, ibidem (in corpore articuli), sic dicil : α Prophetia importat visionem quamdam alicujus supernaturalis ventatis, ut procul exsistentis. Quod quidem contingit esse dupliciter. Uno modo, ex parte ipsius cognitionis : quia videlicet veritas supernaturalis non cognosci­ tur in seipsa, sed in aliquibus suis effectibus; el adhuc erit (a) magis procul, si hoc sil per figuras cor­ poralium rerum quam per intelligibiles elleclus; et talis maxime est (C) visio prophetica, quæ fit per similitudines corporalium rerum. Alio modo visio est procul ex parte ipsius videntis, qui scilicet non esi totaliter in ultimam perfectionem adductus, secundum illud 2. Corinthior. 5 (v. ϋ) : Quamdiu in corpore sumus, peregrinamur a Domino. Neutro autem modo beati sunt procul. Unde non possunt dici prophetæ. » — Hæc ille. Qualiter autem habitus scientiæ destruetur, et (Mitissime habitus scientia· divinorum, ostendit san­ ctus Thomas, in pr.edicta Postilla (leic, primo loeu : • Dicit A|M)slohis, 1. Corinthior. 13 (v. 8) : Scien­ tia destruetur, b Ecce argumentum. Respondit : <( Dicendum quod Apostolus non loquitur i|u de scien­ tia quantum ad habitum, sed quantum ad cogni­ tionis actum. Unde ad hujus probatfonem (γ) indu­ cit : Nunr cognosco ex parte. » — lluec ille. — Et intelhge quod actus scientia» destruitur in anima -eparatn, quantum ad hoc quod requirit conversio- (а) ud/inr rrd. — ad hau et Pr. (б) eit. — Om» Pr. (γ) probationem. — miprobatiunem Pr DISTINCTIO XXXI. ET XXXIL — QUÆSTIO I. nem ad phantasmata. Beati autem, post corporis ' resumptionem, poterunt intelligere et uti habitu scientiæ in corporo acquisite, duplici modo : scilicet cum conversione ad phantasmata, et sino conversione. Unde sanctus Thomas, 3 p,, q. 11, art. 2, sic dicit : « Christus, in statu ante passionem, fuit simul viator et com prehensor. Et præcipue quasdam conditiones viatoris habuit ex parte corporis, inquantum fuit pa-sibile; conditiones vero comprehensoris maxime ex parte animæ intellectiva?· Est autem hæc conditio animæ comprehensoris, ut nullo modo subdatur suo corpori, aut ab eo dependeat, sed totaliter ei dominetur; unde et post resurrectionem ex anima gloria redundabit in corpus. Ex hoc autem anima hominis viatoris indiget ad phantasmata converti, quod est corpori obligata, et quodammodo ei sub­ jecta, el ab eo dependens. Et ideo animæ beate, post resurrectionem, et ante, intelligere possunt absque conversione ad phantasmata. Et hoc quidem oportet dicere de anima Christi, quæ plenissime habuit facultatem comprehensoris. r — Hæc ille.— Et, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : »( Licet anima Christi potuerit intelligere non convertendo se ad phantasmata, poterat tamen intelligere, se ad phantasmata convertendo, i»— Ha *c ille. — Et idem dicendum est de aliis beatis, post resurrectionem, quod utroque modo poterunt uti habitu scientiæ acquisite. Quomodo autem donum linguarum evacuetur in patria ostendit sanctus Thomas, in Pontilia super decimumtertiuni 1. Corinthior. (lert. 3i, dicens : « Cum dicitur. Linguir cessabunt, non est inlelligendum quantum ad ipsa membra corporea, qua· lingua· dicuntur : quia, ul dicitur, 1. Corinthior. 15 (v. 52), Mortui resurgent incorrupti, absque dim i nutione membrorum. Nec est etiam intelligendum quantum ad usum linguæ corporeæ est enim futura in patria laus vocalis, secundum illud Psalmi (149, v. Û), Exaltationes (i) Dei in guttcrc eorum. ul Glossa ibidem cxjionil. Est ergo intelligendum quantum ad donum linguarum, quo scilicet aliqui in primitiva Ecclesia variis linguis loqueluntur, ut dicitur. Act. 2(v. 4). In futura enim gloria, qui­ libet quamlibet linguam intelligel; unde non erit necessarium loqui variis linguis : nam etiam a pri­ mordio generis humani, ut dicitur, Genes. II (v. 6), Erat populus unus ct unum labium omni­ bus; quod multo magis erit in ultimo statu, in quo erit unitas consummata. * — Hæc ille. — Cum autem dicit arguens, quod beati scient loqui variis linguis, etc., — non valet. Quia, sicul beati cogno­ scent ea quæ prius viatores cognoverunt, sed non eodem habitu (nam in via cognoscunt articulos |>er fidem, in patria vero per lumen gloriæ); ila, pro * portionali 1er, dum erant in via, habebant donum (>) Exaltatione/. — Exaltatione» IT 383 I habituale linguarum, quo poterant intelligere el 1 loqui omnem linguam, in patria vero scient loqui eet intelligere omnem linguam, non ex priori habitu, ssed per lumen gloriæ, quo cognoscent omnia perti­ i nentia ad suam beatitudinem. Ad secundam probationem illius secundi dicti, set parvulus; quia imperfectio i non e=st de ratione talium. Evacuatur tamen irnperIlectioætatis.et iiotentianirn.et habituum, et actuum. Et etiam actus et habitus de quorum ratione est imperfectio, evacuantur, si qui praecesserunt : ut sunt falisæ opiniones, et falsi judicia. Sic in patria evacuabitur imperfectio praecedens. Et quia imper­ fectio est de ratione fidei et spei, non autem de ratione scientiæ aut charitatis, ideo oportet evacuari fidem et spem; non autem oportet charitatein aut habitum scientiæ evacuari ; quia imperfectio conco­ mitans prædiclos habitus in via, non erat de ratione talium habituum, sed accidebat eis aliunde. De hoc visum est in probatione prim.c conclusionis; item in probatione secundæ. De hoc sanctus Thomas, l1 2 *, q. 67, art. 6, sic dicit : < Quando imperfectio alicujus rei non est de ratione speciei ipsius, nihil probitet idem numero, quod prius fuit imperfe­ ctum, postea perfectum esse; sicut homo per aug­ mentum perficitur, et albedo per intensionem. Cha­ ri tas autem amor est, de cujus ratione non est ali­ qua imperfectio : potest enim esse habili et non habiti, visi et non visi. Undecharite non evacuatur j per gloriæ perfectionem, sed eadem numero manet. > — Hæc ille. — Item, I1 2 , * q. 67, art. 3. in solu­ tione primi, sic dicit : < Eides est nobilior scientia ex parte objecti, quia objectum fidei est veritas prima; sed scientia habet perfectiorem modum cognoscendi, qui non repugnat perfectioni teatiludinis, scilicet visionem, sicut repugnat ei modus tidei. » — Ha?c ille. — Cum autem dicit arguens, quod ista dilTerenlia non habetur ex Sacra Scri­ ptura; — dicitur quod hoc est falsum. Nam Scri­ ptura dicit (Hrbræor. 11, v. 1) quod lidesest de non apparentibus; el per consequens habet imperfectio­ nem annexam ex sua ratione formali. Item. Scri­ ptura dicil quod fide> habet annexam (leregrinatio­ nem a Deo t2. Corinthior. 5, v. 6 el 7), ut supra dictum est (in responsione ad primum). Ad tertiam probationem dicitur quod Scriptura | non exponit seipsam ad sensum (i) arguentis, sci­ | licet quod fides solum evacuetur quoad avium, et non quoad habitum; immo ad oppositum : quia ex Scriptura hatelur quod habitus fidei de sua ratione i includit imperfectionem ex parte subjecti, et quod ; beatitudo excludit imperfectionem a subjecto; el sic o|>ortel quoti excludat habitum fidei et spei. De hoc — atxmruin Pr. 384 IJBIU HI. SENTENTIARUM sarulus Thomas, Is 2', q. 67, art. 4, sic «licit : < Illud quod de ratione sui import'll imperfectionem subjecti, non potest sirntil stare cum subjecto oppo­ sita perfectione perfecto (α) ; sicut patet quod motus in sui ratione im|K)rtat imperfectionem subjecti; est enim ortus exriMrntfo in potentia, inquantum hujusmodi (6) (3. Physicorum, t. c. 6); unde quando illa potentia reducitur ad actum, jam cessat motus; non enim adhuc albatur, postquam aliquid jam iacturn est album. Spes autem importat motum quemdam in id quod non habetur. El ideo, quando halabitur illud quod speratur, scilicet divina fruitio, jam spes esse non poterit. b — Hat· ille. — El simile didi, in precedent! articulo, de tide u Fides, inquit, in sui ratione habet imperfectionem qua? est ex parte subjecti, etc., » sicut recitatum esi in prima conclusione. — Pneterea : Ad quid rema­ neret habitus fidei sine aclu, el sine possibilitate exeundi in actum? De hoc saucius Thomas, eadem questions, ari. 5, arguit sic (arg. 3) : α Substantia habitus non tollitur per hoc quod subtrahitur mate­ ria : potest enim homo habitum liberalilatis reli­ nent, etiam amissa pecunia; sed actum halxtre non potest. Objectum autem lidei est veritas prima non visa. Ergo, hoc remoto per hoc quoti videtur veritas prima, adhuc potest remanere ipse habitus lidei. i> Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen­ dum, inquit, quod ille qui amittit pecuniam, non amittit (γ) possibili fetem habendi pecuniam; el ideo convenienter remanet habitus liberahtali·». Sed in stalu gloriæ non solum actu tollitur objectum lidei, qùod est non visum, sed etiam secundum possibili­ tatem, propter bealiludinis stabilitatem; et ideo frustra talis habitus remaneret, » — Hæc ille. — Simile dicil, de Virtutibus, quæslione de Spe, art. 4, ubi arguit sic, undecimo loco : * Actus vir­ tutis videtur non solum tacere vel velle facere quod ad vit lutem perlinet, quando facultas adest; sed etiam velle facere, si facultas adesset. Actus enim * justitia est velle reddere pecuniam debitam, etiamsi eam quis non possit habore. Sed sancti qui sunt in patria, sic sunt dispositi, quod vellent læatitudinem exspectare, etiamsi eam non haberent. Ergo in eis est actus spei. Sed actus procedit ab habitu. Ergo in eis est virtus spei. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod objectum ali­ cujus virtutis potent deoso dupliciter. Uno modo, cum possibilitate habendi; et sic, etiam objecto non Imbito, potest esse virtus, et actus virtutis, sub hac conditione, si facultas adesset. Alio modo, eum impossibilitate habendi; et sic nec habitus nec actus manet; frustra enim remaneret. Et hoc modo tolli­ tur objectum spei in patria; quia nunquam de (·) jvrfertn. — Om. Pr. (6) hiijuaniudi. — Aujui Pr. (rj aimUii. — aulan Pr. cælero erit possibile beatitudinem <*xse futuram, b — Hæc ille. — Et sicut dicit de spe, ita proportionaliler potest dici de tide, ut patuit supra. Tertio, dicilur quod tertium «lictum ejus, quo dicit quod habitus lidei possit stare sine aclu in patria, falsum esi, et male probatum. Et ad prunam probationem dicilur primo, quod non omnesDoclores ussenliunl, immo multi negant, Paulum in raptu vidisse divinam essentiam, sed habuisse quamdam visionem mediam inter cognitio­ nem beatorum el cognitionem viatorum; sicut reci­ tat sanctus Thomas, de Veritate, q. 13, art. 2, el 2· 2”’, q. 175, art. 3. — Dicilur secundo quod, con­ cesso quod Paulus in illo raptu viderit divinam essentiam (sicut tenet beatus Thomas in locis alle­ gatis. pusi Augustinum, in libro r/e Videndo Deum, cap. 13(a),et I2.su/mr Genes, ad lilieram,cap. 28(6), el habetur in Glossa 2. Corinthior. 12), nondum est bene manifestum utrum Paulus aut Moyses (qui, consimiles in raptu, adhm viventes, ab Augustino asseruntur vidisse divinam essentiam nudo et clare) (γ) in tali raptu habuerint habitum lidei aut spei, vel pro iilo raptu fuerit eis subtractus; quia san­ ctus Thomas, 2» 2‘r (q. 175, art. 3), videtor di­ cere quod habitus lidei stetit in Paulo cum visione divinæ essentiæ, non autem actus fidei. Arguit enim sic, tertio loco : « Fides ct spes esse non possunt simul cum visione divinæ essenliæ, ut habetur, 1. Corinthior. 13. Sed Paulus in illo statu et raptu habuit fidem et spem. Ergo non vidit divinam essen­ tiam. n Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod, quia Paulus in raptu non fuit beatus habitualiter, sed solum habuit actum beatorum, consequens est ul tunc in eo non fuerit actus lidei; fuit tamen in eo simul fidei habi­ tus. u — Hæc ille. — El ad declarationem hujus solutionis, pnemillil, in solutione secundi, sic dicens : « Divina essentia videri ab intellectu creato non potest, nisi per lumen gloriæ, de «pio dicilur in P>alintj (35, v. 10) : In lumine tuo videbimus lumen. Quod tamen dupliciter participari potest. Un<> modo, per modum formæ immanentis; et sic beatos facit sanctos in patria. Alio modo, per rniMlum cujusilam passionis transeuntis; et hoc modo lumen illud fuit in Paulo, «piando raptus fuit. Et ideo ex tali visione non fuit beatus simpliiiler, ut liercl redundantia ad corpus, sed solum secundum quid, n — Hæc ilh·. — Simile ponit, dc Veritate, q. 13, ari. 2, ubi arguit sic, «piinto loco : κ Paulus in raptu habuit (idem el spem. Sed ista non possunt stare cum visione Dei per essentiam : quia fides est non apparentium, ut «licilur, Hebr:ror. 11 (v. 1); et quod quis videt, quid spcrat\ — Haec ille. — Ita. bile est fidem esse de visis aut scitis, sicut poten­ • in proposito, dico de fide et artu credendi. — Potest tiam visivam esse respectu non colorati vel non ' etiam dici ad argumentum hoc, quod solum conlucidi. El de hoc salis diffuse visum esi, dist. 25. I eludit quod habitus fidei |Olesl stare cum visione Et ista via, quæ mullum apparel probabilis, halieret non procedente ab habitu. Et hoc concedit supra dicere quod nec Moyses, nec Paulus, in suis rapti­ sanctus Thomas (2· 2 . * q. 175, art. 3; et, de Veri­ bus habebant (a) habitum lidei, sed eis subtractus tate, q. 13. art. 2). Sed visio beatifica procedit a fuit pro tempore raptus; et iterum, post raptum, , lumine gloriæ se liabente per modum habitus. fuit eis restitutus. Vel, si habitus lidei remansit Ad tertiam probationem, dicitur quod habitus tempore raptus, procul dubio ille habitus pro tunc opinalivus actu non potest stare cum actu visionis, non habebat rationem fidei in actu, sed forte in nec eum aclu scientia', prout communiter tenetur. potentia, respectu Dei visi; quia in Deo non erat Et ideo negatur antecedens. Et ad ejus probationem pro tunc formalis ratio objecti fidei. Poterat tamen «vpe responsum est, dist. 25 : quia in subjecto habere rationem lidei respectu aliorum objectorum • scientiæ nulla inedia topica possunt causare habitum non visorum : sicut idem habitus numero, primu opinativum in aclu; sed vel nullum novum habi­ habet rationem lidei respectu hujus veritatis, Deus tum causant, sed solum augent habitum scientiæ eat unus, in non habente demonstrationem ad illam, pneexsisténtem ; vel, si causant alium habitum, ille sed ad hæ ren te diclæ veritati ex sola auctoritate Dei non esi opinalivus in aclu, sed solum in potentia, revelantis (6); el postea, adveniente probatione scilicet si esset sine habitu *scientia . — Dicilur demonstrativa illius veritatis, idem habitus desinit secundo, quod, concesso quod habitus fidei vel opi­ esse fides respectu praxlictæ veritatis, quia jam dicta nionis posset stare cum aclu visionis, non propter veritas perdidit formalem rationem objecti fidei, hoc sequitur quod possit stare cum visione beatifica scilicet esse non visum et nun apparens. simpliciter : quia illa requirit lumen gloriæ perfi­ Ad secundam probationem illius didi, negatur ciens intellectum per modum habitus, et non per antecedens, tanquam omnino falsum. El ad ejus modum passionis, ut supra dictum est (in respons. probationem, dicilur quod ille qui acquisivil habi­ I ad primam probationem); major autem est repu­ tum lidei circa futuras eclipses solis ex dictis alicu­ gnantia habitus fidei ad habitum gloriæ, quam ad jus astrologi, dum præsentialiter videt aliquam actum gloriæ sine habitu (x). — Dicilur tertio, eclipsim ab astrologo pncdictam, talis habitus perdit quod visio beatific a simpliciter, non potest esse sine rationem fidei circa illam eclipsim aclualilci visam habituali lumine gloriæ; sed visio divinæ essentiæ et apparentem ; potest tamen habere rationem fidei non beatiltta simpliciter, potest esse sine tali habitu, circa alias eclipses futuras, tel alia prædicüi ab non lanicii sine lumine inhærente per modum pas­ sionis. El talem visionem divinæ essentiæ habuit (3) habebant. — habebat Pr (ej revelantis. — reverentis Pr (1) itmr habau. — five habitum Pr LIBHI Hl. SENTENTIARUM 386 Moyses, et Paulus, in raptu, ut dictum fuit supra (ibid.); non autem primam. — Dicitur quarto, quod habitus fidei non potest esse cum habitu gloriæ, nec per instans, nec per tempus, in eodem subjecto. Sed habitus fidei, juxta primam viam sancti Thomæ, potest simul esse in eodem cum lumine gloriæ inhærente per modum passionis, |ær instans et |μ'γ tempus; licet alia via superius tacta appareat mihi pro nunc probabilior, quæ ponit quod habitus fidei est incompossibilis visioni divinæ assen­ ti®, sive sit beatifica, sive non : omnis enim visio tollit fidem respectu ejusdem objecli. Ad quartam probationem respondit sanctus Tho­ mas, 1* 2 *, q. 67, ari. 5, ubi arguit sic (arg. 2) : < Fides est quoddam spirituale lumen animæ, secun­ dum illud Ephesior. 1 (v. 18) : Illuminatos oculos cordis vestri in agnitionem Dca. Sed hoc lumen est imperfectum respectu luminis gloriæ, de quo dicitur in Psalmo (35, v. 10) : In lumine tuo vide­ bimus lumen. Lumen autem imperfectum remanet, superveniente lumine perfecto; non enim candela exiinguitur, claritate solis superveniente. Ergo vide­ tur quod ipsum lumen fidei remaneat cum lumine gloriæ. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod imperfectio luminis candelæ non Opponituf perfectioni solaris luminis, quia non respiciunt idem subjectum; sed imperfectio fidei el perfectio gloriæ opponuntur ad invicem, et respiciunt idem subjectum; unde non possunt esse simul, sicul nec claritas aeris cum obscuritate ejus.» — Hæc ille. § 2. — Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi. — Ad argumenta igitur contra primam conclusionem inducta, restat dicere. El ideo Ad primum dictum dicitur quod ex Sacra Scri­ ptura habetur expresse quod aclus fidei, qui est credere, el actus gloriæ, qui est videre, oppositionem habent, et consequenter incorn possibilitatem simul essendi in subjecto (a). Auctoritates vero ad hoc facientes, superius allegat® sunt, in principio arti­ culi. Ad secundum dictum dicitur quod responsio ibi­ dem recitata, sufficiens esi. El ad ejus improbatio­ nem, dictum esi supra (§ 1, ad 2am probat, secundi): quia illa differentia quam ponimus inter actum fidei et aclum gloriæ, habetur expresse ex Sacra Scri­ ptura; el licet non posset haberi expresse ex illo capitulo decimotertio 1. Corinthior., est tamen el habetur in multis aliis locis recitatis. Ad tertium dictum dicitur quod male el insufficicnler probat possibilitatem actus fidei cum actu (s tubjctlo. — objecto Pr. visionis bealificæ; quia innititur falso fundamento, scilicet quod actus visionis, et actus fidei, vel scien­ ti®, non opponantur nisi secundum magis et minus evidens, el nullo modo contrarie, vel privative, vel contradictorie. Hujus enim oppositum |X)nit sanctus Thomas in multis locis. Nam, 3. Sentent., disl. 31, q. 2, art. I, qu 1, arguit sic (arg. 2) : α Nihil expellitur nisi a suo contrario. Sed gloria non est contraria fidei. Ergo, adveniente gloria, non evacuatur fides. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, jnquil, quod, quamvis visio gloriæ non sit contraria fidei quantum ad illud quod habet de cognitione, est tamen sibi contraria quantum ad illud quod habet de ænigmate; et ex hac parte eam expellit. » — Hæc ille. — Item, tertio loco, arguit sic : α Perfectum et imperfectum circa ea quæ sunt diversa specie, bene se compatiuntur in eodem; sicut quod homo habeat perfectam geo­ metriam, et imperfectam grammaticam. Sed visio gloriæ el fides sunl alterius speciei. Ergo visio gloriæ non expellit fidem, d Ecce argumentum. Sequitur resjionsio : α Dicendum, inquit, quod perfeci io el imperfectio (a) cognitionis circa diversa bene se com­ patiuntur, sed non circa idem; el ideo aliquis potest habere simul perfectam cognitionem de his quæ perlinent ad unum, ct imperfectam de his quæ per­ linent ad aliud. Sed non est simile in proposito : quia fides et visio gloriæ est de eodem. » — Hæc ille. — Item, la 2 , * q. 67, art. 3 : « Oppositio, inquit, est perse el propria causa quod unum exclu­ datur ab alio, etc., » ul recitatum est in prima con­ clusione. Ex quibus patet quod actus fidei et visio gloriæ opponuntur privative vel contrarie, el non solum secundum magis et minus evidens; quia fides importat privationem visionis et evidenti®· — Et cum dicit arguens, quod fides habet aliquid de evidentia, cum sit quadam visio, secundum Aposto­ lum dicentem (I. Corinthior. 13, v. 12) : Videmus nunc, etc.; — respondit sanctus Thomas, 3. Sen­ tent., dist. 24, q. I, art. 2 (qh 1), in solutione primi, quod visio ab Apostolo large accipitur, secun­ dum quod largo modo el improprie omnis cognitio visio dicitur. El de hoc diffuse dictum est supra, dist. 25, ubi visum est quæ cognitio intellectiva pro­ prie dicitur visio, et quæ non. Item, 2 * 2W, q. 1, art. 4, in solutione secundi, sic respondit ad dictum Apostoli : α Dicendum, inquit, quod ea quæ sunl fidei, possunt dupliciter considerari. Uno modo, in speciali; et sic non jjossunt esse simul visa et cre­ dita. Alio modo, in generali, scilicet sub communi ratione credibilis; et sic sunl visa ab eo qui credit; non enim crederet, nisi videret ea credenda esse, vel prupter evidentiam signorum, vel propter aliquid hujusmodi (€). » — Hæc ille. — El intellige quod (а) ef imperfectio. — Om. Pr. (б) hujusmodi. — hujus Pr. DISTINCTIO XXXI. ET XXXII. — QU .EST 10 I. fidelis videt talia esse credenda, accipiendo large el | improprie visionem. — De praedictis sanctus Tho- ! mas, de Veritate, q. 14, art. 9, sic dicit: < Quandocumque «ieflcit ratio proprii objecli, oportet quod actus deficiat. Unde quamcilo aliquid incipit esse pnesens vel apparens, non potest ut objectum subisse actui fidei, etc., d ut recitatum fuit dist. 25 (art. 3, SI, I, ad 1um). Ad quartum dictum, quo dicit quod visio gloriæ nullo modo opponitur actui fidei, nec scientiæ, etc., —dicitur primo,quod oppositio formalis non solum est inter formas contentas sub eodem genere proximo, immo inter formas alterius el alterius generis proximi. Quod patet : nam genus dividitur |>er differentiae oppositas formaliter; ergo quæcumque species, vel formæ specific#, cadunt sub alia differentia generis remoti, includunt in sua ratione oppositas differen­ tias formaliter. Unde qualitates spirituales, el qua­ litates corporales, licet non contineantur sub eodem genere proximo, sed sub diversis, habent tamen for­ malem oppositionem inter se; sicut albedo et scien­ tia; quia de ratione albedinis est extensio el di visi­ bilitas, de ratione vero scientiæ est indi visibilitas et inexlensio. Hujus etiam falsitas patet : nam non solum una species opfxmitur alteri, immo unum genus opponitur alteri, ul vitium virtuti; el conse­ quenter, omnia contenta sub genere vitii, opponun­ tur cuilibet contento sub genere virtutis, secundum rationem sui generis. De hoc sanctus Thomas, l42ir, q. 35, ari. 4, sic dicit : « Sicul dicitur in 10. Jfrirrphysicæ (t. c. 13 el 14), contrarielas est differentia secundum formam. Forma autem est et specialis et generalis. Unde contingit aliqua es>e contraria secundum formam generis, sicut virlus el vitium; et aliqua secundum formam speciei, sicul justitia el injustitia, etc. » Vide totum articulum. — Dicitur secundo, quod si iste modus arguendi valeat, pro­ baretur quod nulla virtus theologica, cum sil per essentiam forma supernaturalis, haberet aliquod vilium sibi formaliter oppositum. Cujus falsitas de so palet : nam fidei opponitur infidelitas; spei, desperatio et pnesumptio; charitati, odium Dei. odium proximi, el mulla alia ; sicul ostendit saucius Thomas, 2> 2 , * q. 10, 11, 12, 13; et 20, 21 ; el 34, 35, 36, usque 43. — Dicitur terlio, quod dubium est utrum visio gloriæ sit alterius generis proximi ab aliis intellectionibus creatis non beatificis; quia sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 11. sic dicil : α Sciendum, inquit, est, quod omnes forma· intelligibiles, sunt unius generis, et quantumcuinque res quarum sunl, sint diversorum generum omnes enim eamdem potentiam intellectivam respi­ ciunt, etc. » Quidquid autem sit de hoc, apparet, ex primis duobus dictis, quod argumentum non valet. Ae. Sei talis privatio non est contrarium, quia talis privatio non ponit aliquam naturam oppositam habitui, licet supponat subjectum determinatum. Sed privatio dicitur esse contrarium, quandocumque fuenl perfecta privatio. Cum autem privatio secundum id quod est non reci­ piat magis el minus, non potest dici perfecta pri­ vatio, nisi ratione alicujus naturæ quæ perfectam distantiam habeat ad habitum : sicut non omnis privatio albi est contraria alio; sed privatio maxime distans ab allio, (piam o|>orlet fundari in aliqua natura ejusdem generis, quæ maxime distet ab allio; et sic dicimus quod nigrum est contrarium albo (γ). Deinde ostendit qualiter ab illa prima contrarietate alia derivetur, dicens quod alia contraria dicuntur secundum habitum et privationem diver­ simode. Quædam enim dicuntur contraria in eo quod habent in se inclusam privationem et habi­ tum, sicut album ct nignini, calidum el frigidum; alia vere per hoc quod faciunt actu privationem el habitum, mcuI calefaciens et infrigidans; alia pci (a) nUtlur. — innititur Pr. (β) îîicû. — Oin. Pr. (γ) 1/<τ ille· — Ad. Pr. 388 LIBHI HI. SENTENTIABUM hoc quod (2) sunt virtute activa (6) privationis ct habitus, sicut calefactivum ct frigefaclivum; alia vero per hoc quod sunt acceptiones dictorum, sicut calefieri ct infrigidari; aut per hoc quod sunt abje­ ctiones eorumdem, sicut corruptio caliditatis (γ) ct frigiditatis. Et non solum aliqua dicuntur contraria per hoc quod habent dictas habitudines ad prima dicta contraria, sed etiam per hoc quod habent habitudines easdem ad contraria sapientia : ut si dicam quod ignis ct aqua sunt contraria, quia habent calidum et frigidum, quæ dicebantur esse contraria per hoc quod includunt privationem et habitum. » — Hæc ille. —Item, post, sic dicit : α Cum quatuor (0) modis aliquid opponatur alicui : uno modo, ut con­ tradictio, sicut non sedens sedenti; alio modo, ut privatio, sicut cæcum videnti; alio modo, ut contrarietas, sicut nigrum albo; quarto modo, ut ad aliquid, ut filius patri; inter oppositionis genera primum est contradictio. Cujus ratio est, quia con­ tradictio includitur in omnibus aliis, sicut prius ct simplicius. Opposita enim secundum quodeumque genus oppositionis impossibile est simul exsistere. Quod contingit ex hoc quod alterum oppositorum desui ratione habet negationem alterius: sicut do ratione acci est quod sit non videns; el de ratione nigri, quod sit non album; et de ratione lilii, quod non sil paler ejus cujus est filius. )> — Hæc ille. — El in sequentibus ejusdem capituli, frequenter dicit quod in omni conlrarielate includitur privatio et habitus. Ex quibus palet quod cum quodlibet extre­ mum conlrarielatis sil enlilas positiva, non est inconveniens privationem, aut negationem, esse de ratione alicujus formæ posilivæ : non tanquam par­ tem ejus essentialem, aut integralem; sed tanquam pariem rationis, designativam et characterizativam essentia), ad modum differentia· extrinsecæ. Cum etiam Aristoteles, 10. Metaphysics (t. c. 14, etc.), prolixe deducat omne genus dividi per contrarias differentias, et in omni contrarietate includi priva­ tionem et habitum, ut dictum est; et cum eaxlem sint differentiae diffinitivæ generis, el constitutive specierum; sequitur quod differential constitutive * specierum positivarum, in sua ratione includunt privationem quandoque. Ad secundum dicitur quod similitudo penitus in hoc non valet. Quia imperfectio consequens scien­ tiam viatoris, ut puta quod est ex parte, nullo modo ponitur in diffinitione scientiæ; et sic non est de ratione scientiæ· Sed ænigrna ponitur in diffinitione fidei; el ideo est de ratione fidei. Et sic patet quod ista nova phantasia Ddrandi, tam laboriose adinvenla, parum movet contra antiquam sancti Thoinæ veritatem. (3) quod. — Om Pr. (€) acUva. — temina Pr. (γ) cahdilalii — cub’famentii Pr. (Î) quatuor. — decem Pr | Ad albumentum pro quaestione, responsum est in probatione primæ conclusionis, ubi dictum est quod cognitio perfecta ex parte subjecti, et cognitio imper­ fecta ex parle subjecti, respectu ejusdem cognosci­ bilis, sunt incompossibiles in eodem subjecto. Hoc autem modo se habent fides el visio, ut sæpe dictum est. El hæc de qmestione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Arnen. DISTINCTIO XXXIII. QUÆSTI0 UNICA. UTRUM EX ACTIBUS HUMANIS ACQUIRANTUR HABITUS VIRTUTUM IN APPETITU SENSITIVO SUBJECTIVE EXSI­ STENTES, PUTA IN CONCUPISCIBILI, VEL IRASC1BIL1. 1HCA trigesimamterliam distinctionem 3. Sententiarum, quæritur : Utrum ex actibus humanis acquirantur habitus vir­ tutum, in appetitu sensitivo subjective exsistentes, puta in concupiscibili, vel irascibili. El arguitur quod non : Quia contraria nata sunt fieri circa idem. Virtutis aulem contrarium est pec­ catum mortale, quod non potest esse in appetitu sensitivo seu sensualilatc. Ergo appetitus sensitivus non potest esse subjectum virtutis; ac, per hoc, nec ex actibus humanis potest in eo generari habitus virtutis. In oppositum arguitur sic. Nam Philosophus (3. Ethicorum, cap. 10) dicit de temperantia et for­ titudine, quod sunt partium irrationalium. Partes autem irrationales, sunt irascibilis et concupisci­ bilis, quæ perlinent ad appetitum sensitivum. Ergo virtutes aliquæ sunt ibi subjective. Philosophus etiam dicit, 2. Ethicorum (cap. t), tales virtutum habitus causari ex humanis actibus. Igitur conclusio vera. In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, responsiones. ARTICULUS I. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio : Quod nllquiv virtutes morales DISTINCTIO XXXI II. — QUÆSTIO I. sunt subjrcllvr In appetitu sensitivo, <|iil dividi­ tur per inihclbllein cl conruplM’lbitem. Hanc probat sanctus Thomas, 1· 2 * ’, q. 50, art. 4, ubi sic dicit : a Irascibilis et concupiscibilis dupli­ citer possunt considerari. Uno modo, secundum se, inquantum sunt partes appelilivæ sensitive *. Alio modo, possunt considerari inquantum participant rationem, per hoc quod nata sunt rationi obedi re. Primo modo non competit eis quod sint subjectum virtutis. Sed secundo modo irascibilis, vel (a) con­ cupiscibilis, potest esse subjectum virtutis humanæ: sic enim est principium humani actus, inquantum participat rationem (6). In his aulem potentiis vir­ tutes neccsse est ponere. Actus enim qui progreditur ab una potentia secundum quod est rnola ab alia, non potest esse perfectus, nisi utraque fioteiitia sil liene disposita ad actum : sicut actus artificis non polest esse congruus, nisi artifex sit liene dispositus pd agendum, et etiam ipsurn instrumentum. In his ergo circa quæ operatur irascibilis el concupiscibilis, secundum quod sunt a ratione mota (γ), necesse est ul aliquis habitus, perficiens ad bene agendum, sil non solum in ratione, sed etiam in irascibili et concupiscibili. El quia bona disjiositio potentiæ mota attenditur secundum con formitatem ad poten­ tiam moventem, ideo virtus quæ est in irascibili et concupiscibili, nihil aliud est quam quædam habi­ tualis conformités istarum potentiarum ad latio­ nem. n — Hæc ille. Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 2, art. 4, q,a 2, ubi sic dicit : per virtutem. Principium autem humani operis est omnis potentia in qua aliquid rationis invenitur, a qua homo habet quod homo sit. Unde, cum in ira­ scibili et concupiscibili, quæ sunt partes sensibilis appetitus, sit aliquid rationis participative, inquan­ tum rationi possunt obedire(quod non est de plen­ ius nulritivæ partis), oportet quod in irascibili et concupiscibili sint aliquie virtutes sicut in subjecto , quibus efficiatur ul facile rationi obediant illa· potentiæ in quibus sunt. Quod quidem contingit, inquantum passiones reprimuntur, ne rationem perturbent. Unde in illo qui passiones vehementes patitur, sed non deducitur, est quidam habitus in ratione, qui tenet eam ne deducatur, non aulem in viribus illis in quibus sunt passiones; sicut patet in continente; et ideo continens, seu abstinens, non est perfecte virtuosos; sed temperatus, vel mitis, in (a) vel — rt Pr. (C) rationem. — latione Pr. (y) motte. — Orn. Pr, 3*9 quo non solum superior pars est perfecta, ul deduci non possit, sed etiam inferior moderata est, ul pasrioites vehementes non insurgant. Et ideo in qua­ cumque potantia est pa&sio circa quam est aliqua virtus, illa potentia est subjectum illius virtutis: sicut concupiscibilis, temperantiae; el irascibilis, for­ titudinis et mansuetudinis. » — Hæc ille. Item, de Virtutibu * . art. 4, sic dicit < Circa istam quaestionem («), partim ab omnibus convenitui, ct prtim opiniones sibi invicem repugnant. Ab omnibus enim conceditur aliquas virtutes esse in irascibili et concupiscibili, sicut temperantiam in concupiscibili, et fortitudinem in irascibili. Sed in hoc est differentia. Quidam enim distinguunt dupli­ cem irasci bilem et concupiscibilem; ponunt enim i rase i bilem el concupiscibilem in superiori parte animæ, et iterum in inferiori. Dicunt enim quod irascibilis el concupiscibilis quæ sunt in superiori parte animæ, cum ad naturam rationalem perti­ neant, possunt esse subjectum virtutis; non autem illæ quæ sunt in inferiori parte, ad naturam sensua­ lem vel brulalem pertinentes. Sed hoc quidem in alia quaestione discussum est, utrum scilicet in superiori parte animæ possint distingui duæ vires, quarum una sil irascibilis, alia concupiscibilis, pro­ prie loquendo. Sed, quidquid de hoc dicatur, nihil­ ominus in irascibili et concupiscibili quæ sunt in appetitu inferiori. secundum Philosophum, oportet ponere esse aliquas virtutes, ut etiam alii dicunt. Quod quidem sir patet. Cum enim virtus nominet quoddam potentiæ complementum, potentia autem ad actum respiciat, oportet humanam virtutem in illa potentia ponere, quæ est principium actus humani. Actus autem humanus dicilur, non qui quocumque modo est in homine, vel per hominem exercetur, cum in quibusdam etiam planta et bruta conveniant, 6cd qui hominis proprius est. Inter cætera ven», proprium habet homo in actu suo, quod sui actus est dominus. Quilibet igitur actus cujus homo est dominus, est proprie actus huma­ nus; non autem illi quorum homo non est dominus, licet iu homine fiant, ul digerere, augeri, el hujus­ modi (6). In eo igitur quod est principium talis actus cujus homo est dominus, potest poni virtus humana. Sciendum tamen quod hujusmodi actus contingit (γ) esse triplex principium. Unum scilicet quod sil primum movens et imperans, per quod homo sil dominus sui actus; et hæc est ratio, vel voluntas. Aliud,‘quod est movens motum, sicut appetitus sensibilis, qui et movetur ab appetitu *eriori, su| inquantum rationi obedit, el iterum movet membra exteriora per suum imperium. Tertium aulem est, quod est motum tantum, scilicet mein- (а) QiUBiiiofieni. — cuiulmionctu Pr. (б) liujiitmodi. — Itujiu Pr (γ) contingit — runtinet Pr. 390 LIBB 1 HI. SENTENTIARUM brum exterius. Cum autem utrumque, scilicet mem­ brum exterius et appetitus inferior, a superiori parte animæ moxeatur, tamen aliter et aliter: (nam membrum exterius ad nutum (a) obedit superiori imperanti, absque ulla repugnantia, secundum natura? ordinem, nisi sit aliquod impedimentum, ut patet in manu et pede; appetitus autem inferior habet propriam inclinationem ex natura sua, unde non obe­ dit superiori appetitui ad nutum, sed interdum repu­ gnat; unde Aristotelesdicit in Politicasua(l. Polit ico­ ni ni, cap. 3) quod anima dominatur corpori princi­ patu despot ico, id est, sicut dominus servo, qui non habet facultatem resistendi in aliquo imperio domini; ratio (C) vero dominatur inferioribus animæ parti­ bus regali el politico principatu, id est, sicut reges ··! principescivitalurn dominantur liberis, qui habent jus et facultatem repugnandi, quantum ad aliqua, præcepto regis vel principis); in membro igitur exteriori non est aliquid necessarium ad perfectio­ nem actus humani, nisi naturalis ejus dispositio, per quam natum est moveri a ratione; sed in appe­ titu inferiori, qui ratiorii repugnare potest, est necessarium aliquid, quo operationem quam ratio imperat, absque repugnantia prosequatur. Si enim immediatum operationis principium sit imperfe­ ctum, oportet operationem esse imperfectam, quantacumque perfectio sit in superiori principio. Et ideo, si appetitus inferior non esset in perfecta dispositione ad sequendum imperium rationis, ope­ ratio quæ est appetitus inferioris sicut proximi prin­ cipii, non esset in bonitate perfecta : esset enim cum quadam repugnantia sensibilis appetitus, ex quo quædam tristitia sequeretur appetitui inferiori per quamdam violentiam molo a superiori; sicut accidit in eo qui habet fortes concupiscentias, quas tamen non sequitur, ratione prohibente. Quando igitur oportet operationem (γ) hominis esse circa ea quæ sunt objecta sensibilis appetitus, requiritur, ad bonitatem operationis, quod sit in appetitu sensi­ bili aliqua dispositio, vel perfectio, perquam pnedictus appetitus de facili obodiat rationi; et (o) hanc vocamus virtutem. Quando igitur aliqua virtus est circa illa quæ proprie ad vim irascibilem perti­ nent, sicut fortitudo circa timores et audacias, magnanimitas circa ardua sperata, mansuetudo circa iras, talis virtus dicitur esse in irascibili sicut in subjecto. Quando autem est circa ea quæ sunt pro­ prie concupiscibilis, dicitur esse in concupiscibili sicut in subjecto *. sicut castitas, quæ est circa dele­ ctationes vencreas; sobrietas et abstinentia, quæ sunt circa delectationes in cibis et pqlibus. n — Hæc ille. (i) cui nutum —cu/murtum Pr (S) rnfto. — rational * Pr. (γ) operationem. — oppositionem Pr. Ii) «t — Otn. Pr Ex quibus omnibus potest formari talis ratio : Omnis potentia qua? potest esse principium actus humani, non determinata ex sui natura ad perfectio­ nem talis actus, nec ad obediendum rationi, potest esse subjectum virtutis. Sed appetitus sensitivus, est hujusmodi. Igitur potest esse subjectum vir­ tutis. Secunda conclusio est quod nil quæ virtutes possunt ncqulri in nobis ex assuetudine ope­ rum, et causari ex actibus nostris. Hanc ponit sanctus Thomas, de Virtutibus, art. 9, ubi sic dicit : « Cum virtus sit ultimum potentiæ, ultimum autem ad quod quælibet potentia se extendit, est ut faciat operationem perfectam, quod est operationem esse bonam, manifestum est quod virtus uniuscujusque rei est per quam operationem lionam producit. Quia vero omnis res est proptersuam operationem, unumquodque autem bonum est secun­ dum quod bene se habet ad suum finem, oportet quod per virtutem propriam unaquaeque res sit bona, et bene operetur. Bonum autem proprium uniuscujusque rei aliud est ab eo quod est proprium bonum alterius. Diversorum enim perfectibilium sunt diversa perfectiones; unde bonum hominis aliud est a bono equi, et a bono lapidis. Ipsius etiam hominis, secundum diversas sui considerationes, accipitur diversimode l>onum. Non enim idem est bonum hominis inquantum est homo, et inquantum est civis: nam bonum hominis inquantum est homo, est ut ratio sit perfecta in cognitione veritatis, et inferiores appetitus regulentur secundum regulam rationis; nam homo habet quod sit homo, per hoc quod est rationalis; bonum autem hominis inquan­ tum est civis, est ut ordinetur secundum civita­ tem (a), quantum ad omnes; et, propter hoc, Philo­ sophus dicit, 3. Politiae (cap. 3), quod non est eadem virtus hominis inquantum est bonus homo, et inquantum est l>onus civis. Homo autem non solum est civis terrenæ civitatis, sed est particeps civitatis (6) coelestis Jerusalem, cujus rector est Dominus, et cives angeli, et sancti omnes, sive regnent in gloria et (γ) quiescant in patria, sive adhuc peregrinentur in terris, secundum illud Apo­ stoli, Ephesior. 2 (v. 19) : Estis cives sanctorum, et domestici Dei. Ad hoc autem quod homo sit hujus civitatis (o) particeps, non sufficit sua natura; sed ad hoc elevatur per gratiam divinam. Manife­ stum est igitur quod virtutes illæ, quæ sunt hominis inquantum est hujus civitatis (c) particeps, non possunt ab eo acquiri per sua naturalia. Unde non I (a) (C) (γ (4 (t civitatem. — civilitatem Pr. civitati/ — ctithfalu pr. et. — Om. Pr. civitati/. — rivilttafij Pr dviiafif. — civilitati/ pr. DISTINCTIO XXXHÎ. — QUÆSTIO I. causantur cx actibus no-lris; sed ex divino munere nobis infunduntur. Virtutes autem quæ sunt homi­ nis in eo quod est homo, vel in eo quod est terrenæ civitatis particeps, non excedunt facultatem humanæ naturæ. Unde per sua naturalia potest homo illas acquirere, et ex actibus propriis. Quod sic patet. Dum enim aliquis habet naturalem aptitudinem ad perfectionem aliquam, si (x) hæc aptitudo sit secun­ dum principium passivum tantum (5), potest eam acquirere, sed non ex actu proprio, sed ex actione alicujus exterioris naturalis agentis; sicut aer reci­ pit lumen a sole. Si autem habeat aptitudinem natu­ ralem ad perfectionem aliquam secundum princi­ pium activum et passivum simul, tunc per actum proprium potest ad illam perfectionem pervenire : sicut corpus hominis infirmi habet naturalem apti­ tudinem ad sanitatem; et quia subjectum est natu­ raliter receptivum sanitatis, et propter naturalem virtutem activam quæ inest ad sanandum, ideo, absque actione agentis exterioris, infirmus inter­ dum sanatur. Ostensum est autem in præccdenti quaestione (de Virtutibus, art. 8), quod naturalis aptitudo ad virtutem, quam habet homo, est secun­ dum principia activa el passiva. Quod quidem ex ipso ordine potentiarum apparet. Nam, in parte intellectiva, est principium quasi passivum, intelle­ ctus possibilis, qui reducitur in suam perfectionem per intellectum agentem. Intellectus autem possi­ bilis factus in actu, movet voluntatem: nam bonum intellectum, est finis, qui movet appetitum. Volun­ tas autem mola a ratione, nata est movere appeti­ tum sensitivum, scilicet irascibilem et concupiscibi­ lem, quæ natæ sunt obedire rationi. Unde manife­ stum est quod quælibet villus faciens operationem hominis bonam, haliel proprium activum in homine, qui (γ) sui actione potest ipsum reducere in actum, sive sil in intellectu, sive in voluntate, sive in ira­ scibili et concupiscibili. Diversimode tamen reduci­ tur in actum virtutis, quæ est in parte intellectiva, et quæ est in parte appetitiva. Nam actio intellectus, et cujuslibet virtutis cognitiva», est secundum quod aliqualiter assiinilalur cognoscibili. Unde virtus intellectualis fit (δ) in parte intellectiva, secundum quod per intellectum agentem fiunt species inlelligibiles in ipsa, vel actu, vel habitu. Actio autem villulis appetitiva) consistit in quadam inclinatione ad appetibile. Unde, ad hoc quod fiat virtus in parte appetitiva, oportet quod detur ei inclinatio ad ali­ quid determinatum. Sciendum est autem quod incli­ natio rerum naturalium consequitur formam natu­ ralem; ct ideo est ad unum, secundum exigentiam formæ, qua remanente, talis inclinatio tolli non potest, nec contraria induci. Et, propter hoc, res (а) ei. — Pr. (б) tantum. — tunc Pr. (ï) 7,n' — quod Pr. (8) /it. — li fit pr naturales neque assuescunt aliquid, nec desuescunt : quantumcumque enim lapis sursum feratur, nun­ quam hoc assuescet, sed semper inclinatur ad motum deorsurn. Sed ea quæ sunt ad utrumque, nnn habent aliquam formam, ex qua inclinentur ad unum determinate; sed a proprio movento determinantur ad aliquid unum. Et, hoc ipso quod determinantur ad ipsum, quodammodo disponuntur in idem. Et cum multoties inclinantur determinate in idem a proprio movente, Armatur in eis inclinatio deter­ minata in illud : ita quod ista dispositio superindu­ cta, est quasi quædam forma, per modum naturæ tendens in unum. Et, propter hoc, dicitur quod con­ suetudo est quasi altera natura. Quia igitur visappelitiva se habet ad utrumque, non tendit in unum, nisi secundum quod aratione determinatur in illud. Cum igitur ratio multoties inclinet virtutem appelitivarn in aliquid unum, fit quædam dispositio fir­ mata in vi appetitiva, per quam inclinatur in unum quod consuevit. Et ista dispositio sic firmata, est habitus virtutis. Unde, si recte consideretur virtus appetitiva» partis, nihil aliud est quam quædam dispositio, sive forma, sigillata et impressa in vi appetitiva a ratione. Et, propter hoc, quanlumcumque sit fortis dispositio in vi appetitiva ad aliquid, non potest habere rationem virtutis, nisi sit in id quod est rationis. Unde et in diffinitione virtutis ponitur ratio. Dicit enim Philosophus, 2. Ethico­ rum (cap. 6), quod virtus est habitus eleetious, in medietate consistens, determinata ratione, prout sapiens determinabit, > — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Quicumque habet in seipso sufficiens principium activum el passivum alicujus virtutis, aut alterius habitus, potest, ex propriis actibus, causare in seipso talem virtutem, aut habitum. Sed homo est hujusmodi. Igitur, etc. Tertia conclusio est quod, prater virtutes mora­ les humanis actibus acquisitas, sunt homini nccessnrlæ quædam (x) alito virtutes morales, divinitus Infusæ. Hanc ponit sanctus Thomas, 1* 2·, q. G3, ari. 3, ubi sic dicit : « Effectus oportet esse proportionales suis causis et principiis. Omnes autem virtutes, tam intellectuales quam morales, quæ ex nostris actibus acquiruntur, procedunt ex quibusdam naturalibus principiis in nobis praexsistentibus; loco quorum naturalium principiorum, conferuntur a Deo nobis virtutes theologica», quibus ordinamur ad finem supernaturalem. Unde oportet quod his etiam vir­ tutibus theologicis propartionaliter respondeant alii habitus, divinitus causali in nobis, qui sic se habeant ad virtutes theologicas, sicut se habent virtutes (a) c/iordain. — quidem Pr. i 391 392 LIBRI ΙΠ. SENTENTIARUM morales et intellectuales nd principia naturalia vir­ tutum. > — Hæc ille. Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 1. art. 2, qu 3, sic dicit : < Seminaria virtutum, qua· sunt in nobis, sunt ordinatio voluntatis et rationis ad bonum (a) nobis connaturale. Cum autem homo sit ex divina liberalitate (6) ordinatus ad quoddam bonum supernaturale, scilicet æternam gloriam, ex praedictis virtutum seminariis (γ) non possunt causari virtutes prædicto fini proportionate. Unde oportet virtutes quæ ordinant vitam nostram ad illum linem, exeo causari, ex quo est nobis inclinatio in finem illum. Hoc autem est (o) per Dei gratiam. Unde oportet nos habere aliquas virtutes morales infusas, d — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Quicumque tendit in finem supematuralem, necesse habet per­ fici habitu infuso divinitus, non solum respectu finis, sed etiam respectu mediorum ducentium ad illum finem. Sed horno est hujusmodi (c); qui per­ ficitur virtutibus theologicis respectu finis, et virtu­ tibus moralibus respectu mediorum ad illum finem. Ergo oportet aliquas virtutes morales infundi sibi a Deo. Quarta conclusio est quod virtutes momies et cardinales remanebunt In patria post resurre­ ctionem. Hanc ponit sanctus Thomas, 1· 2 * , q. 67, art. 1, ubi sic dicit: « Sicut dicit Augustinus, in 14. dc Trinitate (cap. 9), Tullius (in Hortensio) posuit post hanc vitam quatuor virtutes cardinales non esse, sed in alia vita homines esse beatos sola cogni­ tione natwte (ζ), qua nihil est meline aut amabi­ lius, ut Augustinus ibidem dicit; ea est (η) natura quæ creavit omnes naturas. Ipse autem determinat postea hujusmodi quatuor virtutes in futura vita exsistere, tamen alio modo. Ad cujus evidentiam, sciendum quod in hujusmodi virtutibus est aliquid formale, et aliquid quasi materiale. Materiale qui­ dem est in his virtutibus inclinatio quædam appetitivæ partie ad passiones vel operationes; secundum aliquem modum. Sed quia iste modus determinatur a ratione, ideo formale in omnibus virtutibus est ipse ordo rationis. Sic igitur dicendum est quod hujusmodi (0) virtutes morales in futura vita non manent quantum ad id quod est materiale in eis : non enim habebunt locum in futura vita concupi­ ti) ad bonum. — in Pr. iS) libcralitatc — libertate Pr. (γ) teminariü. — «eminationi! Pr (4) est. — Om. Pr. (i) hujusmodi. — hujus Pr (0 in. — Ad. Pr. (rj ea est. — Om. Pr. (0) Auyuvniodi — /ivjwt Pr. scentiæ et delectationes ciborum et Venereorum, neque etiam timores et audacia· circa pericula mor­ tis, neque etiam distributiones et communicationes rerum quæ conveniunt in usum praesentis vilæ. Sed, quantum ad id quod est formale in eis, rema­ nebunt in beatis perfectissime post hanc vitam, inquantum ratio uniuscujusque rectissime erit circa ea quæ ad ipsum pertinent secundum statum illum, el vis appetitiva omnino movebitur secundum ordi­ nem rationis in his quæ ad statum illum perlinent. Unde Augustinus, ibidem, dicit quod prudentia ibi erit sine ullo periculo erroris, fortitudo sine molestia tolerandorum malorum, temperantia sine repugnantia libidinum : ut prudentix sit nullum bonum Deo prxponere, vel xquare; for­ titudinis, ei firmissime cohaerere; temperantix, nullo defectu noxio delectari. De justitia vero manifestum est quem actum ibi habebit, scilicet esse subjectum Deo; quia, etiam in hac vita, ad justitiam pertinet esse subditum superiori. » — Hæc ille. Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 4, sic dicil : a Quælibet virtutum praedictarum habet duos aclus : unum, quem exercet circa propriam materiam; alium, quem habet quando pervenit ad finem. Sicut foriis, dum est in periculo pugnæ, exercet actum qui est circa propriam materiam, scilicet timores et audacias; sed quando jam domum victor revertitur, habet hunc actum, qui est gaudere de victoria per pugnam praecedentem adepta. Dictum autem est (ibid., art. 2, qh3) quod virtutes morales quædam sunt infusé, et quædam acquisita? ; el quod acquisita· dirigunt in vita civili; unde habent bonum civile pro fine. Et quia hæc civilitas non manebit in patria, ideo non remanebit eis aliquis aclus, nec circa finem, nec circa propriam materiam, secun­ dum quam tendunt (a) ad finem. Et ideo dicti habi­ tus tollentur. Virtutes autem infusæ morales perfi­ ciunt (6) in vita spirituali, secundum quam homo est civis civitatis Dei, et membrum corporis Christi, quod est Ecclesia. Et hæc quidem civilitas in futuro non evacuabitur, sed perficietur. Unde remanebunt istis virtutibus actus qui sunt circa finem proximum ' uniuscujusque virtutis. Et ideo remanebunt habitus i virtutum moralium infusarum, d — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : In patria ’ remanebunt quicumque habitus perfeci iri polenliaI rum animæ, de sui ratione imperfectionem non I includentes, nec ultimæ perfectioni repugnantes, sed potius ad ipsam conferentes. Sed habitus virtu­ tum moralium infusarum sunt hujusmodi (γ). Igitur. Et in hoc primus articulus terminatur. (a) tendunt * — tendit Pr (C) perficiunt. — perficiuntur Pr. (γ) hujusmodi. — hujus Pr DISTINCTIO XXXIII — QUÆST10 I. ARTICULUS II. PONUNTUR OBJECTIONES § 1. — Contra primam conclusionem I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secun­ dum articulum, arguendum est contra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit Scotus (dist. 33, ‘I· 1), probando quod virtutes morales non solum sunt in parte sensitiva. Primo. Quia Philosophus dicit, L Politictu (cap. 8), quod necesse est principem habere virtu­ tem, ul recte principetur; el applicat ad partern superiorem animæ. Secundo. Quia tu dicis justitiam esse in volunluntate. Ergo rationes communes de virtute morali in voluntate non concludunt. — Nec etiam auctori­ tas Philosophi (1. Ethicor. ) de olx?dibili rationi debet intelligi de appetitu sensitivo solum. Quia, si solum illum intelligil per (x) obedibile rationi, ergo in suffici en ter dividit animam inquantum est capax virtutis moralis; et inquantum intendit de ea tra­ ctare, insufficienter dividit : tractat enim de ea ut est suscepti va virtutis moralis, et justitia? ; propter quam, saltem voluntas est susceptiva virtutis mora­ lis; quæ tamen nec est in ratione, nec in obedibili rationi, sicut tu intelligis illa duo membra. Tertio. Quia ante diffinitionem virtutis, circa medium primi ( I. Ethicor., cap. 7), volens Philo­ sophus (6) inquirere rationem felicitatis, sic dicil Separandum ergo nutrilivam ct augmentativam vitam. Sequens autem sensitiva quædam utique erit; videtur vero (γ) et h;vc communis et equo, ct bovi, et omni animali. Relinquitur utique opera· tiva quædam rationem (g) habentis. Hujusmodi autem hoc quidem ul bene persuasibile ratione, hoc vero ut habens et intelligent. Ex qua littera palet quod Philosophus excludit jxirtem sensitivam, quia ipsa non est oporaliva secundum virtutes mora­ les; et per consequens, illæ non sunt pôncndæ prin­ cipaliter in illa parte. Illud ergo quod relinquitur, scilicet operativa hujus, scilicet rationem (i) haben­ tis, est pars animæ excellens super lotam partem sensitivam; et illud dividit ipse in (ζ) intelligens et bene persuasibile. Quare ergo in persuasibile ratione intelligil voluntatem; quia per intelligens constat quod intelligil intellectum. Sic ergo videtur expresse posse halæri ex dictis suis, quod volunta­ tem aliquando vocat obedibile rationi. Aliquando (a) per. — Om. Pr. (β) Philosophus. — Om. Pr. (γ) vero, — ergo Pr. (8) quu-dam rationem. — quidem rationi Pr. (i) hujus, scilicet rationem. — ratio Pr. (ζ) dividit ipse in. — dicit ipse Pr. 393 tamen vorat appetitum sensitivum obedibilem ra­ tioni, sicut in tino primi (1. Ethicor., cap. ult.). Et sicut obedibile rationi accipitur dupliciter, ita et rationale accipitur dupliciter : uno modo, stricte et primo, et sic competit soli intellectui; alio modo, non stricte, nec primo, tamen simpliciter tale, et sic competit voluntati. Sed tertio modo, improprie el transsumptive, competit appetitui sensitivo. Illud ergo medium, quod est voluntas, nunc vocatur rationale ah uno extremo, nunc obedibile rationi ab alio extremo. Accipiendo enim stricte rationem, ipsa voluntas est persuasibile a ratione; accipiendo lamen rationem improprie, sed pro eo quod pertinet ad mentem, ipsa est rationalis, et appetitus est non tantum persuasibilis, sed obedibilis etiam. Et hæc verka bene delænt ponderari : quia liberum arbi­ trium est bene persuasibile, sed non ita proprie obedibile; appetitus autem sensitivus, qui non est liber, non dicitur proprie persuasibilis, sed obedi­ bilis, quia subjicitur imperio voluntatis. Quarto. Nam ad hoc sunt multæ auctoritates. Una Augustini, de Moribus Ecclesix, cap. 15, ubi vult quod quatuor virtutes morales non sunt nisi amores ordinati (a). Igitur, etc. Quinto. Quia voluntas est indeterminata ad oppo­ sita, non solum objecta, sed oppositas modos se habendi, scilicet recte et non recte. Igitur, ad hoc quod bene determinate se habeat vel agat, indiget aliquo determinate inclinante ad recte agendum. Et illud est virtus. Igitur, etc. Patel hæc conse­ quentia. Hæc enim sola est necessitas ponendi vir­ tutes in potentiis, ut per ipsas regulentur potentiæ, quæ de se recte cl non recte possunt agere. Probatur antecedens : quia voluntas potest eligere quodeumque sibi ostensum, in quo ostenditur ratio sui objecti primi; sed, in eligendo talia, potest recte agere, et non recte. Quod si dicas quod sufficit ratio­ nem recte ostendere, et ideo non requiritur virtus in voluntate, ceti tantum in ratione, — hoc falsum est. Quia tunc oporteret rationem (C) primo errare in ostendendo, quam voluntatem male eligere; et ita, ante primum peccatum voluntatis, fuit error in intellectu ; quod est irrationabile (γ), quia tunc pœna esset (i) ante culpam. — Item : quia, dato quod voluntas possit sufficienter determinari per intelle­ ctum in recte eligendo, non sequitur quod non (a) Verba Augustini sunt : Illud quod quadripartita dici­ tur virtus, ex ipfiix /imoru * turio quodam afjectu, quan­ tum intelhgo, dicitur. Itaque illas quatuor virtutes... sic etiam definire non dubitem : ut Temperantia sit amor, integrum se prirbens ei quod amatur ; Fortitudo. amor facile tolerans omnia propter quod amatur; Justitia, amor soli amato serviens, ct propterea recte dominans; Pru­ dentia, amor ea quibus adjuvatur, ab eu quibus impeditur, sagaciter seligens. (C) rationem. — ratione Pr. (γ) irrationabile. — irascibilc Pr. (8) esset. — Om. Pr 301 LIBRI III. SENTENTIARUM ! ribus, vel qualitatibus; et ideo, facta variatione in I aliquo humorum, stalim perditur sanitas. Sic igitur generetur in ea habitus (a). Quia intellectus magis determinatur (6) ad recte judicandum (nam intelle­ ctui, inquantum hnl»ct operationem præviam actui voluntatis, mere naturaliter agit); et tamen non negatur in intellectu ex frequentia actuum generari habitum ad recto judicandum, puta prudentiam. Cum ergo voluntas non sit potentia ex se magis determinata ad unum quam intellectus, ex actibus ejus frequenter elicitis potest in ipsa generari quædam habilitas recte inclinans ad similes actus, quam voco virtutem. Sexto. Habitus non tantum ponuntur ut per eos potentiæ recte agant, sed ut bene, delectabiliter et prompte. Etsi autem voluntas possit determinari a ratione ad recte eligendum, non tamen ad delecta­ biliter el prompte, sine habitu proprio. Quod pro- I luitur· Quia, si quis prius vitiosus incipiat revocari ! ad oppositum, ratio dictat sibi aliquod objectum contrarium vitio esse eligendum, et licet illud eligat, non tamen delectabiliter: non enimstatim in primo actu corruptus est totus habitus vitiosus procédons; immo, vel nihil, vel parum remissus (γ). Quod apparet per experientiam : quia habenti habitum vitiosum, delectabile sibi esset eligere secundum malam consuetudinem præcedentem. Ergo, ad hoc quod voluntas delectabiliter agat dictatum a ratione, requiritur in ea habitus ad conformiler eliciendum actum illi habitui. ; in virtute morali erit, quod ligat plures qualitates; j quæ omnes simul, ut sunt fundamentum con­ gruentia in ordine ad hominem, sunt una virtus moralis; et per consequens potest esse in pluribus subjectis, sicut et illa? qualitates. Secundo sic. Quando aliqua concurrunt per modum unius totalis el sufficientis principii respectu alicujus actus, tunc in quodlibet concurrentium ad illum actum oportet poni habitum. Sed appetitus sensitivus, et intellectivus, concurrunt ad actum virtuosum, in ratione unius principii. Quod patet ex circumstantiis requisitis in actu virtuoso : oj>orlet enim quod sit ibi electio et firmitas, quæ ad volun­ tatem pertinent; et promptiludo in exequendo, el obedientia appetitus ad exequendum electionem voluntatis, quod pertinet ad appetitum sensitivum; et sic de multis aliis; ita quod appetitus et voluntas ee habent ibi in ratione unius principii. Et ideo habitus virtuosos, unus exsistens, debet perficere utramque potentiam. Tertio. Cuicumque competii ratio virtutis, et ipsa virtus, per locum a diffinitione. Sed habitui perfi­ cienti appetitum sensitivum et intellectivum (a), et non habitui perficienti alterum illorum tantum (6) convenit diffinitio virtutis (γ) : quia virtus est quæ habentem perficit, et ejus opus bonum reddit (2. Ethicorum, cap. 6); modo habens est ipse II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem homo, qui non est perfectus moraliter nisi perfi­ conclusionem arguit Aureolus(dist. 33, q. l,art. 3), ciatur secundum utrumque appetitum, quia secun­ probando quod virtutes morales sunt subjective dum utrumque est principium talis actus; unde, æqualiter (ί) in utroque appetitu, scilicet sensitivo si esset recta electio in voluntate, et appetitus sen­ et rationali. sitivus esset rebellis, tunc operaretur cum mœstitia, Primo sic. Non (t) major simplicitas est in vir­ et non esset perfectus homo; nec opus ejus esset tute morali quam in sanitate corporali : quia utra­ bonum simpliciter, sed secundum quid; virtuosi que ponitur in prima specie qualitatis; et iterum, enim est agere delectabiliter. quia naturalia majorem unitatem habent quam Quarto. Quando alicui attribuitur nomen ct dif­ moralia. Sed sanitas corporalis non est simplex qua­ finitio inquantum est fundamentum relationis, non litas, sed ligat plures qualitates : quia sanitas non debet sibi attribui nisi pro omnibus illis simul est nisi ipsi humores proportionali non solum inter ' super quæ fundatur relatio, vel quæ sunt fundamen­ se, sed in ordine ad naturam; ita quod isti humores, tum relationis; sicut patet ; nam pulchritudo faciei per hoc quod congruunt nature, sunt sanitas, ut non attribuitur nisi omnibus qualitatibus et figura­ scilicet sunt fundamentum talis respectus con­ tionibus quæ requiruntur ad relationem congruen­ gruentia?. Et similiter patet de pulchritudine : non tia? pulchritudinis. Sed ratio virtutis moralis attri­ enim pulchritudo faciei est qualitas simplex nasi, buitur qualitatibus, ut sunt fundamentum relationis vel oris solum; sed est figuratio cujuslibel partis decentia? et congruentiae. Homo autem non se habet, faciei, et coloratio, secundum quod congruit; et nec dicitur congrue et decenter se habere, nisi bene tamen omnia ista, ut congruunt, dicuntur una pul­ se habeat secundum utrumque appetitum : utputa chritudo faciei. Et non est ibi forma, vel qualitas nisi eligat per voluntatem, et firmetur in bono ratio­ superaddita; sed omnia ista, ut conveniunt, sunt nis, et (8) nisi appetitus sil domatus. Undo, si sit una sanitas, vel una pulchritudo, resultans ex humo- defectus in aliquo illorum, dicetur quod homo non (i) funi. — Ad. Pr (C) itetemiinatur — determinarentur· Pr. (γ) rem i ii ui. —remüfita Pr. (Î) rqualiter. — enentialiter Pr. (c) Non. — Nam Pr. I (a) (β) (γ) (î) intellectivum. — intellectui Pr. tantum. — cui Pr. ct. — Ad. Pr. ct. — Om. Pr. DISTINCTIO ΧΧΧΠΙ. — QUÆSTIO I. est talis qualis esse debet, vel qualem decet ipsum esse in materia virtutis. — Hæc ille, in forrna. § O. — CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM Argumentum Durandi. — Contra secundam conclusionem arguit Durandus (dist. 33, q. 2), pro­ bando quod virtutes intellectuales et morales acqui­ sita? non generantur ex artibus, vel per actus, sicut per principium activum. Quia : aut habitus cau­ santur per actus immediate; aut mediate. Non immediate : quia tunc aliqua actio immediate ter­ minaretur ad habitum; et cum illa actio esset alteratio, sequitur quod ad habitus et dispositiones esset alleratio immediate; cujus oppositum probat Philo­ sophus per intentionem, 7. Physicorum (t. c. 17). Nec mediate : quia da illud quo mediante actus cau­ sant habitum; nec poteris; nec enim facile est illud fingere. Igitur actus non se habent ad habitus ut principium activum. Restat ergo quod artus se habeant ad generationem habituum ut principium passivum. De quo etiam distinguendum est : quia principium passivum vocatur proprie illud quod recipit, sicut cera est principium passivum (x) respectu figura quam recipit; quandoque vero dispo­ sitio secundum quam recipit, sicut mollities in cera est principium passivum (6) recipiendi figuram. Primo modo, actus non sunt principium passivum (γ) receptivum habituum, sed potentia;alioquin,abeun­ tibus actibus, non remaneret habitus. Sed secundo modo, actus sunt principium passivum (δ) respectu habituum, sicut dispositio prævia : non quidem necessaria in esse, sicut quantitas est necessaria in cora ad receptionem figura, quia adhuc sequeretur quod non possent esse in potentia nisi prasentihus actibus; sed sicut dispositio necessario prævia ad fieri habituum, ut mollities in cera ad receptionem figura : nisi quod illud quod causât mollitiem cera, non oportet quod causet figuram; sed illud idem quod causai actum, causal habitum, ordine quo­ dam; sicut illud quod causal in aqua calorem, cau­ sal in ea raritatem, ordine quodam. Quanto enim aliqua potentia reducitur frequentius in actum, tanto redditur magis disposita et pronior ad reci­ piendum consimilem actum. Hæc autem dispositio, vel pronitas, seu facilitas (c), est habitus. Propter quod, illud idem quod causal actus, et frequentiam eorum causal, el per consequens habitum. — Hæc ille. § 3. — Contra tertiam conclusionem Argumenta Durandi. — Contra tertiam con­ ia) paiiivum. — pas· ion um Pr. (C) pacfieuni. — pellionum Pr. (γ) passivum. — pawionum Pr. (i) paffü’um. — /xiMionum Pr. (t) facilitai. — facultas Pr. 395 dusionem arguit Durandus (dist. 33, q. 0), quod virtutes morales non semper infundantur cum gratia et charitale, nec sint necessario connexa? curn illa. Primo. Quia, in pueris baptizatis, sufficit quod infundantur eis in baptismo ea quæ eis sufficiunt ad salutem. Sed charitas et gratia sufficit ad salutem. Ergo sufficit quod gratia seu chantas infundatur pueris in baptismo. Verum, quia charitas necessario supponit fidem el spem, necessarium est quod fides el spes infundantur cum charitale. Secundo. Quia, si aliqua? virtutes morales infun­ derentur (i) curn chanta te, illa?, ut videtur, essent æque perfectae, vel perfectiores, sicut virtutes mora­ les acquisita? : sicut vinum ex aqua factum in nuptiis per Christum, ut dicitur, Joan. 2, fuit æque bonum, vel melius vinum quam vinum per natu­ ram productum ; et sanitas data per Christum infir­ mis, fuit æque perfecta, vel perfectior quam sanitas beneficio natura vel per operationem medicinae acquisita. Cum igitur jærfeclior virtus inclinet per­ fectius ad operationem virtuosam, si virtutes mora­ les infunderentur pueris in baptismo, sequeretur quod, cum venirent ad ætatem adultam, ipsi æque perfecte, vel perfectius inclinarentur ad actus vir­ tuosos morales, sicut ilii qui habent virtutes mora­ les acquisitas sine infusis (6), sicut est (γ) gentilis, qui, per virtutes morales acquisitas, bene et civiliter conversatur. Hoc autem est falsum : quia pueri baptizati,cuin veniunt ad æLilem adultam, indigent persuasionibus et imtnicliombus, nt assuescant virtuose vivere, sicut si nunquam fuissent baptizati. Ergo non videtur quod eis infundantur (3) aliqua? virtutes momies in baptismo. Unde illud quod dicit Clemens (c), quod pueris in baptismo infunduntur gratia et virtutes secundum habitum, intelligendum est de virtutibus theologicis, el non de moralibus quibuscumque. Tertio. Quia peccatores qui consueverunt exerci­ tari in operibus vitiosis, quando conteruntur el con­ sequuntur remissionem peccatorum per gratiam, eis non infunduntur virtutes momies : quia, si infun­ derentur, possent statim per eas operari prompte et faciliter opem virtuosa, sicut illi qui habent virtutes momies acquisitas; quod non est verum; immo tales de novo contriti operantur opera virtuosa cum magna difficultate, et renisu appetitus sensitivi. Quarto. Quia in talibus, de novo contritis el con­ versis, remanent habitus morales vitiosi. Sed cum (а) infunderentur. — influiderentur Pr. (б) fine infusis. — Om. Pr. (γ) est. — ct Pr. (ê) infundantur. — infundentur Pr (c) Porte S. Clemens Romanus, qui, in epistola ad Julium ct Julianum, dicit : (?ui regeneratus fuerit per aquam, bonis operibus repletus. hrres efficitur ejus α quo in incorruptione regeneratus est. 396 LIBRI III. SENTENTIARUM tolibus, ut videtur, non possunt stare habitus morales virtuosi, neque acquisiti, neque infusi. Ergo, etc. Quinto. Quin habentibus virtutes morales acqui­ sitas ante gratia * infusionem, non infunduntursiinul cum gratia hujusmodi (x) virtutes morales infusæ : puta si gentilis exercitatus in virtutibus moralibus convertatur ad fidem; vel si fidelis virtuosus peccet mortaliter, et postea convertatur. Patet faciliter. Quia : aut tales virtutes infusæ, essent ejusdem speciei cum acquisitis; aut alterius. Non ejusdem : quia diversa individua (6) ejusdem speciei non pos­ sunt esse simul in eodem subjecto, ut patet, 5. Afetaphysiae (t. c. 12). Nec alterius : quia tunc virtutes infusæ dicerentur æquivoce virtutes morales, sicul nomen canis dicitur æquivoce de animali latrabili et de sidere cmlesti; quod est inconveniens : quia nihil dicimus nec scimus de virtutibus moralibus infusis, nisi per manuduclionern acquisitarum ; quod non esset, si infusæ dicerentur pure æquivoce vir­ tutes morales cum acquisitis. Facile etiam esset hoc modo vocare virtutes morales quidquid homo vellet: possum enim illud quod est album, æquivoce vocare nigrum. Sexto. Quia praedicte virtutes morales infusæ, nd nihil omnino essent necessaria * , vel utiles. Quia non ad eliciendam substantiam actus boni moralis : ad hoc enim sufficit sola potentia, sine quacumque virtute monili, acquisita vel infusa; nam actus boni possunt praecedere et praecedunt quamcumque talem virtutem, cum eis generentur virtutes acquisita». Necsunl necessariæ propter modum opera nd i prompte el faciliter; quia totum hoc faciunt virtutes acqui­ site sine infusis, et infusæ nihil faciunt ad hoc sine acquisitis. Nec iterum sunt necessariæ ut dirigant actus ad ulteriorem finem quam morales acquisite: quia illud fit sufficienter per fidem osten­ dentem ultimum finem, et per charitatem inclinan­ tem in eumdem; unde non oportet propter hoc ponere aliquas virtutes morales infusas. Forte dicetur quod sunt necessariæ ad hoc ut per eas homo bene conversetur in vita spirituali, sicul per virtutes morales acquisitas bene conversatur in vita civili. — Sed hoc non valet : quia, sicut homo liene conversatur in vita civili per virtutes morales acquisitas, sic bene conversatur in vita spirituali per virtutes theologicas nobis infusas; nec oportet propter hoc ponere virtutes morales infusas. Forte dicetur quod virtutes morales infusæ alitor mediant circa passiones quam acquisite : nam infi­ delis, habens virtutes morales acquisitas, judicat non sumendum esse plus de cibo quam sufficit ad bonum regimen corporis, cl per temperantiam acquisitam facit hoc faciliter; fidelis vero facit hoc (x) hujutmadi. — Ziujui Pr. (6) individuo. —judicia Pr. ad subjiciendum corpus Spiritui, el ad reprimen­ dum rebellionem carnis ad spiritum, subtrahendo corpori illud quod expediret ad bonum regimen cor­ poris. — Sed hoc non valet. Quia eodem modo mediant circa passiones, per virtutes morales, fidelis el infidelis virtuosi . quilibet enim eorum judicat per temperantiam tantum esse sumendum de cibo, quantum expedit aotentias, habet ex seipsa, ratione suæ polentiæ : nam ejus objectum est bonum; unde tendere in Iwniim, hoc modo se habet n Ecce argumentum. Sequitur responsio : malur in viribus sensitivis apprehensivis; sed hujus­ modi («) vires sunt quasi praparatoriæ ad cognitio« Dicendum, inquit, quod verbum Augustini inlelnem (C) intellectivam. Et ideo in hujusmodi (γ) ligendum est de virtute simpliciter dicta ; non quod viribus non sunt virtutes quibus cognoscitur verum, omnis talis virtus sit amor simpliciter, sed quia sed magis in intellectu vel ratione, d — Hæc ille.— dependet aliqualiter ab amore, inquantum depen­ El. statim post, in solutione primi, sic dicit : det n voluntate, cujus prima affectio est amor. x— Hæc ille. — Item, q. 62, art. 2, arguit sic (arg. 3) : < Appetitus sensitivus se habet ad voluntatem, quæ est appetitus rationis, sicut motus ab eo. Et ideo < Augustinus, in libro de.\foribus Ecclcsix(tap. 15), opus appetitivsB virtutis consummatur in appetitu dicil : Manifestum est in quatuor virtutibus cardi­ sensitivo; el, propler hoc, appetitus sensitivus est nalibus, quod sunt ordo amoris. Amor autem est subjectum virtutis. Virtutes autem sensilisæ appre- charitas, quæ ponitur virtus theologica. Ergo vir­ hensivæ magis se habent ut moventes respectu intel­ tutes morales non distinguuntur a theologicis. > lectus, eo quod phantasmata se habent ad intelle­ Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen­ ctum sicut colores ad visum, ut dicitur, 3. de dum, inquit, quod, licet charitas sit amor, non Anima (l. c. 18). Et ideo opus cognitionis in intel­ tamen omnis amor est charitas. Cum ergo dicitur lectu terminatur; et, propler hoc, virtutes cogni­ quod omnis virtus est ordo amoris, potest intelligi tive», sunt in ipso intellectu vel ratione. » — Hæc vel de amore cnmmumter dicto, vel de amore chari­ ille. — Ex quibus patet quod nulla virtus ponitur tatis. Si de amore communiter dicto, sic dicitur in potentiis apprehensivis sensitivis; quia in nulla quælibet virtus esse unio amoris, inquantum ad earum consummatur opus virtutis· Secus est de quamlibet virtutum cardinalium requiritur ordinata potentiis sensitivis appelitivis; quia in eis consum­ affectio; omnis autem affectionis radix et principium matur opus virtutis appetiti væ, potissime circa pas­ est amor. Si autem inlelligatur de amore charitatis, siones, et non in voluntate. El hæc est alia ratio non datur per hoc intelligi quod quælibet alia virtus quare in voluntate non est fortitudo, nec tempe­ essentialiter sit charitas, sed quod omnes aliæ vir­ rantia, nec alia virlus moderaliva passionum, dato tutes aliqualiter a charilate dependent. > — Hæc quod voluntas possit habere aliquos habitus circa ille. — Ex quibus jwitet quod tales auctoritates indi­ tales passiones, qui (o) non habent ralionem vir­ gent glossa; alias Augustinus in mullis contradi­ ceret sibi el veritati. Nam et in dc Civitate Dei tutis, ut post dicetur. Dicitur secundo, quod ulcrque(<' appetitus, sen­ (lib· 4, cap. 21), ut (a) allegat sanctus Thomas, 1· 2 *, q. 58, art. 2, dicit quod virlus est ars recte sitivus scilicet et intellectivus, dicilur rationale per participationem, el dicilur obedibile rationi, el vivendi; sed ars est virtus intellectualis; ergo vir­ tus moralis non differt ah intellectuali; immo sequi­ persuasibile a ratione; el in utroque est virlus tur quod omnis virtus est subjectivo in intellectu. moralis, modo quo sæpe dictum est. — Nec valet Sed qualiter debeat intelligi, ostendit ibidem san­ quod dicit arguens, quod liberum arbitrium non dicilur proprie obedibile. Quia, quanlumcumque ctus Thomas (ad lura) : < Augustinus, inquit, accipit communiter artem pro qualibet recta ratione; et voluntas sil libera, nunquam potest facere contra sic sub arte includitur etiam prudentia, quæ est omne dictamen rationis, cum non possit ferri nisi recta ratio agibilium, sicut ars est recta ratio facliin bonum intellectum, plus quam visus super non coloratum. Polesl tamen facere contra hoc particu­ bilium; el secundum hoc quod dicil quod virtus est lare judicium, vel illud, secundum quod hoc possit ars recte vivendi, essentialiter convenit prudentia?, participative autem aliis virtutibus, prout secun­ provenire ab intellectu, ut diffuse visum fuit in dum prudentiam diriguntur. > — Hæc ille. secundo (dist. 25). Dicitur secundo, quod, posito quod omnis virtus Ad quartum dicitur primo, quod auctoritas Augu­ stini indiget bona glossa : nam constat quod pru­ esset amor, non ex hoc concluditur quod omnis vir­ dentia non est amor, nec aliqua virlus intellectua­ tus sit subjective in voluntate; quia amor non lis; el similiter, nec fides, nec spes, est amor. solum est in appetitu intellectivo, verum etiam in Quomodo autem debeat dicta auctoritas intelligi, appetitu sensitivo el naturali. Et ideo dicta aucto­ ostendit sanctus Thomas, 1· 2", q. 56, art. 3, ubi ritas nihil penitus concludit in proposito. arguit sic (arg. I ) : α Dicil Augustinus, in libro de Ad quintum, negatur prima consequentia : quia, Moribus Ecclesitc (cap. 15), quod omnis virtus est sicut dictum est in solutione primi, voluntas habet, amor. Subjectum autem amoris non est intellectus, ex ipsa ratione sua? potentia», hoc quod virlus facit sed solum vis appclilh.i. Ergo nulla virlus eat in circa alias potentias; el ideo non necessario indiget aliquo habitu determinante ipsam in materia pas­ (а) hujusmodi. —hujus Pr. sionum, nec quoad objectum, nec quoad modum (б) in. — Ad. Pr. agendi, cujus habitus ipsa sit subjectum; sed suf(y) hujusmodi. — hujus Pr. (£) qui. — qua? Pr. (<) uterque. — utrique Pr (i) ut. — Orn. Pr. 400 I.IBHI ill. SKNTENTiAllUM licit habitus virtutis in intellectu practice, ut sæpe dictum est. Secus est in materia exteriorum actio­ num quæ sunt ad alterum. Et ad hujus improbationem primam, dicitur quod non oportet rationem primo enure in osten­ dendo, quam voluntatem male eligere. Tamen dici­ tur quod nunquam voluntas perverse eligit, nisi précédât aliquis defectus in ratione : puta quia quod est in se malum, ostendit sub ratione boni; aut quia, licet ostendat bonum, non tamen secun­ dum omnem considerationem debitam, nec atten­ dit omnia consideranda; vel quia deficit in actu consiliandi, aut in actu judicandi, aut in actu prae­ cipiendi. De hoc sanctus Thomas, 1 p.? q. 63, art. I, in solutione quarti, sic dicit : α Peccatum mortale in actu liberi arbitrii contingit esse dupliciter. Uno modo, ex hoc quod aliquod malum eligit; sicut homo peccat eligendo adulterium, aut aliquod alte­ rum quod est secundum se malum. Et tale |>eccatum semper procedit ex aliqua ignorantia, vel errore ; alioquin illud quod est malum, non eligeretur ut bonum. Errat quidem adulter in particulari, eligens hanc delectationem inordinati actus quasi aliquod bonum ad nunc agendum, propter inclinationem passionis, aut habitus, etiamsi in universali non erret, sed veram de hoc sententiam teneat. Alio modo contingit peccare per litarum arbitrium, eli­ gendo aliquod quod est secundum se bonum, sed non cum ordino debite mensune aut reguke : ila quod defectus inducens peccatum, sit solum ex parte electionis, quæ non habet debitum ordinem, non ex parte rei electe; sicut si aliquis eligeret orare, non attendens ordinem ab Ecclesia institutum. Et hujus­ modi peccatum non pneexigil ignorantiam, sed solum absentiam considerationis eorum quæ consi­ derari debent. Et hoc modo angelus peccavit, con­ vertendo se per liberum arbitrium ad proprium bonum, absque ordine ad regulam divinæ volun­ tatis. » — Hæc ille. — El simile ponit, 2. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 1, el mullis aliis locis. — Et si dicatur quod, secundum hoc, omne peccatum volun­ tatis procedit ex ignorantia, vel errore, aut inconsiderationo intellectus; el lunc poma videtur précé­ dera culpam; — dicitur quod consequentia non valet. Tum quia inconsideralio précédons primam electionem inalam, et primam culpam, non habet rationem culpæ, nec pœiue, ul ostendit sanctus Thomas in mullis locis, præsertim de Malo, q. 1, ari. 3, ubi sic dicit : u Non uti regula rationis et legis divinæ præinlelligitur in voluntate aille inor­ dinatam electionem. Hujus autem quod est non uti regula prædicta, non oportet aliquam causam quae­ rere; quia ad hoc sufficit ipsa libertas voluntatis, per quam potest agere, vel non agere. El hoc ipsum quod est non attendere actu ad talem regulam, in se consideratum, non est malum, nec culpa, nec pœna; quia anima non tenetur, nec potest attendere ad hujusmodi (a) regulam semper in actu. Sed ex hoc accipit primo rationem culpa·, quod sine actuali consideratione regulæ procedit ad hujusmodi (6) electionem. Sicut artifex non peccat in eo quod non semper tenet mensuram, sed ex hoc quod non tenens mensuram procedit ad operandum (γ). Et similiter, culpa voluntatis non est in hoc quod non actu atlendit ad regulam rationis vel legis divinæ, sed ex hoc quod non habens regulam vel mensuram hujus­ modi, procedit ad hujusmodi (o) electionem. Et inde est quod Augustinus, in 12. de Civitate Dei (cap. 6 et 7), dicit quod voluntas est causa peccati, inquantum est deliciens; sed illum defectum com­ parat silentio vel tenebris, quia scilicet ille defectus est sola negatio, n — Hæc ille.— Et de hoc diffuse dictum fuit, 2. Sentent, (dist. 4, q. 1 ; et dist. 34, q. 2). Conceditur tamen quod nunquam error vel ignorantia pnecedit omnem culpaiq peccantis; immo consequitur aliquod peccatum, actuale, vel origi­ nale. Secus est de inconsideralionc (c), quæ est pura negatio, et non ignorantia, nec error, nec privatio; quia illa præcessil omnem culpam in primo angelo et homine. Ad secundam improbationem pnedicke respon­ sionis, dicitur primo, quod in voluntate, ex fre­ quentia actuum in materia jiassionum, potest ‘gene­ rari habitus; sed nullus talis habet proprie rationem virtutis, sed continentiae, vel incontinentia?· Cujus ratio tacta est superius, in solutione tertii : quia scilicet opus appetiliv® virtutis, in materia passio­ num, non consummatur in voluntate, sed in appe­ titu sensitivo. De hoc sancliisThomas, 2a 5^,q. 155, art. 1, sic dicit : « Nomen continentia; dupliciter sumitur a diversis. Quidam enim continentiam nominant per quam aliquis ab omni venerea dele­ ctatione abstinet; unde et Apostolus, Galatar. o (v. 23), continentiam castitati conjungit. Et sic con­ tinentia perfecta principalis quidem est virginitas, secundaria vero viduitas. Unde, secundum hoc, eadem ratio esi de continentia, quæ de virginitate, quam supra (ibid., q. 152, art. 3) diximus virtu­ tem. Alii vero dicunt continentiam esse propter quam aliquis resistit concupiscentiis pravis quæ in eo vehementes exsistunt. Et hoc modo accipit Philo­ sophus continentiam, 7. Ethicorum. Et hoc modo etiam accipilurconlinentia in Collationibus Patrum. Hocautem modo continentia habet aliquid de ratione virtutis, inquantum scilicet ratio firmata est contra passiones, ne ab eis deducatur. Non tamen pertingit ad perfectam rationem virtutis moralis, secundum quam etiam appetitus sensitivus subditur rationi, sic ul in eo non insurgant vehementes passiones (а) (б) (γ) (d) (t) Imjutmodi. — huju» Pr. hujuimodi. — hujui Pr operandum. — malum Pr. hujutmotp. — htijui Pr ineonude ratione. — contidet alloue Pr. DISTINCTIO ΧΧΧΙΠ. — QUÆSTIO L rationi contraria». Et ideo Philosophus dicit, 4. Ethi­ corum (cap. ult ), quod continentia non est virtus, sed quodammodo mixta, inquantum scilicet halæt aliquid do virtute, et in aliquo deficit a virtute. Largius tamen accipiendo nomen virtuti , * pro quo­ libet principio laudabilium operum, po&sumusdicerc continentiam esse virtutem, a — Hæc ille. — Et, ari. 3, ostendit quomodo continentia est subjective in voluntate α Omnis, inquit, virtus in aliquo subjecto exsistens, facit illud differre a disposi­ tione (a) quain habet dum subjicitur opposito vitio. Concupiscibilis autem eodem modo sc habet in eo qui est continens, et in eo qui est incontinens; quia in utroque prorumpit ad pravas concupiscentias vehementes. Unde manifestum est quod conti­ nentia non est in concupiscibili sicut in subjecto. Similiter etiam ratio eodem modo se haliel in utro­ que : quia tam continens (piam incontinens habet rationem rectam; et uterque, extra passionem exsi­ stens, gerit in proposito concupiscentias illicitas non sequi. Prima autem differentia eorum invenitur in electione : quia continens, quamvis patiatur vehe­ mentes concupiscentias, tamen eligit eas non sequi, propter rationem; incontinens autem eligit sequi eas, non obstante contradictione rationis. Et ideo oportet quod continentia sit sicut in subjecto in illa vi animie cujus actus est electio; el hæc est volun­ tas. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod in voluntate causantur habitus circa passiones; sed tamen non habent perfecte nec proprie rationem virtutis, quia non complete perficiunt appetitum motum circa passiones. In sequenti etiam articulo, ostendit quomodo continentia, quæ est in vuhintnte, se habet ad temperantiam, quæ est in appetitu, sicut impel Tectum ad perfectum ; quia bonum ratio­ nis completius viget in temperato quam in conti­ nente. Dicitur secundo, quod intellectus magis indiget habitu virtutis quam voluntas ad determinandum actum ejus, quoad objectum, et quoad modum agendi. Unde sanctus Thomas, de Virtutibus, art. 5, arguit sic, teri io loco : a In prie ani mæ cognitiva, est aliqua cognitio naturalis, quæest pri­ morum principiorum; el tamen, respectu hujus cognitionis, est aliqua virtus intellectualis in nobis, scilicet intellectus, qui est habitus primorum prin­ cipiorum. Ergo et in voluntate debet esse aliqua virtus, respectu ejus ad quod naturaliter inclina­ tur. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : (i Dicendum, inquit, quod cognitio iit per aliquam speciem; nec ad cognoscendum potentia intellectus sufficit per seipsam, nisi species a sensibilibus (fi) accipiat. El ideo opoilcl, in his etiam quæ natura­ liter cognoscimus, esso quemdam habitum, qui (a) depositione. — Ecce argumen­ tum. Sequitur responsio : l obje­ ctum voluntatis, ad qnod naturaliter ordinatur voluntas, sicut et quælibet potentia in suum obje­ ctum, dummodo hoc sil proprium bonum. El tamm circa hoc aliquis peccat, inquantum judicium ratio­ nis intercipitur passione. > — Hæc ille. De prodictis sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, ari. 2, sic dicit : « Cum ad operationem nostram tria concurrant, scilicet cognitio, appetitus, et ipsa operatio; tota ratio libertatis ex rnodo cognition s dependet. Ap|x»litu- enim cognitionem sequitur; cum appetitu» non sit nisi boni, quod sibi per vim cognitivam proponitur. El quod quandoque appe­ titus videatur cognitionem non sequi, hoc ideo e>t. quia non circa idem accipitur appetitus et cogni­ tionis judicium : est enim appetitus de particulari operabili; judicium vero rationis est quandoque de aliquo universali, quod est quandoque contrarium appetitui. Sed judicium de hoc particulari operabiT ul nunc, nunquam potest esse appetitui contrarium. Qui enim vult fornicari, quamvis sciat in univer­ sali fornicationem malum esse, tamen judicat sibi ul tunc bonum esse hunc fornicationis actum; el sub specie boni ipsum eligit : nullus enim inten­ dens ad malum, operatur, ut dicit Dionysius (de Div. Norn., cap. 4). Appetitum autem, si non sit aliquid prohibens, sequitur motus, vel operatio. El ideo, si judicium cognitivæ non sil in potestate ali­ cujus, sed sit ei aliunde determinatum, nec appe­ titus erit in potestate ejus, et por consequens nec motus vel operatio absolute, etc. » — Hæc ille. Ad sextum, negatur minor : quia, sicut supra dictum est (ad Jwro et ad 5um), voluntas ex ratione suæ potentia * habet, sine habitu Superaddito, circa proprium bonum, quod aliæ polenliæ habent per habitus superadditos, scilicet agere firmiter, prompte et delectabiliter. — Et ad probationem minoris, dicitur quod, in casu illo quo aliquis prius vitiosus incipit ad oppositum revocari, non slatim dekvlabi- (a) te. — Om. Pr. (Λ) uittllectum. — intellectus Pr. V. — 26 402 LIBRI HI. SENTENTIARUM liter digit, sed cum difficultate; sed hoc totum pro­ venit ex parte appetitus sensitivi, quia scilicet pas­ tiones illius repugnant tali electioni; non autem provenit ex parte voluntatis, quæ, quantum est de se, prompte el delectabiliter eligit bonum proprium sibi per rationem ostensum. De hoc sanctus Thomas, de Virtutibus, art. 4, m solutione becundi, sic dicit : < Actus, inquit, virtutis non potest esse irascibiiis aut concupiscibilis tantum, sine ratione. Id tamen quod est in actu virtutis principalius, est rationis, scilicet electio; sicut in qualibet operatione, princi­ palior est actio agentis quam passio patientis (ot). Ratio enim imperat irascibili el concupiscibili. Non ergo pro tanto dicitur virtus in irascibili et concupi­ scibili, quasi per eas totus aclus virtutis vel princi­ palior pars expleatur; sed inquantum, per virtutis habitum, ultimum coinpleinenluin lenitatis artui virtutis confertur, hoc scilicet quod irascibiiis ct con­ cupiscibilis absque difficultate sequantur ordinem rationis. » — Hæc ille. — Item, l*1 2 *, q. 56, art. 4, in solutione quarti, sic dicit : « In electione duo sunt : scilicet intentio finis, quæ (ί) perlinet ad virtutem moralem; et præacceplio ejus quod est ad finem, quod pertinet ad prudentiam, ut dicitur, 6. Ethicorum (cap. 2 el 5). Quod autem habeat rectam intentionem finis circa passiones animæ, hoc contingit ex l>ona dispositione irascibiiis et concupi­ scibilis. Et ideo virtutes morales circa passiones, sunt in irascibili et concupiscibili; sed prudentia est in ratione, p — Hæc ille. — Ex quibus jialet quod vitiosus, dum incipit recedere a vitio et atten­ dere ad virtutem, patitur difficultatem propter repu­ gnantiam appetitus sensitivi. — Potest etiam dici quod tiilis patitur difficultatem propter aliquos habi­ tus in voluntate causatos, scilicet incontinentiam, vel hujusmodi (γ). Sed hujusmodi habitus nec habent proprie rationem vitii; nec habitus oppositi, scilicet continentia, habent proprie rationem virtutis, ut supra dictum fuit (ad 5um). Unde valde verisimile est quod, antequam in irascibili vel concupiscibili causenlur habitus temperanti® vel fortitudinis aut mansuetudinis, prius tcnqiore, vel natura, in volun­ tate causentur habitus continenti® circa concupi­ scentias aut iras vel alias passiones; el econtra, priusquam in concupiscibili causetur habitus intem­ perantis, in voluntate causetur habitus inconti­ nenti®; quia continentia disponit ad temperantiam, et incontinentia ad intemperantiam. Cum quibus stat quod nullus talis habitus est simpliciter neces­ sarius in voluntate propter scipsam, licet forte pro­ pter appetitum sensitivum, ne deducat securn ratio­ nem — De prædiclis videtur sanctus Thomas loqui ad propositum, *2 *2 , q. 155, art. 4, in solutione ( palitnlis. — paiiibilitalu Pr. (6) otentiam ad reci­ piendum (γ) habitum, et ex alia dicit quod habitus disponit potentiam ad recipiendum actum; et sic ponit circularem in causis materialibus el disposi­ tionibus. Tum quin ista positio non potiat salvare quod actus sequentes habitum, aliquo modo sint principium augmenti habitus quia non passivum, constat, ex quo habitus jam est receptus, <·! nulla dispositio sequitur duralione formam ad quam dispo­ nit; nec activum, ut dicil; ergo nullo modo. Tum nnia ista positio est extranea, el contra communem scholam el dicta Doctorum. (a) "eundum quod. — "d Pr. ίύ) triplicem· — c/up/tami Pr (γ) actum. — Ad. Pr. 405 § 3, — Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. — Ad primum enntra tertiam conclusionem, negatur minor. Nam tres virtutes theologiae ordinant hominem immediate in ultimum finem, scilicet Deum; sed non Mifficiunt, sine habilibus mediis, ordinare (s) elicilive, licet imperative, omnes actiones vel passiones humanas in ordine ad subjectum, el ad ultimum finem, et ad proximum. De hoc si netus Thomas. 1* 2”, q. 63, art. 3, ubi sic arguit (arg. 2) ; < In operibus Dei, multo minus est aliquid superfluum, quam in ope­ ribus natura» Sed ad ordinandum no * in bonum supematurale, sufficiunt virtutes théologies. Ergo non sunt aliæ virtutes supernalnralcs, quas oporteat in nobis causari a Deo. > Ecce argumentum. Sequi­ tur responsio : « Dicendum, inquit, quod virtutes theologian sufficienter nos ordinant in finem super­ nato ralem, secundum quamdam inchoationem, quan­ tum ad ipsum Deum immediate; sed oportet quod lær alias virtutes perficiatur anima circa alias res, in online tamen ad Deum, b — H.æc ille. — liem, q. 65, art. 3, sic dicit : < Cum charitate simul infunduntur omnes virtutes mondes. Cujus ralio est, quia Deus non minus perfecte operatur in ope­ ribus gratiæ, quam in operibus natura *. Sic autem videmus in operibus naturæ, quod non invenitur principium aliquorum operum in aliqua re, quin inveniantur in ea, ea quæ sunl necessaria ad hujus­ modi opera perficienda : sicut in animalibus inve­ niuntur organs, per quæ perfici possunt opera ad quæ pergenda anima habet potestatem. Manifestum est autem quod charitas, inquantum ordinal homi­ nem ad ultimum finem, esi principium omnium bonorum operum quæ in ultimum finem ordinari possunt. Unde o]>ortet quod cum charitate simul infundantur omnes virtutes morales, quibus homo perficit singula genera lionorum operum. Et sic patet quod virtutes morale * infusa? non solum habent connexionem propter prudentiam,sed etiam propter charilatem; et quod qui amittit duritatem, amittit omnes virtutes morales infusas, > — Hæc ille. — Hem. ibidem, arguil sic (arg. I ) : < Ad id ad quod sufficit unum, indebitum est quod plura ordinen­ tur (€). Sed sola charitas sufficit ad omnia opera virtutum implenda, ut patet per illud quod dicitur, 1. Corinthior, 13 (v. -i); Charitas patiens est, beniyn/ι est, etc, Ergo videtur quod, habita chari-. late, aliæ virtutes superlinunt. ® Ecce argumen­ tum. Sequitur responsio: < Dicendum, inquit, quod ad hoc quod actus inferioris polentiæ sit perfectus, requiritur quod non solum sit perfectio in superiori potentia, sed etiam in inferiori. Si enim principale (a) ordinare. — onlinafnc Pr (β) ordinentur. — ordinantur Pr 406 LIBRI III. SENTENTIARUM agens debito modo se haberet, non sequeretur actio perfecta, si instrumentum non esset bene disposi­ tum. Unde oportet (a), ad hoc quod homo bene ope­ retur in his quæ sunt ad finem, quod non solum bene se habeat circa finem percharitatem,sed etiam quod habeat virtutes quibus bene se habeat circa ea quæ sunt ad finem : nam virtus quæ est circa finem, se habet ut principalis et motiva respectu earum quæ sunt eorum quæ sunt (6) ad finem. Et ideo cum charitate necesse est etiam habere alias vir­ tutes. » — H.ec ille. — Nec valet si dicatur quod pueris non dantur virtutes in baptismo, sed post. Unde sanctus Thomas, in 4. Sentent. (γ), dist. 4, q. 2, art, 2, q,a 1 : < Quidam dicunt quod pueris in baptismo datur gratia, el virtutes, non in seipsis, sed in radice sua, scilicet gratia, quæ est radix vir­ tutum, sicul essentia animæ potentiarum ; sed postea, quandosolvuntur potentiæ, perfectis organis, effluunt virtutes in ipsas ab essentia animæ. Sed hoc pro tanto esse non potest : quia tunc, si pueri in furiam verterentur antequam ad perfectam ætatem vene­ rint, nunquam in ipsis potentiæ solverentur; et ita nunquam haberent virtutes explicite. Et praeterea, quod potentiæ sint ligatae aliquo impedimento, non impedit habitum, sed actum; quia dormientes ct vinolenti habent habitus, sed ligatos. Et ideo alii dicunt melius, quod pueris in baptismo dantur gra­ tia et virtutes; sed habitus illi sunt ligati propter pueritiam, sicut in dormiente propter somnurn (o); sed, puerilia recedente, inclinant ad bene operandum, nisi aliquis Spiritui Sancto resistat. * — Hæc ille. Ad secundum solvit sanctus Thomas, 3 p., q. G9, ari. 4, ubi arguit sic (arg. 3) : « Virtus est habitus; ad cujus rationem pertinet quod sit qualitas difficile mobilis, j»er quam aliquis faciliter el delectabiliter operetur. Sed, post baptismum, remanet in homini­ bus pronitas ad malum, per quam tollitur virtus; et difficultas ad bonum, quod est actus virtutum. Ergo per baptismum non consequitur homo gratiam et virtutes. > Ecce argumentum. Sequitur responsio: < Dicendum, inquit, quod difficultas ad bonum, et pronitas ad malum, inveniuntur in baptizatis, non propter defectum habitus virtutum, sed propter concupiscentiam, qua· non totaliter tollitur in ba­ ptismo, sed per baptismum diminuitur, ne homo ab his superetur. » — Hæc ille. — Hem, 4. Sen­ tent., ubi supra (dist 4, q. 2, ari. 2, q*1· 4), in solu­ tione quarti, sic dicil : < Habitus facit habilem ad actum, tollendo inhabililatern quæ est ex imperfe­ ctione potentiæ; non autem tollendo inhabililatern quæ est ex parte corporis, sicut |>atet in dormien­ tibus. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod habi­ te) quod. — Ad Pr. (β) çur nuit. — Om. Pr. (γ) Senientiarum. — Om. Pr. (i) somnum. — wmntuni Pr. tus virtutum infusarum ceque perfecte, vel perfe­ ctius, inclinant puerum baptixatum, cum venerit ad ætatem adultam, ad opera virtutum, sicut habitus virtutum acquisitarum. Et hoc, quantum est ex parle potentiæ; non autem ex parte corporis, quia non tollunt concupiscentiam, nec alias inhabilitates ad bonum, relictas ex peccato originali. Nec valet quod dicil arguens, quod oportet tales baptizatos instrui circa mores, ac si non essent baptizati. Quia, sicut oportet eos de pertinentibus ad mores instrui, ita de pertinentibus ad fidem, spem et charilatem; et tamen arguens non negat quin habeant habitus theologicos. Ergo nec propter hoc debet negare quin habeant habitus morales infusos. Causa autem hujus redditura beato Thoma, 3. Sen· tent., dist. 23, q. 3, art. 2, ubi arguit sic (arg. 4) : « Habitus per seipsum est sufficiens ad movendum potentiam in actum. Sed in actum fidei homo fide­ lis non potest, nisi instruatur. Ergo fides est habitus acquisitus, d Ecce argumentum. Sequitur respon­ sio : « Habitus, inquit, infusus, similis est habitui innato : quia, sicut naturalis habitus datur in crea­ tione, ita infusus in reparatione. Naturalis autem habitus, sicut habitus principiorum, indiget ut cognitio determinetur persensum; quo non indiget acquisitus, quia, dum acquiritur, peractum deter­ minationem recipit. Et similiter oportet quod habi­ tus fidei determinationem recipiat ex parte nostra. Et quantum ad istam determinationem, dicitur fides acquiri per scientiam lheologiæ, quæ articulos distin­ guit; sicut habitus principiorum dicitur acquiri per sensum, quantum ad distinctionem principiorum, non tamen quantum ad lumen quo principia cogno­ scuntur. » — Hæc ille, in solutione primi. — Hem, in solutione quarti, prius recitati, sic dicit : α Habi­ tus infusus fidei non potest exire in actum, nisi fides determinetur, vel a Deo per revelationem, vel ab homine per doctrinam. El simile est de habitu principiorum. » — Hæc ille. — Et quod dicil de fide, intelligit de quolibet habitu infuso, tam intel­ lectuali quam morali. Quod autem ulterius dicil arguens, de dicto Cle­ mentis, — falsum est, et erroneum : quia Cle­ mens, et omnes glossatores, non solum loquuntur de virtutibus theologicis, immo de aliis; et (a) non solum Clemens, immo glossæ Sanctorum. Unde, super illud, ad Titum, 3. (v. 5 el 6), Salvos nos fecit per lavacrum regenerationis, id est (C), per bapti­ smum, et renovationis Spiritus Sancti, quem effudit in nos abunde, Glossa dicil : /Id remissionem peccatorum, ct copiam virtutum. Non autem daretur copia virtutum , si soli 1res habitus theolo­ gici infunderentur : quia illi non sufficiunt ad spi­ ritualem vitam, ul superius (ad primum) est osten- (а) el. — Om. Pr. (б) id «it. — Om. Pr. DISTINCTIO XXXIII. — QUÆSTIO I. sum. — Multa alia dicta Sanctorum sunt contra illam expositionem Durandi. Ad tertium respondit sanctus Thomas. 4. Sen­ tent, dist. 14, q. 2, art. 2, in solutione quinti, ubi sic dicit : « Facilitas operandi opera virtutum potest esse ex duobus : scilicet ex consuetudine pnecedente, et hanc facultatem vel facilitatem non tribuit virtus infusa Statim in sui principio; et iterum ex forti inhæsione ad objectum virtutis, et hanc est invenire in virtute infusa statim in sui principio. > — Hæc ille. — Item, 3 p.. q. 89, art. I, arguit sic (arg. 3) t « Habens virtutem, sine difficultate et delectabiliter artus virtutum operatur; unde dicit Philosophus, 1. Ethicorum (cap. 8), quod non est justus qui non fjaudcl justa operatione. Sed multi pœnitentes adhuc difficultatem patiuntur in ope­ rando actus virtutum. Non ergo per jxnnitentiam restituuntur virtutes. » Ecceargumentum. Sequitur responsio: α Dicendum, inquit, quod quandoque(x), post primum actum poenitentia», qui est contritio, fcmanent quædam reliquia? peccatorum, scilicet dispositiones ex prioribus actibus peccatorum cau­ sate, ex quibus prostatur difficultas quædam pœnilenti ad opera virtutum operandum; sed, quantum est cx ipsa inclinatione charilalis el aliarum virtu­ tum, pœnitens opera virtutum delectabiliter ct sine difficultate operatur; sicut si virtuosus, per acci­ dens difficultatem pateretur in executione actus vir­ tutis, propter somnum (ύ), aut aliquam corporis indispositionem. d — Hæc ille. — Item, l" 2 *, q. 65, art. 3, sic arguit (arg. 2) : « Qui habet habi­ tum virtutis, de facili operatur ea qua? sunt vir­ tutis, et ei secundum se placent: unde et signum habitus est delectatio quæ iit in opere, ul dicitur, 2. Ethicorum (cap. 3). Sed multi habent charitatem, absque peccato mortali exsistentes, qui tamen difficultatem in operibus virtutum patiuntur; neque eis secundum se placent, sed solum secundum quod referuntur ad charilatem. Ergo multi habent chari­ latem, qui non habent alias virtutes. » Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod quandoque contingit quod aliquis habens habi­ tum virtutum patitur difficultatem in operando, et per consequens non sentit delectationem aut com­ placentiam in actu, propter aliquod impedimentum extrinsecus superveniens; sicut ille qui habet habi­ tum scientiæ, patitur difficultatem in intelligendo, propter somnolentiam vel aliam infirmitatem. Et similiter, habitus virtutum moralium infusarum patiuntur interdum difficultatem in operando, pro­ pter aliquas dispositiones contrarias, ex procedenti­ bus actibus relictas. Quæ quidem difficultas non ila accidit in virtutibus moralibus acquisitis quia per exercitium actuum, quo acquiruntur, tolluntur etiam (a) quandoque. — Om Pr. (β) somnum. — «mimum Pr. 40" contraria dispositiones. > Item, de Virtutibus, q. 10, in solutione decimiquarti, sic dicit: < Pas­ siones ad malum inclinantes, non totaliter tolluntur, neque per virtutem acquisitam, neque per virtu­ tem infusam, nisi forte miraculose : quia semper remanet colluctatio camis contra spiritum (a), etiam post virtutem; de qua dicil Apostolus, Gaiatar. 5 (v. 17), quod caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Sed per virtutem, tam infusam quam acquisitam, hujusmodi passiones modificantur, ut ab eis non moveatur effrenate. Sed quantum ad aliquid, provalet in hoc virtus acqui­ sita; et quantum a — Hæc ille. — Ex quibus patet quod antecedens argumenti falsum est; quia infunduntur non solum habitus theologici, verum etiam morales. Nec valet probatio antece­ dentis : quia fundatur in una falsa propositione, hac scilicet, quod quicumque habituatus habitu virtutis potest operari actum illius prompte, delectabili­ ter. etc.; cujus propositionis falsitas multipliciter est ostensa (hic el dist. 23). Ad quartum, negatur prima pars antecedentis; quia cum gratia non stat aliquis habitus \ iliosus. De hoc sanctus Thomas, de Virtutibus, q. 10, ubi arguit sic (arg. 16) : < Ponamus, inquit, quod in aliquo, ex multis actibus malis, causatus sit aliquis habitus vitiosus, vel aliqui habitus vitiosi. Manife­ stum est quod in uno actu contritionis remittuntur sibi peccata, el infunditur gratia. Per unum autem (а) ct. — Ad. Pr (б) delectabiliter. — indelcc tab diter Pr, 40* Linni in. sententiarum actum non destruitur habitus acquisitus, nee per unum generatur. Si igitur cum gratin simul infun­ dantur virtutes morales, sequitur quod habitus vir­ tutis moralis simul sit cum habitu vitii sibi oppoMti; quod est impossibile. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod, licet per unum actum simplicem non corrumpatur habitus acquisitus, tamen actus (a) contritionis lialwt i quod cornimpat habitum vitii generatum, ex virtute gratiæ. Unde in eo qui habuit habitum intempe­ rantie, cum conteritur, non remanet cum virtute temperantia? infusi habitus intemperantiae in ratione habitus, sed in via corruptionis, quasi dispositio quædam. Dispositio autem non contrahatur habitui perfecto, n — Hæc ille. — Et simile dicit, 3 p., q. 86, art. 5 : α Peccatum mortale, inquit, ex parte conversionis ad bonum commutabile inordinatae, causal in anima quamdam dispositionem, vel habi­ tum, si actus frequenter iterentur. Culpa autem i peccati mortalis remittitur, inquantum tollitur per gratiam aversio mentis a Deo. Sublato autem eo quod est ex parte aversionis, nihilominus remanere potest id quod est ex parte conversionis inordinatae, cum hanc contingat esse sine illa. Et ideo nihil pro­ hibet quin, remissa culpa, remaneant dispositiones ex procedentibus actibus causata * , quæ dicuntur peccati reliquiæ. Remanent tamen debilitata *, el diminuto, ita quod homini non dominentur; et hoc magis per modum dispositionum quam per modum habituum, sicut etiam remanet fomes post bapti­ smum. > — Hæc ille.— Item, 4. Sentent , dist. 14, I q. 2, ari. 2, in solutione quarti, sic dicit : « Virtus infusa ct acquisita non sunt ejusdem speciei. Unde, cum habitus ex frequentia operum peccati generatus, virtuti acquisita? sil contrarius, non contraha­ tur directe virtuti infusa * , qua * habet oppositionem ad |>eccatum ex illa parte qua est Dei ofTensa. Unde non oportet quod, stati rn restitutis virtutibus infusis, habitus viliorum totaliter tollantur; quamvis impe- I diantur, et diminuantur. > — Hæc ille. Ad quintum dicitur quod adultis habentibus vir­ tutes acquisitas anta gratiæ infusionem, simul cum gratia infunduntur aliæ morales infusa *. Elad hujus improbationem, dicitur quod secundæ sunt alterius specieiel rationis specifics? a primis, ut 8æpe dictum est (in præsenti distinet.; et 2. Sentent., dist. 26 el 28, etc.). Et cum infert quod tunc virtutes ti ?rales infusae dicerentur virtutes ivquivoce, etc., — dicitur quod illa consequentia non pius valet quam ista : Virtutes theologica * sunt alleriv * rationis α Cardinalibus· igitur æquivoce dicv:.t^» virtute *, et non univoce, nec aùalogice. Immo, non plus valet quam ista : Fortitudo et prudentia sunt alte· nux rationis; igitur non dicuntur virtute» mora­ li) artui — actu Pr. les univoce, sed æquivoce. Quas consequentias (a) constat penitus non valere. Et ratio est: quia virtus moralis non est nomen speciei spécialisaimæ, sed generis subalterni, continens sub se multas rationes specificas, immo mulla genera subalterna, sicut ani­ mal; babel tamen unam rationem communem omnibus sub illo contentis, hanc scilicet, quod est habitus perficiens potentiam appetiti vam, et opus ejus bonum reddens, circa passiones, vel actiones quæsunt ad alterum. Unde illa consequentia derisi· bilis est. Ad sextum dicitur quod virtutes mondes infusa *, sunt homini necessaria? ad recte ordinandum vitam suam el actus suos in finem supernaturalem, el ad debite proportionandum actus suos principiis supernaturalibus, scilicet virtutibus theologicis. Nec valet hujus improbatio. Quia, sicut supra dictum est, in solutione primi, virtutes theologiae ad hoc non suf­ ficiunt, cum non perficiant omnes potentias animæ * qua subjiciuntur vir'utibiis moralibus, nec habeant pro objecto ea quæ sunt objecta virtutum moralium. Unde, secundum hanc probationem, concluderetur quod nulli viatori, parvulo vel adulto, sunt neces­ sarii aliqui habitus, morales aul intellectuales, infusi vel acquisiti, pneter tres habitus theologicos; quod patet esse manifeste falsum. De hujus argu­ menti nullitate, sanctus Thomas, de Virtutibus, q. 12, sic dicit. Arguit enim sic, duodecimo loco : α Finis est ratio eorum qua * sunt ad finem. Habilis igitur virtutibus theologicis, quibus homo recte ordinatur ad Deum, videtur superfluum ponere alias virtutes. j> Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod, sicut in speculativis sunt principia et conclusiones, ita et in operativis sunt fines et ea quæ sunt ad finem. Sicut igitur ad perfectam cognitionem ct expeditam non sufficit quod homo bene se habeat circa principia per intel­ lectum, sed ulterius requiritur scientia ad conclu­ siones; ita in operativis, prater virtutes theologicas, quibus bene nos habemus ad ultimum finem, sunt necessarii e virtutes aliæ, quibus bene ordinemur ad ea quæ sunt ad finem. — Hæc ille. Ad impugnationem prima * responsionis ibidem datæ, patet responsio per pradicta. Quia virtutes * theologica non sufficiunt ad bene conversandum in vita spirituali, tanquam actuum eliciliva * vel exe­ cutives; dato quod sufficiant dirigere et praei pere omnia quæ agenda sunt et patienda in eadem vita, ut sepe dictum est. De hoc sanctus Thomas, de Firtutibus, q. 10, sic dicit : « Prêter virtutes acqui­ sita» ex actibus nostris, oportet ponere alias vir­ tute in homine, a Deo infusas. Cujus ratio hinc accipi pr\st : quia virtus, ut dicit Philosophus (2. Œlhiôôf,, cap. O, eut qua? bonum facit haben­ tem, et opus cjui bonum reddit. Secundum igitur I (x) canttgucnliai. —Orn. Pr. DISTINCTIO XXXIII. — QUÆSTIO L quod bonum diversi ficatur in homine, oportet quod ct virtutes di versificentur; sicut patet quod aliud est bonum hominis inquantum est homo, el aliud inquantum est civis. Et manifestam est quod aliquæ operationes possent esse con venientes horn ini inquantum est homo, quæ non essent convenientes ei secundum quod est rivis. Propter hoc dicit Aristo­ teles, 3. Politicorum (cap. 3), quod alia est virtus quæ facit hominem bonum, el alia quæ facit civem bonum. Considerandum est autem quod duplex est hominis bonum: unum quidem, quod est proportionatum suæ naturæ ; aliud autem, quod suæ naturæ facultatem excedit. Cujus ratio est : quia oportet quod passivum consequatur perfectiones ab agente, diversimode, secundum diversitatem virtutis agen­ tis. Unde videmus quod perfectiones et forma· quæ causantur ex actione agentis naturalis, non excedunt naturalem facultatem recipientis : potentiæ enim passi væ naturali proportionatur virtus activa natu­ ralis. Sed perfectiones et formæ quæ proveniunt ab agente supernatandi infinite virtutis, quod Deus est, excedunt facultatem naturæ recipientis. Unde anima rationalis, quæ immediate a Deo creatur, excedit capacitatem suæ materice : ita quod materia corporalis non potest totaliter comprehendere ipsun, el includere; sed remanet aliqua virtus ejus, et ope­ ratio, in quo non communicat materia corporalis; quod non contingit de aliqua aliarum formarum quæcausantur abagentibus naturalibus. Sicut autem suam primam perfectionem acquirit anima, vel homo, ex actione Dei; ita et suam ultimam perfe­ ctionem, quæ est perfecta hominis felicitas, imme­ diate habet a Deo, et in ipso. Quod ex hoc patet, quod naturale hominis desiderium in nullo alio quielari potest, nisi in solo Deo. Innatum est enim homini, ut ex causatis, desiderio quodam, moveatur ad inquirendum causas, nec quiescit istud deside­ rium, quousque perveniatur ad primam causam, quæ Deus est. Oportet igitur quod sicut prima per­ fectio hominis, quæ est anima rationalis, excedit facultatem materia1 corporalis; ita ultima perfectio ad quam homo potest pervenire, quæ est lieatitudo vite æternæ, excedat facultatem totius natura humanæ. Sed quia unumquodque ordinatur ad finem per operationem aliquam; en autem quæsunt ad finem, oportet esse aliqualiter fini proportionata; necesse est esse aliquas hominis perfectiones, quibus ordinetur ad finem supcmataralem, quæ excedant facultatem naturalium principiorum hominis. Hoc autem esse non posset, nisi, suprn principia natu­ ralia, aliqua supernatandis principia homini infun­ dantur a Deo» Naturalia autem operationum prin­ cipia sunt essentia animæ, et potenliæ ejus, scilicet intellectus el voluntas, quæ sunt principia erratio­ num hominis, inquantum hujusmodi Nec hoc pos­ set esse, nisi intellectus haberet cognitionem princi­ piorum per quæ in aliis dirigeretur, et nisi voluntas 400 haberet naturalem inclinationem ad bonum natura proportionaturn. Infunditur igitur divinitus homini, ad peragendas actiones ordinatas in finem vite æternæ: primo quidem, gratia, per quam habet anima quoddam esse spirituale; deinde fides, spes, ct charitas : ut per fidem intellectus illuminetur de aliquibus supernatural i ter cognoscendis; per spem autem el charitatem acquirit voluntas quamdam inclinationem in illud bonum supernatural», ad quod voluntas humana per naturalem inclinationem non sufficienter ordinabatur. Et sicut, pneter ista (z) principia naturalia, requiruntur habitus virtutum ad perfectionem hominis secundum modum sibi connaturalem (6); ita, ex dirina influentia, consequilur homo, prater praemissa supernatantia prin­ cipia, aliquas virtutes infusas, quibus perficitur ad operationes ordinandas in finem vite æternæ. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod habitus theolo­ gici non sufficiunt ad ordinandum operationes huma­ nas in finem vite æternæ, nec ad debite conversan­ dum in civitate spirituali, sine habitibus virtutum moralium infusarum ; sicut nec intellectus el volun­ tas, cum suis naturalibus inclinationibus ad bonum el ad verum, sufficiunt, sine aliis habitibus, ad debile conversandum in civilitate mundana. —Item, in solutione quarti, sic dicit : < Cum nullum meri­ tum sit sine charitate, actus virtutis acquisite non potest esse meritorius sine chantale. Cum charitate autem simul infunduntur aliæ virtutes. Unde actus virtutis acquisite non potest esse meritorius, nisi mediante virtute infusa Nam virtus ordinata in finem inferiorem, non facit actum ordinatum in finem superiorem, nisi mediante virtute superiori : sicut fortitudo quæ est virtus hominis inquantum est homo, non ordinat artum suum ad bonum poli­ ticum, nisi mediante fortitudine quæ est virtus hominis inquantum est civis. > — Hæc ille. Ad improbationem secundæ responsionis ibidem date, negatur antecedens, cujus probatio stat in illo falso el ruinoso fundamento siepe negato, s i­ licei quod virtutes theologiae sufficiunt ad ponen­ dum medium in actionibus el passionibus, rnodo virtuoso, sine aliis habitibus. De omnibus prædictis anctus Thomas, 1· 2·, q. 63, art 4, sic dicit : « Habitus dupliciter distin­ guuntur specie. Uno modo, secundum speciales et formales rationes objectorum. Objectum autem cujus­ libel virtutis est bonum in propria materia conside­ ratum : sicut objectum temperantia? est bonum dele­ ctabilium in concupiscentiis tactus; cujus quidem objecti formalis ratio est a ratione, quæ instituit modum in his concupiscentiis; materiale autem est id quod est ex parte concupiscentiarum. Manifestum eU autem quod alterius rationis esi modus imposi­ te) prxter ϋ ta. — preterit a Pr. (β) ivn na tura le ni. — yeneraleni Pr 410 LIBRI III. SENTENTIARUM lus in hujusmodi (x) concupiscenti is secundum regii· aliquid dicitur esse objectum virtutis dupliciter. lam rationis humana», el secundum regulam divi­ Uno modo, sicut illud ad quod virtus ordinatur nam : puta, in sumptione ciborum, ratione humana sicut in finem ; sicut summum bonum est objectum modus statuitur ut non noceat valetudini corporis, charitatis, el beatiludo adorna objectum spei. Alio ner impediat rationi * actum ; secundum autem regu­ modo, sicut materia circa quam operatur, ul ab ea lam legi * divinæ, requiritur quod homo castq/ef in aliud tendens. Et hoc modo delectationes coitus * cor/m suum, ct in servitutem redigat ( 1. Corin· sunt objectum temperantiæ : non enim temperantia thior. 9, v. 27), per abstinentiam cibi el polus, et intendit hujusmodi delectationibus inhærero; sed aliorum hujusmodi. Unde manifestum est quod potius, istas delectationes compescendo, tendere in temperantia acquisita et infusa differunt specie. Et bonum rationis. Similiter, fortitudo non intendit eadem ratio est dc aliis virtutibus. — Alio modo, inhærere periculis; sed, superando pericula, conse­ habitus distinguuntur specie, secundum ea ad quæ qui bonum rationis. Et idem est de prudentia ordinantur. Non enim est eadem species sanitatis respectu dubitationum, et de justitia respectu neces­ hominis et equi; et hoc propter diversas naturas sitatum hujus vita». Et ideo, quanto longius ab his ad quas ordinantur. El eodem modo dicit Philo­ fuerit recessum, secundum profectum spiritualis sophus, 3. Politiae (cap. 3), quod diverso sunt vita», tanto erunt perfectiores aclus harum virtu­ tum : quia praedicta objecta magis se habent ad has virtutes civium, secundum quod bene se habent ad diversas politias. El jwr hunc modum etiam diffe­ virtutes per modum termini a quo, quam per runt specie virtutes morales infusæ (C), |>er quas modum termini ad quem, qui dat speciem. » — homines bene so habent in ordine ad hoc quod sint Hæc ille. A<1 secundum dicitur primo, quod habitus perfi­ cives sanctorum et domestici Dei (Ephcsior. 2, v. 19), et aliæ virtutes acquisitae, jier quas homo cientes appetitum sensitivum, eo modo remanebunt liene se habet in ordine ad res humanas. » — Hæc in patria, quo eorum subjecta : quia, si appetitus ille. — Ex quibus |mtct quomodo virtutes morales sensitivus reparatur idem numero, et dicti habitus infusu specifice differunt ab acquisitis, dupliciter, erunt i idem numero qui modo sunt; si vero appetitus scilicet secundum formalem rationem objecti, et sensitivus non erit idem numero qui prius, sed idem secundum fines vel civilitates ad quas ordinantur, specie, eodem modo erit de habilibus illis. De hoc ul dicitur in illis duabus responsionibus ultimis, sanctus Thomas, dc Virtutibus, in tractatu de qua­ quas arguens nititur infringere; et insuper, quo­ tuor virtutibus cardinalibus (»), quæstione ultima, modo habitus theologici non sufficiunt ad recte con­ in solutione decimitertii, sic dicit : α Quidam dicunt versandum in politia el civilitate sanctorum. quod irascibilis et concupiscibilis, in quibus sunt temperantia el fortitudo, sunt in superiori parte animæ, non autem in parte sensitiva. Sed hoc est § 4. — Ad argumenta contra quartam contra Philosophum, 3. Ethicorum (cap. 10), ubi CONCLUSIONEM dicit quod virtutes sunt irrationabilium partium. Ad argumenta Durandi. — Ad primum con­ Quidam autem dicunt quod vires sensitiva» partis tra quartam conclusionem, negatur minor : nam. manent in anima separata, vel secundum potentiam sicut dictum est in probatione quartae conclusionis, tantum, vel secundum actum. Sed hoc non potest el aliqualiter Lactum est in responsione argumento­ esse : quia aclus potentiæ sensitivæ non est sine rum contra tertiam, objectum formale hujusmodi corpore; alioquin anima sensitiva brutorum esset virtutum moralium est ipse ordo rationis impositus incorruptibilis; quod esi erroneum. Cujus autem circa actiones vel passiones, et ille remanebit, eo est actio, ejus est |>otentia. Unde oportet quod hujus­ modo quo dictum est in quarta conclusione. Item, modi potentiæ sint lotius conjuncti; et ita, |»o *l dc Virtutibus, in tractatu de quatuor virtutibus car­ mortem, non remanent in anima separata, actu, sed dinalibus, q. 4, arguit sic (arg. 5) : α Virtutes virtute, sicut in radice, inquantum scilicet potentiæ habent species ex objectis. Sed objecta virtutum animæ tluunt ab essentia (ζ) ejus. Virtutes autem cardinalium non manent in patria : nam prudentia islæ sunt quidem in irascibili et concupiscibili, est circa dubia, de quibus est consilium; justitia quantum ad earum derivationem; sed, secundum autem est ei rea contractus el judicia ; fortitudo autem originem el inchoationem, sunt in ratione, vel est circa pericula mortis ; temperantia autem circa voluntate rationis : quia principalis aclus virtutis concupiscentias ciborum et venenorum; quæ omnia moralis est electio, quæ est aclus appetitus ratio­ non erunt in patria. Epgo virtutes cardinales non nalis; sed ista electio, per quamdam applicationem, erunt in patria. > Ecce argumentum. Sequitur terminatur ad passiones irascibilis et concupiscibilis, responsio : « Dicendum, inquit, ad quintum, quod (a) bu;u>mndi — huju» Pr. (<) infuue» — Om. Pr. (a) in trot latu de quatuor virtutibus cardinalibus. — Om. Pr. (€) essenha. — esic Pr. I DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. — QUÆSTIO I. secundum temperantiam et fortitudinem. » — Hæc ille. — Item, 1· 2e, q. 67, art. 1, in solutione tertii, sic dicit : « Status post hanc vitam est duplex : unus quidem, ante resurrectionem, quando animæ erunt a corporibus separatae; alius autem, post resur­ rectionem, quando animæ iterato suis corporibus unientur. In illo ergo resurrectionis statu, erunt vires irrationales in organis, sicut et nunc. Unde et poterii in irascibili esse fortitudo, et in concupisci­ bili temperantia, inquantum ulraque vis erit per­ fecte disposita ad obediendum rationi. Sed in statu ante resurrectionem, partes irrationales non erunt actu in anima, sed solum radicaliter, in essentia ipsius. Unde nec hujusmodi virtutes erunt in actu, nisi in radice, scilicet in ratione et voluntate, in quibus sunt seminaria quædam ipsarum virtutum. Sed justitia, quæ est in voluntate, in actu remanebit. Unde specialiter de ea dictum est (ibid., arg. sed contra) quod est perpetua et immortalis : tum ratione subjecti, quia voluntas est incorruptibilis; tum etiam propter similitudinem actus, ut prius (in corp, art.) dictum est (a). » — Hæc ille. — Simile ponit, 3. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 4, in solutione quarti, ubi sic «licit, quod α illi qui dicunt quod vires sensibiles non manent actu m anima separata, dicunt tamen quod manent in essentia animæ, sicut in radice. Et similiter etiam manent habitus virtutum inferioris partis, sicut in radice, in viribus quæ sunt in ratione, et in ipsa gratia, n — Hæc ille. Dicitur secundo, quod, quocumque modo dican­ tur hujusmodi (ύ) virtutes remanen', sive eredem in numero, sive soluin specie, neutra pars sufficienter impugnatur per arguentem. Non quidem secunda : quia conclusio nostra non asserit quod hujusmodi (γ) virtutes remaneant eædem numero, sed solum quod in patria erunt virtutes morales infusæ. Nec prima: quia, si hujusmodi (0) virtutes reparentur miracu­ lose eædem numero, sola divina actione, nobis nihil coagentibus, ad hoc non sequitur quin veraciter dici possit quod praecedentes habitus remanebunt; sicut el idem homo remanebit, a solo Deo miracu­ lose ressuscitatus ; actio enim nostra nihil facit ad hoc quod habitus infusi remaneant vel non. Dicitur tertio, quod verisimile est quod potentiæ sensitivæ omnes reparentur eædem numero, quantumcumque fuerint in morte corrupts *, vel etiam adnihilalæ. Deus enim potest omne positivum per­ manens, et non successivum, quantumcumque adnihilatuin fuerit, idem numero reparare, ut alias (а) Verba Divi Thoma·, in corporc articuli, sunt : De justilia vero manifestum est queni actum ibi habebit, cet esse subditum Deo, quia etiam in hac vita ad justi­ tiam pertinet esse subditum superiori. (C hujusmodi. — hujus Pr. (t) hujusmodi. — hujus Pr. (б) hujusmodi. — hiyus Pr. Hi forte videbitur, 4. Sentent. Et idem dico de hujus­ modi («) virtutibus moralibus. Ad argumentum contra quaestionem (£) respondit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 33, q. 2, art. 4, q11 2, in solutione quinti, ubi sic dicit : « Non ideo dicitur peccatum mortale semper esse in ratione, quasi omnis actus peccati mortalis sit actus rationis elicitive, cum etiam in actibus exteriorum membro­ rum possit esse peccatum rnortale; sed quia nullus actus accipit rationem peccati mortalis, nisi con­ sensus rationis adveniat. Et similiter, nullus actus potest esse virtuti·, nisi a ratione ordinetur. Et hoc est esse virtutes in inferioribus potentiis, inquanluin participant ratione. i> — Hæc ille. Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedictus Deus. Arnen. DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. QUESTIO UNICA UTRUM DONA SPIRITUS SANCTI SINT HABITUS DISTINCTI A VIRTUTIBUS trigesimamquartam et trigesimamquintam distinctiones quaeritur : Utrum dona Spiritus Sancti sint habitus distincti a virtutibus. Et arguitur quod non. Quia quorum diffinitio est eadem, ipsa quoque sunt eadem. Sed diffinitio vir­ tutis convenit donis : unumquodque enim donum est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, etc. Et similiter, diffinitio doni convenit virtutibus infu­ sis; est enim donum datio irreddibilis, secundum Philosophum (4. Topicorum, cap. 4). Ergo virtutes et dona non distinguuntur. In oppositum arguitur. Quia Gregorius, 1. Mora­ lium (cap. 27, al. 12, in vet. 28), distinguit septem dona, quæ dicit significari (γ) per septem filios Job, a tribus virtutibus theologicis, quas (o) dicit significari (<) per tres filias Job. Et, in 2. Mora­ lium (cap. 49, al. 27, in vel. 36), distinguit eadem septem dona a quatuor virtutibus cardinalibus, quas (ζ) dicit significari (η) per quatuor angulos domus. ibca (a) hujusmodi. — hujus Pr (β) qustsliunem. — conriusioneni Pr. γ) significari. — signan Pr. β) quas. — qua: Pr. t) significari — «Kjnari Pr. ζ) quas. — quse Pr. η) significari. — signari Pr. LIDRI III. SENTENTIARUM 412 In hac quaestione sunt tres articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, solutiones. AllTICULÜS 1. PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sil Prima conclusio : Quod dona Spfrliii.s Sancti habitus distincti n virtutibus infusis, theo­ logicis et cardinalibus. Hanc probat sanctus Thomas, 1« 2X, q. 68, art. 1, ubi sic ; < Si loquamur de dono el virtute secundum nominis rationem, sic nullam oppositio­ nem halient nd invicem. Nam ratio virtutis sumitur MXtmdum quod perficit hominem ad bene agen­ dum, ratio autem doni sumitur secundum compa­ rationem ad causam a qua est. Nihil aulem pro­ hibet, id quod est ab alio, ut donum, esse perfectis­ simum alicujus ad bene operandum; pnesertim cum qu.ednm virtutes sint nobis infume a Deo. Unde, secundum hoc, donum a virtute distingui non potest. El ideo quidam posuerunt quod dona non essent a virtutibus distinguenda. Sed eis rema­ net non minor difficultas, ul scilicet rationem assi­ gnent quare quædam virtutes dicuntur dona, el non omnes; el quare aliqua computantur inter dona, quæ non computantur inter virtutes, ul patet de timore. Unde alii dixerunt dona a virtutibus esse distinguenda; sed non assignaverunt sufficientem distinctionis causam, <|Ufi0 scilicet ita communis e^sel virtutibus, quod nullo modo donis conveniret, aut e converso. Considerantes aulem aliqui quod inter septem dona quatuor pertinent ad rationem, scilicet sapientia, scientia, intellectus, consilium, et tres ad vim appetiti vani, scilicet fortitudo, pic­ tas, et timor, posuerunt quod dona perficiebant liberum arbitrium secundum quod est facultas ratio­ nis ; virtutes >ero, secundum quod est facultas volun­ tatis : quia invenerunt solas duas virtutes in intel­ lectu vel ratione, scilicet fidem el prudentiam; alias vero in vi appetitiva, vel affectiva. Oporteret aulem. μ h®c distinctio esset conveniens, quod omnes vir­ tutes essent in vi appetitiva, el omnia dona in ratione. Quidam vero considerantes quod Gregorius dicit in 2. Moralium (cap. 49, al. 27, in vel. 36), quod donum Spiritus Sancti qui in mente sibi subjecta format prudentiam, justitiam, fortitu­ dinem, temperantiam, ramdem munit mentem rentra singula tentamenta per septem dona, dixe­ runt quod virtute ordinantur nd bene operandum, dona \ero ad resistendum tentationibus. Sed nee feta distinctio sufficit. Quia etiam virtutes tentationibtis resistunt inducentibus ad peccata, quæ contrarianlur virtutibus; unumquodque enim natura­ liter resistit suo contrario; quod præcipue patet de charitate. de qua dicitur, Cantie. 8 (v. 7) : Aqu.T multx non potuerunt artinguere charitatem. Alii vero considerantes quod ista dona traduntur in Scriptura, secundum quod fuerunt in Christo, ul patet, Isaiæ 11 (v. 2 ct 3), dixerunt quod virtutes ordinantur simpliciter ad bene operandum, sed dona ordinantur ad hoc ut per ea conformemur (a) Christo, præcipue quantum ad ea quæ passus est, quia in passione ejus præcipue hæc dona resplenduerunt. Sed hoc etiam non videtur esse sufficiens : quia ipso Dominus præcipue nos inducit ad sui conformitatem secundum humilitatem et mansuetudinem, Matthau’ 11 (v. 29), Discite a quia mitis sum et humilis corde, et secundum charitatem, ut, Joannis 1.5 (v. 12), Ut diligatis invicem, sicut dilexi vos; et hte etiam virtutes præcipue in passione Christi refulserunt.— Et ideo, ad distinguendum dona a virtutibus, debemus sequi modum loquendi Scriptline, in qua nobis traduntur, non quidem sub nomine donorum, sed magis sub nomine spiri­ tuum. Sic enim dicilur, Isaiæ 11 (v. 2 et 3): Requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientia· ct intellectus, etc. Ex quibus verbis manifeste datur intclligi quod ista septem connu­ merantur ibi, secundum quod sunt in nobis ab inspiratione divina. Inspiratio autem significat quam­ dam motionem ab exteriori. Est enim consideran­ dum quod in homine est duplex principium movens: unum interius, quod est ratio, aliud autem exte­ rius, quod est Deus. Et hoc Philosophus dicit, in capitulo dc Dona fortuna (2. Magnorum Mora­ lium, cap. 9). Manifestum est aulem quod omne quod movetur, nccesse est proportionatum esse motori ; et hæc est perfectio mobilis, inquantum est mobile, dispositio qua disponitur ad hoc quod bene moveatur a suo motore. Quanto igitur movens est allitis, tanto neccsse est quod mobile perfectiori dispositione ei proportionetur ; sicut videmus quod perfectius oportet discipulum esse dispositum, ad hoc quod altiorem doctrinam capiat a docente. Mani­ festum est autern quod virtutes humanæ perficiunt hominem, secundum quod homo natus est moveri per rationem, in hisquæ interius vel exterius agit. Oportet igitur i nesse homini alliores perfectiones, secundum quassit dispositus ad hoc quod divinitus moveatur. Et iste per lectiones vocantur dona, non solum quia infunduntur a Deo, sed quia secundum ea homo disponitur ut efficiatur prompte mobilis ab inspiratione divina; sicut dicilur, Isaiæ 50 (v. 5) : Dominus aperuit, mihi aurem, ego autem non , contradico, retrorsum non abii, El Philosophus (i conformemur, — conformetur Pr. DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. — QU.ESTIO I. 413 etiam dicit, cap. («) de Bona fortuna. quod his qui ipsa divinitas, ab homine participata suo modo, nt moventur per instinctum divinum, non expedii jam non humanitus, sed quasi Deus factus partici­ consiliari secundum rationem humanam, sed quod pative, operetur. Et ita omnia dona communicant sequantur (6) interiorem instinctum; quia movenlui ni mensura operationi». Differunt autem in materia a principio meliori quam sit ratio humana. Et hoc circa quam operantur. Illa enim quæ in sila activa est quam quidam dicunt, quod dona perficiunt perficiunt, habent materiam communem cum virtu­ tibus moralibus; illa vero qua» perficiunt in vita hominem ad olliores actus quam sint actu·» virtu­ contemplativa, habent materiam communem cum tum. » — Hæc ille. Eundem conclusionem tenet, 3. Sentent,, dist. 34, | virtutibus theologicis et intellectualibus, eo quod præcipnum objectum contemplationis e *t Deus, qui q. 1, art. 1. Ex ((ilibus potest formari talis ratio : Disposi­ est objectum virtutum theologicarum. Dona igitur illa quæ perficiunt in vita activa, non manent quan­ tiones mobilium, ad hoc ut prompte moveantur a motoribus diversarum rationum ct alterius generis tum ad actus quos habent circa propriam materiam, sicut nec virtutes cardinales; quia nec timor a in movendo, oportet (γ) esse diversarum rationum. noxiis retrahit, nec fortitudo difficilia sustinere Sed dona et virtutes sunt hujusmodi dispositione *. facit; mn! manebunt quantum ad actus quos halænt Ergo, etc. circa Deum, qui est mensura operationis in illis, Secunda conclusio <· ! ** quod hujusmodi (î) dona sicut timor hominem per reverentiam Deo subjiciet. remanebunt In patria. Dona aulem illa quæ perficiunt in vita contempla­ tiva, remanebunt quantum ad actus quos halient Hanc probat sanctus Thomas, 1* 2^. q. 68, ari. 6, circa propriam materiam, et quantum ad actus quos ubi sic dicit : lesl haberi nisi cognitio fidei; el circa ipsum ul est diligibilis in se, sufficienter perficit charitas; el circa ipsum, ut appetibilem (η) ul commodum mihi, perficit spes. Sed non convenit viatorem circa Deum habere alios aclus ordinatos quam intelligere, el diligere eum in se, et appetere eum mihi ut bonum meum. Igitur, etc. Consimiliter circa omne (a) hujiumodi. — Auyui Pr. (β) illi. — Om. Pr. (γ) non. — Om. Pr. (i) numrro. — Om. Pr. (t) immediate. — Om. Pr. (ζ) a verbo tufficienler usque ad ria, om. Pr. (t.) appetibilem. — appetibili» Pr aliud bonum (a) a Deo, ul circa objectum, suffi­ cienter perficitur viator, quando perficitur circa ea habilibus intellectualibus et (C) appetiti vis. Sed isti habitus perficientes intellectum sufficienter, sunt virtutes intellectuales : nam virtutes intellectuales sufficienter perficiunt intellectum viatoris, quantum est possibile, ad considerandum et syllogizandum practice. Habitus etiam appetiti vi, el virtutes appetitivæ, sufficienter perficiunt appetitum ad appeten­ dum el diligendum omne diligibile in se, sive in ordine ad aliud. Ergo homo perfectus tribus virtu­ tibus theologicis, el virtutibus intellectualibus spe­ culativis el predicts, et virtutibus moralibus ordi­ nantibus ad se et ad aliud, sufficienter perficitur, quantum potest competere viatori. Non ergo videtur aliqua necessitas ponendi aliquos alios habitus ab istis, qui sunt virtutes theologica? et cardinales. Secundo. Si virtutes essent alii habitus a donis, sequitur quod nullus ex una parte esset idem alteri ex alia parte. Consequens est falsum : nam fortitudo est virtus, el fortitudo est donum. — Si dicatur quod ista fortitudo et illa sunt alterius rationis, — Contra : quia habent idem objectum, et sub eadem ralione; ergo sunt habitus ejusdem rationis. — Dicetur forte quod non, quia virtutes perficiunt modo humano, sed dona modo superhumano. — Conlra illud objicitur multipliciter. Primo sic : Quia charitas esi excellentissimum donum Dei, secundum Augustinum, 15. de Trinitale, capit. 18; el, quod plus est, secundum Apo­ stolum, 1. Corinthior. 13 (v. 3), si fortitudinem habuero, et si tradidero corpus meum ita ut ardeam, elc. (quod videtur esse modo superhumano, quia quærerem ardere pro Deo), charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest. Ergo videtur quod nullum donum excellentius perficiat quam charitas; quæ tamen est virtus. Item secundo. Circa materiam fortitudinis con­ tingit voluntatem humanam recte tenere medium; ergo rectius et rectissime, quantum est possibile tali natura». Sed hoc potest ex habitu fortitudinis intendere et intendere secundum gradus qui non variant speciem. Igitur idem habitus in specie dispo­ nit hominem ad sustinendum aliquid modo perfe­ ctissimo, el infimo. Si autem non potest, sed alio ct alio, igitur ille habitus qui disponit hominem ad sustinendum in infimo gradu, de necessitate est imperfectus, quantum ad actum suum et objectum : quia circa terribilia sustinere, non potesl habere rationem perfectionis; sed ad hoc quod aliquis habeat se perfecte circa ea, oportet ut habeat alium habitum in specie. Sed pluralitas specierum non est ponenda sine necessitate manifesta, ubi scilicet (γ) (x) bonum. — objectum Pr. (6) el. — Om. Pr. (γ) »cilicet. — Om. Pr. DISTINCTIO XXXIV, ET XXXV. - QUÆSTÎO I. una species non sufficeret; quod in proposito non habet locum. Item tertio. Christus tristabatur in sua passione; ct universaliter, omnis martyr sibi dimissus, id est (i), si non fiebat circa cum miraculum, quan· tumcumque sustineret voluntarie, non sine tristitia quacumque sustinuit; sicut probatur per Augusti­ num (6), 43. de Trinit. (cap. 7), ubi arguit contra philosophos dicentes se esse beatos, quia habuerunt quidquid voluerunt : quia, si pros]>era acciderunt, illa voluerunt (γ); si ad versa accidebant, illa volue­ runt, quia |>atienter sustinuerunt Contra eos arguit Augustinus, quod (o) in adversis non habuerunt quod voluerunt : quia, quantum enti ex se, nolue­ runt ea accidere; si tamen acciderent, voluerunt illa patienter sustinere, ne, patientia amissa, miseriores fierent. Et hoc persuadetur : quia patientia non potest esse circa appetibile secundum se. Martyres ergo, in vita ista, sustinendo adversa, habuerunt aliquid quod non omnimodo voluerunt; quia obje­ ctum patientiæ eorum non erat absoluta ratione volibile, sed supportando patiendum. Item quarto. Impossibile est eiimdem simul agere euindem actum humane et superhurnane. Ergo, acquisito dono, evacuatur virtus prius acquisita, vel infusa in baptismo; vel, si maneat, non erit possi­ bile (c) exire in actum suum ; vel non erit necessa­ ria, (ζ) quia ex perfectiori dono poterit (η) exire in actum suum; quod videtur inconveniens, potissime si sil sermo de virtutibus theologicis, quia charitas non evacuabitur in patria, nec fides aut Spes in via. Item quinto. Quia illa verba humane et superhumanc sunt metaphorica; quia omnis aclus homi­ nis, proprie loquendo, est humanus. Sicut enim necessarium est actionem rectam convenire (0) fini et objecto et circumstantiis, ita etiam necessarium est quod conveniat ipsi operanti : non enim mihi convenit agere quod convenit regi; nec, multo plus, quod convenit (i) angelo. Ergo necessarium est, ad rectum hominis actum, quod agat illum modo humano. Quicumque igitur habitus infusus disponit hominem simpliciter ad agendum modo humano, disponit eum absolute ad agendum illud circa quodcumque (x). Item sexto. Si quis bene oraret, et daretur ei donum intellectus, et non exercitaret se circa credi­ bilia, quia non haberet fidem acquisitam, sine qua fides infusa non exit in opus, posset autem operari (а) id e»t. — Om. Pr. (б) Augustinum. — illud Pr (γ) voluerunt. — noluerunt Pr. (3) quod. — <;υια Pr. (c) possibile. — pouiôilû Pr. (ζ) ent necessaria. — necestario Pr. (t,) poterit. — procedit Pr. (S) coritmirr. — contraire Pr h) ronuenif. — conveniat Pr. . (x) circa guodeumque. — Om. Pr. 415 rnodo superhumano, quia haberet donum, per te. Ergo posset excellentius agere circa credibilia, quam alius exercitatus in Sacra Scriptura; quod non expe­ rimur; immo quicumque talis forte facilius erraret circa credibilia, quam alius læne exercitatus in Sacra Scriptura, Item septimo. Circa tot convenit læne ordinari humane, circa quot superhurnane. Ergo idem est modus utrubique (x). Dicetur forte, quod virtutes disponunt volunta­ tem ut est mobilis a ratione, sed dona perficiunt eam ul est mobilis a Spiritu Sancio. — Contra hoc arguitur Pruno. Quia supponit falsum, scilicet quod ratio moveat voluntatem, ita quod virtus non sil nisi dispositio mobilis in voluntate a ratione movente. Secundo. Quia, secundum hoc, non ponitur distinctio beatitudinurn a donis. Tertio. Quia ex quo Deus dedit habitum volun­ tati, semper assistit voluntati et habitibus ad actus sibi convenientes; sicut postquam illuminavit cæcum miraculose, semper assistebat illuminato, ut posset moveri illa potentia. Igitur per idem est aliquid proporlionalum primo moventi, et secundo. Ergo, si per habitum virtutis potentia proporlionatur sibiipsi, per idem sufficienter proporlionatur Spi­ ritui Sancio ut moventi primo. Non ergo propter istam rationem oportet necessario ponere alios habi­ tus. — Hæc Scolus, in forma. § 2. — Contra secundam conclusionem Argumenta Durandi. — Contra secundam conclusionem arguit Durandus (dist. 34, q. 3), probando quod aliqua dona Spiritus Sancti, puta consilium, fortitudo, timor, pietas, non remaneant in patria, quoad actum. Primo. Quia nulla potentia potest in aliquem actum, nisi ad præsentiarn objecti. Sed objecta isto­ rum donorum non erunt in patria : quia donum pietatis est ad compatiendum proximo, donum timoris ad retrahendum a malo, donum consilii ad consulendum in dubiis; fied in patria non erit com­ passio de miseria cujuscumque, nec aliquis indi­ gebit retractione a malo, nec erit aliqua dubitatio de aliquo agendo. Igitur aclus horum donorum non erunt in patria. Secundo. Quia prædicta dona perficiunt hominem in vita activa. Sed illa evacuabitur in patria. Ergo et hæcdona,quantum ad actus. — Hæc ille. Et in hoc secundus articulus terminatur. (a) utrobique, — uiuxque Pr. LIBRI I H. SENTENTIARUM no ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES § I. — Ab ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — Quantum nd tertium articulum, respondendum est objectionibus supra * d ictis. Et quidem Ad primum Scoti contra primam conclusionem, negatur minor, pro illa parte qua dicit quod per quatuor virtutes cardinales, si sint perfectissima·, sufficienter perficitur homo circa creaturas, quan­ tum possibile est eum perfici in via. Quia nulla illarum quatuor perficit aliquam potentiam animæ prout est mobilis a Spiritu Sancto in finem supernaturalem, sed solum prout est mobilis a ratione, loquendo de justitia, fortitudine, temperantia; vel tH *rficit rationem ipsam prout movetur ab intellectu principiorum naturaliter cognoscibilium, vel in lumine fidei, loquendo de prudentia. Et de hoc multa dicta sunt in probatione prinue conclusionis. De hoc sanctus Thomas, la 2 , * q. 68, art. 2, arguit sic (arg. 2) : « Ad salutem hominis sufficit quod homo bene se hataat circa divina, et circa humana. Sed jmt virtutes theologicas homo bene se habet circa divina; per virtutes autem morales, circa humana. Ergo dona non sunt homini necessaria ad salutem. > Ecce argumentum. Sequitur responsio: α Dicendum, inquit, quod per virtutes theologicas et morales non ita perficitur homo in online ad 1 ultimum finem, quin semper indigeat moveri quo­ dam superiori instinctu Spiritus Sancti, ratione jam dicta. > — Hæc ille. — Quæ autem sit illa ratio, ostendit ibidem (in corp, art.), dicens : « Dona sunt quædam hominis perfectiones, quibus homo dispo­ nitur ad hoc quod bene sequatur divinum instin­ ctum. Unde in his in quibus non sufficit instinctus rationis, sed est necessarius instinctus Spiritus Sancti (i), per consequens necessarium est donum. Ratio autem hominis est perfecta a Deo dupliciter : primo quidem, naturali perfectione, scilicet secun­ dum lumen naturale rationis; alio modo, quadam supernatural! perfectione, per virtutes theologicas. Et quamvis hæc secunda perfectio sil major quam prima, tamen prima perfectiori modo habetur ab homine quam secunda. Prima enim habetur ab homine quasi plena possessio; secunda autem habe­ tur quasi imperfecte : imperfecto enim diligimus et cognoscimus Deum. Manifestum est autem quod unumquodque quod perfecte habet naturam, vel formam aliquam, aut virtutem (6), potest per se ' t Sancti. — Om, Pr. (C) aut virtutem. — Om. Pr. secundum illam operari, non tamen exclusa ope­ ratione Dei, qui in omni natura et voluntate interius operatur; sed illud quod imperfecti? habet naturam aliquam, aut formam, aut virtutem, non potest pei se operari, nisi ab alio moveatur : sicut sol, quia (») est perfecte lucidus, per seipsum potest illuminare; luna autem, in qua est imperfecte natum ’ucis, non illuminat nisi illuminata. Medicus etiam, qui per­ fecte novit artem medicinæ, potest per se operari; sed discipulus ejus, qui nondum est plene instru­ ctus, non potest per se operari, nisi ab alio instrua­ tur. Sic igitur, quantum ad ea quæ subsunt rationi humanæ, in ordine ad finem connaturalem homini. jKilest operari homo per judicium rationis. Si tamen in hoc homo etiam adjuvetur a Deo per specialem instinctum, hoc erit superabundantia bonitatis; unde, secundum philosophos, non quicumque habe­ bant virtutes morales acquisitas, habebant virtutes heroicas, vel (6) divinas. Sed in ordine ad finem ultimum supematuFalem, ad quern ratio movet secundum quod aliqualiter el imperfecte informata est per virtutes theologicas, non sufficit molio ratio­ nis, nisi desuper adsit instinctus et motio Spiritus Sancti, secundum illud, Romanor, 8 (v. 14 et 17), Qui Spiritu Dei aguntur, hi /ilii Dei sunt.,. ct hœrcdes, el in Psalm. (142, v. 10) dicitur : Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam, quia scilicet in hæredilalem tenu· beatorum nullus potest venire, nisi moveatur el ducatur a Spiritu Sancto. Et ideo, ad illum finem consequendum, necessa­ rium est homini habere donum Spiritus Sancti, d — Hæc ille. — Item, ibidem, tertio loco, arguit sic : a Gregorius dicil, in 2. Moralium (cap. 49, al. 27. in vel. 36) quod, Spiritus Sanctus dat sapientiam contra stultitiam,intellectum contra hebetudinem, consilium contra précipitât ionem, el fortitudi­ nem contra timorem, scientiam contra ignoran­ tiam, pietatem contra duritiem, timorem contra superbiam. Sed sufficiens remedium potest adhi­ beri ad omnia ista tollenda per virtutes. Ergo dona non sunt necessaria homini ad salutem. Ecce argnmenlum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod rationi humanæ non sunt omnia cognita, neque omnia possibilia, sive accipiatur ut perfecta perfe­ ctione naturali, sive ul perfecta theologicis virtu­ tibus; unde non potest, quantum ad omnia, repellere stultitiam et alia de quibus ibi fit mentio. Sed Deus, cujus scientiæ et potestati omnia subsunt, sua motione ab omni stultitia, et ignorantia, et hebetudine, et duritia, et hujusmodi (γ), nos lutos reddit. Et ideo dona Spiritus Sancti, quæ faciunt nos bene sequentes instinctum ipsius, dicuntur contra hujusmodi defectus dari, d — Hæc ille. — (i) quia — quando Pr. (<) vtl. — ted l’r (γ) hujusmodi, — hujui Pr. DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. — QUÆSTIO L Ex quibus apparet quod, prætcr habitus virtutum, I sunt necessarii alii habitus, quos dicimus dona : quia, prætcr inclinationem virtutum, quæ se habent quasi active, indigemus motione passiva ex parte nostri, et activa Spiritus Sancti, ad tendendum in finem supernaluralem; ad quam (x) motionem passivam disponunt habitus donorum, ut dictum est. Ad secundum dicitur quod responsio ibidem data, bona est : quia fortitudo quæ est virtus, et fortitudo quæ est donum, differunt specifice. Et ad hujus probationem, dicitur quod donum fortitudinis perlicit modo superhumano, ut ibidem dicitur. Et ad hujus declarationem, dicit sanctus Thomas, 2’ 2 , * q. 139, art. 1 : « Fortitudo importat quamdam animi firmitatem. Et hæc quidem firmitas animi requmlur, et in bonis faciendis, el in malis perfe­ rendis (6), et præcipue in arduis bonis et malis. Horno autem, secundum proprium et connaturalem modum, hanc firmitatem in utroque habere potest, ut non deficiat a bono propler difficultatem vel ali­ cujus ardui implendi operis, vel alicujus gravis (γ) mali perferendi; et, secundum hoc, fortitudo poni­ tur virtus specialis, vel (o) generalis. Sed ulterius a Spiritu Sancto movetur animus hominis, ad hoc quod perveniat ad finem cujuslibel operis inchoati, el evadat quæcumque pericula imminentia; quod quidem excedit naturam humanam. Quandoque enim non subest potestati hominis ut consequatur finem sui operis, vel evadat mala seu pericula, cum quandoque opprimatur ab eis in mortem; sed hoc operatur Spiritus Sanctus in homine, dum perducit eum ad vitam aeternam, quæ est finis omnium bono­ rum (c) operum, el evasio omnium periculorum; el hujus rei infundit quamdam fiduciam menti Spi­ ritus Sanctus, contrarium timorem excludens. Et, secundum hoc, fortitudo ponitur donum Spiritus Sancti; dona enim Spiritus Sancti respiciunt motio­ nem animæ a Spiritu Sancto. » — Hæc ille. — Item, in solutione primi, sic dicil : α Fortitudo quæ est virtus, perficit animam ad sustinendum quæ­ cumque pericula, sed non sufficit dare fiduciam evadendi quæcumque pericula; sed hoc (ærtinet ad fortitudinem quæ est donum Spiritus Saucii. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quoti, licet fortitudo virtus, et fortitudo quæ est donum Spiritus Sancti (ζ), habeant idem objectum materiale, scilicet pericula et ardua, tamen objectum formale non est idem; quia aliter firmatur homo per virtutem, et aliter per donum, in eadem materia. Et similiter, dicti habitus ad diversos fines proximos ordinantur. Et ideo distinguuntur specifice. De hoc, in suo simili, (а) i/unm. — r/urni Pr. (б) perferendis. — per se negandis Pr. (γ) gravis. — generis Pr. (β) vet. — non Pr. (<) bonorum. — beatorum Pr. (ζ) qiur est donum Spiritus Taneti Om Pr. loquitur sanctus Thomas, 1· 2 *, q. 63, art. 4, ubi ostendit quomodo virtutes morales acquisitæ et infusa? specifice distinguuntur, ut recitatum fuit in præcedenti quæslione, articulo tertio, in responsione ad sextum argumentum Durandi contra tertiam conclusionem. Tunc ad primam improbationem hujus responsionis, dicitur quod Sanctus Thomas non ponit quod dona altiori modo perficiant quam virtutes theologiae, potissime quam charitas; immo totum oppositum dicit, ut palet, 1 * 2 , * q. 68, art. 8, ubi sic dicil : < Virtutes m tria genera distinguuntur sunt enim quædam virtutes theologiae, quaedam intellectuales, quædam morales. Virtutes quidem theologicae, >unt quibus mens humana Deo conjungitur; virtutes autem intellectuales, sunt quibus ratio ipsa perficitur; virtutes autem morales, sunt quibus vires appetitivæ perficiuntur ad obediendum rationi. Dona autem Spiritus Sancti sunt quibus omnes vires animæ disponuntur ad hoc ul subdan­ tur motioni divinæ. Sic ergo eadem videtur esso comparatio donorum ad virtutes theologicae, per quas homo unitur Spiritui Sancio moventi, sicut virtutum moralium ad virtutes intellectuales, per quas perficitur ratio, quæ est virtutum motiva. Unde, sicut virtutes intellectuales præferunlur vir­ tutibus moralibus, et regulant eas; ita virtutes theo­ logiae præferunlur donis Spiritus Sancti, et regu­ lant ea. Unde Gregorius dicil, in 1. Moralium (cap. 27, al. 12, in \et. 28), quod neque ad denarii perfectionem septem filii, id est, septem dona, perveniunt, nisi in spe, fide et charitate fuerit omne quod agunt. Sed si comparemus dona ad alias virtutes intellectuales vel morales, dona praefe­ runtur virtutibus. Quia dona perficiunt vires animæ in comparatione ad Spiritum Sanctum moventem ; virtutes autem perficiunt vel rationem ipsam, vel alias vires in ordine ad rationem. Manifestum est autem quod ad altiorem motorem oportet majori lærfectione mobile esse dispositum. Unde perfe­ ctiora sunt dona virtutibus. » — Hæc ille. — Item, ari. 4, in solutione tertii, sic dicit : « Animus homi­ nis non movetur a Spiritu Sancio, nisi ei secundum aliquem modum uniatur; sicut instrumentum non movetur ab artifice, nisi per contactum, aut per aliquam aliam unionem. Prima autem unio hominis ad Deum est per fidem, spem et charitatem. Unde istæ (x) virtutes præsupponuntur ad dona, sicut radices quædam donorum. Unde omnia dona perti­ nent ad has tres virtutes, sicut quædam derivationes praedictarum virtutum. » — Hæc ille. Ad secundam improbationem diclæ responsio­ nis, dicilur quod habitus fortitudinis virtutis, quanlumcumque intendatur, non potest pervenire ad hoc quod reclificet ct firmet animum humanum in (>) i. 411 — Om. Pr. .. 418 libiu in. sententiarum bonis agendis et malis sustinendis, eo modo quo rectifiai fortitudo quæ est donum. Unde illa» recti­ tudines non differunt solum secundum intensum el remissum, sed etiam specifice, ul ex dictis patet. Item, i· 2 *, q. 68. art. 2, arguit sic sanctus Thomas (arg. 1) : < Dona ordinantur ad quamdam perfectio­ nem, ultra communem perfectionem virtutis. Non est autem necessarium homini ad salutem, ut hujus­ modi perfectionem consequatur, quæ est ultra com­ munem statum virtutis : quia hujusmodi perfectio non cadit sub praecepto (a), sed sub consilio. Ergo dona non sunt necessaria ad salutem, a Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : l quoddam bonum naturale, sed etiam inquantum est necessaria ad opera virtutum, et quæ ad ea (8) perlinent; et iterum, sustinere aliqua dolorosa secundum conta­ ctum corporis, puta vulnera et flagella. El ideo fortis ex una parte habet unde delectetur, secundum dele­ ctationem animalem, scilicet de ipso actu virtutis et de fine ejus; ex alia vero parte habet unde doleat animaliter, dum considerat amissionem propria» vitæ, et corporaliter. Unde legitur, 2. Machab. 6 (v. 30), quod (c) Eleazarus dicit : Diros t orporis sustineo dolores; secundum animam vero, pro­ pter timorem tuum, libenter hoc patior. Sensibilis autem dolor corporis facit non sentiri animalem delectationem virtutis, nisi forte propter superab un dantem Dei gratiam,.quæ forte elevat animam (x) praxeplo. — priceptione Pr. (€) cuniuteralur. — consideretur Pr. (γ) fecundum. — vel Pr. (i) ta. — eam Pr. (i) quod. — Otn. Pr. ad divina, in quibus magis delectatur quam a cor­ poralibus pomis afficiatur: sicul beatus Tiburlius, cum super carbones incensos nudis plantis ince­ deret, dixit quod videbatur sibi quod super roseos flores ambularet. Facit tamen virtus fortitudinis ul ralio non absorbeatur a corporalibus doloribus. Tristitiam autem animalem superat delectatio vir­ tutis, inquantum homo praefert bonum virtutis vita» corporali el quibuscumque ad eam perlinentibus. Unde dicit Philosophus, 3. Ethicorum (cap. 9; et lib. 2, cap. 3), quoti a forti non requiritur ut dele­ ctetur, quasi delectationem sentiens, sed sufficit quod non trislelur. )> — Hæc ille. — Ex quibus habetur qualiter virtus fortitudinis non tollit omnem tristitiam corporalem aut animalem, sed tenet ratio­ nem, ne a quacumque tristitia absorbeatur, el no homo deficiat a bono, propter difficultatem alicujus arduioperis implendi, vel alicujus gravis (a) mali per­ ferendi. Sed, ultra hoc, donum fortitudinis confert fiduciam perveniendi ad finem cujuslibet operis inchoati, et evadendi quæcumque pericula, ut prius dictum est, in principio solutionis hujus secundi principalis argumenti.— Item, !· 2æ, q. 69, art. 3, sic dicit : α Λ sequela passionum irascibilis retrahit virtus, ne homo in eis superfluat secundum regu­ lam rationis; donum autem excellentiori modo, ut scilicet horno secundum voluntatem divinam tota­ liter ab illis tranquillus reddatur. A sequela vero passionum concupiscibilis retrahit virtus, moderate hujusmodi passionibus utendo; donum vero, si necesse fuerit, eas totaliter abigendo; quinimmo, si necessarium fuerit, voluntarium lucium assu­ mendo. d — Hæc ille. — De hoc plenius dicetur inferius. Ad quartam improbationem, dicitur quod impos­ sibile est eumdem simul agere eumdem actum prae­ cise et tantum humane, el simul cum hoc agere eumdem actum superhumane. Sed nulla contra­ dictio aut impossibilitas est, aliquem agere unum actum superhumane, el simul cum hoc agere illum actum cum omni modo perfectionis humanæ, et cum omni perfectione quæ est in modo humanæ actionis ut humana est, excludendo negationem et omnem imperfectionem concomitantem actionem humanam inquantum hujusmodi, sed superaddendi) perfectionem, sicut homo addit super animal ct omnia genera pnecedentiaanimal.— Dicitursecundo, quod, posito, sed non concesso, quod isti duo modi agendi, scilicet humane et superhumane, essent i itôôm possibiles, non ex hoc sequitur quod donum evacuet omnino habitum vel actum virtutis : quia habens utrumque habitum, potest uti seorsum uno sine alio; potissime quia habitus doni magis dispo­ nit ad motionem passivam a Spiritu Sancio, quam ad activam a seipSb. Un i· sani lus Thomas, 2 * 2 , (a) gravit. — generfo Pr. DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. — QUÆSTIO I. q. 52, art. 2, in solutione primi, sic dicit : α In donis Spiritus Sancti, mens humana non se habet ut movens, sed magis ut mola, d — Hæc ille. —Et sic palet quod aliquis potest agere hurnane, dum utitur habitu virtutis, et potest agere superhumane, dum movetur a Spiritu Sancto; a quo tamen potantia animæ sic movetur, ut etiam aliquid ipsa agat. Undo sanctus Thomas, 1· 2 , * q. 68, art. 3, arguit sic (arg. 2) : α Dona Spiritus Sancti perficiunt homi­ nem, secundum quod agitur a Spiritu Sancto. Sed inquantum homo agitur a Spiritu Dei, se habet quo­ dammodo ut instrumentum ipsius, vel respectu illius. Non autem convenit ut instrumentum perfi­ ciatur per habitum, sed principale agens. Ergo dona Spiritus Sancti non sunt habitus. » Ecce argumen­ tum. Sequitur responsio : <( Dicendum, inquit, quod ratio illa procedit de instrumento cujus non est agere, sed solum agi. Tale autem instrumentum non est homo; sed sic agitur a Spiritu Sancto, quod etiam agit, inquantum est liberi arbitrii. Unde indiget habitu. »— Hæc ille. Ad quintam improbationem, dicitur quod ista verba, operari humane, et superhumane, sunt in proposito proprie dicta, et non solum metaphoriea. Et ad hujus improbationem, dicitur quod non omnis actus hominis est proprie actus humanus, sicut sepe dictum est prius (dist. præccd.) : quia nullus actus vegetativæ, aut sensitivæ partis, non partici­ pans ratione, est actus humanus. Item, actus homi­ nis procedens ab habilibus deiformantibus homi­ nem, et ex motione Spiritus Sancti, non proprie est humanus. Et de hoc dictum est in probatione secunda» conclusionis. Item,sanctusThomas, 3.Sen­ tent., dist. 34, q. 1, art. 1, sic dicit : « Dona dan­ tur ad altiores aclus quam sint aclus virtutum. Unde, ad hujus intellectum, sciendum est quod, cum virtus in omnibus rebus inveniri possit, secun­ dum quod habent aliquas operationes proprias, in quibus ad liene operandum ex propria virtute perfl­ uuntur; loquentes tamen in materia morali de vir­ tute, inlelligirnus de virtute humana, quæ quidem ad operationem humanam bene exequendam perfi­ cit. Operatio autem hominis potest dici tripliciter. Primo, ex potentia eliciente vel imperante ojierationem : sicut operatio rationis, vel quia est alicu­ jus potenliæ quæ obedit rationi; quia a ratione homo habet quod sit homo. Nutriri autem, videre, el hujusmodi, non sunt operationes hominis inquan­ tum est homo, sed inquantum est vivum vel animal. El, secundum hoc, omnes habitus jicrficientes ad operationes aliquas, iu quibus non jxirlicipat vel com municalcum brutis, possunt diciv π tuleshumanæ. Secundo modo dicitur operatio humana ex materia, sive objecto; sicut illæ quæ habent pro materia jus­ siones, sive operationes humanas. Sic enim virtutes morales proprie dicuntur virtutes humanæ, ul dicit Philosophus, in 10. Ethicorum (cap. 7 et 8) : quia 410 opus speculativa» (α) virtutis magis est divinum quam humanum; quia habet necessaria et ætema, pro materia, non autem humana. Tertio modo dici­ tur humana ex modo, quia scilicet in operationibus humanis primo vel secundo modo dictis, etiam modus humanus servatur. Si autem ea quæ hominis sunt, supra humanum modum quis exequatur, erit operatio non humana simpliciter, sed quodammodo divina. Unde Philosophus, 7. Ethicorum (cap. 1), contra virtutem simpliciter dividit virtutem heroi­ cam (6), quam divinam dicit, eo quod per excellen­ tiam virtutis homo fit quasi Deus. Et secundum hoc, dico quod dona a virtutibus distinguuntur, in hoc quod virtutes perficiunt ad actus modo humano, sed dona ultra humanum modum. > — Hæc ille.— Ex quibus apparet quod homo potest agere super­ humane, etsi non ratione potentiæ elicientis, tamen ratione materiæ circa quam agit, et ratione modi agendi. — Nec valet improbatio hujus responsionis: quia operatio superbumana convenit agenti homini, inquantum fit fier gratiam particeps divinæ nature, ut sit Deus per participationem; licet non conveniat sibi ratione naturæ humanæ nudæ, et in puris natu­ ralibus consideratæ, et non supervestite participa­ tione divinitatis. Item, operatio divina et superhu­ man! potest homini convenire, inquantum est instrumentum motum a Spiritu Sancto, licet non conveniat ei nl principali agenti. Et mullis aliis modis palet falsitas et nullilas illius argumenti. Ad sextam improbationem, dicitur quod nullo modo tangit nos : quia nos non ponimus quod ali­ quod donum Spiritus Sancti sit excellentius fide, aut spe, vel charitate, ut prius visum est; nec quod donum intellectus operetur excellentiori modo quam fides; immo ponimus quod dona pnvsupponunt habitus theologicos, quasi fonles et principia direcliva (γ) donorum. Veruintamen donum intellectus habet alium actum ab actu fidei, et quasi alterius speciei. Unde sanctus Thomas, 2 * 2e, q. 8, art. 5, sic dicit, in solutione tertii argumenti : α Fides importat solum assensum ad ea quæ proponuntur; sed intellectus importat quamdam perceptionem veritatis, etc. > Item, art. 6, sic dicit : « Sapientia, scientia, consilium, intellectus, ordinantur ad super» naturalem cognitionem, quæ in nobis per fidem fundatur. Fides autem est ex auditu, ul dicilur(o), llomanor. 10 (v. 17 ). Unde oportet aliqua proponi homini ad erodendum, non sicut visa, sed sicut audita, quibus pèr fidem assenliat. Fides autem primo et principaliter se habet ad primam verita­ tem, secundario autem ad quædam circa creaturas consideranda, cl ulterius extendit se etiam ad dile­ ctionem humanorum operum, secundum quod fides (a) ι/ΜΤϋΖαίΗ·Α·. — Pr. (ίί) /itroicam. — theoricam Pr. (γ) directive. — ct as&iones concupiscenti©, vel (C) eidem annexas, u ex reverentia divinæ maje­ statis, arbitretur ut stercora. > Ecce quomodo dona operantur supra humanum modum in omni materia virtutis. — Quomodo autem in pr.vdii lis materiis virtutes operentur modo humano, e inferiori modo operandi donorum, vide ibidem diffuse reseratum. Sciendum tamen quod ibidem, et in articulo præcedenti, in solutione quinti argumenti, videtur velle quod dona operantur excellentiori modo quam fides, aut spes (γ); et quod sola charitas inter virtutes est excellentior donis. Omnes autem alia? sunt donis inferiores, quantuin ad modum operandi; licet non $int inferiores simpliciter, quia habent excellentis­ simum objectum. Et sic dicta Scripti non contradi­ cunt dictis Summw, nisi apparenter. Dicitur ulterius, quod responsio quam arguens recitat, bona est; et illam tenet sanctus Thomas in Summa (1« 2®, q. 68, art. 1 ι (m. El ad primam illius improbationem, dicilur primo, quod non est falsum, immo usquequaque verum, quod ratio movet voluntatem quoad specifi­ cationem objecti, sicut (ε) diffuse visum fuit in secundo (2. Sentent., dist. 25). — Dicilur secundo, quod ratio in virtute voluntatis, etiam quantum ad exercitium actus, movet voluntatem ad actum eli­ gendi; ct insuper movet appetitum sensitivum, et membra exteriora, et omnes vires subditas imperio voluntatis et obedientos rationi. Do hoc sanctus Thomas, 1 * 2®, q. 17, art. I et octo sequentibus, (а) tn nixui. — tnvituf Pr. (б) concupiscentur, vel. — concupiscit Pr. (γ) Delate ad spem, non videtur admittere Sanctus Tho­ mas quod donum operetur modo excellentiori quam ipsa. In hoc enim loco 3. Sententiarum (scilicet, dist. 31, q. I, art. 2), sic dicit, ad tu»n : « Charitati ct spei non respondet aliquod donum, quod perfectiori modo operetur: imperfe­ ctio enim quæ est in aclu spei, non est ex modo operandi, sed magis ex distantia objecti. ■ (l) primani vero in Scriptis super 3. Sententiarum. — Ad. Pr. Here verba forsan adduntur propter aliquam respon­ sionem primo allatam a Scolo, quam tainen Auctor in argu­ mentis non posuit. Dicit enim Scotus, post Mptiniarn obje· ctionem ; < Dicitur quod convenit per virtutes agere recte, per dona perfecte. — Contra hoc: Eadem virtute recte ago, quia virtus est rectitudo potentia»; ct perfecte ago. quia vir­ tus est perfectio habentis in se, et qua opus ejus perfectum redditur. ► Et postea addit : · Dicetur forte quod virtutes disponunt voluntatem, etc. · (Cfr. art. pnec., S 1.) Hæc pri­ ma responsio contra quam arguit Scotus, deduci potest ex scriptis D. Thoinæ super 3. Sentent., dist. 34, q. I. ubi, inter cætera, dicit, art. 1, ad lun». quod dona possunt nomi­ nari virtutes, quia faciunt ad bene operandum; sed sunt supra virtutes, quia ultra humanum modum perliciunl. (c) sicut — Om. Pr. — QUÆSTIO I 421 tractat diffuse. — Dicitur tertio, quod non omnis virlus moralis, est subjective in voluntate; ct con­ sequenter nec omnis virtus est dispositio voluntatis ul mobilis ad obediendum rationi ut moventi. Sed tamen omnis virtus moralis acquisita, est impressio * rationi in appetitu sensitivo vel intellectivo, ad hoc ut sit (x) l>ene rnobilis a ratione, ut 9© pe dictum est in procedenti distinctione. Nec arguens prol>at *itum. op|>o Et ideo non plus dicitur ad illam pri­ mam improbationem. Ad fecundam improbationem, dicilur quod beatitudines non distinguuntur a donis sicut habitus ab habitu, sed sicut actus ab habitu ipsum eliciente. De hoc sanctus Thomas, 1· 2e, q. 69, art. 1, sic dicit : < Beatiludo est ultimus finis vil© human©. Dicitur autem aliquis jam tabere finem, propler spem finis oblinendi. Unde Philosophus dicit, 1. Ethicorum (cap. 9), quod pueri dicuntur beati propter spem. Et Apostolus, Romanor. 8 (v. 24), dicil : Spe salvi facti sumus. Spes autem de fine consequendo (Ç) insurgit ex hoc quod aliquid conve­ nienter movetur in finem, et appropinquat ad ipsum ; quod fit per aliquam actionem. Ad finem autem bealitudinis movetur aliquis, et appropin­ quat, per operationes virtutum, et pnecipue per operationes donorum, si loquamur de beatiludine ©terna, ad quam ratio non sufficit, sed in eam inducit Spiritus Sanctus, ad cujus obedientiam et sequelam per dona perficimur. Et ideo beatiludines distinguuntur a donis el virtutibus, non sicut habi­ tus distincti ab eis, sed sicut actus distinguuntur ab habilibus. » — Hæc ille. Ad tertiam improbationem, dicitur quod, licet Spiritus Sanctus assistat voluntati et habitibus vir­ tutum ad eliciendum actus convenientes voluntati et virtuti el Spiritui Sancto, et per habitum virtutis proportionentur Spiritui Sancto Unquam primo motori ad actus humanos, quorum proximum mo­ vens est ratio humana, et primum ac remotum est Spiritus Sanctus; tamen per habitum virtutis mora­ lis, aut intellectualis, non proportionatur Spiritui Sancio tanquam moventi ad actus superhumanos et excedentes facultatem rationisquantumcumque per­ fect© habitu virtutis cardinalis, ad quos vires animæ immediate moventur a Spiritu Sancio, el potius aguntur quam agant. El ideo, ultra habitus virtu­ tum cardinalium, sunl necessarii habitus donorum, ut ssepe dictum fuit. Et ideo exemplum de visu collalo miraculose, ad hoc propositum nihil valet. Et de hoc sanctus Thomas, 1* 2®. q. 63, art. 4, in solutione tertii, sic dicit . α Oculum c©d nati Deus fecit ad eumdem actum ad quem formantur alii oculi secundum naturam; el ideo fuit ejusdem spe­ ciei. El eadem ratio esset, si Deus vellet miraculose (a) rit, — ik Pr. (C) consequendo. — generando Pr. 422 LIBRI Itî. SENTENTIARUM bant, sed quantum ad aclus quos habent circa mon· suram, in qua non communicant cum virtutibus. Et ideo actus illorum donorum remanebunt distincti ab actibus virtutum qui erunt in palria. Et erunt aclus horum donorum medii inter actus virtutum theologicarum et actus virtutum moralium qui in § 2.— Ad argumenta contra secundam palria remanebunt : quia actus virtutum theologi­ CONCLUSIONEM carum erunt circa Deum secundum se, sicut chariAd argumenta Durandi. — Ad primum Du­ lalis in diligendo ipsum; actus vero donorum enml randi contra secundam conclusionem, dicilur con- circa Deum inquantum est regula dirigens in omni­ formiter ad pnedicta in praecedenti conclusione. bus aliis; sicut timor habebit reverentiam ad Deum, Sicut enim dicit sanctus Thomas, de Virtutibus ex qua in hac vita omnia mundi prospera contem­ (quæst. dc Virt. cardin.), articulo ultimo, in solu­ psit; actus vero virtutis cardinalis erit circa finem tione quinti : < Aliquid dicitur esse objectum vir­ proprium, quem quis consecutus est ex meritoriis tutis dupliciter. Uno modo, sicut id ad quod virtus actibus virtutum; sicut temperantiæ, nullo defectu ordinatur sicut in finem; sicut summum bonum est noxio delectari. » — Hæc ille. — Ex quibus palet objectum charilatis, beatiludo æterna objectum spei. quod dona habebunt aliquod objectum in patria, Alio modo, sicut materia circa quam operatur, ut scilicet ipsum Deum, secundum quod est regula ab ea in aliud tendens. Et hoc modo delectationes directive aliorum. coitus sunt materia temperantiæ : non enim tempe­ Quales autem aclus habebunt in patria, diffuse rantia intendit hujusmodi (a) delectationibus inliæ- ostendit 1 * 2·, q. 68, art. 6, in solutione secundi, rere; sed potius, istas delectationes compescendo, ubi sic dicit : « Gregorius quasi in singulis donis tendere in bonum rationis. Similiter, fortitudo non ponit aliquid quod transit cum statu præsenti, et intendit inhærere periculis; sed, superando peri­ aliquid quod permanet in futuro. Dicit enim (1. Mora­ cula, consequi bonum rationis. El idem est de pru­ lium, cap. 32, al. 15) quod sapientia mentem dentia, respectu dubitabilium; et de justitia, respectu etiam de æternorum spe et certitudine reficit; necessitatum hujus vitæ. Et ideo quanto longius ab quorum duorum spes transit, sed certitudo remanet. his fuerit recessum, secundum profectum spiritualis De intellectu, dicit quod in eo quod audita pene­ vitæ, tanto erunt perfectiores actus harum virtu­ trat, reficiendo cor, tenebras ejus illustrat : quo­ tum : quia pnedicta objecta magis se habent ad has rum duorum auditio transit, quia non docebit vir virtutes per modum termini a quo, quam per fratrem (a) suum, ut dicitur, Jerem. 31 (v. 34); modum termini ad quem, qui dat speciem, d — sed illustratio mentis manebit. De consilio autem, Hæc ille. — Sic, in proposito, dico quod habitus dicit quod prohibet esse præcipitem, quod est donorum habent duplicia objecta, potissime illa de necessarium in præsenti (6); et iterum, quod ratione quibus loquitur arguens : unum est materiale, et animum replet, quod est necessarium etiam in quasi terminus a quo; aliud formale, et quasi ter­ futuro. De fortitudine vero, dicit quod adversa non minus ad quem, quod est differentia secunda, el metuit, quod est necessarium præsenti vitæ; el mensura vel conform itas ad illam. Secundum obje­ iterum, quod confidentiae cibos apponit, quod per­ ctum manebit in palria, licet non primum. —liem, manet et in fututo» Dc scientia vero, unum tantum sanctus Thomas, 3. Sentent., disl. 34, q. 1, art. 3, periit, quod ignorantia: jejunium superat, quod in solutione sexti, sic dicil : < Dona illa quæ com­ pertinet ad statum praesentem; sed (γ) quod addit, municant cum virtutibus in objecto quod in palria in ventre mentis, per quod potest figuraliter intelremanebit, non remanebunt in patria virtutibus illis ligi repletio cognitionis, pertinet etiam ad statum distincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imper­ futurum. De pietate vero, dicit quod cordis viscera fectione et perfectione in modo operationis. Quod misericordia: operibus replet, quod quidem, secun­ patet de intellectu et fide : quia visio, quæ fidei suc­ dum verba, pertinet tantum ad pnesentem statum; cedit, ad donum intellectus perfectum perlinet, ut sed ipse intimus affectus proximorum, per viscera patet in Glossa, Matlh. 5. Et similiter est de sapien­ designatus, pertinet etiam ad futurum statum, in tia, per quam filii Dei vocabimur (6), in compara­ quo pictas non exhibet misericordia *opera, sed con­ tione ad spem, quæ ad hanc celsitudinem aspirat. gratulationis affectum. Dc timore vero, dicil quodj Sed dona illa quæ communicant cum virtutibus premit mentem, ne superbiat de prtesent ibus, quod moralibus in materia quæ in patria non remanebit, perlinet ad pnesentem statum; et quod de futuris non remanebunt quoad aclus quos habent circa cibo spei confortat (o), quod etiam perlinet ad sta­ materiam illam in qua cum virtutibus communica- causare in homine virtutes, quales acquiruntur ex actibus. Sed non ita est in proposito. > — Hæc ille, in forma. Et hæc sufficiant ad dicta Scoti. (i) Av/uimodi. — Av/iii Pr. (I) meabimur. — vorabuntur Pr. ta) fratrem. — finem Pr. (6) quod eu neceuarium in priment i. — Om. Pr. (γ) trd. —'teeundiim Pr. (8) cibo tpei confortat. — cibat tpei conterit Pr. DISTINCTIO XXXVI, - QUÆST10 I. tum præsenlem, quantum ad spem, sed potest etiam ad statum futurum pertinere, quantuihad conforta­ tionem de rebus hic speratis et ibidem obtenti *. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod omnia dona Spiritus Sancti habebunt aliqua objecta in patria, vel Deum» vel proximum, vel proprium (a) subjectum; licet subjectum et proximum in ordino ad Deum, p! Deum principaliter, non quidem in sc, quia sic est objectum virtutum theologicarum, sed Deum ul est regula et mensura actuum ad bealitudinem perii· nentium. Ad secundum respondit sanctus Thomas, 1'2, q. 68, art. 6, ubi arguit sic (arg. 3) : < Donorum quædam perficiunt hominem in vita activa ut scien­ tia, consilium, pietas, et fortitudo, et timor. Sed activa vita cum (C) hac vita terminatur, ut dicit Gregorius, 6. Moralium (cap. 37, al. 18, in vet 28). Ergo in statu gloriæ non erunt omnia dona. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod ratio illa procedit de donis quantum ad materiam. Opera enim vitæ activa? non erunt materia donorum; sed omnia habebunt actus suos circa ea quæ perlinent ad vitam contemplativam, quæ est vita beata, d — Hæc ille. Ad argumentum pro quaestione, respondet san­ ctus Thomas, Ie 2^,q. 68, art. t, in solutione tertii, ubi sic dicit : α Diffinitio illa datur de virtute secun­ dum communem modum virtutis. Unde, si volu­ mus diffinitionem restringere ad virtutes, prout distinguuntur a donis, dicemus quod hoc quod dici­ tur, qua recte vivitur, intelligendum est de recti­ tudine vitæ quæ accipitur secundum regulam ratio­ nis. Similiter donum, prout distinguitur a virtute infusa, potest dici illud quod datur a Deo in online ad motionem ipsius, quod scilicet facit hominem bene sequentem instinctus suos. > — Hæc ille. Et hæc do quaestione sufficiant. De qua benedi­ ctus Deus. Arnen. DISTINCTIO XXXVI. QUÆSTIO UNICA. UTRUM VIRTUTES CARDINAUX SINT INTER SE CONNEXÆ. ITA QUOD QUI HABET UNAM. HABEAT OMNES incA trigesimnm^exlam distinctionem 3. ®rnfenharum , et alias quatuor soquenfinem tertii, quæritur : Utrum virtutes canlinales sint inter se connexæ, ita quod qui habet unnm, habeat omnes. (3) proprium. — propter Pr. (i) cum. — in Pr. m Et arguitur quod non. Quia dicit Beda, super Luc., cap. 17, quod sancti magis humiliantur de virtutibus quas non habent, quam extollantur de virtutibus quas habent. Ergo quasdam habent, et quasdam non habent. Non ergo virtutes sunt (a) connexæ. In oppositum arguitur. Quia dicit Ambrosius, super Lucam (lib. 5) : Connexa» sunt atque conca­ tenata» virtutes, ut qui unam habuerit, omnes habere videatur. In hac qu.Tstione sunt 1res articuli. In primo ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In tertio, solutiones. : ARTICULUS L I PONUNTUR CONCLUSIONES , Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod prudentia non potest esse sine virtute morali. Hanc probat sanctu * Thomas, P 2 *, q.58, art. 5, i ubi sic (licii : < Prudentia sine virtute morali esse. non potest. Cujus ratio est : Quia prudentia est recta ratio agibilium, non solum autem in univerI sali, sed in particulari, in quibus suni actiones. Recta autem ratio præexigit principia, ex quibus 1 ratio procedit. Oportet autem rationem circa particulari a procedere non solum ex principiis universa­ libus, sed etiam ex principiis particularibus. Circa principia quidem universalia agibilium homo recte I se habet per naturalem intellectum principiorum, per quem homo cognoscit quod nullum malum e *t agendum, vel etiam per aliquam scientiam praclicam. Sed hoc non sufficit ad recte ratiocinandum circa particularia. Contingit enim quandoque quod hoc universale principium cognitum per intellectum vel scientiam, corrumpitur in particulari per ali­ quam passionem : sicut concupiscenti, quando (δ) concupiscentia vincit, videtur hoc esse bonum quod concupiscit, licet sit contra universale judicium rationis. El ideo, sicut homo disponitur ad recte se habendum circa universalia principia per intelle­ ctum naturalem, vel per habitum scientiæ; ita, ad hoc quod recte se hal>eat circa principia particularia agibilium, quæ sunt fines» oportet quod perficiatur per aliquos habitus, secundum quos fiat quodam­ modo homini connaturale recte judicare de fine. El hoc fit per virtutem moralem : \irtuosus enim judi­ cat recto de fine virtutis; quia qualis unusquisque (1) tunl. — temper Pr. (C) quando. — quandoque Pr. LIBRI UL SENTENTIARUM 424 «t, talis videtur ei finis, ut dicitur, 3. Ethico­ rum (cap. 5). El ideo ad rectam rationem agibilium, quæ est prudentia, requiritur quod homo habeat virtutem moralem. d — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Recta ratio circa particularia agibilia non potest esse nec haberi sine recta æstirnalione principiorum particularium, ex quibus procedit syllogismus practicus. Sed ad hoc (a) requiritur virtus moralis; et prudentia est hujusmodi (ζ) recta ratio, ex hujusmodi 'γ) princi­ piis procedens. Igitur prudentia non potest haberi sine virtute morali. Secunda conclusio est quod nulla virtus moralis ( potest haberi sine prudentia. Hanc probat sanctus Thomas, ubi supra (1® 2æ, q. 58), art. 4, ubi sic dicit : < Virtus moralis potest quidem esse sine quibusdam intellectualibus virtu­ tibus, sicut sine sapientia, scientia et arte; non autem potest esse sine intellectu et prudentia. Sine prudentia quidem esse non potest virtus moralis. Quia virtus moralis est habitus electivus, idest, faciens bonam electionem. Ad hoc autem (o) quod electio sil bona, duo requiruntur. Primo, ut sit débita intentio finis; et hoc fit per virtutem mora­ lem, quæ vim appetilivam inclinat ad bonum con­ veniens rationi, quod est finis debitus. Secundo, ut | homo recte accipiat ea quæ sunt ad finem; el hoc non potest esse nisi per rationem recte consiliantem, , judicantem et proripientem; quod pertinet ad pru­ dentiam el ad virtutes sibi annexas. Unde virtus moralis sine prudentia esse non potest. Et per con­ sequens, nec sine intellectu : per intellectum enim cognoscuntur principia naturaliter nota, tam in speculativis quam in operatives; unde, sicut recta ratio in speculativis, inquantum procedit ex princi­ piis naturaliter cognitis, intellectum præsupponit principiorum, ita etiam prudentia, quæ est recta ratio agibilium. » — Hæc ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Nullus habi­ tus electivus secundum rectam rationem, potest esie sine recta ratione consiliante, judicante, prori­ piente. Sed hoc modo se habet virtus moralis ad prudentiam. Ergo non potest esse sine prudentia. Tertia conclusio est quod quatuor virtutes car­ dinales sunt connexic, Ita quod qui habet unum, habet omnes quatuor. Hanc ponit sanctus Thomas, 1® 2 *, q. 65, art. 1, ubi sic dicit : « Virtus, moralis potest accipi dupli­ citer: scilicet vel perfecta, vel imperfecta. Imper­ (a) (C) (γ) (I) Aor. — Ao« Pr. hvjutmodi. — hujus Pr. hujurmodi. — Aujtu Pr. autem. — ergo Pr. fecta quidem virtus moralis, ut temperantia, vel fortitudo, nihil aliud est quam inclinatio in nobis exsistens ad aliquod opus de genere bonorum facien­ dum, sive talis inclinatio sit in nobis a natura, sive consuetudine. Et hoc modo accipiendo virtutes morales, non sunt connexæ. Videmus enim aliquem ex naturali complexione, vel ex aliqua consuetu­ dine, promptum esse ad opera liberalitatis; qui tamen non est promptus ad opera castitatis. Perfecta autem virtus moralis, est habitus inclinans ad bonum opus bene agendum. Et sic accipiendo virtutes morales, dicendum est virtutes morales esse con­ nexas, ut fere ab omnibus ponitur. Cujus ratio duplex assignatur, secundum quod diversimode ali­ qui («) virtutes cardinales distinguunt. Quidam enim distinguunt eas secundum quasdam generales con­ ditiones virtutum : utpote quod discretio pertineat ad prudentiam, rectitudo ad justitiam, moderantia ad temperantiam, firmitas animi ad fortitudinem, in quacumque materia ista considerentur. Et, secun­ dum hoc, manifeste apparet ratio connexionis : non enim firmitas habet laudem virtutis, si sit sine moderatione, vel rectitudine, aut discretione. Et eadem ratio est de aliis. Et hanc rationem con­ nexionis assignat Gregorius, 22. Moralium (cap. 1), dicens (6) quod virtutes, si sint disjuncta (γ) non possunt esse perfectæ secundum rationem vir­ tutis : quia nec prudentia est vera, quæ justa et temperans ct fortis non est. Et idem subdit de aliis virtutibus. Et similem rationem assignat Augu­ stinus, G. de Trinitate (cap. 4). — Alii vero distin­ guunt prodictas virtutes secundum materias. Et, secundum hoc, assignatur ratio connexionis ab Ari­ stotele, 6. Ethicorum (cap. ult.). Quia, sicut supra dictum est (l3 2W, q. 58, ari. 4), nulla virtus mora­ lis potest haberi sine prudentia, eo quod proprium virtutis moralis, est facere rectam electionem, cum sit habitus electivus. Ad rectam autem electionem non solum sufficit inclinatio in finem debitum, quod est directe per habitum virtutis moralis, sed etiam quod aliquis recte eligat ea quæ sunt ad finem; quod fieri non potest nisi per prudentiam, quæ est consiliativa, et judicativa, et proceptiva eorum quæ sunt ad finem. Similiter etiam prudentia non potest haberi, nisi habeantur virtutes morales : cum pru­ dentia sit recta ratio agibilium, quæ, sicut ex prin­ cipiis, procedit ex finibus agibilium, ad quos aliquis recte se habet per virtutes morales; unde, sicut scientia speculativa non potest haberi sine intellectu principiorum, ila nec prudentia sine virtutibus mora­ libus. Ex quo manifeste sequitur virtutes morales esse connexas. n — Hæc ille. Idem ponit, 3. Sententiarum, dist. 36, q. 1, (a) atiçui. — aliquK Pr. (β) dicent. — Om. Pr. (γ) diajunctæ. — ditlinctæ Pr. DISTINCTIO XXXVI. — QUÆÔTIO I. 425 art. 1;et,de Virtutibus in communi, inquæstione l non potest voluntas simul non esse reda; et ita non de Virtutibus cardinalibus, art. 2. oportet alicui persuadere de recte volendo, sed de recte Ex quibus potest formari talis ratio : Quando- considerando. — Item, per rationem : Quia, intel­ cumque aliqua sic se habent, quod non possunt esse ! lectu recte dictante, voluntas potest nihil eligere, sine aliquo tertio, nec illud tertium sine quolibet sicut potent non eligere illud quod dictatur ab intel­ illorum, talia sunt perfecte connexa. Sed quatuor lectu; quia simul movetur ratio ab hoc et ab illo virtutes cardinales sic se habent, quod 1res illarum, intellecto. Nihil autem eligendo, non generatur in quae sunt morales, non possunt esse sine prudentia ; ea aliqua virtus. Sed ex recto dictamine generatur nec aliqua illarum trium j>otesl esse sine prudentia; prudentia. Ergo generabitur prudentia absque vir­ nec prudentia, quæ est intellectualis, potest esse tute morali. sine tribus aliis moralibus. Igitur illæ quatuor habent Tertio. Quia (a) mala electio non potest excæcare perfectam connexionem. intellectum, ita quod erret circa agibilia. Probatur : Et in hoc primus articulus terminatur, etc. Quia termini sunt totalis causa primi principii, in practicis sicut in speculabilibus, ex 1. Posteriorum (t. c. 6); et omnis forma syllogistica, est evidens ex ARTICULUS II. se omni intellectui ; patet ex diffinitione syllogismi perfecti, 1. Priorum (cap. 1). Ergo, terminis appre­ PONUNTUR OBJECTIONES hensis et compositis, et facta deductione syllogistica, necesse est intellectum acquiescere orationi, cujus § 1. — Contra primam et secundam notitia precise dependet ex notitia terminorum CONCLUSIONES primi principii, et notitia deductionis syllogisticae. Ergo impossibile est voluntatem facere intellectum Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum considerantem principia, per deductionem syllogisti­ articulum, arguendum est contra conclusiones. Et cam errare circa conclusionem ; et multo magis nec quidein, contra primam et secundam (a) arguit circa principia. El ita nullo modo excæcabitur intel­ lectus, ita ut erret. Scotus (dist. 36, q. 1, art. 2), probando quod non Si concedas conclusionem, et dicas quod ideo necessario quaelibet virtus est connexa cum sua pru­ voluntas excæcat, quia avertit intellectum a recta dentia; immo, qu(xl ratio potest esse recta, et ele­ ctio prava ; et tunc prudentia potest esse sine virtute consideratione; — Contra. Sic avertere non est excæcare : nam sic (6) posset avertere, stante pru­ moral i. ibile est enim prudentem non semper Primo. Quia dicit Augustinus, super illud Psalmi dentia ; (123, v. 3), « Forte vivos déglutissent nos x ; considerare ea quæ sunt prudentiae, sed quandoque alia velle. — Item : Velle avertere requirit aliquod Vivi (6) absorbentur, qui sciunt malum esse, et intelligcre, simul tempore, et prius natura. Illud consentiunt. — Item, super illud Psalmi (68, v. 23), autem, aut est diclamen rectæ rationis, a quo volun­ α Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum, tas vult avertere intellectum; et tunc sequitur quod etc. » : Quid est α vivos > (γ)? Consentientes, et velle avertere non est peccatum, per te, quia stat scientes vitio consentire non debere. Ecce nove­ runt muscipulam, ct pedem mittunt. — Item, cum recto dictamine. Aut ille actus pravius ipsi super illud Psalmi (118, v. 20), α Concupivit anima velle avertere, est alius a recto dictamine; et, si sit mea, etc. » : Prœccdit intellectus, sequitur nullus rectus, sequitur idem quod prius, scilicet quod velle avertere non est peccatum, et ita ad ipsum non aut tardus affectus. Secundo. Quia ad hoc videtur esse auctoritas et sequitur excæcat io. Si autem iste actus pravius ipsi velle, non sit rectus, non esset excaecatio sequens ratio Philosophi, 2. Ethicorum (cap. 4). Ratio, ipsum velle avertere, quia pracedit illud velle. inquit, aut nihil aut parum valet ad virtutem. Si Quarto sic. Aut, recto dictamine stante, voluntas autem rectitudo intellectus in considerando, neces­ male eligit; et tunc habetur propositum. Aut, si sario haberet, per concomitantiam, rectam volunta­ male eligit, et illo non stante eligit, eligit (γ) jiosito tem, cum scientia multum faciat ad rectam conside­ rationem, consequenter multum faceret ad rectum aliquo alio actu intellectus, et non recto, quia, si velle. Immo sequitur aliud, quod non oportet per­ esset rectus, tunc, per te, voluntas eligendo non suadere alicui quod non sit vitiosus, sed quod con­ peccaret (o). Igitur iste actus non rectus, erit pra­ sideret secundum habitum intellectus (o) : nam, per vius ad malum velle; et non erit non rectus per aliud te, considerando recte secundum habitum scientia·, malum velle (et ita propositum), quia non est circu­ le) (6) (γ) (4) et secundam. — Om. Pr. inquit. — Ad. Pr. Quid est « uivo> »? — Vihofû et Pr. intellectus. — virtuti * Pr. (a) Quia. — Quod Pr. (C) tie. — fi Pr. (γ) eligit. — Om. Pr. (i) a verbis et nun recto usque ad peccaret, om. Pr. 42ô LIBRI IU. SENTENTIARUM lis; sicut non est minus perfecle (a) videns, vel minus perfecte (fi) audiens, licet sil minus perfecte (γ) sentiens. Secundo. Nam virtus est habitus electivus, in medietate consistens, quoad nos, determinata ratione, ut sapiens determinabit (2. Ethicor. cap. 6). Sed sine concurrentia aliarum virtutum in eodem operante, potest esse talis conformités tam habitus quam actus ad rectam rationem, secundum quam eligit. Igilur, etc. Assumptum palet : nam non recte eliget circa materiam temperanti©, nisi precedente recta ratione dictante de tali eligibili; potest autem præcedere rectum dictamen circa mate­ riam unius, absque omni recto dictare rationis circa materiam alterius virtutis. Tertio. Quia aliquis potesl exercitari circa mate­ riam unius virtutis, et non alterius; quia non occurrit sibi oportunitas agendi circa materiam alterius vir­ tutis. Ergo potest acquirere habitum unius, sine habitu alterius. — Confirmatur. Quia ille cui non occurrit opportunitas agendi circa materiam alterius virtutis, non inclinatur ad hoc, sicut ad illud cujus habet habitum. Dicetur primo, quod, si materia alterius virtutis non occurat exterius, occurrit tamen in phantasma­ § 2. — Contra tertiam conclusionem tibus; et circa illa oportebit recte eligere, alias virtus Argumenta Scoti. — Contra tertiam conclu­ acquisita in nullo gradu salvabitur. — Contra hoc sionem arguit idem Scotus (dist. 3G, q. I, art. I), arguitur. Quia possibile est intellectum illa non con­ profando quod virtutes morales non necessario sunt siderare, sed tantum illa ad quæ inclinat habitus virtutis : quia non contingit intellectum duo simul inter se connexæ. distincte intelligere, secundum (3) communiter Primo. Quia virtus est aliqua perfectio hominis; loquentes; igitur (t),si occurrunt alia, quæ (ζ) per­ et non totalis, quia tunc sufficeret una virtus mora­ lis. Quando autem sunt plures perfectiones partiales tinent ad aliam virtutem, potesl voluntas non eligere tunc illa, nec bene, nec male, sed praecipere non alicujus, potesl illud esse perfectum secundum unam considerationem illorum, et considerationem isto­ perfectionem, et imperfectum factum secundum aliam : sicul apparet in homine, cujus est habere rum quæ perlinent ad virtutem quam habet. Dicetur secundo, quod, licet unus habitus possit multas partes organicas; et ideo potest habere unam perfectionem in summo, nihil habendo de alia, puta acquiri sine alio, tamen nullus habitus, quantumesse in summo dispositus ad visum, vel ad gustum, cumque intensus, habet rationem virtutis, nisi sit nihil habendodeauditu. Potest ergoaliquishaberc per­ conformis aliis virtutibus; quia concordia habitus fectionem respectu materi© temperantia? in summo, ad habitum est necessaria in quolifat actu virtutis. — Contra hoc arguitur primo. Quia ex hoc sequitur nihil habendo de perfectione quæ requiritur respe­ quod quælibet virtus est alteri ratio essendi virtu­ ctu materiæ alterius perfectionis ; et per consequens, potest esse simpliciter temperatus, etiam ad quem­ tem. Consequens est falsum. Tenet consequentia : nam, si habitus ille temperantiæ non est virtus nisi cumque habitum temperanti©, etiamsi non sit for­ tis. Non tamen est simpliciter moralis, sine omnibus quia concomitatur alia virtus, puta fortitudo, ergo virtutibus moralibus (η); sicut non est perfecle sen­ fortitudo virtus, inquantum concomitans eam, erit tiens, sine omnibus sensibus. Sed non est (0) minus illi habitui ratio essendi virtutem ; et, pari ratione, perfecte temperatus, licet sit minus perfecte mora­ temperantia e converso, ul concomitans, erit forti­ tudini ratio essendi virtutem; igilur (η) quælibet Ius propter processum in infinitum in (a) causis et cautelis. El per consequens, voluntas non excæcat ad illud malum dictamen; quia, per te, male velle sequitur ad illud» Quinto. Quia nullus in via est omnino incorrigi· bilis (δ). Ergo nullus potest omnino errare rirca prima principia practica. Profatur consequentia. Quia errans rirra prima principia practica, nihil hafat per quod possit (γ) promoveri ad bonum : quo­ cumque enim persuasio fiat ei, negabit assumptum; quia nihil poteslevidentius assumi, quam primum principium. Sexto. Quia damnati non acquiescunt huic tan­ quam vero, Deum esee odiendum (i) : quia tunc non haberent vermem, de quo, Isaiæ till. (v. 24), Ver­ mis eorum non morietur; nam simpliciter delecta­ biliter odirent Deum, sine remorsu conscienti©. Patet igitur, ex istis, quod (c) rectum dictamen sim­ pliciter potest (ζ) esse in intellectu, absque recta ele­ ctione illius dictati in voluntate; et ila, cum unicus actus rectus dictandi generet prudentiam, vel mulli frequentati, generabitur ibi prudentia absque-omni habitu virtutis moralis. — llæc Scotus, in forma. ti) tn/iniium in. — infinitis Pr (6) incorrigi bilis. — incorruptibilii Pr. (γ) jiotrit. — posset Pr. (I) Drum ewr odiendum. — Deo esse obediendum Pr. (i) quod. — cum Pr. (0 poUwL — ponit Pr. (r,) vtrfuiifruj moraltbtu. — Om Pr (*) est. — Om. Pr. (α) perfecte. — perfectu» Pr. (6) perfecte. — perfectus Pr. (γ) perfecte. — perfectus Pr. (Î) facundum. — sed Pr. (c) igitur. — aut Pr. (ζ) alia, quae. — Om. Pr. (r.) igitur. — ct Pr. 1 DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO I. oril ratio niteri. Sed fakilas consequentis patet : quia sequitur quod aliqua erit virtus, antequam sit vir­ tus; et quod nulla erit prima virtus; ct ita nulla erit virtus. Probatio istorum : Quia accipiamus illum habitum de genere qualitatis, qui dicitur tem­ perantia, si iste non potest esse virtus nisi conco­ mitante alia virtute, quæ dicitur fortitudo, ergo fortitudo est prius virtus quam temperantia sit vir­ tus; et cum fortitudo non possit esse virtue nisi con­ comitante virtute temperantia», ex hypothesi, ergo fortitudo prius fuit virtus quam esset virtus. Et per idem patet quod nulla erit prima virtus : quia non potest esse sine concomitantia aliarum virtutum, et hoc habentium rationem virtutum, ex hypothesi ; nec aliqua alia est prima, quia nulla alia potest esse vir­ tus sine concomitantia temperantiae, ut virtus est. Si dicatur ad hoc, quod aliqua potest esse virtus habens secum omnes virtutes concomitantes; el licet in ratione qua est talis habitus, unus précédât alium, non tamen in ratione qua est virtus; sed omnes habitus, sive prius, sive posterius geniti, habent rationem virtutis ex ratione propria et ex concomitantia mutua; — Contra hoc arguitur. Quia tunc sequitur quod unus actus generabit omnes vir­ tutes morales in esse virtutis moralis; quod videtur esse inconveniens. Probatur consequentia. Quia pone illum habitum qui est temperantia, genitum ; et con­ sequenter, habitum qui est fortitudo, genitum ad similem gradum ; tamen (a) nullus istorum habi­ tuum erit virtus, quousque quilibet habitus erit in eodem gradu in quo est virtus. Aut igitur quilibet habitus erit ante illum virtus, aut non. Si sic, habe­ tur propositum : quia poterit unus habitus esse vir­ tus sine alio; et ita non esso connexio virtutum. Si non, ergo omnes habitus simul fient per unum actum in esse virtutis; quod videtur inconveniens: quia iste actus videtur esse actus unius virtutis; et sicut esset unius, si et virtus generata, sic est generati vus unius; ergo non omnium. Secundo, contra istam responsionem. Quia ratio­ nabilius videntur species ejusdem generis in virtu­ tibus moralibus esse connexas, quam duo genera : quia magis inclinatur aliquis ad ordinate se haben­ dum circa materiam magis conjunctam, ex virtute quam habet, quam circa remotam magis; sed mate­ ria· specierum ejusdem generis virtutis sunt magis connexa» quam materiæ diversorum generum. Sed species ejusdem virtutis non sunt connexæ : puta virginitas, et castitas conjugalis. Ergo, etc. — Hæc Scotus. El in hoc secundus articulus terminatur. (e) tamen, — tandem Pr. 421 ARTICULUS III. PONUNTUR SOLUTIONES § 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM ET SECUNDAM CONCLUSIONES Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium articulum, restat pradictis objectionibus respondere. Et ideo Ad primum Scoti contra primas duas conclusiones, dicitur quod ex illis auctoritatibus quas arguens inducit, concluditur quod scientia practica stat cum perversa electione; non autem quod prudentia stet cum illa. Et de hoc sanctus Thomas, de Virtutibus, q. 6 (de Virt. in comm., q. unie., art. 6). Arguit enim sic, in primo loco : < Philosophus dicit, in 2. Ethicorum (cap. 2 et 4), quod scire, parum vel nihil prodest ad virtutem. Et loquitur de scientia practica; quod patet ex hoc quod subjungit, quod multi non operantur ea quorum habent scientiam; scientia enim ordinata ad opus, est practici intelle­ ctus. Enro intellectus practicus non potest esse sul>jectum virtutis. > Ecce argumentum. Sequitur respon­ sio : <( Dicendum, inquit, quod Philosophus ibi loquitur de scientia practica. Sed prudentia plus importat quam scientia praclica. Nam ad scientiam perlinet universale judicium de agendis, sicut for­ nicationem esse malam, furtum non esse faciendum, el hujusmodi ; qua quidem scientia exsistente, contingil in particulari actu judicium rationis intercipi, ut non recte dijudicet; et, propter hoc, dicitur parum valere ad virtutem scire. Sed ad prudentiam perlinet recte judicare de singulis agibilibus, prout sunt hic el nunc agenda; quod quidem judicium corrumpitur per quodlibet peccatum ; et ideo, pru­ dentia manente, homo non peccat. Unde ipsa non parum, sed mullum confert ad virtutem; immo ipsam virtutem causât. » — Hæc ille. Hem, de Malo, q. 3, art. 9, sic dicit : α Socrates, ut dicit Aristoteles in 7. Ethicorum (cap. 2). consi­ derans firmitatem el certitudinem scientiæ, posuit quod scientia non |>olest superari a passione, ita sci­ licet quod nullus homo per passionem (a) potest ali­ quid facere contra scientiam suam; et ideo omnes virtutes nominabat scientias (£), et omnia vitia seu peccata nominabat ignorantias. Ex quo sequebatur quod nullus sciens ex infirmitate peccat; quod ma­ nifeste contrariatur his quæ quotidie experimur. Et ideo sciendum est quod habere scientiam contingit multipliciter : uno modo in universali, alio modo in particulari; el uno modo in habitu, alio modo in actu. Potest autem ex passione primo quidem con­ tingere ut id quod scitur in habitu, non considere- (·) per paiiio nem. — Om. Pr. W Bcienhaf. — Om. Pr lia LIBRI III. SENTENTIARUM turin actu. Manifestum est enim quod quando una potentia intenditur in suo actu, alia potentia impe­ ditur vel totaliter avertitur a suo actu; sicut cum qms intensus est ad aliquem audiendum, non perci­ pit hominem transeuntem. El hoc ideo contingit, quia omnes potentiæ radicantur in una anima, cujus applicat intentio unamquamque potentiam ad suum actum; et ita, cum aliquis fuerit fortiter intentus circa actum unius potentiæ. minuitur ejus intentio circa actum alterius. Si sit igitur concupiscentia for­ tis, aut ira, aut aliquid hujusmodi, impeditur a consideratione scientiæ. Secundo considerandum est quod passiones anima', cum sint in appetitu sen­ sitivo, sunt circa particularia : concupiscit enim homo hanc delectationem, sicut el sentit hoc dulce. Scientia autem est in universali. Et tamen univer­ salis scientia non est principium alicujus aclus, nisi secundum quod applicatur ad particulare ; quia actus sunt dira particularia. Quando (a) ergo passio est fortis circa aliquod particulare, repellit contrarium motum scientiæ circa idem particulare : non solum distrahendo a consideratione scientiæ, ut supra dictum est; sed etiam corrumpendo per viam contrarietatis. Et sic ille qui in forti passione est con­ stitutus, etsi consideret de aliquo universali, in par­ ticulari tamen impeditur ejus consideratio. Tertio considerandum est quod ex aliqua corporali trans­ mutatione ligatur usus rationis, ut vel totaliter nihil consideret, vel quod non libere considerare possit; sicut palet in dormientibus et phreneticis. Per pas­ siones autem fit aliqua immutatio circa corpus, ita quod interdum aliqui propter iram, vel concupiscen­ tiam, vel aliquam hujusmodi passionem, in insa­ niam inciderunt. Et ideo quando hujusmodi passio­ nes sunt fortes, propter ipsam transmutationem corporalem, ligant quodammodo rationem, ul libe­ rum judicium de particularibus agendis non habeat. Et sic nihil prohibet aliquem scientem secundum habitum et in universali, per infirmitatem peccare, a — Hæc ille. Simile ponit, 1· 2", q. 77, art. 2, ubi sic dicit : < Opinio Socratis fuit, ut dicit Philosophus, 7. Ethi­ corum (cap. 2), quod scientia nunquam posset supe­ rari a passione; unde ponebat omnes virtutes esse scientias, et omnia peccata ignorantias, in quo qui­ dem aliqualiter recte sentiebat : quia, cum voluntas sit boni, vel apparentis boni, nunquam voluntas in malum moveretur, nisi illud quod non est bonum, aliqualiter rationi bonum appareret; et, propter hoc, nunquam voluntas in malum tenderet, nisi cum aliqua ignorantia, vel errore rationis; unde dicitur, Proverbiorum 14 (v. 22) : Errant qui operantur malum. Sed quia experimento patet quod mulli agunt contra illud cujus scientiam habent (el hoc etiam auctoritate divina confirmatur, secundum (*) Quando. — Non Pr. i illud Lucæ 12 (v. 47) Servus qui cognovit volun­ tatem domini sui, et non fecit, vapulabit plagis multis; et, Jacobi 4(v.l7), dicitur: Scienti bonum, ct non facienti, peccatum est illi), non simpliciter verum dicit; sed oportet distinguere, ut tradit Phi­ losophus, 7. Ethicorum (cap. 3). Cum enim ad recte agendum homo utatur duplici scientia, scilicet universali el particulari, utriusque defectus sufficit ad hoc quod impediatur rectitudo operis et volun­ tatis. Contingit igitur quod aliquis habeat scientiam in universali, puta nullam fornicationem esse facien­ dam, sed tamen non cognoscat in particulari, hunc actum, qui est fornicatio, non esse faciendum; et hoc sufficit ad hoc quod voluntas non sequatur uni­ versale judicium rationis, vel scientiam rationis. Item, considerandum est quod nihil prohibet aliquem scire aliquid in habitu, quod tamen inactu non consideratur. Potest igitur contingere quod ali­ quis etiam rectam scientiam habeat in singulari, et non solum in universali, sed tamen actu non consi­ deret; el tunc non videtur difficile quod printer id quod homo actu non considerat, agat. Quod autem homo non consideret in particulari id quod habitualiter scit, quandoque quidem contingit ex solo defectu intentionis; puta cum homo sciens geometriam, non intendit ad considerandum geometriæ conclusiones, quas slalim habet in promptu considerare. Quan­ doque autem homo non considerat id quod habet in habitu, propter aliquod impedimentum superve­ niens, puta propter aliquam occupationem exterio­ rem, vel propter aliquam corporalem infirmitatem. Et hoc modo, ille qui est constitutus in aliqua pas­ sione, non considerat in particulari illud quod scit in universali, inquantum passio impedit talem con­ siderationem. Impedii autem tripliciter: primo, per quamdam distractionem; secundo, per quamdam contrarietatem, quia plerumque passio inclinat ad contrarium illius quod scientia universalis habet; terlio, per quamdam immutationem corporalem, ex qua ratio quodammodo ligatur, ne libere (a) in actum exeat; sicut el somnus, vel ebrietas, quadam corporali transmutatione facta, ligat usum rationis. Et quod hoc contingat in passionibus, patet ex hoc quod, cum passiones multum intenduntur, ali­ quando homo amittit usum rationis : multi enim, propter abundantiam amoris vel ire, sunt in insa­ niam conversi. Et per hunc modum passio trahit rationem ad judicandum in particulari contra scien­ tiam quam habet in universali. » — Hæc ille. Item, dc Veritate, q. 24, ari. 2, sic didi : < Appe­ titus cognitionem sequitur, cum appetitus non sil nisi boni, quod sibi per vim cognitivam proponitur. Et quod appetitus quandoque videtur cognitionem non sequi, hoc ideo est, quia non circa idem acci­ pitur appetitus el cognitionis judicium. Est enim (») fidere. — fi6er Pr. DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO I. appetitus de particulari operabili; judicium vero rationis est quandoque de aliquo universali, quod est quandoque contrarium appetitui. Sed judicium de hoc particulari operabili, ut nunc (a), nunquam potest esse appetitui contrarium. Qui enim vult fornicari, quamvis sciat in universali fornicationem malum esse, tamen judicat sibi, ut nunc, bonuin esse hunc fornicationis actum, et sub specie boni ipsum eligit: nullus enim intendens ad malum ope­ ratur. » — Hæc ille. Item, eadem qmustione, art. 8, sic dicit : « Volun­ tas naturaliter tendit in bonum, sicut in suum obje­ ctum. Quod autem aliquando tendat in malum, hoc non contingit nisi quia malum sub specie boni pro­ ponitur. Malum enim est involuntarium ut dicit Dionysius, 4 cap. de Div. Nomin. Unde non potest esse peccatum in motu voluntatis, scilicet quod malum appetat, nisi in apprehensiva virtute defe­ ctus præexsistat, per quem sibi malum ut bonum proponatur. Hic autem defectus in ratione potest duplex accidere : uno modo, ex ipsa ratione; alio modo, ex aliquo extrinseco. Ex ipsa quidem ratione: quia ineslei naturaliter el immutabiliter sine errore cognitio boni in universali, tam boni quod est finis, quam boni quod est ad finem; non autem in parti­ culari; sed circa hoc errare potest, ut æslimet ali­ quid esse finem, quod non est finis, vel esse utile, quod non est utile. Et, propter hoc, etiam voluntas naturaliter appetii bonum quod est finis, scilicet felicitatem in generali; et similiter bonum quoti est ad finem; unusquisque enim naturaliter appetit uti­ litatem suam; sed in hoc vel in illo fine appetendo, aut hoc vel illo utili eligendo, incidit peccatum voluntatis. Sed ex aliquo extrinseco ratio deficit, cum, propter vires inferiores quæ intense moventur in aliquid, intercipitur aclus rationis, ut non lim­ pide et firmiter suum judicium dc bono voluntati proponat : sicut cum aliquis habens rectam aestima­ tionem de castitate servanda, per concupiscentiam delectabilis appetit contrarium castitati, propter hoc quod judicium rationis aliqualiter a concupiscentia ligatur, ul dicit Philosophus, Ί. Ethicorum (cap.3). * — Hæc ille. Item, dc Malo, q. 16, art. 2, sic dicit : « Appe­ titus nihil aliud est quam inclinatio quædam in appetibile. El sicut appetitus naturalis consequitur formam naturalem, ita appetitus sensitivus, vel intellectivus, sequitur formam apprehensam ; non enim est nisi boni apprehensi persensum, vel per intellectum. Non ergo potest malum in appetitu accidere ex hoc quod discordet ab apprehensione quam sequitur, sed ex eo quod discordat ab aliqua superiori regula. Et ideo considerandum est utrum illa apprehensio quam sequitur inclinatio hujus appetitus, sit dirigibilis aliqua superiori regula : si (a) nunc. — Om. Pr. enim non habeat superiorem regulam, qua dirigi debeat, tunc impossibile est quod malum sit in tali appetitu. Et hoc quidem contingit in duolius. Appre­ hensio enim bruti animalis non habet superiorem regulam, qua debeat dirigi; et ideo in ejus appetitu non potest malum esse. Bonum enim estquod hujus­ modi animal moveatur ad concupiscentiam, vel iram, secundum formam sensibilem apprehensam; unde Dionvsius dicit, 4. de Div. Nom., quod bonum canis est esse furibundum. Similiter etiam intelle­ ctus divinus non habet superiorem regulam, qua dirigi possit; ideo in ejus voluntate non potest esae malum. In homine autem est duplex apprehensio, superiori regula dirigenda : nam cognitio sensitiva debet dirigi per rationem, et cognitio rationis per sapientiam seu legem divinam. Dupliciter igitur potest esse malum in appetitu hominis. Uno modo, quia apprehensio sensitiva non regulatur secundum rationem; el, secundum hoc, Dionysius dicit, 4. de Div. Nom., quod malum hominis est præter ratio­ nem esse. Alio modo, quia ratio humana est diri­ genda secundum sapientiam el legem divinam; el, secundum hoc, Ambrosius (lib. de Paradiso, cap. 8) dicit quod peccatum est transgressio legis divina. In substantiis autem a corpore separatis est tantum una cognitio, scilicet intellectualis, dirigenda secun­ dum regulam sapientis divinæ; et ideo in voluntate earum potest esse malum ex hoc quod non sequitur ordinem superiorisregulæ, scilicet divinæsapientiæ. > — Hæc ille. Ex quibus, et multis aliis, quæ recitare longum esset, et in 2. Sentent, (dist. 39, q. 1, praesertim, art. 3, £ 2, ad 7um) diffuse recitata sunt, apprêt : Prime, quod possibile est aliquem secundum volun­ tatem male eligere, et simul cum hoc habere rectam scientiam de agendis in universali. Secundo, quod possibile est aliquem habere rectam æstimationem et cognitionem de agendis in universali, actu, et in particulari, in habitu, el simul cum hoc peccare, male eligendo. Tertio, quod impossibile est aliquem recte æstimare de agendis, actu, in universali el particulari, ct simul cum hoc perverse eligere vel peccare. Quarto, quod impossibile est aliquem habere perfectum actum prudentiæ et ultimatum, et simul cum hoc, male eligendo, peccare : perfectus enim (a) aclus prudentiæ est recte consiliari, recte judicare, recte pnecipere de particulari agibili, secundum quod agendum est Jiic et nunc et secundum omnes circumstantias. Quinto, quod nunquam voluntas peccat in hoc quod discordai ab ultimato judicio el actu rationis vel prudentiæ, sed quia discordat a superiori regula. Sexto, quod nunquam aliquis appetitus animalis, vel rationalis, aut intellecti­ vus (6), tendit in oppositum illius quod ultimate (a) enim. — autem Pr. (15) intellectivus, — mtelhgibilu Pr. 430 LlDKl HL SENTENTIARUM de gustu sano et infecto. Unde necesse est quod quicumque habet prudentiam, habeat et virtutes mora­ les. a — Hæc ille. — Ex quibus patet quod sicut virtus moralis requirit prudentiam, ad hoc ut recte æstimet de his quæ sunt ad finem; ila prudentia requirit virtutem moralem, ut faciat rectam æstimationem de fine, et reclum velle circa illum. Item, 1· 2r, q. 58, art. 5, arguit sic (arg. I) : « Perfectio prioris non dependet a perfectione posterioris. Sed ratio est prior appetitu sensitivo, et movens ipsum. Ergo viitus intellectualis, quæ est perfectio rationis, non dependet a virtute morali, quæ est perfectio appetitive partis. Ergo potest esso sine illa. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod ratio, secundum quod est apprehensive finis, præcedit appetitum finis; sed appetitus finis præcedit rationem ratiocinanlem ad eligendum ea quæ sunt ad finem; quod perlinet ad prudentiam : sicut etiam in speculativis, intellectus principiorum est principium rationis syllogizantis. d Item, ibi­ dem, in solutione tertii, sic dicit : α Prudentia non solum est bene consiliati va, sed etiam bene judica­ tiva el bene praeceptiva; quod esse non potest, nisi removeatur impedimentum passionum corrumpen­ tium judicium et praeceptum prudentiæ; el hoc fit per virtutem moralem, n Item, 3. Sentent., dist. 3fi, q. 1, art. I, sic dicil : « inest siquidem nobis prin­ cipalis inclinatio quædam ad actum prudentiæ; quæ virtus naturalis dicitur, et vocatur a Philosopho (G. Ethicor., cap. 13)δ«νότης ; quam nos industriam dicere possumus. Quæ quidem et ad bona ct ad mala se habere potest. Unde non est virtus; quia virtus est quæ opus habentis semper bonum reddit. Unde, si debeat ad hoc perduci (a), quod semper ejus judi­ cium sit reclum, oportet quod addatur aliquid per quod omnis error prohibeatur. Est autem duplex error in judicio. Unus qui est circa finem; sicut contingit in habente habitum vitii, qui quidem inclinat ad actum suum sicut ad per se bonum. Et talis error in agendis, assimilatur errori qui est circa principia in speculandis. Alius error est in prosecutione finis; quod contingit cum quis a recta conceptione quam habet de fine, abducitur per pas­ siones; sicut dicitur quod delectatio corrumpit exi­ stimationem prudentiæ. Et hic error assimilatur in agendis, errori qui est in speculabilibus circa decur­ sum principiorum ad conclusiones. Utrumque autem errorem prohibet virtus moralis, quæ in finem reclum inclinationem facit, et passionem comprimit. Et ideo prudentia non potest esse sine virtute morali; dico temperantia, fortitudine, et justitia. » —Hæc ille. — Ex quibus ornnibus patet quod pnesupponit, i tanquam principium, reclum velle respectu finis; licet non præsupponat, sed causet rectam electio­ (i) videtur ei,· sicut virtuow ett appetibile ut finit, — nem eorum quæ sunt ad finem. Et consequenter sibi proponitur cl praecipitur tanquam omnino agen­ dum per vim apprehensivam. El per hæc patet quod primum argumentum Scoli non valet. Ad secundum dicitur primo, quod auctoritas Phi­ losophi non valet in proposito; quia contra mentem ejus applicatur. Et de hoc satis dictum est in solu­ tione primi. Dicitur secundo. quod nos non dicimus quod sem­ per el necessario ad rectam æstimalionem vel consi­ derationem intellectus de particulari agibili, sequa­ tur recta electio : quia, ut diffuse habitum est in secundo (2. Sentent., dist. 25), intellectus non nécessitât nec necessario movet voluntatem quoad exercitium aclus, sed solum quoad ejus specificatio­ nem; el hoc, respectu aliquorum, et non omnium objectorum. Sed dicimus quod perversa electio non slat curn perfecto actu prudentiæ, nec cum omni­ moda rectitudine rationis. Item, dicimus quod sem­ per, el necessario, ad reclum praeceptum rationis sequitur reda electio, et quod ad omne præceplum sequitur electio; non autem ad omne consilium, vel judicium. Et in hoc stat error et deceptio arguentis, et vi * responsionis nostra?, pro hoc et sequentibus. El ad hunc sensum sunt intelligenda omnia dicta sancti Thorn æ, ubi videtur oppositum dicere, sci­ licet quod voluntas non contrai iatur ultimato judi­ cio intellectus : accipit enim judicium pro praecepto. De hoc plus dicetur in sequentibus. Hæc enim est quædam magna clavis in hac materia, ex cujus defectu multi falluntur. Et in hoc multum liene dicit Aureolus (2. Sentent., dist. 25, q. 1, ari. 2). Dicitur tertio, quod non solum persuadendum esi homini quod recte consideret, immo quod recte velit, si recta consideratio in universali el particulari de agibilibus non potest haberi sine rectitudine volun­ tatis. Dc hoc salis dictum est, duabus primis con­ clusionibus. Et ulterius, de hoc sanctus Thomas, dc Virtutibus, in tractatu de Quatuor Cardinalibus, ari. 2, sic dicit : « Prudentia non potest esse sine virtutibus moralibus. Est enim prudentia recta ratio agibilium. Ad rectam autem rationem, in quolibet genere, requiritur quod aliquis habeat rectam æstimationem et judicium de principiis, ex quibus illa ratio procedit; sicut in geometricalibus, non potest aliqui> habere æstimalionem rectam circa conclu­ siones, nisi halieal rectam rationem circa principia geometricalia. Principia autem agibilium sunt fines; ex his enim sumitur ratio agendorum. De fine autem habet aliquis rectam aestimationem per habitum virtutis moralis: quia, ut dicit Philosophus, 3. Ethi­ cor. leap. 5). qualis unusquisque est, talia ct finis videtur ci; sicut virtuoso eat appetibile, ul finis(i), bonum quod est secundum virtutem; et vitioso, illud quod pertinet ad illud vitium (6); et est simile rt Pr (β) a verbis et vdiiuo usque ad vitium, om. Pr. I (a) ad. — Ad. Pr. DISTINCTIO XXXVL - QUÆST1O i. apparet quoti non solum oportet persuadere homini quod recte consideret, immo quod recte velit et appetat. Dicitur quarto, ad rationem ibi Tactam, quod, licet, intellectu recte dictante, consiliando et judi­ cando dunlaxat, possibile sit voluntatem nec bene nec male eligere, ut supra dictum est; tamen impossibile est, intellectum, recte et firmiter el immuta­ biliter (x) consiliando, judicando, proripiendo, dictare circa totam materiam prudentiæ aut agibi­ lium, immo circa unam partem prudentiæ et mate­ riæ moralis, nisi prius, ordine naturæ, appetitus recte et firmiter inclinetur in finem, et intellectus habeat rectam æstimalionem de fine (S); immoquin ad bile proceptum sequatur electio conformis pra­ eopto; quod fit per virtutem moralem, ut dictum est. El ideo impossibile est prudentiæ habitum in aliquo generari, nisi simul et semel concurrant, primo, ex parte rationis, ostensio finis vel finium proximorum materiæ rnoralis per synderesim; et secundo, ex parte appetitus, recta inclinatio in illum finem; tertio, ex parte rationis, recta syllogixalio de mediis ad finem, consiliando, judicando, pneci­ piendo; quarto, ex ]>arte appetitus, electio praece­ ptorum. Et ideo simul et semel generatur habitus prudentiæ et virtutis moralis. — De prodictis san­ ctus Thomas, 3. Sentent,, dist. 33, q. 2, art. 3, sic dicit : « Ad perfectionem virtutis moralis tria sunt necessaria. Primum est prostitutio finis; secundum autem est inclinatio ad finem prostitu­ tum (γ); tertium est electio eorum quæ sunt ad finem. Finis autem proximus humanæ vilæ est obje­ ctum rationis in communi. Unde Dionysius dicit, 4 cap. de Div. Nom,, quod malum hominis est contra rationem esse. Et ideo hoc est intentum in omnibus virtutibus moralibus, ut passiones et ope­ rationes ad rectitudinem rationis detineantur. Recti­ tudo autem rationis naturalis est. Unde hoc modo præstilutio finis ad rationem naturalem pertinet; el præcedit prudentiam, sicut intellectus principiorum scientiam. Et ideo dicit Philosophus (G. Ethicor,, cap. 5 el 12), quod prudentia habet principia fines virtutum. Sed hoc bonum rationis determinatur secundum quod constituitur medium in actionibus el passionibus per debitam commensuralionem cir­ cumstantiarum ; quod facit prudentia. Unde medium virtutis moralis, ul in 2. Ethicor. (cap. (i) dicitur, est secundum rectam rationem, quæ est prudentia. Et tunc quodammodo prudentia prostituit finem virtutibus moralibus, el ejus aclus in earum acti­ bus immiscetur. Sed inclinatio in finem illum per­ linet ad virtutem moralem, quæ consentit in bonum rationis per modum naturæ, Et hæc inclinatio in (а) immutabiliter, — obliquabiliter Pr. (б) fine, — fide Pr. (γ) prKitilutum. — pnr/titum Pr. 43! finem dicitur electio, inquantum finis proximus ad finem ultimum ordinatur. Et ideo dicit Philosophus (G. Ethicor,, cap. 12) quod virtus moralis causât electionem rectam. Sed discretio eorum quibus hoc bonum consequi possumus in operationibus el pas­ sionibus, est actus prudentiæ. Unde præstilutio finis procedit actum prudentiæ et virtutis moralis. Sed inclinatio in finem, sive recta electio finis proximi, esi aclus virtutis moralis principaliter, sed prudentiæ originaliter. Unde Philosophus dicil quod rectitudo electionis est in aliis virtutibus a pru­ dentia, sicut rectitudo in intentione natura est ex divina sapientia ordinante naturam. El, secundum hoc, etiam aclus prudentiæ immixtus est actibus aliarum virtutum : sicut enim inclinatio naturalis est a ratione naturali, ita inclinatio virtutis moralis a prudentia. Electio autem eorum quæ sunt ad finem, secundum quod electio importat praceptum rationis de hujusmodi (x) prosequendis, est actus prudentiæ, sibi proprius, distinctus ab actibus alia­ rum virtutum.! — Hæc ille.— Simile ponit, 2 * ", q. 47, art. 6; nisi quod ibi dicit quod ad pruden­ tiam non pertinet prostituere finem virtutibus mora­ libus, sed solum de his quæ sunt ad finem; finem autem virtutibus moralibus prostituit ratio natu­ ralis, quæ dicitur synderesis; et, licet virtutes morales tendant in finem prostitutum a ratione natu­ rali, et non a prudentia, tamen ad hoc juvantur per prudentiam, quæ eis viam parat, disponendo ea quæ sunt ad finem. El hoc ultimum videtur proba­ bilius. Quidquid autem sit de hoc, apparet ex pro­ missis quod habitus prudentiæ non potest in ali­ quo generari jær quæcumque dictamina intellectus vel rationis, nisi concurrant actus appetitus, ex quibus generatur virtus moralis; sicut supra alle­ gatum fuit (S) de l1 2 *, q. 58, art. 5, in solutione primi, ubi sic dicit : < Ratio, secundum quod est apprehensi va finis, procedit appetitum finis; sed appetitus finis procedit rationem ratiocinanlem ad eligendum ea quæ sunt ad finem; quod pertinet ad prudentiam, etc. > liem, de Virtutibus, q. 7 (de Virtul. in connn., q. un., art. 7), sic dicil : < Habi­ tus in intellectu exsistentes, diversimode se habent ad voluntatem. Nam quidam in nullo a voluntate dependent, nisi quantum ad eorum usum; el hoc quidem per accidens; cum usus hujusmodi habi­ tuum abler a voluntate dependeat, el aliter ab habi­ libus prodictis, sicut sunt scientia, sapientia et ars : non enim per hos habitus homo ad hoc perficitur ut eis bene velit uli, sed solum ul ad hoc sit potens. Aliquis vero habitus intellectus dependet a volunlate, sicut a qua accipit principium; nam finis in operati vis est principium; et sic se habet prudentia. Aliquis vero habitus etiam determinationem objecti (а) hujuxmodi — hujui Pr. (б) Cfr. Dicitur tertio hujus responsioni·. 432 LIBHI III. SENTENTIARUM accipit «i voluntate, sicut est in fide. Fides enim ralis rationis. Et hoc lumen, cum pertineat ad spe­ perficit intellectum speculativum, secundum quod . ciem animæ rationalis, nunquam privatur ab anima. imperatur ei a voluntate. Quod ex actu patet : homo Impeditur tamen quandoque a proprio actu, propter enim in his quæ sunt supra rationem humanam impedimenta virium inferiorum, quibus indiget non assentit per intellectum, nisi quia vult, sicut intellectus humanus ad intelligendum ; sicut patet in Augustinus (Tract. 26. in Joannem) dicit quod amentibus et furiosis. Aliud autem principium intel­ credere non potest homo nisi volens; et ita fides est lectualis visionis, est aliquod lumen habituale, natu­ in intellectu speculativo, secundum quod subjacet rali lumini rationis superadditum. Et hoc quidem imperio voluntatis; sicul temperantia est in concu­ lumen interdum privatur ab anina. Et talis privatio piscibili, secundum quod subjacet imperio rationis. est cæcitas, quæ est poena, secundum quod privatio Unde voluntas imperat intellectui, credendo, non luminis gratiæ quædam |Kæna ponitur. Unde dicitur solum quantum ad actum exequendum, sed quan­ de quibusdam. Sapientiæ 2 (v. 21) : Exavcavit tum ad determinationem objecli : quia ex imperio illos malitia eorum. Tertium principium intelle­ voluntatis in determinatum credibile intellectus ctualis visionis est aliquod intelligibile primum, per assentit ; sicut et in determinatum medium a ratione, quod homo intelligit alia. Cui quidem principio intelconcupiscibilis per temperantiam tendit. Prudentia ligibili mens hominis potest intendere et non inten­ vero est in intellectu sive ratione praclica, non qui­ dere. Et quod ei non intendat (a), contingit dupli­ dem ita quod ex voluntate determinetur objectum citer. Quandoque quidem, ex hoc quod habet volun­ prudcntiæ, sed solum finis; objectum autem ipsa tatem spontanee se avertentem a consideratione talis perquirit: pnesupposito enim a voluntate fine boni, principii, secundum illud Psalmi (35, v. 4) : Noluit prudentia perquirit vias per quas hoc bonum perfi­ intclligere, ut bene ageret. Alio modo, per occupa­ ciatur et conservetur. » — Hæc ille. tionem mentis circa alia qua· magis diligit; quibus Ad tertium principale dicitur primo, quod mala ab inspectione hujus principii mens avertitur, secun­ electio voluntatis, aut appetitus sensitivi, non potest dum illud Psalmi (57, v. 9) : Supercecidit ignis, intellectum totaliter excæcare circa agibilia, sic quod scilicet concupiscente, ct non viderunt solem. El errei circa prima et universalissima principia in pra- utroque modo cæcitas mentis est peccatum. » — cticis. Potest tamen excæcari et errare circa secun­ Hæc ille. — Item, eadem quaestione, art. 3, sic daria principia universalia ; et mullo plus circa par­ dicit: — Hæc ille. — Item, 24 2”, gibilia; magis autem per luxuriam quam pergulam, q. 15, art. 1, oslendil quid sit cæcitas mentis : «juanto delectationes Venereorum sunt vehementio< Sicut, inquit, cæcitas corporalis esi privatio ejus I res quam ciborum. El ideo ex luxuria oritur cæcitas quod est principium visionis corporalis, ita cæcitas mentis, quæ quasi totaliter spiritualium bonorum mentis est privatio ejus quod est principium intelle­ cognilionem excludit; ex gula autem hebetudo sen­ ctualis seu mentalis visionis. Cujus quidem princi­ sus, qua· reddit hominem debilem circa hujusmodi pium est triplex (G). Unum, quod cet lumen natu. (e) applicare commune- — applicatur atque Pr. (6) triplex. — duplex Pr. (a) intendat. — intendit Pr. (β) Cfr. Philosophum, 8» P/i yi icoru ni, t. c. 37. (γ) delectatur. — delectat Pr. I DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO 1. intelligibilin. Et econtrario, oppoailæ virtutes, scili- I cet abstinentia et castitas, maxime disponunt homi­ nem ad perfectionem intellectualis operationis. Unde dicitur, Daniel. 1 (v. 17), quod pueris his, scilicet abstinentibus et continentibus (a), dedit Deus scien­ tiam ct disciplinam (6) in omni libro ct sapien­ tia. o — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo intellectus potest excæcari, et quomodo non ; et per quæ principaliter excoecatur. Dicitur secundo, quod, quantumcumque prima principia in operatives sint per se nota ex suis termi­ nis, et consimiliter forma syllogistica; verumtamen perverse passionatus, vel habituatus, aut aliter male dispositus, impeditur ne recte discurrat a primis principiis operabilium usque ad particulare operabile ; aut, dato quod circa particulare operabile recte syllogizaret, consiliando et judicando, non tamen recte præciperet. De prædictis sanctus Thomas, de Malo, q. 3, art. 9, arguit sic, septimo loco : < Qui­ cumque scit universale, el scit singulare contineri sub universali, simul inducens cognoscit singulare, ut dicitur, 1. Posteriorum (t. c. 3); sicul qui scit omnem mulam esse sterilem, stalim dum scit hoc animal esse mulam, scit illud esse sterile. Sed ille qui scit nullam fornicationem esse faciendam, nisi etiam sciret hunc actum esse fornicationem, non reputaretur scienter, sed ignoranter peccare. Ergo, si non peccat per ignorantiam, non solum scit in universali, sed etiam in particulari. » Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : c Ad septimum, inquit, dicendum est quod, cum actus peccati et vir­ tutis sit secundum electionem ; electio enim est appe­ titus præconsiliati (γ), consilium vero est quædam inquisitio; necasse est ut in quolibet actu virtutis, vel peccati, sit quædam deductio quasi syllogistica. Sed tamen aliter syllogizal temperatus, el aliter intemperatus, et aliter continens, et aliter inconti­ nens (o). Temperatus enim movetur tantum secun­ dum judicium rationis; unde utitur syllogismo trium propositionum, et sic deducit : Nulla forni­ catio est commitcnda; hic actus est fornicatio; ergo non est faciendus (c). Intemperatus vero tota­ liter sequitur concupiscentiam; et ideo ipse etiam utitur syllogismo trium propositionum, quasi sic deducens : Omni delectabili est fruendum; hic actus est delectabilis; ergo hoc est fruendum. Sed tam continens quam incontinens dupliciter movetur : secundum rationem quidem,ad vitandum peccatum; secundum concupiscentiam vero, ad committendum. Sed in continente vincit judicium rationis, in incon­ tinente vero motus concupiscentia *. Unde uterque utitur syllogismo quatuor propositionum, sed ad (i) enntinentibue. — concurrentibus Pr. 15) difcipltncini. — sapientiam Pr. γ) prrconidiali. — prxeonsi liandi Pr. 5) el aliter incontinens. — Om. Pr. i) faciendus. — facienda Pr. 433 contrarias conclusiones. Continens enim sic syllogizat : Nullum peccatum est faciendum; et hoc pro­ ponit secundum judicium rationis; secundum vero motum concupiscentiae, versatur in corde ejus, quod omne delectabile est prosequendum; sed quia judi­ cium rationis in eo vincit, assumit el concludit sub primo : Hoc est peccatum; ergo non est faciendum. Incontinens vero, in quo vincit motus concupiscen­ tia», assumit el concludit sub secundo : Hoc est delectabile; ergo est prosequendum. Et talis pro­ prie est qui peccat ex infirmitate. Et ideo patet quod, licet sciat in universali, non tamen scit in particu­ lari; quia non assumit secundum rationem, sed secundum concupiscentiam. > — Hæc ille. — Simile ponit, 1· 2·, q. 77, art. 2; et multis aliis locis. — Et si quis objiciat quod talis passionatus, vel habi­ tuatus, potest audire alium recte syllogizantem in praclicis, tam in universali quam in particulari operabili, et assentire dictis ejus; ergo ratio ejus non est totaliter excæcata, vel ligata, quin it, stante tali passione, vel habitu, recte syllogizare in practicis; —dicitur quod talis, in tali statu, licet audiat aliquem exterius recte syllogizantem, non ideo inte­ rius recte syllogizat ; immo, dato quod ipse rectesyl­ logizaret voce, non tamen corde. De hoc sanctus Thomas, de Malo, ubi supra (q. 3, art. 9), octavo loco, arguit sic : < Voces sunt signa intellectuum, ut Philosophus dicit (1. Peri hermen ia * , cap. 1). Sed qui actu eligit fornicari, si interrogaretur (a), responderet hoc esse peccatum, el non esse facien­ dum. Ergo non est verum quod sciat in universali, et ignoret in particulari. » Ecce argumentum. Sequi­ tur responsio : < Dicendum, inquit, quod, sicul Philosophus dicil, in 7. Ethicorum (cap. 10), sicut ebrius aliqua verba profert, quæ tamen interius non intelligit ; ita ille qui est a passione victus, etsi exte­ rius dicat hunc actum esse vitandum, tamen in corde suo judical hoc esse faciendum; unde aliud dicit exterius, el aliud interius sentit. > Hæc ille. Dicitur tertio, quod cum intellectus avertitur a recta syllogizalione et æstimatione praclica, hoc non semper procedit ex parte voluntatis, sed sæpissime ex appetitu sensitivo, potissime ubi peccatur cx pas­ sione. Secus est ubi peccatur ex malitia el habitu corruplo voluntatis. De hoc sanctus Thomas, 1 * 2 , * q. 77, ari. l,sic dicit : α Judicium rationis et appre­ hensio impeditur propter vehementem el inordina­ tam apprehensionem imaginationis et judicium vir­ tutis æslimalivæ, ut palet in amentibus. Manifestum esi autem quod passionem appetitus sensitivi sequi­ tur imaginationis apprehensio et judicium æslimativæ, sicut etiam dispositionem linguæ sequitur judicium gustus. Unde videmus quod homines in aliqua passione exsistentes non facile imaginatio­ nem avertunt ab his circa quæ afficiuntur. Unde, (a) e/. — Ad Pr. 431 LIBRI IH. SENTENTIARUM per consequens, judicium rationis plerumque sequi­ tur passionem appetitus sensitivi; el, per conse­ quens, motus voluntatis, qui natus (a) est sequi judi­ cium rationis. i> — Hæc ille. Dicitur quarto, quod cum voluntas avertit intelle­ ctum a recta consideratione, non oprtet quod hoc faciat illo modo quo dicil arguens, scilicet volendo intellectum avertere a tali consideratione. PuteM enim hoc contingere alio modo, utputa quia voluntas imperat intellectui considerationem aliorum obje­ ctorum, ex qua consideratione distrahitur a prioris objecti consideratione; sicut dicit sanctus Thomas sæpe, in simili proposito, de ignorantia, scilicet quod ignorantia dicitur voluntaria dupliciter. De hoc san­ ctus Thomas, dc Malo, q. 3, art. 8, sic dicil : < Actus, inquit, voluntatis potest procedure actum intellectus; sicut cum aliquis vult aclu intelligere. Et eadem ratione, ignorantia sub voluntate cadit. Hoc autem contingit dupliciter. Primo quidem, cum aliquis directe vult ignorare, et scientiam salutis nescire, ne retrahatur a peccato quod amat. Unde dicitur, Job 21 (v. 14), de quibusdam, quod dixe­ runt Deo : Recede a nobis, scientium viarum tna­ non nolumus. Secundo modo ignorantia dicitur voluntaria indirecte, quia homo non adhibet stu­ dium ad cognoscendum ; et hæc est ignorantia ncgligentiæ. Sed quia non dicitur aliquis negligere, nisi cum debitum praetermittit» non videtur ad negligentiam pertinere quod aliquis non applicat animum ail aliquid cognoscendum, sed solum si non applicet animum ad cognoscendum ea quæcognoscere debet, vel simpliciter et secundum omne tempus (unde ignorantia juris ad negligenliam reputatur), vel in aliquo casu, ut cum quis emittit sagittam in aliquo loco ubi homines solent transire, ad negligenliam sibi imputatur, si scire non studeat an tunc aliquis transeat ; el talis ignorantia, per negligenliam con­ tingens, voluntaria judicatur. Tertio modo dicilur aliqua ignorantia voluntaria per accidens, ex eo scili­ cet quod aliquis directe vel indirecte vult aliquid, ad quod sequitur ipsum ignorare : directe quidem, sicut apparet in ebrio, qui vult superline vinum polare, per quod privatur rationis usu; indirecte autem, cum aliquis negligit repellere motus passionum insurgentes, qui perarescentes ligant usum rationis in particulari agibili, secundum quod dici­ lur omnis malus ignorans. j>— Hæc ille. — El simile dicit, 1· 2", q. 6, art. 8. el q. 19, ari. 6, et q. 76, ari. 3, ct, 2. Sententdist. 22. q. 2. ari. 2. Ex quibus apprêt quod, sicut ignorantia dicitur volun­ taria non solum quia est directe volita, ila el potest conformilcr dici de aversione intellectus a recta con­ sideratione, Et ila palet quod voluntas potest avertere intellectum a ratione pravlica; et tamen hoc non < a) inuhtt — mutum Pr facit per aliquem actum volendi, quo directe velit intellectum avertere a recta consideratione. El con­ sequenter lota deductio illius tertii argumenti peni­ tus nihil valet. Dicilur quinio, quod aversio intellectus a reda consideratione per appetitum sensitivum aut volun­ tatem, potest dici excæcalio : quia non solurn per passionem appetitus sensitivi aut per habitum vel actum voluntatis distrahitur intellectus a recta con­ sideratione practice, immo prostatur sibi frequens vel continuum impedimentum recto consiliandi, et inclinatio ad perverse consiliandum aut judicandum aut praecipiendum de agi bilibus » el generatur in eo perversus habitus contrarius prudentiæ; et quia, ut supra dictum est (a), per talia privatur aliquo prin­ cipio intelligibilis visionis, non quidem potentia naturali, sed habitu, vel actu. Ad quartum principale dicilur primo, quod stante recto diclarnine rationis praclicæ consilialivo, judicativo, praeceptivo, in universali el particulari actualiter, voluntas nunquam male eligit, sicut sepe dictum est. Dicitur secundo, quod perversam electionem quan­ doque præcedit error intellectus, et quandoque igno­ rantia, el quandoque inconsideralio. Nec oportet quod talis error aut ignorantia sequatur aliquod malum velle, nec quod causelur ex malitia volun­ tatis. Nec hoc dicil positio nostra. Dicilur tertio, quod malum velle potest causari non solum ex perverso diclarnine intellectus, immo ex perverso diclarnine rationis particularis : quia voluntas non solum movetur a ratione universali, irnmo a ratione particulari, quæ dicitur cogitative, vel æstinialiva, quæ apprehendit singularia, et for­ mat conclusiones particulares et singulares, el subsumil minores propositiones singulares in syllo­ gismo practico. De hoc sanctus Thomas, la 2", q. 10, art. 3, in solutione tertii, sic dicit : « Volun­ tas non solum movetur a l>ono universali appre­ henso per rationem, sed etiam a bono apprehenso per sensum. i> — Hæc ille. — liem, 2’ 2' , q. 49, art. 1, in solutione primi : « Prudentia, inquit, applicat universalem cognitionem ad singularia, quorum est sensus. Ideo inulta quæ pertinent ad pariem sensitivam, requiruntur ad prudentiam, n Item, q. 47, art. 3, in solutione tertii, sic dicit : « Sicut Philosophus dicit, 6. Ethicorum (cap. 8), prudentia non consistit in sensu exteriori, quo cogno­ scimus sensibilia propria, sed in scûBÜ interiori, qui pellicitur per memoriam et experimentum ad prompte judicandum de particularibus (6) expertis : nun tamen ita quod prudentia sil in sensu interiori >nul in subjecto principali; sed principaliter qui­ dem esi in ratione, per quamdam autem applica­ ti) Cfr. Jhciiur pnmu hujusce responsionis. (0) tfo lieutaribut. — parhbu» Pr. DISTINCTIO XXXVI. — QUÆ8TIO I. tionem pertingit ad hujusmodi sensum. » — Hæc ille. — Item, 1 p., q. 86, art. 1, in solutione secundi, sic dicil : « Electio particularis operabilis, est quasi conclusio syllogismi intellectus practici, ut dicilur, 7. Ethicorum (cap. 3). Ex universali autem propositione directe concludi non potest singularis, nisi medianto aliqua singulari propositione assum· pia. Unde universalis ratio intellectus practici non , movet, nisi mediante particulari apprehensione sensilivæ jiartis, ul dicilur, 3. de Anima (t. c. 58). » — Hæc ille. — Hem, dc Veritate, q. 10, art. 5, sic dicit : a Motus qui est ab anima ad res, incipit a mente, et procedit in pariem sensitivam, prout mens regit vires inferiores; et sic singularibus se immi­ scet, mediante ratione particulari, quæ est potentia quædam sensitive partis, componens et dividens intentiones individuates (a), quæ alio nomine dici­ lur cogitatίva, el habet determinatum organum in corpore, scilicet mediam cellulam capitis. Univer­ salem vero scientiam, quam mens habet de operatio­ nibus, non est possibile applicari ad particularem actum, nisi per aliquam potentiam mediam appre­ hendentem singularem, ut sic liat quidam syllo­ gismus, cujus major sit universalis, quæ est sen­ tentia mentis, minor autem singularis, quæ est apprehensio particularis rationis, conclusio vero electio singularis operis, ut patet, 3. dc Anima (t. c. 58). d — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod proximum movens voluntatem ad eligendum bene vel male, est ratio particularis. El ita non oportet quod semper malam electionem voluntatis procédai perversum judicium intellectus, vel rationis univer­ salis; sed ad hoc sufficit perversum diclamen ratio­ nis particularis, quod sæpe derivatur a passione appetitus sensitivi, vel ab aliquo habitu corrupto. Ideo sanctus Thomas, 1® 2 , * q. 78, art. 1, sic dicit : « Homo, sicut et quœlibet alia res, natura­ liter habet appetitum boni. Unde quod ad malum ejus appetitus declinet, contingit ex aliqua corru­ ptione vel inordinatione in aliquo principiorum hominis : sic enim et in actionibus rerum natura­ lium peccatum invenitur. Principia autem humano­ rum actuum sunt intellectus, el appetitus, tam rationalis, qui (C) dicitur voluntas, quam sensi­ tivus. Peccatum igitur in humanis actibus, sicut contingit quandoque ex defectu intellectus, puta cum aliquis per ignorantiam peccat, et ex defectu appetitus sensitivi, sicut cum aliquis ex passione peccat ; ila etiam ex defectu voluntatis, qui (γ) est inordinatio ipsius. Est autem voluntas inordinata, quando minus bonum magis amat. Consequens autem est ul aliquis eligat pali detrimentum in bono minus amato, ad hoc quod potiatur bono magis (a) inc/iiui/uu/ci. — indivwbtle» Pr. (·’,) rahoHatu, qhI. — rationi *, ijhic Pr. (γ) — »/««· Pr. 435 amato; sicut cum homo vult pati abscisionem mem­ bri, etiam scienter, ut consenet vitam quam magis arnat. El per hunc modum, quando aliqua inordi­ nata voluntas aliquod bonum temporale plus amat, puta divitias vel voluptatem, quam ordinem rationis vel legis divinæ, \el charitatem, vel aliquid hujus­ modi («), sequitur quod velit dispendium pali in aliquo spiritualium bonorum, ut potiatur aliquo temporali bono. Nihil autem aliud est malum quam privatio alicujus Ixjni. Et, secundum hoc, aliquis scienter vult aliquod malum spirituale, quud est malum simpliciter, per quod bonum spirituale pri­ vatur, ul bono potiatur temporali. Unde dicilur ex certa malitia vel industria peccare, quasi scienter malum eligens. > — Hæc ille. — Et si dicatur quod ex hoc sequitur quod voluntas perverse eligit, et tamen nullus defectus est in ratione; — ad hoc respondit sanctus Thomas, ibidem, in solutione primi, ubi arguit sic : < Ignorantia opponitur indu­ strial, seu certæ maliliæ. Sed omnis malus, est ignorans, secundum Philosophum (3. Ethicorum, cap. 1); et, Proverbiorum 14 (v. 22), dicitur: Errant qui operantur malum. Ergo nullus peccat ex certa malitia. > Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod ignorantia quandoque excludit scientiam qua aliquis scit sim­ pliciter hoc esse malum quod agitur; et tunc dicitur ex ignorantia peccare. Quandoque autem excludit scientiam qua homo scit nunc hoc esse malum; sicut cum ex passione peccatur. Quandoque autem : excludit scientiam qua aliquis scit hoc malum non esse sustinendum propter consecutionem illius boni, scit tamen simpliciter hoc esse malum; cl sic diciI tur ignorare, qui ex certa malitia peccat. > — Hæc ille. — Saltem quoad actum proripiendi, qui est potissimus actus rationis praclicæ, ut sæpe dictum est, et adhuc dicetur. ' Ad quintum dicitur quod nullus peccat errando circa prima principia practica. Potent tamen errare circa proxima principia, et circa particulares con­ clusiones, quas non recte deducit ex principiis. De I hoc sanctus Thomas, dc Veritate, q. 16, art. 3. ubi I quierit : Utrum synderesis in aliquo exstinguatur? Sic I I I i dicit : < Synderesim exstingui, potest dupliciter intelligi. Uno modo, quantum ad ipsum lumen habituale. Et sic impossibile est quod synderesis exstin­ guatur; sicut impossibile est quod anima hominis privetur lumine intellectus agentis, per quod prima principia in speculativis el operati vis innotescunt, Hoc enim lumen esi de natura ipsius animæ, cum per hoc sit intellectualis. De quo lumine dicilur in Psal.(4, v. 7) : Signatum est super nos lumen, etc., quod bona nobis ostendit; hæc enim est responsio ad illud quod dixerat (v. 6) : Quis ostendit nobis bona? Alio modo, quantum ad actum. El hocdupli(>) /iii/ioiHodt. — Λ19κι Pr. ■ vû L ό 21 h Pu Ia u 436 LIBRI III. SENTENTIARUM citer. Uno modo, ut dicatur actus synderesis exstingui, inquantum actus ejus omnino intercipitur. Et sic contingit actum synderesis exstingui in non habentibus usum liberi arbitrii, nec aliquem usum rationis; et hoc, propter impedimentum proveniens ex laesione organorum corporalium, a quibus ratio nostra accipere indiget. Alio modo, per hoc quod actus synderesis ad contrarium deflectatur. Et sic impossibile est universale judicium synderesis exstin­ gui. In particulari vero operabili exstinguitur quan· documque peccalur in eligendo : vis enim concupi­ scentis, vel alterius passionis, ita rationem (a) absorbet, ut, in eligendo, synderesis universale judi­ cium ad particularem actum non applicet. Sed hoc non exstinguit synderesim simpliciter, sed secundum quid. Unde, simpliciter loquendo, concedimus quod sjnderesis nunquam exstinguitur. » —Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione secundi, sic dicit : « In hæreticis non remurmurat conscientia eorum infi­ delitati, propter errorem qui est in ratione eorum superiori; ex quo contingit quod judicium synde­ resis huic particulari non applicetur. In universali enim judicium synderesis in eis manet : judicant enim malum esse non credere his quæ a Deo dicun­ tur. In hoc autem errant secundum rationem supe­ riorem, quia non credunt hoc esse dictum a Deo. » — Hæc illo. — liem, in solutione tertii, sic dicit : < Ille qui habet habitum alicujus vitii, est quidem corruptus circa principia opernbilium, non quidem in universali, sed in particulari operabili : inquan­ tum scilicet per habitum vitii deprimitur ratio, ne universale judicium ad particulare operabile applicet in eligendo. Et per hunc modum, impius in profun­ dum peccatorum veniens, contemnere dicitur (Pro­ verbiorum 18, v. 3). d — Hæc ille. — Item, ari. 2, in solutione sexti, sic dicit : < Sicut in speculativis ratio falsa, quamvis originem sumat a principiis, non tamen a principiis primis falsitatem habet, sed ex malo usu principiorum; ita et in operativis acci­ dit^). d —Hæc ille. Ad sextum dicitur primo, quod damnati non judi­ cant Deum odiendum esse de per se, scilicet inquan­ tum est universale et primum principium omnis boni; immo, ut sic, judicant ipsum esse diligendum. Sed tamen judicant ipsum esse odiendum de per accidens, scilicet inquantum est prohibitor et puni­ tor peccatorum, et eorum quæ perversio voluntati damnatorum complacent. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent·, dist. 50, q. 2, art, 1, qu 5, sic dicit : < Affectus movetur ex bono vel malo apprehenso. Deus autem apprehenditur dupliciter : uno modo, in se, sicut a beatis, qui eum per essentiam vident ; alio modo, per suos effectus, sicut a nobis et a dam­ natis. Ipse igitur in seipso, cum sit per essentiam (a) raJumiin. — omnim Pr (ί) accuiit. — accipU Pr ι Ibonitas, non potest alicui voluntati displicere. Unde quicumque eum per essentiam vident, eum odio habere non possunt. Sed effectuum ejus aliqui sunt repugnantes, inquantum conlrariantur alicui volito. Et secundum hoc, aliquis Deum, non in seipso, sed ratione effectuum (x) odire potest. Unde damnati, Deum percipientes in effectu justitia», qui est pœna, eum odio habent, sicut et pœnas quas sustinent, a — Hæc ille. — Item, art. 2, qu 2, sic dicit : « Deus potest dupliciter considerari. Uno modo, secundum se,et secundum illud quod est ei proprium, scilicet j esse totius bonitatis principium ; et sic nullo modo cogitari potest sine delectatione ; unde sic nullo modo a damnatis cogitabitur. Alio modo, secundum quod aliquid est ei quasi accidentale in effectibus suis, utpole punire, vel aliquid hujusmodi; et, secundum hoc, cogitatio de eo potest tristitiam inducere; et hoc modo damnati de eo cogitabunt. » — Hæc ille. — Hem, in solutione primi, sic dicit : α Damnati non habent Deum odio, nisi ratione punitionis et prohi­ bitionis ejus quod malæ eorum voluntati consonat; unde non considerabunt eum nisi ut punitorem et prohibitorem. » — Hæc ille. Dicitursecundo,quod,licet damnati judicentDeum esse odiendum, modo quo dictum est; tamen cum hoc possunt pati remorsum conscientia», et habere de hoc displicentiam (6) et poenitentiam, eo modo quo pœnitent (γ) de aliis peccatis quæ in statu viæ commiserunt. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 50, q. 2, art. I, q1* 2, sic dicit : a Pœnitere de aliquo peccato est dupliciter : uno modo, per se;alio modo, per accidens. Perse «piidcrn de peccato pœnitet, qui peccatum, in eo quod est peccatum, abomi­ natur; per accidens vero, qui odit illud ratione ali­ cujus adjuncti, utpote pœnæ, vel alicujus hujus­ modi. Mali igitur non pœnitebunt per se loquendo de peccatis, quia voluntas malitia» peccati in eis remanet; pœnitebunt autem per accidens, inquan­ tum affligentur de pœna quam pro peccato susti­ nent. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit : α Damnati iniquitatem volunt, sed pœnam refugiunt; et sic, per accidens, de iniquitate commissa pœnitent. » Item, in solutione tertii, sic dicit : < Sine aliqua aversione voluntatis continget quod damnati de peccatis pœniteant; quia non refu­ giunt in peccatis hoc quod prius voluerant vel appe­ tierunt, sed aliquid aliud, scilicet pœnam. j>— Hæc ille. — Potest etiam dici, conformiter ad prædicta, quod damnati patiuntur remorsum conscientia» de odio Dei, et de aliis peccatis, inquantum synderesis in universali detestatur talia, non autem in particu­ lari. Dicitur tertio, quod, posito, sed non concesso, (а) Deum. — Ad Pr. (б) d up licentiam. — dtaiptifiam Pr. (▼) parnilenl. — ijcrnlieni Pr. DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO I. quod rectum dictamen rationis posset slarecum per· versa electione, vel cum nulla electione; tamen hoc diu non posset durare, quin cilo, propter perver-as electiones, ratio depravaretur in aliquo actu pru­ denti©. Et sic nunquam per illum modum genera­ retur habitus prudentnesine habitu virtutis moralis. Et hanc rationem tangit Henricus de Gandavo, Quod· libcto 12, q. 14, in solutione primi argumenti. Dicitur quarto, quod argumentum assumit aliud falsum, scilicet quod ex unico recto dictamine prac­ tice generetur habitus prudenti©. Hujus enim falsitas patet. Tum quia nullus habitus generatur ex unico actu, potissime habitus qui est circa com­ plexum, et circa secundam operationem intellectus; ut non loquamur de habitu qui est species intelligibilis. Tum quia specialiter habitus prudenti© non generatur nisi post multas experientias operabilium, et post multas memorias. De prædictis sanctus Thomas, 1 * 2", q. 51, art. 3, ubi quærit : Utrum per unum actum possit habitus generari? Sic dicit: α Habitus per actum generatur, inquantum potentia passiva movetur ab aliquo principio activo. Ad hoc autem quod aliqua qualitas causetur in passivo, oportet quod activum totaliter vincat passivum. Unde videmus quod quia ignis non potest statim vincere suum combuslibile, non statim inflammat ipsum; sed paulatim abjicit contrarias dispositiones, ut sic, totaliter vincens ipsum, imprimat suam similitudi­ nem. Manifestum est autem quod principium acti­ vum, quod est ratio, non potest totaliter vincere appetitivam potentiam in uno actu, eo quod appetitiva potentia se habet diversimode ad multa. Judi­ catur autem per rationem in uno actu aliquid appe­ tendum secundum determinatas rationes et circum­ stantias. Unde ex hoc non vincitur appetitiva poten­ tia, ut feratur in idem ut in pluribus per modum naturæ; quod pertinet ad habitum virtutis. Et ideo habitus virtutis non potest causari per unum actum, sed per mullos. In apprehensi vis autem potentiis, considerandum est quod est duplex passivum : unum quidem, ipse intellectus possibilis (x); aliud autem, intellectus quem Aristoteles (3. de Anima, t. c. 20) vocat passivum, qui est ratio particularis, id est, vis cogi tat i va cum memorativa et imagina­ tive. Respectu igitur primi passivi, |»otest esse ali­ quod activum (6), quod uno actu totaliter vincit potentiam sui passivi; sicut una propositio per se nota convincit intellectum ad assentiendum firmiter conclusioni. Quod non facit propositio probabilis; unde ex multis actibus rationis oportet causari habi­ tum opinalivum, etiam (γ) ex parte intellectus j»ossibilis. Habitum autem scienti© possibile est causari ex uno actu rationis, quantum ad intellectum |m>s- (a) possibilis. — potentialis Pr. (£) aliquod activum. — aliquid actum Pr. (γ) etiam. — Om. Pr. 437 sibilem; sed quantum ad inferiores vires appre­ hensi vas, necessarium est eosdem actus pluries ite­ rari, ut aliquid firmiter memori® imprimatur. Unde (a) Philosophus, in libro de Memoria et Remi­ niscentia (cap. 2), dicit quod meditatio confirmat memoriam. Habitus autem corporales possibile est causari ex uno actu, si activum fuerit magnæ vir­ tutis; sicut quandoque medicina fortis statim indu­ cit sanitatem, a Item, 2 * 2·, q. 49, art. 1, sic dicit: « Prudentia est circa contingentia operabilia. In his autem non potest homo dirigi per ea quae sunt sim­ pliciter ex necessitate vera, sed ex his qu® ut in pluribus accidunt. Oportet enim principia conclu­ sionibus esse proportionate, et ex talibus talia con­ cludere, ut dicitur, 0. Ethicorum (cap. 3). Quid (6) autem in pluribus eit verum, oportet per experi­ mentum considerare. Undo et in 2. Ethicorum (cap. 1), dicit Philosophus, quod virtus intellectua­ lis habet generationem et augmentum ex experi­ mento et tempore. Experimentum autem est ex pluribus memoriis, ut patet 1. Mctaphysicie(cap. 1), Unde consequens est quod ad prudentiam requiri­ tur plurium memoriam habere. Unde convenienter memoria ponitur pars prudenti©. > — Hæc ille. Dicitur quinio, quod omnia argumenta suppo­ nunt unum falsum, scilicet (γ) quod habitus pru­ denti® generetur ex solo actu rationis qui est rectum judicium, vel dictamen quod exprimitur per propo­ sitionem indicativi modi, utputa, Hoc est fiendum. Hoc autem falsum est. Nam habitus prudenti© non generatur nisi per principalem actum prudenti® frequenter iteratum. Ille autem actus non est recte consiliari, quia hoc pertinet ad eubuliam; nec recte judicare, quia hoc perlinet ad synesim; sed (o) recte praecipere et imperare. Rectum autem præceptum praecedit recta voluntas; et ad ipsum sequitur recta electio, inseparabiliter. Et ideo nunquam habitus prudenti® potest naturaliter in aliquo generari, nisi simul generetur habitus virtutis moralis.— Et quod præcipere sit principalis actus prudenti®, ostendit sanctus Thomas, 24 2 , * q. 47, art. 8, ubi sic dicit : « Prudentia est recta ratio agibilium. Unde oportet quod ille sil praecipuus actus prudenti©, qui est praecipuus actus (<) rationis agibilium. Cujus qui­ dem sunt tres actus. Quorum primus est consiliari; quod perlinet ad inventionem; nam consiliari est quærere. Secundus actus est judicare de inventis. Et hoc (ζ) facit speculativa ratio. Sed practice ratio, quæordinatur ad opus, proceditullerius;el (η) tertius artus est priccipcre. Qui quidem actus consistit in (x) Unde. — ut dicit Pr. (t) Quid. — Quod Pr. (γ) scilicet. — Om. Pr. (δ) sed. — Om. Pr. (t) a verto prudentia· usque ad actus, om. Pr. (0 non. — Ad. Pr. (η) et. — Om. Pr. 438 I.IDRI 1ÎÎ. SENTENTIARUM applicatione consiliatorum et judicatorum nd ope­ randum. Et quin iste actus est propinquior tini rationis practice, inde est quod iste actus est prin­ cipalis netus rationis practicæ, et per consequens prudentia?. Et hujus signum est, quod perfectio artis consistit in judicando, non autem in præcipiendo. Et ideo reputatur melior artifex, qui volens peccat in arte, quasi habens rectum judicium, quam qui peccat nolens; quod videtur esse ex defectu judicii. Sed in prudentia est e converso, ul dicilur, B. Ethicorum (cap. 5). Imprudenlior enim est qui volens peccat, quasi deficiens in principali actu pnidentiæ.qui est pnecipere, quam qui peccat nolens. » — Hæc ille. — Quod autem præceplivum impe­ rium rationis supponat artum voluntatis, ostendit sanctus Thomas, 1' 2", q. 17, art. 1, ubi sic dicit: « Imperaro est actus rationis, præsupposîto tamen actu voluntatis. Ad cujus evidentiam consideran­ dum e>t quod quin actus voluntatis et rationis supra se invicem ferri possunt, prout scilicet ratio ratio­ cinatur de volendo, ct voluntas vult intellectum ratiocinari, contingit actum voluntatis praeveniri ab actu rationis, et econlra. Et quia virtus prioris actus remanet in sequenti actu, contingit quandoque quod est aliquis actus voluntatis, secundum quod manet in virtute in ipso aliquid de actu rationis, ul dictum esi de usu el electione (1· 2re, q. 16, art. 1, et q. 13, art. 1); et e converso, aliquis est actus ratio­ nis, secundum quod in virtute manet in ipso ali­ quid de actu voluntatis. Imperare autem est qui­ dem («) essentialiter actus rationis : imperans enim ordinat eum cui imperat, ad aliquid agendum, inti­ mando (6) vel denuntiando; sic autem ordinare per modum cujusdam intimationis, est rationis. Sed ratio potest aliquid intimare vel denuntiare dupli­ citer. Uno modo, absolute; quæ quidem inlimatio exprimitur per verbum indicativi modi; sicut si aliquis alicui dicat : Hoc est tibi faciendum. Ali­ quando autem ratio intimat alicui, movendo ipsum ad hoc; et talis intimatio exprimitur per verbum imperativi modi; puta cum alicui dicitur : Fac hoc. Primum autem movens in viribus anima' ad exer­ citium actus, est voluntas. Cum igitur secundum movens non moveat nisi in virtute primi moventis, sequitor quod hoc ipsum quod ratio movet impe­ rando, sit ei ex virtute voluntatis. Unde relinquitur quod imperare sit actus rationis, praosupposito actu voluntatis, in cujus virtute ratio movet per impe­ rium ad exercitium actus, n — Hæc ille. — Quod autem imperium, vel praeceptum rationis, semper roncomiletur electio imperati et praecepti a ratione, ostendit sanctus Thomas, 1· 2", q. 17, art. 5, ubi quærit : Utrum actus voluntatis sit imperatus? Et ropnndet sic : « Imperium nihil aliud est quam (i) quidem. — quidatr Pr. (C htlimnndn. — in terminando Pr. actus rationis ordinantis cum quadam motione ad aliquid agendum. Manifestum est autem quod ratio polest ordinare de actu voluntatis : sicut enirn potest judicare quod bonum sit aliquid velle; ila potest ordinare imperando (prod hoc velit. Ex quo palet quod actus voluntatis potest esse imperatus. » — Hæc ille. — Item, primo loco, arguit sic : « Dicit Augustinus, 8. Confessionum (cap. 9) : Jmpcral animus ut velit animus, nec tamen facit. Velle autem est actus voluntatis. Ergo actus voluntatis non imperatur, d Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod, sicut Augu­ stinus ibidem dicit, animus, quando perfecte impe­ rat sibi ut velit, tunc jam vult. Sed quod aliquando imperet, et non velit, hoc contingit ex hoc quod non perfecte imperat. Imperfectum aulem imperium contingit ex hoc quod ratio ex diversis partibus movetur ad imperandum vel ad non imperan­ dum (a); unde fluctuat inter duo, el non perfecto imperat, n — Hæc ille. — liem, q. 13, art. 1, arguit sic, secundo loco : « Ejusdem est syllogizarc et concludere. Sed syllogizarc, in operabilibus, e *t rationis. Cum igitur electio sit quasi conclusio in operabilibus, ut dicilur, 7. Ethicorum (cap. 3), videtur quod sit actus rationis, d Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod con­ clusio syllogismi, quæ fit in operabilibus, ad ratio­ nem pertinet; et dicitur sententia vel judicium, quam sequitur electio. Et, ob hoc, ipsa conclusio videtur pertinere ad electionem tanquam ad conse­ quens. » — Hæc ille. — Ex quibus patent tria prædicla. Ideo sanctus Thomas, 2 * 2V, q. 47, art. 13, concludit quod vera et perfecta prudentia non potest esse in peccatoribus. Et, secundo loco, arguit sic : α Fides est nobilior virtus quam prudentia. Sed fides potest esse in peccatoribus. Ergo et prudentia. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen­ dum, inquit, quod fides in sui ratione non importat aliquam conformitalem ad appetitum rectorum ope­ rum ; sed ratio fidei consistit in sola cognitione. Sed prudentia importat ordinem ad appetitum rectum. Tum quin principia prudenliæ sunt fines operabilium, de quibtis aliquis habet rectam æstimationem per habitus virtutum moralium, quæ faciunt appe­ titum rectum; unde prudentia non potest esse sino virtutibus moralibus. Tum etiam quia prudentia est praeceptiva rectorum operum; quod non contin­ git, nisi exsistente appetitu recto. Unde fides, licet sit nobilior quam prudentia, propter objectum; tamen prudentia, secundum sui rationem, magis repugnat peccato, quod procedit ex perversitate appetitus. » — Hæc ille. — Patet igitur quod prin­ cipalis actus prudenliæ, qui est imperare et praeci­ pere recte, non polest esse sine recto appetitu praevio et consequenti; el consequenter, nec sine recta Γη· (x rd ad non imperandum. — Om, Pr. DISTINCTIO XXXVI — QUÆSTIO 1. electione. Cum igitur ille principalis actus pniden* tia non possit osse sine recto appetitu actuali, sequitur quod nec habitus prudenliæ, per iteratio­ nem hujus actus generatus, f>otest esse sine recto habitu appetitus, quem dicimus virtutem moralem. Et sic patet quod novitas Scoti non infringit anti­ quam veritatem sancti Thornæ, el Philosophi in Ethicis. § 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. — Ad primum contra tertiam conclusionem, dicitur quod minor argu­ menti, qua dicitur : Quando sunt plures perfectio­ nes partiales, etc., — falsa est, si universaliter inlelligalur. Si vero particulariter inlelligalur, syl­ logismus est ex puris particularibus, et non valet. Quod autem minor universaliter intellecta, sit falsa, palet : quia intellectus et voluntas sunt partiales perfectiones animæ; el tamen una non potest esse sine alia. Cujus ratio est, quia habent connexionem in uno tertio, scilicet in essentia animæ. Similitudo autem de visu et auditu adducta, non valet; quia non habent necessariam connexionem in aliquo ter­ tio. Unde sanctus Thomas, de Virtutibus, quæsl. ull. (de Virtut.cardin., quæsl. unie.), ari. 2, arguit sic, decimoseptimo loco : α Sicut sunt quædam vir­ tutes animæ, ita sunt quædam virtutes corporales. Sed in virtutibus corporalibus non est connexio, quia aliquis habet visum, qui non babet auditam· Ergo etiam neque in virtutibus animæ. » Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod potentia animæ non se habet convertibiliter cum essentia : quamvis enim nulla potentia animæ possit esso sine essentia; tamen essentia animæ potest esse sine quibusdam potentiis, puta sine visu et auditu, propter corruptionem organorum, quo­ rum hujusmodi potentiæ proprie sunt actus. * — Hæc ille. — Item, in solutione decimitcrtii, dicit : a À’irtutes habent connexionem ratione principii proximi, id est, sui generis, quod est prudentia vel charitas; non aulem ratione principii et finis com­ munis, quod est Deus, d — Hæc ille. — Item, in I solutione undecimi, sic dicit : « Inscientiis specula­ tivis non se habent convertibiliter principia et con­ clusiones, sicut accidit in moralibus. Et ideo qui habet unam conclusionem, non est necesse quod habeat aliam. Esset autem necesse, si oporteret quod quicumque habet principia, haberet conclu­ siones, sicut est in proposito. » — Hæc ille. — Item. I quarto loco, arguit sic : α Secundum Philosophum. 0. Ethicorum (cap. 4 el 5), ars e$t rec ta ratio faclibilium, sicut prudentia est recta ratio ngibilium. Sed homo potest habere rectain rationem circa unum genus (i) factibilium, puta circa fabrilia, non (a) genus. — Om. Pr. 439 habendo rectam rationem circa alia artificialia. Ergo etiam pntest habere prudentiam circa unum genus ngibilium, puta circa justa, et non habebit circa aliud genus, puta circa fortia; et ila poterit habere unam virtutem absque alia. > Ecce argumentum. Sequitur responsio: « Dicendum, inquit, quod arti­ ficialia diversorum generum habent principia omnino disparata ;ct ideo nihil prohibet habere artem secun­ dum unum genus eorum, et non circa aliud. Sei principia moralium sunt ordinata ad invicem, ila quod per defectum unius sequeretur etiam defectu * in aliis : puta si quis deficeret ab hoc principio quod est concupiscentias non esse sequendas, quod per­ tinet ad temperantiam, sequeretur interdum quoi, sequendo concupiscentiam, faceret injustitiam, ct sic violaretur justitia; sicut etiam in una el eadem arte, vel scientia, puta in geometria, error unius principii inducit errorem in totam scientiam. El inde est quod non potest esse aliquis sufficienter prudens circa materiam unius virtutis, nisi sit pru­ dens circa omnes. » — Hæc ille. — liem, octavo loco, arguit ric : « Philosophus dicit, 6. Ethicorum (cap. 7), quod Anaxagoram quidem et Thalem sapientes quidem dicimus, non autem prudentes. Sed sapientia et prudentia sunt quædam virtutes intellectuales. Ergo aliquis potest habere unam vir­ tutem sine aliis. » Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod virtutes intel­ lectuales non sunt ad invicem connexae. Et hoc pro­ pter tria. Primo quidem, quia quæ sunt circa diversa genera rerum, non sunt coordinate ad invicem, sicut de artibus dictum est (ibid., ad 4 ). Secundo, quia in scientiis non convertibiliter se habent principia et conclusiones, ila scilicet ut quicumque habet principia, habeat conclusiones, sicut in moralibus dictum est. Tertio, quia virtus intellectualis non habet respectum ad (3)utilitatem, perquam ordinatur homo ad ullimum finem. Et ideo hujusmodi virtu­ tes ordinantur ad aliqua particularia bona : puta geometria circa abstracta quædam, physica circa mobilia, et sic de aliis. Unde eadem ratione non sunt connexæ, qua nec virtutes imperfecta}. » — Hæc ille. — Ex quibus omnibus apparet quomodo virtutes morales, quæ se habent sicut principia pru­ denliæ, quæ so habet ut conclusio, sunt ita connexæ cum prudentia, quod nulla illarum potest holæri sine prudentia, nec prudentia polest haberi sine omnibus illis : quia in materia morali principium el conclusiones convertuntur, sic quoti, habito prin­ cipio, habentur omnes conclusiones, et conclusio infert omnia principia; et consequenter, quælibct conclusio infert omnes conclusiones, el quodlibet principium infert omnia principia. Praedicta vero connexio inlelligenda e — Hæc ille. — Item, ibidem, arguit sic, in secundo loco : « Quæcumque connectuntur, oportet quod in aliquo uno connectantur. Sed non est dare aliquid unum in quo connectantur virtutes nisi per prudentiam; in qua connecti non possunt, quia, cum prudentia sit quasi ars quædam operabilium, non est inconveniens quod aliquis habeat pruden­ tiam quantum ad unam materiam , et non quantum ad aliam. Ergo non est necessarium quod virtutes sintcornexæ. > Ecce argumentum. Sequitur respon­ sio : < Dicendum, inquit, quod ex eodem principio (a) hiyuemodi. — hujui Pr. (β) Verba Philosophi aunt : Virtus eat habitue electivus, m mediocritate quantum ad no· consistens; que quidem mediocritas ratione prerfinita eil, atque ita ut prudens prêtfiniret. (γ) quod. — Ad. Pr. (ô) rirtutu. — rentatû Pr. HI LIBOI ΙΠ. SENTENTIARUM procedit prudens circa omnes materias virtutum, scilicet ex intentione boni rationis. Unde non potest e»e quod prudentia acquiratur secundum unam partem materiæ moralis virtutis, et non secundum aliam; sicut contingit in artibus, quantum ad ali­ quas materias circa quas eodem modo operantur; sicut carpentarius de nuce et quercu similiter facit arcam. Et per hoc patet solutio ad tertium. Quia scientiæ ali® addunt principia specialia ad principin communia sapienti®; et ideo una illarum potest sciri, alia ignorata. Sed virtutes morales non addunt ! alia principia super principia prudenti®; immo principia prudenti® sunt secundum virtutes mora· i les; quæ quidem principin sunt lines viitutum moralium, secundum Philosophum, 10. Ethicorum (cap. 8). » — Hæc ille.— Item, 1»2 *, qJJ5, art. 1, in solutione quarti, sic dicit : a En ad qu® inclinant virtutes morales, se habent ad prudentiam sicut . principia; non autem faclibilia se habent ad artem sicut principia, sed solum sicut materia. Manifestum est autem quod etsi ratio possit e&^e recta in una parte materiæ, et non in alia, nullo modo tamen potest dici recta ratio, si sit defectus cujuscumque principii; sicut si aliquis erraret circa hoc princi­ pium, Omne totum est majus sua parte, non posset habere scientiam geometri®, quia oporteret mul­ tum recedere a veritate in sequentibus. Et præterea agibilia sunt ordinata ad invicem, non autein facti­ bilia. Et ideo defectus prudenti® circa unam par­ tem ngibilium induceret defectum etiam circa alia agibilia; quod in factibilibus non contingit, d — Hæc ille. — Item, in solutione tertii, ostendit quo­ modo omnia agibilia habent ordinem ad invicem : < Virtutes, inquit, intellectuales, sunt circa diversas materias ad invicem non ordinatas; sicut patet in I diversis, scientiis et artibus. Et ideo non invenitur in eis connexio qu® invenitur in virtutibus mora­ libus exsistentibus circa passiones et operationes. Qu® manifesto hâtant ordinem ad invicem : nam omnes passiones a quibusdam primis procedunt, scilicet amore et odio, et ad quasdam alias termi­ nantur, scilicet delectationem et tristitiam ; el simi­ liter omnes operationes qu® sunt materia virtutis moralis, habent ordinem ad invicem, el etiam ad passiones. Et ideo tota materia virtutum moralium sub una ratione prudenti® cadit. Habent tamen omnia intelligibilis ordinem ad prima principia; et, secundum hoc, omnes virtutes intellectuales depen­ dent ab intellectu principiorum, sicut prudentia a virtutibus moralibus. Principia autem universalia, quorum est intellectus principiorum, non depen­ dent a conclusionibus, de quibu * sunt reliqu® vir­ tutes intellectuales, sicut virtutes morales depen­ dent a prudentia, eo quod appetitus movet quodam­ modo rationem, el ratio (v) appetitum. i> — Hæc 3) ratio. — ideo Pr. ille. — Ex quibus patet quomodo arguens falsum assumit, scilicet quod aliquis possit habere perfe­ ctum et rectum dictamen practicum et prudentiale in materia unius virtutis moralis, sine hoc quod habeat perfectum dictamen, et actuale vel habituale, in materia alterius. Ad tertium respondit sanctus Thomas, !· 2·, ubi supra (q. 05, art. 1), in solutione primi, quod est tale : Ecce argumentum. Sequitur respon­ sio : α Dicendum quod virtutum moralium quædam perficiunt hominem secundum communem statum, scilicet quantum ad ea qu® communiter in omni vita hominum occurrunt agenda. Unde oportet quod homo simul exercitetur circa materias omnium vir­ tutum moralium. Et si quidem circa omnes exerci­ tetur bene operando, acquiret habitus omnium vir­ tutum moralium. Si autem exercitetur bene ope­ rando circa unain materiam , non autem circa aliam, puta bene se habendo circa iras (6), non autem circa concupiscentias, acquiret quidem habitum ad refre­ nandum iras; qui tamen non habebit rationem vir­ tutis, propler defectum prudenti®, qu® circa con­ cupiscentias corrumpitur; sicut etiam naturales inclinationes non habent perfectam rationem virtu­ tis, si prudentia desit. Quædam vero virtutes mora­ les sunt, qu® perficiunt hominem secundum ali­ quem eminentem statum, sicut magnificentia et magnanimitas. Et quia exercitium circa materias harum virtutum non communiter occurrit unicui­ que, potest aliquis habere alias virtutes morales, sine hoc quod habeat actu habitus harum virtutum, loquendo dc virtutibus acquisitis. Scd tamen, acqui­ sitis aliis virtutibus, habet istas virtutes in potentia propinqua : cum enim aliquis per exercitium ade­ ptus est 1 iberalitatem circa mediocres donationes et sumptus, si superveniat ei abundantia pecuniarum, modico exercitio acquiret habitum magnificentia?; sicut geometer modico studio acquirit scientiam ali­ cujus conclusionis, quam nunquam consideravit. Illud autem habere dicimur, quod in promptu est ut habeamus, secundum illud Philosophi, 2. PhysicorumQ. c. 56): Quod parum decet, quasi nihil deesse videtur, d — Hæc ille. — Simile ponit, 3. Sentent., dist. 30, q. 1, art. !, in solutione primi : < Quando, inquit, aliquis exercetur in actu alicujus vidulis, si simul exercetur in actu alicujus \ilii, nunquam acquiret aliquam virtutem ; quia non acquiret prudentiam. Unde ad hoc' quod una virtus habeatur, oportet quod homo bene se habeat circa (3) te. — tam Pr. (C) irai, — Ut terat Pr. DISTINCTIO XXXVI. - QÜÆSTIO L oinnia quæ in usum vitæ veniunt. Et sic, istis vir­ tutibus simul cum prudentia acquisitis, ex hoc cau­ sabuntur alite virtutes, quæ sunt circa ea quæ non ita frequenter in usum vitæ veniunt : ex hoc ipso enim quod ratio assuefacta est in superioribus viri­ bus, possunt inferiores ejus nutum sequi; in quo consistit tota ratio virtutis moralis, d — Hæc ille.— Simile dicit, de Virtutibus, ubi supra (quæst. do Virtut. Cardin., art. 2), in solutione noni : « Quæ­ dam, inquit, virtutes sunt, quæ ordinant hominem in his quæ occurrunt communiter in vita humana : sicut temperantia, justitia, mansuetudo, et hujus­ modi. El in talibus necesse est quod, dum homo exercitatur in actu unius virtutis, simul exerceatur in actibus aliarum virtutum; et tunc acquiret omnes habitus hujusmodi virtutum simul; et tunc oportet quod bene se habeat in omnibus. Aut exercitatur in uno, et non in aliis; et tunc acquiret habitum con­ trarium alicui virtuti, et per consequens corruptio­ nem prudentiæ, sine qua nec dispositio quam acquisi vit per actus alicujus virtutis, habet proprie rationem virtutis. Hujusmodi (i) autem habilibus acqui­ sitis, qui communiter in vita occurrunt, virtualiter jam habentur, quasi in propinqua dispositione, si qui alii habitus virtutum sunt, quorum actus non occurrant frequenter in conversatione humana; sicut est de magnificentia et magnanimitate. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet manifeste quomodo per nullum exercitium potest acquiri habitus unius vir­ tutis cardinalis, nisi simul acquirantur quatuor habitus virtutum cardinalium. Tunc, ad replicas et reprobationes contra respon­ siones ibidem datas, dicitur primo, quod prima responsio ibidem data, parum valet. Ideo non est necesse illam sustinere. Quia, ut dictum est, quo­ modocumque contingat aliquem non simul exerci­ tari in actibus omnium virtutum cardinalium, sive quia materia non occurrit, sive quia homo vult exerceri in una parte materiæ moralis, et non in tota, nullus habitus illo modo acquisitus habet ratio­ nem perfectæ et propriœ virtutis. Dicitur secundo, quod secunda responsio ibidem data, bona est, quoad hoc quod ponit, quod nullus talis habitus sine aliis habet rationem virtutis. Tamen illud quod addit de concordia virtutis ad virtutem, et habitus ad habitum, in quolibet actu virtutis, non videtur esse multum necessarium, nisi intelligatur de coexigentia actus ad actum in prima generatione virtutum. Quia, ut dictum est, oportet simul exerceri in tota materia morali : non quidem quod simul in eodem instanti eliciat quatuor actus, puta prudentiæ, justitiæ, fortitudinis, temperanliæ; sed sic quod actus unius sequatur actum alterius indilale. — Et tunc, ad primam hujus responsionis improbationem, conceditur quod quælibet virlus est (a) Hujusmodi. — Hujus Pr, 413 alteri causa sine qua non essendi virtutem : sicut justitia, fortitudo, temperantia sunl prudentiæ causa essendi virtutem, saltem quoad actum, inquantum ministrant rectam el immobilem aestimationem prin­ cipiorum ex quibus procedit prudentia in conside­ rando, judicando et præcipiendo; et econtra, pru­ dentia est justitiæ, fortitudini, temperanliæ causa essendi virtutes, inquantum dirigit eas in eligendo recta media ad finem, el pnefigit eis medium inter superabundantiam el defectum, el ostendit debitas circumstantias actuum. Rursus, justitia est fortitu­ dini vel temperanliæ causa essendi virtutem, inquan­ lum confert ad rectam æslimationem prudentiæ in materia (s)sua el aliarum virtutum, el etiam inquan­ tum in quolibet aclu virtutis moralis participatur aliquis modus rectitudinis, quem principaliter respi­ cit justitia. Et consimiliter, fortitudo et temperantia sunt justitiæ causa essendi virtutem, modo praexposito. Nec valet improbatio consequentis concessi in sensu isto : quia ex illo consequente non sequitur aliquod de inconvenientibus ibidem adductis. Non quidem primum, scilicet quod aliqua xirtus sit vir­ lus antequam sil virtus : quia probatio hujus stat in ista falsa consequentia, immo in duabus falsis con­ sequentiis, scilicet quod, si habitus qui dicitur tem­ perantia, non est virtus nisi concomitante alio habitu qui dicilur fortitudo, igitur fortitudo prius e>t vir­ tus quam temperantia sit virtus. Cujus consequen­ tia' nullitas apparel in simili. Non enim sequitur ; Socrates non potest esse pater, nisi aliquis sil ejus filius; ergo aliquis prius est filius Socratis, quam Socrates sit pater alicujus. Ita in proposito. Tamen ista consequentia esset bona : Temperantia non habet rationem virtutis nisi concomitante habitu fortitudinis, et fortitudo habet rationem virtutis non concomitante habitu temperanliæ; ergo fortitudo prius est virtus quam temperantia sit virtus. Sed tunc secunda pars antecedentis negaretur : quia, sicut temperantia coexigil fortitudinem ad hoc quod sit virlus, ita fortitudo consimiliter requirit tempe­ rantiam ad hoc quod habeat rationem virtutis. Con­ similiter, nec secundum inconveniens ibidem addu­ ctum, scilicet quod nulla virtus sit prima virlus, concluditur sufficienter ex consequente concesso. Immo ex illo consequente sequitur oppositum, sci­ licet quod quælibet virtus de numero qualuor car­ dinalium est prima xirtus. Quia ly primum potest exponi dupliciter, scilicet affirmative et negative : affirmative sic, ut illud dicatur primum, quod prae­ cedit omnia alia, et est prius omnibus aliis; nega­ tive autem, ut illud dicatur primum (6), quo nul­ lum aliud est prius. Et, secundum hoc, apparet qtiod quælibet xirtus est prima virlus, exponendo ly primum negative; licet nulla sil prima, expo- (a) el. — Ad. Pr (C) primum. — primo Pr. Μ LIBRI Ill. SENTENTIARUM nendo ly primum affirmative. Et in hoc sensu pro­ cedit argumentum, et non in primo. Conceditur tamen quod uno modo causalitatis una virtus est prior aliis, et alio modo posterior eis; sicut patet de prudentia respectu aliarum trium moralium, et econtra. Sed arguens loquitur de priorilate dura­ tion is. Dicitur tertio, quod responsio tertio loco posita, bona est. — Et ad ejus improbationem, dicitur quod consequens ibidem illatum, scilicet quod unus actus generans ultimum habitum, generabit omnes virtutes morales in esse virtutis, — non est incon­ veniens; immo est verum; quia ille actus agit in virtute multorum actuum procedentium, circa diver­ sas materias connexas et coordinatas ad invicem. Sicut enim prius dictum est, actiones et passiones humanæ, quæ sunt materia virtutum moralium, aunt ad invicem coordinate; et ideo non mirum si unus actus, agens in virtute procedentium, complet unum habitum, puta prudentiæ, ex cujus comple­ mento dependent alii habitus in esse virtutis, et Labent colligationem ex parte objecti, et ex parte modi operandi, quia scilicet unus concurrit ad per­ fectum actum alterius, et aliis connexionibus supradictis. — Et ad hujus improbationem, dicitur quod iste ultimus actus est quidam actus unius virtutis duntaxat, et non omnium, elicitive; sed est actus omnium virtutum participative; quia, ut supra dictum est, in actu cujuslibet virtutis participatur aliquid pertinens ad prudentiam, et aliquid perli­ nens ad justitiam, et aliquid perlinens ad fortitudi­ nem, et aliquid perlinens ad temperantiam. De hoc sanctus Thomas, de Virtutibus (a), quæstione de Quatuor Cardinalibus, art. 1, arguit sic, primo loco : « Ea quæ non distinguuntur ab invicem, non debent ad invicem connumerari; quia distinctio est causa numeri, ut dicit Damascenus (de Fid. Orth., lib. 1, cap. 5 et 8). Sed prædiclæ virtutes, scilicet prudentia, justitia, fortitudo, temperantia, non distinguuntur ab invicem. Dicit enim Gregorius, 22. Moralium (cap. i) : Prudentia non est, quæ justa et temperata et fortis non est; nec perfecta temperantia quæ fortis et justa et prudens non est; nec fortitudo integra, quæ prudens, tempe­ rans et justa non est; nec vera justitia, quæ pru­ dens, foriis et temperata non est. Ergo non debent dici hæ quatuor virtutes cardinales, d Ecce argu­ mentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod de prodictis quatuor virtutibus cardinalibus diversimode aliqui locuti sunt. Quidam enim utun­ tur prodictis quatuor nominibus, ad significandum generales modos virtutum : puta omnem cognitio­ nem dirigentem, vocantes prudentiam ; omnem recti­ tudinem adaequantem actus humanos, vocantes justi­ tiam ; omnem moderationem refrenantem appeti (a) rf questione de Virtutibut, in tractatu et. — Ad. Pr tum hominis a temporalibus bonis, vocantes temperanliam; omnem firmitatem animi stabilientem hominem in bono contra insultum quorumcumque malorum, fortitudinem appellantes. Et ita videtur uti his nominibus Augustinus, lib. de Moribus Ecclesiæ (cap. 15, et a cap. 19 usque ad 26). Et secundum hoc, potest intelligi dictum Gregorii : quia una harum conditionum ad veram virtutis rationem non sufficit, nisi omnes prædictæ condi­ tiones concurrant. Secundum hoc ergo prædicta quatuor dicuntur quatuor virtutes, non propter diversas species habituum, quæ attendantur secun­ dum diversa objecta, sed secundum diversas ratio­ nes formales. Alii vero, sicut Aristoteles in libris Ethicorum (lib. 3, 5 et 6), loquuntur de prodictis quatuor virtutibus secundum quod sunt speciales virtutes determinates ad proprias materias. Et, secun­ dum hoc, potest etiam dictum Gregorii verificari, per modum cujusdam redundanti©, inquantum prædictæ virtutes sunt circa illas materias in qui­ bus potissime commendantur prædictæ quatuor generales conditiones virtutis. Unde, secundum hoc, fortitudo temperans est, el temperantia foriis : quia qui potest refrenare appetitum suum, ne insequa­ tur concupiscentias delectationum, quod pertinet ad temperantiam, multo magis potest refrenare motum audaci© in periculis; et similiter, qui potest stare firmus contra pericula mortis, mullo magis potest stare firmus contra illecebras voluptatum. Et, secun­ dum hoc, illud quod est principaliter temperantiæ, transit ad fortitudinem, et e converso. Et eadem ratio est de aliis. * — Hæc ille. — Item, 1“ 2 *, q. 61, art. 4, in solutione primi, quod est idem in forma cum supradiclo, sic dicit : « Iste quatuor vir­ tutes denominantur ab (a) invicem per quamdam redundantiam. Id enim quod est prudentiæ, redun­ dat in alias virtutes, inquantum a prudentia diri­ guntur. Unaquæque vero aliarum redundat in alias, ea ratione, quia qui potest quod difficilius est, potest illud quod est minus difficile. Unde qui potest refrenareconcupiscentiasdeleclabiliumsecundum lactum, ne modum excedant, quod est difficillimum, ex hoc ipso habilior reddetur ut refrenet audaciam in peri­ culis mortis, ne ultra modum procedat, quod est longe facilius; et, secundum hoc, fortitudo dicitur temperata. Temperantia etiam dicitur foriis ex redun­ dantia fortitudinis in temperantiam, inquantum scilicet ille qui per fortitudinem habet animum fir­ mum contra pericula mortis, quod est difficillimum, est habilior ul retineat animi firmitatem contra impetus delectationum ; quia, ut dicit Tullius, 1. de I Officiis, non est consentaneum ut qui nictu non frangitur, cupiditate frangatur; nec qui invictum se a labore præstitit, vinci a voluptate aliquando possit (6). » — Hæc ille. — Item, 3. Sentent., I (a) ab. — ad Pr. (6) aliquando pouit. — Om. Pr. DISTINCTIO XXXVb — QUÆST1O 1. US dist. 30, q. 1 , art. 1, sic dieil : < Alia ratio con­ erit secundum quod importat habitum mentis, ex nexionis sumitur ex his quæ communiter in omni quo aliquis eligit virginitatem conservare propter virtute esse oportet. Quorum tamen unumquodque Christum. Et hic quidem habitus potest esse etiam aliqua virtus principaliter sibi vindicat : sicut diffi­ in his qui carnis integritate carent, sicut et habitus cile vindicat (a) sibi fortitudo; medium inter super­ magniiîcentiæ cum carentia divitiarum. > — Hæc fluum et diminutum, quod est moderatum, vindicat ille.—Exquibusapparet responsioad novitates Scoti. sibi temperantia; rectum vindicat sibi justitia; scien­ Ad argumentum contra quaestionem (a) respondit tiam autern sibi vindicat prudentia. Et ideo ab his sanctus Thomas, de Virtutibus, ubi supra (de Qua· conditionibus unaquaeque virtutum nomen accepit. tuor Cardin,, art. 2), in solutione primi : < Dicen­ Quia autem iljud quod est maximum in quolibet dum, inquit, quod propter inclinationem quæ est ex genere, est causa aliorum, ideo aliæ virtutes parti­ natura, vel ex aliquo dono gratiæ, quam habet ali­ cipant quodammodo prodictarum aliquam conditio­ quis magis ad opus unius virtutis quam alterius, num ex virtute quæ illud principaliter sibi vindi­ contingit quod aliquis promptior est ad actum unius cat, etc. », sicut supra fuit allegatum (in resp. ad virtutis quam alterius. Et, secundum hoc, dicuntur secundum). Ex quibus patet quod in quolibet actu sancti aliquas virtutes habere, ad quarum actus virtutis participatur influxus cujuslibet cardinalis sunt magis prompti; et aliquas non habere, ad quas, virtutis, ut prius dictum fuit. vel quarum actus, sunt minus prompti. > — Hæc Dicitur quarto, quod ad ultimam replicam contra ille. — Sed in 1· 2 *, q. 65, art. 3, in solutione procedentes responsiones respondit sanctus Thomas tertii, glossal sic auctoritatem Bedæ : < Dicendum, in multis locis, licet diversimode. Nam, 2a 2·, inquit, quod aliqui sancti dicuntur aliquas virtutes q. 152, ari. 3, in solutione secundi, sic dicit : < Con­ non habere, inquantum patiuntur difficultatem in nexio virtutum accipitur secundum id quod est for­ actibus earum, quamvis liabitus omnium virtutum habeant. > — Hæc ille. — Item, 3. Sentent., dist.36, male in virtutibus, id est, secundum charitatem, vel prudentiam ; non autem secundum id quod est mate­ q. 1, art. 2, in solutione primi, sic dicit : < Verbum Bedæ inlelligendum est de virtutibus quantum ad riale in virtutibus. Nihil enim prohibet alicui virtuososuppeleremateriamuniusvirtutis,nonautem(6) usus, non autem quantum ad habitus. Diversi enim materiam alterius; sicut pauper habet materiam sancti diversimode excedunt se invicem in usibus temperantiæ, non autem magniiîcentiæ. Et hoc diversarum virtutum, secundum quod de quolibet modo alicui habenti alias virtutes, deesl materia confessore dictum est (Eccli. 44, v. 20) : Non est inventussxmilisiUi,quicon$ervaret legent Excelsi. * virginitatis, scilicet prodicta integritas carnis. Tamen potest habere id quod est formale in virginitate, ut — Hæc ille. scilicet in properatione mentis habeat propositum Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi­ prædictæ integritatis conservandæ, si hoc sibi com­ ctus Deus. A men. peteret : sicut pauper habet in properatione animi Omnia supradicta, a principio libri usque ad propusitum magnificos sumptus faciendi, si sibi finem, totaliter submitto correctioni, determina­ competeret; ct similiter ille qui est in prosperitate, tioni, et omnimodo examini Sacrosancte Romanx habet in praparalione animi propositum adversa Ecclesix, cui prxest Sanctissimus in Christo æquanimitéf tolerandi. Et sine hac praparatione Pater et Dominus noster, Dominus Martinus, animi nullus potest esse virtuosos. » — Hæc ille.— divina providentia Papa Quintus, Complevi hxc, In quaestionibus autem de Virtutibus, et tractatu anno Domini M CCCCXXV111, septimo die mende Quatuor Cardinalibus, ari. 2, sic respondit, in sisNovembris,post prandium, hora quasi secunda solutione septimi : α Dicendum, inquit, quod virgi­ post meridiem. Benedictus Deus. Arnen. Deo gra­ nitas, secundum quosdam, non nominat virtutem, tias (6). sed quemdam statum perfectum virtutis. Non autem oportet quod quicumque habet virtutem, (а) quritionrm. — conc/iutonem Pr. (б) Liber tertius Defensionum Theologiae Divi Doctoru habeat eam secundum perfectum gradum. Et ideo Thomae de Aquino in 5. Sententiarum, editus per eximium sine virginitate castitas (γ) et aliæ virtutes haberi possunt. Vel, si detur quod virginitas sit virtus, hoc ventatis achotir Professorem fratrem Johannem Capreoli, (a vindicat. — Om. Pr. (6 sicut. — Ad. Pr. (\ auhiat. — chantas Pr. 1 holmanum, OrdimsPncdicatorum, anno Donum mille· fimo quadriiigcntesimonono, quo legit Sententiae Pan· sius, feliciter explicit. Impressus Venetiis per Octavianum Scotum ytudoeliemrm, anno salutiferae Incarnationis MCCCCLXXXIll — Ad. Pr. EXPLICIT VOLUMEN QUINTUM