JUS proprietatis vindicabitur
.IOHANNIS CAPREOLI
TIIOLOSANI
ORDINIS PRÆDICATORUM, THOMISTARUM PRINCIPIS
DEFENSIONES THEOLOGIÆ
DIVI THOMÆ AQUINATIS
DE
NOVO
EDITÆ
CURA ET STUDIO
RK. PP. CESLA1 PABAN ET THOMÆ PÈGUES
EJUSDEM ORDINIS
OLIM IN CONVENTU THOLOSANO PROFESSORUM
TOMUS
V
TURONIBUS
SUMPTIBUS ALFRED CATTIER, BIBLIOPOLÆ EDITORIS
M CM IV
Minerva GmbH. Frankfurt/Main
Unvemndrrtrr Nachdruck 1967
I’rintril tn
IkrMdlune Aoi» 11.,· KI,
Imprimatur :
t Renatus Franciscos,
Archiep, Turon.
Imprimatur :
Fr. Stephanus-M. G allais
Prov. S· O. P.
Tholosæ, dic octava decembris 1902.
*
TABULA
’’
DISTINCTIO I
DISTINCTIO II
Quæstio I
Quæstio I
UTRUM PERSONA
UTRUM NATURA HUMANA, QUAM FILIUS DFt ASSUMPSIT
PROPTER HUMANI GENERIS REPARATION RM, POTUERIT
ASSUMI A TRIDU8 SUPPOSITIS DIVINI NATURE, ACT A
DIVINA
POSSIT ASSUMERE ENTITAT EM
TOTIUS RESULTANTEM EX MATERIA ET FORMA LAPIDIS
AD INVICEM CONJUNCTIS.
(P-13.1
NATURA DIVINA.
(p. t)
Conclusio 1* : Filius Dei assumpsit naturam huma
nam, et incarnatus est, ad remediandum peccatis
humani generis, sic quod, si homo non peccasse!,
Filius Dei incarnatus non fuisset. — Contra hanc
arguit Scotiis.
Conclusio 2> : Possibile fuit et est, eam dem humani
tatem in numero, assumi et assumptam esse a Iribus
vel duabus personis divinis simul — Scotiis. Alii
quos recitat Durandus.
Conclusio 3»: Natura divina, abstracta n personalitate
relativa per intellectum, posset assumere humanam
naturam. — Scotiis. Durandus
Conclusio 4': Natura divina, suppositis personalitati
bus relativis quas tides ponit, non primo, sed quasi
secundario, assumpsit naturam humanam. — Sco
tiis, Durnndus.
Conclusio 1· : Deus, de potentia sua absoluta, potest
assumere naturam lapidis, aut aliam naturam irra
tionalem. — Hcnrieus et inulti Alii.
Conclusio 2' : Filius Dei non solum assumpsit animam
cl corpus humanum, iinrno etiam tertiam entitatern
resultantem ex illis sicut totum resultat ex partibus.
Durandus. Alii quos recitat Johannes de Neapoli
in Quodlibcto.
Conclusio 31 : Filius Dei, et qua?libcl persona divina,
potest assumere entitatern tertiam resultantem ex ma
teria et forma lapidis.
DISTINCTIO III
Quæstio I
UTRUM REATA VIRGO MARIA FUERIT CONCEPTA IN
PECCATO ORIGINALI
(Ρ· 2β.)
Conclusio 1 « : Beata Virgo Maria fuit concepta in pec-
ία) Hire est tabula quam Thomas a Sancto Germano, in editione 1483, tertio volumini pnrmisit
TABULA
X
cato originalι. — Scotiis ct sui sequaces, Aureolus,
Alll recitati per Johnnnein de X ea pol i
sonalis divina, potest uniri alicui crcnturæ corporeæ,
per modum forma
*
, proprie loquendo de forma. —
Johannes de Ripa.
Conclusio 2
* : Nec deitas, nec proprietas personalis
Verbi Dei, est unita humanitati Christi, nec ejus car
ni, ut forma — Johannes de Illpn
DISTINCTIO IV
Quæstio III
Quæstio I
UTRUM FILIUS DEI ASSUMPSERIT NATURAM HUMANAM IN
utrum beata virgo maria aliquid active egerit in
CONCEPTIONE
CHRISTI,
PROPTER
QUOD VERACITER
UNIVERSALI CUM SUO PROPRIO CREATO SUPPOSITO
(P U.)
POSSIT DICI MATER DEL
(l· U.)
Conclusio 1 - : In ipsa conceptione Christi, Beata Virgo
nihil active operata est, sed solum materiam mini
stravit; operata est tamen ante conceptionem ali
quid active, pneparando materiam, ut esset apta con
ceptui. — Scotus.
Conclusio 2
* : Beata Virgo veraciter et proprie dicitur
et est mater Dei et hominis. — Durandus, Scotus.
Conclusio 3» : Spiritus Sanctus non debet dici pater
Christi secundum deitatem, nec secundum humani
tatem. — Durandus.
Conclusio Ij : Filius Dei non assumpsit naturam
humanam in universali, prout universalis est, nec
ab individuis separatam vel abstractam. — Scotus.
Conclusio 2λ : Filius Dei non assumpsit quamcumque
personam, hypostasim, subsistentiam, nec aliquod
suppositum creatum. — Scotus, Aureolus.
DISTINCTIO VI
Quæstio I
UTRUM IN CHRISTO SINT PLURA ESSE
tp. 1H-)
Conclusio 1» : In Christo non sunt duo esse substan
tialia actualis exsistentia?. — Scotus, Aureolus, AllI
quorum argumenta recitat Durandus, Durandus (a),
Johannes de Neapoli.
DISTINCTIO V
Quæstio I
Conclusio 2
* : In Christo sunt multa esse secundum
quid et accidentalia.
utrum unio nature divine et human e IN CHRISTO 1
srr maxima unio creata
(P
DISTINCTIO VII,
Conclusio 1» Unio naturarum in Christo est quid
creatum. — Aureolus, Durandus.
et
VIII
Quæstio I
Conclu mo 2* : Unio diiïert rcalitcr ab assumptione.
Conclusio 3® Unio naturarum in Christo est maxima
inter creatas uniones — Aureolus, Durandus.
(ρ. 12L)
Conclusio 1« : In Christo non est nisi unica filiatio
realis. — Scotus, Aureolus, Durnndus.
Quæstio II
UTRUM DIVINA ESSENTIA, VEL PERSONALIS PROPRIETA'·,
rossrr uniri alicui naturx create,
UTRUM IN CHRISTO SINT DÜÆ FILIATIONES
per modum
Conclusio 2* : Licet Christus non referatur ad Matrem
aliqua reali relatione, refertur tamen ad ipsam aliqua
alia reali relatione.
FORME
(P «·>
Conclusio V Nec divina essentia, nec proprietas per
(a) Diirawhu, — Om Pr
TABULA
DISTINCTIO IX
Quæstio I
UTRUM HUMANITAS CHRISTI SIT ADORANDA
ADORATIONE LATRIE
(p. 130.)
dicendum quod Christus sit creatura. — Scotus, Du
randus.
Conclusio 2j : Ista propositio non est absolute conce
denda ; Christus incepit esse. — Scotus, Durnndus.
Conclusio 3« : Quælibcl istarum est concedenda ct asse
renda : Christus, secundum quod homo, est creatura ;
— Christus, secundum quod homo, incepit esse.
Conclusio 1
* : Humanitas Christi adoranda est adora
tione latriæ, sed tamen ipsa non est ratio talis adora
tionis. — Scotus.
Conclusio 2·» : Imago Christi adoranda est adoratione
latriæ. — Henriciis, Durnndus, llolcot anglicus.
DISTINCTIO XII
Conclusio 3
* : Crux Christi adoranda est adoratione
latriæ. — Durandus.
Quæstio I
UTRUM CHRISTUS POTUERIT PECCARE
DISTINCTIO X
Quæstio I
(P. 15®.)
Conclusio l4 : Simpliciter loquendo, Christus nullo
modo potuit peccare. — Durnndus et quidam Alti.
UTRUM CHRISTUS, SECUNDUM QUOD HOMO, SIT DEUS
VEL PERSONA DIVINA
Conclusio 2a : Christus, proprie et simpliciter loquendo,
non habuit potentiam peccandi.
(p. HI )
Conclusio Ie : Ista propositio, Christus, secundum
quod est homo, est Deus, est vera in uno sensu, et
falsa in alio; magis tamen est neganda quam con
cedenda.
Conclusio 2® : Ista propositio, Christus, secundum
quod homo, est persona, vel hypostasis, vel suppo
situm, vel res natur.r, in uno sensu est falsa, et in
alio vera.
Conclusio 3a : Quaelibet istarum est simpliciter conce
denda : Christus, secundum quod iste homo, est
Deus; — Christus, secundum quod iste homo, est
persona. — Durnndus.
DISTINCTIO XIII
Quæstio I
UTRUM ANIMA CHRISTI HABUERIT GRATIAM CREATAM
FORMALITER ET ACTU INFINITAM
(P 165)
Conclusio 1« : Anima Christi habuit gratiam creatam
habitualem.
DISTINCTIO; XI
Conclusio 2« : Gratia habitualis anima
*
Christi fuit et
est uno modo infinita. — Aureolus, Durnndus (a),
Aditin, Occam et (€) Gerardus Odonis*(б)
Quæstio I
UTRUM
ISTA COPULATIVA
SIT CONCEDENDA SINE QUO
CUMQUE ADDITO : CHRISTUS INCEPIT ESSE, ET CHRI
STUS EST CREATURA.
0NA SPIRITUS SANCTI SIM IIADITUt DISTINCTI
Quæstio I
a vinTimm»
UTRUM VIRTUTI» CARDINAL» MNT INTER IE CONNEXX,
(p MI.)
Conclusio 1« Dona Spiritus Sancti eunt habitus distin
cti α virtutibus infusis, theologicis et cardinalibus. —
Scotus.
Conclusio 2j : Hujusmodi dona remanebunt in patria
— Durnndus.
ΓΓΑ QUOD QUI HABET UNAM, HABEAT OMNES
(p t» I
CoNCLUMO P : Prudentia non potest esse sine virtute
morali. — Scotus.
Conclumo 2
* i Nulla virtus moralis potest haberi sine
prudentia. — Scotus
Conclusio 3
* : Quatuor virtutes cardinales sunt con
nexa», ita quod qui habet unam, habet omnes qua
tuor. — Scotu>.
EXPLICIT TABULA TERTII LIBRI DEFENSIONUM JOHANNE CAPREOLI
JOHANNIS CAPREOLI'
*
1
THOLOSANI, ORDINIS PRÆDICATORUM
THOMISTARUM PRINCIPIS
DEFENSIONES THEOLOGI E DIVI THOMÆ AQUINATIS
IN
TERTIO
SENTENTIARUM
--------- ------
LIBRI
DISTINCTIO
I.
QUÆSTIO I.
UTRUM NATURA HUMANA A FILIO DEI ASSUMPTA.
A TRIBUS PERSONIS SUPPOSITIS DIVINÆ NATURÆ
POTUERIT ASSUMI
^JlRCA primam distinctionem 3. Sententia5?
quæritur : Utrum natura humana.
K quam Filius Dei assumpsit, propter
a
iX humani generis reparationem, potuerit
assumi a tribus suppositis divino) nature,
natura divina.
Et arguitur quod non. Hoc enim supposito, scili
cet quod eadem natura esset assumpta a tribus per
sonis : aut esset unus homo; vel plures. Sed non
plures : sicut enim una natura divina in pluribus
personis, non patitur esso plures deos; ita una
humana natura in pluribus personis, non patitur
esse plures homines. Similiter etiam non posset esse
unus homo : quia unus homo est iste homo, qui
demonstrat unam personam ; et sic tolleretur distin
ctio trium personarum divinarum; quod est incon
veniens. Non ergo duæ aut 1res personæ divin» pos
sent accipere vel assumere unam naturam huma
nam. — Quod etiam natura divina, ut proscindit a
(a) Eximii veritati» nc holas profetiorU Eratrti Johanni»
Capreoli Tholosani, Ordini» Praedicatorum , hber tertiu»
Defenitonum theologias divi doctori» Thomae de Jçuino in
tertio Sententiarum feliciter incipit Pr.
TERTII
personis, non
sit assumere, arguitur sic: Assum
ptio importat terminum unionis. Sed unio non
[>otest fieri in natura, sed solum in persona. Ergo.
abstracta personalitate, natura divina non potest
assumere.
In oppositum arguitur. Et primo, quod tres per
sonæ possint assumere eaindem naturam : Quia per
sona incarnata subsistit in duabus naturis, divina
scilicet et humana. Sed tres personæ possunt sub
sistere in una natura divina. Ergo et in una natura
humana, ita quod una natura humana sit assumpta
a tribus personis. — Quod etiam natura divina,
abstractis personalitatibus, possit assumere naturam
humanam, arguitur sic : Quia, in divinis, persona
litas dicitur proprietas personalis, quæ est triplex,
aut
a
scilicet
: paternitas, filiatio, et processio. Sed, his
remotis per intellectum, adhuc remanet omnipolentia Dei, perquam est facta incarnatio. Ergo videtur
quod, remota personalitate divina, natura divina
|>osset assumere naturam humanam.
In hac quaestione erunt tres articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio responsiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
Quod FHIus Del assumpsit
naturam humanam, et incarnatus est, ad remeV. — t
2
LIBRI IIL SENTENTIARUM
ejusdem personæ. Quia igitur in mysterio incar
nationis tota ratio facti est potentia facientis,
ut dicit Augustinus, in epistola ad Volusiantim,
magis est circa hoc judicandum secundum conditio
Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 3 p., nem personæ assumentis, quam secundum condi
q. 1, art. 3. Quam probat auctoritate, et ratione. ! tionem natura humanæ assumplæ. Sic igitur non
Auctoritate quidem Augustini, in libro de Verbis j est impossibile divinis personis, ut duæ vel 1res
Domini (serm. 36, cap. ull.), qui exponens illud i assumant unam naturam humanam. Esset tamen
quod habetur, Luc. 19 (v. 10), Venit Filius horni- ; impossibile ut assumerent unam hypostasim vel
nis quærere et salvum facere quod perierat, sic unam personam humanam ; sicut dicit Anselmus, in
dicit : Si homo non pcccassct, Filius hominis non libro Cur Deus homo (lib. 2, cap. 9), quod plures
venisset (a). Et 1. ad Timoth., 1, super illud ver personæ non possunt assumere unum cum denique
bum (v. 15), Christus venit in hunc mundum ut
hominem, b — Hæc ille.
peccatores salvos faceret, dicit Glossa (ex Augu
Item, 3. Sentent., disl. 1, q 2, art. 4. sic dicit :
stino, *dc Verbis Apostoli, serm. 9) : Nulla causa | α Tres personas divinas assumere humanam natu
veniendi fuit Christo Domino, nisi peccatores ram unam unitate unius personæ, est impossibile;
salvos facere. Tolle vulnera, tolle morbos, et quia contradictionem implicat. Cum enim unio Dei
nulla causa est medicinx. — Ratione etiam probat I et hominis non possit fieri in natura, ut disl. 5 pro
dictam conclusionem, sic dicens: < Quidam dicunt | babitur, oportet quod fiat in persona, ut scilicet sit
quod, si etiam homo non peccasset, Dei Filius fuis- | eadem personalitas assumentis et assumpti; unde
set incarnatus Alii vero contrarium asserunt ; quo- | ponere unam personam ex parte assumpti, et tres
rum assertioni magis assenti en dum videtur. Ea ex parte assumentis, est incompassibile. Et similiter
enim qu.r ex sola Dei voluntate proveniunt, supra etiam non potest osse una unitate unius hypostasis,
omne debitum creature, nobis innotescere non vel unius suppositi. Sed quod natura assumpta a
possunt, nisi quatenus in sacra Scriptura tradun- ! tribus personis, sit una unitate singularis nature,
tur, per quam divina voluntas innotescit. Unde,
non est impossibile, loquendo de potentia absoluta;
cum in sacra Scriptura ubique incarnationis ratio quamvis non sit congruum secundum ordinem
ex peccato primi hominis assignetur, convenientius divinæ sapienliic, cum unius personæ incarnatio ad
dicitur incarnationis opus ordinatum esse a Deo in i reparationem mille mundorum sufficiat. Dico autem
remedium poccati ; ita quod, peccato non exsistente, unitatem singularis nature, si assumeretur unum
incarnatio non fuisset. Quamvis potentia Dei ad hoc corpus, et una anima ei unita, ex quorum unione
non limitetur; potuisset enim, etiam peccato non una humanitas resultaret, ut sic 1res personæ in
exsistente, Deus incarnari, d — Hæc ille.
una natura humana assumpta convenirent, sicut
Ex quibus potest formari talis ratio : Effectuum a conveniunt in natura æterna. b — Hæc ille.
sola voluntate Dei dependentium, non debet a nobis
Et, sicut patet tam in Scripto quam in Summa,
alia ratio assignari ab illa quæ per Scripturas dicta- | innuit talem rationem : Si 1res personæ non possent
que sanctorum nobis divinitus revelatur. Sed divina eamdem naturam assumere : aut talis repugnantia
incarnatio est talis effectus, et liberatio ab incom proveniret ex parte assumentis; vel ex parte assum
modis peccati est talis et unica ratio. Ergo, etc.
pti. Sed nec sic, nec sic. Igitur. Major nota est.
Minor probatur. Quod enim talis repugnantia non
Secunda conclusio est quod possibile luit et est. proveniat ex parte assumentium, patet : quia tres
emndein humanitatem In numero, assumi et |H?rsome conveniunt in una natura divina, non per
assumptam esse a tribus vel duabus personis solam unionem, sed per essentialem et realem iden
divinis simul.
titatem; ergo pos&unt convenire in una natura per
solam unionem ; quia hoc est in infinitum facilius,
Hanc ponit et probat sanctus Thomas, 3 p., q 3,
et minus repugnans rationi naturali. Quod etiam
art. 6 : « Ex unione, inquit, nnimæ cl corporis in talis repugnantia non proveniat ex parte natura
Christo, non fit neque nova persona, neque hyposta assumptio, palet : quia assumptio illa sequitur
sis; sed fit una natura assumpta in hypostasim vel legem et conditionem assumentis potius quam
personam divinam; quod quidem non iit per poten
assumpti, et potentiam divinam potius quam huma
tiam natura humans, sed per potentiam persona
*
nam.
divins. Est autem talis divinarum personarum con
ditio, quod una earum non excludit aliam a commu Tertia conclusio est quod natura divina abstra
nione ejusdem natura, sed solum a communione
cta a personalitate relativa per Intellectum,
dlnndum peccatis humani (jenerlH : sic quod,
si homo non peccasset, Filius Del incarnatus
non fuisset.
posset Assumere humanam naturam.
(4 IItc werba Augustini expressius inveniuntur in libro
dz Vrr6ii Apoifob, sei tn. 8. cap ‘2.
;
Hanc prôbat sanctus Thomas, 3 p., q. 3, art. 3,
DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I.
ubi sic dicit : « Intellectus noster dupliciter se habet
ad divina. Uno modo, ut cognoscat Deum sicut est;
et sic impossibile est quod circumscril>attir per
intellectum aliquid a Deo, et quod aliud remaneat;
quia totum quod est in Deo, est unum, salva distin
ctione personarum; quarum tamen una tollitur,alia
sublata, quia distinguuntur solis relationibus, quas
oportet esse simul. Alio modo se habet intellectu»
noster ad divina, non quidem quasi cognoscens
Deum ut in se est, sed per modum suum, scilicet
multipliciter et divisirn, id quod in Deo est unum ;
et per hunc modum potest intellectus noster intelligere bonitatem, et sapientiam divinam, et alia
hujusmodi, quæ dicuntur essentialia attributa, non
intellecta paternitate vel filiatione, quæ dicuntur
personalitates. Et secundum hoc, abstracta perso
nalitate per intellectum, possumus intelligere adhuc
naturam assumentem. » — Hæc ille.
Item, 3. Sentent., dist. 5, q. 2, art. 3, sic
dicit : α Circumscriptio personæ a natura divina,
potest dupliciter intelligi. Uno modo, quod circum
scribatur omnis ratio personalitatis; et sic ipsa
natura neque erit subsistens in se, neque erit in
aliquo subsistente; unde non habebit esse in re, sed
in intellectu; et sic non convenit ei neque assumere,
neque aliquid agere. Alio modo potest intelligi quod
circumscribantur personæ distincte, quas ponit
fides. Eis autem circumscriptis, adhuc remanet
natura divina subsistens; sicut intelligunt Deum,
qui non habent fidem Trinitatis, sine hoc (z) quod
intelligant ibi Patrem vel Filium vel Spiritum San
ctum ; unde adhuc remanebit ibi personalitas ali
qua. Et secundum hoc conclusio procedit de circum
scriptione personarum distinctarum, quas fides sup
ponit. Et hoc modo (licendum est quod, circum
scriptis personis, adhuc naturæ divinæ convenit
assumere, d — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Remanente
sufficiente causa activa assumptionis, remanere
potest assumptio naturæ humanæ. Sed, circumscri
ptis per intellectum personalitatibus relativis divi
nis, remanet sufficiens causa assumptionis activa;
quia adhuc potest intelligi in Deo omnipotentia, sub
sistentia, personalitas. Igitur, etc.
Quarta conclusio
est quod natura divina, suppo
sitis personalitatibus relativis, quns fides ponit,
non primo, sed quasi secundario, assumpsit
naturam humanam.
Hanc ponit sanctus Thomas’, 3 p., q. 3, art. 2,
ubi sic dicit : α In verbo assumptionis duo signifi
cantur : scilicet principium actionis, et terminus
ejus. Esse autem assumptionis principium, convenit
naturæ divinæ secundum seipsam ; quia ejus virtute
(a) tine Aoe. — fire Pr.
3
assumptio facta est. Sed esse terminum assumptio
nis, non convenit naturæ divinæ secundum seipsatn,
sed Talione personne, in qua consideratur. Et ideo
quidem primo (a) et propriissime persona dicitur
assumere; secundario autem potest dici quod etiam
natura assumit nnturamad sui personam. Et etiam,
secundum hunc modum, dicitur natura incarnata,
non quasi sit in carnem conversa, sed quia natu
ram carnis assumpsit. Unde dicit Damascenus (de
Fid. Orth., lib. 3, cap, 6): Dicimus naturam Dei
incarnatam esse, secundum beatos Athanasium
et Cyrillum. s — Hæc ille.
Item, in solutione secundi, sic didt : < Illud quod
convenit divinæ naturæ secundum se, convenit tri
bus personis : sicut bonitas, sapientia, et hujus
modi. Sed assumere convenit ei ratione personæ
Verbi; et ideo illi soli personæ convenit. > — Hæc
ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Quidquid
convenit naturæ divinæ primario et per se, convenit
tribus personis. Sed assumere non convenit tnbus
personis. Igitur non convenit essenliæ primo et per
se ; sed, si convenit ei, hoc erit secundario et quasi
per aliud , scilicet ratione personæ.
Et in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — Contra
primam conclusionem
Argumenta Scoti.
— Quantum ad secundum
articulum, arguendum est contra conclubiones. Et
quidem contra primam arguit Scotus (3. Sentent
disl. 7, q. 3), probando quod praedestinatio animæ
Christi non solum fuerit pro redemptione aliarum
Primo. Quia prius natura quam aliquid pra\ideatur circa peccatorem, sive de pœna, sive de pec
cato, Deus praelegit ad curiam coelestem omnes
qUûs voluit habere, homines et angelos, in determi
natis gradibus; et nullus est pradestinatus tantum
quia alius pravisus est casurus, ut sic nullum opor
teat gaudere de lapsu alterius. Multo magis ergo hoc
est verum de pradestinatione illius animæ quæ pre
*
destinabatur ad summam gloriam. Universalilei
enim ordinate volens, prius videtur velle hoc quod
est fini propinquius; et ita, sicut prius vult alicui
gloriam quam gratiam, ita etiam, inter pnvdestinatos quibus vult gloriam ordinate, videtur prius velle
illi gloriam, quem (5) vult esse fini proximiorem ;
et ita huic animæ.
Secundo. Quia nulla necessitas fuit iit anima a
(3) primo. — Um. Pr.
(C) çise tantum occasionatum, scilicet (C) propter
minus tonum; sicut non est verisimile Deum prius
prédestinasse Adam quam Christum; quod tamen
sequeretur.
Tertio. Quia sequeretur quod Deus praedestinando
Adam, prius previdissel eum casurum, quam pré
destinasse! Christum, si praedestinatio Christi tan
tummodo fuit pro redemptione aliorum. Hoc autem
non videtur esse conveniens, neque verum.
2. — Contra secundam conclusionem
I. Argumenta Scoti. — Contra secundam concl usionem arguit Scotus (dist, I, q. 2), protondo
quod una natura non posset simul assumi a tribus
suppositis aut |>crsonis divinis, sic quod primus ter
minus unionis esset persona.
Primo sic : In omni essentiali de|iendentia, unum
deludens precise dependet ad unum, quod totali
ter terminat dependentiam ejus. Sed, in ista unione,
est essentialis dependentia unius nature; et una
jMrsona totaliter (γ) terminat eam. Ergo non potest
eadem natura dependere ad plures tales personas.
Major prolatui, in ornm essentiali dependentia cau
sati ad causam : Quia impossibile est idem causa
tum habere plures causas totales in eodem genere
causandi vel esse nd i, a quibus dependeat; sequere
tur enim quod essentialiter dependeret ab illo ut a
causa, quo non exsistente, nihilominus esset. Si
enim causatum aliquod habeat A pro causa totali
efficiente, el, cum hoc, B similiter (ο), A suffi
cienter efficeret (i) ipsum, omni alio circumscripto;
alias non esset causa totalis; igitur ille effectus esset
ab A, non exsistente B; et ita non dependeret a B.
Consimiliter e converso arguitur de A, si B ponatur
causa totalis. Igitur, si B ponatur causa totalis, et
similiter Λ, utrumque erit causa totalis, et neu
trum erit causa totalis. Et ita arguitur in omnibus
dependentiis, etiam quæ non sunt causatorum ad
causas; quia, cum dependentia alicujus fuerit tota-
(a) ite. — Om. Pr.
(C) *ciiueL — Om Pr.
totaliter. — rnentialiter Pr.
U) «mn/Her. — Om. Pr.
(c) efficeret. — efficit Pr.
liter terminata ad aliquid, ipsum non potest depen
dere ad aliud, dependentia ejusdem rationis, etc. —
Similiter confirmatur hoc de accidente, respectu
plurium subjectorum. — Minor vero probatur :
Quia personalitas creata totaliter terminaret («) eam,
et, illa stante, non posset simul esse in alia per
sona, sive creata, sive increata. Sed non minus ter
minat eam personalitas quæcumque divinæ persona»,
quam terminaretur a personalitate creata. Igi
tur, etc.
Secundo arguitur sic : Quia, multiplicato sup
posito creato, multiplicatur natura; ergo similiter,
multiplicato supposito increalo. Tenet consequentia :
quia increatum supplet viceni suppositi creati; ergo
ita distinguit, sicut distingueret suppositum crea
tum.
Tertio. Quia illud quod competit alicui ut distin
guitur ab alio, non potest con>]>etcre illi alii. Sed
incarnatio competit Filio ut distinguitur a Patre.
Ergo non potest competere Patri.
II. Argumenta aliorum. — Arguitur ab aliis
(apud Durandum, 3. Sentent., diet. 1, q. 3).
Primo sic: Quia infinitati nature attestatur quod
possit esse in pluribus suppositis; unde consuevit
dici quod pluralitas divinorum suppositorum cum
unitate divinæ essentiæ provenit ex illiinitatione
divinæ naturæ. Sed omnis infinitas et illimitatio
repugnat creature. Ergo nulla una natura creata sic
potest assumi, quod exsistat in pluribus suppo
sitis.
Secundo. Quia dependentia naturæ creata? assum
pta·, perfectius terminatur per divinum supposi
tum, quam terminaretur per proprium. Sed, si
natura creata constitueret proprium suppositum,
non posset simul esse in proprio supposito el in
alieno. Ergo, fortiori ratione, natura creata assum
pta ab uno supposito divino, non |>otest assumi ab
alio.
Tertio. Quia, sicut accidens naturaliter sustenta
tur in supposito substantia?, sic miraculose natura
humana sustentatur in supposito divino assumente
eam. Sed unum accidens non potest simul esse in
pluribus subjectis. Ergo nec eadem natura potest
simul esse in pluribus suppositis divinis.
Quarto. Quia Anselmus, Cur Deus homo (lib. 2,
cap. 0), expresse dicit quod tres personas non
potuerunt unum atque cumdcm hominem (issu·
mere. — Et si dicatur quod Ansel mus accipit ibi
hominem pro supposito, quod non est assumplibile,et non pro natura; — Contra : quia ibidem
concedit quod una persona potuit assumere homi
nem, non autem 1res person®; sed primum non
potest concedi, accipiendo hominem pro supposito,
sed solum pro natura; igitur secundum non nega-
a; tri minaret. — terminat Pr.
DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I.
tiir, accipiendo nominem pro supposito, sed pro
natura.
§ 3. — CONTRA TERTIAM ET QUARTAM CONCLUSIONES
I. Argumentum Scoti. - Contra tertiam et
quartam conclusiones arguit Scotus (dist. I, q. 2),
probando quod essentia divina per >c subsistens,
potest esse proximus terminus unionis. Quia ip-a
natura divina nullum esse habet a persona, sed
prius naturaliter quam sit in persona, dat esse per
sona? : est enim natura de ><· hæc et per se subsi
stens, licet non incommunicabililer; videtur enim
quod incommunicabilitas non sil necessario propria
ratio terminandi illam, sed subsistere simpliciter.
II. Argumentum Durandi. — Arguit ad idem
Durandus (dist. I, q. 4) sic. Si non posset'fieri unio
naturæ humanæ cum divina in supposito divino
quantum ad exsistentiam nisi fieret unio ejusdem
naturæ cum proprietate relativa quoad personam,
hoc non esset nisi quia unio naturarum secundum
exsistentiam supponeret unionem secundum es?e
personale, aut quia ad unionem secundum exsistere
vel exsistentiam necessario concomitarelur aut seque
retur unio secundum personam vel secundum esse
personale. Sed neutrum istorum est. ut prolahitur.
Ergo natura humana posset uniri divime personaiin
supposito relativo (a) quantum ad exsistentiam, dato
quod non uniretur proprietati relative quoad perso
nam. Major patet : quia, si una unio non supponit
aliam, nec necessario concomitatur aut sequitun
tunc una potest esse sine alia. Minor probatur quan
tum ad omnes ejus partes. — Quod enim unio
naturæ divinæ cum creata in eodem supposito secun
dum exsistentiam, non supponat, tanquam priorem,
unionem quæ est secundum proprietatem relatixam.
probatur : quia unio naturæ assumpta' cum persona,
supponit unionem ejus cum essentia divina. Quod
sic pntet : quia per illud primo competit persona?
divinæ uniri naturæ assumpta?, per quod competii
ei de]M»ndentiam terminare naturæ assumpta·; sed
personæ divinæ compotit terminare dejiendentiam
naturæ assumptio ratione substantia? vel essentiæ
divinæ; ergo persona· divinæ competit uniri *natura
assumpta? ratione essentia·, et non econtrn. Major
patet : quia, sicut natura assumpta unitur quia
dependet, ita persona assumens eam unitur quia
terminat dependentiam. Minor patet : quia persona
divina non subsistit nisi per essentiam, vel ratione
essentia·; per hoc autem per quod competit sibi per
se subsistere, competit sibi primo terminare depen
dentiam nature assumptæ; et lure est essentia;
quare, etc. — Quod autem ad unionem *natura
creata? cum divina quantum ad exsistentiam, non
necessario concomitetur vel sequatur unio ejusdem
5
naturæ cum proprietate relativa quoad personam,
patet. Quia ista concomitantia vel consequentia non
esset nisi ex habitudine essentia? divinæ ad proprie
tatem relativam : quia humana natura secundum
se nullam habitudinem necessariam habet ad hoc ut
uniatur proprietati relative; et ideo, si sit ibi aliqua
necessitas, illa consurgit ex habitudine naturæ
divinæ ad proprietatem relativam, ut, quia natura
humana unita est divinæ naturæ, quæ necesoriam
habitudinem habet ad proprietatem relativam, per
consequens uniatur alicui proprietati relativa». Sed
istud non potest dici; quia essentia divina non
solum halwl habitudinem necessariam ad unam pro
prietatem relativam, sed ad omno. Si ergo, propter
necessariam habitudinem naturæ divime cum pro
prietate relativa, ad unionem naturæ humana
*
cum
essentia divina secundum exsistentiam sequeretur
necessario unio ejusdem cum proprietate relativa
quoad personam, sequeretur quod non posset fieri
unio humanæ naturæ cum divina secundum exsi
stentiam. quin licret unio ejusdem cum qualilxd
proprietate relativa quoad per^nam ; quia essentia
divina ad quamlil^t habet necessariam habitudi
nem, et non ad alteram solum; et ita unum suppo
situm relativum non posset assumere sine alio;
quod est erroneum. Relinquitur ergo quod in
«upposito divino, licet relativo, posset fieri unio
humanæ naturæ cum divina secundum exsisten
tiam, dato quod non fieret unio cum proprietate relativa quoad jwrsonam; sed tunc talis unio non plus
fieret in uno supposito quam m alio, sed æqualilcr in omnibus, quia esset solum secundum exsis
tere, quod est omnibus commune, ct non secun
dum aliquid proprium et personale. — Hæc Duran
dus.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
ARTICULUS III.
PONUNTUR RESPONSIONES
§ 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium
articulum, restat profatis objectionibus, Dei cum
adjutorio, respondere. Et ideo
Ad primum contra primam conclusionem, dicitur
quod in divina pnrscionlia, aut providentia, aut pro·
destinatione, nulla est prioritas aut |xsterioritas
nature ex parle actus divini, quasi unus sit prior
alio, nec ex parte objectorum ut radunt sub actu
intellectus aut voluntatis, quasi hoc prius natura sil
scitum aut volilum «piam aliud; cum divinus intel
lectus unicum actum habeat, quo ?imul natura fer-
6
LIBRI III. SENTENTIARUM
tur in omnia sua objecta, potissime creata, sine set homines salvari per aliam causam. Sed quia
quocumque discursu aut ordine reali, et similiter praeordinavit incarnationem Christi, simul cum hoc
divina voluntas, ut probat sanctus Thomas, 1 p.,
praeordinavit ut esset causa nostrae salutis. » —
q. 14, art. 7. Conceditur tamen quod est ibi ordo Ihec ille. — Item, 3 p., q. 1, art. 3, in solutione
rationis ex parte rntiocinantis, scilicet intellectus quarti, sic dicit : α Praedestinatio praesupponit prae
nostri, qui intelligit successive ea quæ in objecto scientiam futurorum; et ideo, sicut Deus praede
sunt simul. — Ulterius, conceditur quod inter stinat salutem alicujus hominis per orationem alio
objecta praevisa et pravolita est ordo volitus et praeor rum implendam, ita etiam praedestinavit opus incar
dinati» a Deo; providit enim et pravohrit hunc nationis in remedium humani peccati, d — Hæc
effectum esse propter alium, et ordinari ad alium,
ille. — Ex quibus omnibus patet quod argumen
et causari ab alio causalitate efficientis aut finis aut tum multa falsa assumit, potissime tria. Primum
formæ. Et ideo conceditur quod Deus praevidit ele
est, quod prius natura Deus praedestinet omnes ele
ctos esse priores reprobis, et gloriam gratia, et prae ctos quam praevideat aliquid circa peccatores. Secun
destinationem, gloriam, gratiam, redemptionem dum est, quod in divinis actibus sit ordo naturae ex
esse priores casu aut peccato. — Conceditur ulte parte actuum in se, aut ut tendunt in objecta creata.
rius, quod nullus est praedestinatus praecise propter Tertium est, quod Deus prius velit unum quam
hoc quod alius est praevisus casurus, ad hunc sen aliud, prioritate natura : quia non solum falsum
sum quod praevisio casus sit causa praedestinationis est quod in Deo actus intellectus sit natura prior
stantis; sed tamen concedi potest, quod aliquem nun actu voluntatis; immo falsum est quod idem actus
quam casurum et firmiter staturum Deus praedesti intellectus aut voluntatis prius natura tendat in
navit ad sublevandum casurum, sicut Christum ad
unum objectum quam in aliud, potissime loquendo
sublevandum Adam. — Conceditur ulterius, quod
de objectis creatis. — Si autem quis dicat quod sal
Deus, quia ordinatissimo vult, hoc est, vult rectis tem concedendus est ibi ordo rationis ex parte ratiosimum ordinem in suis volitis, non in sua volitione, cinantis, etsi negetur ex parte ratiocinabilis; et sic
quia, inquam, sic rectissime vult, ideo vult animam
priussecundum rationem Deus voluit gloriam aninue
Christi esse proximiorem ultimo fini et feliciorem Christi quam redemptionem humani generis, quia
ac beatiorem ceteris beatis, et alios ordinari ad
majus bonum prius vult secundum rationem, et sic
illam, et non illam ad alios : ita quod tota prioritas pro illo priori voluit incarnationem per se et secun
se teneat ex parte objectorum inter se ; non autem dum se, et non propter aliud; ergo, cessantibus
ex parte actus volendi in se, nec ut tendit in obje posterioribus commodis, adhuc incarnatio fuisset,
cta, quasi aclussit prior actu, aut idem actus prius quia voluntas divini beneplaciti semper adimplere
quacumque reali prioritate tendat in hoc objectum tur, etc.; — dicitur quod inter majus bonum et
creatum, quam in aliud Ad hunc sensum sanctus minus bonum pote. Item, 3 p., q. 24, art. 4, ubi sic dicit : ordinem inter se halæntes; et talium Ixmorum non
< Si consideretur praedestinatio secundum praedesti est necessarium majus esse prius volitum secundum
nationis actum, praedestinatio Christi non est causa rem, aut secundum rationem. Et sic non oportet
nostrae praedestinationis; cum uno et eodem actu concedere quod Deus prius re, aut ex natura rei,
Deu?» praedestinaverit Christum et nos. Si autem con aut secundum rationem, voluerit gloriam anima·
sideretur praedestinatio secundum praedestinationis Christi quam redemptionem generis humani; immo
terminum, sic praedestinatio Christi est causa nostrae potest esse quod prius secundum rationem voluerit
praedestinationis. Sieenim Deus praeordinavit nostram secundum bonum quam primum.
salutem, ab æterno praedestinando, ut per Jesum
Ad secundum dicitur primo, quod sanctus Tho
Christum compleretur. Sub praedestinatione enim
mas, 3. Sentent.t dist. 1, q, 1, art. 3, tenuit illum
æterna non solum cadit illud quod fiendum est in modum glo&andi auctoritates Sanctorum, quem
tempore, >cd etiam modu> et ordo secundum quem tangit arguens, esse probabilem ; sed in Summa
complendum est in (€) tempore » — lltec ille. — repudiavit euindem Unquam praesumptuosum. —
Item, ibidem , in responsione ad 3nm, sic dicit : < Si Dicitur secundo, quod anima Christi non fuit prae
Christus non fuisset incarnandus, Deus pneordinas- destinata ad tantam gloriam, propter solam redem
ptionem generis humani, si sit sensus quod illa
redemptio fuerit principalis finis gloriæ animæ
(3) parte. — Ad. Pr
I Christi, aut sute gratiæ, vel natura, quin potius,
(<) eit in. — ex Pr
DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I.
7
sicut superius dictum est, totalis gloria hominum I
Ad tertium patet responsio per jam dicta; quia
beatorum ordinatur sicut in finem in gloriam animæ consequens ad quem deducit, non est inconveniens,
Christi — Dicitur tertio, quod redemptio humani
loquendo de prioritate rationis. Unde breviter : prae
generis fuit finis, sine quo non fuisset gloria animæ destinatio cætcronim electorum prior est praedesti
Christi talis et tanta qualis et quanta nunc est. Vel,
natione animæ Christi, secundum rationem intellisi redemptio humani generis non fuit finis gloriæ gendi ; sed prædestinatio animæ Christi prior est
anima» Christi, fuit tamen finis incarnationis; aliud
pnedestinatione aliorum, secundum viam perfectio
enim est dicere hoc, et aliud illud. — Dicitur nis et causalitatis exsecutivæ (x) effectus temporalis :
quarto, quod incarnationis Christi multiplex potest ut prima priorilas sit quasi priorilas intentionis;
assignari finis : scilicet proximus et remotus; vel
secunda vero sil quasi priorilas exsecutionis. —
partialis et totalis. Proximus finis est redemptio ele
Sciendum etiam quod prædestinatio Christi uno
ctorum ; remotus vero perfectio universi, vel gratia
modo potest dici finis nostra pradestinationis ex
Dei, vel ipse Deus. Similiter omnia ista sunt finis
parte effectus temporalis, et alio modo nostra prae
totalis; singulum vero eorum potest dici finis par destinatio et redemptio potest dici finis pradestinatialis. Modo non est inconveniens, magnum bonum
tionis Christi. Nam dupliciter aliquid potest dici
occasional! propter minus bonum, tanquam propter finis alicujus, puta A esse finis ipsius B. Primo
finem proximum aut partialem. Et de hoc sanctus
modo, quia B ordinatur ad acquisitionem \el con
Thomas, 3 p., q. l,art 3, in solutione tertii : « Nihil,
servationem ipsius A ; sicut sanitas dicitur finis
inquit, prohibet ad aliquid majus naturam huma
medicinae. Et hoc modo nostra prædestinatio, quoad
nam esse perductam post peccatum. Deus enim per
terminum temporalem, est finis pradestinationis
mittit mala fieri, ut inde melius aliquid eliciat.
Christi; quia, sicut superius allegatum est, Deus
Unde dicitur, Roman. 5 (v. 20) : Ubi abundavit
praedestinavit opus incarnationis Christi in reme
iniquitas, superabundavit gratia. Unde et in
dium humani peccati. Secundo modo, A potest dici
benedictione cerei paschalis dicitur : 0 felix culpa,
finis B, quia ex ipso B provenit aliqua utilitas vel
quæ talem ac tantum meruit habere Redempto aliquod bonum ipsi A, vel ipsum A tendit in ipsum
rem! b — Uæc ille. — Item, 3. Sentent., dist. i,
B sicut in illud cujus similitudinem et participatio
q. 1, art. 3, in solutione quinti, sic dicit : < Sicut
nem desiderat. Et isto modo prædestinatio Christi
dicit Apostolus, Rom. 5 (v. 20), Ubi abundavit
est finis nostra praedestinationis : quia salus nostra
delictum, superabundavit et gratia. Unde non est
in Christi gloriam redundat, ut superius dictum est;
inconveniens si aliquod bonum ex peccato Deus eli et’ideo sua prædestinatio et nostra invicem se praciat, quod sine peccato non fuisset ; ut patet in mul cedunt. Praedicta autem distinctio fundatur in dictis
tis virtutibus, ut in patientia, et poenitentia, et sancti Thomæ, 2. Sentent., dist. 1, q. 2, art. 3,
hujusmodi. Et ita etiam ex peccato hominis hoc ubi sic dicit : < Finis alicujus rei dicitur dupliciter :
optimum Deus potuit elicere, ut Deus incarnaretur;
scilicet vel in quem tendit naturaliter; vel ex eo
propter quod Gregorius (x) dicit : 0 felix culpa,
quod ad ipsum sicut ad finem ordinari dicitur, ut
etc. b — Hæc ille
*
— Dicitur quinto, quod ex posi
utilitatem aliquam consequatur (£), secundum inten
tione nostra non sequitur quod Deus praedestinave
tionem et ordinem agentis. Utroque autem modo
rit prius Adam quam Christum, si ly prius dicat
horno dicitur finis creaturarum, etc. > Item, in
prioritatem durationis, aut perfectionis, aut aliam
solutione secundi, sic dicit : < Non est homo finis
prioritatem realem. Si vero dicat prioritatem ratio omnis creatura, sicut ultimo intentum ab omni
nis, non ex parte rationabilis, sed ex parte nostri
creatura, sed sicut illud cui provenit utilitas ex
intellectus rntiocinantis, non est inconveniens. Intel- omni creatura, b Item, ibidem (in corp, art.), sic
ligimus enim primo, quod Deus voluit gloriam
dicit : < Omnis creatura corporalis tendit in assimisuam et bonitatem suam manifestari generaliter in
lationem natura intellectualis, quantum potest,
productione perfecti univorsi; secundo, quod in
qutc altion (γ) modo divinam bonitatem consequi
illo universo voluit esse aliquas creaturas intelle
tur; et propter hoc forma humana, scilicet anima
ctuales et rationales beatas; tertio, quod pravidit rationalis, dicitur esse ultimus finis intentus a
casum aliquarum creaturarum rationalium, quas
natura inferiori, ut dicitur, 2. de Anima (t. c. 37). >
praedestinaverat; quarto, quod decrevit lapsas repa
— Hæc ille. — Vide lotum capitulum, vel articu
rare per incarnationem Filii sui; quinto, quod
lum, quia multum bene facit ad propositum.
voluit animam Christi esse priorem arteris in gra
tia et gloria, et omnes alias, et beatitudinem, et
gratiam, et redemptionem earum ordinari in glo
(а) exsecuti i — cxsecutxi Pr.
(б) ex eo quod ad ipsum sicut ait finem ordinari dicitur,
riam anima» Christi.
(a) Hæc verba inveniuntur in benedictione ccrci pa
*.
schali
ut utilitatem aliquam consequatur. — quia ex eo quod ad
ipsum ordinatur, dicitur, sicut ad finem, utilitatem ah·
quam consequi Pr.
(γ) altiori. — abjection Pr.
MUR) HL SENTENTIARUM
S
§ 2. — AlJ ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti. — Ad primum contra
secundam conclusionem, dicitur primo, quod major,
si intelligatur de dependentia causati ad suam cau
sam, concedi potest, licet eam neget Occam, et
Adam, 1. Sentent., disL I, dubio 4; et satis prolmbiliter; et praesertim ubi illa duo quæ terminant,
eadem causalitalc et potantia terminant ; sicut est in
proposito : nam quæhbel persona divina est totalis
causacujuslibelcreaturæ, et tamen sunt 1res. Si autem
intelligatur de dependentia unius relativi ad aliud
coi relativum, falsa est : nam tali dependentia unum
potest dependere ad inulta; sicut idem album
numero est simile multis aliis albis, et tantum
dependet ab uno quantum ab alio in esse relativo;
et similiter, idem quantum est æquale vel duplum
multis quantis, et dependet ab uno sicut ab alio. —
Et ad primam probationem majoris (a), si sic intel
ligatur, dicitur quod solum arguit de prima depen
dentia, et non do secunda. Cum etiam secundo addi
tur et arguitur quod major sit vera in omni genere
dependentia», quin cum dependentia ali cujus fuerit
totaliter tenu i nata, etc. ; —dicitur quod unum rela
tivum terminat totaliter dependentiam alterius inten
sive, non autem extensive; et ideo potest terminari
non ad tot, quin ad (C) plura ejusdem rationis, si
sint vel esse possint : unum enim ovum non potest
assimilari tot ovis, quin pluribus. — Dicitur
secundo, quod dependentia natura
*
assumpte ad
personam assumentem, non est precise dependen
tia causati ad causam ; quin talis causa litas est com
munis tribus personis, et tres persona» simul ter
minant omnem talem dependentiam creatura». Sed
est potius dependentia relativi ad correlalivum,
puta uniti (γ) ad unibile, vel suppositalis ad slippositans, et forma? ad suum formabile. Et si sit (c)
dependentia causali ad rausam, hoc est ratione
absoluti quod est in persona, et non ratione rela
tive proprietatis; nec plus est ad unam personam,
quam ad aliam. Nullum autem relative dictum in
dhinis, in assumendo assumit propria vel distincta
causalitate; sed dicitur assumere unum, et non
dicitur assumere aliud naturam humanam, quia
una persona relativa, virtute nature, essentia
*,
potentia» et omnium divinorum attributorum, unit
>ibi naturam humanam, ita quod est illius unionis
non tantum principium effectivum aut causale, sed
etiam terminus relationis uniti ad unibile. De hoc
sanctus Thomas, in 3 p., q. 2, art. 8, et 3. Sen
tent , di>t. 5. q, I, art..1, ubi ponit quod assum
(i) majoru — rninoru Pr.
(€) ad. — Om Pr
(y) umli. — unibt/if Pr
(i) te) — Ad. Pr.
ptio, ex parte assumentis, non solum dicit actio
nem qua fit unio natura
*
ad personam, trahendo
eam ad tale subsistere, quod est incommunicabile
pluribus suppositis aut personis, nec est compossibik» eum alio subsistere in eadem natura vel per
sona; sed persona divina terminat dependentiam
natura», trahendo eam ad proprium subsistere ; quod
est communicabile pluribus suppositis; immo inclu
dit in sua significatione terminum actionis et unio
nis. — Dicitur tertio, ad confirmationem ibidem
adductam, quod non esi simile de accidente respe
ctu plurium subjectorum, et de unione natura
*
ad
plures personas ; quia dependentia accidentis ad sub
jectum, est principaliter (a) dependentia causali ad
causim. — Dicitur quarto, ad probationem mino
ris, quod suppositum creatum totaliter terminat
dependentiam natura; creata
*
, non autem suppo
situm increatum ; quia terminationes illæ sunt alte
rius rationis. Suppositum enim creatum terminat
dependentiam natura» sute, secundum unum esse et
unum subsistere, in quo aliud suppositum creatum
communicare non potest, sed diversorum supposi
torum sunt diversa? subsistentia; in creaturis ; non
sic in divinis (C), quia divinæ persona? unicam
habent subsistentiam, vel potius unicum persona»
subsistere, et unicum esse et exsistere, licet habeant
distinctas personalitates. Ideo non sequitur quod
eadem natura haberet plures subsistentias, si assu
meretur a pluribus divinis personis; sed solum
quod esset unita pluribus personalitatibus relativis.
Hoc autem non esset inconveniens. Quod declarat
sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 1, q. 2, ari. 4,
ubi sic arguit : α Major est distantia diversarum
potentiarum anima» ad invicem, quæ etiam inabso
lutis distinguuntur, quam divinarum personarum,
quæ solum distinguuntur in eo quod ad aliud est.
Sed anima unitur eidem membra secundum diver
sas potentias; quod patet, quia organa aliorum sen
suum sunt etiam organa tactus, qui per totum cor
pus diffunditur. Igitur Deus potest uniri homini, ita
quod 1res personae unam naturam assumant. > —
Hæc ille. — Unde, si plura supposita creata, vel
unum creatum et aliud increatum, haberent uni
cam subsistentiam, sicut habent divina
*
*
persons
,
tunc suppositum creatum non totaliter terminaret
extensive dependentiam natura», quin posset ulte
rius terminari per aliud suppositum habens eamdem
subsistentiam. Sed quia nullum suppositum crea
tum communicat cum alio supposito in eadem Sub
sistentia, ideo quandocumque terminat dependen
tiam natura», totaliter eam terminat, lam intensive
quam extensive. Item, suppositum creatum terminat
dependentiam natura
*,
eo modo quo totum subsistens
terminat dependentiam partium ; persona vero divina
(a) de. — Ad Pr.
($) a verbo tattandum usque ad diuinu, om. Pr.
DISTINCTIO I. — QUÆSTIO I.
terminat dependentiam nature assumpte, co modo
quo subsistens terminat dependentiam alicujus sibi
uniti, sicut subjectum dependentiam accidentis.
Constat autem quod idem non potest esso pars duo
rum totorum subsistentium ; sed idem accidens
potest uniri duabus substantiis habentibus eamdeni
subsistentiam, sicut quantitas matçriæ el fornus.
Ad secundum, negatur consequentia. Nec valet
probatio per simile de supposito creato. Quia esse
suppositi creati esi incommunicabile alteri supposito;
et ideo, ad multitudinem et distinctionem supj»osilorum, multipiicalur esse et subsistere, ct per con
sequens natura, quia plura esse non conveniunt
eidem natura in numero. Esse autem et subsistere
divini suppositi est communicabile tribus supposi
tis; et ideo, plurificato supposito, non oportet plurificari esse, nec naturam assumptam. De hoc san
ctus Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 1 :
α Natura, inquit, divina a formis materialibus in
duobus diflert. Primo quidem , per hoc quod formas
materiales non sunt subsistentes; unde humanitas
in homine non est idem quod homo, qui subsistit;
divinitas autem est idem quod Deus; unde ipsa
natura divina est subsistens. Aliud est, quod nulla
forma vel natura (a) creata, est suum esse; sed
ipsum esse Dei est ejus natura et quidditas; et inde
est quod proprium nomen ipsius est, Quirest, ut patet,
Exodi 3 ( v. 14), quia sic denominatur quasi a pro
pria forma sua. Forma igitur in istis inferioribus,
quia non per se subsistit, oportet quod in eo cui
communicatur, sil aliquid per quod forma vel natura
subsistentiam recipiat; et hæc est materia, quæ sub
sistit formis materialibus ct naturis. Quia vero
natura vel forma materialis non est suum esse, per
hoc quod in alio recipitur, acquirit esse; unde»
secundum quod in diversis est, de necessitate habet
diversum esse; unde humanitas non esi una in
Socrate et in Platone secundum esse, quamvis sit
una secundum propriam rationem. In communica
tione vero qua natura divina communicatur, quia
ipsa est per se subsistens, non requiritur aliquid
materiale, per quod subsistentiam recipiat; unde
non recipitur in aliquo quasi in materia, ut sic geni·
tus, ex materia et forma inveniatur compositus. Et
iterum, quia ipsa essentia est suum esse, non acci
pit esse per supposita in quibus est ; unde per unum
et idem esse est in communicante et in eo cui com
municatur; et sic manet eadem secundum nume
rum in utroque. » — Hæc ille. — Item, q. 9, art. 5,
in solutione deciminoni, sic dicit : u Nullo modo
concedendum est quoi! in divinis sit nisi unum esse;
cum esse semper ad essentiam pertineat, et præcipue
in Deo, cujus esse est sua essentia. Relationes autem
quæ distinguunt supposita in divinis, non addunt
aliud esse super esse osscnliæ : quia non faciunt
(s) natura. — anima Pr
9
compositionem cum essentia ; omnis autem forma
addens aliquod esse super esse sulislantiale, facit
compositionem curn substantia, et ipsum esse est
accidentale, sicut esse albi ct nigri. Diversitas ergo
secundum esse, sequitur pluralitatem suppositorum,
sicut et diversitas essenûæ, in rebus creatis; neu
trum autem in divinis, a — Hæc ille.
Ad tertium dicitur quod major habet veritatem(s),
quando illud quod convenit alicui ut distinguitur ab
alio, eat principium distinctionis unius illorum ab
alio : sicut filiatio, quia competii Filio ut distingui
tur a Patre, et est principium distinctionis Filii a
Patre, non potest competere Patri (6). Sed, major lalsa
est, si intelligatur generaliter de illo quod convenit
alicui ut distinguitur ab alio, quod tamen non est
principium distinctionis illorum, sed concomitatur
distinctionem, vel sequitur; sicut petet : narn anima
rationalis convenit oculo ut distinguitur a pede, et
tamen eadem anima est in utroque. Tunc dico quod
incarnatio non convenit Filio ut distinguitur a Patre
primo modo, sed secundo modo; et ideo potest utrique convenire.
II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum
aliorum, respondet Durandus (dist. I, q. 3), quod,
α cum dicitur quod infinitati natura attestatur
quod sil in pluribus suppositis, verum est de natura
quæ intrinsece pertinet ad naturam ipsorum, et est
tanquam fundamentum proprietatum quibus sup
posita constituuntur et distinguunlui ; et hoc solum
est divina natura et essentia. Sed esse in pluribus
suppositis relativis, quasi (γ) extrinsece, puta, quia
sine eo essent supposita, communicatur tamen ei
exsistere in talibus suppositis, non arguit aliquam
infinitatem. Quod patet ex simili : circumscribendo
enim a Deo supposita relativa, et ponendo unum
solum suppositum absolutum, sicut |>onunt Judæi
et Gentiles, tanta infinitas esset in illo uno suppo
sito, sicut nunc est in pluribus relativis; et tamen
non oporteret naturam assumptam in illo supposito
esse infinitam, quia non pertineret intrinsece ad
naturam suppositi, sed solum ei communicaretur (8),
ut suum esse finitum haberet (t) in supposito infi
nito. Et sic est, in proposito, de essentia unius
natura'create finita' in pluribus suppositis divinis. »
Hæc Durandus; et bene; hoc excepto, quod dicit
naturam creatam habere esse finitum in supposito
infinito; hoc enim est falsum, ut alias videbitur.
Posset etiam aliter dici, quod major aigumenli vera
est, quando natura quæ est in pluribus suppositis,
non acquirit nec accipit esse per supposita in quibus
veritatem. — virtutem Pr
(6) Patri. — Om Pr.
(γ) çuaji. ~
Pr.
(i) coniniuniraretur. — conimunu'a/ur Pr.
(<) haberet. — habeat Pr
(λ)
<0
LIBRI III. SENTENTIARUM
essentia subsistat, et de se sil hæc, non tamen est
incommunicabilis; el consequenter, nec esi de se sup
positum aut persona. Unio autem naturarum, opor
tet quod fiat in natura, vel in persona; non autem
iit in natura; ergo in persona; sed non absoluta;
ergo relativa.
Do hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. I, sic
dicit : q Nomen natura', a nascendo (a) dictum, est
sumptum a generatione viventium, quæ nativitas
vel pullulatio dicitur, ut dicatur natura, quasi
nasci tura. Deinde translatum est nomen natura ad
significandum principium hujus generationis. Et
quia principium generationis, in rebus viventibus,
est intrinsecum, ulterius derivatum est nomen
natura ad significandum quodlibet principium in
trinsecum motus, secundum quod Philosophus dicit
in 2. Physicorum (l. c. 3), quod natura est prin
cipium motus in eo in quo est per se, et non
secundum accidens. Hoc autem principium est
materia, vel forma. Unde natura quandoque dicitur
maleria, quandoque vero forma. Et quia finis gene
rationis naturalis, in eo quod generatur, est essentia
speciei, quam signat diffinitio; inde est quod hujus
modi essentia quandoque dicitur natura. Et hoc
modo Boetius diffinit naturam, in libro de Duabus
Naturis, dicens : Natura est unumquodque infor
mans specifica differentia, quæ scilicet complet
diffinitionem speciei. Si ergo nunc loquamur de
natura secundum quod significat (C) quod quid est.
sive quidditatem speciei, vel essentiam, hoc modo
accipiendo naturam, impossibile est incarnationem
Verbi esse factam in natura. Tripliciter enim aliquid
unum ex duobus vel pluribus constituitur : — Uno
modo, ex duobus perfectis integris (γ) remanenti
bus; quod quidem fieri non potest, nisi in his quo
rum forma est compositio, vel ordo, vel (o) figura :
sicut ex multis lapidibus absque aliquo ordine ad
unatis, per solani compositionem, fit acervus; ex
lapidibus autem et lignis secundum aliquem ordi
nem dispositis, et ad aliquam figuram redactis, fit
domus. Et secundum hoc, posuerunt aliqui unionem
esse per modum confusionis, qu® scilicet est sine
online; vel commensurationis, qme scilicet est cum
ordine. Sed hoc non potest esse. Primo quidem,
quia compositio, vel ordo, vel figura non est forma
substantialis, sed accidentalis; et sic sequeretur
quod unio incarnationis non esset per se, sed per
5 3. — ÂD ARGUMENTA CONTRA TERTIAM
accidens; quod est falsum. Secundo, quia ex hujus
ET QUARTAM CONCLUSIONES
modi non fit unum per se simpliciter, sed secun
dum quiersonæ assumentis. Sed, si natura creata
sulfotantificaretur in supposito proprio, non posset
substantificari in alieno creato vel increato, nisi
assumeretur aliud novum subsistere in alio; et illud
contradicit ei quod est subsistere in seipso. Et ideo
istud non est possibile sicut aliud d. — Ilæc Duran
dus, et bene. — Unde, breviter diei potest, quod
natura humana ita perfecte supposilalur in supposito
divino, sicut suppositarctur in proprio supposito;
sed non ita incommunicabiliter. Cujus ratio superius
est tacta, in solutione secundi Scoti.
Ad tertium dicit Durandus, α quod non est simile
hinc inde : quia supposita creata absoluta sunt, et
ideo quidquid est in eis, distinguitur distinctione
ipsorum ; sed divina supposita sunt relativa, et ideo
non distinguitur quidquid est in eis, sed solum rela
tiones, non quæcumque, sed opposita. i> — II.ec
Durandus, et bene. — Posset etiam dici quod non
est simile : quia, si idem accidens esset in diversis
subjectis, haberet diversa esse, et sic esset idem et
non idem; natura autem humana in pluribus sup
positis non habet nisi unum esse. Conceditur tamen
quod eam impossibile est esse in pluribus suppositis
habentibus diversa esse.
Ad quartum dicit Durandus, quod < Ansehnus
intelligit quod 1res personm non possunt simul et
semel assumere unum et eumdem hominem, xel
humanam naturam, ita quod assumant eam ad
unarn personalitatem. Dicit enim sic : Impossibile
est 1res personas esse unam personam cum uno
codemque homine (δ). Et in isto sensu conceditur
quod 1res personæ non possunt assumere unam natu
ram >. — Hæc ille, et bene.
(a) prim®, — Om. Pr.
($) Verba Anselrm sunt: Plurei enim prrimuc nequeunt
unum runutemgur haminrm a»iun\ere in unitatem per•oa® (Cur Deui homo, lib 2, cap. 9).
(α) etiam. — Ad. Pr.
(β) ngnificat. — ngnat Pr.
(γ) vel. — Ad. Pr.
(B) vel. — Om Pr
DISTINCTIO ί. — QÜÆSTIO 1.
in Christo, ut ipsi volunt. — Alio modo fit aliquid
ex pluribus perfectis, sed transmutatis; sicut ex
elementis fit mixtum. Et sic aliqui dixerunt unio
nem incarnationis esse factam per modum complexio
nis. Sed hoc esse non potest. Primo quidem, quia
natum divina est omnino immutabilis; unde nec
potest converti in aliud, cum sit incorruptibilis; nec
aliquid in ipsam, cum sit ingenerabitis. Secundo,
quia illud quod est commixtum, nulli iniscibiliurn
est idem in specie; differt enim caro specie a quoli
bet elementorum ; et sic Christus nec esset ejusdem
natura cum Patre, nec cum matre. Tertio, quia ex
his quæ plurimum distant, non potest lieri mixtio;
solvitur enim species unius eorum, puta si quis
guttam aquae amphora vini apponat ; et secundum
hoc, cum natura divina in infinitum excedat natu
ram humanam, non potest esse mixtio, sed remane
bit sola natura divina, s — Sed forte dicet aliquis,
quod ilice rationes solum probant quod non sit facta
unio in natura, ad hunc sensum quod ex divinitate
et humanitate non resultat una natura ; sed non pro
bant quin natura humana sit immediate unita
divinæ, ita quod primus terminus unionis sit essen
tia divina. — Dicitur quod, si natura humana uni
retur immediate et primo natura divinæ, hoc esse
non posset nisi quia traheretur ad esse natura
divinæ ut est esse natura. Si autem natura humana
illo modo traheretur ad esse natura divinæ, unire
tur sibi in natura; sicut corpus unietur animæ in
resurrectione. Et ideo sanctus Thomas sufficienter
probat intentum; potissime quia in divina natura
nullum est suppositum absolutum praecedens rela
tiones, cui posset uniri natura humana ; omnis
autem unio, vel est in natura, vel in supposito
natura, et ad naturam, vel ad suppositum natura.
— « Tertio modo fit aliquid ex aliquibus non permu
tatis, sed imperfectis : sicut ex anima et corj»ore fit
homo; et similiter ex diversis membris unum cor
pus constituitur (a). Sed hoc dici non potest de
incarnationis mysterio. Primo, quia utraque natura
est secundum suam speciem vel essentiam completa,
divina scilicet, et humana. Secundo, quia divina et
humana natura non possunt constituere aliquid per
modum partium quantitativarurn, sicut membra
constituunt corpus, quia natura divina est incorpo
rea; nequo per modum materia
*
et forma
*,
quia
natura divina non |M>tesl esse forma alicujus, prasertim corporei. Sequeretur etiam quod species
resultans esset communicabitis pluribus; et ita
essent plures Christi. Tertio, quia Christus neque
esset humanae natura, nec divinæ; differentia enim
addita variat speciem, sicut unitas in numeris, ut
dicitur, 8. Metaphysics ( t. c. 10). »» — Hæc san
ctus Thomas. — Ex quibus concludit quod unio I
incarnationis non sit facta in natura.
(a) unum corpus constituitur. — Om. Pr.
H
Ulterius, in sequenti articulo, probat quod sit
facta in persona, et quod aliter nulla esset unio.
Unde sic dicit : e Persona aliud significat (a) quam
natura. Natura enim significat essentiam speciei,
quam significat diffinitio. Et si quidem his quæ ad
rationem speciei pertinent, nihil aliud adjunctum
inveniri posset, nulla necessitas esset distinguendi
naturam a supposito natura, quod est individuum
subsistens in natura illa; quia unumquodque indi
viduum subsistens in natura aliqua, esset omnino
idem curn natura sua. Contingit autem in aliquibus
rebus subsistentibus inveniri aliquid quod non per
tinet ad rationem speciei, scilicet accidentia et prin
cipia individuantia ; sicut maxime apparet in his
quæ sunt composita ex materia et forma. Et ideo in
talibus differt, etiam secundum rem, natura et sup
positum, non quasi aliqua omnino separata, sed quia
in supposito includitur natura speciei, et superad
duntur quædam alia quæ sunt prater rationem spe
ciei ; unde suppositum significatur ut totum, habens
naturam sicut partem formalem et perfectivam sui;
et propter hoc, in compositis ex materia et forma,
natura non pradicatur de supposito; non enim dici
mus quod hic homo sit sua humanitas. Si qua vero
res est, in qua omnino nihil est prater rationem
speciei vel natura suæ. sicut est in Deo, ibi non
est aliud secundum rem suppositum et natura, sed
solum secundum rationem intelligendi : quia natura
dicitur, secundum quod est essentia quædam;
eadem vero dicitur suppositum, secundum quod est
subsistens. Et quod est dictum de supposito, intelligendum est de persona in creatura rationali vel
intellectuali; quia nihil aliud est persona, secun
dum Boetium (de Duabus Naturis), quam ratio
nalis natur,t individua substantia» Omne igitur
quod inesl alicui persono
*,
sive pertineat ad natu
ram ejus, sive non, unitur ei in persona Si ergo
natura humana non unitur Verbo Dei in persona,
nullo modo ei unitur; et sic tollitur totaliter incar
nationis fides; quod est submere totam fidem Chri
stianam. Quia ergo (6) Verbum habet naturam
humanam sibi unitam, non autem ad suam natu
ram divinam pertinentem, consequens est quod
unio sit facia in persona Verbi, non autem in natura.>
— Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione primi,
sic dicit : « Licet in Deo non sit aliud secundum
rem natura et persona, differt tamen secundum
modum significandi, quia persona significatur per
modum subsistentis. Et quia natura humana sic
unitur Verbo, ut Verbum in ea subsistat, non autem
ut aliquid addatur ei ad rationem sua
*
natura, vel
ut ejus natura in aliquid transmutetur; ideo unio
facta est in persona, non autem in natura. »— Hæc
(а) Quotica in hoc textu D. Thorn.v legitur lignificat, aignificatur, Pr ponit tupiat, signatur.
(б) eryo. — Om. Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
<2
pnedictas positiones, neque dicit esse factam unio
nem Dei et hominis secundum essentiam vel natu
ram, neque etiam secundum accidens, sed medio
II. Ad argumentum Durandi. — Ad argu modo, secundum subsistentiam vel hypostasiin. »
mentum Durandi, dicitur quod unio natur» humanæ Et postea, in solutione secundi, sic dicit : α Illud
ad divinam, præsupponit unionem ejus ad aliquam quod advenit post esse completum, accidentaliler
personam divinam. — Et ad probationem in opposi advenit, nisi trahatur in communionem illius esse
tum, dicitur quod duplex est dependentia humanæ completi : sicut in resurrectione corpus adveniet
natura ad personam divinam. Dependet namque anima? praexsislenti, non tamen accidenlaliter, quia
natura humana ad suppositum divinum : uno modo, ad idem esse assumetur, ut scilicet corpus habeat
tanquam ad illud a quo et in quo accipit esse actua esse vitale per animam; non sic est de albedine,
lis exsistentia»; alio modo, tanquam ad illud a quo quia aliud est esse albi, et aliud esse hominis cui
accipit siippositationem et personal i talem. Loquendo advenit albedo. Verbum autem Dei ab æterno esse
de prima dependentia, dicitur quod essentia divina completum habuit secundum hypostasim vel perso
est primum et remotum quo terminatur illa depen nam; ex tempore autem advenit ei humana natura,
dentia; mJ persona est proximum quo terminatur, non quasi assumpta ad unum esse prout est natura,
et proximum quod terminat; essentia (a) vero est sicut corpus assumitur ad esse anim», sed ad unum
quod remotum; unde persona, virtute natura esse prout est hypostasis vel person». Et ideo hu
divin», terminat illam dependentiam. Secundam
mana natura non unitur accidentaliter Filio Dei. »
vero dependentiam terminat persona, et sicut quo, — II;ec ille. — Ex quibus patet illud quçd dictum
et sicut quod; et non essentia. Tunc ad argumen est supra, scilicet quod persona non terminat depen
tum : Cum dicitur, Per illud competii persona.· dentiam natura assumpta.· per suum subsistere
primo uniri natura assumpte, per quod competii prout est natura, sed prout est suppositi vel per
ei dependentiam natura assumpte terminare, — sona·, etc. — Et sciendum quod Durandus in hac
dicitur quod hoc verum est, si loquamur de secunda materia periculosus est : nam in suo scripto, prater
dependentia; >ed in hoc sensu minor est falsa. Si
illa qu» allegata sunt, videtur concedere quod natura
vero loquamur de prima dependentia, tunc major humana unita est cuilibet person» divin»; immo,
esi falsa, et minor vera. Et ad probationem minoris ex suis dictis videtur sequi quod quælibel persona est
in sensu in quo negatur, — dicitur quod persona incarnata, sicut patet legenti eum in hac materia.
non terminat dependentiam secundam per suum
Ad argumentum principale in oppositum quæstiosolum subsistere, quod est commune toti Trinitati; nis (x), quoad primam sui partem respondet san
sed per suam proprietatem subsistentem, qu» inclu ctus Thomas, 3 p., q. 3, art. 6, in solutione primi,
dit non solum subsistere essentiale, sed, ultra hoc, I sic dicens : « Hac positione facta, dicendum est
relationem cui convenit tale subsistere; nec perse (C) quod tre& person» essent unus homo, propter unam
subsistere divinum ut est natura, sed ut est per humanam naturam. Sicut enim nunc verum est
son», ut |x>st exponetur. Et si dicatur : quomodo dicere quod sunt unus Deus, propter unam natu
differt secunda dependentia a prima, quia idem ram divinam ; sic verum esset dicere quod tres per
videtur dare esse (γ) actualis exsistenti», vel com sona? sunt unus horno, propter unam humanam
municare propriam subsistentiam, et suppositare naturam. Nec ly Unus importat unitatem per se,
naturam? — dicitur quod non est idem : quia ad sed importat unitatem in natura humana. Nec pos
hoc quod aliquid supposite! naturam aliquam, non set argui ex hoc quod 1res person» essent unus
solum requiritur quod subsistat, sed etiam quod sil homo, quod essent unus simpliciter : nihil enim
incommunicabileet proprium etdistinctum ; primum
prohibet dicere qùod homines qui sunt plures .sim
convenit essent i», non autem secundum.
pliciter, sint unus quantum ad aliquid, puta unus
Ad alia qu» tangit arguens (o), de concomitantia populus; et (€), sicut dicit Doctor Augustinus, 0. do
vpI consequentia illarum unionum, non oportet
Trinitate (cap. 3), diversum cat natura spiritus
dicere : quia neutrum illorum damus; sed potius hominis et spiritus Dei, sed inhærendo fit unus
illud quod dictum est, scilicet quod unio humanæ spiritus » secundum illud I. Corinthiorum (j (v. 17) :
natura ad divinam essentiam pnesupponit unionem Qui adhirre.t Deo, unus spiritus est cum eo. n —
ejus ad personam divinam.
H»c ille. — Ad secundam partem ejusdem argu
De prodictis sanctus Thomas, 3 p., q. 2, ari. 6 :
menti, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 3, art. 3,
< Fides, inquit, catholica, medium tenens inter in solutione secundi, ubi dicit : «Circumscriptis per
intellectum personalitatibus trium personarum,
remanebit in intellectu una personalitas Dei, sicut
ille. — Similia dicit, 3. Sentent., dist., 5, q. i,
art. 2 et 3.
(e) eurntia. — euenlir Pr.
(S) M. — Om Pr.
ίγ dare eit
*.
— tue dare Pr.
(I) arjuen». — Aristotelee Pr.
I --------------------------(a) queutionii. — r/uait Pr.
(f>) et — Om. Pr.
1
DISTINCTIO Π. — QUÆSTIO I.
Judæi intelligunt ; ad quam poterit terminari absum
ptio, sicut dicimus eam terminari ad |>ersonam
Verbi, d — Hidc il le.
Et hæc de quaestione (a) sufficiant. Benedictus
Deus. Arnen.
DISTINCTIO
II.
QUÆSTIO I.
UTRUM PERSONA DIVINA POSSIT ASSUMERE
ΕΝΊΊΤΑΤΕΜ TOTIUS RESULTANTEM EX MATERIA ITT FORMA
LAPIDIS AD INVICEM CONJUNCTIS
IRCA secundam distinctionem 3. Senten
tiarum, quæritur : Utrum jiersona
divina jrossit assumere en l i talem totius
resultantem ex materia et forma lapidis
ad invicem conjunctis.
Et arguitur quod non. Quia persona divina non
potest assumere naturam irrationalem. Sed talis
en litos est irrationalis. Igitur. Minor nota est. Sed
probatur major : Quia nobilior creatura nobilioris
doni capax est. Ergo ad illud donum quod est nobi
lissimum inter dona nobilioris natura, natura infe
rior capacitatem non habet. Sed humana natura est
nobilior irrationali creatura. Cum ergo inter omnia
dona quæ natura· humanæ collate sunt, assumptio
ipsius in unitatem divinæ pcrsonæsit nobilissimum,
videtur quod hujus dohi creatura irrationalis capax
non sit; et ita non erit nssumptibilis.
In oppositum arguitur sic : Sicut in humana
natura est similitudo Dei. ratione imaginis; ita in
creatura irrationali est similitudo Dei, ratione vesti
gii. Sed similitudo cl convenientia aliquorum ad
invicem, est causa unibilitatis ipsorum. Ergo, sicut
natura humana est unibilis Deo, ita et erratura irra
tionalis.
In hac qmeslione sunt 1res articuli. Primo, ponen
tur conclusiones. Secundo, objectiones. In tertio
resjïonsiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sil
Prima conclusio :
Quod Deus, otentia Dei alisolute,
Deus potest assumere quamcumque creaturam vult.
Unde, secundum hoc, non est una creatura magis
assumptibilis quam alia. Loquendo autem de poten
tia ordinata, illam creaturam assumere potest, quam
congruit eum assumere ex online suie sapientiae.
Unde illa creatura dicitur assurnplibihs, in qua
hujusmodi congruitas invenitur. Invenitur autem
in natura humana congruitas pr.e aliis, quantum
ad tria quæ in assumptione requiruntur. Primo,
quantum ad similitudinem unibiliuin. In humana
enim natura invenitur expressior similitudo divina
quam in aliqua creatura irrationali : quia homo,
secundum quod habet mentem, factus ad imaginem
Dei dicitur, cum in creaturis irrationalibus nonnisi
similitudo vestigii inveniatur; et etiam, quantum
ad qmedam, est in ea divina similitudo magis quam
in natura angelica. Secundo, quantum ad termi
num assumptionis. Tei minatur enim assumptio ad
unitatem per onæ ; personalitas autem non inveni
tur in naturis irrationalibus, cum |n?rsona sit ratio
nalis natura individua substantia, ut dicit Boetius
(in libr. de Duabus Naturis); in angelis vero est
quidem (γ) persona, sed non secundum originem
distincta, cum unus angelus ex alio non trahat ori
ginem ; in humana vero natura, est persona distin
cta etiam secundum originem; et ideo convenien
tissime natura humana in unitatem divinæ person®
assumitur, qu® distinguitur secundum relationem
originis. Tertio, quantum ad finem assumptionis. Si
enim perfectio universi dicatur finis assumptionis
præcipuus, ul quidam dicunt, nulla natura particu-
(i) obedicntiar. — objective Pr.
(6) obedientur conspondet. — objective correspondit
Pr.
(γ) quidem, — quardam Pr.
U
LIBRI 111. SENTENTIARUM
laris assumi potuisset, perquam ita universum perfici
povet sicut per assumptionem humanæ nature: tum
quia homo est ultima (a) creaturarum, quasi ultimo
creatus, cujus natura assumpta, ultimum conjun
ctum est primo (6) principio per modum circuli,
qua· figura perfecta est, eo quod additionem non reci
pit; tum quia in homine omnes creatura quodam
modo confluunt, quia cum omnibus creaturis ali
quid commune habet, ut dicit Gregorius (Homil. 29
in Evang.)', unde, homine unito, quodammodo
omnis creatura unita est. Si vero linis assumptionis
ponatur liberatio a peccato, sic etiam sola humana
natura congrue assumi potuit : quia in irrationali
creatura peccatum non erat; in angelica vero erat
peccatum, sed irremediabile; in homine vero erat
remediabile ; et ideo solam humanam naturam con
gruum fuit assumere ; et sic, ea reparata, creatura
irrationalis, quæ propter ejus peccatum dicitur deleriorala, secundum quod in usum hominis cedit,
restaurata est. > — Hæc ille.
In tertia vero parte, q. 4, art. 1, videtur opposi
tum pradictorum dicere. Unde, ibidem, sic dicit :
« Aliquid assum ptibile dicitur, quasi aptum assumi
n divina persona. Quæ quidem aptiludo non potest
intelligi secundum potentiam passivam naturalem,
qua· non se extendit ad quod transcendit ordinem
naturalem, quem transcendit (γ) unio personalis
creatura· ad Deum. Unde relinquitur quod assumplibile dicatur aliquid, secundum congruentiam ad
unionem pradictam. Quæ quidem congruentia atten
ditur secundum duo in humana natura, scilicet
secundum ejus dignitatem et necessitatem. Secun
dum dignitatem quidem, quia humana natura,
inquantum rationalis et intellectualis, nata est attin
gere aliqualiter ipsum Verbum per suam operatio
nem , cognoscendo scilicet et amando ipsum. Secun
dum necessitatem autem, quia indigebat repara
tione, cum subjaceret peccato originali. Hæc autem
duo soli natum humanæ conveniunt : nam creatura
irrationali deest congruitas dignitatis; natura autem
angelice deesl rongruitas pradictæ necessitatis.
Unde relinquitur quod sola humana natura sit
assumptibilis. b — Hæc ille. — In quibus verbis
videretur contradicere superius dictis.
Sed nulla contradictio est; quia hic loquitur de
potentia Dei ordinata, et superius loquitur de abso
luta. Quod patet. Nam, in dicto articulo (o), primo
loco, arguitur sic < Dicit enim Augustinus, in epi
stola ad Volusianum : In rebus mirabiliter factis,
tota ratio facti est potentia facientis. Sed potentia
Dei facientis incarnationum, quæ est opus maxime
mirabile, non limitatur ad unam naturam, cum
(a) ultima — ultirniu Pr.
'€) pino — Om. Pr.
(γ) ordinem naluralmt, qurni tramcendit. — Om« Pr.
(b) aridula — argumento Pr.
potentia Dei sit infinita. Ergo humana natura non
est magis assumptibilis a Deo quam aliqua alia crea
tura. » Ecce argumentum. Sequitur responsio :
α Dicendum, inquit, quod creatura denominantur
aliquales ex ιό quod eis competit secundum proprias
causas, non autem ex eo quod eis convenit secundum
primas causas et universales : sicut dicimus aliquem
morbum incurabilem, non quia non potest curari a
Deo, sed quia per propria principia subjecti curari non
potest. Sic ergo dicitur aliqua creatura non esse
assumptibilis, non ad subtrahendum aliquid divinæ
polentiæ, sed ad ostendendum conditionem crea
tura, quæ ad hoc aptitudinem non habet, fi — Hæc
ille. — Ex quo apparet quod hoc modo dicit natu
ram irrationalem non esse assumptibilem, sicut
morbum incurabilem : quia scilicet creatura irratio
nalis ad hoc non habet aptitudinem. Multa tamen
facere potest Deus in creatura, ad quæ non habet
aptitudinem : quia etiam de nihilo cuncta produxit;
quod est majus.
Unde pro conclusione potest formari talis ratio :
Ubicumque est aequalis potentia ex parte agentis, et
æqualis potentia obedientialis (x) ex parte patien
tis (6), potest sequi similis effectus. Sed divina
potentia æqualiter se habet ad operandum in lapide
et in humana natura; et natura lapidis æque est in
potentia obedientiali (γ) ad Deum sicut natura
humana. Ergo, sicut univit sibi naturam huma
nam, ita posset unire sibi hypostatice naturam lapidis.
Secunda conclusio :
Quod Filius Dei non solum
assumpsit animam, et corpus humanum, imino
etiam tertiam entitatern resultantem ex illis
sicut totum resultat ex partibus.
Hanc ponit, 3. Sentent., dist. 2, q. 1, art. 3,
q11 3, ubi sic dicit : Item : « Homines conveniunt specie ad
invicem,secundum convenientiam in forma totius (a).
Sed Christus fuit ejusdem speciei cum aliis homini
bus, alias pro hominibus non satisfecisset. Ergo in
Christo fuit fonna lotius. » — Hæc ille. — Et simi
lia dicit, 3 p., q. 6, art. 5. — Ex quibus potest
multiplex ratio pro conclusione formari, sicut
patet.
Tertia conclusio
est quod Filius Dei, et quwllbet persona divina, posset assumere entitatern
tertiam resultantem ex materia ei forma lapi
dis.
Probatur conclusio : Quia Deus posset assumere
naturam lapidis. Sed illa natura esset quaedam enlitas tertia, resultans ex materia et forma lapidis.
Igitur. Major et minor patent ex prodictis.
Et in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS 11.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — Contra primam conclusionem
Argumenta Henrici et multorum aliorum.
— Quantum ad secundum articulum, arguitur con
tra conclusiones. Et quidem, contra primam arguit
Henricus, et multi alii, quod nulla natura irratio
nalis, sit assumptibilis ad unitatem divinæ personæ.
Et arguunt
Primo sic. Illa natura non est (6) assumptibilis
ad unitatem divinæ personæ, cujus nulla potentia
est elevabitis ad visionem et fruitionem divinæ essen
tial. Sed natum irrationalis, est hujusmodi; quia
nulla ejus potentia est elevabitis ad videndum Deum
et fruendum eo. Ergo nulla natura irrationalis, est
assumptibilis. Minor de se juilet. Sed major proba
tur tripliciter.
(a) fecundum conimirnham in forma tohuj. — i/ι for
tna totius, secundum convenientiam Pr.
(C) non est. — Orn. Pr.
15
Primo sic. Sicut se habet esse naturale ad posse
naturale, sic esse supernatural ad [»osse supema
turale. Sed ni lia virtute potest fieri quod aliqua
creatura habeat esse naturale, quin habeat aliquod
passe naturale. Ergo nulla virtute fieri potest quod
aliqua natura habeat e>se supematurale, et non
habeat aliquod posse supematurale. Sed per assum
ptionem iit quod natura assumpta habet esse divinum
supematurale. Ergo per earndem fit quod habeat
po>se divinum et supematurale. Tale autem posse
est ad visionem et fruitionem. Igitur, etc.
Secundo sic. Cui non potest communicari minus,
nec majus. Sed minus est videre Deum et frui Deo,
quam assumi in unitatem personæ vel suppositi; ut
palet per Augustinum, sujær illud Joannisl (v. 14).
Verbum caro factum est, ubi dicit quod, quia Evan
gelium promiserat (v. 12) quod dedit eis potesta
tem filios Dei fieri, ne homo miraretur et discrede
ret (a), subjunxit quod majus e»t : Et Verbum caro
facium est ; ex quo videtur quod majus sit naturam
elevari ad unitatem divini suppositi, quam poten
tiam elevari ad visionem et fruitionem Dei. Ergo
illa natura non potest elevari ad unitatem divinæ
personæ, cujus potentiæ non possunt elevari ad
visionem et fruitionem divinæessentia», etc.
Tertio sic. Si aliqua creatura posset assumi,
cujus potentia non posset elevari, fortiori ratione,
posset assumi creatura elevabitis, absque eo quod
actu elevaretur. Sed creatura rationalis, cujus poten
tia est elevabitis ad fruitionem et visionem Dei, non
,K)test assumi nisi actu potentia ejus oletetur. Ergo
mullo minus potest assumi natura creata irrationa
lis, cujus potentia nulla est elevabilis. Minor prol>atur : quia, si natura rationalis posset assumi non
elevatis suis potentiis, cum ipsa sic manens sit peccabilis, sequitur quod persona divina assumens
talem naturam, j>osset peccare;quod videtur incon
veniens, et multis impossibile.
Hæc argumenta in forma recitat Durandus, in
prosenti distinctione (q. 1); licet non teneat conclu
sionem. Item Godofridus, 5. Quodlibelo, q. 5; qui
etiam non consentit conclusioni eorum. Item Henri
cus, 13. Quodlibelo, q. 5; et propter ista tenet con
clusionem eorum, et contra conclusionem nostram.
Et ulterius (6) secundo arguitur sic : Majus est
uniri Deo in persona, quam per gratiam. Ut dicit
Augustinus, 13. de Trinitate, cap. 9, minus credi
bile est quod Deus possit fieri filius hominis natum,
quam quod filius hominis possit fieri filius Dei gra
tia. Sed nulla creatura potest uniri Deo per gratiam,
nisi intellectualis. Ergo mullo minus in persona.
Tertio. Quia tunc esset verum dicere quod Deus
esset lapis, vel bruturn.
Quarto, arguit sic Henricus, ex intentione. Deus,
(e) d i ia ederet. — discordaret Pr.
(Λ) arguitur >ir. — Ad. Pr.
16
IJ Bit I ΙΠ. SENTENTIARUM
inquit, dupliciter habet esse in creaturis : uno modo I Verbo, est deposita in morte, secundum Damasce·
naturaliter, et sic est in eis per illapsum; «alio modo i num (dr Kid. Orth.), lib. 3, cap. G (el cap. 27, ae
voluntarie, ctsieestin natura assumpta per circum- ' libr. 4, cap. 1), ubi dicit : Nullam autem naturic
partium deposuit, non corpus, non unimani; sed
corpus, et animam (i) rationalem, et intcllectualeni, ct volilivam, et operativam possedit, scilicet
Dei Verbum. Sed, si forma compositi (δ) esset aliud
realiter a suis partibus, cum illam non habuerit
Christus in triduo, deposuisset aliquam naturam
quam assumpsit.
Tertio. Omnis forma ultimior, est perfectior :
quia ultima continet in virtute omnes praecedentes;
, sicut intellectiva continet in virtute sensitivam et
vegetativam. Sed, si esset forma compositi alia ultra
intellectivam, esset perfectior quam intellectiva;
quod est contra secundam propositionem de Causis,
ubi dicitur, in commento, quod anima intellectiva
*1 est in horizonte ictemitatis, quantum ad superius.
I Et similiter est contra Commentatorem, 2. Physi·
| eorum. Item, Augustinus, 14. de Trinitate, cap. 14,
dicit : Intellectiva sic ordinata est, naturarum
, ordine, non locorum, ut supra illam non sit nisi
Deus.
Quarto. Si lotum addit aliquid supra paries,
accipiendo illam formam compositi, quam tu das,
et materiam suam, illa forma et ista materia sunt
partes alicujus compositi. Oportet ergo, per te (γ),
quod forma illius compositi differat realiter ab istis
I partibus. Et iterum, accipiendo illam formam compositi, et materiam suam, cum sint partes, habent
unum compositum ; et oportet quod illa forma com§ »2. — CoNThA secundam conclusionem
jK/siti differat reahler ab istis partibus ; et sic in infi
nitum. Et hæc est deductio Philosophi, 7. Mctaphy·
I Argumentum Durandi. — Contra sccun- >ii\e, versus finem (l. c. GO), qmrrentis de essentia
dam conclusionem arguit Durandus, in pm»senli compositi, an sit simplex, vel composita. Quia, aut
distinctione (q. 2), probando quod totum non est essentia rei *composit.i esi simplex, vel composita,
tertia rutilas distincta a suis partibus. Quia partes Si simplex, habetur propositum. Si composita, tunc
unita.·, sunt lotum; nec lotum est aliud quam par- arguitur : Quia ex illa essentia composita el (3) suis
bs unite; nec partes unilæ, quam totum conjun- , partibus resultat una simplex, vel conqiosita. Non
* tum. Unum enim clauditur intrinsece in intellectu i simplex, quia sic halxdur propoeilunt. Ergo cnmpoalterius . quia impossibile est intelligcre conjun- sita; ct tunc ai^guilur sicut prius; et sic erit procesctuni, nisi ex partibus unitis; et econtra, bhpossi- sus in infinitum; quod est inconveniens. Stamlum
bile est intelligcre conjunctionem partium, non esi igitur in primis, qucxl essentia compositi (c) est
intclhgendo conjunctum cx eis; irnmo ulrobiquo simplex.
videtur formalité! esse idem conceptus.
Quinto. Quia Dionysius, secundo capitulo Eccle·
siasticæ Hierarch ia, dicit quod mors in nobis non
II Argumenta aliorum ■ Secundo arguunt est substantiie consumptio, sed unitorum sejiara·
uhi (apud Joannem de Neapoli, Quodlib. 2, q. 7). tio. Sed illud non esset verum, si humana natura
Primo. Quia Avicenna, 3. sua» Metaphysics, | realiter differret a suis partibus ; quia constat quod
dicit quod homo est anima et corpus, et neutrum desineret per mortem, et est quœdam substantia.
*r
JH
se.
Igitur, etc.
Secundo. Quia nulla natura totalis assumpta a
Sexto, Quia, si humanitas alicujus differt realiter
merx-ionem. Et, litti Deus sit intimus cuilibet creaturn· jw i illapsum, tamen intimior est natura·
assumpte, cum natum assumpta amittat (») proprium
subsisten lice, et subintret (C) esse subsistentia· nature ad (piam assumitur, ut sil idem
suppositum subsistens in duplici natura, utraque
tamen natura retinente (γ) suum proprium esse
essentia» et exsistentiæ. Item, per illapsum Deus
intimatur omni creaturæ naturaliter, ad duo: scilicet ad actum nalune primum, qui est esse, ut scilicel persistat; et ad actum secundum, qui est operari. Per circumincessioncm vero, intimatur natura»
quam voluntarie assumit modo supernatural!, ad
duo : scilicet ad sublevandum naturam in esse
divina· subsistentiæ; et ad actum beatificum intolligendi et volendi.
Ex his arguo sic : Sicut se
habet Deus in omni creatura per illapsum, ad duas
actione^ in ea producendas ; sic se habet ad creatunrn assumptam, ad producendum duas actiones
su perna turales. Sed nulla creatura est susccptiva per
illapsum priime operationis, quœ est esae, cpiin sit
susieptibilis socundæ, qua» est operari. Ergo nulla
natura eJ susccptibilis prima
*
operationis superna*,
lundi·
id esi, elevationis superna lura Ita ad esse
divin e subsistentiae, nisi sit susccptibilis secunda·,
scilicet liealitudinis. Sed hæc est sola intellectualis·
Igitur illa sila est assumplibilis.
(a) orni natura aitumpta annUaf — quam naturam
(MTirniptani amidrrr Pr.
(β) tuMwtrrL — tubtntrarr Pr.
(γ| rfhn^ntf. — retinet
b) et. — Ad. Pr.
(6) conipofiti — compotita Pr.
(γ) per te. — parte Pr.
(Î) et. — etiam Pr.
(i) compotiti — compotita Pr.
DISTINCTU) II. — QUÆSTIO I
ab omnibus prtibus essentialibus simul : aut differt
se tota, et sic nihil includeret de prtibus essentia
libus et essentia sua, quod est contradictio; aut ali
quo sui ; et illud : vel esi pars essentialis, « t sic dif
ferret a M
*ipsa ; aut non essentialis, et sic essentia
includeret aliquid non essentiale, quod est contradi
ctio·
Stqiihno. Si ex unione anima· ad corpus resulta
ret res aliqua quam includeret humanitas, cum
humanitas non includat nisi substantiam, et omni>
substantia aut sit materia aut forma aut composi
tum, oporteret quod illud esset alterum horum
trium; et sic, vel esset duplex turma, vel duplex
materia, vel duplex compositum ; «piorum quodlibet
est inconveniens. Eigu.
Octavo nrguilucâie. Totum hunmgeiieum e>t idem
realiter quod omnes partes sine uiul.e. Ergo et quod
libet totum. Consequentia videtur esse evidens. Ante
cedens pro liatur dupliciter. — Primo. in generali,
le omni lali luto. Quia omne quod e>l ejusdem
nature genere et specie et numero cum aliquo, m<
quod nulla virtute potest ab alio seprari, esi unum
realiter cum illo. Sed lotum liomogeneiim, el omnes
ejus partes suie unitae, sunt hujusmodi. Ergo tale
lutum est idem realiter quod omnes sua· partes
unitu·. Major est evidens. Quia quœcumque diffe
runt realiter ; aut differunt genere aut specie aut
numero actu, ut duo ligna, vel putentia, ut du.e
pries ejusdem ligni. Ergo qua? sunt unius natura·
genere, specie et numero actu et potentia, MC quod
per nullam potentiam possunt esse plura numero,
sunt idem realiter simpliciter. Minor vero palet,
quantum ad hoc quod totum hmiiogeneiim et pries
sute sunt ejusdem natune genere et speie ; quia hoc
supponitur, si est totum homogeneum. Quantum
etiam ad aliam prlem, scilicet quod sint ejusdmi
natune numero actu, patet : quia in uno numero
non sunt plura numero distincta actu ejusdem spe
ciei; sed lotum est in seipso, saltem per identita
tem realem ; partes etiam sunt in loto; ergo est
impossibile (juod totum et partes, quæ sunt ejusdem
natune in specie, sint alterius natune numero in
actu. Quantum etiam ad ultimam partem, patet
eadem minor : quia,quamvis una pars |>ossit in tali
luto ab alia sejianiri, et per consequens ab ea numero
distingui, tamen impossibile est, quacumque vir
tute, esso vel imaginari e»e lotum separatum ab
omnibus partibus unitis, vel omnes pries inter se
unitas, esse separatas a toto. - - Secundo probatur
idem antecedens, specialiter de quantitate, sic .
Impossibile est esse vel imaginari duas quantitates
ejusdem rationis, ut duas lineas, vel duas superfi
cies, realiter distinebis, nisi ; aut situ, ut palet
per Philosophum, 4. Phi/ticorum (l. c. 47), ubi
arguit contra ponentes locum esse dimensiones sepa
ratas (et hoc secundum philosophos); aut saltem
subjectu (secundum theologus), ut cum duo corpora |
17
sunt in eodem luco. Sed linea et omnes pries «uæ
unita·, sunt («) quantitates ejusdem rationis speci
fier·, et sunt indistincta· ritu et subjecto, ut de»?
patet ; et eadem ratio est de coi pre et superficie et
prtibus suis. Ergo impossibile eM quod tales quan
titatem sint aliquid realiter distinctum ab omnibu
*
partibus suis unitis.
Nono. Arguitui per Commentatorem, 1. Physi
corum (comm. 17), qui, ubi dicitur a Philosopho
quod tutum mi aliud est quam congregatio partium,
dicit ed est prius o quo et secundum esse intelligibile vel quidditnlix uni ; sepratioautem dicit prius
in alio, el in re extra. — Sed contra utramque solu
tionem arguitur. Et primu, contra primam. Quia.
*i pries unita·, sunt causa necessaria tutius : aut
hoc est ratione partium, aut ratione unionis; aut
ratione uliitisl relatio, ergo psterior fundamento; sed
psteriua nun impnil neceissitnlem priori. Nec
inlione iitriusque : quhi tunc possibile esset intelligere pries unitas, non inlelligendo tutum , secun
dum istam viam; quia illa· sunt priores secundum
(a) unik, tant, — mut iioifu· Pr
LIBItl HI. SENTENT! AHUM
IM
esx· quidditativum. — Contra secundam solutio
nem arguitur. Quia tunc agens primum, cum non
agat in tempore, sed in instanti, poterit facere par
tes unitas sine ontitate totius. — Confirmatur. Quia
non implicat contradictionem. Probatur: quia con
tradictio, in quocumque signo temporis vel nature,
aequaliter repugnat; et est impossibile aliquid esse
medium in contradictione.
Et in lior MTimdus ai tii-uhi» terminatur.
ARTICULUS III.
P O N l î N T l : B 11E S P O N SIO N E S
§ I. — Al) AHGUMENTA CONTBA PRIMAM
CONCI.USIONEM
Ad argumenta Henrici et multorum alio
rum. — Quantum ad tertium articulum. res|M>n·
dendum est objectionibus antediclis. Et ideo
Λ<1 primum contra primam conclusionem, ivs|mjiidel Durandus idist. 2, q. 1), negando majorem.
« Non enim O|»orlel quod illa sola natura sit assumptihilis ad unitatem divina» personæ, cujus aliqua
latentia est (‘levabilis ad visionem et fruitionem
Dei· >
Et ad primam probationem, respondet : a Cum
dicitur quod, sicut se habet esse naturale ad jiosse
naturale, etc., — concedendum est. » Sed cum
dicitur quod natura assumpta, per assumptionem
habet esse divinum et supernaturale, — dicit quod
« falsum est : natura enim assumpta nullum esse
intrinsecum sibi habet, quod non habuisset, si sibi
fupael derelida, et haberet, si sibi relinqueretur;
sed per assumptionem fit quod suum esse naturale
et intrinsecum Imbet in supponito divino. Et eodem
modo, potentia nature assumpta
*
non debet habere
aliam operationem quam naturalem, ex vi assum
ptionis; M?d illam habet in supposito divino, ita ut
dicatur esse illius suppositi tanquam operantis.
Quod autem per assumptionem natura assumpta
non acquirat esse supernaturale, cui correspondent
in potentia po%>e supernaturale, quale ponunt, sci
licet ut possit in visionem et fruitionem divina·
essentia», patet. Quia case et poi&esibi correspondentia sic se halient, quod potentia nunquam potest in
actum operationis suæ, nisi natura halwal actu esse :
sicut vitiemus in naturalibus, ex quibus ipsi simili
tudinem sumunt ; nulla enim res potest halwre ope
rationem naturalem, nisi habeat esse naturale. Ergo,
si |>osse in visionem tlivm.e essentiæ correspondent
esse assumpto, impossibile esset quod aliqua crea
tura videret Deum per essentiam, nisi esset actu
assumpta a persona divina; quoti est manifeste fal
sum et erroneum. Item : Si, elevata natura ad divinum esse |*»r assumptionem, necesse sit potentiam
elevari ad posse in divinam operationem, non solum
oporteret quod una potentia elevaretur ad tale posse,
sed omnes potentiæ illius natura· : quia non ponitur
elevatio potentia· ad tale posse, nisi propter elevatio
nem essentiæ ad tale ose; omnes autem potentia»
supponunt naturam, et in ipsa fundantur; ergo, ea
elevata, omnes elevantur. Hoc autem est falsum :
quia tunc natura humana non esset assiimplibilis ;
quia non omnes potentia
*
ejus sunt elex abides nd
visionem et fruitionem divinam, sed solum intelle
ctus et voluntas elevantur. Ergo elevatur potentia,
elevata essentia proportionnliter : quia, sicut non
elevatur essentia ut habeat intrinsece et inhærenter
aliquod esse quod prius non habelmt, sed solum nt
sil altioris suppositi; sic elevatur potentia, non nt
habeat aliquod posse quod prius non hal>ebat, vel
aliquem actum, sed quia ipsa et actus ejus sunt
altioris suppositi tanquam ojierantis d. — Ha»c
Durandus. — In quibus, licet dicat mulla veni,
tamen princi|Kilis radix solutionis est contra funda
menta sancti Tlioniæ, in hoc quod ponit quod natura
assumpta non habet esse supernaturale, sed solum
illud idem esse quod habuisset, vel halwret, sibi
derelicta. Hujus enim falsitas alias ostendetur.
Et ideo, dimissa illa solutione, quam Durandus
traxit a Godofrido, 5. Quodlibcto, q 5, amplector
solutionem Bernardi de Gannato, quam ponit ibi
dem, contra Godofridum, in his verbis : u Major,
inquit, principalis rationis est falsa, quoti scilicet
nihil est elevabile ad e>se sujiernalurale, quod non
habet potentiam elevabilein ad operationem supornaturalern : quia non est simile de esse, ad quod Iit
assumptio, inquantuin fit ad unitatem suppositi, et
de cognitione, ad quam non fit assumptio; unde
remanent distinctio operationes, sicut naluræ. Minor
etiam falsa eat : quia potentiæ, etiam inflnne, in
Christo, elevabantur aliquo modo ad operationes
supernaturale», inquantum erant quasi instrumenta
Dei operantis; sicut manus Christi habebat operatio
nem supernaturalem, inquantum erat instrumen
tum divinitatis, quia ad lactum ejus curabantur
infirmi. — Iterum. Non est simile de esse et opera
tione : otentia.
quie fundatur in essentia non (a) secundum quod
elevata, sed secundum quod ed talis essentia : non
enim potentia animæ Christi consequitur animam
illam secundum ortionaliter
elevarentur : sicut nec albedo Christi, vel risibilitas,
fuit in aliquo elevata, nisi per accidens, inquantum
inerant illi ili vino supposito; non tamen inquantum
divinum, sed inquantum factum suppositum natura;
humante. Patet ergo per hoc ad primam prolatio
nem qua probatur major. Quia Deus potest alicui
naturæ conferre esse supernaturale, absque hoc
quod conferat ei operari supernatural i ter : quia esse
consequitur essentiam immediate ; quia etiam facta
est assumptio in unitatem suppositi, cujus |ionimus
unum esse; non autem sic est de operatione. » —
Hæc Bernardus; et bene, ac conformiter principii
**
sancti Thoma
*.
— Item, ante prædicta, sic dicit :
n Natura qiuecnmque nata pei se subsistere, ita
|K)tuit assumi a persona divina, sicut natura
humana, propter illimitationem divini suppositi.
Unde, quia quodlibet suppositum creatum est limi
tatum, ideo oportet quod sit suppositum natura
*
limitatæ; cujus contrarium est in divino supposito,
<|uoersona divina assumere naturam cujus nulla poten
tia elevetur ad operationem supernaturalem. — Nec
valet si arguitur quod operatio sequitur esse rei,
esse autem est elevatum, ergo et operatio. Quia ope
ratio sequitur conditionem forma
*
a qua principia
tur; unde, secundum majorem vel minorem inten
sionem caloris, calidum magis vel mimis calefacit.
(a) Mtt. — erit Pr.
19
Cum ergo in natura assumpta remaneant potentiæ
in propriis naturis, quia assumptio non fit in natura,
remanebunt operationes naturales sine aliqua eleva
tione; nisi, ex speciali dono gratiæ gratum facien
tis, potentiæ elevabiles eleventur. > — Hæc Ber
nardus.
Ad necundam probalienetn fa), respondet Duran
dus, quod < non oportet quod majus non possit
communicari ei cui non potest communicari minus,
nisi majus et minus sint ejusdem rationi
*»,
vel sal
tem minus includatur in majori : sicut minus est
volare quam intelligere; et tarnen homo, qui potest
inlelligere, non potot volare. Elevatio autem |»otentiæ ad visionem et fruitionem divinam, et elevatio
*
natura
ad unitatem divinae personae, non sunt unius
rationis; nec unum includitur in alio; mint enim
separabilia. Vel potest diri,ad minorem, per interem
ptionem : quia assumi in unitatem divinæ persona
*,
non est majus, accipiendo majus pro meliore et
digniore, quam videre Deum et frui Deo. Sicut
enim melius est concipere Deum mente quam came,
si hæc ad invicem separentur, ut dicitur in libro de
Sancta Virginitate; pari ratione, melius est et
dignius videre Deum per essentiam, quam uniri
Deo per subsistentiam, si hæc ad invicem -eparentur. Et quod dicit Augustinus super Joannern. non
sic accipiendum est, quasi sit melius et dignius
assumi quam filium Dei fieri; sed quia major (€)
dignatio ostensa est in uno quam in alio; et ideo,
dato illo, datur confidentia de alio. Vel, dato quod
majus esset assumi quam filium Dei fieri, in natura
quæ capax est utriusque, puta in homine, in quo
proposito loquitur beatus Augustinus; tamen, in
creatura quæ non est capax divinæ filiationis, ut est
creatura irrationalis, majus esset filium Dei fieri
quam assumi; quia primum implicat contradictio
nem, secundum autem non. > — Hæc Durandus.
— Et quasi eamdem responsionem ponit Bernardus
de Gannato, in Impugnationibus Henrici, Quod·
libeto 13, q. 5, ubi sic dicit : < Istæ duæ uniones
non sunt oomparabiles, cum non sint ejusdem
rationis, nec ordinis. Posse autem minus, ubi ali
quid jKitest majus, tenet in his quæ sunt ejusdem
rationis : ut qui potest portare centum, potest por
tare quinquaginta; et qui non potest quinquaginta.
non potest centum. Sed tamen, licet majus sit pro
ducere hominem quam asinum, non sequitur quod
qui ]>otest producere hominem, possit producere
asinum. Et ideo, licet majus sit assumi ax· sim
pliciter. Non potest autem minus, illud quod potest
majus, quando ad minus plus requiritur quam ad
majus. A<1 assumptionem autem in persona, non
requiritur nisi quod sit subsistihilis, id est, |M)tens
agnini ad esse subsist eniim; quod invenitur in omni
individuo substantia·, sed ad habere gratiam, requi
runtur petentia· in tolligi biles. Et ideo non valet.
Similis modiis arguendi esi : Majus est esse homi
nem quam (*sse animal ; ergo negative, e converso,
quod non jiotest esse homo, non potent esse animal.
Et non valet. — Potest etiam dici quod, ex parte
natura-n^sumptibill·, non est majus illud per quod
habet rationem assumptibihtntis, quam ilhnl per
quod est tinibilm Deo per gratiam; immo, multo
minus; sicut ratio Milsistibilitalis minus est quam
ratio intelloi liialitatis. Et ideo major jieifeclio natu
ralis rcqhiritui ad naturam qu.»· est unibilis Deo per
gratiam, quam ad illam qu.r est assum pii bilis in
pri^oiia, licet actus assumptionis ad personam, sit
major quam unit» |»ei gialiam. Licet quidam dicant,
et bene, qimd, si ista duo dividantur, uni<» iu perN»na, et unio per gratiam, quod majus est creatura»
uniri Deo per g ratiarii, quam uniri in jwrsona sine
gratia; sed uh unique conjunctum, majus est quam
alterum, sicut fuit in (’.Iuisto. » — Hæc Bernardus,
et bene.
Λ·Ι h tÎHini (i) dicit idem Bernardus, ubi supra,
quod « Deus pu»et assumere naturam in qua e>set
jKsciliim. Quia nalmani asMiniptam posgol dimit
tere sibi, quantum ad suas proprias operationes,
recipiendo eam unitam divino supposito; simt Chri
stus in passione dimissus luit proprie pœnalitntî. Et
ideo, cum operatio sequatur nahiiaiii qua· est prin
cipium ejus, omnis autem natura creata potest defi
cere, defectus nutem voluntarius est pecralum,
o(»oi tel |»onere quod Verbum potuit assumere natuiiin in qua potuisset puam bonitatem, cum sil increatus, immobilis,
incor|»oreus. produxit creaturas mobiles et corpo
reas. El similiter, malum pœnæ a Dei justitia intro
ductum esi, propter gloriam Dei. .Malum vero culpa·
commitlilur per recessum ab arte divinæ sajiienlia»,
cl ab ordine divina
*
IxmitAlis. Et ideo Deo (ζ) con
veniens esse |»oluit assumere naturam creatam,
niiilabilem, corporeamcl jxenalitati subjectam; non
autem fuit ei conveniens assumere malum culpa.·, n
— Hæc ille. — Et de hoc plus dicetur, disl. 12.
Dicitur igitur aliter ad argumentum, quod, si
aliqua natura rationalis assumeretur sive elevare
tur (γ) ad unitatem divini suppositi, ipsa non esset
peccabitis. Cujus ratio esi, quia tali natura? nullus
mlns attribueretur sicut agenti, sed solum sicut
principio actionis : quia suppositum est quod agit ;
suppositum autem talis natur.»·, cum sit Deus, nullo
modo peccare potest, nec defective agere. De hoc
sanctus Thomas, 3p.,<|. 19, art. 1 (ad 3U’“) : « Ope
rari, inquit, est hy|>o-tasis subsistentis, sed secun
dum formam, et naturam, etc. »
Ad secundum palet solutio ex responsione ad
secundam prolationem primi (0).
Ait tertium dicitur qusumpsiss»
*t
naturam lapidis, (e) sic
verum dicere quot necesse quod habens prius, habeat id
sufficit : quia conceptus totius alius est ab illis tri
quod est posteritis, præcipuh quando prius in esn» bue simul aut separat i in sumptis; e>t enirn conce
suo non de(>endet a posteriori; et ideo, cum operari
ptus unus, non per modum acervi,
beatifice sit posterius essi
*
vel per se vel prout est in
II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum
supposito, non est necesse quod natura assumpta
sit beata vel grata. Nec valet simile : quia cuilibet aliorum, respondet Joannes de Neapoli, in suo
natur® debetur sua operatio naturahs, quam etsi . secundo Quodhbeto, q. 7, quod « liar praedicatio,
Humo est anima ct corpu . non ect accipienda seu
non semper habeat, semper tamen potest halxre
illam, nisi sit aliquod impedimentum; unde ignis intdligenda jM?r realem identitatem praedicati cum
*t
prædicalio causalis, quia
semper potest agere, quantum est de se, et anima subjecto; sed magis e
rationalis inlelligere ; sed homo læne |utest v-.m» sine scilicet anima ct coipus Mint musc intrinsecae
*
natura
*,humana materialis scilicet et formalis. Vel
actu beatifico, et erit perfectus in natura humana,
e\[K>nendum est sic : Humo r^i anima et corpus,
quantum ad ejus essentialia. Et ideo intimatio per
id est, habens naturam compositam ex anima et
son® assumentis ad naturam assumptam. non requi
corpore. > — Hæc ille; et conformiter sancto
rit perse nisi unum. scilicet sublimationeni in esse.
Sed ex quadam congruentia, in se, et in compara Thomæ, ut patet in probatione conclusion».
Ad secundum respondet qui supra, quoti < illa
tione ad genus humanum, alia facta sunt in Chri
sto. n — Hæc ille. — Et liene concordat sancto auctoritas non est ad propositum, propter duo.
Primo, quia Damascenus non dicit ibi. quod nul
Thomæ, 3. Sententiarum, dist. 2, q. 1 . art. 1,
lam naturam Dei Verbum dejiosuenl in morte; sed
qu I, ubi sic dicit : artibu> natura
*
humaii.e. Secundo, quia
mentis; unde non est ibi nisi personalitas increala
Damascenus ad litteram loquitur de Christo, non
Et præterea, quamvis in natura irrationali non
pro tempore mortis, sed pio tempore post nsurre·
inveniatur persona, invenitur tamen in ea hyposta
sis et suppositum ; unio autem non tantum facta est clionem. Unde dicit sic (de Fid. Odb.. Id>. 4.
cap. I ) Past eam quxex mortuis resurrectionem,
in persona, sed etiam in supposito et hypostasi. Sed
*
omne
quidem passione» deposuit : corruptionem
congruum non erat ut assumeretur : et præeipûe
dico, cl [amem, **
/ sitim, ct somnum, et fatiga
quia natura assumpta maxime beatificatur, ut dici
tionem, cl laborem, ct qmrcnmqiir talia, Nullam
tur in Psa!ifio(64, v. 5), Beatu
*
qurm elegisti et
assumpsisti : beatitudinis vero, qua
*
in actu mentis autem natura' partium deposuit, non corpus,
etc., ut supra. Post resurrectionem autem, non
consistit, creatum irrationalis particeps esse non
solum partes humana
*
natura? fuerunt unitæ Verbo,
potest, n — Hæc ille.
sed etiam lota humana natura. — Vel dicendum
quod nullam naturam semel assumptam Verbum
§ 2. - An ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM
Dei deposuit totaliter : quia etiam humanam natu
CONCLUSIONEM
ram, quamvis deposuerit ut est distinguibilis a par
tibus, non tamen deposuit eam totaliter; quia non
I. Ad argumentum Durandi — Ad primum deposuit eam quantum ad partes ejus. Totam enim
naturam coni|x)sitain Udaliter deponere, est deponere
contra secundam cone lusionem, negatUr antecedens.
Nec valet probatio ; quia unum relativorum claudi eam quantum ad se totam, cl omnes ejus partes
tur in intellectu alterius, et tamen rea Ii 1er distin quas includit essentialiter; sicut et totam aliquam
guuntur. Falsum etiam est quod idem sil conceptus naturam totaliter destrmne, est eam dcslnierequanlum ad se totam, et omnes ejus jiartes- — Vel
totius et partium quantumcuinquo unitarum, cum
dicendum quod proprie loquendu. Dei Verbum
unus referatur ad alium : |>artes enim unita·, sunt
humanam naturam in morte non
nit xerba Athanasii (de Beutit. Verbi Dei. lib 6),
quæ sunt ha
*c
: Maledictu
*
, qui lotum hominem,
(a) totum. — Om. Pr
Llllll I III. SENTENTIARUM
2i
quern assumpsit Dei Filius, (lenuo assumptum partes alicujus compositi ; sed îpsæ natura partium
eel liberatum, tertia die a mortuis resurrexisse sunt partes natura compositae. Nec est verum quod
non confitetur. Hæc sunt verba Athanasii. a In
Philosophus, 7. Metaphysics (l. c. 60), dicat quod
illis, inquit nanctus Thomae, verbis, Athanasius essentia substantiæ cornposilæ sil simplex ; quia tale
non intellexit quod lotus homo denuo sit assum dictum clare implicat contradictionem : quidquid
ptus, id est, omnes partes ejus, quasi Verbum Dei enim est in substantia prater ejus essentiam, est
pries naluræ humans deposuerit per mortem ; sed accidens; et ideo essentia siibslanliæ cornposilæ est
quod iterate totalitas naturæ assumptæ sit in resur composita, et essentia simplex est solius substan
rectione reintegrate, per iteratam unionem anima? tias (a) simplicis. Sed Philosophus vult ibi, quod
ct corporis. > — Hæc ille.
forma substantialis substantia? cornposilæ, quæ est
Ad tertium respondet qui supra, quod a nullus in ea prater partes materiales, est forma simplex;
dicit quod in homine sit aliqua forma ultimior el ex qua tainen et materia resultat natura composita ».
perfectior quam anima intellectualis. Sed dicitur — Hæc ille, el bene; nam, sicut ponit sanctus
quod ipsa tota natura humana differt realiter a sua Thomas, su per eodem loco, 7. Metaphysicæ (lecl. 17),
forma, et est ea perfectior, sicut totum est perfe Aristoteles ibi loquitur de principio formali, quod
ctius sua parte; quamvis quantum ad duralionem non est elementum, nec ex elementis.
sit secundum quid imperfectior quam ipsa anima,
Ad quintum respondet qui supra, quod « mors in
quia anima humana est incorruptibilis, natura autcrn nobis est consumptio substantiæ composite?, quia
humana corruptibilis. Et idcirco dicitur esse in hori per mortem talis substantia desinit et consumitur :
zonte internitetis, quantum ad superius, anima non tamen totaliter, quia remanet in suie partibus.
intellectiva. Vel hoc dicitur, quia est suprema inter Tamen mors non est in nobis consumptio substantiæ
omnes formas quæ sunt actus materne, online partialis, scilicet materiæ vel fonme; sed est talium
natura immediate exsistens post substantias separa substantiarum unitarum separatio ». — Hæc ille, et
tas. Et hoc solum vult dicere Commentator, 2. Phy liene.
sicorum, et non quod tota natura humana non sit
Ad seAtuin respondet quod « humanitas differt a
aliquid perfectius sua forma; Commentator enim
partibus se tota. Et ad illud quod conlra hoc argui
ibi comparat animam intellectivam ad reliquas for tur, dicendum est quod differre se loto potest intelmas quæ sunt actus materis. — Ad dictum Augu ligi dupliciter. Uno modo, prout lotum est distribustini, dicitur quod Augustinus non aliud intendit, livum pro partibus totius; et sic differre se toto ab
nisi quod supra animam intellectivam est solus aliquibus, est differre ab eis secundum quamlibet
Deus, quantum ad causalitatem; sed super eam, bili partem; et quod sic differt ab aliquo se toto,
quantum ad perfectionem, Mint omnes substantial nullo modo includit illud. El per istum modum
séparait·, et etiam ipsa natura humana totalis, rum natura coinjiosita non differt se tota a partibus suis.
omne lotum sit perfectius sua prie. » — Hæc ille; Alio modo potest aliquid dici ab alio differre se toto,
et conformiter sancto Thoma?, 4. Sentent., dist. 44, prout lotum slaj pro ipsa natura tota composita; et
q. 1, art. I, <|u 2, in responsione secundi, ubi quod hoc modo differt se loto ab aliquo, potest illud
dicit sic : « De humanitate et de qualibet forma includere : quia aliquod lotum potest esse alterius
totius esi duplex opinio. Quidam enim dicunt quod natura a partibus etiam unitis, et per consequens
idem secundum rem est forma lotius pI forma par ab eis differt realiter, el tamen eas ut partes inclu
tii ; sed dicitur forma partis secundum quod perficit dit d. — Hæc ille, et bene. — Et vult dicere quod,
materiam, forma autem lotius secundum quod cx cum dicitur, A differt se toto a B, ly toto potest sumi
ea lota nilio spedei consequitur; et, secundum hanc syncategorematicé, ut æq ni va let huic complexo qua
opinionem, humanitas secundum rem non esi aliud libet Mii parte; vel potest sumi categorematicc, ut
quam anima rationalis. Alia est opinio Avicenna·, æquivalet huic complexo composito ex partibus. Et
quæ verior videtur, quod forma totius non est forma in hoc sensu conceditur quod totum se toto differt
partis tanturn, nec alia forma prater formam par a partibus. Nec tamen sequitur : Ergo secundum
us; mnI est lotum resultans ex cnm|
*osilione
mate quamliliet sui partem differta partibus; quia unus
ria· et forma·, comprehendens in se utrumque; et istorum sensuum est impertinens alteri.
Iioh forma totius, essentia vel (a) quidditasdicilur. »
Ad *eptlmum respondet quod < humana natui a
- Hæc ille.
est substantia, non materia, nec forma, sed compo
Ad quartum respondet qui Mipra. quod < totum situm. Nec sequitur quod in homine sit duplex comnon addit Mipra parte
*
aliquam formam ; sed ipsi poeilurn quia materia el forma, etiam unite, non
lota natura est aliquid realiter differens a naturis sunt natura composita, sed alterius natura ab ea ».
tuntarum partium etiam unitarum. Nec e>t dicen — Hæc illo; et bene; dum tamen bene inlelligatur.
dum quod if>a natura composita et partes ejus sint Est enim duplex compositio, scilicet ex his, et cum
(a) n ten fui
— etienfialu Pr.
(*) itibffantur. — ruentur Pr.
DISTINCTIO II. — QUESTIO I.
/iis. Loquendo do prima compositione, nec materia,
nec forma est composita compositione ex his, scili
cet ex partibus diversarum rationum. Sed loquendo
de secunda compositione, scilicet cum his, concedi
tur quod materia est composita, et forma est com
posita, id est, cum alio posita. Utrum autem in
homine sit duplex compositum compositione ex his?
credo quod sic, scilicet natura el supjiositum. Unde
sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. I, in solutione
secundi, sic dicit : « Ex anima et corpore constitui
tur in unoquoque nostrum duplex unitas : scilicet
*
naturo
, el persona
*.
Nntuni» quidem, sicut anima
unitur corpori, naturaliter perlinens ipsum, ut ex
duobus liat una natura, sic ut ex artu et |»otenlia, vel
materia et forma. Unitas vero persome constituitur
ex cis, inquanlum esi unus aliquis sulisistens in
carne et anima, n — llæc ille.
Ad octavum difit qui supra, quod non est simile
de loto homogeneoet de loto heterogenoo. Undeconcedilquod tolli iu bomogeneiim non est aliud <|uam sum
partes unitio, sed lotum beterogeneum est aliud a
suis partibus etiam unitis. Quod nutem lotum homogeneum non sil aliud a partibus suis unitis, probat
per duas rationes adductas ad probandum antece
dens hujus argumenti.
Contra : Sed apparet milii quod ulrumqiie lutum
oiffert a suis partibus, sicut effertus a sua causa, et
constitutum a constituente, et |>oslerins a priori.
Dico igitur aliter, negando antecedens. — Etod pri
mam ejus probationem, dicitur primo, quod xdiim
probal quod lotum non est alterius natura
*
numero
in actu a suis partibus; sed cum hoc stat quod lota
natura ct partes ejus differunt, sicut ens in actu ab
entibus in potentia. Dicitur secundo, quod non
omnia inseparabilia secundum esse el intelligi, sunt
idem realiter; sicut patet de duabus relationibus
reatibus oppositis. Unde, quamvis totum sil insepa
rabile a prlibu>, non tamen sequitur quod sit idem
cum eis. — Ad secundam probationem, quæ pro
cedit specialiter de quantitate, dicitur quod, licet
concedatur quod impossibile sil duas lineas in artu
esse in eodem situ, non tamen esi impossibile,
iinmo verum, duas lineas, quarum una est in actu
el alia in potentia, esse in eodem situ. Modo, ex
h(\c quod ponimus totum liomogeneum, sicut unam
lineam, esse aliud a suis partibus, non sequitur
duas lineas in actu esso in eodom situ; sed solum
quod diiæ linea
*,
(piarum una est in actu el alia in
|x>tentia, sunt in eodem situ; nec idem silus e.
*l
adaequatus cuilibet illarum, sed est totalis unius, et
partialis alterius.
El de hoc in suo simili loquitur sanctus Thomas,
in tractatu de Principio individualionis. vel de
Natura materia', si tamen ille tractatus est suus,
in hunc modum (cap. 9) : α Ex predict is, inquit,
facile est videre triplicem differentiam potentia·, in
qua aliquid dicitur esse : scilicet potentiam mate
23
*,ria in qua nihil est de illo quod de potentia dicitur
educendum; el j>otentiam rnixti, vel materiæ, quæ
esi in alteration
*,
in qua, licet essentia forma? non
sit, virtus tamen est;· el potentiam lotius, secun
dum quam partes -uni in toto, quæ est maxime
propinqua artui; unde in eis, cum nihil sit agens
ad proprium actum, ut est quando harmonia est
perfecta, necessario erunt essenliæ formarum prope
sua e>sc. Iloc autem facilius scietur, si gradus el
ordo materialium diligenter discutiatur. Sciendum
est igitur quod communissimus unitatis modus
nuperius in rebus materialibus, est unitas continuilati» (x). In omnibus enim rebus materialibus hæc
unitas reperilur. Primum namque accidens quod
Sequitur materiam, est quantité
*.
Super hanc autem
unitatem, in diversis rebus invenitur unitas suæ
propria· forma.
*
: in quibusdam autem magis perfecle, in quibusdam vero minus, ut halietur, 5. Metaphysictr (t. c. 8, etc.). Unitas autem quantitatis in
re reperta, maxime potentials invenitur; quia omne
continuum est unum in actu, et multiplex in poten
tia : sicut liri»'æ partes non sunt aliqua duo in actu,
sed sunt unum in actu, ipsa scilicet linea; sunt
vero duo in |H>lenlia, el. facia divisione, tiunt
actu; sola enim divisio in continuis facit esse actu ;
unde in divisione linen non inducitur aliquid novi
in ip-i
*
divisis, sed eadem e-senlia lineæ, otenlia. per divisio
nem farta est actu mulla. Est tamen hic similitudo
cujusdain corruptionis; quia actus prior qui erat
totius, sublatus est, el potentia ducta est (C) ad
arium posteriorem persolam divisionem· Consimile
penitus rep<
*rilur
in lapide, el igne, et in omnibus
generabilibus et corruptibilibus inanimatis
forma
enim totius in eis, perquam balient quamdam uni
tatem naturæ sua
*
super unitatem quantitatis, secun
dum totam rationem formæ est in qualibet parte
talium rorum ; unde, facta divisione, manet eden
tia ejusdem formæ in partibus ad invicem divisis;
quælilæl enim pro ignis est igni
*,
et quælibet paro
lapidis est lapis. Esi tamen in istis divisionibus
qmcdain similitudo corruptionis ct generationis :
non qpod iiov.i
*
formæ per talem divisionem indu·
lanlur: sed quia esse, sive actus prior, aufertur per
ipsam divisionem, el plentia dicitur ad actum pro
prium. Super li.rc autem sunt animata imperfecta,
ut planta
*,
et qmvdam etiam animalia imperfecta,
ut sunt animalia auulosa. Et in ipsis iterum idem
invenitur quia, cum avellitur ramus ab arbore,
non advenit noxa essentia (γ) vegetabilis. mmI eadem
*sentia, n<
n
novum esse acquirit («), et alius et alius 1 insimul non sunt aliud a loto, ad hunc sensum
actu? secutus est. Similiter in animalibus anulosis quod totum est inseparabile actu et potentia ab
omnibus partibus insimul unitis, licet sit Serrabile»
est anima in actu una, scd est multiplex in puten
tia accidental· ; unde, facta divisione et remoto a qualibet parte sigillatim sumpta; et ideo non est
priori t^sr el imitate actus, sunt multa in actii. El aliter seprabilc. Non tamen est omnes partes for
sir facile ol ridere quomodo essentia alicujus forma» maliter. Unde illa auctoritas Coinnientatorissie debet
est in |N)tenlia accidentali ad esse, quod tamen non· solvi sicut dictum (a) Avîcennæ in primo loco Sujiedum tabet. Et hoc lotum contingit propter imperfe riusallegatum, vel sicut dicit sanctus Thomas in prae
ctionem talium formarum ; quia, cum sint sub uno senti distinctione, ut allegatum fuit in probatione
artu, simul sunt sub potentia multiplici, respectu com lusionis (6) : partes dicuntur esse totum mate
diversorum esse, qu® acquiruntur eis .sine aliqua rialiter, non quia totum sit sua» partes, sed aliquid
corruptione in suis essentiis, sed sola divisione ex partibus consliliitum.
Ad decimum respondet Joannes de Neapoli, quod
facta, etc. » — Hæc ille. — Ex quibus, ct mullis
procedentibus et sequentibus, ostendere conatur α sicut non est dicendum quod totum aliquid reale
quod non est inconveniens duas essentias formarum superaddat partibus, sed quod ipsum sit realiler
unius rationis esse simul, dum tamen una illarum differens a partibus; ita non est dicendum quod
faciat unum cum partibus; facere enim unum cum
sit inactu, alia vero in potentia; sicut se habent
forma· totius et formæ partium : nam in totis homo· alio, est conditio partis, et non totius. Sed est dicen
genew, non est actu nisi una forma, quæ dat esse ; dum quod ipsum est quoddam unum, realiter diffe
Mint vero ibi multæ formæ partium, quæ non dant rens a partilius, ad cujus unitatem per se partes
esse, nisi liat divisio totius. Nec moveat quod dicit, ejii"concurrunt n. — Hæc ille, et bene.
De prodictis Dominus Albertus, in commento
quod pries vel forma· partium sunt unum in actu,
I. Physicorum, tract. 2, cap. 3, sic dicit : « De
scilicet forma totius, vel ipsum totum. Loquitur
enim metaphoric»·, quia scilicet pries const it mint jiarli> autem cl totius unitate atque diversitate,
totum, et sic sunt totum. Si enim intenderet dicere sciendum quod totum in forma totius unit partes,
quod du.e juries unita·, sunt lotum formal i 1er, con sive illius forma sil continuitas, sive alia forma,
tradiceret >ibi ipri : nam in verbis allegatis, et pro sicut est forma corporis compositi ex partibus dissi
cedentibus, et sequentibus, dicit quod forrnæ par milibus non continuis. Et ideo partes relatio ad
tium sunt sine proprio es>e; sed forma lotius babel unam formam unientem eas, sunt una forma, sive
proprium esse, secundum eum ; ergo formæ partium rinl continuæ, sive non. Si autem accipiantur (γ)
et forma totius differunt, sicut id quod est in |M>len- -ecundum >e, divisæ sunt per silum lautum, vel
! per silum et formam partis in eo quod pars est non
lia ab illoquod est in actu; ideo, etc.
\ir non sequitur (5) iterum quod, si sunt diversa, quod sint
ist unum simpliciter esi enim unum in adu, el divisa; quia in aho qmxlam sunt unita, licet distent
per silum el formam, vel per situm tantum. De
plur.i in potentia, scilicet secundum divisibilitatem.
Et quia accidit in continuo, et in omni halænte par modo autem quod partes sunt idem toli. dicit Averles, ut multitudo ejus non solum (?) "it secundum roes ( 1 Ph ι/x ico ru m, com rn. 17), quod totum est
diversitatem partium a se invicem, sed etiam secun partes simul sumplæ. El hoc esi verum de loin per
dum diversitatem partis a loto, incepit Philosophus compositionem partium facto. Posset tamen dici quod
querere hanc diversitatem, f»tc. i» Quod ergo Com totum esi unum cum partibus, quia (i) uniens par
mentator dicit in line commenti decimiseplimi, tes; el partes unum cum loto, quia sunt in unitate
quod < unaqnæque |>arliuin dicitur esse aliud a toto, totius. Diversa tamen sunt secundum rationem
>ed omn»- partes i risi tu ul non possnnl dici esse lotius ut totum est, et secundum rationem partium
aliud a loto, etc. », Aristoteles arguit de uno loto
(a) eil - Ad. Pr.
mcuI de alio Est ergo dicendum quod omnes parte(() fundtiiîonû. — (/ua^Cionu Pr.
<3| ao/uiriC — Om l'r
|(i juZwnt. —Om Pr.
7) acripiaoho — amptatnr Pr.
t£) n. — Ad. Pr
(*) quia — Om. Pr.
DISTINCTIO II. — QUÆ8TIO I.
ut partes sunt; quin sic relativam habent opposilionem mi invicem. x> — Hæc ille.
Λ<1 undecimum respondet ScotiH, super Melaphysicam (lib. 8, q. 4), quod u Iraque solutio ibi
data est bona. Et ad improbationem prims (a), «licit
quod contingit posse intelligi partes, non inlelligendo totum; non tamen sequitur quod possit intel
ligi partes esso sine toto. — Ad improbationem
seconds solutionis, dicit quod, quia actio Dei non
terminatur ad quidditatem secundum se, vel secun
dum esse quidditativuin, cum abstrahat ab actu et
potentia, sed ad esse reale extra, ose autem reale
totius et partium unitarum est omnino inseparabile,
ideo argumentum non valet. — Ad conlii mationem,
dicit quod ratio imaginatur falsum, scilicet non e>se
impossibile unum esse in aliquo signo sine alio.
Hoc autem falsum est ; quia æque impossibile est
unum fieri sine alio in quocumque signo, sicut esse
unum sine alio (C). — Hæc ille el bene.
Sed quæritur, quæ est potissima ratio quod totum
différai real i 1er a partibus? — Dicitur quod hanc
conclusionem satis bene probat Scotus, 8. Melaphysics, q. 4, ubi probat 1res conclusiones.
Prima est : quod ex materia et forma iit per se
unum, et faciunt unum, sed non fiunt unum. Patet
per Aristotelem, 8. Metaphysics (t. c. 3). Tum per
ordinem el naturam earum. Tum per operationes
essentiales. Tum per inseparabilitatem formæ a
materia, el eductionem de illa.
Secunda conclusio est : quod illud iieum (puni lit
seu integratur ex materia et forma, non est respe
ctus, vel per se respect i vum. Probatur : Tum quia
nullus respectus intrinsece el quidditalive componi
tur ex absolutis, cujusmodi sunt materia el forma.
Tum quia nullus respectus est perse terminus gene
rationis. (Hir forte dicetur qüod est illud sine quo,
non tamen formale el quidditalivum. — Contra ;
Si nihil est ibi absolutum nisi materia et forma, el
illa sunt duo absoluta; eqgo non est ibi unus pri
mus terminus. — Si dicatur quod non terminant
inquantuin sunt duo, sed inquantum unum, id est.
inquantum unita sunt; — Contra : Secundum te,
absolutum non resultat aliquod ex his; ergo respe
ctus erit formalis et primus terminus; vel non erit
ibi tantum unus primus terminus, sed pllires.
Item, materia el forma acquiritur et generatur ad
generationem compositi, 7. Metaphysics (I. c. 26
el 27); igitur compositum prius natura generatur;
igitur, ultra illa duo, addet aliquod absolutum :
quia alias relatio naturaliter praxcderel sua extrema,
el daret eis aliquid (γ) per generationem.)Tum quia
omne compositum esset formaliter de genere rela
tionis.
(3) prune. — Om. Pr.
(6) ewe unum fina ahu. — m aha ngno Pr.
(v) aliquid. — Orn, Pr.
25
Tertia conchisioert : quod illud constitutum est ab
solutum, et aliud a materia et forma, et a relatione
unionis eorum. Probatur : quia nihil constituit vel
causal M-ipsum ; sed materia et forma sunt cause
conijKisiti. (Forte dicetui quod proprie non causant,
sed integrant. Secundo, quoti non sequitur aliud,
(juin sunt causa? inlrinsecæ, et non extrinseœ. —
Sed hue non valet. Quia nul materia integrat seipsam, aut formam, aut relationem, aut tertium
absolutum. Non seipsain : patet, quia sel
i**
pars sui
ipsius. Non formam : quia essentialiter distinguun
tur, el sunt simplicia el principia; principia veru
non sunt ex allerulris. 1. Physicorum (t. c. 42).
Non relationem, ut probatum est; quia .desolutum
esset de quidditate respecti vi. Ergo tertium absolu
tum. El consimiliter potest argui de forma. ) Tum
quia, secundum aliquos, in homine non est nisi
materia el anima intellectiva; sed. loto corrupta,
vere remanent illa duo; ergo corruptio |»er se termi
nabitur ad secundum. Hem, Philosophus diril,
7. Metaphysicœ (t. c. 31) : Quod quid (a) est,
est principium ; sed hoc non solum est forma vel
materia, sed compositum. Tum quia Immanitas,
quæ resultat ex compositione corporis et animæ, esi
quidditativum, et non relatio, quia tunc homo essen
tialiter esset relativum ; nec est anima; nec corpus,
10. Ethicorum; nec illa duo, quia tunc non esset
quid unum. (Dices quod est illa duo unita. — Sed
huc non valet, nisi sequatur absolutum; quia ibi
nulla esset unitas, nisi respect i va. ) Tum quia rela
tio non potest esso nova, nulla mutatione facta in
aliquo nlfêoluio; sed, si materia el fonna manent
separata, tollitur relatio, vel non esi vadem quæ
fuit ante; ergo in aliquo absoluto est facta mutatio.
(Forte dices quod materia mutatur, eo quod prius
erat informata, et postea non. — Hoc non valet
quia terminus relationis formæ ad materiam, vel
actus ad |M>tentiam, non est materia ut informata,
sed materia tantum; illa autem non mutatur.) Tum
quia rvs|H.»nsio de causa intrinseca, non solvit, sed
confirmat propositum : quia nullum absolutum est
intrinsecum læspectivo; ergo vel materia et forma
non sunt intrinseca, vel illud cujus sunt non est
respectus vel resjiectivum. (Dices forte quod est
absolutum, sed non aliud. — Contra : Si non aliud,
ergo vel tantum materia est intrinseca, vel lanium
forma et non materia, vel duo absoluta resultantia,
vel unum aliud continens utruinque. Tria prima
-unt inconvenientia. Ergo quartum delæt concedi.)
Tum quia compositi sunt actiones reales, I. de
Anima (t. c. 64, etc.). Item, compoisiti est subjici
actionibus Iransmulabilibus, I. de Anima (ibid.);
et (Ç) compositi est per se generari el corrumpi,
8. Metaphysics (l. e. 3). Sed horum non est causa
(a) quid — quidquid Pr.
•C) et. — Om. Pr
LIRRI III. SENTENTIARUM
aliqua ralalio. Ergo compositum est quid absolutum.
Hec est sententia Scoti, qui ratis bene probat
intentum.
Ad argumentum principale in oppositum qu;o4ioni» fictum, respondet sanctus Thomas, 3. Sen
tent., in præsenti distinctione, q. I, art. 1, q’· I,
in virtute, quod argumentum concludit quod Deus,
de sua potentia ordinata, non potest assumere natu
ram irrationalem ; non nutem quin posait de poten
tia absoluta. — Per ea etiam quæ dicta sunt ad
argumenta Hcnrici, patet responsio ad secundum
albumentum.
Et hæc de quæMioiic sufficiant. Benedictus Deus.
Arnen («),
DISTINCTIO III.
QÜÆSTI0 1.
UTRUM BEATA MARIA IN PECCATO ORIGINALI FUERIT
CONCEPTA
tKlRCA tertiam distinctionem tertii Scntcn? Harum, quærilur ( Irum beata Maria
fuerit (6) concepta in pecrato originali.
Et arguitur quod non. Quia beata
Mana fuit purior angidis beatis et stantibus. Sed
angeli slants nunquam incurrerunt |»eccatuin. Ergo
nec beata Maria. Minor notaot. Sed major palet jier
beatum Anselmum, in libro de Conceptu virginali
(cap. 18), ubi ditit quod conveniens fuit ut Virgo
eo puritate niteret, qua major sub Deo nequit
intclligi : cum ergo angeli sint sub Deo, sequitur
quod puritas angelica non est major puritate beatæ
Virginis; nec dicendum quod æqualis; igitur minor.
In oppositum arguitur sic Secundum quod dici
tur, Horn. 5 (v. 12), Omnes peccaverunt, printer
Christum ; et Intelligitur de peccato originali, secun
dum Glossam. Cum epgo læata Maria sit una de
numen» omnium, et sit alia a Christo, ergo peccavit
pecca(o originali.
In hac quaestione erunt 1res articuli. In primo
ponetur conclusio In secundo objectiones. In tertio
solutiones.
i) 4meri - <>m l’i.
i<) fulfil — fuit Pr
ARTICULUS I.
PONITUR CONCLUSIO
Quantum ad primum articulum, sit
Unica conclusio,
scilicet : Quod beatu Maria
fuit concepta in peccato originali.
Hanc conclusionem tenet beatus Thomas, 3. Sen
tent.. in præsenti distinctione, q. I, art. 1, q*· 1,
ubi arguit sic « Unigenito Filio Dei singularis con
ceptio et partus debebatur. Sed Christi conceptio ex
Virgine matre, fuit sino commixtione viri. Ergo non
decuit ut mater ejus conciperetur nisi per sexuum
conjunctionem. Sed post statum nalunc coituptæ,
non potest esse commixtio sexuum sine libidine.
Cum ergo libido illa, quæ est filia (a) peccati, ex
peccato primorum parentum proveniens, sit causa
originalis peccati in prole, ut Augustinus (de Nupt.
et concup., lib. 1, cap. 24) dicit, videtur quod non
|>otuit Virgo beata sanctificari, nisi post conceptio
nem in originali faciam, d Item, in principali solu
tione primæ q»-æstiunculæ, sic dicit : α Beata Virgo
nullo modo in parentibus sanctificari potuit, neque
etiam in ipso actu conceptionis ejus. Conditio enim
specialis personalis (u) a parentibus in prolem non
transit, nisi sil ad naturam perlinens; unde gram
matica patris in lilium non transit, quia perfectio
personalis e>l. Unde et sanctificatio parentum in
beatam Virginem transfundi non potuit, nisi cura
tum esset in eis non solum id quod persome est, sed
etiam illud quod est naturæ inquantum hujusmodi;
qtiod quidem Deus façero |>otuit, sed non decuit :
perfecta enim curatio naturæ nd perfectionem gloriæ
pertinet; et idèo sic in statu viæ parentes ejus curati
non fuerunt, ut prolem sine peccato originali conci
perent. Et ideo beata Virgo in originali peccato con
cepta fml Propter quod lieatlis Bernardus ad I.ugdun«»n«es scripsit, conceptionem illius non esse
celebrandam. quamvis in quibusdam ecclesiis ex
devotione celebretur, non considerando conceptio
nem, sed potius ram lificalionem, qua· quando deter
minate fuerit, incertum est. » liem, in solutione
secuiulæ quœstiunculæ, sic di· it : « Sanctificatio
IteaUfe Virginis non potuit e>n· decenter anle infusio
nem animæ;quia gratiæ nondum capax erat. Sed
nec etiam in ipso instanti infusionis, ut scilicet per
gratiam tunc ei infusam conservaretur (o) ne culpam
originalem incurreret. Christus enim hoc singulari
ter in humano genere halsd, ut redemptione non
egent, quia caput nostrum est ; sed omnibus conve
nit redimi per ipsum. Hoc autem esse non posset, si
aliqua anima inveniretur, quæ nunquam originali
(a) rtt plia, — et fomet Pr.
(
— Hæc ille.
Item, ibidem, in solutione secundi, sic dicit :
eo carnem acceperunt,
sed etiam secundum naturalem modum originis ab
eo sunt propagati. Sic autem processit ab Adam beata
Virgo, quia nata fuit per commixtionem sexuum
sicut cæteri. Et ideo concepta fuit in peccato origi
nali, et includitur in universalitate illorum, de qua
Apostolus dicit, Bom, 5 (v. 12) : In quo omnes
peccaverunt : a qua universalitate sohis Christus
excipitur, qui in Adam non fuit secundum semina
lem rationem; nlioquin, si hoc alteri quam Christo
conveniret, non indigeret Christi redemptione. Et
ideo non tantum debemus dare Matri quod aliquid
subtrahatur honori Filii, qui est salvato»· omnium
hominum, ut dicit Apostolus, 1. Timoth. 4 (v. 10). »
— Hæc ille.
Prædictom conclusionem et finalem ejus pmlmtionem ponit Augustinus. 40. de Genesi ad litte
ram (cap. 18), ubi, assignans differentiam inter
conceptionem Christi et conceptionem beatæ Mariæ,
sic dicit : Quid, inquit, incoinquinatius illo utero
Virginis, cujus caro, etiamsi de peccati propa
gatione venit, non tamen de peccati propagine
concepit. ut ne ipsum corpus Christi ea lex seve
rit in utero Marite, qux in membris posita corpo
ris mortis, repugnat legi mentis? quam sancti
patres conjugati refrenantes, non quidem nisi
quousque licebat in concubitum (z) relaxarunt ;
ner tamen (C) tantummodn quousque licebat, ejus
impetum pertulerunt. Proinde corpus Christi,
quamvis ex rame femimr assumptum est, qux de
illa carnis prerati propagine conceptu fuerat,
tamen quia mm sic in ea conceptum est, quomodo
fuerat illa concepta, nec ipsa erat caro peccati,
sed similitudo carnis peccati. Nec enim inde acce
pit reatum moriendi, qui (γ) apparet in motu car
*
nis mm voluntario, quamvis voluntate superundo,
adversus quem spiritus concupiscit : sed accepit
inde, mm quod contagioni praevaricationis. sed
quod exsolvenda
*
indebita morti, ct ostrndcndce
promissu· resurrectioni sufficeret. — Hæc Augu
stinus. In quibus verbis clare patet, eum expresse
sensisse beatam Mariam in peccato originali fuisse
conceptam, ct traxisse reatum mortis, quin |ier
commixtionem sexuum ab Adam descenderat. Item,
conclusionem hanc expresse ponit, super psal
mum 34, exponens illud ( v. 13), Ego autem , cum
mihi molesti essent, induebam me cilicio, ubi sic
dicit : Dominus carnem assumpsit de massa ipsa
qux mortem meruerat ex peccato. Etenim, ut
celerius dicam, Maria ex Adam mortua propter
precatum, Adam mortuus propter peccatum, et
caro Domini ex Maria mortua propter delemht
peccata, — Hæc Augustinus in forma. Ex quibus
(а) roncuôiiuni. — concubitu Pr.
(б) tamen. — Oni. Pr,
(γ) çmî. — qu
*
Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
palet pnm<», quod (uraro Maria.» fuit massi. quæ ’ ((ilibus in conceptione Salvatoris Virgo caslificata
mortem promeruit ex («ccato; secundo, <|uod Maria dicitur, non fuerunt aliqua peccata actualia, sed
mortua «st propter pet catum : non actuale; ergo quædam ruliquiæ originalis peccati, secundum expo
originale. — Has dua
*
auctoritates Augustini induxi sitionem Doctorum sanctorum. Et consimiliter intel'pecialitrr ail refellendum frivolas solutiones quo ligenda sunt dicta Joannis Damasceni, 3. Senten
rumdam modernorum, excipientes lieatam Virgi tiarum suarum (de Fid. Orth.), cap. 2, ubi sic
nem a quibusdam auctoritatibus et sententiis genera- dicit : Post assensum igitur sunctx (a) Virginis,
libus Augustini, sicut e
*t
illa quam ponit, de Fii/r Spiritus Sanctus supervenit super ipsam, secun
mi Petrum, tap. ‘2, ubi sic dicit : Quia sine libi dum sermonem quem dicit angelus (6), purgans
dine, inquit, mm est parentum concubitus, oh ipsam.
hoc ex enema carne nascentium mm potest sine
Eundem veritatem tenuit Leo Papa. Nam, in ser
precato
conceptus. El infra, capit. 26, dicit: mone quodam d·· Natali, qui incipit : Exaltemus,
lene, et iiidlatmiis dubites. omnem dicit quod in nulla alia matre fuit sine sorde peccati
hominem (pii per concubiinm ciri et mulieris con toncepliii, nisi in beata Virgine; et quod ipsa Virgo
cipitur, cum origimdi pccruto, impietati siduli- inde ab illo peccato purgationem traxit, unde conce
(mu, morti subjertum, el nb Ime natura ira
* filium
pit. Unde veriia sua sunt hæc : Nutus est Christus
hum i. liem, libro I. dr Nuptiis et concupiscentia
cx Virgine, quam mm humanus coitus, sed Spi
(tap. 12), dicit quod ideo Christus non de corn u- ritus Sanctus firrundavit. Et eum in omnibus
bitu nasci voluit, ut hinc diam doceret, onmrm
matribus non fiat sine sorde peccati conceptio,
•pii de concubitu nascitur, carnem esse pecrati; h;vc inde purgationem traxit unde concepit. Quo
quandoquidem sola qme non inde natu est, non
enim patrum seminis transfusio non pervenit,
fmt cum peccati. — Hæc ille. — Et inultas tales pecrati se illic origo non miscuit, etc. Et post
regula.' fidei ponit Augustinus, quæ non poscunt pauca : Illudi est securi hostis astutia, qui nativi
expuni per exclusionem bealæ Mariæ; quia, ut tatem pueri in salutem humani generis procreati,
ostensum est, Augustinus hoc expresse ponit de mm aliter sibi quam omnium nascentium putavit
lieata Maria.
obnoxiam, etc. Et post : Et dum vitiutte originis
Hanc veritatem asseruit lieatus Ambrosius, qui prxjud ici u m genera le p rosequ i tu r, ch i rogra ph u m
(ut ircil.il Augustinus, 2. de Gratia Christi et per quo nitebatur excidit (γ), ab illo iniquitatis exi
cuta originali, cap. 41), nuper Luram (lih. 2), gens pirnam, in quo nullum ceperit culpam. —
ait : Solus enim per omnia ex mitis de femina
Hæc ille. — Item, idem, in alio sermone qui inci
sanctus Dominus Jesus, qui terretur contagia rnr- pit, Cum semper (î) nos, hæc dicit : hi totius
raptehe immaculati partus novitati
*
non senserit, humani generis strage communi, unum solum
et cxlrsti majestate depulerit. Si autem ipse stilus, fuit (<) remedium sub divimv rationis occulto,
igitur nullus alius; et per consequens nec Iwata quoti posset (ζ) subvenire prostratis : si aliquis
Virgo, mater ejus. — Item, idem Ambrosius, sii]»cr fdmrum Adam originalis pr:eruricatinnis alienus
lsuam,ul etiam ibidem recitat Augustinus, loquens atque innocens nasceretur, qui exteris et exemplo
de Christo
De Spiritu Sanctu, inquit, natus, prodesset et merito. Sed quia hoc naturalis gene
abstinuit u peccatu. Omnis homo enim mendax; ratio non sinebat, ner poterat vitiaDv (η) radicis
rt nemo sine peccatu, nisi unus Deus. Screatum propago esse sine semine, de quo Scriptura dicit
est igitur, ut ex viro et muliere, id est, per illum (Job. 14, v. 4) : Quis potest facere mundum de
corporum commixtionem, nemo videatur erre immundo conceptum semine? mmue tu qui solus
*
expert
delicti. Qui autem est expers delicti, expers | <’>? Dominus Deus fartus est filius David, et de
rhum est hujus conceptionis, — Hæc ille. — Ex promissi germinis fructu proles est orta sine
prima autem parte hujus auctoritatis, cum ait,
ritio.
Nemo Mine peccato nisi unus Deus, manifeste infer
Eundem veritatem asserit beatus Gregorius,
tur propositum. Et similiter ex secunda, cum con
II. lib. Moraliiup (cap. 28), exponens illud Job 14
stet quod beata Virgo non fuit expers conceptionis (v. 41, Nonne tu qui solus, ubi sic dicit : Heatus
quær-t per commixtionem viri et mulieris. — item, Jub incarnationem Redemptoris intuitus, solum
expressius ad propositum, libro pruno super Lucam,
vidit in mundo hominem de immundo semine non
exponens illud verbum (I, v 35), Spiritus San- esse conceptum, qui sic in mundum venit ex Vir*
<1u
•oipcnvnirt in te, etc , sic dicit : Superve
niens Spiritus Sanctus in Virginem, mentem
(i) lanci
.
*
— temper Pr.
ipsinxthomtii sorde vit iorum castificuviUZ).— Hæc
(15) aiujelm. — /luyuihnu
*
Pr.
(γ) excidit. — e.rcedit Pr.
ille. — Ubi sciendum quod sorde
*
viliorum iste, a
i
(s quod — çuta Pr.
ji) Hac verlw non *unl Ainbrodl ; **
·<Ι leguntur in Glossa
onifoana.
(6) temper. — taper Pr,
(t) fuit. — Om. Pr.
(ζ) pottrt. — pottil Pr
(η) rifiaUe. — viUi Pr.
DISTINCTIO III. — QUÆSTIO I.
ginc, ni nihil haberet (le immunda conceptione. ι
Neque enim ex viro et femina , sed ex Spiritu
Sancto et .Maria Virgine processit. Solas ergo in
carne sua erre mandas extitit. qui delectatione
carni» tangi non poind, gain nec per carnalem |
delectationem hue venit. — Hæc ille.
Ejusdem sontentiæ fuerunt illi sancti Doctoral
«pios nominat Augustinus, lib, 2 Contra Julianum,
ubi (cap. 10), prope linem (a), ]K»tquam mullas
auctoritates diversorum induxerat, ad probandum
omnes pneter Christum sub jieccati obligatione con
cipi, sic concludit : Propter, inquit, ralhcdiraip
fidem, sancti ac beati et in divinorum eloquiorum
pertractatione clarissimi sacerdotes, Ircmens, Cy
prianos, Delicius, Olympias, Hilarius, Ambro
sius, Gregorius, Innocentius, Joannes, Basilios,
quibus addo presbyterum, velis nolis. Hierony
mum, ut eos omittam qui nondum dormierunt,
adversus ros proferunt de omnium hominum per
colo originali obnoxia successione sententiam i
unde nemo eruitur, nisi quem sine lege pecrati
repugnante legi mentis Virgo concepit. — ILrt
Augustinus. Ubi expresse jiatet istos undecim patres
a peccato originali nullum eximere nisi Christum,
mimo per eos omnem alium includi de factu, nec in
hoc aliquam pnerogativam tribuunt Virgini glo
riosa»; quod utique cum devotissimi fuerint, non
omisissent , si non debuisset omitti.
Hanc conclusionem tenent et tenuerunt, Origenes,
Isidorus, Bernardus, Ansel mus, Hugo de Sanctu
Victore, Magister Sententiarum. Rcmigius, Alcuinus. Cassiodorus, Cassianus, P. Ravennas, Gratia
nus, Alanus, Alexander Neckam, Innocentius Papa.
Joannes Beleth, Mauritius episcopus Parisiensis,
Allisiodoreitëis, Raymundus de Pcnnaforti, Alexan
der de Ales, Albertus, Petrus de Tarrntasia Papa,
Petrus de Palude, Durandus, Hcrvmus. Joannes de
Neapoli, Jacobus de Voragine, Nicolaus Travcth,
Ægidius er Christum. Igitur habuit
peccatum : non autem actuale; igitur originale.—
Secunda talisost : Nullius(6) humana» persona·conce
ptio æquatur in puritate, et immunitate, et elonga
tione a peccato, conceptioni Filii Dei. Sed Maria fuit
humana persona. Ergo ejus conceptio non æquatur
(а) prope finem. — m fine Pr.
(б) Nullius. — Illius Pr.
in puritate, aut elongatione a peccato, conceptioni
Christi. Æqüaretur autem.
nunquam habuisset
peccatum originale. Igitur habuit. — Tertia talis
eata Mai ia fuit hujusmodi. Igitur imn
fuit expers originalis peccali.
Et in Ime primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
P O N U N T U n OBJECTI 0 N E S
I. Argumenta Scoti et sequacium. — Quan
tum ad secundum articulum, arguitur mntni con
clusionem. Et primo, contra conclusionem in se.
Se undo, routra probationes ejus Cxmtra conclusio
nem in se, arguit Scotiis (dist. 3, q. i), et sui
sequaces, multipliciter. Et
Primo sic. Perfectissimus mediator habet perfe
ctissimum a» tum mediandi, respectu alicujus per
son® pro qua inediat \el meretur; ergo Christus
habuit perfectissimum actum possibilem mediatori,
respectu alicujus persona? respectu cujus erat media
tor. Sed respivlu nullius habuit excellentiorem quam
respectu Mariæ; ergo respectu illius habuit perfe
ctissimum. Sed hoc non fuisset, nisi meruisset eam
*servari
pra
a |>e( a statuitur non remittenda, nisi
offeratur rogi ab aliquo innocente aliquod obsequium
magis gratum quam peccatum fuerit offensivum.
Aliquis offert ita gratum obsequium et reconciliat
lilios, ut non exh.emlenlur. tamen cuilibet nato
rex offenditur, licet |>ostea offensam remittat pro
pter menta mediatm is. Si ille mediator |>osscl pla
care regem, ut (c) pneveniivt respectu alicujus
filii, ne ei ivx offenderetur, Ime magis (ζ) esset quam
si (η) ivx offensam habitam contra talem remittat;
(a) est — Om. Pr.
\C) prtilHitamcni. — perfectionem Pr.
(γ) cunsonum exempto. — et prnno Pr.
(ί) secundo libro. — Om. Pr.
(t impossibile cum illa offensa non sil ex culpa
propria, sed contracta. Ex isto exemplo arguitur sic.
Nullus perfectissimo placat aliquem pre offensa alte
rius contrahenda, nisi posset pnevenire ne offenda
tur illi ; nam si offensum jam placat ut remittat, non j
lærfeclissime placat. Sic in proposito. Deus non I
offenditur animæ propter motum interiorem in Deo,
erfectis$inie reconciliaret, nisi auferret abeo
non tantum (6) exhæredalionem, sed etiam rsse
inimicum regis.
Tertio. Quia Christus immediatius videtur fuisse I
reparator ab originali quam ab actuali ; unde et
necessitas incarnationis Christi communiter assigna
tur ex peccato originali. Sed communiter supponi
tur, quod ipse fuerit ita perfectissimus mediator
respectu alicujus personæ, puta Maria
*,
quod eam
præservavit ab omni peccato actuali. Igitur similiter
ab omni peccato originali.
Quarto. Quia persona reconciliata non summe
obligatur reconciliatori (γ), nisi ab eo habeat sum
mum bonum quod potest per mediatorem haberi.
Sed ista innocentia, scilicet praeservari a culpa con
tracta vel contrahenda, |>otest per mediatorem
haberi. Ergo nulla persona summe tenebitur Chri
sto ut mediatori, si nullam praoervavit a peccato
originali. Et si dicatur quod æqualiter tenetur per
sona, cui remittitur peccatum, sicut persona quæ
praeservatur a peccato, propter illud Luca·, 7 (v. 47),
Cui autem plus dimittitur plus ddujit, quære ibi
re-ponsionem Augustini dicentis quod omnia non
commissa sunt dimissa, ac si essent commissa, immo
excellentius lieneficium est praeservare a malo quam
permittere cadere in malum et ab eo jjostea liberare.
Videtur etiam quod Christus mullis meruit gratiam
et gloriam, et pro eis sunt debitores Christo ut
mediatori. Quare nulla anima (δ) erit ei debitrix pro
innocentia? Et «piare, cum omnes Angeli lieati sint
innocentes in patria, non est verisimile quod sola
anima Christi sit innocens, et nulla alia anima ratio
nalis. — Hæc Scotus in forma.
II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam *()
Aureolus (dist. 3, q. 1, art. 3 et 4).
Primo. Quia quidquid fuit possibile et condo
cens, fuit collatum beata
*
Virgini. Sed possibile fuit
Virginem praeservari a peccato originali divina vir
tute : quia potentior est Deus in praeservando quam
raro in inficiendo; et ideo Deus potuit pnevenire
infectionem carnis. Hoc etiam fuit condocens; quia
decuit quod Mater Dei esset mundissima : eum enim
esset mater gratiæ, decuit quod nunquam aliqua
dispositione contraria ad gratiam inficeretur; et ite
rum Augustinus probat quod corpus ejus non est
incinendum, quia non decuit. Ita in preposito non
decuit quod pollueretur peccato originali ; et credo
quod beata Virgo plus optabat non pollui peccato
originali quam corpus suum non incinerari, et de
hoc magis gaudet.
Secundo arguit sic : Quia secundum sanctos nun
quam peccavit venialiter, quia non decuit quod )>ollueretur aliquo peccato actuali veniali ; et certe major
macula est peccatum originale. — Et hoc patet in
exemplo sensibili : quia, si corporale aptum ad reci
piendum corpus Christi, cadat in lutum fœtidurn et
corruptum, quamvis optime lavetur et mundetur,
nunquam tamen esset aptum ad recipiendum corpus
Christi, immo esset magis abominabile quam ante.
— Item, major gratia fit illi qui non permittitur
cadere in lutum, quam illi qui permittitur cadere,
sed stat i m sublevatur. — Hæc Aureolus.
III. Argumenta aliorum.
- Arguunt alii
(apud Joannemde Neapoli, Quodlibcto 1, q. 11.)
Primo. Quia pœnæ utiles fuerunt relinqpendæ
beatæ Virgini; non autem inutiles pœnæ. Sed culpa
originalis non fuisset utilis beatæ Mariæ; pœnæ
autem temporales fuerunt ei utiles : quia in eis
meruit gratiam. Igitur, etc.
Secundo. Quia beatus Bernardus uni monacho
desideranti cum videre, postmortem, apparuit totus
lucidus præterquam in pectore, ubi habuit imam
maculam, quam dixit se haliere propter illud quod
dixerat de læata Virgine, quod fuit concepta in ori
ginali peccato.
Tertio. Quia, sicut Christus fuit perfectissimus
I mediator, ita beata Virgo fuit convenientissima
mediatrix. Sed hoc non fuisset, si ipsa aliquam cul
pam incurrisset; «pria convenientius potest aliquis
placari per illum qui nunquam offendit, «piam per
eum qui |>osl offensam reconciliationem obtinnit.
Igitur, etc.
a nyem contra eum offendi, — tcirn regem eue offertQuarto arguitur. Quia Augustinus, in lib. dr
sum contra eum Pr.
Natura et Gratia, circa medium (cap. 30), «licii
(Q /arUuTii. — Otn. Pr.
(γ) reconciliaturi — reconciliari Pr.
U) nulla amnia, — natura humana Pr.
(a) Hinni. — Om. Pr.
DISTINCTIO III. — QU -KSTI<» I
Ή
quod, cum deprecati
*
agitur, nullam de bcata ex|Hincnd;e, quod samli in talibus locpnmtlir secun
Virgine volo haberi (a) quæhtionrm. Ubi videtur dum communiorem
» cursum. Dicunt enim quod
innuere quod ipsa nulli peccato fuit subjecta.
fate est modus sanctorum et philosophorum, quod
Quinto hoc idem prolmtur per Aribelmum, qui de (piando loquuntur dc aliqua materia in rominuni,
hoc fecit librum specialem.
j tractant communiter ; sed «piando loquuntur in -|>cSexto. Quia Hicardus de Sancio Victore hoc dicit ciali, tunc veritatem determinant. Et dicunt qm
*l
in quodam sermone de conceptione.
sic (6) sentiunt et senserunt sancti in propcrito :
Septimo. Quia Ec clesia de nullo facit festmn nisi «plia, loquendo de filiis Adæ in communi, dixerunt
de sancto. Sed mulla' ecclesiæ faciunt festum de quod omnes contrahunt peccatum originak. 'cilicet
conceptione beatæ Mariæ. Igitur ifwa fuit concepta
secundum «ommunem cursum; sed loquendo in sin
sancta.
gulari de l>eata Virgine, dixerunt oppositum, ut
Octavo. Quia Anselmus dicit in quadam epistola
patet per auctoritate
*
Augustini allegatas in dr
ml episcopos Angliæ : Nmi credo verum C"C ama
Natura ct Gratia, et Ansel mi in dr Cmircplmm·
torem Virginis qui respuit celebrare festum con
H. Marite Virginis (γ).— Tertio, potest dici quod
ceptionis.
ubicumque |mtiitur sola anima Chrfati, vel tantum
Nono. Quia potissima ratio, quam habet sanctus anima Christi, in pratlidi- auctoritatibus, intelli
Thomas pro sua conclusione, est illa quæ procedit gible anima lirata
*
Virginis; quia (8) simul quan
do universali redemptione lacta per Christum, et
tum ad peccatum concurrunt Christus et beata
infert quod si beata Maria non habuit originale, non
Virgo, sicut dicit Augustinus in libro dr Natura »t
latest dici redempta. Hæc autem ratio non valet;
Gratia.
quia dicit Durandus (dist. 3, q. 1 ), quod, si lieata
Et in hoc secundus articulus terminatur.
Virgo nullum peccatum contraxisset, tamen vere
potuisset dici redempta a Deo. pro eo quod in sua
radice, ex natura suæ conceptionis, obligata erat ad
ARTICULUS III.
incurrendum peccatum, nisi luisset a Deo præserPONUNTUR SOLUTIONES
vata. Licet enim impedire ne aliquis obligetur, non
sil redimere, quando ille nunquam fuit obligatus
I Ad argumenta Scoti et sequacium. — Quan
in se nec in sua radice; tamen quando aliquis fuit
tum ad tertium articulum, respondendum est obje
obligatus in sua radice et impeditur ne obligetur,
ctionibus supradictis. Ideo
ille veraciter redimitur : « ut si aliquis impetret
Ad primum respondit Gregorius de Arimino.
quod proles nascitura ex parentibus servis non
incurrat servitutem, talis vere diceretur redemisse 'Uper secundum Sententiarum, dist. 30 et trib.
prolem a servitute. Cum igitur beata Virgo esset ser scq. (q. 2, ari. I ), quod q antecedens principale ibi
vituti peccati originalis obnoxia in sua radice, scili dem assumptum, non habet majorem evidentiam
cet in parentibus, si fuit impeditum virtute divina, quam si diceretur quod perfectissimus mediator
habet ivspectu cujuslibet personæ pro qua mediat,
ne in se servitutem hanc incurreret, ut esset conveperfectissimum actum mediandi, ut clarum est. Et
nienlior mater Salvatoris, vere potest dici quod
indiguit beneficio redemptionis, et tanto magis et sic, secundum illum modum arguendi, probaretur
quod etiam omnes alios Christus pneservavit et pnefamiliarius fuit redempta, quanto redemptio fuit in
seivata peccato originali; quod non est dicendum.
ipsa celerius inchoata, d
« Pnrterea. Juxta secundam probationem, dedu
Dedliiio. Quia auctoritates sanctorum inducta
*,
ceretur qnod beata Virgo fuit pnxservata ab omni
non sufficienter probant conclusionem; quia ad
omnes illas et consimiles potest tripliciter res|>on- pœna lenqwrali ooqx>ris et animæ. et ab ipea etiam
deri. — Primo, quod, quamvis lieata Maria de facto corporali morte; quod utique falsum est. Et quoti
non contraxerit |χχ· catum originale, tamen ex debito ita pinset deduci, viarum est.
»i Item. Sccuudum tertiam probationem, probare
seu de jure uon traxisset, nisi ab eo pneservnta fuis
set; ideo dicunt mulli dot lores quod omnes aucto tur quod pluresalios pneservavit a culpa originali;
ritates in quibus dicitur quod omnes naturaliter quod tamen non dicitur ab aliquo doctore. Patet
deductio. Nam Christus, ut ait. fuit immediatius
geniti ab Adam, contrahunt peccatum originale,
reparator (<). respectu originalis quam respectu
inlelhgeiidæ sunt de jure seu de debito, non autem
de facto : quia quilibet filius naturali' Adæ est debi actuali' peccnti, et pei consequens quam mortalis
tor justithe originalis, et ex demerito Adæ caret ea,
et sic contrahit peccatum originale; sed beata Virgo
(a) iVimninuoreiH. — ronnnunioneni Pr.
(S) iic. — Om. Pr.
de facto nunquam contraxit. — Secundo, potest
(γ) de Conceptione li. )tarij· Virginis. — de conceptu
dici, et dicunt mulli, quod laies auctoritates sunt
(a) haberi. — habere Pr.
virginali Pr.
(Î) quia. — Om. Pr.
(<) tam. — Ad Pr.
32
LIBRI Ili. SENTENTIARUM
actualis. Sed communiter creditur quod plures alios
praservavit ab omni actuali mortali, ut Jannnem
Baptistam et Jorcmiam, qui fuerunt in ntrn» >an·
ctificatt· Ergo et ab originali.
« Amplius. Secundum qimrtam probationem.
primo proluretur quod Iwata Virgo in primo instanti
mi,i· conceptionis fuit læata, quoniam tale Ικιηιιιιι
(minii habere |w?r Christum mediatorem, et simili
ter quod fuerit in corjmre glorificato; quæ omnia
falsa sunt. Secundo, qiiiorendum est quomodo acci
piat summo teneri vel obligari mediatori. Aut enim
rir ut dicatur tantummodo essu summe obligatus,
quem non est possibile t*se magis obligatum ; et sic
constat tieatom Virginem non fui»e summe obliga
tam Christo, etiam dato quod fuerit pnrservnla a
penal·· originali, nam |K»luisset Christus lune ei
contulisse keatitudinom quam nunc halwt, et multo
etiam majorein, et simili gloriam |wrfectom coi|Muis,
propior quieampliusohligala fuisset, accipiendoM
*mpr· obligationemS4‘cumhimprop<»rlinnem ad beneficia
recepto, ut accipit argumentum. Vel capit summe
obligari mediatori, ut ille dicatur summe obligatus
ei, quia nulli alteri est tantum obligatus vel esse
ptdosl, aut quia per omne quod habet est ei obliga
tus; et sic quilibet alius plie1er \ irginem est summe
obligatus, et tamen non quilibet alius Init præseriatns ab originali pwrato. Ex quo |»atel quod illa ratio
non valet. Quinimmo prelmt oppositum illius quod
intendit. Nam mediatio placativa, (pialis fuit media
tio Christi reconciliantis nos Beo, sicut etiam sumit
arguens, utique supponit offensam. Et ideo, si
medinvit inter Virginem et Boum, sequitiu quod
Virgo Deum offendit |ier peccatum; et si non per
actuale, igitur per originale. Unde econtra si ipsa
nullum peccatum habuit, nullo reconciliante media
tore indiguit.
Ad rationem vero in se, respondetur quod actum
mediandi i-m» jierfecli&iimiiin possibilem, |M)te>t
ex duplici sensu dici. Unu< est quod nullus po
tuit ease convenientior eo aut decenlîbr; et sic an
tecedens conceditur et dico quod non solum re
spectu alicujus persorne, sed etiam rcsjwclu cujiislibcl pro qua Christus medinvit, habuit perfectissi
mum artum mediandi. Nec tunc valet ulterior dedu
ctio; nam ille actus mediandi quem arguens accipit,
si fuisset, non fuisset décentior aut rationabilior eo
qui fuit de tocto. Alitis sensus usi (a)qmxl per nullum
alium modum mediandi |>ersona reconciliato potuit
fieri Beo gratior, aut a culpa immunior et a perna
socurinr, et tunc dico quod (€), sicut respectu alio
rum non habuit Christus mediator perfet tisMmus
actum perfectissimum Inediandi, sic nec respectu
Iwate Virginis; et ideo negatur antecedens in isto
sensu. — Ad aliam probationem, cum assumitur
U) r>( — Oin. Pr
(4
— çuia Pr.
quod perfectissimus mediator meretur amotionem
omnis poma·, patet esso falsum in proposito; uaui
beato Virgo in vito ista multas habuit pœntis.
»( Ad tertium, cujus vicius est »n hac conse
quentia, Christus præservavit Virginem ah omni
|MHCato actuali, igitur et ah originali, quamvis
simpliciter accepta ista consequentia negari posset,
nam puents liaptizatos in puerilia decedentes pnestTvavil DeUS a quolibet actuali, non tamen ab
originali, si tamen accipiatur determinate pro his
•pii usu discietionis et liberi arbitrii politi sunt,
concedenda videtur, secundum Augustinum, libro 5.
Contra Julianum, cap. 15; ubi Juliano dicenti,
uotamlum esse. c.i verbi# beati Petri dicenti# dc
Christo 1. Beti. 2, v. 22), « Qui peccatum non
ferit, 9 quod (a) juilu aril Apostolus hoc sufficere
tui mjtendemlum in Christo nullum fuisse pei
ratum, quia qui peccatum utm fecit, habere
mut potuit. respond it Augustinus : Ouinhin ceri>timum ot. Prnfectn enim et pecralum majoc
leci/mcl, si puer habili: nam proptereu nullus
Ittnno est pexter Christum, qui pecralum nnn
fecerit grandioris xlatis accessu; quia nullus
rst hominum, prsrter ipsum, qui precatum
mm habuerit infantilis totalis exortu. Ex his
juitrl ipusl Augustinus de Christo infert sel mater Dei. Et ideo non est dubi
tandum quod Deus per suam gratiam eam ad hoc
idoneam reildidit, secundum quod Angelus ad eam
dixit (Luc. I, v. 30 et 31) : Invenifti gratiam
apud Deum: ever concipies, etc. Non autem fuisset
idonea mater Bei, si jwcciisset aliquando. Tum quia
honor parentum redundat in prolem, secundum
ilhid Prorerhiorum 17 (v. 6), Gloria filiorum
patres eorum; unde, per oppositum, ignominia
Matris in Filitini redundassel. Tum etiam quia sin
ta) quod. — quia Pr.
(ύ) dicta. — dicta Pr.
(γ) injuria. — invidia Pr.
autem. — igitur. Pr.
DISTINCTIO III. — QUÆSTIO I.
gulaii modo Dei Filius, qui est I)t»i sapientia, ni
*a
ip
habitavit, non solum in anima, *ed in utero;
dicitur auleiri, Sapientue ( | v, 4) /n mahenlam
aniniaai non intrabit sapiralia , tire habitabit in
corpore subdito peccatis. Et jdeo simpliciter faten
dum est quod bcata Virgo nullum peccatum actuale
commisit, nec moi tale, nec veniale; ul sic implere
tur quod dicitur, Oznhc. 4 (v. 7) : Tota pulchra rsf
amica mea, et macula non est hi te n
Hæc ille.
— Et ideo dicitur aliter, secundum primam viam
quam tangit ipse Gregorius, quod illa consequentia
non valet, Christus præscrvnvit Virginem ab omni
actuali, igitur et ab originali. Et ad dictum Augu
stini, 5 lih. Contra Julianum, dicitur quod, si
Augustinus intendat loqui de qualiliet persona
humana naturaliter genita cl alia a Christo, tunc
hoc quod dicit facere peccatum, debet accipi large,
pro eo quod est habere in se effectum peccati origi
nalis, et inclinationem habitualem vel actualem, et
causam proximam peccati actualis, scilicet fomitem.
Et ad hunc sensum conceditur quod lieata Virgo
fecit peccatum ; nam ipsa habuit fomitem peccati in
se, quousque concepit Dei Filium, et non ultra. De
hoc beatus Thomas, 3 p., q. 27, art. 3, sic dicit
u Quidam dixerunt quod in prima sanctificatione
Virginis, qua sanctificato fuit in utero, totaliter fuit
ei fumes subtractus. Quidam vero dicunt quod
remansit fomes, quantum ad hoc quod facit difficul
tatem ad bonum; sublatus tamen fuit, quantum ad
hoc quod facit pronitatem ad malum. Alii vero
dicunt quod sublatus fuit fomes, inquantum perti
net ad corruptionem personæ, prout impellit ad
malum et facit difficultatem ad bonum; remansit
tamen, inquantum pertinet ad corruptionem nature,
prout scilicet est causa traducendi peccatum origi
nale in prolem. Alii vero dicunt quod in prima san
ctificatione remansit fomes per essentiam, sed liga
tus fuit; in ipsa autem conceptione Filii Dei, fuit
totaliter sublatus. Ad horum autem intellectum,
oportet considerare quod fomes nil aliud est quam
inordinata concupiscentia sensibilis appetitus; habi
tualia tamen, quin actualis concupiscentia est motus
peccati. Dicitur autem concupiscentia sensualitatis
esse inordinata, inquantum repugnat rationi ; quod
quidem fit, inquantum inclinat ad malum, vel
difficultatem facit ad bonum. Et ideo ad ipsam ratio
nem fomitis pertinet quod inclinet aun.e, non |x»
quod vel totaliter fomes fuerit ab ea mi hiatus per
primam sanctificationi rn, vel fuerit ligatus. Posset
tamen intelligi quod fomes totaliter fuerit sublatus,
hoc modo quod prastitum fuerit lieatæ Virgini ex
abundantia grati® descendentis in ipsam, ul talis
esset dispositio virium animæ ad ipsam, quod infe
riores vires numquarn moverentur sine arbitno
rationis, sicut dictum esi (3 p., q 15, art. 2) fuisse
in Christo, quem constat peccati fomilem non
habuisse, et /bct reconciliaro discordes ». Ille ergo qui nun
quam habuit cum Deo discordiam, nullo modo indi
guit mediatore, nec habuit mediatorem inter se et
Deum.
Hem, Joannes de Neapoli, primo suo Qimdlibeto,
q. 11, ponit similo solutiones eis quas dat Grego
rius. Unde
Ad primam probationem Scoti, dicit quod major
illius est falsa, qua dicit. Nullus summe placat ali
quem pro offensa, nisi pra veniat omnem offensam,
etc. < Nam, ut dicit, ille summe placat aliquem,
qui summam gratiam offensi impetrat offendenti,
qui quandoque de factu fuit offendens; irnino, si
nunquam offenderit (e), non proprio posset dici
uffeiiMis placari per mediatorem quemcumque.
I nde, cum mediatoris sit unire per amorem et gra
tiam offendentem offenso a quo distat per offensam,
pu foetior est hominis mediatio ad Deum, qua uni
tur per gratiam ille qui quandoque offendit, quam
illa (G) qua unitur ille qui nunquam offendit. Et
Sic dicendum est in proposito, quod Christus perfe
ctissime inediavit (γ) inter Virginem beatam et
Deum, ei, |K»st offensam culpæ originalis, majorem
gratiam conferendo qimm alicui pu ne crealurah Et
praterea, si non esset ita, sequeretur quod nullus
homo contraheret jieccatum originale; quia perfe
ctissimus mediator debet habere perfectissimum
actum mediandi, non solum respectu unius persona
*
pro qua mediat, sed respectu omnium : quia perfe
ction est perfecte mediare resjMi tu omnium quam
n-ipcctu aliquorum vel unius tantum. Unde ratio
nihil penitus concludit. Ideo dicendum quod Chri-
>) of[tndrnt. — offtnttertt Pr.
p, ilAt — ilhur Pr.
|y) ijirdiartf — rmviiit Pr.
stus fuit perfectissimus mediator, quia fuit Deus et
homo; non autem quantum ad hoc quod omnibus
pro quibus mediat impetret maximam gratiam quam
Deus posset conferre de potentia absoluta, et multo
minus quantum ad hoc quod omnibus, aut aliqui
bus, vel in uno tantum, praveniat ne Deus offenda
tur jMT culpam originalem vel actualem, » — Hæc
ille.
Ad secundam probationem, dicit quod α sufficit,
ad hoc quod Christus possit dici perfectissimus
mediator, quod, quantum est ex se, omnibus divi
nam gratiam mereatur, non autem omnis pœnæ
carenliam pro semper, aut culpæ originalis ». — Et
similiter, ad confirmationem, dicit quod α summe
perfecte reconciliaret regern offensum alicui, qui
omnibus ejus filiis gratiam regis mereretur,et ha
*reilitatem paternam, dato quod omnes quandoque
essent inimici ejus ».
Ad tertiam probationem, dicit quod a non est
simile de peccato originali, quo omnes peccamus
in Adam, et est peccatum natura, et de peccato
actuali, quod homo incurrit ex personali deonl i na
tione : quia peccatum originale contrahitur per car
nalem propagationem seu commixtionem maris et
fœminæ, quo modo beata Virgo propagata fuit; sed
peccatum actuale incurritur per pei’sonalem deordinationem,a qua fuit beata Virgo immunis. Christus
autem fuit reparator et reconciliator natura ab utro
que peccato; quia meruit gratiam omnibus, per
quam ûtriïmque amovetur. Nec proprie posset dici
reparator vel reconciliator, respectu alicujus qui
nunquam fuisset peccato subjectus. Unde ratio magis
concludit oppositum quam propositum; quia, ex
hoc <|U(n1 Christus immediatius fuit reparator et
reconciliator nature a peccato originali quam actuali,
sequitur quod omnes contrahunt originale, non
autem omnes incurrunt actuale; et praservare a
culpa non est proprie reparare vel reconciliare ». II-.ee ille. — Et confonniter sancto Thoma?, 3 p.,
q. I, ari 4, ubi sic dicit : «i Ceiluin est Christum
venisse in hunc mundum, non solum ad delendum
illud peccatum quod traductum est originaliter in
posteros, sed etiam ad (x) deletionem omnium pec
catorum quæ postmodern superaddita sunt : non
quod omnia deleantur, quod est propter defectum
hominum, qui Christo non inherent, secundum
illud Joan. 3 (v. 19), Venit lux in mundum, ct
*
magi
dil< .ierunt homines tenebras quant lucem ;
sed quia ipse exhibuit quod sufficiens fuit ad
omnium deletionem. Unde, /ioman.5(v. 15 et 16),
dicitur : Nun sicut delictum, sic et donum; nam
judicium ex uno in condemnationem , gratia
autem ex multis delictis in justificationem. Tanto
autem principalius ad alicujus peccati deletionem
Christus venit, quanto illud peccatum majus est.
(x) ad. — Oin. Pr.
DISTINCTIO III. — QUÆST1O I.
Dicitur autem aliquid majus dupliciter. Uno modo, |
intensive, sicut est major albedo quæ est intonsior;
el per hunc modum majus est peccatum actuale
quam originale, quia plus habet de ratione volunta
rii. Alio modo aliquid dicitur majus extensive, sicut
dicitur major albedo qua· est in majori superficie;
et hoc modo peccatum originale, per quod totum
genus humanum inficitur, est majus quolibet pec
cato actuali, quod est proprium singularis persona·
Et quantum ad hoc Christus principalius venit ad
tollendum peccatum originale, inquantum bonum
gentis est divinius quam bonum unius, ut dicitur,
L Ethicorum (cap. 2). d
Hæc ille. — Ex quibus
palet quod hoc quod Christus venit principalius ad
delendum peccatum originale quam actuale, non
arguit quod aliquem pneservaverit ab originali, sed
potius quod peccatum originale totum genus huma
*
num infecit, ut bene dicit Joannes de Neapoli.
Ad quartam probationem, dicit Joannes, quod,
e quamvis quilibet reconciliatus per Christum,
secundum se acceptus, Christo summe obligetur,
tamen comparando unum ad alium, plus ei obliga
tur qui majorem gratiam ab ipso recipit, sive quando<[ue fuerit subjectus culpæ, sive non. Et pneterea:
Quamvis cæteris paribus innocentia sil majus
bonum quam culpæ amotio, tamen æquale donum
graliæ plus est, comparatum ei qui propter culpam
meruit pœnam, quam innocenti qui non mennt,
sicut centum marchæ majus donum sunt si dentur
pauperi (piam si dentur regi. t> — Hæc Joannes; cl
conformiler dictis sancti Thomæ, 2· 2
,
*
q. 106,
ari. 2, ubi quæril, Utrum magis teneatur ad gratia·
rum actiones innocens quam pœnitens : ubi deter
minat quod simpliciter loquendo plus tenetur pœni
tens. Unde sic dicit : « Actio gratiarum in accipiente
respicit gratiam dantis; ideo ibi major requiritur
gratiarum actio ex parte recipientis, ubi est major
gratia ex parte dantis. Gratia autem est , quæ gratis
datur. Unde dupliciter potest esse major gratia ex
parte dantis. Uno modo, ex quantitate dati; et hoc
modo innocens tenetur ad majores gratiarum actio
nes, quia majus donum ei datur a Deo, et magis
continuatum, caleris paribus, absolute loquendo.
Alio modo, potest dici major gratia, quia magis
datur gratis; et secundum hoc, magis tenetur ad
gratiarum actiones pœnitens quam innocens, quia
gratis magis datur illud quod ei datur a Deo : cum
emm esset dignus pœna, dalur ei gratia. Et sic,
licet illud donum quod datur innocenti, abxdul··
consideratum, sit rnnjus; tamen donum quod datur
pœnitenti, est majus in comparatione ad ipsum :
sicut etiam parvum donum pauperi datum, est ei
majus quam diviti magnum. Et quia actus circa sin
gularia sunt, in his qua· agenda sunt, magis consi
deratur quod est hic vel nunc tale, quam quod est
simpliciter tale; sicut Philosophus dicit, 3. Ethico
rum (cap. I), de voluntario et involuntario. » —
35
Hæc ille. — Cum autem arguens ulterius facit compn rationem de angelis ad homines; — dicitur quod
illa similitudo non valet. Ideo enim non omnes
angeli ceciderunt uno eorum cadente, quia non
omnes angeli erant in uno, a quo propagati contra
hant peccatum, sicut fuit in hominibus. — Quod
autem dicit, quod non Solus ergo ille Agnus,
qui non sir venit. Non enim in iniquitate conce
ptus est, quia non de mortalitate conceptus est.
Nec cum mater ejus in peccatis in utero aluit,
quem virgo concepit, virgo prpcril ; quia fide con
cepit ,ct fidet
)
*
suscepit. Ergo erce Agnus Dei, Non
habet iste traducem de Adam; carnem tantum
sumpsit de Adam , pereat um non assumpsit. Qui
non assumpsit de massa nostra peccatum , ipse est
qui tollit nostrum peccatum. — Hæc Augustinus.
— Hem, idem in de Perfectione justitue (cap. 21),
ultima columna, concludit ita dicens : Quisquis
fuisse vel esse in hac vita aliquem hominem, vel
aliquos homines putat, excepto uno Mediatore Det
et hominum, quibus non necessaria fuerit remis
sio peccatorum , contrarius est dirin.T Scriptura·,
ubi Apostolus dicit (Roman. 5, v. 12) : α Per
unum hominem peccatum intravit iu mundum,
cl per peccatum mors, et ita in omnes pertransiit,
in quo omnes peccaverunt. * — Hæc Augustinus.
Cerium <*>l autem quod remissio [æccali, in eo
rui remittitur, præsupponit peccatum fuisse de
facto. Igitur sola anima Christi fuit sine omni pec
cato, et simpliciter innocens. — Et ista sufficiant ad
argumenta Scoti, in quibus multi se fundant.
II. Ad argumenta Aureoli. —
») /nti» — vinjo Pr
Ad primum
36
LIBRI 111. SENTEN1I ARUM
quod est Aureoli, respondet Joannes dr Neapoli quid sit de majoi itate macula?, tamen certum est
( Quodliheto I. q. II), dicens quod o Filius Dei debuit quod peccatum veniale esi major culpa vel culpabi
honorare Matrem, non quantum potuit de potentia lius improportionabiliter (piam |ieccatum originale.
aUoluta, sed de potentia ordinata solii m, et quan De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 5, art. I, in
tum decuit. Non decuit autem ut conceptio naturalis solutione noni argumenti. Item, 2. Sententiarum,
), sic dicit : « Pecca
cujuscnmque hominis, etiam Matris Virginis, a-qua- dist. 33, q. 2, art. I (ad 2“*
retur. quantum ad immunitatem a culpa originali, tum originale est minimum; quia minus habet de
conceptioni supernatural! Christi, ut patri per aucto voluntario, cum sit solum voluntarium (a) volun
tate principii natura·, non voluntate pei
*sonæ
hujus;
ritatem Anxdmi, do Cmncptu virginali, cap. 16,
ubi sic dicit ; Illi qui per propagationem natura ideo minor pœna sibi debetur quam veniali. Nec
lem elatam Adn' sunt geniti, nequaquam possunt obstat quod originale non compatitur secuin gra
a ut debent Christi conceptionis assimilari mira tiam : privatio enim gratiæ pœna est, et non culpa,
culo, ut ab originalis peccati vinculo absoluti pos nisi inqiinnliiin est ex voluntario. » — Hæc illc. —
ant ostendi b. — Hæc ille.
Et hæc solutio potest Ad exemplum autem quod adducitur de corporali,
haberi ex dictis sancti Thoinæ, 3. Sentent., dist. 3, dicendum quod similitudo non valet; quia pannus
q. I. art. I, qh 2, in solutione tertii, ubi sic dicit : semel fœdatus, nunquam per ablutionem potest
• Ibrc puritas soli homini Deo deliehatur, ut ipse, effici mundior quam ante fœdationem. Sed anima
quasi universalis Redemptor humani generis, nulla fœdata per peccatum originale, potest, per adven
læccali servitute teneretur, cui cûinpelrliat omnes tum superabundant is gratiæ, effici mundior, et san
a peccato redimere; unde non hanc puritatem, sed ctior, et Deo gratior, quam fuisset, dato quod fuis
maximam sub hac, Virgo mater ejus habere debuit, d set in puris naturalibus, et sine peccato quocumque :
Hæc ille. — Ex quibus apparet quod non decuit «plia gratia et habitus infusi sunt quædam mundi
quod beata Virgo esset in sua conceptione mundis- tia.·, vel participatiodivinæ munditiæ et sanctitatis;
sima, nec quod in illo instanti careret omni disposi- i et qui plus habet de talibus, mundior est, sive prius
li<»ne contraria gratiæ, quia nec tunc end Mater Dei peccaverit, sive non. — Cum autem ulterius dicitur,
in actu, nec mater gratiae; sed sufficit quod esset I qupd major gratia fit, etc.; — dicitur quod, secun
mundissima [>osl conceptionem Eilii Dei.
Ad dum 8gpe dicta. Filius Dei non fecit nec facere
illud quod adducitur de incineratione, etc.; — dici debuit beatæ Virgini maximam gratiam dari sibi
tur quod non est simile; quia pneservatio Virginis a possibilem de potentia Dei absoluta; et ideo non
corporali incineratione in nullo præjudicat univer decuit quod in primo instanti suæconceptionis esset
sali omnium salvationi, potissime cum tali> præser- in gratia, et in immunitate ab omni culpa. Unde
vatio secuta fuerit incorruptionem et resurrectionem argumentum parum valet.
corporis Christi. Secus est de pneservatione a [>eccato originali et abrasione fomitis, quæ præcessis- |
III. Ad argumenta aliorum. — Ad primum
seni innocentiam et puritatem Christi ducatione, ut i aliorum, respondet Joannes de Neapoli (Quodlibeto 1,
supra deducit sanctus Thomas, nec in aliquo depen (|. II), ipiod, « secundum doctrinam Apostoli,
dissent ab humanitate Christi, sed a sola divinitate Roman. 8 (v. 28), diligentibus Deum omnia
cooperantur in bonum, et etiam peccatum, ut ibi
elfective; hoc autem non decuit.
Ad secundum quod est ejusdem, respondetur per dem dicit Glossa, et est Augustini, in libro de Cor
simile : quia beatam Virginem præservari ab omni i reptione et Gratia (cap. 9) : quia post culpam
*CCato
|M.
actuali tam mortali (piam veniali decuit, | humiliores redeunt atque doctiores; discunt enim
quia hoc in nullo præjudicat universalitati salvatio- I s/· cum tremore exsultare debere. Et sic etiam pec
tus lacta· per Christum, immocedit in ejus gloriam; catum originale, cui beata Virgo subjecta fuit, non
fuit ei omnino inutile, sed aliqualiter utile. » —
shI beatam \ irginein pra’sei vatam fuisse ab origi
nali, præjudicat universalitati salvationis et redem
Hæc ille; et bene.
Ad secundum dicit idem, quod α illa visio eadem
*
ptioni
facta? per Christum. — Et cum dicitur quod
facilitate contemnitur qua proliatur; nec propter
major macula est peccatum originale quam veniale,
etc ; — dicendum quod se habent sicut excedentia tales phantasticas visiones est aliquid dicendum con
et excessa, quia peccatum originale dicitur majot
tra doctrinam sanctorum pr.ediclnm, præcipue cum
macula, quia plus repugnat gratiæ, quam veniale; frequenter angelus Satanæ transfiguret se in ange
sed potest dici minor tripliciter : primo, quia pecca lum lucis, ad decipiendum simplices, qui ignorant
tum originale minus habet de voluntario : secundo, astutias ejus ». — Hæc ille ; et liene.
Ad tertium respondet idem, quod « Mater Christi
quia non debetur sibi pœna sensibilis |>osl hanc
vitam : tertio, quia ipsum præsupponitur a veniali, fuit convenientissima mediatrix sub Christo, et non
et non econtra, nullus enim peccat venial i 1er nisi de pari. Vel dicendum quod conveniens mediator
contraxerit originale. Et sic peccatum actuale veniale
majorai) maculam arguit «piam originale. Et quid
(e) voluntarium. — rotantani Pr
DISTINCTIO 111. — QCT.STln I.
est ille qui est gratus offenso, sive i|3Uin quando
que offenderit, sive non. Unde beata Virgo, quæ
plus habuit de gratia quam aliqua alia puni crea
tura, fuit convenientissima mediatrix, dato quod
quandoque fuerit filia iræ, præcipuc cum fuerit
mediatrix pro hominibus b. — Hæc ille; et bene.
Ad quartum respondet quod « Augustinus loqui
tur ibi dr peccatis actualibus, quæ beata Virgo nun
quam contraxit; non autem de originali, quod con
traxit, ut patet ex serie textus. Aiyuit enim ibi con
tra quemdam pelagianum dicentem hominem posse
vivere sine peccato : quod probat commendando
diversos ulriusque sexus qui in Sacra Scriptura
nullo modo peccasse, verum etiam juste vixisse
leguntur, scilicet Abel, Enoch, Noe, etc. Contra
quem arguit Augustinus, dicens omnes aliquod |>eccatuiii actuale commisisse quandoque, excepta beata
Virgine; quod probat per illud quod scribitur,
1. Joann. 1 (v. 8), Si dixerimus
peccatum
non habemus, etc. : ubi constat quod beatus Joan
nes loquitur de peccato actuali et nun de originali,
quia fideles quibus scribit, vere jiossuiit dicere x?
peccatum originale non habere, qüod tollitur per
baptismum. Unde Augustinus, contra eumdem |>elagianum, in libro de Perfectione justitia·, capitulo
ultimo, exponens illud quod dixerat in de Natura
et Gratia, ait : Quisquis dicit, post acceptam
remissionem peccatorum, ita quemquam homi
nem juste vixisse in hac carne, vel cicere, ut nul
lum habeat omnino peccatum , contradicit Apo
stolo Joanni, qui dicit : Si dixerimus quia pecca
tum, etc. d. — Hæc Joannes de Neapoli.
Eamdein ponit Gregorius de Arimino, dicens
quod « Augustinus ibi loquitur tantum de peccatis
actualibus; nec ex illa auctoritate, ut dicit, proba
tur eam totaliter caruisso actuali peccato nisi jxjstquam est facta mater Dei. Et hoc innuit Magister
Sententiarum., cum ait, in pnesenti distinctione :
u Quod autorn ex tunc, scilicet a conceptione Eilii
Dei, ab omni peccato immunis extiterit, Augustinus
evidenter ostendit in libro de Natura et G rutui
(cap. 36), inquiens : Excepta sancta Dei genitrice
Maria, de qua, propter honorem Pomi ni (α), u ul
lam prorsus volo quicstumcm haberi (6), cum de
peccatis agitur; scimus enim quod plus (γ) gralix
ci collatum fuerit ad peccatum ex omni parte vin
cendum , qua' illum concipere ct parere meruit,
quem constat nullum habuisse precatum »» Ex I1OC
enim quod dicit ci collatum fuisse plus gratix ad
vincendum peccatum, patet quod loquitur de
actuali; quia contra originale peccatum nullus per
gratiam sibi collatam habet pugnare, eo quod exclu
sum sit ab omni habente gratiam >. — Hæc Givgorius ; et bene
(i) /Mint/ii. — Om. Pr.
(/») /hiMti. — habere Pr.
(Y) hj' “ 'd. Pr·
37
Ad quintum et sextum respondet Joannes de
Neapoli, quod « de illo libro An
*ebni
et sermone
Hi cardi nihil certum habetur; praecipue cum magni
doctores, qui dicunt Virginem non fuisse conce
ptam in |»eccato originali, talem librum ct talem
sermonem pro sua opinione non allegent. Ansel mus
etiam in multis locis dicit expresse eam in peccato
originali fuisse Conceptam. Nam, secundo libro,
Cur Deiu homo, cap. 16, dicit sic : Licet ip&a
hominis pei coMeptio munda sit, rt absqur car
nalis delectationis (e) peccato, Virgo tamen ipsa
unde assumptu
*
est, in iniquitatibus concepta est,
rt in peccatis concepit eam mater ejus, ct cum ori
ginali peccato nata est f quoniam ipsa in Adam
peccavit, in quo omnes pcccacrruut. Et quamVis
hæc verba ibi dicantur ex persona discipuli, tamen
Anselmus in hoc discipulum non impmkat; nnmo
eamdern sententiam appmlxit infra, in eodem capi
tulo, ex persona sua sic : Virgo autem illa, dc qua
*
Christu
homo assumptus est, fuit de illis qui
ante nativitatem ejus per eum mundati sunt a
peccatis ; ct in ejus ipsa munditia asre
fuisse in statu innocentia', ut sanctificatio nostra
quæ fuit in Virgine inchoata, correspondrai noslræ
culpæ. qmi' fuit in Adam. Vel dicendum tale festum
non esse festum conceptionis ejus sanctæ, sed magis
gratiarum actionis, sicut et in veteri lege erant quasi
(i) (trlcLtotumu. — dilcctionu Pr.
LIBRI III SENTENTIAHU3I
38
omnia festa, scilicet Paschæ, Pentecostes, etc., et in clio pro peccato et reatu totius generis humani, ejus
nova lege sunt aliqua talia festa, ut Epiphaniae, in passio fuit quasi quoddam pretium, per quod libe
qua nulla nova sanctitas fuit alicui collate, sed rati sumus ab ntraque obligatione. Nam ipsa satisfa
Ecclesia statuit ad gratias agendum pro beneficio ctio, qua quis satisfacit sive pro se (a) sive pro alio,
quo Christus fuit in illa die gentibus revelatus. Et pretiumquoddam dicitur,quoseipsum, vel alium (6)
similiter est dicendum in proposito. Magnum enim redimit a peccato et poma, secundum illud Danie
beneficium humano generi collatum est in conce ll’s 4 (v. 24) : Peccata taa eleemasgnis redime,
ptione Virginis matris Redemptoris humani gene Christus autem satisfecit, non quidem pecuniam
ris ».
dando, aut aliquid hujusmodi, sed dando illud quod
Ad octavum dicitur quod < Ecclesia Romana,
fuit maximum, scilicet seipsum pro nobis. Et ideo
qua! non celebrat festum conceptionis Virginis, sup passio Christi dicitur esse nostra redemptio. » —
ponitur \era amatrix Virginis. Dictum ergo Ansdmi, — Hæc ille. — Item, allegat ibi illud 1. Petri 1
>i suum sit, intelligendum est eccator. Ergo, si beata Virgo non habuit peccatum
universalis hominum redemptor, quia per suam pas originale, non fuit de numero peccatorum, ae per
sionem et mortem satisfecit pro peccatis omnium,
hoc nec de numero eorum pro quibus mortuus est
et omnes liberavit a peccato et damnatione seu poma Christus, nec redempta per Christi passionem.
|«ccati, el ab omni obligatione peccatum conse Item, Paulus, 2. Corinth., cap. 5 (v. 14 el 15),
quente. De hoc sanctu» Thomas, 3 p., q. 48, art. 4, dicit : Quoniam, si unus pro omnibus mortuus
sic dicit : < Per peccatum dupliciter homo obligatus e
*t , ergo omnes mortui sunt, ct pro omnibus mor
erat. Primo quidem, servitute peccati; quia qui tuus est Christus. Ex hac autem consequentia Apofacit pccculum, serviit est peccati, ut dicitur I stuli, sequitur, ex opposito consequentis arguendo,
Joan. 8 (v. 34), et2 Petii 2. (v. 19) : A quo quis quod, si non omnes mortui sunt, nec pro omnibus
peratus est, /uiic et sCrvut addictus ent. Quia
mortuus est Christus; el similiter quod, si iste vel
igitui diabulus hominem superaverat, inducendo iste non est mortuus, non pro ipso mortuus est Chrieum ad peccatum, homo servituti diaboli addictus I slu». Et certum est quod Apostolus loquitur de
erat. Secundo, quantum ad reatum pœnæ, quo ( morte non quidem Corporali, sed spirituali, qu;r est
humo obligatus erat secundum Dei justitiam; el jieccaturn, sicut liene ostendit Augustinus, in lib. 6
hoc (x) servitu» quædam est : ad servitutem enim
l*eilinct quod aliquis patiatur quoti non vult, cum
(i) lire pro erabundanssatisfa
γ) ubi. — A<1. Pr.
is hoc —
Pr.
ê) toquent. — inquien» Pr.
(t) eciam. — et Pr.
DISTINCTIO III. — QUÆSTIO I.
Contra Julianum (cap. 4), ubi sic (a) ait : Vides
quia consequenti esse .voluit, scilicet Apostolus,
ut intelligantur omnes mortui, si pro omnibui
mortuus est Christus. Et paulo |>Obt : Quapropter,
si nullum contrahunt peccatum parvuli, non sunt
mortui. Si non sunt mortui, non est mortuus pro
ris, qui non est mortuus nisi pro mortuis. Similis
omnino consequentia potest fieri de beata Virgine.
Palet igitur consequentia. Sed consequens est fal
sum; quod patet per aliam partem auctoritatis Pauli.
Ait enim, affirmando antecedens : Et pro omnibus
mortuus est Christus. Igitur etiam pro beata Vir
gine; quod est oppositum consequentis. Et ex hoc
etiam infertur principalis conclusio, arguendo,
secundum Apostolum : Si pro Vit'gine Christus mor
tuus est, igitur ipsa mortua est; sed pro ea est Chri
stus mortuus; igitur ipsa est vel fuit mortua. Secundo
patet consequens esse falsum ; quia, si pro ea non
est mortuus Christus, igitur nec ipsa redempta per
mortem Christi. Quomodo ergo Christo mediatore
est salvata et beatificato, cum dicat Apostolus,
Hrbræor. 9 (v. 12), quoti Christus per proprium
sanguinem introivit semel in Sancta, aeterna
redemptione inventa? Et iterum dicit (v. 15): quod
novi testamenti mediator est, ut morte interce
dente, in redemptionem carum praevaricationum
quæ erant sub priori testamento, repromissionem
accipiant qui vocati sunt trternte hæreditatis. Ubi
manifeste demonstrat omnes qui repromissionem
ætemæ hæreditatis accipiunt, intercedente morte
Christi accipere. Hæc eel in forma deductio Gregorii
de Arimino, bona el catholica. Ex qua evidenter
apparet quoti, si beata Virgo peccatum originale
non habuisset, nullomotlo posset dici redempta, illa
redemptione de qua loquitur Sacra Scriptura, et
sancti docto res, quidquid sit de illa redemptione
quam lingit arguens.
Item, Augustinus, in libro de Natura et Gratia,
prope principium (cap. 1), sic dicit : Christus gra
tis, id est, sine causa, mortuus est, si verum non
est quod Apostolus dicit (ad Romanos, 3, v. 23
et 24) : « Omnes enim peccaverunt, ct egent glo
ria Dei. justificati gratis per sanguinem ipsius. »
Quicumque autem non putantur pertinere ad hos
omnes, qui peccaverunt et egent gloria Dei, pro
fecto nullam necessitatem habent ut Christiani
fiant; quia non est opus sanis medicus, sed male
habentibus; unde non venit ille vocare justos,
sed peccatores, etc. El infra (cap. 2) : Si autem
Christus non gratis mortuus est, igitur omnis
humana natura justificari ct redimi ab ira Dei
justissima, hoc est, a vindicta, nullo modo
potest, nisi per fidem et sacramentum sanguinis
Christi, (cap. 3) Natura quippe hominis primitus
inculpata et sine ullo vitio creata est; natura
(a) u6i etc. — et ideo Pr.
39
vero ista hominis, qua unusquisque ex Adam
nascitur, jam medico indiget, quia non sana est.
— Hæc Augustinus. — Item, libro 1. de Baptismo
parvulorum (cap. 18), ita dicit : Isti qui, ut mani
festum est, nihil in vita sua impie commiserunt,
μ nec originaliter ullo impietatis vinculo deli
nentur, quomodo pro eis mortuus est, qui non
nisi pro impiis mortuus est? Si nulla peccati ori
ginalis aegritudine sauciati sunt, quomodo ad
medicum Christum venire indigent
*
1 Non est opus
sanis medicus, sed male habentibus ; non venit
Christus vocare justos, sed peccatores. Item, infra
(cap. 23) : Unde, inquit, parvulas salvos fecit
Christus, si nulla est in eis originalis srgritudo
peccati? Unde redimit, si non sunt per originem
primi hominis venunidati sub peccato? Item, in
eodein libro (cap. 24), sic dicit : Non dubitemus (i)
etiam pro infantibus baptizandis (6) sanguinem
illum fusum, qui priusquam funderetur, sic in
Sacramento datus est ct commendatus, ut dicare
tur (Matth. 20, v. 28) : < Hic est sanguis meus,
qui pro vobis et pro multis effundetur in remis
sionem peccatorum. > Negant enim quidam, sci
licet haeretici, illos Uberari, quo
*
sub peccato esse
nolunt fateri. Nam unde liberantur, si nulla ser
vitute tenentur?—Hæc Augustinus.— Item,eodem
libro (cap. 20): Ostendendum est, inquit, testimo
niis, Dominum Jcsum Christum non aliam ob
causam in carnem venisse, ac, forma servi acce
pta, factum obedientem usque ad mortem crucis,
nisi ut hac dispensatione misericordi ssinur gra
tia·, omnes, quibus tanquam membris in suo cor
pore constitutis caput est ad capessendum regnum
cadorum, vivificaret, salvos faceret, liberaret,
redimeret, illuminaret, qui prius fuissent in pec
catorum morte (γ), languoribus, captivitate, tene
bris constituti, sub potestate diaboli principis
peccatorum ; et sic fieret mediator Dei et homi
num. Hoc enim ostenso, consequens erit ut ad
istam Christi dispensationem, quæ per ejus humi
litatem facta est, pertinere non possint, qui vita,
salute, liberatione, redemptione, illuminatione
non indigent. Porro qui parvulos debere baptizari
concedunt, concedant etiam oportet illos egere illis
beneficiis mediatoris, ut illo salvi, ut liberati, ut
redempti, ut illuminati fiant ; unde, nisi a morte,
vitiis, reatu, subjectione, tenebris precatorum?
qmr quoniam in illa :rtate nulla per vitam pro
priam commiserind, restat originale peccatum.
— H:vc Augustinus. El, his dictis, probat (cap. 27
multis testimoniis Scriptune, quod se promiserat
ostensurum, scilicet quod Christus non ob aliam
causam venerit in mundum, nisi ut sua morte vivifl-
(s) (bdoteniiu — dubitnmut Pr.
(6) ba/itiztindu.— baptizatis Pr.
(γ) pec· idoruni morte. — peccato, in morte Pr.
LI HH 1 III. SEN’TENTIABUM
40
carol mortuos in peccato» sanaret languidos, libera
ri?! captivos, redimeret sub potestate diaboli consti
tutos. Item, (a) in eodem libro, dicit quod (i) non est in
filiis hominum, nec fuit, neque erit, parvulus aliquis \cl adultus, qui non egeat beneficiis Mediato
ris, ut illo scilicet salvetur, liberetur, redimatur,
illuminetur; quæ salus, quæ liberatio, quæ illumi
natio imn potest intelligi nisi a morte, a vitiis, a
reatu, a servitute, a tenebris pumilorum. Item,
Glossa, supci tertium cap. n Guhtl,t dicit : Qui
negat suam aut alterius acritudinem» superfluum
judicat Salvatorem. El innumerabilia sinctoi um
testimonia possent adduci ad propositum principale,
scilicet quod Christus ideo dictus est universalis
hominum redemptor, quia redimit omnes homines
a -enituit» diaboli, quam de facto contraxerant per
actuale \d originale peccatum; nec unquam aliquis
sanctorum introduxit illam fictilium redemptionem
quam arguens adinvenit vel secutus est post Scolistas. Unde |ialel quod ratio sancti Thomae efficax
est ad misti mu pnqmsitum ostendendum. Solutio
vero didis sanctorum, imino Apostolorum el Christi
repugnat.
Ad decimum dicitur quod auctoritates sanctorum
.sufficienter probant propositum, nec solutiones aut
expositiones inducta quidquam valent, sicut suffi
cienter ostendit Joannes d·· Neapoli. — « Non qui
dem prima; quia illud quo<| nunquam est aul fuit
tale in actu vide lacio, fal
*e
diti tu nesse tale, quam
vis de jure seu debito tale esse debuerit aut debeat :
sicut et per Oppositum false diceretur Judas non pro
didisse Christum, (piem non debuit prodere. sed de
facto prodidit; similiter falsum est Petrum (γ) non
negasM· Chi istum, (piem de facio negavit, sed negare
non debuit; alioquin vere etiam dicerelui (3) nun
quam aliquis homo peccare, quia nunquam debet pec
care, et omnis humo semper esset justus el tirluosus, quia sempei talis esse debet. —Secunda etiam
reS]K)iisiu non valet. Quia qui omne dicit, nihil
excludit, <*l qui nulbtm dicil, omnem excipit. Sed
tu prodictis auctoritatibus, non dicitur indefinite,
x d universaliter, omnem ab Adam naturaliter pro
pagatum» conceptum in culpa. Ergo sancti inten
dunt nullum excipere, imnio beatam \ irginem ct
miniem alium includere, præcîpue cum Ipsa nominalitei etiam exprimatur in mullis de prodictis
am(britalibu
**
; philosophi autem et sancti, Implen
tes de aliqua materia iu communi, tractant commu
niter istam materiam, loquendo indefinite et non
nniicrxditer» si va quæ dicunt de illa materia in
cmiimuni in aliquo singulari exceptionem habeant,
alioquin dicta euium non essent universaliter vera. »
i} ;· ··( - A>1 l’i
(0 itinl «/Mod. — Om. I‘i'.
fahmn e.if Petrum, —
(%) •hceretur — dirrfiir Pr.
— Ad auctoritates nutem Anselm i el Augustini,
dictum est supin.
« Tertia etiam responsio non
valet. Quin major est unio divinarum personarum
quam Virginis matrisel Christi. Sed illud quod cum
dictione exclusiva attribuitur uni personm, ut distin
guitur ab alia, repugnat illi alteri. Esse autem mun
dum ab mini culpa, in multis auctoritatibus prodi
ctis, attribuitur soli homini Christo inquanlum a
Matre distinguitur, scilicet inquanlum est ab Adam,
non secundum rationem seminalem, sed supernaturaliler propagatus. Ergo per tales propositiones exclusi vas non includitur, sed excluditur Mater ejus,
pnecipue cuin in mullis auctoritatibus jiersona Vir
ginis exprimatur; sicut el in locutione in qua perbome (x) Patris aliquid in divinis attribuitur cum
dictione exclusiva, non includuntur, sed exclu
duntur persome Filii et Spiritus Sancti, si in tali
locutione tales persome exprimerentur. » — Hæc
Joannes de Neapoli, quem in hoc sequitur Guillelinus de Gannato in suo tractatu dc Vera imioccfitia
3/ufris Dei.
Ad ai
*gumentum
principale respondet Joannes de
Neapoli dupliciter : « Primo, quod non est simile
de angelis; quia in eis non potest esse peccatum per
originem contractum, eo quod unus non originalur
ab alio, sed omnes immediate creati sunt a Deo. Vel
potest dici, el melius, quod, sicut non referi ad hoc
quod aer pos.-it diri magis lucidus quam aqua, dato
quod quando<|ue fuerit tenebrosus» sic in proposito,
cum spiritualis puritas sil per carentiam irnpuritalis
culpæ, (piam causât lux divina· graliæ, beata Virgo,
qua· plus habuit divinæ gratiæ quam quæcumqiie
alia pura creatura, ideo nituit majori puritate quam
quaTunupie alia pura creatura» dato quod quando
que fuerit subjecta culpæ originali; sicut etiam
potest diri ali(|uid magis album, dato quod quando
que fuerit nigrum, h
Hiec Joannes de Neapoli.
- El eaindem solutionem in virtute ponit Albertus,
in Mio Uuriu/i, in capitulo ubi probat Mariani
habuisse puritatem in summo. Dicil enim quod
«t ideo dicitur purissima, quia plus habuit de luce
gratia» n. — Et sic patet ad argumentum, quod fun
ditur in quadam falsa consequentia, scilicet hac :
Maria fuit purior angelis; igitur, sicut angeli nun
quam fuerunt subjecti peccato, ita nec beata \irgo;
qua· consequentia non valet.
El h.ec omnia sint dicta cum omnimoda reveren
tia Matris Dei >ine temeraria assertioni».
Venirn posset aliquis dicere quod conclusio prin
cipalis non sil secundum mentem beati Thorn:»·,
cujus vestigia sequor; quia ip
*e
tenet iqiposilum
I Sentent , dist. 44, q I, art. 3, in solutioni? ter
tii, ubi expresse dicit sic : α Puritas intenditur per
rece$Mum a contrario. El ideo [ictest aliquid creatum
inveniri, quo nihil purius
potest in rebus
Pr.
(a)
- penona P
DISTINCTIO IV. — QUÆSTIO I.
Croatie, si nulla peccati contagione inquinatum sit.
Et talis fuit puritas beato Virginis, quæ a peccato
originali et actuali immunis fuit. Fuit (a) tamen sub
Deo, inquantum erat potentia ad peccandum in ea,
etc. i» — Dicitur primo, quod ex illis verbis non
habetur quod beata Virgo, in primo instanti su®
conceptionis, habuerit illam puritatem aut immu
nitatem a peccato, sed post conceptionem suam ct
sanctificationem. Et ita benostaL quod fuerit conce
pta in peccato originali, el tamen quod habuerit
pnedictam puritatem, pro diversi
*
mensuris. —
Secundo, dicitur quod, dato quod sanctus Thoma
*,
in I. Sentent., senserit beatam Virginem nunquam
subjacuisse peccato; tamen, in omnibus suis oj>eribus, quæ |K>stea edidit, oppositum tenuit et scri
psit ; quia etiam beatus Augustinus fecit librum
Retractation tint. El ideo standum est ultimis deter
minationibus, et non primis.
Et hæc de conclusione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus, el sua beatissima Virgo Mater. Arnen(6).
DISTINCTIO
IV.
QUÆSTIO I.
UTRUM BEATA VIRGO ACTIVE IS CHRISTI
CONCEPTIONE ALIQUID EGERIT, PROPTER QUOD MATER DEI
PROPRIE DICI POSSIT
^SiRCA quartam distinctionem 3. Senten·
tiaram, quærilur : Utrum beata Virgo
aliquid active egerit in conceptione ChriÏX sti, propter quod veraciter possit dici
maior Dei.
Et arguitur quod sic. Omnes virtutes anima? vege
tabilis sunt activa', sicut dicit Commentator, 2. dr
Anima (comm. 33). Sed potentia gencrativa tam in
mare quam in fœinina pertinet ad animam vegeta
bilem. Ergo tam in mare quam in fmminn operatur
ad conceptionem prolis.
In oppositum arguitur : Quia principium acti-
a
(i) Fuit. — Oin. Pr.
(i) hicHdt'c 1851, a summo Pontifice Pio IX. fuit doctrina
cithohea sequentibus verbis «olcinniler dinimt.i : Declara·
mu·, pronuntiantis et definimus, doctrinam, quir tenet,
beatissimam Virginem Mariam in primo instanti sua
Conceptionis fuisse singulari omnipotentis Dei gratia et
privilegio, intuitu meritorum Christi Jesu Salvators hu·
mani generis, ab omni originals culp
*
labe préserva tam
immunem, ese a Deo revelatam atque idcirco ab ommbm
fidelibus firmiter eoistanterque credendam.
41
vum in generatione dicitur ratio seminalis. Sed (*),
sicut dicit Augustinus, 10. Super Genesim ad litte
ram (cap. 20 et 21 ), (6) corpus Christi ex sola mate
ria corporali per divinam conceptionis formationis
que rationem de Virgine assumptum est, non autem
secundum aliquam rationem seminalem humanam.
Ergo beata Virgo nihil active fecit in conceptione
corporis Christi.
In hac quæstione sunt tres articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio solutiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit hæc
Prima conclusio :
Quod In ipsa conceptione
Christi beata Virqo nihil active operata eat, sed
solam materiam ministravit; operata est tamen
ante conceptionem aliquid active, præparando
materiam ut esset apta conceptui.
Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 3 p.,
q. 32, art. i, ubi sic dicit : < Quidam dicunt bea
tam Virginem aliquid active esse operatam in con
ceptione Christi, el naturali virtute el supernatu
ral!. Naturali quidem virtute : quia ponunt quod in
qualibet materia naturali est aliquod activum prin
cipium ; alioquin credunt quod non esset transmu
tatio (γ) naturalis. In quo decipiuntur; quia tran — Hæc ille.
Eamdem conclusionem ponit, 3. Sentent., disL 3,
q. 2, art. 1, ubi, reprobatis Iribus opinionibus, sic
dicit : « Ad esse matrem, solum sufficit materiam
ministrare; quod non sufficit ad esse patrem. Pro
pter quod beata Virgo mater dicitur, et non pater.
Et hoc quidem videtur Secundum intentionem Phi
losophi, secundum quatn perfectionne salvalni virgi
nitas matris, et vera maternitas; unde est fidei
maxime consona. Hanc igitur viam tenendo, dicen
dum videtur quod in conceptione prolis invenitur
triplex actio. Una quæ est principalis, scilicet forma
tio et organizatio corporis (C); et respectu hujus
actionis agens est lanium pater, mater vero solum
materiam ministrat. Alia autem actio est procédons
istam actionem, et est præparatio ad ipsam. Cum
enim generatio naturalis sit ex determinata materia,
eo quod unusquisque actus in propria materia fit,
sicut dicit Philosophus, 2. de Anima (t. c. 26),
oportet quod formatio prolis fiat ex materia conve
nienti, ct non ex quacumque. I nde oportet esse ali
quam virtutem agentem, per quam (γ) præpa relue
materia ad conceptum. Sicut autem (δ) dicit Philo
sophus, 2. Physicorum (t. c. 25), ars quæ opera
tur formam, principatur et imperat ei quæ prépa
rât materiam; sicut ars compaginans navem ei quæ
complanat ligna. Et ideo virtus quæ præparat mate
riam ad conceptum, est imperfecta.respectu ejus
quæ ex materia pneparata prolem format. Hæc
autem virtue properans, est matris, quæ est imper
fecta respectu virtutis activæ quæ e>t in patre. Unde
Philosophus dicit in 15. de Animalibus (de Gene»·.
(i) it» e — Om Pr.
(S) Chritti. — Ad. Pr.
(γ) r/uam — i/urni Pr
(i) au leni — enim Pr.
animal., lib. 1, cap. 20), quod mulier est sicut
puer, qui nondum potest generare. Tertia aclio est
concomitans vel sequens principalem actionem. Sicut
enim locus facit ad bonitatem generationis, ita et
dispositio matricis operatur ad bonam dispositionem
prolis, quasi probens fomentum ; et hoc est quod
dicit Avicenna, in capitulo de diluviis : Matrix
non facit (2) nisi ad meliorationem concepti.
Secundum hoc, eiyo, dico quod in principali for
matione vel actione formationis corpris Christi,
nihil fuit, ex parte beatæ Virginis, quod esset acti
vum : sed illud quod beata Virgo ministravit, se
habuit materialiter lanium ad hanc actionem ; virtus
autem divina fecit totum quod lit in aliis conceptio
nibus (6) per virtutem seminis quod est a patre; et
ideo Damascenus (de Fid. Orth., lib. 3, cap. 2)
dicit divinam virtutem, quasi divinum semen. In
secunda vero et tertia actione, beata VirgO aliquid
active operata est, sicut cl alia» matres; unde et
vera mater fuit, n — Hæc ille in forma.
Ex quibus potest formari talis ratio : beata Virgo
fuit mater Christi, et non pater. Sed ad matrem non
pertinet nisi materiam ministrare; non autem ali
quid active operari ad formationem et organizationem prolis, quia hoc est solius patris. Ergo beata
Virgo nihil active operata est ad illam organizationem. Minor probatur per hoc quod dicit Philoso
phus, 15. de Animalibus de Gener. animal.,
lib. I, cap. 20) : Vir dat formam et principium
motus, fœmina corpus et materiam; sicut accidit
in lacte coagulato, quod corpus exit ex laete, ct
coagulatio ex coagulo. Et post pauca subdit : Mani
festum est guod mas est operans, et fœmina
patiens; sicut erit scamnum ex carpentario ct
ligno.
Secunda conclusio
(γ) est quod beata Virgo
veraciter et proprie dicitur et est mater Del et
hominis.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 35, art. 3;
nam proluit quod beata Virgo est mater Christi. Ubi
sic dicit (0) : « Beata Virgo est vera et naturalis
uiater Christi. Sicut enim supra dictum est (3 p.,
q. 5, art. 2), corpus Christi non est de cado alla
tum, sicut Valentinus hæreticus posuit, sed de Vir
gine matre sumptum, et ex purissimis sanguinibus
ejus formatum ; et hoc Eolum reositum Petri non constituitur per aliam natu
matri quam terra in generatione minera, si de ali ram quam per illam quæ importatur formaliter
quo ejus generatur minera : cl sic ipsa terni conti nomine hominis. Sed cum dicitur Deus est homo,
nens illud aliquid sicut locus conveniens generationi suppositum divinum (C) constituitur per aliam natu
talis corporis, erit mater ejus (t); immo non vide ram magis quam (γ) per illam naturam quæ impor
tur plus dare quam animali respectu generationis tatur formaliter (3) nomine hominis. Ergo, de vir
vermis, ex eo quod generatur ex aliquo humore tute locutionis, major identitas est inter prædicatum
putrefacto, et hoc in loco conveniente generationi et subjectum, cum dicitur Petrus est homo, quam
suæ : et ita nihil deficeret quin esset mater illius cum dicitur Deus est homo; et per consequens
major proprietas.
%ermis(î); nisi quod vermis non est ejusdem spe
Terito. Quia homo de quocumque predicatin'
ciei ; sed hoc non tollit, si equus dicatur pater mula»,
omnino proprie, pnedicalur in quid ; cum non sit
et asina mater.
Quinto specialiter de beata Virgine : quia dicit denominalivum. Sed homo non potest proprie (c)
pnedicari in quid de Deo. Ergo ista non est omnino
DanuiM piius (Je Fide orthodoxa, lib. 3, cap. 2 :
virtutem tribuens susceptivam simul, et generati- propria, Deus est homo. Minor probatur. Quia illud
non pr.edicatur proprie de aliquo in quid, quod non
eam; si autem tantummodo esset principium passi
vum, non videtur quare Damascenus copularet vir- proprie respondetur ad interrogationem faciam per
quid. Sed ad interrogationem factam. Quid est Deus,
non proprie respondetur homo : quia quid (piærit de
>' prv. — prr l*r.
essentia (ζ), sicut quale vidrlur. — dicitur Pr.
(γ) Contni eamdem. — Om. Pr.
4ft
LIBRI III. SENTENTIARUM
yfu· esl homo; quia, licet prædicatum sit de ratione
subjecti, tamen subjectum nullum conceptum habet
I«er se unum; sicut nec subjectum istius, homo
alhut e*t coloralua (i). Igitur mullo minus luce est
perse, Dental humo.
Tertio. Quia praedicatum dicta· propositionis se
habet, respectu subjecti, ut prædicabile accidentis,
cl non ut species : quia prædicatüin non est de
ratione subjecti, et advenit subjecto exsistenti in
artu completo, ita (6) ut possit ab eo abesse; et
quoad hoc videtur habere similem habitudinem
respectu subjecti, qualem (γ) habet illud prædicatum quod dicitur accidens.
Quarto arguit quod illa pnedicatio non sil solum
secundum identitatem suppositi. Quia tuncerit pro
cessus in infinitum. Nam, dicendo Deus est homo,
ibi corie implicatur quod Deus est suppositum quod
est horno; et ista implicatio praedicat hominem de
illo quod implicatur. Et tunc, si pncdicatum acci
piatur formaliter, habetur (3) propositum; si autem
tantum pro st pposito implicato, est processus in
infinitum.
Quinto. Quia natura non prædicatur de supposito
tantummodo per identitatem (c), sed formaliter.
Igitur, ctc.
Sancto, secundum quam fit adoptio filiorum Dei.
Ergo Christus, secundum quod homo, potest dici
filius Spiritus Sancti per adoptionem.
Tertio. Quin auctoritates sanctorum, potissime
Augustini, negantes Christum esse filium Spiritus
Sancti per creationem vel adoptionem, inlelligenda·
sunt, quod tales propositiones non debent concedi,
nisi cum prædiclis determinationibus. Mulla enim
velificantur de aliquo termino cum determinatione
adjuncta, quæ negantur de illo absolute :æquîvocationes enim et analogia» terminantur per adjuncta.
Sed quia pnedicla verba p nes labant simplicibus
occasionem erroris Arii et Nestori i : quorum pri
mus, scilicet Arius, dicit Christum esse puram
creaturam, (x) ideo noluit Augustinus dicere Chri
stum esse filium Spiritus Sancti per creationem;
alius autem, scilicet Neslorius, posuit in Christo
duas personas, et unionem ipsarum esse solum per
gratiam adoptionis, propter quod Augustinus noluit
dicere Christum esse filium’Spiritus Sancti per ad
optionem.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
§ 3. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM
PONUNTUR SOLUTIONES
Argumenta Durandi. — Contra tertiam con
clusionem, arguit Durandus (disL 4, q. I ); et vult
probare quod Spiritus Sanctus possit dici paler Chri
sti, cum duplici determinatione, quarum una sit n
parte subjecti, et alia a parle prædicali, ut dicendo
quod Christus, in quantum homo, est filius Spiritus
Sancti per creationem vel adoptionem. Et
Primo <|uol per creationem, patet sic. Creatio est
productio alicujus. nullo pnesupposito. Sed Christus,
secundum quod homo est, est productus a Spiritu
Sancto, nullo præsupposito in eo inquantum homo,
quamvis pnesuppoeita sil in eo persona subsistens
in natura divina. Ergo Christus, secundum quod
homo, potest dici filius Spiritus Sancti per creatio
nem ; non autem nisi ex parte subjecti ponatur ista
determinatio secundum quod homo, quia Christus
non est secundum se totum productus de nihilo, sed
solum quoad humanam naturam.
Secundo. De lilio autem per adoptionem, patet.
Quia adoptio facit de eo qui non est filius per natu
ram vel naturalem generationem, filium per gra
tiam. Christus autem, secundum quoi! homo, non
est filius Spiritus Sancti per naturam, et habet
secundum humanam naturam gratiam a Spiritu
§ I. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
U} culorafui — albui Pr.
(<) ita. — Om. Pr.
(f) çualrm. — <;uate Pr.
·.<) Aatatur, — habet Pr.
(« ' p/r h/rntitateni — identitate Pr
ARTICULUS III.
Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium
articulum, respondendum est objectionibus supradiclis. Et ideo
Ad primum contra primam conclusionem, dici
tur quod nihil concludit contra conclusionem. Quia,
concesso quod vegetati va potentia fœrninæ sil activa,
non tamen sequitur quod sit prolis formali va, sed
quoti habeat aliquam actionem pneviarn forma
tioni (6), vel consequentem formationem. Et sic in
argumento est fallacia consequentis. Unde hoc argu
mentum solvit sanctus Thomas, 3. Sentent., dis!. 3,
q. 2, art. I, in solutione quinti, ubi sic dicit :
« Potentia generative activa est. Sed hæc potentia
perfecte est in viro; unde ejus actio se extendit
usque ad formationem generali. In fœmina autem
est imperfecta; unde non se extendit ejus actio nisi
ad præparationem (γ) materiæ. η — Hæc ille. —
Simile ponit, 3 p., q. 32, art. 4, in solutione
secundi, ubi sic dicit : « Potentia generative in
fœmina, est imperfecta respectu potentiæ generativæ quæ est in mare. Et ideo sicut in artibus ars
inferior disponit materiam, ars autem superior indu
ta) et. — Ad. Pr.
(6) actionem pnrtnam formationi. — formationem pri
mam actionem formatione Pr.
(*) pr.vparationem. — operationem Pr.
DISTINCTIO IV. — QUÆSTIO I.
cil formam, ut dicitur, 2. Phyiicorum (t. c. 25); I
ita etiam virtus genera (i va fœminæ præparat mate
riam, virtus autem activa maris format materiam
pnnparatam. n — Hæc ille.
Au se
habeat active in formatione prolis, sicut vult
arguens; nec ideo quia se habeat pure passive, ul
imponit nobis; sed ideo, quia virtus paterni semi
nis, cum sit debilis, non potest perducere (γ) mate
riam quam ministrat mater, ad completam assimilalionem patris, sed perducit eam ad illud ad quod
est in potentia magis proxima, infra eamdem spe
ciem, cum patro, scilicet ad assimilationem matris.
Nec dicimus, ut fingit responsio quam arguens reci
tat, quod forma patris et forma matris, sive natura
les potenliæ, aut alia accidentia consequentia, sint
contraria, sicut calidum et frigidum; aut illo modo
opposita, quo procedit replica contra res|>onsionein
ibi datam; sed dicimus quod materia quam mater
ministrat in tali casu, est magis disposita et in
potentia magis proxima ad accidentia matris quam
(i) activitatem — aecidentatitatem Pr.
(S) activitatem. —aecidentatitatem Pr.
(γ) perducere. — producere Pr.
47
patris, ct infra eamdem speciem cum patre; et ideo
virtus paterni seminis cum infiucntia corporis cœlestis assimilai eam plus matri quam patri. Ad hoc
etiam polc>l mullum ronfeire imaginatio fœminu·
tempore coitus, ex qua potest i on linger
*
quod fœtus
conceptus non assimiletur patri, nec matri, sed ali
cui imagini piet© in camera. Unde in statu innocen
* fœmina? genita· fuissent ex tali vehementi ima
tia
ginatione, ut ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 99,
ari. 3, ad 2ew.
Ad quartum dicitur, quod ratio illa non procedit
contra nos, quia plus damus matri quam vasi vel
loco in quo generatur minera (x), et plus quam ani
mali resjiectu vermis ex eo geniti, quia nec locus,
nec alia quæ ibi adducuntur, habent illas duas actio
nes, quas nos attribuimus matri respectu prolis.
Unde sanctus Thomas, 3. Sentent., disk 3, q. 2,
art. 1, in solutione quarti, sic dicit : u Praebere
materiam simpliciter ad generationem alicujus, non
facit matrem ; sed praebere talem materiam sic præpa ratam, est id quod facit matrem. In ligno enim
non est |>olentia naturalis ut ex eo fiat scamnum,
cum peragens naturale in actum non compleatur;
similiter, nec in limo terra, ut ex eo fiat homo.
Unde quod inducitur, non est simile. u — Hæc ille.
Ad quintum respondit in forma beatus Thomas,
ibidem (ad lum), sic dicens : < In conceptione Chri
sti fuit duplex miraculum : unum, quod fœmina
concepit Deum; aliud, quod virgo peperit filium.
Quantum ergo ad primum, beata \irgo se habebat
ad conceptionem secundum potentiam obedientiæ
lanium, cl adhuc mullo remotius quam costa viri,
ut ex ea mulier formaretur : in talibus enim simul
ilalur actus et potentia ad actum, secundum quarn (6)
dici possit quod hoc est possibile· Sed quantum ad
secundum, habebat Virgo potentiam passivam,
naturalem, talem quæ peragens naturale in actum
reduci posset. Unde, quantum ad primum, «licii
(Damascenus, de Fid. Orth., lib. 3, cap. 2) :
Potentiam receptivam Dei Verbi; quantum vero
ad secundum (γ), dicit : Simul autem et generativam. Utramque enim potentiam reduxit in actum
virtus Spiritus Sancti. * — Hæc ille. — Item, in
solutione secundi, sic dicit : α Potentia passiva
jiolest accipi dupliciter. Vel secundum substantiam
potenliæ; el sic potentia fuerat ante in beata Vir
gine. Vel secundum quod potentia passiva su© ope
rationi conjungitur ; el tale posse non habet patiens(£),
nisi ab agente; sicut dicimus quod visibile mo
vendo visum, dat sibi posse videre in actu. Et per
hunc modum Spiritus Sanctus Virgini potentiam
generandi dedit. & — Hæc ille. — Item, 3 p., q. 32,
(a) minera. — mirra Pr.
(C) quam. — queni Pr.
(γ) fecundum. — tecundam Pr.
(5) patient. — pattibilU Pr.
LIBIU HL SENTENTIARUM
4*
art. I, in solutione primi, sic dicit : oâiti. Hoc autem sufficit nd hoc quod sil vera, quia I
propositio non verificatur ratione formæ significate
in supposito, sed ratione suppositi » — Ha c ille.
Hem, in solutione quinti argumenti, sic dicit :
< Cum dicitur Deus cat homo, ly Deus supponit
personam Filii, et significat (a) divinitatem. Projio·
sitio nutem non verificatur ratione significati (C), *cd
ratione suppositi. Et cum hoc suppositum sil subsi
stens in natura humana, hoc nomen homo per se
p redicatur de ipso. Unde, secundum quod est vora,
est prædicatio per se, sicut ista Petrus est homo.
Unde non sequitur quod possit pnudicari de omni
bus quibus mest forma significata (γ) per hoc nomen
Deus; quia non est per se ex parte formæ signifi
cate (δ), sed ex parte suppositi. Et hoc est singulare
in ista materia, quia nunquam alibi invenitur quod
srl supposituri! unum essentialiter in duabus naturis
subsistens. Et ideo non potest dici qUod sil per acci
dens sicut hæc, ulbtum est homo. Illud enim quod
est suppositum hominis per se, non est pars signifi
cationis hujus nominis album : album enim solam
qualitatem significat (2), cum nomen significet unum,
ex albedine autem et subjecto non fit unum simpli
citer; unde hoc nomen album copulat suum subje
ctum quasi extrinsecum. Deus autem importat sup
positum divinæ naturæ, quod et idem est humanæ,
non quasi extrinsecum, sed sicut clausum in signifi
catione hujus nominis homo. Et ideo hæc non est
per accidens, Deus est homo, sed habet aliquid
simile cum illis quæ sunt per accidens, inquantum
prædicatum non inesl subjecto ratione formæ impor
tate per subjectum, n — Hæc ille. — Item, in solu
tione sexti, sic dicit : < Hæc est pnedicalio per
essentiam : non quod deitas sit humanitas; sed quia
suppositum divinæ naturæ essentialiter ol supposi
tum naturæ humanæ : et hoc significat locutio. >
— Hæc ille.
Hem, 3 p., q. IG, art. I, sic dicit :
Suppo
nendo^), inquit, secundum veritatem fidei catho
lic®, quod vera (η)natura divina unita est cum vera
natura humana, non solum in persona, sed etiam in
supposito wl hypostasi, dicimus esse veram hanc
propositionem et propriam, Deus est homo, non
solum propter veritatem terminorum, quia scilicet
Christus est verus Deus et verus homo, sed etiam
propter veritatem prædicationis. Nomen enim signi
ficans naturam communem in concreto potest sup-
(a) significat. — signat Pr.
(C) significati. — signati Pr.
(γ) significata.
signata Pr.
.
*
significat
— stgnat.r Pr.
(t tigniflcat. — tignat Pr.
(ζ) Supponendo. — Supponendum eit Pr
(r,) vera. — υπβ Pr.
♦9
(wnere pro quolitel contentorum in natura com
muni; sicut hoc nomen homo, potest supponere
pro quolibet homine singulari· Et ita hoc nomen
Deus, ex modo eu® significationi
*
potest supponere
pro persona Filii Dei· De quolibet autem supposito
alicujiis naturæ, potest vere et proprie praedicari
nomen significans fx) illam naturam in concreto;
sicut de Socrate ct Platone vere et proprie prædicatur homo. Quia ergo persona Filii Dei, pro qua sup
ponit hoc nomen Deus, est suppositum naturæ
humanæ, vere et proprie hoc nomen homo præilicatur de hoc nomine Drus, secundum quod suppo
nit pro persona Filii Dei. » — Hæc ille. — Item,
ibidem, in solutione primi : < Quando, inquit,
divers® formæ nnn possunt convenire in unum SU| politum, tunc oportet quod propositio sit in mate
ria remota, cujus subjectum significat (€) unam illa
rum formarum, et prædicatum aliam; sed quand·»
du® form® possunt convenire in unum suppositum
non est materia remota, sed naturalis, vel contin
gens : sicut cum dico, album est musicum. Naturo
autem divina et humana, quamvis sint maxime
distantes, tamen conveniunt per Incarnationis myste
rium in uno supposito, cui neutra illanim inest per
accidens, sed secundum se. Et ideo hæc propositi·»
Deus est homo, non est in materia remota, nec in
materia contingenti, sed in materia naturali, et
prædicalur homo de Deo non per acciden
*,
sed pei
se, sicut species (γ) de sua hyjjostasi, non quidem
ratione formæ significate (δ) per hoc nomen Deus.
sed ratione suppositi quod est hypostasis humanæ
naturæ. > — Hæc ille. — Ex quibus appar· l quo
modo ista propositio, Deus est homo, non solum
est vera, immo propria. Tunc,
Ad primum argumentum Durandi in oppositum,
negatur minor. Dicitur enim quod subjectum et
praedicatum hujus, Densest homo, tantam identita
tem halant in sensu quo est vero, quantam habent
subjectum et prædicatum hujus. Sacrata < homo
quia in prima subjectum et prædicatum habent
identitatem suppositi, quia subjectum suppûnit pro
supposito divinæ naturæ. et prædicatum pro suppo
sito naturæ human®; suppositum autem hujus et
illius naturæ idem est indivisum tante indivisibililatis (c), quante suppositum impm latum per subje
ctum secunda», et (ζ) est idem supponito importato
per prædicatum ejus; unde, sicut in secunda subje
ctum et prædicatum supponunt pro eodem, ita
in prima. Verumtamvn subjectum et pratlicalurn
sccundæ magis significant (η) idem quam in prima.
'
I
(>)
— mgnan» Pf·
(C) ••gmficat. — dignat Pr.
(γ) tperict. — Om. Pr.
(t) ngnifuat.1’. - siyfui/n Pr
(1) mdii iubditahf. — Om Pr.
(0 ct. — Om. Pr.
W significant — lignant I’r
50
I.IDItl III. SENTENTIARUM
Et ideo seconda potest dici magis propria extensive,
quia pluribus modis est propria; non autem inten
sive. Nec valet probatio minoris bifurcata. Cum
enim dicit quod ista, /Mas r.4 homo, non est in
primo modo dicendi perse, negatur. Sed notandum
quod aliqua propositio |)otesl dici in primo modo
dicendi per se dupliciter. Primo modo, quia pnedicatum est de ratione subjecti ; et isto modo har pro
positio, Dem· c4 homo, non est in primo modo
dicendi per se. Secundo modo, quin forma signifi
cata per prmdicatum essentialiter informat supposi
tum pro quo supponit subjectum, licet non *
il de
ratione formæ significata per subjectum, nec intrin
seca supposite jiiius forma» vel naturæ, lanquam
ipsius constitutiva, aut dans esse tali supposito, sed
latius tracta ad esse suppositi ; et hoc modo hæc esi
|»er se in primo modo, Deus eat horna. Ulterius,
cum dicitur quod Deus, manens Deus, potest non
esso homo, etc., — dicitur quod ex hoc liene con
cluditur quod secunda est magis necessaria quam
prima; el quod aliquem modum perseilatis habet,
quem non halwl prima, scilicet quod prædicatum
est de ratione subjecti ; et quod secunda est pluribus
modis propria quam prima : quod superius est con< essum.
Ad secundum negatur principalis consequentia,
quia talis constitutio non arguit intensiorem identi
tatem pnedicati cum subjecto, vel, ut verius loquar,
ivi pro qua supponit subjectum, cum re pro qua
supponit pnedicaturn, sed solum quod forma signi
ficata jær pncdicalurn, magis identificatur formæ
significata per subjectum ; quod conceditur : quia,
ut se|M‘ dictum est, ista propositio. Deas est homo,
non est vera nec propria, ratione formarum quas
significant subjectum et praedicatum, mx! ratione
suppositi utriusque naturæ vel formæ.
Ad tertium negatur minor. Dicitur enim quod
hoc nomen homo prædicatur de hoc nomine Deus in
quid, non ratione formæ sign i fica te, sed ratione
suppositi. El ad probationem minoris, dicitui quod,
ad pnndicationem in quid proprie dictam, non
requiritur quod eadem essentia importetur per sub
jectum el prædicatum, sed sufficit quod sil idem
suppositum utriusque nature, et <|urtatn per
prædicatum, essentialiter informet illud pro quo
supponit subjectum. Habet tamen aliquid simile
cum pnedicatione denominativa, in hoc quod forma
significata (δ) per prædicatum, non est tie ratione
formæ importate» per subjectum, nec constituit ejus
suppositum, sed advenit pi prius constituto. Ulte
rius, dicitur quod prædicatio isto modo denomina
ti va, |hde>t stare cum propria prædicatipjie in quid
et perse, ubi idem suppositum quiddilicalur duabus
naturis, una per prius el alia per posterius : potis
sime cum tale suppositum uni earum est omnino
idem secundum rem. alteri vero non, sed unitum
illi; el rursus cum tale suppositum noviler quiddifiralur tali natura non sibi coæva. Hem, cum dici
tur, heus est humanatus, importatur respectus
unionis uniu
*
naturæ ad aliam; cum vero dicitur,
hrus es! humo, importatur indivisio illarum natu
rarum in esse substantiali, el informatio suppositi
divini |M?r naturam humanam ; el ideo quod addu
citur do Petro, vel Socrate, qui potest dici homo, pI
non potest diri humanatus, non esi ad propositum,
quia Socrates non pr.eextilit suic humanitati, qua
quiddifleatur, sicul peigna Filii Dei. — Ad confir
mationem. patet persimile; quia in casu illo, quælibel harum esset vera et propria, heus cat euro,
propter informationem essentialem, et ista, Deus
est incarnatus, propter novitatem illius informa
tionis, el propter multa alia.
Ad quintum negatur major, si universaliter intelligatur, sicut oportet. Habet enim instantiam,
quando diversæ naturæ sic in supposito eodem
uniuntur, quod quælibet illarum essentialiter infor
mat illud, et neutrum inest ei per accidens, sed
quaülæl per se, nec dant diversa esse illi supposito,
sed una illarum trahitur ad e»e alterius, sicul est
in pro]>osilo. Hujus autem simile non reperilur in
creaturis. Et ideo simile quod adducitur de musica
et albedino non valet. Et ad probationem majoris per
ndionem. dicitur primo, quod si probatio illa valet,
non solum concludit quod hæc sil falsa vel impro
pria, heus est homo, quia par» non proprie prædicalur de alia parte, innno quod hæc sit falsa vel
impropria, Persona Christi est heus, quia pars non
praedicatur de toto. Hoc autern est erroneum. Ergo
probatio nulla est. Secundo, dicitur quod non omnis
prædicatio qua nomen significans (γ) partem prædicalur |>onsione ad tertiam quaestiunculam, sic
homo est corporeas a at materialis, et de istis, 1 dicit : < In propositionibus per se, aliter est ex parte
animatum est materiale, aat compositum ex ele subjecti, et aliter ex parte prædicati : quia ex parte
mentis; immo communiter differentia es®enlialis subjecti, sufficit quod secundum unum tantum
speciei sumitur ab ejus parte, et similiter genus.
eorum quæ continentur in subjecto, praedicatum
Tertio, dicitur quod in illa declaratione quam |»onil
per se subjecto (a) conveniat; ex parte autem praedi
de differentia inter concretum et denom i nativum,
cati, oportet quod quidquid est in prædicato, perse
contradicit sibi ipsi : quin ex una parti· dicit quod
conveniat subjecto. Unde hæc non est per se, Homo
quando diverse» naturæ concurrunt in eodem suppo
est animal album: hæc autem est per se, Homo
sito, ulraque se habet sicut pars suppositi; et in
albus est animal. » — Hæc ille.
sequentibus dicit quod natura substantialis nulloAd tertium negatur antecedens, si intelligatur
rnodo est pars sui suppositi, dato quod in illo sup quod prædicatum dicte propositionis nullo modo per
posito concurrant aliæ naturæ accidentales. Quarto, se conveniat subjecto, sed mere per accidens. El al
dicitur quod falsum est quod natura substantialis sit probationem antecedentis, palet per dicla ad pri
eadem real i 1er cum suo supposito; immo est quasi
mum Durandi (ζ) ; quia hæc (γ) est quædam perseiI. *
pars ejus, ut alias dicetur.
singularis, cujus exemplum in creaturis non inve
nitur. El licet hæc prædicatio conveniat cum pravdiII. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti catione accidentis logici, in illis tribus quæ Ungit
palet responsio per solutionem primi Durandi (i).
argumentum : quia scilicet prædicatum non est de
Conceditur enim quod ista, Deus eat homo, non est ratione subjecti, el quia forma significata per præ
in primo modo dicendi per se, stricte sumendo,
dicatum advenit rei significata
*
per subjectum post
sicut sumit logicus; quia pnedicaturn non est de ejus esse completum, et quia prædicatum potest
ratione subjecti. Habet tamen aliquem modum per- affirmari et negari successive de subjecto stante con
seitatis, qui sufficit ad hoc quod sit propria, et nul stantia subjecti; tamen in hoc differt, quia prædi
lo modo impropria. Dicitur ulterius, quod ista, Deus catum accidentale logicum significat formam, acciest homo, est magis per se quam illa, rationale est
dentahter informantem illud pro quo supponit sub
animal : quia forma importata per hoc prædicatum jectum, et non concurrentem in idem esse exsisten
animal, se habet ad formam importatam per sub tia
* cum illo, sed dantem quoddam esse accidentale
jectum, sicul materia ad formam, et sicut potentia cum unione accidentali ejus ad tale suppositum ;
ad actum; modo prædicatio rnateriæ de forma, et
quæ omnia longe sunt a mysterio Incarnationis.
potent iæ de suo actu, impropria est, et parum habet
Ad quartum dicitur quod argumentum optime
de perseitate, cum prædicatum debeat esse forma concludit quod illa praedicatio non solum est vera
lius vel a
*que formale subjecto, vel saltem se habere propter identitatem suppositi duarum naturarum;
ad illud per modum formæ. Si tamen concedatur immo propter essentialem informationem suppositi
quod neutra sil per se logical i ter stricte, sufficit ab ulraque natura, licet aliter et aliter ab hac et ab
quod perseitatem metaphysicam habeat, et logicailla.
lem non ita stricte dictam. Iterum, istud argumen
Ad quintum palet per idem.
tum, sicul et praecedentia, fundatur in duabus falsis
propositionibus vel consequentiis : quarum prima
§ 3. — Ad argumenta contra tertiam
est, quod nulla propositio est propria, nisi sil per se,
CONCLUSIONEM
vel in quid ; secunda est, quod omnis propositio est
impropria, quæ non habet omnem modum proprie
Ad argumenta Durandi. — Ad primum con
tatis.
tra tertiam conclusionem, dicitur negando principa
Ad secundum negatur antecedens. Et ad prola
lem consequentiam ibi factam, quæ est talis in vir
tionem, dicitur quod hoc nomen Christus habet tute : Christus, secundum quod homo, habet esse
conceptum per se unum sufficienti perseitate; quia
per creationem a Spiritu Sancto; igitur, secundum
scilicet unio naturarum quas importat, non est |>er quod homo, est filius per creationem Spiritus San
accidens, sed per se, quia una trahitur ad esse alte cti. De hoc saftetus Thomas. 3. Sententiarum,
rius, ut alias dicetur; et ideo non est similo de con distinctione praesenti, q. I, art. 2 (q11 t), in solu
ceptu hujus nominis Christus, et de conceptu hujus tione primi, sic dicit : « Non est dicendum Christum
complexi homo albas. Dicitur ulterius, quod ad
secundum hominem esse filium Patris per creatio
praedicationem per se, non requiritur quod subje nem, neque ratione formationis corporis Christi,
ctum habeat conceptum per se unum, nisi loqua
nisi quatenus illa fonnalio terminatur ad unionem
mur de perseitate logica stricte sumpta. De hoc san
ctus Thomas, 3. Sententiarum, disl. IO, q. I,
(a) Durandi. — Om Pr.
(i) subjecto. — Om Pr
(C) Durandi. — Om Pr.
(y) liare — hac Pr.
52
hl H II I Ili. SENTESTI VftUM
j.ec&nnlem. perquam isle homo est naturalis filius
Dei (*) Patris, η — Hæc ille. — Ex quibus habetur,
quoi creatio non dat creature quod possit dici filius
vl fllia Dei per creationem, quando talis creatio ter
minatur ad personalem unionem filiationis naturalis
Dvij et natura per creationem producta nullum
novum suppositum constituit, nec novo supposito
advenit» cui possit competere filiatio talis secundum
quid, sicut est in proposito.
Λι! secundum palet per idem : quia, licet Filius
Dei secundum humanam naturam habeat gratiam
gratum facientem et gratis datam n Spir itu Sancto,
tamen quia terminus illius gratificationis est natu
ralis Dei filiatio, ideo nullo mndo debet diri filius
Spiritus Sancti, vel totius Trinitatis, per adoptio
nem. De hocsanctusThomas, 3p., q. 32, art. 3, in
solutione secundi, sic dicit : < Homines qui spiritualiter formantur a Spiritu Sancto, non possunt
dici filii Dei secundum perfectam rationem filiatio
nis; et ideo dicuntur filii Dei secundum imp·! feclam
filiationem, quæ est secundum similitudinem gra
tia!, quæ est a lota Trinitate. Sed de Christo est alia
ratio. » — !Ia
*c
ille. — liem, 3. Sententiarum,
dist. 10, q. 2, ari. 2, q11 3, sic dicit : q Christus
nullo modo est dicendus filius adoptionis : quia ei
competit ex natura sua, secundum quam ælvrnalitcr (C) a Paire nascitur, baliere jus in hæreditate
|Mti rna ; quia omnia qua· balud Paler, sua sunt, ut
dicitur, Joan. 16 (v. 15); undo huc jus non acquiri
tur <*i per gratiam advenientem, ut possit diri filius
*
adoptivus
n — Hæc ille. — Ex quibus palet quod (γ)
consequentia principalis, in qua fundatur argu
mentum, non valet. Non enim sequitur : iste per
gratiam est Alius Dei secundum quod homo; ergo
est filius Dei adoptivus secundum quod homo. Opor
tet enim plus addere in antecedente, scilicet quod
gratia sibi data non faciat eum Filium Dei natura
lem; gratia autem data Christo, fecit eum Filium
Dei naturalem inqiinnlum est homo, quia unio
luunanilntis terminali
ad unitatem personalem
filiationis divin.e. El quod plus e>t, Christus non
hidal aliam filiationem realcm printer illam, ut
alias (disl. 7 el 8) dicclur. De hoc sanctus Thomas,
3 p., q. 23. art. 4,sic dicit : « Filiatio proprie com·
petit fierbonæ vel hj|xistasi, non autem natura!. In
Christo autem non est alia jieraona vel hypostasis
quam increala, cui competit «se lilium per natu
ram. Fdiatio autem adoptionis est quædam participata similitudo filiationis naturale
*.
Non autem dici
tur aliquid tale participatione, quod per -e dicitur.
Et ideo Christus, qui est Filius Dei naturalis,
nullo motio potest divi hlius adoptivus. Sevumhim
autem illos qui ponunt in Christo duas personas vel
(·>) /)ri. — Oin Pr.
(C) xtrnitihfer. — mentialitrr Pr.
(▼) 9·κχ/. — qnin Pr
duas hypostases, seu duo supposita, nihil prohibet
rationabiliter Christum hominem dici filium adopli
vum. » — Hæc illo.
Ad tertium dicitur quod illa glossa e-l contra
mentem et dicta sanctorum ; unde Ambrosius, supei
illud Ronian. I (v. 4), Qui praedestinatus esi
Filius Dei in virtute, sic dicit : Volvi et revolvi
Scripturas, Christum nunquam /ilium adopti
vum inveni. Et hoc argumentum facit sanctus Tho
mas, 3. Sententiarum. dist. 10, q. 2, art. 2,
qL‘3.
Ad argumentum principale, palet responsio pei
prædicta.
El hæc de quaestione præsenti sufficiant. Benedi
etns Deus. Amen.
DISTINCTIO
V.
QIJ/ESTIO I.
UTRUM UNIO NA1UB.E DIVIN E El HÜMANÆ IN CHRISTO
SIT MAXIMA UNIO
IHCA quintam distinctionem 3. Sententia
rum, quæritur : Utrum unio natura·
*
divina
et humamc in Christo sit maxima
unio creata.
Et arguitur quod non : Quia per unionem fit ali
quid unum. Sed ex unione anima· el corporis in
nohjs, fit aliquid unum in persona et natura; ex
unione autem divinæ naturæ et humana
*
in Christo,
solum fit aliquid unum in persona, et non in natura.
Ergn major est unio animæ ad corpus, quam divina·
natura· ad humanam. Ergo talis unio non importat
maximam unitatem creatam.
In oppositum arguitur. Quia dicit Augustinus,
I. de Trinitate (cap. 10), quod homo potius est in
Filio quum Filius in Patre, Filius autem est in
Paire per unitatem essentia·, homo autem est in
Filio per unionem incarnationis. Ergo major est
unio incarnationis quam unio vel unitas divina·
essentia?, quæ tamen est maxima unitatum; et sic,
per ennsequens, unio incarnationis importat maxi
mam unitatem.
In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio solutiones.
DISTINCTIO V. — Qt.-ESTIO I
ARTICULUS I.
PONUNTUK CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio
Quod unl·» imtunirnin ln
Christo eM quid creatum.
53
runliir ad ipsa. Unde unio secundum rem creatura
quædarnesL » — H ic dicit : a Unio de qua loquimur, est relatio
quædam, quæ consideratur inter naturam divinum
et humanam, secundum quod conveniunt in una
pereona Edii Dei. Omnis autem relatio quæ conside
ratur inter Deum ct creaturam, real i ter quidem est
in ciealuni, per cujus mutationem talis i elatio inna
scitur; non autem est realiter in Deo, sed tantum
secundum rationem, quia non nascitur secundum
mutationem Dei. Sic igitur dicendum est quod liax
unio de qua loquimur, non est in Deo realiter, sed
secundum rationem tantum; in humana autem
natura, quæ creatura quædam est, e>l lealitii. 1.1
ideo oportet dicere, quod sit quiddam («) creatum »
Hæc ille.
mi uiulum quam materia esse sub forma dicitur. Ita
Item, 3. Senfenliorum, present! distinctione,
etiam t quod unio differt realiter
ipsum fundatur identitas, secundum quod est unum
at» assumptione.
in substantia; et æqualilas, secundum quod est
unum in quantitate; et similitudo, secundum quod
Hanc |u>nit sinetu
*
Thomas, 3. lenteat., dfetinest unum in qualitate. Unitio autem est qua dam ! ctione pratenti, q. 1. art. 1, qu 3, ubi >n dicit :
actio vel passio, quia ex multis ellicitui aliqim modo m Prima differentia unionis ct assumptionis est quod
unum; et hanc actionem sequitur ista lelalio quæ aoinii|»tiu est acliu vel jossio, unio autem est tan
est unio. Relationum autem, tam liai uni quam illa
tum relatio; quamvis etiam unitio γ sit actio.
rum, quædam innascuntur e\ motu utiiiisque tri- Se< unda differentia cst.quia assumptio dicitur per
mini; ct tunc oportet quoi illa· lelatnme- sint r« ali comparationem ad terminum G)a qu>» separatur vel
ter in utroque extremorum, sicut |ia(ernitas el hujus accipitur id quod uniendum est ; sed unio dicitur
modi. Qu.edam autem innascuntur ex motu unius,
pei umqKiratmnem ad eiTectiim sive terminum consine mutatione alterius; quod accidit m his quorum
pinclionis, qui est <«$<· unum. Et inde sumitur ter
unum dependet ad alterum, <*»d non econlra, sicut
tia differentia, quod uniens est unitum : quia uni
scientia ad scitum; el in talibus relatio est sec untum signiliratur secundum quod jam factum est
dum rem in eo quod dependet ad alterum , in altero unum; assumptum autem secundum quod est in
vero est secundum rationem tantum, ( ’um igilm in
vin ad hoc; et ideo assumens non est assumptum.
Incarnatione non sil facta aliqua mutatio in natura
Quarta differentia est, quia assumptio determinat id
divina, sed in humana, quæ tracta e4 ad unitatem ad quod iit conjunctio, in hoc quod dicitur assum
in persona divina, enl hæc relatio secundum rem in
ptio quasi ad se sumptu»; unio nutem non; el ideo
natura humana, in divinû autem secundum ratio quicumque fani conjunctionem, potest dici unire;
nem tantum, secundum quod dicit Philosophus, in
5. Metaphysics (t. c. 20), quod aliqua sunt rela
(a) est. — Ou». Pi.
tiva, non quia ipsa referantur, sed quia alia refe-
(a) quiddam, — tpiuddnm Pr
(ί)
— fircc^u· Pr.
(y) funfiti. — unio Pr.
(Ô) ad tr> minuiu. — «t ter/uûm Pr
Liniu Hl. SENTENTIARUM
54
non autem potest dici assumere, nisi sibi conjungat ;
unde Pater uni vit naturam humanam divinæ, non
autem assumpsit. Quinta differentia est, quia unio,
quantum est de se, æqualiter respicit utrumque
extremorum; assumptio autem non, immo requirit
esse fixum et stans in uno, ad quod aliud trahatur.
Et inde est quod natura divina potest dici unita in
persona naturæ humanae, non autem |X)test dici
assumpta. > — Hæc ille.
Item, 3 p., ubi supra (q. 2), art. 8, sic dicit :
α Unio importat relationem divinæ naturæ et
humanæ, secundum quod conveniunt in una pertona. Omnis autem relatio quæ incipit esse ex tem
pore, ex aliqua mutatione causatur. Mutatio autem
consistit in actione et passione. Sic igitur dicendum,
quod prima et principalis differentia inter unionem
et assumptionem, est quod unio importat ipsam
relationem, assumptio autem actionem, secundum
quam (i) aliquis dicitur assumens, vel passionem,
secundum quam aliquid dicitur assumptum. Ex hac
autem differentia accipitur secundo alia differentia :
nam assumptio dicitur sicut in fieri, unio autem
sicut in facto esse; et ideo uniens dicitur esse uni
tum , a&mmens autem non dicitur esse assumptum.
Natura enim humana significatur (S) ut in termino
assumptionis ad hypostasim divinam, per hoc quod
dicitur homo, unde vere dicimus quod Filius Dei,
qui est uniens sibi naturam humanam, est homo.
Sed natura humana in se considerata, in abstracto,
significatur (γ) ut assumpta; non autem dicimus
quod Filius Dei sit natum humana. Ex eodem etiam
sequitur tertia differentia : quod relatio, præcipue
æquiparantiæ, non magis se habet ad unum extre
mum quam ad aliud; actio autem et passio diversi
mode se habent ad agens et ad patiens, et ad diver
sos terminas. Et ideo assumptio determinat termi
num a quo et ad quem; dicitur enim assumptio,
quasi ab alio ad se sumptio. Unio autem nihil horum
determinat; unde indifferenter dicitur quod humana
natura est unita divinæ, et e converso. Non autem
dicitur divina natura assumpta ab humana, sed
econlra ; quia humana natum adjuncta est ad perso
nalitatem divinam, ut scilicet persona divina in
humana natura subsistat. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Quæt uni
que aie se habent sicut actio vel passio et relatio
consequens ad actionem vel passionem, realiter
distinguuntur. Sed unio et assumptio sunt hujus
modi. Ergo.
(q. 2), art. 9, ubi sic dicit : α Unio importat conjun
ctionem aliquorum in aliquo uno. Potest ergo unio
incarnationis dupliciter accipi : uno modo, ex parte
eorum quæ conjunguntur; et alio modo, ex parte
ejus in quo conjunguntur. Et ex hac parte, hujus
modi unio habet præeminentiam inter alias unio
nes; nam unitas divinæ personæ, in qua uniuntur
duæ naturæ, est maxima (a). Non autem habet
præeminentiam ex parle eorum quæ conjungun
tur. »— Hæc ille.
Item, 3. Sentent., præsenti distinctione (q. 1,
art. I, q*1· 2), idem dicit et plus. Ait enim sic :
< Unio ista potest dupliciter considerari : vel quan
tum ad id in quo iit unio; vel quantum ad ipsa quæ
uniuntur. Si primo modo, cum unio fiat in persona
divina, quæ est maxime unum et simplicissimum,
sic est maxima unio post unionem essentiæ in tri
bus personis : quamvis enim persona sit ita simplex
et unum sicut essentia, tamen quælibel trium per
sonarum est idem re cum ipsa essentia in qua
uniuntur; non autem utraque natura in Christo est
idem re cum ipsa persona in qua fit unio, quia
natura humana non est idem re cum persona divina,
quamvis altera natura, scilicet divina, sit omnino
idem re cum ipsa ; et ita unio personorum in essen
tia, est major quam unio naturarum in una per
sona. Si secundo modo, sic non est maxima unio.
Sed prima consideratio unionis est secundum se,
quia secundum id (δ) quod unum est ; hæc autem
est consideratio unionis, non secundum quod unio
est. Et ideo dicendum quod est maxima simpliciter,
quamvis non sil maxima secundum quid. » — Ikec
ille.
Ex quibus potesl formari talis ratio : Illa unio esi
maxima simpliciter, quæ fil in maxime uno simpli
citer. Sed inter uniones creatas, unio naturarum in
Christo fit in maxime uno simpliciter, et ad tale
unum terminatur. Igitur, etc.
Et in hoc primus articulus terminatur et finitur.
ARTICULUS 11.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — Contra
I. Argumenta Aureoli.—
Quantum ad secun
dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et
quidem contra primam arguit Aureolus, probando
quod unio humanæ naturæ ad Verbum non sit rela
tio, sed vera unitas, et actualis continuatio et indivisio.
Primo Nam \ngUsHnUs, in Epfcdnln ad Vohisin·
num, circa medium, dicit quod m illti perbona
Tertia conclusio est
quod unio nnturnrum In
Christo est mnximn biter creatas uniones.
Haut
ponit sim ius Thomas, 3 t·., ubi supra
guni/i. — tjuud Pr.
(6) ngni/teabu·. — tujnalur Pr
(γ)
— tujnalur Pr
primam conclusionem
1
(3) maxima. — niaximum Pr
M id — Om. Pr.
DISTINCTIO V. — QU.ESTIO I.
est (i) mixtura Dei ct hominis. Tamen recedat (C)
auditor a consuetudine corporum, qua (γ) nolent
duo liquores ita misceri, ut neuter servet integri·
tutem suam; quamquam et in ipsis corporibus,
aeri lux incorrupta (δ) misceatur. Cum enim
Verbum Dei permixtum est anima habenti cor
pus, animam simul accepit et corpus. Et subdit
quod Verbi et amm:e credibilior debuit osse per
mixtio, quam animie et corporis. Quomodo enim
mm fateremur duo incorporea, quam unum cor
poreum alterumque incorporeum facilius potuisse,
misceri? si tamen non indigne ad ista mictionis
vel mixtura
*
nomen admittitur, propter consuetu·
dmem corporalium rerum, longe aliter $r haben
tium aliterqur notarum. — Hæc Augustinus. —
Ex ((ilibus patet quod natura humana unita est
Veri» per quamdam mixturam et permixtionem,
salva tamen integritate utriusque nature, quæ non
salvatur in liquoribus et cætcris rebus corporalibus
quæ miscentur. Sed constat quod permixtio importat
continuationem et indivisionem eorum quæ miscen
tur, ut inter illa sit vera unitas, et non discreto
rum acervus. Ergo natura humana unita est per
i nd ist i notionem et continuationem cum proprietate
Verbi ipsam terminante, et dante sibi subsistere
secundum tertium modum perse exsistendi, et non
per hoc quod Verbum terminet relationem aliquam
m natura extrinsece; immo magis intrinsece ipsam
naturam terminat.
Secundo. Nam, in line libri de Perseverantia
(cap. 24), dicit Augustinus quod fides credit absum
ptionem illam ineffabilem fecisse un iuspersomv tn
Deo et homine unitatem. Constat autem quod non
est vera unitas, quæ fit per solam terminationem
cujusdam exterioris relationis; alioquin universum
esset vere unum ratione ordinis, et Deus faceret
vere unum cum universo, cujus terminat relatio
nem et ordinem per modum finis; ct universaliter
omnis acervus esset vere unum, cum ibi sit unitas
relativa. Igitur, etc.
Tertfo. Nam Dionysius dicit, 2 cap. de DiviniNominibus, quod compositio Jesu secundum uni
ta tem, ineffabilis (t) est omni verbo, et ignota
mnm menti, qualiter quidem ipsum Dei Verbum
substantiam factum esse accepimus; per hoc
innuens quod ipsum Verbum per hujusmodi unio
nem facium est verus homo su list an liai i ter et vera
substantia. Constat autem quod nulla relatio fun
data in subjecto, dat termino quod ipsum vere et
substantialiter sit substantia : relatio namque dat
esse relativum; sed essu substantiam, vel esse sub
stantialiter, nullo modo dare potest. Immo unio
(а)
— Om Pr.
(б) Tamen recedat. — Cum γλedit Pr.
l··) ηιιη. — qitO VlX
(G) tacoivupta. — incorporata Pr.
(t) iwc/fdtalür. — effabilis Pr,
55
humanitatis cum Verbo non est relatio in humani
tate extrinsece exsistens, sed potius ejusdem huma
nitatis intrinseca determinatio.
Quarto. Nam Damascenus (de Fid. orth.), libro
tertio (cap. 22), dicit quod non secundum habitudinalem unionem et nudam inhabitationem unita
est caro Dei Verbo, sed vere, ex summa et mera
exsistentia; magis, in tpSO exstitit (i)', et hypo
staticam ad ipsum habuit identitatem. Hæcautem
Irin, scilicet, quod caro ex summa et mera exsisten
tia unita est, et quod caro exsirtit in ipso, et quod
hypostaticam ad ipsum habet identitatem, manifeste
ostendunt quod mens ejus fuit hanc unionem esse
secundum veram et indivisam exsistentiam, et
secundum continuationem naturæ interminate ad
proprietatem hypostaticam terminantem, et non
secundum aliquam relationem aut habitudinem.
Quinto. Nam Boetius dicit, m de Duabus natu
ris ct una persona Christi (cap. 4), quod Dei ct
hominis furta est conjunctio, non ita quasi cum
duo corpora apponuntur, rt nihil in (S) alterum
ex alterius qualitate proveniat. Si enim ita (γ)
humanitati deitas conjuncta r
t , nihil ex utrisque
*
confectum est, ac per hoc nih il est Christus. Nihil
igitur unum, secundum Nrstorium, Christus est,
ae per hoc omninonihil. Quod enim non est unum,
nihil omnino esse potest : ens enim atque unum
convertuntur; ct quodeumque est, unum est. —
Hæc Boetius. — Unde,
notetur quod ait humanitatein uniri Verbo non sicut eum duo corpora sibi
nnpmiinihtr, rt nihil in alterum ex (5) alterius
qualitate proveniat (t), manifeste apparet quod illa
unio non est per relationem, sed potius per inti
mam conjunctionem, et realem continuationem, et
indivisionem naturæ humanæ cum Verbo ; nam rela
tiva unio est inter corpora. Quod vero subditur,
^'eundum Nrstorium, nihil unum confectum est
ex divinitate ct humanitate, et illud reprobatur
tanquam erroneum, quia, si sic(i), Christus ιωη
esfud aliquid unum, evidenter ostendit quod huma
nitas et Verbum habent intimam unitatem, ac per
hoc indivisionem et continuationem entitativam ;
alias non esset unum nisi per modum acervi.
Sexto. Dicit idem patera ex illis quæ fide tene
mus Constat, inquit, quod per istam unionem per>ona Verbi facta est aliquid quod ante non erat,
quia homo; et non aliter se habens solum, sed vera
aliquid. Immo. diffinit Ecclesia, reprobando illam
tertiam opinionem qua
*
recitatur sexta distinctione
tertii Sententiarum, qua· ponel»at personam Verbi
non fuisse vere fac tam aliquid, sed aliqualiter se
(i) exUiid — eiiitit Pr
(6) et nihd m. — vel Pi.
(γ) ita. — cum Pr.
(â)a vcrl«o appomuihir usque act cx, om. Pr.
(c) proveniat. — proveniant Pr.
(X) m·. — hic Pr.
Lt Bit l Ili. SENTENTIAHCA1
56
habcm». Centra hoc diflinil Ecclesia, Extra, de Jhrrc- continua, est realitas distincta. — Ihrc Aureolus, in
ticis, cap. («) Cum Christus, ubi dicit : Manda forma.
mus, quatenus sub anathemate interdicas (6), ne
II. Argumenta Durandi. — Contra eamdeni
quis audeat dicere, Christum non esse aliquid
secundum quod homo; quia, sicut Christus est conclusionem arguit Durandus (dist. 5, q. 2), pro
verus Deus, ita est verus homo, ex anima ratio bando quod persona non sit terminus assumptionis,
nali et (v) humana carne subsistens. Sed constat sed potius respectus unionis; cujus oppositum dicit
probatio conclusionis. Et arguit
quod, si proprietas Verbi non aliter se habet ad
Primo sic. Terminus non p ræced it actionem
humanitatem nisi quia terminat relationem huma
nitatis ad ipsum Verbum, per istam unionem magis quam terminat; alioquin frustra esset actio, cum
dicetur ad aliquid quam aliquid; et erit homo rela ordinetur (a) ad acquisitionem termini, si terminus
tive, non autem sicut est Deus. In nullo enim genere sine actione haberetur. Et hoc expressit Aristoteles.
I. dc Generatione (t. c. 55), ubi dicit quod, habi
relativorum, terminus unius dicitur alter, sed potius
ad alterum relativum; unde Verbum erit relativum tibus pratentibus in materia, cessat motus; e.\
secundum dici, ct appellabitur relative et non vere quo palet quod omnis actio et motus esi quid pract substantialiter. Ergo unio quidditativa natura viuin habitui. Sed tam natura divina quam persona
humanæ ad Verbum, aliud importat quarn ndalio- praexsli terunt assumptioni. Ergo non sunt termini
tiouem ad ipsum Verbum; et Verbum supponere assumptionis. — Et si dicatur quod locus est termi
naturam, aliud im|K>rtat quam relationem termi nus moins localis, et tamen praexsislit molui; —
dicendum est quod locus non est terminus motus
nare.
Septimo. Quia, secundum Magistral! Sententia localis, sed esse mobilis in loco ad quem movetur,
rum , lib. 1, dist. 22, Deus dicitur incarnatus et seu ubi; el istud esse non præcedil motum, sed
humanatus ex tempore, nec omnia ista dicuntur acquiritur per ipsum. El ex eadem radice patet quud
unio natura assumpta? cum natura el (β) persona
relative de Deo; quod verum non esset, si incarnari
esset terminare relationem exsistentem in natura asMimenli· est proprie terminus assumptionis : quin
humana; iiumo diceretur relative incarnatus, sicut illud solum est proprie terminus assumptionis, quod
acquiritur per actionem assumptionis ; sed per
creatur.
Octavo. Quia natura humana, sicut tenet fides, actionem assumptionis, quantum est de natura talis
esi unita substantialiter, et non accidentaliter, et acliunis, nihil acquiritur nisi unio natura assuinplæ cum natura et persona assumente, ut jam
sicut quiddilas, supposito, dans sibi esse quid; sic
ad interrogationem faciam per quid, respondetur natura humana in se non subsistat, sed exsistat in
quod persona Verbi est homo. Unitas autem quiddi pei-sona absumente; quare, etc.
Secundo arguit. Quia, cum dicitur quod ad rela
tativa, non esi por accidens medium; cujusmodi
tionem non est actio vel motu», ut tlicilur, 5. Phy
esset talis irlatio extrinsecus adveniens, si linere
sicorum (I. c. 10), talis autem unio non est nisi
tur.
hoc non valet. Quia duplex esi
Nono probat in speciali, quod dicta unio non est quædam relatio,
relatio consequens conjunctionem natum· humanæ respectus. Unus, qui esi sola denominatio sumpta a
pluribus; et hoc sufficit ad pradicamentum relatio
ad Verbum, sicut dicit probatio conclusionis. Quia
nis, ut similitudo, aequalitas et hujusmodi. Et talis
idem non sequitur seipsuin. Sed unio quidditativa
ad Verbum, est ipsunel conjunctio; et uniri est con respectus non esi aliqua res prater suum fundamenjungi. Non igitur potest e&e conjunctionem conse I tum; nec ad ipsum potest esse motus vel actio. Et
quent Et iterum, non c>l verum quod materiam esse de tali r«^|»er(ti vel relatione loquitur Aristoteles,
sub foima. sil relatio media (alioquin, cum materia 5. Physicorum (t. c. 10). Alius autem respectus
sit sub ista relatione, sequitur quod esset alia rela est, qui n modus essendi : vel per se conse
parbmt continui esse cum alia, non est relatio (alio- quens ad fundamentum, ut inhærere consequilui
per se (γ) ad naturam accidentis; vel per accidens et
qum. sicut partes sunt intinilæ in potentia, essent
inimit é i elationes), sed unam partem esse cum alia, extiinse uni adveniens, sicut ubi, vel esse in tali
ι·4 i|
esse mutuo continuatas et unitas et indivi loco, el tangere, el tangi. Et tales respectus non
sis, sic materiam esse sub forma, vel formam in semper sunt de genere relationis; el ad eos |K)test
materia, non est esse aliquam relationem mediam, lisse i‘t est verus motus : sicut motus localis est ad
ubi, tanquam ad terminum intrinsecum qui locato
x d i|»sa>
imuin per Veiam indivisiunem et continuntinnem rntitativam. Et ideo illa tertia entitas acquiritur el e-d in m: i»st enim circumscriptio cnr-
(b
cup. — U»ti Pr.
f/uo/. — Ad. ΙΊ.
I·' o/vrfHrt mOroinh »·!
Πιιι P»
(i| nrdtiifhu·, — let minelite Pr.
(6) ft. — iUiunirntc
*
ι· l Vr.
(y) inhivrerc ^jnsequitur perse. — iu huc res sequatur
Pr.
DIM INCTIO V. — QUÆS1 IQ I.
ports a loco, locus aulcrn non est (x) terminus motus
localis nisi extrinsecus. Similiter, corpora distantia,
pei motum localem alterius vel amborum fiunt pro
pinqua et se tangentia ; et ad hoc terminatur motus,
quamvis tangere ct tangi non sint nisi reales modi
essendi,et quidam respectus extrinsecus advenien
tes, nec |ærtinent ad pradicamentum relationis.
Eodem modo, cum es
*e
(C) unitum sit quidam modus
realis essendi, ad ipsum j>otest terminari actio vel
motus. Sed ad unionem de qua nunc loquimur, quæ
est naturæ humanæ (γ) cum natura et persona
divina, non potest terminari actio naturalis, sed
solum divina, quæ |>otest naturæ humanæ dare
novum modum essendi, sicut dat accidenti in Sacra
mento Altaris. Sic igitur natura assumpta et natura
el persona assumens sunt quædam extrema unioni
*
;
sed non sunt proprie assumptionis terminus; sed
solum ipsa unio. — Hæc Durandus·
Contra secundam conclusionem etiam militant
argumenta Aureoli, ideo contra illam non adduco
argumenta nova.
§2. — CONTIlA TERTIAM CONCLUSIONEM
I. Argumentum Aureoli. — Contra tertiam
conclusionem arguit idem Aureolus, dicens quod via
nostra non potest salvare quod illa unio sit maxima
inter uniones post illam qua 1res j»ersonæ in una
essentia uniuntur; quod tamen Bernardus ad Euge·
pium asserit. Nullus enim dicere potest quin unita
per indivisionem el continuationem, majori unitate
pingantur quam quæ copulantur per relationem, ubi
non est aliud copulare ex parte unius extremi nisi
relationem terminare. Sed qui ponit quod illa unio
est per indivisionem humanitatis cum proprietate
Verbi, quasi cujusdam terminabilis cum suo ter
mino intrinseco, consequenter potest ponere istam
unionem esse majoirm.
II. Argumentum Durandi. — Arguit etiam
contra eamdem (C) Durandus (dist. 5, q. 3), quod
ista unio non debeat dici simpliciter maxima inter
uniones creatas. Quoti probat sic : Per unionem ali
qua dicuntur unum ; ratio autem unius, est ratio in
dit ibi; igitur illa unio est maxima, vujus extrema
magis el intimius faciunt unum. Sed extrema mul
tarum aliarum unionum, puta materia) et formæ,
magis et intimius efficiunt unum quam extrema
incarnationis : constituunt enim unum per essen
tiam; unum etiam non potest separari ab alio, sti
lem materia a forma, salva consistentia el natura
Mia, quod est signum magna) inlimitatis : inter
exirema autem incarnationis non est talis unitas,
(а) per te. — Ad Pi.
(б)
— otiinr Pr.
(γ) humane.
otesl Deo convenire.
In Incarnatione enim, ex parte assumentis, duo
])OS$unt considerari : scilicet ipsa persona,et natura.
Si autem consideremus personam assumentem, sic
conjiingilui naturæ humanæ assumptae tertio modo
conjunctionis : quia persona divina fit persona naturæ
humanæ, et ex his duobus non resultat aliquod ter
tium ; sicut net in Socrate, ex persona ejus el natura
non iit aliquid tertium, sed persona ejus in natura i
humana subsistit. Si autem consideremus naturam
assumentis, sic conjunctio ejus ad naturam huma
nam est secundum primum modum, inquantum
duie naturæ in una pei'SOna conveniunt, quæ in
naturalibus proprietatibus nihilominus distincte
sunt. El ideo Incarnatio insertioni (o) comparatur
sicut enim in insertione (<), in eodem trunco in quo
erat unus ramus per naturam, Iit alius ramus per
insertionem (ζ); ita in eadem persona in qua natura
liter erat divina natura, est per unionem humana
natura. In uno autem genere vel specie Deum et
en aturam convenire, impossibile est ; >ed per ana
logiam v>l possibile. Sed hoc ex tunc fuit ex quo
(x) r*-r — l esse
albi, el aliud est esse hominis, cui advenit albedo.
Verbum autem Dei ab ælerno esse completum habuit
secundum h y postas i m sive personam ; ex tempore
autem advenit ei natura humana, non quasi assum
pta ad unum esse, prout est esse naturæ (sicut cor
pus assumitur ad esse animæ), sed ad unum esse,
prout est hypostasis vel personæ. Et ideo humana
natura non unitur accidentaliter Filio Dei. j> — Hæc
ille. — Quod autem dicit arguens, de illa intrinseca
terminatione naturæ humanæ per proprietatem
Verbi, non videtur sane inlelligibilc. Quia proprie
tas personalis Verbi non potest terminare naturam
humanam formaliter et intrinsece, illo iiichIo quo
punctus lineam, vel linea superficiem, vel superfi
cies corpus, ut (x) constat. Nec illo modo quo forma
terminat materiam : tum quia proprietas illa non
potest esse forma rei corporeæ; tum quia natura
humana assumpta non indiget tali terminatione,
cum ipsa in se sit terminata per suam formam, sci
licet animam rationalem. Nec illo rnodo quo diffe
rentia terminat genus, ut (6) clarum est. Nec illo
modo quo actus terminat potentiam passivam sul>stantialem : quia humanitas non est in potentia ad
talem actum, nisi forte ad esse; quia, si esset in ·
|H)tentia ad aliquam naturam vel actum substantia
lem cum quo constitueret aliquid unum, esset pro
cessus in infinitum, el infinita inconvenientia seque
rentur. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. 1,
>ic dicit : « Tripliciter aliquid unum ex duobus vel
pluribus constituitur. Uno modo, ex duobus perfe
ctis integris remanentibus; quod quidem fieri non
potest nisi in his quorum forma est compositio, vel
ordo, vel figura : sicut ex mullis lapidibus absque
aliquo ordine adunatis, etc.; » ut supra fuit allega
tum, prima distinctione hujus tertii, articulo tertio,
in solutione primi argumenti contra quartam con
clusionem. Ex quibus patet quod illa intrinseca ter
minatio non est sane intelligibilis.
Ad quartum dicitur quod ex verbis Damasceni
liene sequitur quod natura assumpta communicat
cum exsistentia personæ divina·, ut prius dictum
est. Non autem sequitur quod inter Verbum divi
num et naturam assumptam nulla sit relatio aut habi
tudo. Et multo minus sequitur quod proprietas
Verbi terminet intrinseco naturam assumptam ; quia
de hoc verba Damasceni nullam faciunt mentionem.
Sed arguens videtur male capere verlwi Damasceni :
nam per habitudinalem unionem non intelligit
Damascenus unionem relativam, nec per habitum
intelligit relationem, sed potius vestimentum; unde
por illa verlci intendit removere unionem Nestorii el
ejus sequaciüm, quorum quidam posuerunt Ver
bum Dei essu unitum naturæ assumpta' sicut habi
ta) at. — Οιη. Pr.
(6) ut — Om. Pr.
59
tui vel indumento. Et de hoc sanctus Thomas, 3 p.,
q. 2, art. 6, sic dicit : < Circa mysterium unionis
duarum naturarum in Christo, duplex hæresis
insurrexit. Una quidem confundentium naturas;
sicut Eutychetis el Dioscuri, qui posuerunt quod ex
duabus naturi- est constituta una natura : ita quod
confitentur Christum esse ex duabus naturis, quasi
ante unionem distinctis, non autem in duabus natu
ris, quasi post unionem naturarum distinctione ces
sante. Aha vero fuit ha
*resis
Nestorii el Theodori
separantium personas. Posuerunt enim aliam esse
personam Filii Dei et filii hominis, quas dicebant
sibi invicem esse unitae : primo quidem, secundum
inhabitationem, inquantum scilicet Verbum Dei
habitavit in illo homine sicut in templo; secundo,
secundum unitatem affectus, inquantum scilicet
voluntas illius hominis est semper conformis volun
tati Dei; tertio modo,secundum operationem, prout
scilicet dicebant illum hominem esse Verbi Dei
instrumentum ; quarto, secundum dignitatem hono
ris, prout omnis honor qui exhibetur Filio Dei,
exhibetur filio hominis, propter conjunctionem ad
Filium Dei; quinto, secundum æquivocationem, id
est, secundum communicationem nominum, prout
scilicet dicimus illum hominem esse Deum et Filium
Dei. Manifestum est autem omnes istos modos acci
dentalem unionem importare. Quidam autem poste
riores magistri, putantes se has hæreses declinare,
in eas per ignorantiam inciderunt. Quidam enim
eurum concesserunt unam esse Christi personam,
>ed posuerunt duas hypostases, sive duo supposita,
dicentes hominem quemdam compositum ex anima
el corpore a principio suæ conceptionis esse assum
ptum a Filio Dei. El hæc est prima opinio, quam
ponit Magister, sexta distinctione 3. Sententiarum.
Alii vero, volentes servare unitatem personæ, posue
runt Chnsli animam non esse corpori unitam, sed
hæc duo separata ab invicem, esse unita accidenlaliter Verbo, ul sic non cresceret numerus persona
rum. Et hæc est tertia opinio, quam Magister ibidem
ponit, l iraque autem prædictarum opinionum inci
dit in hæresim Nestorii. Prima quidem, quia idem
est ponere duas hypostases vel duo supposita in
Christo, quod est ponere duas personas, ut supra
(3 p., q. 2,art. 3)dictum est. El si fiat vis in nomine
personæ, considerandum est quod etiam Nestorius
utebatur unitate personæ, propter unitatem digni
tatis el honoris. Unde etiam quinta («) synodus diffimt anathema eum qui dicit unam personam secun
dum dignitatem, ct honorem, et adorationem,
sicut Theodorus ct Nestorius insanientes conseriysci'unt. Alia vero opinio incidit in errorem Nestorii,
quantum ad hoc quod posuit unionem accidenta
lem. Non enim differt dicere quod Verbum Dei est
unitum homini Chrislu secundum inhabitationem
a ehuin ijumta. — ct supra Pr.
60
Limit III. SEN ΓΕΝΤΙΛΙΙϋΜ
sicul in templo suo, sicut dicebat NeMorius, et
dicere quod unitum fuit Verbum homini secundum
indiiitioneni sicut vedhncnlo, sicut dicit tertia opi
nio; qua» etiam dicit aliquid pejus quam Ne>tonu>,
M’ilinq (x) quod anima et corpus non sunt unita.
Fidus autem catholica, medium tenens intei pnudicta» positiones, neque dicit unionem factam Dei et
hominis secundum essentiam vel naturam, neque
etiam secundum accidens, s»sl medio modo, htuiidum subsistentiam seu hyposlasim. Undeinqiiinla(C)
synodo legitur : Cum mu/fix modia unitas intelligatur, Qui iniguitatam Apollinarii et Eulf/iho·
tù tcquiintur (γ), infere mptionem rorum quæconvenerunl tollente
*,
id v>t, interimentes utramque
naturam, unionem (o) >ecuudum ron/wsionem
diruui. Theodori autem et Ne.dorii m/iuicm, dici·
sione f/um/mhi, u//>nit unionem accidenta
lem, non sunt dicenda
*
opiniones, sed boareses in
conciliis ah Ecclesia damnata·. » — Hæc ille. — Ex
quibus sequitur primo, quod D.uiKwenus per unio
nem habitudiiialeni intelligit unionem quam posuit
NWorius; et est (<) tertia opinio ]xxvitn sexta distin
ctione 3. Sententiarum. Et illum intendit Dama
scenus negaro; null autem unionem liabiliidmalein,
id est, relativam. Secundo, sequitur quod illa indivisio quam ponit argueub, eat propinqua errori
Eulyrhctis; quia, sicut ili»· posuit naturam huma
nam et divinum esse omnino indistin» las in Chi isto
|x>sl incarnationem, ita arguens ponere videtur quod
proprietas Verbi et humanitas assumpta, sunt peni
tus indivisa.· et indistinct©.
Ad quintum dicitur quod Hoetius pui illa verba
non intendit |»oneiu indivisionem vel continuati»)
*
nem (ζ), «piam arguens introducit ; sed intendit
quod unio naturarum in Christo non usi per solum
contactum, sicut acervus lapidum vel granorum,
nec pei solam inhabitationem aut \rstilionvm, eo
modo quo posuciunt Notoriam, sed per unitatem
suppositi ul pei^onæ, et per indivisionem
et
subâistcnliæ. Et hoc intellitfil, cilm dicit quod ex
conjunctione humanitatis ad divinitatem aliquod
unum coniccliim est. — Cum nutem dicit arguens,
i) fitiret. — Ora. Pr.
(£) gumia. — «upni Pr.
(▼) arguuntur — wpHtur Pr
(I) urtionmi. — urutumtm Pr
(«) «/ — Oui Pr
(O run/oiiiafiüre nt
lOidnidii liiiimm Pi
quod nisi inter naturas esset imhvism quam ipec
ponit, non esset unum nisi per modum acervi, etc,,
— falsum est, et e-t fallacia consequentis
quia
plure> Mint alii modi unitatum verarum et indivisionum, pr.ider illam quam ipso ponit ; sicut patet,
quia etiam materia et forma in composito non halxmt
illam indivisionem, et tamen constituunt vere
unum; sufficit enim quod habeant indivisionem
quoad e>se, licet sint distinct© quoad suas essen
tias. — Ulterius, dicitur quod arguens frustra labo
rat; quia nos non poniinus solam unionem quæ eM
relatio, immo iinilntrin quæ esi indivisio suppo
siti (x) et essu. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 2,
art. 1, in solutione secumli, sic dicit : « Ex anima
et corpore consliluilur in unoquoque nostrum duplex
unitas ; n.ilur.r, et pcison.r. Nature quidem, sicut
anima unitur coi puri, forinalitei perficiens ipsum,
ut ex duobus fiat una natura, sicut ex actu et poten
tia, wl materia et forma. Et quantum ad huc non
atlendilm similitudo Alhanasii dicentis : Sicut
anima rationalis ct curo, etc.; (plia natuia divina
non jHitesl esse b»rma corporis. Unitas veru person©
constituitur ex eis, impunitum est aliquis unus sub
sistens in carne »4 anima. Et quantum ad Ime atten
ditur simililmlo : unus enim (’.hrislus subsistit in
divina natura ct humana, n — Hæc ille.
Ad sextum dicitur quod Uhrislus est oliquid non
solum stxundum quod Deus, immo secundum quod
humo. Sed hoc non ideo est quia inter propiietalem
Verbi ct naturam humanam Iit illa indivisio quam
arguens ponit, nec solum quia inter ea est relatio;
sed quia humanitas essentialiter informat Verbum,
eu modo ipm natura di< ilur informare suum sup|h>mIuih, ut humanitas Socratis (assumpsit enim
lui main servi, »4 est indivisa ab illo secundum esse) ;
et quia inter illa e-t relatio non qualiscumque, sed
relatio unionis personalis. Unde omnia ista argu
menta supponunt quod nos negemus omnem indivisionum naturalum in Christo, »4 ponamus solam
umunem relativam; quod falsum est.
A4 M'ptliiiiim di» itui rpiod hoc numen incarna·
tua non (6) dicitur csm» relativum : ·· Quia Ime
nomen ad aliud non refertur, quamvis implicitam
relationem contineat, secundum quod unionem in
suo intellectu includit. » Et luec sunt verba sancti
ΊΊιοηι.ι·, I. Sententiarum, dist 22, iu expositione
lilter.v. Vermntainen illud argumentum in nullo est
oontrn conclusionem , quia nos non loquimur de his
nominibushumanulii^. incarnatio, sed de unione,
«pu·· expivsse di» it i elationem.
Id nciiiMini dicitui qubd nihil concludit «ontia
, nos, quia non ponimus solam relationem mediam
1 intui naturas in Christo, immo alia, ul pr.ediutum
i e-t <.ep»·.
i
x exir. — Ad. Vr.
(6) non
k/i*u Pi
DISriNCTIO \
9UÆHTI0 I,
hl
Ad nonum dicitur primo, quod conjunctio quæ nnw assumptionis, quod acquiritur per assumptio
*
est artio vol passio, non est oadiim t••alitor cum nem, etc.;
negatur minoi : quia por a^innptio~
unione rebdiva. I'Irum outom ibi sit alm conjunctio nem non solum acquiritur illa relatio, immo nalurn
quin non sit actio vol pas
*
io, non rl euro Potest assumpta trahitur ad <·
··
**
personale Verbi. et bimienim dici quod e
*l
vol foil quindam conjoin tin quo· , liter, nntiirn rruimpla quodammodo acquirit pejvo*l
e.
artio, <’l quædnni qua· (ht lelutm, el qurdain
nnm dninam, inquantum exsistit in illn, et per
qurn eat indivi
*do
siOlinduni esso; *cd, hoc cnnci··*<»,
c*so ejut de novo.
nihil contra nos.
Secundo, dicitui quod mate
Ad sreiindiim du itur primo, quod dHinrtio qua
riam csM· sub forint!, di· it relationem subject! nil
ibi promittitur, falsi e
t , quantum ad hor quoi
*
formam. Nee oportal quod, m materia -it sub ilia dicit qund relatio que eM (>) denominatio sumpta
rrlntione, quod inter mnterinm el illam relationem ex pluribus, ul similitudo, squalitas et hujusmoili,
Mt alia relatio ; quin relatio non rd fundamentum,
non sil aliud a tc
*t
;quia nihil «umitur n mpno
esse cum alia, importetur relatio realis inter can et ulterius, quia denominatio distinguitur a deno
actualis : quia nulla illarum ent in ndu, M»d in
minatis. — Scrundo, dicitur quod, licet aliqui respe
putentia; nec habent quidditate
*
diversarum ratio- ctus possint os-c termini motus realis, poliMinu·
mum Secus est de matin in et forma. - Quarto,
re'[MVtiis ih' genere uLi t non Ι:ιιη<·η ni
*i
pneacqui
dicitur quod materia et forma non Mini unum, mmI
sito aliquo ahsoluto, puta loco; quia novitas respconstituunt unum; ner sunt indivisæ nut iiidistin- cius cnjuMumqiie consequitur ct pttvexigil novita
< le entilativr, srd secundum esse, nt in 2. Srnfrn- lem in aliquo absoluto, vel ejus acquisitionem, aut
/mrnm (disl. 10, etc.) latius dictum fuit.
deperditionem. — Teitio, dicitur quod, quidquid
*it de rvspedilina |M'rtimmtihua ad ultima sex prasliII. Ad argumenta Durandi.
Λ·Ι primum camenta, tamen de respectu (wrlinente ad pr.islica
Durandi contra eamdem conclusionem, dicitur,
mentum relationis vel tost c*m?
tam in actionibus physicis (a) quam Mipornaturali·
per *c »4 primus terminus actionis aut motus, (ionluis. Constat namqiio quod in naturali nuti itione et stat autem qiitwl re^pivtus unionis ad unibilc, vel
augmento hominis, terminus actionis vel mutationis
uniti ad unitum, non |iote^t mimi ad aliquid sex
est anima rationalis, quæ acquiritur in materia sjo
ultimorum pr.edicamvntorum. Quia nec ad pr.nlili.ita forma alimenti; el (amen anima rational s • aiuentum actionis (ζ), aut |vis.-ionis; et, dato quod
pnecessit illam mutationem, 1’lleriiis, palet quod(C) ad illa pertinen t, tamen prohatio Aristotelis,Γη Phy·
formalis terminus resui us tionis Li/aii fuit ejus ficorum (l. c. 10). evidenter procedit contra hoc.
anima rationalis, et tamen anima pr.ecessit illam
Nec potext dici quod |M-rhneal ad pr.cdicamentum
resurrectionem; et similo erit in communi resime
qimm/o. aut ubi. aut film·, nut /lubifiis; sicut
ctioiie omnium, per quam acquiretur forma anti patet inspicienti qniddilatcs dictorum generum.
qua. · Dictum autem Philosophi non juvat : quia
Ergo oportet quod reducatur ad pnvdicamcntuin ml
non dicit quod motus Cesset prudente forma, quam
alîyuùL — Quarto, dicitur quod arguens inepte
Vocat habitum ; sed dicit quod Imbilu prudente in
pmbat unionem vel respwtum unionis ev-e nnleiii
mob rm. Nihil ergo prohibet terminum formalem
modum mendi, quia dicit quod ttvso unitum c^l
motus præccdere motum vel actionem quam termi quidam imxlus reoli» essendi, etc. Tum quia e*s<·
nat, sed evira materiam, cui acquiritur de novo, et
unitum non «'st unio, vero et proprio loquendo; sed
sub alio modo essendi ipsius vel sui subjecti . nam est quid consequens ad unionem, vel concomitans.
anima separata habet talem i nodum vssendi, quod Tum quia esso unitum pr.rsnpponit r»e in se vel
ipsa in suo esse subsistit, et non communicat illud
in alio abpcclivu.
solum subsistet in suo esse, immo communicabit
Unde p<»nere talem modum exMUidi pure respectiillud empori. Sic in proposito : persona divina ante
vmii, exse piimum terminum actionis excellentisincarnationem subsistoliat in suo esse personali, sed simie, cujusmodi est assumptio nature humanæ,
nulli creat une com inimical ut illud; post incarnatio
inconveniens videtur; et contra hanc phantasiam
nem vero, secus ext, ut prius dicebatur. Et cum
currunt omnia argumenta Aureoli prælibata·
ulterius dicit arguens, quod illud solum est teimi-
(i) p/o/iirif — pfulo nphii it Pr.
μ,)
- »/u«i Pr
( 4) rtf. — Om Pr
(C) urnero· — accnlt ffh» Pr.
LIBRI III SENTENTIARUM
61
rei coiqiorcæ suum esso, sicut sua forma. Sed Deus
est esse natura corporeo?, quo formal i 1er esi; sicut
patet per Dionysium, 4 cap. Cad ratis Hirrarchiw,
I. Ad argumentum Aureoli. — Ad primum | ubi dicit quod esse omnium est, quæ super esse
contra tertiam conclusionem, dicitur quod procedit est divinitas. Ergo divina essentia potest esso forma
contra Durandum, non nutem contra nas : nam, ut natura creatæ corporea
*.
sæpo dictum fuit, non solum ponimus unionem,
In oppositum arguitur sic. Quia Dionysius, 2cap.
quæ est relatio. imino unitatem, quæ. est indivisio,
de Divinis Nominibus, dicit : Neque tactus est
hret non ad mentem arguentis, sed alio modo; el ejus, scilicet Dei, neque alia qu.vdam ad partes
ideo possumus salvare quod unio naturarum in Chri comm i scendi communio.
sto est maxima unio creata.
In hac qiia'-tiom» erunt 1res articuli. In primo
II. Adargumentum Durandi. — Ad argumen ponentur conclusiones. In secundo objectiones. Iu
tum Durandi, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 2,
tertio solutiones.
ait. 9, in solutione secundi, dicens : u Unitas
divinæ personæ est major unitas quam unitas
natura et persona· in nobis; el ideo unio incarna
ARTICULUS 1.
tionis est major quam unio animæ et corporis in
P O N L’N T U R CONCLUSIONES
nobis. » — Hæc ille. — liem, in solutione primi,
sic dicit : « Unitas persona» divinæ est major quam
Quantum ad primum articulum, sit
unitas numeralis, quæ est principium numeri. Nam
uniti- divinæ personat est unitas increata (a), per
Prima conclusio : Quod nec divina essentia,
se subsistens, non recepta in aliquo per participa
nec proprietas personalis divina, potest uniri
tionem ; est etiam in se completa, habens in se quid
alicui crenturm corporea», per modum forma·,
quid perlinet ad rationem uni’atis; et ideo non
proprie loquendo de forma.
competit -ibi ratio partis, sicut unitati quæ est pars
numeri, et quæ participatur in rebus numeratis. Et
Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 3, art. 8 :
ideo, quantum ad hoc, unio incarnationis praemiα Impossibile, inquit, est Deum aliquo modo in
nel unitati numerali, nitione scilicet unitatis per
compositionem alicujus venire, neque sicut princi
sona.», non autem ratione humana» natura, quæ non
pium formale, neque sicut principium materiale.
est ipsa unitas divinæ personæ, sed est ei unita, o
Primo quidem, quia supra (1 p., q. 2, art. 3)
— Hæc ille. — Ex quibus apparet responsio ad argu
diximus Deum esse primam causam efficientem.
mentum ; quia major est falsa. Non enim ideo dicitur Causa autem efficiens (a) cum forma rei facta
*
(6)
aliqua unio major, quia ejus extrema magis faciunt
non incidit in idem numero, sed solurn in idem spe
unum, loquendo de majori late simpliciter, sed ideo
cie : homo enim generat hominem (γ). Materia vero
quia conjunguntur in maxime uno. Nec similiter cum causa efficiente non incidit in idem numero,
dicitur maxima unio simpliciter, quia ejus extrema
neque in idem spede; quia hoc est in potentia,
sunt magis inseparabilia; licet ex hoc possit dici
illud vero in actu. Secundo, quia, cum Deus sit
maxima secundum quid.
causa efficiens prima, ejus est primo et per se agere.
Et ex his plet responsio ad argumentum facium Quod autem venit in compositionem alicujus, non
in oppositum quæstionis. De qua benedictus Deus.
est primo el per se agens, sed magis compositum :
Arnen.
non enim manus agit, sed homo per manum; et
ignis calefacit per calorem. Unde Deus non potest
esse pars alicujus compositi. Tertio, quia nulla pais
compositi jiolest esse simpliciter (o) prima in enti
bus; neque etiam malcria et forma, quæ sunt primæ
UTRUM DIVINA ESSENTIA, VEL PERSONALIS PROPRIETAS, partes compositorum. Nam materia est in potentia;
POSSIT UMK1 ALICUI NATURÆ CREATÆ,
potentia autem est posterior actu simpliciter. Forma
PER MODUM FORME
autem quæ est pars compositi, est forma partici
pata : sicut autem participans est posterius eo quod
TEIU M, circa quintam distinctionem, est per essentiam, ita et ipsum participatum ; sicut
quæritur : Utrum divina essentia, vel
ignis in ignitis est posterior coqui est per essentiam.
$5]
personalis proprietas, possit uniri alicui
J 2
— An ARGUMENTA CONTRA TERTIAM
CONCLUSIONEM
QUÆSTIO II.
natura creatæ, per modum forma
*.
Et arguitur quod sic. Quia æque unitissimum est
(i) tnatala — Otn Pr.
(а) efficient — perficient. Pr.
(б) facUe, — perfecta! Pr
iY) general hnmtnetn. — generatione»i. Pr.
($) tinipliciter. — Om. Pr.
DISTINCTIO V — QUÆSTIO II.
Ostensum est autem (1 p., q. 2, art. 3) quod
Densest primum ens simpliciter. » — Ibx: ille.
Eamdem conclusionem probat, 1. Centra Genti·
let. cap. 27, ubi sic «licit : « Ostenso quod Deus non
sit esse omnium, similiter ostendi potest quod Deus
non sit alicujus rei forma. Nam divinum esse non
latest esse alicujus rei (a) quidditas, quæ non ml
ipsum esse, ul ostensum est (cap. 22). Quod autem
est ipsum esse divinum, non est aliud quam Deus.
lin|K)Ssibile est igitur Deum esse alicujus alterius
formam. — Amplius: Forma corporis non est ipsum
esse, S4nI essendi principium. Deus autem est ipsum
ose. Non ergo Deus est forma corporis. — Hem :
Ex unione forma· cl matoriiu résultat aliquid cmn|»osilum, quod esi totum respectu maleriæ el form.e.
Partes autem sunt in potentia respectu lotius. In
Deo autem nulla est ]M)tentialitas« Impossibile »st
igitur Deum es>e formam unitam alicui roi. —
Adhuc : Quod perse babel esse, nobilius est eo quod
habet esse in alio. Omnis autem forma alicujus cor|X)ris babel cs
*e
in alio. Cum igitur Deus sil ens
nobilissimum, quasi prima essendi causa, non
potest esse alicujus forma. » — llax ille.
Secunda conclusio C*l
quod ner deitas, nce pro
prietas personalis Verbi Del, est unita Imma
nitati Christi, nec ejus carni, ul forma.
Hanc ponit beatus Thomas, 4. Contra Gentile
*.
cap. 32 : « Manifestum est, inquit, ex prttmisri.s
(lib. I, cap. 27 ), quod Deus forma (S) eoiqioris esse
non potest. Cum igitur Verbum Dei sil Deus, ul
supra ( lib. 4, cap. 3) ostensum est, impossibile esi
quod Verbum Dei sit forma corporis, ul sic carni pro
anima e»e possit. Nec solum Deus non potest ioe
forma corpoii
*,
sed nec etiam aliquis supernorum
spirituum suporcœlestium. n — Il.ec ille.
Item, cap. 35 : « Si, ut Eutychcs posuit, humana
natura el divina fuerunt duæ aille unionem, sed ex
eis in unione conflata est una natum, oportet hoc
esse aliquo modorum secundum «pios ex multis
natum est fieri unum. Fit autem unum ex multis :
uno quidem modo, secundum ordinem tantum,
sicut ex mullis domibus fil civitas, et ex mullis
militibus lit exercitus; alio modo, online et compo
sitione, sicut ex partibus domus conjunctis et per
contactum el per colligationem (γ) fit domus. Sed hi
duo modi non competunt ad constitutionem unius
nature ex pluribus. En igitur quorum forma est
ordo vel compositio, non sunt res naturales, ut sic
eorum unitas possit dici unitas natu ne. Tertio
modo, fit unum ex pluribus per commixtionem (o),
(i) m. — Om. Pr.
(6) ratio. — Ad. Pr.
(γ) (t)Htiulinn ct per colligationem. — tactum colligati
*
Pr.’
(<5) comniix/Mmcm. — ·
non |*ot«-l t quia Ileus est omnino i rn matri inii- «Ί « i1
*sihilis.
im|ia
Xirumlo. quia ex his quoinm unum
multum excedit aliml, mixtio fieri non
Si
quis enim guttam vini mittat in mille amplioris
aqii.r, non «iit mixtio, >ed corruptio vini; proptei
quod (C) etiam nec ligna igni immi*a
*
diciniU
mixOii igni. *<1 al» igne consumi, propter excellen
tem igni
*
virtutem. Viitus autem Dei in infinitum
humanam naturam excudit, cum virtus Dei sil infi
nita. Nullo iimdo igitur putest fieri mixtio iilriuMjue
natura.·. Tertio, quia, flato quod heroi mixtio, neu
tra natura romanrrel «alva. Miscibilia rnim in mixto
non salvantur. Si igitur *
il facta vra mixtio utriusque nature, divinæ scilicet et humaine, tunc neutra
natura remanent, *ed tertium aliquid (*
);
cl rir
Christus neque esset Dm
*,
neque r*>el homo. Non
igitur sic potest mtelhgi quod Eutyrhe
*·
dirit, ante
unionem fuisse duas naturas, post unionem vero
unam in Domino Jcsu Christo, quasi ex duabu
*
naturis sit constituta una natora. Delinquitur igilm
qiiixl hoc inlelligatur, quod altera tantum earum
remanserit post unionem. Aut igitur fuit in Christo
sola natura divina, ct illud quod videliatur in co
humanum, fuit phantaslicum, ut dicit Manich.eus;
aul divina natura conversa esi in humanam, ut
A|>ollinaris dixil; contra quos supra (cap. 29, 31,
32 el 33) disputavimus, Helinquitur igitur hoc esse
impossibile, ante unionem fuisse duas naturas in
Chrutu(t), post unionem vero unam. — Amplius
Nunquam invenitur ex duabus naturis manentibus
fieri unam; eo quod quadilvct natura est quoddam
totum, ea vero ex quibus aliquid constituitur cadunt
in rationem portis. Unde, cum ex anima et corporo
fiat unum, neque corpus neque anima poteâl diei
natura, sicul nunc loquimur de natura; quia neu
trum habet speciem completam, scii utrumque est
pai> unius natune. Cum igitur natura humana sil
qihi-iiam natum completa, el’similiter natura divina,
mq»ossibile est quod concurrant m unam naturam,
nisi vel utraque vel altera corrumpatur; quod esse
non |K»tcsl, cum ex supradictis pateat unum Chri
stum verum Deum et verum hominem esse. Impos
sibile est igilur in Christo tantum esse unam natu
ram. — Item : Ex duobus manentibus una natura
constituitur : \el sicul ex partibus corporalibus,"
sicul « x membris constituitur animal, quod hic dici
(a) ct. — Om Pr.
(.;) giifut. — guani Pr.
(·») tertium aliquiit. - aliquid trcimduni Pr,
(ξ) »»i Chratu. — Om. ΙΊ
(tl cadunt m. — duunt Pr.
IJ B II I III SEX I ES Π Λ II U Μ
tû
non potest, cum divina natura non sil aliquid cor·
porrum; vi·! sicut ox materia ct forma constituitur
aliquid unum, mcii! ex anima et corpore constituitur
animal; quod etiam non potest dici in proposito:
ostensum esi enim in primo libro (cap. 17 et 27),
quot Ileus neque forma neque materia alicujus esse
jtttest. Si igitur Christus est verus Deus et verus
homo, ut ostensum est, impossibile est quod in eo
sil tantum una natura» — Adhuc : Subtractio vel
additio alicujus essentialis principii variat speciem
rei, et per consequens mutat naturam, quæ nihil
aliud est quam essentia quam significat diffinitio;et
propter hoc videmus quod differentia specifica addita
et subtracta diffinitioni facit differre secundum spe
ciem, sicut animal rationale, et ratione carens spe
cie differunt, sicut in numeris unitas addita vel sub
tracta facit aliam et aliam (a) speciem numeri. Forma
autem est essentiale principium. Omnis igitur addi
tio formæ facit aliam speciem id aliam naturam,
sicut nunc loquimur de natura. Si igitur divinitas
Verbi addatur humanas nature sicut forma, faciet
aliam naturam ; et sic Christus non erit humanæ
forma in eo jam est contracta ad illum materiam, ut
alterius rei forma esse non possit. Illud autem quod
sic eri subsistens ut solum sit forma, potest alteri
esse forma, dummodo esso suum sit tale quod ab
aliquo alio possit participi i, ut palet de anima
huinana. Si vero esse suum sit tale quod ah allero
participari non possit, nullius rei forma esse potest;
sic enim per suum esse determinaretur in seipso,
sicut quæ sunt naturalia per materiam. Hoc autem,
| sicut in esse naturali vel substantiali invenitur, sii
et in esse intelligibili considerandum est. Cum enim
intellectus perfectio sil verum, illud intelligibi’e ei il
ut forma tantum in genere intelligibilium, quod est
ipsa veritas. Hoc autem soli Deo convenit : nam.
cum verum (a) sequatur ad esse, illud tantum e>l
sua veritas (6), quod est suum esse; hoc autem soli
i Deo proprium est. Alia igitur intelligibilia subsi
stantia, non sunt pura forma in genere intell’giln
lium, sed ut formam in subjecto aliquo habentia
est enim unumquodque eorum verum, non veritas
I sicut etiam est ens, non autem ipsum esse. Manifi I slum est igitur quod essentia divina potest compa
natura, sed cujusdam alterius, sicut corpus anima rari ad intellectum creatum ut species intelligibilb.
tum ··>! alterius natura quam illud quod est corpus quod non contingit (7) de essentia alterius su briantantum. — Adhuc ; Ea quæ non conveniunt in tiæ separa læ. Nec tamen potest esse forma alterius
natura, non sunt similia secundum speciem : ut secundum esse naturale : sequeretur enim quod
homo ct equus. Si autem natura Christi sit compo simul cum alio juncta constituerent unam naturam ;
rta ex natura huinana et divina, manifestum est quod esse non potest, cum essentia <1 i vina perferi;;
quod non erit natura Christi in aliis hominibus. sit in sui natura. Species autem intelligibilis unita
Ergo non erit similis nobis secundum speciem ;
intellectui non constituit aliquam naturam, sed per
<|uol est contra Apostolum (S) dicentem, Hcbrtro· ficit ipsum ad intelligendum ; quod perfectioni
rum, 2 (v. 17), quod debuit per omnia fratribus divinæ essentiæ non repugnat, η — Hæc ille; ubi
similari. — Praeterea : Ex forma et materia sem I concludit quod impossibile est videri (0) divinam
per constituitur una species, quæ est pradicabilis essentiam ab intellectu creato, nisi ipsa divina
de pluribus, actu vel potentia, quantum est de essentia sil forma intellectus qua inlelligil.
ratione speciei. Si igitur humanæ natura divina
Quomodo autem intelligat divinam essentiam esso
natura quasi forma adveniat, oportebit quod ex formam intellectus creati, ostendit, 4. Sentent.t
conjunctione utriusque quædarn communis species •list. 49, q. 2, art. 1 · « Ad videndum, inquit, divi
resultet, quæ sit a mullis participabitis. Quod patet nam essentiam, accipiendus est modus quem aliqui
esse falsum : non cniin est nisi unus Jesus Christus,
philosophi posuerunt, scilicet Alexander et Aver·
Deus et homo. » — Hæc ille.
roes, 3. dc Anima. Cum enim in qualibet cognitione
sit necessaria aliqua forma, perquam res cognosce
Tertia conclusio est quod non est Impossibile tur aut videatur, forma ista qua intellectus perfici
essentiam divinam uniri alieni creatum spiri lurad videndas substantias separatas, non est qjiiiltuali et Intellectuali, allquomodo, per modum ditasquatn intellectus abstrahit a rebus compositis,
forma· IntrllIgIbilis et In esse IntelllyIblll, non ut ponit Alpharabius, nec aliqua impressio relicta
in intellectu nostro a substantia separata, ut dicit
In esse naturali.
Avicenna; red est ipsa substantia separata, quæconHanc ponit sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, I jungitur intellectui nostro ut forma, ut ipsa sit quod
cap. 51, ubi sic dicit : · Considerandum, inquit
inlelligilur, et quo intelligitur. Et, quidquid sit de
est quod substantia quæ est per seipsam subsistens, aliis substantiis separatis, tamen istum modum
vel eri forma Lanium, vel compositum ex materiact oportet nos accipere in visione Dei per essentiam :
forma. Illud igitur quod est ex materia et forma
Compositum, non potest esse alteri forma; quia
(f) aliam et α/Μηι. — alicui Pr.
(€) /t^MiPilum. -type itum Pr
(1)
(C)
(γ)
(0)
rerum — unum Pr
rentat. — unitas Pr.
imtliatfil. —catuenil Pr.
υκ/rri. — videre Pr
DISTINCTIO V. — QUÆSTIO Π.
W
quia quacumque alia forma formaretur intellectus art. 1 ; et quasi eadem verba. Dicit enim, multis
noster, non posset per earn duci in divinam essen circa hoc promissis : < Illud quo intellectus creatus
tiam. Quod quidem non debet intelligi quasi divina
Deum per essentiam videt, est dirina essentia. Non
essentia sit vera forma intellectus nostri, vel quod
autem oportet quod divina essentia fiat forma ipsius
ex ea et intellectu nostro flat unurn simpliciter,
intellectus, sed (a) quod se habeat ad ipsum ut
sicut in rebus naturalibus ex forma et materia natu forma : ut (G) sicut ex forma, quæ est pars rei, et
rali ; sed quin proportio essentiæ divinæ ad intelle
ex materia efficitur unum ens in actu ; ita, licet dis
ctum nostrum, est sicut proportio formæ ad mate simili modo, ex essentia divina et intellectu creato
riam. Quandoqumque enim aliqua duo, quorum
fiat unum in intelligendo, dum intellectus intelligit,
unum est perfectius altero, recipiuntur in eodem
et essentia divina per seipsam intelligitur. > — Hæc
receptibili, proportio unius duorum ad alterum est ille.
sicut proportio formæ ad materiam, scilicet magis
Ibidem (γ) etiam dat simile exemplum (0) de luce
perfecti ad minus perfectum ; sicut lux et color reci et colore et diaphano; et adducit exemplum Magistri
piuntur in eodem diaphano, quorum lux se halietad
Sententiarum, prima distinctione secundi, supra
colorem ut forma ad materiam; et ita, cum in
recitatum. Ex quo patet quod sanctus Thomas non
anima recipiatur vis intellectiva, et ipsa (a) divina
vult quod essentia divina possit esse proprie, et in
essentia inhabitans animam, licet non per eumdem
esse naturali aut reali, forma intellectus creati, sed
modum, essentia divina se habebit ad intellectum
quod se habet vel potest se habere ad ipsum quasi
sicut forma ad materiam. Et quod hoc sufficiat ad
forma : prout illud dicitur se habere respectu alte
hoc quod intellectus per essentiam divinam possit
rius ut forma, quod est actualius et formalius eo, et
Videre ipsam essentiam divinam, hoc modo potest recipitur cum alio in eodem receptivo, et ambo con
ostendi (S). Sicut enim ex forma naturali qua aliquid currunt ad eumdem effectum ; sicut lux dicitur esse
habet esse, et materia, efficitur unum ens simplici forma colorum intentionalium quæ sunt in medio,
ter; ita ex forma qua intellectus intelligit, et ipso quia ambo sunt in diaphano, et lux est actualior
intellectu, fit unum in intelligendo. In rebus autem
specie coloris, et ambo concurrunt ad potentiam
naturalibus, res per se subsistens non potest esse
visivam.
forma alicujus materiae, si illa res habet materiam
Unde ex praedictis potest formari talis ratio :
partem sui ; quia non potest esse ut materia sit
Quandocumque duo principia unius operationis, vel
forma alicujus; sed, si illa res per se subsistens, sit concurrentia sicut unum perfectum principium ope
forma tantum, nihil prohibet illam effici formam
rationis, habentia se ut formalius et actualius et
alicujus materiœ, et fieri quo est ipsius compositi,
minus actuale et formale, recipiuntur in eodem
sicut patet de anima. In intellectu autem, oportet susceptivo, unum eorum se habet ad aliud quasi
accipere ipsum intellectum in potentia quasi mate
forma ad materiam, vel actus ad potentiam. Sed
riam, et speciem intelligibilem quasi formam; et divina essentia et intellectus creatus illo modo se
intellectus actu intelligens, erit (γ) quasi composi
habent respectu visionis beatifies. Igitur unum
tum ex utroque. Unde, si sit aliqua res per se sub
potest dici forma respectu alterius.
sistens, quæ non habeat aliquid in se prater id
Et in hoc primus articulus terminatur.
quod est intelligibile in ipsa, talis res per se (o)
poterit esse forma qua intellectus intelligat. Res
ARTICULUS II.
autem quælibct est intelligibilis secundum id quoti
habet de actu, non secundum illud quod habet de
PONUNTUR OBJECTIONES
potentia, ut patet, 9. Metaphysics (t. e. 20). Et
hujus signum est, quod oportet formam inlelligibiContra primam et secundam conclusiones
lem abstrahere a materia et a conditionibus mate
riæ. Et ideo, cum divina essentia sil actus purus,
Argumenta Joannis de Ripa. — Quantum ad
poterit esse forma qua intellectus intelligit. Et hrce
secundum articulum, arguitur contra conclusiones,
erit visio (t) beatificans. Et ideo Magister dicit,
potissime contra primam et secundam. N’am Joannes
prima distinctione secundi, quod unio animæ ad
de Ripa, in suis determinationibus et in suis scri
corpus est quoddam exemplum illius beaUn unio
ptis, nititur probare quod divina essentia potest
nis (ζ), qua spiritus unietur Deo. » — Hæc ille.
esse realiter forma creature intrinseca; cujus oppo
Eamdem sententiam ponit in dc Veritate, q. 8.
situm dicunt tres conclusiones premissæ.
Primo igitur arguitur sic. Quidquid perfectionis
(3) ipsa. — Om. Pr.
(6) a verbis Et quod usque ad ostendi, om. Pr
(γ) intelligent, erit, — intellectus est Pr.
(6) per sr — Om. Pr.
(c) vuio. — unio Pr.
(0 unioni». — fifionii Pr
(3) sed, — secundum Pr.
(β) uL — nec Pr.
(γ) Ibidem. — Idem Pr.
M) exemplum. — Om. Pr
V
5.
6ό
LIBRI III. SENTENTIARUM
est in creatura, et entilati perfectionali correspon
ds, attribuendum est Deo simpliciter, licet sub
modo perfecto et non limitato. Sed in quolibet forma
creata, est perfectionis influere inlluxo intrinseco;
hoc enim provenit ex communicatione sua» entilalis.
Ergo hoc potest attribui divinæ essentiæ, sub modo
simpliciter perfecto et illimitato. — Confirmatur.
Nam ubi iste modus arguendi deficeret, exclu
deretur omnis modus probandi quarneumque causa·
litatem in Deo : omnis enim modus causalitntis in
creaturis est quodammodo imperfectus (a), eo quod
sit limitatus, et annexus dependentia» et cuidam
delicientia» a perfecta ct totali causal i tale. Excludo
natur etiam omnis modus probandi de Deo aliquam
perfectionem simpliciter : nam in creaturis quælibet
denominatio perfectionis simpliciter, est potentials
et limitata; diceretur ergo quod, quamvis hujus per
fectiones in creaturis sint melius essq quam non
esse (δ), quia tamen necessario sunt modis imperfe
ctionis admixta, non possunt attribui enti univer
saliter perfecto.
Dicetur forte, quod major est vera de omni eo
quod non habet necessario imperfectionem annexam ;
dare autem esse alicui per informationem, necessa
rio ponit limitationem et compositionem. - Sed ista
responsio non valet : 7’um quia non percipit vim
argumenti. Argumentum enim non probat nisi quod
Deus potest esse forma intrinseca crcaturæ. l lrum
autem informative, vel sutaislenter et lenninative,
argumentum non limitat. Sufficit enim argumento,
quod divina essentia sit commmiicabilis realilei, et
per consequens intrinsece. Sic enim voco communi
cationem intrinsecam, prout distinguitur a commu
nicatione qme est |η·ι participationem, quæ est per
esse creatum communicatum creatura.
*.
Immo potius
argumentum implicite prolxit ct concludit commu
nicationem divina» essentia
*
|>er modum formae sub
sistentis, qui (γ) est modus perfectionis, quam per
modum forma
*
informantis. — Tum ijuia jKinil
forma» informalivæ necessario annecti romposilionein (i), quod falsum est de omni forma accidentali,
licet verum sit de omni forma constitutiva.
Secundo principaliter arguit sic. Primum effi
ciens agit ad extra tam |hji lecte simpliciter sicut agit
ad intra, agit enim ad extra secundum ultimum sui
poSse. Ergo possibile est ad extra correspjudcrc sibi
aliquid adequate in esse |$tenliæ; quod non est
po&ihile nisi per actualitutem formalem divinitatis
et communicationem sui proprii immensi gradus
easvtidi. Consequentia decimatur : quoniam virtus
c ujusi î bel potentia
*
aclivæ, vel perfectio, non con
cluditur solum pei suum agere, sed etiam per 1er
3) tmpei/edtfi. — «mpcr/ci fiui Pr.
;$) ri>r quant non eut. — »p»um */ι·οιιι non iptuin Pr
(v) qui. — qibt! Pr
h Pr.
minum actionis, qui, ca leris paribus, reddit actio
nem perfectiorem.
Confirmatur sic ratio. Deus ad extra est immense
potens, tam intensive quam extensivo. Ergo Deus
ad extra potest habere terminum adæqualurn. Vel
ergo ad extra potest producere aliquid simpliciter
immensum; et hoc eat impossibile; vel potest per
suum agere communicare aliquid simpliciter immen
sum, puta divinum esse; et habetur intentum. Quod
autem Deussit immense jHitens ad ex Ira, tam inten
sive quam extensive, probatur. Primo (a) : nam
posse activum, est perfectio simpliciter in Deo ; ergo
est fonnaliler immensum. Vel ergo ad intra; vel ad
extra. Si secundum, habetur propositum (Q. Si pri
mum, — Contra : Nam, si aliquod tale sil, sil ergo
luisse generare Filium. Sed contra : Nam tale non
est immensum ex hoc quod est posse notionale, Sed
quia [>ossc essentiale. Ergo generare sibi correspon
dons, est producere essentiale, et non notionale.
Ergo, cum ad intra communicetur esse essentiale,
sequitur quod, sicut Paler communicat Filio plenitu
dinem essentiae et potentia·, ita communicat sibi
'generare, el eodem modo communicat sibi
aclum generandi ; quod est hærelicum. Secundo:
quia, si posse ad extra non sil formaliter immen
sum, sed solum posse agere ad intra, sequitur quod
Spiritus Sanctus non habet posse fonnaliler immen
sum.
Confirmatur secundo. Quia, si Filius in divinis
hntarct præcise esse quo distinguitur a Patre per
originem, et non esse divinitatis, sequitur quod
Filius non esset fonnaliler immensus; alias in divini< essent tria fonnaliler immensa. Ergo nec tunc
producere terminatum ad Filium, esset fonnaliler
immensum. Ergo nec posse productivum, cui tale
producere esset ad.equalum, esset formaliter immen
sum. Ergo, si tale posse est fonnaliler immensum,
hoc est : vel quia per tale posse producitur esso formaliler immensum, puta esse divinitatis; et hoc est
ha rolicum ; vel quia tale esse communicatur. Et tunc
quiero ultra : Aut tale esse communicatum Filio,
corresponde! Filio per productionem Patr is; vel non.
Si sic, ergo Filium esse Deum, est a Patre produ
ctive, vel ut productio est. Consequens est falsum (γ);
cum divinitas sit idem realiter Filio, nec divinitas
possit < >s«· terminus productionis per se, nec Filius
i in uss
*
divinitatis, sed solum in esse quo distingui
tur realiter a Patre. Si non, ergo tale esse non
arguit prtiducere intensius vel minus intensum;
eigo nec formaliter immensum. El in hoc apparet
diîdim lio communicationis ad intra el ad extra :
nam creatura non potest habere eam ad extra, nisi
per agere præviuin, el ideo dependenier et potentia
ls) Pruiiu. — Om. Pr
(♦,) itYiou/ion. — Ati Pr.
(-1 num. — Ati Pr.
^■1
DISTINCTIO V. — QUÆ3TI0 II.
liter; ml intra autem non jmt aliquod producere,
scd per primum communicare, prout con Ira omne
agere distinguitur. Ex quo apparet quod, quantum
*
cumque Eilio correspondeat esse immensum fonna
liler, non tamen per posse productivum ut sic, sed
solum perviam communicativam. Et sequitur quod
respectu nullius ad intra, est |>osse activum divi
num essentiale; el ideo omne posse divinum acti
vum, est ad extra. Ex quo habetur propositum,
quod Deus potest agere ad extra secundum totale
jiosse ac ultimum sui |x>s>e. Nam : vel Deus non
habet (a) formaliter ultimum sui posse, et sic sequi
tur quod non est infinite
*
potentiæ intrinseco ; vel
habet ; ergo secundum illud potest agere. Illud enim
est possibile, quo posito, nullum sequitur inconve
niens. Igitur, si agit ad extra secundum ultimum
sui posse, nullum sequitur impossibile. Ergo secun
dum eum potest habere terminum adæquaturn sui
agere ad extra ; el habetur propositum.
Ô7
ad divinitatem in esse personali, preciae denomina
bit aliquid esse divinum. Si enirn unitas realis per
sonalitatis cum divinitate non sufficit ad hoc quod
Verbum per personalitatem dicatur Deus, quanto
magis unio quæcumque rcaliler distinctorum. Et
ideo nihil potest denominari Deus ex unione ad divi
nitatem precise in esse subsistentia
*,
nisi sit in
e
essentiali.
Item. Hugo, in hlællo de Sapientia anitnx Christi, dicit : « Anima Christi habet omnia per gra
tiam, quæ in Deo sunt per naturam. Accepit enim
anima Christi plenitudinem divinitatis, plenitudi
nem sapientiae, plenitudinem virtutis (a). Totum
quod Deus est, accepit : non quia in illud essentia
liter mutata, sed quia inefTabililer unita. Accepit,
non ut illud essentialiter fieret, sed ut cum (S) illo
personaliter unum esset. > — Hæc Hugo.
Quarto principaliter arguitur sic : Esse personale
I divinum, est realiter unibile et communicabile crea
Tertio arguitur sic principaliter : De facto divina
tura. Ergo et esse essentiale. Antecedens probatur :
essentia est unita secundum totam latitudinem divi
Nam personalis subsistentia natura increalæ potest
nitatis animæ Christi el corpori, utrique parti el esse per unionem personalem subsistentia natura
toti communicans esse ut forma intrinseca. Igitur.
create. Consequentia prolatur : Nam minus videtur
Assumptum probatur auctoritate Apostoli, ad Colos
repugnanter se habere ad comrnunicabililatem esse
senses, 2 (v. 9) : In Christo habitat amnis plani essentiale, quod est esse quidditatis, ex sui natura
tudo divinitatis corporaliter. Hoc non potest inlel- communicabitis, quam esse personale, etiam secun
ligi per solam unionem ad hy]>ostasim ut distingui dum omnes philosophos. Sed non repugnat esse per
tur contra essentiam ; cum hypostasis, ut sic, non
sonale increatum uniri realiler creatura, sic scilicet
sit formaliter infinita, ut per hoc quod unitur hypo quod essentia divina et creatura communicent realistasi Verbi, uniretur divinitati, cum secunda unio ter in esse personali. Eigo nulla repugnantia est ut
sit incomparabiliter perfectior; el per consequens,
quodeumque esse essentiale divinum, sit illo modo
si communicatur sibi per unionem plenitudo divini communicabile creatura.
tatis, communicatur sibi divina essentia secundum
Confirmatur. Nam esse essentiale divinum, est
omnem perfectionem essentialem.
realiter communicabile ad intra; non autem esse
Confirmatur sic : Si in Christo habitet omnis ple personale. Ergo, si esse personale non repugnat
nitudo divinitatis corporaliter. et nonnisi per unio
communicari ad extra, multo minus esse essen
nem, quantum ad propositum perlinet, el eadem est
tiale.
unio divinitatis tam corpori (6) quam animæ sicut
Quinto principaliter arguitur sic : Quodeumque
toti composito; igitur carni Christi per unionem
esse divinum essentiale, est ex se communicabile;
communicate est plenitudo divinitatis. Sed per ple
nam de facto communicatur ad intra. Ergo, si non
nitudinem divinitatis non potest intclligi nisi esse est communicabile creature, hoc est quia creatura
essentiale divinum; sicut patet per Magistrum,
non habet potenlialitatcm ad tale esse. Sed contra :
3. Sentent., dial. 5, ubi dicit quod plenitudo divi Nam potentialités creature ad esse personalitatis
nitatis est divinitas, quæ eat ipsa natura prout distin
i n creat æ. non est potentialitas creatura intrinseca,
guitur contra personam ; tale autem esse nature esi sed sola polentialitas non repugnantia?, quæ non est
ul sit esse formale. Ergo divina natura, in esse aliud (piam potentia agentis divina, el obedientianature et forma?, communicata est carni Christi ; et
lis(v) in creatura. Ergo non plus creatura habet ex
habetur intentum.
se polentialilalem et aptitudinem ad esse personale
Item. Si caro Christi est unita divinitati : vel
increatum , quam ad esse essentiale. Ergo ad utrum
ergo divinitati in esse divinitatis; vel solum in esse que, vel ad neutrum. Secundum non est dicendum.
pereonæ. Si prunum, ergo in esse fonnæ. Si secun Si detur primum, habetur propositum. — Confirma
dum , ergo ex tali unione non redditur homo Deus :
tur : Nam non minus est supei naturale creatura
nam Verbum non est Deus per rationem peisona- esse jiei'sonale increatum, quam esse essentiale.
lem, sed per rationem essentialem; ergo nec unio
(а) habet — haberet Pr
(б) corpori. — corpora Pr.
(«) virZuhJ. — unitata Pr.
(^) cum. — in Pr.
(γ) obcdieniialu. — obcdibdu Pr.
tinni in. sententiabum
Ergo tola potentialitas creature nd utrumque, est
potentia agentis; et per consequens, qua ratione
unum est possibile per primum agens, eadem ratione
et reliquum.
Sexto arguitur sic. Si in creatura est repugnan
tia et impossibilitas ad (a) esse essentiale increatum :
vel talis provenit ex imperfectione creatura, puta
quia non est elevabilisad tam perfectum esse; vel ex
parte divin® essentiae. Non primum : nam, etsi, per
impossibile, divinum esse personale esset tam for
maliter immensum sicut esse essentiale, non minus
creatura esset assumpti bilis ad tale esse, immo
magis, ut videtur; nam tunc esset intensius esse sub
sistenti® quam nunc est, et perfectius posset esse
tam natura propriæ quam aliens subsistentia; tum
etiam, quia, secundum nonnullos theologos, esse
divin® subsistenti® et person® est formnliter immen
sum. Si detur secundum, — Contra : Nam omnis
quidditas el forma, ex natura sua est communicabi
tis; ergo quidquid est perfectius formaliter esso quiddilatis et formæ, est ex se magis communicabile;
ergo, sicut quodcumqiie esso essentiale increatum,
est immensum esse, quod dicitur formale, ita
immense ex natura sua est communicabile.
Confirmatur. Nam esse essentiale non esi commu
nicabile ad intra, nisi quia esi esse quiddilatis et
formæ, cui non repugnat communicabilitas. Igitur,
cum in communicatione ad extra natura divina
habeat esso quidditalis et formæ, sequitur quod ad
extra non repugnat sibi communicabilitas secundum
quod est quidditas et forma, sicut nec ad intra.
Septimo principaliter arguitur sic. Si esse essen
tiale divinum, esset ad extra communicabile realiter,
major perfectio appareret in Deo quam si solum
ponatur esse communicabile participative. Sed gene
raliter Deo est attribuendum quidquid plus manife
stat divinam perfectionem. Igitur, etc. Major patet.
Nam major communicabilitas divina per participa
tionem ad extra, majorem concludit in Deo jærfeclioncm, saltem extensive; nam communiter poni
tur a theologis, quod nullus est maximus gradus
participationis divini esse finitus possibilis. Ergo,
cum omnis ratio communicabitis divini esse sit
major et perfectior quain qua cumque communicatio
per participationem et imitationem talem, sequitur
quod talis communicatio realis majorem arguit in
Deo perfectionem quam quæcuinque per participationem. Ergo, si secunda ponitur in Deo, ratione
suæ bonitatis communicabitis, Unquam modus per
fectionis simpliciter, mullo magis alia est ponenda
tanquam possibilis. Igitur, etc.
Octavo arguitur sic. Qæteris paribus, perfectior
est «divitas per quam perfectior gradus communi
catur producto termino actionis. Sed activitas divina,
est summo |»erfecta, in Lautum quod contradiclio-
(«1 ad. — ()m Pr
nem includit intelligi vel cogitari majorem activita
tem. Ergo non solum essentia divina est communi
cabitis participative, immo realiter et in se; et sic
balætur intentum.
Confirmatur primo. Nam Densest proportionali 1er
activior quacumque creatura, sicut est perfectior.
Ergo per agere divinum, æque proportionabiliter
intensius esse est communicabile creatura, quam
per agere creature, in qua proportione Deus excedit
creaturam. Sed hoc non est possibile, nisi per divi
num agere sil communicabile immensum esse; et
tale esse non jiotosl esse nisi esse divinum essen
tiale, quod solum formaliter est immensum. Ergo,
etc.
Confirmatur secundo. Nam major activitas non
solum concluditur ex actione, immo ex termino
actionis. Unde, si Deus, per impossibile, esset pro
ductivus solius universi quod nunc est, et æque
intense ut nunc, activitas sua, licet esset æque per
fecta intensive ut nunc est, non tamen extensive :
non enim tot perfectiones creaturarum virlualiter
contineret ut nunc; nec secundum tot perfectiones
essentiales esset communicabitis participative ad
extra ut nunc. Unde sic arguitur : Si Deus esset
communicabitis participative ad extra secundum
omnem perfectionem essentialem, puta esse vit®,
sapienti® ct hujusmodi, perfectius esset activus ad
extra quam si precise in esse simpliciter, vel in esse
vil®. Ergo communicatio divini esse secundum majo
rem vel minorem participationem, arguit in Deo
majorem vel minorem activitatem, saltem extensive.
Ergo, cum realis communicatio divini esse ad extra,
sit major quam quæcumquo talis, sequitur quod
major esset divina activitas intensive et extensive,
si concedatur eum ad extra esse cominunicabilem
realiter. quam si solum participative.
Nono principaliter arguitur sic : Si divina essentia
non esset communicabitis realiter ad extra tanquam
forma intrinseca, hoc videretur propter hoc quod
tunc sequeretur ipsam esso componibilem el potentialem. Sed hoc non debet movere, ut ’probabitur.
Ergo, etc. Minor ostenditur : Nam sola forma con
stitutiva habet istas conditiones annexas, scilicet
esse partem, esse potenlialem, esse componibilem.
Sed non est de ratione formæ acluanlis, quod sit
constitutiva alicujus terti® entilatis. Igitur, etc.
Minor prosyllogismi ostenditur per duodecim
media.
Prinw sic : Quadibel forma constitutiva ordinatur
ad ipsum constitutum velulad finem ct subsistentiam
talis formæ. Sed nulla forma de genere accidentis,
ordinatur ad aliquod genus entis velul ad finem et
subsistentiam ultimam, nisi ad genus substontiæ.
Ergo sola substantia potest esse finis et ultima sub
sistentia cujuscumque formæ de genere accidentis.
Sed quodlibet constitutum forma informative, est
subsistentia tatis forma·, et finis illius. Ergo nullum
DISTINCTIO V. — QUÆSTIO IL
ens quoa non est substantia, potest esse constitu
tum ex informatione formæ accidentalis. Igitur, vel
ex informatione talis formæ actuantis (a) non est
possibile aliquid constitui, et habetur intentum ; vel
forma accidentalis est constitutiva substanti©, quod
claudit contradictionem.
Secundo sic : Quælibet forma de genere accidentis,
est actus alicujus substanti©, ut propriæ subsisten
ti©. Ergo, si, ultra hoc, forma concurrit ad constitutionem tertii simul cum subjecto, sequitur quod
tale tertium e>t subsistentia utriusque partis; partes
enim sunt in potentia in toto, et quodammodo par
ticipant esse lotius.
Et ex hoc sequuntur ultra, duo inconvenientia.
Primum est, quod talis formæ accidentalis substan
tia non est ultima subsistentia, sed Udis tertia entitas constituta; quæ non est de genere substanti;»·;
non enim est entitas perse una. Et ita sequitur quod
substantia non est ultimus finis accidentis; cujus
oppositum ponit Philosophus, 7.(t. c.3), et 12. Meta·
physicw (t. c. 2).
Sequitur secundo, quod aliqua entitas non est de
genere substanti©, el tamen est finis ipsius substan
ti©, et propria subsistentia. Consequentia patet. Nam
totum est subsistentia suarum partium essentialium ;
partes enim sunt in ipso toto, et participant quodam
modo esse totius. Ergo, si forma accidentalis est
constitutiva, sequitur quod substantia quam infor
mat, concurrit ut potentia ad talem constitutionem,
el fit partialis entitas constituti ; igitur subsistit sub
sistentia constituti ; quod erat probandum.
Tertio sic : Talis tertia entitas, si sit aliquid no\iter productum ex informatione form© accidentalis,
igitur, sicut est aliquid distinctum in se tam a forma
quam a substantia, ita (G) habet propriam quidditatem ; el per consequens, talis forma non dat formaliter esse quale, sed (γ) esse quid. Falsitas consequen
tis nota est.
Confirmatur. Nam, si per talem formam produci
tur aliquid, igitur talis forma non constituit quale
esse, sed quid esse; quoniam non quale, sed quid,
est per se terminus talis mutationis. Sed hoc est
contra naturam formæ accidentalis : nlliedo enim dat
esso album; osse vero album, non est aliquid esse,
«ed est (o) aliquale esse; el per consequens, tale
quod tu projnmis constitutum ex allxHline et subje
cto, non est aliquid, nec quid, sed potius quale.
Ecgo ex tali informatione nunquam resultat ista ter
tia entitas.
Quarto sic : Si ex informatione accidentis aliqua
talis entitas constituitur, igitur talo est unum per
se, vel unum per accidens. — Si primum : vel sub-
(x) iir/ionUu. — actualis Pr.
(δ) ita. — ergo Pr.
(γ) sed — secundum Pr
(δ) eit. — esse Pr
69
stantia, vel accidens. Non primum : nam, cum talis
forma ultima constitutiva sit accidens, sequitur quod
substantia constituatur formaliter in esse per essen
tiam accidentis; quod manifeste claudit contradictio
nem , ut patet. Si secundum, igitur accidens est
subsistentia talis formæ accidentalis. Sequitur etiam,
quodlsul/stantia est pars essentialis essentiae acciden
tis; immo, sequitur ultra, quod substantia per
modum potentiæ est pars, et forma accidentalis per
modum actus, ad aliquam per se entitatem concur
rens. El sequitur ultra, cum pars potential!
*
ordi
netur ad compositum per se ut ad entitatem essen
tialiter perfectiorem, quod aliqua entitas de genere
accidentis est perfectior quacumque substantia, sive
vitali, sive non vitali : fiet (a) enim augmentum de
esse resultante ex angelo (6) et aliquo accidente
ipsum informante. — Si vero detur secundum,
quod sit ens per accidens, — Contra. Nam, si est
aliquid in se indistinctum (γ), el tam a propria
materia quam a propria forma distinctum ; ergo est
proprie et per se unum, el non unum per accidens.
Igitur.
Confirmatur hoc (i). Nam,si tale constitutum est
aliquid in rerum natura ; ergo habet vere es&e essen
tial, quod est sibi essentiale, per proprium gradum
essendi; igitur est per se unum.
Confirmatur secundo (t). Quare dicitur unum per
accidens? Vel quia illud a quo habet formaliter enti
tatem et unitatem, est entitas de genere accidentis;
vel quia potest esse in re, et non habere talem uni
tatem. Non primum : quælibet enim forma sim
plex, est entitas per se una, sicut albedo et hujus
modi; et tamen habet unitatem formalem, puta
esse de genere accidentis. Item (O : Secundum mul
tos, quælibet talis forma habet aliquid essentialiter
loco materi©, el aliquid loco form©; saltem, secun
dum veritatem, in qualibet tali forma sunt rationes
positive distinet©, quarum una est potentia, reli
qua actus; quælibet etiam talis forma continet formaliter latitudinem i n tensi va m graduum remisso
rum; ergo secundum istam potentiam nulla talis
forma est entitas per se una, cum aliquod esse de
genere accidentis partialiter ad suum esse concur
rat. — Si vero detur secundum, — Contra. Nam,
si ex allwdine et subjecto constituitur aliquid ter
tium, necessario tale tertium corrumpitur ad corru
ptionem vel separationem albedinis; ita quod albedo
exigitur per se, ut ejus partialis entitas, ad conser
vationem totius, sicut anima ad esse hominis. Et
ideo mirum est quomodo tale dicatur ens per acci
dens, cum tamen ita partes ejus constitutive per se
*)( fiet. — flat Pr.
(6) angelo. — augmento Pr.
(γ) indistinctum, — distinctum Pr.
(δ) hoc. — Om. Pr.
(t) Confirmatur secundo. — Item Pr
(ζ) Item. —Confirmatur: nam Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
70
Decimo. Si oppositum ea! verum, ergo, cum com
requirantur nd esseojus, el integrant ejus entitotem,
el nd illorum separationem vel conjunctionem cor municatio formæ respectu materiæ sit prior, sequi
rumpatur vel producatur hujus entiles, sicut in con- itur quod communicatio formæ respectu compositi
est
sequela prima? communicationis; ergo prima
Mitulo per se.
i
est per se, et secunda per accidens.
Quinto. Si entilati de genero accidentis non repu- communicatio
<
gnet esse netum constitutivum, igitur, sicut infra Consequentia
<
probatur : Nam, sicut A prius produ
quam B, et necessario ad productionem A
genus substanti® eat aliquid perse potentia, aliud citur
<
productio B, Λ producitur per so, et B
vero per se actus, et aliquid constitutivum, ita erit ►equitur
i
in genero accidentis; et per consequens, ex duobus tanqiiam
l
sequela et per accidens : sic onim ponitur
accidentibus potest constitui aliquid per se unum, ni Philosopho (7. Mctaphyt., t. c. 27), quod forma
producitur
per accidens; ol ideo a multis theologis
Sed consequens e
*l impassibile.
|
quod relatio fit tanquam sequela necessario
Sexto. Si sit danda tertia entilns, etc., sequitur dicitur,
<
ex fundamento et termino; — ita in pro·
quod talis est per se terminus alienationis vel actio· consurgens
·
nis alterativæ ; et per concoquens, nltoratio est per se sito.
Undecimo. Quia mutâtio materiæ per nctuntioproductio. Cujus oppositum palet ex vi terminorum :
formic, est alia a mutatione compositi ; secunda
quidquid enim alteratur, necessario do non aliqua- nom
i
est productio, et non prima ; et mutatio mate
liter esse ad taliter es><· mutatur, el non de non esse enirn
<
ad osse; alienatio enim est accidentalis mutatio, et ri® est prior; ergo est absolute possibilis sine
non productio per se.
isecunda.
Duodecimo, Nam forma per se producitur ab
Septimo. Nullum constitutivum ex aliqua forma,
est magis (a) perfectum intensive quam talis forma. agente naturali ; et est prius naturaliter quam com
Patel : Nam quaelibet forma in format i va communi positum. Igitur pi ius actual materiam quam compo
catur subjecto secundum lotam latitudinem esse situm (a). Consequentia patet. Et antecedens proba
tur : — Tum quia agens primum, prius producit
essentialis; ergo non sub remissiori gradu constituit
formam quum compositum : utrumque enim per se
tertiam entitatem, quam sit suus gradus essendi.
producit, ct primum est pars secundi; igitur prius
Ergo aliquid per accidens unum, est tam perfectum
essentialiter in sua propria entilate, sicut ens per se est primum quam secundum. Agens etiam naturale
unum in latitudine entium. Sed hoc est falsum, si concurrit cum agente primo, tam ad formam quam
ad compositum, et revera uterquo determinatur per
imaginemur talia exsistentia per accidens.
Octavo. Quælibet forma substantialis, prius est agens primum; igitur prius influit ad illud ad quod
actus materiæ quam compositi. Ergo stat sine con sic influit primum. — Tum (plia forma est cnusa
tradictione, quamlibet talem formam esse actum compositi. Igitur prior est naturaliter in re extra.
Ergo prius naturaliter capit <»sse per agens primum
materiæ, et nullum exinde compositum resultare.
Antecedens proluitur : Nam per hoc compositum et secundum; et per consequens, prius educitur de
potentia materia· quam compositum. Sic ergo, pro
constituitur, quod materia et forma uniuntur; ex
qua unione resultat compositum. Ergo prius est illo priore, stat ipsam esse actum materiæ ante esse
materiam et formam uniri formaliter, ac per hoc, compositi; sed ipsa ex se determinatur ad commu
prius est formam esse actum materiæ, quam com nicationem sui respectu materiæ corn positi. Ergo,
pro illo priori, est actus materiæ et non compositi;
positum resultare.
Confirmatur ratio. Nam, si aliqua forma est actus et habetur intentum.
Sic ergo duodecim mediis prolmlum est assum
duorum in quodam online, nulla est repugnantia
ipsam communicari priori sine posteriori. Soil mate ptum in nono argumento principali.
Decimo principaliter arguit sic : Si negaretur pos
ria et compositum sunt distincta ; et materia est
prius naturaliter quam compositum. Ergo nulla sibilitas pnedictxe communicationis divinæ essentiæ
repugnantia est in re, quamcumque formam sub ad extra, hoc videretur pro tanto, quia oporteret
stantialem communicari materiæ, absque hoc quoti earn esse informalivam creaturæ ; hoc autem videtur
divinæ essentiæ repugnare. — Sed istud molivum
communicetur composito; sed non stat, composi
tum esse, et ipsam non communicari composito, non valet : quia absolute possibile est, formam crea
tam actuare sine informatione; ergo non secpiitur,
cum sit forma essentialis compositi.
Nono. Alia est communicatio formæ respectu si divina essentia actuel creaturam, quod informet
materiæ, et alia respectu compositi; secunda enim eam. Assumptum probatur quintupliciter. Et
Primo. Quia alia est communicatio formæ respe
est constitutiva, et non prima. Ergo alia est actio ad
primam communicationem, et alia ad secundam. ctu compositi,ct alia respectu materiæ, et aliud agere
Ergo stat sine contradictione, primam actionem es>e• correspondons sibi. Igitur, circumscripta communi·
I catione formæ resp&tu materiæ, potest adhuc forma
sine secunda.
ntagu. — maju· Pr.
(») compoiiCum. — compatitinnein Pr.
DISTINCTIO V. — QÜÆSTIO II.
communicari composito; et per consequens, forma
potes! constituere compositum, sine informatione
materiæ vel subjecti.
Secundo. Quia ad compositum sufficiunt, ut
causie intrinseca», materia et forma : una ut poten
tia; reliqua ut netus. Sed forma, circumscripta
communicatione respectu materia·, adhuc ultra com
municatur composito. Ergo, deducta causalitnte for
mali quam habet respectu materia·, habet aliam
respectu compositi immediate. Ergo tali composito
corresponded causalitas materialis. Ergo, deducta
causalitnte partium inter se, ponitur Millicicnter
causal it as, tam formalis quam materialis, secun
dum quam causatur compositum.
Tertio. Quia forma, non ex hoc quod est actus
formalis materiæ, est causa formalis conqiositi; stat
enim primum sine secundo; sed ex hoc quod com
municatur composito. Materia etiam (a), non ex hoc
quod materia, est in potentia ad esse formæ. sed ad
esse compositi. Ergo per solam communicationem
in composito, deducia unione componentium inter
se, compositum sufficienter capit esse.
Quarto. Quia forma, secundum qiiodcumque esse
essentiale quo communicatur materiæ, communica
tur etiam composito, et distincta communicatione;
aliter enim prima non esset possibilis sine secunda.
Quinto. Forma absolute considerata, et non ut
communicata materiæ, est causa formalis compositi.
Ergo ipsam communicari materiæ, imperlinenler
se habet ut causet (6) esso compositi. Consequentia
palet. Sed antecedens probatur. Nam non esset
verum quod forma est causa formalis compositi, sed
formam informare; quod est falsum : sicut enim
agens est immediata causa actionis, sive rei art.e. et
non agens agere; ita in proposito. Sic ergo dicendum
est quod non solum est absolute possibile. formam
substantialem esse formam compositi absque prima
informatione materiæ, sed talis prima informatio
materiæ non est causa constitutionis compositi.
Istæ sunt rationes Joann is do Uipa. qtïibus gene
raliter probat divinam essentiam posse uniri crea
turae lanquam formam intrinsece actiiantem ; licet
non concedat eam posse communicari ut formam
constitutivam compositi, vel informativam subjecti.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
ARTICULUS III.
PONUNTUR SOLUTIONES
An ARGUMENTA CONTRA PRIMAM FI SECUND-VM
CONCLUSIONIS
Ad argumenta Joannis de Ripa.
ta) etiam. — rnb»i Pr.
(C) ar/. — Ad. Pr.
Quan
Ή
tum ad tertium articulum, respondendum est obje
ctionibus aupradirtis. Et ideo
Ad primum dicitur quot responsio ibidem (z)
posita, Jxma est. Nec sua improbatio valet. — Non
quidem prima : quia supponit esse possibile, aliquid
esse formam intrinsecam alicujus alterius «a seipsa,
et non informare intrinsece; hoc autem est impossi
bile. Licet enim sit possibile, aliquod subsistens esse
formam alicujus corporis, puta animam intellecti
vam ; tamen quod aliquid sit forma intrinseca, hoc
est, forma realiter actuans et non solum forma
exemplaris, et non informet realiter, videtur con
tradictio. Nam omnis forma distincta a re cujus est
forma : vel est forma a qua aliquid formatur, ut est
forma qua (6) agit agens; aut est forma ad quam ali
quid formatur, et ista ot forma exemplaris, ad
quam aspicit agens; aut est forma secundum quam
aliquid formatur, et ista est forma que unitur for
mabili; cl dicitur informare, quia intus format,
communicando suum esse suo formabili. Et ideo
dicere quod divina essentia sit realiter communicabilis crealur.p, non solum per participationem simi
litudinis sua·, sed (7) ut forma intrinseca, et quod
non informet, implicat contradictionem : quia omnis
forma est exemplaris, vel formans active, vel infor
mans intrinsece ex unione ad materiam vel subje
ctum; forma autem intrinseca non potest dici illa
quæ est exemplaris, vel formans active. Hanc autem
distinctionem ponit sanctus Thomas, de Veritate,
q. 3. art. 1 : « Forma, inquit, alicujus rei potest
dici tripliciter (5). Uno modo, a qua formatur res;
sicut a forma agentis procedit formatio effectus. Alio
modo dicitur forma alicujus, secundum quam aliquiil formatur; sicut anima est forma hominis, et
figura statu.e est forma cupri. Tertio modo dicitur
forma alicujus, ad quam aliquid formatur; et hæc
.*<1 forma exemplaris, ad cujus similitudinem aliquid
constituitur. » — Hæc ille.
Secunda similiter improbatio deficit, supponendo
unum falsum, scilicet quod ex unione formæ ad
materiam non semper resultet compositio vel com
positum. Hujus enim opjMisitum verum est. tam in
fonnis substantialibus quam accidentalibus. Unde
Aristoteles. 2. de Anima, partie. 7, sic dicit : *Von
es/ pcmcrutanduui utrum anima rf corpus sint
idem, eicul non est perscrutandum hoc in cera et
figura, neque in ferro, neque universaliter in
materia rujuslihct ct in illo quod habet illam
materiam. Ubi Commentator, comm. 7, dicit quod
non est dubitandum quomodo ex forma et materia
li.it unum compositum; el quoti materia et suo
forma non sunt duo in actu,sed in potentia tantum;
(a) dmtent. — inde Pr
(C) qua. — quam Pr.
— ft Pr
(δ) tnplicitrr. — frip/rr Pr·.
LIBRI ΠΙ. SENTENTIARUM
et quod < aggregatum ex forma et materia est unum, esse vel posse esse infinitum in actu. — Item, quod
propter unitatem formæ >. — Hæc Commentator.
hoc argumentum non valeat, patet. Quia, si aliquid
— Simile ponit, 8. Metaphysics, comm. 16. — concluderet, utique concluderet quod non solum per
Item sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 68 : divinam actionem potest communicari essentia
< Ad hoc, inquit, quod aliquid sil forma substan divina ad extra in ratione formæ, immo quod actua·
tialis alterius, duo requiruntur. Quorum unum est liter et de facto divina essentia communicatur cuili
ut forma sit principium essendi substantialiter ei bet creatura illo modo : quia, secundum suum
cujus eat forma ; principium autem dico non effecti modum arguendi, omnis productio ad extra est
vum, sed formale, quo aliquid est et denominatur immensa, et per talem actionem, vel per omne tale
ens. Unde sequitur aliud, scilicet quod forma et agere, communicatur infinitus terminus; quia non
materia conveniant in uno esse;quod non convenit majorem evidentiam habet propositio quam as
de principio effectivo cum eo cui dat esse ; el hoc sumit, scilicet quod per agere immensum potest
esse est in quo subsistit substantia composita, quæ communicari immensus terminus, quam illa quam
est una secundum esse ex materia el forma constans. nos assumimus, scilicet quod per agere infinitum
Non autem impeditur substantia intellectualis, per vel immensum communicatur de facto immensus
hoc quod est subsistens, esse formale principium
terminus; et eodem modo probabitur nostra sicut
essendi materiæ : non est enim inconveniens quod sua.
idem sit esse in quo subsistit compositum el forma
Ad primani confirmationem ibi factam, dicitur
ipsa;cum compositum non sit nisi per formam, nec quod prima consequentia ibidem facta non valet.
seorsum utrumque subsistat. > — Hæc ille. — Ex
Immo potius, ex illo antecedente sequitur opposi
quibus habetur quod omnis forma substantialis con tum consequentis; quia ex hoc quod divinum posse
stituit aliquod compositum cum suo susceptibili. activum ad extra est formaliter immensum, tam
Secundo, quod omnis talis forma dat tali composito intensive quarn extensive, sequitur quod, quot
esse simpliciter in actu, ita quod sine tali forma, et cumque effectibus productis, plures potest produ
ante adventum talis formæ, illa tertia enlitas non cere, nec est maximus numerus vel maxima multi
habebat esse simpliciter in actu. Cum ergo divina tudo producibilium ab ipso, vel perfectionum comessentia non possit communicari per modum formæ municabilium. Sequitur etiam quod, quantocumque
accidentalis, nec sibi conveniant proprietates formæ effectu producto, adhuc majorem potest producere;
substantialis, nec convenire possint, relinquitur et consequenter, quod nihil est maximum produci
quod nullo modo potest communicari creatura per ble ad extra, aut formaliter communicabile ad
modum formæ intrinseca».
extra, ac per hoc nec ipse potest infinitum actu pro
Ad secundum dicitur quod Deusæque perfecta et ducere ad extra, nec infinitam perfectionem forma
immensa actione agit ad extra sicut ad intra; quia liter communicare; et consequenter, non potest
eadem est actio hic (a) el ibi, quæ est ipsa divina habere terminum adæquatum suæ potentiæ activa»
essentia. Tamen ex hoc non sequitur quod ad extra ad extra. — Ad illud vero quod includit el adducit
possit illi actioni correspondero aliquid adæquatum ibi, scilicet : utrum posse generare Filium sit posse
in ratione effectus producti, vel termini productio activum simpliciter immensum ; — licet non sit dire
nis vel actionis formaliter communicati alicui susce cte ad propositum, dicitur quod sic, ex parte illius
ptibili. Nec probationes adducte ad probandum quod dicit in recto, scilicet divinam potentiam ; non
illam consequentiam salent. Non quidem prima : autem ex parte illius quod dicit in obliquo, scilicet
quia infinitas divinæ polentiæ sufficienter concludi relationem. Potentia enim generandi dicit illa duo,
tur ex hoc quod potest aliquid de nihilo creare, ut habitum fuit in primo (dist. 20, q. 1). Et cum (x)
quamvis illud sil finitum, ut ostensum fuit in primo contra hoc arguitur de essentiali et notionali, etc.;
libro (dist. 43, q. 1, art. i, conci. 5). Concluditur — dicitur quod nec generare Filium, nec posse
etiam ex parte termini actionis ad extra : quia, licet generare Filium, est quid pure essentiale, nec quid
non possit producere aliquid infinitum in actu, nec pure notionale; sed includit utrumque. Et ideo,
communicare formam infinitam per informationem,
licet omne posse et agere immensum mere essen
tamen, quocumque effectu finito producto, potest, tiale communicetur Filio, non tamen omne posse
ultra omnem proportionem, producere majorem; i aut agere immensum includens essentiam et notio
nec aliquis effectus ab eo productus, est maximus nem communicatur Filio, nisi dumtaxat quoad illam
effectus ab eo produci bilis ; nec aliquis effectus pro- partem qua dicit essentiale. Ideo non sequitur quod
ducibilis adæquat aut adaequare potest potentiam
posse generare Filium, aut generare Filium, com
ejus. — Item, multi philosophi posuerunt divinum municetur Filio. — Ad aliud quod ibidem adducitur
posse esse formaliter immensum ; qui tamen nega de Spiritu Sancto, patet responsio per praedicta. Con
verunt aliquod communicabile a causa efficiente, cedimus enim quod posse ili vinum ad extra, est
(i) Air. — /«e Pr
l
(i) •'uni. — (Omen Pr.
DISTINCTIO V.
formaliter immensum; sed ex hoc (x) non sequitur
quod ibidem infertur.
Ad secundam confirmationem, patet responsio per
pnedicta. Quia posse generare Filium, est posse
formaliter immensum, quoad illud quod dicit in
recto; tantum enim est dicere, potentia generat i va
in divinis, sicut hoc quod dico, essentia Patris.
Similiter, generare Filium Dei, est agere formaliter
immensum, quoad illud quod dicit in recto, scilicet
divinam actionem ; non autem quantum ad illud
quod dicit in obliquo, scilicet relationem paternita
tis : generare enim divinum paternum, est divina
actio cum tali relatione. Et tunc, curn quæritur :
Unde illud posse generare habet infinitatem? —
dico quod illud posse non est ideo formaliter immen
sum quia per illud communicatur vel producitur
esse formaliter immensum. Dato enim quod per
illud posse nunquam communicaretur nec commu
nicari posset esse immensum, adhuc illud posse
haberet infinitatem ratione infinitatis actualitatis in
qua fundatur, sicut potentia Spiritus Sancti est infi
nita illo modo : infinitas enim productionis Filii non
est causa, nec adæquatum signum, nec necessaria
sequela in actu vel in potentia infinitatis polentiæ;
sed quantitas polentiæ activæ attenditur principali
ter secundum quantitatem actus in quo fundatur,
licet, ex comparatione ad objecta in quæ potest, con
sequatur aliquem modum infinitatis. Et hoc ostendit
clare sanctus Thomas, dc Potentia Dei, q. I, art 2,
ubi sic : α Sciendum, inquit, quod cum potentia
activa sequatur actum, quantitas polentiæ seqpilur
quantitatem actus; unumquodque enim tantum (C)
abundat in virtute agendi, quantum est in actu.
Deus autem est actus infinitus. Et ex hoc patet quod
sua virtus vel potentia activa, est infinita. Sed scien
dum quod, quamvis potentia habeat infinitatem ex
essentia (γ), tamen ex hoc ipso quod comparatur ad
ea quorum est principium, recipit quemdam modum
infinitatis, quem essentia non habet. Nam in obje
ctis potentiæ quædam invenitur multitudo; in actione
etiam (δ) invenitur quædam intensio secundum effi
caciam agendi. Et sic |>olesl polentiæ activæ attribui
quædam infinitas secundum conformitatem ad infi
nitatem quantitatis continuæ vel discretæ : discrelæ
quidem, secundum quod quantitas polentiæ attendi
tur in multa vel pauca objecta posse; et hæc vocatur
quantitas extensiva : continuæ vero, secundum quod
quantitas potenliæ attenditur in hoc quod intense
vel remisse agit ; et hæc vocatur quantitas intensiva.
Prima autem quantitas convenit potenliæ re$|>ectu
objectorum; secunda vero respectu actionis. Isto
rum enim duorum potentia activa est principium.
(a)
(fi)
(γ)
(B)
autem — Ad. Pr.
tantum. — terminum Pr.
rjurntia. — e.ue Pr.
in actione etiam. — nam in actione Pr.
- QUÆSTIO II.
73
Utroque autem modo divina potentia est infinita :
nam nunquam tot effectus facit, quin plures facere
possit; nec unquam ita intense operatur, quin inten
sius Ojærari posait. Intensio autem in divina opera
tione non est attendenda secundum quod operatio
est in operante, quia sic semper est infinita, cum
operatio Dei sit divina essentia; sed attendenda est
secundum quod attingit effectum ;sic enim quædam
moventur a Deo efficacius, quædam minus efficaci
ter. d — Hæc ille. — Ex quibus patet illud quod
supra dicebatur, scilicet : quod infinitas polentiæ
activæ attenditur secundum infinitatem suæ radicis,
scilicet essentiæ, vel actus in quo fundatur; et secun
dum quod potest in infinita objecta, non quidem
infinita in actu, sed in potentia, per successionem ;
vel secundum quod potest intensius et intensius ope
rari. Nec oportet, ad infinitatem polentiæ, quod
possit in effectum actu infinitum, vel in communi
cationem termini formaliter infiniti, ut arguens (a)
credit el quasi per se evidens assumit.
I llerius, pro aliis quæ arguens (€) adducit, —
dicitur primo, quod divinum generare ot infinitum,
modo superius expresso : non quia per illud prolu
entur esse divinum in abstracto; sed quia per illud
producitur ens el exsistens divinum, et Deus; et
quia formalis terminus illius actionis el productionis
est divina essentia, et divinum esse, et omnis divina
perfectio. — Secundo, dicitur quod non est de
ratione termini formalis productionis, quod die ter
minus producatur per illam ; sufficit enim quod per
illam communicetur alicui vere producto; sicut patet
in ressuscitatione Lazari, et in mutatione (γ) et
augmentation!» corporis humani, ut patuit in prece
dent! qusslione. —Tertio, dicitur quod falsum est,
et errori, immo hæresi proximum, quod Filius non
producatur in osse divinitatis, sed solum in esse
relativo. Quod palet : quia tides non solum ponit
quod Paler genuit Filium, immo quod Deus genuit
Deum ; et in symbolo dicitur : Deum de Deo. lumen
de lumine, etc. Tum quia relatio, inquantum
hujusmodi (o), non est principium nec terminus
productionis, potissime generationis substantialis.
El de hoc satis dictum fuit in 1. Sententiarum
(dist. 30, etc.). — Quarto, dicitur quod falsum est
quod per nullum agere divinum communicatur
divina essentia ad intra, sed per solam viam com
municationis. Hoc enim implicat contradictionem;
quia, ut dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei.
q. 2, art. I, agere ml aliud est quam communicare
id per quod agens est in actu. Ûnde sic dicit, ibi
dem : t in aclu, secundum quod est pos
sibile Nntura autem divinn maximo el purissimo
actus est. Endo el ip.Mi niipwim communicat, quan
tum pavdbilo i”d. Communiait nutem (i) seipsani
per Milnm mu similitudinem creaturis (C). Quod
omnibus palet num quælilæt cr entiirn iwt on» secun
dum similitudinem ad ipsam. *Scd fldes catholica
otinm alium modum rommiinirationbi iptduM ponit,
prout ipwa communicatur quasi communicatione
natumli : ut sicut illo cui comnuiniraturhuqinnitns,
est Immo; itn illo cm communientur divinitas. non
“dum ait Dro simili», sed vere “it Deus. Oportet
nutum circa hoc adiertora, quod natura divina a
formis materialibus in duohus differt. Primo qui
dam, per hoc quoi) formæ materiale
*
non mint »ii1h
sistentes, undo huinnnitn» in homine non est idem
quod homo ip«e qui subsistit : divinité» nutem est
idem quod Dcik; undo ipsa natum divinn eat suledstone. Aliud eat, qimd nulla forma, vol nntura
errata, oat auum ·νψ; nod ipsum o*ho divinum, mI
ejus natura rt qiiiddilaa; rt inde est quod proprhnn
nomen ipsius est Qui en/. ut palet, E'rod. 3, quia
sic nominatui n propria forma sua. Forma igitur in
istis inferioribus, quin non per *e subsistit, oportet
quod in oo cui communicatur, sit nlfquid per quod
forma vrl natura aulisistrntiam recipiat; rt hæc «ut
materia, qu© aubsielit formis et naturis materialibiw Quia vero natum materiali» non est Huumi^so,
Oportet quod accipiat chm» prr Ium· quod in nliosusci
pitur; unde secundum quod in diversi» <
*t , do
hereditate halwt diversum osse; undo humanitas
*!
none
una in Socrate «t in Platone secundum c-m·,
quamvis sit una secundum propriam rationem. In
communicatione voro qun natura divina communi
catur, quin ip»a est per mi sulnistona, non requiri
tur aliquid materiale prr quod irabebdontiam reci
piat , undo non recipitur in aliquo quasi hi mntoria,
ut eic genitus, ex matri in rt forma inveniatur com
positu·. Et itnrum, quia ipwi euntia eat suum w,
non accipit ο
*"θ per »up|M)Mta in quihue est ; unde
prr unum rt idem <* mo est in communicante et in
eo cui communicatur; rt sic nifUiel eadem secundum
numerum in utroque, η
II.rr ille. — Et, nuiltiH
interpositi», »ic concludit : u Quia vero do divinis
loquimur secundum modum nostrum, quem intel
lect u
* nostri rapit rx rebus inferioribus, ex quibus
scientiam sumit, nb»o, sicut in udius inferioribus
cuicunique attribuitur actio, attribuitur aliquod
actionis principium, quod jiotcntia nominatur, ita et
in divinis ; quamvis in Deo non sit differentia |>otentie rt actioni», sicut est in rebus rivatis Et pnwtcr
hoc, generatione in Doo posita, quæ (γ) per modum
(s) auront
quiiiffii Pr.
(·) rrm/urif. — Om. Pr.
(t) 7mw*
Pr.
actioni» significatur («), oportet ibi concédera poten
tiam generandi, vel potentiam gencrativnm. n Hire illo. — Ex quibua pntol quod vnnuin o»l dicere
quod Pater communicat divinam assoritiam, et non
prr aliquod agere, vel quod actus notiomiles mm
sint communicationes divinæ essent iæ, — Quinto,
dicitur quod falsum est quod arguens dicit, scilicet
quod omno ροκ-o divinum activum, sit ad extra, ct
nullum ad intra; sicut patet rx pnrdiclis. — Sexto,
dicitur quod fidmim o»t quod Deus agat vrl |>ossit
agrie ad extra secundum ultimum sui pos.M», vel
quantum intonso potest, loquendo do intensione
actioni» divin» non prout inest agenti, sed prout
attingit passum vel terminum, ut pnedictum fuit;
quia nulla erratura capax est immensi influxus
divini immense, sicut η«τ Deus potest crearo maxi
mum creabile a se, quia nullum tale est aut osso
potest.
Ad tertium |irlnr||uilo, negatur assumptum, pro
illa parte «pia dicitur ut farnui intrhiaoca. Licet
enim divinitas «it unita animie Christi, ut carni, ol
liumnnitat 1 ; non tamen per modum formæ acliiantis formaliter. Et ad probationem, dico quod, licet
plenitudo divinitati», et ipsa natura divina, sint
unita hiinninitali Christi, quæ quidem divinitas est
forma, rt quod quidem esse divinum est e.sfw· for
male, non tamen sequitur quod sit sibi unita per
modum formæ vol actu» a, ex quadam similitudini
*
nffinitalo, eminentius et ineffabilius potest uniri. > —
Hæc ille, in forma. — Dico igitur quod, licet omnis
r-sentiniis perfectio divina, sit unita humanitati
Christi, non tamen ul forma. Immo, cum sic argui
tur : Divina fonna est unita humanitati Christi,
ergo est unite sibi formnliler, — consequentis nulla
cM. Non enim oportet queri cuicumque unitur ali
qua forma, quoi uniatur sibi formnliler, vel per
modum formæ Quod patet : nam anima rationalis
est quædam forma; et unitur mullis accidentibus,
puta habitibus, et actibus, ct potentiis; rt constet
quod non per modum formæ, immo potius per
modum subjecti. Similiter, nnimn rationalis unitur
divinitati, ct tamen non pnr modum formæ. Eat
ergo in tali modo arguendi fallacia figura? dictionis,
arguendo a rend modum rei. Item, sanctus Thomas,
de Veritate, q. 2Ô, nrt. I, nd 10··, sio dicit :
« Animæ Christi orat unite plenitudo omnis boni
ex ipsa personali Verbi unione; non tamen formaliter, sed personaliter; <»t ideo indigebat informari
pergratiam. > — Hæc ille. — Ite dico in proposite,
quod sapientia et oaseulia divina erant ei unita? per
sonaliter, non formaliler.
Ad primam confirmationem, dicitur quod stet in
ista prima consequentia jam negata : Esso formale
divinum est unitum humanitati Cliristi; crgo(«)eet
ribi unitum per modum formæ actuantls, vel pei
modum quo netus unitur actuabili. Cujus nullita
*
patet in mullis exemplis, præsertim in unione ani
mali ad corpus assumptum, et in unione anima? ad
sua activa. Sicut enim vita divina in triduo orat unita
corpori Christi in sepulchre, nec tamen corpus
Christi vivebat formaliler per vitam divinam, quia
non erat sibi unita per modum forma·; sic nec esso
divinum actuat humanitatem Christi formallter et
l*»r se primo, licet sil sibi rreliter unitum.
Ad secundam confirmationem, diciturquod natura
humana est unita Verbo in esso porsonæ, non autem
in caso divinitatis, ad hunc sensum quod humana
nntura sic unita est Verlio ut suppositaretur per
illud, non nutem ut Ipsa fiat Deus vel divinitas, aut
constituat unam naturam cum divinitate, vrl actuetur divinitate quasi forma, aut quod uniatur divini
tati quasi primario termino unionis El negatur tunc
ultimior consequentia, qua infertur : Ergo ex tali
unione non redditur homo Doua. Ner valet probatio:
quia imaginatur quod ideo ille homo dicatur Deus,
(a) enjo. — hoc Pr
MBRI III. SENTENTIARUM
quia humanitas ex uniono ad divinitatem vel pro
prietatem divinam denominetur Deus vel deificato,
sicut anima ex conjunctione nd sapientiam dicitur
formaliter sipicns; quæ imaginatio falsa est (a), el
errori proxima. Sed ideo illa pereona dicitur Denset
homo, quia idem suppositum est unitum duabus
naturis : uni quidem, per realem identitatem cum
ea, scilicet cum (C) natura divina; alteri vero, tra
hendo eam ad suum esse personale. Non ergo ideo
homo dicitur Deus, quia humanitas denominetur
Deus ex unione ad Verbum, sed quia Verbum divi
num, quod est Deus, denominatur et veraciter est
homo «*x unione ad humanitatem. Item, rono-so
quod humana natura sit Verte unita in esse divini
tatis, et in esse personæ, illo modo quo utrumque
detel concedi, nihil est ad propositum; quia tota
illa deductio stat in illa falsa consequentia in qua
stabat confirmatio prima.
Ad tertiam confirmationem, dicitur quod aucto
ritas Hugonis solvit ®e ipsam : nam Hugo non aliud
intendit, illis verbis, nisi quod anima Christi unito
est personaliter divinitati, et sapientiæ, ct veritati
divinæ, accaderis divinis perfectionibus; non autem
quod ipsa uniatur divinæ sapientia· per modum quo
potentia unitur actui, vel formale suæ formæ. Unde,
juxta modum loquendi sancti Thoinæ, dr Ventate,
(|. 211, superius allegati, sapientia divina uniebatur
el unitur sibi personaliter, non autem foi rnaliter. Si
temun Hugo intellignt de unione formali, negandum
est in hac parte, sicut et in multis aliis, utputa
cum dicit Filium Dei in triduo fuisse hominem.
Verum de unione sapientia· increa tæ ad animam
Christi, Domino concedente, alius prolixior erit
sermo.
Ad quartum principale dico quod esse divinum
personale communicari alicui create naturæ, jxjtcst
dupliciter intelligi. Uno modo, ut natura creata cui
tak’ esse dicitur communicari, sit formaliter et pro
prie exsistens per illud cx-e; ct sic este divina· jærSonæ, vel ejus subsistentia, non est plus communicabile alicui creatura·, quam esse lapidis sit communicabile Deo, sit ut Deus formal iter exsistat per esse
lapidis. Alio modo potest intelligi illa communica
tio, ut natura cui tale esse dicitur communicari,
habeat aliquam unionem aut habitudinem ad illud
e>M», fato modu, quin unitur realiter ei quod subriylil in illo esse et per illud osse formaliter : sicut si
c.ecu» a nativitate noviter at ci|M?rct oculum miracu
lose, illi novo oculo communicaretur ex>e antiquum
illius hominis, non quod illo oculus jær tale esse
formalilcr ct primo exsisteret, quia exsistere soli rei
subsistenti proprie convenit, sed quia uniretur
homini qui subsistit formaliter per illud esse. Ita in
propositu natura· humana· Verbo unite communi
ta) rtf — Otn. Pr.
(<) rvm — Mnirn Pr
calur esse personale, vel subsistentia divina· jwrsonæ, quia scilicet unitur personæ divinæ, quæ per
illam subsistentiam subsistit; nec humana natura
habet aliam subsistentiam ab illa divina ; unde dici
tur trahi ad esae divina· personæ, ct nd ejus subsi
stentiam, scilicet quia natura humana in Christo
non habet propriam subsistentiam, sed unilur alteri
subsistenti. Sed de hoc latior erit sermo in sequenti
distinctione, Deo concedente.
Ad quintum principal·· patet per idem : nam
nulla natura creata, est in potentia ad hoc quod sit
formali 1er per esse divinum essentiale aut personale,
sillem primo et perse; est tamen in potentia obedientinli ut trahatur ad illud esse, rnodo quo dictum
est; quia talis tractus non lit per unionem formalem
ad aliquid divinum, sed solum per unionem perso
nalem.
Ad confirmationem, patet per idem.
Et si dicatur quod Sancti dicunt quod unio est
facta in persona, non autem in natura; et sic videlui quod aliter uniatur natura? humanæ osse perso
nale quam esse essentiale; — dico quod per illa
verba Sancti et Doctores non aliud intendunt, Secun
dum quod ponit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. I,
(|. 2, art. I, ad 4un‘, ct dist. 5, q. 1, art. 2, nisi
quod ex illa unione non est facta una natura conflato
ex duabus, imrno remanserunt duæ naturæ impermixte; sed ex illa unione factum est quod unica
peiwia, et non duæ, subsistit in divinitate el huma
nitate : ita quod post illam unionem remanserunt
duæ distincta; natura·, non autem duæ distincta.·
personæ, Item, per illa verba designatur quod
humana natura non est primo et immediato unita
*
divina
essentiæ, sed divinæ personæ. — Quod autem
in divinis non debeat poni duplex esse, ponit sanctus
Thomas, de Potentia Dei, q. 2, art. 6, ubi sic
dicit : « Non est, Inquit, Concedendum quod aliquod
altsolutum in divinis multiplicetur, sicut quidam
dicunt quod in divinis est duplex esse, essentiale
scilicet el personale. Omne enim esse in divinis,
essentiale est ; nec pempna esi, nisi per esse essen
*.
tia
d — Hæc ille, in forma.
Ad sextum dicitur quod repugnat creatura· esse
formaliter per esse infinitum, potissime primo et
per se, et sin·· tractu ad aliud. Et similiter, repu
gnat divino esse,
sit actus potential creata·,
formaliter actuans; quia repugnat ei componi, el
esse perfectum (x) el excedi, et mulla qua· conse
quuntur formam unibilem materia·, et actum unibilem potentiae, formaliler actuando eam. — Et ad
improbationes ibidem factas, dico n«l primam, ut
prius, quod natura humana non subsistit subsisten
tia incraala personali, nec exsistit formaliter per esse
personale plus<|uam per esse essentiale, licet uniatur
uterque illorum esse, si debeat dici duplex esse. —
(e)
- perfecte Pr.
DISTINCTIO V. — QUÆ8TI0 Π.
Ad secundam,dicllurquod nulla forma subsistens per
modum naturæ completo, proprie est comrminicabilis alteri n se, nec pluribus suppositis absolutis et i
in esae absoluto distinctis. Unde sanctus Thomas,
I p., q. 13, art.9, sic dicit: α Forma», inquit, quæ non
individuantur per aliquod suppositum, sed per seipsas, quia scilicet Mint forma· subsistentes, ti intelligerentur secundum quod sunt in aeipftis, non pos
sent (a) communicari, noc re, nec ratione, sed forte
|μϊγ similitudinem tantum ; sicut nec nomen (C) divi
num est communicabilo, nisi secundum similitudi
nem ; sicut aliquis metaphorice dicitur Achilles,
inquantum habet aliquid de proprietatibus Achil
lis. » — Hæc ille. — Et ulterius, concesso quod
natura divina sit eorninunicnbilis alicui vel aliqui
bus suppositis, non sequitur quod sit communicabiI is suppos i to creato per modum informationis. Immo,
sic arguendo, esi fallacia consequentis, arguendo a
superiori ad inferius affirmative, sive distributive.
Ipsa enim communicatur Iribus personis divinis per
viam identificationis ct predication is, el non per
viam informationis.
Ad septimum principale, negatur major. Nam
omnis forma communicabitis alteri a se formaliter
et acluative, puta alicui materiæ vel potentia!, est
com pon i hi lis, ut ostendit sanctus Thomas, I. Con
tra Gentiles, capit. 27, sicut recitatum est in primo
articulo. Ex quo palet quod similitudo quam addu
cit arguens, non valet, scilicet de communicatione
per essentiam et de communicatione per participa
tionem : quia secunda dicit perfectionem in illo
quod est illo modo communicabilo ; arguit enim effeclivitatem ejus, el perfectam aelualilalem ; prima
autem dicit imperfectionem, ut ostendit sanctus
Thomas, I p., q. 51, art. 1, ad 3uin» in simili pro
posito, sic dicens (γ) : α Vivificare, inquit, effective,
simpliciter perfectionis est ; unde et Deo convenit,
secundum illud (1. Regum 2. v. 6) : Dominus
mortificat ct vivificat. Sed vivificare formal i 1er, esi
substantial quo? est pars nliciijus nature, el non
habentis in se integram naturam speciei ; undr sub
stantia intellectualis quæ non est unita corpori, est
perfectior quam ea qua» est cor|>ori unita. > — Ilice
ille. — Et a simili, dicitur quod illud quod potest se
communicare alteri per participationem sus simili
tudinis, arguitur ex hoc esso perfectum, quia illa
communicatio est effectiva ; mm| (3) illud quod potest
communicari alteri formaliter, eo facto arguitur esse
imperfectum in natum.
Ad octavum dicitur quod perfectio activitatis,
licet attendatur uno modo jænes perfectionem ter
mini producti vel communicati per actionem cujus
talis activitas est principium, tamen non sic, quod,
(а) poitcnL — possunt Pr.
(б) nonum. — in Pr.
(γ) aie dicens. — dicitur Pr.
(Λ) sed. — secundum Pr.
17
quanta est activitas principii actionis, tantus sil aut
esso possit torminua communicabilo per ejus aclionem, ut arguens putat. Hoc enim non e
*l
verum :
nam sol non posset communicare alicui producto,
vel alicui susceptivo, perfectionem essentialem
*qualem (e)suæ perfectioni. Sed sufficit quod quanto
a
est major activitas unius agentis activitate alterius,
tanto possit communicare majorem perfectionem ;
et quod ubi est infinita activitas, po.ril communi
*
cari infinita perfectio, non quidem infinita in actu,
sed in potentia, scilicet quod, data quacumque per
fectione communicata per actionem talis agentis,
adhuc possit per earn communicari major. Et aie est
in proposito. Et cum supra dicit arguens, quod, si
Deus non haberet terminum adæquaturn sua· acti
vitati ad extra, tunc Deus non haberet ultimum sui
posse formaliter, et sic non esx?t (Z) infinitus
intrinsece; — dico quod est dare ultimum divinum
posse, el divinum agere, ex parte agenti
*.
Non
autem est dare ultimum illius agere ex parte acti ;
quia |>er illud infinitum agero, potest agi major vel
minor effectus, sine ultimo vel maximo agibili.
Ad confirmationem, dico quod stat in una falsa
consequentia, quæ talis est in virtute : Deus «wt
activior omni creatura; ergo per divinum agere est
communicabitis perfectio excedens omnem perfe
ctionem communicabiletn per agere creatura, in
tanta proportione in quanta Deus excedit creaturam.
Quæ consequentia non valet ; quia eodem modo pmbaretur quod Deus poscet producere ad extra alium
Deum, vel aliquem effectum æqualem sibi. Quia
arguam sic : Deus est activior omni creatura possi
bili; ergo Deus potest agere ct producere ad extra
seu aliquid causare (γ) excedens omno producibile
a creatura, quacumque quantitate Deus excedit
omnem creaturam possibilem. Illud autem constat
quod esset Deus. Et ideo argumentum est sophisma.
Dico ergo ad argumentum suum, quod, licet Deus
sit in infinitum activioromni creatura possibili, non
tamen oportet quod possit communicare aliquid
infinitum, excedens omnem possibilem creaturam.
Sot compositum ex materia
nicaretur lapidi a sole, si communicaret ei lucem cl forma, el est aliud ab eis, illud igitur quod gene
quam communicat planetis, quam sit nunc omnis ratur est hoc individuum demonstratum in actu,
perfectio accidentalis quam sol communicat lapidi; verbi gratia, hæc sphæra demonstrata ex hoc cupro :
tamen tunc non esset major activitas solis quam quoniam agens, cum facit ex cupro splneram, non
nunc, quia impossibilitas est ex non capacitate lapi
facit formam, nisi per accidens; quia, eum facit
dis. Vel detur aliud exemplum convenientius, quia aliquid habens formam, facit formam per accidens;
de exemplis non est curandum.
sphæra enim cupri est sphæra cuprea, non sphæra
Ulterius, dicitur quod quia istud antecedens,
Lanium, nec cuprum tantum ; el ideo est illud quod
Divina essentia communicatur lapidi vel alicui crea artifex facit. » — Hæc ille. — Item, comm. 32, sic
ture formaliter aut per modum forma», implicat dicit : α Huc quod dicimus, quod forma non gene
contradictionem, ideo ex illo non solum sequitur ratur nec corrumpitur, non est proprium substanquod, si Deus faceret talem communicationem, ejus liæ; sed est commune etiam aliis predicamentίβ :
activitas non esset major quam nunc sit; immo generatur enim sphæra cuprea, et non generatur
etiam sequitur oppositum, scilicet quod ejus activi sphæra, scilicet figura, neque cuprum. El similiter,
tas esset major quain modo sil, quia ad impossibile prædicainentum qualitatis, et alia prædicamenla ;
sequitur quodlibet. Et cum dicit arguens, quod quod generatur in eis, est compositum ex substantia
impossibile est cogitare majorem activitatem divina el ex accidente; non enim generatur qualitas, aut
activitate ; — dicitur quod verum est. sine contradi lignum, sed lignum habens qualitatem, etc. n El,
ctione; sed implicando contradictoria, potest cogi
in multis aliis commentis (e), dicit : ex substantia
tari major. — Item : si illud argumentum valet, el accidente aliquid componi. Idem ponit ipse ct Phi
non Hilum probaret quod Deus posset communicare losophus, I. Physicorum, pari. 64. Picamus.
ad extra divinam essentiam formalitcr, immo quod inquit Aristoteles, quod onmo generatum, est
potest producere ad extra aliquid formalitcr immen compositum. Ubi Commentator : « Genitum, in rei
sum ; sicut patet volenti applicaro ad hoc formam veritate, est compositum ex forma et ex subjecto, u
arguendi. Et ideo palet quod est sophisma.
(a) coru U tutum. —conutilulivum Pr.
Ad nonum principale dicitur quod minor est
(C) ell quid. — Om. Pr.
falsa, ut dictum est in solutione septimi (a) argu
ti) trphmi. —Om Pr
(γ) prxdicamfiita. — predicate Pr.
(i) ct. — tx. Pr.
(c) commentu — compotitis Pr.
1
DISTINCTIO V. — QUÆSTIO II.
— Hæc ille. — Et iitrobique tarn Philosopho
*
quam
Commentator exemplificanl de formis accidentalibus, el de factionibus et generationibus actuanti1)Uh, Ex quibus patet quod omnis forma accidentalis
inducibilis per motum vel actionem, componit cum
suo subjecto; nec ipsa Iit, nisi per accidens, ad
factionem compositi illius. Ideo dico quod talis
forma, inquantum haliel rationem inhærenlis, ordi
natur ad substantiam, ut ad pnrbrns sustentamcntum; ordinatur autem ad compositum ex ipsa et
subjecto, per modum quo pars ordinatur ad totum,
et constituens ad constitutum : sicut in alio simili,
corpus hominis ordinatur ad animam rationalem,
alio modo quam ordinetur ad hominem constitutum
ex illo corpore el ex anima rationali. El sic patet
quod minor illius argumenti est falsa, qua dicit
quod accidens non ordinatur nisi ad substantiam.
Ad secundam probationem dictu· minoris prosyllogisrni ibidem facti, dicitur quod subjectum forma?
accidentalis sustentat accidens ( loquendo de subje
cto quod est substantia); et est subsistentia ejus,
hoc est, subsistens in eo : quia non est aliud aliquid
subsistere in aliqua natura vel forma, quam esse
suppositum informatum tali natura, et denomina
tum concreti ve ab ea; sicut ah humanitate homo,
ab albedine albus. Dico ulterius, quod, licet sub
stantia quæ subjicitur accidenti (a), sit subsistentia
illius et suppositum denominative; tamen formalis
subsistentia talis accidentis est quoddam composi
tum ex accidente el substantia subjecta illi. Unde
lignum est subsistentia albediuis denominative,
quia albedo non est intrinseca tali subsistentia?, sed
denominat eam, el communicat sibi suam denomi
nationem, ut lignum sit tale in concreto, qualis est
ipsa in abstracto, ut sicut ipsa est alliedo, ita lignum
sit album; sed compositum resultans e\ subjecto el
accidente, non solum recipit denominationem concretivam talis forma», immo includit intrinsece illam
formam, el dicitur album intrinsece el formalitcr.
El istud est verius subsistentia talis forma·, quam
substantia nuda : quia istud non habet esse in alio;
sed substantia et accidens constituentia illud tertium,
habent esso in alio, puta in illo loto, ct sunt ejus
paries formales, sicut alias dictum fuit quod huma
nitas est |Kirs formalis Socratis.
Et tunc, ad inconvenientia quæ contra hoc adducit
arguens, — dicitur ad primum, ut prius, quod
accidens, ut inhærens, ordinatur ad substantiam
sicut ad finem proximum, et non sicut ad finem
ultimum simpliciter; sed ut habet rationem partis
el constitutivi, ordinatur, sicut in finem remotum,
in suum formale suppositum. Nec Philosophus vult
oppositum.
Pro secundo inconvenienti ibidem adducto, —
dico quod substantia, prout habet rationem polcn-
(a) accidcnn. — activitati Pr.
79
ti.e vel est in potentia ad actum accidentalem, est
ignobilior accidente, fecundum quod ponit sanctus
Thomas in mullis locis, sicut L Sentent., dist. 49,
q. 1, art. 2, q,a 1, ad 5®A. Unde ibidem sic arguit :
< Si lieatitudo est aliquid creatum in homine : vel
inesl homini essentialiter; vel e>t accidens. Sed l>eatitudo non est de essentia homini»; quia sic omnis
homo semper «sel beatus. Ergo si est (i) aliquid in
homine, erit accidens. Sed accidens non potest es-e
finis sutalantize, cum substantia sit nobilior acci
dente. Ergo impossibile est bealiludinem esse ali
quid creatum in nobis. > Ecce argumentum in
forma, in quo tangitur præsens difficultas, an scili
cet accidens possit esse finis substantia?. Ad quod
argumentum sic respondit, dicens : < Quamvis
omne accidens, inquantum hujusmodi, sit ignobi
lius substantia; tamen aliquod accidens, quantum
ad aliquid, potest esse dignius substantia. Potest
enim accidens considerari dupliciter. Uno modo,
secundum quod inhærel subjecto, ex quo habet
rationem accidentis ; et sic omne accidens e>t sub
stantia indignius. Alio modo potest considerari in
ordine ad aliquid exim ; et sic aliquod accidens potest
esse substantia nobilius, inquantum per ip»uin ali
qua substantia conjungitur alicui nobiliori se; el
hoc modo beatiludo creata, ct gratia, et hujusmodi,
sunt aliquid nubilius natura animæ cui inbærent.
Est etiam aliqua consideratio, secundum quam
omne accidens substantia est nobilius, inquantum
scilicet substantia comparatur nd accidens inhærens
sibi ut potentia ad actum. > Idem ponit, de Veri
tate, q. 20, art. 1, ad 1·
* , et 2. Sentent., dist. 2G,
q. I, ari. 2 (ad 3*® ). Ex quibus patet quod accidens,
secundum unam considerationem est nobilius sub
stantia, el potest esse linis substantial Quod etiam
ponit sanulus Thomas, 4. Smtrnt., ubi supra, in
solutione princi|wih dicta» quæsliunculæ, dicens :
u Ultimu» linis cujuslibet rei habentis esse ab alio,
est duplex : unus exterius, scilicet illud quod esi
perfectionis desidernlæ principium; alius interius,
-rilicet ipsa sua perfectio, quam facit conjunctio ad
piincipium. Unde, cum beatiludo sit ultimus tinis
hominis, duplex est beatiludo. Una quæ est in ipso,
scilicet quæ esi ejus ultima perfectio, ad quam pos
sibile est i|k — Hæc ille. —
Et simile dicit, I· 2’ , q. 3, art 1. E.x quibus |>atel
quod aliquod accidens potest esse Gnis substantiæ,
maxime operatio rei. Unde Aristoteles, 2. Cœli,
pari. 17, sic dicit : Omne habens actionem, est
propter suam actionem. Ubi Commentator, comm.
17, dicit quod « fines rerum sunt aliquando actiones
tantum, aliquando autem actiones in passivis ».
(a, *i cil. — «uluhuin* Pr.
fio
LIBRI 111. SENTENTIARUM
Dico igitur quod non est inconveniens, aliquam sub est in potentia ad colorem, albedo est finis ejus; nec
stantiam, inquantum habet rationem potentiæ vel sic esi nobilior homine. Palet igitur quod feta
exsistentis in potentia, ordinari ad aliquod accidens secunda probatio deficit in hoc quod putat nullum
ut in finem, inquantum tale accidens est comple accidens posse esse finem substantia», vel quod omne
lotum et compositum, qunlecumque sil, est simpli
mentum potentiæ quæ est in substantia. Et ulterius,
consimiliter, dico quod substantia potest ordinari ad citer finis cujuslibet suæ partis; quorum ulrumque
falsum est. Et de falsitatè primi, dictum est salis.
constitutum ex ipsa et suo accidente, inquantum
substantia est potentials tam respectu accidentis De falsitatè secundi, patet : nam compositum ex
quam respectu illius entitatis ct totius resultantis ex accidente el subjecto, non est finis illius suæ partis
tali compositione. Talis enim linis est finis substan quæ est substantia, nisi secundum quid, scilicet
inquantum est in potantia ad tale esse quod habet
tia? secundum quid, ct non principalis finis sub
stantia» : quia non omne quod perficit aliquid, est in illo loto.
Ad tertiam minoris principalis probationem noni
ejus finis principalis; nec omnis actus est principa
* finis potentiæ, nec forma materiæ. El sic inlel- argumenti, dico quod, sicut accidens non habet
li.
proprie quidditatem, ita nec compositum acciden
ligo verba sancti Thoniæ, 3. Contra Gentiles, cap.
20, ubi sic dicit : α Non omne quod |>eriicil aliquid, tale resultans ex substantia ct accidente est essentia
est finis illius rei. Est enim aliquid perfectio alicu- completa. Cujus causa est : quia accidens suo
jus dupliciter : uno modo, ut jam habentis speciem; adventu non potest causare esse in quo res per se
alio inudo, ut perfectio ad speciem habendam : sicut subsistat, cum adveniat enti in actu; ac per hoc
perfectio domus, secundum quod jam habet spe nec potest constituere aliquam essentiam comple
ciem, est illud ad quod species domus ordinatur, tam, quæ [ær se habeat quid. Unde sanctus Tho
mas, in tractatu de Esse ct Essentia (cap. 7), sic
scilicet habitatio ; perfectio vero ad speciem domus,
esi tam illud quod ordinatur ad speciem constituen dicit : α Essentia est illud quod per diffinitionem
dam, sicut principia substantialia ipsius, quam illud significatur (a); et ideo oportet ut aliquid eo modo
habeat essciitiam, quo habet diffinitionem. Acciden
quod ordinatur ad speciei conservationem, sicut
appodiacula quæ fiunt ad sustentationem domus,
tia autem habent diffinitionem incompletam ; quia
quam etiam illa quæ faciunt ad hoc quod usus non possunt diffiniri, nisi in eorum diffinitione
domus sil convenicnlior, sicut pulchritudo domus.
ponatur subjectum. El hoc ideo est, quia non habent
Illud ergo quod est perfectio rei secundum quod jam esM
*
per se absolutum a subjecto ; sed, sicut a mate
speciem habet, est finis ejus, ul habitatio est finis ria et forma relinquitur esse substantiale «piando
domus. El similiter, propria operatio cujuslibet rei, componuntur, ita £X accidente el subjecto relinqui
quæ est quasi usus ejus, est finis ejus. Quæ autem tur esse accidentale «piando accidens advenit subje
sunt perfectiones rei ad speciem, non sunt finis rui; cto. Et ideo nec forma substantialis completam essen
iinrno res est finis ipsarum. Materia enim et forma tiam habet, nec materia (6) : quia in diffinitione
sunt propter speciem : licet enim forma sil finis forma? substantialis (γ) oporlet quod ponatur illud
generationis, non tamen est finis jam generati et cujus est forma ; el ita diffinitio ejus est per additio
speciem halientis; imino ad hoc requiritur (a) forma nem nlicujus quod est extra genus illius, sicut el
ut species sil completa. Similiter (6), conservantia diffinitio forma» accidentalis; ut etiam in diffinitione
rem in sua specie, ut sanitas el vis nutriti va, licet animæ ponitur corpus a naturali, qui (o) considerat
perficiant animal, non tamen sunt finis animalis, animam solum impiantum est forma physici corpo
sed econlra. Ea etiam quibus aptatur res ad proprias ris. Sed tamen inter formas substantiales et acci
operationes speciei perficiendas, el ad debitum dentales lanium interest (c) : quia, sicut forma
finem congruentius consequendum, non sunt finis substantialis non habet per se esso absolutum sine
rei, sed magis e converso, sicut pulchritudo homi eo cui advenit, ita nec illud cui advenit, scilicet
nis, et robur corporis. n— Hæc ille. — Ex quibus materia;et ideo ex conjunctione utriusque relinqui
patet quod non omne quod esi perfectio nlicujus, est tur illud esse in quo res |>er se subsistit, et ex (ζ)
ejus finis simpliciter, puta inquantum homo vel eis efficitur unum per se; propter quod ex illorum
animal; licet, ut pnedixi, omne quod perficit ali conjunctione relinquitur essentia quædam. Unde
quid, possit dici finis ejus secundum quid, inquan forma, quamvis in se considerata non habeat ratio
tum scilicet tale est de se in potentia ad hoc vel
nem completa? essentiæ, est tamen pars essentia
*
illud; quia omnis potentia, inquantum hujusmodi, completa». Sed illud cui advenit accidens, est ens in
est propter suum aclujn. Unde, licet albedo non sit
(а) iif/ni/îca/ur. — signatur Pr.
finis hominis inquantum homo, sed potius Deus, et
(б) nec materia. — Om. Pr.
beatitudo. el universum ; tamen, inquantum homo
(i) rcguirüur. — çwxl Pi
(A) rtyiiintnttn — Ad Pr
(γ) luôiCantialu. — accidentalis Pr.
(δ) qui. — çu® Pr.
(c) interest. — inetl Pr.
ίζ) ri — Om. Pr
DISTINCTIO V. — QUÆSTIO II.
se completum, subsistens in mho csm·; quod quidem
esse naturaliter præcedil accidens quod supervenit;
ct ideo accidens superveniens, ex conjunctione sui
cum eo cui supervenit, non causal illud esse in quo
res per se subsistit, per quod res est ens per se,sed
causai quoddam esse secundum, sine quo res potest
intelligi esse, sicut primum sine secundo potest
intelligi. Unde ex accidente ct subjecto non efficitur
unum per se, sed unum per accidens; et ideo ex
conjunctione eorum non resultat essentia quadam,
sicut ex conjunctione forma
*
ad materiam ; propter
quod accidens neque rationem completa» essenti.o
habet, nec est pars complelæ essentiæ; sed, sicut
est ens secundum quid, ita et essentiam secundum
quid babet. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod,
quia ex conjunctione accidentalitatis et subjecti non
relinquitur aliquod esse quo res per se subsistat,
quia ante ejus adventum substantia cui advenit, et
quæ est ens per se, habebat completum esse subsistentiæ, et in una re non sunt plura esse perse;
ideo nec ex tali conjunctione resultat per se ens, nec
aliqua quidditas propria : quia prius natura resulta·
bat per se ens; implicat autem quod per se ens sit
pars per se entis. Ex conjunctione autem Ibrmæ el
inateriæ resultat per se esse : quia neutrum illorum
ante conjunctionem habet per se esse, potissime
materia ; et ideo potest esse pars per se entis, et possunl constituere per se ens, et per se essentiam.
Illud enim est per se ens, quod babel in se princi
pium sui esse, formale quidem, non autem effecti·
\ um; nec ejus esse dependet formaliter nec subjective
ah alio ente actu completo priori. Et hoc, accipiendo
per se ens stricte, pro sola substantia. Largius
autem loquendo, illud dicitur per se ens, quod
habet in se principium formale sui esse, nec ejus
esse formaliter dependet ab ente alterius generis; et
sic, tam substantia quam accidens potest dici ens
per se. Tale autem aggregatum ex Milsstantia ct
accidente non potest dici ens per se primo modo, nec
secundo modo, nec habere quidditatein. Patet igitur
nullitas consequents quam facit arguens, dum
dicit : Tale ens est distinctum a subjecto et ab acci
dente; ergo habet propriam quidditatein, et dat esse
quid, et non quale.
Ad confirmationem ibidem faciam, negatur prima
consequentia ; quoniam non omne aliquid est. proprie loquendo, quid. Possumus tamen dicere quôd
ly aliquid potest sumi dupliciter. Primo modo, pro
prie, prout restringitur ad genus substantia
*,
ita
quod idem est dicere illiquid et aliud quid, habens
proprie quidditatein el completum el per se esse; el
tunc dicitur quod isto modo nec accidens est aliquid,
nec ex accidente el subjecto constituitur aliquid, sed
aliquale. Secundo modo, ly aliquid |>otesl sumi
largius, prout convertitur cum ente; el tunc dico
quod, sicut ex nccidentc el subjecto efficitur ens per
accidens, ita el aliquid per accidens, el quid |>ci
SI
accidens. Unde culor prædicatur in quid de albedine,
et (licit quid albcdinis cl omnium suarum specierum
et individuorum. Quod enim subjectum et accidens
sint en», el faciant ens aliquo modo, patet, 5. Meta
physics, part. 13 : Entia, inquit Philosophos,
quæ dicuntur modo accidentali, secundum hoc
dicuntur, aut quia utraque tunl ejusdem entis,
aut quia est quidditas entis, aut quia est cum eo
cujus est quidditas, et de quo dicitur idem. Ubi
Commentator dicit : quod inter accidens el subjectum
est identitas per accidens, et similiter inter duo acci
dentia ejusdem subjecti ; el quod talia dicuntur ens
per accidens, sicut et unum per accidens. Item,
Philosophus, 5. Metaphysics, part. 16, dicit ali
qua esse conqiosita ex substantia et accidente; et in
talibus dicit accidens esse prius tuto inde resultante.
Dicit enim sic : Accidens etiam est ante totum,
ut musica ante hominem musicum; totum enim
non erit penitus sine parte. Ubi Commentator,
comm. 16, dicit : < Accidens est prius in diffini
tione rerum compositarum ex substantia et acci
dente ; diffinitio enim composti ex istis, constitui
tur ex istis duabus (>artibus, scilicet substantia et
*nle
accid<
; el partem cujuslibet sunt priores illo, quia
sumuntur in ejus diffinitione. > — Hæc ille. —
Cum autem dicit arguens, quod nulla forma acci
dentalis dat esse aliquid, ^<
*d
aliquale; — dicitur
quod accidens non subjecto suo dat cs>e aliquid, sed
aliquale; *·<·e : quia una pars illius consti
tuti. scilicet substantia, babet esso sibi proprium,
quod non communicat alteri parti, scilicet accidentalitati, licet accidens communicet suum esse subje
cto; el ideo est ibi indivisio quoad esse accidentale,
et non quoad esse substantiale; ac per hoc est ibi
unitas accidentalis, cl non |>er se unitas, sicut nec
indivisio in per se esse. Item, in tali composito non
est indivisio, sed dixisio essentiarum, el naturarum,
et rerum divei'soium generum ; ideo non est ibi per
se unitas.
Ad primam confirmationem ibidem factam, dico
•puni, quantumcumque illud compositum habeat
propnum esse, tamen illud esse non per se competit
uni parti ejus, ut csl ens in actu, scilicet substan
ti©; imino per aliud esse est ens in actu per se. Et
ideo non est ibi indivisio in esse per se, quam inclu-
a) at — Om. Pr.
82
LIBRI III. SENTENTIARUM
dit unum per se. Illud enim est unum per se, quod
infra se non habet divisionem in esse quo aliquid
est actu ens : sicut compositum ex materia et forma
habet in so indivisionem in esse, quia non per aliud
esso est materia illius in actu, et per aliud esse
forma ejus, sed per unicum esse utrumque est in
actu. Ulterius, tale compositum ex accidente et sub
jecto includit intrinsece duplex esse, unum substan
tiale, et aliud accidentale; et sic non est perfecto
indivisum.
Ad secundam confirmationem ibi faciam, dicitur
quod divisio ibidem facia, est insufficiens. Non enim
tale compositum ideo dicitur unum per accidens,
quia habet esse de genere accidentis, nec quia potest
esse sine tali unitale; sed quia infra se includit divi
sionem in esse quo aliquid dicitur per se ens, ita
quod non esi ibi indivisio in [η*γ se esse : nam ibi
est unum esse, quo substantia dicitur perse esse;
et est ibi aliud esse, quo albedo, si separaretur, esset
|>er se ens; quod quidem esse communicatur sub
stantiae; et in illo secundo est indivisio duarum par
tium, scilicet accidentis et subjecti, non autem in
primo, quia accidens non est per esse substantiæ !
fonnaliter, sed econtra, substantia est forma liter
aliqualis per rsse accidentis. Potest autem dici bre
vius, quod illud compositum ideo dicitur unum per
accidens, et non |>er se, quia est indivisum in esse
quod est de genero accidentis et accidit uni parti,
scilicet subjecto, licet non accidat formæ accidentali;
ita quod est ibi duplex accidenlalilas in illa indivi
sions et unitate et in illo esse, prout dupliciter dici
tur accidens, scilicet : quod distinguitur contra sub
stantiam; et quod est unum de quinque pnedictibilibus. Et cum dicit arguens, quod illud compositum
non potest cs>o sine tali esse, — conceditur; sed
tamen principalior pars (x) compositi potest esso sine
tali esse et sine tali unitale, ol remanere idem ens
actu quod prius; irnmo sibi totaliter accidit, quia
per illam nullo modo est ens nec unum per se.
Ad quintam probationem dicta» minoris, dicitur
quod pr ima consequentia ibidem facta, nullam habet
apparentiam : non enim oportet quod omnis forma
constitutiva constituat cum auscoptivo proprii gene
ris. Nec habet majorem evidentiam quam ista con
sequentia : Forma substantialis habet subjectum
ejusdem genens; ergo forma accidentalis habet sub
jectum sui generis. Cujus causa est : quia accidens
ideo dicitur accidens, quia ad aliud radit, scilicet
ad rem exsistentem in actu completo; de ratione
vero subjecti est quod sustentet ; ideo repugnat acci
denti esso subjectum principale accidentis. Item,
dato quod in genere accidentis aliquid esset per se
actus, et aliud per se potentia ad talem actum,sicut
forte se habent d ia phan citas et lux, pI intellectus et
voluntas respectu suarum perfectionum, non tamen
(a) part. — pertona Pr.
sequitur quod ex tali actu et ex tali potentia consti
tuatur aliquid pereo unum : quia nuinquam est ibi
perfecta indivisio in esse; quia omne suscept i vu m
accidentis, prius natura est ens actu indivisum quam
adveniat sibi accidens, et omnis unitas addita (ali
susccptivo, accidit sibi ut est ens actu ; secus est de
suscepti vo formæ substantialis.
Ad sextam probationem dictio minoris, dictum
est prius, quoti per altcrationem non iit proprie
forma accidentalis, sed constitutum ex ipsa et ex
subjecto ejus. Et tunc, cum infertur quod altcratio
esset productio, etc.; — dico quod altcratio non est
productio subjecti quod alteratur, sed illius quod
componitur ex subjecto alteralionis et ex suo ter
mino, sicut eadem est mutatio materiæ et generatio
compositi : ita quod idem est altcratio et productio,
quantum ad illud quod dicunt in recto; sed diffe
runt quantum ad diversas habitudines quas dicunt
in obliquo, quia productio dicit habitudinem ad
compositum, et altcratio ad subjectum. Utrum
autem ista sit propositio per se : Alieni lio est produ
ctio? Credo quod sit in primo vel secundo modo
dicendi perse.
Ad septimam probationem ejusdem, dictum est
prius, quod, sicut non est inconveniens accidens
uno modo esse nobilius substantia, ita nec repugnat
aliquod ens per accidens, esse aliquo modo dignius
substantia quam includit intrinsece, si attendatur
nobilitas inclusorum. Si tamen attendatur modus
osendi, tunc esse substantiale perfectioris modi est
quam esse accidentale, et esse per se quam esse per
accidens. Et ulterius, mullo minus est inconveniens
quod ens per accidens, sil perfectius accidente con
stitutivo ipsius, licet unitas sil major in accidente
quam in ente per accidens.
Ad octavam probationem, negatur prima conse
quentia; quia non omne prius, potest in actu reali
exsistere sine posteriori. Undo in argumento est
fallacia æquivocalionis, arguendo a priorilale causalitatis ad prioritatem qua non convertitur subsi
stendi consequentia. Dicitur enim quod unitas mate
ria; ad formam est prior secundum aliquam causalitatern ipso composito; ct hoc solum probat arguI mentum factum pro antecedente. Sed cum hoc stat
quod talis unitas vel unio non sit prior composito
tali unitale qualem infert arguens, scilicet prout
illud dicitur prius, a t communicatio formæ respectu mate' riæ, et alia respectu compositi. Sed dico quod nul
lum agere est ad hanc vel istam communicationem de
I per se; sed actio generantis est per se ad generan
dum conqiosilum ; ex qua actione consurgit, produ
cto composito, duplex habitudo, una formæ ad
I materiam quam actual, alia vero formæ ad compo
situm. Tales enim habitudines, ut dictum est in alia
quæstione (dist. 2, q. 1), fundantur in actione qua
ex materia et forma fit unum, et consequuntur tam
actionem agentis quam unitatem et indivisionem
! lartium compositi. Nec o|K>rtet quod aliud agere sil
I ad hanc, et aliud ad illam; .
Ad quartum patet pet prædicta : quia includit
multa falsa, el male probata; utputa quod commu
nicatio fonnæ resj>pctu maleriæ possit esse sine com
municatione formæ respectu compositi.
.Id quintani dicitur sicul ad secundam : quia,
licet forma, secundum se, sit causa intrinseca com
positi; tamen, non quocumque modo se habens, est
actualis causa compositi, sed ut unita maleriæ. El
consimiliter, dicitur quod agens vel efficiens, non
quocumque modo so habens, est actualis causa sui
effectus, sed ut est sub actione, et ut actunliler
agit. Ideo argumentum jiotesl reduci contra arguen
tem. Si enim sua similitudo valeat : ergo, sicul
impossibile est agens actu causare, ct esse actunliler
causam sui effectus, nisi dum est sub actione; ita
impossibile est formam esso actualem causam com
positi, vel alterius, nisi dum actu informat, et unita
est materine.
Et hæc Miffidant ad argumenta Joann is de Ripa.
Ad argumentum pro parte affirmativa quæstionis,
respondet sanctus Thomas, I p., q. 3, ari. 8, in
solutione primi argumenti, dicens quod « divinitas
dicitur esse omnium effective et exemplariter, non
nutem per essentiam ». Item, 1. Contra Gentiles,
cap. 20, sic dicit : « Huic autem errori quatuor sunt
quæ videntur prostitisse fomentum. Primum est
quarumdam auctoritatum perversus intellectus.
Invenitur enim n Dionysio dictum, 4capit. Cudestis
Hiérarchisé : E’xgr omnium est. qnir super esse
est, Divinitas. Ex quo inlelligere eum voluerunt,
ipsum esse formale omnium rerum Deum esse; non
çonrideranle^ hunc intellectum i|>sis verbis conso
(>) m - /if Pr.
num esse non posse. Nam, si Divinitas est omnium
esse formale, non erit super omnia, sed inter omnia,
immo aliquid omnium. Cum vero divinitatem super
omnia dixit, ostendit Deum, secundum naturam,
ab omnibus esse distinctum, el super omnia collo
catum. Ex hoc vero quod dixit quod Divinitas est
omnium esse, ostendit quod a Deo in omnibus quas
dam divini esse similitudo repentur. Hunc etiam
eurum perversum intellectum alibi excludens, dixit,
secundo capitulo de Divinis Nominibus, quod ipsius
Dei neque tactus neque aliqua commixtio est ad
res alias, sient est puncti ad lineam (x), vel /igitrw
sigilli ad ceram. » — Hæc sanctus Thomas.
El hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Amen.
QUÆSTIO III.
UTRUM FILIUS DEI ASSUMPSERIT NATURAM
HUMANAM IN UNIVERSALI SIMUL CUM SUO PROPRIO
CREATO SUPPOSITO
terum,
circa quintam distinctionem
3. Sententiarum, quæritur : Utrum
Filius Dei assumpserit naturam huma
nam in universali, simul cum suo pro
prio creato sup|>osito.
Ét arguitur quod sic. — El primo, quod assum
pserit naturam humanam in universali : Quia Filius
Dei assumpsit de natura humana id quod est in ea
jiotissimum. Sed in natura humana pot&simum est
id quod esi per se homo, sicut et in unoquoque
genere potissimum esi id quod est per se. Ergo Filius
Dei assumpsit per se hominem. Hoc autem, secun
dum Platonicos, est natura humana universalis, ab
individuis separata. Ergo hanc assumpsit. —
Secundo, probatur quod Filius Dei assumpserit
personam et suppositum humanum creatum : Quia
dicit Damascenus (de Fide orth.), libr. 3 (cap. 6),
quod Filius Dei assumpsit omnia quæ in natura
nostra plantavit. Sed in natura nostra plantavit per
sonalitatem. Ergo illam assumpsit.
In oppositum arguitur. — Et primo, quod non
assumpserit naturam humanam in universali» Quia
dicit Damascenus (de Fid. orth.). lib. 3 (cap. 11) :
Dei Verbum incarnatum, non eam quæ in nuda
contemplatione consideretur, naturam assumpsit;
non enim hoc esset incarnatio. sed deceptio ct
/irtio incarnationis. Sed natura humana, prout est
a singularibus separata vel abstracta, in nuda con
templatione cogitatur, quia secundum seijisam non
subsistit, ut idem Damascenus dicit (ibidem)· Ergo
(ï) heram, — hUerani Pr.
DISTINCTIO V. — QUÆSTIO III.
Filins Dei non assumpsit naturam humanam secun
dum quod est :i sitigutaribii
*
separata, el sic ner
iiiiiveoalcin. — Secundo, arguitur quod non assumsit personam creatam. Quia dicit Augustinus, in dr
Fide ud Pel rum (cap. 2), quod Deus naturam homi
nis assumpsit, non pcr&onam.
In line qmrstione sunt 1res articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio solutiones.
AHTICULÜS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio : Qupd Filius inq non assum
psit naturam humanum in universali. prout
universalis esi. ure ah Indhiduis sepm alam
vel abstractam.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 4. art. 4.
ubi sic dicit : α Natura hominis, vel cujuslibel alte
rius rei sensibilis, prater esse quod in singularibus
habet, dupliciter potest inlelligi : uno modo, quasi
|>er seipsam esso habeat prater materiam, sicut
Platonici posuerunt; alio modo, sicut in intellectu
exsistens, vel humano, vel divino. Per se quidem
subsistere non |>ole>t, ul probat Philosophus,
7. .Vr/«p/i//5h‘.’f»(l. e. 28.51 el seq.) : quia ad natu
ram speciei rerum sensibilium pertinet materia sen
sibilis, quæ ponitur in ejus diffinitione, sicut carnes
et ossa in diffinitione hominis. Unde non ptdeslcsse
quod natura humana pneter materiam sensibilem
sil. Si tamen esset hoc modo subsistens natui a
humana, non fuisset conveniens ul a Verito Dei
assumeretur. Primo qüidem, quia ista assumptio
terminatui ad personam; hoc autem esset ·outra
rationem forma? communis, ul sic in persona individuotur. Secundo, quin nature communi non pos
sunt attribui nisi operationes communes el natura
les, secundum quos homo ner mei elui ηιτ deme
retur; cum tamen illa assumptio ad hoc lacta ?rtt, ut
Filius Dei in natura assumpta nobis mereivlui Ter
tio, quia natum sic exsistens, non e
*4
-onsihilis.
Filius autem Dei assumpsit naturam humanam, ut
hominibus in ea \isibilis appareret, secundum illud
Baruch 3 (v. 38) : Post /u<»r m lerdu risus c>(. 11
cum hominibus conservabis r*
f. —Similiter eliam
non potuit assumi natura humana a Filio Dei, secun
dum quod est in intellectu divino : quia sic nihil
aliud est quam natura divina; et per hunc niodum
ab æterno esset in Filio Dei humana natura. —
Similiter non convenit dicere quod Filins Dei assum
psit humanam naturam prout «M iu intellectu
humano : qma bor nihil aliud esset quam quod (x;
inlclligeretur a^Mjnn re humanam naturam ; et sic,
si non assumeret eam in renim natum, intellectus
esset falsus ; nec aliud esset ista humanae natura
assumptio (i) quam fictio qu.vdam incarnationis, ut
Damascenus (dr Fid. orlh., lib. 3, cap. 11) dicit. »
— Hæc san< tus Thomas. — Item ibidem arguit sic:
< Assumptio humana· natura farta est ad com
munem omnium salutem. Sed natura, prout est in
individuis, recedit a sua communiste. Ergo Filius
Dei debuit naturam humanam assumere, prout est
ab individuis omnibus a Intracta. » Ecce argumen
tum. Et res|wmæ (γ), prout
Filius Dei incarnatus, est universalis causa salutis
humana*1. ® — Hat ille.
Ex quibus ]K)te-t formari talis ratio : Filius Dei
;i»ump>il humanam naturam, prout est in rerum
natura, cl in individuo» Sed in rerum natura, ct
extra intellectum, non est universalis. Igitur non
assumpsit naturam unhersilem, nec in sua univer
salitate.
Item, 1. SenfrnL·, di>t 25. q. 1. art. 3, sic dicit :
α Duplex est communitas : scilicet rei, ct rationis.
El dico communitatem rei. quando aliquid unum
et idem conxenit pluribus. Et (alis communitas non
est nisi in divinis personis. Nec aliqua talis commu
nitas e>l in Trinitate, nisi essentia', el eorum quæ
ad essentiam pertinent, ul attnbutonim et opera
tionum et negationum el relationum essentialium.
Alia est communitas rationis fundata' in re; sicut
dicimus quod ratio animalis est communis homini
el asino. Sed ratio fundata in re, est duplex (c) :
quia quædam est communis. MCut ratio animalis;
et quædam i*sl sjK^ialis, sicul ratio hominis. > —
11.n
* lllr.
Ex quibus palet quoi, secundum eum, nulla
natura civata est universalis extra intellectum.
Idem ponit. 1 p., q. 30. ari. 4 et q. 44, art. 3
(ad 3,; ). Item. q. 85. art. 2. iu solutione secundi,
sic dû it « Per intellectum iu actu, duo importan
tur : scilicet n s quæ intelligilur, el hoc quoti est
ipsum inlelligi (:). Et similiter, cum dicitur univeisale abdractum, du«» intelliguntur : scilicet ipsa
natura ivi, et alistractio sive universalitas. Ipsa igi
tur natura cm accidit inlelligi vel abstrahi, vel
intentio universalitatis, non est nisi in singularibus;
sed hoc ipsum quod est inlelligi vel alislrahi, vel
intentio universalitatis, est in intellectu. El hoc pos
sumus viilore per simile in sensu : visus enim videt
(a) »»»··/. — m Pr.
(S) ùhi lutnuiH r rur/wr/r osl
sit color qui videtur sine odore, manifestum est unionem, el sic essent duæ personæ, una assumens,
quod color qui videtur, est in pomo; sed quod sit et alia assumpta, quod esi erroneum, ut supra
sine odore |M?rceptus, hoc accidit ei ex parte visus, ostensum est. Unde relinquitur quod Filius Dei
nullo modo assumpsit humanam personam, d —
inquanlum in visu est similitudo coloris, et non
Hæc ille.
odori». Similiter, humanitas quæ intelligitur, non
Item, q. 2, art. 2, in solutione tertii, sic dicit ;
eat nisi in hoc vel in illo; sed quod humanitas quæ
intelligitiir, apprehendatur sine conditionibus indi- « Dei Verbum non assumpsit naturam humanam
viduantibus, quod est ipsam abstrahi, ad quod sequi in universali, sed in atomo, id est, in individuo,
tur intentio universalitatis, accidit humanitati, sicut Damascenus (de Fid. orth., lib. 3, cap. 11)
secundum quod percipitur ab intellectu, in quo est dicit; alioquin oporteret quod cuilibet homini con
similitudo nature speciei et non individualium
veniret esse Dei Verbum, sicut convenit Christo.
Sciendpm tamen quod non quodlibet individuum in
principiorum. > — Hæcille.
Totam hanc conclusionem cum sua probatione genere substantial, etiam in natura rationali, habet
ponit similiter, 3 p., q, 2, ari. 5, in solutione rationem personæ; sed solum illud quod per se
secundi, ubi exponens dictum Damasceni (//<· Fid. exsistit; non autem illud quod exsistit in alio perfe
orth.), lib. 3 (cap. 3), dicentis quod in Domino ctiori. Unde manus Socratis, quamvis sit quoddam
nostro Jesu Christo non est communem speciem
individuum, non Limen est persona ; quia non per
accipere, sic dicit : < Verbum Damasceni potest se exsistit, sed in quodam perfectiori, scilicet in suo
intelligi dupliciter. Uno modo, ut referatur ad natu toto. Et hoc etiam potest significari in hoc quod per
ram humanam ; quæ quidem non habet rationem sona dicitur individua substantia : non enim manus
communis speciei, secundum quod est in uno solo est substantia completa, sed pars substantial Licet
individuo, sed secundum quod est abstracta ab omni igitur humana natura sit quoddam individuum in
*,
quia tamen non per se separatim
individuo, prout in nuda contemplatione considera genere natura
tur (a), vel secundum quod est in omnibus indivi exsistit, sed in quodam perfectiori, scilicet in per
duis. Filius autem Dei non assumpsit humanam sona Verbi Dei, consequens est quod non habeat
naturam prout est in sola consideratione intelle propriam personalitatem, d
Item, 3. Sentent., dist. 5, q. 3, art. 3, sic dicil :
ctus, quia sic non assumpsisset ipsam rem natura
α Sicut, inquit, supra dictum est (ibid., q. I, art. 1,
humante; nisi forte diceretur quod ipsa natura
humana esset quædam idea separata, sicut Platonici qu 3), assumens non est assumptum. Unde, si per
posuerunt hominem sine materia ; sed tunc Filius sona Dei assumpsisset personam hominis, persona
Dei non esset persona hominis; el sic essent duæ
Dei non assumpsisset carnem, contra illud quod
dicitur, Lura ultimo (v. 39) : Spiritu» carnem et
personæ; quod eat bæreticum. Unde non conceditur
owe non habet, sicut me videtis habere. Similiter quod persona sit assumpta. Et etiam ; quod assumi
etiam, non potest dici quod Filius Dei assumpserit tur, trahitur ad aliquid completius, ipsum incom
naturam humanam prout est in omnibus individuis pletum exsistens; et hoc est contra rationem per
ejusdem speciei, quia sic omnes homines assumpsis sonæ, quæ maximam completionem importat. »
set. Relinquitur ergo, ut Damascenus dicit (ibid.,
Item, ibidem (arg. sed contra), dicil : u Quod
Cap. 11), quod assumpsit naturam humanam in assumitur, aliquo modo unitur. Sed persona non
atomo, id est, in individuo; non quidem in alio unitur persomn : quia sic essent dute personæ, quod
individuo, quod sit suppositum vel hypostasis illius e>se non potest; vel una composita ex duabus, quod
etiam est impossibile, cum persona para esso non
natura, quam in persona Filii Dei. » — Hæc ille.
possit. j>
Hem, ibidem, in solutione tertii argumenti, sic
Seounda conclusio «st quod Filius non nssump«tt qutimcuinque personam, hypostasi in, su b- dicil : <( Separatio dat utrique partium totalitatem,
et in continuis dat etiam utrique esse actu. Unde,
slstenttain, nec aliquod suppositum creatum.
quia, supposito quod Verbum Dei hominem vel
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 4, art. 2, humanitatem deponeret, subsisteret homo ille per se
ubi sic dicit : α Aliquid dicitur assumi, ex eo quod
in natura rationali, ex hoc ipso acciperet rationem
ad aliquid suuntur. Unde illud quod assumitur,
personæ. » — Hæc ille.
oportet prainteli i gi assumptioni ; sicut illud quod
Item, 3. Sentent., dist. 6, q. !, ari. 2, sic dicil :
movetur localiter, praintvlligi motui. Persona autem
α Illud quod assumitur, secundum intellectum pro
non praintelligitur in natura humana assumptioni, cedit unionem. Si ergo homo dicatur assumptus,
sed magis se habet ut terminus» Si enim pneinlclli- oportet quod intelligatur homo priusquam intelligageretur : vel oporteret quoi! corrumperetur, et sic
lur assumptus. Homo autem particularis (quia uni
versalem non assumpsit, cum non habeat esse in
I rerum natuni), est quid subsistens, habens esso
(a) fufunlcealur. — anuidenetur Pr.
DISTINCTIO V
-
qU.ESTIO ill.
87
completum. Quod autem habet esse completum in
sto dividat subsistentias post adunationem, sola
quo subsistit, non potest uniri alteri nisi tribus copulans ras (a) conjunctione quæ est secundum
modis : vel accidenta! i 1er, sicut tunica homini (el dignitatem rei auctoritatem, vel secundum potenhunc modum unionis ponit tertia opinio); vel per fiam , et non magis concursu secundum aduna
modum acervi vel aggregationis, sicut lapis lapidi in
tionem naturalrm, anathema sit. — Tertio :
acervo; vel aliquo accidente, sicut homo unitur Deo Quia tantum hypostasis est cui attribuuntur opera
per amorem vel per gratiam. Et neutra harum est
tiones ct proprietates natura», et ea etiam quæ ad
unio simpliciter, sed secundum quid : quarum pri natnræ rationem perlinent in concreto : dicimus
mam (a) posuit DioscortK, et alteram Nestorius. enim quod hir homo ratiocinatur, et est risibilis, et
hærelici, ut dicit Damascenus (de Fid. orth.), ter est animal rationale. El hac ratione hic homo (6)
tio libro (cap. 3). Unde nullo modo concedendum dicitur e»e suppositum, quia scilicet supponitur his
est quod homo sit assumptus, n — Hæc ille.
quæ ad hominem perlinent, eorum praedicationem
Ex quibus potest formari talis ratio : Nihil inasrecipiens. Si ergo sit alia hypostasis in Christo post
siimptibile, el inunibile (6) perfectiori, el inducens hyjiostasim Verbi, sequitur quod de aliquo alio
pluralitatem (tersonarum in Christo, est assumptum quam de Verio verificentur ea quæ sunt hominis,
a Eilio Dei. Sed persona esi hujusmodi. Igitur non
puta esse natum de Virgine, passum, crucifixum ct
esi assumpta.
sepuhum. Et hoc etiam damnatum est, approbante
Si autem pei’sona non CSl assumpta ; eigo nec <ιιρ· concilio Ephesino, sub his verbis: Si quis personis
positum humanum; quia omne suppositum huma duabus, vel subsistentiis, ea qu:r sunt in evannum, est persona. — De hoc sanctus Thomas, 3 p.,
gelicis et (γ) apostolicis Scripturis partitur (o)
q. 2, ari. 3, sic dicit : « Quidam ignoranto habitu
rores, aut de Christo a Sanctis dictas, aut ab
dinem hypostasis ad personam, licet concederent in
ipso de sr.rt quasdam quidem relut homini prê
ter illud c.r Deo Verbum specialiter intellecto
Christo unam personam el solam, posuerunt tamen
aliam hyposlasim Dei. el aliam hominis, ac si unio applicat, quasdam vero relut Deo decibiles (i)
soli ex Deo Patre Verbo, anathema sit. Sic igitur
sit facta in persona el non in hypostasi (γ). Quod
patet luen^im ab Ecclesia(ζ)olim damnatam, dicere
quidem apparet erroneum tripliciter. Primo, ex hoc
quod peraona supra h y posta sim non addit nisi deter quod in Christo sunt duæ hypostases, vel duo -»upminatam naturam, scilicet rationalem, secundum
posita, d — Hæc ille.
quod Boetius dicit in libro de Duabus iifl(iinrt,quod
Et in hoc primus articulus terminatur.
persona est rationalis ualurœ individua subden
tia ;vt ideo idem est attribuere propriam hypoMnsim humaine natura? in Christo, el propriam jiersoARTICULUS IL
nam. Quod intelligentes sancti Patres, utrumque
PONUNTÜH OBJECTIONES
in qumto concilio apud Constanti no pol im celebrato
damnaverunt, dicentes : Si r/uis introducere conc
§ I. — CONTBA PIUMAM CONCLUSIONEM
lue in mysterio Christi duas subsidentias. seu
duas personas, anathema sil. Nec enim adjectio
Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum
nem persontv rei subsistent ite suscepit sancta Tri
nitas, incarnata uno de Sancta Trinitate, Deo articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem
Verbo. Subsistentia autem idem est quod res subsi contra primam, arguit Scotus, in quæstione 18super
stens, quod est proprium hypostasis, ut patet per bvptimum Metaphysics, ubi probat multipliciter,
qmxl iiniveivah» est aliquid in re, el quod ubicum
Boetium in libro de Duabus naturis.
Secundo :
que est individuum aliquod, ibi est universale in sua
Quia, si detur quod peixma aliquid addat super
nnivei'salitatr. Et ponit 1res conclusiones. Prima est,
hyposlasim, in quo possit fieri unio, hoc nihil aliud
est quam proprietas ad dignitatem perlinens; secun quod universale, objective sumptum, quantum ad
rationem universalis, et prout distinguitur a singu
dum quod a quibusdam dicitur, quod peisona est
lari, non est simpliciter jær se per actum intelle
hypostasis proprietate distincta ad dignitatem perli
ctus. Quam probat multipliciter.
nente. Si ergo facta sit unio in persona. ct non in
Primo : t proprium objectum intellectus; igitur
nisi secundum (o) quamdam dignitatem. Et hoc est.
prawlit potentiam et actum potentis, ex 2. de
approlmnte concilio vel synodo Ephesina, damna
tum a Cyrille», sub his verbis : Si quis in uno Chri
(i)
(0)
(γ)
(δ)
primam. — pr» ornum Pr.
munduie. — immutabile Pr
/n/povfiint. — natum Pr.
Μ'Γΐηπ/ιοιι. — per Pr.
1
t
(i) <*!«. — <*n Pr.
(A) a verito i nhtH ituihu' usque ad homo, om. Pr
(?) et “ O”1· l’r
(A) pt obje
ctum ejus, ct non singulare, ut dicit se alias pro
basse; ergo præcedit intellectum agentem.
Item, intellectus agens et possibilis (C) sunt eadem
potentia, quia alias quilibet homo haberet duos
intellectus. Si autem sint duæ vires ejusdem potentiæ, non est vis ad propositum; sed unius potentiæ
unum est objectum : quare præcedit utrumque.
Item, secundum hoc non esset aliqua generatio
univoca sine consideratione intellectus agentis. —
Dicetur quod generans el generatum non habeut
aliquam unitatem realem, sed similitudinem. —Sed
contra hoc. Quia proximum fundamentum similitu
dinis realis est unum, 5. Metaphysics (t. c. 20);
sed non generans neque generatum ; ergo aliquid
commune utrique.
Contra secundam solutionem arguit modo objecti.
— Quia tunc nullo considerante (γ) non esset uni
versale in actu; et ita scientia habitualis non esset
objecti universalis in actu. — Item. Objectum,
inquantum est prius in actu, non intelligitur sub
hoc modo; ergo vel sub nullo modo, vel sub oppo
nito, quia ut eat objectum determinat sibi aliquem
modum. — Item. Aut ille modus est factus ab intel
lectu, aut non. Si non, habetur (o) propositum. Si
sic, ergo non est necessarius in objecto, quia prius
fuit objectum intellectum nine illo modo causato per
intellectum objecti. — Item. Quia ad hoc possunt
adduci rationes facte contra primam solutionem.
Contra tertiam solutionem arguit. — Quia obje
ctum etiam in actu est prius natura potentia et actu,
licet simul temj»ore; ergo in illo priori natura»,
habent esse simpliciter. — Item. Actu habuit diffi
nitionem universalis, scilicet aptum natum esse in
pluribus. — liem. Movens, inquantum movens, est
in actu. — Item. Actu movens actual motum el non
econlra.
(s)
(€)
(γ)
(B)
poMibil··. — palent ialit Pr.
poaiibihi. — pHen liatis Pr.
m/itii ferante. — consistente Pr
faibrho-. — Om. Pr.
liem, secundo principaliter ad conclusionem pri
mam. Subjectum scientiæ, inquantum subjectum,
præcedit intentionem ct intellectionem. Sed («), ut
sic, est universale : — quia, ut sic, est primo tale;
— quia etiam, ut sic, habet propriam passionem
adæqualam; — quia etiam, ut sic, est incorrupti
bile;— quia etiam, ut sic, est a nobis difiinibile.
Igitur, etc. — Confirmatur. Quia primum princi
pium primo actu complexo concipitur; ergo termini
ejus primo actu incornplexo concipiuntur. Sed, ut
sic, est terminus universalis; quia universaliter
sumptibilis. — Secundo, confirmatur. Quia, si
objectum, inquantum objectum, non esset ante
actum intellectus, universale non posset ab intelle
ctu comparari ad plura extra.
Ad ralionem istam forte dicitur quod universale,
ut est subjectum scientiæ, non est in se reale, sed
in suis inferioribus. — Contra. Scientia denomina
tur a suo proprio objecto; ergo nulla scientia est
proprie realis. — Item. Quomodo scientiæ libri
Priorum el Porphyrii essent scientiæ reales, cum
sint de universali? — Item. Quomodo ens facium
ab intellectu, est superius essentiale prædicatum in
quid de rebus piimæ intentionis? — liem. Quo
modo passio realis habet subjectum proprium et
adæquaturn ens rationis? — Item. Quare plus ad
melaphvsicum perlinet ens universale quam ens
verum, cum utrumque sil facium ab intellectu, el
per consequens in eo? — Item. Quomodo enti reali
sicut individuo el enti rationis, sicut ponunt spe
ciem, est commune genus univocum? — Item.
Quare inter universalia est ordo essentialis secun
dum sub et supra?— Item. Quomodo scientia est
necessariorum simpliciter, quia neque signa neque
actus sic sunt necessaria? — Item. Sciendo aliqua
de universalibus, nihil sciremus de rebus, sed tan
tum de conceptibus nostris; nec mutaretur opinio
nostra a vero in falsum propter mutationem in exsitentia rei. Per ista media probat suam primam con
clusionem.
Secundo loco, probat hanc secundam conclusio
nem, quod universale, proprie et simpliciter sum
ptum, scilicet objective, et ut est objectum intelle
ctus, et subjectum scientiæ realis, et difiinibile, non
est partim ab intellectu, et partim in re. Hanc
probat,
Tum, quia omne tale est ens per accidens. I’ro
tatio. Quia aggregat in se res diversorum generum,
etc. Confirmatur per locum a minori : quia substan
tia et accidens simul causant ens per accidens, cum
tamen utrumque sit reale; ergo multo magis ens
reale et ens rationis. — Ad hoc potest dici quod non
est ens per accidens, quia est ibi proportio determi
nata, quia potentia in re, et actus per intellectum.
— Contra. Quia : aut simpliciter est in re et secun-
(») Sed. — trcwidum Pr.
DISTINCTIO V. — QUÆSTIO III.
dum quid ab intellectu, et tunc habetur propositum terliæ conclusionis : aut econlra, et hoc impro
batur in praecedenti conclusione : aut aequaliter ab
utroque, aut (x) saltem per se ab utroque, et tunc
est ens per accidens, et tunc pertinet ad metaphysicum.
Item, ad principale. Nullum partim a re el j»artim ab intellectu, habet unam diffinitionem ; quia,
ut habetur, 7. Metaphysics (t. c. 42), oportet diflinilum esse unum, et diffinitionem esse unam, non
quocumque modo, sed quidditative : turn quia alias
non haberet passionem unam adæquatam ; tum quia
non esset intelligibile unico actu ; tum quia non
esset in eodem genere pnedicamentali. — Ad hoc
dicitur quod universalia secundum se non sunt in
genere, sed inquantum sunt in inferioribus. — Con
tra. Perse in praedicamento magis dividit praedica
mentum (6) (piam per accidens ; ergo quot sunt par
ticularia, tot erunt praedicamenta. — Dicitur quod
.non, quia singularia sunt ejusdem rationis. — Con
tra. Quia : aut sunt ejusdem rationis realis, et tunc
habetur principale propositum; aut rationis factæ
ab intellectu, et tunc tenet argumentum. Item.
Tunc quomodo in praedicamento est ordo essentialis
secundum sub et supra?
Item. Quare non tractantur proprietates indivi
duorum ?
Item. Tunc praedicamenta habent unitatem ratio
nis solum ; ergo solum differunt secundum ratio
nem. Probatur consequentia : quia per idem est ali
quid unum in se, el ab alio distinctum.
Item. Quomodo tunc univoce praedicatur, cum
ratio ejus essentialis non sil una, sed partim a re,
et partim ab intellectu?
Tertio loco, probat quod universale objective el
proprie sumptum, est proprie el simpliciter in re,
id est, secundum quid solum ab intellectu.
Primo, per locum a diffinitione. Quia propria
diffinitio vel descriptio universalis, secundum quod
distinguitur a singularibus et a praedicabili, est
aptum natum esse in plui ibus, per Porphyrium et
Philosophum, 1. Perihermcnias (cap. 5). Sed, cir
cumscripto quocumque actu intellectus, res de se
nata est esse in pluribus; quia, si non, ergo aptiludo repugnaret sibi, nec conferri posset sibi saltem
ab intellectu, quia tunc pari ratione posset dari
Socrati talem apliludinem. — Ad hoc dicetur forte,
quod ibi diffinitur universale in potentia, non in
actu. — Contra. Diffinitio, vel quod datur loco dif
finitionis, debet dan de re pro esse quidditativo, ut
plet, 6. Topicorum (cap. 1), el 7. Metaphysics
(l. c. 12 el 14 . Confirmatur. Quia, 9. Metaphy
sics (t. c. 10), dicitur quod unumquodque magis
ens et magis scibile dicitur in actu quam in poten-
(a) au<. — Om. Pr.
(β) pnedicamrntum. — pnrdicaCuni Pr.
89
lia. Sed universale in re, est magis ens et magis
scibile. Igitur, etc. Vel arguitur destructive in intel
lectu : Quod non est magis ens, non est magis sci
bile. Item. Illud est universale, de quo est scientia
in actu, de quo passio est scibilis in actu. Item. Actu
distinguitur per talem diffinitionem ab aliis; ergo
actu in se constituitur. Item. Tunc universale actu,
actu esset in pluribus; et tunc quomodo sol et phé
nix sunt universalia? Item. Quomodo intellectus
reducit hanc potentiam ad actum? Aut quia facit
universale esse actu in mullis; et tunc commune,
nullo intelligente, puta (?) natura specifica, est actu
in multis individuis. Aut quia facit eam actu did
de pluribus; et tunc non est (δ) ad propositum, cum
hoc non sit propna ratio universalis inquantum
universale, sed inquantum prædicabile, quia aliud
est esse in, et aliud dici de.
Item, secundo principaliter. Quia universale sim
pliciter non est per actum intellectus, ut probatum
est in prima conclusione; nec partim in re, et partim ab intellectu, ut palet ex secunda conclusione;
ergo (γ) simpliciter est in re, et secundum quid ab
intellectu.
Item. Si nihil esset in re, nisi singulare, nulla
esset unitas realis, nisi numeralis, quæ est propria
singulari. Consequens est falsum. Tum quia omnis
differentia realisesset tantummodo numeralis; pro
batur : quia omne diversum, ea unitate est diver
sum ab alio qua in se est unum. Tum quia omnia
differentia realiter, differrent æquo realiter; el tunc
non esset in rv aliquid, quare intellectus magis
abstrahit unum conceptum ab isto albo et illo albo,
quam ab allio el nigro. Consequentia probatur, sci
licet quod omnia differrent æque realiter : quia ex
quo omnis differentia realis, est tantummodo nume
ralis, differentia numeralis erit praecisa causa differenthe realis ; sed quaecumque aequaliter participant
praecisam causam alicujus effectus, aequaliter parti
cipant illo, scilicet differre realiter. Tum quia diffe
rentia genere el specie, essent tantum differentia
ratione, et ita secundum quid; differentia autem
numeralis est realiter el simpliciter; ergo sic
I arguendo differunt specie, ergo numero, esset fal
lacia secundum quid ad simpliciter, quod est contra
I Aristotelem, 5. Metaphysics, cap. de Uno.
Hem. ad principale. Delatio mensurae est realis,
’ 5. Metaphysics (t. c. 20). Sed illa fundatur in ali
quo universali. Probatur : quia oportet esse aliquod
unum mensuram aliarum specierum ; sed non unum
numero, secundum Aristotelem (ibid., t. c. 12),
ergo unum specie.
Item. Operatio realis primo et adæquatc inest
universali, ut intelligent, homini. Igitur, etc. —
(a) puto. — Orn. Pr.
(β) non
— yiianlutu Pr.
(γ) cryu. — Orn. Pr.
90
LIDRI III SENTENTIARUM
Dicetur quoi! non ut specie?, vcl universale, Mil
ut in individuis. — Contra. Aut inest universali
secundum se; et habetur propositum. Aut ratione
individuorum ; et tunc primo inest eis; quod est con
tra Aristotelem, !. Posteriorum (t. c. 11 ), de habere
Iras respectu trianguli.
Item. Conlrarietas non esset oppositio realis;quia,
puta, ejus extrema non sunt singularia, el oprlet
utrumque esse unum in se.
Item. Individua ejusdem speciei et species ejus
dem generis univocantur, ergo habent eamdem
rationem subetantiæ, id <*>1, essentiae : sed non
eamdem in numero, quia jam non differrent numero;
nec factam ab intellectu, quia jam non esset essen
tia?, vel essentialis, sed intenlionalis.
Item. Cum omne factum ab intellectu sit acciden
tale. quomodo ponit Aristoteles (de Pr:edicamcntis9
tract. 2, cap. I ) in genere substantia? [ær se secun
das substantias?
Hem. Quomodo aliquid vere pnrdicalur de re
affirmative, dicendo, hoc est hoc, nisi sit in re?
liem. Quod quid (a) esi, est una res; quia prin
cipium el causa, 7. Mctapliysicx (l c. 42 et 57).
Sed (6) ipsum absolute sumptum, est diiiinibih·.
Ergo universale, saltem quoad nos.
Item. Quomodo universale est ubique, et sem
per, et incorruptibile, el perpetuum?
Item. Quomodo materia el forma perlinent ad
quidditatem rei diflinibilis, quia nec individuum,
nec intentio habent diffinitionem?
determinalissima in tali natura. Et si non videatur
inconveniens concedere (a) naturam istam carere illa,
arguitur quod ista natura non possit dimitti sibi,
sed oportet sibi dari realitatein aliquam aliam ab ea
quam habet, vel remaneret non personata (C) : quia
tunc non esset personata (γ) sine illa realilate, et
illam non habet nunc; ergo oportet illam dari de
novo illi naturæ dimisse; immo sequitur quod illa
non po>set dimitti, el (o) esse personata : quia talis
réalités non potest esse rea lilas naturæ, nee conti
neri per identitatem in aliqua natura cui non est
eadem ; quidquid autem non continet realitatein ali
quam per identitatem, manens idem non potest eam
continere per identitatem.
Tertio. Quia sequitur quod natura intellectualis(t)
posset fieri et in nulla persona. Nam prius naturali
ter posset fieri, el non sub illa realilate, ex quo
ista non ponitur formaliter eadem sibi ; et in secundo
inManli naturæ, in quo assumitur a Verbo, non
esset necesso Verbum eam assumere. Posset igitur
tunc illam non assumere : el ita relinqueretur sibi ;
et sic non esset [>ersouata aliqua personalitate, nec
creata, nec increata.
Quarto. Quia nulla videtur enlilas positiva, quæ
non sit possibilis dejiendere ad Verbum, el ita communicabilis, eo modo quo natura dicitur communi
cari supposito, ut qua suppositum dicitur ens in
natura, puta humanitate dicitur homo, el hac
humanitate hir (ζ) homo.
II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem (η)
arguit Aureolus (0).
§ 2. — Contra secundam conclusionem
Primo. Nam «licii Aristoteles, 7. Mrtuphysica·
L Argumenta Scoti. — Contra secundam con (t. c. 20), quod in his qua· sunt per se, non differt
clusionem arguit idem Solus (3. Sentent., disl. I. quod quid (t) est, ab eo cujus est, scilicet supposi
q. I), improbando quoddam inclusum in ejus pro tum a natura. Ubi Commentator dicit, comm. 20,
batione, et probando quod persona non addat ad quod « Socrates non est aliud «piam rationalitas el
animalilas, quæ sunt quidditas ejus ». Igitur termi
naturam individualam aliquid positivum.
Primo. Quia tunc esset aliqua enlilas positiva in nus anirnalilatis et rationalitatis quem (x) importat
natura humana, qua· non esset assumpti hi lis a ly Sorra(ent el id quod est, non differt real iter ah
Verbo, liti enim ultimæ enlitati, quam addit per ipsi quidditate.
Secundo. Quia Augustinus, Contra hrlicianum
sona supra vel ultra singulare, repugnaret contradi
ctorii· communicari sicul communicatur natura sup (cap. 13), dicit qucnl, »icut fotus homo transgre
posito; el ita repugnaret contradictorie (γ) assumi. diendo peccavit, sic totus periit, et fotus Salvato
ris beneficio indiguit;et sic totmii veniendo Chri
Consequens videtur esse inconveniens. —Tum quia
contra Damascenum (de Fide orth., lib. 3, cap. 0), stus assumpsit. Et Damascenus (dr Fid. orth.)i
quia quod est inasaiimptibile, est incurabile. — lib. 3 (osituin. Quod
non legitur Philosophus alicubi dixisse; immo non
videtur posuisse nisi duas per reductionem. Et
Boetius, super Prirdicamcnta, cum divisisset sub
stantiam in materiam el formam et compositum,
dicit quod relictis extremis egit auctor de medio :
(») quodlibet. — quolibet Pr.
(C) tubtbteret. —
Pr.
(y) tubttrata illi realitah. — subtractu illa reahtate Pr.
(δ) cui. — cujue Pr.
— - ■■
Linni in sententiarum
nec mentionem ûcit de illa realitate; el tamen fecis
set, hi* esset in pradicamcnto per reductionem. Nec
|m4c$1 dici quoi sil «le alio præd ica men to : quia tunc
suppositum esM ens per accidens; et prima sub
stantia componeretur ex non substantiis, inquantum
prima substantia.
Sexto. Quia csM? ct essentia sunt idem secundum
rem. igitur, si illa rea litas jieri i neret ad e-se com
pletum hominis, |μίlineret ad «jus essentiam; ct
per consequens, Verbum dimisisset aliquid reale
qiectans ad essentiam hominis; quod esi erroneum.
Unde Damascenus <«/c fu/. orlh., lib. 3, cap. 6)
dicit quod Verbum assumpsit totum hominem;
immo et omnia positiva quæ spectant ad hominem,
assumpsit, prater peccatum. — Hæc Aureolus in
forma.
Mulli alii arguunt contra secundam conclusionem ;
sed motiva eorum coincidunt cum pr.ediclis. Ideo
non nocito ea, quia aliquid tangetur in sequenti
distinctione ; sed in hoc secundus articulus t« i mi
natur.
ARTICULUS 111.
PONÜNTUft SOLUTIONES
5 1. — Ad
argumenta contra primam
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium
articulum, respondendum est umnibus supradiclis.
El idcirco, ad argumenta Scoti primo loco contra
primam nostram conclusionem el pro sua prima
conclusione inducta, dicitur
Ad primum quidem, quod universale potest sumi
quadrupliciter. Primo modo, materialiter, vel pro
suo materiali, quod denominatur universale actu,
vel potentia. Secundo modo, formaliter, vel pro suo
formali, a quo denominatur. Tertio modo, pro aggre
gato, vel composito ex utroque. Quarto modo, pro
materiali, ut est sub formali;aliud enim est dicere
A sub B, et compositum ex A cl B, ut aliquando
videbitur latius. Sed, si loquamur de universali
primo modo, dicitur quud illud nullo modo est per
actum intellectus nostri; quia tale universale est
natura exsistens in singulari vel singularibus reali
ter. Sed, si loquamur de universali secundo modo,
dicitur quod illud esi totaliter per actum intellectus;
quia illud quo aliquid dicitur formaliter universale
in actu, esi intentio quædam facta per intellectum.
Si autem sil sermo de universali tertio modo, dici
tur quod illud est partim in re extra, el partim ab
intellectu. Et similiter, quarto modo sumendo uni
versale, totum est in re quantum ad illud quod
dicit in recto; sed quantum ad illud quod dicil in
obliquo, per modum connotati, eotcsl accipi. Uno modo, pro ipsa
natura cui intellectus attribuit intentionem univer
salis; et sic universalia, ut genera et species, sub
stantiam rerum significant, et prædicanhir in quid.
Animal enim significat (a) substantiam ejus de quo
pr.edicatur, el homo similiter. Alio modo potest
accipi univcisale, inquantum est universale, id e>l,
secundum quod natura pradicta subesi intentioni
universalitatis, id est, secundum quod consideratur
animal, vèl hoinu, ut unum in multis. Et sic posue
runt Platonici hominem et animal in sua universa
litate esse substantias. Quod Aristoteles in hoc capi
tulo intendit reprobare, ostendens quod animal com
mune, vel homo communis, non est aliqua sub
stantia in rerum natura; sed hanc coiiiiniinilaleiii
Imbel forma animalis, vel hominis, secundum quod
est intellecta, vel in intellectu, qui unam formam
accipit in multis communem, inquantum abstrahit
eam ab omnibus indi viduantibus. » — Hæc ille. —
liem, in tractatu de Genere (cap. 5), sic dicil :
« Universale dicitur dupliciter. Uno modo, ipsa
natura, cui intellectus, propter aliquid in ea inven
tum, intentionem universalitatis attribuit; et sic
universalia rerum na tu l'as significant, et pradicantur in quid. Animal namque dicit substantiam illius
de quo predicatin', et homo similiter. Et isto modo,
non est unum in multis; immo, natura predicaterum semper multiplicatur in subjectis : quot enim
sunt homines, tot sunt animalia. Alio modo dicitur
universale, natum illa sub intentione universalita
tis sibi attributa ; et sic, propter uniformitatem
rationis inventam in intentione qmc Iit per remotio
nem a materialibus conditionibus et omni diversi
tate, est unum in mullis : sic enim inulti homines
sunt unus homo, et inulta animalia unum animal.
In n· igitur nihil est commune mullis : Quia quid
quid est m re, est singulare, uni soli communicabile. Quod autem commune est, agitur per intelle
ctum : intellectus enim facit universale in rebus, ut
dicit Commentator, super l. de Anima (comfh. 8). »
— Hæc ille. — Item, i. Sentent., dist. 19, q. 5,
art. I, sic «licit : « Eorum quæ significantur nomi
nibus, invenitur triplex diversitas. Qutcdam enim
sunt, qus secundum totum esse completum sunt
extra animam; et hujufflÈnodi sunt entia completa,
sicut homo et lapis. Quædam autem sunt, qua·
nihil balænt extra animam, sicut somnia (C), et
imaginatio chimera (γ). Quædam autem sunt, quæ
habent fundamentum in re extra animam ; sed com
ta) aignificnl, — signal Pr.
(C) lormiici. — wninuni Pr.
(γ) «AimtTæ. — er consequens eas intelligibiles esse,
quia per hoc aliquid est actu intelligibile, quod est
immateriale ; et hujusmodi vocabat species sive ideas
rerum; ex quarum jiarticipatione dicebat el mate
riam corporalem formari, ad hoc quod individua
naturalia constituerentur in propriis generibus el
speciebus, et intellectus nostros, ad hoc quod de
generibus el speciebus rerum scientiam haberent.
Sed quia Aristoteles non posuit formas rerum natu
ralium subsistere sine materia (formæ autem in
materia exsistentes, non sunt intelligibiles artu),
sequebatur quod naturae seu formæ rerum sensibi
lium, quas inlelligimus, non essent intelligibiles
actu. Nihil autem reducitur de potentia in actum
nisi per aliquod ens actu, sicut sensus fit iu actu
per sensibile. Oportebat igitur ponere aliquam vir
tutem (è) ex parte intellectus, quæ (γ) faceret intel
ligibilia in actu per abslrarlionem specierum a con
ditionibus materialibus; et hæc est necessitas
ponendi intellectum agentem. * — Hæc ille. —
Tunc, cum arguens impugnat hanc solutionem, —
dicitur
/tdprinmm impugnationem, quod recte conclu
dit quod nullum universale, quoad suum formale,
est substantia. Et hoc concedit Aristoteles, 7. Meta
physics (l. c. 45); el sanctus Thomas (ibid.,
loci. 13) (c). Hem, in tractatu de Genere (cap. 9),
ubi sic «licii : α Quod autem substantia praedicetur
de subjecto, hoc habet inquantum peractum ratio
nis induit naturam accidentis. Quod enim nostra
ratio facit circa substantiam, accidens est, et non
substantia. El ideo Philosophus, in lib. Pr.rdicamentorum (cap. de Substantia), dicil, secundas
(j) complementum. — completum Pr.
(6) virtutem, — unitatem Pr.
(γ) quit. — qui Pr.
(i) Aristoteles, 7. Metaphysics
*
(I c. Λ5), et sanctus Tho
rn ax (ibid., Iret. 13). — Aristoteles, ct sanctus Thomas,
7. Metaphysics Pr.
93
substantias, |»er quamdam nominis similitudinem,
hoc aliquid significare, quod est proprium substan
tia?, ut cum dicitur homo vel animal. Sed secun
dum rei veritatem, magis significant
quale
quid, inquantum per actum rationis transeunt in
similitudinem accidentis, non amittendo propriam
substantiam in rerum natura, sed accipiendo ratio
nem uniformitatis (i) in anima. Et ideo dicit illas
significare (γ) quale quid ; quia qualitatem, id est,
uniformitatem, [*
r
quam fiunt universalia per
actum rationis, circa sultstantias quasi am, scilicet
res particulares, determinant, quæ proprie sunt
quid (o). Ex dictis patet quod, considerando entitalem rerum in se, sicut facit primus philosophus, in
substantia nulla foret praedicatio unius de altero;
quæ Lntnen (i) in eulistantia reperitur secundum
logicum, secundum quem (ζ) solitantia quodam
modo induit similitudinem inhærentiæ accidentalis,
ubi est proprie dici de altera etiam secundum pri
mum philosophum. > — Hæc ille.
Ex quibus palet propositum, scilicet quomodo
omne universale, quoad suum formale, dicit acci
dens. — Cum autem ulterius infert arguens, quod
nullum universale est in genere substantial, —
patet quod consequens potest concedi de universali
formali, vel composito. — Cum autem infert quod
nullum universale praedicatur in quid, etc.; —
negatur consequentia ad unum sensum, licet con
cedi possit ad alium. Nam universale, sumptum
pro materiali precise, et ut praescindit ab omni
intentione intellectus, et ab omni communicantia et
habitudine ad illam, nullo modo praedicatur in
quid, nec in quale. Sumptum vero prout subest
tali intentioni, ct cum ejus communicantia, potest
praedicari in quid. Cujus ratio est, quia, ut dicil
sanctus Thomas, in tractatu de Genere (cap. 9),
« Ex praedictis, inquit, palet quare et quomodo
genus de contentis sub eo praedicatur. Non enim est
prædicatio genens de specie denominative, sicut est
praedicatio materiæ de re materiali, el accidentis de
subjecto : eadem namque res est penitus animal,
quod praedicatur de homine, et homo; sed album,
quod praedicatur de homine, non est unum penitus,
nec idem cum homine, cum unum sit accidens, aliud
vero substantia. Cum igitur genus de specie praedi
catur, cum ratione uniformitatis communiter se
habeat ad omnia contenta sub eo, erit necesse ipsum
univoce praedicari, quod est prædicari secundum
nomen et rationem. Non enim est alia ratio anima
lis, quando praedicatur de equo, et quando praedi
catur do homine; immo una eleadem est ratio, per
(>) significant. — lignant Pr
(4) umformitatu. — rim fortificantis Pr
(γ) significare. — signare Pr.
Ù) quid. — quod Pr.
(i) qusr tamen, — Om. Pr.
,ζΐ quem. — quain Pr.
«4
LIBRI HI. SENTENTIARUM
I naturo, ut subjecta intentioni universalitatis propter
uniformitatem quam accipit ab anima, sic erit in
plus vl communius quam subjectum de quo prædi
catur; quia a parte praedicati servatur uniformitas
illa, non autem a parte subjecti ; et sic non pluriiicatur praedicatum ad pluriiicationcm subjectorum :
immo manet unum de multis praedicatum, ut dictum
est. Et quia hoc logicum est, ideo, secundum cum,
non convertitur consequentia subsistendi (x) ab ani
mali ad hominem, ab animali, inquam (6), quod dc
homine praedicatur. Simpliciter autem accipiendo
animal, sine intentione universalitatis, proprie non
est praedicabile; quia sic est prima substantia, quæ
neque in subjecto est. neque de subjecto dicitur.
Sed accipiendo animal et hominem sub intentione
universalitatis, quo modo individuum accipi non
potest propter repugnantiam universalitatis ad prin
cipia individuantia, animal et homo dicuntur sub
stanti n? secunda.·, quarum est de subjecto praedicari,
ul habetur in Praedicamentis (tract. 2, cap. 1).
Quem modum considerationis de substantia metapbysicus non habet. qui considerat eam solum secun
dum quod est ens in se. Et ideo, secundum eum,
substantia, nec dicitùr de subjecto, nec est in sub
jecto. Quod autem substantia praedicetur de subje
cto, habet inquantum per actum rationis induit
naturam accidentis, etc.. » ut statim allegatum
est.
liem, ante praedicta (cap. 7), sic dicit : α Philo
sophus, 7. Metaphywm (t. c. 46), docens quod ideæ
mm suntsubstantiæ qutedam universales, sic arguit :
Universale semper habet dici (γ) de subjecto aliquo.
Sed substantia non dicitur de aliquo subjecto. Ergo
non est substantia universalis quæ de subjecto ali
quo dici possit. In Pnvdieanientis vero docet, ut
videtur, oppositum ; quia, secundum eum, ibi (cap.
de Substantia ). non est contra rationem substan* de subjecto praedicari, licet sit contra rationem
tia
sulislantiæ in subjecto esse. Sed sciendum est quoil
Philosophus secundum logicam considerationem agit
in Prtrdicamenlis. Logicus enim considerat aliqua
secundum quod sunt in ratione. Et ideo considerat
substantias secundum quod per actionem intellectus
subsunt rationi universalitatis. Et ideo, quantum ad
praedicationem, quæ actum rationis dicit, praedi
cantur de subjecto, id est, de re extra animam. Sed
pbiloSophus primus considerat de rebus prout sunt
vere entia. Et ideo apud philosophum non est diffe
rentia inter dici de subjecto et esse in subjecto. Ex
(a rwmfn. — cninmni Pr.
quo patet quod ex actione intellectus solum est quod
(4) Aaiurani fgtiur aninifibi prardieari, e«l quod dicti t. sulislanlia praedicetur, etc. n — Hæc ille.
— Satura igitur animalia " a Pr
(yj grnUf, rt ipium tiniddrr amiriiirrt : urat, ·ί de genere suletantiæ proprie praedicatur, si sumatur
quam de utroque prædicatur, sicut et nomen (x)
idem rs4. Et hoc facile est videre, si consideretur
natura animalis, vel alterius superioris, quod prae
dicatur de miis inferioribus; quia natura absoluta
praedicabilis recipit unitatem vel pluralitatem a subjecto vel subjectis. Naturam igitur animalis praxliran, est quod dicat (6) totum respectu illius de quo
praedicatur, cl non partem ; quia pars non praedica
tur de toto. Non autem accipitur ul totum inte
grate. quia talc non prædicatur nisi de omnibus
partibus simul sumptis; sed ut totum universale,
quod prædicatur de qualibet parte. .Sic igitur acce
pto animali, nihil potest sibi attribui, nisi quod est
persede ratione ejus, ut substantia animata sensi
bilis. Quidquid autem aliud sibi attribuitur, falso
sibi attribuitur, ut esse unum, vel plura. Si enim
unum esset de intellectu ejus, cuicumque conveni
ret ipsum genus, et ipsum similiter conveniret :
sicut, ai onsio sit ad mentem sancti Thomæ, patet.
Nam, 1« 2
*,
q. 29, art. 6, sic dicit : « De un i versali contingit loqui dupliciter. Uno modo, secundum
quod subest intentioni universalitatis. Alio autem
modo dicitur (a) de natura cui talis intentio attri
buitur. Alia est enim consideratio hominis univer
salis, et alia hominis in eo quod homo. Si igitur
universale accipiatur primo modo, sic nulla potentia
sensitivæ partis, neque apprehensiva. neque appeti
ti va, potest in universale; quia universale iit per
abstractionem a materia individuali (C), in qua radi
catur omnis virtus sensitiva. Potest tamen aliqua
potentia sensitiva, et apprehensiva, et appetitixa,
ferri in aliquid universaliter : sicut dicimus quod
objectum visus est color secundum genus, non quia
visus cognoscat colorem universalem ; sed quia quod
color sil cognoscibilis a visu, non convenit colori
inquantum hic color, sed inquantum est color sim
pliciter. — Hæc ille.
Ad aliud quod ibi adducitur de intellectu agente
et possibili, negatur (γ) assumptum. Nam intelle
ctus agens et possibilis sunt duce potent iæ realiter
distinctio. Et conceditur quod quilibet homo habet
duos intellectus partiales, sed unicum totalem et
completum.
Ad aliud, de generatione univoca (o), dicitur
quod responsio quæ ibi recitatur bona est. — Et ad
(i)
(C)
(γ)
(έ)
Alio autem modo dicitur, — Alio modo Pr.
individuali. — iriditùiôüi Pr.
negatur. — ruitunr Pr.
univoca. — unita Pr.
05
ejus improbationem, dicitur quod fundamentum
proximum similitudinis est unum unitate real i in
potentia, non autem in actu. Quod sic intelligo,
quod natura alliedinis in duobus albis aptitudinem
habet ad unitatem realem, si ea quæ sunt extra
rationem albedinis auferrentur. Et similiter natura
humana in duobus hominibus; ct natura animalis
in duobus animalibus. Item, aliter et melius, quia
natura albedinis absolute considerata, in se, ante
quam descendat ad individua, habet in se aliquarn
unitatem, quam tamen communicat individuis, nec
habet illam secundum esse quod recipit in indivi
duis. Et ulterius, natura cujuslibet universalis est
in potentia ad unitatem rationis, cujus actus com
pletur per intellectum. Et haec unitas competit omni
universali, non autem prima.
De hoc sanctus Thomas, in tractatu de Genere
(cap. 7), sic dicit : « Aliquando est unitas a parte
natura1 substrata» intentioni universalitatis (i), prê
ter illam quam facit intellectus, aliquando autem
non. Natura enim cujus (6) est substerni intentioni
universalitatis, sicut natura animalis, tripliciter
l»olest considerari. Uno modo, absolute et secundum
*e; et sic nihil sibi convenit, nisi quod est de intel
lectu ejus : utputa de intellectu animalis est cor
pus animatum sensibile; nihil enim aliud attribui
sibi potest, secundum hanc considerationem, nisi
falso, ul album, vel musicum, vel aliquid hujus
modi (γ). Alio modo potest considerari haec natura,
prout recepta est in aliquo singulari sui generis; et
adhuc inerit sibi id quod de intellectu ejus absolute
est : animal enim quod est Socrates, est substantia
animata sensibilis. Sed si recipitur in pluribus indi
viduis, necessario natura ipsa et intellectus suus
multiplicabitur. Socrates enim et Plato sunt duo
animalia, et duæ substanti:»1 animata· sensibiles.
Unde, licet in natura animalis non sit unitas, vel
pluralitas, secundum quod nata est recipi in (o)
inferioribus, cum possit recipi in uno et in pluribus,
cfrt tamen in ipsa natura absolute accepta, et secun
dum quod non est in inferioribus considerata, quffidam unitas, cum diffinitio ejus sit una, et nomen
unum. Tertio modo potest hæc natura considerari.
prout est in anima. Et quia omne quod est in anima,
est abstractum ab omni conditione et diversitate
materiali, attribuitur isti nature, ratione uniformi
tatis quam habet ad omnia, ratio universalis, quod
est unum in multis. Unde sic non multiplicatur
hæc natura in suis inferioribus. Unde plures homi
nes sunt unus homo, et unum animal, participando
genus et speciem· Hoc enim modo convenit talibus
naturis ratio generis et speciei. In istis igitur est
(a) subarat
*
intentioni universalitati
.
*
intentioni universali» Pr.
(C) cujuj. — ejus Pr.
(v) hujusmodi. — hujus Pr.
(oj in. — Orn. Pr.
— subtracts
Μ
LIBRI III. SENTENTIARUM
duplex unitas. Una. in naturaabsoluta . qua· natura
singulis convenit Mipjiosilis. Sed haïe unitas non
descendit sub ipsi natura ad sua supposita. Sicut de
natura nl»oluta animali
*
est Militantia animata sen
sibilis, ut dictum est. Sel hoc non dicit totam natu
ram ejus absolutam, sed aliquid ejus. In natum
enim sua absoluta est quod possit sutaterni inten
tioni universalitatis (a), quia solum natum absoluta
hoc potest, el etiam omnis natum absoluta. Com
prehendendo igitur totam naturam ejus altsolulani.
dicendo naturam animalis absolutam, esse substan
tiam animatam sensibilem, aptam substerni inten
tioni Universalitatis (0, non erit de intellectu ejus
unitas aliqua, nec etiam pluralitas, quia utrumque
potest sibi accidere. Alia est unitas illius natura,
quam habet ab intellectu, in «pia omnia supposita
conveniunt Ideo unitas quam facit intellectus in tali
natum, fundatur super unitatem inventam in re
quæuna est illa unitate. In sulntantia autem, qua
*
rst genus primum, non est reperire aliquam unita
tem ex |*arte ipsius rei. Unde non est aliqua diflinitio ejus, per quam illa unitas ostendatur (γ), etc. *
ΙΙ.ι·( ille.
Item, ibidem leap. Il), post limita, sir «licit :
a Ex dictis, inquit, patet, quod res secundi generis,
scilicet coqwiris. non est una. super quam fundetur
unitas rationis, sicut nec re
* primi generis, scilicet
sub-danti.VjCsl una. Sed antequam de hoc plus aga
tur, prius de hac unitate agendum est. ( cap. 15 ) Ad
hujus ergo difficultatis notitiam, considerandum est
quod, cum objectum intellectus sit quiddam intra
intellectum et non extra, quia inlelligerc non est
*
motu
ab anima, sed ad animam, actus intellectus
potest ferri in intelligibile, vel prout est objectum
in natura objecti, inquantum scilicet terminat ejus
actionem ; et sic nihil sibi attribuit, sed solum con
siderat quid natura objecti habeat, unde possit for
mare aliquid quod naturam illius objecti insinuet,
utputa (?) diffinitionem aliquam. Alio modo potest
actio intellectus ferri in objectum, el non in natura
sua, sed prout est abstractum |>cr actum animæ a
materialibus conditionibus; et sic accipitur ut in
anima. Et sic attribuit sibi anima aliquid, non con
siderans quiil sibi debetur in natura objecti, sed
quid sibi propter actum anima? convenire potest; et
illud attributum ot ratio universalitatis : utputa (t),
intelligendo animal Inquantum liais! naturam sen
sitivam. format ejus diffinitionem, scilicet substan
tiam animatam sensibilem. Quod manifestum est
unitatem quamdam in animali servaro. Animal
enim unum objectum in natura sua est, sed hæc
unita- non descendit sub animali ad aliquas species,
(si uniiertahnuu. — imitrno/i» Pr.
(C) univrnnltlatit. — «n»tvr· wtiln Pr
(γ) u/Oendalur. — ottendritiur Pr.
(j) utputa. — ul per Pr.
(x) utputa — ut patet Pr.
Animal enim sic acceptum, non dicit aliquod ens
in natum (a); cum non sit aliquod (6) animal in
natum animal (γ) solum; sed dicit essentiam, quæ
esse non habet nisi per habentem essentiam, cujus
esse est (©), ut actus. Ideo, quot fuerunt habentes
essentiam, tot erunt essentia' secundum esse. Habe
bit igitur et esso el unitatem ab habente eam, si
unum fuerit; et pluralitatem, si plura fuerint. Idem
enim c>t judicium de unitate et esse, cum unum el
ens convertantur. Et ideo unitas inventa in natura
aliqua, ut in natum animalis, non descendit ad ali
quam ejus speciem; immo, si in uno recipiatur,
jam ab illo unitatem habet, sicut et esse. Sed alia
unitas quam facit intellectus, descendit ad omnia
contenta sub uno communi. Prima igitur imitate,
manifestum est quod nihil est unum commune corfx iri bus ui coelestibus ct elemrn laribus, super quod
intellectus fundare possit rationem universalitatis<ζ),
etc. ft — Hæc ille.
Ex quibus palet quod quædam natura universa
les, pnvter unitatem quam habent ab intellectu,
halienl quamdam aliam unitatem in esse quidditatis,
vel naturæ, aut essentia
*.
Tamen talis unitas nonOst
real is in actu; quia nec quidditas, considerata ut
pr.icedens munia sua inferiora, vel supposita, est
quid proprie reale in actu, sed solum in plentia :
quia perfectam realilalem accipit per sua inferiora,
sicut el esse.
Secunda etiam solutio data ad argumentum prin
cipale, quoad aliqua potest sustineri, sicut patet per
statim dicta. Nam intellectus prima intellectione
non tendit in illam universalitatem objecti, sed in
objectum prout est in sui natura. Et tunc, —m/
pfiniam improbationem hujus, conceditur conse
quens quod ibi infertur, scilicet quod nullo intelle
ctu considerante, nullum universale esset actu uni
versale; et quod scientia pure habitualis non habet
objectum universale in actu. — Ad secundam im
probationem, dicitur quod objectum intellectus,
inquantum est prius omni actu intellectus, tam
*
agenti
quam possibilis, non est intelligibile, nisi in
potentia, nec universale nisi in potentia; sed, ut
sequitur actum intellectus agentis, et pnecedit
actum intellectus possibilis, est universale quasi in
habitu, vel actu primo; sed, ul sequitur actum
intellectus possibilis formantis conceptum perfectum
de re, e>t universale in actu completo, el quasi
secundo. — Ad tertiam improbationem, dicitur
quod modus universalitatis Iit ab intellectu agente.
Nec valet consipientia ibidem facta, quod ille
modus non sit necessarius; quia ante illum modum,
in naiura. — Om. Pr.
(ô) (ilû/uad. — alupud Pr.
(γ) animat. — animali
*
Pr.
(M
ett. — ril esic Pr.
(1) mrpanbut. — tu}>er Pr
(ζ) uniirnahtatif. — univcnalit Pr.
1
91
DISTINCTIO V. — QUÆSTIO III.
objectum non intelligcbatur, sed abstrahebatur : adæquatam
i
est actu universale, nisi habeat unita
quia intellectus agens non intelligit, sed facit intelli- 'tem quæ posait stare cum multitudine singularium.
Et eodem modo potest dici ad præcedentem, quia
gibilia in actu.
Tertia denique responsio ibidem data potest susti non omnis potestas arguit universalitatem in actu.
neri quoad aliqua. Est namque verum, quod obje — Ad tertiam et quartam, patet per idem ; quia con
ctum intellectus potentiale pracedit intellectum in sequentia non valet. El communiter isüc quatuor
actu : quia, ut dictum est, natura rerum materia probationes deficiunt, quia quaelibet assumit falsum,
lium efficiuntur actu intelligibiles per intellectum scilicet quod necessario subjectum scientiæ habeat
agentem ; et sic ante actionem intellectus agentis, potestatem et passionem adæquatam, aut diffinitio
nulla talis natura est actuale objectum intellectus,
nem actu, ante omne opus intellectus agentis;
horum enim falsilas superius est ostensa, et inferius
sed solum potentiale. Tunc, ad primam improba
tionem hujus, dicitur quod solum concludit quod ostendetur : quia non omni universali, vel subjecto
objectum actuale intellectus possibilis præcedit scientiæ correspondet unitas in esse quidditativo,
natura intellectum possibilem (a); sed non probat sicut palet de ente, substantia, corpore, et multis
quod pracedat intellectum agentem : quia intelle subjectis scientiarum. — Ad primam confirmatio
nem ibidem faciam, dicitur quod non cuilibet ter
ctus agens est potentia pure activa; el ideo non
sequitur, sed pracedit suum objectum, quod est uni
mino universali correspondet unilas in re; immo
versale, sicut causa efficiens suum effectum. Secus nulli universali correspondet unitas realis actualis.
est de intellectu, qui est potentia passiva. — Ad — Ad secundam confirmationem, negatur conse
secundam, dicitur quod ante actionem intellectus quentia : quia objectum intellectus fit universale per
agentis, nulla natura materialis habet diffinitionem I actum intellectus agentis; sed intellectus agens non
universalis, nisi valde remote, quia nulla talis habet comparat universale ad plura exlra, sed hoc facit
actualem unitatem cum aptitudine essendi in multis:
intellectus possibilis. Omnia enim argumenta ista
quia vel accipitur natura in esse natura et quiddi
procedunt ex falso intellectu positionis nostra, sci
tativo, el talo esse non est reale in actu, nec ejus licet ac si nos diceremus quod intellectus possibilis
unitas est realis in actu ; vel accipitur natura prout intelligendo fabricat universalia. Hoc autem non
est in singularibus, et ut sic perdit unitatem quam
dicimus; sed hoc facit intellectus agens, non intel
prius habebat, ul sæpe dictum fuit. Et sic in nullo,
ligendo, sed attrahendo.
esse, exlra intellectum aut ante actionem intellectus
De responsione quæ ibi datur de realitale univer
agentis, habet realem unitatem cum aptitudine salis, ut est subjectum scientiæ, conceditur quod
essendi in mullis. Item, multa sunt universalia,
nullum universale habet perfectam nec actualem
quæ non habent aliam unitatem, nisi illam quam
realitalem, post aut ante realitalem singularium.
dat eis intellectus, ut supra dictum est. — Ad ter
Et (a) ideo quoad hoc solutio illa bona est. Et (6)
tiam, dicitur qùod objectum intellectus agentis per
tunc — ad primam ejus improbationem, dicitur
universale non se habet ad illurn ut movens ad
quod scientia aliqua dicitur realis, non ideo quia ejus
motum, sed ut effectus ad causam efficientem.
subjectum adaequatum sit reale, quantum ad modum
Secus est de intellectu jxjssibili. — Ad quartam,
vel intentionem universalitatis, aut subjectibilitatis,
patet per idem ; quia solum probat quod universale aut potestatis, aut adæquationis; sed ideo quia
acluat intellectum possibilem.
natura cui talia attribuuntur, est realis, non facta
Ad secundam rationem principalem pro prima
per intellectum. — Ad secundam, dicitur quod ideo
conclusione, dicitur quod subjectum scientiæ prace scientia tradita in libris logicalibus non dicitur
dit intellectionem intellectus possibilis, sed non
realis, quia nec modus natura, nec natura de qui
actionem intellectus agentis, si loquamur de subje
bus agunt, est realis, sed utrumque est ab intellecto scientiæ in esse subjecti universalis et adæquati I clu. — Ad tertiam, dicitur quod positio nostra non
in actu. Potest tamen præcedere in esso quiddita dicit quod universale, quod prædicatur in quid, sil
tivo (C), vel secundum esse quod habet in singulari; ens factum totaliter ab intellectu, sed solum quoad
sed, ut sic, est universale solum in potentia, et suum formale. Nec prædicatur pro formali, sed
similiter subjectum scientiæ in potentia, non autem
materiali, licet formale sit modus prædicati, et non
in actu. — Et ad primam probationem, dicitur quod
pradicatum, et causa sine qua non pradicationis.
subjectum scientiæ, ante actionem intellectus agen Et hoc intellige vocando formale intentionem secun
tis, nullam potestatem adæquationis babet in actu dam; quia, si formale universalis dicatur prima
reali, sed solum in potentia, vel in esso quiddita- intentio, illa potest pradicari in quid de alia prima
tivo. — Ad secundam, dicitur quod consequentia
intentione, sicut vox de voce; sed quod sic prædi
non valet. Nam non omno quod habet passionem
catur, non prædicatur pro se, sed pro re, quia pro-
(α) possibilem. — potentialem Pr.
(β) quidditativo. — quidditatirr Pr.
(3) Et. - AI Pr.
(S) Et. — At Pr.
— *7
9H
LIBHI III. SENTENTIAKUM
pne loquendo res non praedicatur, nisi ul concepta,
vel expressa per nomen. — Ad quartani» dicitur
quod co modo quo passio est realis et una, illo
rnodo subjectum est reale et unum. Passio autem
non est realis quoad universalitatem, aut unitatem
ejus in multis, sed est realis quoad naturam cui
attribuitur intentio : universalitas autem ejus el
unitas est per intellectum; et ita est de subjecto
scientiæ, aut passionis. — Ad quintam, dicitur
quod ideo plus metaphysicus agit de universali quam
de vero, quia universale est in re potius quam
verum : quia universale, quoad suum (a) materiale,
est natura quædam non facta per intellectum ;
verum autem proprie dictum totaliter est in intelle
ctu, cum sit conceptio intellectus adæquata rei. —
Ad sextam, dicitur quod universale non est omnino
ens rationis; immo supponit pro ente reali, licet
significet vel connotel (C) ens rationis. — Ad septi
mam, patet per idem : quia inter naturas rerum,
quibus attribuuntur intentiones, el respectus ratio
nis, est ordo essentialis in esse essentia·, vel in esse
concepto, licet forte non in esse (γ) realis exsisten
tia·. Et de hoc sanctus Thomas, in tractatu dc
Genere (cap. 9), sic dicit : α Considerando entitalem rerum in se, sicut facit primus philosophus,
in substantia nulla foret praedicatio unius de allero :
quæ tamen in substantia repentur secundum logi
cum, secundum quem (o) substantia quodam modo
induit similitudinem inhærenliæ accidentalis, ubi
proprie est dici de allero, etiam secundum primum
philosophum. Ex quo facile deprehenditur error
volentium in natura rei multiplicare formas sub
stantiales, unde sumuntur praedicata essentialia,
sicut ct formae accidentales multiplicantur in re de
qua multa praedicantur accidentalia realiter, cum
tamen in substantia non sit prædicatio secundum
rei naturam, sed tantummodo per actum intellectus
nostri. Unde, ponentes plures formas substantiales
in re una, ignorant naturam ct originem propositio
num in quibus aliquid de aliquo praedicatur, el dif
ferentiam inter substantiam et (c) accidens, a —
Hæc ille. — Ex quibus palet quod ordo praedicabi
lium non est secundum esse reale, sed solum per
actum intellectus, aut in esse quidditativo, qui non
est realis, nisi in potentia. De hoc inferius in solu
tione argumentorum pro tertia conclusione. — Ad
octavam, dicitur quod scientia ideo dicitur esse de
necessariis, quia est de quidditalibus rerum et
rationibus, quæ aliquo modo possunt dici necessa
riae, et ut sunt in re, et ut sunt in intellectu.
Quomodo autem in re sint nccessariæ, ostendit
sanctus Thomas, in scripto super Boetium, in illa
(а) muni. — filum Pr.
(б) connotet. — convocet Pr
(γ) rixe. — inesse Pr.
(Î) qutm. — quart Pr.
(·) <1. — Om Pr.
quaestione qua quœrit, Utrum scientia naturalis sit
osse. Ideo posuit quasdam substan
tias a sensibilibus (a) separatas, de quibus essent
scientiæ el darentur diffinitiones. Sed hic defectus
accidit e.\ eo quod non distinxit quod est per se ab
eo quod est secundum accidens; et ideo secundum
accidens falluntur plerumque, etiam sapientes, ut
dicitur in 1. Elenchorum (cap. 6 et 7). Ut autem
probatur in 8. Metaphysics (t. c. 3), cum in sub
stantia sensibili inveniatur et ipsum compositum, et
ratio, id est, forma ejus : quod per se generatur el
corrumpitur, est ipsum compositum ; non autem
ratio sive forma, sed per accidens. Non enim fit
domum esse, sed hanc domum, ut ibidem (l. c. 8)
dicitur. Unumquodque autem potest considerari
sine his omnibus quæ non per se ei comparantur. Et
ideo formæ et rationes rerum, quamvis in motu
exsistentium, prout in se considerantur, sine motu
sunt; et sic de eis sunt scientiæ et diffinitiones, ut
ibidem (t. c. 9) dicit Philosophus. Non autem scien
ti® sensibilium substantiarum fundantur super
cognitione aliquarum substantiarum separatarum
a sensibilibus, ul ibidem probatur. Hujusmodi (Q
autem rationes quas considerant scientiæ, ut sunt
de rebus, considerantur absque motu. Et ideo patet
quod considerantur (γ) absque illis secundum quæ
competit motus rebus mobilibus. Cum autem omnis
motus tempore mensuretur, et primus motus sit
localis, quo remoto nullus alius motus inest, oportet
quod secundum hoc aliquid sil mobile, quod est hic
el nunc. Hoc autem sequitur rem mobilem, secun
dum quod est indi viduata (o) per materiam, exsisten
tem sub dimensionibus designatis. Unde oportet
quod hujusmodi rationes, secundum quas de rebus
mobilibus possunt esse scientiæ, considerentur
absque materia signata, ct absque omnibus quæ con
sequuntur materiam signatam ; non autem absque
materia non signata, quia ex ejus notione dependet
notio formæ quæ determinat sibi materiam. El ideo
ratio hominis, quam significat diffinitio, secundum
quam procedit scientia, consideratur sine his carni
bus et his ossibus; ηόη autem sine carnibus et ossi
bus absolute. Et (t) quia singularia includunt in sui
ratione materiam signatam, universalia vero mate
riam communem, ut dicitur, 7. Metaphysics
(t. c. 39); ideo praedicta abstractio non dicitur
(а) a<»ruiLdi6u4. — inuitiu Pr.
(б) Hujusmodi. — hujus Pr.
(γ) considerantur. — considerentur Pr.
(Î) tndniduaia. — indistincta Pr.
(c) Et. — Om. Pr.
DISTINCTIO V. — QUÆST10 HI.
formæ a materia absolute, sed universalis a particu
lari. Possunt ergo hujusmodi rationes sic abstracts
dupliciter considerari. Uno modo, secundum se : et
sic considerantur sino motu et materia signata; et
hoc non invenitur in eis, nisi secundum esse quod
habent in intellectu. Alio modo, secundum quod
comparantur ad res quarum sunt rationes, quæ qui
dem res sunt in materia et motu ; et sic sunt princi
pia cognoscendi illarum, quia omnis res cognoscitur
per suam formam. Et ita per hujusmodi rationes
immobiles, et sine materia particulari consideratas,
cognitio habetur in scientia naturali de rebus natu
ralibus extra animam exsistentibus. > — Hæc ille.
— Ex quibus habetur quomodo quidditates rerum
et rationes, quas dicimus universales actu vel poten
tia, sunt necessariæ negative, scilicet quia non sunt
perse corruptibiles, sed per accidens, quia sunt in
rebus corruptibilibus.
Consimiliter, ut sunt in intellectu, sunt necessa
riæ negative, quia non inesl eis per se corruptio,
potissime ut sunt in intellectu divino, vel angelico,
et similiter prout sunt in nostro objective. Et de
hoc sanctus Thomas, ibidem, in solutione quarti,
sic dicit : « Scientia est de aliquo dupliciter. Uno
modo, primo et principaliter; et sic scientia est de
universalibus rationibus, super quas scientia funda
tur. Alio modo est de aliquibus secundario, ct quasi
per reflexionem quamdam ; et sic est de illis rebus
quarum sunt illæ rationes, inquantum rationes illas
applicat ad res particulares quarum sunt adminiculo
virium inferiorum. Ratione enim universali utitur
sciens, el ul re scita, et ut medio sciendi. Per uni
versalem enim hominis rationem possum judicare de
hoc, vel illo. Rationes autem universales rerum sunt
omnes immobiles (ot). Et ideo, quantum ad hoc,
omnis scientia est de necessariis. Sed rerum quarum
sunt illæ rationes, quædam sunt necessariæ et
immobiles (S), quædam contingentes et mobiles; et
quantum ad hoc, de rebus contingentibus el mobi
libus dicuntur esse scientiæ. » — Hæc ille. — Item,
1 p., q. 86, art. 3, sic ait (γ): «Contingentia duplici
ter possunt considerari : uno modo, secundum quod
contingentia sunt ; alio modo, secundum quod in eis
aliquid necessitatis invenitur. Nihil enim est adeo
contingens, quin in se aliquid necessarium habeat.
Sicut hoc ipsum, quod est Socratem currere, in se
quidem contingens est; sed habitudo cursus ad
motum, necessaria est : necessarium esi enim Socra
tem moveri si currit. Est autem unumquodque con
tingens ex parte maleriæ : quia contingens est quod
potest esse el non esse; potentia autem pertinet ad
materiam. Necessitas autem consequitur rationem
formæ; quia ea quæ consequuntur ad formam, ex
unwenuitai rerum funf omne/ immodiZe
*.
rerum omne/ /unt immateriale/ Pr.
(β) immobile/, — immateriale/ Pr.
(γ) /ir ait. — Om. Pr.
(λ)
to
necessitate insunt. Materia autem est individuationis principium ; ratio autem universalis accipitur
secundum absiraclionem formæ a materia particu
lari. Dictum est autem supra (ibid,, art. l),quod
intellectus per se el directe est universalium, sensus
autem singularium, quorum est indirecte intelle
ctus. Sic igitur contingentia, prout contingentia
sunt, cognoscuntur directe quidem sensu, indirecte
autem ab intellectu. Rationes autem universales el
necessariæ contingentium (a) cognoscuntur per intel
lectum. Unde, si attendantur rationes universales
scibilium, omnes scientiæ sunt de necessariis. Si
autem attendantur res, sic quædam scientia est de
necessariis, quædam vero de contingentibus. > —
Hæc ille.
Ex quibus patet quomodo scientia est de necessa
riis : quia scilicet est de rationibus universalibus
rerum, quæ sunt necessariæ ut sunt in re et ut sunt
in intellectu; quia nec hic, nec ibi per se corrum
puntur, sed per accidens. Unde hoc argumentum
procedit solum contra ponentes universalia esse tota
liter facta per intellectum, et esse conceptus animæ,
sicut ponit Occam. Nec tamen efficaciter convincit
illos; quia illi conceptus aliquam habent necessita
tem , puta quia semper præsto sunt concipienti, nec
generantur, nec corrumpuntur per se, generatione,
aut corruptione proprie dicta. Ad consequentiam,
patet responsio per prædicla : quia universalia,
secundum nos, non sunt pura conceptiones; immo
sunt vere res, quantum ad suum materiale, licet
sint ab intellectu quoad suum formale. Et ulterius,
dato quod universalia essent conceptus intellectus
nostri, per illos potest haberi cognitio de rebus;
quia, ut dictum est, talis ratio universalis, et est
quid cognitum, et est ratio cognoscendi rem cujus
est ratio. Et ideo opinio mutatur a vero in falsum
propter mutationem in exsistentia rei, quia res est
ultimum cognitum et opinatum, vel non proximum.
Et sic patet ad argumenta inducta pro sua prima
conclusione.
Ad argumenta pro secunda conclusione, dicitur.
Et primo
Ad primum conceditur consequens ibidem illa
tum, scilicet quod universale tertio modo dictum,
est ens per accidens; sicut hoc quod dico, homo
albus. Cum quo tamen stat quod universale primo
modo dictum, est ens per se, nec illud est ullo
modo ab intellectu nostro, ut prius dictum fuit. Et
similiter, universale acceptum secundo et quarto
modis : quia, licet universale quarto modo dictum
importet duo diversa, et diversorum generum, tamen
solum unum illorum dicit in recto, aliud vero in
obliquo; ens vero per accidens, dicit aliquid compo
situm vel aggregatum ex rebus diversorum praedi
— illai camentorum, el utrumque dicit in recto, non solum
(a contingentium. — coniingcniia Pr.
100
LIBIII III. SENTEM IAHU.M
per modum connotati. — Ad impugnationem ratio
nis (a), patet per idem : quia universale primo
modo dictum, est simpliciter in re; universale
secundo modo, est (6) simpliciter ab intellectu ; uni
versale tertio modo, est simpliciter in re, id est,
quoad sui partem principaliorem, et substantialem,
et absolutam, sed secundum quid ab intellectu, hoc
est, quoad partem minus principiem, et accidenta
lem, et respei tivam. Et idem est de universali quarto
modo dicto.
Ad secundam probationem conceditur quod uni
versale tertio modo dictum, non habet diffinitionem
proprie unam, plus quam homo albus; sed primo
modo, vel quarto modo, vel secundo modo, habet.
Et eodem modo dicitur ad tertium, quartum
et quintum.
Ad illud quod tangitur in responsione quadam ibi
data, dicitur quod universale primo modo, proprie
est in genere; et similiter secundo modo, et quarto
modo; sed non tertio modo, nisi quoad sui partes.
Et ideo responsionem illam non teneo pro nunc. —
Ad aliud quod ibi tangitur, quomodo singularia
sunt ejusdem rationis, dicitur quod ratio quando
que sumitur pro conceptu formali intellectus, qui
dicitur verbum ; quandoque pro conceptu objectali,
qui (γ) est natura intelligibilis in esse intelligibili
vel quidditativo ; quandoque autem dicitur forma
vel natura rei quæ est in singulari, quia singulare
est id quod est. Tunc dico quod individua ejusdem
speciei sunt unius rationis, accipiendo rationem
primo modo; quia conceptus formalis uniformiter
**£ habet ad omnia individua unius speciei. Et simi
liter accipiendo rationem secundo modo. Sed acci
piendo rationem tertio modo, scilicet pro natura ut
est in singularibus et nullo modo abstracta per intel
lectum, sic dico quod individua unius speciei non
sunt unius rationis realis actu, nec potentia. Et sic
patet quod nullo modo sunt unius rationis realis in
actu et completa realitate. — Ad aliud, de online
prwdicabilium secundum sub et supra, etc.,dictum
est prius, quod talis ordo non est actu el formaliter
extra intellectum, sed solum fundamentaliter, et de
hoc plus dicetur in sequentibus. — Ad aliud de unitate
praedicamentorum, etc., dicitur quod non omnia
contenta in eodem prædicamento habent unitatem
realem, nec conveniunt in aliquo uno reali ;scd suf
ficit unitas rationis cum aliquo fundamento reali, ut
post dicetur. — Nec valet consequentia contra hoc
lacta, qua infertur quod praedicamenta non diffe
runt, nisi secundum rationem : — quia unum pradicamentum non solum differt ab alio, unitate correspondente loti prædicamento, quæ est rationis;
sed etiam unitatibus singulorum contentorum in
ta) Ad impugnationem rationu. — Ad tecundum Pr.
(β) nt. — Om. Pr.
G) objectali, qui. — obcdtrntiali quæ Pr.
prædicamento illo, quarum multa· sunt reales, sal
tem unitates numerales individuorum. — Ad aliud,
de pradientiono univoca (a), dicitur quod pnedicatiounivoca (6) non requirit unitatem rationis secundo
modo vel tertio modo dictæ,sed sufficit unitas ratio
nis primo modo djetæ, qua.· dicitur essentialis; quia
est notio et diffinitio vel expressio essentiæ cujuslibet individuorum, et non alicujus essentiæ com
munis omnibus individuis, ut post dicetur. Et niultominus dicitur essentialis, quia est essentia aliqua
communis una exsistens in omnibus individuis.
Et sic patet ad argumenta pro secunda conclu
sione, in quantum sunt contra nos.
Ad argumenta vero pro tertia conclusione, nunc
dicendum est. Et ideo
Ad primum negatur minor; quia, circumscripto
omni opere intellectus, nihil est in re, quod (γ)
unum in se exsistens, natum sit in pluribus actu
esse simul et semel. Nec valet probatio; quia intel
lectus conferendo tali natura universalitatem, non
dat ei aliquid sibi repugnans, sed solum dat sibi ali
quid sibi attribuibilc in esse intelligibili, quod repu
gnat sibi in esse reali. Nec sequitur quod intellectus
possit hoc dare Socrati ; quia nullum individuum
habet aptitudinem ad universalitatem in esse intelli
gibili, sicut habet natura : quia natura potest
abstrahi ab individuanlibus, non autem individuum ;
et ad talem abstractionem sequitur universalitas,
ut sæpe dictum fuit. Unde sanctus Thomas, 1 p.,
q. 86, art. 1, sic dicit : « Singulare in rebus mate
rialibus, intellectus noster directe et primo cogno
scere non potest. Cujus ratio est, quia principium
singularitatis in rebus materialibus est materia individualis. Intellectus autem noster intelligit abstra
hendo speciem intelligibilem ab hujusmodi materia.
Quod autem a materia individual! abstrahitur, est
universale. Unde intellectus noster non est cogniti
vus directe nisi universalium. » — Hæc ille. — De
responsione autem quam recitat arguens, quæ
distinguit de universali in actu et in potentia, etc.,
— dicitur quod quoad hoc potest sustineri quod
natura quæ est in individuo, sicut est intelligibilis
in potentia et non in actu, ita est universalis in
potentia et non in actu : quia scilicet apta est esse
in pluribus quadam aplitudine remota, inquantum
apta est abstrahi per intellectum, et poni in esse
intelligibili, in quo habet uniformitatem ad multa
individua. Sed ex hoc non habetur quod universali
tas natura possit esso in esse reali, sed solum in
esse intellecto. Sed si dicta responsio intelligat quod
nihil sil universale in actu, nisi actualiter sil in
mullis, non valet. Et ideo improbationes ejus, quoad
hoc conceduntur, usque ad illam quæ quæ rit quo
(а) univoca. — unifa Pr.
(б) univoca. — unita Pr.
(γ) quod. — quia Pr.
DISTINCTIO V. - QUÆSTIO HI.
modo intellectus reducit universale in potentia ad
actum. Et ad illam dicitur quod intellectus non
reducit illam potentiam in actum aliquo illorum
modorum ibi tactorum, sed alio modo qui supra
dictus est, scilicet quia spoliat naturam ab individuantihus el contrahentibus eam, et impedientibus
uniformitatem ejus ad mulla.
Ad secundum principale, dicitur quod primæduæ
conclusiones sunt minus bene probatæ ; et ideo ex
illis nihil potest solide concludi.
Ad tertium principale, conceditur consequens,
quod infert, scilicet quod omnis unitas vere realis
est numeralis, vel habens annexam numeralem uni
tatem in eodem supposito. El tunc, — ad primam
ejus improbationem, negatur consequentia. Nec
valet probatio; quia eodem modo probaretur quod
duo individua ejusdem speciei specialissimae differ
rent ad invicem specie. Quia arguarn similiter :
omne diversum ab alio, eadem unitate differt ab alio
qua est unum in se; sed Socrates est quid unum in
se unitate numerali et specifica; ergo differt a Pla
tone numero et specie. Quod est falsum. Cujus ratio
est, quia major est falsa. — Ad secundam improba
tionem, similiter negatur consequentia. Nec valet
probatio; quia fundatur in quodam falso stati m
negato, et nulliter probato, scilicet quod omnis dif
ferentia realis esset numeralis tantum. — Ad ter
tiam improbationem, similiter negatur consequen
tia; quia fundatur in praedicto falso.
Sciendum tamen quod ad illud tedium principle
potest aliter dici, quod scilicet in nullo procedit con
tra nos. Nam nos non dicimus quod universale nullo
modo sit in re, imino dicimus quod universale et
singulare sunt in rebus, sed differenter. Nam singu
lare est in re dupliciter, et utroque modo in actu,
scilicet et quoad suum materiale, et quoad suum
formale, scilicet incommunicabilitatem. Sed univer
sale est in re actu quoad suum materiale, non autem
quoad suum formale, quod est universalitas, aut
communicabilitas in actu. Et ideo similiter j>ossumus ponere duplicem unitatem realem : unam
numeralem, quæ competit individuo; et aliam spe
cificam, vel genericam (a), quæ competit ipsi nature
specific®· Natura enim humana in Socrate est una
unitate specifica reali, ad hunc sensum quod natura
quæ substernitur intentioni speciei vel generis,est in
se una unitate nature essentiæ. Sed verum est quod
illa unitas non communicatur individuis, ita quod
duo individua sint unum realiter in tali natura,
vel habeant unam naturam, ut (6) humanitas
hujus sit humanitas illius, nec animalitas homi
nis est animalitas asini, nec Socrates el Plato sunt
unus homo in re, nec homo et asinus sunt unum
animal, sed duo in re; quia talis unitas non descen
te) gene ricam. — generatam Pr.
(6) iH. — aut Pr.
<01
dit ad inferiora, ut prius dicebatur. Nec est com
plete realis in actu ; quia convenit nature, ut pro
cedit individua, in quibus incipit completa realitas
actualis. Similiter nec omni universali competit
talis unitas.
Sed, si quæratur quare magis intellectus alistrahit
unum conceptum ab hoc albo ct ab illo quam ab
albo et nigro, si non plus conveniunt in aliquo uno
reali (hanc enim difficultatem tangit argumentum
in tertia improbatione consequentis), ad hoc respon
dit sanctus Thomas, in tractatu de Genere, quod,
licet inter aliqua duo non sit aliqua unitas, aut
communitas realis, tamen intellectus potest utrique
attnbuere unam intentionem ; quia in utroque est
aliquid correspondent illi intentioni. Unde, ibidem
(cap. 9), sic dicit : < Genus continet differentias
potestate. Potentia autem principium est indistinctionis ; sicut per oppositum actus pnmo distinguit.
Illud ergo (z) genus pro generalissimo sumendum
est, quod est primum principium indislinctionis
aliquorum. Ut homo et equus, licet indistincta sint
in animali, tamen animal non eat primum princi
pium indislinctionis eorum ; nec etiam corpus. Stat
autem ad substantiam. Nam, etsi in ente non distin
guantur, ens tamen non est generalissimum : quia
non prodicatur de aliquibus univoce (S); quod requi
ritur ad naturam generis. Ista autem indistinctio
aliter est in substantia, et aliter in aliis generibus
quæ sunt post. In aliis enim generibus reperitur una
natura aliqua quæ subest intentioni universalis,
ratione cujus, cum uniformitate quæ est a ratione,
ipsum genus uniformiter se habet ad omnia quæ
subsunt; quod est illa implicite continere. Sed in
substantia non est res una subjecta intentioni ; sed
intellectus ex diversis rebus colligit intentionem quæ
utri que natura ab intellectu applicatur. Unde in sub
stantia solum est convenientia in intentione, in qua
est uniformitas ad omnia quæ sunt in genere sub
*
stantia
; per quod substantia dicitur omnia implicite
continere. * — Hæc ille. — Item, ante prodicta
(cap. 7), sic dicit : < In substantia, quæ est genus
primum, non est reperire aliquam unitatem ex parte
ipsius rei. Unde non est aliqua diffinitio ejus, per
quam illa unitas ostendatur (γ). Remanet igitur in
substantia sola unitas quam facit intellectus, el nulla
alia cujus (o) actio fundatur non super aliquam rem
quocumque modo unam, sed super naturas penitus
diversas, quæ tamen participatione generis erunt
una substantia. Corporalia enim et incorporalia (<),
plus differunt quam secundum aliquod genus reale.
Et hoc ideo est, quia non habent aliquam rem unam
(a) ergo. — Om. Pr.
(C) ahquibuf univoce. — aliqua unitate Pr.
(γ) a< tendatur. — offenderetur Pr.
(j) alm cujus. — actio ejut Pr.
(c) corporalia enim ct incorporalia. — corruptibilia
enim ct incorruptibilia, ut habetur, 4 Mctciph Pr.
102
ElBH1 III. SENTENTIAHUh
cis communem, sed rationem tantum. > — Hæc
Ad octavum dicitur quod secundæ substantia?,
secundum nos, non fiunt ab intellectu, quoad hoc
die.
Sed potest quæri quomodo in naturis penitus quod sint secundæ, id est, communes et universa
diversis potest fundari una communis intentio, vel les in actu. Undo argumentum non est proprie con
conceptio intellectus. — Dicitur quod hoc potest con tra nos; sed solum procedit contra ponentes univer
tingere dupliciter. Primo, quia illæ diversæ natura salia esse conceptus fabricatos per intellectum :
sunt effectus unius causas efficientis in numero, quæ cujus modi (a) sunt omnes Occanistæ et terministæ.
suam similitudinem diversimode imprimit Aversis De hoc tamen dicit sanctus Thomas, in tractatu se sine ente simpliciter, 6. Metaphysicæ,
nec ens per accidens sine ente per se, nec ens in
potentia sine ente actu, nec ens rationis sine ente
real i. Et ideo, cum in pnecedentibus dictum est
essentiam, quidditatem, naturam universalis præcedere in esse quidditativo esse singularium, non
mtelligimus præcessionem duration», sed naturæ,
et causæ formalis. Si tamen loquamur de universali
secundum esse quod habet in intellectu divino, sic
præcedit duratione sua singularia.
Et hæc de universalibus sufficiant pro nunc, ad
alia properantibus.
§ 2. —
Ad
ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti.—
Ad primum contra
secundam conclusionem nostram, dicendum est præ·
mittendo quædam, videlicet quoti personam huma
nam addere aliquid positivum supra naturam individuatain, aut supra individuum naturæ, |>otest
intelligi quadrupliciter : primo modo, quod illud
additum sil intrinsecum naturæ, tanquam princi
pium formale vel materiale constitutivum naturæ et
pars ejus; secundo modo (a), quod sit accidens abso
lutum vel relativum, per se consequens naturam ;
tertio modo, quod sit accidens absolutum vel relati
vum, de per accidens contingens naturæ; quarto
modo, quod sit actus naturæ, non per modum
formæ substantialis aut accidentalis, sed per modum
quo esse actualis exsistentiæ dicitur actus essentiæ
ut quo et suppositi ut quod exsistit. Et isto modo
videtur mihi quod sanctus Thomas intellexit perso
nalitatem addere aliquid positivum supra naturam
rationalem ct individuum naturæ rationalis, et non
primis tribus modis; quia esse sic est de ratione
suppositi, quod non est pars illius, nec intrat ejus
essentiam, sed se habet per modum connotali (C), et
importatur in obliquo, quasi dicatur suppositum
esse idem quod individuum substantia» habens per
se esse. Ita existimo sensisse sanctum Thomam.
Quod mihi apparet : tum propter allegata in prola
tione sccundæ conclusionis; tum quia, 3. Sentent.,
dist. 6, q. 2, art. 2, ponit quod res subsistens habet
|ær se esse, non autem res non subsistens, ita quod
exsistere, vel esse quod est actus entis, non debetur
nisi rei subsistenti, ul videbitur in sequenti distin
ctione. Constat autem quod, secundum eum, esse
distinguitur a natura rea) i ter; et sic, suppositum
(а) modo. — Om. Pr.
(б) connotati· — convocali Pr.
105
addit supra naturam esse. Similia dicit in tractatu
de Genere. Item, 3. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 3,
f*onit quod per se esse est de ratione peraonæ; et
similiter totalités et comprehensio omnium quæ sunt
in re. Constat autem omnia ista dicere aliquid posi
tivum. — Hoc pramuso, dicitur, ad argumentum,
quod consequens illatum non est inconveniens, acci
piendo en lita tern positivam quarto modo superius
expresso. Implicat enim contradictionem personali
tatem et totalitatem alicui uniri. Et ad primam
improbationem, dicitur quod Damascenus loquitur
de entilatibus quæ dicuntur entia ut quod, non de
illis quæ nullo modo sunt aut esse possunt ens ut
quod, sed ut quo, nec dicunt aliquam integram
naturam substantialem vel accidentalem, sed actum
naturæ; cujus est esse exsistentiæ. Ad secundam,
dicitur quod omnis entitas positiva, quæ est directe
in genere, vel pars rei exsistentis per se in genere,
est assumptibiiis; non autem entitas quarto modo
dicta : pnnsertim quia esse actualis exsistentiæ sup
positi habet inseparabiliter annexam quamdam nega
tionem repugnantem assumptioni suppositi, scilicet
non esse partem, non esse in alio, non communi
cari alteri, non uniri completiori aut perfectiori se,
et multas alias.
Ad secundum conceditur primum consequens
ibidem illatum, scilicet quod humanitas unita Verbo,
non habet esse exsistentiæ propriæ natura' debitum.
Et similiter conceditur illud quod secundo infertur,
scilicet quod, si Verbum deponeret humanitatem
sibi unitam, illa non posset personari, immo nec
exsistere in rerum natura, nisi noviter baberet esse
actualis exsistentiæ resultans ex principiis ejus
intrinsecis. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 17,
art. 2, in solutione quarti, sic dicit : < Anima in
Christo dat e>se corpori inquantum facit ipsum actu
animatum, quod est dare ei complementum naturæ
et speciei. Sed si intelligatur corpus perfectum per
animam, absque hypostasi habente utnnnque, hoc
totum, compositum ex anima et corpore, prout
significatur nomine humanitatis, non significatur,
ut quod est, sed ut quo aliquid est. Et ideo ipsum
esse est personæ subsistentis, secundum quod (x)
habet habitudinem ad talem naturam ; cujus habi
tudinis causa est anima inquantum perficit huma
nam naturam informando corpus. » — Hæc ille. —
Item, 3. Sentent., dist. 6, q. 2, art. 2, in solu
tione primi, sic dicit : « Forma facit esse, non ita
quod illud esse sit formæ, aut materiæ, sed subsi
stentis. Quando ergo (6) compositum ex materia et
forma est per se subsistens, acquiritur ex forma illi
composito esse absolutum per se. Quandu autem non
est per se subsistens, non acquiritur per furinam
(а) pertonat tubntienhs, secundum quod — per se subsuteniis, sed Pr.
(б) ergo — hic Pr.
LI Dll 1 III. SENTENTIARUM
106
illi composito; sed subsistenti cui hoc adjungi
tur, acquiritur respectus, secundum (i) csm», ad hoc
qua! ei additur. Sicut si ponamus hominem nasci
Mnemanu, et manum per se separatirn fieri, et post
ea miraculose illi conjungi, constat quod forma
manus causalml esse manus per se subsistentis; sed
postquam conjungitur homini, ex forma manus non
acquiritur aliquod esse manui, quia manus non
habet esse proprium, sed acquiritur homini respe
ctus ad manum secundum suum esse. Ita etiam dico
quod anima in Christo non acquirit proprium esse
humanæ naturæ; sed Filio Dei acquirit respectum,
secundum esse suum, ad naturam humanam : qui
tamen respectus non est aliquid secundum rem in
divina persona, sed secundum rationem. » — Hæc
ille. — Item, 9. Quodlibcto, q. 4, ari. 3, sic dicit :
« Si ponatur humanitas a divinitate separari, tunc
humanibs suum <
*se habebit aliud ah esse divino.
Non enirn impediebat quin haberet e*se proprium,
nisi hoc quod non erat per se subsistens. Sicut si
arca esset quoddam individuum naturale, ipsa tota
non haberet nisi unum esse; quaslibet tamen par
tium ab arca separata proprium esse haberet. d —
Hæc ille. — Ex quibus apparet quod persona vel
suppositum supra naturam individualam addit esse
actualis exsistentiae; et quod, si humanitas unita
Verbo separaretur ab illo, acquireret novum esse ; et
quod nunc non habet tale esse creatum.
Ad tertium negatur prima consequentia. Nec
raid probatio; quia, licet natura sit prior suo esse
naturali,- prioritate illo malo quo potentia est prior
actu, el materia quam forma, tamen secundum
alium ordinem est posterior, eo malo quo actus est
prior potentia. Actus enim et potentia sunt sibi invi
cem causæ, sicut materia ct forma. Et ideo, sicut
materia per nullam potentiam posset produci aut
poni in rerum natura sine forma, ita nec essentia
sine esse quo actuelur, aut saltem sine esse ad quai
trahatur, ut alias dictum est.
Ad quartum negatur consequentia. Nam, licet
esse suppositi dependeat a Deo, non tamen |>otest
eidem uniri personaliter; quia, si uniretur Deo per
tale esse, nihil esset : non quidem creatura, quia
nec subsistens, nec non subsistens; nec Deus, quia
non est natus exsistere per tale esse ; et sic tale esse
non esset esse.
quæ sunt per accidens. Sciendum est autem ad evi
dentiam eorum quæ dicta sunt,quod quod quid erat
esse est id quod diffinitio significat (s). Unde, cum
diffinitio praedicetur de diffinito, oportet quod quid
erat esse de diffinito praedicari. Non igitur est quod
quid erat esse hominis humanitas, quæ de homine
non praedicatur; sed animal rationale mortale :
humanitas enim non respondetur quærenli quid est
homo, sed animal rationale et mortale (C). Sed tamen
humanitasaccipitur ut principium formale ejus quod
est quod quid erat esse : sicut el animalitas sumitur
ut principium generis, et non genus; et rationalitas
ut principium differential, et non differentia. Huma
nitas autern pro tanto non est idem cum homine,
quia importat principia essentialia hominis cum
praecisione omnium accidentium. Est enim humani
tas qua homo est homo. Nullum autem accidentium
hominis est quo homo est homo. Unde omnia acci
dentia hominis excluduntur a significatione huma
nitatis. Hoc autem ipsum quod est homo, est quod
liabet principia essentialia, et cui possunt accidentia
inesse. Unde, licet in significatione hominis non
includantur accidentia ejus, non tamen homo signi
ficat (γ) aliquid separatum ab accidentibus; et ideo
homo significatur (δ) ut totum, et humanitas signi
ficatur ut pars. Si autem est aliqua res in qua non
sil aliquod accidens, ibi necesse est quod non diffe
rat abstractum a concreto, ut maxime apparet in
Deo. > — Hæc ille.
Item, 3. Sentent., dist. 5, q. 1, ari. 3 : « Scien
dum, inquit, quod in quibusdam differunt natura et
persona secundum rem; in quibusdam vero secun
dum rationem lanium. Natura enim, secundum
quod hic loquimur, est quiddilas rei, quam signifi
cat diffinitio sua; persona autem est hoc quod sub
sistit in illa natura. In simplicibus autem quæ non
habent materiam vel quæ carent materia, ut dicit
Avicenna, ipsum simplex est sua quiddilas. Quiddi
las vero compositi non est ipsum compositum;
humanitas enim non est homo. Cujus ratio est, quia
in significatione humanitatis, sive quidditatis, sive
naturae, continentur lanium essentialia principia
hominis secundum quæ est homo; non autem ea
quæ pertinent ad determinationem materiæ, per
quam natura individuatur : quæ tamen continentur
in significatione Socratis, quia per ea Socrates est
hic et divisus ab aliis. Et ideo, quia humanitas non
II, Ad argumenta Aureoli. — Ad primum includit in sua significatione lotum quod est in re
\ureoli, dicitur quai natura et quod’quid est, non subsistente in natura, non praedicatur, cum sit
omnino sunt idem. Unde sanctus Thomas, super quasi para. Et quia non subsistit nisi quod est com
7. Metaphyiicæ (lect. 3), exponens illud capitulum, positum, et pars a suo toto habetur; ideo humanitas
Utrum autem idem, £tc., in fine sic dicit : < Patet non subsistit, sed Socrates, et ipse est habens huma
igitur ex dictis quando quod quid erat esse unius
cujusque est idem cum unoquoque, et quando non.
ta)
— signal Pr.
Est enirn idem in his quæ sunt per se, non in his
(>) ireunduHi. —
Pr.
6) a verbo srd usque ad mortale, om. Pr.
(τ) «ijpH/UaC. — lignai Pr.
(B) significatur. — signatur Pr.
DISTINCTIO V. — QUÆST10 111.
107
nitatem. Homo autem significat utrumque, et cssen· ι In angelo autern non est omnino idem ; quia aliquid
lialia, cl individuantia; sed diversimode : quia accidit ci prater id quod est de ralione suæ speciei,
essentialia significat(a) determinate, individuanlia(S) quia el ipsum esse angeli est prater ejus essentiam
vero indeterminate, vel hæc vel illa. Et ideo homo, seu naturam, el alia quædam ei accidunt (a) : quæ
cum sit totum, potest pradicari de Socrate, el dici omnia pertinent ad suppositum, non autem ad natu
tur habens humanitatem. Sed quia esse indistin ram. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione
ctum ct incompletum, est quasi ens in potentia,
primi, sic dicit : < Non solum in compositis ex mate
ideo homo non subsistit, sed hic (γ) homo, cui con ria et forma invenitur aliquod accidens praler essen
venit ratio personæ. Est igitur ratio personæ, quod
tiam speciei, sed etiam in substantiis spiritualibus,
sit subsistens distinctum, el omnia comprehendens | quæ non componuntur ex materia et forma; et ideo
quæ in re sunt ; natura autem tantum essentialia
in utrisque suppositum non est omnino idem cum
comprehendit. In simplicibus autem non differt re
naiura. Hoc tamen est aliter et aliter in utrisque.
persona et natura; quia natura non recipitur in ali
Dupliciter enim accipitur aliquid ut accidens prater
qua materia, per quam individuelur, sed est per se
rationem speciei. Uno modo, quia non cadit in dif
subsistens. Tamen, inquantum consideratur (i) finitione significante essentiam rei, sed tamen est
essentia rei, sic dicimus ibi naturam; inquantum designativum vel delenninativum alicujus essentia
lium principiorum: ralionaleenim accidit animali (6),
autem invenitur ibi aliquid subsistens, dicimus ibi
personam· d — Hæc ille.
ut pote prater ejus diffinitionem exsistens, et tamen
Sed sciendum quod, cum dicit quod in simplici est delerminalivum essentias animalis ; unde fit essen
bus persona non addit supra naturam, intelligit tiale homini, et de ratione ejus exsistens. Alio modo
quod non est ibi additio talis, qualis est in rebus accidit aliquid alicui, quia ncc est in ejus diffinitio
materialibus compositis, ubi additur, supra naturam,
ne, nec est determinativum alicujus essentialium
res alterius generis; sed non intendit excludere principiorum, sicut albedo accidit homini. His igitur
omnem additionem : quia, secundum eum, persona quæsunt composilaex materia et forma, acciditaliquid
seu suppositum, in talibus, supra naturam addit
prater rationem speciei utroque modo. Cum enim de
esse. Quod patet. Nam, 2. Quodlibeto, art. 4, sic ratione speciei human® sil quod componatur ex
dicit : « Philosophus, in 7. Metaphysicæ (t. e. 20 anima el corpore, determinatio corporis et animæ
el 21), ubi inquirit (i), utrum sil idem unumquod est praler rationem speciei; et accidit homini,
que, el quod quid est ejus, determinat quod in his inquantum est homo, quod sit ex hac anima et ex
quæ per se dicuntur, idem est res, el quod quid est hoc corpore; sed hoc ccnvenit per se huic homini,
rei; in his autem quæ dicuntur per accidens, non de cujus ratione esset, si diffiniretur, quod esset ex
est idem. Homo enim nihil aliud est quam quod quid
hac anima el hoc corpore, sicut de ratione hominis
est hominis; nihil enim aliud significat (ζ) homo communis est quod sil ex anima et corpore. Acciquam animal gressibile bipes. Sed res alba non est I dunl etiam compositis ex materia et forma, praler
rationem speciei, multa alia quæ non sunt determiomnino idem ei quod est quod quid est album, quod
scilicet significatur nomine albi : nam album nihil ' nativa essentialium principiorum. Substantiis vero
immaterialibus accidunt quidem (γ) aliqua, prater
significat nisi qualitatem, ut dicitur in Praedica
mentis (cap. de Substantia); res autem alba est
rationem speciei, quæ non sunt determinativa essen
substantia habens qualitatem. Secundum hoc igitur tialium principiorum, ut dictum est; non tamen
cuicumque potest aliquid accidere quod non sil de I accidunt eis aliqua quæ sint determinativa essentiæ
ratione suæ naturæ, in eo di fieri res, et quod quid speciei, quia ipsa natura speciei ($) indi viduatur,
est, sive suppositum ct natura. Nam in significatione non per materiam, sed per seipsam ex hoc quod talis
forma non est nata recipi in aliqua materia ; unde
naturæ includitur solum id quod est de ratione spe
per seipsam est non multiplicabilis neque praedica
ciei ; suppositum autem non solum habet hæc quæ
bilis (1) de pluribus. Sed quia non est suum esse,
ad rationem speciei pertinent, sed etiam alia quæ ei
accidit ei (ζ) aliquid praler rationem speciei, scili
accidunt. Et ideo suppositum significatur ut totum,
natura autem sive quiddilas ut pars formalis. In
cet ipsum esse, et alia quædam quæ attribuuntur
solo autem Deo non invenitur accidens prater ejus supposito et non natura. Propter quod suppositum
essentiam, quia suum esse est sua essentia; et ideo 1 non est in eis omnino idem cum natura. » — Hæc
in Deo (η) est omnino idem suppositum el natura.
ille.
Ex quibus patet : primo, quomodo quod quid est,
(а) significat. — significant Pr.
(б) individuaniia.— individua Pr.
(γ) hic. — hoc Pr.
(Ô) consideratur. — consideretur Pr
(t) inquirit. — inquit Pr.
(ζ) significat. — signat Pr.
(r() in Deo. — Om. Pr.
(а) a verbo et usque ad accidunt, orn. Pr.
(б) animali. — aliter Pr.
(γ) guûfrin. — quadam Pr.
(δ) per seipsam. — Ad. Pr.
(c) neque praedicabilis. — Orn. Pr.
(0 ei. — enim Pr.
108
LIBRI III· SENTENTIARUM
proprie loquendo, non est idem quod quidditas;
secundo, quod, dato quod sumantur pro eodem,
adhuc tamen quod quid tôt (a), xel natura, vel quid·
*,
dita.
differt ab eo cujus est, tam in rebus mate
rialibus quam spiritualibus; tertio palet quomodo
esse pertinet ad suppositum vel personam, el non ad
naturam. Sed dices; quomodo salvabitur dictum Phi
losophi dicentis (7. Metaphysics, l. c. 20), quod in
Λμ gutr sunt per se, etc. Item, dictum Commenta
toris ( i bidcomm. 20) dicentis quod < Socrates non
est aliud quam animalitas, etc. ». — Dicitur ad pri
mum, quod, si quod quid est sumatur pro quidditato, tunc ipsum est idem cum eo cujus est, ad
hunc sensum quod non sunt duæ res essentialiter
distincl.T, habentes duas essentias vel naturas diver
sorum generum, sed distinguuntur sicut essentia,
el habens essentiam· Item, ad illud quod dicitur de
Socrate, patet per idem;quia Socrates non est aliud
quam animalitas et rationalitas, vel humanitas, quia
non differt ab illis sicut essentia ab essentia, nec
essentialiter; differt tamen alio modo. Et hoc inten
dit sanctus Thomas, in Quodlibcto stati m allegato :
nam, ibidem, in solutione ultimi argumenti, sic
dicil : α Natura dicitur constituere suppositum,
etiam in compositis ex materia et forma : non quia
natura situnares, et suppositum alia res (hoc enim
esset secundum opinionem dicentium quod natura
speciei sil forma Lanium, igitur constituit supposi
tum sicut (ζ) totum); sed quia, secundum modum
significandi, natura significatur (γ) ut pars, ratione
supradicta, suppositum vero ut lotum ; natura signi
ficatur ut constituens, suppositum vero ut constitu
tum. » — Hæc ille. — Ad istud propositum facit
illud quod dicit Albertus, in commento super Metaphysicam, in tract. 2, c. I, ubi sicdicil : a 1st® duæ
sunt ver® : quidditas rei non est aliud a re cujus
est quidditas; el quidditas rei est eadem rei cujus
est quidditas. Et tamen hæc est falsa : quidditas
rei est res ipsa cujus est quidditas. Et accipiamus
hoc in homine, gratia exempli. Quod enim quiddi
tas hominis non sit aliud ab homine, patet per hoc
quod quidditas hominis in actu participatur ab
homine, et non est in alio, nisi in potentia, inquan
lum participatur vel participari potest ab alio indi
viduo; sicut etiam dicimus quod genus el differen
tia sunt unum in actu, et duo in potentia, inquan
lum genus potest determinari ab alia differentia.
Quod autem sit eadem rei cujus est quidditas, palet
ex hoc quod vere participatur ab eo cujus est quiddi
tas, Nec tamen sequitur, si quidditas hominis non
est aliud, sed eadem homini, quod quidditas homi
nis sit horno;quia significatum hominis non est ali
quod appellatum ejus : quia hoc subjectum, quiddi-
(i) nt — Om. Pr.
(C pan. — Ad. Pr.
W ngnipcufur- — iiymHur Pr.
tns hominis, est significans sicut diffinitio; et cum
diceretur, est homo, oporteret quod esset aliquis
homo singularis. » — Hæc ille.
AU secundum dicitur quod responsio ibidem data,
sufficiens est. Unde el illam ponit virtualiter sanctus
Thomas, 3 p., q. 4, art. 2, in solutione secundi,
ubi sic dicit : u Natune assumpte non deesl propria
personalitas propter defectum alicujus quod ad per
fectionem human® natune pertineat, sed propler
additionem alicujus quod est supra naturam huma
nam. quod est unio ad divinam personam, u — Hæc
ille. — Item, q. 2, ari. 2, in solutione secundi, sic
dicit : « Personalitas natune, intantum ad dignita
tem alicujus rei et perfectionem pertinet, inquan
lum ad dignitatem el perfectionem ejus pertinet
quod per se exsistat ; quod in nomine personæ intelligirnus. Dignius autem erit alicui, quod exsistat in
aliquo digniore se, quam quod exsistat per se. El
ideo ex hoc ipso natura humana dignior est in Chri
sto ipiam in nobis : quia in nobis, quasi per se exsislens, propriam personalitatem habet; in Christo
autem exsistit in persona Verbi ; sicut etiam esse
completivum speciei pertinet ad dignitatem formæ,
tamen sensitivum nobilius esi in homine, propler
communicationem ad nobiliorem formam, quam sit
in animali bruto, in quo est forma completiva. » —
Hæc ille. — Ex quibus patet quod responsio reci
tata, est de mente ejus. Et tunc
Ad primam hujus improbationem, dicitur quod
ista responsio non confirmat propositum argumenti,
sed destruit. Conceditur enim quod quidquid Ver
bum in natura humana plantavit, non repugnans
assumptioni vel unioni personali ad Verbum, lotum
illud assumpsit; non autem oportet quod assumpse
rit illa plantata in natura humana quæ repugnant
unioni, cujus est per se subsistere. — Nec valet,
si dicatur quod per se subsistere non est quid positi
vum, sed pure negativum; vel quod non est quid
absolutum, sed respecti vu m : et ideo omnia positiva
absoluta quod Deus plantavit in natura humana,
illa assumpsit ; sed non omnia negativa, nec omnia
respecliva. — Hoc, inquam, non valet; quia non
majorem evidentiam habet ista propositio, Omne
positivum absolutum ad perfectionem pertinens
humante naluræ, est assumptum a Verbo, quam
ista, Omne negativum, vel respcctivum, perti
nens ad dignitatem humante naturx, est assum
ptum a Verbo. Qua igitur facilitate arguens negat
secundam, negari potest prima : præserlim cum
illud positivum, quod nos ponimus pertinens ad
personam, el non ad naturam, non sit de ratione
human® natune, nec alicujus naluræ creata·, scili
cet esse actualis exsistenti®; immo accidit cuilibet
naluræ create. De hoc sanctus Thomas, 2. Quodli
bcto, art. 3, sic dicit: α Dupliciter aliquid de aliquo
prædicalur : uno modo, essentialiter; alio modo,
per participationem : lux enim prædicatur de illu-
DISTINCTIO V. — QUÆSTIO III
minato participative; sed, si esset aliqua lux sepa- I
rata, prœdicarelur de ea essentialiter. Secundum
hoc ergo dicendum est quod ens prodicatur de fiolo
Beo essentialiter, eo quod esse divinum est subsi
stens ct absolutum ; de qualibet autem creatura pro
dicatur per participationem, nulla enim creatura est
suum esse, sed est habens esse : sicut et Deus dici
tur bonus essentialiter, quia est ipsa bonitas; crea
ture nutem dicuntur bonæ per participationem, quia
habent bonitatem ; unumquodque onirn inquantum
est, bonum est, secundum illud Augustini, 1. dc
Doctrina Christiana (cap. 32) : /nquanlum sumus,
boni sumus, Quandocumque autem aliquid prodi
catur de allero secundum participationem, oportet
ibi aliquid esse prater id quod participatur. Et ideo
in qualibet creatura est aliud ipsa creatura quay
habet esse, et ipsum esse ejus. Et hoc est quod Boe
tius dicit, in lib. dc Hebdomadibus, quod in omni
co quod est citra primum, aliud est esse, et quod
est. Sed sciendum quod aliquid participatur dupli
citer. Uno modo, quasi exsistens de substantia par
ticipantis, sicut genus participatur a specie. Hoc
autem modo, esse non participatur ab aliqua crea
tura : id enim est de substantia rei, quod cadit in
ejus diffinitione; ens autem non ponitur in diffinitione creatura, quia nec est genus, nec differentia.
<00
burn Dei assumpsisse omnia a Deo plantata in natura
humana [«sitive et absolute, quam ornnia plantata
ab eodem ad perfectionem pertinentia significata
negative vel relative; ergo vel omnia talia assum
psit, vel nullum. Concluditur ex ejus argumento.
Constat autem quod non omnia negativa, vel rela
tiva, ad |>erfoclionem pertinentia et eam designantia
assumpsit.
Ad secundam improbationem, dicitur quod, sicut
terminus quantitatis continua
*
reducitur ad genus
sui terminati, ita et terminus essentiæ reducitur ad
genus ejus; et ideo omne quod est terminas essen
tia.·, reducitur ad genus essentia
*
quod terminat.
Sed hoc est contra arguentem, qui ponit Verbum
divinum esse terminum intrinsecum natura assum
pta». Non autem contra nos, quia ponimus quod
Verbum divinum non est illo modo terminus nature
creaüe, nec esse potest. — Ad confirmationem ibi
factam, dicitur quod terminatio humanitatis, si dicat
habitudinem vel respectum, aliud est ab huma
nitate; si autem dicat actum essendi et subsistendi,
in quo fundatur dicta habitudo, adhuç (a) est aliud
ab humanitate. Et sic terminus humanitatis nullo
modo est humanitas, licet terminatio, xel terminus
I primo modo dictus, non sit in eodem genere cum
I humanitate, sicut est terminus et terminatio secundo
Unde participatur, sicut aliquid non exsistens de i modo dicta.
Ad tertium dicitur quod, accipiendo realitalcm
essentia rci ; ct ideo alia quæstio est, an est, et I
quid est. Unde, cum omne quod est prater essen pro illo cui debetur ratiludo, ut quod est ratum,
negatur antecedens prirnæ consequentiae, scilicet
tiam rei, dicatur accidens, esse quod pertinet ad
quæstionem an est, accidens est; et ideo Commen quod terminatio humanitatis sit illo modo reahtas;
tator dicit, 5. Metaphysics: (comm. 14), quod ista et conceditur consequentia prima. El similiter, acci
piendo ens, in antecedente secunda» consequentiae,
propositio, Socrates est, est de predicate acciden
pro illo cui debetur esse, aut quod exsistit, negatur
tali, secundum quod importat entitatem rei, vel
veritatem (a) propositionis. Sed verum est quod hoc antecedens, scilicet quod terminatio humanitatis sil
nomen ens, secundum quod importat rem cui com ens illo modo; el conceditur consequentia. Si
petit hujusmodi (6) esse, significat essentiam rei, autem in prodictis consequentiis et conditionibus
accipitur realitas el ens, ut quo, et non ut quod,
el dividitur per decem genera. Non tamen uni
voce (γ) : quia non eadem ratione convenit omnibus conceditur antecedens utriusque conditionalis et con
esse; sed substantiæ quidem perse, aliis autem ali sequently» ; sed negatur censequenlia. Etenim secun
ter. Sic ergo in angelo est compositio ex essentia et dum illum modum loquendi est terminatio quidditalis, quod tamen nec est ens, nec realitas ut quod,
esse, non tamen est compositio ex partibus sub
stantia», sed sicut ex substantia, et eo quod adhærct sed ut quo. Similiter nec materia prima est quiddi
tas, nec realitas, nec ens ut quod, sed ut quo; et
substantiæ. λ — Hæc ille. — Ex quibus apparel :
primo, quod esse actualis exsistentiae non est de ideo non sequitur quod materia prima nudata qua
ratione alicujus nature creata», sed accidit sibi, et cumque forma, sil assumptibilis. Similiter nec esse
participatur ab ea; secundo, quod Verbum divi abstractum ab omni natura; quia talia non sunt
num , assumendo naturam humanam sine persona quidditates, nec proprio res. aut entia. — Ad con
firmationem, negatur prima consequentia : quia,
litate creata, non omisit aliquid assumere quod sit
ut alias (2. Sentent., dist. 13) visum est, materia
pars natura humana», vel (6) de ejus ratione, aut
consequens eam in primo aut secundo modo (·) per- nec aliqua pura potentia potest separari a forma qua
seitatis; tertio, quod arguens non plus probat Ver actu est extra nihil in rerum natura; nec actus ulti
mus, cujusmodi est esse, potest separari ab omni
te) veritatem. — unitatem Pr.
potentia, quia eo facto esset Deus.
(C) hujusmodi. — hujus Pr.
I
Ad quartum dicitur primo, quod personalitas el
(γ) univoce. — unitate Pr.
(δ) vel. — animalis Pr.
(<) modo. — Om, Pr.
(a) adhuc. — ad hoc Pr
HU
LIURI III. SENTENTIARUM
perscitas tertii modi dicit aliquid positivum, scilicet
esse, et aliquid negativum, scilicet non in alio;
sicut ct subsistere illa duo dicit; et utroque modo
distinguitur realiter ab humanitate. Nec ex hac posi
tione sequuntur aliqua inconvenientia. Quod patet
discurrendo per singula. — Primum namque incon
veniens illatum non sequitur. Nam consequentia ibi
facta, peccat per fallaciam consequentis, arguendo
a pluribus causis veritatis ad unam. Verbum enim
divinum suppositat humanam naturam, non isto
modo quod sit terminatio ejus, eo modo quo actus
est terminus potenliæ, et esse est terminus essentiæ; sed alio modo : quia scilicet (a) trahit humani
tatem ad suum terminum, et ad suum esse, el ad
suam actualitatem ; sicut arbor, cui inseritur ramus,
trahit ramum ad suam subsistentiam, el ad suum
suppositum. — Similiter nec ex hac positione sequi
tur secundum inconveniens, scilicet quod Verbum
divinum non sit homo; quia argumentum illud
false imaginatur quod Verbum Dei, ideo dicatur
homo, quia est terminatio natura humanæ, et quod
homo non sit aliud, nisi terminatio natura humanæ.
— Similiter nec sequitur tertium inconveniens;
quia argumentum ad hoc factum supponit quod per
sonalitas angeli nullo modo dicat aliquid positivum
distinctum ab angelo; cujus falsitas superius est
ostensa. — Similiter nec sequitur quartum incon
veniens (6); quia, licet prima substantia non sub
sistat per essentiam propriam, tanquam per actum I
subsistendi, qui est esse cum quadam negatione
essendi in alio, subsistit tamen per propriam essen
tiam et substantiam, tanquam per immediatam et
proximam rationem principiativam actus subsi
stendi et supposilandi et personandi. Nulla vero
secunda substantia est illo modo proximum princi
pium, aut ralio talis actus, aut talis negationis. —
Similiter, nec sequitur quintum inconveniens, ad
sensum in quo est inconveniens. Rem enim aliquam
creatam per se subsistere, potest inlelligi dupliciter.
Primo modo, quia subsistit per se, sicut per actum
subsistendi; et sic conceditur quod nulla creatura
per se subsistit, quia nulla creatura subsistens est
suum esse. Secundo modo, quia habet in se proxi
mum elicitivuin et susceptivum illius actus; et sic
omnis prima substantia per eesubsistit. — Similiter
nec sequitur sextum inconveniens, illo motio quo
est inconveniens. Nos enim non dicimus quod
natura in rebus materialibus sil suppositum, nec
quoti compositum ex natura et ex esse sit supposi
tum ; sed quod aliquid medium est suppositum, sci
licet individuum natura stans sub tali esse. In tali
bus enim individuum addit supra naturam, et sup
positum supra individuum. In angelis vero dicimus
quod suppositum est non aliquid tertium constitu
(a) icibcrt. — Om. Pr.
(€) quartum inconvenient. — faltum Pr.
tum ex natura et ex esse, sed natura stans sub esse.
Ex esse enim et essentia nullum vere unum tertium
resultat. Et de hoc sanctus Thomas, 2. Quodlibeto,
art. 3, in solutione prirni, sic dicit : « Aliquando ex
his quæ simul junguntur, relinquitur aliqua res ter
tia : sicuti ex anima et corporo constituitur huma
nitas, qua homo est homo; unde homo componitur
ex anima et corpore. Aliquando autem ex his quæ
simul junguntur, non resultat res tertia, sed resultat
quædam ratio composita; sicut ratio hominis albi
resolvitur in rationem hominis, et in rationem albi.
Et in talibus aliquid componitur ex seipso et alio;
sicut album componitur ex eo quod est album el
albedine. » — Hæc ille. — Et inducit illa ad osten
dendum quomodo angelus componitur ex essentia
sua et ex esse suo; quæ compositio magis proprie
dicitur compositio cum his, quam compositio ex
his. Dico ergo quod, quia ex natura indi viduata el
ex esse non resultat aliquod tertium vero unum, ideo
aggregatum illud non proprie dicitur persona; nisi
forte distinguamus, sicut de albo, quod album est
duplex, scilicet denominativum et formale. Illa etiam
persona, vel suppositum, potest dici dupliciter :
primo modo, denominative, et sic suppositum dici
tur illud individuum quod per se subsistit; secundo
modo, formale, et sic suppositum dicitur composi
tum ex tali individuo el ex sua per se subsistentia.
— Similiter, nec sequitur septimum inconveniens :
quia, sicut slatim visum est, ex essentia et ex esse
non resultat aliqua substantia per so una; quia
essentia est natura completa et integra, et ideo non
potest esse pars.
Ad quintum dicitur quod illa realitas est de prædi cam en to (a) substantiæ. Et ad improbationem,
dicitur quod esse non est proprie substantia, sed
actualités substantiæ. Nec est inconveniens si ad
genus substantiæ tria pertineant reductive : scilicet
materia, et forma, tanquam principia intrinseca
specierum substantiæ, et esse vel per se subsistere,
Unquam actualités natura constitute, quæ secun
dum se indifferens est ad esse et ad non esse.
Ad sextum negatur assumptum. Et de hoc salis
visum fuit in primo Sententiarum (dist. 8, q. 1),
et in secundo (dist. 16, art. 3, ad le,n; et dist. 17,
concl. 2).
Ad argumentum pro quæstione factum, patet
responsio per pradicta.
Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Amen.
(a) prxdicamcnlo. — predicate Pr.
DISTINCTIO VI - QUÆSTIO I.
Ht
Socrates est albus, el quo Socrates est musicus. Sed
illud esse quod pertinet ad hypostasim vel personam
secundum se, impossibile est in una hypostasi vel
persona multiplicari;quia impossibile est quod unius
rei sil nisi unicum esse. Si igitur, humana natura
adveniret Filio Dei non hypostatice vel personaliter,
ÜTRUM IN CHRISTO SINT PLURA ESSE
sed tantum accidenta! i ter, sicut quidam posuerunt,
o[>orterel (x) ponere in Christo duo esse, unum qui
inc A sextam distinctionem tertii Senten dem, secundum quod est Deus, aliud autem, secun
tiarum quærilur : Utrum in Christo dum quod est homo : sicut in Socrate ponitur aliud
esse, secundum quod est albus, et aliud, secundum
sint plura esse.
Et arguitur quod sic. Nam in Christo quod est homo; quia esse album non pertinet ad
esse personale Socratis. Esse autem capitatum, el
anima dat esse corpori, cum sit forma ejus; sed non
dat sibi esse divinum, cum sit increatum. Ergo in esse corporeum, et esse animatum, lotum pertinet
Christo est aliud esse prater esse divinum ; et sic in ad unam personam Socratis; et ideo ex omnibus his
non fit in Socrate nisi unum esse. Et si contingeret
Christo non est tantum unum esse, sed plura.
In oppositum arguitur sic : Unumquodque, sicut quod post constitutionem Socratis adveniret Socrati
manus, vel pes, vel oculi, sicut accidit in cæco nato,
dicitur ens, dicitur unum; quia ens et unum con
ex his non accresceret Socrati aliud esse, sed solum
vertuntur. Si ergo in Christo essent duo esse, et
relatio quædam ad hujusmodi, quia scilicet dicere
non tantum unum, Christus erit duo, et non unum;
tur esse non solum secundum ea quæ prius habebat,
quod est falsum.
sed etiam secundum ea quæ post modum advene
In hac quæstione sunt tres articuli. In primo runt sibi. Sic igitur, cum humana natura conjun
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In gatur Filio Dei hypostatice vel personaliter, et non
accidentaliter, consequens est quod secundum huma
tertio solutiones.
nam naturam non adveniat sibi novum esse perso
nale, sed solum nova habitudo esse personalis
ARTICULUS I.
praexsislentis ad naturam humanam : ut scilicet
illa persona jam dicatur subsistere non solum secun
PONUNTUR CONCLUSIONES
dum divinam (6) naturam, sed etiam secundum
humanam (γ). > — Hæc ille.
Quantum ad primum articulum, sit
Item, 3. Sentent, dist. 6, q. 2, art. 2, sic dicit :
Prima conclusio : Quod In Christo non sunt < Secundum Philosophum, 5. Metaphysics (t. c. 14),
esse dicitur duobus modis. Uno modo, secundum
duo esse substantialia actualis cxslstentke.
quod significat (δ) \eritatern propositionis, secun
dum quod est copula; et sic, ut Commentator dicit
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p.. q. 17, art. 2,
ibidem, ens est prædicatum accidentale. Et hoc esse
ubi sic dicit : « Quia in Christo sunt duæ natura et
una hypostasis, necesse est quod ea quæ ad natu non est in re, sed in mente, quæ conjungit pradicaturn cum subjecto, ut dicit Philosophus, 6. Meta
ram perlinent in Christo, sint (a) duo; quæ autem
pertinent ad hypostasim in Christo, sint unum tan physics (t. c. 8). Unde de hoc esse non est quaestio
hic. Alio modo dicitur esse (c), quod pertinet ad
tum. Esse autem pertinet ad hypostasim, el ad
naturam rei, secundum quod dividitur secundum
naturam : ad hypostasim quidem, sicut ad id quod
habet esse; ad naturam autem, sicut ad id quo ali decem genera. Et hoc quidem esse est in re; et est
quid habet esse : natura enim significatur (€) per actus resultans ex principiis rei, sicut lucere est
modum forma;, quæ dicitur ens ex eo quod ea aliquid actus lucentis. Aliquando tamen sumitur esse pro
est ; sicut albedine est aliquid album, et humanitate essentia, secundum quam res est, id est, pro quidditate; quia per actus consueverunt significari eorum
est aliquis homo. Est autem considerandum quod,
principia, ut potenliæ vel habitus. Loquendo igitur
si aliqua forma vel natum est, quæ non pertineat
de esse secundum quod est actus entis, sic dico quod,
ad esse personale hypostasis subsistentis, illud esse
secundum secundam opinionem, oportet ponere
non dicitur esse illius persohæ simpliciter, sed secun
unum esse tantum; secundum autem alias duas,
dum quid; sicut esse album est esse Socratis, non
oportet ponere duo esse. Esse enim subsistentis est,
inquantum est Socrates, sed inquantum est albus.
Et hujusmodi esse nihil prohibet multiplicari in una
(а) oporteret. — oportet Pr.
hypostasi vel persona : aliud enim esse est quo
DISTINCTIO
VI.
QUÆSTIO I.
(а) in CArù/o, tint. — halxl Pr
(б) significatur, — signatur Pi
(б)
(γ)
(Ô)
(t)
divinam. — Auinanam Pr.
humanam. — divinam Pr.
significat, — signat Pr.
esse. — rnt Pr
112
LIBRI III. SENTENTIARUM
quod habet esse, Linquam ejus quod est, quamvis alio, sive sint accidentia, sive formæ substantiales,
sit naturæ vel formæ, Linquam ejus quo est; aut quaelibet partes, non habent esso, ita quod ipsa
unde nec natura rei, nec partes ejus dicuntur pro vere sint; sed attribuitur eis esso alio modo, id est,
prie esse, si esse prædiclo modo accipiatur. Simili ut quo aliquid est : sicut albedo dicitur esse, non (juin
ter autem nec accidentia, sed suppositum comple ipsa in esse subsistai, sed quia ea aliquid habet esse
tum, est secundum omnia illa ; unde etiam Philoso album. Esse ergo vere et proprie non attribuitur
phia dicit, 7. Metaphysics (t. c. 2), quod accidens nisi rei subsistenti. Huic autern attribuitur esso
magis proprie est entis quam ens. Prima ergo opinio, duplex : unum, scilicet esse quod resultat ex his ex
quia ponit duo subsistentia, ponit duo esso substan quibus ejus unitas integratur, quod est prirnum esse
tialia. Similiter opinio tertia, quia ponit quod partes substantiale suppositi ; aliud autern esse est suppo
humanæ nature adveniunt divinæ personæ acciden sito attributum, præter ea quæ integrant ipsum,
tali ter, ponit duo esse, unum substantiale, et aliud quod est esse superadditum, scilicet accidentale; ut
accidentale. Secunda vero opinio, quia ponit unum esse album attribuitur Socrati, cum dicitur, Socra
subsistens, el humanitatem non advenire acciden ta tes est albus. Quia ergo in Christo ponimus unam
liter divinæ personæ, oportet quod ponat unum rem subsistentem, ad cujus integritatem concurrit
esso. Impossibile enim est quod unum aliquid habeat etiam ipsa humanitas, quia unum suppositum est
duo esse substantialia : quia unum fundatur super utriusque natura, ideo oportet dicere quod esse sub
ens; unde, si sint plura esse, secundum quæ ali stantiale, quod proprie attribuitur supposito, in
quid dicitur ens simpliciter, impossibile est quod Christo est unum tantum; habet autem unitatem
dicatur unum. Sed non est inconveniens quod esse ex supposito, et non ex naturis. Si tamen ponatur
unius subsistentis sil per respectum ad mulla; sicul humanitas a divinitate separari, tunc humanitas
esse Petri est unum, habens tamen respectum ad suum esse habebit aliud ab esse divino; non enim
diversa principia ipsum constituentia. Et similiter, impediebat quin haberet proprium esse, nisi hoc
suo modo, esse Christi unum, habet duos respectus, quod non erat per se subsistens : sicut si arca esset
unum ad naturam divinam, aliud ad naturam huma quoddam individuum naturale, ipsa tota non habe
nam. > — Ilæc ille.
ret nisi unum esse ; quælibel tamen partium ah arca
Ex quibus potesl formari talis ratio : Nihil vere separata haberet proprium esse. Et sic patet quod,
et proprie unum, habet duo esse substantialia, qui secundum secundam opinionem, oportet dicere quod
bus aclualiter exsistit. Sed Christus est vere el pro in Christo est unum esse substantiale, secundum
quod proprie est suppositi (a); quamvis sit multi
prie unum ens, el una sutatantia. Igitur, etc.
plex esse accidentale. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : In quocum
Secunda conclusio est quod In Christo sunt
que supposito sunt phires formæ accidentales, in
multa esse secundum quid et accidental Ia.
eodem sunt multa esso accidentalia el secundum
Hanc ponit sanctus Thomas, QuodlibctoQ, art. 3, quid. Sed suppositum Verbi est hujusmodi. Igi
ubi sic dicit : < Esse dicitur dupliciter, ut patet per tur, cie.
Philosophum, 5. Metaphysics (t. c. 14), et in qua
El in hoc primus articulus terminatur.
dam glossa super principium Joannis. Uno modo,
secundum quod est copula vertatis, significans com
positionem cujuslibct enuntiabitis, quam anima I
ARTICULUS II.
facit ; unde hoc esse non est aliquid in rerum natura.
Et sic esse attribuitur omni ei de quo propositio
PONUNTUR OBJECTIONES
potest formari, sive sit ens, sive privatio entis ; dici
mus enim cæcitatern esse. Alio rnodo dicitur esse,
§ 1. — Contra primam conclusionem
actus entis inquantum est ens, id est, quo (i) deno
minatur aliquid ens actu in rerum natura. Et sic
I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum
< ssc non attribuitur nisi ipsis rebus quæ in decem articulum arguitur contra conclusiones. Et quidem
generibus continentur; unde ens a tali esse dictum, conira primam arguit Scotus (dist. G, q. 1), pro
per decem genera dividitur. Sed hoc esse attribuitur bando quod in Christo sit aliud esse exsistenliæ ab
alicui rei dupliciter. Uno modo, sicut ei quod vere esse aeterno.
et proprie habet esse, vel est; el sic attribuitur soli
Primo. Quia terminus generationis est esse exsi
substantial per se subsistenti; unde quod vere est, stentiae, vel aliquid habens tale esse, ex 5. Physi
dicitur substantia, 1. Physicorum (L c. 27). Omnia (6) corum (t. c. 7) : nam terminus generationis est
vero quæ non per se subsistunt, sed in alio el cum aliquod esse per generationem acquisitum. Sed Filius
Dei vere generatur ex matre temporaliter, secundum
(s) quo. — inquantum denominatur vel Pr.
(6) Omnia. — Chnmbu
*
Pr.
(j)
tuppoiiti. — luppontum Pr.
DISTINCTIO VI. — QÜÆ8TI0 I.
Damascenum (de Fid. orth.')9 lib. 3,cap. 12. Ergo
illius generationis terminus est aliquid habens esse
exsistenliæ : non autem esse increatmn, quia illud
non fuit effectum per generationem temporalem ;
igitur aliud esse.
Secundo sic. Nam vivere viventibus est esse,
2. de Anima (t. c. 37 ). Sed in Christo fuit alia vita
ab increata : aliter non esset vere mortuus; mors
enim ebl privatio vilæ; sed vita increata privari non
potuit; et ita fuit in eo aliud vivere.
Tertio. Anima Christi creabatur. Creatio autem
terminatur ad aliquod aclualiter exsistens. Ergo fuit
aliqua exsistentia actualis animæ, inquantum ter
minans creationem; sed non increata; ergo creata,
vel saltem alia ab increata.
Quarto. Illam naturam quam Verbum personavit, tota Trinitas producit in ratione causa) efficien
tis et conservantis. Sed causalitas causæ efficientis
el conservantis non terminatur nisi ad aliquod exsi
stere, et non increatum; ergo ad exsistere crea
tum.
Quinto. Si natura humana dimitteretur a Verlx),
non oporteret sibi acquiri aliquod esse per genera
tionem, nec per creationem ; et tamen ipsa dimissa,
ex quo dimissa est, non est annihilato, nec ens in
pdjentia tantum, ut anima Anlichristi ante creatio
nem ; ergo haberet aliquod esse in actu ; el non
novum, quia per nullam mutationem positivam;
ergo illud quod modo habet.
Sexto. Natura angeli (a) posset assumi a Verbo;
el illa non potest manere eadem, nisi maneat sua
exsistentia, secundum te. Igitur, etc.
Septimo. Fundamentum relationis naturaliter
praecedit relationem ; el secundum esse actuale, pro
cedi l rationem (S) relationis actualis. Sed unio ista
fuit relatio actualis. Igitur ejus fundamentum prae
cessit naturaliter, secundum esse actuale. Sed illud
fundamentum erat ipsa natura totalis (γ). Igitur.
Confirmatur. Quia prius natura anima perficit
corpus, quam natura esset nata assumi; et in illo
priori, forma fuit actus materi® ; el consequenter,
dabat sibi esse, quod non corrumpeltatur per assum
ptionem.
Octavo arguitur contra rolionem opinionis lu®.
Si Verbum habet tantummodo respectum rationis
ad naturam assumptam, cum per respectum ratio
nis nullum suppositum dicatur esse formaliter ali
quid, ergo Verbum, inquantum est homo, non esset
formaliter aliquid. Consequens est contra illud capi
tulum, dc Jhcrclicifi (Extra, lib. 5, lit. 7, cap. 7):
Cum Chrittus, etc.
Nono. Quia pars adveniens toti, ideo non dat
esse, sed recipit, quia perficitur a forma totius ; quia.
(i) iirujch. — humana Pr.
(4) pnrccdit rationem — Om. Pr.
(·) totale. — relationis Pr.
tià
si remaneret distincta (a) sicut prius, non reciperet
esse lotius, sed haberet esse proprium, vel nullum.
Swi natura humana unita Verbo, non informatur
Verbo, sed manet simpliciter distincta. Igitur, vel
nullum esse habet, vel habet esse proprium.
II. Argumenta Aureoli. — Ad idem arguit
Aureolus (in Quaestionibus super Reportationes libri
tertii Sententiarum, q. 15).
Primo. Quia esse est actus essentiae, ita quod
actual essentiam. Modo, esse divinum non actual
aliquam naturam creatam ; humanitas vero est poten
tials essentia (C) respectu sui esse, et illud non
amittit per assumptionem.
Secundo. Quia tunc humanitas non posset assumi
ab uno divino supposito, quin assumeretur ab omni
bus, cum in omnibus tribus personis non sil nisi
unicum esse.
III. Argumenta aliorum. — Arguitur ab aliis,
quorum argumenta recitat Durandus (disl. 6, q. 2).
Et
Primo sic (γ). Quia unitas vel pluralitas ipsius
esse in Christo, aut attenditur secundum supposi
tum, aut secundum naturas. Si secundum naturas,
cum plures naturæ sint in Christo, ergo el plura
esse. Si secundum suppositum,— Contra : Quia,
si unitas suppositi arguit unitatem esse, tunc plu
ralitas suppositorum argueret pluralitatem ipsorum
esse. Consequens est falsum; quia très person®
divinæ, cum sint tria supposita, non habent nisi
unicum osse exsistenliæ, propter unitatem essentiæ.
Ergo unitas vel pluralitas ipsorum esse non attendi
tur secundum unitatem vel pluralitatem suppositi,
sed secundum naturam.
Secundo. Quia agere supponit esse, et est suppo
siti, sicul el esse. Sed in Christo, non obstante uni
tale suppositi, praeter agere divinum, est agere
humanum. Ergo in Christo, praeter esse divinum,
est aliud esse humanum; et sic plura esse.
Tertio. Quia, si natura humana quæ est in Chri
sto, sibi derelinqueretur, constat quod haberet pro
prium esse exsistenliæ aliud ab esse divino : aut
ergo illud quod habebat in divino supposito; aut
aliud. Si idem, habetur propositum, scilicet quod
in Christo, praeter esso divinum, est aliud esse. Si
aliud, — Contra : Illud quod amittit totum esse sim
pliciter quod prius habuit, el acquirit totaliter
novum esse quod prius non habuit, tale est vere
corruptum el vere generatum. Sed, si humana
natura sibi derelinqueretur, amitteret totum esse
simpliciter quod habuit, si in Christo solum est
unum ct idem esse, scilicet divinum, el acquireret
(i) distincta — distincte Pr.
(6) oirniia. — esitf Pr,
(v) sic, — Om. Pr.
V. — M
IH
LIBRI Ilf. SENTENTIARUM
totaliter novum esse quod prius non habuit. Ergo a subjecto separari, nisi corrumperetur, eo quod
vere (2) prius corrumperetur, el |>ostea (6) generare amitteret totum esse quod prius habuisset. Hoc
tur; et sic non esset eadem numero qu® prius; quod autem falsum est, ut patet in Sacramento Altaris.
esi inconveniens. Minor palet. Sed probatur major: Igitur, etc.
Quia sicut illud corrumpitur secundum quid, quod
Secundo. Quia intimius sequitur css<» ad essen
amittit aliquod esse, el non totum, sicut cum aqua tiam, quam agere ad jiolenliam. Sed in Christo
calida infrigidatur, vel cconlra; sic illud corrumpi multiplicatur agere, nd multiplicationem potentia
tur simpliciter, quod amittit lotum esse simpliciter rum (a). Ergo in ipso multiplicatur esse, secundum
quod prius habuit. Et iterum : Essentia non potest multiplicationem essentiarum.
manere vel conservari sine osse, quacumque virtute.
Tertio. Quia plus dependet quantitas el omnia
Natura ergo humana, amittendo totum esse quod accidentia corruptibilia vel communia ab esso, «piam
prius habuit : aut est corrupta per amissionem primi dependeat color a quantitate. Sed color non posset
esse; aut non, sed requiritur quod sic amittat esse remanere in substantia, remota quantitate. Ergo
procedens, quod nullo modo recuperet aliud. Si nec quantitas, nec aliquod accidens posset remanere
primum detur, habetur propositum. Si detur secun in natura humana, amoto esse, quod intimius sequi·
dum, — Contra : Essentia amittens omne esse, el lurad ipsam quam quodeumque aliud. Cum igitur
nullum recuperans, vere adnihilalur; quia natura in natura humana in Christo exsistente fuerit quan
nunquam potest manere sine aliquo esse, ut dictum titas, el reliqua accidentia, necessarium est quod in
est. Si ergo essentia non corrumpitur nisi amittendo ipsa fuerit proprium esse, quod præexigilur ad
telum suum esse, et nullum recuperando, nunquam omnia illa.
poterit esse corruptio sine adnihilalione; immo non
differt unum ab alio; quod est falsum.
V. Argumenta Joannie de Neapoli. —
Arguit Joannes de Neapoli ( Quodlibeto 1, q. 8).
Quarto. Quia omnis generatio terminatur ad esse,
Primo sic. Quia, secundum Damascenum (l curabile. Sed quidquid est in homine, est
quod pçr generationem acquisivit, et quod per mor curabile; cum totus homo fuerit curatus quantum
tem amisit. Illud autem non fuit esso divinum, quia ad totam suam rcalilatem. Ergo tola hominis realitas
illud nunquam amisit. Ergo, prater esse divinum, fuit assumpta ; et sic assumait esso humanum crea
fuit in Christo aliquod osse creatum. Si vero dicatur tum. Hanc rationem tangit Damascenus (ibid.),
quod per generationem temporalem Christi acquisi lib. 3, cap. 18, ubi dicit : Quod inassumptibile (o)
tum fuit Christo esse divinum, non secundum se, enim, et incurabile (γ). Assumit igitur totum
quia illud prius habuit, sed quia natura humana hominem, ct quod hujus est optimum, ut toti
novam relationem habuit ad ipsum ; — Contra : salutem congralificet (0).
Quia illud per generationem acquiritur, quod per
Secundo. Quii inconveniens est subtrahere Chri
corruptionem amittitur; sed esse divinum, vel rela sto, qui est perfectus homo, ut dicitur in symbolo
tio ad ipsum, non est amissa per corruptionem ; ergo Athana&ii, maximam hominis perfectionem. Sed (t)
nec acquisita per generationem. Et sic ex hac opi hoc est esse : perfectio enim substantialis major est
nione sequitur quod Christus non fuit vere natus, omni occidentali, cum sit ejus finis; inter perfectio
nec vere mortuus. Igitur, etc.
nes autem substantiales, major est esse quam essen
tia, cum sit ejus netus. Igitur, etc. Confirmatur
IV Argumenta Durandi. — Arguit ad idem ratio per quoddam dictum Damasii Papæ, in qua
etiam Durandus, ubi supra (dist. 6,q. 2). Et
dam epistola quæ habetur in Historia tripartita,
Primo sic (γ). Quia melius competit naturæ lib. 9, tit. 15, ubi dicitur sic : Ilunc, scilicet Chri
humanæ in Christo habere proprium esse, prater stum , si quis in divinitate sive humanitate minus
esae suppositi, quam (0) competat accidenti haliere aliquid dixerit habuisse, plenus diaboli spiritu,
proprium esse in subjecto, prater esse subjecti. Sed diaboli Gchennir semetipsum filium demonstrabit.
accidens habet proprium esse in subjecto, prater Et Damascenus (dc Fid. orth.}, lib. 3, capiluloQ 18,
subjecti. Ergo natura humana in Christo habuit sic dicit : Deum jicrfectum ct hominem perfectum
proprium esse, prater esse divini suppositi. Proba dicentes Christum, omnino omnia dabimus, et
tur minor : Quia, si accidens non haberet in subje qua· Patris naturalia, et quæ Matris naturalia.
cto aliud esse, prater ésse subjecti, tunc non posset
(a) rerc — lie Pr.
Ù) pottas. — prim Pr.
(y) a icrbo Arguit usque ad ne, om. Pr.
IB) competat accidenti habere ropnum «M, prefer
rue ruppurfi quod. — Ad. Pr.
(i) potfnliarum. — priorum Pr.
(6) inaisumpti&ile. — tna
*fun»pii6ilii
Pr.
(γ) incurabile. — inrrealnh» Pr.
(S) talutem congralificcl. — lalvum gratificet Pr.
(c) Se/t. — fecundum Pr.
(ζ) capitulo. — titulo Pr.
DISTINCTIO VL — QUÆ8T1O I.
Tertio. Quin prius,online naturæ, humana natura I
fuit perfecta quantum ad omnia sun naturalia et
proprietates actuates vel accidentale», quam assum
pta ; alias ruisset assumpta imperfecta. Sed, sic
accepta, includit esse;quia proprietates accidentales
et actuales non insunt nisi exsistenti. Igitur, etc.
Quarto. Quia natura substantialis, est perfectior
omni accidentali. Sed accidentalis lialæl proprium
esso, non solum quando Ctl per se, ut in Sacra
mento, sed etiam quando est in supjiosito alterius
naturis Igitur el natura substantiali» humana, exsi
stens in supposito Verbi, habet proprium osso. Proliatur minor. Illud quod praexsistit formæ acciden
tali in eodem subjecto, non potest formaliter |ærficere formam accidentalem : pneexsislens enim in
eodem, se habet per modum informati, cl non
informantis; ut palet de quantitate lopeclu quali
tatis, et dc substantia respectu quantitati^. Sed
exsistere substantia
*
præexsislit omni forma
*
acci
dentali, saltem online naturæ et intellectus : omnis
enim forma accidentalis inest exsistenti. Igitur exsi
stere subslantiæ non potest formaliter perficere for
mam accidentalem quamcumque. Esse autem com
paratur ad essentiam ut actus ad potentiam, ct per
fectio ad perfectibile, ut pote ipsam exsistentem
denominans. Igitur forma accidentalis habet in subjeclo proprium esse, printer esse subjecti.
Quinto. Quia quantitas in Sacramento exsistit per
idem formaliter, per quod exsistebat quando erat in
substantia panis. Ergo, e converso, natura humana
per idem exsistit in Christo, per quod exsisteret, si
esset per se; et sic non per esse Verbi. Consequentia
palet : quia sicut quantitas naturaliter est in sup|>osito alterius naturæ, el miraculose est |>er se; sic
est in proposito, c converso. Antecedens prolmlur :
Quia quantitas est in Sacramento; ct non potest
dici quod carcat omni esso, eum realiter exsistat in
rerum natura. Nec jiolesl dici quod exsistat per esso
substantiæ, per quod erat ante; quia siilistanlia non
manet, et esse substantia» inseparabilius consequi
tur ipsam substantiam quam quotcumque proprie
tas suum subjectum. Nec potest diri quod exsistat
per aliud esso de novo sibi adveniens; quia seque
retur quod esset aliud ens, si haberet aliud esso.
Relinquitur ergo quartum membrum, quia nullum
aliud posset dari, scilicet : quod quantitas exsistat
|M?r aliquod tsse perliciens ipsam formaliter, aliud
ab esse subslantiæ, quod habebat etiam (piando
inerat subslantiæ panis. El pari ratione, humana
natura exsistens in supposito Verbi, habet proprium
esse, præler esse Verbi. — Ha»c ille.
El in hoc secundus articulus terminatur.
tl5
ARTICULUS III.
PONUNTUR SOLUTIONES
§ I. —
Ad
ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium
articulum, restat objectionibus respondere. Et id
circo dico quod
ΛιΙ primum Scoti, res|>ondit dudum sanctusTliorna>, 9. Quodlibelo, art. 3, in solutione tertii, ubi
sic arguit : < Generatio e»t mutatio ad ease. Sed in
Christo est quædam generatio temporalis, de qua,
Mattii. 1 (v. 18), Chrieli autem generatio sic erat :
quæ non jiotest terminari ad esse sternum ; ergo
terminatur ad aliquod esse temporale et crealum.
Ergo in Christo est duplex esse, cum in ipso sit
manifeste esse incrcatum. » Ecce argumentum.
Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod
generatio temporalis terminatur ad esse suppositi
ælerni, non ut per eam esse simpliciter incipiat, sed
quod incipiat esse suppositum humanæ natura. > —
Hæc ille. — Ex quibus palet in forma responsio ad
argumentum Scoti (a : quia argumentum falsum
assumit, scilicet quod esse divinum non possit esse
terminus temporalis generationis. Nec valet proba
tio : quia non est generaliter verum, quod omnis
generatio terminetur ad aliquod esse novum et novilep productum ; sicut palet in generatione noxæ car
nis in homine, d in suscitatione Lazari, in quibus
nullum esse actualis exsistent îæ noviler creatur, pro
ducitur aut generatur, sed solum aliquid noviler
trahitur ad esse actualis exsistentia? praexsistens.
Conceditur tamen quod in omni generatione sub
stantiali acquiritur novum esse essentiæ.
Hanc solutionem extenso ponit Bernardus de
Gannalo, in Impugnationibus Godofridi, 4. Quodlibeto, q. 1, ubi Godofridus sic arguit : < Omnis
nativitas terminatur ad esse. Sed in Christo ponimus
duas nativitates. Ergo duo esse exsistentia». > Ecce
argumentum ejus. Sequitur responsio Bernardi :
< Cum, inquit, dicil arguens, quod omnis nativitas
terminatur ad esse. — dicendum est quod verum
est, inquantum per se terminatur ad suppositum,
ut |>alel, 7. Mctaphysiav ( t. c. 22). Si ergo in
Christo, prater duas nativitates, ])onamus duplex
esse, oportet nos in eo ponere duo supposita. Unde
dicendum quoti utraque nativitas, sicut terminatur
per se ad unum suppositum, ita ad unum exsistere;
sed divina terminatur ad illud suppositum, inquanlum communicatur ei divina natura ; humana autem
nativitas terminatur ad illud, inquantum communi
catur ei natura humana. Utraque enim natura com
municatur illi supposito, cum sit suppositum dua
rum naturarum. » — Hæc ille.
(a) Scoti. — Om, Pr.
lift
LIBRI 111 SENTENTIARUM
Ad secundum respondit sanctus Thomas. in pre»·
dicto Quodlibelo, in solutione primi, quod est tale :
< Fivere, secundum Philosophum, in 2. dc Anima
(L c, 37). viventibus est esse. Sed in Christo non
est tantum unum vivere; cum sit in eo et vita
creata, qua vivit corpus per animam, et vita increata,
qua rivit Verbum perseipsum. Ergo neque in Chri
sto e>l tantum unum esse, d Ecce argumentum.
Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod
vivere dicit esse quoddam specificatum per speciale
essendi principium; et ideo diversitas vilæ conse
quitur diversitatem principiorum vivendi; sed esse
magis respicit ad suppositum subsistens. » — Hæc
ille. — Ad hoc etiam argumentum solvit Bernardus
de Gannalo, ubi supra : c Vivere, inquit, si acci
piatur pro esse simpliciter, unum est in Christo,
cum debeatur supposito, sicut et esse; licet illud
vivere habeat relationem ad vitam divinam et huma
nam. Si autem vivere accipiatur secundum quod est
actus vilæ, et non pro esse simpliciter, sic dicen
dum est quod duo vivere sunt in Christo, id esi, duo
actus vilæ, sicut duæ scienliæ, et duæ voluntates,
scilicet divina ct humana; sed hoc non tollit unita
tem esse simpliciter, licet tollat unitatem esse essen
tia». Ponit etiam pluralitatem esse accidentalium in
Christo, qua' bene ponimus in eo secundum quid,
ut fese album, et esse quantum, et MC de aliis, quæ
supponunt simpliciter exsistere, et tamen addunt
sua propria exsistere secundum quid; et de talibus
nullus negat quin sint plura in Christo. Sed cum
forma» accidentales in Christo habeant (« i sua propria
et distincta exsistere, sicut in aliis hominibus,
«piare etiam nature humana non dat suum esse pro
prium et distinctum ab exsistere divino? Dicendum
quod hoc ideo est, quia formæ occidentales habent
in Christo quidquid habent in aliis, scilicet subje
ctum in actu ; et ideo faciunt in eo quidquid faciunt
in aliis. Sed natura humana in Christo non habet
quod habet in aliis : quia in aliis habet suppositum
proprium et distinctum ab omni alio, et ideo dat
sibi osse simpliciter; sed in Christo non habet pro
prium suppositum distinctum a divino, sed ipsa
trahitur ad (6) suppositum divinum, et ideo non dat
sibi esse simpliciter, n —Hæc Bernardus, el bene.
— Sed responsio sancti Thomæ est compendiosior,
quæ stat in hoc, quod in Christo dicitur duplex
vivere, non propter duplex esse,sed propter duplex
principium vivendi, ad quod vivere habet respe
ctum : non quidem qimd esse sup|>ositi divini, vel
ejus vivere, raliter principietur ab aliquo principio
a se raliter distincto, çed solum secundum modum
inlelligcndi.
Ad tertium dicitur quod creatio anima» Christi
terminabatur ad esse essentia.· ipsius animæ Christi,
(s) habeant — elntni Pr
(4) ipia tnihHur ad. — tptttnicl Pr.
quod est distinctum ab esse divino. Hem, termina
batur ad osse exsistentia» divini suppositi, illo modo
quo prius dictum est : non quidem quod illud esse
noviter crearetur, sed quia suppositum divinum,
quantum ad suum esse, novum respectum acquisivit, quia noviter fuit animatum, sicut et noviter
humanatum et incarnatum; et quia illud esse novi
ter extendebat se ad aliquid ad quod non prius, et
novo modo specificabalur. quia poterat dici Christus
habere non solum esse divinum, immo esse anima
tum, esse corporeum, esse humanum.
Ad hoc propositum, Bernardus, ubi supra, sic
dicit : α Esse exsistentia», simpliciter est esse; quod
debetur supposito sicut enti, naturæ autem vel
formæ sicut principio. Unde ejus est exsistere sim
pliciter, cujus est esse simpliciter. Solius autem sup
positi est esse simpliciter in actu. Ergo solius sup
positi est exsistere simpliciter. Et ideo, cum in
Christo non (tonamus nisi unum suppositum, non
possumus ponere in eo nisi unum esse exsistentiæ
simpliciter. Quod quidem habet respectum ad natu
ram divinam ct humanam ; et, secundum hoc, illud
esse dicitur divinum et humanum. Unde potest dici
quod Christus habet esse humanum; licet hoc idem
esse sit idem quod divinum, quia unum est. Plura
autem esse essenliic bene ponimus in Christo, n —
llæc ille. — Hem, post pauca : « Esse dicitur
actualilas formæ, non ul habeat (*
)
esse per se;
immo sic esse est actualilas suppositi ; sed per se
est actualilas forma» ul principii, quia ista actualilas
est in supposito a forma sicut a principio. Et quia in
Christo forma humana non habet suppositum distin
ctum a divino supposito, sed innititur divino suppo
sito, ideo non dat aliud esse exsistentiæ simpliciter
abesse divino, licet det aliud esse essenliæ. n — Item,
post : α Exsistere simpliciter, non convenit formæ
substantiali, nec accidentali, sed supposito lanium.
Sed exsistere per accidens, convenit formæ substan
tiali, inquantum est pars suppositi, quod per se
exsistit; sicut et generari, perse convenit supposito,
per accidens formæ substantiali. Accidentibus autem
convenit exsistere, eo modo quo sunt entia, scilicet
secundum quid ; unde aliud exsistere (6) habet unum
accidens in subjecto, et aliud aliud ; quæ (γ) omnia
illa exsistere fundantur in uno exsistere simpliciter,
quod est suppositi. Unde dicendum quod natura
humana, in Christo, habet exsistere, non per se :
quia nec tale exsistere Itfdiet in Petro, quasi scilicet
sil ipsius naturæ humanæ ul formaliter considere
tur (8); sed sic esse est Petri ul suppositi, ipsius
autem nature; humanæ quasi per accidens. Ita, in
Christo, est unum exsistere simpliciter, quod est
supfMwiti divini, et per accidens naturæ humanæ;
(x)
(4)
(γ)
Ù)
balbat. — /ικπιαΗιίπίίι pr.
ireundum quod. — Ad. Pr.
qiix. — tyuia Pr.
contideratur. — coniidçrctur Pr.
DISTINCTIO Μ — QUÆSTIO I
licet, per se, illud exsistere sit naturæ divinæ, quia I
divina natura est suum exsistere, sicut et suum
esse, natura autem humana non. El ideo non est
quærenduin exsistere simpliciter naturæ humanæ in
Christo, sed suppositi (a); cum nec in aliis homini
bus natura habeat simpliciter exsistere, >cd supjx>silum suum. Sed in hoc tamen esi differentia, quia in
Christo natum humana innititur alteri supposito,
quod tamen efficitur humanum ex unione nature
humanæ ad i|»sum : ita quod non habet ibi supposi
tum suum proprium, distinctum a supposito divino ;
in aliis autem habet proprium suppositum, n —
Hæc ille.
Ex quibus patet quod nec nature humanæ, nec
aninue humanæ, dum est conjuncta, debetur pro
prie exsistere; sed supposito, in quo sunt, debetur
tale esse, per se et primo; formis autem, quasi per
accidens et secundario. Et ideo non O|K>rtet quod
creatio animæ Christi terminetur ad aliquod e-se
exsistentiæ |x?r se, et seorsum correspondons ipsi
animæ, sed ad esse suppositi divini. Nec ed incon
veniens aliquam novam productionem terminari ad
esse antiquum, sicut dictum est in solutione primi.
Nec est de ratione productionis, quod per ipsam ali
quod novum esse producatur. Sufficit enim commu
nicatio esse sine ejus productione; sicut etiam in (C)
individuarum personarum productione, nullum es>e
actualis exsistentiæ producitur. In creatione ergo
animæ Christi, esse divinum communicatur ipsi
animæ, et non producitur, etc.
Ad quartuin patet solutio per praedicta. Concedi
tur enim quod productio et conservatio naturæ assum
ption Verbo term i natu rad esse divinum ;quod tamen
non producitur, nec conseruntur, sed efficitur esse
humanum, et communicatur natura' humanæ. De
qua communicatione dicit beatus Thomas, 3. Sen
tent, (list. 6, q. 2, art. 3 : α Λ<1 rationem lotius
duo perlinent. Unum scilicet, quod esso totius coinpositi perlinet (γ) ad omnes paries ; quia partes non
habent proprium esse, sed sunt per esse totius. Aliud
est, quod paries com|K>nentes causant esse lotius.
Secundum autem primam et tertiam opinionem,
neutrum horum invenitur in Christo. Quia opinio
prima dicit quod hic homo habet suum esse pro
prium ; unde esse divinæ persona
*
ad ipsum non per
tinet. Similiter, tertia opinio dicit quod est esse
superadditum ad esse divinæ personæ accidentaliler; unde anima et corpus non dicuntur pries per
sonæ (δ), sicut nec accidentia subjecti. Unde neutra
ponit prsonam Verbi compositam. Sed secunda
ponit unum esse in Christo; unde esse divinæ per
sonæ pertinet ad utramque naturam. Non tamen
(x) iup/χλΛΐ/ί. — in ιιψρούΐο Pr
(6 m. — Orn. Pr.
(γ) pertinet — pcrlineai Pr
(8) pcrione- — pre «· Pr.
117
illud esM· causatur ex conjunctione naturarum, sicut
ewe compositi causatur ex conjunctione componen
tium. Unde, secundum hanc opinionem, persona
Christi, |>ost incarnationem, potent dici aliquo modo
composita, inquantum salvatur ibi aliqua conditio
compotiti. Non tamen est ibi vera rntio compositio
nis; quia deficit altera conditio, etc. » — Hæc ille.
— Ex quibus patet quomodo esse divinæ personæ
communicatur naturæ humanæ assumptæ. — Item,
eadem quaestione, ait. 2, in solutione primi argu
menti, sic dicit : < Forma facit esse; non ita quod
illud esse sit materi.r vel formæ, sed subsistentis.
Quando igitur compositum ex materia et forma est
per se subsistens, acquiritur ex illa forma illi com(Mjsito esse absolutum per se. Quando autem non est
|>er se subsistens, non acquiritur per formam esse
illi composito ; sed subsistenti cui hoc adjungitur,
acquiritur respectus, secundum esse, ad hoc quod
ei additur : sicut, etc.. » ul allegatum est in prae
cedenti quæstione, solvendo ad secundum contra
secundam conclusionem.
Ad quintum dicitur quod, si natura assumpta
dimitteretur (x) a Verbo, exsistens in rerum natura,
oporteret sibi dari novum esse actualis exsistentiæ;
vel potius, ipsa daret proprio sup|>osito tale esso. Et
ideo negatur assumptum argumenti. Et de hoc dictum
est in probatione secundæ conclusionis. Item, san
ctus Thomas, 3. Sentent., disl. 5, q. 3, art. 3, in
solutione tertii, sic dicit : < Separatio dat utrique
jiarlium tulalilatem. et in continuis dat etiam utri
que esse actu ; unde, quia, supposito quod Verbum
hominem deponeret, subsisteret homo ille per se in
natura rationali, ex hoc ipso acciperet rationem per
sonæ. > — Hæc ille. — Ex (pio palet quod in tali
casu natura humana haberet aliud esse, non primo,
sed secundario, ab esse quod nunc habet. — De hoc
Bernardus, ubi supra : u Si humanitas Christi sibi
dimitteretur, tunc ipsa exsisteret per modum suppo
siti, et fieret suppositum; et sic ipsa haberet tunc
exsistere illius suppositi, quod esset pure humanum,
sicut modo halæt suppositi sui, quod est divinum
et humanum; unde non acquireretur sibi proprium
exsi^lere vel subsistere, eed supposito per se, et
humanitati ex consequenti. » —Hæc ille.
A<1 >e\iiini, negatur minor. Nam rami inserti, et
praecisi, non est eadem exsistentia ; et tamen est
idem lamus. Item, pars in toto, et (C) separata a
loto, est eadem; et tamen non habet eamdem exsi
stentiam, ut patet jier praedicta.
Ad septimum, conceditur lotum consequens, sci
licet quod natura unita praecedit, non quidem du ra
tione, sed naturali prioritate, relationem unionis
sui ad Verbum, secundum esse actuale : quia, ul
superius dictum fuit, talis relatio consequitur actio-
(3) (iinn/tovhcr. — dhniltetur Pr
(6) <7 — of Pr
LIBRI III. SENTENTIARUM
118
nem perquam ex humanitate et Verbo aliquo modo
Ad oclnvum dicitur quod positio nostra non tenet
Iit unum; ita quod unitas el indivisio eorum pra- quod Verbum habeat tantummodo respectum ad
cedit illam relationem, secundum esso actuale. Non naturnm assumptam; immo, ul alias visum est,
tamen sequitur quod illud esse actuale, >it creatum. respectus ille sequitur unitatem el indi visionem
Ideo argumentum nil concludit contra nos.
duarum naturarum in Christo in esse personali.
Ad confirmationem, negatur minor. Tum (a) quia Ideo argumentum non est contra nos. Immo, est
imaginatur prioritalem natura habere diversa signa contra factorem suum : Quia ipse non ponit aliquem
vel instantia, in quorum uno sit causa ct non ejus modum unitatis inter personam Verbi et naturam
effectus; qua· imaginatio falsa est, quia tale piius humanam, nisi per quemdam respectum dependen
non est prius in quo, sed a quo. Secundo, quia tia?; el non ponit indivisionom in quocumque esse.
assumit aliud falsum, scilicet quod quandocumque Modo, sicut arguit sanctus Thomas, 3. Sentent.,
forma, vel anima, est actus material, det sibi esso dial. 0, q. 2, art. 2, a quæcumque differunt secun
actualis exsistentia
*
; quod falsum est, nisi quando dum esse, urium eorum non pradicatur de altero;
constituunt proprium suppositum· Et de hoc habi sed Densest homo, el econlra; ergo est unum esse
tum fuit in probatione prima
*
conclusionis, et in Dei el hominis. » Item, α omne (x) quod habèl per
solutione quarti argumenti. Do hoc. sanctus Thomas, se esse, est subsistens; si ergo in Christo est duplex
3 p., q. 17, art. 2, in solutione quarti, sic dicit : esse, sunt ibi duo subsistentia (C), et duæ hyposta
« Anima in Christo dat esse corpori, inquantum ses; d hypostasis autem non pradicatur de hypostasi
facit ipsum actu animatum; quod est dare ei com α se distincta; el sic ista est falsa, Deus est homo.
plementum (C) nature el speciei. Sed si intelligatur Quod autem divinum esse communicetur natura
corpu< perfectum per animam absque hypostasi assnmplæ, sæpius dictum est. Item, prater loca
habente utrumque, hoc totum compositum ex anima superius allegata, hoc ponit in praesenti distinctione,
el corpore, prout significatur (γ) nomine humanita articulo stati m allegato. Hem, dist. 13, q. 3, art. I
tis, non significatur 0) ut quod est, sed ut quo ali (ad 7
*· “), ubi dicit qiipd persona unitur natura
quid est. Et ideo ipsum esse est persona
*
subsisten immediate quantum ad esse. Hem, 3 p., q. 0, art. 6,
tis, secundum quod habet habitudinem ad talem sic dicit : α Gratia unionis est ipsum esse personale,
naturam ; cujus habitudinis causa e>t anima, inquan quod gratis divinitus datur (γ) humanæ natura in
tum perficit humanam naturam informando cor persona Verbi (5); quod quidem est terminus assum
pus. > — Hæc ille. — Item, q. 33, ari 3, sic dicit :
ptionis. n
< Proprie dicimus Deum facium hominem; non
Ad nonum respondit Bernardus de Gannato, ubi
autem proprie dicimus quod homo factus sit Deus : supra. Nam Godofridus facit istud argumentum,
quia scilicet Deus assumpsit sibi id quod est homi quasi in forma, dicens quod « exemplum sancti
nis; non autem praexstitit id quod est hominis, Thomte adductum de adventu novi pedis, vel manus,
quasi perse subsistens, antequam n Verbo assume non valet. Quia forma totius formaliter informat
retur. Si autem caro Christi fuisset concepta ante· pedem advenientem; et quia a forma est esse, ideo
quarn susciperetur a Verbo, habuisset aliquando non habet aliud esse quam esse quod pracedebat. Sed
aliquam hyposlasim prater hyposlasim Verbi Dei ; non sic est hic; quia divinitas divini suppositi non
quod est contra rationem incarnationis, secundum informat formalitcr naturam humanam ». Hæc sunt
quam ponimus Verbum Dei esse unitum liumamc verlm Godofridi. — Ad quod respondit Bernardus ;
natura el omnibus partibus ejus in unitate hyposta K Quod, inquam, dicit arguens, quod divinitas non
sis. Nec fuit conveniens quod hypostasi in praeexsi informat naturnm humanam in Christo; — dicen
stentem humana? natura, vel alicujus partis ejus, dum ipiod non oportet quod informet naturam
Verbum Dei sua assumptione destrueret. Et ideo humanam, quia ipsius non est esse (i) simpliciter;
contra fidem est, dicere quod caro Christi prius oed suflh it quod divinitas informet suppositum
fuci it concepta, et post modum a Verbo Dei assum natura humanæ. Et hoc est verum, loquendo secun
pta » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod erro dum rationem; quia divinitas se habet ut forma
neum <*sl ponere naturam humanam, in aliquo respectu suppositi, licet sit idem realiter quod sup
signo, habuisse esse actualis exsistentia· ante sui positum divinum. Ex hoc ergo <|uod divinitas sic
assumptionem : quia tunc, pro illo signo, habuisset informat suppositum divinum, quod est idem cum
proprium suppositum; quia sub-i-lerel, in illo supponito natura humanæ in Christo, sequitur quod
signo, curn esset, et non in alio esset, sed per se natum humana, quæ non habet exsistere nisi sui
esset.
______________
(>) Tum. — tamen Pr.
(β| œmplcm/ntum. — completam Pr.
(r) ••fjnqicaiur. — lignatur Pr.
(A wjmficatur. — lignatur Pr.
(»)
UJ)
(γ)
(Î)
(f)
1
omne — eue Pr.
iubsitlriitia, — lubltanlia Pr.
datur. — Orn. Pr.
Verbi. —Orn. Pr,
eue — e.rrmplaie Pr.
distinctio
vi. —
HU|»|K»ili, non hal>eal aliud esse al> «*>so ία) quod
divinitas dat supposito. El ideo natura humana assu
mitur ad idem esse (6), sicut pe
*
ad esse (γ) compo
siti. Unde exemplum bonum est. i» — Hæc Bernar
dus. — Ex quibus patet solutio ad argumentum.
Quia non oportet quod Verbum informet humanam
naturam, ad hoc quod humana natura trahatur ad
esse Verbi ; sufficit enim quod sit suppositum ejus :
quia nec animal informat pedem, curn pes trahitur
nd osse animalis; Sed quia forma dans csm» animali,
informat suppositum pedi
*»,
ideo dat ex consequenti
esse ipsi pedi.
II. Ad argumenta Aureoli. — Λ<1 primum
Aureoli, negatur antecedens in forma : quia e&e
non est actus essentiæ sicut illius quod formalitcr
exsistit, sed sicut illius quo aliquid formaliter exsi
stit; et ideo nec actual essentiam primo, sed suppo
situm essentiæ ; sed secundario actual essentiam,
inquantum suppositum, cui debetur exsistere, exsi
stit in tali natura.
Item, falsum est, cum dicitur
quod humanitas in Christo potentialis est respectu
sui esse. De hoc Bernardus, ubi supra : l. esse suppositi. Ex conse
quenti, ipsa etiam dat esse supposito, scilicet esse
essentiæ; et facit illud suppositum esso formalitcr
hominem, et animal, et sic de aliis quæ sunt essen
tialia homini. Sed quod dicit, quod omnis forma
humana informans materiam, oportet quod det
esse; — dicendum e>l quod quando forma humnna
sic informat materiam, quod non supponit aliquid
quod habeat esse simpliciter, sicut e>l in aliis a
Christo, tunc ipsa dat esse simpliciter; quod tamen
non est ipsius, sed suppositi. Sed in Chrislo aliqua
liter natura humana degenerat in acinis, secundum
Damascenum, quia advenit supposito habenti esse
simpliciter; ct ideo non dat sibi esse simpliciter, sed
esse hoc, id csl, humanum : sicut etiam forma acci
dentalis, quia advenit habenti esse simpliciter, non
dat esse simpliciter, sed osse hoc, scilicet accidcntnleesse. Hoc tamen esse, quod dat humana natura,
licet adveniat cuti in actu, non est accidentale, id
est, quod sit in genere accidentis, sicut album esse,
quod dal albedo Christo; sed est in genera substan
*
tia
per reductionem, sicut el ipsa : esse enim quod
(а) cur a6 eue. —· e.irmplare ab exemplare Pr.
(б) eue. — exemplare Pr.
(γ) rue.
exemplare Pr.
(d) eut. — exemplare Pr.
(*) eue. — exemplare Pr.
quæstio i.
i 19
humana natura dnl Christo, facit Christum per m·
esse in genere substantia.·, et animalis, et corporis.
Nec est inlelligendum quod illud esse humanum,
quod formnliterdat natura humana, sit aliud abesse
simpliciter divini suppositi; iinmo est idem simpli
citer. Sed, secundum quod illud esse simpliciter,
quod est divinum, refertur ad naturam humanam
ul sibi unitam, vel magis supposito, cujus proprie
est esse, secundam hoc, dicitur humanum. Non
ergo natura humana in Christo dat case simpliciter,
quia illud est aeternum; -ed trahitur ad illud esse
simpliciter; ct ipsa facit formalitcr illud esse divi
num, esse humanum. In aliis autem a Chrislo, facit
utrumque : quia et dat esse simpliciter ; el illud esse
simpliciter, facit formaliter esse humanum. Sed in
Christo facit tantum unum, quia advenit enti sim
pliciter. » — Hæc ille.
A<1 secundum respondit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 6, q. 2, art. 2, ubi arguit sic (arg. 2) :
< Unum est esse Filii Dei el Patris. Si ergo unum
esse est hujus hominis el Filii Dei, unum erit esse
hujus (a) hominis el Dei Patris. Sed nulla est major
unio quam ea quæ est aliquorum secundam esse
unum. Ergo humanitas est unita Deo Patri. » Ecce
argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum est,
inquit (6>, quod aliud eM. de Deo el de aliis omnibus
rebus : quia in Deo essentia subsistens est; unde
islens; node essentia a persona non ditTert
secundum rem ; el ideo esse essentiæ est etiam es.se
personæ; et tamen persona et essentia ratione diffe
runt. Quamvis igitur unum sil esse, tamen potest
considerari vel prout est essentiæ; et sic non unitur
sibi humanitas in esse divino; undo non unitur
Patri : vel potest considerari secundum quod e*d
personæ ; et sic unitur in esse divino. » — Hæc ille.
— Ex quibus patet solutio ad nrgumentuin : quia
prima consequentia ibidem facta non \alet, nec
sua probatio similiter.
II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum
aliorum, dicitur quod unitas ipsius vsst· in Chri
sto attenditur s<
*cundum
sup|iosituin ; quia unum
siip)Risitum m»n potest habere plura esse simpliciter,
El ad hujus improbationem, negalur consequentia
ibi facta; quia non oportet quod, si unitas suppositi
arguit unitatem esse, quod similiter pluralitas sup
positorum aiguat pluralitatem e&H
*,
maxime ubi
plura supposita relativa idenlilicanlui in una essen
tia abxdula, quæ est suum esse. Unde ad hoc argu
mentum solvit sanctus Thomas, 3 p., q. 17, art. 2,
ubi arguit sic (aig. 3) « In Trinitate, quamvis sint
1res peisona
*,
est tamen unum esse, propter unita
tem naluræ. Sed in Christo sunt duæ naturæ,
(а) fitijut. — Filii Pr.
(б) tnqml. — inquam Pr.
120
LIBRI III. SENTENTIARUM
quamvis sil una persona. Ergo in Christo non est
tantum unum esse, sed duo. » Ecce argumentum.
Sequitur responsio : < Dicendum, inquit, quod, quia
persona divina est idem cum natura, in personis
divinis non e>l aliud esse, proter osse naturæ; el
ideo 1res personæ non habent nisi unum esse. Habe
rent nutem triplex esse, si in eis esset aliud esse
naturæ, el aliud esse personæ. » — Hæc ille. — Ex
quibus palet quod tria supposita possunt hahen·
idem esse simpliciter, si sint eadem essentia; sed
unum ^upposilum non potest habere duo esse sim
pliciter, quia ex hoc sequeretur ipsum esse duo entia
absoluta. Et quod hoc argumentum sit sophisticum,
patet. Nam, si forma arguendi valeret, æqualiter
concluderet quod in Christo sint duo esse per se subsistentia, sicut duo esse actualis exsistenliæ; quod
tamen negat arguens. Quod patet, arguendo sic,
sicut ipse arguit : Pluralitas per se subsistentia, vel
attenditur in Christo, etc., ml aliud mutando in
argumento, nisi loco esse ponendo esse per se sub·
sistentia. Quia, sicut consequens ad quod ipse dedu
cit, scilicet quod esse (2) actualis exsistentis sit
multiplex in divinis personis, est inconveniens; ita,
et mullo fortius, quod in eis sint multa esse per se
subsistentiae. Causa autem quare neutrum argumen
tum valet, est : quia divinæ personæ sunt rela
tivae; esse vero simpliciter, est absolutum, et potis
sime esse divinarum personarum, quod non est
aliud quam esse divinæ naturæ; modo rationi magis
consonum est quod in uno absoluto fundentur plures relationes, quam quod plura esse absoluta realiter distincta el per se subsistentia conveniant, vel
fundentur in uno supposito relativo.
Ad secundum dicitur quod, si argumentum vale
ret, non solum probaret quod in Christo sunt duo
esse, immo quod in illo sunt duo supposita : quia
agere, sicut supponit esse, ita et suppositum; et
ideo, si ex pluralitate actionum arguitur duplex esse,
ita el duplex suppositum; quod est falsum el erro
neum. Ideoque dicitur quod argumentum neutrum
prodictorum concludit quia, licet agere supponat
esse et suppositum, non tamen sicut adæquaturn
principium ; sed talis adæquatio est inter operatio
nem in genere vel specio sumptam, et formam vel
naturam, quæ est principium quo talis actionis :
idem enim suppositum, el per idem esse exsisten
tia?, potest esse principium quod operationum
genere distinctarum, dum tamen habeat formas elicitivas talium operationum genere distinctas, et
dantes diversa esse essentia. Unde ad hoc argumen
tum quasi in forma respondet sanctus Thomas,
9. Quodlibeto, art. 3, ubi sic arguit : α Sicut esse
est suppositi, ita ct operatio. Sed (C) unitas suppositi
non facit quin in Christo sint multa operationes.
(a) «14. — nt Pr.
(β) Sr·/. - Si Pr.
Ergo non facit quexi in Christo sit tantum unurn
esse. * Ecce argumentum. Sequitur responsio
« Dicendum, inquit, quod operatio suppositi non est
de integritate unitatis (a) ejus, sed sequitur ejus
unitatem : nam unius suppositi invenimus inultas
operationes, secundum diversa operationum princi
pia, quæ supposito insunt; sicut homo aliud opera
tur linguael manu. Sed esse est id (6) in quo funda
tur unitas suppositi ; unde esse multiplex præjudicat unitati, d — Hæc ille.
Ad tertium patet responsio per dicta ad quintum
Scoti. Dicitur enim quod, si natura humana dimitterelui a Verbo, tunc ipsa haberet aliud supposi
tum quam modo habeat; et per consequens, aliud
esse actualis exsistenliæ haberet, sibi correspon
dons secundario et ex consequenti. Et ad hujus
improbationem, dicitur primo, quod, si major intelligalur de esse essentiæ, vera est. Si autem inlelligalur de esse actualisexsistenliæ, tunc distinguitur.
Quia amissio talis esse potest dupliciter contingere :
uno modo, propter deperditionem antiquæ formæ·
et adventum (γ) nova; formæ, et propter primum
motum physicum, qui est alleralio; et ilïud quai
sic perdit totaliter esse procedens, vere corrumpi
tur : alio modo, propter tractum ad aliud comple
tius et perfectius, sine quacumque deperditiore
principiorum essendi, sed per solum impedimen
tum principiorum, ne causent esse, et ne exeant
in actum essendi; sicut contingit cum ramus inse
ritur arbori, vel gutta aqua additur amphoræ; et
sic illud quod taliter amittit esse procedens, non
oportet quod vere corrumpatur. Et sicut distinctum
est de corruptione, ita potest distingui de genera
tione. Nunquam enim est vera generatio propter
solam acquisitionem novi esse actualis exsistenliæ,
nisi illa acquisitio fiat propter acquisitionem alicujus principii essendi, potissime propter formam :
quia quod sic
* acquirit esse sine alleralione prima,
quasi nihil novum acquirit, cum illud prius haberet
in potentia summe proxima; quia prius habuisset
esse, quod modo habet, nisi principium essendi
habuisset impedimentum ; ita quod non erat in
potentia ad hoc esse, nisi accidentali, et non essen
tiali, sicut dicimus de gravi posito sursum, 8. Phy·
sicorum (t. c. 32).
De ha· satis dictum fuit, 2. Sentent., dist. 15,
ubi tractalialur de pluralitate formarum· El adducta
sunt ibi dicta sancti Thomæ in tractatu de Naturo
materia; de quibus hic aliqua referam. Inquit
enim in illo tractatu, circa finem (cap. 9) : < Tri
plex est potentia, in qua aliquid dicitur esse : scili
cet potentia materia, in qua nihil est de illo quod
de potentia educendum est; potentia mixti, ve|
materiæ, quæ est in alteratione, in qua, licet essentia
(a) umtatit, — uniomt Pr.
(β) id. —
I’r.
(γ) antique forma ct adventum. — Om. Pr.
DISTINCTIO VI. — QUÆSTIO I.
formæ non sit, virtus tamen est; potentia lotius,
secundum quam paries sunt in toto,quæ est maxime
actui propinqua, secundum Philosophum; unde in
eis, cum nihil sit agens ad actum proprium, ut est
quando harmonia est perfecta, necessario erunt
essentiæ formarum prope (a) sua esse. Hoc autem
facilius scietur, si gradus el ordo rerum materialium
diligenter discutiatur. Sciendum est igitur quod
commun icimur unitatis modus nqiertus in rebus
materialibus, est unitas continuitatis. In omnibus
enim rebus materialibus, hæc unitas reperilur· Pri
mum namque accidens, quod tequitur materiam,
est quantitas. Super hanc autem unitatem, in diver
sis rebus reperilur unitas suæ formæ propriæ : in
quibusdam autem magis, in quibusdam vero minus
perfecte, ut habetur, 5. Metaphysics
*
(t. c. 9).
Unitas autem continuitatis vel quantitatis in re
reperta, maxime polentialis invenitur; quia omne
continuum, est unum actu, el multiplex in poten
tia : sicut lineæ partes non sunt aliqua duo in actu ,
sed sunt unuin actu; ipsa vero (t), scilicet linea,
est (γ) duo in potentia, et, facta divisione, iit (8)
duo actu; sola enim divisio facit in continuis esse
actu ; unde in divisione lineæ non inducitur aliquid
novi in ipsis divisis, sed essentia lineæ eadem, quæ
prius erat actu una, et multiplex in potentia, |ær
divisionem facta est mulla in actu. Est tamen hic (c)
similitudo cujusdam corruptionis; quia actus prior,
qui erat lotius, ablatus est, et potentia ducta est ad
actum posteriorem per solam divisionem. Consimile
penitus reperilur in lapide,et in igne,et in omnibus
generabilibus et corruptibilibus inanimatis : forma
enim totius in eis, perquam habent unitatem quam
dam suæ nature super unitatem quantitatis, secun
dum totam rationem formæ est in qualibet parte
talium rerum ; unde, facta divisione, manet essentia
ejusdem formæ in partibus ab invicem divisis : quælibet enim pars ignis, est ignis; et quad i bet pal's
lapidis, est lapis. Est tamen in istis divisionibus
quædam similitudo corruptionis et generationis :
non quod novæ formæ per talem divisionem indu
cantur; sed quia esse, sive actus prior, aufertur per
ipsàin divisionem, el potentia ducitur ad actum pro
prium. Super hæc autem sunt animata imperfecta, ut
planta?, et etiam quædam imperfecta animalia, ut sunt
anulosa. Et in ipsis iterum idem invenitur : quia,
cum avellitur ramus ab arbore, non advenit nova
forma vegetabilis, sed eadem essentia, quæ una erat
in arbore tota, etiain in actu uno, simul erat multi
plex in potentia, el per divisionem novum esse per
dit (Q, el alius actus secutus est. Similiter, in ani·
(ί)
\β)
(γ)
0)
(i)
(ζ)
prope. — proprie Pr.
vr/Ό. — Om. Pr.
M. — tant vero Pr.
fit· —
Pr·
Air. — /lav Pr.
perdit. — Om. Pr
121
rnalibus anulosi>esl anima actu una, sed est multi
plex in potentia accidentali; unde, facta divisione,
et remoto actu priori et unitate actus, sunt inulta
in actu. Et sic facile est videre quomodo essentia
ali cujus formæ est in potentia accidentali ad esse,
quod tamen nondum halæt. Et hoc totum contingit
propter imperfectionem talium formarum : quia,
cum sint sub uno artu, simul sunt sub potentia
multiplici, risqiectu diversorumesse,quæ acquirun
tur sine aliqua corruptione in suis essentiis, sed sola
divisione facta. In animalibus vero perfectis, et
pnveipue in homine, forma quæ est una in actu,
non est multiplex in potentia, ut per divisionem con
stituatur (a) eadem essentia sub diversis esse et
diversis actibus; cum anima hominis non dividatur
per se, nec per accidens. Unde, cum in homine sit
unitas continuitatis cujusdam, quæ manifola est
tam in came et osse quam in aliis membris quæ
sibi conjunguntur propter naturam ipsam continui·
talis, necessario erit in eo aliqua alia essentia formæ,
quæ per solam divisionem a toto habeat esse actu,
etc. τ> — Hæc ille. — Et frequenter, in eodem tra
ctatu, dicit eamdem essentiam formæ successive
habere diversa esse, sine quacumque generatione et
corruptione. Non ergo acquisitio novi esse simplici
ter, aut secundum quid, inducit generationem sim
pliciter, aut secundum quid ; nisi concurrat acquisi
tio novæ formæ, el principium essendi.
Ad qunrlom dicitur quod responsio ibi data, bona
est, ut patuit in solutione primorum quinque argu
mentorum Scoti. Tunc, ad improbationem respon
sionis, negatur minor. Nam, licet per mortem Chri
sti non fuerit amissa unio animæ ad Verbum, nec
i unio carnis ad ipsum, fuit tamen amissa unio tertiæ
enlitatis, quæ dicitur humanitas. Sed arguens in
hoc fallitur, quia negat lotum distingui a partibus,
ut alias (dist. 2, ad arg. contra 2am conci.) patuit.
Addendum est autem illi responsioni, quod humana
I natura, in nativitate vel morte Christi, non solum
acquisivil, vel amisit relationem unionis ad esse
divinum; immo, præter hoc, acquisivil vel amisit (6)
immediate ipsum esse personale Verbi, et unitatem,
et indivisionem ad illud, ut alias (2. Sentent.,
dist. 15, q. 1, ari. 3, etc.) dictum fuit.
IV. Ad argumenta Durandi. —
Ad primum
Durandi, respondit Bernardus de Gannato, ubi
supra; nam hoc argumentum est Godofridi. El ideo
responsio hujus posita est in solutione secundi
Scoti, recitando dicta Bernardi. Et addit Bernardus
contra Godofridum dicentem quod non minus dat
I natura humana, in Christo, quam naturæ accidenI tales supervenientes, etc. : « Potest, inquit Bernar
dus, concedi quod plus dat quantum ad esse essen
ce) constituatur, — coHildurrcttir Pr.
(6) re/ amivit. — Om. Pr
122
LIBRI III. SENTENTIARUM
üæ : quia Item, plus dicit : α Non repugnat inlelligere
ponere essentiam formæ ad quam dependeat quan
titas secundum originem, sine tamen esse quod se
habeat ad illam formam ut princlpialum ad suum
principium, etc. » Et multa similia dicit ibidem.
V. Ad argumenta Joannis de Neapoli. — A e album significat (6) esse
srcundum quid; non enim esse album aufert esse in
potentia simpliciter, cum ndrontat rei jam praeexsi
stenti in aclu. Sed Ixmum dicil rationem perfecti
quod est appetibile ; el per consequens, dicit ratio
nem ultimi. Unde illud quod est ultimo perfeclum,
dicitur bonum simpliciter; quod autem non habet
(a) habeat — haltel Pr.
(€) tigiafical. — ngnal Pr.
DISTINCTIO VI. — QUÆSTIO I.
ullimam perfectionem quam debet habere, quamvis
habeat aliquam perfectionem inquantum est actu,
non tamen dicitur perfectum simpliciter, nec bonum
simpliciter, sed secundum quid. Sic igitur, secun
dum primum esse, quod est substantiale, dicitur
aliquid ens simpliciter, el lanium secundum quid,
id est, inquantum ens; secundum veru ultimum
netum, dicitur aliquid ens secundum quid, et (»
Ixmuni simpliciter. » — Hæc ille. — Ex quibus
patet quod esse substantial»» non est maxima perfe
ctio hominis, immo quasi minima. Et, quidquid sit
de hoc, tamen esse simpliciter, cum sil proprium
suppositi (C), repugnat unioni et assumptioni ad
aliud suppositum.
Ad tertium palet responsio per dicta ad argu
mentum septimum Scoti (γ) et ejus confirmationem.
Quia, si argumentum procederet, non solum pipia
ret quod natura humana prius natum habuit esse
(piam assumeielur. immo quod prius natura fuilsupposilata proprio supposito; quia, pro illo priori, ipsa
habuit esso perse subsistens, cum suum esse nulli
inniteretur, nec esset in supposito alieno, nec in alio
ut in subjecto, quod sufficit ad rationem suppositi.
Dico igitur ad argumentum, quod natura humana,
pro nullo signo ducationis vel naturæ, fuit prius
perfecta quam assumpta; sed simul fuit perfecta el
assumpta. Nec valet consequentia ibidem facta, Ergo
fuit assumpta imperfecta (o) : quia, ut dictum est,
pro nullo priori, ante sui assumptionem, fuit, nec
perfecta, nec imperfecta; quia primum instans suæ
creationis fuit primum instans suæ perfectionis el
suæ assumptionis. Unde fictio est imaginari talia
signa naturæ, ut superius dictum est.
Si autem quærilur : Numquid prius natura,
humana natura fuit |M»rfecla quam assumpta? —
dicitur quod non ; immo, econtra, prius natura fuit
unita quam perfecta, potissime loquendo de acciden
tali perfectione, cujusmodi est esse, et accidentia,
(|uæ sunt extra rationem cssentiæet humanæ naturæ.
Secus est de perfectione essentiali, aut de propria
passione essentiæ. Quod patet in simili. Sanctus
Thomas enim, 3 p., q. 7, ari. 13, quierit similem
quæslionem, scilicet : Utrum gratia habitualis in
Christo sequatur unionem. Et respondet sic : α Unio
humana» naturæ ad divinam, quam supra (ibid·,
q. 6, art. G) diximus esse ipsam unionis gratiam,
præcedit gratiam habitualem in Christo, non ordine
temporis, sed naturæ el intellectus. Et hoc triplici
ratione. Primo quidem, secundum ordinem princi
piorum utriusque. Principium enim unionises! per
sona Filii assumens naturam humanam, quæ secun
dum hoc dicitur esse missa in mundum, quod natu
ram humanam assumpsit; principium autem graliæ
(a) e/. — id eel Pr.
(C) fuppoiU». — iuppot prior mirione Spi
ritus Sancti; sicut, online naturæ, Spiritus San
ctus procedit a Patre et a Filio dilecto. Unde et unio
personalis, secundum quam intelligitur missio Filii,
est prior, online naturæ, gratia habituali, secun
dum quam intelligitur missio Spiritus Sancti.
Secundo, accipitur ratio hujus ordinis ex habitu
dine graliæ ad suam causnn. Gratia enirn causatur
in homine ex præsentia deitatis, sicut lumen in
aere ex præsenlia solis. Pncsentia autem Dei in Chri
sto, intelligitur secundum unionem humanæ naturæ
ad divinam personam. Unde gratia habitualis Chri
sti intelligitur ut consequens unionem hanc, sicut
splendor solem. Tertio, ratio hujus ordinis accipi
potest ex fine gratis. Ordinatur enim ad liene agen
dum; actiones autem sunt -uppomturum et indivi
duorum; unde actio, el per consequens gratia ad
ipsam ordinans, præsupponil hypostasim operan
tem. IhpustaMS autem non præsupponitur in natura
humana ante unionem, ut ex supra dictis patet
( ibid., q. 4, ari. 2). Et ideo gratia unionis, secun
dum intellectum præcedit gratiam habitualem. » —
Hæc ille. — Sicut autem ipse dicil de gratia habi
tuali, ita dico de omni accidentali perfectione naturæ
humanæ, potissime respiciente suppositum exsi
stens (a) simpliciter, propter tertiam rationem.
Similiter, propter secundam, quia unio personalis
est causa omnium perfectionum naturæ humanæ,
et sic præcedit quamlibet perfectionem, sicut causa
suum effectum. Non tamen oportet ibi somniare
signa naturæ. — liem, ibidem, in solutione secundi,
sic dicit : « Sicut dispositio in \ia generationis [ re
cedit perfectionem ad quam disponit, in his quæ
successive perficiuntur; ita naturaliter perfectionem
sequitur, quam jam aliquis assecutus est : sicut
calor, qui fuit dispositio ad formam ignis, est effe
ctus profluens a forma ignis jam præexsistentis.
Humana autem natura in Christo, unita est per
son® Verbi a principio, sine successione. Unde gra
tia habitualis non intelligitur ut præcedens unio
nem, sed ut consipiens eam, sicut quædain pro
prietas naturalis. Unde el Augustinus dicit, in
Enciuridionc (cap. 40), quod gratia est quodam
modo Christo homini naturalis. » — Hæc ille.—
Ex quibus patet quud perfectiones, non solum gra
tuita», verum etiam naturales humanæ natura·?
sequuntur, ordine natura», unionem humanæ naturæ
ad Verbum.
Ad quartum patet responsio ex dictis Uernardi de
Gannato superius recitatis, in solutione secundi
Scoti (C).
(α) ejulitent. — et en» Pr.
(C) Scoti. — Om. Pr.
124
LIBRI III. SENTENTIARUM
Ad quintum, negatur consequentia principalis.
Cujus ratio est : quia natura humana in Christo, se
habet per modum partis, vel forma?, et natura sub·
stantialis; constat autem quod nunqnam pars, aut
furina substantialis, aut natura exsistit per esse pro
prium, sed solum per esse totius, aut compositi, vel
suppositi ; secus est de accidentibus. Et quod dicitur,
quod natura humana halmt se in Christo per modum
accidentis, — parum valet. Quia, ut dicit sim tus
Thomas, 3 p., q. 2, art. 6, in solutione secundi :
< Illud quod advenit post esse Completum, accidentaliler advenit, nisi trahatur in communionem illius
esse completi : sicut in resurrectione, corpus adve
niet anima·, præcxsistenti; non tamen accidentaliter,
quia ad idem esse assumetur, ut scilicet corpus
habeat esse vitale per animam ; non sic esi de albedine, quia aliud esse est albi, et aliud est esse homi
nis, cui advenit albedo. Verbum autem Dei, ab
æterno esse completum habuit secundum hyposlasim sive personam ; ex tempore autem advenit ei
natura humana, quasi assumpta ad unum e?se, non
prout est natura (sicut corpus assumitur ad esse
aniinæ), sed ad unum esse, prout est hypostasis vel
personæ. Et ideo humana natura non unitur acci
dentaliter Filio Dei. > — Hæc ille. — Ex quibus
patet quod humana natura non habet in Christo
illum modum accidentalitatis quem arguens putat.
De prodictis, Bernardus, ubi supra, sic dicit :
< Quando substantia separatur ab accidentibus in
Eucharistia, non acquiritur eis novum exsistere;
sed illud exsistere quod habebant in alio quando
separata sunt, habent per se, virtute divina : ita
ut exsistere (i) quod prius habebant, liat exsistere
simpliciter, quantum ad modum essendi, scilicet
non essendo in alio; quod facit virtus divina. Non '
ergo datur eis novum exsistere, sed novus modus
essendi ; qui modus essendi per se potest vocari sub
sistere. Si autem natura aliqua pneexsistens in ali
quo supposito, ut pes, uniretur alii per divinam
virtutem, tunc suum subsistere fieret inexsistere,
ita quod tunc assumeretur ad exsistere simpliciter
illius suppositi cui uniretur. Nec tamen haberet
aliud exsistere quam exsistere illius suppositi : quia
non est aliud exsistere totius et partis; quia exsi
stere totius, est exsistere partium, ex consequenti,
eo modo quo partes exsistunt in toto. » — Hæc
ille.
Ad argumentum pro quæstione, patet responsio
per pradicta.
Et hæc de quaestione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Arnen.
(i) leevndum. — Ad. Pr.
DISTINCTIO VII. ET VIII.
QUÆSTIO I.
□BUM IN CHRISTO SINT DDÆ FILIATIONES
IRCA septimam et octavam distinctionem
3. Sententiarum, quæritur : Utrum in
Christo sint duæ filiationes.
Et videtur quoti sic. Quia filiatio qua
quis dicitur filius alicujus, ut patris, vel matris,
dependet aliqualiter ab eo : quia esse relationis est
ad aliud aliqualiter se habere; nude, et interempto
uno relativorum, interimitur et reliquum. Sed
filiatio æterna,qua Christus est Filius Dei Patris,
non dependet a Matre ; quia nullum æternum depen
det a temporali. Ergo Christus non est tilius Matris
filiatione æterna. Aut ergo nullo modo est filius
ejus; quod est falsum; aut oportet quod sit filius
ejus quadam alia filiatione temporali. Ergo sunt in
Christo duæ filiationes.
In oppositum arguitur. Quia, sicut dicit Damasce
nus (de Fid, orlh.)> lib. 3 (cap. 14), ea quæ sunt
natura multiplicantur in Christo, non autem ea
quæ sunt personæ. Sed filiatio maxime pertinet ad
personam; est enim proprietas personalis. Ergo in
Christo est tantum una filiatio.
In hac quæstione sunt tres articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio solutiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio : Quod
in Christo non est nisi
unica (Illatio realis.
Hanc |>onit sanctus Thomas, 3 p., q. 35, art. 5,
ubi sic dicit : < Circa hoc, inquit, sunt diversa· opi
niones. Quidam enim attendentes ad causam filiatio
nis, quæ est nativitas, ponunt in Christo duas filia
tiones, sicut et duas nativitates. Alii vero attenden
tis ad subjectum filiationis, quod est persona vel
hypostasis, ponunt in Christo tantum unam filiatio
nem, sicut et unam bypoetaaim vel personam. Uni
tas enim relationis vel ejus pluralitas non attenditur
secundum terminos, sed secundum causam vel sub
jectum. Si enim secundum terminos attenderetur,
DISTINCTIO VU. ET VIII
— QUÆSTIO I.
oporteret quod quilibet homo haberet in se duas I esse in Christo realiter niri una filiatio. Dicitur
filiationes : unam, qua (α) referretur ad patrem; et tamen relative Filins ad Matrem, relationequæcoinaliam, qua (6) referretur ad matrem. Sed recte con- telligilur relntioni qua Mater refertur ad Filium :
rideranti apparet, eadem relatione unumquemque sicut Deus dicitur Dominus relative ad creaturam,
referri ad suum patrem el matrem, propter unita- relatione qua» cointelligitur relationi reali H), qua
leni causa· : eadem enim nativitate homo nascitur creatura subjicitur Deo. El quamvis relatio dominii
ex patre et main
*;
unde eadem relatione ad utrum- ! non sit realis in Deo, tamen realiterdicitur(€) Domique refertur. Et eadem ratio est de magistro qui
docet multos discipulos eadem doctrina, et de
domino qui gubernat diversos subjectos eadem potestate. Si vero sint diversæ raiisæ specie differentes,
ex consequenti videntur relationes specie differre.
Unde nihil prohibet plures tales relationes eidem
i nesse : sicut si aliquis est aliquorum magister in
grammatica, et aliorum in logica, alia est ratio
uti insipie magisterii ; et ideo diversis relationibus
unus ct (γ) idem homo potent esse magister, vel
diversorum, vel eorumdem, secundum diversas
doctrinas. Contingit (o) autem quandoque quod aliquis habeat relationem ad plures secundum diversas
causas, ejusdem tamen speciei : sicut cum aliquis
est pater diversorum filiorum secundum diversos
actus generationis; unde paternitas non potest differre specie, cum actus generationum sint idem sperie. El (plia plures formæ ejusdem speciei non possunt simul i nesse eidem subjecto, non est possibile
quod sint plures paternitates, in eo qui est paler
plurium filiorum generatione naturali. Si autem ali•piis sil paler plurium, unius generatione naturali,
ni alterius per adoptionem, tunc sic halæl in se plures paternitates. Manifestum autem (t) est quod non
una el eadem nativitate Christus est natus ex Patre
ab ælerno, el ex Matre ex tein|K)re; nec nativitas
est unius speciei. Unde, quantum ad hoc, oporteret
dicere in Christo esse diversas filiationes, unam
lem|K)ralem, ct aliam æternam. Sed quia subjectum
filiationis non est natura aut pars natura·, sed
solum persona vel hypostasis; in Christo autem non
esi pei'sona vel (ζ) hy|>o.stasis, nisi æterna ; non
polest in Christo esse aliqua filialio, nisi quæ sit in
hypostasi æterna. Omnis autem relatio quæ ex tempore de Deo dicitur, non ponit in ipso Deo ælerno
aliquid secundum rem,sed secundum rationem tantum. Et ideo relatio qua Christus refertur ad Matrem,
nus, ex reali subjectione creatur® ad ipsum. Et
similiter, Christus dicitur realiter (γ) Filius Virginis
Matris, ex reali relatione matcmitatis ad Christum, a
— HiOc ille.
Ex uuibus jiotest formari talis ratio: In illo est
tantum unica filiatio, quod habet unam, et non est
capax alterius. Sed Christus e>l hujusmodi (3). Igitur. Major et minor palent ex dictis. Unde hanc
innuit -anctu
*
Thomas, ibidem, in solutione primi,
dicens : < Nativitas temporalis causa ret quidem in
Christo temporalem filiationem realein, si esset ibi
subjectum hujus filiation is capax. Quod quidem esse
non potest. Ipsum enim suppo-iturn ætrmum non
jiolest esse susceptivum relationis temporalis. Nec
etiam potest dici quod sit suscepti vum filiationis
temporalis ratione humanæ natura, sicut et (c)
temporale nativitatis : quia oporteret ’ naturam
humanam aliqualiter esse subjectam filiationi, sicut
est aliqualiter subjecta nativitati;cum enim æthiops
dicitur albus ratione dentis, oportet quod dens
æthiopis sil subjectum albedinis ; natura autem
humana nullo modo potest e«e subjectum filiatio
nis, quia h.rc relatio directo respicit personam. » —
Hæc ille. — Simile ponit, 3. Sentent. f dist. 8, q. I,
ari. 5. Item, 9. Qinxllibcto, art. 4.
Secunda conclusio est quod, licet Christus non
referatur nd Matrem aliqua reali (Illatione,
refertur tamen nd ipsam nliqun alla reali rcladone.
Hanc ponit sanctus Thomas, in pradicto Quod/tbeto, art. 4, sic dicens : ; sed ad aliquid ex propria sui
non potest esse realis, sed secundum rationem tan- I generis ratione non habet quod |M>nat aliquid, sed
tum. El sic, quantum ad aliquid, utraque opinio ad aliquid. Unde inveniuntur quædam ad aliquid,
dicit verum. Nam, si attendamus ad causas, vel ad 1 quæ nihil sunt in rerum natura, sed in ratione;
perfectas rationes filiationis, oportet dicere duas , quod iu aliis generibus non convenit. Et quamvis ad
filiationes, secundum dualitalem nativitatum ; si
aliquid ex ratione sui generis non habeat quod aliautem attendamus ad subjectum filiationis, quod | quid ponat, non tamen etiam habet ex ipsa generis
non |K)tcst esso nisi suppositum ælernum, non potest
(a) çua. — quoti Pr.
ύ) quii. — quiv Pr
γ) et. — eham Pr.
() Contingit — Convenit Pr.
<) autem. — Om. Pr.
(0 vel. — Om. Pr.
ratione quod nihil |>onal : quia sic nulla relatio esset
aliquid in rerum natura; unde ad aliquid non esset
(a) reah. — Om. Pr.
(β) diritur. — est Pr.
(γ) real iter. — Om. Pr.
(Î) fiiquinunh. — hujus Pr.
(i) et. - est Pr.
IÛ6
LIBHI 111. SENTENTIARUM
unum de decem generibus. Habet autem relatio num, et ejus partes. Et hæc omnia in comparatione
quo! sit aliquid n’ale, ex eo quod relationem cau ad Matrem. Igitur Christus habet realem relationem
sât. Cum enim in aliquo invenitur aliquid reale (i), ad Mot rem.
per quod ad alterum dependeat et comparetur, tunc
Et in hoc primus articulus terminatur.
dicitur n’aliter comparai i, vel dependere, vel referri;
sicut aequalitas ponitur relatio realis ex virtute quan
ARTICULUS II.
titatis, quæ æqiialilatein causal· Quia vero ex eodem
res habet esse et unitatem, ideo unitas realis rela
P O N U N T U It OBJECTIONES
tionis pensanda est ex ipso relationis fundamento
vel causa : ut quia una quantitas est, perquam plu
S 1. — Contra primam conclusionem
ribus sum æqualis, in rno non est nisi una relatio
realis æquditalis, habens respectus ad plures. Simi
I. Argumenta Scoti. —Quantum ad secundum
liter, quia una nativitate ex matre ct patre sum
articulum, arguendum est contra conclusiones.
genitus, una filiatione reali dicor filius iilriusqiie,
Unde contra primam arguit Scotiis (dist. 8, q. 1),
quamvis multiplicentur respectus. Sed in Christo
probando quod in Christo sint duæ reales filiatio
non possumus dicere unam causam esse filiationis,
nes.
secundum quod refertur ad Patrem et ad Matrem;
Primo sic. Quia, si hoc negaretur, hoc esset quia,
cum sint duæ nativitates penitus disparata·. Unde,
licet fundamentum phirificelur, non tamen suppo
>i exssent multipli
relatio, sed rationis lanium ; sicut et cæteræ quæ de
cari propter fundamenta. Si secundo modo, hoc esi
Deo dicuntur ad creaturas. Non enim potest dici
falsum : quia non plus repugnat relalioni originis
quod subjectum filiationis sit suppositum ælernum,
pluiificari in eodem supposito, quam ipsam origi
ratione humanæ natum· vel alicujus partis sua·,
nem, quæ quasi præcedit relationem ul proxima
sicut dicitur subjectum mortis vel alicujus passio
ratio fundamenti ; sed origines plurificanlur in eodem
nis : quia sic humana natura ipsa, vel pars ejus,
suppo-ito, secundum Damascenum (de Fid. orlh.),
esset primum subjectum filiationis, et denominare
lib. 3, capit. 7 : Duas, inquit, generationes Chri
tur per ipsam; sicut contingit de aliis accidentibus
sti veneramur.
quæ attribuuntur Christo ratione humanæ naturæ.
Secundo. Nam Paler æternus, etsi sit unum sup
Filiatio veru nunquam denominat nisi ipsum suppo
positum, tamen habet duas relationes originis, vide
situm, nec potest aliud pro subjecto habere. Nihil
licet ad Filium et Spiritum Sanctum; et ita super
tamen prohibet aliquas relationes reales inesse
unum et idem suppositum fundantur duæ relationes
Christo ad Virginem, sicut cum dicimus corpus
activa·, et Stiper idem fundamentum. Ergo, mullo
Christi esse originatum a Virgine; sed ista relatio
magis, super duo fundamenta diversa (γ) possunt
non habet rationem filiationis, nisi poneremus,
fundari duæ relationes originis passivæ.
secundum primam opinionem, suppositum creatum
Tertio. Christus habet duas operationes, secun
aliud esse in Christo ab increato. » — Hæc ille.
dum Damascenum {de Ftd. orth., lib. 3, cap. 15).
Ex quibus potest formari talis ratio : Posito suf
Relatio autem non magis respicit suppositum (piam
ficienti susceptive;, ct sufficienti fundamento, et ter
operatio, quia suppositi est operari. Ex quo arguitur
mino, et omni causa alicujus realis relationis, poni
ad propositum : Quia, sicut Christus naturaliter opetur talis realis relatio. Sed in Christo est sufficiens
ralmtur quibusdam operationibus naturæ humanæ,
causa multarum relationum realium, tam fundativa
ita, si genuisset duos filios realiter, habuisset in se
quam suscepti va. Igitur, etc. Minor patet : quia in
duas paternitates ad illos, propter duas generationes
Christo est vel fuit realiter generatio passiva, et
nativitas passiva, qua’ fundat relationem producti activas. Ergo, modo, propter duas generationes pas
sivas, habet duas filiationes.
ad producens, et originali ad originans; in ipso est
etiam sufficiens susceptivurn, scilicet corpus huma-
(3) reaU. — Om. Pr.
(i) abtolute. — Om. Pr.
(6) onginii. — Om. Pr.
(γ) dit cria. — accepta Pr.
DISTINCTIO VIL ET VIH. — QÜÆST1O I.
Quarto. Quia quod competit Christo precise (*)
secundum rationem personalitatis æternæ, non dici
tur de illo inquantum horno; sicut hæc e»l falsa,
C/iririus, ùu/tian/um horno, est persona. Ergo et
hæc, C/iristus, im/uanfum homo, c
*l
Filius, si
filiatio (6) dicitur de Deo solum secundum rationem
vel relationem personalitatis æternæ.
Quinto. Quia distinctio priorum naturaliter, con
cludit distinctionem posteriorum. Sed non tantum
suppositum naturaliter præcodit relationem, sed
etiam fundamentum. Ergo, multiplicato funda
mento, multiplicatur relatio. Et ita, in proposito,
cum sint duo fundamenta, duæ erunt relationes (γ).
Sexto. Filiatio est habitudo naturaliter producti
similis suo producenti in natura intellectuali. Islæ
particulae patent : quia, sicut paternitas est habitudo
producentis, ita filiatio est habitudo producti; nalurallier etiam additur, quia, propter defectum hujus
particulæ, Spiritus Sanctus non est Filius; similis
producenti additur, quia, propter hoc. vermis non
est filius hominis; in natura intellectuali additur,
quia ideo ignis non est filius ignis, nec planta
plantie, nec brutum bruti proprie. (Quod si con
tendas brutum esse lilium bruti, tunc filiatio est
habitudo producti naturaliter similis producenti in
natura intellectuali vel sensitiva (δ).) In ista autem
descriptione, nihil primo et per se respicit supposi
tum, nisi ratione productionis |iassivæ; quia omnia
alia addita respiciunt naturam in producente, vel in
producto, vel in utroque. Filiatio ergo ratione (c)
nullius determinat sibi ul sit suppositi (ζ), magis
quam generatio passiva. Sed generatio passiva mul
tiplicatur ad multiplicationem naturarum aclualiter
exsistentium acceptarum per ipsas generationes, ut
palet pei Damascenum (de Fid. orth·), lib. 3, cap. 7 ;
quia Christi sunt dum generationes. Ergo filiatio
pluriiicalur ad pluri fic&tionern illarum.
Septimo. Quia ad duos terminos non |>otesl esse
eadem relatio; quia tunc idem simul esset et non
esset.
Octavo. Quia quæçumque proprietas personalis
divina æque non respicit aliquod creatum pro ter
mino. Ergo, sicut paternitas ælerna non potest es
*e
relatio qua Pater dicitur esse paler temporalis, ita
nec filiatio ælerna.
Nono. Quia,.si Mater genuisset purum hominem,
fuisset vere mater, et ille vere filius, filiatione reali.
Sed non minus egit modo quam egisset tunc; nec
Christus., ul Immo, minus realiter accepit naturam
121
ab ipsa, quam alius accepisset. Ergo, ex natura
extremorum, est modo in Christo aliqua nova filiatio
realis. — Hæc Scotu», in forma.
II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam (i)
Aureolus (in quest, super Reportationes 3. Sen
tent., q. 1Gb
Primo. Quia, licet effectus aliquando referitur
nd causam, sine hoc quod causa referatur ad effe
ctum, nunquam tamen invenitur econtra, quod
causa referatur ad effectum, et effectus non refera
tur ad caustin. Sed Virgo Maria realiter refertur ad
Christum, Mculcausa ad effectum. Igitur, etc. (ft).
Secundo sic. In Christo sunt dur nativitates, et
duæ generationes passive. Ergo et duæ reales filia
tiones. Probatur consequentia : quia nativitas, et
generatio passiva, et filiatio, idem sunt realiter.
Quod probatur ex loco a conjugatis : quia idem est
esse natum, et esse genitum, et esse filium ; et idem
est genitrix, et mater. Et sicut filius dicitur genera
tione filius, ita generatus dicitur generatione gene
ratus. Unde filiatio non est nisi generatio passiva,
ut transiit in pneteritum. Et ideo non potest dici
quod filiatio fundetur super generationem passnam.
Confirmatur. Quia, sicut negatur ista, Christus
est duo ftlii, ila negatur ista, Christus est duo nati.
vel duo geniti. et tamen certum est quod in Christo
sunt duæ nativitates, et duæ generationes passi væ.
Tertio. Quia non propter aliud negatur quod in
Christo sint duæ filiationes, pisi quia non concedi
tur quod Christus sil duo filii. Sed hoc non impedit :
quia, sicut Christus non est plures quales propter
plures qualitates, nec plures scientes propter plures
scientias, cum tamen habeat omnes scientias; ila.
licet in eo sint plures filiationes reales, non tamen
propter hoc oportet concedere quod sint plures
filii.
Quarto. Quia suppositum non est immediatum
fundamentum relationis, sicut tu supponis. Licet
enim natura non sit genitum, sed suppositum,
tamen natura est fundamentum relationis; sicut est
illud a quo profluit actio ct passio, et tamen actiones
et passiones dicuntur esse suppositorum. Unde,
licet actio, et passio, et relatio, denominent suppo
situm. tamen fundantur in natura tanquam in fun
damento et principio a quo profluitur: et ideo mul
tiplicantur ad multiplicationem naturæ.
Quinto. Ut dicit, opinio nostra jx>nit quod |>er
eamdem relationem aliquid |»otest referri ad plurw
terminos. Sed hoc est impossibile. Quod probatur :
— Tum primo, quia quandocumque aliquid est de
prtrcise. —Om. Pr.
conceptu quidditativo alicujus, multiplicato illo,
filiatio. — lilia· Pr.
dur erunt relationes· — Oin. Pr.
multiplicatur et ille conceptus, ct per consequens,
intellectuali vel sensitiva. — sensitiva non intelle illud cujus est ille conceptus quidditativus; sed ter
(i)
(fi)
(γ)
(e)
ctuali Pr.
(c) ratione. — respectu Pr.
(Q ut sit fup/xuin. — suppositum. ut sil suppositum,
nisi ratione naturæ ut fundamenti Pr.
ta) etiam. — Om. Pr.
(fi) etc. — et econtra Pr.
12«
LIBRI III. SENTENTIARUM
minus esi de conceptu quidditalivo relationis; igi
tur, etc. — Sed forte dices quod relatio haliet quidditatem ex termino suo, sed ex fundamento suo
lialiet enlitatem ; ideo, manente eodem fundamento,
manet eadem enlilas. licet termini multiplicentur.
— Sed hoc nihil est : quia ab eodem habet res cnlilatem el essentiam, cum habeat esse per suam quid·
dilatem. — Tum eccitndo, quia, 3. Physicorum
(t. c. 18), dicitur quod eadem est via intra duos
terminus. El ratio est, secundum Commentatorem :
quia intermedium sumit unitatem ex terminis. Tunc
sic : Quod est impossibile circa viam realem, est
impossibile circa viam rationis; sed impossibile est
quod via realis, sil inter plurts terminos, nisi inter
duos; igitur. — Confirmatur. Quia, sicut se habet
habitudo secundum rem, ita secundum rationem;
modo impossibile est quod intellectus inlelligat ali
quam habitudinem secundum rationem respectu
plurium terminorum, quin statim inlelligat illam
multiplicari. — Turn tertio, quia paternitate una
corrupta in patre per mortem unius filii, adhuc
manet alia respectu alterius lilii; igitur sunt ibi
plures ptornitates el filiationes. — Tum quarto,
quia impossibile est quod aliquid fiat de non depen
dente dependens, nisi facta aliqua mula'ione circa
ipsum. Modo paternitas unius personæ respectu
filii quem (x) habet, coexigil illum filium. Sed
quando fit paternitas alterius (6) filii, coexigil (γ)
lilium alium. Et ideo consequenter pater dependet
ad illam, ad quam prius non dependebat. El sic est
facta mutatio circa ipsum, vel circa ipsam paterni
tatem, quæ modo exigit illum filium alium, quem
prius non exigebat. El sic esi alia coexigentia, et
alia paternitas.
Sexto, Arguit, dicens quod opinio nostra ponit
quod paternitas fundatur su|»er aliquo derelicto ex
generatione in patre. Sed, ut dicit, non valet, quia
non apparet quid (ft) >it illud derelictum. Non
enim potest dici quod sil aliqua res absoluta : quia
illa posset corrumpi, saltem divina virtute, manente
filio; el sic corrumperetur paternitas, manente
filio et patre. Hoc etiam est contra Philosophum,
qui dicit, 5. Slclaphyairiv (t. c. 20), quod hujus
respectus fundatur super potentiam. Nec |>olest dici
quod illud derelictum, sil respectus : tum quia ille
multiplicaretur sicut generatio, et habetur inten
tum; tum quia unus respectus non est fundamen
tum alterius.
Hæc sex argumenta ultima sunt Aureoli.
III. Argumenta Durandi. — Arguit etiam (t)
Durandus ( dist. 8, q. 3 ).
(e) yur/n. — quam Pr.
(ft) alicujus. — Ad. Pr.
(γ) alium, puta — Ad Pr
(ft) quid. — quod Pr.
(i) riiam — Om. Pr.
Primo. Quia realis relatio non polest advenire
alicui sine reali mutatione facta, sermidum aliquod
absolutum, in ipso, vel in altero. Sed, si humana
natura a Filio Dei assumpta sibi dimitteretur, in
ipsi esset realis relatio ad Matrem ; stalim enim esset
persona; et tamen nihil aljsoluhirn adveniret sibi,
nec Filio Dei. Ergo o|>ortet quod nunc («), ratione
ipsius, sit in Filio realis relatio ad Matrem. Et con
stat quod esi realis relatio ad Patrem (6). Ergo duæ.
Secundo. Quia aequalis dependentia est in Chri
sto ad Matrem, ratione naturæ assum ptæ, sicut in
aliis filiis. Sed, propter talem dependentiam, in aliis
ponitur realis filiatio. Ergo el in Christo poni debet.
Tertio. Quia unitatem (γ) filiationis in Christo,
non polest arguere nisi unitas suppositi, vel ejus
ætérnilas. Non unitas suppositi. Quia hoc esset (o),
vel quatenus filiatio est (e) relatio, vel quatenus est
talis relatio, cujus denominatio soli supposito con
venit. Non quatenus esi relatio; quia in eodem sup
posito videmus mullas relationes reales. Nec quate
nus denominat solum suppositum : quia, sicut esse
filium convenit soli supposito, sic ct actiones sunt
suppositorum ; sed jdures actiones reales sunt in
Christo, non (distante unitate suppositi ; ergo plures
relationes el filiationes reales possunt esse in ipso.
Nec etiam ætérnilas obsistit pluralitati filiationum
realium : quia non minus repugnat supposito ælerno,
quod de novo adveniat ei accidens reale absolutum,
quam realis respectus; sed Christo, ratione naturæ
assumptæ, competunt de novo, vel ex tempore,
multa accidentia realia absoluta, sicut esse quantum,
esse album, et sic de aliis; ergo potest ei advenire,
mediante natura, res|>ectus realis.
Quarto. Quia, quamvis inveniamus in ordine
rerum, quod causa non realiter referatur ad offe
ctum, ubi (ζ) effectus realiter refertur (η) ad causam
(ut plet de relatione Dei ad creaturam), nunquam
tamen invenimus quod causa realiter referatur ad
ellbctum, el effectus referatur solum secundum
rationem. Sed Christus, secundum humanam natu
ram, se habet ad Matrem ut effectus ad causam.
Cum ergo in Matre sil realis male!nilas, per quam
refertur ad Filium, necesre est qiipd in Filio sit rea
lis filiatio, per quam referatur ad Matrem.
Quinto. Quia, plurifiralo reali fundamento rela
tionis, nccessc est relationem realiter plurificari.
Sed reale fundamentum filiationis est nativitas, vel
natura per nativitatem accepta. Ergo, cum i>ta rea·
liter plurificenlur in Christo ( in ipso enim est duplex
realis nativitas, et duplex natura per duplicem nali-
(i) nunc. — nec Pr.
(ft) PuCreni. — Matrem Pr.
( du. — Ad. Pr.
(ft) ruet. — eue Pr
(t) eft. — ruet Pr.
(ζ) ubi. — nid Pr.
(r4) refertur. — referatur Pr.
DISTINCTIO VU. ET VIII. - QUÆSTIO I
vitalem accepta ), videtur quod in Christo sit duplex '
realis filiatio, etc.
Ad hoc tamen dicunt quidam, quod fundamen·
tum filiationis non est nativitas active sive passive
assumpta, quia, illa transeunle, manet filiatio; nec
natura per nativitatem accepta; sed quoddam dere
lictum in supposito, consequens ad nativitatem et
naturam per eam acceptam. Et illud dicunt esse
quamdam subjectionem, sive quamdam servitutem
filiorum vel filialem, correspondenlern cuidam juri
in patre : ita quod generatio vel nativitas est causa
paternitatis vel malernilatisel (x) filiationis, sed non
est immediatum fundamentum; sed illud est in
patre el matre jus quoddam derelictum ex genera
tione activa, et in filio quædam servitus seu subje
ctio derelicta ex nativitate passiva. El tale jus, m?u
subjectio vel servitus, fundatur immediate in supposito subsistente, secundum quod subsistens e>t :
quia habere jus, sive possidere aliud ut sibi subje
ctum, est solius suppositi, ut primi el (C) imme
diati subjecti ; el similiter, possideri, sive esse obli
gatum (ali servitute; quamvis talia insint supposito
ex aliquo actu praced en te. El quia tale jus, sive
servitus, immediate fundatur in supjiosito, non mul
tiplicatur nisi ex multiplicatione suppositi; nec per
consequens filiatio, quia talem servitutem habet
pro immediato fundamento.
Sed isla responsio non valet. Quia, secundum
Philosophum, 5. Metaphysics (t. c. 20), paler
dicitur pater filii, quia hic fecit, ille autem pan
sus est. Ergo et paternitas ipsa el filiatio fundantur
super actionem. Nec obstat quod generatio activa et
passiva transeunt, filiatio autem et paternitas non
transeunt; quia in creaturis paternitas el filiatio
sunt solum quædam reales denominationes, consur
gentes ex generatione activa el passiva, secundum
præteritum (γ) : pater enim esi, quia genuit; el
filius, quia genitus fuit ; et ideo, quamdiu verum est
dicere quod ille genuit el isle genitus est, verum est
dicere quod isle est pateret ille esi filius. — Item.
In divinis est realis paternitas el filiatio; el tamen
in eis non est in Patre respectu Filii tale jus, nec
in Filio talis subjectio. Ergo falsum est el erroneum
quod paternitas el filiatio fundentur super tale jus
et subjectionem. — Item. Talo jus el talis subjectio,
aut sunt res, aut ratio. Si ratio, non possunt esse
fundamentum realis |Kiternitalis et filiationis. Si res:
aut absoluta; aut relativa. Si absoluta, da eam ; nec
poteris dare nisi naturam per generationem acce
ptam ; et lune, habebitur propositum. Si respectus,
cum subjectio in filio, ct jus quod respondet (o) ei in
patre, magis pertineant ad mores quain ad naturam.
(a) ct, — Om. Pr.
(C) ct, — Ctiaru Pr.
(γ) tccundum praeteritum. — icd m praeteritum vel
privem Pr.
(ê) respondet. — rctpondit Pr
120
paternitas autem el filiatio pertineant ad esse natura,
quod præcedit esse morale, patet quod jiaternitas et
filiatio pracedunt tale jus et talem subjectionem ;
sicut ea quæ sunt natura, pracedunt ea quæ sunt
moris; et curn prius non fundetur in posteriori, sed
magis econtra, ataurdum est dicere quod paternitas
el filiatio fundentur super illo jure et subjectione.
Confirmatur. Quia paternitas el filiatio sunt in bru
tis, sicut et in hominibus; el tamen ibi non est tale
jus, nec talis subjectio. El ideo inconsueta adinven
tio fuit, quod paternitas et filiatio fundentur super
tale jus ct talem subjectionem. Nec ob>tal quod dici
tur, quod natura pole>l dici genita, nata, vel sena,
nunquam tamen dicitur filia. Quia hw non est pro
pter hoc quod filiatio immediatius insit supposito
quam natura, sed quia filius el filia magis accedunt
ad naturam substantivi quam esse natum vel geni
tum, quæ pure denominative accipiuntur : narn, si
denominative accipiamus Ciliatum, j.-que proprie
posset dici natura filiata, si hoc usus haberet, sicut
dicitur nata vel genita.
Sexto arguit sic Ubicumque producens el pro
ductum incidunt in eumdem ordinem, et maxime in
idem secundum speciem, si unum refertur realiter,
el reliquum. Sed Christus secundum naturam huma
nam. et beata Virgo, incidunt in eumdem natura
ordinem. Ergo, si inaternitas est relatio reali> in
Matre, necesse est quod filiatio sil realis in Filio. —
Hæc Durandus.
El islæ sunt latiores rationes quæ fiunt contra
primam conclusionem. Ideo in hoc primus articulus
terminatur.
ARTICULUS III.
PONUNTUR SOLUTIONES
§ I. — An ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter
tium articulum, respondendum est objectionibus
supradictis. Idcirco
Ad primum Scoti, dicitur quod causa cur in
Christo non possunt esse duæ (i) filiationes reales,
non est illa quam arguens ibidem recitat, précisa el
principalis, scilicet : quia in Christo non sunt plura
supposita. Sed potissima causa est, quia illud sup
positum Christi unicum, non est capax realis filia
tionis temporalis, nec quoad divinitatem, nec quoad
humanitatem; quia neutra illarum naturarum in
ipso potest esse subjectum filiationis. Dato enim
quod illud suppositum esset capax talis filiationis,
unitas supponti non obstaret quin posset habere
(·) dur. — Om. Pr
130
Linni m.
sententiarum
duns filiationes, secundum diversa fundamenta :
non est capax : nec quoad personam æternam, quæ
sicut si aliquis -it filius unius piris per naturalem nullam habet realem relationem ad creaturas, ner
originem, el alterius pr adoptionem, vel doctrinam, esse |>otest subjectum accidentium ; ner quoad natu
vel hujusmodi. Et ideo prima consequentia ibi facta,
ram humananu quia solum suppositum est imme
neganda est : quia illa non est præci-a causa conclu diatum subjectum paternitatis et filiationis, ut
sionis; licet ait par- rausa.·, pnesertim quoad hoc dictum csl. Undo hor argumentum peccat, sicut duu
quod dicit, quod nihil e.-l subjectum filiationi:** nisi praecedentia, secundum non causam ul causam,—
Mippositum» — El cum hoc ultimum improbatur,
Item, concessa conclusione hujus argumenti, non
— dicitur quod filiatio habet hoc, non inquanlum concluditur contra nos; quia concedimus in Christ·»
relatio, sed inquanlum talis relatio. Ner valet hujus duns filiationes. non tamen ambas reales. Concedi
improlatio : quia solum concludit quod in eodem mus instiper in Christo realem n-peclumad Patrem,
supposito possunt esse duæ vel plui es relationes ori et realem respectum ad Matrem ; sed respectus non
ginis; quod concedit nostra secunda conclusio; sed est proprie filiatio, etc,
hoc non est nil propositum. Sed est fallacia conse
Ao-ilo, srd incapacités suppo-ili respectu i|»se nahlcr terminal per rente fundamentum vt
talis relationi-. Dicitur secundo, quod in Christo supposilum illam malei nitalem. — De pncdictis
-uni duæ relationes originis pas-ivre; lanien unica sanctus Thomas, 3. Scntcntiaruni. dist. 8, q. 1.
illarum est filiatio. El sic argumentum est sophisma ari. 5, in -olulione primi, sic dicit : « Nativitas
consequentis.
temporalis, sive generatio passiva Chri-li, est quæ
Ad terthim dicitur quod secunda projiosilio ibi dam passio, quæ, secundum rem, fundatur in natura
a&mmpta, est falsa, scilicet quod filiatio non magis humana; et ex hoc nominatur naius, sicut et homo.
respicit Όΐρρο-ilum quam actio vel operatio. Quia, Sed (a) filiationis subjeclum (6) non potest esse
licet uti uniipie islonim tantummodo conveniat sup- natura, cum sil ejus quod habet complcmenlum (γ)
posilo ul quod, quia .solum suppositum agit el dici spi cioi et esse. El ideo duæ nativitates causant ic : α Nativitas temporalis causnrol quidem m Chri- | quuntur, ut dicitur in 4. Metaphysum (L c. 3>.
sio temporalem filiationem realem, si c*el
ibi -uln El ideo, sicul contingit quod in uno extremorum
jectum hujus filiationis capax, etc., n ul allegatum
relatio «it quoddam en-, in alio autem non sil
luit iu probatione priirw conclusionis, liem, ibi ens, sed ratio tantum, sicul de mdentia el scibili
dem, in solutione lerlii, sic dicit : « In Christo est dicit Philonphu-, 5. Afctaphysiac 11. c. 20); ita
lanium una filiatio mil is, quæ respicit Patrem etiam contingit quod ex prie unius extremi e-t una
a lernum ; est tamen ibi alius resjw < tus temporalis,
relatio, ex parte autem alterius extremi eunt inultæ
qui respicit Mal rem temporalem. »
Hæc ille.
relationes : sicut in hominibus, ex parte parentum
A<1 sextum dieitill piimo, quod illa descriptio
invenitur duplex relatio, una paternitatis, alia
filiationis est defcclimsa ; quin o|)orlet addere quod
maternitatis ; qua· sunt sjiecic differentes, propter
tale productum, quod esi subjectum talis habitudi
hoc quod alia ratione pater, et alia ratione mater est
nis, sit subsistens; alias humanitas Christi esset generationis principium. Si veni essent plure-eadem
filius Virginis, quia habet ad illam talem habitudi
ratione principium unius actioni-, puta cum inulti
nem qualis ihi describitur. — Dicitur secundo,quod
simul trahunt navem, in omnibus csm-I una et
lilialio magis respicil suppositum quam generatio eadem relatio. Ex parte autem prolis, est una -ola
pa-siva : quia subjectum proximum passionn» |wdost tiliatio Mvundnin rem,sril duplex secundum ratio
esso natura, vel pars natura?. sicut dictum fuit in
nem, inquantum eorre-pondel utrique relationi
secunda conclusione; licet etiam supposilum teter· pnrenlum secundum duos i« -p ivalita- quibus patet quomodo eadem relatio potest e--c ad
lem ; secus est de filiatione, qua· significatur (β) per diversus terminus. Secundo, quom«>do tali- relatio
modum relationis. Unde sanctus Thoma-, 3. &m- e-t duplex -osilo per aliam
132
LIBRI III. SENTENT1 IRUM
naturam constituto; hoc autern est in aliis filiis, el
non in Christo, quoad naturam humanam.
II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum
Aureoli, dicitur quod nihil concludit contra nos.
Concedimus enim quod in Christo est realis rcsjiectus ad Matrem, sicul dicit secunda conclusio; sed
ille non dicitur filiatio, ratione jam dicta.
Ad M'cimdmn, negatur consequentia prima. Et
ad ejus probationem, negatur assumptum, ut per
dicta ad quartum Scoti palet. Nativitas enim et
generatio passiva, sunt passiones, et quasi quidam
motus; non sic filiatio, hem, si nativitas el genera·
lio passiva, essent idem realiter quod filiatio, sequi
tur quod, cessante nativitate et generatione passiva,
cessaret filiatio, el quod nullti
*
posset dici filius,
nisi pro illa mensura qua nascitur aut generatur;
quæ omnia sunt absurda. — El ad probationem
illius falsi assumpti, dicitur quod eiwe natum, vel
esse genitum, potest sumi dupliciter. Primo modo,
ut rane natum idem sil quod habere nativitatem
actualem, el esse genitum idem sit quod habere
generationem actualem. Et sic accipiendo, manifeste
patet quod non idem est CMC lilium quod esse natum
vel genitum : quia homo quinque annorum esi
filius; el tamen pro tunc non habet generationem
actualem, nec nativitatem, quia nec nativitas, nec
generatio durat, nisi per instans, aut per parvum
tempus. Secundo modo |>otest sumi, ul esse natum
vel genitum idem sit quod habuisse nativitatem vel
generationem. El adhuc sic accipiendo, non esi idem
rs) tit. — lie Pr
DISTINCTIO VIL ET VIII - QUÆSTIO I.
133
De prædictis wiru lus Thomas, 3. Sententiarum,
generationes non sint unius generis, necdum unius
(list. 8, (|. 1, art. 5, sic. (licit : « Relatio non habel speciei, nil, ut videtur, impediret quin in Christo
ex hoc quod ad alterum dicitur, quod sil aliquid in
poscent esso duæ filiationes secundum rem differen
rerum natura; sed hoc habet ex eo quod (») relatio tes, nisi immediatum susceptivum filiationis esset
nem causai) quod est (5) in re quæ ad alterum dici suppositum; quod quidem, secundum secundam
tur. El quia ex eo res habet unitatem et multiplica opinionem, non est nisi ætemum in Christo. Et
tionem, ex quo habet esse, ideo secundum id in quia ex nullo temporali advenit ret ælcroæ aliqua
quo relatio fundatur, judicandum (γ) est de ea, relatio realis, sed rationis tantum, ideo filiatio quæ
utrum sil secundum rem una, vel plures. Sunl igi consequitur Christum ex generatione temporali, non
tur quædam relationes, quæ fundantur super quan est realis, sed rationis tantum; et tamen realiter
titatem; sicul icqu alitas, quæ fundatur super filius est, sicut el (a) Deus est realiter Dominus ex
unum (o) in quantitate; et cum unitas quantitatis hoc quod creatura realiter refertur ad ipsum. Unde
non sit nisi una in re una, inde est quod per unam concedo quod in Christo non est nisi una filiatio
aequalitatem (i) est res æq uni is omnibus quibus dici realis, qua refertur ad Patrem, et respectus quidam
tur æqunlis (ζ). Aliæ vero relationes fundantur rationis, quo ad Matrem refertur. Tamen prima
super actionem et passionem (η). Et in istis est con opinio, qua· jmnit duo supposita in Christo, posset
siderandum quod una passio responded duabus actio
ponere duas libationes; nec tamen poneret duos
nibus, quando neutrum (0) agens sufficit per se ad filios masculino, sed duo lilia neutralité^ si latine
actionem complendam : sicul est in eo (pii una nati diceretur. » — Hæc ille. — Ex quibus patet unde
vitate nascitur ex patre et maire ; unde in patre et
venit unitas vel multitudo relationum et filiationum,
matre sunl duæ relationes secundum rem, sicul et el «piando talis multitudo est realis, et quando non.
duic actiones; sed in nato e>t una relatio secundum
Ad quintum dicitur quod positio no
*lra
non
ponit quod in Christo unica relatio terminetur ad
rem, secundum quam refertur ad patrem el matrem,
sicul et passio una. Item (i), considerandum est plures terminos, nec quod Christus unica filiatione
quod quædam relationes non innascuntur ex actio .elenia referatur ad Patrem et Matrem, ul Notus et
nibus secundum quod sunt in actu, sed magis Aureolus false iin|tonuiit sancto Thoma·. Sed ve
secundum quod fuerunt : sicut aliqbis dicitur pater, rum (6) est quod in alia materia est passibile el
verum (γ), quod idem referatur ad diversos termi
secundum quod ex artione esi effectus consecutus.
El tales relationes fundantur su per id quod ex actione nos, unica relatione secundum rem, el multiplici
in agente relinquitur, sive sil dispositio9 sive habi secundum rationem, sicul sæpius superius dictum
fuit : sicut patet de lilio respectu patri
*
et matris,
tus, sive aliquod jus seu potestas, vel quidquid
hujusmodi. Sed quia (x) hoc quod relinquitur ex et de doctore respectu plurium discipulorum in
hujusmodi (λ) actionibus unius speciei, non jiotest eadem scientia, et de allio et bicubito respectu plu
rium similium et æqualium.
esse nisi unum, indo est quod relationes tales etiam
El ad primam hujus improbationem, dicitur
secundum rem non multiplicantur secundum diver
quod responsio ibi recitata, Ixma est, sicul patet ex
sas actiones, sed magis sunl unum secundum id
quod ex actione relinquitur. Et, propter hoc, non dictis ad quartum immediate pnecedens. Nec valet
sunl diver&e relationes secundum rem in patre uno replica contra illam res|>onsionem : quia, ut dictum
qui (a) generat pliires filios, nec in uno magistro fuit in prolatione so unda· conclusionis, realitas et
osilio, dicitur quod inter duos terminos non
potest esse multiplex via absoluta ; ct ideo idem est
motus quem cau-at inoxens et recipit mobile. Tamen
inter illa sunt plures viro rclativro, sicut actio el
passio in esse reali, et mullo plus in esse rationis.
Nec \alet quod dicil arguens; quia, sicut dictum
fuit in solutione sexti Scoti et alibi, pluri fica lis ter
minis, plurihcanlur respectus secundum rationem,
non tamen semper secundum rem.
Ad confirmationem, negatur antecedens : quia
aliunde relatio haliet rationem sui generis vel spe
ciei, el aliunde rvalilatem, sicut dictum luit supe
rius; unde pluriiicalio rationis per intellectum, non
infert plurilicationem in re.
Ad tertiam improbationem dicitur quod, in tali
casu aigumenti, quamdiu manet aliquis plurium
liliorum unius piris, paternitate unius speciei, non
tollitur nec corrumpitur aliqua realis paternitas in
patro, sed solum respectus ejus ad hunc vel dium in
iterationis, donec omnes filiationes deficiant.
/Id quartam improbationem dicitur quod peccat
per fallaciam consequentis. Quia, licet in patre
(x) inquit. — Otn. Pr.
(C) /Uiho. — non Pr.
(*) quidditaiem. — qmd est eut Pr
it) ·<π> — uno Pr.
I generante secundum lilium fiat aliqua mutatio,
tamen oportet quod illa mutatio fiat per acquisitio
nem alicujus novæ relationis realis, aut realis pater
nitatis. Sufficit enim quod mutetur in esse reali per
aliquid absolutum, vel per aliquam novam actio
nem, el in esse rationis mutetur acquirendo novum
respectum primro paternitati reali ; alias sequeretur
quod, dum generatur aliqua stilla vel gutta aquro
pluvialis, omnes gutta» maris illi roqua les in quanti
tate, vel similes in qualitate, acquirerent novam
relationem rea leni ; et multa alia inconvenientia.
Sed nil mirum si arguens talia adducit, quia ipse,
1. Sententiarum (dist. 30 el 31 ), determinat nul
lam relationem esse ens reale.
Ad sextum dicitur primo, quod sanctus Thomas
hoc posuit, 3. Sententiarum (dist. 8, q. 1, ari. 5),
sicut allegatum fuit in solutione quarti. Sed in
Summa nusquam ponit hoc; nec in 5. Metaphy
sics, in cap. dc Ad aliquid. Immo sic ibi (lect. 17)
dicit : « Relativorum quro dicuntur secundum poten
tiam activam et passivam, attenditur diversitas
secundum diversa tempora. Qurodam enim dicun
tur relative secundum tempus (a) præteritum, sicut
quod fecit, ad id qfiod lactum est; ut pater ad
lilium, quia hic (C) genuit, ille genitus est; quro
differunt secundum fecisse et passum esse. Quro
dam vero secundum tempus futurum, sicut factu
rus refertur ad faciendum, etc. b Hem, 4. Senten
tiarum, dist. H, q. 1, art. 1, q1· 2, sic dicil :
α Relatio aliqua desinit esse dupliciter : uno modo,
ex corruptione subjecti; alio modo, ex subtractione
causai; sicut similitudo esse desinit, quando alter
similium moritur, vel quando qualitas quro erat
rausa similitudinis, subtrahitur. Sunt autem quro
dam relationes (piro habent pro causa actionem vel
passionem, aut motum, ut in 5. Metaphysics
(l. c. 20) dicitur : «piarum (pnedain causantur ex
motu, inipiantum aliquid movetur actu, sicut ipsa
relatio quro est moventis et moti ; qurodam autem
inquanlum habent aptitudinem ad motum, sicut
inotivum et mobile, dominus et servus; qurodam
autem ex hoc quod aliquid prius rnotuin est, sicut
pateret filius, non ex hoc quod est generari nunc,
ad invicem dicuntur, sed ex hoc tpiod est generatum
esse. Aplitudo autem ad motum, et ipsum moveri,
■ transit;sed motum esse, perpetuum est; quia quod
J fartum est, nunquam desinit esse factum. Et ideo
. paternitas et filiatio nunquam per subtractionem
causro destruuntur, sed solum per corruptionem sub
jecti per alterutrum extremorum. Et similiter dicenI dum est do affinitate, quro causatur ex hoc quod
i aliqui conjuncti sunt, non ex hoc quod conjungun
tur. etc. b Similia dicit in multis aliis locis, scilicet
. quod paternitas fundatur in actione prroterita, el
(a) in. — Ad. Pr.
(β) Λι«. — hoc Pr.
DISTINCTIO VII
ET VUE — QUÆSTIO I.
non in nltqun præsenti derelicto ex lait actione. Et
ideo non est nccesso, in præsenti proposito, illud
dictum 3. Sentcntinriun sustinere.
Si quis tamen velit illud dictum sustinere, potest
diceread hoc argumentum, quod id quod relinqui
tur ex generatione in patie, potest dici quædam
auctoritas principii respectu lilii, vel potestas, aut
jus (a). — Et ad hujus improbationem primam,
dicitur quod consequentia non valet : quia, licet
generatio multiplicetur in Christo, non tamen sub
jectum relationis ; immo nec est ibi subjectum capax
leiii|H>ralis filiationis, ut sæpius dictum fuit. — Ad
secundam improbationem, dicitur quod tenens hoc
dictum, habet dicere quod ille respectus, in quo
fundatur paternitas, non est aliud realiter a pater
nitate, sed solum secundum rationem. Relatio enim
relicta a generatione activa in Patro, potest conside
rari ut in habitu, ct sic fundat; vel ut in actu, et
sic fundatur. Vel, secundum modum loquendi vene
rabilis Domini Alberti, poti
*·!
considerari ut conce
pta, el sic fundat; vel ut exercita t€), et sic funda
tur. Aliter : quia (γ) potest considerari in natura
accidentis inhærenlis, et quoad suum inesse, et sic
fundat; \el quoad naturam relationis, et ad aliquid,
el sic fundatur. Aliter : quia (c) potest comparari ad
suum subjectum, et sic fundat; vel ad suum termi
num, et sic tundatur. Et inultis aliis imulis potest
illud dictum sustineri; licet non sit necesse illud
sustineri, quia standum est semper in talibus ulliimr
determinationi, quæ hnlietur in Sinnum.
III. Ad argumenta Durandi
Ad primum
Durandi, negatur minor : quia, in casu illo, licet
non Iteret realis mutatio ei rea personam Verbi, fieret
tainen realis mutatio circa naturam quam deponeret ;
el illa natura novum esse et novum suppositum acci
peret, ut alias dictum fuit.
Ad secundum, negatur minor. Quia relatio filia
tionis non consurgit, in aliis liliis, propler solam
dependent iam filii ad matrem ; sed ideo quia natura
accepta a matre, constituit suppositum capax talis
relationis, vel est iu bili supposito. Non sic autem
est in Christo; quia humanitas quam accipit a
Matre per generationem, nullum suppositum con
stituit
Ad irritum, negatur major ; quia non propler ali
quod illorum ibidem adductorum negatur duplex
filiatio in Christo, sicut dictum est in solutione
primi Scoti. Cum autem ibi adducitur, quod sup
posito œterno adveniunt ex tempore accidentia abso
luta, etc ;
dicitur quod consequentia non valet :
quin suppositum ælernuin, secundum se, non est
illiue Pr.
(C) exercita. — rxcrrahi Pr
(γ) quia, — CHiiii Pr.
r/UH». — r/oni Pr
/hm. -
<35
rapax alicujus accidentis, nisi pro quanto natura
sibi unita rapax est accidentis absoluti; non aulein
filiationis; liret mullorum aliorum respectuum sit
rapax, illo modo quo ponit secunda conclusio, et
mullæ solutione
*
præcedentes.
Ad quartum patet responsio perdicia ad primum
Aureoli, et ad multa pr.rmlentia. Quia ultima con
sequentia peccat per fallat iam consequentis 1 non
enim omnis relatio realis geniti ad generans, \el
originali ad originaria, est filiatio.
Ad quintum palet rus|M>nsio |η·γ dicta ad quartum
et quintum Scoti. Non enim phnificatio causæ effi
cientis arguit phiri fica lio nem effectus, nisi adsit pas
sum rapax multiplicis form.r; quod non convenit in
proposito ; quia in CliriMo nihil est rapax filiationis
realis temporalis.
De responsione ibidem data, dicitur quod non est
nocere illam sustinere, sicut dictum est in solu
tione sexti Aureoli; quia illam sanctus Thomas
|Mjsiiit in primis operibus, non autem in ultimis, et
sic significat se non illam approbare. Si qui» tamen
vult cam sustinere, potest respondere, juxta pnedirla in solutione sexti Aureoli. Unde, ad primam
improbationem, potest dicere quod paternitas uno
modo fundatur super generationem, scilicet loquendo
de fundamento reali, quod est rausa fundati super
ipsum ; alio modo fundatur super aliquid derelictum
ex (a) generatione, illo modo quo in una el eadem
re multiplici secundum rationem, ratio interior
Inudatur in ratione priore. — Ad secundam impro
bationem, dicitur quod in divinis Pater habet aucto
ritatem respectu Eihi; et dicitur principium ejus.
Filius vero dicitur de principio; licet ibi non sit jus,
nec subjectio. — Ad tertiani improbationem, patet
*i
|H
idem :
— Hæc ille.
modo in imaginem, inquantum est imago alterius.
Et inter hos duos motus est differentia : quia primus
Item, 3, Sententiarum, ubi supra (dist, 9, q. 1,
motus, quo aliquid movetur in imaginem, prout est art. 2), qu 4, sic dicit : — Hæc ille.
quens est quod ejus imago sit adoranda adoratione
Ex quibus potest formari talis ratio: Quandocum*.
latria
n — II.«-c ille.
que res inanimata vel insensibilis honoratur ratione
Et confirmatur per dictum Damasceni (de Fid.
alicujus naturæ rationalis, tunc idem honor debetur
orth., lib. 4, cap. 16), inducentis dictum Basilii
utrique. Sed crux Christi est hujusmodi. Igitur
dicentis (lib. de Spiritu Sancto) Imaginis honor adoranda est eadem adoratione qua Christus. Sed
ad prototypum pervenit, id est, exemplar.
Christus adoratur adoratione latria». Igitur et crux.
Eamdem conclusionem ponit, 3. Sententiarum,
Et in hoc primus articulus terminatur.
ubi supra(dist. 9, q. 1, art. 2, q1· 2), cum eadem
prolatione.
(a) quod. — Om. Pr.
(C) direnlc». — dicens Pf.
Ex quibus potest formari talis ratio: Eadem reve
(γ) hyperdulia. — hyperdulia Pr.
rentia debetur imagini Christi, inquantum est ejus
(a) ul — Om. Pr
LIBRI III SENTENTIARUM
138
ARTICULUS II.
natura?, sed in lego gratia», postquam Deus factu»
est homo.
PONUNTUR OBJECTION ES
§ 1. — Contra
primam conclusionem
Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum
articulum, arguitur contra conclusiones. Et quidem,
contra primam arguit Scotiis (dist. 0, q. I ). piobando quod Christus sit adorandus adoratione lalriæ,
ratione humanitatis, ct quod humanitas bit ratio
talis adorationis.
Primo. Quia suminum dominium non consequi
tur immediate divinam naturam : quia, secundum
Augustinum (5. do Trinitate, cap. ull.), Deus non
fuit dominus (i) creatura
*
nisi ex tempore, sicut
creatura fuit serva; summum ergo (6) dominium est
ratione creationis, per quam creatura accepit totum
esse suum a Dm. Sed tanta ratio dominii ridetur
Deo competere propter redemptionem, sicut propter
creationem. Igitur ita delietur cultus lalriæ Redem
ptori (γ), ut Redemptor, ratione redemptionis, sicut
Creatori, ratione creationis Assumptum de æqua)ilate(3) dominii in Creatore et Redemptore, respe
ctu creati et redempti, probatur multipliciter.
Primo, per illud (I. ad Corinth., G, v. 20) : Empti
estis pretio magno, etc. Ergo sum servus ejus,
quia redemptus. Confirmatur per Gregarium : ΛΊ7η7
nasci profuit, nisi redimi profuiwt (t); tantum
ergo |>oni (ζ) confertur per redemptionem» quantum
per creationem. Quod confirmatur: quia per redem
ptionem confertur Itonum gratia
*
et gloria·, sed per
creationem tantum bonum naturæ. Ex isto conclu
ditur quod, cum Christus fuerit Redemptor secun
dum humanam naturam, ergo, secundum istam, ul
secundum rationem adorandi, non ut absolute hæc
humanitas, sed (η) ul ipsa fuit ratio redimendi,
delietur Christo adoratio quæ et Creatori. — H.<
*c
Scotuti.
J 2. — Contra secundam
II. Argumentum Durandi.—Contra ea indem(i)
arguit Durandus (dist. 9, q. 2), quod nulla imago
sil adoramla adoratione lalriæ. Quia» quantumcumque sit unus et idem motus anim.u, quo fertur in
imaginem, ut imago, et in rem, nunquam tamen
anima dicit imaginem, inquantum e»t imago, esse
idem cum exemplari, neque signum, inquantum
signum, esse idem cum signato; sed semper est
inter ista distinctio in re cl in conceptione animæ.
Habitudo enim eorum ad invicem , est relativa ; rela
tivi autem esse, est ad aliud esse ; rl ideo quod attri
buitur exemplari vel signato, nunquam attribuen
dum est imagini vel signo, quantumcumque consi
derentur sub relatione imaginis vel signi. Et ideo,
proprie loquendo, nunquam reverentia exemplaris
vel signati debetur signo vel imagini.
III. Argumenta Holcot. — Ad idem (6)
arguit Holcot, in Postilla super librum Sapientia·,
led. 57,
Primo. Quia latria est honor soli Deo debitus.
Sed nulla imago est Deus. Ergo nulli imagini debe
tur talis honor. Ergo contradictionem includit,
dicere quod lati ia sit honor soli Deo debitus, et
tamen quod debentur imagini Christi.
Secundo. Si idem honor debetur Christo et ima
gini, ergo idem honor debetur lapidi et Christo; et
per consequens, idem honor debetur Deo et crea
tura; quod non est dicendum.
Tertio. Quia qui honorat aliquem honore lalriæ,
confitetur illud esse Deum. Ergo} si aliquis possit
licite adorare imaginem cultu lalriæ, potest licite
profiteri, protestari et confiteri aliud a Deo esse
Deum.
§ 3. — Contra
tertiam conclusionem
conclusionem
Argumentum Durandi. — Contra tertiam
conclusionem arguit Durandus (dist. 9, q. 2, ad 3nm I.
I. Argumentum Henrici. — Contra secundam
quoad illud quod adducitur de 3. Sententiarum
conclusionem arguit Henricus, 4. Quodlibelo, q. 2:
Lotiia, inquit, nulla imago est adoranda ; quia Deu i t dist. 9, q. I, art. 2, qu 4 ). scilicet quod ipsi cruci
nulla potest fleri imago, dicente Damasceno (dc Eid. in qua Christus pependit, dcdæatur aliquis honor in
se» ul est res qmrdam Christi, — dicens quod istud
urth
lib. 4, cap. 1G : infigurabilis Dei quiit
non valet. Quia illud quod non potest esse subje
potcd facere imaginem ? Et ideo in veteri testa·
mento non erat usas imaginum, nec in lege ctum suscoptivurn sanctitatis vel virtutis, non potest
essi» secundum se terminus adorationis. Sed lignum
crucis in qua Christus pependit, non esi subjectum
Misceplivuiii sanctitatis aut virtutis. Ergo secun
11) daimnui —/>ruf l'r..
(S) erga. — enim Pr.
dum se non potest csh» terminus adorationis. Nun
(γ) Pedemplori. — redemptioni Pr
quam ergo cruci Christi debetur aliquis honor, nisi
xgualitatc. — essential i late Pr.
(i) lire terha desumuntur ex bencJkliont’ cerei puscha- inquantum ducit in rernomoralionem Christi ; quod
ih
(0 boni. — tonum Pr.
(fj sed — secundum Pr
(a) Contra eaindem. — tecundo Pr
(C) Ad idem
Tertio Pr.
DISTINCTIO IX. — QÜÆ.STIO I.
fncil figurata, vel signata (a). Aliæ autem solum hoc
faciunt ratione flgunc, — Hæc ille.
Et in hoc secundus articulus terminatur. Anien.
AHTICULUS III.
PONUNTUR SOLUTIONES
— Ad
AUGUMENTA CONTO V PHIMAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium
articulum, restat prafatis objectionibus resjiondere.
Et ideo ad argumenta Scoti contra primam conclu
sionem dicitur. Et
Ad primum quidem, dicitur primo, quod sum
inum dominium, si accipiatur pro relatione tempo
rali ad creaturam Deo subjectam et servientem, non
consequitur immediate divinam essentiam, nec
etiam divinam potentiam, hoc modo, quod, ea sola
posita, sine quocumque exlrinseco termino, insur
gat relatio dominii ; sicut nec similitudo immediate
consequitur qifalitatem illo modo ; quia omnis relatio
requirit fundamentum et terminum. Si autem
arguens intelligat quod relatio dominii non conse
quitur divinam essentiam vel |>otentiam immediate,
hoc modo quod requirit aliquod fundamentum ex
parte Dei, prater divinam essentiam et ejus attri
buta, puta aliquod creatum, — falsum est. Nec
dictum Augustini contra hoc militat : quia non ideo
ex tempore Deus habet relationem dominii ad crea
turam, quia ex tempore habeat fundamentum illius
relationis; sed ideo quia ex tempore, et per creatio
nem, incipit terminus illius relationis, licet funda
mentum sit ælernum.
Dicitur secundo, quod prima facie videretur quod
non tanta ratio dominii competit Deo, respectu crea
ture, ratione redemptionis, sicut ratione creationis.
Tum quia opus redemptionis fundatur in opere crea
tionis; non enim redimitur, nisi quoti creatum est
ad imaginem Dei. Tum quia opus redemptionis non
consummatur nisi per creationem ; quia gratia et gloI ia sunt per creationem. Tum quia opus redemptio
nis non conservatur nisi per creationem. quia crea
tio et conservatio sunt eadem actio in Deo, ut visum
est in secundo (2 Sentent., dist. I , q. 2). Tum
quia opus creationis se extendit ad omnia quæ sunt
in creatura, non autem opus redemptionis ml omnia
qua) sunt in redempto. Tum quia opus creationis
arguit primarium dominium, non autem opus red
emptionis, ut prascindit ah opero creationis. Sed,
istis non obstantibus, conceditur quod tanta ratio
dominii competit Kedem pior i sicut Creatori, propter
rationes quas arguens adducit; quibus annuit san-
(a) vel signata. — ct non figurata Pr.
clue Thomas, 1· 2
*,
q. 113, art. 0, ubi determinat,
pent Augustinum, quod justificatio impii est majus
opus quam creatio cœli et terra. Dicit enim sic :
« Opus aliquod potest diei magnum dupliciter. Uno
motio, ex parte modi agendi; et sic maximum e?t
opus creationis, in (i) quo ex nihilo (X) aliquid fit.
Alio motio potest opus dici magnum, propter magni
tudinem ejus quoi iit; ct secundum hoc, majus
opus est justificatio impii, quæ terminatur ad bonum
æternum divinæ participationis, quam creatio cœli
et terra, quæ terminatur ad Ixmum natura muta
bilis. Et ideo Augustinus, cum dixisset (in Joannem,
tract. 72) quod ma/tu rst ut ex impio fieret justus,
quam crenre ccelum et terram, subjungit : Cœlum
enim ct terra transibit, praedestinatorum autem
salus et justificatio permanebit. » — Hæc ille. —
Hem. ibidem, in solutione secundi, sic dicit :
α Bonum universi est majus quam bonum particu
lare unius, si accipiatur in eodem genere utrumque.
Sed bonum gratiae unius ot majus quam bonum
natura lotius universi. > — Hæc ille. —Similiter
ponit, 4. Sentent., disL 17, q. 1. art. 5, qu 1. —
Ex quibus patet quod opus creationis non majus est
opere redemptionis, si loquamur de creatione bono
rum naturalium, immo minus; et consequenter,
quod opus redemptionis curn suo effectu, tantuin
vel majus exigit et infert dominium quam opus crea
tionis bonorum pure naturalium.
Dicitur tertio, quod, dato quod ista duo opera
arguant æqualc dominium, argumentum nihil con
cludit contra nos; quia dicetur quod, sicut divinitas
est primum principium creationis, ita et redemptio
nis, ct non humanitas. De hoc sanctus Thomas,
3 p., q. W, art. 5 : < Ad hoc, inquit, quod aliquis
redimat, duo requiruntur scilicet actus solutionis,
et pretium solutum. Si enim aliquis solvat, pro
redemptione alienjus rei, pretium quod (e) non e>t
suum, sed alienus, non ipse dicitur redimere prin
cipaliter, sed magis ille cujus est pretium (t). Pre
lium autem redemptionis nostra est sanguis Chri
sti, vel vita ejus corporalis, quæ est in sanguine,
quem ipse Christus exsolv it. Unde utrumque eorum
ad Christum perlinet immediate, inquantum e»l
homo; sed ad lotam Trinitatem, sicut ad causam
primam et remotam, cujus erat et ipsa vita Christi,
sicut primi auctoris (ζ), et a qua inspiratum fuit
homini Christo ut pateretur pro nobis. Et ideo e
*se
immediate Redemptorem, est proprium Christi,
inquantum est humo; quamvis ipsa redemptio |iossit attribui loti Trinitati, sicul prima
*
causas. » —
H.ec ille. — Item, ibidem, primo loco, arguit sic :
(a) in. — »6i Pr.
(C) nihilo. — nullo Pr.
(γ) itt/unk. — mrnlialc Pr.
(ê) jnctium quod. — fi Pr.
(t) pretium. — Om. Pr.
(ζ) auctoru. — actorii Pr
.-------------------------- -- '
■
·■
110
LIBRI III. SENTENTIARUM
< Dicitur, inquit, in Psalmo («30, v. 6) : Redemi
sti me, Domine, Deu
*
veritatis Sed esx» Dominum
Deum veritatis, commit loti Trinitati. Ergo non est
proprium Christo. * Ecce argumentum. Sequitur
responsio : < Dicendum, inquit, quod Glossa sic
exponit : Tu, Domine, Ditia veritatis, rrdemisti
me in Christo clamante : In mimus tua
*
com
mendo spiritum meum. Et sic redemptio imme
diate pertinet ad hominem Christum, principaliter
autem ad Deum. » Item, secundo loco, arguit sic :
< Ille dicitur redimere, qui dat pretium redemptio
nis. Sed Deus Pater dedit Filium suum redemptio
nem pro peccatis nostris, secundum illud Psalmi
( 110,1.9): Redemptionem misit Dominus pupulo
suo; ubi (a) Glossa dicit : id est, Christum, qui
dat redemptionem captivis. Ergo non solum Chri
stus, sed etiam Deus Pater nos redemit. » Ecce
argumentum. Sequitur responsio : α Dicendum,
inquit, quod pretium nostræ redemptionis homo
Christus solvit immediate, sed de mandato Patris,
sicut primordialis auctoris (t). d — ll.ee ille. — Ex
quibus patet quod, sicut tola Trinitas est primum
principium creationis, ita et redemptionis; el con
sequenter, non humanitas, sed divinitas; hoc
addito, quod nec humanitas, nec. aliqua ejus pars, I
fuit sufficiens pretium redemptionis, nisi ex unioni·
ad divinitatem in persona Verbi. De hoc sanctus '
Thomas, 3 p., q. 48, art. G, sic dicit : s Duplex
est efficiens : principle, et instrumentale. Efficiens
quidern principale humanæ salutis, Densest. Quia
vero humanitas Christi est divinitatis instrumentum,
ex consequenti omnes actiones el passiones Christi
in.stnimentaliter operantur, in virtute divinitatis,
ad salutem humanam. Et secundum hoc, passio
Christi efficienter (γ) causal salutem humanam, s
— Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione ad pri
mum, sic dicit : < Passio Christi, relata ad Christi
carnem, congruit infirmitati assumpte. Relata vero
ad divinitatem, consequitur ex ea virtutem (o) infi
nitam, secundum illud t. Corinth. 1 (v. 23) :
Quod infirmum est Dei, fortius crt hominibus;
quia scilicet ipsa infirmitas Christi, inquantum est
Dei, habet virtutem excedentem omnem virtutem
humanam, i» Item, in solutione secundi, sic dicit :
< Passio Christi, Iicet sit corporalis, habet tamen (e)
virtutem spiritualem ex divinitate unita, etc. d —
Ex quibus patet ad argumentum. Quin, licet huma
nitas Christi operata sit ad nostram redemptionem,
hoc tamen fecit ut agens instrumentale et secunda
rium et minus principale, ct non ut agens principle
aut primarium; et semper fuit ut quo, et non ut
quod. Et ideo non arguitur quod humanitas fuerit
G regoru. — Ad Pr
(β) auctori» — actori» Pr.
(γ) efprient er — e(prae iter Pr
(£) virtutem, — virtute Pr.
It) tamen. — Om. Pr
ratio adorationis latriæ ; quia nihil est ratio talis
adorationis, nisi sit primaria ratio dominii el erra
tionis, ac redemptionis, justificationis ac glorifica
tionis rerum.
£ 2, — AD ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumentum Henrici. — Ad primum
contre secundam conclusionem, respondet Bernar
dus de Gannato, quod immo imago crucifixi, inquan
tum représentât divinum suppositum crucifixum,
adoranda est adoratione latria·. « Certum, inquit,
est enim quod Deo debetur vere latria. Deus (a)
autem vere crucifixus est. Et ideo, quia non stat
mens in imagine ut est rqs, sed ut repræsentat Deum
crucifixum, imago crucifixi debet adorari latria. Dei
autem, ut Deus non humanatus, non potest esse
aliqua imago ipsum repnesentans perfecte, sed solum
ut effertus causam. o — Hæc ille.
II. Ad argumentum Durandi. — Ad ai-gumentum quod est Durandi, dicitur primo, quod,
cum anima vel aliqua ejus potentia fertur in imagi
nem ut imago est, licet non affirmet quod imago est
res cujus est imago, non tamen oportet quod quo
libet tali actu neget unum ab alio, aut formet duos
conceptus distinctos do illis; immo, eodem conce
ptu, potest utrumque concipere, unum in ordine ad
aliud. Nec valet ratio in oppositum : quia, sicut illa
quæ Mint unum in re, potest intellectus diversis
conceptibus concipere, ita illa quæ sunt real iter
distincta, potest unico conceptu concipere, et judi
care quomodo unum illorum est ad aliud, licet non
habeat semper duos conceptus totaliter distinctos,
quorum unus sit ad alium, potissime in relativis,
quorum unum clauditur in conceptu alterius. —
Dicitur secundo, quod, licet signum et signatum,
exemplaret imago, realiter, semper, et quandoque
conceptibiliter distinguantur ; tamen quandoque, et
philosophi, el theologi, ea quæ dicuntur de uno,
attribuunt alteri; simi dicit sanctus Thomas, de
Veritate, q. 4, ari. 8, ubi quærit : Utrum omne
quod factum est, sit vita in Verbo. Unde, ibidem,
sic dicit : < Similitudo creatunn in Verbo, est vita
ejus. Similiter etiam similitudo crealiinr est quo
dammodo ipsa creatum, per modum illum quo dici
tur qyiod anima est quodammodo omnia. Ùnde ex
hoc quod similitudo creaturæ in Verbo, est produ
ctiva et motiva creatunn in propria natum exsisten
tis, quodammodo contingit ut creaturo seipsam
moveat, el ad esse perducat (G), inquantum scilicet
producitur in esse, el movetur a sua similitudine
in Verbo exsistente. Et ita similitudo creaturo· in
(а) Drut. — Dominu» Pr.
(б) perdurat
produrat Pr.
IU
DISTINCTIO IX. — QUÆSTIO I.
Verbo, est quodammodo vita creaturæ. > — Hæc 1
dle. — Et in multis aliis locis dicit quod ideo
omnis creatum dicitur esse vita in Deo, quia similitudo el idea creatunn est vita in Deo. — Dicitur
tertio, quod reverentia quæ exhibetur signato et '
cxemplato, non debet exhiberi signo vel imagini soo- i
rsum a signato et exemplato, nec ut est res quædam
distincla, sed inquantum est unum cum exemplato 1
et signato. Nec reverentia sistit (a) in imagine, srd .
tendit (6) ad exemplar : ut sic adorare crucem, sit I
adorare Christum crucifixum, ut est propter nos
crucifixus; ita quod Christus et crux sint unum
totale objectum adorationis; tamen talis adorationis
ratio non est crux , sed divinitas crucifixi.
III. Ad argumenta Holcot. — Ad primum
Holcot, dicitur quod latria est honor soli Deo debi
tus perse; sed de per accidens, vel per aliud, potest
exhiberi aliis a Deo. Et hoc declarat Durandus
(dist. 9, q. 2), dicens quod n honor latria·, vel
cujuscumque alterius reverentiæ, potest alicui exhi
beri dupliciter : scilicet per se, et per accidens. Per
se exhibetur ei in quo est causa talis honoris; |»er
accidens autem, exhibetur ci in quo non est causa
talis honoris, sed habet aliquam habitudinem ad
illud in quo est causa. Potest autem aliquid habere
habitudinem ad Deum, cui per se debetur honor
latriæ, dupliciter : uno modo, quia incidit in idem
secundum (γ) suppositum, sicut est humanitas Chri
sti; alio modo, quia non tendit (3) in idem secun
dum suppositum, sed habet solam habitudinem
exlrinsccam ad ipsum, ut Mater, crux el imago,
etc. u. — Hæc ille. — Ex quibus patet ad arçumentum.
Ad secundum dicitur quod consequens quod infer
tur ibi, non est inconveniens, scilicet quod idem
honor debetur Deo et creaturæ, sane intelligendo,
scilicet quod idem honor qui debetur Deo per se,
potest exhiberi creaturæ per accidens, non ut seor
sum a Deo tali adoratione adoretur, sed simul cum
Deo. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 25, ari. 3, in
solutione secundi : « Apostolus, inquit, prohibet
communicare infructuosis operibus gentilium . com
municare autem eorum operibus utilibus, non pro
hibet. Adoratio autem imaginum est inter infru
ctuosa opem computanda, quantum nd duo. Primo
quidem, quantum ad hoc quod quidam eorum ado
rabant ipsas ut quasdam res, credentes in eis aliquid
veri numinis esse, propter respon&i qua? dæmones
in eis dabant, ct alios mirabiles effectus hujusmodi.
Secundo, propter res quarum erant imagines; sta
tuebant enim imagines aliquibus creaturis, quas in
(а) fiitiL — natat Pr.
(б) lendit, — tenetur Pr.
(γ) fecundum. — Om. Pr.
(ΐ) tendit. — cedit Pr.
eus veneratione latriæ veneralmntur. Nos autem ad
oramus adoratione latriæ imaginem Christi, qui est
xenis Deus, non propter ipsam imaginem, sed propter rem cujus est imago. » — Hæc ille.
A«1 tertium dicitur quod majoreslvera,riintelligatur de illo quod |»er se adoratur latria, et est
ratio talis adorationis. Falsa est autem , si intelligalur de illo cui exhibetur talis adoratio solum de per
accidens, nec ut lationi adorationis. Modo creatura
isto secundo modo adoratur veneratione latriæ, et
non primo modo, ut dictum est
§3. — Ad
argumentum contra tertiam
conclusionem
Ad argumentum Durandi. — Ad argumen
tum contra tertiam conclusionem, conceditur totum
argumentum ; quia illud quod sanctus Thomas dicit
in 3. Senienharuni, videtur correxisse in 3 p.
(q. 25, ari. 4), ubi expresse dicit, ut allegatum est
in Ici lia conclusione, quod rei inanimate, aut insen
sibili, vel irrationali, non debetur alius honor seor
sum ab honore qui debetur naturæ rationali, ratione
cujus res irrationalis veneratur secundum idem.
Ad argumentum pro parte negativa questionis,
respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 25, art. 2, in
solutione tertii, dicens : < Adoratio latriæ non exhi
betur humanitati Christi, ratione sui ipsius, sed
ratione divinitatis cui unitur, secundum quam
Christus non est minor Patre. » — Hæc ille.
Et hæc de quaestione sufficiant. De qua benedi
ctus Dens. Arnen.
DISTINCTIO
X.
QUÆSTIO I.
UTRUM CHRISTUS, SECUNDUM QUOD HOMO
SIT PERSONA DIVINA
inc.A decimam distinctionem 3. Senten
tiarum, quæritur ; Utrum Christus,
secundiun quod homo, sit Deus, \el per
sona divina.
Et arguitur quod sic. Christus, secundum quod
homo, est persona, et non alia quam divina. Ergo
Christus, secundum quod homo, est jiersona divina.
Prima pars antecedentis patet. Quia Christus, secun
dum quod homo, est substantia rationalis naturæ;
non autem substantia universalis; eigo substantia
individua. Sed nihil aliud est persona, quam ratio·
LIDRl III. SENTENTIARUM
UO
nn/t< nature individua substantia, nt (licit Itoetiiis in lib. de Duabus Naturis. Ergo Christus,
Mcundum quod homo, est persona.
In oppositum arguitur sic ; Christus, secundum
quod homo, non est pernma aternn. Si ergo, secun
dum quod homo, sil persona, sequeretur quod in
Christo sint dùæ persona
*,
una temporalis, el alia
Horna, quod est erroneum.
In hac quaktiono sunt 1res articuli. In primo
ponuntur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, solutiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sil
Prima conclusio : Quod ista propositio, Chri
stine secundum i/ikm/ cs/ homo, rs/ Ihiis. est
vera In uno gemui, ct falsa In nilo; innuis tamen
est neganda qitntn concedenda.
Hanc pmi sanctus Thomas, 3 p.. q 16, art. II,
tibi sic dicit : α Iste terminus homo, in reduplica
tione poositi; el sic, cum suppositum natura
*
*
humana
in Christo sil jiersona Filii Dei, cui perse convenit
isse Deum, verum e>l quod Christus, secundum
quod homo, sil D?tis. Quia tamen terminus in
reduplicatione positus, magis proprio tenetur pro
natura quam pro supposito, ideo magis est ista
neganda, Christus, secundum quod homo, est Dt iw,
quant sit affirmanda. » — Hæc illo.
Ex quibus pole^l formari talis ratio: Illa propi
tio e
*t in uno sensu vera, et in alio falsa,quæpotest
quandoque designare quod natura humana sit
natura divina, ct quandoque quod suppositum
humanum sil suppositum divinum. Sed sic est do
ista, C/eriMu.s, secundum quod homo, est Drus.
Igitur, etc. — Item : Illa propositio magis est
neganda quam affirmanda, qua
*
magis declinat ad
sensum falsum quam ad verum, Sc«l ista est hujus
modi. Igitur, etc.
Eamdem ponit, 3. Sentent., dii. 10,q. l,art. 1,
qu 1, ubi sic dicit : a Id quod in aliqua propositione
^duplicator cum (a) hoc quod dico, secundum
quod, esi illud per
*quod
prædicamentum convenit
subjecto. Unde oportet quod aliquo modo sil idem
cum subjecto, et aliquo modo idem cum prædicato :
(a) eunt. — tamen Pr.
sicut medius terminus, in syllogismo affirmativo,
ad praedicatum quidem (a) habet comparationem sicut
ad id (£) quod perse consequitur ad ipsum (nil enim
convenit alicui secundum quod est animal, nisi illud
animali (γ) conveniat per se, secundum querneumque modum dicendi per se); ad subjectum autem
com|iaraltir sicut ad (g) id quod in subjecto aliquo
modo includitur. Includitur autem in subjecto ipsa
substantia subjecti, et antecedentia, sicut cause (c),
el consequentia, sicut accidentia. Substantia autem
subjecti est ipsum subjectum, ct natura ejus. El
ratione omnium istorum potest aliquid attribui
Chrislo, el cuilibet homini. Si enim aliquid attri
buitur homini ratione principiorum procedentium,
sic dicimus, quantum ad causam materialem, quod
homo, secundum quod Csl compositum ex contra
riis, e>t corruptibilis; quantum ad causam forma
lem, dicimus quod homo. secundum quod habel
animam rationalem, esi ad imaginem Dei; quan
tum vero ad causam efficientem, dicimus quod
Petrus, secundum quod natus est de (ali patre, est
ejus
; quantum autem ad finalem, dicimus
quod homo, secundum quod esi ad beatiludinem
ordinatus, oportet quod sil immortalis quoad ani
mam. Si autem attribuatur aliquid homini ratione
accidentium, sic dicimus quod homo, secundum
quod est coloratus, est visibilis. Si autem attribui
tur aliquid homini ratione ipsius suppositi, sic dici
mus quod Socrates, secundum quod Socrates, est
individuum. Si autem ratione nalunc, >ic dicimus
quod homo, secundum quod homo, est animal.
Secundum hoc ergo dicendum (ζ), quod, cum dici
tur, Christus, secundum quod homo, cut Deus,
ly homo potest replicari ratione humana
*
*;
natura
el sic esi falsa, quia natura
*
*
humana
non per se
competii, inquantum talis natura, ul divinæ nnluræ
uniatur. Si autem replicatur ratione suppositi, cum
suppo>itum humanæ natur.e in Chrislo sil supposi
tum ælernum cui per se convenit esse Deum, erit
vera. Quia tamen hoc nomen homo non imporlal
aliquod determinatum suppositum humana? natura
*,
nisi per demonstrationem adjunctam, el solum cui
dam supposito humanæ naluræ determinato conve
nit (η) per se esse Deum; ideo, nisi aliquid addatur
vel intelligatur (0), non csl simpliciter concedenda,
Christus, secundum quod horno, est Deus. > —
Hæc ille.
Secunda conclusio est
qupd Ista propositio,
(>l quifieni.
quoti Pr.
(6) Μ. — Om. Pr.
(γ) unlmafi. — alter Pr.
(B) t ætetua. Nullum autem ætemum convenit Clinsto, secundum quod homo, proprie loquendo. Unde
hæc non est u»ra. Christus, secundum quod homo,
est persona, nisi reduplicelur suppositum hominis,
ul dicatur : Christus, secundum quod iste homo,
est persona ; hoc enim verum est. λ — Hæc ille.
Similia |>onit, 3 p., q. 16, art. II, in solutione
tertii, ubi sic dicit : α Cum dicitur, iste homo,
pronomen demonstrativum trahit hoc nomen homo
ad suppositum. El ideo hæc est magis vera. Chri
stus, secundum quod iste homo, est Deus, quam
ista, Christus, secundum quod homo, est Ileus. >
— Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ralio : Ad verita
tem propositionis redupliralivæ. sufficit quod pnedicatum per se conveniat ei quod reduplicatur, sub
jecto autem principali conveniat simpliciter. Sed
lurc pro|)ositio, Christus, secundum quod iste
homo, est Deus, est rvduplicativa; et ejus praedica
tum per se convenit huic quod dico, iste homo,
quod reduplicatur (a). Igitur ipsa est vera.
El in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
PONUNTUR OBJECTIONES
Argumenta Durandi
(a) significat. — signat Pr
(C) utraque. — tccunda Pr.
— Quantum ad secun-
(a) mtapticatur. — rrduciliir Pr
IU
LIBRI ill. SENTENTIARUM
dum articulum, objiciendum est contra conclusio
nes. specialiter contra tertiam, contra quam arguit
Durandus (dist. 10, q. 1 )♦
Primo. Quia hoc pronomen i>lc non demonstrat
suppositum æternum, nisi quatenus importatur
nomine hominis. Ergo sic demonstrat, sicut ibi (a)
importatur in (6) nomine hominis. Sed ibi, ratione
implicationis, importatur formaliter, cl non matenaliter, hoc est. non secundum se, sed ut est habens
talem naturam, quæ sil ratio convenicntiæ predi
cate cum subjecto. Ergo sic demonstratur. Ergo non
veriiicatur propositio, nisi natura nomine hominis
importata, sil ratio quare esse Deum conveniat Chri
sto. Non autem est sic. Igitur, etc. Ad probationem
minoris, permittit quod implicatio secundum quod,
si proprie sumatur (γ), importat causam inhærenliæ
prædicati ad subjectum, proximam vel remotam.
Sed considerandum est, ut dicit, quod terminus
concretus positus in prædicato, vel in quacumque
implicatione circa subjectum (o), tenetur formaliter
pro natura, et non materialiter pro supposito : non
quod terminus concretus unquam supponat formaliter (t) pro natura in recto, ex quacumque parte
jk)natur; quia tunc talis propositio esset falsa; ut si
dicatur, Socrates est homo, \cl Socrates (ζ), secun
dum quod homo, est rationalis; tunc enim esset
sensus quod Socrates esset natura humana, vel quod
Socrates, secundum quod est natura humana, esset
rationalis. Sed pro tanto dicitur teneri formaliter
ex parte prædicati, vel implicationis, magis quam
ex parte subjecti, quia quando terminus concretus
ponitur ex parte subjecti, magis accipitur secun
dum id (η) quod est aliquid in se, quam secundum
id quod est habens aliquam naturam : ut si dicatur,
Album currit, album magis stat ibi pro eo quod est
aliquid in se subsistens, quam secundum quod est
habens talem naturam, scilicet albedinem ; quamvis
enim (6) non possit verilicari propositio nisi cur
renti insit albedo, tamen (t) albedo non eat causa
quare cursus insit Socrati, vel cuicumque suppo
sito currenti ; unde ct non album potest currere. Sed
quando ponitur ex parle prædicati, vel cum impiiratione, ut dicendo, Homo est albus, vel Socrates,
secundum quod est albus, disgregat, ibi prædicatum non convenit subjecto nisi ut est habens talem
naturam; ita quod quando implicatio est vera, ipsa
est causa quare prædicatum est in subjecto. Ex qui
bus patet quod quxdibet harum est simpliciter falsa,
Christus, secundum quod homo, est persona, et
ibi — Om. Pr.
(β) in. — Om. Pr.
(γ) ju proprie tunialur. — proprie sumitur Pr.
(i) circa ru6/cctuni. — Om. Pr.
(t) formalité?. — Om. Pr.
(Q Socralei. — Om. Pr.
(n) id. — Om. Pr.
(I) mini. — Om. Pr.
(il tamen, — cum Pr.
Christus, secundum quod hie homo, est persona ;
quia implicatio importat causam inhærenliæ prædi
cati ad subjectum, quantum ad naturam per termi
num implicationis importatam; nunc ita est, quod
natura importata per hoc nomen homo, vel iste
homo, non est causa remota vel propinqua quare
Christo competat esso personam. Ergo quælilwt
harum est falsa : Christus, secundum quod homo,
exi persona; Christus, secundum quod isto homo,
est persona.
Secundo arguit, dicens quod non valet illud quod
dicit nostra conclusio, scilicet quod non oportet prae
dicatum convenire subjecto ratione omnium quæ
implicantur, sed solum ratione unius. Quia cuin
dicitur, Christus, inquantum iste homo, prono
men demonstrativum non est pars implicationis (a),
sed demonstratio ejus. Et ideo oportet quod propo
sitio verificelur ratione alicujus formaliter importati
nomine hominis; quod non est in proposito.
Tertio. Quia, quamvis non oporteat prædicatum
i nesse subjecto ratione cujuslibel implicati absolute,
tamen, si implicatio cadit sub reduplicatione dicente
causam, oportet quod prædicatum insit subjecto
ratione omnium implicatorum ; ut in omnibus palet.
Unde sicut hæc est vera, Iste homo est persona,
demonstrato Christo, ita et hæc, Homo est persona,
non solum pro hominibus puris, sed pro Christo.
Ergo similiter, si ista est falsa, Christus, secun
dum quod homo, est persona; eadem ratione, hæc
est falsa, Christus, secundum quod iste homo, est
persona. — Hæc ille.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
ARTICULUS III.
PONUNTUR SOLUTIONES
Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter
tium articulum, respondendum est objectionibus
supradictis. El
Ad primam quidem, dicitur primo, quod, posito,
sed non concesso, quod hoc pronomen iste non
demonstret suppositum æternum nisi ex additione
hujus nominis homo, non tamen sequitur quod illo
eodem modo demonstret suppositum æternum, sicut
importatur per hoc nomen homo in absentia prono
minis, sicut in hac reduplicati va, Christus, secun
dum quod homo, est persona, in qua tenetur for
maliter. Immo oportet quod hoc pronomen aliter
demonstret, et lux: nomen homo aliter importet
suppositum, puta magis materialiter quam formaliter. Cujus ratio est : quia, cum pronomina signifi
cent puram substantiam sine qualitate, id est, sup
positum sine expressione quidditatis, ideo eorum
(a) eil part iniplicahonit. — whun implicatur Pr.
DISTINCTIO X. — QÜÆ8TI0 I.
145
additio nd nornina concreta, trahit illa ad standum [ importata per hoc complexum, sit causa talis inhæ
pro suppositis |>otius quam pro quidditate, et magis renliæ : puta forma importata per ly iste, qui esi
materialiter quam formaliter, qunnlumcumque redu proprietas æterna constitutiva personæ Filii Dei ; et
plicatio cadat super aggregatum ex pronomine
humanitas importata |ær ly homo.
demonstrativo et nomine concreto, — De hoc san
Et sic patet quod argumentum non procedit, pro
ctus Thomas, 3 p., q. 16, ari. 10,sic dicit : α Nomen
pter tria falsa quæ assumit. El licet ista responsio
sumptum cum reduplicatione, magis proprie tene sufficiat ad hominem, quantum ad duo dicta ultima;
tur pro natura quam pro sup|>osito : sumitur enim ' videtur tamen quod standum est in primo dicto
in vi prædicati, quod tenetur formaliter ; idem responsionis, scilicet quod nec ly homo, nec ly iste
enim est dictu, G7i rutus, secundum quod homo,
homo tenetur in illa reduplicativa formaliter, s*k1
ac si dicaretur, Christus, secundum quod est homo.
materialiter pro supposito ælerno subsistente in dua
Et ideo est magis concedenda quam neganda, Chri bus naturis, et non formaliter el precise pro aliqua
stus, secundum quod homo, est creatura. Si tamen illarum. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent.,
adderetur aliquid per quod traheretur (a) ad suppo dist. 10, q. 1, art. 1, q1· 2, sic arguit (arg 2) :
< Christus, secundum quod Deus, caret maire. Si
situm, esset propositio magis neganda quam conce
denda; puta si diceretur, Christus, secundum quud igitur, secundum quod isle homo, est Deus; ergo,
hic homo, est creatura, n — Hæc ille. — Ex qui secundum quod iste homo, caret matre. » Ecce
bus patet quod pronomen demonstrativum, additum argumentum. Sequitur responsio : < Cum, inquit,
nomini concreto, sive in predicate, sive in redupli dicitur, iste homo, demonstratur suppositum dua
rum naturarum, quarum utraque caderet in diffi
catione, retrahit illud, ne teneatur formaliter, seu
pro natura ; sed facit illud stare materialiter, seu pro nitione ejus, si diffiniri posset. Et ideo ea quæ sunt
utriusque nature, per se ei conveniunt. Et ideo
supposito.
Dicitur secundo, quod, dato quod reduplicatio (6) Christus, secundum quod iste homo, est Deus; et,
cadens super pronomen demonstrativum singulari· secundum quod iste homo, est homo. El similis est
ratio de illis quæ consequuntur ad alterutram natu
zans nomen concretum, faceret illud complexum
rarum. Unde, secundum quod iste homo, est habens
stare formaliter, non tamen sequitur, sed est fallacia
matrem, et carens matre ; nec unum excludit aliud,
consequentis, quod stet pro forma specilica : sufficit
enim quod stet pro natura individui singulanzala, cum non sint opposita, quia non secundum idem
vel pro proprietate constitutiva individui. El si illo conveniunt, n — Hæc ille. — Item, arguit sic
modo stet in ista, Christus, secundum quod iste (arg. 1) : < Omne quod predicatur de altero secun
dum quod aliquid, oportet quod sit diffinitio, vel
homo, est Deus, vel persona, propositio vera est.
Nam sensus est iste : quod Christus ex eo ex quo(y) pars diffinitionis, aut per se accidens illius secun
habet proprietatem personalem constitutivam hujus dum quod predicatur; sicut cum dicitur : Petrus,
suppositi, quod est humanum, et in quo natura secundum quod homo, est animal rationale mor
tale; vel, secundum quod homo, est risibilis (s).
humana habet istam singularem personalitatem, est
persona, vel Deus. El iste sensus est verus : Ecce argumentum.
istam filiationem, necessario est Deus vel persona; Sequitur responsio : < Sicut, inquit, aliquid est de
quicumque taliter suppositat humanam naturam, diffinitione speciei, quod non est de diffinitione
sicut Christus suppositat, necessario est Deus et |ær- generis; ita aliquid esset de diffinitione individui,
sona; et in quocumque supposito natura humana si diffiniretur, quod non est de diffinitione speciei ;
sicut pal's materiæ, ut dicit Philosophus, 7. Meta
11
I
I
1
physics (t. c. 35). Unde, licet Deus non sil pars
principio, illud est Deus.
Dicitur tertio, quod, dato quod ad veritatem pro diffinitionis hominis, esset tamen pars diffinitionis
hujus hominis Christi, si diffiniri posset, ratione
positionis reduplicativæ requireretur quod illud
Verbi. Unde patet quod est per se. » liem, arguit
quod implicatur, vel reduplicatur, sit ratio inhærentiæ prædicati ad subjectum, non tamen oportet sic (arg. 3) : u llemote eo secundum quod aliquid
alicui convenit, ulterius ei non convenit. Sed remoto
quod sil causa vel ratio talis inhærenliæ secundum
quodlibet sui, ut dicit tertia conclusio. Et ideo, dato I a Christo quod sil hic homo, adhuc convenit ei esse
quod hoc complexum, iste homo, teneatur formali· Deum : quia ab ælerno fuit Deus; non autem ab
ælerno fuit hic homo. Ergo Christus, secundum
1er in ista, Christus, secundum quod iste homo,
est Deus, non tamen oportet quod omnis forma quod iste homo, non est Deus. » Ecce argumentum.
Sequitur responsio : u Dicendum quod remoto a
(a) traheretur. — trahetur Pr.
(S) reduplicatio. — reduplicatione Pr.
(γ) ex quo. — Om. Pr.
(a) ircundum quod homo, est risibilis. — quod e^t risi
bile Pr.
\. — 10
IU
LIBRI III. SENTENTIARUM
Christo toto hoc quod importatur cum dico, iste
home, non convenit ei esse l)eum; quia ibi inclu
ditur natura divina et humana. Sed remota altera,
scilicet humana natura, sequitur quod Filius Dei
non possit dici iste homo. Ratione tamen illius
naturæ, scilicet humanæ, non verificatur predicts
locutio. El est simile sicut si dicatur : Petrus,
inquantum homo, sentit; quia remoto rationali per
intellectum, non erit homo, el erit sentiens, ut
dicitur in libro de Calais (prop. I ). > — Hæc ille.
— Ex quibus apparet manifeste, quod in dicta
reduplicaliva non oj>ortet quod ly iste homo tenea
tur formaliler pro natura humana precise, nec pro
divina precise, sed materialiter pro supposito inclu
dente duas naturas, et quodammodo constituto ex
duabus naturis. — Item, in huc argumento quod
dam falsum assumitur fundamentum, scilicet (a)
quod totum aggregatum et complexum ex termino
communi el pronomine demonstrati\o, eodem modo
supponat sicut supponeret terminus communis sine
tali pronomine sumptus; quod est falsum, ut patet
omni logico. — Item, aliud falsum, scilicet quod
hoc pronomen iste non habet quod demonstret mip- i
positum æternum, nisi ratione hujus termini homo.
Hoc enim falsum est : quia sine tali additione potest
Filium Dei, immo quamlibet divinam personam, I
demonstrare (C), ad placitum loquentia. Immo, per I
oppositum, hic terminus homo non habet quod sup- !
ponat discrete pro Filio Dei, nisi ex additione pro- I
nominis, sicut nec pro aliquo alio homine.
|
Ad secundum patet responsio per predicla ; quia
non valet consequentia (γ). Quia, licet ly homo
implicetur et reduplicetur, non tamen oportet quod
illa reduplicatio sit ratione nature, nec ratione alicujus importati formaliler per hoc (o) quod dico
homo; sed sufficit quod fiat ratione alicujus impor
tati per hoc complexum, vel alleram ejus partem,
iste homo. Sic autem est in proposito.
Ad teriium, negatur antecedens. Nec valet pro
latio : quia, licet ad veritatem reduplicati vae exiga
tur quod predicatum vocificetur de qualibet prie
complexi reduplicati, sicut arguens bene proliat;
non tamen oportet quod de qualibet veri licetur cum
hoc quod (t) dico secundum quod, vel quod talis
praxlicatiu sit perse, aliquo modo perseitatis : sicut,
licet ad veritatem (ζ) hujus reduplicative, Socrtih<, secundum quod homo albus, est visibilis,
requiratur veritas harum duarum propositionum,
Homo est visibilis, Album est visibile, non tamen
oportet quod utraque sit per se, nec quod istæ duæ
sint vere, Socrates, secundum quod homo, est
(s) anltref. — vel Pr.
(β) itf monstrare. — de niatre Pr.
(γ) tamen. — Ad. Pr.
«el. - Ad. Pr.
M çvod. — Om. Pr.
ty icntaltm. — unitatem Pr.
visibilis, Socrates, secundum quod albus, est
visibilis; sufficit enim veritas (a) unius illarum. Sic
in proposito : quælihet istarum est vera, Iste est
persona, Homo est persona; sed prima tantum
modo est per se. De hoc sanctus Thomas, 3. Sen
tent., diet. 10, q. 1, ari. 2, qu 1, in secundo loco,
arguit sic : α Quod convenit alicui secundum quod
homo, convenit omni homini secundum quod homo.
Sed Petrus, secundum quod homo, est persona.
Ergo et Christus. » Ecce argumentum. Sequitur
responsio: α Dicendum, inquit, quod nec Petrus,
inquantum homo, est persona, sed (6) inquantum
isle homo : quia hæc non esi per se, Homo est per·
sona; sed hæc, Iste homo est persona. » — Item,
in secunda quæstiuncula, in solutione primi, sic
dicit : « Christus, secundum quod homo, est ali
quid. Non tamen sequitur, Ergo, secundum quod
homo, est aliquid universale vel particulare : quia
homini accidit universale vel particulare (γ); unde
hæc esi per accidens, Homo est aliquid particu
lare; hæc autem est perse, Iste homo est aliquid
particulare. Unde Christus non est aliquid parti
culare, secundum quod homo, sed secundum quod
iste homo. » — Hæc ille.
Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis,
respondet sanctus Thomas, 3. Sententiarum, prae
senti distinctione, q. 1, ari. 2, q1· 1, in solutione
primi. Sic dicit : < Christus, secundum quod homo,
est substantia rationalis natura; sed, secundum
quod iste homo, est individua substantia rationalis
nature. Unde, secundum quod isle homo, est per
sona; sicut, secundum quod iste homo (o), est
Deus. » In 3 p. vero, q. 16, art. 12, in solutione
secundi, sic dicit : « Substantia individua, qua.·
ponitur in diffinitione personæ, importat substan
tiam completam, per se subsistentem (t), sepa rati m
ab aliis : alioquin manus hominis posset dici per
sona, cum sit substantia quædam individua; quia
tamen est substantia individua, sicut in alio exsi
stens, non potest dici persona. Et, eadem ratione,
nec natura humana in Christo; quæ tamen potest
dici individuum, vel singulare quoddam. »
Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Arnen.
(a)
(G)
(γ)
(5)
(t)
I
veritas. — unilai Pr.
fecundum. — Ad. Pr.
a ve rbo quia usque ad particulare, om. Pr.
u verbo est usque ad homo, om Pr.
rul/nHenfeni. — subsistendi causa Pr.
DISTINCTIO XI. — QUÆSTIO I.
DISTINCTIO
XI.
QUÆSTIO I.
UTRUM HÆC COPULATIVA. CHRISTUS INCEPIT
ESSE, ET CHRISTUS EST CREATURA, SIT CONCEDENDA
undecimam distinctionem 3. Sen
tentiarum, quæritur : Utrum ista copu
lativa sit concedendaf sine quocumque
addito: Christus incipit esse, et Chri
stus est creatura.
Et arguitur quod sic. Quia quælibet ejus pars,
sine addito (a), est veni. Antecedens probatur. —
(6) Primo, quoad primam partem, sic : Christus
incepit esse homo. Sed esse hominem, est esse sim
pliciter. Ergo Christus incepit esse simpliciter. —
Pro secunda parte autem, sic : Principalior pars
hominis est anima quam corpus. Sed, ratione cor
poris, quod traxit de Virgine, dicitur esse simplici
ter natus de Virgine. Epgo, ratione anima», quæ
creata est a Deo, debet dici simpliciter creatus, et
quod sit creatura.
In oppositum arguitur. — Et primo, quod prima
para sit falsa. Quia dicitur, ad Hxbræos, ultimo
(v. 8) : Jesus Christus heri, ct hodie; ipse et in
sxcula. — Secundo, arguitur quod secunda pars sil
falsa. Quia dicit Ambrosius, 1. de Trinitate (de
Fide ad Gratianum, cap. 1G) : Kumquid dicto (γ)
factus est Christus? numquid mandato creatus
est Christus? quasi dicat, non. Et subdit : Quo
modo autem creatura in Deo esso potest? etenim
Deus naturæ simplicis est, non conjunct®. Ergo
hæc non est concedenda : Christus est creatura.
irca
B
In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio solutiones,
ARTICULUS 1.
PONUNTUH CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sil
Prima conclusio *
Quod non est absolute ct sine
determinatione dicendum, quod Christus sit
creatura.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q, ÎG, art. 8,
dicens : α Sicut dicit Hieronymus (in cap. 5ad Gal.),
(a) sine addito. — five additio Pr.
(C) pro. — Ad. Pr.
(γ) dicto. — dico Pr.
147
ex verbis inordinate prolatis incurritur hæresis.
Unde cum hærclicis nec nomina debemus habere
communia, ne eorum errori favere videamur.
Ariani autem hæretici, Christum dixerunt esse
creaturam, et minorem Patre, non solum ratione
humante naturæ, sed etiam ratione divinæ naturæ.
Et ideo non est absolute dicendum quod Christus sit
creatura, vel minor Patre, sed cum determinatione,
scilicet secundum naturam humanam. Ea vero de
quibus suspicari non potent quod divinæ personæ
conveniant secundum seipsam, possunt simpliciter
dici de Christo ratione naturæ humanæ; sicut sim
pliciter dicimus Christum esse passum, mortuum el
sepultum
sicut etiam in rebus corporalibus et
humanis, ea quæ in dubitationem venire possunt an
conveniant toti vel parti, si insunt alicui parti, non
attribuimus toti simpliciter, id est, sine determina
tione; non enim dicimus quod Æthiops est albus,
sed (a) quod est albus secundum dentem ; dicimus
' autem sine determinatione, quod est crispus, quia
hoc non potest ei convenire nisi secundum capillos, n
— Hæc ille.
Item, 3. Sententiarum, dîst. Il, q. 1, art. 2,
sic dicit : α Creatio proprie respicit esse rei ; unde
in libro de Causis (prop. 18) dicitur quod esse
est (6) per creationem, alia vero per informationem.
Esse autem simpliciter et per se est suppositi subsi
stentis. Alia vero dicuntur esse, inquantum suppo
situm in eis sulisistil : vel essentialiter, sicut forma
el materia, et sic (γ) natura ipsa dicitur esse; vel
accidenlaliler, sicut accidentia esse dicuntur. Esse
ergo simpliciter dictum de supposito, significat (δ)
esse personale ipsius (t); esse vero, secundum quod
convenit parti vel accidenti, non dicitur simpliciter
de supposito, sed suppositum dicitur esse in eo.
Unde cum dico, Christus est, significatur esse
ipsius suppositi, non autem esse ipsius nature, vel
accidentis, aut partis. Cum autem fiat unio natura
rum in esse suppositi, juxta secundam opinionem,
esse, secundum quod Christus simpliciter esse dici
tur (ζ), est esse increalum. Unde non potest dici
creatura, non tantum ad vitandum errorem Arii,
ut quidam dicunt, sed etiam ad vitandum falsilatem.
Potest tamen dici quod aliquid creatum, est in Chri
sto, scilicet natura humana : quia esse, quamvis sit
unum, tamen babet respectum ad naturam huma
nam et ad partes ejus, secundum quem (η) natura
humana dicitur esso in Christo, vel partes aut
accidentia ejus; unde, sicut esse aliquomodo perti-
(«} let/. — fccuntbim Pr.
cU
Om Pr.
(γ) ite. — Om. Pr.
(fc) iignificat. — »i(jnal Pr.
(<) ipiiui. — illiia Pr.
(ζ) eue dicitur. — Om. Pr.
(η) quem. — r/ucu Pr.
<48
LIBRI III. SENTENTIARUM
net nd naturcim, et nd partes et accidentia ojus, ita
et creatio. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari (alis ratio pro conclu
sione : Illa propositio non est absolute concedenda,
nec asserenda, quæ potest esse occasio erroris, et
favet modo loquendi hærelicorum. Sed ista proposi
tio, Christus eat creatura, est hujusmodi. Igitur,
etc. — Item, arguitur sic : Illud non est creatura,
quod simpliciter subsistit j»er esse increatum, nec
habet aliud esse simpliciter praeter esse increatum.
Sed Christus est hujusmodi. Igitur, etc.
dicunt quod hoc verbum incepit polest notaro ince
ptionem respectu suppositi simpliciter, et sic est
falsa, quia suppositum est æternum; vel respectu
suppositi, ratione formie significata.·, et sic est vora.
Et ponunt exemplum de hac, Scutum album inci
pit esse hodie, supposito quod scutum heri facium,
hodie dealbetur. Sed (a) hoc dictum non videtur
habere efficaciam, propter fluo. Primo, quia, etsi
natura humana habeat aliquid simile accidenti in
Christo, tamen hoc nomen homo non est adjecti
vum, sed substantivum, etiamsi natura humana
esset pure accidenta liter adveniens; et in talibus
Secunda conclusio est quod Ista propositio non plus facit modus significandi, quam proprietas rei
significata?. Secundo, quia, dato quod esset adjecti
est absolu (e concedenda : Christus incepit CSSC.
vum, oporteret quod prædicatum conveniret ei quod
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 16, ari. 9, copulatur vel supponitur per nomen positum in sub
ubi aie dicit : < Non est dicendum quod ille homo, jecto, vel ratione sui, *'el ratione alicujus quod est
demonstrato Christo, incepit esse, si nihil addatur.
in eo. Illa autem predicate quæ nata sunt convenire
El hoc duplici ratione. Primo quidern, quia locutio ipsi supposito, non prodicantur de eo ratione ali
est simpliciter falsa, secundum sententiam catho cujus quod est in eo simpliciter, neque secundum
lice fidei, qua ponimus in Christo unum supposi partem, neque secundum accidens aut naturam,
tum, et unam hyposlasim, sicut et unam personam. nisi ei secundum se conveniant ; quia tunc sequere
Secundum (x) hoc enim, oportet quod in hoc quod tur quod affirmatio et negatio velificarentur de
dicitur, iste homo, demonstrato Christo, designetur eodêm, si ratione alicujus exsistentis in ipso, de eo
suppositum æternum, cujus ælernitati repugnat verificarelur aliquid quod ratione sui vere de eo
im ipere esse. Unde hæc est falsa : Hic homo ince negatur. Et hoc patet in proposito. Ei enim quod
pit ew. Nec obstat quod incipere esse convenit supponitur, cum dicitur, Iste homo, convenit esse
humanæ natum·, qua? significatur (6) per hoc nomen semper; unde de eo non polest verificari negatio, ut
homo; quia terminus in subjecto positus non tene dicatur, Non fuit semper, simpliciter loquendo; ct
tur (γ) fonnaliler pro natura, sed magis materialiter per consequens, nec aliquid quod dictam negatio
pro supposito. Secundo, quia, etiamsi esset vera,
nem importet, sicut verbum incipiendi. Unde dicen
non tamen esset ea utendum absque determinatione, dum est quod hæc simpliciter est falsa, Iste homo
ad vitandum hærcsirn Arii, qui sicut personæ Filii
incepit esse; el est secundum quid vera, scilicet
Dei attribuit quod esset creatura, et quod esset minor cum determinatione humanæ naturæ : sicut et h;rc,
Patre, ita attribuit ei quod esse inceperit, dicens Iste homo est creatura, est falsa, nisi determinatio
quod erat quando non erat, d — Hæc ille.
addatur; et tunc etiam est tropica, ut supra (dist. 11)
Item, 3. Sententiarum, dist. 12, q. 1, art. I, dixit Magister. I nde hic non intendit eam distin
sic dicit : < Quidam distinguunt istam, Iste homo guere lanquam multiplicem, sed dicere quomodo
incepit esse, ex hoc quod hoc pronomen iste polest potest esse vera vel falsa, t — Hæc ille.
denotare personam Verbi, vel singulare hominis; el
Ex cpiibiis potest formari ratio pro conclusione :
primo modo est falsa, secundo modo est vera. Sed hoc
Nullum suppositum æternum incepit esse. Sed iste
non valet : quia, cum dicitur, hte homo, pronomen homo, demonstrato Christo, seu Christus, est sup
iste non potest demonstrare nisi id quod supponitur positum æternum. Igitur non incepit esse; et per
per hoc nomen homo ; suppositum autem per hoc consequens, cum hæc propositiô, Christus incepit
nomen humo, non est aliud quam persona Verbi, esse, significet quod suppositum divinum incepit
secundum secundam opinionem; unde, secundum esse, falsa est, el neganda.
eam, non potest stare : quia, quamvis ponat in
Christo e*se
aliquod singulare proter personam Tertia conclusio est quod quaelibet Istnnim est
Verbi, scilicet humanam naturam, tamen illud sin
concedenda et asserenda : Christus, secundum
gulare non supjxmilur per hoc nomen humo, nec
quod homo, est creatura (G); Christus, secun
dum quod homo, incepit esse.
pnedicatur de Christo. ΈΙ ideo palet quod distinctio,
secundum prunam opinionem est bona, sed non
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 16, art. 10,
secundum secundam. Et ideo, hac omissa, quidam
ubi sic dicit . Cum dicitur, Christus, secundum
(a) Secundum — Om. Pr.
(C) «igni/iccUur. — lignatur Pr.
(γ) tenetur. — tantum Pr.
Sed. — Secundum Pr.
(C) a verbo C/iriiim usque ad creatum, om. Pr.
(λ)
DISTINCTIO XL - QÜÆSTIO I,
quod horno, hoc nomon homo potest sumi in redu
plicatione, vel ratione suppositi, vel ratione naluqp.
Si quidam resumatur ratione suppositi, cum suppo
situm humanæ naturæ in Christo sil æternum et
increatum, hæc erit falsa, Christus, secundum
quod homo, est creatura. Si vero resumatur ratione
humanæ nature, sic est vera ; quia, ratione humanæ
naturæ, sive secundum humanam naturam, conve
nit sibi esse creaturam. Sciendum tamen quod
nomen sic resumptum in reduplicatione, magis pro
prie tenetur pro natura quam pro supposito : resu
mitur enim in vi pnedicati, quod tenetur formal i ler; idem enim est dictu, Christus, secundum quod
homo, ac si diceretur, Christus, secundum quod est
homo. Et ideo hæc est magis concedenda quam
neganda, Christus, secundum quod (a) homo, est
creatura. Si tamen adderetur aliquid per quod tra
heretur nd suppositum, esset propositio magis
neganda quam concedenda ; puta si diceretur, Chri
stus, secundum quod hic homo, est creatura, j»
— Hæc ille.
Item, 3. Sententiarum, dist. 11, q. 1, art. 3,
sic dicit : « Natura humana se habet ad personam
compositam Christi sicut pars; quamvis pars pro
prie dici non possit, sicut nec proprie persona com
posita. Pai's autem aliquando habet aliquam disposi
tionem quæ nata est convenire toti, aliquando autem
habet aliquam quæ non est nata convenire toti :
sicut albedo, quæ inest capillis, polest etiam toti
convenire; crispitudo autem ita convenit capillis,
quod nullo modo toti, vel alicui alien parti. Ergo (6),
secundum dispositiones illas quæ insunt tantum
parti, denominatur totum simpliciter et proprie per
dispositionem partis, nullo addito; sicut dicitur
homo crispus. Sed quantum ad illas dispositiones
quæ natæ sunt et toti et parti convenire, non deno
minatur totum a parte simpliciter, sed addita parte,
ut cum dicitur, homo albus secundum capillos;
nec hoc proprie, sed figurative per sinecdochcn.
Unde patet quod, cum creatio et nature et personæ
nata sil convenire, sicut et esse v trique aliquo modo
convenit, non potest dici de Christo, quod sit ena
tura, quia humana natura creata est, nisi fiat addi
tio, ut dicatur, secundum hominem, vel, secun
dum quod homo; et tunc est tropica vel figurati va,
ut Magister dicit, sicut et hire, ÆthiopS est albus
secundum dentem, d — Hæc ille.
Ex quibus potest sic argui pro conclusione :
Omne totum potest denominari ex dispositione sua'
partis, addita illa parte. Sed Christus nominat quod
dam suppositum se habens ad naturam sibi unitam
quasi lotum ad partem. Ergo j>ol<»st denominari ex
dispositione par tis. Pars autem vere el realiter dici
tur creata el nova, seu halrens inceptionem. Ergo
(а) C9t. — Ad. Pr.
(б) Ergo. - Orn. Pr
IW
et (i) veraciter potest dici Christus creatus vel crea
tura, et incepisse, secundum humanitatem.
El in hoc primus articulus terminatur·
ARTICULUS II.
PONUNTUR OBJECTIONES
jj 1. — Contra
primam conclusionem
I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secun
dum articulum, arguendum est contra conclusiones.
Unde contra primam arguit Scotus (dist. 11, q. 1 ),
probando quod hæc sit concedenda, Christus est
creatura.
Primo. Quia non plus repugnat illi (5) naturæ
esse post non esse, quam non esse post esse; quia
utrumque repugnat æternilati. Sed Christus dicitur
mortuus; cum tamen mortuum esse (γ) dicat non
esse post esse, quia non vivere post vivere, et vivere
virentibus est esse, secundum Philosophum, 2. de
Anima (t. c. 37).
Secundo. Quia mortale et immortale ita repu
gnant formaliter, sicut creatum et increatum ; et
tamen ambo prima dicuntur de Christo (c).
Tertio. Ita repugnat (c) formaliter naturæ humanæ
esse creatorem vel æternam, sicut repugnat æteroæ
incipere. Ergo æque negabitur Christus esse creator,
propter repugnantiam ad naturam humanam, sicut
creatura, propter repugnantiam ad naturam divi
nam.
Quarto. Quia Damascenus (de Fid. orth., lib. 3),
cap. 4, dicit quod Christus est creatus et increatus. passibilis ct impassibilis; et per eumdem
(lib. 4, cap. 5), conceditur dici creatura.
Quinto. Quia per Augustinum, Sermone in
Natali homini. voluit esse creatura, qui (ζ) est
Creator.
Sexto. Quia Hieronymus, super illud Ephesio
rum (2, v
* 10). Ipsius factura sumus, dicit (η) :
.Vos autem (0) proclamamus (t) mm esse pericu
lum dicere Christum esse creaturum. — Hæc
Scotus.
II. Argumenta Durandi. — Arguit Duran
dus (dist. Il, q. 1).
Primo. Quia generari est fieri; ct generari sim
pliciter, est fieri simpliciter, quia determinatur ad
(а) Ergo ct. — Om. Pr.
(б) illi. — ulli Pr.
(γ) we. — Om. Pr.
β) C/irotn. «— tptarto Pr.
(<) rrjtttf/Hat — irjnujniinl Pr.
(ζ) 7r Christi. Hoc modo etiam posset
ista concedi, Iste homo incepit esse : non tamen
nude; quia (a) de subjecto demonstrante supposi
tum (C) in natura divina, non debet concedi ince
ptio, sicut quod Filius Dei incepit esse. — Hæc
Scotus.
II. Argumenta Durandi. — Arguit Durandus
(dist· 12, q. 1).
Primo. Quia, si ista simpliciter neganda sit,
Christus, vel (γ) iste homo, incepit esse, hoc
potissime, secundum te, denegatur (δ), quia per
istam videtur (<) quod inceptio conveniat Christo
non solum ratione naturæ humanæ, sed ratione
ipsius suppositi : quia terminus positus in subjecto,
non tenetur formaliter pro natura, sed magis mate
rialiter pro supposito; et ideo, ratione natura
humanæ, non potest inceptio Christo competere,
quamvis nomine Christi vel hominis importetur
natura humana ; quia quando hæc nomina ponun
tur ex parte subjecti, non stant pro natura, sed pro
supposito. — Sed istud (ζ) non valet. Quia pro tanto
terminus in subjecto positus dicitur materialiter
teneri pro supposito, el non formaliter pro natura,
quia aliquid potest verificari de eo, non ratione
naturæ per ipsum (η) importatæ; ut si dicatur,
Album disputat. Per hoc tamen non excluditur
quin termino posito in subjecto multa possint con
venire, ratione naturæ per terminum ivnportatæ;
ut si dicatur, Album disgregat, vel Homo est
rationalis. Et eodem modo, licet iste terminus,
Christus, vel, Iste homo, a pario subjecti positus,
stet pro supposito, et non formaliter pro natura
humana, quia aliqua possunt ei convenire non
ratione humanæ naturæ, ut infinitas virtutis, ct
hujusmodi; tamen per hoc non excluditur quin,
ratione humanæ naturæ , possint ei multa convenire,
ut incipere esse, nisi aliud obsistat.
Secundo. Quia, si hoc negaretur, hoc esset,
secundum aliquos, quia proprietas humanæ natura·,
quæ excludit a Christo proprietatem naturæ divinæ,
non potest ei absolute convenire. Sed incipere esse,
est hujusmodi : quia includit (0) non semper fuisse;
proprietas autem divinæ naturæ est semper fuisse;
ct sic incipere esse, excludit a Christo proprietatem
divinæ naturæ, etc. — Sed hoc non videtur valere.
Quia, quamvis ponendo in Christo solum unum esse.
(a) non tamen nude; quia. — tamen Pr.
(C) nude. — Ad. Pr.
(γ) >i. — Ad« Pr.
(i) denegatur. — videtur Pr.
(i) videtur. — denegatur Pr.
(ζ) istud. — illud Pr,
(η) per iprum. — partium Pr.
(Ô) includit. — concludit Pr.
m
incipere esse excludat semper fuisse secundum quodcumque esse, ex quo non ponitur nisi unum ; tamen,
ponendo in Christo plura esse, sicut oportet aliquo
modo ponere, inciperè esse secundum unum esse,
non excludit semper fuisse, nisi secundum illud
tantum. Et hoc est verum in Christo : quia, dato
quod inceperit esse secundum naturam humanam,
et non semper fuerit secundum illud esse, per hoc
tamen non excluditur quin semper fuerit secundum
aliud, scilicet secundum esse divinum, et sic proprie
tates humanæ natura non excludunt proprietatem
divinæ natura. Non enim sic est de incipere esse (a),
sicut de creari : quia creari est produci, nullo peni
tus supposito ex parte ejus quod dicitur creari;
incipere autem esse, est de novo accipere esse quod
prius non habebat, quamvis foraitan haberet aliud
esse.
Tertio. Quia nullum inconveniens videtur conce
dere illam cum distinctione. Cujus ratio est, quia,
quamvis esse dicatur multipliciter, tamen illa mul
tiplicitas terminatur per adjuncta : non solum ex
parte pradicati, ut dicendo, Homo incipit esse
albus, ubi non accipitur esse pro esse simpliciter,
sed pro esse tali ; immo etiam per illud quod ponitur
ex parte subjecti, ut dicendo. Albedo incipit esse;
hoc enim verificatur non pro esse simpliciter, quia
tale esse non competit albedini, sed pro esse secun
dum quid, quod competit accidentibus. Et illud :
aut est de virtute sermonis, ut sic accipiatur esse in
predicate, sicut congruit subjecto; vel saltem ex usu
loquendi. Quando ergo (6) ex parte subjecti ponitur
terminus concretus importans suppositum et natu
ram, et per illam naturam constituitur suppositum,
tunc, si ei attribuatur esse, oportet quod intelligalur de esse suppositi et nature : quia per aliam
naturam non est (γ) suppositum illud; nec habet
aliud esse suppositi, quam illud quod congruit ei
ratione naturæ. Si vero non constituatur per natu
ram importatam per terminum in subjecto positum,
ut cum dicitur, Album est, vel cum in subjecto
ponitur duplex terminus, unus importans naturam
perquam suppositum constituitur, alius vero non,
sed quamdam aliam (o), sicut dicendo, Homo albus
est, vel, incepit esse, tunc non est loquendum sim
pliciter, sed cum quadam distinctione, scilicet an
incipere esse referatur ad suppositum secundum se
et naturam constituentem ipsum, vel ad ipsum
ratione alterius natura : verbi gratia, si quaeritur.
.4>i homo albus incepit esse, supposito quod homo
qui fuit prius, postea factus est albus, non erit
respondendum absolute; sed dicendum quod, si
incipere esso referatur ad hominem, falsum est; si
(x) eue. — Om. Pr.
(6) ergo. — autem Pr.
(γ) aliam naturam non est. — illam naturam Pr.
(&) non, ted quamdam aliam. — lecundum quod alta
sunt Pr.
LIBR! III. SENTENTIARUM
152
voro ad hominem inquantum albus, vera est Et
causa hujus distinctionis est : quia esse, positum in
predicate (i), accipitur, secundum usum loquendi,
prout congruit subjecto; propter quod, ubi diversa
implicantur in subjecto, quibus diversimode conve
nit esse, opus est praedicta distinctione. Modo, in
proposito nostro, cum dicitur, Christus incepit esse,
per terminum in subjecto positum, importatur sup
positum divinum, et natura humana, per (piam
non constituitur; el similiter, cum dicitur, Iste
homo. Non autem sic est, cum dicitur, Filius Dei;
quia per hoc nomen (β) non importatur nisi suppo
situm divinum, cum constituentibus ipsum. El ideo,
si dicatur Filius Dei incepit esse, falsa est; quia
intelligitur de esse quod convenit supposito ratione
sui el constituentium (γ) ipsum, quod nunquam
esse incipit. Sed cum dicitur, Christus, vel, Iste
homo incepit (§) esse, distinguendum est : quia aut
refertur ad suppositum ratione suppositi, el tunc esi
falsa; aut ratione humanæ naturæ, el tunc est
vera. — Hæc Durandus.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
ARTICULUS Ili.
PONUNTUR SOLUTIONES
§ 1. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter
tium articulum, respondendum est objectionibus
supmdictis. Et ideo
Ad primum contra primam conclusionem, nega
tur minor, scilicet quod Christus habuerit non esse
simpliciter post esse; quia in Christo non est, nec
fuit nisi unicum esse simpliciter, quod est æternum,
ul plet ex procedentibus. Et ad probationem, dici
tur quod Christus in morte sua non perdidit e>se
simpliciter, sed esse hominem. El cum dicitur quod
Christus habuit non vivere post vivere, etc.; —
negatur : quia Christus semper habuit vivere, licet
non semper habuerit vivere humanum. Immo, in
istis consequentiis esi fallacia consequentis, arguendo
n negatione inferiorum ad negationem superiorum,
ut sic dicendo : Christus in morte habuit non esse
hominem, igitur habuit non esse; vel : Non vixit
vita humana, igitur non vixit vita. Sicut enim ex
assumptione natura humanæ non advenit Filio Dei
aliquod novum esse simpliciter, sed nova habitudo
esse personalis praexsihtentis ad naturam huma
nam, ut scilicet persona illa jam dicatur subsistere,
(a potitum in predicate. — propositum in verbo Pr.
(β) nomen. — nrryunicntuni Pr.
(γ) roruhlucntiuni - constitutum Pr.
(t) incepit. — incipit Pr.
non solum secundum naturam divinam, sed etiam
secundum humanam (ut ponit sanctus Thomas,
3 p., q. 17, art. 2; et 3. Sentent., dist. 8, q. 1,
art. 4, qu 1, in solutione secundi, ubi sic dicil :
α Quamvis in Christo sit unum esse, tamen, secun
dum illud, habet respectum ad duas naturas; et (a)
ita nativitas esi duplex, secundum duplicem respe
ctum qui acquiritur personæ ad duas naturas acce
ptas per generationem. » — Hæc ille); sic proportionaliter dicendum est quod Christus in morte non
perdidit aliquod esse simpliciter, quod prius habe
ret, sed esse ejus æternum desiit habere respectum
ad aliquid ad quod prius habuit respectum, scilicet
ad humanitatem, licet quælibel pars humanitatis
remanserit unita personæ divinæ. Et similiter, si
vivere dicat esse simpliciter cum habitudine ad
principium vivendi, puta naturam humanam et
divinam, tunc in Christo fuit duplex vivere, non
quidem propter duplex esse, sed propter duplicem
habitudinem ad principium vivendi; et sic, quia in
morte desiit una illarum (6), ideo desiit unum
vivere, scilicet humanum, non desinente aliquo esse
simpliciter.
Ad secandum dicitur quod non est simile de
creato et increato, et de mortali et immortali ; quia
mori potius conceditur de Christo, quam creari.
Cujus ratio est : quia, sicut dicil sanctus Thomas,
3. Sententiarum, dist. 21, q. 1, ari. 3, in solu
tione secundi, « nomen creatura non magis se habet
ad naturam quam ad suppositum vel personam ; el
ideo non potest dici simpliciter ratione natura ; pracipue cum creatio respiciat esse, quod magis videtur
ad personam quam ad naturam pertinere. » — Hæc
ille. — Et post, in solutione quinti, sic dicil : « Ea
quæ sunt partis tantum, el parti nata convenire,
dicuntur de toto ratione partis; sicut homo dicitur
crispus propter capillos; el ita mors, quæ est condi
tio corporis, potest pradicari de persona, a — Hæc
ille. — Ex quibus patet quod mori pradicalur de
Christo sine additione, quia tale prædicatum est pro
prietas partis, scilicet corporis; creari autem est
tale prædicatum, quod ita natum est convenire loti
sicut parti ; ideo unum conceditur de Christo ratione
natura humanæ, non autem aliud. De hoc diffuse
loquitur, 3 p., q. 10, art. 4. etc. Hern, 3. Senten
tiarum, dist 11, q. 1, ari. 4, sic dicil : — Hæc
ille. — Similiter, in proposito, dico quod, licet
naturæ humanæ repugnet esse creatorem, non
tamen repugnat supposito eju>, quod potçst esse
aliud ab ea. Sed creari non solum repugnat natura?
divinæ, immo cuilibet suo supposito; quia semper
est idem cum ea, nec potest ab ea realiter distin
gui.
Ad quartnm respondet sanctus Thomas, 3 p.,
q. 16, art. 8, in solutione secundi, ubi sic dicit(γ) :
« Omnes proprietates naturæ humanæ possunt ali
qualiter dici de Christo, sicut et divinæ. Unde Dama
scenus dicil in tertio libro (de Fid. orth., cap. 4),
quod Christus, qui Deus et homo dicitur, creatus
est ct incrcatus, passibilis et impassibilis (δ). Sed
tamen illa quæ dubitationem habent circa alteru
tram naturam, non sunt dicenda absque determina
tione. Unde et ipse postea, alibi (lib. 4, cap. 5).
subdit : Ipsa una hypostasis, scilicet Christi, ct
incrcata est divinitate, et creata est humanitate.
Sicut et e converso, non esset dicendum sine deter
minatione, (t) Christus est incorporeus, vel impas
sibilis, ad evitandum errorem Manichæi, qui posuit
Christum verum corpus non habuisse, nec vere pas
sum esse; sed dicendum est, cum determinatione,
quod Christus, secundum divinitatem, est incor
poreus, et (ζ) est impassibilis. >— Hæc ille.
Ad quintum dioitur sicut dicil sanctus Thomas,
ibidem, in solutione primi, quod < aliquando sancti
doclores, causa brevitatis, determinatione omissa.
(а) habet. — habent Pr.
(б) ct constitutum. — est constitutivum Pr.
(γ) dicit. — dicitur Pr.
(Î) creatus est ct mercatus, postibitis et inipatsibilis. —
creabilis est et inerrabilis, partibilis ct bnparfibitis Pr.
(«) quia. — Ad. Pr.
(ζ) ct. — Om. Pr.
154
I.IBBI III. SENTEXT! ABU.M
nominatione creature utuntur circa Christum ; est
tamen in eorum dictis subintelligenda ». — Hæc
ille.
Ad sextum dicitur sicut ad precedent Unde
sanctus Thomas, 3. Sentent., diet. 12, q. 1, art. 1,
in solutione primi, sic dicit (β) : « Talia et similia
verba intelligenda sunl cum determinatione, ut
Magister dicit in littera; quamvis illa determinatio,
causa brevitatis, intermittatur. » — Hæc ille.
II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum
Durandi, dicitur secundum sanctum Thomain, 3p.,
q. 16, art. 8, in solutione tertii, quod est tale :
< Principalior pars hominis est anima quam corpus;
sed Christus, ratione corporis quod traxit de Vir
gine, dicitur simpliciter esse natus de Virgine ; ergo,
ratione animæ quæ creata est a Deo, debet simpli
citer dici quod Christus sil creatura. » Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : c Dicendum, inquit,
quod de nativitate ex Virgine nulla dubitatio potest
esse quod conveniat personæ Filii Dei, sicut j>olest
esse de creatione; et ideo non esi similis ratio utro·
bique. > — Hæc ille. — In tertio autem Sententia
rum, disl, 11, q. 1, art. 2, in solutione quinti,
respondet quod < nasci ex matre, non est natum
convenire supposito hominis, nisi per hoc quod cor
pus traducitur cx matre, etc. », ut recitatum est in
solutione secundi Scoti.
Potest etiam dici quod ista, simpliciter et sine
additione loquendo, est falsa, Christus, vel Filius
Det factus est, sicut et ista, Christus creatus est.
De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., disl. 7, q. 2,
art. 1, sic dicit : « Cum dicitur, Deus factus est homo,
hoc participium factus jiotesl se tripliciter haliere in
locutione ista. Uno modo, quod feritur ad totam
propositionem, ul sit sensus, est factum quod Deus
sit homo ; et sic est vera; quamvis hic intellectus
non possit haberi secundum proprietatem locutionis:
tum quia non est de illis quæ habent determinare
compositionem, sicut necessarium et contingens;
tum quia, eum sit adjectivum masculini generis,
requirit substantivum. Secundo, dictum partici
pium potest determinare alterum extremum compo
sitionis absolute; et sic, sive determinet prædicaturn, sive subjectum, locutio est falsa : omnis enim
determinatio potest predicari de determinato; hæc
autern est falsa, Deus factus est; et similiter ista,
Ille homo, demonstrato Christo, factus est, nisi
aliud addatur; quia supponit suppositum ætenium,
juxta secundam opinionem. Tertio modo, partici
pium potest determinare subjectum in comparatione
ad prædicatum; et si,c locutio vera est secundum
omnes opiniones. Et non obstat quod videtur ponere
fieri circa Deum : quia hoc fieri, quod participium
importat, non est nisi fieri rationis; quia unio qua
(*) rjuod. — Ad. Pr.
Deus dicitur esse homo, est quidem secundum rem
in natura humana, sed secundum rationem in Deo,
sicul sunl aliæ relationes quæ dicuntur do Deo cx
tempore. El quia non dicitur factus homo (a), nisi
quia relatio unionis de novo advenit ei postquam non
fuit, ideo, sicut relatio illa non ponit aliquam rem
novam in Deo, sed dicitur tantum secundum ratio
nem inlel figentis, ita etiam et factus homo non
importat circa Deum nisi fieri rationis, sicut etiam
cum dicitur (Psalm. 89, v. 1) : Domine, refugium
factus es nobis. n — Hæc ille. — Ex quibus
patet quod ista simpliciter non debet concedi, Chri
stus factus est.
Tunc ad probationem illius, Quia generari simpli
citer, est tieri simpliciter, etc., — respondet sanctus
Thomas, 3 p., q. 16, art. 6, in solutione primi,
ubi arguit sic : α Cum horno significet substan
tiam, fieri hominem est (6) fieri simpliciter. Sed
hæc est falsa, Deus factus est simpliciter. Ergo
hæc est falsa, Deus factus est homo. i> Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit,
quod fieri hominem est fieri simpliciter, in omnibus
his in quibus humana natura incipit esse in SUpposilo creato de novo. Sed Deus dicitur factus homo,
ex eo quod natura humana incepit esse in supposito
divinæ naturæ ab ælerno præexsislente. Et idêo
Deum fieri hominem, non est Deum fieri simplici
ter. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod non
omne generari simpliciter, est fieri simpliciter, nisi
per talem generationem aliquod novum suppositum
constituatur. Sed non sic est in proposito : quia tem
poralis Christi generatio potest dici generatio simpli
citer, quia per eam acquiritur nova natura substan
tialis; sed non potest dici factio simpliciter, quia per
eam nullum novum esse acquiritur simpliciter, nec
aliquod novum suppositum constituitur.
Ad secundum dicitur primo, quod esse substan
tiale actualis exsistenliæ, non debetur nisi soli sup
posito, ut quod est ens actu in rerum natura; parti
bus autem aut naturis non debetur tale esse, nisi ul
quo. Secus est de esse essent iæ. — Dicitur secundo,
quod in Christo non est nisi unum esse actualis
exsistenliæ substantiale, ut alias (disl. 6) visum
fuit. — Dicitur tertio, quod non omnis substantia
completa est ens simpliciter per propnum esse, nisi
subsistat. El de istis multa visa sunl, disl. 6.
Ad tertium responsum est in solutione primi,
ubi adductum est dictum sancti Thomæ, de 3. Sen
tent., dist. 11, q. 1, art. 2, in solutione quinti, ubi
I sic dicit : α Nasci ex matre, non est natum conve
nire supposito hominis, nisi per hoc quod corpus
I traducitur, etc., » ut prius. Ex quibus palet quod
nasci vel generari aliter respicit naturam quam crea
tio : quia terminus creationis proprie est esse, quod
(а) homo. — Om. Pr.
(б) fll. — ri Pr.
DISTINCTIO XI. — QUÆSTIO I.
155
respicit suppositum; terminus autem nativitatis est
nitas prodicetur de Christo in concreto potius quam
ipsa forma, vel natura. De hoc sanctus Thomas,
nasus (a) — Hæc ille.
exigitiva : quia tot comprehenduntur in persona.
Dicitur ulterius, quod, quantumcumque huma
(3) naturam, — Otn. Pr.
(C) nosui. — Deui Pr.
(γ) cujuimodi. — ayui Pr.
(а)
(б)
(γ)
(i)
naiui. — Deui Pr.
naiui. — Deui Pr.
ilhui compou/ionu. — illa opinio Pr.
autem. — Ad. Pr.
IM
LIIIHI III. SENTENTIARUM
quot exiguntur ad opus redeiopüonis, ut sit Deus
qui posset, ct homo qui «leberet satisfacere. b —
Hæc ille. — Ex quibus apparet quod humanitas
improprie dicitur pars Christi, ct quomodo non
habt t proprium esse aliud ab esse suppositi ætcrni.
— Item, præter omnia praedicta, patet quod, «lato
qua! esset propriissime pars, non tamen oportet
quod ex ejus creatione suppositum dicatur creatum ;
quin proprietas partis non denominat totum abso
lute, quando talis proprietas potest convenire toti et
parti, el immo perfectius loti quam parti.
Ad «μιΐηΐιιιη, sciendum quod sanctus Thomas,
3. Sentent., dist. II, q. I, art. 3, arguit sic
(arg. 3) . < Secundum quod dicit Magister in lit
tera, hæc est tropica locutio, Christus est creatura.
Ergo, si Christus, secundum quod homo, sit crea
tura, hæc etiam erit impropria, Christus est homo;
quod est falsum, d Ecce argumentum. Sequitur
responsio : « Quando, inquit, cum reduplicatione
«st propria praedicatio (a), tunc praedicatum per se
convenit ei quod re — Hæc ille.
— Et contra hoc arguit praesens argumentum. Ad
quod dicitur, quod non omnia qua· conveniunt
Christo cum determinatione, ratione natura· huma me,
conveniunt ei perfecte. Sicut enim supra dictum esi,
in solutione secundi Scoti, aliqua praedicata possunt
dici dc Christo simpliciter el absolute, ratione
naturae hunianæ, et illa dicuntur perfecte et proprie
de dio; cujustnodi est praedicaro, nasci, mori, etc.
Aliqua vero dicuntur de Christo, ratione natune
human.e, non simpliciter, sed cum determinatione;
et talia non ot inconveniens dici de Christo im|)erfecte et improprie, ita ut imperfectum se teneat
quoad modum nostrum loquendi.
accidens, neque unum per accidens, neque totum
per accidens; sed unum per se, quia duas naturas
unitas in uno supposito, non quidem accidental i tor.
Unde sanctus Thomas, 3. Sentent., dial. 6, q. 2,
art. 1 : « Christus, inquit (a), non posset dici ali
qua, nisi essent in eo duo eupposiüi naturarum;
quod negat secunda opinio, el similiter tertia. El
ideo utraque opinio «licii quod Christus est unum;
sed secunda dicit quod est unum per se ; tertia vero,
quod est unum per accidens, sicut homo albus, d —
Hicc ille. — Et constat quod tertia opinio est lueretica, ut ostendit sanctus Thomas, 3 p., q. 2, art. G.
Item, 3. Sentent., dist. G, q. 3, art. 2, sic dicil :
a Quamvis hoc quod est accidens in se, possit esse
aliquo modo substantia alicui, ut color albedini;
tamen quod est in se substantia, non potest esse
accidens alicujus; quamvis conjunctio unius substan
tiæ ad aliam possit esse accidens, ut sic una substan
tia alteri accidenlaliter advenire dicatur, sicut vestis
homini. Sed hoc non potest esse nisi dupliciter : vel
quod conjungatur ei secundum contactum, sicut
vestis homini, vel sicut dolium vino; aut sicut
mobile motori, sicut angelus conjungitur coi*pori
quod assumit. Et cum contactus non sil nisi coij>orum, oportet dicere quod humana natura non |>otest
advenire divina· personæ nisi siept motor mobili, ut
dicatur Christus hoc modo assumpsisse humanam
naturam, sicut angelus assumit corpus, ut oculo
mortalium videatur, sicut dicitur in littera, et sicut
Spiritus Sanctus visus est in columba. Hæc autem
assumptio non vere facit praedicari assumptum de
assumente, neque proprietates assumpti vere trans
fert in assumentem : non enim angelus assumeris
corpus ad hominis similitudinem, vere est homo,
neque vere habet aliquas proprietates hominis ; neque
Spiritus Sanctus potest dici minor seipso, propter
speciem cohimbæ in qua apparuit, ut dicil Augu
stinus (dc Trinitate ct unitate Dei). Unde palet
quod hæc opinio non potest dicere quod Filius Dei
vere sil homo, vel vere sit passus; el ideo, cum
negel veritatem articulorum, condemnata est quasi
haeretica. Tamen, etiam quantum ad hanc positio
nem, procedit ab eodem fonte cum prima, scilicet
ex hoc quod natura humana non assumeretur ad
esse divinae persona
*.
Unde prima poneknt quod
assumptum habebat esse per se, in quo subsistelmt;
§ 2. — An ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM
hæc autem tertia ponit quod non subsistit assum
CONCLUSIONEM
ptum, nec persona in eo, sed est esse accidentale
superadditum, b — Hæc ille. — Hern, in solutione
I Ad argumentum Scoti. — Ad argumentum
secundi, sic dicit : a Quamvis humana natura adve
Scoti contra secundam conclusionem, dicitur primo,
niat Filio Dei post esse completum, non tamen est
quod hoc nomon Christus non importat ens per
I accidenlaliter adveniens ; quia trahitur ad unionem
in illo esse, sicut corpus adveniet animæ in resurre
ctione. » — Hæcille. — El similia dicil, ut allega
(a) pnedieatio —locutio Pr.
tum est, 3 p., art. G, in solutione secundi.
(fl) prodicantur — pntdicalur Pr.
(*) reduplicatio. — repli coi io Pr.
(Î) a ινΛο significati» usque ··! Aorno, om. Pr.
(a) inquü. — Om. Pr.
DISTINCTIO XI — QUÆSTIO I.
Dico secundo, quod, posito, ned non concesso,
quod hoc nomen Christus importaret totum per
accidens, hoc est, «luas naturas quarum una non est
de ratione alterius, hoc non obstante, nunquam sup]>onit pro natura humana, neque pre tali aggregato
ex duabus naturis, divina scilicet et humana, sed
semper pro supposito ætemo. De hoc sanctus Tho
mas, 3. Sentent., «list. 6, q. I, art. 3, sic dicit :
« In quolilmt nomine est duo considerare : scilicet
illud a quo imponitur nomen, quod dicitur qualitas
nominis; el illud cui imponitur, quod dicitur sub
stantia nominis. El nomen (a), proprie loquendo,
dicitur significare formam sive qualitatem, a qua
nomen imponitur; dicitur vero supponere pro eo cui
imponitur. Prima ergo opinio dicit quod hoc nomen
homo, et quantum ad significatum, el quantum ad
suppositum, non dicit nisi constitutum ex duabus
substantiis; quia hoc constitutum ex duabus sub
stantiis eat hypostasis subsistens, pro qua potest
fieri suppositio hujus nominis homo. Secunda vero
opinio, quia dicit quod constitutum (C) cx duabus
substantiis tantum, non est hypostasis subsistens,
sed natura, in qua subsistit Verbum Dei, non potest
ponere quod constitutum ex duabus substantif tan
tum, sit suppositum cui nomen imponitur, sed
forma a qua imponitur, scilicet humanitas; id vere
cui nomen (γ) imponitur, quod est subsistens in
natura humana, est persona Verbi. Et ideo hoc
nomen homo comprehendit (5) 1res substantias,
scilicet duas ex parte significati, tertiam vere ex
parte suppositi. » — Hæc ille. — Item, ari. 2, iu
solutione quarti, sic dicit : < Homo significat huma
nam naturam, et supponit pre supposito (t) subsi
stente in illa natura; quorum unum est ex parte
assumpti, alterum ex parte assumentis. » Item,
dist. 11, q. I, art. 4, ut recitatum est in solutione
secundi Scoti contra primam : Hæc nomina, Ver
bum, Jésus, Christus, supponunt pro supposito
æterno. Et advertendum est quod ens per accidens
non dicitur aliquid ex eo solum quod significat duas
naturas, ut res duorum pned ica men toni m ; sed
illud solum dicitur ens per accidens, quod est com
positum ex talibus duobus, el cujus natura supponit
pre (ah aggregato vel composito.
Dicitur tertio, quod ista propositio, Album inci
pit esse, non potest, de virtute sermonis, illo modo
distingui quem (ζ) ponit arguens : quia iste ter
minus album, licet significet albedinrm, nunquam
tamen potest pro illa supponere; sed communiter
supponit pro subjecto alliedinis. Et ideo ex sola ince
ptione albedinis non potest concludi quod ista ait
(a)
(C)
(γ)
(2)
(t )
(ζ)
nomen. — non Pr.
constitutum. — constitutivum Pr.
ncmicn. — Om. Pr.
comprehendit. — apprehendit Pr.
tuppoiito. — Om. Pr.
quem. — quam Pr.
157
concedenda, Album incipit esse; sed forte quoi
ista est vera, Aliquid incipit esse album.
Dicitur quarto, quod non est simile judicium ile
istis, Christus est mortuus, el, Christus incepit
esse, ut prius dictum fuit. Et de hoc, in suo simili,
dicil sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 12, q. I,
art. 1, ubi arguit sic (arg. 5) : < Nasci temporaliter,
est mulari de non esse ad esse. Sed iste homo e$l
natus in tempore. Ergo est mutatus de non esse in
esse. Sed omne tale incipit esse. Ergo isle homo
incipit esse, n Ecee argumentum. Sequitur solutio
α Dicendum, inquit, quod nasci temporaliter ex
matre, non est natum convenire supposito, nisi
ratione corporis; et ideo, ratione ejus, verificatur
simpliciter de supposito. Sed incipere esse, non
potest verificari de eo, ratione corporis simpliciter,
sed cum determinatione; et ideo hæc est vera sim
pliciter, Iste homo est natus temporaliter; non
tamen ista, Iste homo incepit esse, sed (a) est vera
secundum quid. » — Hæc ille.
Dicitur quinto, quod in Christo non fuit aliquod
esso actualis exsistentia substantiale, quo Christus
essentialiter (β) exsisteret, nisi esse æ ternum divini
suppositi, ut sæpc dictum fuit in solutione argu
mentorum contra primam conclusionem.
Dicitur sexto, quod nullum subsistens potest dici
simpliciter et absolute incipere, ex hoc quod advenit
ei aliquod esse post suum esse substantiale, quo
primo est extra nihil, vel ens in potentia. Nec valet
probatio in oppositum; quia supponit quinque falsa :
— Primum est, quod aliquod esse simpliciter, aut
substantiale, adveniat alicui post suum primum
esse. Hujus oppositum alias (1. Sentent., dist. 4,
q. 2, in solut. arg.; dist. 8, q. I, in solut. arg.;
3. Sentent., dist. 6, conci. 1) visum est ex dictis
sancti Thomæ, 3 p., q. 17, art. 2, ubi sic dicit :
« Illud esse quod pertinet ad ipsam hypoetosim vel
personam secundum se, impossibile est in umt per
sona vel hypostasi multiplicari; quia impossibile est
quixl unius rei sit nisi unum esse. » — Ha?c ille.
— Item, 1 p.. q. 5, art. 1 (ad 1°' ) : « Cum ens,
inquit, dicat proprie esse in actu ; actus autem habet
ordinem ad potentiam, secundum hoc simpliciter
aliquid dicitur ens, secundum quod primo discerni
tur ab eo quod est in potentia tantum. Hoc autem
est esse substantiale uniuscujusque rei. Unde per
suuin esse substantiale, dicitur unumquodque ens
simpliciter; |η?γ actus autem superadditor, dicitur
aliquid esse secundum quid, etc. » — Secundum
falsum quod assumit, est quod esse secundum adjaI cens non enuntiat, ex vi sermonis, primum esse
rei, sed sufficit quod enuntiet aliquod esse simpliciI 1er. Hujus enim falsitas apparet ex pnvdictis : quia
nullius rei est duplex esse simpliciter,scilicet primum
(a) hac. — Ad. Pr.
(2) cisentialitcr. - accidenlaliter Pr.
158
libri
m.
sententiarum
et secundum ; sed omne esse simpliciter cujuslibet
rei est primum esse ejus. — Tertium falsum, descen
dens ex præccdenti, est quod incipere determina
tum per esse secundum (a) potest, de virtute ser
monis, dicere inceptionem in esse simpliciter secun
dario, et non in primario esse illius subjecti. Hoc
enim supponit unius rei esse duo esse simpliciter;
quod sæpe negatum fuit. — Quartum falsum, est
quod Christus, vel Verbum homo, habet nunc ali
quod esse simpliciter, quod ante incarnationem non
habuit. De hoc satis dictum fuit prius. — Quintum
falsum, est quod ista magis est concedenda, Iste
homo incepit esse, quam ista, Filius Dei incepit
esse. Cujus talsilas apparet : quia subjecta utrarum
que pro eodem omnino supponunt; et ideo quidquid
verifiatur de subjecto unius, veriiicalur de subjecto
alterius; et quidquid negatur de uno vere, negatur
de subjecto alterius vere.
Et hæc sufficiant pro argumento Scoti.
II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum
Durandi, dicitur quod ratio quam recitat, bona est;
el est sancti Thomæ, in multis locis, tam in Summa
quam in Scriptis, ut, 3 p., q. 16, ari. 7, in solu
tione quarti. — Nec valet improbatio, cum dicitur
quod pro tanto terminus positus in subjecto dicitur
teneri materialiter, quia, etc. Dicitur enim primo,
quod, ad sensum sancti Thomæ, ideo subjectum
dicitur teneri materialiter, el non formaliter, quia (Ç)
scilicet supponit non pro forma significata pernomen,
sed pro illo quod est quasi materia formæ, scilicet
pro supposito formæ : ul cum dico, Album currit,
ly album non supponit pro albedine, sed pro mate
ria vel subjecto albedinis ; non quidem ul suppositum
est formæ importate per nomen, sed ul esi aliquid
in se, quod potest supponi huic vel illi formæ sub
stantiali vel accidentali indifferenter; licet non repu
gnet sibi aliquid attribui ratione quam nomen
importat, sed hoc accidit sibi ut est subjectum; et
ideo dicitur quod subjectum non appellat suam for
mam, sed praedicatum. — Dicitur secundo, quod,
quia hoc prædicatum, quod est incipiens esse, non
verificatur sine additione de pronomine demonstrante
illud pro quo supponit hoc nomen Christus, scilicet
personam æternam, ideo nec potest sine addito verificari de hoc nomine Christus. — Dicitur tertio,
quod, licet mulla prædicata possint vere prædicari
de aliquo subjecto ratione formæ significate per sub
jectum, et non ratione illius pro quo supponit, ut
cum dicitur, Album disgregat; hoc tamen non
valet in proposito, propter duo. Primo, quia disgregure est tale prædicatum, quod non est natum con
venire cuicumque supposito ex ea parte qua suppo
situm est, sed solum ratione albedinis significate
(s) adjacent. — Ad. Pr.
quia — quoti 1*τ
per subjectum et inhaerentis supposito, sicut est de
ly incipere esse. Secundo, quia ly disgregare non
est tale prædicatum, quod includat in suo principali
significato negationem alicujus quod de perse con
veniat supposito albedinis; secus est de hoc pnedicato incipere esse, quod includit negationem alicu
jus quod de per se convenit supposito nature
humanæ in Christo, scilicet non semper fuisse. El
de istis diffuse dictum est in probatione secundæ
conclusionis.
Ad secundum, quod est ejusdem Durandi, nega
tur minor reprobans rationem assignatam pro secunda
conclusione. — Et ad ejus probationem, dicitur
primo, quod assumit falsum fundamentum, scilicet
quod in Christo sint plura esse substantialia, vel
plura esse simpliciter. — Dicitur secundo, quod,
dato quoti in Christo essent plura talia esse, non
propter hoc posset aut deberet concedi absolute, et
sine additione, quod Christus incepit esse, nec quod
Christus non semper fuit. Immo, quando arguitur
sic, Christus non semper fuit secundum aliquod(x)
esse, ergo Christus non semper fuit, est fallacia
consequentis, talis ac tanta ac si argueretur sic,
Christus non semper fuit homo, ergo non semper
fuit ens. Et sic in aliis similibus fatuis consequen
tiis, in quibus arguitur a negatione inferioris ad ne
gationem superioris. — Dicitur tertio, quod vana est
differentia quæ datur ibidem inter incipere et creari,
quoad hoc quod dicit, quod non est de ratione ince
ptionis, quod illud quod incipit esse, nunquam
prius fuit simpliciter. Constat enim hoc esse contra
omnes logicos recte utentes hoc vocabulo incipit. Est
etiam contra impositionem et derivationem el ety
mologiam vocabuli : nam incipere idem est quod
initium capere. Et ideo arguens in hoc est proter
vus.
Ad tertium dicendum quod omnia quæ ibi dicun
tur, procedunt ex defectu verse et bonæ logicæ. Quia,
secundum veram logicam, nunquam ista propositio,
Album incipit esse, nec ista, Homo albus incipit
esse, potest aut debet illo modo distingui quem (6)
arguens fingit. Cum enim subjectum utriusquo sup
ponat pro vera substantia, nunquam inceptio veritlcabilurde tali subjecto, nisi pro inceptione alicujus
substantiæ, quanlumcumque incipiat de novo ali
quod accidens. Et ideo tota deductio penitus nihil
valet.
Ad argumentum facium pro parte affirmativa con
clusionis, respondet sanctus Thomas. Unde ad pro
bationem primæ part's antecedentis ejusdem, respon
det, 3 p., q. 16, art. 9, in solutione secundi argu
menti, ubi sic dicit : < Cum hoc verbo incipit non
sequitur argumentum ab inferiori ad superius. Non
enim sequitur, Hoc incepit esse album, ergo ince-
(α) aliquod. — a Pr.
(C) quem. — quam Pr.
DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I.
pit esse coloratum ; ct hoc ideo, quia incipere
importat nunc («) esse, et non prius; non autem
sequitur, Hoc non erat prius album, ergo non erat
prius coloratum. Esse autem simpliciter, est supe
rius ad esse hominem. Unde non sequitur, Christus
incepit esse homo, ergo incepit esse. n — Hæc
tile. — Ad probationem vero secunda.
*
partis, respon
det idem, ibidem, art. 8, in solutione tertii argu
menti, ubi sic dicit : « Dicendum, inquit, quod de
nativitate ex Virgine nulla potest esse dubitatio quod
conveniat jierson® Filii Dei, sicul potest essedo crea
tione; et ideo non est similis ratio ulrobique. » — Hæc
ille. — Similiter dicit (3. Sentent,, dist. 11, q. 1,
ait. 2, ad 5Bm) : ossibile.
In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio solutiones.
(i) nunc. — nec Pr.
159
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio : Quod, simpliciter loquendo,
Chria Lhh nullo modo poluli precare.
Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 3. Sen
tent., dist. 12, q. 2, art. 1, ubi sic dicit : < Simpli
citer loquendo, dicendum est quod Christus nullo
modo peccare potuit; unde Damascenus dicit (de
Fid. orth.), in tertio libro (cap. 27), quod impecca
bilis est Deus Jesus Christus. Potest enim conside
rari ut viator, et ul comprehensor, el ut Deus. Ut
viator quidem, dux noster est, dirigens nos secun
dum viam rectam. In quolibet autem genere, opor
tet primum regulans retorqueri non posse, quia
alias esset error in omnibus quæ ad ipsum regulan
tur (a). Et ideo ipse Christus tantam grati© plenitu
dinem habuit, ul, etiam inquanlum viator, peccare
non posset. Unde el etiam aliqui proximi sibi fue
runt confirmati, ul Apostoli, etiam viatores exsi
stentes, ut peccare mortaliter non potuerunt, quam
vis potuerunt peccare venialiter. Secundum vero
quod (β) fuit comprehensor, mens ejus fuit totaliter
conjuncta fini, ul agere non posset nisi secundum
ordinem ad finem ; sicul in secundo libro (dist. 7)
dictum est de angelis confirmatis. Secundum autem
quod fuit Deus, anima ejus et corpus fuerunt quasi
organum divinitatis, secundum quod divinitas, ut
dicit Damascenus (de Fid. orth., lib. 3, cap. 18),
regebat animam, el anima corpus ; unde non pote
rat peccatum attingere ad animam ejus, sicul nec
Deus potest peccare. Tamen sub conditione potest
concedi quod peccare potuit, scilicet si voluisset;
quamvis hoc antecedens sil impossibile; quia ad
veritatem conditionnas non requiritur neque veritas
antecedentis (γ), neque veritas consequentis, sed
necessaria habitudo unius ad alterum. » — Hæc
ille.
Item, idem arguit sic (ibid., 1 arg. sed contra) :
α Quia super illud Hcbrxor. 2 (v. 9), Eum qui
paulo minus, etc., dicit Glossa, quod natura
humanas mentis, quam Deus assumpsit, et qux
nullo modo depravari potuit, solus Deus major
est. Sed quicumque potest peccare, mens ejus potest
i peccato depravari. Ergo Christus non potuit pec
care. B
I
Item (ibid., 2 arg. sed contr.) : « Hæc est perfe
ctio nature glorificatæ, ut jam peccare non possit.
I Sed Christus, ab instanti suæ conceptionis, fuit
(a) regulantur. — regulariter Pr.
(C) Srctniduni vero quod. — *cd uno qui Pr.
(γ) neque veritas antecedenti». — Om. Pr.
160
LIBRI III. SENTENTIARUM
ARTICULUS IL
verus comprchensor. Ergo nunquam potuit pec
care. >
Item (ibid., 3 arg. sed conlr.) : u Quidquid fecit
ille humo, potest dici Deus fecisse, etc., » ut prius,
in principio quaestionis (a), in oppositum.
PONUNTUR OBJECTIONES
Contra primam conclusionem
Argumenta Durandi et quorumdam alio
Secunda conclusio est quod
Christus, proprie et
simpliciter loquendo, non habuit potentiam
peccandi.
llanc ponit sanctus Thomas, 3. Sentent. (dist. 12,
q. 2), ubi supra, ari. 2, ubi sic dicit : α Actus se
Imbcl ad potentiam dupliciter : quia actus egreditur
a potentia, et iterum, per actum speci fleatur poten
tia. Et ideu, cum dicitur potentia aliquid faciendi,
ut potentia videndi, dupliciter intelligilur : quia
potest designari vel ordo potenliæ ad actum, secun
dum quod actus sumitur ut effectus potentiæ; vel
designatur potentia ipsa specificata per actum,
secundum quod actus sumitur loco differentia
*
spe
cifica· ipsius potentiæ. Et primo modo, non pMesl
dici quod ille qui habet visum impeditum, habeat
potentiam videndi; sicut non potest dici quod pos
sit videre. Sed secundo modo, potest dici quod habet
jiotentiam videndi, sicut quod habeat potentiam (β)
visivam. H.ec autem distinctio habet locum in illis
actibus quibus specificantur potenliæ. Hujusmodi
autem sunt actus ad quos potenliæ ordinantur. Sed
liberum arbitrium non ordinatur ad peccandum;
immo peccatum incidit ex defectu ejus. Unde pec
care non spécifient potentiam liberi arbitrii. Et ideo,
cum dicitur quod aliquis habet potentiam peccandi,
non intelligilur quod habeat liberum arbitrium,
sed quod habeat ipsum ordinatum ad peccandum,
ita (γ) ut peccare possit. Et ideo, sicut de Christo
non dicitur quod possit peccare, ita nec quod habet
potentiam peccandi, proprie loquendo, el secundum
se; sed potest concedi sub hoc sensu, ut dicatur
haltere potentiam peccandi, quia habet potentiam
quæ in aliis est potentia peccandi. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Idem est
dicere, haltere potentiam peccandi, et jtusse pec
care. Sed Christo non convenit posse peccare. Ergo
nec sibi convenit habere potentiam peccandi.
Item, ibidem (arg. 2), arguit sic. α Potentia peccandi, secundum Anselmum (Dialog, de lib.arbit.,
cap. 1 ), non est libertas arbitrii, nec pars libertatis;
immo diminuit libertatem. Sed in Christo libertas
arbitrii non fuit diminuta. Ergo ipse non habuit
|M)tcntiam peccandi, p — Hæc ille.
El in hoc primus articulus terminatur.
(·) guoliomi. — çuaii Pr.
(6) » %«rbo videndi usque ad potentiam, om. Pr.
(▼) itu. — Om. Pr.
rum.— Quantum ad secundum articulum, argui
tur contra conclusiones. El quidem, contra primam
arguit Durandus (dist. 12, q. 2), et quidam alii
Primo. Quia, si Christus assumpsisset naturam
humanam in puris naturalibus constitutam, |>otuis
set peccare. Sed primum potuit. Ergo et secundum.
Major, vel prima pars antecedentis, probatur : Quia
potentia quæ non est perfectior in ratione actus
primi, vel in essendo, non est perfectior in ratione
actus secundi, vel in (x) operando. Sed, stante prædicta suppositione, nulla major perfectio esset in
natura humana in ratione actus primi, quam si esset
sibi derelicta. Ergo nulla major perfectio esset in ea
respectu actus secundi, vel in operando. Sed con
stat quod natura humana sibi derelicta, potest |>eccare. Ergo, sic (6) assumpta, peccare posset. Major
patet; quia actus secundus supponit primum, et
agere supponit esse. Minor palet ex suppositione.
Secundo arguit sic : Quia, si negaretur Christum
potuisse peccare, hoc putissime videretur : vel quia
actiones sunt suppositorum; in Christo autem non
est nisi unum suppositum, scilicet divinum, quod (γ)
nullo modo potest peccare : vel secundo, quia huma
nitas in Christo fuit instrumentum divinitatis;
modo actio instrumenti magis attribuenda est prin
cipali agenti quam instrumento, et constat quod pec
care non potest attribui deitati. Sed neutra pnedicta
rum rationum valet. Igitur non est negandum quin
Christus posset peccare, vel potuisset, in casu quo
naturam humanam in puris naturalibus assumpsis
set. Minor probatur. — Et primo, quoad primam
partem, scilicet quod prima ratio non valeat. Quia,
cum dicitur quod actiones sunt suppositorum, verum
est tanquam eurum quæ agunt, nec aliter agere
dicuntur, nisi quia sustentant ea quæ sunt principia
actionum; et hoc motio actio uniuscujuscumque
nature in Christo, est actio divini suppositi, tan
quam ejus quoti denominatur agere, quia susten
tat (p) naturam, quæ est principium actionis. In
nullo tamen plus potest imputari supposito divino,
ut divinum est, talis actio, quam si non esset uni
tum humanitati. Quoti patet. Quia, si ei plus impu
taretur propter unionem, hoc esset : aut quia move
ret naturam ad sic agendum ; aut quia, si non move
ret ad peccandum, deberet tamen prohibere et impe-
I
(a) in. — Om Pr.
(C) Ite. — «i Pr.
(γ) quod. — quia Pr.
(i) i ut lentat. — iuj ten tant Pr.
1
DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I.
461
dire talcm actum (his enim duobus modia impu- 1 valet. Quia, cum dicit Damascenus (de Fid. orth.,
tantur homini actiones partium corporis sui). Neu lib. 3, cap. 15 el 19) humanam naturam fuisse el
trum autem istorum est in proposito. Non primum. I esse instrumentum divinitatis, el alia
*
sanctorum
Quia, cum actiones ad extra sint communes toti Tri auctoritates, ipsi dicunt id quod factum est. Huma
nitati, non plus movet naturam humanam ad agen
nitas enim, in Christo, ad actus SUOS movebatur
dum |M
*rsona
Filii, quæ est ei unita, quam persona secundum imperium superiori
*
partis rationis, quæ
Patris aut Spiritus Sancti, quæ non sunt unilæ; et semper fuit conformis divinæ voluntati. Ad quosdam
ideo hoc modo non plus potest imputari talis actio etiam actus miraculosos, usa est divinitas humani
Filio, quam Patri aut Spiritui Sancto. Istis autem
tate tanquam instrumento; et in bis peccaro non
non plus imputatur actio humanæ naturæ, quam
potuit. Nec isto modo fuit magis instrumentum
actio cujuscumque alterius naturæ non conjuncta
*.
Filii, quam tutius Trinitatis. Damascenus tamen
Quare nec Filio. Nec secundum habet locum. Quia
non dicit quod humanitas non potuerit assumi,
sicut Deus sic administrat res, ut eas proprios motus quin omnes actus ejus essent actus divinitatis tan
agere sinat, secundum Augustinum (7. de Civitate quam principalis moventis. Etsi dicatur quod immo:
Dei, cap. 30), nec tamen propter hoc peccata (a) | l quia ubi natura, cui corresponde! actio, non consti
creaturæ Deo imputantur, qui (6) ea posset impedire
tuit suppositum, nec inhærot ei, oportet quod sup
(suum enim est dare naturarn liberi arbitrii,
positum dicatur per eam agere sicut per instrumen
nostrum autem est uti prout volumus); sic Deus
tum ; — non valet. Non enim oportet hoc; sed suffii it
potuit (γ) naturam humanam assumere, et eam pro quod agat per eam (a), sicut per naturam quam
prio motui relinquere, ut ageret ac si assumpta non sustentat, dato quod eam ad actionem non moveat.
fuisset : nec tamen, propter hoc, imputaretur |>erUlterius : si dicatur quod Anselmus (Cur Deus
sonæ assumenti plus quam non assumenti, quod (o) homo, lib. 1, cap. 20) dicit quod minimum (C)
permitteret sic agere; quia permissio, sicut et
inconveniens Deo est impossibile; sed Deum pec
motio, respicit potentiam, quæ est communis omni care, non est minimum, sed maximum inconve
bus personis. Et forte Deus potuit assumere natu
niens Deo; ergo ; — non valet. Quia nullum incon
ram humanam, quæ nescivisset se esse assumptam;
veniens secundum rem est, dicere quod Christus,
de qua non esset mirum, si relinqueretur proprio secundum quod homo, peccavit, vel quod peccare
rnotui in agendo, quod peccare posset. Dicendum
potuit, ut declaratum est. Ulterius : si dicatur quod,
est ergo ad formam argumenti, quod actiones sunt si Christus (votuit peccare, potuit etiam damnari;
suppositorum, tanquam eorum quæ denominantur — conceditur. Quia, cum damnatio sonet in pœnam,
agere, quia substant i ficant naturam quæ est princi
non est majus inconveniens dicere Christum dam
pium actionis; el hoc modo posset dici quod Filius
nari vel damnatum, quam mortuum vel passum :
Dei, secundum quod homo, peccare potuit. Et, licet
utruinque enim convenienter fuisset factum ex parte
ista denominatio secundum nomen videatur incon
Dei. si voluisset; nec video quare persona divina
veniens, quia nobis est inconveniens dicere quod
non possit assumere naturam hominis damnati. —
peccaverimus, secundum rem tamen non (t) est
Hæc Durandus, in forma.
inconveniens : quia, quamvis in nobis actiones par
El in hoc secundus articulus terminatur.
tium imputentur supposito, quia movet ad eas, aut
non prohibet quas prohibere deberet, actiones tamen
naturæ assumptæ non imputantur divino sup|»osito;
ARTICULUS I IL
quia non oporteret quod moveret ad eas, nec tene
tur eas prohibere, ut dictum fuit. Item : si supposi
PONUNTUR RESPONSIONES
tum divinum assumpsisset naturam ignis, non tene
retur prohilære aut in aliquo regulare actionem ejus,
Ad argumenta contra primam
quin indifferenter combureret domum pauperis
CONCLUSIONEM
l>oni, sicut mali divitis; et similiter, assumendo
naturam humanam, non tenetur regulare motum
Ad argumenta Durandi et quorumdam alio
liberi arbitrii, quin flectatur in malum, sicut in
rum. — Quantum ad tertium articulum, restat
bonum. Congruum tamen fuit ut regularet et incli
prædiclis objectionibus respondere. El ideo
naret ad bonum ; et sic factum est, quamvis aliud
Ad primum arijuinriUuiii. negatur major, seu
fieri potuit. Et sic palet quod primum molisum pro
prima pat's antecedentis. Dicitur enim quod nulla
prima conclusione non procedit. — Nec secundum
natura, humana vel angelica, absumpta a persona
divina, sive in puris naturalibus, sive cum gratia
(a) peccata. — propria Pr.
vel gloria, potest peccaro, stante assumptione, vel
(6; çut. — çwa Pr.
(γ) potuit. — voluit Pr.
(ά) quod. — quia Pr.
(<) lumen non. — non tamen Pr.
(e) per cam. — Om. Pr.
(C) mmimuni. — nullum Pr.
V. — II
<62
LIBRI III. SENTENTIARUM
loquendo in sensu composito. Et ad probationem
negati, dicitur quod, concessa majore illius argu
menti, negatur minor. Nec valet probatio inducta,
cum fundetur in falso, scilicet quod natura assum
pta a Verbo, in puris naturalibus constituta, hoc
est, sine gratia habituali vel gloria, in nullo esset
(«rfectior quoad actum primum, quam natura talis
non assumpta. Hujus enim falsilas patet ex dictis
sancti Thorn æ, frequenter in prædiclis conclusioni
bus recitatis : quia natura humana assumpta a
Verbo, dato quod non haberet hujusmodi gratiam
aut gloriam, necessario tamen perfectior est in esse
substantiali ; quia trahitur ad divinum esse perso
nale, sicut sæpius recitatum fuit. Et ideo nil mirum,
si perfectior et indefectibilior est quoad actum secun
dum.
Ad secundum, negatur minor : Quia u traque
illarum rationum bona est; et est sancti Thomæ,
lam in Scriptis quam in Summa.
Et cum improbatur prima ratio, seu primum
inotivum, — dicitur primo : quod non solum actio
cujus principium est forma, attribuitur supposito,
quia sustentat illam formam vel naturam, effective
vel conservative; immo quia suppositum illini et
natura vel forma communicant (x) in eodem esse,
modo quo prius declaratum fuit.
Secundo, dicitur quod actio cujus principium est
forma vel natura assumpta, plus imputanda est
supposito assumenti quam non assumenti, vel (6)
quam actio (γ) natura· non assumptæ. Nec valet
prima prokntio hujus negati. Quia quod actio naturæ
assumptæ plus imputetur supposito assumenti quam
non assumenti, vel quam actio naturæ non assum
pte, hoc non provenit (o) ex aliqua rationum ibidem
assignatarum in argumento; sed potius hoc contin
geret, quia natura assumpta trahitur ad esse jæraonale personæ assumentis; non sic autem trahitur
ad esse personale personæ non assumentis, nec sic
trahitur ad esse divinæ personæ natura non assum
pta. Unde persona assumens concurrit ad actionem
naturæ assumptæ, non solum per modum moventis
naturam ad suam actionem, nec solum [ter modum
non prohibentis, immo per modum elicientis illam
immediate : quia cui principaliter immediate conve
nit esse, convenit agere et elicere actionem. Cum
ergo, secundum (c) præhabita principia sancti
Thoms, in Christo non sit nisi unicum esse sub
stantiale, quod immediate et principaliter convenit
supposito divino, restat quod nulla forma aut natura
substantialis, est principale aut immediatum prin
cipium actionis Christi, ut quod agit, nisi divinum
suppositum; et, licet natura assumpta, sit princi
(x) communicant — communicat Pr.
(6) a verbo çuani nique ad vel, om. Pr.
(γ) artio. — actioni Pr.
(Ï) provenit —convenit Pr
(t) ircuni/um. — Om. I*r.
pium actionis ut quo, non tamen proprie agit, sicut
nec proprie exsistit, nec sustentat, nec elicit actio
nem.
Tertio, dicitur quod, posito, sed non concesso,
quod Deus assumere posset naturam humanam ipsa
nesciente, sicut posset assumere naturam lapidis,
qua» suam assumptionem nullo modo scire potest,
non tamen posset eam sic relinquere proprio molui,
sicut arguens lingit : quia ipsa sic assumpta, sicut
non haberet proprium exsistere, sic nec proprium
agere, quod non principalius et directius conveniret
supposito assumenti quam naturæ assumptæ. Et
breviter, tota ista deductio erronea procedit ex isto
falso principio, quod alias (dist. 0) exclusum (x)
est, scilicet quod in Christo sint duo esse actualis
exsistentiæ, unum divinitatis, et aliud humani
tatis.
Quarto, dicitur quod, sicut est inconveniens
homini quod peccet, ita et Deo, et omni divino sup
posito : quia non solum actio partis imputatur sup
posito, quia movet partem ad suam operationem,
aut quia non prohibet eam, immo quia ipsum sup
positum est illud quod principaliter agit ; et ideo, si
aliqua operatio Christi esset vitiosa, illa potius attri
buenda esset supj>osito divino, et magis imputanda
quam naturæ humanæ.
Pnedictæ solutiones haberi possunt ex dictis sancti
Thotnæ, 1. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 1, ubi sic
dicit : « In creaturis, actus sunt suppositorum ; et
essentia non agit, sed est principium actus in sup
posito; non enim humanitas generat, sed Socrates
virtute suæ naturæ. In creaturis autem, essentia
rea liter differt a supposito. Et ideo nullus actus pro
prie do essentia prædicatur, nisi causaliter, d —
Hæc ille. — Similia dicit, dist. 33, q. 1, art. 4; et
dist. 34, q. 1, art. 1 (ad la“ et
Item, 1 p.,
q. 75, art. 2 : < Nihil, inquit, potest per se operari,
nisi quod per se subsistit; non enim est operari nisi
entis in actu. Unde eo modo aliquid operatur, quo
est ; propter quod non dicimus quod calor calefaciat,
sed calidum, v Item, ibidem, in solutione secundi,
sic dicit : < Per se agere convenit per se exsistenti.
Sed per se exsistens, quandoque (6) potest dici ali
quid, si non sit inhærens ut accidens, vel ut forma
materialis, etiamsi sit pars. Sed proprie et per se
subsistens dicitur, quod neque prædiclo modo est
inhærens, neque est pars; secundum quem modum (γ)
oculus vel manus non potest dici per se subsistens,
et per consequens nec per se operans. Unde opera
tiones partium attribuuntur toti per partes : dici
mus enim quod homo videt per oculum, ct palpat
per manum ; aliter quam calidum (o) calefaciat per
calorem, quia calor nullo modo calefacit, proprie
(а)
(б)
(γ)
(j)
exclutum. — delatum Pr.
quandoque. — Oin. Pr.
fecundum quem modum. — ted quemadmodum Pr.
calidum. — Oin. Pr.
DISTINCTIO XII. — QUÆSTIO I.
loquendo. Potest igitur dici quod anima intelligit,
sicut oculus videt; sed magis proprie dicitur quod
homo inlelligat per animam. » — Hæc ille. — Et
similia dicit in multis aliis locis (a). Et ideo, curn
natura humana in Christo non per se subsistat, non
|K>tesl per se operari, nec aliqua operatio potest sibi
attribui sicut agenti, sed solum causaliter, sicut
principio quo divinum suppositum agit. Et hoc
modo debent inlelligi verba sancti Thornæ,f 3 p.,
q. 19, art. 1, ubi sic dicit : α Actio ejus quod move
tur ab aliquo, duplex est: una quidem, quam habet
secunduin propriam formam; alia autem est, quam
habet secundum quod movetur ab alio : sicut secu
ris operatio secundum propriam formam, est inci
sio; secundum autem quod movetur ab artifice, ojk?-
'
j
ratio ejus est facere scamnum. Operatio igitur quæ
est alicujus rei secundum propriam formam, est
propria ejus, nec perlinet ad moventem, nisi secun
dum quod utitur hujusmodi (0) re ad suam opera
tionem ; sicut calefacere est propria operatio ignis,
non autem fabri, nisi quatenus utitur igne ad cale
faciendum ferrum. Sed illa operatio quæ est rei
solum secundum quod movetur ab alio, non est alia
prater operationem moventis ipsam : sicut facere
scamnum, non est seorsum operatio securis alia ab
operatione artificis; sed securis participat instrumentaliter operationem artificis (γ). Et ideo ubicum
que (o) movens et motum habent diversas formas,
seu virtutes operativas, ibi oportet quod sil ulia pro
pria operatio moventis, et alia propria operatio
moli : licet motum participet operationem moventis,
et movens utatur operatione moli; et sic utrumque
agit cum communione alterius. Sic ergo in Christo
humana natura habet propriam formam et virtutem,
per quam operatur; et similiter divina. Unde et
natura humana habet propriam operationem, distin
ctam ah operatione divina; et econtra. Et tamen
divina natura utitur o|>eralione humanæ naturæ,
sicut operatione sui instrumenti ; et similiter humana
natura participat operationem divinæ naturæ, sicut
instrumentum participat operationem principalis
agentis, d — Hæc ille. — In quibus non intendit
quod humana natura in Christo habeat propriam
operationem ut quod, sed ut quo.
Dicitur quinto, quod divinum suppositum tenetur
vel debet regulare operationes naturæ assumpta’,
plus quam non assumptæ; quia illæ principaliter
sibi imputantur, non autem aliæ. Nec valet exem
plum de igne, vel de natura ignis assumpta ; quia
operatio ignis non indiget regula, illo modo quo
operatio liberi arbitrii, in quo potest esse culpa et
meritum. De hoc sanctus Thomas, 3. Sententia-
(а)
(б)
(γ)
(δ)
/ocii. — Om. Pr.
hujusmodi. — hujut Pr.
a verbo ic uiquo ad artificis, om. Pr.
ubicumque. — ubique Pr.
1
163
rinn , diet. 2.3, q. I, art. I, ric dicit : a In omnibus
habentibus regulam el mensuram, eorum bonitas el
rectitudo consistit in conformiste ad suam regulam
vel mensuram; malitia autem, secundum quod ab
ea discordant. Prima autem mensura et regula (a)
omnium, est divina sapientia. Unde bonitas et recti
tudo sive veritas uniuscujusque consistit secundum
quod attingit ad hoc ad quod ex divina sapientia
ordinatur, ul Anselmus (Dialog. dc Veritate) dicit.
Et similiter ol de aliis secundis regulis, quod in
conformitate ad ipsas bonitas et rectitudo regulatorurn (C) consistit Sunt autem quædam potentiæ
limitatæ ad determinatas actiones vel passiones; et
secundum quod illas implent, sum regulæ confor
mantur (γ), quia per divinam sapientiam ad talia
sunt ordinal®. Et quia naturæ inclinatio semper est
ad unum, ideo tales potentiæ ex ipsa natura poten
tiæ et rectitudinem (i) sufficienter habere possunt
et bonitatem ; malitia autem in eis convenit ex defe
ctu potentiæ. Potentiæ vero altiores et universalio
res, cujus mod i sunt potentiæ rationales, non sunt
limitatæ ad aliquid unum, vel objectum, vel modum
operandi; quia secundum diversa et diversimode
rectitudinem habere possunt. Et ideo ex natura
potentiæ non possunt determinari ad rectitudinem
et bonum ipsarum ; sed oporlet quod rectificentur,
rectitudinem a sua regula suscipientes. > — Hæc
ille. — Ex quibus patet quod aliter indiget regula
natura ignis, et aliter natura humana. Secundo,
quod nullus defectus incidens in actione ignis, vel
alterius naturæ irrationalis, aut in ejus effectu,
imputandus est naturæ quæ est principium actio
nis, nec supposito agenti, ita ut tale suppositum
|>ossil dici causa mali (<) culpæ, licet possit (ζ) dici
causa mali naturæ, vel causa mali pœnæ. Hæc autem
duo non negantur, immo attribuuntur Deo; se! pri
mum nullo modo, ul in secundo (dist. 36 et 37)
latius dictum fuit.
Et ista sufficiant pro responsione ad improbatio
nem primi niotivi primæconclusionis.
Ad improbationem secundi moliet pro eadem
conclusione, dicitur primo, quod tam Damascenus
quam alii doclores loquuntur non solum de eo quod
factum est, immo de illo quod necesse est fieri, sup
posita personali unione naturæ humanæ ad Verbum
aut quodeumque divinum suppositum. Quia, sup
posita tali unione, oportet naturam humanam, et
quamlibet ejus partem, et virtutem, et naturalem.
I potentiam, et habitum, trahi ad divinum esse,
modo superius exposito; et per consequens, oportet
omnem operationem naturæ humanæ. se habere ad
(3) regula. — Mcumfa Pr.
p.j l'egulatorum, — rcgulataruni Pr.
(t) conformantur. — conformentur Pr.
(ό recti/udüieni. — rectitudine Pr.
(c) mali. — malic Pr.
(ζ pomi — poiiint Pr.
164
LIBRI HI. SENTENTIARUM
divinum suppositum ul ad principle agens, el ut
ad id quod agit, et sicut se habet operatio oculi aut
intellectus ad hominem. Ad naturam vero huma
nam non sulsistentem, optici se habere ul ad
instrumentum, et ut ad principium quo, et non
quod.
Dicitur secundo, quod humanitas potius et specia
lissimo modo fuit instrumentum personæ Verbi
quam Patris aut Spiritus Sancti. Quia specialissimo
modo tracta fuit ad esse personale Filii quam alio
rum divinorum suppositorum; et ideo, quia specia
lius participabat actum primum, consequens est
quod specialius se haberet ad Verbum ut instru
mentum : non quidem quod ptius moveretur a
Verlx>, motione causæ efficientis, quam a Patre aut
Spiritu Sancto; sed quia movebatur (*)
motione
causae efficientis conjunclæ et uni Un (sicut aliter
movetur manus ab anima, et aliter ab alia manu
ejusdem hominis, sicut cum dextra movet sinistram);
vel, ut loquamur ad modum sancti Thomæ, in alio
proposito, motione efficientis proximi, aliæ autem
personæ motione moventis primi et remoti. De hoc,
in suo simili, dicit sanctus Thomas, 3. Sentent.,
disk 19, q. 1, ari. 4 (qu 2); ubi sic dicit : « Effe
ctus redemptionis plesl attribui causæ proximæ,
et (C) causæ remote. Si attribuatur causæ proximæ,
sic Christus nos redemit pr ea quæ in natura
humana fecit et sustinuit; quibus et Patri satisfecit
pro omnibus hominibus, et hostem vicit, ejus tentationibus resistendo. Si autem referatur ad causam
primam ct remotam, sic attribuitur loti Trinitati,
inquantum lota Trinitas acceptavit nostram redem
ptionem, el Filium dedit nobis redemptorem (γ),
et inquantum pr virtutem divinitatis habuit passio
efficaciam ad satisfaciendum pro toto genere humano.
Sed quia ille proprie dicitur emere, qui emptionis
pretium solvit, magis quam ille qui emptorem mit
tit, ideo, proprie loquendo, dicitur Christus tan
tum redemptor, quamvis tota Trinitas possit dici
redemptor. » — Hæc ille. — Simile dicit, 3 p.,
q. 48, ait. 5. Verum ta men arguens, in aliquibus
dictis suis supr 3. Sententiarum, videtur sensisse
humanitatem Christi cuilibet divinæ prsonæ esse
unitam; ideo non mirum si ita loquitur in proposito.
Dicitur tertio, quod humana natura non pluit
assumi in unitatem personalem divini suppositi,
quin (6) omnes ejus actiones attribuerentur divino
supposito sicut principali agenti : quia, ul patet ex
pr.ediclib, nihil plest esse principale agens actionis,
nisi subsistat ; in Christo autem nihil subsistit nisi
persona æterna, el non aliquid creatum aut tempo
rale.
(а) ia/ çuia movebatur. — Om. Pr.
(б) et. — rei Pr.
(γ) redemptorem. — redemptionem Pr.
(8) çuin. — quoniam Pr.
Dicitur quarto, quod ubi natura trahitur ad esse
personale alieni suppositi, nec habet proprium esse,
ipsa non est (a) principale agens, nec ut quod agit,
respectu nlicujus actionis; sed oportetquod sit quasi
agens instrumentale, vel ul principium quo, el non
quod.
Dicitur quinto, quod Deum peccare, hoc modo
quod sit principale agens peccati, non solum est
inconveniens, immo hæraticum, et Idaspheinum,
et tam offensivum piarum aurium, quod quicum
que pertinax assertor hujus, non verbis, sed igne
corripiendus est. Illud autem inconveniens sequitur
ex opposito conclusionis, el ex dictis arguentis, sicut
sæpius est ostensum.
Dicitur sexto, quod, sicut praecedens propositio,
ita el sequens est erronea, scilicet : possibile est
Deum esse damnatum. Nec contra sic dicentem
oportet arguere verbis, sed igne. Nec valet probatio
in simili de morte, vel passione, et hujusmodi (6) :
quia damnatio non importat solum malum pœnæ,
sed potius pœnam cum reatu sequente ex malo
culpæ illius qui dicitur damnari ; qui reatus Deo
non potest convenire, nec secundum se, nec secun
dum naturam humanam, ut ex prædictis liquet.
Dicitur septimo, quod, proprie loquendo, per
sona divina non potest assumere naturam hominis
damnati, vocando damnatum, vel naturam damna
tam, illam quæ aclualiter peccat, et in actu peccati
obstinata est, ex cujus reatu meretur et patitur pri
vationem divinæ visionis et pœnam sensus. Talis
enim culpa redundaret in divinum suppositum,
sicut in principale agens; quod est inconveniens.
Utrum autem posset assumera naturam nude, cum
pœna et sine culpa, non est ad propositum : quia
talis natura non esset perfecte damnata ; quia potis
simum el principale in omni miseria et damnatione,
est operatio prava. El sic patet quod argumenta
Durandi non procedunt.
Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis,
respondet sanctus Thomas, 3. Sententiarum, in
pnesenli distinctione (q. 2, art. 1, ad 5UW), dicens
quod « Christus potuisset verba illa exprimere, si
voluisset; sed velle non potuit ». — Hæc ille.
Et hæc de quæstione sufficiant. Benedictus Deus.
Arnen.
(i) «t — mePr.
(C) hujusmodi. — hujus Pr.
DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I
DISTINCTIO
XIII.
QUÆSTIO I.
UTIIUM ANIMA CHRISTI HABUERIT GRATIAM CREATAM
FORMALITER ET ACTU INFINITAM
tôrtiamdecimamdistinclionemS.Seni
Antiarum, quaeritur : Utrum anima
Christi habuerit gratiam creatam formaMer et actu infinitam.
Et arguitur quod sic. Quia omne immensum, e>l
infinitum. Sed gratia animæ Christi, est immensa;
dicitur enim, Joan. 3 (v. 34) : Non enim ad men
suram dat Deus spiritum, scilicet Christo. Ergo
gratia Christi est infinita.
In oppositum arguitur. Quia gratia animæ Christi
est quid creatum in anima. Sed omne creatum, est
finitum, secundum illud Sapientiæ 11 (v. 21) :
Omnia in numero, ct pondere, et mensura con
stituisti. Ergo gratia Christi non est infinita.
In hac quaestione erunt tres articuli. In primo
(lonentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio responsiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio : Quod
anima Ciirlstl Imbuit
gratiam creatam habitualem.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 7, art. 1,
ubi sic dicit : < Necesse est ponere in Christo gra
tiam habitualem, propter tria. — Primo quidem,
propter unionem illius anima' ad Verbum Dei.
Quanto enim aliquod receptivum propinquius est
causæ influenti, tanto magis participat de influentia
ipsius. Influxus autem gratiæ est a Deo, secundum
illud Psalmi 83 (v. 12): Gratiam ct gloriam dabit
Dominus, Et ideo maxime fuit conveniens ut anima
illa reciperet influxum divinæ gratiae. — Secundo,
propter nobilitatem illius animæ, cujus operationes
oportebat propinquissime attingere ad Deum per
cognitionem et amorem ; ad quod necesse est elevari
humanam naturam per gratiam. — Tertio, propter
habitudinem Christi ad genus humanum. Christus
enim, inquantum homo, est mediator Dei et homi
num, ut dicitur, 1. Timothei, 2 (v. 5). Et ideo
oportebat quod haberet gratiam etiam redundantem
165
in alios, secundum illud Joannis 1 (v. 16) : De ple
nitudine ejus omnes accepimus, gratiam pro gra
tia. » — Hæc ille.
Item, 3. Sentent., disL 13, q. 1, art. 1, sic dicit :
« Gratia principaliter duo facit in anirna. Primo
enim perficit ipsam in esse spirituali, secundum
quod Deo assi mi latu r; unde et dicitur vita animæ.
Secundo, perficit eam ad opus, secundum quod a
gratia emanant virtutes, sicut vires ab essentia :
quia non potest esse operatio perfecta, nisi progre
diatur a potentia perfecta per habitum. El propter
hæc duo, oportet ponere gratiam in anima Christi·
Cum enim sit perfectissima in esse spirituali, opor
tet quod sit aliquid perficiens illam formaliter in
esse illo; divinitas autem non est formaliler, sed
effective perficiens illam ; unde oportet aliquam for
mam creatam in ipsa ponere, qua formaliter perfi
ciatur; et hæc est gratia. Similiter etiam, cum alia
sil operatio ejus secundum humanitatem el divini! tatem, sicut ct alia natura, oportet quod operatio
ejus humana habeat habitum perficientem, alias
esset imperfecta; el ideo oportet ponere in Christo
gratiam el virtutes. > — Hæc ille.
Ex quibus potest formari multiplex ratio pro con
clusione. Primo sic : Omne quod perficit formaliter
animam in esse spirituali, et ad eliciendum opera
tiones excedentes naturalem facultatem animæ, est
gratia creata habitualis. Sed anima Christi habuit
aliquid taliter perficiens ipsam. Igitur habuit gra
tiam creatam habitualem.
Secunda conclusio
est quod gratin habituais
animæ Christi fuit et est uno modo infinita.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 7, art. 11,
ubi sic dicit : < In Christo potest duplex gratia con
siderari. Una quidem est gratia unionis; quæ (x),
sicut supra (ibid., q. 6, art. 6) dictum est, est
ipsum (6) personaliter uniri Filio Dei : quod est gra
tis concessum humana' naturæ. Et hanc gratiam
constat esse infinitam, secundum quod ipsa persona
Verbi est infinita. Alia tero gratia, est habitualis.
Quæ quidem potest dupliciter considerari. Uno
modo, secundum quod est quod dani ens; et sic
necesse est quod sit ens finitum : est enim in anima
Christi sicut in subjecto; anima autem Christi est
creatura quædam, habens capacitatem finitam;
unde esse gratiæ, cum non excedat suum subje
ctum, non potest esse infinitum. Alio modo potest
considerari secundum propriam rationem gratiæ; el
sic ipsi gratia Christi (γ) potest dici infinita, eo
quod non limitatur, quia scilicet habet quidquid
potest pertinere ad rationem gratiæ, et non datur ei
(a) çu
.
*
— quod Pr.
(β) ipsimi. — ipMfH Pr.
(γ) C/irùfi. — Om. Pr.
IΜ
L1BIH nr SENTENTIARUM
secundum aliquam certain mensuram id quod ad
rationem gratis pertinet, eo quod, secundum pro
positum Dei, cujus est gratiam mensurare, gratia
confertur animæ Christi sicut cuidam universali
principio gratificationis in natura humana, secun
dum illud Ephes. 1 (v. 0), Gratificavit nos in
dilecto Filio suo : sicut si dicamus lucem solis esse
infinitam, non quidem secundum suum esse, sed
secundum rationem lucis, quia habet quidquid
potest ad rationem lucis pertinere. » — Hæc ille.
Eamdem ponit, 3. Sentent., diet. 13, q. l,art. 2,
qu 2, ubi sic dicit : < Gratia dicitur donum gratis
collatum. Donum autem homini Christo sine ineri
tis pneccdentibus collatum fuit, et increatum, ct
creatum. Increatum, fuit (a) ipse Spiritus Sanctus,
qui in ejus anima requievit, ut dicilur, Isaiw 11
(v. 2); ct ipsa persona Verbi, quia datum est
humanæ naturæ ut persona Verbi esset ejus, et,
secundum hoc, est ei datum nomen super omne
nomen, Philippeus. 2 (v. 9). Et sic simpliciter gra
tia Christi est infinita. Creatum autem donum ejus,
est ipsa gratia qua formaliter anima ejus perficieba
tur. Et hæc quodammodo fuit finita, et quodam
modo infinita : quia secundum essentiam finita fuit;
sed tribus modis potest dici infinita. Uno modo,
ex conjunctione ejus ad divinitatem, inquantum
concurrit ad eumdem actum cum ipsa, ut actus gra
tia ista (6) informatus non tantum sil actus homi
nis, sed Dei etiam. Secundo, quantum ad rationem
gratiæ. In his enim quæ mole magna non sunt,
non est accipere finitum et infinitum secundum
numeralem vel dimensivamquantitatem, sed secun
dum quod aliquid est limitatum vel illiinilatum.
Limitatur autem aliquid ex capacitate recipientis;
unde illud quod non habet esse receptum in aliquo,
sed subsistens, non habet esse limitatum, sed infi
nitum, sicut Deus. Si nutem esset aliqua forma
simplex subsistens, quæ non esset suum esse, halieret quidem fmitateni quantum ad esse, quod esset
particulatum ad illam formam ; sed illa forma non
oset limitata, quia non esset in aliquo recepta: sicut
si intelligatur calor per se subsistens; et secundum
hoc etiam, formæ universales intellectæhabent infi
nitatem. Sed si forma talis sit recepta in aliquo, de
necessitate limitata est quantum ad esse debitum
illi formæ, non solum quantum ad esso simpliciter :
quia non solum non habet plenitudinem essendi
simpliciter, sed nec totum esse, quod naturæ illius
est possibile fore. Sed possibile est quod non sit
limitata quantum ad rationem illius formæ, ul sci
licet habeat illam formapi secundum omnem modum
completionis illius, ul nihil sibi desit de pertinentibus
ad perfectionem formæ illius; et hoc erit, si ex parte
recipientis non sit defectus, vel ex parte agentis. Et
(·) W. — Ad Pr.
(f.j ufa. — Va Pr.
hoc modo gratia Christi dicitur infinita ; quia quid
quid ad perfectionem gratiæ potest pertinere, totum
in Christo fuit. Tertio, quantum ad effectum : quia
non limitatur ad aliquos determinatos effectus, sed
j>olest per gratiam operari redemptionem in infini
tos; sicut dicilur in libro de Causis (prop. 16),
quod virtus intelligentiw (i) est infinita inferius.
El hic modus respicit gratiam capitis; secundus
autem gratiam singularis hominis; sed primus gra
tiam unionis. > — Hæc ille.
Eamdem ponit, de Veritate, q. 29, ari. 3.
Ex quibus potest formari talis ratio : Omnis forma
secundum quid non limitata, potest dici secundum
quid infinita. Sed gralia habitualis animæ Christi,
est secundum quid non limitata. Igitur potest dicict
esi secundum quid et aliquo modo infinita.
El in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS 11.
PONUNTUR OBJECTIONES
Contra
secundam conclusionem
I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun
dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et
quidem contra secundam arguit Aureolus (Reportat.
3. Sentent.. q. 18), probando quod gratia animæ
Christi nullo modo sil infinita in actu.
Primo sic. Nam, si sic, ergo Deus ab illa potest
removere aliquem gradum finitum. Quod autem
remanebit, adhuc erit infinitum; et ex nulla parte
poterit sibi fieri additio. Igitur tali formæ infinitæ
non poterit per divinam potentiam addi pars amota;
quod est contra divinam potentiam : quia, sicut
illum gradum amovit, ita potest readdere.
Secundo sic. Nullum participabile potest esse
infinitum actu. Ergo, etc. Antecedens jiatel : quia,
si illud participabile est infinitum actu, jam perve
nit ad finem ct ad terminum, (pria actus finit et ter
minat; modo omni linito el terminato repugnat esse
infinitum actu.
Tertio sic. Gratia, secundum te, potest augeri in
infinitum intensive. Ergo in Christo non est summa
gratia. — Nec valet si dicas quod gratia in Christo
arctatur ex capacitate animæ, quæ non potest reci
pere gratiam infinitam; quia ista responsio interimit
fundamentum tuum. Dicis (6) enim quod non repu
gnat charitati augeri in infinitum ex parte objecti ;
nec ex parte formæ; nec ex parte capacitatis, quia
capacitas chantatis crescit, secundum te, crescente
charitate. — Item, dicis quod illa rapacitas non est
aliud quam conatus voluntatis, ultra quem cona
ta) intelligeMle. — intellectiva Pr.
(6) Dici
*.
— dicitnui Pr.
DISTINCTIO XIII. - QUÆSTIO I.
tum data est Christo gratia; non igitur capacitati
corresponde! gratia. — Hem : Quando datur aliqua
forma quæ mere cl immediate respicit potentiam
sino aliqua dispositione, potentia potest illam for
mam secundum omnem gradum recipere; quia
respicit eam aequaliter (a) secundum omnem gra
dum (ut patet de aere respectu luminis ; recipit enim
lumen candela·, et lunæ, et solis, indiiTerenter).
Sed gratia respicit voluntatem immediate ct mere,
sine aliqua dispositione, ul ultimate dispositam, el
sine omni alia dispositione; quia, licet mereri
requirat in voluntate aliquam dispositionem, tamen
voluntas immediate potest, sine alia dispositione,
gratiam recipere. — Item : Gratia meretur augeri;
si igitur in Christo fuit, potuit el debuit augeri, ex
quo augmentabilis fuit; quod Limen non tenetur.
— Forte dices quod arctatur in Christo ex line ad
quem ordinatur, scilicet ex unione ad divinum suppositum; quia Christus habuit tantam gratiam,
quanta requiritur ad hoc. — Contra : Aut intelligis
quod (6) gratia est dispositio ad unionem naturali
ter; el tunc ex natura sua non potest augeri in infi
nitum, quia dispositio naturalis non augetur in infi
nitum, maxime ultra illud ad quod natura disponit.
Si autem ista sit dispositio voluntaria, ex divina
ordinatione, tunc, stante unione, in Chrislo potest
augeri gratia, secundum divinam voluntatem; el
per çônsequens, non est summa quæ potest sibi
dari. El sic patet quod implicat contradictionem,
dicere ex una parte quod in Chrislo esi summa gra
tia, el ex alia parte quod gratia potest augeri sine
statu. — Hæc Aureolus, in forma,
II. Argumenta Durandi.
— Arguit Durandus
(dist l-L -i 1
Primo. Quia capacitas Christi finita, non est
susceptiva perfectionis infinita·. Sed anima Christi,
cum sit ejusdem rationis cum aliis animabus nostris,
est finite capacitatis. Ergo gratia recepta in ipsa,
non fuit infinitæ perfectionis.
Secundo arguit : Quia perfectio meriti, vel radi
cis merendi, non excedit perfectionem præmiî. Sed
gratia comparatur ad gloriam, vel ad visionem bea
tam, ut principium merendi ad ρπριηιηιη(γ). Eigo,
cum visio beata in Christo, non fuerit infinita (alioquin operatio humana in Christo æquata fuisset ope
rationi (δ) divinæ), sequitur quoti gratia ejus non
fuit infinita. — Hæc Durandus.
III. Argumenta Adæ, Occam et Gerardi
Odonis. - Arguit Adam, 2. Sententiarum, q. 7,
ubi sic <1 icit :
(а) rguaWer. Pr.
(б) quod· — quia Pr.
(γ) prrniiem. — principium Pr.
(Î) operationi. — oppotilioni Pr.
167
Primo. In augmentatione extensiva, quæ est (z)
per additionem alterius ejusdem rationis prioribus
semper reservatis (ulpole aquae ad aquam, et per
consequens (tumiditatis ad humiditatem, el frigidi
tatis ad frigiditatem, el sic de aliis), quocumque
dato, potest fieri majus; et hoc, tam secundum par
tes ejusdem proportionis, quam secundum partes
ejusdem quantitatis. Ergo, consimiliter, ita potest
esse de augmentatione intensi va gratiæ, quod, qua
cumque gratia data, potest dari el creari major a
Deo. Consequentia videtur nota. Ante lens probat
Adam per dicta Occam (1. Sentent., dist. 17, q. 8);
cujus ratio stat in tribus propositionibus (Ç). Quarurn prima est hæc, in sententia : quod Deus non
potest tot individua causare in eadem specie, quin
possit plura causare. Secunda est, quod, quocum
que individuo posito in aliqua specie in qua possunt
esse plura, potest Deus aliud individuum ejusdem
rationis, illo non destructo, causare. Tertia est,
quod quæcumque sunt (γ) eju-dem rationis, sunt
æqualiter (δ) unibilia sicut alia illius speciei, si
tamen alia. Ex istis potest formari talis ratio : Si (t)
posse uniri alteri suæ speciei ad creationem alicujus
provenientis ejusdem speciei, convenit huic indivi
duo ejusdem speciei, simile poterii convenire, sci
licet uniri alteri suæ speciei ad constitutionem cujusdam totius. Sed absurdum prima facie videtur,
quin, data quacumque magnitudine finita, æqualis
sibi vel major sibi immediate contiguata, (ζ) posset
concurrere ad unitatem tertia· ex ambabus resultan
tis. Igitur ita esse potest de augmentatione gratiæ
intensive, quod ex duabus quanlumcumque magnis
potest fieri una major ambabus.
Secundo arguit ex dictis Geranii Odonis, qui vult
probare quod non est dare maximam gratiam crea
bilem. Et arguit sic : Quocumque quanto, cujus
Speciem non variat additio quantitatis, et extra quod
potest esse aliquid ejusdem rationis, potest esse
majus in eadem specie. Sed quælibet gratia possibi
lis, est hujusmodi. Igitur qualibet tali potest dari
major. Ad evidentiam majoris, notandum quod tri
pliciter potest contingere quod, aliquo individuo
dato, non lasset Deus creare majus in specie illius
dati. Primo, si illud esset indivisibile ; et hoc exclu
ditur in majore, per hoc quod dicilur esse quantum.
Secundo, quia variatio quantitatis variat speciem;
ideo non potest Deus facere unum ternarium majo
rem alio, quia omnis unitas addita variat speciem
(et eodem modo ha'c est causa quare Deus non potest
facere unum bicubitum majus alio); sed hoc exclu-
(a) eit. — tuet Pr.
(Λ) contra unum évidente». — Ad. Pr.
(γ) mut. — Om. Pr.
(L) rqualitcr. — exicnlta/ifrr Pr.
(<) Si. — Om. Pr
(C) immediate contiquata — in medietate, ted ii tamen
contujuata Pr.
Î6H
LIBRÎ III. SENTENTIARUM
ditor in majore, per hoc quod dicitur, cujus addi
tio non variat speciem. Tertio, ex hoc quod in
lota specie non potest esse nisi unicum individuum :
sicut si tempus sit infinitum a parte ante el a parte
post, secundum Philosophum, in cujus specie non
sunt simul compassibilia plura individua, Deus non
potest facere aliud tempus majus eo, pro eo quod
non potest esse aliud individuum in specie temporis,
pneter illud et partes suas (hæc est etiam ratio
quare repugnantia et contradictio est, quod sit aliud
individuum rnnjus et perfectius Deo); sed hoc exclu
ditur in majore, per illam particulam, extra quod
potest esse aliud ejusdem rationis. Ubicumque
igitur nullum istorum impedit, ibi, quolibet dato,
potest fieri majus a Deo. Sed in proposito, nihil
impedit praedictorum : gratia enim est quoddam
quantum; nec ejus variatio secundum magis aut
minus, variat speciem ; et similiter, extra quantamcumque datam, potest dari aliud individuum : puta
extra individuum gratia in anima Christi, aliud
individuum in anima Pauli.
Confirmatur hoc. Quia, licet Philosophus negaret
possibilitatem aliorum mundorum, vel majoris
mundi, non tamen catholici. Nec magis videtur
quare non possit, qunntacumque data gratia, majo
rem gratiam facere, quam quare non possit, quantocumque corpore dato, majus facere. Unde Augu
stinus, Epistola 4 (x) ad Nebridium, dicit : Si
minimum tn corporibus esse non sinitur, cur non
etiam nec maximum?
Tertio. Apguitidem Gerardus. Quocumque quanto
ejusdem rationis in toto et partibus, potest Deus
facere majus : quia, si totum est ejusdem rationis
cum partibus suis, et alias partes ejusdem rationis
possunt inveniri, et istæ possunt prioribus addi ; et
sic potest fieri majus. Sed gratia est ejusdem ratio
nis in toto et partibus, quantumcumque magna
detur : quicumque enim gradus ejusdem rationis
additus perficit speciem, sicut (6) dicit Philosophus,
de delectatione, quod quæcumque particula addita
perficit eam. Igitur, etc.
Quarto. Arguit sic : Quia, si quod minus vide
tur inesse et inest, et id quod magis. Sed minus
videretur quod, quacumque figura data, possit dari
major, quam de gratia; et tamen hoc est verum
*
Igitur ct de gratia. Prima pars minoris, scilicet quod
minus videatur hoc de figura, patet. Quia quaslibet
figura, de sua ratione, includit flnitatem et termi
num ; ul patet de triangulo, in cujus diffinitione
ponitur quod sit figura tribus lineis contenta Ecce
quod terminatio et finitas cadit in ejus diffinitione.
Secunda pars, scilicet otest in infinitum augeri, el in
cap. ult.j, quod Christus est caput, in quo sunt homine qui est pure viator. Non autem asserit hoc
omnes sensus; sed in aliis Sanctis quasi solus tactus de homine lieato. Unde verba ejus, ibidem, sunt
est, quibus datus est Spiritus ad mensuram. Sic hæc : α Terminus augmenti alicujus formæ potest
ergo dicendum quod gratia Christi finita fuit secun præfigi tripliciter. Uno modo, ex ratione ipsius
dum essentiam, sed infinita fuit secundum perfe formæ, quæ habet terminatam mensuram, ad quam
ctionem rationis graliæ. » — Hæc ille. —Item, ibi cum perventum fuerit, non potest ultra procedi in
dem, in solutione quarti, sic «licit : « Forma est prin forma, sed, si ultra processum fuerit, pervenietur
cipium actus. Secundum autem (i) quod habet esse ad aliam formam : sicut patet in pallore, cujus ter
in aclu, non est (6) possibile quod a forma cujus est | minos per continuam alteralionem aliquis transit,
essentia finita, procedat actio infinita secundum j usque ad albedinem vel nigredinem perveniens.
intensionem. Unde el meritum Christi non fuit infi- | Alio modo, ex parte agentis, cujus virtus non se
nitum secundum intensionem actus; finite enim ' extendit ad ulterius augendum formam in subjecto.
diligebat et cognoscebat. Sed habuit quamdam infi- ! Tertio modo, ex parte subjecti, quod non est capax
nitalem ex circumstantia person®, quæ erat digni ulterioris perfectionis vel amplioris. Nullo autem
tatis infinita? : quanto enim major est qui se humi horum modorum imponitur terminus augmento
liat, Unio ejus humilitas laudabilior invenitur. > — charitalis in statu vi®. Ipsa enim charilas, secun
Hæc ille.— Ex quibus apparet quod non intendit ' dum rationem suæ speciei propriae, terminum aug
ponere quod gratia anima? Christi sit infinita inten menti non habet; est enim participatio quaedam
sive, hoc est, quoad essentiam ; nec quoad esse gra infinite charitatis, quæ est Spiritus Sanctus. Simi
tia?, sic quod infinite actuet suum subjectum, et sic liter etiam causa agens cbaritatem est infinite vir
ultimate quod nullum subjectum posset a forma tutis, scilicet Deus. Similiter etiam ex parte sub
talis speciei plus actuari, nec aliqua forma ejusdem | jecti terminus huic (6) augmento præfigi non potest;
speciei esse actualior; sed est infinita quoad ratio quia, semper (γ) charitate crescente, supercrescit
nem graliæ, id est, non limitata, modo præexposito, I habilitas ad ulterius augmentum. Unde relinquitur
eo modo quo lux solis est infinita, ut prius dictum quod charitatis augmento nullus terminus præfigi
fuit.
possit in hac vita. * — Hæc ille. — Item, 1. Sen
A<1 secundum argumentum (γ) ejusdem Aureoli, tentiarum, dist. 17, q. 2, ari. 4, dicit similia ; el
negatur antecedens; quia, secundum mentem sancti expresse loquitur de charitate puri viatoris.
Thorn®, albedo separata ab omni subjecto, esset (o)
Secundo, dico quod, secundum eum, nec capaci
actu infinita, et tamen esset participabitis. — Dici tas, nec gratia comprehensoris aut beati potest
tur secundo, quod nulla forma aclualiter et format I augeri, do potentia Dei ordinata ; et per consequens,
ter participata, est infinita quantum ad essentiam,
nec gratia vel charilas Christi, qui simul fuit com
nec quantum ad esse aut actualionem subjecti ; potest prehendor et viator. Et de hoc sanctus Thomas,
tamen esso infinita quantum ad illimitationem suæ I 3 P·, q· 7, art. 12, sic dicit : « Aliquam formam
rationis. — Dicitur tertio, quod non omne infini non posse augeri, contingit dupliciter : uno modo,
tum pervenit ad finem; immo nullum, potissime ex parte ipsius subjecti; alio modo, ex parte illius
loquendo de infinitate formarum, quæ (c) dicuntur formæ. Ex parte quidem subjecti, quando subje
ctum attingit ad ultimum in participatione illius
(а) au imi Om. Pr.
(б) autmi. — Ad Pr.
(y) argumentum. — articulum Pr.
(C) ewet. — rue Pr.
(t) non. — Ad Pr.
(a) restringit. — refugit Pr.
(C) huic. — hie Pr.
(γ) semper. — tcilicel Pr.
DISTINCTIO XIII. — QUÆSTIO I.
formæ, secundum suum modum : sicut si dicatur
quod aor non potest crescere in calid itate, quando
pertingit ad ultimum gradum caloris qui potest sal
vari in natura aeris; licet possit ense major calor in
rerum natura, qui est calor ignis. Ex parte autem
formæ, excluditur possibilitas augmenti, quando
aliquod subjectum attingit ad ultimam perfectio
nem quam potest talis forma habere in natura (x);
sicut si dicamus quod calor ignis non potest augeri,
quia non potest esse perfectior gradus caloris quam
ille ad quem pertingit ignis. Sicut autem aliarum
formarum est ex divina sapientia determinata pro
pria mensura, ita et gratiæ, secundum illud Sapien·
tiæ 11 (v. 21) : Omnia in numero, ct pondere, et
mensura constituisti, vel disposuisti, Mensura
autem unicuique formæ prafigitur per comparatio
nem ad suum finem; sicut non est major gravitas
quam gravitas terne, quia non potest esse inferior
locus loco (o) terra. Finis autem gratiæ est unio
creatura rationalis ad Deum. Non potest autem esse
nec intelligi major unio creatura rationalis ad Deum,
quam quæ est in persona. Et ideo gratia Christi
pertingit usque ad summam mensuram graliæ. Sic
ergo manifestum est quod gratia Christi non potuit
augeri ex parte ipsius gratiæ. Sed neque etiam ex
parte ipsius subjecti : quia Christus, secundum
quod homo, a primo instanti suæ conceptionis fuit
verus et plenus comprehensor; unde in eo non
potuit esse augmentum gratiæ, sicut nec in lieatis,
quorum gratia augeri non potest, eo quod sunt in
termino. Hominum vero qui sunt pure viatores, gra
tia potest augeri : et ex parle formæ, quia non attin
gunt summum graliæ gradum ;et ex parte subjecti,
quia nondum pervenerunt ad terminum. * — Hæc
ille. — Similia dicit, 3. Sentent., dist. 13, q. 1,
ari. 2, q11' 2 el 3.
Tertio, dico quod mens sancti Thomæ fuisse
videtur, quod, de potentia Dei absoluta, quanlamcumque (γ) gratiam informantem aliquod subje
ctum Deus potest in eodem subjecto intendere,
augere el majorem facere. El ad hoc ponendum,
moveor ex dictis sancti Thomæ, de Veritate, q. 29,
ari. 3, ubi quærit : Utrum gratia Christi sil infi
nite. Et arguit quod sic. « (Arg. 2) Quolibet linito
Deus posset facere majus. Sed Deus non |x)tuisset
Christo daro majorem gratiam, ut dicit Magister,
dist. 13, libri tertii. Ergo gratia Christi est infinita.
— (Arg. 3) Sed dicendum (o) quod hoc non dicilur
pro tanto quod Deus non posset majorem gratiam
facere, sed quia anima Christi non |K>t<»ral majorem
recipere ; erat enim tota capacitas ejus gratia repleta.
— Sed contra. Secundum Augustinum, in libro de*6
Of
Natura Boni (cap. 3), bonum creatura consistit in
rnodo, specie el ordine; ct ubi hæc tria magna sunt,
magnum bonum est; ubi parva, parvum. Ergo
secundum hoc quod aliqua creatura crescit in boni
tate, secundum hoc modus ejus crescit, et per con
sequens ejus capacitatis mensura ampliatur : nam
modus mensuram sequitur; et ita, quanto plus
augetur gratia, plus augetur capacitas. > Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : < Dicendum quod
capacitas creatura dicilur secundum potentiam receptibilitatis quæ est in ipsa. Est autem duplex poten
tia creatura ad recipiendum. Una naturalis; quæ
potest tota impleri, quia hæc non extendit se nisi
ad perfectiones naturales creatura. Alia autem est
potentia obedientiæ, secundum quod potest recipere
aliquid a Deo; el talis capacitas non potest impleri,
quia quidquid Deus de creatura faciat, adhuc (x)
remanet in potentia recipiendi a Deo. » — Hæc ille.
— Item, sexto loco, arguit sic : < Aut capacitas
animæChristi est finita, aut infinita. Si infinita, et
tota capacitas sua est plena ; ergo habet gratiam infi
nitam. Si autem finita, quolibet autem finito potest
Deus aliud majus facere ; ergo potest facere majorem
capacitatem quam habeat anima Christi; et sic
potest facere meliorem Christum ; quod est absur
dum. * — Hæc ille.— Ecce argumentum. Sequitur
responsio : < Dicendum quod capacitas animæ Chri
sti est finita, el potest Deus majorem capacitatem
facçre, et meliorem creaturam quam sit anima
Christi, si per intellectum separetur a Verbo. Non
tamen sequitur quo»! possit facere meliorem Chri
stum ; quia Christus habet ex alio bonitatem, scilicet
ex unione ad Verbum, ex qua parte ejus bonitate
major intelligi nequit. > — Hæc ille. — Ex quibus
patet quod mens ejus fuit, quod Deus, de sua
potentia absoluta, potest omnem formam cujus
creatura spiritualis est capax, el cui ex ratione suæ
speciei non repugnat augeri, augere et intendere
secundum esse; quia capacitas subjecti ad talem
formam obedientialis nunquam potest impleri tota
liter. Omnia vero dicta sancti Thomæ quæ videntur
sonare oppositum, inlelligenda sunt ad hunc sen
sum, scilicet quod Deus non posset intendero charitalem aut gratiam Christi, quantum ad rationem
graliæ; licet illam, el omnem aliam, de sua poten
tia absoluta, posset intendere in eodem subjecto,
quantum ad esse el actualionem subjecti. Secus est
de potentia ordinata, secundum quam gratia vel
gloria comprehensoris non potest nec consuevit
augeri (6).
Ex istis jwilel quid sit dicendum ad argumentum
Aureoli. Negatur enim prima consequentia, acci
piendo consequens ad mentem sancti Thomæ, scili
(i) çimm potest talis forma habere in natura. — qua cet quod in Christo est summa gratia, hoc modo
ootrst talis forma haberi Pr.
(6) loco· — Om. Pr.
(γ) quantamcumque. — quantumcumquc Pr.
(δ) dicendum. — dicebat Pr.
(a) adhuc. — ad hunc Pr.
(U) augeri. — augere Pr.
172
LIBRI III. SENTENTIARUM
*!que non rM limitata *ecundtim rationem gratiæ,
licet sil finita cl limitata secundum esse gratiæ. —
Ulterius, dicitur quod responsio ibi recitata potest
stare, scilicet qucxl capacitas anima' est finita in
actu, licet sit infinita in potentia; el ideo non potest
recipere gratiam infinitam in actu, licet possit reci
pere gratiam infinitam in potentia, loquendo de
potentia Dei absoluta. A«1 improbationem hujus
responsionis, dicitur quod illa responsio non interi
mit fundamentum nostrum : quia cum sanctus
Thomas dicit quod capacitas animæ potest crescere,
etc., intelligit et loquitur de anima quæ est in statu
vîæ; cum autem dicit quod capacitas animæ Christi
non potest crescere nec. augeri (a), loquitur do poten
tia Dei ordinata, secundum quam in anima beata
non potest crescere gratia, nec gloria; quin tamen
de potentia Dei absoluta aliter esse posset, non
negat. — Ad aliam formam, dicitur quod capacitas
naturalis ipsius animæ potest dicere conatum volun
tatis, vel voluntatem sub tali conatu, aut etiam
ipsam voluntatem nudam; sed capacitasobedientiæ
dicit non repugnantiam animæ ad recipiendum quid
quid Deus potest velle eam recipere. Ex quibus
patet quod anima Christi non recipit gratiam ultra
suarn capacitatem. — Ad aliam formam ibidem
factam, dicitur quod, loquendo de potentia Dei
Ordinata, major falsa est : quia simili modo pmliaretur quod ignis calor, aut raritas, naturaliter posset
in infinitum augeri, vel lux solis et lunæ; quia in
talibus forma respicit potentiam sine dispositione
media. Et ad probationem, dicitur quod non omnis
potentia recipiens aliquam formam sine dispositione
media, respicit eam æqualiter secundum omnem
gradum : quia unus gradus est sibi convenientior
quam alius; vel forte talis forma non potetentialitas capacitatis impleta
est ex fine implente; et ideo non habet ulterius quo
crescat. Et quia anima Christi fuit ab initio conce
ptionis tini ultimo unita, non solum per fruitionem
perfectam, sed etiam communicando in persona
Verbi, ideo gratia ejus crescere non potuit. i> — Hæc
ille. — Et intelligo capacitatem illius animæ fuisse
impletam modo frequenter exposito. — Ulterius,
dico quod responsio quam arguens recitat, bona est ;
el e-t sancti Thoinæ, 3 p. (q. 7, art. 12), ubi supra
(i) augeri. — augerr Pr.
recitatum est. El ad improbationem illius respon
sionis, dicitur quod gratia est dispositio ad unio
nem, non naturalis, sed voluntaria, ex divina ordi
natione. Sed ex hoc non sequitur quod, stante
unione, gratia illa possit augeri, de potentia Dei
ordinata. Posset autem augeri, de potentia Dei
absoluta : quia, sicut dicit sanctus Thomas, 3. Sen
tentiarum, ubi supra (dist. 13, q. 1, ari. 2), nul
lius rei capacitas extenditur ultra conjunctionem
ejus cum suo fine; quod est verum, secundum ordi
nem rebus (a) a divina sapientia inditum. — Ulte
rius, dicitur quod nulla contradictio est dicere quod
gratia polest in infinitum augeri secundum esse el
aclualionem subjecti, et ex alia parte ponere quod
in Christo est summa gratia quantum ad rationem
gratiæ, el quod non potest esse major gratia quan
tum ad rationem gratiæ.
II. Ad argumenta Durandi. —
Ad primum
Durandi, patet solutio per prædicla. Concludit
enim quod gratia animæ Christi non est infinita in
actu quoad esse, quia capacitas finita non est suscepliva talis infiniti. Dicitur tamen quod capacitas
finita susccptiva est formæ infinitæ, quoad aliam
considerationem.
Ad secundum palet per idem : nam, ut supra
allegatum est, sicut \isio et fruitio animæ Christi
sunt actus finiti secundum esse, ita et gratia habi
tualis; tamen utrumque potest dici infinitum aliquomodo.
III. Ad argumenta Adæ, Occam et Gerardi
Odonis. — Ad primum Occam et Adæ, dicitur
quod fundatur in falsa imaginatione, scilicet quod
augmentatio et intensio formarum, maxime spiri
tualium, fiat pei additionem formæ ad formam.
Hujus enim falsitalem ostendit sanctus Thomas,
2a *2
,
q. 24, ari. 5, et in multis aliis locis. Ex
quibus patet quod consequentia argumenti nulla
est. — Dicitur secundo, quod, quidquid sil de
lætenlia Dei absoluta, tamen constat, de ordinata,
quod antecedens argumenti faUum est. Unde san
ctus Thomas, 3 p., q. 7, art. 12, in solutione primi,
sic dicit : · Si loquamur de quantitatibus mathema
ticis (€), cuilibet finite quantitati polest fieri addi
tio; (plia ex parte quantitatis finite non est aliquid
quod repugnet additioni. Si vero loquamur de quan
titate naturali, sic potest esse repugnantia ex parte
formæ, cui debetur determinata quantitas, sicut et
alia accidentia determinata. Unde Philosophus dicit,
2. de Anima (t. c. 41), quod omnium natura con
stantium est terminus, ct ratio magnitudinis ct
augmenti. Et inde est quod quantitati totiusco?li (γ)
(x) nec. — Aolesl fieri additio. Mullo igitur magis in ipsis I
formis consideratur aliquis terminus, ultra quem
non transgrediuntur. Et, propter hoc, non oportuit
quod gratiæ Christi posset fieri additio, quamvis sit
linita secundum sui essentiam.» » — Ilæc ille. —
Tunc ad probationem antecedentis negati, dicitur
quod prima propositio est falsa, secundum viam
sancti Thomæ;quia in nulla specie angelica possunt,
secundum eum, creari mulla individua. Dicitur
secundo, quod secunda propositio apud multos est
dubia ; quia mulla instantia temporis continui con
sequentis motum coeli possunt esse successive, sed
non simul. Dicitur tertio, quod tertia propositio
manifestam continet falsitatem in partibus totius
heterogenei : nam duæ medietates oculi dextri sunt
magis unibiles (a) naturaliter, quam medietas oculi
dextri cum medietate oculi sinistri, licet sint ejus
dem rationis. El rnultæ aliæ inslantiæ possunt dari.
— Ex dictis patet ad formam ibi recollectam ex illis
tribus propositionibus, quod prima consequentia ibi
facta non valet, ut patet ex tertio dicto contra ter
tiani propositionem Occam. Utrum autem, quacum
que magnitudine data finita, similis ejusdem speciei
sibi possit uniri, dictum est supra. Denique ultima
consequentia ibi facta non valet; quia intensio for
marum non fit per additionem formæ ad formam.
Ad secundum palet responsio ex prædictis; nam
major est falsa. Et ad illius probationem, dicitur
quod divisio vel causa ibidem assignata, est insuffi
ciens : quia quod aliquo individuo alicujus speciei
non possit addi majus in eadem specie, potest con
tingere pncler causas ibidem assignatas ; utputa si
forma specifica alicujus (C) individui pnrfigal sibi
certum terminum magnitudinis el augmenti ex
natura vel divina ordinatione, vel sit illimitala quan
tum ad rationem propria? speciei, ut supra fre
quentius dictum fuit. Ulterius, dico quod argumen
tum false imaginatur quod in specie gratiæ ex duo
bus individuis possit constitui tertium.
Ad confirmationem, dicitur primo, quod forte
mundus ejusdem speciei cum isto, non posset esse
majoris quantitatis, de potentia Dei ordinata, quid
quid (γ) sit de absoluta. — Dicitur secundo, quod
non est simile de augmento quantitatis corporalis et
formæ spiritualis; quia prima Iit per additionem vel
rarefactionem, secunda nequaquam. — Dicitur ter
tio, quod, licet, de potentia Dei absoluta, omnis
forma spiritualis accidentalis intensibilis possit in
infinitum intendi secundum esse, non tamen secun
dum rationem propriæ speciei.
Ad tertium, negatur minor, quidquid sit de
majore; quia gratia non habet partes, illo modo quo
fingit, sine quacumque probatione, arguens.
(i) unibiles. — l'in biles Pr.
(C) alicujus. — caut talis Pr.
(γ) quidquid· — quam quid Pr.
173
Ad quartum, negatur prima pars minoris. Nec
valet ejus prolatio. Quia, cum quælibet species
figunt.· vel numeri in sua ratione includat certum
terminum, non tamen genus figura? vel numeri; et
ideo, quacumque specie figura? vel numeri (x) data,
contingit e.sse majorem. Secus est de gratia, cujus
aliqua species potest esse illimitala quoad rationem
gratiæ, sicut est de gratia animæ Christi; el ideo
tali gratia nulla potest esse major quoad hoc. Unde
similitudo non valet; quia nulla species numeri
|Kjlesl habere talem i Ili mi talionem, qualem aliqua
species gratiæ.
Ad quintum dicitur quod, si aliquid concludat,
hoc solum concludit, quod, quantamcumque prenant
Deus infligat damnato, posset intensiorem secun
dum esse eidem infligere. Et, a simili, conceditur
quod, de potentia Dei absoluta, omnis gratia creata
posset intendi secundum esse. Cum quo stat quod
aliqua gratia est summa infinita, et nullo nuxlo
intensibilis quantum ad perfectionem rationis gra
tiæ : utputa quia est dare summam speciem in
genere gratiæ, qua non polest ose superior; non
Limen summum individuum, ut ita dicam, scilicet
quo non possit esse superius quoad pertinentia ad
individuum, cujus est intensio secundum esse. Et
similiter est dare summam prenant quoad speciem,
puta privationem divins visionis, vel hujusmodi.
Omnia hæc ex prædictis elici possunt.
Ad argumentum pro parte affirmativa quaîstionis, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 7, art. 11,
in solutione primi. Sic dicit : « Id quod dicitur
(Joan. 3, v. 34), Pater non ad mensuram dat
Spiritum Filio, uno modo exponitur de dono quod
Deus Paler ab ætemo dedit Filio, scilicet divinam
naturam, quæ est donum infinitum. Unde quædam
Glossa dicit, ibidem : Ut tantus sit Filius, quantus
Pater. Alio modo, polest referri ad donum quod
datum est humanæ naturæ, ut uniatur divinæ per
sonæ; quod est donum infinitum. Unde Glossa
dicit, ibidem : Sicut Pater plenum et perfectum
genuit Verbum, sic plenum et perfectum unitum
est humanæ naturæ. Tertio modo, potest referri
ad gratiam habitualem, inquantumgratia Christi se
extendit ad omnia quæ sunt gratiæ. Unde Augustitus, hoc exponens (Tract. 14 in Joan.), dicit : Men
sura divisio (€) quædam donorum est. < Alii enim
datur per Spiritum sermo sapientur, alii serim»
scientia' (1. Cor. 12, v. 8). > Sed Christus, qui
dat, non ad mensuram accepit, » — Hæc ille.
Et hæc de præsenti quæstionc sufficiant. De qua
benedictus Deus. Arnen.
(а) numeri. — minori Pr.
(б) dtvMio, — Urn. Pr.
MBH I IU. SENTENTIARUM
<74
DISTINCTIO XIV.
QUÆSTI0 I.
UTRUM ANIMA CHRISTI SIT SOLNS FORMALITER
SCIENTIA CREATA
i rca quartamdecimam distinctionem
y/TOs? 3. Sententiarum, quœrilur : Utrum
anima Christi sit sciens formaliter scienlia creata.
El arguitur quod non. Quia ad hoc est necessaria
scientia, ul per eam aliqua cognoscantur. Sed Chri
stus per divinam scientiam cognoscebat omnia.
Superfluum ergo fuisset quod in eo esset quædam
alia scientia.
In oppositum arguitur. Quia dicit Ambrosius, in
libro de Incarnatione (cap. 7) : Deus in carne per
fectionem humanæ naturæ assumpsit; suscepit
sensum hominis, sed non sensum carnis infla
tum. Sed ad sensum hominis pertinet scientia creata.
Ergo in eo fuit alia scientia prater divinam, ac per
hoc scientia creata.
In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio responsiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
Quod anima Christi non est
nec potest esse sciens formaliter scientia
Incrcala vel divina, tanquain In actu secundo
qmc est operatio vel consideratio actualis.
Hanc jxinit sanctus Thomas, dc Veritate, q. 20,
art. 1, ubi recitatis circa hoc erroribus Eunomii et
Apollinaris (quorum primus, scilicet Eunomius,
posuit in Christo non fuisse nisi duas substantias,
scilicet divinitatem, et corpus, quod vivificabatur
a divinitate loco animæ. Secundus autem, scilicet
Apollinaris, posuit in Christo animam vivificantem
corpus et sensificantem, scilicet vegetativam et sen
sitivam, non autem intellectualem; sed Verbum,
secundum eum, erat in Christo loco animæ intelle
ctualis), istis, inquam, erroribus recitatis, sub
dit (») : < Pradictus modus intelligendi unionem.
(e) tubdil. — «uMifur Pr.
ad hoc inducit ul credatur quædam una natura ex
divina et humana confecta, sicut ex anima ct cor
pore non solum fit una hypostasis, sed etiam una (a)
natura. Ex quo sequitur ulterius, quod ulriusque
natura! veritas corrumpatur. Cum enim hoc sit «le
ratione divinæ naturæ, ut sil a rebus omnibus sepa
rata quantum ad esse, si ponatur esse alicujus cor
poris actus, a propria ratione decidet. Similiter, si
a natura humana abstrahatur anima vel intellectus,
vel aliquid eorum quæ ad integritatem naturæ perli
nent, non remanebit veritas vel unitas speciei ; cum
ita sil de rationibus specierum, sicut est do numeris,
ul dicitur, 8. Metaphysics (t. c. 10), in quibus,
unitate addita vel subtracta, species numeri varia
tur. Et ideo, secundum prædictum errorem, Chri
stus nec verus Deus nec verus homo esset. Ad hoc
ergo (6) quod Christus sit verus Deus et verus homo,
oportet in ipso ponere omnia quæ ad naturam divi
nam pertinent ; el iterum, seorsum, secundum ratio
nem naturæ, in eadem persona, omnia quæ speciem
hominis constituunt. Et ul non solum sit verus
homo, sed etiam perfectus homo, oportet in eo
ponere omnia quæ nobis ad perfectionem sunt neces
saria, sicut habitus scientiarum el virtutum. Sicut
enim divinitas non potest esse actus corporis, ut ea
corpus formaliter vivat, vel rationalis creatura fiat;
ila non potest esse actus animæ rationalis, ut ea for
maliter sit sciens vel virluosa, sicut nos per habi
tum virtutis vel sciential (γ). Et ideo oportet ponere
in Christo scientiam creatam, et virtutem creabam. »
-- Hæc ille.
Eamdern conclusionem ponit, 3 p., q. 9, art. 1,
in solutione primi argumenti, ubi sic dicil : α Chri
stus omnia cognovit per scientiam divinam, opera
tione incrcala, quæ est Dei essentia : Dei enim intel
ligent est sua substantia, ul probatur 12. Mclaphysicx (t. c. 39). Unde hic actus non potuit esse
animæ Christi, cum sit alterius natura. Si igitur
non fuisset in anima Christi alia scientia prater divi
nam, nihil cognovisset ; el ita frustra fuisset assum
pta, cum res sil propter suam operationem. » —
Hæc ille.
Idem ponit, 3. Sententiarum, dist. 14, q. 1,
art. 1, qu 1, ad lum : α Licet, inquit, in Christo sil
scientia divina, quæ est perfectissima ; tamen ea
I non perficitur formaliter humana natura. Et ideo
opoitet creatam scientiam vel cognitionem in ea
ponere. > — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Tanto vel
plus repugnat divinæ essentiæ esse animæ rationali
formalem notitiam, qua formaliter sit sciens,
quanto repugnat ei esse vitam, qua corpus formali
ter vivat. Sed secundum nullo modo est possibile.
(a) una. — humana Pr.
(β) ergo. — Om. Pr.
(γ) tcimhæ. — «utilanlÙB Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆ8TIO I.
175
Ergo nec primum. Major probatur : quia plus repu- I stinum (4. Sup. Gen. ad liti., cap. 22 , 24 , 29 ct
gnat naturæ divinæ supplero vicern formæ acciden 30), ponitur duplex cognitio, una scilicet matu
talis inbærenlis subjecto, et dependentis ab dio, . tina, per quam cognoscunt res in Verbo, et alia
quam formæ substantialis. Minor patet ex dictis.
vespertina, per quam cognoscunt res in propria
natura per species sibi inditas; ila, prater scientiam
Secunda conclusio est quod anima Christi est divinam increatam, est in Christo, secundum ejus
formaliter sciens triplici scientia creata : prima animam, scientia beatorum, per quam cognoscit
dicitur scientia beatorum; secunda est sclenlln Verbum el res in Verbo, elscientia indita, perquam
viatoris, habita per Infusionem; tertia dicitur cognoscit res in propria natura, per species intelligibiles humanæ menti impressas. » — Hæc ille. —
scientia naturaliter acquisita.
Eamdcm ponit, 3. Sententiarum, dist. 14, q. 1,
Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, 3 p., ari. 3. — Et potest ratio sic formari : Intellectus
q. 9, quoad singulas ejus partes. — El pro prima animæ Christi est et fuit perfectus omni perfectione
prie, sic dicit, art. 2 illius quaestionis (a) :
gloriæ et graliæel natura, cujus est capax, et (x) qua·
« Illud, inquit, quod est in potentia, reducitur in alteri creatura communicata est. Sed hujusmodi est
actum per illud quod est ens actu : oportet enim esse scientia inditi. Igitur illam habuit.
calidum, illud quod calefacit alia. Homo autem est
Tertiam partem conclusionis ponit, 3 p., q. 9,
in potentia ad scientiam beatorum, quæ in Dei ari. 4, ubi sic dicil : < Nihil eorum quæ Deus in
visione consistit; et ad illam ordinatur sicut ad
nostra natura plantavit, defuit natura· humanæ
linem. Est autem creatura rationalis capax hujus assumptæ a Verbo Dei. Manifestum est autem quod
beatæ cognitionis, inquantum est ad imaginem Dei.
in humana natura Deus plantavit non solum intel
Ad hunc autern linem beatiludinis homines redu lectum possibilem, sed etiam intellectum agentem.
cuntur per Christi humanitatem, secundum illud
Unde necesse est dicere quod in anima Christi non
Ifcbræor. 2 (v. 10) : Decebat cum propter quem solum fuerit intellectus possibilis, sed etiam agens.
omnia, ct per quem omnia, qui multos filios in Sicut autem in aliis Deus el natura nihil faciunt
gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum per frustra, ut dicit Philosophus in 1. de Cœlo cl
passionem consummari. Et ideo oportuit quod
Mundo (t. c. 32), multo minus in anima Christi
cognitio beata (C), in Dei visione consistens, excel aliquid fuit frustra. Illud autem frustra est, quod
lentissime homini Christo conveniret; quia semper non habet propriam operationem ; cum omnis res
causam oportet esse potiorem causato. > — Hoc sit propter suam operationem, nl dicitur in 2. Cœli
idem ponit, 3. Sententiarum, dist. 14, q. 1, art. 1.
ct Mundi (t. c. 17). Propria autem operatio intel
— Et potest sic formari ratio : Causa bealificativa lectus agentis est facere species intelligibiles in actu,
omnium hominum beatorum, tanquam excellentis alistrahendo eas a phantasmatibus; unde dicitur,
simum instrumentum, debet habere in se beatitu- 3. dc Anima (l. c. 18), quod intellectus agens est quo
dinem et beatificam visionem creatam. Sed humani est omnia facere. Sic igitur necesse est dicere quod
tas Christi est hujusmodi. Igitur.
in Christo fuerint species intelligibiles, per actionem
Secundam partem ejusdem conclusionis ponit, intellectus agentis in intellectu ejus possibili rece
3 p., q. 9, ari. 3, ubi sic dicit : α Decebat, inquit,
pta»; quod est esse in ipso scientiam acquisitam,
quod natura divina assumpta a Dei Verbo imperfe quam quidem ex peri men talem nominant. Et ideo,
cta non esset. Omne autem quod est in potentia, est quamvis alibi aliter scripserim, dicendum est in
imperfectum, nisi reducatur ad actum. Intellectus Christo scientiam acquisitam fuisse; quæ proprie
autem possibilis humanus, est in potentia ad omnia est scientia secundum modum humanum, non solum
inlelligibilia; reducitur autem in actum per species ex parte subjecti recipientis, sed etiam cx parte
intelligibiles, quæ sunt formæ quædam completi væ causæ agentis : nam talis scientia ponitur in Christo
ipsius, ut patet ex his qua' dicuntur, 3. dc Anima secundum lumen intellectus agentis, quod est
(t. c. 32 et seq.). Et ideo oportet ponere in Christo humanæ natura connatura!?, Scientia autem in
scientiam inditam, inquantum, per Verbum Dei,
fusa (6) attribuitur natura humanæ secundum
animæ Christi sibi personaliter unita.
*,
impressæ I lumen desu|>er infusum ; qui modus cognoscendi est
sunt species intelligibiles, ad omnia ad quæ intelle
proportionatus ndtura angeliae. Scientia vero bea
ctus possibilis est in potentia; sicut etiam per Ver torum, per quam ipsa Dei essentia \idelur, propria
bum Dei i m pressa? sunt species intelligibiles menti el connaturalis est soli Deo. > — Hæc ille. — Ex
angelica» in principio creationis rerum, ut patet |>er I quibus potest formari talis ratio : Omnis potentia
Augustinum, 2. Super Genesim ad litteram (cap. 8).
naturalis el specialis (γ) et suprema in anima ChriEl ideo, sicut in angelis, secundum eumdem Augu
(a) quivihomt. — ninchuicniu Pr.
(C) beata. — i;ua Pr.
(a) et. — etiam Pr.
(€) infiua. — in/inUa i*r.
(γ)
— ipiri/ua/u Pr.
LIBRI 111. SENTENTIARUM
176
sii, pertingit ad suam propriam ct principalem ope
rationem, id est, perfectidnem ulti matam. Sed intel
lectus agens est hujusmodi; et ejus ultimata perfe
ctio ct operatio est species intelligibiles abstrahere a
phantasmatibus, in quo consistit scientia naturaliter
acquisita. Ergo hujus ojierntionis perfectio et effe
ctus ultimatum fuit in Christo.
Et in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
PONUNTUR OBJECTIONES
S 1. —-Contra
primam conclusionem
I. Argumenta Joannis de Ripa. — Quantum
ad secundum articulum, arguitur contra conclusio
nes. Et quidem, contra primam arguit Joannes de
Ripa multipliciter. Et primo probat quod possibile
est divinam essentiam esse rationali creature forma
lem notitiam immutative, licet non informative.
Primum argumentum tale est : Divina essentia
est suo intellectui sic notitia. Ergo sic potest esse
cuilibet intellectui creato. Antecedens notum est. Et
consequentia probatur. Quoniam, si non possit, vel
hoc esset quia (a) intellectui creato repugnat com
municatio divini esse; et hoc non est : quia nec
per communicationem talem divina essentia, vel
quæcumque forma creata, fieret sic notitia; nec
talis communicatio ad vitalem immutationem est
necessaria. Vel hoc esset ex immensitate divini esse,
cui videtur repugnare remissius acluare formaliter
quam sit actus in natura sua ; et hoc non : nam cum
inditisibililale formæ et gradus sui formalis, stat
intensior vel remissior gradus vitalis immutationis.
Vel quia repugnat creature tam perfecta acluatio;
et hoc non : quia nec creature repugnat communi
catio plenitudinis divinitatis, ergo a fortiori nec ista
unio; tum (6) quia nulli potentis create in aliqua
Specie actuations vitalis, repugnat gradus tam intensire perceptionis, sicut talis potentia est vitalis;
ergo nec repugnat divinam essentiam sub gradu
hujusmodi immutare.
Secundum (irguinentuni est tale : Possibile est
divinam essentiam esse speciem intelligibilem memo
ri© creata·. Ergo possibile est ipsam esse visionem
creatæ intelligent!©. Consequentia probatur : Tum
quia species, ultra visionem, nihil ponit intrinse
cum rei, sed solam habitudinem vitalis immutatio
nis. Tum quia non minus intense est elevabilis
*
inkUigenti
quam memoria, cum Kque »it potentia
vitalis immutationis susceptiva. Antecedens probatur : nam possibile est animam secundum totam
portionem intellectivam beatificari, cum sit potentia
(3) quia. —quod Pr.
(«) tutu. — tamen Pr.
beatificabitis; ergo possibile est totam (a) memoriam
beatifico acluari per divinam essentiam ut sjiecieui
intelligibilem.
Tertium nrguinenluin est tale. Possibile est intel·
ligonliam creatam habere visionem de divina essen
tia nullo modo mnigmaticam. Igitur, etc. Antece
dens probatur. Quia sic videtur esse in visione pro
prie beatifica, in qua videtur excludi omneænigma;
unde Apostolus, i. Corinth. 13 (v. 12) : Tunc
cognoscam sicut et cognitus sum; ubi videtur
innuere eumdein modum cognitionis intuilivæ Dei
in patria et creature, ita quod, sicut in Deo cogni
tio et cognitum idem sunt, ita in visione beatifica
creature. Tum etiam quia intellectus creatus potest
habere naturalem cognitionem excludentem omne
ænigma, ubi scilicet cognitio et cognitum idem sunt,
sicut cum idem est cognitio sui. Consequentia autem
probatur : Nam in omni visione in qua visibile distin
guitur realiter a visione, objectum videtur, in tali
visione, in specie in (pia relucet solum intentionaliter;et per consequens, tale visibile non videtur pro
priissime in se intuitive, sed secundum esse quod
habet (S) in alio ænigmate. Confirmatur. Nam ubi vi
sibile ncn distinguitur realiter a visione, tale visibile
proprie videtur in se; quoniam in specie visibili,
qu© est idem sibi realiter. Ergo omnis recessus ab
ista visione est quædam perceptio ænigmalica; et
per consequens, omnis talis modus est aliquo modo
æniginaticus; et ita non est propriissime inluitivus.
Qunrlum argumentum est tale : Possibile est
intellectum creatum habere de divina essentia sim
plicem apparentiam, ex qua evidenter sequatur judi
cium evidens de infinitate divini esse. Ergo possibile
est divinam essentiam esse intellectui creato visio
nem de divina essentia. Consequentia probatur ex
duabus propositionibus. Prima est, quod cujualibet
objecti ab intellectu apprehensi, tanta est precise
apparentia objectiva, quanta est formalis. Patet :
nam vel apparentia objectiva, est eadem formali,
sicut cum idem est cognitio sui ; et tunc patet pro
positio : vel alia; el tunc talis apparentia objectiva
ponitur esse ex apparentia formali sicut ex causa, et
penes ipsam quantilicatur; et habetur propositum.
Secunda propositio est, quod ad variationem specifi
cam formalis apparentiæ simpliciter de objecto,
sequitur varietas specifica simpliciter apparentiæ
objective. Patet sicut prima. Ex his sequitur quod
nunquam aliquid apparet immensum ex simplici
apparentia objectiva, nisi formalis apparitio qua sic
apparet, sit immensa. Sed constat quod ex null·
I aJ.prentia Lbjecliia vel 'fm-maii' ^mpÎiJi
ici, non im1I mensa, |>otest haberi et evidenter inferri intuitive
objectum apparens esse immensum, sed solummodo
(a) totam. — tantam Pr.
(€) red tecundum aie quod habet. — lecundum quod
diiltnguo Pr.
DISTINCTIO XIV. — QÜÆSTIO I.
177
discursive. Sequitur ergo quod omnis apparentia i
Quarto sic. Cujuslibet objecti cogniti, idem est
simplex formalis vel objectiva, quæ potest inferre omnino esso cognitum et cognitio. Sed cujuslibet
judicium evidens de immensitate objecli, est immensa ' talis, idem est esse cognitum el esse apparens obje
apparentia quoad speciem. Patet igitur consequentia. ctivum. Igitur, etc. Prima pars patet. Tum quia per
— Sed antecedens probatur. Tum quia, in visione solam positionem cognitionis, quocumque alio cir
beatifica v divina essentia apparel objective immensa, cumscripto, ponitur esse cognitum. Tum quia idem
apparentia simplici intuitiva ; aliter intellectus non ■ est omnino esse cognitum, et esse quod habet obje
plus naturaliter quielaretur et esset beatus in objecto ctum in potentia ; sed hujusmodi esse, non est aliud
immenso, quam si idem objectum, per impossibile, ab esse cognilionis. Tum quia esse cognitum, e>t
non haberet immensitatem. Tum quia objectum | esse intenlionale in anima; igitur est esse relucen
immensum non appareret in se immediate, sed aliud
tia»; el per conMwpiens, sicut species objecli et relu
esset suum esse in re, aliud in sua apparentia objc- centia objecti idem est, ita esse intentionale et esse
cliva. El ita ulterius sequitur, quod varii intellectus cognitum, est idem realiter speciei in qua relucet.
beati, habentes varias visiones beatificas, haberent i Tum quia idem est esse cognitum creatura in Deo,
varias apparentias objectivas de divina essentia, nec el ratio cognoscendi, cum æque prof ortionaliler ibi
idem esse divinum objicitur immediate vatiis intel reluceat. Sic ergo, inquit, palet generaliter, quod
lectibus; quod non videtur sane dictum. Ergo, etc.
apparentia objectiva, et species, sive apparentia for
Dicetur folle, negando consequentiam. El ad pro- | malis, idem sunt; nec apparentia objectiva, est
balionem ejus, dicetur quod prima propositio est ' idem quod objectum apparens, sed est idem quod
falsa. — Sed contra, ostenditur quod illud quod · apparere objecti et esse cognitum ; el ideo objectum
objicitur immediate ipsi intellectui, non sit res apparens, nunquam est sua apparentia objectiva,
e.\ti'inseca, sed ipsa species vel visio, quæ est ratio nisi idem sil cognitio sui.
videndi; et lune habetur quod apparentia objectiva
II. Alia argumenta Joannis de Ripa. —
el formalis idem sunt;et consequenter, tanta est hæc,
Secundo loco, arguit contra eamdem conclusionem,
quanta est illa. Assumptum piulmtui quadrupliciter.
prolando quod oppositum conclusionis non solum
Primo sic. Quia quantumcumque objectum sit
unicum (a) realiler in se, el omnino invariatum, ex sit possibile, immo verum sit de facto, scilicet quod
variatione et nfull i plication e sjæcieriiui potest mul divina essentia non solum animæ Christi, immo
cuilibet beato uniatur ul formalis visio. El arguit
tiplicari apparentia objectiva. Ergo, e converso, ex
Primo si». Si divina essentia non est ratio videndi
unione vel unitate speciei sequitur unitas talis appa
Deum, sed species creata,sil illa A. Tunc sic : Si A
rentia?. Assumptum probatur : Nam ubi Iit suppo
sitio digiti ad oculum, eadem res omnino unica (€) esset in se intellectiva potentia, per suum esse etiam
foret beata. Igitur, per solum suum esse, potentia
in se, apparet esse duæ; ergo illud quod immediate
posita («) in esse, osel ratio cognoscendi beatifice
apparet el objicitur polentiæ, non est ipsa met res :
nam æque una formaliter appareret ut prius, si divinum (t) esse; igitur per prius suum esse :
omnis enim intellectiva natura qua? persolam essen
æque manet invariata; el per consequens, ipsa *pvtiam suam potest inlclligere se ct alia, per prius est
cies rei immediate objicitur, el objective apparet.
Secundo sic. Stante uniformitate objecti. |»er ratio cognoscendi se quam exlrinseca; igitur sic esset
remissionem speciei remittitur apparentia objectiva. de A ; el per consequens, immediatius, et æque per
fecte, vel perfectius, esstd ratio cognoscendi suum
Ergo talis apparentia non usi ipsum objectum, sed
species in qua relucet. Consequentia palet. El ante esse, quam divinum esse. Sed nunc (7) A, licet non
cedens probatur : Nam per remissionem alicujus sil intellectualis potentia vel vita, tamen eadem est
ratio cognosciliva : posse enim vitale, ut sic, non
speciei, tale objectum remissius objicitur polentiæ;
el per consequens, apparentia objectiva remittitur.
variat rationem cognoscilivam, nec modum cogno
Tertio sic. Cujuslibet talis objecli apparere obje- scendi. Igitur nunc A immediatius, et æque perfe
cte saltem, est ratio cognoscendi suum proprium
ctivum, est aliud ab objecto realiler. Igitur, etc.
Consequentia patet. Et antecedens probatur : Nam esse,sicut beatifice esse divinum. Consequens e^t fal
ubi tale objectum corrumperetur, per Dei potentiam sum. Tum quia talis visio non esset immediatediviuæ
specie æque præsente polentiæ el immutante ipsâm essentiæ in se, sed in aliquo objecto prius cognito.
vitaliter, tale objectum appareret ul prius; æque Tum quia nulla visio creatura in proprio genere, est
enim uniformiter esset præsens polentiæ, et ideo
tam perfecta sicul est visio beatifica.
æque sibi objiceretur; ergo apjMirere objecti vum,
Dicetur, inquit, quoi argumentum solum proljat
æque esset uniforme ut prius. Igitur tale apparere
hujusmodi visionem sub eodem gradu esse visionem
non esi idem realiter cum objecte.
(a) unicum. — untltun Pr.
(C) unica. - unita Pr.
(1) petentia fxuita — potentiam potitam Pr
(C) l Augustini, 1. de Trinitate] cap.
ull., ubi loquûns de visione beatifica, in qua est vita
æterna : Qua· est, inquit, vita aeterna, ni$i illa
visio quæ non conceditur impiis? « Ut cogno
scant te, unum verum Deum, ct quem misisti
Jesum Christum. » (Joann. 17, v. 3.) Et sequitur,
de eadem visione scilicet, quod secundum eamdem
visionem bonus est, secundum quam (5) risionem
Deus apparet (c) mundis corde, etc. De qua igitur
visione loquitur Augustinus? Vel de increata; et
habetur intentum. Vel de creata; el sic sequitur
quod secundum visionem creatam Deus est bonus et
lieatus; quod claudit contradictionem. — Item, infra :
Visio, inquit, illa (ζ), qua contemplabimur Dei
incommutabilem atque humanis oculis invisibi
lem (η) substantiam, qua.’ solis sanctis promitti
tur; de qua dicit Apostolus (i. Corinth, 13, v. 12),
< Videbimus facie ad faciem ; » cl de qua Joannes
(1. Joan. 3, v. 2), u Videbimus cum sicuii est; ϊ
cl de qua Dominus (Joan. 14, v. 21), « Ego dili
gam eum, ct manifestabo ei me ipsum; » et pro
pter quam solam (0) fide corda mundamus. Et si
aliqua alia de illa visione dictu sunt, qua’ copio
sissime sparsa per omnes Scripturas invenit
quisquis, amore ad eam oculum intendit : sola
esi summum bonum, cujus adipiscendi causa
prtvcipimur agere quidquid recte (t) agimus. Vel
igitur illa visio est increata, et habetur propositum.
Vel creata; et tunc sequitur quod aliquid creatum,
est summum bonum; et per consequens, in tali solo
Consistit ultima quies nostra; quod nefas est dicere.
Sequitur etiam quod propter aliquod Ικ»ιιιιιη crea
ta) Deu». — Om. Pr.
(δ) el. — Om. Pr.
(v) quant, — quem Pr.
U) quam. — Oin. Pr.
(c) apparet. — atque Pr.
(ζ) de. — Ad. Pr.
(η) incommutabilem atque humani» oculi» im bibilem
- incommunicabilem Pr.
(0) quam solam. —quem sola Pr.
(t) recte. — ratione Pr
17V
tum cl solum pnecipimur agere quidquid recte agi
mus. Consequens t falsum. Patet igitur, ex dictis
Augustini, propositum.
Secunda auctoritas est llugonis, in tractatu de
Sapientia animæ Christi, ubi breviter ostendit
quod Deus est sapientia qua cognoscunt l>eali. —
Item, in expositione Dyontsii m de Angelica Hierarchia, hoc idem adstruit.
Hæc sunt argumenta Joannis de Ripa contra pri
mam conclusionem, informa.
III. Argumenta quorumdam. — Tertio loco,
arguitur contra eamdem conclusionem per argu
menta quorumdam, quus et quæ Adam rei itat,
2 quæst. I. Sentent,, et 1 quæftL 3. Sentent.
Primo igitur arguit sic. Quia (a), si visio Verbi
esset actus distinctus a Verbo, sequitur quod summe
beatus non posset, Mante sua bcatiludine in summo,
habere ita perfectam notitiam de aliqua creatura in
proprio genere, sicut iniimus beatus, supposito quod
tales sint œquales in substantia et (€) in naturalibusuis. Gjnsequentia probatur. Quia |K)natui quoi
anima Christi non possit habere clariorem Dei visio
nem quam nunc (γ) habet, sicul tenet Magister Sen
tentiarum, et quoti anima Lini, mqualis in natura
libus anima· Christi, habeat inferiorem beat it udinem, vel saltem longe minus claram. Hoc suppositu,
necessario tenet consequentia; quod est intentum.
Vel sequitur quod duæ cognitiones, quarum utraque
est intensissima suæ speciei,cujus anima Christi e>t
rapx naturaliter, compaterentur se simul in poten
tia intellectiva. Quod est falsum : Tum quia, pari
ratione, cum duabus talibus intensissimis simul
stantibus posset tertia intensissima stare, et quarta,
et sic sine statu procedendo; quod est falsum. Tum
secundo ; nam ad experientiam palet quod una
cognitio multum intensa circa aliquod delectabile
mullum placens sibi, totaliter suspendit, vel nota
biliter remittit, vel aufert cognitionem cirra quudcumque aliud. Tum tertio, quia Augustinum 7. Super
Grn. ad litteram (cap. 19 el 20) dicit (c) quod
potenliæ animæ in suis actibus mutuo se impediunt.
Ergo, mullo fortius, actus intensus ejusdem polcnliæ impedit intensionem alterius actus cum eo. Igi
tur anima Christi habens bcatitudinem intensissi
mam (t), cujus est capax, si halnrat cognitionem crea
ture in proprio genero ita perfectam sicul potest
anima Lini sibi per omnia œqualis in naturalibus
cum remissa beatitudine sua (ζ), opoilebit remiltt
Iwaliludinem animæ Christi; quod est inconve
niens (η).
(а) Quia. — quod Pr.
(б) et. — etiam Pr.
(γ) nuiir. — nec Pr.
(g) dicit, — Om. IV.
!,<) mtentimmam, — tiUnuirani IV.
(;) «ua. — sux Pr.
(η) c»t inconveniens. — fuit probandum Pr.
180
Llfifil III. SESTENTIAIt I’M
Secundo sic. Augustinus» 8. Super Gene
*.
ad
litteram (cap. 27), ostendens quomodo Deus st : Si igitur Adam talis (o) erat, ut posset
capere illam luent innem Dei, quam mentibus
angelicis prtebet per suam substantium, etc. Ex
quo plet propositum, ut videtur,scilicet quod Deus
loquitur spiritibus angelicis per suam substantiam,
sine creatura media; et hoc est, quod ipsa Dei sub
stantia sil talibus spiritibus eorum eugnilio.
Ferilo sic. Quia, secundum te, eodem actu vide
tur Verbum el creatura in Verbo. Tum· sic : Vel
igitur per eumdem actum quo Petrus videt Verbum
precise una vice, potest videre aliam creaturam alia
vice; et, pari ratione, eodem actu quo una vice
videt Verbum el aliquam vel aliquas creaturas, sed
non omnes, potest aliam videre, quam el nunc non
videt, quæcumque sit illa vel sini illie; vel non
eodem aclu quo videt Verbum ct aliquam creatu
ram ista vice, potent videre alia vice Verbum cum
aliis creaturis. Prima pars non potest dari : quia tunc
ille actus, qui idem numero potest es?c distincta (g)
cognitio cujuslibet cognoscibilis el Verbi, esset infi
nita (0cognitio; sed talis non potest competere crea
tura»; immo talis est Deus. Si per alium actum,
tunc, cum quilibet actus quo videtur creatura in
Verbo, sil visio Verbi, sequitur quod, aclu secundo
adveniente, corrumpatur prior, vel remaneat cum
secundo. Primum non potest dari, scilicet quod ces
set actus prior : quia tunc ille actus non fuisset bea
tificus; quia, secundum Augustinum, 13. de Tri
nitate (cap. 8), nullus actus deficiens et non sem
per permansi vus, est Iwatitudo. Tum etiam, quia
in beati ludi ne non e
*t successio talium actuum, ut
patet |M‘i Augustinum, 15. de Trinitate, (cap. 16),
ubi «licii quod non erunt ibi volubiles cogitationes
nustrx. ah aliis in alias redeuntes atque transeun
tes; sed omnem scientiam nostram simul uno
aspectu valebimus. Ergo visio Verbi, quæ est ln?a-
lilica, non cessai ad successionem alterius actus,
quæ sit visio Verbi. Si dicatur quod, adveniente
secundo, non cessat primus, sequitur quod ejus
beatiludo crescat. Quod non videtur dandum; quin
tunc non esset uniformiter beatus, sed quandoque
magis, quandoque minus. Et iterum, ponere ibi
tot beatiludines et actus ct similitudines, cum æquo
et melius posset salvari per unum vel unicum actum
increatum, videtur superfluum. Similiter : sicut
aliquando haberet plures, el aliquando pauciores
cognitiones læatificas; ita sequitur quod aliquando
balfcret plures, el aliquando pauciores delectationes
et beatiludines.
Quarto sic. Quia implicat contradictionem, crea
turam rationalem uniri Verto liyjioslalice, el non
frui fruitione quæ (x) est Deus, et similiter non
videre visione quæ est Deus : quia contradictio est,
quod uniatur sibi hypostatice, quin bealiludo, quæ
esi Deus, sit sua et aniinæ sua!.
Quinto. Quia contradictio est, quod anima Chri
sti, dum est unita Verbo hypostatice, peccet. Sed
hoc per istud clare vitatur, el non per alias vias.
Igitur. Minor patet quoad primam partem. Quia con
tradictio est, quod aliquis fruatur fruitione quæ est
Deus, quin velit, volitione ordinatissima, omnia
quæ Deus vult. Sed, cum hoc, non staret quod per
naturam suam eliceret actum volilionis deordinatie.
Depugnantia enim est, quod anima illa simul velit
A (6) et non velit A .Tanta autem est ista unio, quod,
eo ip
falsilicarc; et
Deus non potest facere de notitia creata, per quam
anima assensit, quin per illam assen-wil. Igitur.
Probatio assum pl;e minoris : Quia anima Christi
quando assensit istos homines non |ieccatiiros morta
liter, ex hoc recte potent specialiter gaudere ct
Deum laudare. Ponatur in esse. Sed postquam de
facto gavisus est et Deum laudavit, non potest fieri
quin fuerit hoc gaudio gavisus, el quin Deum lau
daverit. Erg<> uec quin sic assenseril ; quia, j»er pon
tum (a), propter lux·, praecise gaudebat hoc gaudio el
laudabat, quia sic assensit. — Et confirmatur. Quia
iste assensus fuit causa partialis hujus gaudii. Sed
quod semel aliquid causa vit, nunquam ex tunc potest
illud non causasse (6) : alioquin Deus jiosset mun
dum non creasse, ct iste paler nunquam genuisse
hunc filium; immo esset possibile nullum hominem
genuisse sibi similem ; et voluntas etiam quæ semel
mortaliter peccavit, poterit nunquam jieccasse mor
taliter, quia poterii nunquam causasse volilionem,
quam causando, mortaliter peccavit. Hæc autem
sunt absurda. Igitur.
Declino. Quia ex quo anima Christi unitur intime
notitiæ increatæ, el ccontra, nihil obstat quin |μ·γ
eam intelligat ; nisi forte quia videretur inlelhgere (γ)
infinite. Sed hoc non oportet : quia per eamdem
notitiam potest anima nunc intelligere intensius,
nunc remissius, nunc (o) omnino non intelligere,
sicut placebit Deo, nullo in aliquo variato; alias non
posset per eamdem visionem videre in Verix) nunc (c)
(3) ;x>«Hnni. — totum tempus Pr.
(5) non causasse. — crenwc Pr.
(γ) intelligere. — intelhgentix Pr.
(δ) iimmc. — ner Pr.
(c) nunc. — nec Pr.
181
hoc, nunc (x) illud, ct nunc (C) hoc intelligere inten
sius vel remissius, et nunc nec hoc nec illud.
Confirmatur. Quia intellectio manens eadem res,
jxitest non esse intellectio. Ergo, multo fortius,
eadem intellectione potest Deus intelligere infinite,
et anima Christi finite. Antecedens probatur. Quia
aliter esset dare ultimum instans rei permanentis
in esse, contra Philosophum, 8. Physicorum (t.
c. 69); quia contingit dare minimum visibile per
sensum. Ponatur igitur quod in A instanti Socrates
videat minimum abeo visibile; recedat igitur Socra
tes ab illo minimo visibili, motu rnntinuo, vel econtra illud visibile a Socrate; tunc, secundum istam
viam, nunquam post A videbit Socrates illud mini
mum, vel saltem immediate post A non videbit
illud. Aut igitur ista qualitas quæ prius fuit visio
illius minimi, remanebit sine hoc quod ipsa sil
visio, el habetur propositum; vel non, ct tunc patet
consequentia, quod erit dare ultimum instans rei
permanentis.
Undecimo. Quia Commentator, 3.
Anima,
comm. 36, dicit : « Cum habuerimus intellectum
adeptum, tunc intelligemus per mi Manliam intelle
ctus agoniis; > quem, secundum multos, vocat Deum
pluries : nam, comm 20, dicit intellectum agen
tem csm· formam abstractam, cujus proportio est ad
intellectum materialem, sicut lucis ad diaphanum.
Item, Hugo, 1. Sententiarum 9 prope finem, ubi
quærit unde anima Christi sciat omnia, respondet (γ)
,
quam actus, qui est operatio.
VlQesIinoNcciindo. Deus est summe praesens pei
illapsum intellectibus beatis, el ipse est cognitio.
Ergo «piare non poteril ita liene esse talibus intolle-
(а) altérait. — Ad. Pr.
(б) ii. — i*f/ Pr.
(y) ulhi — itio Pr
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO L
clibus cognitio, sicut esset unus actus creatus, qui
non intnnius esset praesens eisdem ?
VIiHMilmoterllo. Peractum bent i licum necessario
distincte cognoscitur quodlibet distincte cognosci
bile; et per consequens, ille actus est infinita
*
per
fectionis, ac per hoc est Deus, et non creatura.
Assumptum probatur : Quia nullus actus esset bea
tificus, nisi esset alterius a Deo sicut objecti; et non
videtur, ad hoc quod beatificus sit, quud requirat
unum objectum aliud a Deo plus quam aliud; ergo
est cujuslibet, vel nullius. Quod autem requirat
quod habeat aliud a Deo pro objecto quam Deum
precise, proluitur per Augustinum, 13. de Trinitate
(cap. 7), dicentem quod ad læatitudinem requiritur
certitudo de per|>etuitate propria
*
lieatitudinis; sed
constat quod nullus est certus quod semper erit bea
tus, nisi cognoscat aliud a Deo; igitur, etc.
Hæc sunt potissima argumenta contra primam
conclusionem, quæ potui reperire.
183
potentiæ, quæ enint in lient is ejusdem rationis quæ
in nobis sunt, poterunt habere actus suos; ct ita
Adam beatus modo potest augeri, sicut et Adam (α)
in statu innocentia? potuit augeri. — Ex his instan
tiis el similibus, patet quod faba est illa propositio:
Potentiæ perfecte, in quibuscumque sunt, possunt
in actus eoos. Hoc enim esi verum solum de imper
fecto, quod esi in potentia ad terminos actionum
illarum potentiarum. Sed, si ab alio agente prove
niente istas potentias, inducti sunt termini ad quos
possent esse actiones istarum potentiarum, non |>oterunt agere ad illos» terminos, non propter imperfe
ctionem sui, sed propter positionem termini ab alio;
nec propter hoc neganda» sunt esse in natura, quia
sunt simpliciter perfectiones naturo. — Hæc Scotus,
in forma.
II. Argumenta Durandi. — Arguit Durandus
(dist. 14, q. 4), dicens quod probabile videtur quod
scientia infusa el acquisita sint unius rationis : quia
sicut visus naturaliter habitus, et per miraculum
§ 2. — Contra secundam conclusionem
restitutus, esi unius rationis; sic scientia naturaliter
I. Argumenta Scoti. — Contra secundam con acquisita, et divinitus infusa, videntur e
*se unius
clusionem arguit Scotus (dist. 14, q 3), prolui nilo rationis. Quo supposito, probatur quod in Christo
quod in anima Christi non oportebat ponere aliquam
nulla fuerit scientia naturaliter acquisita.
scientiam naturaliter acquisitam, aliam ab infusi.
Primo. Quia in eo qui jam habet habitum scien
Primo. Quia, secundum te, duo accidentia ejus
tia» per ea quæ a sensu accipit, non acquiritur
dem speciei non possunt esse simul in eodem sub novus habitus eorum quæ prius scivit : alioquin
jecto. Sed cognitio infusa el acquisita rei in proprio duæ fonna
*
ejusdem rationis essent in eodem subje
genere, sunt unius speciei. Et si dicatur quod jus cto; quod est impossibile; vel saltem una super
sunt distingui specie, sicut matutina et vespertina; flueret. Sed Christus habuit habitum scientiæ
infusa·, perquam cognovit quidquid est naturaliter
— Contra. lllæ cognitiones distinguuntur secundum
propriam rationem objecti, ul scilicet est præsens in cognoscibile. Ergo per en (6) quæ a sensibus accepit,
non fuit in eo acquisitus novus habitus scientiæ·
se, el in Verlx». Sed dua
*
cognitionem vespertinæ,
Secundo arguit : Quia, sicut est inconveniens
acquisita et infusa, dicuntur habere idem objectum.
Dicetur quod, licet habeant idem objectum. tamen quod Christus acceperit scientiam ab hominibus per
differunt penes causas efficientes; sicut homo crea auditum, ita inconveniens est quod acceperit scien
tiam per experientiam <»x rebus sensibilibus. Sed
tus, el homo naturaliter genitus. — Sed contra.
Quia talis distinctio causarum non distinguit forma- omnes concedunt communiter quod inconveniens
fuit Christum accipere scientiam ab hominibus per
litcr, secundum Augustinum, ad Deogratiaa (a), el
Ambrosium, de Incantatiune (cap. 9), dispari tas auditum, vel doctrinam, eo quod ip>e datus fuit
ortus non facit disparitatem natura·, ut patet de nobis doctor. Ergo inconveniens fuit quod Christus
A«lam et do nobis.
acceperit scientiam |κτ experientiam ex rebus sensi
Secundo. Quia, etsi duæ cognitiones ejusdem
bilibus. Minor conceditur ab omnibus. Sed major
speciei possunt esse in eodem, non tamen duæ (6) probatur : Quia homo non accipit scientiam ab alio
homine, nisi quia proponuntur ei voces significativa
*
lærfectæ ejusdem objecti, et secundum eamdein
rationem : quia aut utraque istarum perfecte cogno rerum scibilium, ila quod homo docens non videtur
scitur objectum quantum est cognoscibile, et tunc esse nisi objectum proponens. Et eodem modo res
altem superfluit; aut non, ct tunc neutra est per sensibiles se habent ad hominem; quia ex eis. lan-.
quam ex objectis, sumit cognitionem per experi
fecta.
Tertio, contra illud quod dicitur de augmento
mentum. Si ergo inconxenicns esi Christum acci
scientiæ acquisita?. Quia tunc beatus, cum habeat pere scientiam ab hominibus, quia in hoc videretur
intellectum possibilem el agentem, posset acquirere sua lærfeclio dependere ah hominibus; eadem
scientias. Et similiter, potentia augmenlativa el alite ratione, videtur inconveniens Christum accepisse
(i) Dcogratia». — l)onah\tas Pr.
(S) dtur. — Om. Pr.
(>) .1 verbo beatu.
*
(Λ) ra. — cani Pr.
um]uc
ad Adam. om. Pr.
i.rnm in
ιβι
sententiarum
scientiam per experientiam a rebus sensibilibus; sic
enim perfectio sua dependeret a rebus.
Tertio. Quia scientia quæ acquiritur per experien
tiam, acquiritur ex hoc quod sensibilia sunt pnesentia sensibus. Sed sensibus Christi pauca valde
sensibilia fuerunt præsenlia, in comparatione eorum
quæ nunquam sensu percepit. Ergo scientia hoc
modo acquisito, fuisset in Christo valde imperfecta;
quod non est dicendum. Et si dicatur quod, licet
corporalibus sensibus Christi non fuerint omnia cor
poralia subjecto, ex his tamen quæ subjecta fuerunt
potuit in aliorum notitiam devenire : cum ex lumine
naturali intellectus possit homo procedere ad inlelligendum effectus jht causas, el e converso; et hoc
mo tantum objecti immutat potentiam;
visio autem vel perceptio non immutat, sed dicitur
immutatio.
Cum nutem secundo dicit arguens, quod cum
iudivisibilitate formæ, etc., — non aliud concludere
|M>tesl, nisi quod forma immensa vitaliter immutans
aliquam potentiam, etquæ non est ejus immutatio,
sed m tns primus, se habens quasi species respectu
potentiæ percepti væ, potest finite immutare illam;
quod conceditur. Et ideo ponimus divinam essentiam
infinitam vitaliter immutare potentiam intellectivam
en atam finite. Sed (C) non est necessc, nec possiliile,
illam uniri formali ter potentiæ inlcllectiviu creatie,
nec e?vH» ejus fornialem immutationem. Secus autem
est de visione, quæ non immutat intellectum crea
tum, sed est ejus immutatio lacta per essentiam
divinam, illo modo quo actus primus, vel species,
aut habitus dicitur iinmutore potentiam salis impn»prie. Unde, breviter loquendo, impossibile est
actum secundum infinitum, immutare vel actuate
finite potentiam vitalem quam actual ; secus est de
actu primo. Modo nos concedimus essentiam divi
ta) ita - Ad Pr
(8) Secf. —
Pr.
DISTINCTIO XIV. - QUÆSTIO I
1RS
nam posse esse actum primum intellectus creati, prædicta conceptio consideratur ut terminus actio
nis, el quasi quoddam per ipsam constitutum ; intel
non autem secundum.
Cum nutem, tertio loco, arguens dicit quod non lectus enim sua actione formal rei diffinitionem, vel
repugnat creaturæ actunri per esse divinum fornia- propositionem affirmativam, vel negativam.! — Hæc
liter, — patet, ex procedentibus (a) qu.i -tionibus I ille.
Et in alii< multis locis η-<·ηΙ. post Philosuphuin, quod omne inlelligere el velle, quo creatura
(disl. 5, q. 2), quid sil dicendum. Nam divinum
esse non potest communicari creatunn formaliter formaliler intelligil cl vull, Mini accidentia inhae
tanquam principaliter per illud exsistenti, sed quasi rentia intellectui el voluntati, el quod ab illis effe
cuidam coexsistenti niteri supposito, cui principali ctive principiantur·
Ad secundum ejusdem, negatur prima conseter convenit tale exsistere. Secus autem est de com
municatione intellectionis aul notitia? aul perceptio- | qucntia. Cujus ratio est : quia ex (a) hoc quod divina
nis cum intellectu vel potentia perceptive; inter quæ essentia ponitur esse species vel actus primus intel
lectus creati, non arguitur aliqua imperfectio in eo,
requiritur communicatio realis informationis, aul
realis identitas. — Ulterius, in isto tertio capite, sicut argueretur, si essentia divina poneretur esse
arguens assumit unum falsum, scilicet quod nulli intellectio intellectui creato. Unde sanctus Thomas,
de Veritate, q. 8. art. 6, sic dicit : « Oportet quod
*
potentia
vitali repugnet, etc. Dicitur enim primo,
qu(wl non omnis actus primus natus immutare for- intellectus, secundum quod intelligil, sil in actu.
Non autem oportet quod, in intelligendo, intollimaliler unam potentiam vitalem, potest immutare
indifferenter qnnmcumqiie aliam potentiam vitalem, gens (C) sit ut agens, et intellectum ut passum; sed
m qualicumque gradu; sicut forte est verum de intelligens et intellectum, prout ex his est effectum
unum (piid, quod est intellectus in actu, Mini unum
speciebus intellectus angelici in comparatione ad
principium hujus actus qui est inlelligere. Et diro
intellectum humanum, vel de speciebus imagina
tive humanæ in comparatione ad imaginativam vel ex cis effici unum quid, inquantum intellectum con
;vslimatham asini. Secundo, dicitur quod imagina jungitur intelligent!, sive per essentiam, sive per
tio fundatur in falso : supponit enim, in omnibus similitudinem. Unde intellectus non se habet ut
argumentis suis, quod notitia immutet potentiam agens vel ut patiens, nisi per accidens, inquantum,
vitalem; quod negatur. Conceditur tamen quod spe ad hoc quod intclligibile uniatur intellectui, requi
cies objecti, vel aliquid supplens ejus vicem immu ritur aliqua actio vel passio : actio quidem, secun
tat. Qualis autem unio requiratur inter actum pri dum quod intellectus agens facit species esse intellimum cum potentia vitali, et (pialis inter actum gibiles (γ) actu ; jwssio autem, secundum quod intel
lectus possibilis recipit species intelligibiles. Sed hoc
secundum cum eadem, dictum est prius.
El ha.
*c
tam prolixe dicta sunt ad primum, ne quod est inlelligere, consequitur ad hanc actionem
vel paxsiunem, sicut eflcctus ad causim. i» — Hox
oporteat impetere in sequentibus.
ille. — liem, ibidem, ad 3UH‘ et β’"', dicit quod
Quod autem inlelligere creatum, sit profluens ab
intellectu creatu, sæpius dictum est, super I. Srn- intellectum et intelligens se habent ut unum agens,
teidiaruni ( dist. 35, q. I ), ex dictis sancti Thoma·, el ul unum principium actionis quæ (8) est inlelli
dc Potentia IJci. q. 8, art. I, ubi >ic dicit : σ Intel gere. Ex quibus palet quod non est de ratione spe
lectus, in intelligendo, ad quatuor potest habere ciei mtelligibili>, quod efficiatur ab intellectu cum
ordinem : scilicet ad rem qua
*
intelligilur, ad >pe- quo concurrit ad piOducendiim actum qui est intelligerv, liccl inlelligere sit effectus ipsius intellectus el
liem inlelligihilem qua Iit intellectio in actu, ad
suum inlelligere, et ad conceptionem intellectus. speciei intelligibilis, — Similiter, nec est de ratione
speciei inlelligihilis, vel illius quod tenet locum
Quæ quidem conceptio a Iribus prædictis differt.
A re quidem intellecta : quin re> intellecta, est inter ejus, quod inhærcat intellectui, vel quod se habeat
dum extra intellectum; conceptio autem intellectus ad intellectum ut actus ad potentiam, vel forma ad
in essendo : nam, secun
non est nisi in iiitrlleclu. Et iterum, conceptio subjectum informabile
dum sanctum Thoiuam, ibidem, etsentia angeli se
intellectus ordinatur ad rem intellectam sicut ad
haliel respectu intellectus angelici loco speciet inlelfinem; pixipler hoc enim intellectus conceptionem
ligibilis, dum angelus intelligil se ipsum; et tamen
rei in se format, ut rem intellectam cognoscat. Dif
fert autem a specie inlelligibili : nam species inlclli- non inlneret intelfeclui angelico, sed econlm, intel
lectus angelicus inbærvl essentiæ angelicie in e»r
gibilis, qua Id inleilectus in actu, Consideratur ut
principium actionis intellectus; cum omne agens real i. Unde, ibidem, ad 2"', sic dicit : < Quamvis
agat secundum quod est actu ; actu (6) autem iit per essentia angeli non possit comparari ad intellectum
aliquam formam, quam ofMitet esse principium
(«; rx. — ·/» Pr.
actionis. Differt autem ab actione intellectus : quia
(a) inwedenlibut. — pmlutu Pr.
(X) acht. — hoc Pr.
(C) itilelliijcfu, — mlrUectut Pr.
jvjrijc iatelligibilct» — intcltigibdct cnc in Pr
4 οι 7ΚΛ». — i/ui Pr.
(t) infortiiabitc — informate Pr.
tRf*
LIBRI Ul. SENTENTIARUM
ejuR ul actus ml potentiam in essendo, comparatur
tamen ad ipsum ut actus ad potentiam in intelligendo. » Et iterum, ad 6MM, sic dicit : < Edentia
angeli est in intellectu ejus sicut intelligibile in intel
ligente, intellectus autem in essentia sicut potentia
in subjecto» > Item, I p., q. 56, art. I, sic «licii :
< In actione quæ manet in agente, oportet, ad hoc
quod procedat actio, quod objectum uniatur agenti;
siCut ojtortet quoi sensibile uniatur sensui, ad hoc
quod actu sentiat Et ita se halwt objectum unitum
potentiæ ad hujusmodi actionem, sicut forma quæ
est principium actionis in aliis agentibus : sicut
enim calor est formale principium calefactionis in
igne, itaspedes rei vise est principium formale visio
nis in oculo. Nihil nutem differt, ad hoc quod forma
sit principium actionis, quod ipsa forma sit inhicrens aliquando, el quod sil per so (i) subsistens;
nam calor separatus subsistens, ita calefaceret sicut
inhærens. Sic igitur, si, in genere intelligibilium,
aliquid se habet ul forma intelligibilis subsistens,
inlelligcl seipsurn. Angelus autem, cum sil imma
terialis, est quædam forma subsistens; et propter hoc,
est intelligibilis in aclu. Unde sequitur quod per
suam formam, quæ est sua essentia, inlelligat
seipaum. » — Hæc ille. — Ex quibus patet illud
quod dicebatur, quod, ad hoc quod intellectus crea
tus inlelligat per aliquid sicut per speciem intelligibilem, non oportet quod illud sibi inluoreat, vel
sit effectum, aut creatum, aut principiatum, aut
quovis modo dependens ab intellectu ; oportet tamen
quod intellectio, qua intellectus creatus formnliler
intelligit, sit effectus et dependens ab eo. Potest
ergo intellectus creatus intelligcre per divinam essen
tiam primo modo, non autem secundo modo.
De hoc sanctus Thomas, 3. Contra Genldes.
cap. 51 : < Considerandum, inquit, est, quod sub
stantia quæ est per seipsam subsistens, vel est
forma tantum, vel compositum ex materia et forma.
Conquisitum non |>olesl alteri esse forma ; quia
forma in eo jam est contracta ad istam materiam,
ul alterius rei forma esse non possit. Illud autem
quod sic est sutaistens ut solum sit forma, potest
alteri esse forma, dummodo esse suum sil tale quod
ab altero possit participari, ut patet de anima
humana. Si vero esse suum sil tale quod ab altero
participari non possit, nullius rei forma esse potest;
sic enim per suum esse determinatur in se, sicut
quæ sunt materialia per materiam. Hoc autem, sicut
in esse naturali vel substantiali invenitur, sic et in
esse intelligibili considerandum est. Cum enim
intellectus perfectio sit verum, illud intelligibile
erit ut forma tantum, ingenera intelligibilium, quoti
(M ipsi veritas. Hoc autem soli Deo convenit : nam,
cum verum sequatur ad esse, illud tantum est sua
_ _____________
T
ul uiherem aliquando. e/ «/tend sit |w »/·, — smiid
mAx reni vel Pr.
i
veritas, quod est suum esse; hoc autem soli Deo pro
prium est. Alia igitur inlelligibilia subsistentia, non
sunt ut (a) pura forma in genere intelligibilium, sed
ut formam (6) in subjecto aliquo habentia : est
enim unumquodque eorum verum, non veritas;
sicut et (γ) est ens, non autem suum esse. Manife
stum est igitur quod essentia divina potest compa
rari ad intellectum creatum ut species intelligibilis,
qua intelligit; quod non contingit (8) de essentia
alicujus alterius substanliie separate. Nec tamen
latest esse forma alterius secundum esse naturale :
sequeretur enim quod simul cum alio juncta consti
tuerent unam naturam; quod esse non |x>test’, cum
essentia divina in se perfecta sil in sui natura. Spe
cies autem intelligibilis unita intellectui, non consliluit aliquam naturam, sed perficit ipsum ad intelligendum; quod perfectioni divinæ non repugnat. »
— Hæc ille. — El post (cap. 52) linaliler concludit
quod impossibile est divinam videri essentiam ab
intellectu creato, nisi ipsa divina essentia sit forma
intellectus qua intelligit. Sed advertendum quod,
cum dicit nullam formam immaterialem subsisten
tem quæ non est suum esse, posse esse actum pri
mum intellectus creati, hoc debet intelligi de intel
lectu qui non unitur tali formæ in esse reali, nec
suppositaliter, sicut essentia unius angeli intellectui
humano vel alterius angeli. Sed secus est de essentia
angeli respectu intellectus ejusdem, sicut prædictum fuit; talis enim essentia subsistens, potest esse
forma respectu intellectus sibi suppositaliter uniti.
Essentia autem divina potest esse forma in esse intel
ligibili utroque modo, scilicet tam respectu intellectus
sibi uniti suppositaliter, quam (c) respectu distincti
ab ea suppositaliter.
Per quem autem modum inlelligat sanctus Tho
mas divinam es^mtiam posse esse formam intellectus
creati, ostendit et pandit, 4. Sentcnliariun, dist. 49,
q. 2. art. 1 · « Ad videndum, inquit, divinam essen
tiam, accipiendus est modus quem aliqui philoso
phi posuerunt, scilicet Alexander, et A ver roes. 3. de
Anima. Cum enim in qualibet cognitione sit neces
saria aliqua forma, per quam res cognoscatur aut
videatur, forma qua intellectus perficitur ad viden
das substantias separatas, non est quidditas quam
intellectus abstrahit a rebus compositis, ut ponit
Alpharabius, nec aliqua impressio relicta a substan
tia separata in intellectu nostro, ul dicit Avicenna;
sed est ipsa substantia separata, quæ conjungitur
intellectui nostro ut forma, ut ipsa sit quod mtelligitur, et qua intelligilur. Quidtjuid sit de aliis sub
stantiis separatis, tamen istum modum oportet nos
(a) ut. — Om Pr.
(β fnrniain. — formarum Pr.
(γ) et. — Om. Pr.
cunimgit.
convenit Pr
h) >fuam
et Pr
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I.
accipere in visione Dei per essentiam; quia qua
cumque alia forma formaretur intellectus noster,
non posset intellectus per eam duci in divinam essen
tiam. Quod quidem non debet intelligi, quod divina
essentia sil forma intellectus nostri, vel quod ex
ea et intellectu no>tro liat unum simpliciter, sicut in
naturalibus ex materia et forma naturali ; sed quia
proportio essentia
*
divinæ ad intellectum nostrum,
est sicut proportio formæ ad materiam Quandocuin·
que enim aliqua duo, quorum unum est altero per
fectius, recipiuntur in eodem receptibili, proportio
unius duorum ad alterum est sicut proportio formæ
ad materiam (sicut lux et color recipiuntur in dia
phano, (piorum lux se habet ad colorem sicut forma
ad materiam (a)); et ita, cum in anima recipiatur
vis intellectiva, et ipsa divina essentia inhabitans,
licet non per eumdem modum, essentia divina se
habebit ad intellectum sicut forma ad materiam. Et
quod hoc sufficiat ad hoc quod intellectus per essen
tiam divinam possit videre ipsam essentiam divinam,
hoc modo potest ostendi (S). Sicut enim ex forma
naturali qua res habet esse, et materia, efficitur
unum ens simpliciter; ita ex forma qua intellectus
intelligit, et intellectu ipso, fit unum in intelligendo.
In rebus autem naturalibus, res per se sul>sistens
non potest esse forma alicujus mnteriæ, si illa l'es
habeat materiam partem sui ; quia non potest esse
ul materia sit forma alicujus. Sed si illa res per se
subsistens, sil forma tantum, nihil prohibet eam
effici formam alicujus materiæ, et fieri quo est
ipsius compositi ; sicut patet de anima. In intellectu
autem oportet accipere ipsum intellectum in |>otenlia quasi materiam, et sjieciem intelligibilem quasi
formam ; et intellectus in actu intelligens, est quasi
compositum ex utroque. Unde, si sit aliqua res per
se subsistens, quæ non habeat aliquid in «e præter
id (piod est intelligibile in ipsa, talis ix
*s jKileril esse
forma qua intellectus intelligit. Res autem quælibet
esi intelligibilis secundum id quod habet de actu,
non secundum id quod habet de potentia, ul patet,
9. Melaphysicic (t. c. 20); el hujus signum e>l,
quod oportet formam inlelligibilem abstrahere a
materia et conditionibus materia
*.
Et ideo, cum
divina essentia sit actus purus, poterit esse forma
qua intellectus intelligit. El hæc esi visio beati ficalionis. Et ideo Magister dicit, prima distinctione
secundi, quod unio animæ ad corpus, est quoddam
exemplum illius beatæ unionis qua spiritus unietur
Deo. » — Hæc ille. — Eamdem ponit sententiam,
de Veritate, q. K, art. I, el quasi eadem verba.
Dicit enim, multis pnemissis circa hoc : e Illud quo
intellectus creatus Deum per essentiam videt, est
divina essentia. Non autem oportet quod ipsa divina
(a) a verbis «iciH lux usque ad matrrinni. om. Pr.
(β a verbi
*
Et f/liml /iOC iwfflcial u*quo
ad ostendi,
om. Pr.
187
essentia fiat forma ipsius intellectus, sed quod se
habeat ad ipsum ut forma : ut sicut ex fnrma, quæ
ol pars rei, et materia, efficitur unum ens actu ; ita,
licet dissimili modo (x), ex essentia divina et intel
lectu creato fiat unum in intelligendo, dum intelle
*
ctu
intelligit, el essentia divina per se ipsam intel
legitur. « — Hat: ille. — Ibidem etiam dat similitu
dinem do luce et colore in diaphano: et adducit
exemplum Magistri de prima distinctione secundi
jam recitatum. Ex quibus patet quod sanctus Tho
mas non vult quod essentia divina possit esse realiter
forma intellectus errati, sed quod se habet ad ipsum
quasi ul forma, prout illud dicitur se habere ut
forma respectu alterius, quod est actualius eo in
eodem susceptivo, ct amlio concurrunt ad eumdem
effectum ; sicut lux dicitur esse forma colorum inten
tional ium quæ sunt in medio, quia ambo sunt in
diaphano, et lux est actualior specie color», et
ambo concurrunt ad movendum potentiam visitam;
ita in proposito. Et ideo arguens, qui in aliquibus
scriptis suis dicit sanctum Thomam fuisse suae opi
nionis, non dicit verum in hoc.
Istis præmissis, et concesso quod divina essentia
jotest esse quo intellectus creatu» intelligit ut spe
cie, non quo intelligit ut (?) intellectione, dico ad
improbationes arguent is. —Ad primam quidem,dico
quod intellectio e»t quid realiler distinctum a specie
intelligibili : alias quot species intelligikiles habet
intellectus creatus, tot haberet intellectiones; et
quorumcumque habet species, semper omnium habe
ret intellectiones; et ita semper consideraret actualiter de omnibus qua' scit in habitu (γ). Et de hoc
satis dictum fuit, tam in primo (dist. 35, q. 1),
quam in secundo (dist. 3, q. 2). — Ad secundam
improliationem, dico quod net' memoria crenta, nec
intelligentia creata, est elevnbilis ad hoc ut forme
tur aclualiler per actum increalum. Quia tamen
memoria, ut est in jurte intellectiva, non necessa
rio est activa illius |>er quod actuatur, sicut intelhgentia (quia memoria non necessario efficit illud
quod est sibi ut species intelligibilis, sed inlelligentia creata efficit intellectionem qua intelligit); ideo
non est inconveniens quod aliquid sit memorise intel
lectiva' crea’æ loco speciei intelligibilis, quod non
jKitest esse intelligentiæ loco intellectionis. Nec tamen
plus elevatur (o) memoria quam intelligentia : quia
sicut essentia divina unitur memoriæ ut ab ea tenea
tur; ita unitur intelligentiæ, concurrendo cum ea
ad actum visionis. Memoria enim intellectiva non
agit, inquantum hujusmodi (t), sed tenet objectum.
Nec tamen oportet quod quælibet pars imaginis sit
(i) dmimi/i modo. — duiinHldudo Pr.
(U) ut — nec Pr.
(γ) habitu. — homine Pr.
0) in. — Ad. Pr.
(t) huju
*nu>di.
— hujuf Pr
iss
Linit i in.
sententiarum
æquc intense elcvabilis sicut alia formal iter, sod
solum quoad idem objectum ; cum unn sit potior
alia, el alterius rationis. Sed de hoc dictum fuit in
primo (dist. 3, q. 3, art. 2).
Λ<1 tertium principale, negatur consequentia. El
ad prolmtioncm ejus, dicitur quod, ad hoc quod cogni
tio intellectus de re dicatur nullo modo ænigmatica,
sed pure clara et nuda, non solum non requiritur
quod objectum sit idem visioni intellectuali, qua
intellectus videt tale objectum ; immo nec requiritur
quod objectum sit idem speciei intelligibili, qua
intellectus inlelligil; sed sufficit quod species intelhgibilis, qua intellectus inlelligil, rcpræsentel rem
Secundum omnes ejus essentiales dillerenlias et
omnia essentialia rei. Ile hoc sinelus Thomas,
3, Sentent., dist. 14, q. 1, ari. 2, q1· I, dicit : α Si
n» excedat similitudinem intellectus, qua rem ipsam
mtelligit, tunc intellectus non attingit ad videndum
essentiam rei : quia |>er similitudinem illam intelle
ctus determinatur ad rem cognitam ; sicut si species
intelligibilis repraesentaret hominem inquantum est
sensibilis, et non inquantum est rationalis ; tunc
enim non videretur essentia hominis; quocumque
enim subtracto de essentialibus rei, remanet essen
tia alterius speciei. Si autem res excedat lumen
intellectus, et non speciem, tunc quidem videbitur
essentia rei, sed non modo peiTei lo ut cognoscibilis
est, etc. » Pro hoc facit illud quod ipse dicit, 4. Sen
tent, dist. 49, q. 2, art. I, ad 1(1 " : « Creat uræ,
inquit, corporales non dicuntur (a) immediate
videri (C), nisi quando illud quod est in eis conjun
gi bile visui, ei conjungitur; non autem Mint conjungibiles per essentiam suam, ratione materialitalis;
et ideo tunc immediate videntur, quando earum
similitudo intellectui conjungitur, bed Deus per
essentiam cunjugibilis est intellectui ; unde non
immediate videretur, nisi essentia sua conjungere
tur intellectui; et hæc visio immediata, dicitur visio
faciei (γ). Similitudo etiam corporalis rei est (3) rece
pta in visu (t) secundum earndem rationem qua est
in re (ζ), licet non .secundum eumdein modum
essendi ; et ideo illa similitudo ducit in illam rem
directe. Non autem Isto modo potest aliqua simili
tudo intellectum nostrum (η) ducere in Deum. » —
Hat ille. — Ex quibus palet quod, ad videndum
aliquam rem, sufficit quod perfecta similitudo rei
recipiatur in |»otcntia visi va, corporali vel intelle
ctuali. — Nec valet quod arguens inducit, Scilicet
quod in tali sjiecie objectum non relucet nisi intentionalitei, elc. Ho< non obstat; quia illa species non
(e) in r/uid. — Ati Pr
(€) ndrri. — «Utere Pr.
(γ) a verbi
*
&cl Dciu UMpic ad faciei, Om Pr.
(t) e»L — Orn Pr
(:) < uu. — ritum Pr.
(;) cciale (6) ; sicut per for
mam lapidis, ad cognoscendum lapidem. Tertium
est medium in quo aliquid videtur; et hoc est illud
per cujus inspectionem ducitur visus in aliam rem (γ) :
sicut inspiciendo (3) speculum, ducitur in ea quæ in
specillo relucent et repneséntantur; et videndo ima
ginem, it ænigmatica respectu secundæ; immo
quaiidoque est (iciTecti«»r secunda. Et hoc apparet
manifeste : quia angelus superior Gabriele naturali
i
I
(i) /n
* . — /iirc Pr.
(A) tpeciate. — ipirilualc Pr.
(γ) reni. — Om Pr.
(3) in. — Ad. Pr.
(<) o* tpcculo. — Om. Pr.
(ζ) ihihJh, — Ad Pr.
(ra) videri. — tidcrr Pr.
DISTINCTIU XIV. — QlJ.ESTlo I.
cognitione, limpidius cognoscit Gabriclein per sjie·
ciein Gabrielis sibi concreatam, quam Gabriel cogno
scat so per essentiam suam. El ideo ratio ista, si
aliquid concluderet, utique concluderet quod unus
angelus sit alteri visio; quod utique falsum cM; vel
quod angelus superior non cognoscit naturaliter
inferiorem nisi ænigrnatice, et minus perfecte quam
inferior *e ipsum cognoscat quantum ad sui essen
tialia. Immo, quod deterius <
*sl,
sequeretur quod
Deus non cognoscit creaturas nisi ænigmnticr. quoti
est salis aperte falsum ct erroneum. Utruin au
tem ista cognitio creata, sil cognitio sui? (’.redo
quod idem potest esse cognitio sui confusa, vel uni
versalis, vel communis sibi el alteri objecto; non
autem ila (a) propria et distincta sui erit, quod non
sit cognitio alterius : actus enim rectus alius esi a
reflexo, secundum sanctum Thomam, in mullis loci
*.
Ad qunrliim principale, negatur consequentia.
Sicut enim dicit sanctus Thomas, dc Icritale, q. 8,
ait. 2, ad ϋ'1”’, in visione beatifica, u ipsa divina
immensitas videbitur, sed non videbitur immense;
cognoscetur enim lotus modus, sed non totaliter. »
El, ibidem, ad 2“"*, dicit : α Modus rei vis» in se(6),
nihil aliud est quam qualitas (γ) rei vis». Cum
autem in Deo non aliud sit qualitas (o)quam subManlia, modus ejus esi ipsi substantia vel essentia;
et sic beati totaliter vident Deum, quia (t) vident
totum modum Dei, eo modo quo vident totam essen
tiam. » Item, ibidem, ad luw : α Divina essentia ab
angelo tota videtur, quia nihil ejus(C) est non visum
ab eo; ul scilicet ly (η) tota exponatur privative, non
per positionem partium, x Simile dicit, 4. Sente/iE.
ubi supra (dist. 49, q. 2), ari. 4, ad 4”" :quod non erit
aliquis modus in Deo, quem beati non videant. Patet
igitur quod bene stat quod intellectus creatu» videat
infinitatem Dei, et judicet eum esse infinitum, el
hoc evidenter, et tamen non videat jier visionem
increalam, sed per visionem elicitam ab eo. Tunc ad
probationem consequenti», dicitur quod prima pro|x)silio ibidem assumpta, est falsa. Non enim oportet
quod formalis ap|xirentia objecti apprehensi, id est,
visio ejus, vel species quæ est ratio videndi, precise
et adæquate sil tanta realiter, quanta est apparentia
objectiva, id est, tanta quantum judicatur esse obje
ctum per eam apprehensum : alias cognitio naturalis
supremi angeli quam habet de Gabriele, esset axjue
*rfecta
|M
res in esse naturæ, quantam judicat ille
angelus esse essentiam Gabriülis; sequeretur etiam
quod formalis apparentia qua angelus apparet Deo,
non sil major quam essentia Gabrielis; quorum
(а) ilii. — Om. Pr.
(б) m te. — per visionem beati/iiain Pr.
(•j) qualitas. — quantitas Pr.
(Î) qualitas. — quantitas Pr.
(c) .1 \0rlx1 totaliter usque ad quia, om. Pr.
(ζ) ejus. — Om. Pr.
(η) icilicet bj. — Orn. Pr.
u tnimque e»t manifeste falsum. Dico ergn quod
apparentia objertivn quandoque est major quam
apparentia formali
*,
el quandoque minor. Dim
tamen quod tanta est præcîsv apparentia objectiva
in es>e objrclivo, quanta est species intelligibilis in
e$se repraesentat i vo, ad hunc sennum, quod obje
ctum non apparet majus vel minus quam species
inlelligibilis repraxmtet ipsum
Ünde sanctus
Thomas, dr Veritate. q. 8, ari. 1 : · In omni,
inquit, cognitione t extra
animam, non secundum es>e naturale, sed secun
dum repræsentationeni. Unde, si similitudo illa defi
ciat a repr.e>enUitionc sjæciei, non autem repr.rsentatione generis, cognoscetur res illa serunduin
lationem generis, non autem secundum rationem
speciei. Si autem deliciat etiam a repr.esentalione
generis, repræsentet autem secundum convenien
tiam analogiæ tantum, tunc nec etiam secundum
rationem generis cognoscetur; sicut si cognosceret
substantiam per similitudinem arridentis. » — Hui
ille. — Item , q. 2, art. 3, ad 9 , sic ait : < Simili
tudo aliquorum duorum ad invicem, potest attendi
dupliciter. Uno modo, secundum convenientiam in
natura; et talis similitudo non requiritur inter
cognoscens el cognitum; immo quandoque videmus
quod, quanto telis similitudo est minor, tanto cogni
tio e»t perspicacior sicut minor est similitudo simi
litudinis quæ est in intellectu ad lapidem, quam
illius quæ est in sensu, cum sil magis remota a
materia ; el tamen intellectus perspicacius cognoscit
quam sensus. Alio modo, quantum ad repraesenta
tionem ; et hæc similitudo requiritur cognoscentis
ad cognitum· Quamvis igitur sit minima similitudo
ervaturæ ad Deum secundum convenientiam in
natura, est tamen maxima similitudo secundum
quod divina essentia expressissime représentât crea
turam; el ideo divinus intellectus optime rem
cognoscit. »— Hæc ille. — Idem jvonit, 4. Sentent.,
dist. 49, q. 2, ait. I. Ex quibus patet quod non
oportet S|>eciem inlelligibilcm, vel visionem, quam
arguens dicit esse apparentiam formalem , esse tan
tam vel talem secundum esse ivale, qualis aut quanta
est apparentia objectiva secundum esse reale; sed
sufficit quod primum sit tale secundum repraesen
tationem, quate *est secundum quantum ad esse
reale vel naturale. Ubi sciendum quod duplex est
ap|Kirentia formalis : prima dicitur sjiecies objecti ;
secunda dicitur ipsa cognitio, vel intellectio, quæ est
actus secundus. Similiter, apparentia objectiva est
duplex : prima dicitur ipsum verbum, vel conce
ptus, aut idolum formatum peractum intelligendi
aut cognoscendi ; secunda est ipsum objectum, quod
eût res extra intellectum vel potentiam cognitivam.
ΐυο
LIBRI III. SENTENTIARUM
Jits suppositis, dico quoti apparentia objectiva primo
modo dirta, nunquam excedit apparentiam forma
it m primo modo rei secundo modo dictam, nec in
**· reali, nec in esse apparenti; immo quandoque
est minor utroque modo, puta si intellectus intelligat per aliquam speciem, sed non utatur specie illa
secundum totam virtutem speciei. Apparentia vero
objectiva secundo modo dicto, excedit quandoque
apparentiam formalem in esse reali ; puta cum crea
tura intelligit Deum, aut objectum excellentius se.
Quandoque veru apparentia objectiva hoc secundo
modo dicta, est minor apparentia formali in esse
reali; puta cum intellectus intelligit accidentia sen
sibilia, vel Deus intelligit creaturam. Sed semper
apparentia objectiva secundo modo «licto, est tanta
precise in esse apparenti el repraesentato, quanta
t>l apparentia formalis m repraesentando : tanto
enim precise repnesentatur objectum, quantosjie·
ries vel cognitio repraesentat illud active. Quare
autem pono duplicem apparentiam objectivam, hoc
ideo iM, quia objectum intellectus creati duo dicit,
pnesertim in via unum ex parte intelligentis, puta
conceptum, vel idolum formatum de re; aliud est
res ipsi, de qua conceptus formatur. Et isto duo non
sunt proprie duo objecta, sed unum; actus enim
intellectus non sistit nec terminatur in suo conce
ptu, sed in re. Vocando ergo apparentiam objectivam
conceptum formatum de re, conceditur quod appa
rentia objectiva nunquam excedit apparentiam for
malem. Sed vocando apparentiam objectivam ipsum
objectum extra, dicilur quod quandoque excedit
apparentiam formalem. El in hoc sensu propositio
est faba. Nec ejus probatio valet (a) : quia appa
rentia objet tiva hoc modo sumpta, nec esi eadem
formali apparentia), nec causatur ab illa; sed quan
doque e>l econtra. Sed loquendo de apparentia (C)
objectiva primo modo sumpta,scilicet pio conceptu,
conceditur quod illa causatur ex formali ; et ideo
nunquam ol major illa; immo Sæpe minor, tarn in
ts»o reali, quam in esse rcpræscn toti vo ; sicut patet
de quocumque conceptu causato a beato creato. Ulterius, quoad secundam propositionem arguentis,
dicilur, juxta praemissa, quod propositio vera est,
loquendo de apparentia objectiva primo modo dicta;
falsa tomen esi, loquendo de apparentia objectiva
secundo modo dicto. — Ulterius, dicitur quoti, con
cessis illis duabus propositionibus in sensu prxexpoMto, non sequitur illud quod arguens inferi ; immo
oppositum illius slat cum suis duabus propositioni
bus nam ex formali el objectiva apparentia linitis,
et nullo modo immensis, jxilest evidenter apparere
"ine discursu objectum esse formaliter immensum ;
sicut pal»d in cognitione naturali qua angelus judi-
(i) ralel. — Om. Pr.
(S) Srd loquendo de apparentia. — luquendo cum de·
ptndenlia Pr.
cat Deum esse formaliter infinitum. Verumtamen
dico quod ad hoc in intellectu humano bono requi
ritur quod species intelligibilis, quæ est principium
apparentiæ formalis et objectiva» primo modo diclæ,
id est. tam actus intelligendi quam ipsius conceptus,
sit infinito et immensa ; el isto modo contingit in
visione divinæ essentiæ.
El cum arguens nititur probare consequentiam
statim negatam, el similiter suam primam proposi
tionem, in sensu superius negato; — dicitur quod
assumptum est simpliciter falsum : quia nec visio,
nec species, quæ est principium visionis, esi imme
diatum objectum intellectus, nisi in (a) intellect ionibus reflexis; sed illud quod immediate objicitur
intellectui, est res cum suo conceptu, vel sub conce
ptu ; ita quod principalius objicitur res quam conce
ptus, ut dici |)ossit quod res est illud quod objicitur,
el conceptus est ratio objiciendi et id quo res objici
tur. Tunc,
Ad primam probationem, negatur antecedens;
quia quantumcumquc species multiplicetur, obje
ctum non multiplicatur, sed judicium de objecto,
vel conceptus objecti. Unde illud quod ibi adducitur,
de suppositione digiti ad oculum, non probat antece
dens; quia in tali casu non sunt diversa objecta, sed
diversa judicia, vel judicium erroneum, judicans
illud quod est unum, esse duo.
Ad secundam probationem, dicitur quod ad
remissionem speciei remittitur apparentia objectiva
primo modo dicto, scilicet conceptus rei, vel etiam
judicium aut apprehensio rei; non autem ipsum
objectum. Nec valet consequentia ibi facta, sed est
fallacia consequentis, arguendo a propositione habente
plures causas veritatis ad unam illarum : nam <{ikmI
objectum objiciatur remissius potentia? naturali
quam prius, potest non solum contingere ex remis
sione objectiva· apparentiæ secundo modo dictæ,
immo ex remissione apparentiæ objectivæ primo
modo diclæ; cognitio enim non solum variatur ad
variationem objecti, immo ad variationem cogno
scentis.
Ad tertiam probationem, dicilur quod ratio defi
cit in hoc, quia, dum debet probare consequentiam,
in qua est lotum pondus argumenti, transfert se ad
probandum antecedens, de quo non est dubium.
Conceditur enim gratis quod ipsum apparere objecti,
proprie loquendo, non est ipsum objectum ; sed
ipsa cognitio, vel conceptus objecti, cum quadam
relatione objecti ad cognitionem vel conceptum ; sicut
cognoscere est ipsa cognitio cum relatione ejus ad
objectum. Conceptio igitur, quod est (C) apparere
objecti, non est ipsum objectum. Verumtamen ap|iarenlia objectiva secundo modo, est ipsum objectum
cum quailam relatione. Et cum dicit arguens, quod,
(i| oi — Om. Pr,
(6) ftt, — Om. Pr.
DISTINCTIO XIV — QUÆSTIo I.
191
corrupto objecto, etc.; — dico quod in illo casu rema objectum intellectionis rcctæfquia non loquimur de
neret apparentia objectiva primo modo dicta, quæ non reflexa); sed immediatum objectum intellectionis
eat aliud quam conceptus objecti, vel cognitio ejus aut recte, est res sub conceptu : ita quod ex conceptu
judicium; non tamen remaneret apparentia obje et re integratur unum completum objectum, lanctiva secundo modo. Et ulterius, dico quod, concesso quam ex formali el materiali, Unquam ex quo et
quod apparentia objectiva non sil ipsum objectum,
quod.
non ex hoc sequitur, sed est fallacia consequentis,
De prædictis omnibus aperte loquitur sanctus
quod sit species, vel cognitio actualis. Est enim dare Thomas, 1 p., q. 85, art. 2, ubi sic dicit « Qui
medium : scilicet conceptum, quoad intellectum; dam posuerunt quod vires cognitiva» quæ sunt in
nobis, nihil cognoscunt nisi proprias passiones, puta
vel aliquod idolum formatum per cognitionem ut in
quod sensus non sentit nisi passionem sui organi.
sensu interiori, sicut patet in somniis.
Et, secundum hoc, intellectus nihil intelligit nisi
Ad quartam probationem, dicilur primo, quod,
concessis duabus partibus antecedentis, confluen suam passionem, id est, speciem intclligibilem in se
tia non valet. Nam, licet esse cognitum et esse appa receptam; et. secundum hoc, hujus species est
ipsum quod intelligitur. Sed hæc opinio manifeste
rens sint aliud ab objecto ultimato, et non sint aliud
re absoluta ab ipsa cognitione, vel specie, vel conce apparet falsa. Pruno quidem, quia eadem sunt quæ
ptu objecti ; tamen apparentia objectiva secundo tnbdligimus, el de quibus sunt scientiæ. Si igitur
modo dicta, est ipsum objectum, nec differt ab obje ea quæ intclligimus, sunt solum species quæ sunt
cto i e absoluta, sed forte per inclusionem alicujus
in anima, sequeretur quod omnes scientiæ non
res|>ectus supra absolutum objecti. Unde apparere ct essent de rebus quæ sunt extra animam, sed solum
apparentia differunt, sicut cognitio et objectum de speciebus inlelligibilibus quæ sunt in anima ;
cognitionis, si proprie terminis utamur; secus si sicut, secundum Platonicos/omnes scientia· sunt de
aequi vocemus. — Dico secundo, quod prima pars ideis, quas ponebant esse res intellectas in aclu.
Secundo, quia sequeretur error antiquorum dicen
antecedentis probabiliter a inultis modernis negatur,
tium omne quod videtur esse verum (a); et sic con
ad hunc sensum, quod illa qualitas quæest cognitio,
jiosset osse sine esse cognito alicujus objecti, utputa
tradictoria essent simul vera. Si enim potentia non
si separaretur ab omni respectu ad potentiam cogni cognoscit nisi solum propriam passionem, do illa
tivam et ad objectum cognitum. Et ad probationem solum judicat. Sic autem videtur aliquid, secundum
quod potentia cognitiva afficitur. Semper ergo judi
illius partis, diceretur quoad singulas partes ejus.
El ad primam quidem, diceretur quod, posita illa cium potentiæ cognitiva? erit de eo quod judicat,
qualitate quæ dicitur cognitio, intellectiva potissime, scilicet de propria passione, sed secundum quoti est;
si ipsa nulli subjecto inhæreret, vel si subjecto illius et (C) ita omne judicium erit verum : puta, si gustus
capaci inhæreret, non tamen produceret verbum aut
non sentit nisi propriam passionem, cum aliquis
conceptum rei, vel si sic et tamen nullum respectum
habens sanum gustum judicat mei esse dulce, vere
ad objectum haberet talis qualitas, nec esset cogni judicabit; el similiter, si ille qui habet gustum
tio, nec esset cognitum. Ad secundam, diceretur infectum judicet mei esse amarum, vere judicabit ;
quod esse quod habet objectum in potentia cogni
uterque enim judicat secundum quod gustus ejus
tiva, non solum est esse absolutum, immo esse rela I afficitur. El sic sequeretur quod omnis opinio esset
tivum» ct, dato quod esset mere absolutum, illud
æqualiter (γ) vera, et universaliter omnis acceptio.
tamen est multiplex : puta per speciem præviam(x) Et ideo dicendum quod sjtecies intelligibilis se habet
actui, peractum, per conceptum. Ad tertiam, dice ad intellectum ut quo intellectus intelligit. Quod
retur quod objectum non solum relucet per speciem, sic palet : Cum enim sit duplex actio, sicut dicitur,
immo |M»r actum secundum, qui est cognitio actua
9. Metaphysics (t. c. 16), una quæ manet in
lis, et per terminum cognitionis, qui est conceptus; agente (ut videre et intelligere), altera quæ transii
el, ultra omnia absoluta, includitur respectus. Ad
in materiam exteriorem (ut calefacere el secare),
quartam, dicitur quod, sicut in creaturis realiter utraque Iit secundum aliquam formam. El sicut
distinguuntur species qua» se habet quasi actus pri forma secundum quam provenit actio tendens in
mus, ct cognitio quæ est quasi actus secundus, et rem exteriorem, est similitudo objecti actionis (ut
verbum quod est quasi effectus el primus terminus 1 calor calefacientis est similitudo calefacti); similiter
actus secundi, el esse cognitum objecti uno modo forma secundum quam provenit actio manens in
idontifleatur prædictis, ct alio modo differt realiter; ! agente, est similitudo objecti. Unde similitudo visi
itu pnrdictu, in Deo, secundum rationem diffe bilis, est secundum quam visus videt; et similitudo
runt.
rei intellects?, quæ est species intelligibilis, est
Ex quibus omnibus patet quod nec species, nec
actus intelligendi, sunt primum aut immediatum
(a) praeviam.
primam Pr.
(a) verum. — unum Pr.
(C) et. — Om. Pr.
(γ) irqualiter. — essentialiter Pr.
192
ι.ιηηι ni.
sententiarum
forma secundum quam intellectus intalligît. El quia
intellectas supra seipsum reflectitur, secundum
eamdem reflexionem intelligit el suum intelligere et
speciem qua intelligit. El sic species intellecta (a),
secundario est id quod intelbgilur; sed illud quod
primo intclligitur, esi res, cujus sjiecies inlelligibilis
est similitudo. » — Hæc ille. — Ex quibus patet
quomodo primum quod inldligitur ab intellectu,
non est ipsa species, nec actus inlelligendi, sed res
extra.
Quod autem illa res non sil primum intellectum
nisi sub conceptu, ostendit idem, dc Putentia Pei,
q. 9, art. 5, ubi sic dicit : « De ratione ejus quod est
intelligere, est quod sil intelligent et intellectum.
Μ (C) autem quod esi per se intellectum, non est res
illa cujus notitia per intellectum habetur; cum illa
quandoque sit intellecta in potentia tantum, et sil
extra intelligenlern ; sicut cum homo intelligit res
materiales, ul lapidem, \el animal, aut aliud hujus
modi; cum tamen oporteat quod intellectum sit in
intelligente, et unum cum ipso. Neque etiam prr se
intellectum est similitudo rei intellecta!, per quam
formatur intellectus ad mlelligcndum. Intellectus
enim non potest intelligere nisi secundum quod iit
actu |mu hanc similitudinem ; sicut nihil aliud potest
operari secundum quod est in potentia, sed secun
dum quod Iit actu per aliquam formam. Hæc igitur
similitudo se habet in intelligendo sicut intelligendi
principium, ut calor e>l principium calefactionis,
non sicut intelligendi terminus. Hoc igiturest primo
el per se intellectum, quod intellectus in seipso con
cipit de re intellecta, sive illud sit diffinitio, sive
aliqua compositio, secundum quod ponuntur duæ
operationes intellectus, in 3. dc Anima (t. c. 21 et
seq.). Hoc autem sic (γ) ab intellectu conceptum,
dicitur verbum interius (S). Hoc enim est quod
significatur (t) per vocem ; non enim vox exterior
significat (ζ) ipsum intellectum, aut formam intelligibilem ipsius,aut ipsum intelligere; sed conceptum
intellectus, quo mediante significat rem; ut cum
dico, homo, vel, homo est animal. »— Hæc ille.
— Item, in eodem, q. 8, art. I : n Intellectus,
inquit, in inlelligendo, ad quatuor |*)te>t habere
ordinem : scilicet ad rem quæ inlelligitur, ad spe
ciem intelligibilem qua fit intellectus in actu, ad
suum intelligere, ct ad conceptionem intellectus.
Quæ quidem conceptio a tribus pncdictis diflert·
A re quidem intellecta : quia res intellecta, est
interdum extra intellectum ; conceptio autem intel
lectus non est nisi in intellectu; et iterum, conce
ptio intellectus ordinatur ad rem intellectam sicut
(x) intellecta. — intellectiva Pr
(€) hl. — Idem Pr.
• ' I II·. Ill Pr.
mtrrtuf, — in Ormitnts Pr.
(c) ngnifleatur. — lignatur Pr.
•Z} tigniflcal. — itynai Pr
ad finem : propter hoc enim intellectus conceptio
nem rei in se formal, ut rem intellectam cognoscat.
Diflert autem a specio intelligibili : nam species intelligibilis, qua fit intellectus in actu, consideratur ut
principium actionis intellectus; cum omne agens
agat secundum quod est in actu; intellectus nutem
fit actu per aliquam formam, quam oportet esse
actionis principium. Diflert autem ab actione intel
lectus : quia pradicta conceptio consideratur ul ter
minus actionis, et quasi quoddam per ipsam consti
tutum; intellectus enim sua actione format rei dif
finitionem, vel propositionem affirmativam vel nega
tivam. » — Hæc ille. — Hem, 1 p., q. 85, art. 2,
in solutione tertii, sic dicit : α In parte sensitiva
invenitur duplex operatio. Una, secundum solam
immutationem; el sic perficitur operatio sensus,
scilicet inquantum immutatur a sensibili. Alia ope
ratio est formatio, secundum quod vis imaginativa
format sibi aliquod i dolum rei absentis, etiam nun
quam visæ. El utraque hæc operatio conjungitur in
intellectu. Nam primo quidem, consideratur passio
intellectus jiossibilis, secundum quod informatur
specie intelligibili. Qua quidem formatus, format
secundo compositionem et divisionem, vel diffinitio
nem» quæ per vocem significatur. Unde ratio quam
significat nomen, est diffinitio; et enuntiatio signifi
cat Compositionem el divisionem intellectus. Non
ergo voces significant ipsas species in tel ligi biles, sed
ea quæ intellectus sibi format ad judicandum de
rebus exterioribus, d — Hæc ille.
II. Ad alia argumenta Joannis de Ripa. —
Ad argumenta secundo loco per euindem contra
eamdem conclusionem inducta, dicendum restat. Et
ideo
A<1 primum diritur quod conclusio quam infert,
non est proprie contra nos : quia nos ponimus quod
nulla species creata, est ratio videndi ; sed dicimus
quod aliqua visione creata videtur Deus. Si tamen
argumenta sua velint militare contra hoc ultimum
dictum, et concludere quod ita impossibile sil Deum
videre visione creata sicut specie creata; — dico,
sicut ibidem dicitur, quod visio beatifica, est Dei
sicut principalis objecti; ex qua parte beatificat for
maliter. Similiter, eadem visio est visio su i met de
facto, el ul nunc; non tamen necessario, quin oppo
situm posset contingere. Et ex illa parte qua (x)
visio Dei est visio sui met, non est beatifica essentia
liter, sed forte accidentaliter.
El tunc, ad primam hujus responsionis impro
bationem, dicitur quod distinctio de visione matu
tina et vespertina, est satis impertinent · Qtiia illa
visio dicitur matutina, vel saltem meridiana, respe
ctu cujuscumque objecti sit, sive creati, aut increati ;
quia in hoc distinguitur visio matutina a vespertina,
(») nm» Pi
193
quod fini exteriori nobilissime conjungat. Et ideo
nostræ beatitudinis nos non sumus causa, sed Deus. >
— Hæc ille. — Ex quibus patet quod visio Dei non
habet rationem beatitudinis absolute secundum
suam substantiam, sed ex habitu a quo procedit,
scilicet lumine gloriæ, el ex divina essentia, quæ,
cum teneat ibi vicem speciei, tenet vicem habitus.
Non nrgo est perfectio ejus ex hoc quod est respectu
sui vel alterius objecti secundarii, sed ex objecto
principali, quod est quasi forma ejus ; quia ab obje
cto («) principali recipit speciem omnis actus.
Dicitur ulterius, quod possibile esset illum actum
visionis esse respectu Dei, et non respectu sui. Nec
prolationes in oppositum inductæ valent. — Non
quidem prima : quia procedit ex suppositione prius
negatorum, scilicet quod omnis visio sil visio sui, et
quod primum objectum cognitionis sit ipsa cognitio;
hoc enim ostensum est superius non valere. — Simi
liter secunda probatio non valet. Nam, data
visione ipsius A, quæ sit B. dico quod, quanlumcumque B visio esset æque intensa sicut A. et esset adæquata visibilitati ipsius A, nunquam tamen esset
aipie perfecta sicut A : quia perfectio ipsius A non
attenditur absoluto secundum substantiam actus,
sed ex online ad >uum objectum principle; constat
autem A esse respectu melioris objecti in infinitum,
ot procedere ex perfectiori habitu quam R; el ideo
nunquam visio B posset esse beatifica sicut est A.
Similiter, cum dicit arguens, quod A visio est tante
el ;rque visibilis quante est visio; —dicitur quod hoc
falsum est. Quia illa non tantum habet de visibili
tate |vissiva. quante est visio; sal bene habet tan
tum de visibilitate activa, quante est visio : quia
visibilitas activa non vqualurentitati, sed visibilitas
I«assi % a : modo (C) constat quod v isio creata non tantæ
entilatis est, quantum esi objectum quod per eam
videtur, sed quandoque majoris, quandoque minoris.
I Ht rius, dicilur quod principiis consequentia
hujus argumenti, qua dicilur : Si .4 species, vel A
visio, esset potentia intellectiva, prius esset cogni
tui srui quam alterius objecti: igitur nunc, etc.,
non valet : quia, si A visio vel species efficeretur
plentia intellectiva, ita quod eadem res esset visio
el potentia visiva, vel intellectio ct (γ) plentia intel
lectiva, tunc talis vi>io esset Deus, et non creatura;
quia in solo Deo idem sunt intellectus et intellectio,
HH undum quod probat sanctus Thomas. 1 p., q. 34.
Ibi enim, art. I, ostendit quod in solo Deo idem est
sua substantia ct suum ageiv el suum intelligere. In
secundo, obtendit quod in solo Deo idem est suum
intelligere ct suum esse. In tertio, ostendit quod in
solo Deo idem est sua substantia el sua plentia vel
virtus intellectiva . Et ex dictis Dionysii, 11. Angel.
abjecto. — cqqVHito Pr.
(4) nioc/o — ium Pr
(y) et. — «< e»l IT.
(i) mtrtlrcfha - mteniba Pr
V. — 1.1
194
LIHKI III. SENTENTIARUM
Hierarch., ostendit quod in angelis aliud est sub exterior, est propria et distincta cognitio sui; immo
stantia j aliud virtus, et aliud operatio; el quod in nec sensatio interior.
solo Deo hæc tria sunt idem realiter. Et hoc idem
Quod autem nulla intellectio creata, sit primo ct
ponit in multis aliis locis. Patet igitur quod non directe intellectio sui, ostendit idem, 1 p., q. 87,
sequitur: Vitio vel intellectio quæ (a) est idem cum art. 3, ubi sic dicit : α Unumquodque cognoscitur
potentia visiva vel intellectiva (6), c.-q prius cogni secundum quod est in actu. Ultima autem perfectio
tio sui quam alterius ; igitur ct visio vel intellectio intellectus, est ejus operatio : non enim est sicut
quæ non est idem cum potentia visiva vel intelle actio tendens in alterum, quæ sit perfectio operati,
ctiva : quia una illarum est Deus, el alia est crea sicut ædifleatio ædificati ; sed manet in operante, ut
perfectio et actus ejus, ut dicitur, 9. Metaphysics
tura ; et sic sunt alterius rationis.
Item, cum dicit arguens, quod esso visivam poten- (t. c. 16). Hoc igitur est primum quod de intellectu
liarn non variat rationem cognitivam nec modum intelligitur, scilicet ipsum ejus intelligere. Sed circa
hoc diversi intellectus diversimode se habent. Est
cognoscendi, etc., — |»atol quod hoc falsum est in
omni potentia cognitiva creata, quæ alium modum enim aliquis intellectus, scilicet divinus, qui est
et ordinem cognoscendi habet quam intellectus divi ipsum suum intelligere; et sic in Deo idem est quod
nus, qui est sua visio, sicut patet. Nam nulla sen inlelligat se intelligere, el quod inlelligat suam
satio exterior, est sensatio sui; immo sensationes essentiam; quia sua essentia est suum intelligere.
Est autem alius intellectus, scilicet angelicus, qui
exteriores percipit sensus communis, non autem
non est suum intelligere; sed tamen objectum sui
sensus proprius. Similiter, nulla sensatio interior,
intelligere est ejus essentia. Unde, etsi aliud sil in
«•st primo ct directe cognitio sui. Similiter, licet
intellectus humanus possit supra suum actum refle angelo, secundum rationem, quod inlelligat se (a)
cti, nulla tamen intellectio humana, est propria intelligere, et quod intelligat suam essentiam, tamen
distincta intellectio sui primo et directe. Similiter, simul uno actu utrumque intelligit : quia hoc quod
nec intellectio angelica, est primo et adaequate intel est intelligere suam essentiam, est propria perfectio
suæ essentiæ; simul autem et uno actu intelligitur
lectio sui.
De Istis diffuse prosequitur beatus Thomas, in res cum sua perfectione. Est autem alius intellectus,
multis locis, specialiter, 1 p., q. 87, art. 3, in solu scilicet humanus, cui nec suum intelligere est obje
tione tertii, ubi pic dicit : < Sensus proprius sentit ctum proximum, nec sua essentia, sed aliquid
secundum immutationem organi materialis a sensi extrinsecum, scilicet natura rei materialis. Et ideo
bili exteriori. Non est autem possibile quoti aliquid illud quod primo cognoscitur ab intellectu humano,
materiale immutet seipsum; sed unum immutatur est hujusmodi objectum ; et secundario cognoscitur
ab alio; et ideo actus sensus proprii percipitur per ipse actus, quo cognoscitur objectum ; et per actum
sensum communem. Sed intellectus noster inlelligit cognoscitur ipse intellectus, cujus est perfectio ipsum
non per materialem immutationem; ct ideo non est intelligere. Et ideo dicit Philosophus (2. de Anima,
simile. > — Hæc ille. — item, q. 78, nrt. 4, in l. c. .3.3), quod objecta praecognoscuntur actibus, el
solutione secundi, sic dicit : « Cum aliquis videt se actus potentiis. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in
videre, hoc non potest fleri |>er sensum proprium, solutione secundi, sic dicit : « Ipsum intelligere
qui (γ)ηοη cognoscit nisi per formam sensibilis a quo humanum, non est actus et perfectio naturæ intel
immutatur, in (δ) qua immutatione perficitur visio, lectae materialis, ut sic possit uno actu intelligi
et(t) ex qua immutatione sequitur alia immutatio natura rei materialis el ipsum intelligere, sicut una
in sensu communi qui (ζ) visionem percipit, n — intellectione intelligitur res cum sua perfectione.
Unde alius est actus quo intellectus intelligit Iapi
Haec ille. — Item, 1. Sentent., dist. 17, q. l,art. 5,
in solutione tertii, sic «licit : α In potentiis materia dem, et alius est actus quo inlelligit se intelligere
libus hoc contingit, quod potentia non reflectitur lapidem, et sic inde (6). Nec est inconveniens in
supra actum suum, propter hoc quod determinata est intellectu esse infinitum in potentia. » — Hæc
secundum complexionem organi. Visus enim parti ille.
Ex prædictis etiam palet quod illud quod arguens
cularis non polest cognoscere nisi illud cujus species
potest spiritualiter in pupilla accipi ; ct ideo visus ibi addit, scilicet quod omnis inlelligenlia quæ per
non potest comprehendere actum suum. » — Hæc essentiam suam intelligit se et alia, prius intelligit
ille. — Ex quibus patet quomodo nulla sensatio se quam alia, etc., — non valet ad propositum. Quia,
si arguens intelligentiam vocet |X)tehtiam intellecti
vam, tunc nulla intelligentia creata, angelica vel
(i) non. — Ad. Pr
humana, intelligit per essentiam suam, quasi per
(S) vivito vel intellectiva. — fnteruiva Pr.
rationem intelligendi se aut aliud a se; sed indiget
(ï)
— çuia Pr.
(?) in. — a Pr
't) ei. — Om. Pr.
(ζ) qui. —
Pr.
(а) ir. — suum Pr.
(б) inde. — vui·· Pr.
DISTINCTIO XIV — QUÆSTIO I.
aliqua forma superaddita, quæ dicitur species intel·
ligibilis. Si autem intelligenliam (α) vocet naturam
intellectualem, tunc etiam nulla intelligentia creata
intelligit se aut alia per essentiam suam ; quia quae
libet talis intelligit per potentiam intellectivam a se
realiter distinctam» Et sic nullomodo polest verificari quod aliqua intelligentia, vel potentia intelle
ctiva creata, per essentiam suam prius cognoscat se
quam aliud a se.
Ulterius, sciendum quod, quin in aryumento
quaeritur an visio beatifica sit perfectior (6) respectu
Dei quam res|>ectu alterius objecti, hoc potest
intclligi tripliciter. Primo modo, quod Deus et crea
tura videantur æque |>erfccto (γ) actu ; ct sic conce
ditur quod per istum actum æque perfecte videtur
creatura sicut Deus, quia eodem actu æque intenso.
Secundo modo, quod per istum actum æque com
prehendatur Deus sicut creatura, vel quod j»er
istum actum ita ædæquelur tota cognoscibilibus Dei
sicut creatura; et isto modo dicitur quod per istum
actum multo perfectius cognoscitur creatura quam
Deus, quia per istum actum comprehenditur crea
tura, et non Deus. Tertio modo, quod iste actus
habeat tantam perfectionem ex objecto creato sicut
ex incroato; et hoc modo dicitur quod major perfe
ctio est in actu isto ex hoc quod est respectu Dei.
quam ex hoc quod est respectu creatura, quia
ratione primi dicitur beatificus, non autem ratione
secundi.
Ad secundum principale dicitur quod illud argu
mentum procedit de specio intelligibili, et non de
visione actuali. Probat enim quod species creata non
sufficit ad beatificandum intellectum creatum ; non
probat autem quin visio creata ad hoc sufficiat. Conce
ditur autem quod divina essentia immutat imme
diate intellectum, et perficit per modum actus primi
ad eliciendum beatificam visionem, el non aliqua
species creata; sed negatur quod divina essentia sit
visio, vel actus secundus quo intellectus creatus for
maliter videt. Et ideo, si arguens istud secundum
jam negatum intendat probare,— dicitur primo,
quod divina essentia objective quietal intellectum,
et illa visio creata quietal fonnaliler; et utrumque
istorum quietal in so, et per se, el non solum in alio,
aut per aliud. Unde patet quod prima consequentia
ibidem facta non valet, qua scilicet infertur : A
visio solum intrinseco perficit intelligenliam per
modum actus secundi formaliter; igitur objectum
beatificum non quietal intel lectum vel intelligent
liam in se, sed solum in A, in qua relucet intentionaliter. Et si (δ), per ulteriora dicta, arguens velit
probare quod, secundum istam viam , objectum boa
te) intcUigentiam. — intellectivam Pr.
W perfectior, — perfectius Pr.
(ϊ) perfecto. — perfecte Pr.
(ê) fi. — Om. Pr.
105
tificum non perfecte quietat intellectum creatum in
se, — dicitur ad divisionem quam primo loco facit,
quod insufficiens est : quia divina essentia non dici
tur quietarc intellectum creatum per illum actum,
solum quia illum efficit, nec solum quia illum
objective terminat; sed ideo potius, quia ille actus
procedit a divina essentia se habente respectu ejus
per modum speciei et habitus, vel potius per modum
actus pruni elir.itivi ejus una cum intellectu creato
quem actual per modum actus primi, et habet se ad
A sicut actus primus ad actum secundum in genere
intelhgibilium ; el ulterius, quia essentia est obje
ctum immediatum el immediate terminativum ipsius
A : talis enim actus est beatificus, el habet suam
perfectionem, quia est talis objecti, el α tali habitu.
— Cum etiam ulterius inquiritur, An Deus beatifi
cet quia prasens realiter, vel intentionaliter, etc»,
— dicitur quod utroque modo. Ideo enim beatificat,
quia se habet respectu intellectus ut quo producit
talem actum, el eum immediate terminat, ita quod
immutat immediate intellectum ad visionem sui.
Beatificat ergo ut praesens intentionaliter, per modum
forms intelligibiiis immediate moventis intellectum
ad visionem sui. Et similiter, beatificat ut prasens
realiter ; quia illa prasentianon esi per aliquam spe
ciem mediam, sed per realem Dei essentiam, quæ
in se est una vera el realissima essentia. Non tamen
unitur intellectui creato in esse reali, sed intelligi
bili. Et ideo ex illo argumento non potest aliud
inferri, niai quod illa visio A per se beatificat formaliler, et non Deus formaliter; loquendo de
cante formaliter per modum actus secundi, qui est
visio; licet, modo superius expresso, possit dici bea
tificare formaliter, tanquam se habens ut actus pri
mus respectu intellectus beatificabilis. — Ulterius,
cum dicitur quod, ei, per impossibile, illa visio esset
in anima, Deo non exsistente, anima remaneret
beata, etc., — dicitur quod antecedens implicat con
tradictionem ex duplici capite. Tum quia, Deo non
exsistente, nihil esset. Tum quia illa visio non potest
imaginari, absque contradictione, esso actus secun
dus sine netu primo, qui non potest alius esse quam
divina essentia, ut supra dictum est. Suppoeito
tamen illo casu, per impossibile, dicendum videtur
quod anima per illud accidens nullo modo esset
beata : quia illa visio, vel illud accidens, non beati
ficat absolute secundum suam substantiam, sed ex
hoc quod unit ultimo fini, et ex hoc quod procedit
a tali habitu; et quia, Deo non exsistente, illa visio
non illo modo se haberet respectu ejus, ideo non
esset beatifica, nec perfecta, nec proprie visio; quia
non haberet pro termino aliquid reale habens esse
distinctum a visione et vidente. — Cum autem ter
tio loco dicitur quod esse divinum, quod divina
essentia habet in visione creata, est esse finitum,
etc., — dicitur quod ad beatificandum intellectum
creatum formaliter, tnnquain actu secundo, sufficit
196
I.IIIHI III. SENTEN’TIAHILM
esc finitum ; el illo modo Deus beatificat per illam
visionem. Sed ad beatificandum formaliter, tanquam
actu primo, requiritur esse infinitum; et similiter,
ad beatificandum objective, vel effective principali
ter. Ideo argumentum solum probat quod nulla spe
cies creata beatificat effective, vel objective, vel for
maliter, tanquam actus primus ; sod cum hoc stat ali
quem artum secundum finitum beatificare formaliter.
Ulterius, cum «arguens nititur probare quod Deus
non quietat intellectum ut præsens realiter, — dici
tur primo, ad primum, quod, dato, per impossi
bile, quod Deus non esset, nullum accidens beatifi
caret intellectum creatum, ut dictum est prius. Nec
valet quod dicit angueus, scilicet quod A visio sit
*
totali
perfodio intrinseca intellectus creati Iwatilica.
Turn quia consequentia non valet : quia non solum
intellectus læatificatur formaliter per intrinseca,sci
licet accidentia sibi inhaerentia; immo per ex Iri nsvea, puta per actum primum et principale objectum,
qua· non sunt sibi intrinseca per modum partis aut
*.
mhærenti
Tum quia antecedens potest negari :
nam, licet divina essentia non sit intrinseca intelle
ctui creato, modo stalirn dicio, |»otesl tamen dici
esse sibi intrinseca, per modum formæ intclligibilis
acluantis actu. Item, istud argumentum, si quid
proluit, concludit nullam speciem creatam sufficere
ad beatificandum intellectum creatum ; quod conce
ditur. Secus est de visione creata. Sed forte arguens
deceptus fuit, putando, post mullos errantes, quod
cognitio actualis sit idem realiter quod species intelligibilis. — Dicitur secundo, ad secundum, quod
divina essentia beatificat intellectum creatum ul pr.esons realiter : non tamen quocumque modo rea lis
*,
praesentia
sed isto modo, scilicet quia realiter per
seipsam, el non |M?r speciem mediam, causal intel
lectionem Mii in intellectu creato, el immediate ter
minat illam, el unitur intellectui creato per pro
priam realitalem, non solum por alienam ; non lamen
realiter hoc modo, quod conveniant in eodem esse
reali, nec quod constituant tertiam entitalem realem. Non sic autem est pnesens lapidi realiter. Licet
etiam divina essentia rit præseus intellectui creato
intentional iter, non lamen valet consequentia ibidem
inducta, qua infertur, ergo illa pnesentia est per spe
ciem creatam, vel jær hoc quod divina essentia est
visio formalis creato intellectui; sufficit enim quod
teneat vicem speciei et actus primi. — Dicitur tertio,
ad tertium, quod procedit contra ponentes speciem
creatam, non autem.contra ponentes visionem crea
tam : nam, sicut dictum est, essentia divina beati
ficat intellectum per actum secundum linitum, el
peractum primum infinitum.
De responsione quam (>ostea ponit et improbat,
dicitur quod ad beatificandum intellectum creatum,
requiritur quod Deus immediate terminet visionem.
Et tunc, ad primum hujus improbationem, dicitur
quod illud el mulla procedentia pn»m|unt ex falsi
imaginatione, scilicet quod omnis Dei visio creata
terminetur «ad aliquam speciem creatam, vel proce
dat a tali specie; hoc enim supra sæpius est nega
tum. Hem, supponit quod omnis visio creata, sit per
sjieciem creatam, el quod cujuslibet talis objectum
reluceat in aliquo creato speculo. Quod autem dicil,
quod Deus in specie sui abstracti va relicta ex intuitiva visione terminat immediate, etc., — falsum est.
Tum quia talis species, quam arguens fingit, ada·qyate Deum représentant, non est ponenda; sicut
alias, in secundo libro (dist. 3, q. 2), visum fuit.
Tum quia, dato quod ex visione clan divinæ essen
tial relinqui possint in intellectu creato aliqua.· spe
cies, illa» tamen potius sunt similitudines rerum visa
rum in Verbo, quam ipsius divinæ essentiæ; aut, si
repraesentant divinam essentiam, non tamen secun
dum quod in se est, sed secundum aliquam vel ali
quas rationcsattribiiil)iles;efnii!la cognitio Dei habita
per speciem creatam, terminatur immediate ad divi
nam essentiam secundum quod in se est, sed ad ali
quem conceptum attribuibilem, vel alium, in quo
relucet Deus. Tum quia omnis cognitio Dei habita
por speciem, e>l aliquomodo mediata. De istis dif
fuse locpiitur sanctus Thomas, de Veritate, q. 13,
ari. 3, in solütione quarti, ubi sic dicil : α Paulus
postquam cessavit videre Deum per essentiam,
memor fuit eorum quæ in illa visione cognoverat,
per aliquas species in intellectu ipsius remanentes,
onit quoi! nulla creata similitudo potest (a)
Deum ita perfecte repræsontare (β), ut per eam
videns, ipsam Dei essentiam cognoscere possit. In
2' 2 vero, q. 27, art. 4, et 3. Sentent., diet. 27,
q 3, art. 1 , ostendit «piod Deus non potest a nobis
in via immediate cognosci, licet nostra cognitio pos
sit ad eum terminari post mulla media. — Quod
autem arguens ulterius dicil, ipiod visio qua (γ)
color visione in Verbo mediato videtur (5), est perfe
ctior visione qua color videtur immediate, utique
(а) pntrfjf. — po»l Pr,
(б) rfprr^ntarr - reprirtentarcl Pr.
(y'i fjun. — tptnd Pr.
p.) mcdialr · ηΛ·/ιο . — mediante Pr
DISTINCTIO XIV.
verum est ; quia objectum prima· perfw tin
*
est obje
cto secunda). Et ideo conceditur quod visio medi abi,
qua aliquid videtur in aliquo objecto perfectiori «e,
el in quo perfectius est quam in (z) fudpso, perfectior
est visione ejus immediata, qua videtur in >«?ip.M>.
Sed, si videatur in aliquo medio inferiori se, aut
sibi æquali, si possibile sit, semper visio immediata
jierfuctior est visione mediata, reteris paribus. Unde
falsum est, el omnino improbabile, quod visio Dei
immediata non sit perfectior visione ejus mediata;
quia omne medium quo videtur Deus, est in infiniIum inqierfectius Deo. El breviter, omnia ista argu
menta probant quod visio Ix-atifica non sit per >parte objecti, et ex parte
lationis videndi, scilicet divina· essentiæ. Dc lior
sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 2, art. 1,
in solutione secundi : t,
tam Deus quam visio creata divinæ essentiæ (γ) dici
tur tinis omnium actuum nostrorum, sed diversi
mode : unum enim dicitur finis intra, alius linis
extra; unum est finis quo, alius finis cujus; unum
lanqûâm summe dilectum amore amicitia·, aliud
sumine dilectum amore concupiscentiae. Undo san
ctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. I, ari 2,
q,a I, sic dicit : « Einis cujtislibet rei halantis esse
ab alio, duplex est, unus exterius. Mulicet illud
quod e>t desiderata? perfectionis principium; alius
interius, scilicet ipsa sua perfectio, quam facit con
junctio ad principium. Unde, cum beatitude sit
ultimus finis hominis, duplex est lieatiludo. Una
quæ est in ipso, scilicet quæ est ultima qju> perfectio, ad quam possibile est ipsum pervenire; el hæc
est beatitudo creata. Alia vero est extra ipsum, pr
cujus conjunctionem p ne missa beatitudo in en can-
(a) in. — Om. Pr.
(ô) identitate. — veritate Pr
(γ) quodlibet. — Ad. Pr
QUÆSTIO 1.
satui (i). el haec <*>t beatitudo incrcala, qua? e
*t
Deus. » — ll.ee ille. —Item, ibidem, ad 3·· :
« Duplex r-t diligibile. Unum quod diligitur per
modum lienevokntiæ, «piando volumus bonum ali
cujus propter seipum; aient diligimus amicos,
etiamsi nihil aliud ex eis nobis debeat evenire ve)
accidere. Aliud
quod diligitur dilectione concupiscentiæ; el hoc esi bonum quod in nobis est, vel
quia ex eo in nobis aliquod bonum Iit; sicut diligi
mus delectationem, vel vinum, inquantum facit
delectationem. Quidquid autem diligitur dilectione
ronciipi-centiæ, non pole>t ex-e ultimum dilectum,
cum ad bonum alterius referatur, scilicet cui concu
piscitur; sed illud quod diligitur amore benevolen
tia·, |K>test e^x? ultimum dihxlum. Beatitudo ergo
rroata, qua· e»l m nobis, non diligitur nisi dile
ctione cuncupiscentiæ. Unde ejus dilectionem referi
mus ad nos, el pr a>n>equens referimus eam in
Deum, cum etiam no in Deum refeire debeamus;
et ita non pti
l
*
ess<· ultimum dilectum. Est lamen
ultimum concupitum, ex hoc ipso i enim Deus concupiscatur, tamen
idem est concupiscere Deum, et concupiscere maxi
mum bonorum , quoi) nubis proveniat ex Deo ; sicut
idem est concupiscvro vinum, el effectum vini in
nobis, scilicet delectationem. > — Hæc ille. — Ex
quibus ptet quomodo beatitudo formalis, licet sit
creatura, tamen quodammodo dicitur linis ultimus,
el propter se quaîsita. El ideo nil mirum si Augu
stinus dicat omnia pivwepla propter illam esse
implenda, cum etiam dicat quod omnia precepta
divina referuntur ad charilatein. et ipsa est linis
omnium. Licet enim sil inconveniens dicere quod
omnia quæ pracipiinur facere, flenda >unt pro
pter aliquod bonum creatum, Unquam propter
summe dilectum, non ulterius in aliud dilectum
referibile ; tamen non est inconveniens, omnia prae
cepta flenda esse propter aliquml bonum creatum,
tanquam propter summe concupitum, et maximum
inter omnia bona nobis a Deo provenientia, ad quod
omnia alia opra nostra ordinantur sicut disponens.
Meritum enim est dispositio ad premium ; nec debe
mus aliquid concupiscere, nisi in ordine ad illud.
Similiter auctoritas Hugonis non juvat : quia
dicta ejus ex|M)ni possunt ad hunc sensum, quoti
omnes læali, |M>lissime anima Christi, sapiunt et
cognoscunt sapientia incrcala, tanquam actu primo,
non autem tanquam actu secundo; arte, sicut in
mullis aliis. Et liane glossam vel expositionem tan-
(z) cauxntur. — erratur Pr.
β| dei'deratum — druquatuni Pr
198
LIBRI III SENTENTIARUM
git sanctus Thomas in 4. Sen/ent, ut dictum est,
exponendo auctoritatem Augustini.
III. Ad argumenta quorumdam. — Ad argu
menta tertio loco contra eamdem conclusionem
inducta, nunc respondendum est. Et
Ad primum quidem, negatur consequentia. Et ad
probationem, respondet sanctus Thomas, 1 p., q. 58,
art. 7, ad 2ûm : < Duæ, inquit, operationes possunt
simul esse unius potentis, quarum una ad aliam
refertur; ut patet cum voluntas simul vult finem et
ea quæ sunt ad finem, et intellectus (a) simul intel
ligit principia el conclusiones per principia, puta
quando jam scientiam acquisivit. Cognitio autem
vespertina in angelis refertur ad matutinam, ul
dicit Augustinus (4. de Gen. ad Utt., cap. 22,
24, 30). Unde nihil prohibet utramque simul esse
in angelis. > — Hæc ille. — Ita dico in proposito,
quod, in anima beata, cognitio rei in Verbo non
impedit cognitionem ejus in proprio genere : quia
una illarum ad aliam ordinatur; nam vespertina
regulatur per matutinam.
Ad hoc idem argumentum aliter respondet, 3 p.,
q. 9, art. 3, in solutione tertii, quod est tale :
< Sicul materia corporalis, est in potentia ad for
mam sensibilem; ita intellectus possibilis, est in
potentia ad formam intelligibilem. Sed materia cor
poralis non potest simul recipere duas formas sensi
biles, unam perfectiorem, et aliam minus perfe
ctam. Ergo nec anima potest simul recipere dupli
cem scientiam, unam perfectiorem, el aliam minus
perfectam. > Ecce argumentum. Sequitur responsio :
< Dicendum, inquit, quod cognitio beata non fit per
speciem, quæ sit similitudo divinæ essentiæ, vel
eorum quæ in divina essentia cognoscuntur. Sed
talis cognitio est ipsius divinæ essentiæ immediate,
per hoc quod ipsa divina essentia unitur menti
beatæ, sicut intelligibile intellectui. Quæ quidem
divina essentia est forma (C) excedens proportionem
cujuslibet creatura. Unde nihil prohibet quin cum
hac forma superexccdente simul insint menti ratio
nali species intelligibiles proportionate suæ natura. *
— Hæc ille. — Item, in 3. Sentent., diet. 14, q. 1,
art. 1, qla 5, in solutione primi, dicit quod α iste
duæ scientis non sunt unius rationis, nec unius
speciei; et ideo non est inconveniens quod sint in
eodem, ratione ejusdem a. — Hæc illo. — Ex qui
bus patet quomodo in patria duæ cognitiones unius
et ejusdem objecti, quarum una est in Verbo, seu
matutina, el alia dicitur in proprio genere, seu
vespertina, sunt com possibiles, quanlumcumque
sint intensae.
Dicitur ulterius, quod causa et ratio cur in vin
unius rei cognitio impedit alterius rei cognitionem,
(i) intellectui. — Orn. Pr.
(β) «t forma. — Om Pr,
hæc est : quia ilice dum res cognoscuntur per diver
sas species intelligibiles ejusdem generis et ordinis,
intellectui inhærentes (α), et ipsum informantes;
intellectus autem noster non potest simul actu com
pleto actuari diversis speciebus intelligibilibus, sicul
nec unum corpus secundum eamdem superficiem
diversis figuris actualiter figurari. Sed cognitio
matutina non fit per speciem inhmrentem intellectui,
nec proprie informative se habentem, ut patet per
prædicüi. Et ideo cognitio matutina in nullo impe
dit vespertinam. Sed una vespertina impedit aliam
quandoque, et quandoque non, ut past dicetur; quia
principium cognitionis vcsperlinæ est species creata,
inhterens intellectui.
Ad dictum vero Augustini, dicitur quod, secun
dum quosdam, pœna peccati est quod una potentia
impediat aliam in sua operatione, et procedit ex
vulneratione naturalium per peccatum ; quæ omnia
in futuro abscindentur. Vel, dato quod tale impedi
mentum sit naturale, et quod una potentia non pos
sit simul habere duos actus intensas ejusdem ordi
nis, secus est de actibus diversorum ordinum, quo
rum unus per alium regulatur et ad alium refertur,
sicul dictum est supra.
Ad tertium dicitur quod, lio
*t
circa hoc sint
diversae opiniones, securior tamen et planior vide
tur, quod quilibet beatus a principio suæ bealiludinis habet unicum actum beatificum perpetuum et
invariabilem, quo a principio videt in Verbo omnia
quæ ibi in posterum est visurus. Unde sanctus Tho
mas, 3. Sentent., dist. 14, q. 1, art. 2, q1· 4, sic
dicit : a Ratio quam assignant philosophi, quod
intellectus noster non potest plura simul inlelligere,
hæc est : Quia oportet quod intellectus figuretur
specie rei intelligibilis. Impossibile est autem quod
simul figuretur pluribus speciebus, sicut impossi
bile est quod idem corpus figuretur simul pluribus
figuris. El ideo, si aliqua cognoscantur per unam
speciem, illa nihil prohibet simul cognosci : sicut
homo intelligens quidditatem hominis, simul intelligit animal et rationale; et propler hoc intellectus
intelligens propositionem, simul intelligit subjectum
et praedicatum, quia intelligit ea ut unum. Et ideo,
cum anima Christi (£) intelligit omnia quæ sunl in
uno, scilicet in Verbo, etiam simul et unico intuitu
I omnia actu cognoscit. Et similiter est de omnibus
aliis beatis, quantum ad omnia quæ in Verbo viden
tur. Secus autem est de illis quæ (γ) vident per spe
cies diversas, quæ simul videri non possunt. * —
Hæc ille. — Item, ibidem, q1· 2, dicit quod c unus
quisque tanto plures creaturas in Verbo cognoscit,
quanto perfectius Verbum intuetur
Ex quo patet
quod, si beatus nunc cognovit in Verbo aliquam
(a) inh/rrentei. — inhieren tu Pr.
(C) quae, — Ad. Pr
(γ) 9U.T — qui Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆ8TI0 I.
creaturam et non aliam, non potest per eamdem
visionem videre noviter alias creaturas prius non
visas, nisi perfectius videret Verbum quam prius,
ac per hoc nisi esset beatior quam prius; quod ext
erroneum, quia beatitudo, potissime essentialis, non
augetur. Similo dicit, 4. «Sentent., diet. 49, q. 2,
ari. 5. Item, 1 p., q. 12, art. 10.
Ad secundum dicitur quod locutio Dei per pro
priam substantiam, est manifestatio alicujus par
visionem Verbi. Locutio autem per subjectam crea
turam, est manifestatio alicujus per aliquod signum
creatum ; sicut tuba ad aliquid (a) manifestandum
causât sonum sensibilem, vel in intellectu speciem
intelligibilem, aut alium habitum, vel actum. Dico
ergo quod Dous loquitur angelis per suam substan
tiam, vel per Verbum suum : non ita quod ipsum
Verbum sit actus intelligendi ipsi angelo, aut actus
audiendi; sed isto modo, quia Verbum divinum, in
cognitione angeli vel alterius beati, tonet locum spe
ciei, et est quo intellectus beati intelligit, tanquam
actu primo, sed non tanquam actu secundo. Item,
sicut dicunt Adam et Gregorius, non dicit Augusti
nus quod angeli audiunt per Dei substantiam, sed
quod Deus loquitur eis per suam substantiam ; qu.n
duo forte differunt, scilicet loqui et audire intelleclualiter. Sed prima solutio videtur planior.
Ad quartum, negatur antecedens. Immo, secun
dum multos, non est contradictio quod anima unia
tur Deo hypostatice, et tamen nec fruitione creata
nec increata fruatur Deo; quia forte posset assumi
sine gratia gratum faciente. Et ad probationem, dici
tur quod est fallacia compositionis et divisionis.
Arguitur enim a divisis ad conjunctum, quasi sic
arguendo : Hoc unitum anitnm Christi est beatitudo; et hoc est tuum, scilicet animoe Christi,
igitur hæc est beatitudo aniinm Christi; quasi si
sic argueretur : Jste canis est pator; iste canis
est tuus; igitur iste canin est pater tuus. Dico enim
quod ex illa unione hypostatica, liene sequitur quod
beatitudo divina, sit animæ Christi; sed non sequi
tur quod sit sibi beatitudo, vel visio, aut fruitio; sed
est ejus tanquam suppositans eam, vel sustentans,
vel assumptor ejus (6). Do boc «metus Thomas, de
Veritate, q. 20, art. 1, in solutione noni, sic dicit :
α Quamvis Verbum sit magis intraneum anima1
Christi quam aliqua ejus (nitentia, prout eam susti
net et in esse conservat; tamen intellectu
*,
vel nliqua alia potantia, est magis unum eum anima : quia
non solum in persona, sed in natura, secundum
quod potentia est quædam perfectio animai; non
autem Verbum. Unde, anima Christi non potest, for
maliter loquendo, intelligent per Verbum sicut per
mlelteelum. »— Hæc illo.—Et sicut ipso dicit do Vorlio, ita dicendum nst de visione et fruitione increata.
(a) tuba ad aliquid. — tu ad hoc Pr.
(d) et hujtit. — Ad. Pr.
<99
Ad quintum dicitur quod per alias vias vitari
potent quod anima Christi unita Verbo hypostatice
non potuit peccare : quia scilicet anima ejus et cor
pus erant quoddam organum divinitatis, ita quod
omnis operatio Illius animæ orat operatio divini sup
positi, quod m habebat ut operans, et anima ut
principium quo operationum; sicut ergo divinum
suppositum non potest peccare, ita nec anima aihi
hypostatice unita. Et hanc rationem tangit sanctus
Thomas, 3. Sentent., dist. 12, q. 2, art. 1, ut supe
rius (dist. 12, q. 1 ) visum fuit.
Ad sextum, negatur major. Nam, sicut alias
dictum est de gratia animæ Christi, ita dicendum
est de ipsius l>ealitudine. De gratia autem animæ
Christi, visum fuit, disl. 13, quod non est maxima
creabilis a Deo, nec est infinita simpliciter, sed
secundum quid, modo ibi exposito. Consimiliter,
dico quod beatitudo animæ Christi fuit tanta,
quod Deus majorem beatitudinem conferre non
potuit, quantum ad illa quæ pertinent ad speciem
et rationem beatitudinis, et quantum ad illa quæ
pertinent ad statum beatitudinis creatæ, de poten
tia Dei ordinate; sed de potentia absoluta, uti·
quo potuisset intensiorem beatitudinem creasse.
Verurntemen nulla creatura modo producta habet
naturalem capacitatem ad majorem beatitudinem ;
sed Dous posset facere majorem capacitatem natura
lem, et forte in aliqua creatura rationali, vel ange
lica, est capacitas obodicntialis ad majorem gratiam
et ad majorem beatitudinem quam sit illa.
Ad septimum dico quod, si beatitudo create, esset
prawns animæ Clinati sine quacumque informa
tione, non esset ejus ultima perfectio, cum non esset
ejus actus secundus» qui est operatio; ot ideo anima
per illam nullo modo beatificaretur; sicut nec lignum
esset formaliter calidum, calore sibi priante sino
inhæsiono. Et patet exemplum de accidentibus
Euchnristiæ, quæ sunt p retentia corpori Christi,
et tamen non reddunt illud quantum aut quate, quia
non inhærent sibi. Sic in proposito.
Ad octavum, negatur similitudo posite in ante·
cedente. Quia non est do ratione illius quod est sup
positum nlicujus na tu ne vel formæ. quod sit ejus
perfectio formalis ; sed hoc est de ratione beatitudi
nis naturæ intellectualis. Et quia divinæ beatitudini
repugnat perficere formaliter creaturam. ideo repu
gnat ei esse beatitudinem formatent creatum. Et ad
hoc freit dictum sancti Thomæ superius recitatum,
in solutione quarti. Unde, si hoc argumentum vale
ret. non solum concluderet quod anima Christi esset
formaliter beata beatitudine increata, immo quod
formaliter intelligeret intellectu increato, et vellet
voluntate increata, el esset omnipotens et Deus
omnipotentia et divinitate increata, et vivens vita
increata; et multe alia falsa el erronea conclude
ret.
Ad nonum, negatur minor. Et ad primam ejus
200
L1BR! III. SENTENTIARUM
probationem et sequentes, dicitur quod stant el fun lempus Abraha», Deus potuit non incarnari ; sola
dantur in hac falsa propositione, scilicet quod assen enim sua voluntate carnem assumpsit; el ita esset
sus causatus ex visione Verbi possit esse falsus,
falsum quod Abraham de Christo credidit. Ergo fidei
loquendo in sensu composito. Dico enim quod, sicut potest subesse falsum, n Ecce argumentum. Sequi
fidei non potest subesse falsum, ita «nec assensui tur responsio : α Dicendum, inquit, quod Deum non
pnedicto. Et, licet oppositum illius quod anima incarnari, secundum se consideratum, fuit possi
Christi ex visione Verbi asseri lit, sit absolute contin bile, etiam post tempus Abrahæ. Sed, secundum
gens (a), efficitur tamen impossibile ex supposi- quod cadit sub divina prascientia, quamdam neces
tione : sicut, licet ista propositio in se considerata, sitatem infallibilitatis habet ; et hoc modo cadit sub
Dies judicii non crû, sit absolute contingens, cujus fide. Unde, prout cadit sub fide, non potest esse fal
oppositum tenet fides; tamen impossibilis est, ex sum. )> — Hæc ille. — Similia dicit, 3. Sentent.,
suppositione divinæ revelationis, et sua opposita, dist. 24, q. 1, ari. 1, q11 3, in solutione :.ecundi.
scilicet Dies judicii erit, est necessaria necessitate Item, 2· 2
*, q. 171, art. 6, sic dicit : a Prophetia est
suppositionis, scilicet si est revelata : ita quod ista quaedam cognitio, intellectui prophétie impressa ex
conditionalis est necessaria, Si Christus prædixit divina revelatione, per modum cujusdam doctrina·.
diem judicii esse futuram, dies judicii fuit vel
Eadem autem est veritas cognitionis in discipulo el
erit; et similiter ista copulativa est impossibilis,
in docente : quia cognitio addiscentis est similitudo
Christus praedixit, aut revelavit, aut assent it cognitionis docentis; sicut et in rebus naturalibus,
quod dies judicii erit, ct tamen dies judicii non
forma geniti est similitudo quædam formæ generan
fuit nec erit. De hoc sanctus Thomas in suo simili
tis. Et per hunc etiam modum, dicit Hieronymus,
loquitur, de Veritate, q. 12, art. II, ubi sic dicit
quod prophetia est quoddam signum divinæ prie< In prophetia eat duo considerare : scilicet ipsas res scientiæ. Oportet ergo eamdem esse veritatem pro
prophetatas, el cognitionem quæ de illis habetur. Et phetical cognitionis el enuntiationis, quæ est cogni
horum duorum invenitur diversus ordo originis. tionis divinæ, cui impossibile est subesse falsum.
Ipsæ enim res prophetata.·, sunt immediate a causis Unde et prophetiæ non potest sulæsse falsum. » —
mobilibus (C), sicul a causis proximis, sed a causa Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione tertii, sic
immobili, sicut a causa remota. Cognitio vero pro dicit : « Quia eadem est veritas prophetiæ et divinæ
phetica, econtra, est a divina prascientia, sicut a præscientiæ, hoc modo ista conditionalis est vera,
causa proxima; a rebus vero prophetatis non depen Si aliquid est prophetatum, erit, sicul ista, Si ali·
det sicut a causa, sed est solum sicul earum signum. quid est præscitum, erit. In utraque enim antece
Omnis autem effectus in necessitate et contingentia dens est impossibile non esse. Unde et consequens
sequitur causam proximam, el non causam primam. est necessarium, non secundum quod est futurum
Unde ipsæ res prophetatu·, mobiles sunt; sed pro respectu nostri,sed ulconsideratur in suo pnesenli,
phetica cognitio est immobilis, sicut divina pnescien- prout subjicitur divinæ præscientiæ. b — Hæc ille.
tia a qua derivatur ut exemplatum ab exemplari. — Ex quibus palet solutio ad argumentum : nam
Sicul enim ex hoc quod veritas intellectus est neces- minor est falsa ; nam de futuris contingentibus potest
sana, sequitur quod enuntiatio, quæ est signum
haberi infallibilis assensus per notitiam creatam. Et
intellectus, habeat necessariam veritatem; ita ex ad probationem minoris, dicitur quod nullus nostrum
hoc ipso quod divina præscientia est immobilis,
potest decipere animam Christi, nec facere quod
sequitur quod prophetia, quæ est ejus signum, judicaverit erronee : quia, si ipsa ex divina revela
immobilem habeat veritatem. Quomodo autem pra- tione judicaverit quod isti hodie peccabunt» illa pro
scientia Dei est immobiliter vera de rebus mobili positio 9 licet sil absolute et in se contingens, tamen
bus, dictum est in alia quæstione, de scientia Dei necessaria est ex suppositione; et ita non potest ab
(de Veritate, q. 2, ari. 13); unde non oportet hic hominibus falsificari, si illi Christus assenait; ita
repetere, cum tota immobilitas prophetiæ dependeat quod ista copulativa est impossibilis, Christus ostenex immobilitate divinæ præscientiæ. » — Hæc ille. sit isti propositioni, ct ista tunc fuit falsa. Unde,
— Item, ibidem, in solutione octavi, sic dicit :
licet illa propositio absolute possit esse falsa, non
< Illud quod est prophetatum non evenire, habet tamen cum tali suppositione, nec stante illa suppo
simile judicium sicul et præscitum non evenire. sitione. Et per idem patet ad confirmationem.
Quod qualiter debeat concedi vel negari, dictum est
Ad decimum dicitur (a) quoti causa quæ ibidem
in quæstione de scientia Dei (ibid.). » — Hæc ille. assignatur, scilicet cur divina essentia non potest
— Item, 2' 2Λ, q. I, art. 3, ubi quæril, Utrum esse formalis visio creatura, satis bona est. Licet
fidei possit subesse falsum, arguit sic, secundo loco : enim ex hoc quod intellectus creatus intelligit per
< Abraham credidit Christum nasci turum. Sed jx>sl divinam essentiam ut per actum primum, non
I sequatur quod infinite intelligal; tamen, si per eam
(a) cvnimyeHi. — tum «n/rn« Pr
m<4>ihôu*. — muvetUiMii Pr.
I
(a) dicitur. — Om. Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I.
intelligerel ut per actum secundum, necessario infi
nite intelligerel. De primo sanctus Thomas, 4. Sen
tent., dist. 49, q.2,art. 3, ad (>u,M,*ic dicit : < Aelio,
inquit, non attribuitur tantum formæ, quæ est
actionis principium, sed etiam composito; aient cale
factio attribuitur calido, non lanium (a) calori. Et
ideo actionem oportet mensurare non solum secun
dum formam, quæ est principium actionis, sed
etiam secundum subjectum formæ. Sed forma quæ
non est per se subsistens, non habet alium modum
a modo subjecti, quia non habet esse nisi inquanlum est actus talis subjecti ; et ideo mensura talis
formæ est mensura compositi. Sed forma quæ est
per se subsistens, habet aliquem modum inquanlum
esi res subsistens, et quemdam modum secundum
quod e>t actus talis subjecti ; el hic modus accipitur
secundum mensuram qua jierfectibile pertingit ut
perficiatur tali forma; et ex hoc modo mensuratur
actio. Essentia autem divina est per >e subsistens. El
ideo visio quæ per eam Iit in intellectu creato, non
mensuratur secundum modum infinitum, qui est
ipsius essentiæ, sed secundum modum quo intelle
ctus pertingit ad hoc quod per illam perficiatur. Ad
hoc autem pertingit, inquantum ei conjungitur per
lumen gloriæ, quod est finitum. Et ideo visio e>t
finita ex parte videntis, p — Hæc ille. — Secunda
vero pars solutionis patet. Nam, cum intellectio el
intelligere sint (6) idem realiter, et similiter actio ct
agere, impossibile est aliquem actum agere vel intel
ligere actione vel intellectione infinita, quin suum
intelligere vel agere sil (γ) infinitum, et per conse
quens quin infinite intelligat el agat. Et cum proba
tur oppdsitum hujus secundæ partis, negando con
sequentiam, qua ex infinitate actionis infertur infi
nitas ipsius intelligere vel agere ; — dicitur ad pri
mam probationem, quod assumit falsum, sine pro
batione, scilicet quini per eam dictam cognitionem
Verbi vel aliam |>ossit aliquis intellectus creatus
cognoscere nunc hoc, nunc illud, nunc intense,
nunc remisse. Hoc enim negatur; quia in visione
Verbi non est talis variatio, ut supra dictum fuit.
Ad confirmationem vero, dico, negando assum
ptum ibidem, scilicet quod cognitio manens eadem
res, possit remanere in potentia cognitiva, eam
informando, el non esse cognitio. El ad probationem,
dico quod, dato aliquo minimo visibili in remotis
sima distantia, si illud ulterius recederet, non rema
neret ejus visio in oculo; immo illa res quæ erat
visio, non solum desineret esse visio, immo desine
ret penitus esse ; et similiter ejus species causata in
oculo. Nec esi inconveniens in talibus entibus intentionalibus el perfectis dare ultimum instans sui
esse, sicul nec in relationibus et hujusmodi, qua
*
(a) tantum.
fanien Pr
(C) tint. — til Pr
(γ) tit. — Om Pr.
201
causantur *ine motu continuo cl per quamdam resul
tant iam, ul alias dictum fuit, in secundo (dist. 2,
q 2). Veruinlamen moderni aliter dicunt ad hoc
argumentum. Negant enim quod sit dare minimum
visibile, sed maximum non visibile. Et similiter,
non concedunt remotissimam vel maximam distan
tiam, a qua aliquid est visibile; >cd concedunt mini
mam, a qua non est visibile.
Ad undecimum dico quod dictum Commentatoris
non juvat. Nam Commentator non vult quod intel
lectui noster po>sit intelligere per intellectum agen
tem, sicut per actum secundum, sed quasi per
actum primum . ita quod ille intellectus tenet locum
speciei intelligibilis, non autem locum intellectionis
seu artus secundi. Veruinlamen ipse in hoc erravit :
quia non est nobis possibile in via, immo est sim
pliciter impossibile, quod aliqua substantia separata,
præter primam, sit illo modo forma intelligibilis
respectu alterius intellectus; quia, sicut pnedictum
est, sola prima forma est actus purus in genere
entium et intelligibilium. et sola illa potest esse
forma alterius intellectus a sesuppositahter distincti,
aut illum actuare. —De dicto autem Hugonis, dictum
est prius (in responsione ad tertium Joann is de
Ripa). Si enim intelligat quod in anima non fuit
alia sapientia præler sapientiam increatam, falsum
dicit. Si vero intelligat quod, in visione Verbi,
anima Christi non habet alium actum primum quam
divinam sapientiam, verum dicit. — Dictum autem
Magistri non juvat. Quia non dicit verum, in hoc
quod anima Christi sciat omnia quæ scit Deus, nisi
intelligat de scitis et cognitis a Deo scientia visionis.
El, licet talia sini secundum quid infinita, non
tamen oportet quoti actus quo anima Christi intelligil talia, sit simpliciter infinitus, sed secundum quid
el materialiter, ut postea dicetur.
Ad duodecimum dico quod similitudo ibidem
data non valet. Nam album non necessario efficit
alliedinem qua est formaliter et actu album; sed
intelligens creatum, necessario efficit intellectio
nem qua formaliter intelligit. Divina autem intel
lectio, aut divina essentia, non potest effici crea
tura, nec esse actio creaturæ. Similiter, non puto
quod oculus asini posset efficere visionem quam effi
cit oculus hominis, ac per hoc. nec per illam visio
nem qua videt homo, posset videre asinus; nec per
intellectionem qua intelligit angelus, posset homo
intelligere. — Cum autem dicit quod omne quod
est colorabile qualibet Sjiecie coloris, etc., — non
valet. Quia forte idem color non posset transferri de
subjecto in subjectum. Tum etiam quia non videtur
esse aliquid in rerum natura, quod sit (a) colorabile
qualibet specie coloris, nisi forte secundum appa
rentiam, ul in (C) iride, aut nubibus, vel hujus-
I
(») ut. — ticut Pr
(C) Λ·. — Ad. Pr.
Î02
LÎBHI IlL SENTENTIAHÜM
modi (x). Tum quia non est nliqua potentia cogni
tiva, sensitiva aut intellectiva, quæ qualibet specio
sensationis aut intellectionis possit sentire vel
intelligere (6). — Quod autem dicit de nlbatione
divins essentiæ, nihil valet. Tum quia divina essen
tia non potest ullo modo dici formaliler allia secun
dum se, quasi ipsa in se el secundum se formaliler
albeat, sed solum per quamdam remotam commu
nicationem idiomatum ; anima vero non potest intel
ligere formaliter aliqua intellectione per hujus
modi (7) remotam communicationem, plus (piam
corpus Christi divinitati unitum. Tum quia, si
hujusmodi (0) communicatio idiomatum in propo
sito valeret, sequeretur (c) quod anima Christi,
propler unionem ad divinam intellectionem, pos
set dici formaliter inteliigens intellectione increata.
Ad declmumterUum dicitur quod non aliud potest
inferre, nec proprie, nisi quod essentia divina potest
se habere, respectu intellectus creati, ut species
intelligibilis, et quasi actus primus, non tamen ut
actus'secundus; quin repraesentare spectat ad spe
ciem intalligibilem, et non ad intellectionem.
Ad docImuinquartum dico quod
igni lio matu.
tina dicitur illa cujus formale principium est divi
num Verbum, vel divina essentia, tanquam actus
prirnus; sed vespertina cognitio dicitur illa cujus
formale principium est species creata, ut dicit san
ctus Thomas, in multis locis. Tamen nec hæc nec
illa visio asset divina essentia, sed ejus offectus, ut
ssepius dictum est. Et ideo arguens decipitur, ex
ignorantia quid nominis vel quid rei terminorum
notitiæ malulinæ el vospertinæ.
Ad declmumqiiintum dicitur, negando minorem :
quia, licet Deus sit perfectum lumen, tamen ex hoc
non sequitur quod possit esse manifestatio vel cogni
tio sui, respectu creature, tanquam actus secundus;
sed solum sequitur quod Deus, per sui intolligibilem presentiam, potest intellectum immutare ad
sui cognitionem, nec indiget specio media in qua
reluceat, per quam fiat apparens in aclu primo.
Immo, ex hoc quod est perfectum lumen, el subsi
stens independens, sequitur quod non potest esco
visio, aut fruitio, aut dilectio, aut quovismodo actio
creature; quia omnis talis inhærel, dependet et
fluit a creatura.
Ad declmumsextum dico quod dilectio qua diligi
mus Deum, effective, vel formaliter, tanquam forma
exemplari, est Deus; non tamen illa qua diligimus
Deum tanquam actu secundo. Nec unquam illa fuit
opinio Augustini «ut Magistri Sententiarum, sicut
ostendit sanctus Thomas, 2· 2·, q. 23, art. 2, ubi
a) fiiijuimodi. — hujui Pr.
4) ve/ intel Ii tjrre. — Om. Pr.
γ) hujutmodi. — hujui Pr.
4) hujujmndi. — Aujui Pr.
c) leçuerr/ur. — ne Pr.
!
sic dicit : σ Magister, 17 diet., 1. Sentent., ponit
quod charitasnon est aliquid creatum in anima, sed
est ipse Spiritus Sanctus montem inhabitans. Nec
est sua (a) intentio, quod iste motus dilectionis quo
Deum diligimus, sit ipse Spiritus Sanctus;sed quod
iste motus dilectionis est a Spiritu Sancto, non
mediante aliquo habitu, sicut a Spiritu Sancio sunt
alii actus virtuosi, mediantibus habitibus aliarum
virtutum, puta habitu spei, aut fidei, aut alterius
virtutis. Et hoc dicebat propter excellentiam cbarilatis. Sed, si quis recto consideret, hoc magis redun
dat in charitatis detrimentum, etc. » — Hæc
ille.
Ad declinuinsoptimuiii, negatur consequentia.
Nam, licet cognitiones beatorum sint inæqualos,
tamen per quamlibet earum videtur quidquid est
formaliter in Deo. Nec oportet quod illo qui remis
sius cognoscit, erronee cognoscat, vel quod cogno
scat aliter quam est. Unde sanctus Thomas, 4. Sen
tent., dist. 49, q. 2. art. 4, ad 3uni, sic dicit : < Inten
sio secundum quam aliquid dicitur magis aul mi
nus, non solum causatur per recessum a contrario,
sed etiam per accessum ad terminum; sicut patet in
intensione lucis corporalis. Et sic etiam lumen spi
rituale (6) intenditur in uno beatorum, magis quam
in alio, per majorem assimilnlionem ad Deum;
quamvis in nullo inveniatur aliquid contrarium illi
lumini. i> — Hæc ille. — Dico orgo quod omnis
visio beatifica ostendit Deum infinito perfectum, et
bonum, et diligibilem; licet modus cognitionis
hujus ct illius sit diversus in perfectione. Unde san
ctus Thomas, ibidem, ad 4um, dicil : « Quilibet bea
tus videbit Deum esso eo modo quo est; tamen
modus unius videntis erit alius a modo alterius. >
Et nd replicam ibi factam, dico quod æque diligibilis
apparet Deus per unam visionem beatificam, sicut
per aliam. Quia tamen una cognitio est in se perfe
ctior alia, et infinita diligibilitas objecti clarius appa
ret per unam quam per aliam, ideo potest ad eam
sequi major dilectio quam ad aliam. Et similiter,
propler majorem habitum graliæ et charitatis, et
majorem motionem Spiritus Sancti, et propler
multa alia.
Ad confirmationem, dico quod non est similo de
illis corporalibus visionibus : quia una illarum fit
per speciem rei visibilis, imperfectius representantem rem visibilem quam alia; omnes autem visiones
læatorum fient per divinam essentiam, tanquam per
formam intelligibilem, quæ in re est uniformis. Et
hanc solutionem tangit sanctus Thomas, de Veritate.
q. 8, art. 1 , nd 12n,n. Argumentum enim est tale :
« Quanto visus est fortior, tanto magis aliquid remo
tum videri potcfit. Ergo infinito distans non potest
(a) tua. — tui Pr.
(C) tpinluble. — ipintuahter Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO L
203
videri nisi a visu infinite virtuti». Sed essentia | est medium tub quo videtur; et hoc est illud quod
divina in infinitum distat ab intellectu creato. Cum
perficit visum in generali, non determinans visum
ergo nullus intellectus creatus, sil infinite virtutis, ad aliquod speciale objectum ; sicut se habet lumen
nullus intellectus creatus poterit videre Deum per corporale ad visum corporalem, et lumen intelle
essentiam. * Ecco argumentum. Sequitur responsio :
ctus ngentis ad intellectum possibilem. Secundum
c Dicendum, inquit, quod ideo oportet esae majo est medium quo videtur; et hæc est forma visibilis,
rem efficaciam visus ad hoc quod a remotiori videa
qua determinatur uterque visus ad speciale obje
tur, quia visus est potentia passiva. Potentia autem
ctum ; sicut per formam lapidis ad cognoscendum
passiva, quanto est perfectior, tanto magis potest 1 lapidem. Tertium est medium in quo videtur; et
moveri u minori (a) : quanto enim aliquid est magis hoc est illud per cujus inspectionem ducitur visus
calefaclibile, tanto a minori calefit. Quanto autem
in aliam rem ; sicut inspiciendo speculum duci
aliquid a remotiori videtur, tanto sub minori angulo tur in ea quæ in speculo praesententur, et vi
videtur, et tanto minus est quod ad visum pervenit dendo imaginem ducitur in imaginatum; et sic
de visibili; sed, si æqualis forma proveniret a pro etiam intellectus, per cognitionem effectus, duci
pinquo et remoto, non (6) magis videretur propin tur in causam (a), vel e converso. In visione erpo
quum quam remotum. Ipse autem Deus, quamvis patriæ, non est tertium medium, ut scilicet Deus
in infinitum distet ab intellectu angelico, tamen
per species aliorum cognoscatur, sicut nunc cogno
tota ejus essentia conjungitur intellectui. Et ideo non
scitur, ratione cujus dicimur nunc videre in spe
est simile. » — Hæc ille.
culo. Nec erit ibi secundum (C) medium ; quia ipsa
Ad declmumoclnvum dico primo, quod cognitio, divina essentia erit forma qua intellectus vide
quæ est actus secundus, non repraesentat objectum ; bit Deum. Sed erit ibi tantum primum medium,
sed species intelligibilis, quæ est actus primus; et quod elevabit intellectum nostrum ad hoc quod pos
similiter verbum procedens a cognitione. Dico ulte sit conjungi essentiæ increatæ, modo prædicto. Sed
rius, quod, quia forma intelligibilis, in visione beati ab hoc medio non dicitur cognitio mediata ; quia non
fica, est immensa, non est inconveniens si repne- cadit inter cognoscentem et rem cognitam, sed est
sentat absolutum et relativum , præsertim talia quæ
illud quod dat cognoscenti vim cognoscendi. > —
non sunt realiter distincta in Deo, sed omnino idem
Hæc ille. — Simile ponit, de Veritate, q. 18, art 1,
realiter.
in solutione primi, satis prolixe; et in fine, sic
Ad decimuinnonum dico quod Deus potest se dicit : < Homo, post peccatum, triplici medio indi
ostendere sine medio inter intellectum creatum et get ad videndum Deum : scilicet ipsa creatura, qua
suarn essentiam, quod se habeat per modum actus
in Dei cognitionem ascendit; et similitudine ipsius
primi, et similitudinis objecti præviæ ipsi actui, et
Dei, quam ex creatura accipit; et lumine, quo per
elicientis actum ; el ita potest se ostendere imme
ficitur nd hoc ut in Deum dirigatur, sive sil lumen
diate, hoc est, sine medio quo. Sed non potest se
natune, ut lumen intellectus agentis, sive gratiæ,
ostendero sine modio tub quo, hoc est, sine lumine ut fidei cl sapientia». In statu vero ante peccatum,
creato gloriæ. Potest autem se ostendere sine medio indigebat duplici medio : scilicet medio quod est
in quo, id est, sine objecto praecognito. Sed nullo similitudo Dei, et quod est lumen elevans vel diri
modo potest se ostendero sino medio quod sit actus gens mentem. Beati autem tantum uno medio indi
secundus, id est, visio creata· Visio enim creata (γ) gent. scilicet lumine elevante mentem. Ipse autem
quælibet potest (5) dici medium, inquantum differt
Deus seipsum videt absque omni medio : ipse enimab intellectu et ejus objecto; non tamen potest dici
mel est lumen quo seipsum videt. > — Hæc ille. —
medium speculare, quasi objectum primum per ■ Ex quibus patet sine quo medio potest Deus videri,
quod deducatur (i) in cognitionem secundi, et quod
et sine quo non.
reddat cognitionem proprio mediatam, aut æniginaCum autem dicit arguens, quod nulla contradictio
ticam, aut specularem. De hoc sanctus Thomas, de apparet, Deum ostendere se intellectui creato imme
Veritate, q. 8, art. 0, in solutione undecimi, sic diato, etc.; — dicitur primo, quod expressa contra
dicil : α Operatio intelligibilis non est media secun dictio est, quod creatura videat Deum sine visione
dum rem intor intelligent et intellectum ; sed proce qualicumque, ut de 90 patet. Dico secundo, quod
dit ex utroque, secundum quod sunt unita. » —
contradictio est, creaturam videre vel intelligere
Hæc ille. — Horn, 4. Sentent,dist. 40, q. 2, art. 1,
intellectione aut visione increata : quia omnis actio,
in solutione decimiquinli : a Medium, in visione vel est idem cum suo agente quod per illam agit, vel
corporali et intellectuali, invenitur triplex. Primum
profluit ab eo; modo divina essentia nullo modo
potest profluere ah agente creato, el mullo minus
(а) a minori. — Om. Pr.
potest sibi identificari. Dico tertio, quod contradi-
(б) non. — nam Pr.
(γ) Fwio enim creata. — Om. Pr.
(έ) potest — ponit Pr.
(<) deducatur. — denominatur Pr.
(а) a verbis et tie usquo ad causam, ora. Pr.
(б) fecundum. — tertium. Pr.
2(H
LIBRI III SENTENTIARUM
clio est, intellectum creatum agere actionem exce
dentem facultatem sua· natura·, nisi per aliquid previum tali actioni elevetur el fortificetur virtus ejus
naturalis; constat autem quod visio divin.»· essentiæ
excedit facultatem cujuslibet intellectus creati, etc.
Hanc rationem tangit sanctus Thomas, I p., q. 12,
art. 5, ubi sic dicit : « Omne quod elevatur ad ali
quid quod excedit suarn naturam, oportet quod dis|x>
natur aliqua dispositione quæ sit super naturam
suam; sicut, si aer debeat recipere formam ignis,
oportet quod disponatur dispositione (a) ad talem
formam. Cum igitur virtus naturalis intellectus
creati non sufficiat ad videndum divinam essentiam,
oportet quod ex divina gratia su jh* race reseat ei (δ)
virtus inlelligendi. Et hoc augmentum vidulis intel
lecti v.e, illuminationem intellectus vocamus; sicut
et ipsum intelligibilo vocatur lucens et lux. Et istud
est lumen de quo dicitur, Apoc. 21 (v. 23), quod
claritas Dei illuminabit eam, scilicet societatem
beatorum Deum videntium. Et secundum hoc lumen
efficiuntur deiformes, id est, Deo similes, secundum
illud 1. Joan. 3 (v. 2) : Cum apparuerit, similes
ei erimus. * — Hæc ille. — Simile ponit, de Veri
tate, q. 20, art. 2 : < Oportet, inquit, in anima
Christi ponere aliquid superadditum, ratione nature:
quia videre divinam essentiam, esi supra conditio
nem cujuslibet nature creata»; unde nulla creatura |
potest ad hoc pertingere, nisi aliquo lumine elevetur
ad illam beatam visionem. » — Hæc ille. — El .
simile dicit, q. 8, ad. 3. Et similiter, 4. Sentent., I
dist. 49, q. 2, art. G. Et similiter, 3. Sentent.,
dist. 14, q. I, art. 1, q’*3. — Sciendum tamen quod,
de Veritate, q. *10, art. 11, et, 4. Sententdist. 49,
q. 2, ad. 7, ponit quod, per divinam potentiam,
miraculose tien posset quod intellectus creatus sine
lumine gloriæ divinam essentiam videret. Unde, in
quarto, sic dicit : « Cum bcatitudo sit ultimus finis
rationalis creature, status (γ) viæ, in qualibet
rationali creatura, dicitur esse ille in quo a beatitudine deficit. Bcatitudo autem cujuslibet rationalis
creature consistit in visione Dei per essentiam. Oj>eralio autem delectabilissima, in qua bcatitudo con
sistit, oportet quod sit potentiæ disposilæ el perfe
ctui ad dignissimum objectum, ul pilet, 10. Ethi
corum (cap. 4 el 7). Et ideo, ad hoc quod creatura
rationalis sil beata j>er visionem Dei in essentia sua,
oportet quod in hanc visionem sil potens per aliquam
disporilionern inhærentem, quam dicimus esse
lumen gloriæ. Sic autem nulla pura creatura, in
statu viæ exsistens, potest videre Deum per essen
tiam. Homo enim, per omnes dis]x>sitiones quas in
statu via» habet, non potest in aliquid amplius, nisi
ut intclligat quidquid
*
intelligit |κ·γ iqiecies a .sensu
(s) λ verbi
*
qior «it uaque .»d dirpOfiRone, om. Pr.
(C) ei. — ei
* Pr.
(γ) itatuj — in «tutu Pr
abstractas; quia phantasmata sunt intellectui nostro
ut sensibilia sensui, ut patet per Philosophum,
3. ora perducere (o) ad effectus quonun dispositio in
prædictis corporibus non invenitur, sicut Petrum
Super aquas ambulare sine hoc quod ei dotem agili
tatis tribueret; ita potest mentem ad hoc perducere,
ul divinæ essentiæ uniatur in statu viæ, illo modo
quo unitur sibi in patria, sine hoc quod a lumine
gloriæ perfundatur. » — Hæc ille. — Ex quibus
videtur velle quod lumen gloriæ non sil absolute
necessarium ad hoc quod intellectus creatus divinam
essentiam videat, sed solum ad hoc quod intellectus
i creatus efficiat talem visionem. Et sic videtur quod
intellectus creatus |>otest videre per visionem a m·
non effluentem (t), sed in se mere (Missive receptam ;
(3) mtelhgit. — Om. Pr.
(β) perducitur. — produntur Pr.
(v beatu». — brati/icui Pr.
(g perducere.— producere Pr.
(t) effluentem. — affluentem Pr
DISTINCTIO xn. — QUÆSTIO I
20!>
quod est contra dicta. - Sed sciendum quod, cum creata, quæ est actus secundus. Et ideo essentia
sanctus Thomas dicit, in præailegatis locis, quod divina potest supplere vicem speciei, non autem
sine lumine gloriæ potest intellectus creatu
*
|«;rduci
intellectionis. — Quod nutem dicitur de habitu, non
ad videndum divinam essentiam, hoc intelligit |>uo oflicio committuntur; et
fuit simpliciter glorificabis, nec habuit dotem glo similiter ad sanctorum læatiludinem pertinet ut
ria·, cum illa claritas non fuerit effecta proprietas cognoscant eos qui eorum lienelicia implorant, vel
ejus, etc. » — Hæc ille. — Simile ponit, 2
* 2’, etiam alia." i real uras de quibus debent Deum lau
dare. Vel dicendum quod, si etiam cognitio creaturo
<1 175. art. 3, in solutione secundi argumenti.
nullo modo ad beatitudinem pertineat, non tamen
Ad vigesimum dicitur quod antecedetis implir.it
contradictionem : nam sensatio (J) non informans sequitur quod omnis cognitio creaturo aequaliter sc
potentiam, non potest uniri potentiæ æque intime habeat ad visionem k
*atitudinis. Cognita enim causa
sicut sensatio informans. Ulterius, dicitur quod aliqua, in piumptu est ut aliqui effectus cognoscan
tur in ipsi, ahqui vero magis lateant (x) : sicut
potentia sensitiva non |>otest sentire per aliquam
sensationem quæ non sit actio immanens, el ita for palet quod ex principiis demonstrationis statim alimaliler inhærens, et a |)otenlia realiter procedens quæ conclusiones eliciuntur, quædam vero nonnisi
permulta mrdia ,elad hæc cognoscenda non potest qui
el eflluens.
Ad vlgeslmiimprlmum dictum est prius. Quia libet |»er se devenire, scii oportet quod ab alio manunon est de ratione speciei inlelligibilis quod procedat duealur. Similiter est etiam cognitio (6) rationum
ab intelligente, vel quod formaliler actuel aut inlne- intelligihilium de effectu, respectu essentiæ divinæ
real cuicumque ; est tamen (c) de intellectione ) creationis,
ccr/iu Pr.
videntur, ct erse vel per accidens accidentia rei. Rursus, spe
cies indita) représentant omnia individua speciei,
praesentia, præterita et futura, el, ultra hoc, sub
stantias separatas ; quod non convenit (a) speciebus
naturaliter acquisitis. Hoc tangit sanctus Thomas,
3 p., q. 11. Nam, art. 1, ostendit quod per scien
tiam inditam, « anima Christi cognovit quæcumque
ab homine cognosci possunt per virtutem luminis
intellectus agentis, sicut sunt quæcumque pertinent
ad scientias humanas. Secundo, |>er hanc scientiam
cognoscit omnia illa quæ per divinam revelationem
hominibus innotescunt (6), sive pertineant ad donum
sapientia;, sive ad donum propheliæ, sive ad quodcumquo donum Spiritus Sancti ; omnia enim ista
abundantius et plenius cætoris cognovit anima Chri
sti. Ipsam tamen Dei essentiam per hanc scientiam
non cognovit. » Item, ibidem, in solutione secundi,
dicit quod |M?r hanc scientiam < jiolerat cognoscere
substantias separatas, per modum quo cognoscit
anima separata ». Et, in solutione tertii, dicit quod
per hanc scientiam α cognoscit omnia singularia,
praesentia, præterita et futura ». Item, art. 2, dicit
quod per hanc scientiam polerat inlelligere non con
vertendo se; ad phantasmata, et similiter convertendo
SC ad phantasmata, sicut sibi placebat. In quæstione
vero duodecima, art. 1, in solutione tertii, loquens
de scientia acquisita, sic dicit : < Secundum istam
scientiam anima Christi non simpliciter cognovit
omnia, sed illa omnia quæ per lumen intellectus
agentis homini sunt cognoscibilia. Unde per hanc
scientiam non cognovit (γ) essentias substantiarum
(а)
— Ad. Pr
(б) tnnoUiCuni — igrwier wi( Pr.
(7) cognovit — cognoicit Pr
separatarum, noc etiam singularia præterita vol
futura; quæ tamen cognovit (a) per scientiam indi
tam, ut supra (q. 11) dictum est. d — II®c illo. —
Ex quibus patet quomodo ill© duæ scienti© non
sunt unius speciei, nec proprio ejusdem objecti adae
quati, sicut prius dictum fuit.
Ad secundum patet per idem; quia illæduæscientiæ
non sunt unius speciei, nec unius ndæquali objecti.
Et, dato quod idem partiale objectum esset utriusque, neutra superfluebat : quia per utramque cogno
scebantur idem, sed perfectiori modo per unam
quam per aliam ; licet utraque esset perfecta in suo
genero, ot secundum tempus. Unde sanctus Thomas,
ubi supra (3 p.), q. 12, art. 2, in solutione primi,
sic dicit : « Tam scientia infusa animæ Christi,
quam scientia beata, fuit effectus agentis infinitio
virtutis, qui (δ) jiotest simul totum operari; et ita
in neutra scientia Christus profecit, sed n princi
pio habuit eam perfectam. Sed scientia acquisita, est
tantum ab intellectu agente, qui non simul totum
operatur, sed successive; el ideo secundum hanc
scientiam Christus non n principio scivit omnia,
sed paulalim, et post aliquod tempus, scilicet in
perfecta ætale ; quod palet ex hoc quod Evangelista
dicit (Luc. 2, v. 52) eum profecisse ætale el scien
tia. » Hem, in solutione secundi, sic dicil : « Hæc
scientia fuit in Christo semper perfecta secundum
tempus; licet non fuerit perfecta simpliciter el
secundum naturam ; et ideo potuit habere augmen
tum. » — Hæc ille. — Cum autem dicit arguens,
quod altera superfluebat,— non valet. Unde sanclus
Thomas, 3 p., q. 9, art. 4, in solutione secundi, sic
dicil : « Humana mens duplicem habet respectum.
Unum quidem nd superiora; el secundum hunc
respectum anima Christi fuit plena per scientiam
inditam. Alius autem respectus ejus est ad inferiora,
id est,ad phantasmata,quæ sunt nata movere men
tem humanam virtute intellectus agentis. Opor
tuit (γ) autem quod etiam secundum hunc respe
ctum scientia impleretur, non quin prima plenitudo
menti humanæ sufficeret secundum scipsam, sed
oportebat eam perfici etiam secundum comparatio
nem ad phantasmata. » — H©c ille.
Ad tertium dicitur, negando primam consequen
tiam ibi factam. Quia, licet bentUs habeat intelle
ctum possibilem et agentem, tamen est in termino su©
naturalis perfectionis; nec est necesse quod quilibet
beatus habeat omnem perfectionem naturalem possi
bilem haberi in sua specie. Secus est de anima Chri
sti ante suem resurrectionem : quia Christus tunc
simul erat viator et comprehensor; et necessc erat
ipsum habere omnem perfectionem naturalem pos
sibilem in natura humana, potissime quantum ad
(e) cognovit. — ro^nnictt Pr
(6) gui. — gur Pr.
(γ) Oportuit — Oftcndit Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO I.
animam, cum asset caput omnium animarum; et
intellectum ejus possibilem perfici, quantum ad
omnem respectum quem habet, sive nd superiora,
sive ad inferiora, ut stati m dictum est. De hoc san
ctus Thomas, dc Veritate, q. 13, art. 3, in aoluliono tertii, «ic dicit : e Christus, ex hoc quod erat
Deus et Immo, habebat plenariam potestatem super
omnes pries animæ suæ, et super corpus; undo,
ex virtute divinitatis, secundum quod nostra
*
repa
rationi competebat, permittebat unicuique potentia
rum agere id quod est ei proprium, ut dicit Dainoscenus (de Fid. orth., lib. 3, cap. 15); otsic non
erat necessarium in ipso, nequii quod fieret redun
dantia ex una potentia in aliam, neque quod una
potentia a suo actu abstraheretur per (i) vehemen
tiam alterius; unde, per hoc quod ejus intellectus
videbat Deum, nonoportelialaliquam abstractionem
a sensibus corporis fieri. Secus autem est in aliis
hominibus, in quibus, ex quadam colligantia poten
tiarum animæ ad invicem (6), sequitur de necessi
tate quod fiat redundantia vel impedimentum ex una
potentia in aliam. » — Hæc ille. — Et similiter
dicil, 2· 2
,
*
q. 175, ari. 4, in solutione secundi.
— Dicitur ulterius, quod nullum est inconveniens,
concedere quod aliqui beati proficiant in cognitione
naturali usque ad diem judicii, potissime per illu
minationes novas inferiorum a superioribus. Hoc
enim concedit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49,
q. 2,art.5, ubi sic dicit: α Angelorum elanimarum
sanctarum scientia potest augeri usque ad diem
judicii, sicut et alia quæ ad premium accidentale
pertinent. Ulterius autem non proficient, quia tunc
erit ultimus status rerum, etc. » — Hæc ille. —
Dicitur ulterius, quod id quod adducitur de poten
tia augmentative in Adam, vel in beatis post
resurrectionem, non valet ad propositum. Tum quia
Adam, in statu innocentia
*
, orat, quantum ad aug
mentum sui corporis, in termino sibi a D<
*o
præflxo;
et similiter erit de beatis post resurrectionem. Tum
quia corpus hominis non est sic dupliciter in laten
tia ad acquisitionem quantitatis naturalis, vel dupli
cis quantitatis specie differentis (γ), sicut anima
Christi erat in |>otenlia ad duplicem scientiam ;
quare non valet similitudo. — Dicitur ulterius,
quod positio sancti TJiomæ non fundatur in illa
falsa (Î) maxima quam arguens recitat, sed in glossa
el expositione quam arguens adducit : quia scilicet
intellectus possibilis animæ Christi, si non haberet
scientiam ex actione intellectus agentis acquisitam,
remaneret aliqualiter imperfectus; quia non omnis
potentia ad scientiam esset in eo completa, ut
dictum est in solutione secundi. Scientia enim
(a)
(C)
(γ)
(δ)
abstraheretur per. — abstraheret Pr.
ad invicem. — ad divinitatem Pr.
differentis. — differentes Pr.
falsa — fallacia Pr.
207
indita, cum (a) esset alienus rationis a scientia
naturaliter acquisita, ct potius scientia animæ sepa
rata· quam conjuncta?, vel potius angeli quam
humana, non actuahnt nec satiabat potentiam intel
lectus ad scientiam naturaliter acquisitam, sicut
supra dictum est.
II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum
Durandi, dicitur quod fundatur in falsa supposi
tione, scilicet quod scientia indita et acquisita forent
unius rationis in Christo. El de hoc satis est dictum
in solutione primi Scoti (6) contra hanc secundam
conclusionem. Ideo non oportet plus dicere dc illa
rum distinctione.
Ad Nccundum, negatur major. El ejus falsi tas
petet ex dictis sancti Thumæ, 3 p., q. 12, art. 3,
ubi arguit sic (arg. 2) ’ « Acquirere scientiam ab
homine docente, videtur esse nobilius quam acqui
rere a sensibilibus; quia in anima hominis docentis
sunt species intelligibilcs in actu; in rebus autem
sensibilibus sunt species mlelligibiles in potentia
solum. Sed Christus accipiebat scientiam experimentftlcm ex rebus sensibilibus. Ergo multo magis pote
rat accipere scientiam, addiscendo ab hominibus. »
Ecce argumentum. Sequitur responsio : « Dicen
dum, inquit, quod ille qui addiscit ab homine, non
accipit immediate (γ) scientiam a speciebus intelligibilibus quæ sunt in mente ejus, sed mediantibus
sensibilibus vocibus, Unquam signis intellectua
lium conceptionum. Sicut autem voces ab homine
formata?, sunt signa intellectualis scientia? ipsius;
ila creature n Deo condite, sunt signa sapientis
qjue; unde, Ecclesiastici 1 (v. 10), dicitur quod
Deus effudit sapientiam suam super omnia opera
sua. Sicut igitur dignius est accipere a Deo quam
ab homine, ita dignius est accipere scientiam per
sensibiles creaturas quam per hominis doctrinam. i
— Hæc ille.
Ad tertium dicitur quod responsio ibidem addu
cta, bona est. Et hanc ponit sanctus Thomas, 3 p.,
q. 12, nil. I, in solutione secundi, ubi sic dicit :
u Licet corporalibus ($i sensibus Christi non fuerint
subjecta omnia sensibilia, fuerunt tamen sensibus
ejus subjecta aliqua sensibilia, ex quibus, propter
excellentissimam vim rationis ejus, potuit in noti
tiam aliorum devenire per modum pncdiclum :
sicut videndo cœlestia corpora, potuit comprehen
dere eorum virtutes, et effectus quos habent in istis
inferioribus, qui (f) ejus sensibus non subjacebant;
et, eadem ratione, ex quibuscumque aliis, in alio
rum notitiam devenire potuit. > Item, in solutione
primi, dicit . < Scientia rerum acquiri potest non
(а) cum. — tamen Pr.
(б) Scoti. — Om. Pr.
(γ) immediate. — mediate Pr.
(Ô) corporalibus. — corporaliter Pr.
(c) ÇUI. — virtutem
comprehendere; mal ex inspectione intellectiva com
prehensiva essentia· solis, potest comprehendi ejus
virtus. Christus aulom, quidquid sentiebat, poterat
faciliter intelligere el (a) comprehendero, propter (
efficaciam sui naturalis luminis intellectus agentis; ,
el ita comprehendit essentias corporum cœloslium, I
<»t consequenter eorum virtutes, el consequenter
*
omne
effectus rorum, quantum ad naturas suas
specificas. — Cum nutem «licit ulterius, quod per
experientiam habitam de quacumque re, non potest
halieri scientia nisi de similibus secundum speciem,
— falsum est, ubi ad experientiam sequitur rei
ex|>erke comprehensio, tam quoad omnia pnedicata
essentialia quam accidentalia tam per se quam |>er
accidens, et quoad omnem habitudinem rei ad alias
res. Sic autem fuit in Christo, el potissime quia
scientia indita in ipso cooperabatur ad acquisitionem
scientis experimentalist; sicut habens penes se ali- |
quas species intclligibiles paucas numero, sed uni- i
versales in virtute, potest formare ex illis mullas
species magis particulares. Secus est de aliis homi
nibus. Et ideo non esi judicandum de illo sicut de
ceteris.
Ad argumentum in principio qwrstionis, respon
det sanctus Thomas, 3 p., q. 9, art. I, in solutione
primi, ubi sic dicit : < Christus cognovit omnia |>er
scientiam divinam, o|ierati(>ne increala. quæ e>t
ejus essentia : Dei enim intelligere ««t sua essentia,
ut prolxitur, 12. Metaphysi™ (t. c. 39). Unde hic
actus non (loluil esse anirnæ Christi, cum sil alte
rnis natura·. Si ergo non fuisset in anima Christi
alia scientia præler divinam, nihil cognovisset; el
ita frustra fuisset assumpta, cum res sit propter
suam operationem. » — Ihec ille.
Et hæc de quæsliorio sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Anien.
erfeclius cognoscit aliqujpd principium, tanto plura in
illo principio cognoscit. Sed Deus perfectius videt
suam essentiam, «piam anima Christi. Ergo plura
cognoscit quam anima Christi. Non ergo anima Chri
sti in Verbo cognoscit omnia.
In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo
(tonentur conclusiones. In secundo objectiones. In
tertio responsiones.
AHT1CULUS I.
P O N U NTU R C O N C L U SIO N E S
Quantum ad primum articulum, sit hæc
Prima conclusio :
Anima Christi per nullam
scientiam scit aut cognoscit aut comprehendit
omnia scibilia, vej omnia quæ Deus cognoscit
aut scii.
Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, de
Veritate, q. 20, art. 4, ubi, mota illa qmcslione,
Utrum anima Christi sciat in Verbo omnia qua· scit
Verbum, respondet in hunc modum : a Ad eviden
tiam hujus quæstionis, oportet intelligere quid est
dictu, aliquid in Verbo videre. Sciendum igitur est
quod nihil potest videri in aliquo, nisi eo modo quo
est in illo. Contingit autem aliqua multa esse in alio
dupliciter. Uno modo, divisim el pluraliter : sicut
plurcs formæ resplendent in sjieculo, unn(|i|iemie
divisim; et sicut (C) plures homines sunt in una
H) Hujuimodi — IMu
*
Pi
«teut. — lie Pr.
DISTINCTIO XIV. - QUÆ8TIO II
domo. Alio modo, uniformiter el simpliciter; sicut
plures effectus sunt virtute in causa, et etiam con
clusiones (x) in principio, et membra in sumine.
Qiiicumque igitur aliquid intuetur, consequens est
quod illa videat quæ in eo sunt multipliciter el divisim, eo quod unumquodque illorum ita offertur
sicut et id unum in quo continentur; et pro tanto
«pii videt speculum, videt formas in speculo resul
tantes. Sed qui videt aliquid unum, non oportet
quod videat omnia quæ sunt in eo uniformiter et
unite, nisi quando totam virtutem illius compre
hendit : sicut qui videt aliquod principium, non
oportet quod videat omnes conclusiones virtute exsi
stentes in eo, nisi forte illud comprehendat. Res
autem creatae, sunt in Deo, non quidem multiplici
ter, sed unite, ut dicit Dionysius (de Divini
*
Nomi·
*.
nibu
cap. 5). Unde, cum dicitur resesse in Deo,
magis assi mi latu r illi modo quo effectus sunt in
causa, et conclusiones (6) in principio, quam (γ)
illi modo (pio forma
*
sunt in speculo. Et ideo non
oportet quod quicumque videt Verbum, videat omnia
quæ Verbum in se ipso videt, ut quidam dixerunt,
afferentes exemplum de formis quæ videntur in spe
culo viso. Ipsum enim Verbum seipsum compre
hendit; unde omnia quæ in (»0 virtualiler continen
tur, ct unite sunt in eo, cognoscit *<· videndo. Intel
lectus autem creati, qui Verbum non comprehen
dunt, non oportet quod videndo Verbum, omnia
videant quæ in Verlio sunt. Sed tamen in hoc anima
Christi majori prarogativa gaudet quam alitis intel
lectus creatus : videt enim in Verbo omnia prasenlia, praterita el futura. Cujus ratio est, quin, cum
Deussit principium omnium rerum et linis, duplex
habitudo ipsius ad creaturas invenitur una secun
dum quam omnia a Deo procedunt in esse; alia
secundum quam ad eum ordinantur ut in finem,
quædnin p<
*r
viam assimilationis tantum, sicut irra
tionales creatura (0), quædam tam per viam assimilationis (piam etiam pertingendo ad ipsam divinam
essentiam. Cuilibet enim natura procedenti a Deo,
inditum est ut in Ιιοηιιιη tendat per suam (c) opera
tionem. In cujuslibet autem boni consecutione, crea
tura Deo assimilatur; sed creatura rationales, super
hoc, habent ut sua operatione ad ipsum Deum
cognoscendum el amandum pertingant; unde pra
rateris creaturis bcatitudinis sunt capaces. In utra
que autem pradictarum habitudinum, invenitur
creaturas Creator excedere. Quantum ad primam (ζ)
quidam, quia super omnia quæ Deus fecit, adhuc
posset alia dissimilia facere, et novas species, et
nova genera, ct alios mundos; nec unquam quod
(а) conclmionet. — t/uxtlioncf Pr.
(б) cohc/ujiohcj. — queationt» Pr.
(y) quam. — Om. Pr.
(Ô) A wrbo qurdam usque ad crcaturar, om Pr.
(<) commuiumi. — Ad. Pr.
(ζ) pnmam. — prinntm Pr.
200
factum esset, facientia virtutem ,i
*quaret
aut adæquare posset. Quantum vero ad secundam, quia(s)
creatura, quanlumcumque fiat boni particeps, nun
quam tamen pertingit ad hoc quod Dei bonitatem
ndæquet. Quanlumcumque etiam creatura rationalis
Deum cognoscat el amet, nunquam tamen ita perfe
cte cognoscit et amat, quantum ipse cognovi bilis et
diligibilis esi in se. Sicut autem creatura imperfe
cte essent, si a Deo procederent, et in Deum non
reoi di narentur; ita imperfectus esset creaturarum a
Deo exitus, nisi reditio in Deum exitum adæquarel.
Et ideo unaquæquecreatura, quantum participât de
esse, tantum participat de bonitate. Unde et oportet
quod excellentissimi (6) intellectus creati Deum
cognoscant, ut eorum cognitio adaquetur processui
creaturarum a Deo. Procedunt autem a Deo res, et
per viam natura, et secundum ordinem gratia
*.
Unde intellectus creati qui sunt in summo creatura
rum constituti secundum conditionem natura,
omnium naturalium iu Deo el ex Deo cognitionem
accipiunt, scilicet angeli. Christus tero constitutus
est (γ) super omnem creaturam, etiam (0) quantum
ad dona gratiæ, quia c/e plenitudine eju
*
omne»
*,
arccpimu
Joannis 1 (v. 10); et ideo ipse accepit(c)
cognitionem omnium eorum quæ a Deo secundum
quodeumque tempus procedunt, non solum secun
dum ordinem natura, sed etiam ζ) secundum ordi
nem gratiæ. Scit igitui anima Christi omnes crea
tures, non solum quantum ad naturales proprieta
tes, quml et angeli habent, sed etiam secundum
quod substant divinæ providentiæ ordinata.
*
iu finem
'alutis humanæ et donorum gratiæ; et ideo scit
omnia singularia, el omnes singulares actus homi
num, et etiam cordis abscondita ; quod de nulla alia
creatura dicere o|M)itet. El tamen, quia non pertin
git ad comprehendendum ipsam divinam infinita
tem, ideo remanet Deo facultas adhuc multa alia
faciendi quam ea quæ anima Christi cognovit. > —
Hæc ille.
Eamdem conclusionem |>onit, 3 p., q. 10, art. 2 :
α Cum. inquit, quæritur, An Clirislus cognoscat
omnia in Verin), dicendum est quod ly omnia potest
dupliciter accipi. Uno modo, proprie, ut distribuat
pro omnibus quæquocumque modo sunt, vel erunt,
vel fuerunt dicta, vel facta, vel cogitata a quocum
que, secundum quodeumque tempus. Et sic dicen
dum est quod anima Christi in Verbo cognovit
omnia. Unusquisque enim intellectus creatus, in
Verbo cognoscit (r), non simpliciter omnia, sed tanto
plura, (pianto jærfeclius videt Verbum. Nulli tamen
(3) fecundam, çuia. — fecundum, quod Pr.
(6) excellentifsimi. — ejeeUentmm Pr.
{'f) est. — Om. Pr.
(δ) est - Ad. Pr.
fi) in Deo. — Ad. Pr.
(ζ) etiam. — Om. Pr.
(r,) cognmcif. — coqnovit Pr
V. — 14
210
LIBili III. SENTENTIARUM
intellectui beato deesl quin cognoscat in Verbo I potuissent (a) esse vel fuisse vel futura osee, rum in
omniaquæ ad ipsum !q>eclant. Ad Christum autem, seipsis non sint, nullam in seipsis distinctionem
el .id cjus dignitatem, >ρ<·< tant quodammodo omnia, habent, nec sunt nisi in putentia ipsius Dei, in qua
inquantum ei subjectu sunt omnia. Jjisu etiam est i unum sunt ; unde n«>n posMint cmc lespectiis distinjodox omoium cuiiMillitus a D^qnht Kiliushorni· cli, secundum quos distinguantur rationes horum
nii ed, ut dicitur, Joan. 5(v. 27). El ideo anima j possibilium. El ideo hæc non cognoscit (ζ) Deus per
Christi in Verbo cugnovil omnia exsistentia, secun- I ideas distinctus, sed per cognitionem suæ putentia»,
dum quodcumque tempus, et etiam hominum cogi- in qua sunt. El ideo dicitur hæc cognoscere simplici
latus, quorum ipse est judex, ideo quod de eu «lici- intelligentin ; quin inlelligere est concipere etiam ea
hir. Jo?m. 2 ( v. 25), Ipse enim tcirlmi qn;v e^ent quæ non sunt exim concipientem. Sed quia omne
in homine; quod |K>tesl intelligi non solum quoad quod agit aliquid, vel polesl agere, agit illud secunscientiam divinam, sed etiam quantum ad scientiam dum quoti c*»t ens aclu, ideo impossibile est (y)quod
animæ ejus, quam babel in Verbo
*
Alio modo h ‘ aliquis sciai munia quæ ex aliqua causa possunt proomnia |h>Iv-1 accipi magis huge, ut exlemlalm non , duci, nisi comprehendat entitatem ejus. Et quia
solum ad omnia qua» sunt in aclu secundum quod- nullus intellectus creatus comprehendit divinam
cumque tempus, sed etiam ad omnia quæcumque essentiam, ideo nullus intellectus creatus polesl scire
sunt in (MJlenlia, nunquam reducta inactum. Horum omnia quæ Deus potest facere; et hæc sunt illa quæ
autem quædam sunt solum in potentia divina; et Deus scit simplici intelligent ia (o). Sed ea qua» sunt,
hujusmodi (a) non omnia cognovit anima Christi in vel fuerunt, \ el erunt, deliciunt ab infinitate divinæ
Verbo. Hoc enim esset comprehendere umnia quæ polenliæ; quia plura facere posset. Unde non prohiDeus |M)test facere (S); quud esset comprehendere lietur aliquis intellectus creatus cognoscere ea omnia,
divinam virtutem, et per consequens divi nain essen- Sed unusquisque tanto plura eorum in Verbo cognoliam; quælilæt enim virtus cognoscitur el compre- scit (c), (pianto perfectius Verbum intuetur. Et quia
hendilur pei cognitionem eorum in quæ potest, anirna Christi perfectissime inter creaturas Verbum
Quædam vero sunt nun solum in potentia divina, intuetur, ad terminum cognitionis pervenit, scilicet
sed eliam in potentia crcaluræ ; et hujusmodi (γ) quod scit omnia quæ sunt vel erunt vel fuerunt, non
omnia cognovit anima Christi in Verito. Coinprehen- schini facta, sed dicta et cogitata. El (plia compredii enim in Verbo essentiam omnis crcaluræ, et per hendil quamlibet essentiam creatam, ideo scit omnia
consequens potentiam, et virtutem, el omnia quæ quæ sunt in putentia seminali cujuscumque crea
*
sunt in potentia creature. » - ILec ille.
*,
lura
eo inudo quo Deus scit umnia quæ sunt in
Eamdem conclusionem |>unil, 3. £enf — Hæc ille.
q. l,art. 2 (q1· 2), dicens u Quidam dixerunt.
Ex quibus |Hitesl formari lalis ratio : Nullus inlelomnem intellectum videntem Deum, \idere Omnia lectus cognoscens aliqua in alio>sibilia, quæ ner. sunl, nec fuerunt,
que, comprehendit; sed diversimode. Quia ea quæ nec erunt. Eigo non cognovit simpliciter omnia,
sunt, vel erunt, vel fuerunt secundum quodeumque
tempus, scit scientia visionis; quia illud proprie Secunda conclusio est <μιο<ΐ anima ciirlhU c<»uimvidelur, quod habet esse extra videntem. Et quamvit hi Verbo Infinita seaumliiiii quid, Heel non
vis essentia |ær quam videt, sit una, tamen per
infinita simpliciter.
distinctas rationes idéales ea videt; ideo distinctam
cognitionem de cis habet, dum unumquodque eugnoHam conclusionem pomi, de Vorilalc, q. 20,
vit secundum propriam ideam, sicut Ijonuni. vel p« r ari. i. ad lum, ubi sic dicit . a (Jummunitei dicitur
ideam oppositi, sicut malum. Distinctio autem quod Deus scit «piædain scientia visionis, scilicet
harum rationum in Deo, esi ex diverso resjiectu _________________
exemplaris, scilicet di.vinæ essentiæ, nd res visae.
(a) poluùient_ _ ;Η,ωι„β pr.
Sed ea quæ nec sunt nec erunt nec fuerunt, et tamen
ntj toguoicit. — cognuvd Pr.
------------------- ------(·) hujutmodi, — hujii» Pr.
li) quod Mat eonipie/tendeir onuua qiut bcm
facere — Ad. Pr.
(γ) Au/uirnodi. — Au/im Pr.
'
(γ ait.— 0α>· P».
(Î A verbi
*
rf hxc usque ad intcllujenlia. uin. Pr.
(< cognoteil — ciejuoeit Pr.
(ζ) hujutniodi. — /tujin Pr.
(r.) rujntmodl, — cu/m· Pr.
DISTINCTIO XIV. — QÜÆSTIO II.
211
(a) nunc scit scientia visionis infinita futura. Unde,
si anima Christi sciat omnia quæ Deue scit scientia
visionis, oportet dicere qnrul etiam sciat infinita.
— Et ideo dicendum est, quod in rebus inve
nimini aliquid quod simpliciter ct omnibus modis
est infinitum, sicut Deus; aliquid autem quod
est omnibus modis finitum, meut res materiales;
aliquid autem quod est modo quodam finitum,
et modo quodam infinitum : sicut quælibet sub
stantia immaterialis, est quidem finita, inquanlum habet esse limitatum ad propriam naturam, eo
quod nulla creata substantia, quamvis immaterialis,
e.4 suum esse, sed e^se participat; est tamen infi
nita, |>er remotionem terminationis secundum quam
forma terminatur ex hoc quod in materia recipitur,
cum omne receptum sit in recipiente per modum
recipientis. Secundum igitur quod aliqua res esi
infinita, secundum hoc per suam actionem compa
ratur ad infinitum. Illud enim (6) quod est infini
tum secundum esse et immaterialitatem, ut Deus,
per operationem suam comparatur ad infinitum, el
secundum materiam sive quantitatem, et secundum
naturam speciei vel generis. Unde Deus potest cogno
scere infinita individua, et infinitas sjiecies; quia
cognoscit omnia quæ potest facere, et potest (γ) in
infinitum novas species facere. Et, pneter hoc, cum
aliquid secundum hoc agat, secundum quod est
aclu, sicut esse Dei est infinitum, ita et ejus actio
halæt efficaciam infinitam. Res autem materialis
neutro modo habet comparationem ad infinitum,
neque scilicet ad infinitum secundum materiam vel
quantitatem, nequo ad infinitum secundum spe
ciem : sicut patet in risu, qui est virtus quoedam
materialis, et ideo non potest quamlibet speciem
cognoscere, sed determinatam, scilicet colorum ;
nec potest infinita cognoscere, nisi per successio
nem, eo quod, cum sil materialis, actio ejus mate
rialis est, et attingit ad ea quæ sunt infinita secun
dum quantitatem continuam vel discretam, quæ esi
infinitas materialis, eo modo quo sunt infinita (0),
scilicet numero, numerando partem post partem;
et ideo impossibile est quod unquam perveniat ad
cognitionem infinitorum, etiam individuorum. Et
quia intellectus noster, in statu isto, a sensu (i)
accipit, inde est etiam quod nec ipse infinita hoc
modo cognoscere potest. Substantial vero immateria
les, quæ sunt quodammodo infinite, et quodam
modo finitæ, quia esse finitum habent, oportet quod
earum operatio sit efficacia1 finitæ, et comparetur ad
naturas finitas; quia vero immateriales eunt, ideo
(3) fi6i. — Oin. Pr.
*»ndil
ad infinita materialiter.
(6) Unde, si amnia Christi sciret omnia qua scit scientia earum operatio se ext
quæ sunt, erunt vel fuerunt; ct hæc non sunt infi·
nila, supposito principio el line mundi; quæ qui
dem sola dicilur Deus visione videre, quia visio est
eorum quæ in se subsistunt extra intellectum viden
tis. Qiiædam vero scit scientia simplicis intelligentiæ, scilicet illa qutc potest facere, quamvis nun- |
(piam sint futura; et hæc sunt infinita. Et dicilur
ista inlelligere, ea ratione, quia intellectus potest
sibi (a) formare quiddilates eorum quæ extra eum
non subsistunt. Anima Christi igitur videt in Verlro
omnia pnescntia et futura, non tamen quæcumque
Dens po(e>l facere, et ita non sequitur quod sciat
infinita. — Sed ista ratio non solvit vim rationis.
Sup|K>silo enim quod generatio in futuro in infini
tum duraret (quod Deus facere posset), constat
quod infiniti homines essent futuri, el omnes illos
Deus cognosceret scientia visionis. Undo, si anima
Chrisli sciret omnia quie.-cit scientia visionis, seque
retur (6) quod anima Christi tunc sciret infinita,
quamvis non cognosceret omnia quæ Deus facere
posset; quia Deus, printer infinita individua harum
specicruni finitarum, posset facere infinitas alias
species, el in singulis speciebus infinita individua,
sicut palet, præcipue in proportionibus numerorum.
Si enim in una specie proportioni
*
accipiantur indi
vidua, in infinitum multiplicabuntur : utputa in
specie dupli esi proportio duorum ad unum, et qua
tuor ad duo, et sex ad tria, et sic in infinitum, el
iterum, super proportionem dupli est alia s]>ecies
proportionis, triplum et dimidium, quadruplum ct
dimidium (γ), quintuplum et dimidium, et sic in
infinitum; et tamen unaquæque istarum continet
infinita individua in potentia. Undr, si generatio in
infinitum (c) futura secundum has species quæ mudo
sunt finitæ, duraret, adhuc plura posset Deus facere ;
quia posset facere novas species, ct hoc in infinitum.
Et sic patet quod non est ejusdem rationis dicere (c),
animam Chrisli cognoscere infinita, el cognoscere
omnia quæ Deus facere potest. — Iterum
Deus,
cognoscendo scientia visionis omnes creaturas, com
prehendit eas; et sic (ζ) scit quidquid est in creatu·
rarum potentia. In potentia autem creaturarum est
infinitum, sicut patet de divisione continui, et in
augmento numerorum. Unde, cum anima Christi
etiam creaturas comprehendat, scit infinita quæ
sunt in creaturis in |>otentia. Et præteroa, si animæ
damnatorum sunt perpeluæ, et in eis cogitationes
erunt volubiles, quarum nullam Deus ignorat, Deus
visionis, sequeretur. — sequitur Pr.
(γ) triplum et dimidium, quadruplum et dimidium. —
tria anguli et dividuum, quadrangulum et dividuum
Pr.
(δ) esset. — Ad. Pr.
(t) dicere. — divmsf Pr.
(;) nc. — Om. Pr.
(а) enim. — Ad. Pr.
(б) est. — Ad. Pr.
(7) et potest.
Om Pr.
(Î) mltniia —· infinitum Pr
(t/
Pr.
SU
LIIHU III. SENTENTIAKUM
Unde etiam intellectus noster, ut dicit Commenta
tor, 3. de Anima (t. c. 19), ostenditur quodam
modo infinitus (i), inquantum cognoscit universale,
in quo infinita singularia cognoscuntur. Sed in hoc
deficit, quod species universalis quam intellectus
apprehendit, utputa hominis, non est perfecta ratio
cognoscendi quodlibet singulare in sua singularitate.
Si autem esset, tunc intellectus noster, dato quod
essent infiniti homines, tamen cognosceret infinita
materialiter per unam naturam linitam, quæ est
natura humana : in infinitis enim hominibus, quam
vis sit infinitum secundum quantitatem vel mate
riam, non tamen est infinitum secundum speciem;
quod patet ex hoc. quia adhuc extra infinitos homi
nes possunt esse alia»species; proprium autem obje
ctum intellectus, est natura speciei, non autem
materia. Similiter, qui cognosceret per naturam
animalis omnes species animalis in sua specialitate,
dato etiam quod species animalis essent actu infi
nita», adhuc cognosceret (i) infinitas species, sed (7)
finitam natunun; quin, præter naturam animalis,
adhuc est natura lapidis. Ita igitur, cum anima
Christi cognoscat Verbum, quod est sufficiens ratio
cognoscendi omnia individua in sua singularitate,et
omnes species in sua specialitate, nihil prohibet,
quamvis sit finita secundum esse, quin cognoscat
infinita (i); non tamen comprehendit naturam infi
nitam. » — Hæc ille.
Eamdein conclusionem ponit, 3 p.. q. 10. art. 3;
et 3. Sentent., dist. 14, ubi supra (q. I, ait. 2,
q*1· 4, ad 2um). Venimtamen in his (t) locis dicit
quod anima Christi scit infinita, scientia simplicis
intelligentiæ, scilicet omnia quæ sunt in potentia
creaturæ, non autem scientia visionis; quia dicit
quod certus est numerus præsenlium, pneleritonim et futurorum. Sed in de Veritate videtur dicere
quod cogitationes damnatorum sunt infinitae. Nec
tamen, propter hoc, est proprie contradictio in didis
suis : quia intendit quod non erunt infinita entia
subsistentia; cum quo stat quod erunt infinita» cogi
tations et gemitus, qui non sunt adeo proprie entia.
Ex prædictis ]>otesl formari talis ratio : Quieumque intellectus cognoscit infinita individua compre
hensa sub linitis speciebus, vel infinitas species
comprehensus sub finito genere, cognoscit infinita
secundum quid, licet non infinita simpliciter. Sed
anima Christi est hujusmodi. Igitur cognovit infi
nita secundum quid ; et non solum in confuso et in
universali, verum etiam distincte quodlibet in Mia
singularitate.
El in hoc primus articulus terminatur.
(j) ostenditur quodammodo infinitus. — attendit quo
dammodo infinita Pr.
(S) cognosceret. — cognoscere Pr.
(γ) sed. — secundum Pr
(i) infinita. — /inita Pr,
(t) Ius — aliis Pr
AKTiCULUS 11.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — CONTIIA PRIMAM CONCLUSIONEM
I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum
articulum, arguitur (a) contra conclusiones. El qui
dem, contra primam arguit Scotus (dist. 14, q. 2),
volens probare quod anima Christi potest videre in
Verbo omnia quæ videt Verbum. Et
Primo arguit contra rationem et probationem
conclusionis, sic : Quia si A conveniant B et C ordi
nale, ita quod B sil tota ratio respectu C, si intelli
gens (€) B non comprehendat A, multo minus intel
ligens (γ) C comprehendet A. Exemplum hujus est
de subjecto, diffinitione et passione : si intelligens dif
finitionem non comprehendit subjectum, neque
intelligens passionem comprehendet subjectum ; vel
pro medio accipiatur passio prior, et pro tertio pas
sio remotior, quæ inest ratione prioris (0) passionis;
plet ista propositio. Sed, respectu Dei, esse infini
tum intensive, et esse in quo infinita possibilia quo
modocumque (t) relucent, se habent tali ordine,
quod, quia Deus est infinitus intensive, infinita pos
sibilia in eo relucent; el ita |>olest in infinita possi
bilia, et non econtra. Sed cognoscens Deum sub
ratione infinitatis intensi væ, non propter hoc com
prehendit. Ergo, multo minus, cognoscens infinita
|»ossibilia quæ relucent in eo, sive infinitos ejus
effectus, comprehendit eum (ζ). Assumptum palet.
Quia intellectus angeli videntis Deum, videt eum
sub ratione infinitatis inlensivæ; quia aliter non
quielarelur. Nihil enim |>olest quietare intellectum,
nisi sub ratione infiniti formaliler : ita quod, si
nunquam infinitum comprehenderetur, sed tantum
communicaretur, non plusquielarel potentiamapprohensivam, quam aliud objectum finitum; accideret
enim sibi infinitas, ut comparatur ad illam poten
tiam.
Secundo. Quia cognoscens unum effectum in
Verlxi, non comprehendit illum, nec Verbum ut est
causa illius. Ergo, quotcumque effectus cognoscat,
nullum eorum comprehendet, nec Verbum ut est
causa alicujus eonim ; el ita, mullo magis, nec sim
pliciter comprehendit causam, si omnes effectus ejus
cognoscat (η).
Tertio. Quia illud exemplum de principio el con
clusione, assumit falsum simpliciter. Causa enim,
inquantum (0) causa, nullam perfectionem accipit
(3) arc/uifur. — arguit Pr.
(6) intelligens. — intellectus IT.
(γ) intelligens.
intellectus Pr.
(i) mot ratione prio>
*i>.
— est in ratione priorum Pr.
(t) quomodocumque. — Orn. Pr.
(ζ) comprehendit cum. — Om. Pr.
(η) Avrrbo causam uique ad cognoscat, om. Pr.
P) ratoa enim, inquantum. — causa ei in qua Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO II.
a causato; quia est prior (a) eo naturaliter. Ergo
cognitio principii, ut est causa cognitionis (C) con
clusionis, nullo modo perficitur per cognitionem
conclusionis (γ). — (kmfirmatur ratio. Accipiatur
enim aliquod principium ut notum in aliquo gradu ;
et quæro si potesLaliqua conclusio cognosci, ita quod
maneat in intellectu illa cognitio non aucta, aut non.
Si sic, habetur propositum : quia cognoscens con
clusionem ex principio, non perfectius cognoscit (i)
principium; et sicut est de una conclusione, ita de
quocumque incluso in illo principio. Si non, ergo
illud principium in isto gradu cognitum, non est
principium : quia respectu nullius conclusionis;
quod est falsum. Item, tunc esset circulus inter
illa (c). — Istud confirmatur per Philosophum,
1. Posteriorum (t. e. 10), ubi vult quod de subje
cto oportet tantum cognoscere quid est. Et ratio est :
quia in quidditate includitur virtualiter tota ratio
scientiæ; nec propter ipsam demonstrationem acqui
ritur aliquo modo cognitio quid est de subjecto. sed
totaliter supponitur; sed tantum acquiritur cognitio
passionum inhaerentium sibi. Et ita erit de conclu
sione respectu principii; quia cognitio principii
totaliter supponitur demonstrationi (ζ), el in nullo
perfectior acquiritur per demonstrationem.
Quarto. Arguitur contra distinctionem quam
ponit conclusio. Quia intellectus animæ Christi
potest cognoscere in Verbo aliquod possibile futu
rum nunquam fiendum (η).Ergo non precise ponitur
terminus in cognitione eorum quæ Deus scit scien
tia visionis. Assumptum probatur : quia etiam veri
simile est, alias animas visuras in Verbo, ipsum
posse creare aliquid quod non creat, etiam 0) distin
cte; et, multo magis, hæc anima potest videre ali
quod possibile in Verbo; et sicut unum, ita de
omnibus. Ergo, ad vitandum infinitatem, oportet
alium terminum pnefigere, quam includendo actua
lia, et excludendo possibilia.
Quinto arguit : Quia quicumque intellectus est
receptivus notitisa cujuscumque objecti, et ad quod
eumque objectum habet desiderium naturale; et
si (t) quodeumque objectum cognosceret, in hoc per
ficeretur naturaliter. Et sicut est de notitia, ita de
visione in Verbo; quia illa est perfectissima notitia
haberi possibilis de objecto. Quilibet ergo intellectus
est receptivus cujuscumque visionis in Verbo; et
hoc divisim loquendo. Ergo, et conjunctim, quili
bet intellectus esi receptivus visionum simul in
(a) prior. — purior Pr.
(C) cognitioni». — Om. Pr
(γ) ab eo. — Ad. Pr.
• Î) cognoscit. — c ognm it Pr.
(t) A verbo quod usque ad illa, om. Pi
(ζ) quod est. — Ad. Pr.
(η) futurum nunquam fiendum, Om Pr
(Ô) etiam. — rt Pr
h) fi. — Om. Pr.
213
Verbo, respectu omnium objectorum. Probatur consequentia : Quia cuicumque potest inesse quodlibet,
si ei ία) duo possunt simul inesse quia non oppo
nuntur, et infinita talia posaunt simul inesse; quia
nulla e>t ratio im[M>s.sibili(atis. Quodeumque enim
illorum potest per sc inesse; et quodeumque cum
quocumque potest simul inesse, quia non opponun
tur; et quotcumque possunt simul inesse, quia ex
pluralitate inhaerentium non sequitur nova impossi
bilitas. El (6) sic sequitur propositum (γ) : Sicut
enim virio cujuscumque in Verbo potestinesse animæ
Christi, ita et visiones duorum objectorum simul;
quia non repugnat : aliter non posset videre se bea
tam et aliquid aliud in Verbo; el ita, cum semper
videat
beatam, nunquam posset aliud videre in
Verlio. Nec quæcumque multitudo ponit novam
impossibilitatem, patet; nec novam oppositionem (o),
quia, si oppositio esset, illa esset alicujusad aliquod.
Nec illa infinitas est incompossibilis intellectui
creato. Probatur : Quia receptivum non est in se
perfectius, si sit in artu secundum suas potentias,
quam si sit in potentia respectu actus. Quod appa
ret : quia ijvsi actus sunt extra rationem receptivi;
et patet in exemplo de materia et forma. Igitur intel
lectus non concluditur esse perfectior, si est in actu
secundum omnes suas potentias passivas, quam
(piando est in potentia ad omnes istos actus. Sed
nunc intellectus est in potentia ad infinitas visio
nes; patet enim quod est in potentia ad quamcumque ex nature sua. et simul in potentia ad omnes.
Ergo, si esset in actu secundum omnes istos actus,
non sequeretur («) major infinitas quam modo. Quod
si dicas quod non est capax omnium simul (ζ), —
hoc est falsum : quia simul est in potentia ad omnes;
ergo simul potest habere omnes (η) in actu, cum non
sit oppositio illorum actuum ($), nec requiratur in
receptivo vel in recipiendo aliquid repugnans.
Sexto arguit : Quia, si anima Christi novit omnia
singularia in proprio genere, hoc est per proprias
species, et ita infinitas, quia singularia sunt vel pos
sunt esse infinita. Non plus autem repugnat intelle
ctui infinitas visionum quam specierum; quia, etsi
visiones sint aliquo modo perfectiores, non tamen
requirunt aliam rationem receptivi.
Ex quibus omnibus palet quod anima Christi
|M>tcst videre in Verbo omnia quæ Verbum.
Septimo arguit Quod ita sit de facto, probatur
per illud Augustini, 15. de Trinitate, cap. 16 : For
tassis non erunt volubiles cogitationes nostra·,etc.
P»
(a) n. — cnin*
* Pr.
(β) fi. — Ad. Pr.
(γ)
lieni »n prupotito, — Ad. Pr,
(B) nrr noram op/HUitimiem, — quia nec nryatHOni
(ii sequeretur. — tequitur Pr.
(ζ) fimuL — Om. Pr.
(η) «i terbo ergo usque ud onifKf, om. Pr.
(b) diorum actuum — Om Pr
214
LIBRI HI. SENTENTIARUM
Quod, licet sil dubium do beatis, videtur tamen
probabilius de Illa anima, Unquam beatissima,
quod in en non erunt tales cogitationes. Ergo quævumque novit habiliinliter, potest nosse actunliter.
— Confirmatur per illud Damasceni (de Fid. orth.,
lib. 3, cap. 21), quod illa anima habuit praescien
tiam futurorum. Hæc autem scientia non videtur
esse habitualis ; quia futura contingentia non sunt
nata cognosci, vel in se, vel in Verbo, nisi intui
tive. — Similiter : Actus secundus est perfectior
actu primo; el ila esset perfectior, si cognosceret se
omnia videre, quam si habiliialiter cognosceret. Igi
tur oportet istius impossibilitatem ostendere, ad hoc
quod iste perfectio negetur ab anima Christi. Cum
igitur rationes in oppositum sint solubiles, videtur
probabilius quod hæc opinio sit tenenda. — Item :
Actus gloriæ non videtur interruptus; et ita non est
quandoque circa unum, et quandoque circa aliud.
— Hæc ille.
II. Argumentum Durandi. — Contra earndem
conclusionem arguil Durandos (dist. 14, q. 2), pro
bando quod anima Christi, videndo divinam essen
tiam , cognoscit in ipsa omnia possibilia, quantum
ad id quod sunt; de nullo tamen cognoscit (i>, ex
nntura telis visionis, an sit vel non. Cujus ratio est
iste : Intellectus creatus, clare videns divinam essen
tiam, videt in ipsa omnia quæ naturaliter el ex neces
sitate repræsentantur; alia vero, non. Sed essentia
divina, naturaliter el ex necessitate repraesentet
omnes res possibiles, quantum ad id quod sunt;
non autem quantum ad actualem exsistentiam, sci
licet an sint vel non. Ergo omnis intellectus creatus,
tem Christi quam cujuscumque alterius beati,
videndo Deum, cognoscit (C) in ipso, de omni re
ente vel possibili, quid (γ) sit; non autem an sit.
Major palet : Quia (i), ex parte repraesentationis
vel repraesentantis, non est impedimentum; cum
rvpræscnlel naturaliter, el ex necessitate, et deter
minate. Nec ex parte cognoscentis, cui fit repraesentetio; quia ex quo potest in essentiam divinam, quæ
excedit omnia alia etiam simul sumpta, potest in
omnia reprasentela per ipsam. Minor profatur :
Quod enim repraesentet omnes res entes et possibi
les, quantum ad id quod sunt, non est dubium;
quia aliter Deus, qui cognoscit omnia per essentiam
suam, non cognosceret omnes res. Quod autem
repnoentet eas naturaliter et ex necessitate, proba
tur : Quia divina essentia repraesentat res creatas,
sicut rau^a repraesentet effectum. Sed divina essen
tia ot causa, secundum potentiam, omnium rerum,
naturaliter el ex necessitate, quantum ad id quod
sunt ; licet non sit causa actunliter producens, nisi
(>) cvgnotcil. — cognovi* Pr.
(6) rognocciL — cognovit Pr.
(γ) quid — guontum l*r.
(6) Quia. — Om. Pr.
libere. F-st enim in potestate divina» libertatis, pro
ducere quamlibet rem ; sed non est in libertate di vinæ
natura, posse producere quamcuinque rem; immo,
ex naturali perfectione divinæ nature vel essentiæ,
est habere potentiam omnia producendi. Sicut autem
causa secundum actum, respicit offectum quoad ejus
exsistentiam; ita causa secundum potentiam, respi
cit effectum quantum ad id quod est : quia, sicut
ex parte causa? est productivum (a) el producens,
ite ex parte effectus est producible et productum;
quorum primum respicit essentiam absolute, secun
dum respicit eam sub actuali esse; sicut ex parte
causæ, productivum respicit potentiam, producens
autem respicit (6) actionem. Res ergo creabiles,
quantum ad id quod sunt, naturaliter et necessario
repræsentantur a divina essentia, ul est virtus pro
ductiva; sed quantum nd exsistentiam actualem,
non, quia hoc dependet ex libera voluntate divina.
Sic ergo patet minor. Sequitur ergo conclusio principalis : scilicet quod intellectus, videns essentiam,
videt in ea omnia alia, quantum ad id quod sunt. Scit
enim de quolibet ente possibili, quid est, ul quid
est homo, el quid est asinus; non tamen scit
utrum homo vel asinus sil in rerum natura, ex
natura telis visionis. — Hæc ille.
§ 2. — Contra secundam conclusionem
I. Argumenta cujusdam hibernici. — Con
tra secundam conclusionem arguil quidam hibernicus, cujus argumenta recital Adam (3. Sentent.,
q. 8). Et intendit probare quod nullus intellectus
creatus potest cogitare aliquid in Verbo prater
ipsum Verbum, id est, praeter Deum. Etarguit
Primo sic. Quia nulla res videtur, ex hoc solo
quod ejus imago vel idea videtur. Sed per actum
visionis Verbi, quoad creaturam, sola ejus imago
vel idea videtur. Igitur, etc. Minor patet : Quia non
potest intelligi aliqua creaturo videri in Verbo per
actum visionis Verbi, nisi quia eodem actu quo,
videtur idea, videtur idealurn. Sed hoc est falsum :
quia, visa imagine Cæsaris, non propter hoc videtur
Cæsar, nisi adsit ejus cognitio; nec propter hoc quod
aliquod speculum videtur, etiamsi speculum esset
naturalis imago faciei, videretur facies, sed solum
ejus imago. Immo, si, propter hoc quod imago vide
tur, videretur id cujus est imago, omnia somnia
essent vera, cum ibi videantur imagines rerum.
Consequens est impossibile. Igitur.
Secundo. Si per actum visionis Verbi potest
videri creatum, ergo distincte ; et tunc per eumdem
actum intelligendi posset negari veraciter Deum esse
i creaturam, quia (γ) per illum distingueret creatu
ram a Deo; et esset propositio vera, ubi negaretur
I
I
(a) productivum. — productum Pr.
(Λ) rapicii — Om Pr.
(γ) quia. — rt Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO II
idem dose ipso; immo eadem compositio intellectus
esset simul necessaria H impossibilis; quod non
solum destruit philosophiam, sed est damnatum
Oxoniœ(a)perDominum RobertumdeChamesich 6),
Archiepiecopum Canluariensem (γ), de consensu
omnium regentium el non regentium.
Tertio. Quia tunc, pari modo, posset unico actu
amoris amari Deus beatifice et creatura. Consequen
tia patet : quia omnis notitia potest habere actum
amoris sibi proportional»! m, Sed consequens est
impossibile : — Primo, quia tunc talis sic videns,
posset fieri amicus alterius noviter, sine mutatione
suæ voluntatis; quod Augustinus. 5. de Trinitate,
in fine (cap. 16), reputat valde impossibile. Et patet
consequentia. Quia per illum actum amoris quo
Petrus amat Deum (o), potest noviter, ut ponitur,
amare creaturam, et ita fieri ejus amicus. El planum
est quod iste actus amoris manet omnino in eodem
gradu, el ita non mutatus, et ita nec subjectum ejus
mutatur per illum; nisi dicatur quod voluntn
*
tunc
mutatur in comparatione ad aliud, quia scilicet
habet noviter respectum ad illud ad quod non habuit
prius; sed, secundum hoc, sequitur quod Deus
mutaretur quando approbat factum alicujus de novo,
vel quando dat novum præceptum nlicui : tunc enim
noviter se habet in respectu ad illud. Consequens est
impossibile et absurdum, cum hoc etiam quod nega
tur ab Augustino, ubi supra, ubi dicit quod nullus
potest fieri noviter amicus alicujus, sine mutatione
suæ voluntatis. — Item, sequitur quod talis, pnstquam amavit aliquid, potest illud non amasse;
sicut potest, postquam prævidit aliquid, illud non
pnevidisse; quia idem est judicium do visione et
amore, ul ponitur. El. si per hoc quod illud amavit
meruisset, sequitur quod post meritum |K>ssel non
meruisse, el post demeritum non demeruisse; et
etiam non fuisse punitus, vel injusto punitus.
Immo, post occisionem hominis, ex tali pnescienlin
vel voluntate conformi, posset illum non occidisse,
Quæ sunt impossibilia.
Quarto. Quia, si unico actu videndi videtur Deus
et creatura, videtur impossibile defendere quin pneteritum possit non fuisse. Quia ex praJvMone ali
cujus Iristabilis, sequitur naturaliter dolor, sicut
notum est per se; et ex prævisione suæ privationis,
sequitür naturaliter delectatio. Si igitur Deus non
impediat actionem naturalem : sicut (t), post ρπυ-
(α) Oxonia·. — exiniir Pr,
(6) In catalogo archteuplscoporum Cantuarienrium non
Invenitur pnrhtus talis nomini*. I'or»ilnn auctor designat
Ilobertum dr Keilwordcby, Ο. P., qui ad hanc sedem fuit
promotus nnno 1272 ; vel Robertum Winchclsey, qui eamdem sedem ab anno 1293 usque nd annum 1313 occupavit
(Cfr. Conradurn Eu bel, Hierarchui catholica, Monasterii.
1XV8. vol I.)
(γ) Cantuarientem. — Ganluaricnth Pr.
(Î) Petrus amat Deum. — Peut amat Petrum Pr
(c) riruf. — serum Pr.
315
visionem Iristabilis, possibile est quod non fuerit
tristabilc praecognitum; ita est possibile quod dolor
illo non fuerit, vel saltem quod iste non doluerit. Et
ita de delectatione similiter : sicol est possibile quod
iste prævidit privationem hujus iristabilis, ita est
possibile quod gauderet de hoc. Et ita posset pen
dere a (a) futuro, quod isto doluit, et quod gavisus
est; quod est impossibile (6), postquam sic fecit.
Quinto. Arguit, et dicit se uti gladio Apollinis (γ :
Quia Deus non posset actu videre creaturam per
actum quo videt se, nisi ipse esset sibi specie^ et
actus, respectu nlriusque. Si (οι enim, respectu sui,
haberet vicem speciei et actus, el, respectu crea
tu nr, vicem speciei tantum, non (c) actu sed habitu
lanium cognosceret creaturam; sicut, si esset vice
speciei, et non haberet vicem actus, respectu sui,
non cognosceret se actu, sal tantum habitu. Hoc,
inquit, nullus sana mente potest negare. Ergo, pori
ratione, creatura non potest ridere actu per Verbum
Dei creaturam, nisi Verbum divinum esset sibi loco
speciei el loen actus; et quia hoc est impossibile,
sequitor quoi, mediante Verbo, per actum videndi
Verbum, non videtur creatura.
Confirmatur. Quia aut oportet dicere quod actus
quo videtur Verbum, immediate importet creaturas;
quod non ponitur ab aliquo, quia tunc iste actus
esset pure æquivocatus, nec esset verbum alicujus
omnino. Vel oportet dicere quod actus, mediante
Veri», importat creaturas; el tunc oportet, cum
cognoscens ossirniletur cognito, quod, curn non pos
sit habere Verbum nisi Unquam objectum vel spe
ciem aut ideam, non (ζ) Unquam actum videndi
creaturam, quod non cognovit creaturam in actu,
mediante Verbo.
Confirmatur. Quia oportet necessario quod prin
cipium cognoscendi immediatum, sil actus aliquis
in cognoscente. Cum igitur Verbum non possit crea
*
tura
esse actus cognoscendi, sequitur quod impos
sibile est qimd Verbum dixinum, sit creatura? imme
diate principium cognoscendi aut (ηϊ intelligendi
creaturam. — Htec ille hibemicus.
II. Argumenta Aureoli. — Contra earndem
conclusionem arguit Aureolus magister (q. 19 super
Reportationes 3. Sententiarum), probando quod
nec anima Christi, nec alius intellectus, videndo
Verbum, videt creaturas, sic quod ponat ens in pro
spectu suo.
Primo sic. Quia non magis est limpidus intelle
ctus creatus quam increatus. Sed intellectus increa-
(i) a. — de Pr.
(5) impatibile. — pn^nlHle Pr.
(γ) Apollini». — Apalhmii Pr.
Si
riufpr
(t) tantam, no». — mm tamen Pr.
(□ non, — vel Pr.
(η) ant. — Om. Pr
î<6
LIHHI III. SENTENTIARUM
lus sic videt creaturas, videndo essentiam, quod non I prium genus, el propriam differentiam et ejieciem
jwnit in prospectu suo per modum objecti ipsas n»s, el diffinitionem, tunc superfluit cognitio vespertina;
sed tantum essentiam suam, quam cognoscendo nec oporteret ibi ponere cognitionem rei in proprio
cognoscit alias res. Igitur, etc. Minor (a) probatur : genere. Et si dicas quod prima est clarior quam
Quia aliter sequeretur quod continuum componere secunda, — hoc non valet : quia, licet unus actus
tur ex indivisibilibus (6). Si enim Deus videt conti sit clarior alio, tamen res cognita, esset ecqualis el
nuum, ponendo partes ejus in prospectu mentis suæ : aeque clara, secundum te, cum per utramque res
aut nullam ponit in actu (γ) in prospectu suo ; et sic cognoscantur secundum idem esse.
imperfecte el polentialiter cognoscit (3) continuum;
Tertio sic. Quia, si sic, tunc videns Verbum pos
vel habeo intentum, quod non ponit in prospectu set loqui de omnibus rebus quas videt in Verbo,
suo continuum. Aut aliquas ponit actualiter in pro et posset illuminare alios; posset etiam reducere
spectu, et alias solum virtualiter, el tunc imperfecte seipsumad notitiam actualem rei in proprio genere,
rl potentialiter cognoscit (t) illas partes quas non sicut habens speciem rei posset se ipsum reducerend
ponit in prospectu suo. Aut ponit omnes paries in actualem notitiam rei. Hæc sunt falsa et inconve
prospectu suo : et tunc, si qutelibet illarum est divi nientia. Igitur.
sibilis, iterum potest dividi, ergo non omnes actu
Quarto. Quia, si sic : aut talis intellectus videt
sunt in prospectu ; vel quælibet est indivisibilis, et creaturas eodem actu quo videt Verbum; aut alio.
habetur intentum, id est, quod continuum est com Non eodem : quia impossibile est poni talem actum,
positum ex indivisibilibus (ζ); quod est contra quin poneretur visio omnium creaturarum; quia, si
demonstrationes Aristotelis.
per illuni actum nunc non videtur creatura, et postea
videtur, oportet quoti ille actus intendatur, vel quod
Secundo sic. Cognitio rerum in Verto, non esi
cognitio earum in proprio genere; immo iste dua· mutetur; quia impossibile est transire de contradi
notitia» distinguuntur, quia prima dicilur matutina, ctorio in contradictorium sine aliqua mutatione; non
el secunda vespertina. Sed si res poneretur in pro enim transit de novo super aliquod objectum super
spectu cognoscentis quando cognoscitur in Verbo, quod non transibat prius, nisi facta mutatione in
tunc talis notitia esset notitia rei in proprio genere : actu ; et sic actus beatificus, erit (a) mutabilis; quod
quia res cognosceretur secundum proprium genus est falsum. Si dicas quod est facta mutatio extensive,
et differentiam, et secundum propriam diffinitio quia ad plura se extendit quam ante, — hoc non
nem, et hoc eslcognoscere rem in proprio genere.
valet; quia hoc non potest fieri, nisi fiat alic|ua
Forte dicetur quod distinctio prædictarum cogni mulalio in ipso actu. Nec potest dici quod talis intel
tionum non est penes cognitum, scilicet objectum, lectus videat res in Verbo, alio actu : quia vel ille
sed penes medium cognoscendi : quia cognitio rei in actus immediate transit super res sine hoc quod
Verbo est per Verbum ; seri cognitio rei in proprio transeat primo super Verbum, el tunc attingit rem
in proprio genere, et non est visio rei in Verbo; vel
genere, est per propriam speciem. — Sed hoc non
valet ; immo est contra beatum Augustinum (4. Super transii in res mediante Verbo, el tunc erunt duo
Genes, ad lilt ), qui ponit has duas cognitiones, et actus beatificati respectu ipsius Verbi, quod est
non ponit differentiam inter illas penes medium, impossibile.
Quinto. Quia, si videns (6) Verbum ponit aliquid
sed penes objectum cognitum in esse cognito. Tum
quia res posset cognosci per speciem, sine hoc quod aliud in prospectu suo, sequitur quod ponat omnia :
cognosceretur in proprio genere ; ergo cognoscere quia cpia ratione ponit unum, ponit omnia; quia
per speciem, non est cognoscere in proprio genere.
Verbum necessitate naturæ est similitudo omnium
Tum quiat si per cognitionem rei in Verbo ponere rerum, sive hoc sit (γ) per ideas quantum ad quid·
tur res in prospectu mentis, tunc cognitio matutina dilates rerum, sive per nutum voluntatis quantum
esset vespertina. Patet : quia Augustinus (η) distin ad exsistentias quidditatum in effectu; qui nutus
guit illas notitias, quia cognitio matutina e>t cogni est idem quod voluntas et divina essentia; el ideo
tio in Dei essentia, in qua continetur eminenter .equaliler palet nutus divinæ voluntatis videnti Ver
omne ens, sed cognitio vespertina est cognoscere bum, sicut divina essentia. Modo consequens est fal
rem in proprio genere, eo quod res cognoscitur sum : quia tunc poneret infinita in netu in prospe
secundum suum ose diminutum. Tum quia, ex ctu suo; et sic infinitum esset in actu, et per con
quo in Verbo cognoscitur res secundum suum pro sequens posset esse in re. — Dicetur forte, quod
divina essentia est speculum voluntarium, non natu
ie) Mirwr. — Major Pr..
rale, inquantum revelat aliqua sicut placet suæ
(β) indttriiibdibui. — inrfividimntiàuf Pr.
voluntati. — Sed hoc non valet : quia, licet divina
(γ) in actu, — Om. Pr.
essentia sil speculum voluntarium, offerendo se
ίί) cnçncjirit. — cognovit Pr
(cl cognotnt. — cognovit Pr
(ζ) tndiruiôifdnu. — inihvidiuintibni Pr.
(tj Augucltnu·. — angelu* Pr.
I
(a) beatificat, erit. — i eri/icant contradictoria, ett Pr.
(fj) virfeni. — rtvrru Pr.
(γ) iit. - fit Pr.
DISTINCTU» XIV. — QÜÆSTIO II.
2G
intellectui y non tamen in ordine ad res quas repré qualitatif «ecundum latitudinem, vel parte
*
gra
sentai. sed (α)postquam oblata esi intellectui creato(C), duates.
naturaliter représentât ; sicut ignis voluntarie appro
Primum dari non pote
*·!
: — Turn (α> quia non
ximatur stupæ, tamen approximatifs voluntarie,
plura potest creatura simul distincte cognoscere in
agit naturaliter et comburit. Et hoc jwitet : quin
Verbo, quam Deus possit facere; sed Deus non pote
*t
essentia oblata intellectui creato, est sufficiens repræ- facere talia infinita in actu simul; igitur,etc. Minor
sentativum rerum ; nec ojiorlet quod Deus ibi faciat prohatur : quia repugnantia e>t quod hujusmodi (6)
aliquid per voluntatem suam ; nec differentia ratio infinita sint simul in entibus, secundum philoso
nis qu:r est inter intellectum et voluntatem, vel ali
phiam ; et theologia non discordat. — Tum secundo,
qua alia impedit talem repraesentationem, quia ratio quia volens infinitos homines sic distincte cognitos,
non est ratio videndi vel non videndi res in Verbo.
si essent, ex odio Dei occidere (γ), infinite peccaret.
Sexlo. Arguit contra modum probandi conclusio
Et infinite |>ofeet mereri aliquis (o). simili ratione;
nem, quem (γ) sanctus Thomas ponit in Scripto: et, si hoc, igitur premium ejus esset infinite dele
ctabile; igitur delectabitur infinito. Et inulta alta
scilicet quod illa quæ non sunt nec erunt nec fuerunt,
inconvenientia sequerentur. (Si dicatur quod non
tamen possunt esse, Deus non cognoscit per ideas,
sed cognoscendo suam potentiam. Hoc. inquit sequitur infinitum meritum, quia Deus acceptat ut
arguens, parum valet. Quia omnis cognitio fit per sibi placet; — Contra : Pracepto alicui dato quod
diligat aliquem infinitorum angelorum distincte
assiinilationem aliquam ; et ideo io) oportet quod
omnia cognoscantur per nliquam similitudinem; nec cognitorum, si est possibile, tantum meretur ex
illa potentia sufficit. Secundo, quia tunc esset muta dilectione unius, sicut alienus; vel sequitur saltem,
bilis : quia primo cognoscit per potentiam suam; quod esset infinite laudabilis et virtuosus.) — Et
iterum est contra Philosophum : quia, 1. Pomerio
postea, si ponatur in esse, cognoscet alio minio, sci
licet per ideas proprias. Tertio, quia tunc, si Deus rum (t. c. 6), el 1. Physicorum (t. c. 35), arguit
Philosophus, quod, si principia sunt infinita, igitur
cognoscit possibilia fieri, per potentiam suam, et
non per ideam vel similitudinem, tunc cognoscit ignota.
Nec secundum potest dari. Quia, si cognoscere
illa arguitive tantum et (t) imperfecte.
quodlibet infinitorum æqualium distincte (t). arguit
III. Argumenta Adæ. — Contra eamdem con infinitam perfectionem unius cognitionis, vel infi
clusionem aiTguit Adam, in 3. Sententiarum (q. 10),
nitatem cognitionum, multo fortius (ζ) eundo ad
probando quod nec anima Christi, nec aliqua crea
minus : visus enim tanto acutior est el fortior,
tura intellectualis, |>otest distincte cognoscere simul
quanto minus visibile distincte percipit, secundum
infinita, ita quod distincte quodlibet eorum.
Philosophum, 1. Cadi et Mundi (t. c. 117 ». Item,
Primo. Quia aut eodem actu cognoscit infinita et
in de Sensu ct Sensato, tenet Philosophus, in illo
quodlibet distincte; et tunc sequitur quod ille actus capitulo antepenultimo (η). Hic autem objiciet aliesset infinitæ perfectionis in genere cognitionis. Vel quii, quod quædam passiones el magnitudines latent
ille actus infinitis ιζ) actibus specifice distinctis sensum et intellectum, ita quod non possunt distin
æ<|uipollet, quia Iit sermo de distinctis cognitionibus cte percipi in actu, licet confuse in suo toto immu
infinitorum specifice distinctorum; sed hoc esi tent sensum el intellectum, et per consequens con
impossibile. Et, eodem modo, nec quodlibet infinito fuse cognoscuntur in toto. Nam intellectus, ut dicit
rum ejusdem speciei potest distincte cognosci ab illa
ibidem, non intelligit qux sunt exterius, scilicet
anima : quia nec eodem actu infinitæ perfectionis ; sensibilia, nisi cum sensu. Et exemplifient quod non
nec diversis actibus, quia tunc essent infiniti actus. omnis magnitudo vel passio distincte percipitur :
Igitur nullo modo potest cognoscere distincte infi quia decimum millenarium mil In latet visum,
nita.
quamvis visus superveniat ; et qui in diesi sonus
Secundo. Si anima posset cognoscere infinita :
lutet, quamvis continuus exsistens audiatur omnis
ergo infinita quorum quodlibet esset alicujussignatio ranius (0). Igitur, secundum veritatem, et secun
perfectionis secundum quantitatem, vel majoris, el dum Philosophum, distincte percipere minora,
hæc totaliter distincta ad invicem ; vel infinita pro arguit majorem el perfectiorem acutiem visus; et
portionalia ad minus, eundo semper in minus,
(j) Tum. — Tamen. Pr.
ut pote infinitæ partes proportionales alicujus magni
(6) hujusmodi. — htqus Pr.
tudinis dalæ secundum extensionem, vel alicujus
(y) occidere. — accidere Pr.
(a) sed. — Om. Pr.
(β) creato. — increato Pr.
(γ) giiem. — quam Pr.
(8) cum. — Ad. Pr.
(i) tantum et. — etiam Pr.
(*) ille actus infinitis, — in/înihifû Pr.
(ê) aliquis. — Orn. Pr.
(i) cognoscere quodlibct infinitorum aqualium distincte,
cognost rret infinita trquaha distincte quodlibet Pr
(ζ) igitur. — Ad l’r
(η) antepenultimo, — pe nuitimo Pr.
(b) crmmiuuf exfùleru audiatur omnis cantus. — sonus
exsistens auditur omnino cuunatxu Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
21«
per consequens, omnia talia psse percipi, arguit
infinitatem distinctive cognitionis, sicut majorum
et rqualium. Sed (a) mqualia infinita qiiodlibcl (6)
distincte cognoscere (γ), arguit infinitam perfectio
nem cognitionis distinctive, si daretur. Ergo, multo
fortius, discretion cognitio partium proportionalium
infinitarum (o). Ergo nec anima Christi, nec aliqua
creatura, jMlest distincte cognoscere infinita. —
Hwc ille.
Et in hoc secundus articulus terminatui·.
ARTICULUS III.
PONUNTUR RESPONSIONES
— Ad
ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter
tium articulum, restat respondere objectionibus
supradiclis Et quidem
Ad primum Scoti, dicitur quod nihil penitus
concludit contra primam conclusionem, nec contra
ejus probationem. Quin : vel argumentum ejus est
ex quatuor terminis, et sic non valet; vel, si sit
tantum ex tribus, debito modo disparili
*
in figura ct
modo, concludit unum verum in nullo repugnans
conclusioni aut ejus probationi. Si enim intendat sic
arguere : Si ipsi Λ conveniant B et G ordinate, ila
quod B sit tota ratio respectu C, si intelligens (t) B
non comprehendat A, multo minus intelligens <ζ> G
non comprehendet A; sed, respectu Dei, esse infi
nitum intensive, et esse illud in quo infinita possi
bilia relucent, se habent sub tali ordine, quod, quia
Deus esi infinitus intensive, ideo infinita possibilia
relucent in eo, et ita potest in infinita possibilia, ot
non econlra, et cognoscens Deum sub ratione infini
tatis intensive, non propter hoc comprehendit
illum; ergo, multo minus, cognoscens illum sub I
ratione repneaentantis infinita possibilia in eo relu
centia, el productivi infinitorum possibilium, com
prehendit illum ; — si, inquam, ita intendat arguere,
conceditur totum argumentum. Sed nihil est contra
nos; quia concedimus quod nec ex cognitione
secundi, nec tertii, comprehenditur primum. Qui
libet enim beatus clare videt Deum esse infinitum
intensive, cl esse repræsenlativum et productivum
infinitorum effectuum possibilium nunquam produ
cendorum; nec tamen comprehendit Deum. Et con
cedimus quod nec ex cognitione divinæ infinitatis,
nec ex cognitione infinitorum productivitatis aut
(3) S
i
*
— tecundum Pr.
(<) quod libet. — quod licet Pr
(γ) n>gnmcere. — cognite Pr
($) infinitarum. — in/tniforum Pr.
(a) intelligent. — intellrrtut Pr.
(ζ) intelligent — tntelleclut Pr.
représentai i vitat is, comprehenditur divina essentia ;
sed solum ex cognitione omnium effectuum possi
bilium, si esset possibilis creaturo. Patet ergo quod
illud argumentum, si sit tantum ex tribus terminis,
el debito concludat, non procedit contra nos. — Si
voro intendat taliter arguere, quod ex majori et
minori prius sumptis inferat hanc conclusionem,
scilicet quod ex cognitione infinitorum possibilium
et omnium possibilium non comprehendatur divina
essentia, — patet quod argumentum est ex quatuor
terminis. Nam hoc quod dico, infinita, vel, omnia
possibilia, non prodicatur, nec inest divinæ essen
tiæ; nec hoc quod dico, divina infinitas. vel, infi
nitas intensiva, potest esso medium ad concluden
dum talo prædicatum de divina essentia. Et sic patet
quod suæ similitudines adduclæ de subjecto et medio
id passione, vel de subjecto el passione priori el pas
sione posteriori, nullatenus sunl ad propositum :
quia, in qualibet tali trinitate, duo ultima prodi
cantur de primo; non sic in proposito, ut dictum
est. — Si autem arguens velit replicare, dicendo
quod, si quilibet beatus videt Deum esse repræsenlativum el productivum infinitorum possibilium, ex
hoc sequitur quod quilibet talis aut aliquis talis
videt aut cognoscit distincte illa infinita possibilia
fieri et représentais in divina essentia, — respon
debitur quod non plus valet illa consequentia, quam
ista : Aristoteles clare intellectuali ter vidit et cogno
vit quod omne continuum est in infinitas paries
divisibile, el (a) infinitorum numerorum per sui
divisionem causativum; ergo Aristoteles vidit aut
cognovit distincte infinita; quam consequentiam
constat penitus nil valere. El multa
*
aliæ instantia
*
ad propositum adduci possent.
Ad secundum potest dici dupliciter. Primo,
negando antecedens. Potest enim dici quod, cognito
distincto et perfecte aliquo effectu in Verbo, com
prehenditur Verbum ut est causa illius effectus; licet
non simpliciter comprehendatur. Nam comprehen
dere Verbum ul est causa solis, est distincte cogno
scere in Deo actum eminenter vel virlualiter conti
nentem talem effectum, et habitudinem ejus ad effe
ctum, ot econtra, et quidquid ex parte Dei requiri
tur ad producendum talem effectum in esse. Hoc
autem est possibile creaturo : nnrn boatu» videt in
Verbo quomodo tota actualités et perfectio solis
pneexristit in Deo, quantum ad quodlibet sui, el
habitudinem unius ad aliud. Et ideo potest did
comprehendere Verbum, non simpliciter,sed secunI dum quid, prout est causa talis effertus, ita quod
comprehensio magis referatur ad respectum quam
ad absolutum causa
*.
— Secundo, potest dici quod,
concesso antecedente, neganda est consequentia.
Quia, licet, cognito aliquo effectu in Verbo, non
comprehendatur Verbum ut est causa illius effectus.
(a) in — Α<Γ. Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆ8TIO II.
hoc ideo est, quin illud per quod est causa taliseffe- i
cius, esi idem realiter cum illo per quod est causa
omnium effectuum possibilium; el ideo non potest
comprehendi Verbum ut est causa hujus effectus,
nisi comprehenderetur ut est causa omnium effe
ctuum. Secus nutem esset, si cognoscerentur in
Verbo omnes effectus possibiles : tunc enim videnti |
el cognoscenti distincte omnes illos effectus, clare
appareret quidquid continetur eminenter et virtualiter in divina nclunlitate et virtute, et ad quæ et
quot et quanta ct qualia se extendit divina virtus
ct actualitns; hoc autem non posset esse sine ejus
comprehensione. Ideo consequentia non valet.
Ad lerlhnn, negatur antecedens ; quia exemplum
de principio et conclusione bonum est. Et ad prola
tionem, dicitur primo, quod, licet causa, inquantum causa, nullam perfectionem accipiat a causato,
attamen causam consequitur aliqua habitudo, ratione
sui effectus, et posito effectu in esse, quæ (a)sine
effectu non consequeretur causam ; ul patet de respe
ctu paternitatis, et aliis similibus. Et ideo cognitio
principii (6) ut est causa conclusionis, perficitur per
cognitionem conclusionis (γ), et si non quantum nd
sulistantiam et realitatein absolutam principii, tamen
quantum ad ejus habitudinem nd conclusionem, et
quantum ad virtutem et causalitnlem principii. —
Dicitur secundo, quod, concesso quod causa nullam
perfectionem recipiat a causato, et quod cognitio
effectus ex causa, ut est cognitio effectus, non sit
ratio cognoscendi causam perfectius, tamen, per
oppositum, effectus non reciperet aliquam perfe
ctionem a causa, nisi prius illa perfectio præexsisteret in causa. Et ulterius, in causis totalibus,
naturaliter agentibus, nova communicatio perfectio
nis in effectu, arguit novam perfectionem in causa,
vel augmentum novum prioris causalitatis; el ideo
aliquam novitatem requirit. Si enim ignis esset
totalis et præcisa causa caloris, non requirens mate
riam aut subjectum in quod ngoret. non posset
noviter perfectiorem calorem quam prius producere,
nisi ipse prius natura esset virluosior quam prius.
Et similiter, ex causa non cognoscitur
novitor aliquis
►Λ
*
effectus, ut ex causa totali et praecisa, nisi praxrog noscatur noviter aliquid in causa, vel nisi ipsa
causa noviter perfectius cognoscatur quam prius. El
ideo, si novitercognoscitur aliqua conclusioex prin
cipio, ut ex principio totali, oportet prius natura
alitor cognosci principium quam prius, vel addi
aliquod comprincipium priori principio; sicut cum
sub eadem majori subsumunlur diversa? propositio
nes minores, ad inferendum diversas conclusiones.
Quin enim, posita causa sufficienti alicujus cognitio
nis, ponitur illa cognitio, si notitia causæ in tanto
(i) i/u/r. — qui Pr.
(IJ) principii — prmcipa/ifer Pr.
(γ) ab so. — Ad. Pr.
310
grndu est sufficiens causn et ratio nolitiæ effectus,
quandocumque fuit pnedicta notitin causæ, fuit
notitia effectus. Unde, si noviler notitin canm ducit
in notitiam effertus, ilia notitin cause nova est, sir
quod causa noviter cognoscitur, vel perfectiori modo
quam prius cognoscitur : si enim causa prius cogno
sceretur omnino el precise sicul nunc (%) cognosci
tur, non plus notitia cause duceret in cognilionem
talis effectus nunc quam prius. — Dicitur tertio,
quod, in scientia et notitia quia, cognitio effectus
causal notitiam causæ; el quanto plures effectus
cognoscuntur, tanlo causa perfectius cognoscitur a
posteriori. — Dicitur quarto, quod, loquendo de
scientia propter quid et a priori, licet cognitio
causæ sit mtio cognoscendi effectum, et non econtrn, tamen, aucta cognilione effectuum ex causa, et
conclusionum ex principio, necewe est prius natura
augeri cognilionem causæ vel principii, non quidem
ex cognitione effectus vel conclusionis, sed aliunde,
undecumque veniat Lite augmentum (6). Et simili
ter, illa cognitio causer \el pnneipii est perfectior,
quæ ducit in cognitionem plurium conclusionum
vel effectuum, quam illa cognitio causæ vel pnnei
pii quæ non sic ducit nec ducere potest. El hoc est
quod solum intendimus.
Ad primam confirmationem, dicitur quod, si ex
notitia A principii (γ) primo habita non habeatur
notitia B conclusionis, eo facto nunquam ex illa
notitia A principii manente uniformi el nullo modo
vnriata, habebitur notitia conclusionis. Si enim talis
notitia principii esset perfecta ratio nolitiæ conclu
sionis. tunc, posita ilia notitia pnneipii, poneretur
notitia conclusionis ex principio. Unde, si illa con
clusi » debeat ex illo principio cognosci, tanquam ex
sufficienti et perfecta ration© talis notitiæ conclusio
nis. oportet principium cognosci alia cognitione
quum prius, vel augeri primam cognilionem. El
cum arguens infert quod tunc principium in illo
gradu non est principium, —conceditur quod prin
cipium. sub tali gradu nolitiæ, non est perfecta
ratio sufficienter applicata ad cognoscendum con
clusionem. Licet in se sit principium cognitionis
habituale, et causa ejus in potentia, tam in esse
quam in cognosci; tamen non est actu causa et ratio
cognoscendi conclusionem. Bene enim scimus quod
notitia quam habeo do principio, non dal sibi quod
sit principium conclusionis, nec causa in eese, aut
in cognosci. Sed dicimus quod nunquam actu causabil sufficienter notitiam conclusionis, nisi sit perfe
ctius cognitum quam prius. Et addo sufficienter :
quia forte ex aliqua majori possunt inferri mille
conclusiones, additis aliis propositionibus minori
bus ; nec tamen illa miyor perfectius cognoscetur a
(а) nunc. — non Pr.
(б) augnirnfum. — aucior
*anieriruni.
(t) principii. — principtUiler Pr.
Pr.
220
LIBRI III SENTENTIARUM
priori quam prius; quia illa major prærise sumpta,
non es! sufficiens principium cognoscendi illas con
clusiones distincte, nisi additis aliis comprincipiis.
Verbum autem divinum, est sufficiens ratio cogno
scendi omnem creaturam. Unde, si ex ejus cogni
tione noviler cognoscitur aliqua creatura, aliquid
innovatur circa cognitionem Verbi, et perfectius
cognoscitur ejus virtus el causalitas, el sub nova
habitudine ad talem creaturam : scitur enim noviler
quud Verbum continet virtualiter talem effectum, et
est productivum illius.
Ad secundam confirmationem, dicitur primo,
quod per el posl demonstrationem diffinitio subje
cli cognoscitur perfectius quam ante demonstratio
nem, cognitione quia; et magis cognosci tura poste
riori (») sua virtus et causalités (δ), in ordine ad
novos effectus. — Dicitur secundo, quod, licet peret
p<»t demonstrationem non cognoscatur diffinitio
subjecti perfectius quam ante, cognitione propter
quid et a priori, hoc ideo est, quia conclusio qua·
noviler scitur per demonstrationem, non solum
cognoscitur ex illa diffinitione, immo multa alia
sunt principia illius cognitionis, scilicet forma
arguendi, et aliquæaliæ propositiones assumptæ ad
inferendum conclusionem et notitiam terminorum :
si enim diffinitio precise sum pia, esset sufficiens ratio
cognoscendi conclusionem et inliærenliam passionis
ad subjectum, quandocumque noviter ex ea cogno
sceretur conclusio vel inhærentia passionis, oporte
ret diffinitionem novo modo cognosci in se. Simili
ter dico de principio, quod, si ipsum non perfectius
a priori cognoscitur postquam conclusio aliqua ex
ipso cognita est, hoc erit quia ipsum non est perfe
cta ratio et sufficiens cognoscendi illam conclusio
nem, nisi addantur alia principia noviter cognita,
puta notitia modi arguendi, vel majoris, aut mino
ris; semper tamen perfectius cognoscitur a poste
riori, ut dictum est, et sub aliis habitudinibus,
quam prius. Et breviter, recapitulando prodicta,
nunquam aliquid est noviter potens ad inferendum
ex aliquo principio sufficienti novas conclusiones, et
precise ex illo principio, quas prius ex eodem prin
cipio pnecognito inferre et cognoscere non poterat,
nisi noviter perfectius cognoscat principium quam
prius (et simile est de causa respectu effectuum);
non quod nova demonstratio vel deductio augeat
cognitionem propter quid et a priori ipsius princi
pii, sed prosupponit illud augmentum, undecum
que veniat.
De prodictis loquitur sanctus Thomas, de Veri·
tute, q. 8, art. 4. ubi sic dicit : « Impossibile vide
tur quod aliqua creatura videns divinam essentiam,
sciat omnia quæ Deus scit scientia simplicis notitiae.
(i) fnagii cognoscitur a posteriori. — t Quantitas virtutis, per Philosophum, attenditur
quod aliquis intellectus creatus cognoscat omnia secundum ea in quæ |>otest. Idem igitur e>l cogno
quæ in Verbo cognosci possunt; et hæc sunt omnia scere omnia m quæ jiotest aliqua virtus, et ipsam
quæ Deus potest facere. Unde impossibile est quod
virtutem comprehendero. Divinam autem virtutem,
anima Christi sciat omnia quæ Deus potest facere, curn sit infinite, non potest aliquis intellectus crea
sicut impossibile est quod comprehendat divinam
tus comprehendere, sicut nec ejus essentiam. Neque
virtutem. Tunc enim unaquæque res comprehendi igitur intellectus creatus potest cognoscere omnia in
tur, (piando ejus diffinitio scitur : diffinitio enim quæ divina virtus potest. » — Hæc ille. — Similia
est virtus comprehendens rem. Cujuslibet autem
ponit, 1 p , q 12, art. 8. ubi sic dicit : < Intelle
virtutis diffinitio sumitur ex his ad quæ virtus se ctu
*
creatus, videndo divinam essentiam t non videt
extendit. Unde, si anima Christi sciret omnia ad
in ip
*a
omnia quæ Deus potest facere. Manifestum
quæ Dei virtus se extendit, comprehenderet omnino est enim quod >ic aliqua videntur in Deo, secundum
virtutem Dei ; quod est omnino impossibile. » — quod sunt in ipso. Omnia autem alia sunt in Deo.
Hiec ille. — Item, 4. Sentent , diet. 49,q. 2, art
sicut effectus sunt virtute (x) insuacau>a. Sic igitur
sic dicit : ua causa.
intellectus creatus, videndo divinam essentiam, Sed manifestum est quod quanto aliqua causa perfe
cognoscat omnia quæ Deus potest cognoscere vtd ctius videtur, tanto plures effectus in ea videri pos
facere. Quia quanto aliquod principium perfectius sunt. Qui enim habet intellectum elevatum, statim,
cognoscitur, tanto plura sciuntur in ipso; simi in
uno principio demonstrativo proposito, ex ipeo mul
uno demonstrationis principio, ille qui est jierspi- tarum conclusionum cognitionem accipit ; quod non
cacioris ingenii, plures conclusiones videt, quam contingit ei qui debiliori- est intellectus, sed oportet
ille qui est ingenii tardioris. Cum ergo quantitas quod singula ei explanentur. Ille igitur intellectus
potentiæ divinæ attendatur secundum ea in quæ potest in causa omnes effectus et rationes effectuum
potest, si aliquis intellectus videret in divina essen cause cognoscere, qui causam totaliter (6) compre
tia omnia quæ Deus potest facere, eadem esset quan hendit. » — Hiec ille. — Ex quibus apparet, solu
titas perfectionis in (6) intelligendo, quæ est quanti
tiones dates, ex ejus mente procedere.
tas divinæ potentiæ in producendo effectus; et ila
Ad quartum ejusdem Scoti, dicitur quod sanctus
comprehenderet divinam essentiam ; quod est impos Thomas non negat quin anima Christi sciat alia
sibile omni intellectui creato. » — Hæc ille. — quam ea quæ sunt, vel erunt, vel fuerunt; sed
dicit quod non scit omnia possibilia Deo. Quot
liem, Contra Gentile
*,
lib. 3, cap. 36, sic ail (γ) :
« Intellectus creatus, etsi divinam essentiam videat, autem de illis sciat, el qualis sit terminus, non limi
tat ; nec aliquis viator potest limitare. Sed, ad vitan
non lamen omnia cognoscit quæ per divinam sub
stantiam cognosci possunt. Tunc enim solum necesse dum infinitatem simpliciter notitiæ animæ Christi,
est quod, cognito aliquo principio, omnes ejus effe el quod non videt in Verbo omnia quæ Verbum
videt in seipso, sufficit dicere quod non videt omnia
ctus cognoscantur per ipsum, quando principium
comprehenditur intellectu ; sic (o) enim principium
Deo possibilia. Unde, in 1 p , q. 12, art. 8, sic
dicil : « Nullus intellectus creatus, videndo Deum,
aliquod secundum totam suam virtutem cognoscitur,
quando omnes effectus cognoscuntur, qui causan potest cognoscere omnia quæ Deus facit vel facere
tur (c) ex ipso. Per divinnrn autem substantiam alia potest : hoc enim esset comprehendere ejus virtu
cognoscuntur, sicut cognoscuntur effectus ex causa.
tem. Sed horum quæ Deus facit vel facere potest,
lauto aliquis intellectus plura cognoscit, quanto per
Cum igitur intellectus creatus non |>ossit divinam
substantiam comprehendere, non est necesse quod,
fectius Deum videt. » — Hæc ille.
videndo ipsam , videat omnia qua
*
jwr ipsam cogno
Ad quintum dicitur quod deficit multipliciter.
sci possunt. — liem : Quanto aliquis intellectus est
Primo, quia ponit quod quicumque intellectus
allior, tanto plura cognoscit, vel secundum rerum
habet naturale desiderium cognoscendi quodlibet
multitudinem, vel secundum ea ntm dem plures objectum, el quodeumque objectum cognosceret, in
rationes. Intellectus autem divinus omnem intelle
hoc perficeretur naturaliter. Hoc enim negat (γ)
ctum creatum excedit. Plura igitur cognoscit quam sanctus Thomas, ubicumque loquitur de hac mate
intellectus creatus. Non autem cognoscit, nisi |>er ria. Unde, 1 p., q. 12, ari. 8, in solutione quarti,
sic dicit : < Naturale desiderium civatune rationalis,
(a) ut cognoscibile, — incognoscibile Pr.
(β) in. — Om. Pr.
(γ) fu ait. — Om. Pr.
($) lie. — hic Pr.
(t) gui causantur. — Om. Pr.
(e) tant virtute, — Om. Pr.
(C) totaliter. — corporaliter Pr.
(γ) nescit. — notat Pr.
222
LI IHU III. SENTENTIAHU.M
ftl ad sciendum omnia ilia quæ pertinent ad perfe
ctionem intellectus; et hæc sunt sfwcies et genera
rerum, el rationes earum, quæ in Deo videbit quilibet
vidons divinam ea&entiam. Cognoscere autem aliqua
singularia, el cogitata el facia eorum, non est de
perfectione intellectus creati, nec ad hoc tendit ejus
naturale desiderium; neque iterum cognoscere illa
quæ a Deo non fiunt, sel fieri n Deo possunt. Si
tamen solus Deus videretur (a), qui est fons et prin
cipium totius case et veritatis, ita repleret deside
rium naturale sciendi, quod nihil aliud quærerolur,
ct videns illum beatus esset. Unde dicit Augustinus,
5. Confessionum (cap. 4) Infelix homo qui urit
illa omnia, te autem nescit; beatus autem qui
scit te, etiam ai illa nesciat. Qui vero te et illa
novit, non propter illa beatior, sed propter te
solum beatus, x — Hæc ille. — Simile ponit, de
Veritate, q. 8, ari. 4, in solutione decimitertii,
dicens < Aliquid est in potentia ad alterum dupli
citer. Uno modo, in potentia naturali ; et sic intelle
ctus creatus, est in potentia ad oinnia illa cogno
scenda, quæ suo luinino naturali (C) manifestari pssinit; el nihil horum angelus beatus ignorat : ex
horum enim ignorantia, remaneret intellectus angeli
imperfectus. Quædam sero potentia est obedientise
tantum, sicut aliquid dicitur esse in potentia ad illa
quæ supra naturam Deus in eo potest facere; etsi
talis potentia non reducatur in actum, non erit
potentia imperfecta ; el ideo intellectus angeli non
est imperfectus, si non cognoscat omnia quæ Deus
potest ei revelare. Vel dicendum quod, si aliqua
potentia ordinaturad duas perfectiones, quarum prima
sil propter secundani, non erit potentia imperfecta,
si habeat secundam sino prima; sicut si habet sani
tatem sine adminiculis medicinæ, quæ sanitatem
faciunt. Omnis autem cognitio creaturæ ordinatur
ad cognitionem Dei. El ideo, ex quo intellectus crea
tus cognoscit Deum, etiam dato, per impossibile,
quoi nullam creaturam sciret, non esset propler
hoc imperfectus. Neceliam intellectus videntis Deum,
qui plures (γ) creaturas cognoscit, est beatior ex
cognitione creaturarum, sed ex hoc quod perfectius
Deum cognoscit. Unde dicit Augustinus, in libro
Confessionum, etc. x — Hæc ille. — Simile dicil,
4. Sentent,, dist. 49, q. 2, art. 5, in solutione
quinti. Item, ibidem, in solutione septimi, sic
dicil : < Sanctorum desiderium, quo omnia scire
desiderant, implebitur ex lux: solo quod Deum vide
bunt; sicut desiderium eorum, quo omnia bona
habere cupiunt, complebitur in hoc quod Deum
habebunt. Sicut enim Deus, ex hoc quod habet per
fectam bonitatem, sufficit affectui, et, eo habito,
omnia bona quodammodo habentur, ita ejus visio
··) videretur. — nd*fur Pr
(C naturali. — Um. Pr.
’γ) plure». — universales Pr.
sufficit intellectui; Joan. 14 (v. 8) : Domine ostende
nobis Patrem, ct sufficit nobis, b — Hæc ille.
Secundo argumentum deficit, quia supponit quod
eu quæ videntur in Verbo, diversis visionibus et
actibus videantur. Hoc nutem negat beatus Thomas,
1 p., q. 12, art, 10; et 3. Contra Gentiles, cap. 60,
ubi sic dicit : α Cum autem ostensum sit quod intel
lectus creatus, divinam substantiam videns, in ipsa
Dei substantia oinnes species rerum inlelligat ; quæcumque autem una specie videntur, oportet simul et
una visione videri, cum visio principio visionis cor
respondent; necessoest quod intellectus qui divinam
substantiam videt, non successive, sed simul, omnia
contempletur. — Item : Summa et perfecta felicitas
intellectualis naluræ, in Dei visione consistit. Feli
citas autem non est secundum habitum, sed secun
dum actum, cum sil ultima perfectio et ultimus
finis. Ea igitur qua.· videntur per visionem divinæ
substantiæ, qua beati sumus, omnia secundum
actum videntur. Non ergo unum prius, el aliud
posterius. — Amplius : In divina substantia, intel
lectus omnium rerum species et genera cognoscit.
Quorumdam autem generum sunt species infinita?,
sicut numerorum el figurarum et proportionum (a).
Intellectus igitur in divina substantia videt infinita.
Non autem omnia eadem videre posset, nisi simul
videret; quia infinita non est transire. Oportet igi
tur quod omnia quæ intellectus in divina substantia
videt, simul videat. Hinc est quod Augustinus, in 15.
dc Trinitate (cap. 10), dicit : Non erunt tunc volu
*
bile
cogitationes nostne, ab aliis in alia euntes
et redeuntes ; sed omnem scientiam nostram uno
simul conspectu videbimus, n — Hæc ille.
Tertio deficit argumentum, quia supponit quam
dam falsam maximam, scilicet quod quandocumque
aliqua mulla sunt possibilia respectu alicujus, et
nullum eorum habet repugnantiam ad coexsistendum
alteri, nec illud esset perfectius, si oinnia simul
inessent ei, quam si nullum inesset, tunc non repu
gnat omnia illa simul inesseei. Hujus enim maxima?
falsitas palet. Quin (δ) possibile est Deo producere
hunc effectum ab eo producibilem, et possibile est
quud producat illum el illum, et sic de omnibus ab
eo produci bili bus; nec unum producibilium repu
gnat alteri ; nec est repugnantia hoc et illud simul
produci; nec Deus esset perfectior, si omnia producibilia produceret quæcurnque non repugnant (γ)
invicem ; et tamen constat quod impossibile est poni
in actu quod Deus producat vel actu produxerit
omnia producibilia ab eo. Ita, in proposito, potest
argui de visionibus objectorum et infinitorum visi
bilium ab anima Christi. De hoc sanctus Thomas,
de Veritate, q. 20, art. 5, ad 4U,U, sic dicil : u Sicut,
(e) proportion uni.
propnntionuni Pr.
plest manifestare, » — Hæc ille. — Ex quo palet
falsitas illius maximæ. Et ulterius, quia eodem
modo posset argui de divisionibus possibilibus (x)
fieri in continuo : quia quælibet illarum est possibi
lis, et nulla esi i ncom possibilis alteri, nec ipsum
est perfectius ex hoc quod aclu dividitur; el tamen
non est possibile omnes illas divisiones r-^· positas
simul in aclu ; sed est fallacia compositionis el divi
sionis, arguendo a sonsu diviso vero (i) ad sensum
compositum falsum.
Quarto argumentum deficit, in hoc quod dicit
inter visiones di versorum objectorum nullam cs>o
iiicompossibilitatem. Dico enim quod visiones qua
rum principia sunt species creata?, incompossibiles
sunt, sicut ct ili® species quæ sunt principia illarum :
sicut enim unum corpus secundum eamdem super
ficiem repugnat diversis figuris aclualiler figurari
simul, ita repugnat eumdem intellectum diversis
speciebus ejusdem generis et ordinis simul infor
mari actu perfecto, distineto contra habitum ; ac per
hoc repugnat illum intellectum simul habere pluies
visiones actuales ex illis causatas (γ).
Quinto delicii argumentum, in hoc quod asseri I
nullam potentiam esso perfideliorem, dum esi con
juncta suo actui, quam dum est sejurata. lloc enim
est manifesto falsum ; alias non perfectior esset intel
lectus beati Petii, qui usi conjunctus visioni bvalificæ, quam intellectus Judæ vel Salatue, qui est in
potentia ad talem actum, el separatus ab illo; net'
intellectus philosophi esset |H_
*iTeelior
ex hoc quod
habet habitus virtutum intellectualium el moralium,
cpiam intellectus pueri vel rustici, qui curet illis.
Et, praeter hoc, arguens contradicit in hoc argu
mento sibi; quia, in eodem argumento, dicit quod
omnis intellectus naturaliter perficeretur ex visione
cujuscuinque objecti, si haberet eam. Nec valet sua
probatio : quia, licet actus sil extra rationem poten
tia) receptivæ, |>olesl tamen potentiam perficere accidenlahler (o) saltem, dato quod non |>erficerel eam
essentialiter; multiplex est enim perfectio.
Sexto deficit argumentum, quia asserit quod
quidquid est simul in potentia ad multos actus non
repugnantes, potest omnes illos simul actu capere.
Hujus enim falsitas apparet : quia continuum simul
est in potentia ad omnimodam suarum partium divi
sionem, et constat (<) quod non est capax omnium
(3)
(6)
(γ)
(i)
(i)
pouibitibue. — ponciilibut Pr
rrn». — uno Pr.
cautalcif. — rreahu Pr,
accidentahtef.
actualités Pr
iccundum prophetiam. — Ad. Pr
223
divisionum actualium simul. Et aliæ innumerabiles
instanti® dari possunt.
Ad sextum dico primo, quod falsum asserit el
assumit in hoc quod dicit, quoi anima Clinati,
quoad scientiam rerum in proprio genere, haliel
infinitas species, ut cognoscat infinita singularia vel
individua, etc. Hoc enim non oportet; licet cogno
scat infinitas species numerorum, aut figurarum,
aut infinita puncta, vel lineas, aut superficies, el
omnia quæ sunt in potentia naturali creatura. Sicut
enim hæc omnia quæ sunt infinita non simpliciter,
sed solum setundum quid, cognoscit anima Christi
in Verbo, per unicam speciem intelligihilem increatam; sic et infinita, secundum quod cognoscit (x)
actu vel habitu secundum scientiam infusam, cogno
scit (i) per finitas species creatas. (Zujus ratio est
quia species sibi infuse simile» erant el sunl specte»
bus concreatis mentibus angelicis, qua1, licet '‘ini
universales in virtute, tamen per unam illarum
cognoscuntur aclu vel habitu omnia individua unius
generis vel specifica) natura·, dato quod sint infinita
aclu vel potentia ; el hoc, vel simul, vel successive;
unde per spectes finitas numero, anima Christi
cognovit infinita aclu vel habitu: nec oportuit quod
infinitati individuorum aut naturarum specificarum
correspondent infinitas intelligibilium specierum. De
hoc sanctus Thomas, 3 p., q. It, art. I, dicit quod
« anima Christi, per scientiam inditam tel infusam. cognovit (|u.ecumque ab homine cognosci pos
sunt per virtutem luminis (γ) intellecliu agentis,
sicut sunt quæeumquu pertinent ad scientias huma
nas. Secundo vero, per hanc scientiam, cognovit
Christus umnia qu® per revelationem divinam homi
nibus innotescunt, sive pertineant aote^t cognoscere ex illa visione Verbi quam (γ)
habet, simul in actu cognoscit; ct ideo, cum non
cognoscat actualiter infinita simpliciter, sed solum
infinita secundum quid, scilicet omnia quæ sunt in
|K>teiitia creatura?, non autem quæ sunt in ]»oten(ia
Dei, ideo non (8) habitualiter cognoscit infinita sim
pliciter, quæ sunt in potentia Dei, etc.
Ad confirmationem, dicitur quod dictum Dama
sceni solum infert quod Christus cognoscit infinita
futura, per unicam (t) visionem Verbi. Sed aliud est
dicere infinita simpliciter secundum genus, speciem
el numerum, etc., et dicere infinita secundum quid.
Prunum negatur; secundum vero conceditui Nec
consequentia valet : Cognoscit infinita futura ucluahler; igitur cognoscit omnia producibilia a Deo, vel
omnia quæ novit Deus. Sed est sophisma consequen
tis. — Ulterius, falsum assumit arguens, cum dicit
quod rationes pro nostra conclusione el contra suam
sunt solubiles. Hoc enim est falsum. sicut patuit ex
praedictis.
(x) Λ<κ. — hac Pr.
(6) perfecta — perfectio Pr.
(γ) çuitni. — çuod Pr.
(ζ) mom. — Om. Pr.
(t) unicani. — unilani Pr
Et hæc sufficiant ad argumenta Scoti contra pri
mam conclusionem inducta.
II. Ad argumentum Durandi. — Λ<1 argu
mentum (x) Durandi contra eamdem conclusionem,
restat dicere. El (6) quidem dicitur quod major est
falsa. Non enim oportet quod videns divinam essen
tiam, videat omnia quæ divina essentia naturaliter
et ex necessitate repræsentat ipsi Deo, vel divino
intellectui ; sed solum omnia illa quæ divina essentia
représentai tali videnti. Modo sic est, quod divina
essentia nulli creato intellectui repræsentat naturali
ter, aut ex necessitate, omnes quidditates possibiles
possibilium a Deo produci ; sed omnia talia soli divino
intellectui repræsentat. Potest etiam dici quod, dato
quod divina essentia omnia quæ présentât divino
intellectui, præsentaret intellectui creato, adhuc (γ)
non oportet quod videantur ab illo omnia sibi piu·senlata in essentia Dei. Et ad probationem majoris,
in hoc sensu intellects, dicitur quod impedimentum
ne intellectui creato fiat talis repnesenlatio, provenit
ex incapacitate intellectus creati, qui non est natus
comprehendere essentiam aut virtutem divinam,
nec (o) ]>er consequens cognoscere omnia objecta
talis virtutis, ut sæpius dictum fuit. El cum dicit
arguens, quod non, quia ex quo intellectus creatus
potest in divinam essentiam, etc. ;— ad hoc respon
dit sanctus Thomas, in de Veritate, q. 20, ari. 5,
ubi arguit sic, in primo loco : α Quicumque scit
majus, potest scire minus. Sed Deus est majus quam
quidquid potest ipse facere; <|uia quidquid potest
facere, est creatum. Ergo, cum anima Christi cogno
scat Deum, multo magis potest cognoscere quidquid
Deus potest facere, n Ecce argumentum. Sequitur
reS|X)Dsio : er videtur ab eo qui videt illud in quô offertur,
nisi comprehendat illud. Item, 1 p.,q. 12, art. 8,
arguit consimiliter, dicens (arg
*
3) : « Qui intelligit
illud quod majus, potest intelligere minima, ul dici
tur, 3. de A n i nut (l. c. 7). Sed omnia quæ Deus
fecil vel facere potest, sunt minus quam ejus essen
tia. Ergo quicumque intelligit Deum, potest intelli
gere omnia qmecumque Deus fecit vel facere |»otest. n
(i) arguniriUum. — anjumciita Pr.
(i) ad pnniur/i. — Ad. Pr.
(γ) adhuc.
ad /ior Pr.
(o) nec. — nut Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO IL
225
Ecco argumentum. Sequitui n*s|»oDMO
: « Dicen
dum, inquit, quod, licet majus sil videre Deum
quam omnia alia, tamen majus est sic videre Deum
quod omnia in eo cognoscantur, quam videre sic
ipsum quod non omnia, sed plura vel puciora
cognoscantur in eo. Jam enim ostensum esi (ibid.,
in corp.l quod multitudo cognitorum in Deo, conse
quitur modum videndi ipsum magis p’ifectiim vel
minus perfectum. » — Hæc ille. — Item, 4. Se>itent., ubi supra (dist. 49, q. 2, ari. 5), in solutione
quarti, sic dicit : < Defectus cognitionis non solum
procedit ex excessu cognoscibilis super intellectum,
S4h1 etiam ex hoc quod intellectui non conjungitur
illud quod est ratio cognoscibilis; sicut quod visus
non videt lapidem, contingit quandoque ex huc
quod species lapidis non est ei conjuncta. Quamvis
autem intellectui videntis Deum conjungatur ip
*a
divina essentia, quæ est omnium ratio, non tamen
conjungitur ei prout est omnium ratio, sed secun
dum quod est ratio aliquorum, et tanto plurium,
quanto quisque plenius divinam essentiam intue
tur. d — Hæc ille. — Item, in solutione decimi, sic
dicit : « Quamvis esM?ntia divina sil ratio omnium
cognoscibilium, non tamen conjungitur cuilibet intel
lectui creato, secundum quod est ratio omnium »
Item, de Veritate, q. 8, art. 4, arguit, in secundo
loco, sic : « Uniuscujusque visus videt illud cujus
similitudo est apud ipsum. Sed essentia divina, quæ
est similitudo munium, conjungitur intellectui ange
lico ul forma inlelligibilis. Ergo angelus videns
Deum per essentiam, videt omnia. * Ecce argumen
tum. Sequitur resjionsio : « Dicendum, inquit,
quod ratio illa procedit quando visus conjungitur
similitudini secundum lotum |»osse ipsius similitu
dinis; tunc enim nccesse est ul visus cognoscat
omne illud ad quod se extendit similitudo visus. Si»
autem intellectus creatus non conjungitur divinæ
essentiæ. El ideo ratio non sequitur. « — Hæc ille.
— Hem, m solutione tertii, sic dicit : « Quod ange
lus videns Deum, non videat (ai omnia, contingit ex
defectu ipsius intellectus, qui non unitur divinæ
*essentia secundum lotum | Misse ejus. Hic autem
defectus puritati ejus nun repugnat. > — Ihcc ille.
— Ex quibus sitis polesl |>alero ad argumentum
Durandi cl similia.
bu» accidentibus; alia est quae assimilatur ei cujus
est imago, secundum repnesentalionem, cl non
secundum esso naturale. Exemplum primi : ut sta
tua Qesaris lapidea, qnæ assimilatur Caesari secun
dum suam realem figuram, vel colorem, et hujus
modi. Exemplum secundi est species intelligibilis
hominis in intellectu, quæ (x) non assimilalur
homini secundum e>se naturale,sed secundum reprae
sentationem, quia repræsentat hominem talem «pia
lis est homo. Tunc, hoc supposito, dico quod, licet
ex visione imaginis rei primo tnododicLe, non dicalur res cujus est imago, videri, proprie loquendo;
tamen (6) ex visione imaginis secundo modo dichr,
res cujus est imago, dicitur proprie videri; el tunc
potissime, quando dicta imago, quæ sic videtur, non
solum est immediatum objectum visionis, immo for
male principium visionis, se habens ut species intelligibilis perfecte représentons < bjectum intellectui,
et faciens ipsum esse prasens in esse iutelligibili ;
sicut species intelligibilis hominis facit ipsum es^r
pra-eulem intellectui in esso intelligibili. Et ideo
illa quæ objiciuntur ibidem, de statua Qesaris, vel
de speculo, nihil valent. Tum quia tales imagines
Mint termini intellectionum vel sensationum, et
non formalia principia. Tum quia tales imagines non
assimilantur rebus quarum sunt secundum repræsentotionem, mmI secundum realem conformitatem.
Tum quia, etsi aliqualiter repnesentant rem, non
tamen secundum quod in se est, pcciei intelligibilis in
intellectu. — Dnilm Mænndo, quod, si speculum
i^sel naluiTilis imago ivi primo modo dii la, |»ei illam
non possvl piopric cl sine deceptione videii rescujus
Cssel imago ;quia non |K«s>vt nqiraxmtaie irm modis
snpradictis. — Dicitur tertio, quod non omnia
somnia sunt vera : quia imago vini in somniis (o),
non semper repnvsental rem cujus est imago, modo
pnndicto; sed modo repræsentol rem sub conditio
S 2. — An AHGUMENTA CONTRA SECUNDAM
nibus impossibilibus in esse, vel in fuisse, vel in
CONCLUSIONEM
fore; el quandoque sub conditionibus quæ non
I. Ad argumenta cujusdam hibernici. — insunt, sed infuerunt, vel inerunt; «piorum neu
Ad ea quæ primo loco contra secundam conclusio trum dici potent visio, sed memoria, vel proevisio;
ot quandoque est occasio multiplicium falsorum judi
nem arguit hibernicus, nunc dicendum est. Et
Ad primum siquidem, dicitur primo, quod imago ciorum, quia ila repræsrntot rem absentem vel non
est duplex : quædain quæ assimilatur rei cujus est
(■v) «/ini’. — 7««· Pr·
imago, mtuikIuiii realem conform i ta tem in aliqui(Γ») tamen. — tam l*r
—- riJi’t Pr.
(γ) tamrn. — tum Pr,
c) in Mortoio·. — λ
Pr.
v. - I .
22G
LIBRI Ul. SENTENTIARUM
exsistentem, sicut præsenlem vel exsistentem, et
aliter quam se halieat l
in prolatione primie conclusionis, ex dictis beati
Thoma», dc Veritate, q. 20, ari. 4, modus videndi
res in Verlio, magis a&similalur illi modo (juo con
clusio videtur in principio, vel offectus in causa,
quam illi (a) modo quo res videtur in speculo.
Ad secundum dicitur primo, quod visio Verbi el
rerum in Verbo, non est per modum enuntiabitis,
vel compositionis, aut divisionis. Talis enim modus
cognoscendi non accidit nisi propter imperfectionem
specierum intelligibilium, quæ sunt principia intel
lectionis : quia per aliam speciem repnesentatnr
subjectum, el per aliam pnedicatuin ; et ideo oportet
componere unam cum alia, vel unum conceptum
cum alio, prout docet sanctus Thomas, 1 p., q. 14,
art. 14. — Dicitur secundo, quod, virtute illius
*
beata
visionis, intellectus potest formare enimliabilia, et negare unum eorum quæ intelligit ab alio.
Sed tunc ibi non negatur idem de seipso, nec idem
conceptus de seipso, sed alius ab alio; nec sequitur
quod eadem compositio intellectus sil necessaria el
impossibilis : quia visio beatifica non se habet, in
tolibus compositionibus aut divisionibus, ut subje
ctum ct pnedicatuin ; sed subjectum el prædicatum,
in talibus compositionibus el divisionibus (C), sunt
aliqui conceptus vel species formabo virtute illius
visionis. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1 p.,
q. 12, art. 9, ad 2u,n, intellectus creatus, ex hoc
quod videt resin Verbo, j>otc>l formare similitudines
illarum rerum quas videt. El simile dicit, de Veri
tate, q. K, ari. 5. — Dicitur tertio, quod, secundum
rnullos logicos, idem conceptus potest veraciter
negari de seipso, dum tamen negatio sequatur
utrumque, ut dicendo : Aliquis homo homo non
est, vel sic : Aliquis homo nun omnis homo e
*t .
Aliquis homo animal non est; non autem sii;
dicando : Aliquis homo non est homo. Nec pnediclæ compositiones sunt simul necessariæ et impossi
*
biles
Ad tertium dicitur primo, quod non est inconve
niens eodem habitu el actu amoris amari Deum « t
creaturam, sicut quando eodem actu amatur finis el
ea quæ sunt ad finem, propter ipsuin finem. Et hnc
concedit sanctus Thomas iu inultis locis : utputa,
I· 2
*,
q. 12, ari. 4, el multis aliis locis. — Et ad
hujus improbationem primam, dicitur quod falsum
supponit, scilicet quml, eodem actu amandi nullo
modo variato, quandoque diligatur Deus tantum
modo, el quandoque post Deus ct creatura. El con
fs) itU. — ιόι Pr.
4) uc — Ad. Pr.
similiter falsum est quod eodem actu videns in
Verbo quandoque videat et aliquam creaturam,
et postea per illum videatur solus Deus et imn crea
tura, vel econtra. — Ad secundam improbationem.
dicitur quod postquam beatus Petrus vidit aliquid
in Verbo, non est |»o»ibile ipsum illud non pr.evidisse; immo est necessarium ita evenire, el ita pnu·
visum fuisse, non quidem necessitate absoluta, sed
necessitate suppositionis : quin, sicut impossibile est
rem quæ semel fuit, non fuisse; ita impossibile est
re>|»ectuin rationis volition is ad voliluin, et cogni
tionis ad cognitum, ex quo semel fuit, non fuisse;
et ita, si aliqua notitia fuit respectu alicujus objecti,
necesse esi ita fuisse. Ex quibus patet quex! omnes
conclusiones et probationes ibidem factu·, nullæ
sunt, eum fundentur in suppositionibus quas nos
nullatenus concedimus.
Ad qnnrliiin, negatur prima consequentia comlitionalis ibi facta. Et ad ejus probationem, dicitur
quod peccat ex eadem radice qua præcedens argu
mentum. Supjsonit enim quod visio Verbi, quæ luit
actunliter prævisio alicujus futuri, potest non fuisse
visio nul prævisio talis futuri; quod nos negamus.
Suppunit etiam quod,si Deus pr.evidit aliquod futu
rum, non est necessarium cum sic vidisse illud
futurum; cujus oppositum ostendit sanctus Thomas.
I p.. q. 14, ari. 13. ostendens quini, si Inec est
vera, Ihms scivit hoc futurum, illa est necessaria
el non contingens. Et do hac materia «lictum est in
præcedenti qu.estione hujus distinctionis px),cl mullo
latius in 1. Sentent, (dist.
q. I , ait. 2).
Ad quintum dicitur quod similitudo ibidem facta
et adducta, non valet : quia eodem modo prulttiret
quiwl, sicut Deus, in visione qua videt se, e.vl sibi
ipsi tqiecies intelligibilis el actus intelligendi se, ita
creatura videns Deum, vulerel per divinam essen
tiam, tanquam |>er speciem inlelligihilem el actum
inlelligemli ; quod tamen arguens non concederet.
— Dico secundo, quod, si divina essentia esset ipsi
Deo species intelligibilis respectu creaturorum, et
non actus intelligendi, tunc Deus, per illam essen
tiam, intelligeret, tanquam per actum primum,
creaturas, non autem tanquam per actum secun
dum ; sed aliquid aliud esset sibi loro actus secundi ;
vel nullo modo intelligeret creaturam in actu. Et
consimiliter, intellectus creatus, per ipsum Verbum,
intelligit, tanquam per actum primum, non autem
per actum.secundum ; sed actus sixiundus est opera
tio elicita ah intellectu beato, facto in actu primo
|>er divinam essentiam, tanquam per inlelligihilem
formam. — Dicitur tertio, quod non est simile de
divino intellectu et de intellectu creato. Quod enim
Deus non possit, videndo essentiam suam, videre
creaturas, nisi essentia sua sit ei loco actus primi et
secundi, non ideo est quia oporteat id in quo aliquid
(il dnUncliantH — dirifioiiü Pr.
DISTINCTIO XIV. — QUÆSTIO II.
227
videtur, e
*sr
ipsi videnti visionem el speciem intel- ’ in prospectu divino, est divisibilis. Nec valet ulte
ligibilem, sicut arguens pnelendit; sed quin in Deo rior consequentia, Partes positx in prospectif
nientis divina sunt divisibiles, igitur non omne
*
non differt actus primus ct actus secundus, qui <-t
operatio intellectus. Non sic autem in aliquo crea «uni politic in actu in prospectu divino; quia e<»
tura intellectuali, cui aliquid potest esse actus pri modo quo ponitur in prospectu Dei pars divisibilia,
ila cl quæliljct par» illius partis in actu ponitur in
mus, quod (a) non potest esso sibi actus secundus,
pros|Hctu Dei. Si enim arguens intendat quæren·
ul in precedent ibus sepe dictum fuit (er intellectum divi
num. Sed talis indi visibilitas m esse intellecto,
bum, el, mediante Verbo, ad creaturam. Ipsum
tamen Verbum non solum est primus terminus et modo pneexposito, non repugnat continuo, scilicet
primarium objectum illitis actus, immo formale quod in continuo nulla sil pars non distincta, sed
distinguibiiis per intellectum in duas partes essen
principium.
tiales. Tamen talis indivisibilitas repugnaret conti
Ad secundam confirmationem, dicitur quod prin
nuo in esse reali ; quia sequitur infinitas in actu, ?e rei quod babel in scipsa. Et hic non est
licet intellectus per actum suum format verbum conveniens intellectus: quia esse rei quod habet m
Verbo, non est aliud ab esse Verbi; quia, ul dicit
|>erfecle repnivsentans objectum, et faciens illud esse
Aiisclnius (Monol., cap. 36), crculiira in Creatore
præsens in esso intelligibili Et ad hujus improba
cut creatrix ementia; unde hoc modo cognoscere
tionem, dicitur <|iiod quælibet pare continui (>osita
(a) quod. — quia Pr.
\f,) ted. — fecundum Pr.
(а) prwpecm. — compectu Pr.
(б) duhncte — dulincta Pr.
IJ Bill II! sEME.X ÎIAIIUM
creaturam m \crbo, non e
*il
mgnitio creaturæ,
M-ii magfe Creatoris. El ideo oportet hanc distinctio
nem inlelligere ex parte medii cognoscendi : ut
dicatur res engnosri in Verbo, qnnndo per Verbum
ipsa cognoscitur; in propria vero natum, quando
por aliquas formas rrvahis, n»bus creatis proprtionatas, cognoscitur; sicut cum cognoscit (x) per for
mas *ibi inditas, vel etiam si per formas acquisitas
cognirMun t, quantum ad hoc pertinet, nihil dif
fert. » — Hæc ille. — Ex quo |Kitel datam solutio
nem csm· de mente ejus. — Tunc, ad prunum ejus
improbationem, dicitur quod assumit falsum, nec
proteit scilicet quoi Augustinus distinguat illas noti
tias penes objectum in e>se cognito. Unde, sicut
dicit sanctus Thomas, ubi supra (de Veritate ),
art. 17, ad 2um, si illa.· cognitiones distinguerentur ex
parte rei cognitæ, divisio Augustini non esset suffi
ciens r*scnt enim 1res cognitiones in angelis el in
beatis, secundum triplex esse cognoscibile de rebus;
cum Augustinus distinguat, 2. Super Gen. ad litteram (cap. 81, triplex esse creaturæ, unum quod
habet iu Verbo, aliud quod hated in propria natura,
aliud quod habet in mento angelica. — Ad secun
dam improlmlioncin solutionis, dicitur quod æquivocal do hoc quod e-l cognosci in proprio genere.
Accipit enim cognosci in proprio genere pro cogni
tione rei quoad Mia prædicata essentialia : puta genus,
differentiam, vel s|»cciem. Augustinus nutem aliter
accipit, scilicet pro cognitione rei jkt medium sibi
proportionali) m ; el omnem talem notitiam dicit in
proprio genere, sive sil cognitio quoad genus el dif
ferentiam rei. sive quoad prædicata accidentalia.
Unde palet quod assumptum argumenti falsum est,
cum dicit aliquam cognitionem rei |»er sjwciem crea
tam. inm e-M' cognitionem ejus in proprio genere,
eundo ad mentem Augustini —Ad tertiam impiutailianrin. negatur consequentia. Nec valet ejus pro
latio; quia «agnitio matutina non distinguitur a
vespertina illo nmdo quo tingit, s< ilicei quia tenuinenlui ad divolsa objecte, ve| ad objectum .secun
dum diversi esse. *«.·«! alio modu (pio diclûm est. —
Ad quartum improbationem dii ilur, negando pri
mam lamseqiienliam : quia, licet i.sLi» cognitione
*
terminentur ad idem e-^· objecti, nulla tamen siiperlluit, cum una sil clarior el perfectior alia; sicut,
Iit et aliqua com lusio cognoscatur per medium diale
cticum. non est Mi|H‘illua cognitio qua cognoscitur
demonstrative, licet ad idem cognitum terminentur·
lude sanctusThoma-, ubi supra (de Veritate, q. 8),
iri. 16, ad ΙΙυ·”
< Cognitio, inquit, rerum in
Verbo, est perfectior quam cognitio earum in pro
prio genero, inquantum Vei bum clarius rvpræsenlat
ivm quam species creatas. » — Hæc ille. — Simili
ter una istarum ot perfectio naturalis intellectus,
aha vero supeniaturalis ideo neutra superlinit. El
aI <
«f
»··<;/!·'» i/ l’r
cum arguitur contra hoc, quia, licet actus 8il clarior,
tamen res est utrobique æquo clan, etc.; —dictum
est supra, in simili, de nigiitnenlo dialectico et
demonstrativo : liret enim objectum hujus el illius
in se sit seque clarum, nulla est ibi siqæriluilâs.
Unde, si argumentum valeret, utique concluderet
quod nunquam eadem veritas posset ab eodem intel
lectu teneri diversis habitibus; quod est falsum.
Ad (eriliini principale dicitur quod omnes coiim·quenliæ ibidem facte·, et omnia consequentia illata,
pn—uni concedi. Primo enim conceditur quod videns
res in Verbo, potest illuminare inferiorem non
videntem talia in Verl»o, el potest loqui de illis.
De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 14, q. 1,
art 2, qh 4, ad 4um, «licit sic : u Unus angelus non
illuminatur ab alio de illis quæ illuminatus videt in
Verbo, sed de his quæ ibi non videt, quæ superior
\idet, vel in \crbo, vel in lumine alterius angeli
magis sjbi pro|>ortionato, in quo sunt formæ magis
particulares ; sicul inferiores angeli illuminantur
a mediis de his qua· ipsi in Verbo non vident, medii
autem vident in Verbo, vel jier illuminationem supe
riorum angelorum· »—Hmcille. —Simile potiit, dc
Veritate, q. 9, art. t ; et 1 p., ([. 106, art. I.
Dicitur secundo, quod videns res in Verlio, potest
formare in se species ivruni visarum in Verbo; el (a)
consequenter, inlelligere talia in proprio (6) genere,
el reducere se de cognitione matutina ad vesperti
nam. D< hoc sanctus Thomas, I p., q. 12, ari. 9,
a«l 2“M‘, dicit : « Aliquæ potenliæ cognitivæ sunt,
quæ, ex speciebus prime» Conceptis, alias formai»?
|M>ssiiiit sicul imaginatio, ex speciebus præconce·
plis monlis et auri, formai speciem montis aurei;
«•I intelleclus, ex pneconeeplis .speciebus generis et
•liirerenliie. format rationem speciei; el similiter,
ex Minililudine imaginis, posstiiniis formare in nobis
-imilitudinem «jus cujus est imago. Et sic quicuni, est alia a visione qua videntm
irs in Deo. » — Hæc ille. — Et idem «licii, de Veri
tate, q. 8, art. 5·
Ad quartum principale dicitur quod, sicut sæp<·
ditium fuit, lam in hac quæstione <|uam in pr.ecedentibns, eodem actu videtur Verbum et omnes res
vi-æ in Verte>. Hoc ponit sanctus Thomas, 1 p..
q. 12, ari. 10, |>or lotum ; rt 3. ('ontra Grntilcn
(«•ap 60), ut allegatum fuit supra (ad quintum Scoti
contra primam conclusionem). Tunc, ;«d hujus dicti
improteitionem. dicitur quod falsum supponit, scilicrt quod in visione rerum in Verte) sit sucxessio.
ii) ct — Om. Pr
(A) penprin — pnmn Pr
DISTINCTIO Χίλ
hujus enim falsitas ostensa fuit prius (ibid.) ex
abundanti. Iterum, ad hoc adducitur dictum sancti
Thomæ, de Veritate, q. 8, art. 4, in solution»·
decimiquinli, ubi sic dicit : « Visio beatitudinis cM
illa qua videtur Deus per essentiam et res in Deo;el
in ista non est aliqua successio; nec (a) in ea angeli
proficiunt, sicut nec (6) in beatitudine. Sed in
visione rerum per species innatas, vel per illumina
tiones superiorum, proficere possunt. » — HiOC
ille. — liem, I p., q. 12, ari. 10, sic dicit : « Ea,
inquit, quæ videntur in Verbo, non successive, sed
simul videntur. Ad cujus evidentiam considerandum
est, quod ideo nos non possumus mulla simul intel
ligent, quia per diversas species inlelligimus. Diver
sis autem speciebus non potest unus intellectus
simul actu informari ad intelligemlum per eas; sicut
nec unum corpus potest simul diversis figuris figu
rari. Unde contingit quod quando aliqua multa una
specie intelligibili possunt inlelligi, simul intelli
guntur : sicut diversæ partes unius totius, si sin
gula? propriis speciebus intelliganlur, successive
intelliguntur; si autem omnes inlelliganlur una >|h.·cie totius, simul intelliguntur. Ostensum est autem
(ibid. art. 9) quod ea quæ videntur in Deo, non
videntur singula per suas species aut similitudines,
sed omnia per unam essentiam Dei. Unde simul el
non successive videntur, n — Hæc ille. — Dico
ergo quod quotcumque res videt boatus in Verbo,
omnes videt simul, et unico actu, a principio sum
lentitudinis. Nec per illuni actum posset aliquid
noviler videre, quod prius non videbat, nisi actus
ille illo aspectu (γ) Verbi esset perfectior, et ita l>eatior. Nec oportet quod, si ille artus sit respectu ali
quarum creaturarum, quod sil respectu omnium,
sicut inferi arguens. De hoc beatus Thomas, I p.,
q. 12, art. 8 : « Quanto quis perfectius Deum videt,
lanio plura in eo cognoscit. n Ille autem perfectius
videt, qui plus partici]»at de lumine gloria
*
; el ille
plus participat de lumine gloria», qui plus habuit
de cbaritnte, secundum quod |>onit ibi. ari. 6. De
hoc etiam di (fuse dictum fuit in præcedenti quæ·
slione. in solutione vigesimi terti i contra primam
conclusionem, quomodo scilicet cognitio aliquarum
creaturarum est impertinensad boatitudinem, cogni
tio vero aliarum esi de liene esse.
Ad quintum dico (puni prima consequentia non
valet, nec ejus probatio. Sicut enim dicit sanctus
Thomas, 1 p., q. 12, ari. 8, ad 2um, e videns spe
culum, non esi nccesse quod videat omnia in spe
culo reducentia, nisi s|M»culnm comprehendat. » Et,
i. Sentent.9 dist. 49, q. 2, art. 5, in solutione
sexti, sic dicit : « Speculum illud est voluntarium;
el. sicut se ostendit < ui vult, ita in se nstendil
(a) nrc. — nunc Pr.
(/Î) ncc. — nunc Pr.
<γ) axprrtu — rctpectu Pi
— QUÆSTIO II.
229
quæ (a) vult. Nec est simile de speculo materiali, in
cujus potestate non est quod videatur vel non videa
tur. » — Hæc ille. — Ex quo patet quod solutio
quam recitat arguens. est bona. Tunc, ad repi icam
contra illam solutionem, — dicitur quod nulla est :
quia, sicut dicit sanctu
*
Thomas, 4. Sententiarum,
ibidem, in solutione quarti, « quamvis intellectui
videntis Deum conjungatur divina essentia, quæest
sufficiens ratio munium ; non tamen conjungitur ei
prout e>t ratio omnium, sed secundum quod est
ratio aliquorum, et tanto plurium, quanto quisque
divinam essentiam plenius intuetur. > — Hæc ille.
— El mulla de hoc allegata «unt in (C) solutione argu
menti (γ) Durandi conlra primam conclusionem. Ex
quibus palet quod, licet divina essentia sit naluralileromnium repnoentativa. tamen.antequam reprasentativum repræsentet intellectui, oportet <(uoancli Thomæ de hac materia
in Scriptn 3. Sententiarum. quia mulla do illis
retractavit in Summa. — Dicitur secundo, quod,
sustinendo dicta sancti Thomæ in 3°, videtur dicen
dum quod ipM· ibidem non intendit negare simplici
ter quod Deus cognoscat va quæ sunt possibilia, el
tamen nec sunt nec fuerunt nec erunt, sine quacum
que similitudine illorum quam habeat penes se ;>ed
(a) qiiK. — cui Pr.
(C) in. — Orn. Pr.
(γ) aiptoiirnfi. — aegunientonuH Pr
(l) icihcrl. — A»l Pr
(·) rt — ut Pr
23ied in habitu. Unde,
cum Deus de his quæ fatere potent, quamvis nun
quam facta sint nec futura. habent cognitionem virtualiler praclicam, relinquitur quod idea po>
*it
esse
ejus quod ner est nec fuit nec erit : non tamen eodem
modo sicut eorum quæ sunt vel erunt vel fuerunt ;
quia ad ea quæ sunt vel erunt wl fuerunt prodii
*
rendn, terminatur ex pni|»oi!o divinæ voluntatis,
non autem ad eaquæ nir.sinit nec erunt ne? fuerunt
Et sic hujusmodi halant quodammodo idea
*indeter
minatas. > — Hier illo. — Item, I p., q. 15, art 3.
ad 2‘ir’, dicit sir : « Eorum quæ nec sunt nec eruiil
nec fuerunt· Dens non halæt peneticam cognitionem,
nisi in virtute tantum. Unde respectu eorum non
est idea in Don, secundum quoi idea significat ία) I
exemplar, sod solum secundum quod significat
rationem. > —
ille. — Ex quo paid qmuiiolo
imxsibilium quæ nunquam Mint. Inerunt net
*
erunt.
*
Den·
halæl rationes· ar jær hoc similitudinem.
Cum autem aiguon
*
accundo/oconddil quod tunc
Dens posset mutari, etc.: — dicitur quod cnn-cquentia non valet; quia eodem modo po
*$ct
aigucreqund
quia Deus mulla non vult qua» pled velle, Deus
*d
pos
mutari. Dico igitur juxta sanctum Thomnm.
I p., q. 19, ari. 7, ubi sic arguit (arg. 4)1· Dons
non ex necessitate vult quod vult; ergo potest velle
el non velle idem. Sed omne quod baliel potentiam
ad opposita, est mutabile. Igitur, etc. i> Et respon
dit : α Dicendum, inquit, quod, licet Deum velle
aliquid non sit necessarium absolute, est tamen
necessarium ex suppositione, propter immulabilitatem (C) divinæ voluntatis. » — Hæc ille. — Ha. in
proposito, dico quod Deus haliel rationes et simili
tudines omnium quæ cognoscit (γ). Tamen simili
tudo rei nunquam fiendæ, non babet proprie latio
nem ideæ terminata; vel exemplaris. Si tamen Deus
res illas produceret, non cqiorterel Deo mendicaro
ideam roi flenda?, sed solum velle producere rem
cujus habet rationem; et, eo facto, illa ratio es-rt
proprie idea. Sed, sicut ex quo semel voluit aliquid
producere, jam iit iiupoesibilc ex sup|M)sitione op|M>siluin hujus, scilicet Deus nnn votuit illud prodiicere, licet sit in se absolute possibile: ita dico quod
ex quo aliquid intellectum a Deo non Imbuit aterna l i ter ideam proprie dictam, vel exemplar in Deo.
00 facto, ista fit IjppOBsilnlis ex suppositione, Tale
quid habet vel habuit ideam vel exemplar in Heu.
— Quod si ulterius argtiitur contra hoc : Quin, -i
hæc est airsolute possibili
*.
A habuit ideam in Deo,
(a) ttcuf — Ad Pr.
(f.) i nunu labili talem — immurnbiHii Pr.
(γ) ΓΟφίοχ-ιί. — f-Qfinorit Pr
ponatur ergo in cs
rei. anima Christi nesciret illa (a), nisi de novo
add? ceret Sed inconveniens o>t ponere quod anima
Christi aliquid exsistentium ignoret, vel quod ali
quid de novo addiscat. Igitur anima Christi scit
omnia quæ Deus potest facere, d Eccc argumentuni.
Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod hoc
modo oportrt ad hanc rationem respoiiilere. sicut ad
argumenta de prædt
*slinalioiie.
Quamvis enim pnssibilo *
il eum qui est pixedcstinatiis damnari, quam
cito tamen |>oniliir e>sn damnatus, simul cum hoc
ponilt i non fuis-e pr.ed est i na his :quin ista duo non
unt
**
po
simul stare, quod sit pnedestinatus, et
damiieliir. Similiter, dico quod, cum anima Chri
sti >cil omnia qrne Deus pnrvidit se facturum, simul
cum liiH· qund ponitur Deum aliquid aliud facere,
|w»nilur Deum illud pr.evidisse se facturum, et ani
mam Christi illud srire. Et sic non est necessarium
(pioa æqualiler (6) sit entium el non
entium, quantum ex parte ejus est (γ); seri, si esset
ex hoc aliqua mutatio in Deo, hoc esset ex (g) parte
\oluntalis, qu.r determinat scientiam ad aliquid ad
quod prius non ossibile est euin non voile. Srd, >i aut rationibus intclligendi specifice distincti
*
: quia
loquamur do nwcssitate quæ r*
t ex suppositione, sir t talis infinitas competeret per re scientiæ; non autem
necesM» est eum voile, si vult vel votant ; et sic, ex i est ita (x). Unde sanctus Thomas, ibidem, ad 10"m,
suppositione pnvdicta loquendo, n<»n est jmssibile i sic dicit : h Quantitas scientiæ quæ attenditur penes
eu ni non velle (z), si vult vel voluerit. Mutatio numerum scitorum, est ei quasi per accidens et
autem, cum requirat duos terminos, semper respi materialis, et præcipue quando in multis scitis est
cit ultimum in ordino ad primum. Undo hor solum una ratio sciendi; secus enim wæt, si diversis
modo sequeretur, quini ejus voluntas esset imitabi
rationibus cognoscerentur. Sed illa quantitas quæ
lis, h esset possibile eum non velle quod vult, si e
*t ex efficacia cognitionis, per seconqictit scientia·;
prius voluisset. Et sic patet quod possunt esse plura I quia talis qnaiilitas attenditur penes exitum operaa Deo scita per hunc modum scientiæ, vel pauciora, I tioni
*
*
intilliNtuali
ab intellectuali virtute. » Item,
nulla variatione posita in ejus scientia vel voluntate; ibidem, ad I4' ,n. dicit : « Qunntita
*
extensionis est
line enim e
*t eum jk>ssp plura scire, quam (6) po
*.e
M ientiæ accidentalis: quantitas autem intensiva, est
scientiam suam per voluntatem suam ad plura deter I
e«Mmtiali?. > — ll.vc ille. — Ex quibus patet
minare facienda, n — Hæc ille. — Ex quibus patet I quod non Lmla infinitas arguitur in uno actu quo
quod i*la consequentia nulla est : /)erfectioiie intrinseca; quamvis in
ras futuras. Nec tamen sequitur quod ille actus *
il
pi'i fectione exii inseca, quæ attenditur jænes objeinfinitus ^impliciter, vel intensive; *sd solum mat·
*« tum. iste actus *i( secundum quid infinite perfectus,
rialiter, ct extensive. Undo sanctus Thomas, dc quia durit in |wrfcrtam cognitionem Dei el infinito\'erilulet q. 20, ait. i, ad 2'"", dicit « Operatio ! mm aliorum, et ;cque perfecte cognoscitur singu
anim e Christi non est infinita prrsc. quamvis infi
lum infinitorum |>er istum unicum, ac si cuilibet
nita cognoscat. Cognoscit (γ) enim illa infinita. «*Hicoi re
*|smdriet
*ua piOpria cognitio.
cacia finita. Unde non remanet infinita, nisi mate
ificitnr socundo ad argumentum, quod non e-4
rialiter. »
Hæc ille. — El tunc, ad prolationem,
magnum inconveniens concedere quod iste actus sit
cum dicitur quod ille actus quo distincte rngna1 infinitos secundum quid; el talis mquo bene diligerentur singuli, et quodlibet infini
non est impossibilis creaturi', eo modn quo alias torum, sicut si quodlibet diligeretur proprio actu.
El iden corresponderet ei infinitum præmium secun
(dist. 13, conci. 2) dictum fuit de gratia Christi :
potilime test ihi Thomas, 1 p., q. 14, ari. 12, ad l,,m . « infinitum,
videre infinito, quorum secundum est perfectius inquit, congruit quantitati, secundum Philosophum,
primo, et tertium secundo,et quartum tertio; sicut in 1. Phyticorum (t. c. 15). De ratione autem
infinitos species numerorum (6), figurarum, vel quantitatis esi ordo partium. Cognoscere ergo infi
proportionum. Et similiter, |»olesl ibi videre infi nitum M'ciindum modum infiniti, esi cognoscere
*t
pariem. Et sic nullo modo contingit
nito, quorum secundum est minus rt imperfectius partem (ύ) po
primo, ct tertium secundo, el quartum tertio, elsic cognoM’i infinitum; (piia, quanlacumque quantitas
sine statu : utpote infinitos partes proportionales partium accipiatur, semper aliquid remanet extra
continui, quarum secunda sit aubdupla ad primam, accipientem (γ). Deus autem non sic cognoscit (3)
et tertia ad spondam, ct quarta ad tertiam, et sic infinito, quasi enumerando partem post pariem;
sine statu. Nec arguens Miilicienter improbat aliquam cum omnia cognoscat simul, non (c) successive.
lartium hujus divisionis.
Unde nihil prohibet ipsum cognoscere infinita, d —
ll.ee ille. — Ito dico in proposito. Sic ergo patet quod
Non quidem primam. Quia falsum ibi supponitur,
scilicet quod qu.ecumque et quotcumque potest ali non sufficienter improbatur prima pars divisionis,
*
qui
intellectus creatus simul intelligere, Deus jm>s- uo simili sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 1,
infinito? intensionis, nec infinite simpliciter actuans nd I2um : « Ideo (ζ), inquit, o|»orlet esse majorem
voluntatem, nec procederet ex infinitacharitaU
*.sim
efficaciam visus, ad Ime quod nliqiiid videatur a
pliciter. quæ maxime facit ad quantitatem meriti
(a) Cfnjnihoni». — Orn. Pr.
respectu pr.emii essentialis, quidquid sit de quanti
to) per. — A) qeiiemtiMinio. — generatio Pr
tC) *H
tirrnrturi
— mej/orum Pr
(γί aecipirfifrrn. — accidentem Pr
U) togno^ it. — fOtjitnvit Pr
(k) hoh. — tire Pr.
(ζ)
— .Vr»»« Pr
DISTINCTIO XV
remotiori, quia visum ent potantia | «axi va. Potantia
aulein pasniva, quanto est |ærf«t tior, tanto poted
moveri a minori; sicut econtra, potentia activa,
«pianto r>t pciTcrtior, tanto potest movere majus.
Quanto enim aliquid esi magis calrfnclibilr, tanto a
minori calefit : «pianto autem aliquid a remotiori
videtur, tanto minori angulo videtur, ct ita mimi
*
*! quod de visibili pervimil ad visum ; M?d si æqua.·
lis furina jiervcnirct a propinquo et a remoto, non
magis videretur propinquum «piam remotum, »
Hum· ille. — Ita dico, in proposita : quod, si tentasima pars giuni milii aupialem sjiedem causarvl in
vi>u ei «piam rausit totum granum milii, non diffi
cilius essrl videre illam centesimam partem «piam
lotum milium; mine autem non ita est in motione
visus corporalis. «piia debiliorem formam impi iniit
«piam lotum visibile. Et ita loquitur Philosophus.
Sei) in visione Verbi, ubi res non vidcntui pei simi·
liludiiiesab eis impressis, sed |>er ipsum Verbum,
quod in illa visione supplet vicem speciei intelligibilis, p«.
*r
lequalem speciem videtur punctus qui e
*t in
linea (a), sicut totum cadum empyrriim. Ideo æqiir
facile e
*t
videre in Verto distincte punctum, sicut
nidum.
Et hæc sufficiant ad objectiones A«læ.
Ad argumentum pro parte (C) affirmativa, reqxmdetur negando minorem. El ad probationem ejus,
respondit sanctus Thomas, 3 p., q. 10, art. 1. in
solutione primi, ubi sic dicit : « Horn»» assumptus
connumeratur Trinitati in sui cognitione, non
ratione comprehensionis, sed ratione cnjusdam excel·
lenlissimæ cognitionis præ cæferis creaturis. * —
Hæc die.
El haïe de quæslione sufficiant. Ita qua benedi
ctus Itans. Arnen.
- QUÆSTIO I
233
El arguitur quod aie. Nain «licii Damascenus (dr
Fid. orfh.u tertio libro (cap. 20), quod umnin
nnturalia in Christo fuerunt rohtnlnriti : volent
enim esurivit,
rilirit, rolontlimuil, i viens
ntorluiu ot. Sed ex hoc dicitur omni|mtan5, «piia
omnia illa quæciinique voluit, finit. Ergo videtur
quod anima ChriMi habuit omnipotentiam r«
*|wi
tu
naturalium operationum propi ii corpoi i*, et omnium
passionum appetitu
*
sensitivi.
In oppositum arguitur. Quia dicitur, //rbrirprum (2. v. 17), quod debuit per anuiin frnlrdnit
n^itmlnri, et pr.it ipur in bis «prr pertinent ad
conditionem humanæ natum?. S-d ad «nnditionem
humanæ nntunc pritinct quod valetudo corpftns, et
ejus nutritio, ct augmentum, rt *|«
M«»n»·
appetitus
sensitivi. imperio ratuuiis m*ii voluntati non >uta
dantur; «piia naturalia soli Deo, qui e
*t auctor ια)
naturæ, subduntur. Ergo nec in Christo subdeban
tur. Non ergo anima Christi fuit oninipdrns respe
ctu propr ii coquins, ner jiutiiit illud ab omni « Iuloro
pF.nscrvare.
In liar qiiæstinnr mini Iro
*
arli< uh. In primu
putentur cunclnsioncs. In emunio, ubji-cl innes. Iu
tertio, MtliilimieF.
ARTICULUS
i.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, bit
Prima conclusio :
Quod anima Christi mm (C)
Imbuit miinlpoientliiin Mmpltaltrr, nec respeclti
humiliationis creatu rarum, ner respecin pro
prii corporis.
Hujus conclusionis primam partem ponit sanctu
*
*,
Thoma
3 p., q. 13, ait. I, ubi sic «liril : < lu
mvslri i«» Incarnationis ita unio f.u ta ot in |iersona (γι,
DISTINCTIO XV.
quod tamen remansit distinctio naturarum, ulraque
ilicei naluia retinente id <|ucnl sibi est proprium.
I Potentia autem activa cujuslik.‘t ivi sequitur for·
i main ip
*ùus,
quæ est principium agendi. Forma
autrui vel est ip>a natura rei, sicut in simplicibus ;
UTRUM ANIMA CHRISTI. EX SUA OMNIPOTENTIA. RE- vrl est constituens ipsam rei naturam, sicut in his
SPECTU PROPRII CORPORIS. APPETITUM SENSITIVUM qmc sunt composita ex materia rt forma. Unde
manifedum est quod potentia activa cujiislibel ivi
A DOLORE SENSIBILI PRÆSERVARE ΙΌΤϋΕΚΙΓ.
nniMspntur naturam ipsiu
*.
Et |η·ι hunc modum,
omniputcuitia coiiMspiilur vel consequenter μ· ΙιηΙκΊ
iHCA quintamdei imam distinctionem ad natuiam divinnm : quin natura divina esi ipsum
, qiiæiilur
Utrum r*e
Dei im ut umscnplum, ul |»alel )>er Dionysium,
Christi, ex sua omnipotentia, cap. 5 de Dtrinis Ntnninibii
*
. unie c>t quod habet
respectu propi ii corpdris, appetitum sen potentiam atlivani rrs|irctu omnium quay possunt
sitivum a dolore sensibili pneservaro |H>lueril.
QUESTIO UNICA
(a) hnra — littera Pr.
(rt) çikiaî. Ati Pr.
a) «luctar.— α· t*»r Pr.
ό) non. — nec Pr.
(γ) pervona. — prima Pr
>34
LIBRI III SENTENTI Λ II UM
halw'rv rationem entis; qimd est habrie omnipoten
tiam ; sicut etiam («) quælilæt alia n
*· habet jiotentiain activam le-pcclii rorum ml quæ se extendit per
fectio sua
*
nature, sicili calidum ad calefaciendum.
Cum igitur anima Christi sil par
*
humanæ nature,
impossibile est qiiod luibcal omni potentiam. » —
Hw ille. — Ex quibus pote>l formari talis ratio :
illud quod convert i lii Ii ter el ad.rqnab» consequitur
divinam naturam. non pilrsl convenire alicui naturæ
créai.»·. Sed mnni|w»|riifin simpliciter dicta, est
hujiKiiKtili. Igitur, etc.
Secundam vero |kii lem < oncliisionis proltal ibidem,
irt. 2, ulii sir dicit : α Ilie opus o>t duplici distin
ctione. Quarum prima M ex parte transmutationis
reaturaruin, qua
*
triplex est : una quidem est natu
ralis, quæ scilicet iit a proprio agente, secundum
ordinem nature ; alia vero est mirncnlosn, qiiæfit ab
agente supernatural!. supra consuetum ordinem el
rursum nature, ricul resuscitatio murinorum; lerlia autem est secundum qm)d otnnis creatura verti
bilis est in nihil. Secunda nutem distinctio est acci
pienda ex parte animæ Christi, qua· (C) potest dupli
citer considerari : uno modo, secundum propriam
naturam el virtutem, sive naturalem, sive gratui
tam ; alio modo, prout e-l instrumentum Verbi Dei
sibi |wrsonalitei uniti. Si ergo loquamur de anima
Christi secundum propriam naturam pt virtutem,
sive naturalem, sive gratuitam, sic dicitur quod
|X)tentinin habuit ad illos effectus faciendos qui «uni
anima· convenientes : puta ad gubernandum corpus,
el ad disponendum actus humanos, ct etiam aositio
proprii corporis. Quia tamen virtus actionis non
proprie attribuitur instrumento, sed principali
agenti, ideo talis omnipotentia magis attribuitur
*i
ip
Verbo Dei quam anima· Christi, n — Hæc ille.
— Ex quibus arguitur sic : Illud quod non (a) ex
propria virtute naturali aut gratuita, sed solum ex
quadam virtute aut motione instrumental!, potest
proprium corpus a sua dispositione omnifariam
immolare, non haliet proprii· omnipotentiam respe
ctu proprii corporis. Anima Christi est hujusmodi.
Igitur, etc.
Secunda conclusio
esi qnml In Christo fuit vere
et proprio dolor sensibilis.
Hanc probat sanctus Thomas, 3 p., q. 15, ari. 5.
ubi sic dicit : t conveniens ipsi torn·
peramcnlo em poris. Et propior hoc, completa dele
ctatio sensibilis, »1 in sola perceptione tactus. Et
similiter, illud quod est disconveniens tactui, etiam
est contrarium temperamento corpori#. Et ideo dicit
Philosophus, 2. de Anima (t. c. 126), quod cor
rumpentia Uietum, corrumpunt animal; non autem
corrumpentia auditum, nisi simul contingat ex arri
denti tactum corrumpi. Et ideo in solo tactu est doloi.
qui accidit ex hrsione temperamenti corporis. Unde,
cum in corpore Christi fuerit vera l.esio, quia fuit
divisio continui per clavos, el fuerit ibi verus tactus,
de necessitate O|M)rtcl dicere quod fuit ibi venis
dolor, a — Hæc ille.
Ex dictis patet responsio ad conclusionem : Quia
Christus, virtute divinitatis principaliter, ct anima
*
sua· instruinrntaliter, potuit corpus suum et omnes
potentias anima
*
ab uiiiiii. si voluisset, dolore pneservare. Sed noluit hoc facere.
Et iu hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
montum perhibent de mr (illud, inquam, testi
monium quod sequitur (v. itfj) : Putcr ct r//o wnwm
fiuiim). Et infra, eodem capitulo (v. 38). dicit : Si
non vultis mihi credere , operibus credit e, ut
cognoscatis quia ego in /Wrr,rl Pater in me est.
Et, Joan. 14 (v. tO), dicitur : Pater in wrmttnnu,
ΐ ipse facit opera. Ex quibus clare palet quod Chr i
stus faciebat miracula, et notera open quæ sunt
aupra cursum naturæ, per virtutem divinam, per
quam est unum cum Patre; et non est per aliquam
virtutem creatam, sibi datam, supematuraliterper1 fidentem ipsum (3) ad hujusmodi actus. In Christo
■ autem fuit aliquod donum supernatande, immo
plura perficientia animam ejus ad actas proprio#, qui
sunt recte intelligere ct liene velle; el ad actus cor
porales meritorios, ex interioribus actibus impera
tos. Ad actus autem superna tu rales, puta ad trans
mutandum creaturam porter ordinem nature,
nequaquam, propter eumdem rationem quæ priu>
facta est : quia illa quæ Christus ferit supra homi
nes, fecit ad ostensionem suæ dix initatis, El ideo,
in ipso. inquantum homo, non fuit aliqua virtus ad
' faciendum aliquid exterius supra humanum modum;
quamquam ad actus interiores perficientes personam,
m se habuit multa dona (δ) supra homines. — Hæc
ille, in forma.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — Contra primam
conclusionem
Argumentum Durandi — Quantum ad secun
dum articulum, arguendum eM contra conclusiones.
Et quidem, contra primam arguit Durandus(dist. I i.
q. 5), probando quod anima non habuit aliquam
potentiam supernata ralcm transmutandi corpus pro
prium, aut alienum, miraculose. Quia omnis poten
tia siipernaturalis data Christo, vel perficiebat cor
pus ejus ad actus (a) corjvoralos, vel animam ad
actus solum nnirnæ, vel ail (€) actus corporis,
mediantiblK actibus anima
*
: non enim |wtest dici
quod perfectio anima' sit immediate ad actus cnrjioris, cum ejusdem sit potentia, cujus »1 actus. Nulla
autem potentia videtur data fui^e Christo, quoad
corpus, ad supradictos actus. Quia Christus, per defe
ctus Corporis quos assumpsit, manifestavit se esso
verum Imminein ; sicut per miracula manifestavit
se esso verum Deum. Igitur omnia alia mirabilia quæ
fecit, tribuenda sunt virtuti divinæ; sicut (γ)omnes
defectus quos habuit, referendi sunt ad corpus. Et
sic loquitur ipsemet Christus de miraculis, .loan. 5
(v. 17), dicens : Pater mcu
*
usque modo opera
tur, et ego opemr. Et, Joann. 10 (v. 25), Opera
qunt ego facio in nomine Patris mei, ipsa festi(a) artia. —· Om Pr
(S) ad. — Om. Pr.
^γ) oninif dr.feclut quem habuit, et — Ad. Pr.
235
§ 0. — Contra
secundam conclusionem
Argumenta Scoti. — Contra secundam con
clusionem arguit Scolus (dist 15, q. 1), proixando
quod ad rationem doloris non requirantur duo. sci
licet immutatio corruptiva vel oflensiva dispositionis
convenientis naturæ, et secundo apprehensio hujus
immutationis.
Primo. Videtur, inquit, quod prima radix nulla
sil. Quia, sicut, secundum te, in dolore est immu
tatio corruptiva disjxjsitionbs convenientis naturæ,
ita in delectatione est (γ) immutatio inducliva vel
salvativa dispositionis convenientis. Illa autem immu
tatio. nulla videtur esse. Quia quæro : ad quem ter
minum est? Non ad primam (0) sensationem ; quia
præcedit eam, sicut prima radix secundam. El
mullo minus est ad sensationem sequentem jossionem ; quia illa quam |>oteniiæ(<) delectantis vel tristanlis. Sed nihil tale videtur esse necessarium ad dele
elationem. Quia nihil præeessil ista ambo, nisi forte
species objecti (ζ); >e/l si ^peci» pnefuisset in vir-
(3) «pium. — 0scl sp operatio delectabilis; quia non minus esset fundata super illini absolutum; licet approvimatio
<»pi ratio perfecta, quarn, secundum Philosophum. sil rausa sine qua non ; ita videtur quod convenien
tia vel disconvenientia non est ratio causandi dele
|U. Ethic. (cap. 4), sequitur necessario delectatio.
Secundo arguit. Quia secunda radix videtur quod ctationem aut tristitiam, sed solum absolutum in
«ifliciat sine primo. Quia, licet organum sil corpus quo illa relatio fundatur. — Hæc Sentus.
Et in hoc primus articulus terminatur.
naturale, ct ideo passibile passione naturali, tamen,
inquantum organum, esi mixtum, sic quod est in
media proportione sensibilium. Hoc modo natum est
ARTICULUS 111.
immutari mutatione intentional! ab objecto, inquan
tum sensibile; ol hoc modo aliquod objectum est sibi
P O N U N T U R S O L ü T I O N' E S
conveniens, el aliud disconveniens; el per conse
quens, aliquod delectans, el aliquod affligens. Ergo,
$ I. - Ad argumenta contra primam
licet circumscribatur omnis actio prior ista actione
CONCLUSIONEM
intentional! ab objecto, si (γ) ista sil alicujus objecti
Ad argumentum Durandi.—Quantum ad ter
disconvenientis organo, ut organum esi, in sensu
sequitur dolor. El hoc videtur manifeste in quibus tium articulum, respondendum est objectionibus
dam sensibilibus. Quia, licet a sensationibus (8) supradictis. El quidem, ad dicta Durandi contra pri
eorum inducatur dis|X)sitio salvans naturam indivi mam conclusionem, dicilur quod lota sua deductio
dui. tamen ipsa affligunt, si sini disconvenientia stat in hoc quod per nullam virtutem creatam pos
sensui (<), vel organo sensus; sicut de amara polione, sunt fieri miracula, >ed sola divina virtute. Ideo de
de qua dolet gustus, licet sit salubria infirmo. Solus hoc videndum est. Nam sanctus Thomas, de Poten
enim (ζ) laetus datus est animali a natura, ut pei
tia hei, q. 6, ari. 4, ubi quærit, Utrum boni angeli
ipsum percipiat corruptiva naturæ, et ea fugiat. Et vel homines per aliquod donum gratiæ possint facere
miracula, sic dicit : α Angeli, supra potestatem
ibi concomitatur disconveniens sensui ut sensus, el
diacon veniens naturæ ; et sic concomitantur istæ dur naturalem quam habent agendi, possunt aliquid
immutationes alterius rationis. Et posset illa quæ est per (i) donum gratiæ, inquantum sunt divinæ vir
sensibilis in sensum, e«se sine alia, el econtra; el tutis ministri. El potest dici quod ad miracula ope
ila posset esse convenientia in uno, el disconvenien randa, angeli tripliciter operantur. Uno modo, pre
cibus impetrando; qui modus et angelis et hominitia in alio; et ita esset dolor sine prima radice.
Ihh potest esse communis. Alius modus est, secun
Tertio. Quia, cum dicilur quod ad delectationem
vel dolorem non solum sufficit apprehendere obje dum quoi] angeli materiam disponunt, sua naturali
ctum, sed, cum hoc. percipere convenientiam vel xirtule, ad hoc quod miraculum fiat; sicut dicilur
disconvenientiam. — hoc non videtur valere. Tum quod in resurrectione colligenl pulveres mortuorum,
quia (η) videtur quod unius potentiæ non (0) sit nisi qui divina virtute reducentur ad vitam. Sed hic
unus netus perfectus simul; igitur sensus circa obje intubis proprius est angelis : nam spiritus humani,
ctum suum non sunt ponendi simul (t) duo actus; dum sunt corporibus uniti, in exteriora operari non
licet idem, ul perfectus, posait dici perceptio, el ut ponunt, nisi corpore medianto, ad quod sunt natu
imperfectus, apprehensio. Turn quia nullus sensus raliter quodammodo alligati. Tertius modtisest, quod
potest istas relationes percipere, sed tantum aliqua operantur etiam aliquid cOagendo. Quern quidem
tbsojula.** Similiter, si ponantur ista es>eubjc< ta alte iiHMlmn Augustinus sub dubio relinquit, in 22. dc
rius poléntiæ ab apprehensi va, videtur quod opor
Civitate hei (rap. 9), sic dicens : Sive (6) enim
tet ponere duos sensus visus, et duos auditus, el sic heus ipte per fcipiiim niiro modo, nive per suos
de singuhs, quorum alter percipiat colorem vel ministros ista faciat; ct eadem ipsa quie per
'Oiiuin, el alter percipiat illas intentiones circum- ministros facit. sive quaidani (γ) diam faciat per
martyrum spiritus9 sicut per homines adhuc m
corpore constitutos ; sive omnia ista per angelos,
(а) mh dominai. — ni/ol minui Pr.
fpiihus inrisibditrr imperat, operetur (ut qu.r
(C)
—'Orn. Pr
(γ) it. — »rd Pr
per martyres fieri dicuntur, eis orantibus tantum
(б) irntaliombui. —'lenxibdibut Pi
d impetrantibus, non etiam operantibus, fiant)\
(i) wnfwi. — ·ιά» Pr
• ζ; eninu — Om. Pr.
(η) rwn. — Ad. Pr.
(I) rwn — Om. Pr.
(·) timui. — Um. Pr.
(e) aliquid per. — per aliquod Pr.
(6) Sive.— Strui Pr.
(γ) A \»»rbi
*
iafa faciat usque ad qmrdani, om. Pr,
DISTINCTIO
sire πΙίίΛ modia, qui (x) nullo modo comprehendi
a mortalibus possunt; ci (C) tamen attestantur
Iere miracula fidei, in qua rumi
*
in trleriium
resurrect ia prtedical ur. Sed GiOgoriiis, in 2 Di
* logorum (cap. :tO el 31), hanc quæstiôncm (γ)
determinare videtur, dicens quoti snneti homine-,
clinin in carne \ivrntes, non *<»luin orando et impe
trando, sed etiam pol«»slntive, ac per lio . coope
rando, miracula faciunt. Qunfl pinbnt el ratione el
exemplis. Balione quidem : quin, si hominibus data
est (lolvslas filios |)ci heri, non est minini si ex
|M»teslale mira tacere possunt· Exemplis autem
quia Petrus Ananiam ct Xaphirtnn menlicntr».
morti increpando tradidit, nulla oratione pro
missa, ut habetur. Artuum 5 i v. 5 ct 10). Beabis
etiam Benedictus, dum ud brachia c.ujusdam
rustici ligati oculo
*
deflc-usset. tanta sc ecleeilate
coeperunt illigata brachii
*
lora dissolvere. ul di—
solvi tam concite nulla hominum festinatione
potuissent. Unde concludit quod sancti quandoque
faciunt miracula orando, et quandoque ex pototate.
Qualiter autem hoc osse possit, considerandum est
Constat autem tangit, nt prnfaii Dn-nrius.
I. Ihmiilm super Ezcrhmb-m,
(^|
si
|>cr hunc modum -puilu.di «rrotur.i liens m-immentalitor utitur ad faciendum hlira lutes eRvrhK m
creatura i«u|w«r.di. «um etiam rraalum impi.rd
*
utatur instrumenta Ii 1er n«l spirituum jUMdiraltonem (x), ul palet in -acrauu nhs. El p i h,
*
|Vil< i
responsio ad objecta. Nam verum ·-! qmd -4»hi*
Deu
miraculo facit per aui.lmil.itrm, verum e>t
etiam quod |toteslatem mirabilia fa· jeudi erralm.v
corninunirat, >ccundiim rapritatem «rvatm.r. «l
divin csapienliæ ordinem, ita quod cn»:ili>ra | »?r gra
tiam miraculo niim-l«
*rialit«»r
roo|ien'im, » — lini
ill·».— Et sjmile pmit, 2 2
.
*
·|. 17K,ml. I. Bern,
3 p., q. 43, ait. 2. ubi sic di· it q \ era miiamla
sola divina virtute fieri pisunt : quia ^·|ι«> Dens
|M)l»-sl imitare natura» ordinem, «piod jiertinel ad
rationem mirai uti. Unde Leo |Kipa dicit m Epidola
ad Eluvionum. qtrnd, cum in Cliri4o -ml dn.i»
nature, om
*
earum e>l. scilicet divina, gmr /ulgci
miraculis; uliectt, -<
*dicel
humana, qn.r sm cum
bit injuri
*».
El tamen anti carum agit cum cum·
munira/ionc altc>ia\t inquantum scilicet humano
natura «>l in-truinentuin divinæ a· bonis., el artio
humana virtutem aoepit a natura divina. » — Ifav
illi». — Item, q. ID, art. I. dicit (S) : « l bicuimpn»
movens et motum balænt diversas formas. m»u vir
tutes oprralivas, ibi nporiei qatnl sit alia propria
iqicratio moventis, et alia propria operatio moti ; licet
motum («articqiel operationem umvenln, «*t moven>
utatur opeialinne moli; el sic utruiiMpie agit cum
communione alteriu-. Sic igitur in Christo humana
natura halæl propriam formam et virtutem, pei
quam operatui ; el similiter divina. Unde el humana
natura habet piopiiam o|u»rationvm, di-lin» tam ab
o|»erali»»ii«' «livina, el e convei^i. El tamen divina
natura uhhii op iiilioiie liiimanænatur.e,sicut o|xsratioiu»-ni instrumenti; el simililci human.t natura
puliiipat nporatimieni divinæ natur.e. si» ul instru
mentum jiailiiipit *>
rali
o[M
nem
piin»i|sali> agentis.
El lior, e-t quod dicit l.ro pjipi, in Epistola ad
l lavianum
Agit utruqur forma. scilicd tam
natura divina «piam humana in (‘.hri-lo, cum alte
rius rnoimuumnr. quod sibi pmpeium «>t. Ic«46o
ο i/i
cl
*
operante *pmd Verbi est, *1 carne crcqucnle
quod ramis est. · — Hæc ille.
Ilcm. ibidem, in
solutione pruni, sic dicit : « Dionvsius ponit in
Chn|H»ratiunuin jsru virtutum ntriusqùe
naturæ, -cd per hoc quod divina operatio (γ) m
Chri-lo utitur humana ejus operatione, ct operalio
liiiinaua participat virtutem divinæ operationis
(a) mll'duum juttifirnmmeni.— anpcrtum IV
tC dicit. — Om. Pr
(vl nfirmh». — iitihmi l»r
LIBRI III. SENTENTIARUM
Î.I8
Unde, sicut ipse (a) ait in quadam epistula (4 ad
Caium) : Super hominem operabatur ea quiv sunt
hominis; quod monstrat Virgo supernaluralitcr
concipiens, el aqua terrenorum pedum subsistens
gravitati (δ). Manifestum est quod concipi est
humanæ nnturæ, el similiter ambulare; sed utrum
que fuit iu Christo su|>ernaturaliter. Et similiter,
divina (γ) operabatur humanitus, sicul cum sanavit
leprosum tangendo. > — Hæc ille. — Ex quibus
manifeste patet quod anima Christi habuit virtutem
instrumentaient ad cooperandum miraculis factis
divina virtute tanquam principali agente.
El tunc, ad formam argumenti Durandi, dicitur
quoti Christo, el quoad corpus, et quoad animam,
fuit data virtus el potentia quam arguens negat. Nec
valet >ua probatio, propter mulla. Primo, quia fal
sum est quod dicit, Christum ideo precise feci&<·
miracula, propter duo, primo quidem ad huc ut
ostenderet se esse Deum. Unde sanctus Thomas,
3 p., q. 43, art. I. sic dicit : < Divinitus conceditur
homini facere miracula, ad confirmandam venialem
quam aliquis docet. Quia enim ea quæ sunl fidei,
humanam rationem excedunt, non po&unl per
humanas rationes probari, sed oportet quod proluen
tur per actum divinæ virtutis; ut dum aliquis lacii
opera quæ solus Deus potest facere, credantur ea
quæ dicil, esse a Dio : sicut cum aliquis defert litte
ras annulo regis sigillatas, creditur ex voluntate
regis processisse quod in illis litteris continetur.
Secundo,ad ostendendum pnesentiam Dei in homine
per gratiam : scilicet ul dum homo facit opera Dei,
credatur Deus habitare in homine per gratiam ; unde
dicitur, Gal. 3 (v. 5) : Qui tribuit vobis Spiritum,
ct operatur virtutes in vobis. Utrumque autem
circa Christum erat hominibus manifestandum : sci
licet quod Deus esset in e<> per gratiam, non adoptio
nis, sed unionis; el quod ejussupei-naturalisdoctrina
esset a D»o. El ideo convenientissimum init ul mira
cula faceret. > — Hæc ille. — Ex quibus |>atel quod
Christus non solum fecit miracula ad ostendendum
ee esse Deum, immo (o) ad confirmandum suam
doctrinam ; sicul et fecerunt Apostoli.
Secundo, non valet argumentum, quia conse
quentia principalis nil penitus valet, scilicet hæc :
Christus fecit miracula ad ostensionem su:r diri·
nitalis, ergo sola divina virtute fecit miracula,
ct nullo modo virtute vel potentia creata. Cujus
ratio est : quia facere miracula virtute propria prin
cipaliter, et conferre instrumento sub virtutem coope
randi in miraculis, nun minuit, sed auget argumen
tum el ostensionem divinitatis, jxjlissime attentis
tribus quæ concurrebant in Chrinti miraculis; de
(i)
(<)
(y)
(c|
ipee. — Om. Pr.
pravitati — pravitate Pr
divina — iMMinia Pr
immo — primo Pr.
quibus sanctus Thomas, 3 p,, q. 43, ari. 4, »ic
dicit : α Miracula quæ Christus fecit, sufficientia
erant ad manifestandum divinitatem ipsius, secundum tria. Primo quidem, secundum speciem ope
rum, quæ transcendelmnt omnem potestatem creata
*
virtutis; et ideo non poterant fieri nisi virtute divina.
Et, propter hoc, aecus illuminatus dicebat, Joan, 9
(v. 32 el 33) : .4 sicculo non est auditum , quia
aperuit quis oculos cieri nati, nisi esset hir homo
a Deu, non poterat facete quidquam. Secundo,
propter modum faciendi miracula : quia scilicet quasi
propria potestate miracula faciebat, non autem
orando, sicut alii. Unde dicitur, Luae G (v. 19),
quod virtus de illo exibat, ct sanabat omnes; per
quod ostenditur,sicul Cyrillusdicit(im/icrAucam,6),
quod non accipiebat alienam virtutem, sed, eum
esset naturaliter Deus, propriam virtutem super
in/irmos ostendebat, ct, propter hoc, innumera·
bdia miracula faciebat. Unde, super illud Mnt*i
thu
8 (v. 16), Ejiciebat spiritus verbo, et omnes
male habentes curavit, dicitChrysostornusf Homil.28
in Mnllb.): Intende quantam multitudinem cura
tam transcurrunt cvamjelistie, non unumquem
que curatum enarrantes, sed uno verbo pelagus
ineffabile miraculorum inducentes. Et in hoc
ostendebatur quod haberet virtutem æqualem Patri,
NTiindum illud Joannis 5 ( v. 19) : (Juodcumque
Paler facit, hoc ct Filius similiter facit ; el ibidem
I v. 21 ) : Sicul Pater suscitat mortuos et vivificat,
sic ct Filius quos vult vivificat. Tertio, ex ipsa
doctrina, qua se Deum dicebat, qutu, nisi vera
e>set, non confirmaretur miraculis divina virtute
factis; et ideo dicitur, Marci 1 ( v. 27) : Qmenani
doctrina hire novat quia in potestate spiritibus
imperat, ct obediunt ci. o— Hæc ille. — Ex qui
bus patet quod, cum Christus faceret opera quæ a
nulla virtute creata jioterant fieri tanquam a primo
el principali principio, el talia faceret non præcisc
orando, sed præcipiendo, et assereret sc Deum (d
primum principium esso, ipse sufficienter ostende
bat se Deum esse; beet uteretur operatione humana
in miraculis faciendis; quia miracula talia non
arguunt instrumentum, sed principale agens, scili
cet Suppositum, esse Deum.
Et hæc sufficiant ad dicta Durandi.
Verumlamen sciendum est (|ue, sed solum ex parte sui objecti, inquantum facit illud ew aliquo modo pntseni,
Λιί eorundum, patet j»er idem. Negandum est enim
anlrcedms, reilicut quod r.ad delectan
tem vel ad dolentem. Et ad suam prolationem, dici
tur quod. li« L»l circurnscrifatur omnis actio prece
dent immutationem organi *» nsibihs, inquantum
organum e
*t,
dum lam«
*n
organum «ensus intentionnliter immutetur, potest seipiidductatio, vel tristi
tia aut dolor. Tamen nihil ot contra D06 : quia qua·
litercuimpm immutetur sensus a convenienti aut
disconvenienti, semjierest ibi «pialiscumqu·· conjun
ctio convenientis aut disconvenientis, prius natura
pr.e< edens sensationem el delectationum, ut prius
dictum ot. — Quod autem sola disconvenientia
intentiunalis posant causare dolorem, concidit et pro·
bat sanctus Thomas, 4. Sentent., disl. H, q. 3.
art. I, qu 3, in solutione tertii, ubi sic dicit : < Non
opoiiet, inquit, qimd quia corpora damnatorum ab
igne inferni per aliquam cui ruptionem non ludun
tur, quod propter hoc ab igne inferni non aftliganlur. Quia sensibile non solum est natum delectare
vel aftligere sensum secundum quod agit actione
naturæ, confortando vel corrumpendo organum, sed
etiam secundum quod agit actione spirituali : quia
quando sensibile est in debita proportione ad sensibilitatem delectat, veontrano nutem quando se habet
m superabundantia vel defectu; unde et colore
*
medii et voce
*
consonantes delectant, superabundan
ter autem offendunt visum vel auditum. > — Hæc
ille. — Et sic patet quud argumentum, st «p id pro
bat, contra Henricum procedit, et non contra bea
tum Thoinam.
Verunitamcn,sicul dictum e
*l in probatione cunclusionis, dulor sensibilis proprie sumptus cunsequitm sensationem dinxmvenientis secundum tactum,
poltusquam sensationes sensibilium duconvenientiuin aliis sensibus. De hoc «anctus Thomas, t* 2 ,
q. 35, ari. 2. sic dicit : < Delectatio el dolor cx
duplici apprehensione causari jiossunt. scilicet apprehensiune sensus exterioris, et ex apprehensione
rationis interioris sive imaginationis. Interior autem
apprehensio ad plura se extendit quam exterior, co
quod quacumque cadunt sub exteriori apprehcip
«ione, cadunt sub interiori, sed non econtra. Sola
igitur illa delectatio quu» ex interiori apprehensione
uausatur, gaudium nominatur; el similiter, solus
ille dolor qui ex apprehensione interiori causatur,
nominatur tristitia. Et sicut illa delectatio quæ ex
apprehensione exteriori causatur, delectatio quidem
i nominatur, non autem gaudium, ita ille dolui qui
♦4o
LIBIU III. SENTENTIABUM
ex exteriori apprehensione causatur, nominatur qui
drm dolor, non autem tristitia. Sicut igitur tristitia
est quædnm species doloris, sic gaudium delectatio
nis. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione
tertii, sic dicit ; « Sensibilia tactus sunt dolorosa,
non solum inquantum sunt improportionata virtuti
apprehensive, sed etiam inquantum contrariantur
naturæ, Aliorum vero sensuum sensibilia possunt
esse improportionata virtuti apprehensivæ; non
tamen contrariantur naturæ, nisi in ordine ad sen
sibilia tactus. Unde solus homo, qui est animal per
fectum in cognitione, delectatur in sensibilibus alio
rum sensuum secundum seipsa ; alia voro animalia
non delectantur in eis» nisi secundum quod referun
tur ail sensibilia tactus, ut dicitur 3. Ethicorum
trap. 10). El ideo de sensibilibus (x) aliorum sen
suum non dicilur esse dolor» secundum quod con
trai iatur delectationi naturali, sed magis IrMitia.
quæ contr.irialiir gaudio animali. Si igitur dolor
accipiatur pro corporali dolore, quod usitatius esi,
dolor ex opposito dividitur contra tristitiam, secun
dum distinctionem interioris et exterioris apprehen
sionis; licet, quantum ad objecta, tristitia ad plura
se extendat (piam dolor corporalis- Si vero dolor acci
piatur communiter, sic dolor est genus tristitia?, ul
dictum tel. » — Hæc ille. — Hem, de Veritate,
q. 26» art. 3, in solutione noni, sic dicit : « Tristitia
et dolor hoc modo differunt (6), quod tristitia est
passio animalis, incipiens scilicet in apprehensione
nocumenti» et consummata in operatione appetitus,
et ulterius in transmutatione corporis; sed dolor est
secundum passionem corporalem; unde Augustinus
dicit, 14. ile Civitate Dei (cap. 7), quod dolor imi·
talius dicitur in corporibus, et ideo incipit a
l.teione corporis, et terminatur in apprehensione
sensus tactus; propter quod dolor est in sensu tactus,
ut in apprehendente (γ). n Item» 3. Sentent., dist. 15,
q. 2, art. 3, qt» 2, sic dicit : « In dolore el tristitia
duo inveniuntur, scilicet contrariétés contristantis
ct dolorem inferentis ad contristatum et dolentem»
et perceptio ejus. Et quantum ad hæc duo, triplici
ter differunt. Primo, quantum ad contrarietatcm :
quæ quidem in dolore attenditur quantum ad ijisam
naturam dolantis, quæ per hesivum corrumpitur;
*ed in tristitia» quantum ad repugnantiam opfietitus
ad aliquid quod quis odit. Secundo, quantum ad
iwrceptionem : quæ quidem in dolore semper est
secundum sensum tactus; in tristitia autem, secun
dum apprehensionem interiorem. Tectio, quantum
ad ordinem istorum duorum : quia dolor incipit in
læsiono, el terminatur in perceptione sensus (ibi
enim completur ratio doloris); sed ratio tristiliæ
incipit in apprehensioile, et terminatur in affectione.
(а) trnjibilibui. — tmibux Pr.
(б) diflervfit. — dixerunt Pr
(γ) apprehrndrnte — apprthr/uione Pr
Unde dolor est in sensu, sicut in subjecto ; sed tristi
*
lia tel in appetitu. Ex quo patet quod tristitia est
passio animalis, sed dolor magis est (xissio corpora
lis. Quandoque tamen tristitia, large loquendo, dici
tur dolor. Unde Augustinus (super Psahn. 42i
distinguit dolorem animæ secundum se, qui proprie
dicitur tristitia, et dolorem anima? j>or corpus, qui
proprio dicitur dolor. j> — Hæc ille. — Sciendum
tamen quod hoc quod dicit, dolorem esso subjective
in sensu, videtur corrigere, 1
* 2æ, q. 35, art. 1,
ubi sic dicit : α Sicut ad delectationem duo requi
runtur, scilicet conjunctio boni, et perceptio hujus
conjunctionis, etc., » sicut supra recitatum fuit in
secunda conclusione. Idem, ibidem, in solutione
primi, sic dicit : α Dolor dicilur esse corporis, quia
causa doloris est in corpore, puta cum patimur ali
quid nocivum corpori ; sed motus doloris semper esi
in anima : nam corpus non potest dolere, nisi
dolente anima, ut dicit Augustinus (12. Sup. Genes,
ad Utt., cap. 24). n — Hæc ille. — Item, in solu
tione secundi, sic dicit : « Dolor dicitur esse sensus,
non quia sit actus sensitiva? virtutis, sed quia requi
ritur ad dolorem corporalem, sicut ad delectatio
nem. v — Hæc ille. — Ex quibus patet quod dolor
est |>a»io, subjective exsistens in appetitu sensitivo;
el quod, proprie loquendo, consequitur nocumen
tum corporis, et ejus perceptionem ; et consequenter,
consequitur sensum tactus, ul |>atet ex dictis.
Ad tertium dicilur quod directe procedit contra
Henricum, potius quam contra nos. Tamen, inqunntum potest tangere secundam conclusionem, dicitur,
negando minorem : quin, sicut dicit Henricus, dolor
non solum præsupponit apprehensionem objecti,
immo perceptionem disconvenientis: hoc etiam con
cedit sanctus Thomas, ul palet in secunda conclu
sione.
Tunc, ad prunam improbationem hujus didi,
dicitur quod illæ duæ cognitiones non sunt actus
unius polenliiP vel sensus, sed diversarum : quin
unus est actus sensus exterioris, alius veru senShs
interioris. El de hoc sanctus Thomas, I p.. q. 78.
art. 4» sic dicit : « Si animal moveretur (x) solum
propter delectabile et cuntristnbile secundum sen
sum. non esset (C) necessarium jionen? in animali
nisi apprehensionem formarum quas percipit sensus,
in quibus aut delectaturaut horret. Sed necessarium
est animali, ul quærat aut fugiat aliqua, non solum
quia sunt convenientia vel non convenientia ad sen
tiendum, sed etiam propter alias commoditates el
utilitates, sive nocumenta : sicut ovis, videns lupum,
fugit, non propter indecentiam coloris aut figura,
sed quasi inimicum natura; el similiter avis colligit
pleam, non quia delectet sensum, sed quia est
utilis ad nidificandum. Necessarium est ergo ani·
I») mot rretur. — niorrtur Pr
(r,) efget. — rate Pr.
DISTINCTIO XV, — QUÆSTIO I.
mali quod percipiat hujusmodi (α) intentiones, quas
non percipit sensus exterior. Et hujus perceptionis
oportet esse aliud principium ; cum perceptio forma
rum sensibilium sit ex immutatione sensibili (C),
non autem perceptio intentionum prodictarum. Sic
ergo ad receptionem formarum sensibilium ordina
tur sensus proprius el communi
*.
Ad harum autem
formarum tentionem seu conservationem, ordinatur
phantasia sive imaginatio, quasi thesaurus qui
dam formarum per sensum acceptarum. Ad appre
hendendum autem intentiones quæ per sensum non
accipiuntur, ordinatur .rshmcihra. Ad conservan
dum autem eas, memoria vel ris memorativa,
quæ est thesaurus quidam hujusmodi (γ) intentio
num. Cujus signum est : quia principium memo
randi iit animalibus ex aliqua hujusmodi intentione,
puta quod est nocivum, vel (o) conveniens; et ipsa
ratio preterit i, quam attendit memoria, inter hujus
modi intentiones computatur. Considerandum est
autem quod, quantum ad formas Sensibiles, non est
differentia inter homines et alia animalia: similiter
euim immutantur (t) a sensibus exterioribus. Sed
quantum ad prodictas intentiones, est differentia.
Nam alia animalia percipiunt hujusmodi intentiones
solum naturali quodam instinctu, homo autem
etiam per quamdam collationem. Et ideo quæ in
aliis animalibus dicitur æstimativa naturalis, in
homine dicitur cogitati va ; quæ, jær collationem
quamdam, hujusmodi (ζ) intentiones adinvenit. Unde
etiam dicitur ratio particulari», cui medici assi
gnant determinatum organum, scilicet mediam par
tem capitis; est enim collativa intentionum individualium, sicut ratio collativa est intentionum uni
versalium. i» — Hæc ille. — Ex quibus patet quæ
potentia apprehendit objectum sensibile, et quæ |ærcipil intentionem convenientis vel disconvenientis,
ad quæ sequitur passio doloris corporalis.
Ad secundam improbationem, dicitur quod, quid
quid sil de sensibus exterioribus, tamen sensus
interior, qui dicitur æstimativa vel cogitativa, polol
cognoscere multas intentiones relativas; cujusmodi
sunt amicus, inimicus, conveniens, disconveniens,
bonum, nocivum; et hoc, quantum ad quia cat,
licet non quantum ad quid est. Et de hoc sanctus
Thomas, 3. Sentent., dist. 26, q. 1, art. 1, in solu
tione quarti, sic dicit : α Sicut animalia cognoscunt
rationem convenientis et nocivi, non per inquisitio
nem rationis, ul homo, sed per instinctum naturæ,
quæ dicilur æslimatio; ita cognoscunt aliquid quod
futurum est, sine hoc quod cognoscant rationem
futuri, non conferendo pnesens ad futurum, sed
(а)
(б)
(γ)
(Ô)
(t)
(ζ)
hujusmodi. — hujus Pr.
sensibili. — sensibilis Pr.
/lujnsniix/i. — hujus Pr.
vet. — Om. Pr.
ini inu fantur. — immuta/ur. Pr.
hujusmodi. — hujux Pr.
241
instinctu naturali, secundum quod aguntur ad ali
quid agendum, vel ex impulsu naturæ interioris,
vel exterioris; sicut quando agunt aliquid ad præcavendurn de futuris quæ dependent ex motu cœli,
quasi ex eo impulsa, etc. » — Hæc ille. — liem,
1· 2
*,
q. 46, art. 4, in solutione secundi, sic dicit:
α Bruta animalia habent instinctum naturalem divina
ratione cis inditum, per quem (a) habent motus
interiores el exteriores similes molibus (6) rationis. >
— Hæc ille. — Simile ponit, q. 40, art. 3 (ad 1’·") ;
et multis aliis locis.
Cum autem arguens dicit quod, si intentiones
sunt objecta alterius polentiæ, oportet ponere duos
visus, el duos auditus, etc., — patet quod conse
quentia non valet; quia hujusmodi (γ) intentiones
percipiuntur pr sensum interiorem, ut supra
dictum est; el hoc, loquendo «le convenienti et
nocivo natura ipsius animalis. Utrum autem con
veniens et disconveniens ipsi sensui exteriori secun
dum se, puta visui, vel convenientia vel disconve
nientia cognoscantur (g) solo sensu interiori, an
etiam (c) ipso sensu exteriori, dubium es>e potest.
Videtur tamen dicendum quod solo sensu interiori :
quia, licet sensus exterior delectetur in objecto sibi
proportionate, et contristetur in sibi improportionato, non tamen oportet quod cognoscat hujusmodi (ζ)
intentiones: quia talis delectatio potius est naturalis
quam animalis, ideo non requirit p recognitionem
hujusmodi intentionum. De ho: sanctus Thomas,
1 p., q. 80, art. 1, in solutione tertii, sic dicit :
« Unaquæque potentia animæ est quædnm forma,
! seu natura; el habet naturalem inclinationem in
aliquid. Unde unaquæque appetii objectum sibi con
veniens, naturali appetitu; supra quem est appeti
tus animalis, consequens apprehensionem, quo
appetitur aliquid, non ea ratione qua (η) est conve
niens ad actum illius vel illius polentiæ, utpote
visio ad videndum, et auditio ad audiendum, sed
quia est simpliciter conveniens animali. > — Hæc
ille. — Item, de Veritate, q. 22, art. 3, in solu
tione quinti, sic dicit : « Unaquæque potentia appe
tit suum objectum appetitu naturali ; sed appetitus
animalis ad specialem potentiam animæ perlinet.
Et quia appetitus naturalis, est determinatus ad
unum, animal autem sequitur apprehensionem,
inde est quod singulæ polentiæ appetunt bonum deter
minatum ; sed vis appetitiva appetit quodeumque
bonum apprehensum. > — Hæc ille. — Verumta
men non apprêt mihi magnum inconveniens, si
diceretur quod potentiæ apprehensivæ sensitivæ
(a)çurm. — quam Pr.
(C) motibus. — Om. Pr.
(γ) hujusmodi. — hujus Pr.
(0 cognoscantur. — cognoscatur Pr.
(t) etiam. — Om. Pr.
(ζ) hujusmodi. — hujus Pr.
(η) qua. — quia Pr.
V. ~ 16
-------------
lit
LIBRI 111. SENTENTIARUM
exteriores uno et eodem actu apprehendant suum
proprium et perse objectum, et aliquid ad hoc per
se consequens, puta convenientiam aut disconve
nientiam objecti ad potentiam; sicut apprehendunt
objectum proprium et sensibile commune, puta
magnitudinem, distantiam, numerum, motum,
figuram, el hujusmodi. Nec ex hoc potest argui
duplicitas potentiæ; sed solum posset argui ex dupli
citate primi el per se objecti, etc.
Ad quartum dicitur quod similitudo nihil valet :
quia distantia vel propinquitas sunt relativa secun
dum esse; bonum autem et malum sunt relativa
secundum dici. El idem est de convenienti el discon
venienti, ut sunt objecta passionum. Conceditur
tamen quod nec hic nec ibi relatio est principalis
ratio causandi delectationem aut tristitiam ; sed abso
lutum sub tali relatione. Nec ipsa relatio est solum
causa sine qua non, immo causa vel concausa per
quam, potissime quia, sicut dictum est, talis respe
ctus aut relatio non facit relativum secundum esse,
sed secundum dici. — Item, advertendum est quod
de relatione aut respectu possumus dupliciter loqui.
Uno modo, quantum ad habitudinem ad aliquid
extrinsecum suo fundamento, puta ad terminum;
el quantum ad hoc, non jiotest, inquantum hujus
modi, esse principium alicujus motionis vel actionis, 1
nec principale, nec secundarium. Alio modo, potest
considerari quantum ad esse quod habet in subjecto
ve) fundamento suo; ct isto modo, relatio, si sil
realis, potent esse comprincipium vel concausa ali
cujus motionis vel actionis; ad minus, potest esse
comprincipium movendi sensum aut rationem ad
sui cognitionem, el causandi speciem intelligibilem I
vel sensibilem. El consimiliter, potest esse comprin
cipium movendi appetitum sensitivum aut intelle
ctivum : quia in motionibus istarum potentiarum
vitalium, videlicet (i) cognitivarum el appetiti va
rum, non requiritur ita grossa realitas sicut in aliis
motoribus potentiarum non vitalium, puta in cale- I
faclivo, frigcfaclivo, et similibus.
Ad argumentum pro parte affirmativa conclusio
nis, respondit sanctus Thomas, 3 p., q. 13, art. 3,
in solutione primi, dicens quod α Verbum Dama
sceni intelligendum est quantum ad voluntatem '
divinam Christi : quia, sicut ipse dicit (de Fid. i
orlh., lib. 3), cap. 14 (G), beneplacito divinæ
voluntatis permittebatur carni pati ct operari
quæ erant sibi propria >. — Hæc ille.
Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Arnen.
Ia) videlicet. — licet Pr.
(4) /4. — procedenti Pr.
DISTINCTIO XVI. ET XVII.
QUÆST10 UNICA
UTRUM DOLOR IN ANIMA CHRISTI. TEMPORE PASSIONIS,
PERVENERIT USQUE AD RATIONEM SUPERIOREM
IRCA sextamdccimam ct decimamscptiinam distinctionem 3. Sententiarum,
quærilur : Utrum dolor in anima Chri
sti, tempore passionis, pervenerit usque
ad rationem superiorem.
Et arguitur quod non. Quia impossibile est eidem
secundum idem i nesse contraria. Sed dolor est dele
ctationi contrarius. Ergo impossibile est quod secun
dum superiorem partem, in qua de Dei visione gau
debat, doleret.
In oppositum arguitur. Quia super illud quod (a)
in Psalmo(87, v. 4) dicitur, Repleta est malis anima
inca, dicit Glossa, exponens de Christo : id est,
doloribus. Ergo secundum omnes parles animæ
dolor inerat.
In hac quæstione (6) sunt 1res articuli. In primo,
poûèntur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, responsiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
Quod dolor passionis Chri
sti pervenit usque nd superiorem rationem ut est
natura, licet non ul est rallo.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3. Sententiarum,
dist. 15, q. 2, ari. 3, q1· 2, ubi sic dicit :
c Loquendo, inquit, de dolore proprie dicto, sic,
quantum ad læsionem, quæ est materiale in eo, se
extendit in Christo ad omnes potentias animæ, secun
dum quod in essentia animæ radicantur; ad quam
etiam læsio corporis pervenit, secundum quod est
forma ejus. Sed quantum ad perceptionem laesionis,
quæ est formale in dolon», sic consistit in solo
tactu, cujus solius est percipere læsivum, inquan
tum lædit, scilicet inquantum corporaliter conjun
gitur. Loquendo autem de dolore secundum quod
large etiam tristitia dolor dicitur, tristitia non potest
esse in ratione sicut in subjecto, sed solum sicut in
ostendente illud quod est voluntati repugnans; nisi
ratio accipiatur prout comprehendit vim apprehensivam el affectivam, in qua est tristitia sicut in sub-
fa) super illud quod. — Om. Pr.
(6) quinione. — concluiione Pr.
DISTINCTIO XVI. ET XVII. — QÜÆSTIO I.
243
jecto ; quamvis non tristitia quæ est passio, qua; animæ dicuntur esse ejus potentiæ. Sic igitur dici
solum est in parte sensitiva. Nulla autem virtus tur anima tota pati, inquantum patitur secundum
apprehensive ostendit nisi suum objectum. Objc- I suam essentiam, vel inquantum secundum omnes
ctum (a) autem superioris rationis sunt bona æterna, suas potentias patitur (a). Sed considerandum est
ex quibus nihil end contrarium voluntati Christi. *1 quod aliqua potentia animæ dicitur pati dupliciter.
Unde in ratione superiori, secundum quod ad obje- · Uno modo, passione propria ; quæ quidem est secun
ctum suum comparatur, non poterat esse tristitia | dum quod patitur a suo objecto; sicut si visus patia
in Christo. Poterat autem esse quantum ad ratio tur ex superabundantia visibilis. Alio modo, patitur
nem inferiorem, cujus objectum sunt res tempora aliqua potentia passione subjecti super quod funda
les, in quibus aliquid contrarium voluntati ejus tur; sicut patitur visus, patiente sensu tactus in
aliquo modo accidere poterat : sicut ipsa læsio cor· oculo, super quem fundatur visus, puta cum oculus
pungitur aut distemperatur per calorem (δ). Sic igi
poris erat contra aliquam voluntatem Christi, qua
mortem naturaliter refutabat; ct similiter etiam tur dicendum quod, si intel ligamus lotam animam
mala humani generis ei displicebant. Unde in ratione ratione suæ essentiæ, sic manifestum est animam
Christi totam passam esse: nam tota essentia animæ
inferiori poterat esse tristitia, etiam secundum quod
ad sua objecta comparatur. Et quia unaquaeque I conjungitur corpori, ita quod tota est in loto, et
potentia ad naturam pertinet secundum quod in tota in qualibet parte corporis; et ideo, corpore
essentia animæ radicatur, quæ est essentialis pars patiente et disposito (γ) ad separationem ab anima,
totius naturæ, rationem autem potentiæ habet secun- tota anima patiebatur. Si vero intelhgamus totam
dum comparationem ad objectum, ideo dicitur a animam secundum omnes potentias ejus, sic,
quibusdam, quod dolor passionis perveniebat usque loquendo de passionibus propriis potentiarum, patie
batur quidem secundum omnes vires inferiores;
ad superiorem rationem inquantum est natum,
secundum quod kesio corporis ad essentiam animæ quia in singulis viribus inferioribus (δ) animæ, quæ
perveniebat, et ulterius ad omnes potentias, secun circa temporalia operantur, inveniebatur aliquid
dum quod in essentia animæ radicantur; non autem quod erat rausa doloris Christi. Sed, secundum hoc,
ratio superior non patiebatur in Christo ex parte sui
perveniebat ad eam inquantum est ratio, quia,
secundum quod ad objectum suum comparatur, nul objecti, scilicet Dei, qui non erat animæ Christi
lum detrimentum ex passione corporis sentiebat, causa doloris, sed delectationis et gaudii. Secundum
cum (6) in contemplatione divinorum non impedi autem illum modum passionis quo potentia aliqua
retur. Et hoc etiam quidam aliis verbis dicunt, sci dicitur pati ex parte sui subjecti, sic omnes poten
tiæ animæ Christi patiebantur : omnes enim |>oten·
licet quod patiebatur ut est natura corporis, non
tiæ Christi radicantur in essentia ejus, ad quam per
autem ul est principium humanorum actuum. El
sic etiam dicunt quod ratio inferior patiebatur, et ut veniebat passio, patiente corpore, cujus est actus. >
est natura, et ul est ratio. Quamvis etiam aliter pos — Hæc ille.
Simile dicit, dc Veritate, q. 26, ari. 9.
set intelligi distinctio qua distinguitur ratio ut natura,
Ex quibus potest formari talis ratio pro conclu
et ratio ut ratio : quia ratio ut natura, dicitur secun
dum quod judicat de eo quod est secundum se bonum sione : Illa potentia rationalis quæ (t) patitur ex
vel malum, naturæ conveniens aut nocivum; ratio parte subjecti, et non ex parte objecti, patitur ut
natura, et non ut ratio. Sed superior ratio anima'
autem ut ratio, secundum quod judicat de eo quod
Christi erat hujusmodi, tempore passionis Christi.
est (γ) Ixmum vel malum in ordinc ad alterum.
Contingit enim quandoque aliquid in se considera Igitur, etc.
tum, esse naturæ nocivum, quod tamen, in ordine
ad finem aliquem, est eligendum; sicut ustionem,
quæ est bona propter sanitatem. Et sic etiam mors
Christi erat in se quidem mala, inquantum erat
nocumentum naturæ; in ordine autem ad finem
redemptionis humani generis, erat optima. Et sic
etiam ratio inferior, ut ratio, non tristabatur de
morte, sed solum ut natura. Et sic dicta distinctio
erit de ratione secundum quod comparatur ad obje
ctum. » — Hæc ille.
Simile ponit, 3 p., q. 46, art. 7, ubi sic dicit :
< Totum dicitur respectu partium. Partes autem
(a) Objectum. — Om. Pr.
(ô) cum. — tamen Pr.
(γ) esi. — Om. Pr.
Secunda conclusio
est quod interior ratio vel
voluntas Christi, ul natura considerata, nolebat
absolute passionem aut mortem Christi; Heel,
considerata ut ratio, vellet illam.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 18, ubi,
art. 3, sic dicit : < Voluntas quandoque accipitur pro
potentia, ct quandoque pro actu. Si ergo voluntas
accipiatur pro actu, sic oportet in Christo ponere ex
parte rationis duas voluntates, id est, duas species (ζ)
i
(а) patitur. — Om. Pr.
(б) calerem. — colorem Pr.
(r) disposito. — disjMnente Pr.
(C) inferioribus. — Om. Pr.
(i) qur — Om. Pr.
(ζ) id est, duai species. — Ad Pr.
241
ΕΙΒΒΙ ΠΙ. SENTENTIAKUM
actuum voluntatis. Voluntas enim, et est finis, et
est eorum quæ sunl ad finem; et alio modo fertur
in ulrumque : nam in finem fertur simpliciter el
absolute, sicut in id quod est secundum so bonum;
in id autem quod est ad finem, fertur cum quadam
comparatione, secundum quod lintel bonitatem ex
ordine ad aliud. El ideo alterius rationis est actus
voluntatis, secundum quod fertur in aliquid secun
dum se volilum, ut sanitas (a); quæ a Damasceno
(de Fid. orth , lib. 2, cap. 22, « t lib. 3, cap 14)
vocatur Οώησις, id est, simplex voluntas, el a magi
stris vocatur voluntas ut natura; el alterius rationis
est actus voluntatis secundum quod fertur in aliquid
quod est volilum solum ex online ad alterum, sicut
est sumptio medicinæ; quem quidem voluntatis
actum Damascenus (ibid.) vocat βώληση, id est, consiliativam voluntatem, a magistris autem voluntas
ut ratio. Hæc autem diversitas a· lus non diversifient
potentiam ; quia uterque actus attenditur ad unam
communem rationem objecti, quoi] est bonum. Et
ideo dicendum esi quod, si loquamur de potentia
voluntatis, in Christo est una sola voluntas essen
tialiter (C) humana, et non participative dicta. Si
vero loquamur de voluntate quæ est actus, sic
distinguitur (γ) in Christo voluntas quæ est ut natura,
quæ dicitur διλησι;, et voluntas ut ratio, quæ dicitur
βώληα;. » — Hæc ille. — Et postea, art. 5, sic
dicit ; « In Christo, secundum humanam naturam,
ponitur duplex voluntas: scilicet sensualitatis, quæ
participative voluntas dicitur (5); el voluntas ratio
nalis, sive consideretur per modum naluræ, sive
per modum rationis. Sed, sicut dictum est (3 p.,
q. 14, art. 1, ad 2um i, Filius Dei, per (c) quamdam
dispensationem, ante suam passionem, permittebat
carni pati el agere qua· sunl ei propria; el similiter
|>ermitlebal omnibus animæ viribus agere qua? pro
pria erant. Manifestum est autem quod voluntas sen
sualitatis refugit naturaliter dolores sensibiles et
corporis læsionem. Similiter etiam, voluntas ut
natura, repudiat (ζ) ea quæ sunt natura? contraria,
el qua? sunt secundum se mala, puta mortem, el
alia hujusmodi (rj. Hæc tamen quandoque voluntas
|n?r modum rationis eligere potest, ex ordino ad
finem : sicut etiam in aliquo puro homine, sensua
litas ejus, et etiam voluntas absolute considerata,
refugit ustionem, quam voluntas secundum ratio
nem eligit, propler finem sanitatis. Voluntas autem
Dei erat ut Christus dolores ct passiones el mortem
pateretur, non quod ista essent a Deo volita secun
dum se, sed ex ordine ad finem bumanæ salutis.
ts) lanilat. — rcluntai Pr
(6) essentialiter. — rquirfifrr Pr.
(γ) distinguitur.— d«editest duplici
ter intelligi. Uno modo, ita quod ratio ut natura
dicatur ratio secundum quod est natura creatura?
rationalis, prout scilicet fundatur in essentia animæ
dante esso naturale corpori ; ratio vero ut ratio, dica
tur secundum illud quod est proprium rationis
inquantum est ratio; et hoc est actus ejus, quia
potentia' distinguuntur per actus. Quia ergo dolor
non esi in superiori ratione, prout secundum actum
proprium comparatur ad objectum, sed secundum
quod (γ) in essentia animæ (&) radicatur, ideo dici
tur quod superior ratio patiebatur dolorem ut natura,
non autem ut ratio. Et simile de visu, qui fundatur
super lactum, inquantum organum visus est etiam
organum tactus. Unde visus potest dupliciter pati
læsionem : uno modo, peractum proprium, sicut
cum ab excellenti luce visio obtunditur; et hæc est
passio visus ut visus : alio modo, prout fundatur
in actu, ut cum oculus pungitur, vel aliquo calore (c)
dissolvitur; et hæc passio non est visus ut visus, sed
ut est quidam tactus. Alio modo potest intelligi prae
dicta distinctio : ut dicamus rationem, ut naturam,
intelligi secundum quod ratio comparatur ad ea quæ
naturaliter cognoscit vel appetit; rationem vero,
ut rationem, secundum quod per quamdam collatio
nem ordinatur ad aliquid cognoscendum vel appe
tendum. eo quod proprium rationis est conferre.
Sunt enim quædam, quæ, secundum se conside
rata, sunt fugienda; appetuntur vero secundum
ordinem ad aliud : sicut fames el (ζ) silis, secun
dum se considerata, sunl fugienda; prout autem
considerantur ut utilia ad salutem animæ vel corpo
ris, sic appetuntur; el sic ratio, ut ratio, do eis
gaudet (η); ratio vero, ut natura, de eis tristatur.
Ita etiam passio corporalis Christi, in se conside
rata, fugienda erat; unde ratio, ut natura, de ea
tristabatur, et eam nolebat; prout vero ordinalmtur
ad salutem humani generis, sic bona erat et appéti
(а) Quod — Om. Pr.
(б) gua. — qua? Pr.
(γ) est. — Λ·1 Pr.
(ύ) animai. — Ad Pr.
(t) cahnt!. — colore Pr.
(ζ) et.
Om. Pr.
(η) a verbis ct tic usque ad gaudet, om. Pr.
DISTINCTIO XVI ET XVII. — QUÆSTIO I.
hilis; et sic ratio, ut ratio, eam volebat, cl de ilia
gaudckit. Sed hoc non potest referri ad rationem
superiorem; sed tantum ad inferiorern, quæ his
quæ sunt corporis intendit, sicut proprio objecto;
unde in passionem corjKjris potest ferri absolute, et
cum collatione. Sed ratio superior non intendit his
quæ sunl corporis, sicut objectis; sic enim solis
ælernis intendit, ad corporalia vero respicit, de eis
judicando per rationes scierons, quibus non solum
conspiciendis, sed etiam consulendis intendit. Et
ita ratio superior non respiciebat in Christo ad cor
poris passionem, nisi in online ad rationes æternas,
secundum quas de ea gaudebat, inquanlum erat Deo
placita. Unde nullo modo, ratione propriæ operatio
nis, tristitia vel dolor in superiori ratione cadebat.
Non est autem inconveniens ut eadem potentia idem
velit in ordine ad alterum, quod non vult secundum
se; quin |>olesl esso quod illud quod non est in se
bonum, ex ordine ad aliud accipiat quamdam boni
tatem ; quamvis hoc non halæat locum in superiori
ratione in Christo, respectu jxassionis corporis, ad
quam non ordinatur nisi ut ad votitam, n — Hæc
ille.
Similiter ponit, 3. Sententiarum, dist. 17, q. I,
ait. 2, q1· 1 .
Ex quibus potest formari talis ratio : Voluntas ut
natura, et ratio inferior ut natura, refugit ea quæ
sunt secundum se mala et nociva natura
*.
Sed passio
et mora Christi erat secundum se mala ; et in Christo
erat voluntas rationalis ut natura, el ratio ut natura.
Igitur illa nolebat et refugiebat passionem el mor
tem Christi.
Tertia conclusio :
Quod in ChrlMô fuit quodam
modo necessitas moriendi et pallendi.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 1 i, ad. 2,
ubi sic (licit : « Duplex est necessitas. Una quidem
coactionis, qua» Iit ab agente ex Irin seco; et hæc
quidem necessitas coiit rariatur nature ct voluntati,
quorum utrumque est principium intrinsecum. Alia
est necessitas naturalis, quæ consequitur principia
naturalia : puta formam, sicut necessarium est
ignem calefacere; vel materiam, sicut necessarium
est corpus, quod est compositum ex contrariis, dis
solvi. Secundum igitur hanc necessitatem, quæ con
sequitur materiam, corpus Christi fuit subjectum
necessitati mortis el aliorum hujusmodi defectuum :
quin, beneplacito divinæ voluntatis, Christi carni
permittebatur pati el agere quæ erant propria;
hæc autem necessitas causatur ex principiis humame
carnis. Si autem loquamur de necessitate coactionis,
secundum quod repugnat natura
*
cor|>orali, sic ite
rum corpus Christi, secundum conditionem propriæ
naluræ, subjacuit necessitati clavi perforantis et
flagelli perculienlis. Secundum vero quod talis neces
sitas repugnat voluntati, manifestum est quod in
245
Christo non fuit necessitas horum defectuum, nec
l>er respectum ad divinam voluntatem, neque per
respectum ad xoluntatem humanam Christi abso
lute, prout Sequitur rationem deliberativam ; sed
solum secundum naturalem motum voluntatis, prout
scilicet naturaliter refugit mortem et corporis nocu
menta. » — Hæc ille.
Simile dicil, 3. Sententiarum, dist. 15, q. 1,
ari. 2.
Ex quibus |>otesl formari talis ratio : Omne corpus
compositum ex contrariis a sua actione non impedi
tis, habet necoMilatem moriendi et dissolvendi. Cor
pus Christi fuit hujusmodi(x). Igitur, etc. — Item :
Corpus quod jiotest ab extrinseco agente vulnerari
et secari, nec ex se potest tali agenti resistere,
approximato tali agente, habet necessitatem coactio
nis ad mortem et dissolutionem. Corpus Christi
fuit hujusmodi. Igitur, etc.
El in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
PON ONT U K OBJECTIONES
§ 1. — Contra
primam conclusionem
Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum
articulum, arguitur contra conclusiones. El quidem,
contra primam arguit Scotus (dist. 15, q. 11, dicens
■quod distinctio de portione superiori el inferiori in
anima Christi, ut est ratio, et ut est natura, non
valet in proposito.
Primo. Quia non dicitur aliquod pnedicalum
i nesse alicui secundum (6) aliquid ( f) quod accidit
illi ratione inhærenliæ; sicut non dicitur homo
secundum musicam æd i ii care, etsi musico accidat
esse aedificatorem. Ergo nec secundum portionem
superiorem dicetur anima dolore, si lanium alicui
accidenti accidenlaliter conjuncto portioni superiori
insit dolor. Confirmatur. Quia sic posset dici anima
intelligere secundum voluntatem ut nalura, non ut
voluntas, quia ipsa natura, in qua est voluntas,
intelligil.
Secundo. Quia animæ (o), ut distinguitur α poten
tia. non convenit t<) dolere, sicut nec respicere
objectum dc quo deleat; sed (ζ) ipsa est tantum
unasecundum se (η) in portione superiori el inferiori,
ut non respicit objectum aliquod (0), et ut est tan
tum (x) actus primus. Ergo, ut est una in illis duo-
(a /iq/umiodi. — hiijut Pr.
(C) »e< undum. —
Pr.
(y) ex re. — Ad. Pr.
(C) aninue. — anima Pr.
(t) lûnVfniL —
eam Pr.
(0 »n. — Ad. Pr.
(η) in undum te. — Oin. Pr.
(Û) aliquod, et. — ied. Pr.
(x) tantuni, — Om. Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
246
bus portionibus (i), non potest esse ratio propter
quam altera illarum doleat (6). Ergo, propter ani
mam quæ est eadem portioni inferiori dolenti (γ),
non dicetur superior porlio dolore, quæ (o) non est
eadem illi.
Tertio. Si animæ (c) competeret dolere, maxime
doleret propter separationem ejus a corpore; quia
sibi, ut natura est, convenit perficere lotum corpus,
et naturaliter inclinari ad corpus. Sed consequens
est falsum : quia in separatione animæ a carne, fuit
facta impassibilis; igitur tunc non tristabatur. —
Hæc ille.
§ 2. — Contra
secundam conclusionem
I. Argumenta Scoti. — Contra secundam con
clusionem arguit (dist. 15, q. I), probando quod
in Christo ratio inferior non judicaverit passionem
Christi esse absolute nolendam, nec consequenter
voluntas ul natura ipsam noluerit.
Primo. Quia eadem potentia circa idem objectum
non potest habere actus oppositos, quorum alter sil
in summo; quia oppositum in summo non compa
titur secum (ζ) reliquum. Sed portio superior et
inferior sunt una potentia, secundum Augustinum
(13. de Trinitate, cap. 4); superior autem portio
in summo dictabat passionem Christi esse volendam,
quantum ad intellectum ; el, quantum ad volunta
tem, summe volebat. Igitur inferior non poterat
nolle.
Secundo. Quia ex principio et conclusione non
sequuntur opposita. Sed principium rationis pra
ctice inferioris, est conclusio rationis superioris (η).
Igitur, etc. Minor probatur : quia prima principia
practica sumuntur a fine ultimo, ad quem sunt alii
fines, a quibus sumuntur principia rationis inferio
ris, ita quod bonitas illorum finium est ab illo fine;
ergo et principia sumpta ex illis, concluduntur ex
sumptis ab illo.
Tertio. Quia quocumque modo principia rationis
inferioris se habé&nt (puta, sive sint conclusa, ut
procedit argumentum pncccdens, sive sint imme
diata, licet posteriora primis immediatis sumptis a
fine ultimo, quia inter propositiones (0) immedia
tas, tam practices, ut videtur, quam speculativas,
potest esse ordo dignitatis), saltem hoc certum est,
quod opposita demonstrari non possunt, sed alte-
rum tantum. Igitur, si ralio superior (a) demon
strat hoc esse volendum, ex nullis principiis potest
ratio inferior, nisi sophistice, arguere hoc esse nolen
dum absolute. Supponimus autem rationem Christi
rectam, non errasse per sophisma; el voluntatem
fuisse conformem rationi recta·, et non sophisticæ.
Quarto. Quia ralio judicans de actibus virtutum
politicarum, est ratio inferior. Sed illa judicat pro
bono communi mortem esso voluntarie sustinen
dam. Igitur, considerando bonum commune homi
num, ratio Christi non jx>tuit concludere mortem
esse nolendam, sed potius oppositum. — Si dicatur
quod ratio judicat mortem esse sustinendam, non
tamen esse volendam,sed aliunde concluditur nolenda,
ct ideo tristatur, quia, licet actus patientiæ virtutis
sit voluntarius, non tamen objectum circa quod est
actus; — Contra. Quia, dum concluditur mors esse
nunc sustinenda : aut voluntas non vult quod con
clusum est, et tunc non est recta; aut vult, et tunc
videtur absolute velle mortem : quia, absoluta volitione el efficaci ipsius A, sequitur absoluta et efficax
volitio illius sine quo A esse non potest; quia aliter
tunc idem fugeret et non fugeret ; nam absolute
nolle, efficax causa est fugiendi nolitum, sicut abso
lutum velle, efficax causa est prosequendi volilum.
Quinto. Quia Augustinus, super illud Psalmi (21,
v. 3), Clamabo cl non exaudies, dicit : Miles coro
nandus non timet, scilicet Paulus; ct dux limet
coronaturus? quasi dicat quod non. Sed timor
est de nolito quod scitur vel creditur esse futurum.
Sexto. Nam Magister (δ) in littera adducit (γ)
Hieronymum, qui vult quod non fuit in Christo
passio, sed propassio. Si autem absolute noluisset,
cum tale nolle sequatur plenam apprehensionem
rationis, tristitia sequens tale nolle videretur habere
plenam rationem passionis. — Hæc Scotus.
II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem
conclusionem, el directius contra primam, arguit
Aureolus, volens probare quod in voluntate Christi
non fuit quæcumque tristitia, in hora passionis,
propter dolorem corporis. El arguit
Primo sic. Quia Christus non potuit habere tri
stitiam in voluntate, nisi secundum judicium rectæ
rationis. Sed Christus non debuit tristari de sua pas
sione, aut de dolore quem sustinebat in carne,
secundum rectam rationem ; quia sciebat quod Deus
volebat eum pati. In appetitu autem exteriori, ut
(«) portionibus. — Om. Pr.
in came, fuit summus dolor. In animali autem,
(6) ratio propter quam altera illarum doleat. — illud puta in corde, fuit tristitia, puta pavor et angustia;
propter quod alterum illorum doleat; ergo nrr ipium tie·
sed illa tristitia exsistens in corde, non ascendent
ut didere Pr.
(γ) portioni inferiori dolenti. — in superiori etiam infe· usque ad voluntatem. — Et si dicatur quod immo,
rion portione dolentem Pr.
quia sancti dicunt quod ille dolor ascendit usque ad
(8) quet. — quia Pr.
(c) aninur. — natur
*
Pr.
(ζ) terum. — Om. Pr.
(rj fuperiorit. — tuperiorum Pr.
propositionet. — Om. Pr.
(i) ratio superior. — superior non Pr.
(β) dicit. — Ad. Pr.
(γ) adducit. — adducent Pr.
DISTINCTIO XVI ET XVII. — QUÆSTIO I.
superiorem rationem ; — dicendum quod verum est
applicative. Quia enim Deus volebat Christum habere
talem dolorem in carne, el talem tristitiam in corde,
voluntas approbat hoc.
Item. Si like passiones in nobis sunt (a) ita colligate quod tristitia in corde ascendit usque ad volun
tatem, hoc provenit ex objecto, et non ex subjecto,
nec ex eo quod sunt radicate in eadem anima. Unum
quodque enim patitur sicut natum est pati ; et ideo,
patiente sensu ab objecto, non est necesse pati volun
tatem, ex hoc quod sensus patitur tali passione cx
objecto. Quod idem est respectu partis superioris et
inferioris : quia, patiente sensu, æstimativa com
prehendit illud objectum ex quo patitur sensus, ut
disconveniens, et causatur dolor in corde; et ulte
rius, ratio apprehendit illud ut malum et ut discon
veniens, et sequitur tristitia in voluntate. Et ex hoc
patet quomodo dolor exterior in carne, et tristitia in
corde el in voluntate, non sunt uniformes; immo,
exsistente maximo dolore in sensu exteriori, potest
esse minima vel nulla tristitia in corde vel volun
tate, eo quod æstimativa apprehendit objectum illud
ut conveniens, propter aliquam superiorem causam
vel intentionem quam non percipit sensus; et ratio
ulterius habere potest aliam intentionem, ratione (6)
cujus non dolebit (γ) voluntas.
Confirmatur. Quia dolor in sensu exteriori, non
redundat in cor, causando in ipso dolorem, cum
non sit qualitas activa ; nec migrando de subjecto in
subjectum, scilicet de carne ad cor. Ex natura ergo
objecti hoc provenit, non ex unitate subjecti, nec
colligatione potentiarum. Modo, divina virtute,
potest hoc fieri, quod, exsistente summo dolore in
sensu, æstimativa non apprehendat objectum hujus
doloris ut disconveniens, sed magis ut conveniens.
Et similiter est de ratione. El ideo non erit tristitia
in corde, nec in voluntate. El sic fuit in Christo,
maxime quantum ad rationem ; quia ralio appre
hendebat illud objectum ul conveniens, propter salu
tem naluræ humanæ. Et ideo in voluntate Christi,
in qua erat gaudium de fruitione, nulla fuit tristi
tia. — Hæc Aureolus.
§ 3. — CONTRA TERTIAM CONCLUSIONEM
Argumenta Scoti. — Contra tertiam conclu
sionem arguit Scotus(dist. 1G, q. 2), probando quod
Christus nullam habuerit necessitatem moriendi, nec
fuerit necesse corpus suum esse mortale·
Primo. Quia speciale miraculum fuit, quod ejus
corpus fuerit mortale, ex hoc quod pernovum mira
culum impediebatur redundantia gloriæ animæ ad
corpus; el, facto ilk> miraculo, corpus habuit neces-
(a)iuni. — enent Pr.
(C) ratione. — ratio Pr.
(γ) dolebit. — dolebat Pr.
247
sitalem moriendi; quia nec gloria redundavit in
ipsum, nec secundum corpus habuit justitiam ori
ginalem praeservantem a corruptione.
Confirmatur. Quia non habuit necessitatem mo
riendi, nisi facto hoc miraculo, ut expresse dicit
Augustinus, de Baptismo pannulorum.
Secundo. Quia, si anima Christi fuisset sibi
dimissa, ex quo fuit gloriosa, gloria animæ redundasset in corpus; el per consequens, in potestate
anirnæ fuisset non mori ex aliqua passione. — Hæc
Scotus.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
ARTICULUS III.
PONUNTUR RESPONSIONES
§ 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter
tium articulum, respondendum est objectionibus
supradictis. Et quidem
Ad primum Scoti contra primam conclusionem,
dicitur quod similitudo quæ ibi adducitur, non est
ad propositum. Quia, in accidentaliter conjunctis,
non oportet quod, si unum sit principium actionis,
puta ars aedificatoria, quod reliquum sil principium
gjusdem actionis, puta musica inhærens eidem sub
jecto cui et ædificatoria : quia diversarum formarum
activarum specie differentium, diversae sunt actio
nes ; et ideo non oportet quod qui aedificat secundum
unam, ædificel secundum aliam; quia talis actio
competit uni illarum ul distinguitur ab alia. Secus
autem de passione aut mutatione quæ convenit uni
illarum ut unitur alteri, scilicet ratione subjecti in
quo sunt : tunc enim qui tali passione patitur secun
dum ædificaloriam, patitur secundum musicam (x),
et secundum omnia accidentia communicantia idem
subjectum. Sic autem est in proposito nostro : quia
passio corporalis doloris non attribuitur rationi
superiori animæ Christi, nisi ratione subjecti; quo
mutato et (6) patiente, necesse est mutari et pati
quæcumque sunt in eo, potissime accidentia (γ) ejus
naturalia, cujusmodi sunt potenliæ animæ, quæ
immediate inhærenl essentiæ animæ. El pro hac
solutione faciunt mulla dicta in probatione primae
conclusionis. Ulterius sanctus Thomas, 3. Senten
tiarum, dist. 15, q. 2, art. 3, q11 2, arguit sic
(arg. 2) : < Intellectus nullius partis corporis est
actus. Sed dolor passionis non est iu anima, nisi ex
conjunctione ad corpus. Ergo in parte intellectiva
non fuit dolor passionis. » Ecce argumentum. Sequi
tur responsio : < Intellectus, inquit, dupliciter
niuiÎ4-am. — mutatam Pr.
(β) et. — Otn. Pr.
(γ) accidentia. — accidenta Pr.
(a)
248
I.IBHl III. SENTENTIAHÜM
*spotr
t
considerari. Vel ut est quædam potentia; et illo; sed, moto vel patiente subjecto proprio el
sic, quia potentia determinatur ad actum, et curn proximo, oportet moveri et pati omnia quæ insunt
operatio intellectus non exerceatur mediante aliquo sibi ul proximo subjecto. Curn autem dicitur,
Anima Christi dolet secundum superiorem ratio·
organo corporali, ideo dicitur quod intellectus nul
lius partis corporis est actus. Vel potest considerari nem, non denotatur quod superior ratio aliquid
inquantum hæc potentia radicatur in essentia animæ; agat, nec quod sil principium agendi vel patiendi,
et sic, cum anima secundum essentiam suam sit sed quod passio Corporalis Christi, mediante essen
forma corporis, isto modo intellectus et omnes tia animæ, aliqualiter pertingit ad rationem supe
animæ vires sunt actus corporis; et per accidens,
riorem, sicut et ad alias potentias. Secus est cum
ad passionem corporis, patiuntur dupliciter : tum dicitur, Anima intelligit per voluntatem vel secun
ex online rationis ad essentiam animæ; tum ex dum voluntatem, quia per hoc denotatur quod
ordine intellectus ad alias potentias quæ operantur voluntas est principium intelligendi.
per organum corporale, ex quarum impedimento
Ad secundum principale dicitur quod animæ, ul
accidit impedimentum in operatione intellectus, distinguitur et pnescindil a potentiis suis, non con
sicut palet in phreneticis. n — Hæc ille. — Item,
venit dolero, secundum completam rationem dolo
dc Veritate, q. 26, art. 9, sic dicit : α Duplex est ris, scilicet quod lædatur el percipiat læsionem.
passio, qua anima patitur per accidens. Una corpo Potest tamen sibi competere dolor, inquantum est
ralis, quæ incipit a corpore, el terminatur ad ani
passio læsiva. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 15,
mam secundum quod est corpori unita. Alia vero est ' art. 4, sic dicil : α Animam in corporo constitutam,
passio animalis, quæ causatur ex hoc quod anima I contingit pali dupliciter : uno modo, passione cor
aliquid apprehendit, ex quo appetitus movetur, porali; alio modo, |>assione animali. Passione qui
cujus motum sequitur quædam transmutatio corpo dem corporali patitur, per corjwris læsionem. Cum
ralis. Loquendo ergo de prima passione, ad quam enim anima sil forma corporis, consequens est quod
pertinet dolor, secundum Augustinum (14. de Civit.
unum sil esse animæ el corjxnis; el ideo, corpore
Dei, cap. 7), sic dicendum est, quod dolor passio
perturbato per aliquam passionem corpoream,
nis Christi quodammodo fuit in superiori ratione necesse esi quod anima per accidens perturbetur,
ipsius, et quodammodo non. Sunt enim duo in scilicet quantum ad esse quod habet in corpore,
dolore : scilicet læsio, et læsionis ex peri mentalis etc. » — Hæc ille. — Item, de Veritate, q. 26,
perceptio. Læsio quidem principaliter est in corpore, ari. 2, dicit sic : « Dupliciter passio corporis attri
sed consequenter in anima inquantum corpori uni buitur animæ per accidens. Uno modo, ita quod
tur. Unitur autem anima corpori, secundum suam passio incipiat in corpore, et terminetur in anima,
essentiam. In essentia vero animæ omnes potentiæ secundum quod unitur corpori ut forma ; et hæc est
radicantur. Et, secundum hoc, illa læsio ad ani quædam |>assio corporalis : sicut cum læditur cor
mam el ad omnes partes ejus in Christo perlinebat,
pus, debilitatur unio corporis cum anima; et sic,
etiam ad rationem superiorem, secundum quod in
per accidens, ipsa anima patitur, qu©, secundum
essentia animæ fundatur. Experimentalis vero per suum esse, corpori unitur. Alio modo, ita quoq
ceptio læsionis ad solum sensum (x) tactus perlinet.
incipiat ab anima, inquantum est corporis molor,
IxMjuendo vero de passione animali, in illa sola et terminetur in corpus; et hæc dicitur passio ani
parte anima· potest esse tristitia, quæ est proprie malis : sicut palet in ira, el timore, el aliis hujus
passio animalis, ex cujus objecto, per ejus (6) modi (x); nam hujusmodi peraguntur per appre
apprehensionem el appetitum, tristitia contingit. hensionem ct appetitum anima·, ad qua· sequitur
Ex objecto autem superioris rationis, in anima corpris transmutatio ; sicul transmutatio mobilis
Christi, nulla ratio tristitiae accidere poterat, sci sequitur ex operatione motoris, secundum omnem
licet ex parte ælernorum, quibus perfecte frueba- modum quo mobile disponitur ad obediendum
tur. El ideo tristitia animalis in superiori ratione motioni motoris; el sic, corpore transmutato per
animæ Christi esse non potuit. Patiebatur ergo aliquam allcralionem, etiam ipsa anima pati dici
superior ratio, in Christo, dolore corporali, secun tur per accidens. » — Hæc ille. — Ex quibus palet
dum quod in essentia animæ radicatur; non autem quomodo anima, ut priecedit suas potentias, |>olest
patiebatur tristitia animali, secundum quod per pali et dolero per accidens. Ex quo ulterius patet
actum proprium ad ælerna conspicienda converte quod, si passio corporis kesiva non attingit per se,
batur. a — Hæc ille.
>ed per accidens, essentiam animæ, mullo minus
Ad confirmationem, negatur consequentia. Nec attingit de perse potentias animæ abstractas, scili
similitudo valet, ut dictum est. Quia non oportet cet intellectum et voluntatem ; cum non conveniat
quod, agente subjecto, agant omnia quæ sunt in eis. nisi mediante essentia animæ. — Cum autem
dicit arguens ulterius, quod anima, ut est actus
(a) irntuni. — tentui Pr.
(ύ) rjut. — · ujut Pr.
(i) hujusmodi, — hujus Pr.
h ISTI ΝΟΤΙΟ XVI ET XVII. — QUÆSTIO I.
primus, est eadem in superiori et inferiuri, etc.; —
dicitur quod nos non attribuimus dolorem superiori
rationi in Christo, isto modo quod dolor, qui esi in
inferiori ratione, mediante anima, redundet in
superiorem rationem : quia (alis dolor, tristitia est
animalis; et talem non ponimus in superiori ratione.
Sed dicimus quod læsio corporis, mediante essentia
animæ, aliqualiter attingit superiorem rationem,
mullum mediate, el de per accidens (x), ut patet ex
dictis.
Ad tertium dicendum est quod separatio animæ
Christi a proprio corpore, potest considerari dupli
citer. Uno modo, in sua causa. vel prout est in fieri,
quia scilicet corpus indisponilur ad unionem ejus
cum anima per vulnera el flagella el alias passiones
corporales; el sic ista separatio erat dolorosa ipsi
essentia· animæ, modo superius expresso. Alio modo,
potest considerari ut in facto esse, quando scilicet
anima fuit separata a corpore ; el isto modo non fuil
dolorosa animæ, quæ, in instanti separationis, fuit
effecta simpliciter impassibilis. Cujus ratio est :
quia, sicut dicit læatus Thomas, dc Veritate, q.26,
ari. 2, α accipiendo proprie passionem, impossibile
est aliquod incorporeum pali. Id autem quoti per se
patitur, passione proprie accepta, corpus est. Si
ergo passio (€) proprie dicta, aliquomodo ad animam
pertineat, hoc (γ) erit secundum quod unitur cor
pori, ct ita per accidens, etc. d — Hæc ille. —
Item, 3. Sentent., dist. 15, q. 2, art. 1, in solu
tione tertia? qüæsliunculæ, dicit sic : u Anima Chri
sti media fuit inter divinitatem ct carnem. Et quia
beatitudo inerat illi animæ ex divinitate, corpus
autem ejus erat passibile, ideo possibilitas inerat
illi animæ ex parte illa qua conjungebatur corpori,
beatitudo autem ex parte illa quo conjungebatur
divinitati. Conjungitur autem corpori dupliciter : sci
licet secundum essentiam, inquantum est forma
ejus; el secundum potentias, etc. > Ex quibus patet
quod non oportet animam Christi dolere in instanti
separationis; quia tunc non erat conjuncta corpori,
ex qua conjunctione patiebatur.
II. Ad argumenta Aureoli (o). — Ad primum
Aureoli contra eamdeni conclusionem, negatur
minor : quia recta ratio dictabat Christum debere
tristari de eo qupd est per se molestum (c), cujusmodi erat amissio vitio corporalis; potissime, qùia
talis tristitia nobis utilis erat. De hoc sanctus Tho
mas, 3. Sententiam in, dist. 15, q. 2, art. 3,q'“2,
per art ideas. — de per sc a cautu Pr.
(iî) jxuu’o. — /liiiiioiu? Pr.
(γ) nun. — Ad. Pr.
(i) Hæc argumenta, articulo precedent i. 2. leguntur.
Auctor vero nunc ad ea rcepondet, quia, licet contra srcund.irn, tamen directius contra primam conclusionem ponun
tur.
(i) nio/ertum. — manifestum Pr.
(λ) (/<·
2·9
in solutione quinti argumenti, sic dicit : « Fruitio
divinitatis, el gaudium consequens, erat in superiori
parte rationis, in ordine ad suum objectum. Dolor
autem non perveniebat ad superiorem rationem,
nisi secundum quod fundatur in essentia animæ.
Sed in ratione inferiori, el in sensualitate, el in
sensu erat tristitia vel dolor, etiam sec undum cnmparationem ad objecta, inquantum secundum has
potentias dolebat de pœna corporis et aliis hujus
modi. Qui tamen dolor erat quodammodo materia
gaudii fruitionis, inquantum illud gaudium m*exten
dit ad omnia quæ apprehenduntur ut Deo placita,
etc. > — Hæc ille. — Simile dicil, 3 p., q. 46,
art. 7, in solutione quarti ; ct multis aliis locis.
Et tunc ad prolationem minoris jam negalæ, dici
tur quod voluntas Christi, ul ratio, sequebatur con
siderationem passionis el mortis et doloris sensibilis
Christi col lath am, qua apprehenditur ut volita a
Deo, et ut utilis humano generi; el ideo non trista
batur, nec dolebat de pradiclis. Sed voluntas, ul
natura, non sequel ja tu r talem collativam apprehen
sionem, sed solum absolutam considerationem pas
sionis el mortis secundum se; et ideu poterat recte
tristari. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 18, art. 5,
in solutione primi, sic dicit : « Christus volebat ul
voluntas Patris impleretur : non autem secundum
voluntatem sensualitatis, cujus motus non se exten
dit usque ad voluntatem Dei; neque per volunta
tem quæ consideratur |>er modum naturæ, quæ
fertur in aliqua objecta absolute considerata, ct non
in ordine ad divinam voluntatem. » — Hæc ille. —
Hem. ibidem, in solutione secundi, sic dicit : < Con
form itas voluntatis humanæad voluntatem divinam,
attenditur secundum voluntatem rationis; secun
dum quam etiam voluntates amicorum concordant,
inquantum scilicet ratio considerat aliquod (-x) volitum in online ad voluntatem amici. > — Hæc ille.
— Simile dicil, 3. Sententiarum, dist. 17, q. 1,
art. 2, qb 1. in responsione primi, ubi sic dicit :
« Con form i tas quæ est in volito, non facit rectitudi
nem voluntatis : quia aliquis potest peccare, volendo
illud volitum quod Deus vult; et mereri, in hoc
<|uod non vult id quod Deus vult. Sed (β) rectitudo
voluntatis causatur ex conformilale in modo vo
lendi (γ). ut scilicet velit ex charitate sicut Deus
vult; el iterum ex causa finali, ul propter idem (o)
velit ; el iterum ex (t) causa efficiente, ul scilicet velit
id quod Deus vult eum velle. > — llæc ille.
Ulterius, cum arguens glossat dicta sanctorum el
doctorum asserentium dolorem passionis accendisse
usque ad rationem, etc., — glossa sua nulla est :
quia eodem modo |>osset dici quod ille dolor ascen-
(x) aliquod. — ad Pr.
16 Srd. — Oin. Pr,
(γ) volendi. — i-iwatuh J'r.
(<5) idem. — Deum Pr.
(?) ex. — m Pr.
Î50
LIBRI UL SENTENTIARUM
dit usque .nd divinitatem, scilicet applicative vel
approbative; quod nullus dicit, nec dicem fas est.
Ad secundum principale dicitur primo, quod
passiones animales non diffunduntur necessario,
nec ascendunt ab inferioribus viribus ad superiora.
Secus est de passionibus corporalibus. El ideoarguens
non vadit ad mentem sancti Thomæ. Ideo tota sua
deductio non valet : quia, sicut sæpe dictum est,
læsio corporis redundat in animam sibi unitam
necessario, liret ,»er accidens, et læsio animæ redun
dat in omnes ejus potentias.
Dicitur secundo, quod difficile est quin vires infe
riores aliqualiter influant superioribus, et econtra,
in puro viatore, etiam quoad passiones animales.
De hoc sanctus Thomas, dc Veritate, q. 26, art. 10,
sic dicit : < Secundum ordinem naturæ, propter
colhganliam virium animæ in una essentia, et
animæ et corporis in uno esse compositi, vires supe
*
riore
el inferiores, el corpus et anima, in se invi
cem influunt vel effluunt quod in aliquo eorum
superabundat. El inde est quod apprehensione animæ
immutatur corpus secundum calorem el frigus; et
quandoque etiam usque ad sanitatem et aegritudi
nem, et usque ad mortem ; contingit enim aliquem
ex gaudio, vel tristitia, vel amore, mortem incur
rere. El indo est quod ex ipsa gloria animæ lit redun
dantia in corpus glorificandum, ul patet ex auctori
tate Augustini (e). Et similiter, est e converso, quod
transmutatio corporis in animam redundat : anima
enim conjuncta corpori, ejus complexiones imitatur,
secundum amentiam, vel docilitatem, et alia hujus
modi, ut dicitur in libro Sex principiorum (cap. dc
Quando). Similiter, ex viribus superioribus fit
redundantia in inferiores : ut cum ad motum volun
tatis intensum, sequitur passio in sensuali appetitu;
et ex intensa contemplatione, retrahuntur vel impe
diuntur vires animales a suis actibus. Et e converso,
ex \ iribus inferioribus fit redundantia in superiores :
ul cum ex vehementia passionum in sensuali appe
titu exsistentium, obtenebratur ratio, ut judicet
quasi simpliciter bonum, illud circa quod homo per
passionem afficitur. In Christo autem secus fuit :
nam, propter virtutem divinam Verbi, ejus (G)
voluntati subjectus erat ordo naturæ ; unde poterat
hoc contingere, ut non fleret prædicla redundantia,
sive ex anima ad corpus vel econtra, sive ex superioribus viribus in inferiores vel e converso, virtute
Verbi illud faciente, ul comprobaretur veritas
*
humana
nature, quantum ad singulas partes ejus,
(j) In Epulnla ad Diodorum dicit Augustinos : Tam po
tenti enim natura Deui ferit animam, ut ex ejus ptenitnma beatdudine, ça
* in fine temporum lanrtii promitti
tur, redundet etiam m inferiorem naturam, quod eit
corpus, non beatitudo, qutr fruentis et intelligente cit
propria, ted plenitudo ïamtafù, id est, inrorruphoni»
rigor
(i) ejus. — cujus Pr.
ut decenter impleretur, quantum ad omnia, nostra
reparationis mysterium. Unde dicit Damascenus
(do Fid. orth.), in tertio libro (cap. 15) : Moveba
tur secundum consequentiam naturæ, Verbo
volente, ct permittente dispensative pati et ope
rari quxeumque propria, ut per opera (a) creda
tur naturæ veritas. Sic ergo patet quoti, cum in
ratione superiori esset summum gaudium, inquanlum per hujusmodi operationem anima Deo (rueba
tur, ipsum gaudium in ratione superiori persiste
bat, et non derivabatur ad inferiores vires animæ,
neque ad corpus; alias neque dolor nec passio in eo
esse potuisset. El sic etiam effectus fruitionis non
pervenit ad essentiam animæ, inquantum est forma
corporis, neque inquantum est radix inferiorum
virium ; sic enim et ad corpus el ad inferiores vires
pervenisset, ul accidit in beatis post resurrectionem.
Similiter, dolor qui erat ex læsione corporis in ipso
corpore el essentia animæ, secundum quod est forma
corporis, ct inferioribus viribus, non poterat perve
nire ad superiorem rationem, secundum quod per
actum suum in Deo convertitur, ut per hoc (6) ipsa
conversio aliquatenus impediretur. Relinquitur ergo
quod superiorem rationem attingebat ipse dolor,
inquantum in essentia animæ radicatur; el erat ibi
gaudium summum, inquantum per suum actum
Deo fruebalur. Et sic ipsum gaudium conveniebat
superiori rationi perse, quia per actum proprium;
dolor autem quasi per accidens, quia ratione essenliæanimæ, in qua fundabatur. ι> — Hæc ille. — Ex
quibus palet quomodo passiones corporales, vel ani
males, in partibus animæ colligantur.
Dicitur tertio, quod, concesso quod ex contrariis
apprehensionibus el considerationibus esset possi
bile appetitum sensitivum tristari de aliquo objecto,
et voluntatem rationalem non tristari sed gaudere
de illo, non lamen sic fuit in Christo, quantum ad
propositum refert : quia ratio inferior Christi, con
siderata non ut ratio, sed ul natura, apprehendebat
passionem et mortem corporis, et amissionem vit®
corporalis, esse in se horribilem, et nocivam, et
magnum malum, et fugibilem ; el conformiler huic
rationi, voluntas ejus, ut natura, de hoc tristaba
tur, ut patet ex sæpe dictis ; et ideo non solum sen
sualitas ejus, immo voluntas naturalis, sequens
simplicem rationis apprehensionem, sine collatione
ad voluntatem Dei, aut ad finem redemptionis gene
ris humani, contristabatur. Cum quo stat quod el
ratio inferior, considerata ul ratio, apprehendebat
passionem el mortem ut quid bonum ex ordine ad
linem; el voluntas, considerata similiter ul ratio
conformis illi apprehensioni, gaudebat, ul jiost latius
dicetur.
Ad confirmationem, dicitur quod redundantia
(а) opera. — omnia Tr.
(б) hoc. — hier Pr.
DISTINCTIO XVI ET XVII. — QÜÆSTIO I.
appetitus sensitivi in voluntatem rationis, non est
intelligenda primis duobus modis ibidem tactis, sed
tertio modo, prout explicat sanctus Thomas, 1
* 2
*,
q. 9, art. 2, sic dicens (x) : « Illud quod apprehen
ditur sub ratione boni et convenientis, movet volun
tatem per modum objecti. Quod autem aliquid
videatur bonum el conveniens, ex duobus contingit,
scilicet ex conditione ejus quod proponitur, et ejus
cui proponitur : conveniens enim, secundum rela
tionem dicitur; unde ex utroque extremorum depen
det. Et inde est quod gustus diversimode dispositus,
non eodem modo accipit aliquid ut conveniens, et
ut non conveniens. Unde Philosophus dicit, 3. Ethi
corum (cap. 5) : Qualis unusquisque estt talis
finis videtur ei. Manifestum est autem quod secun
dum passionem appetitus sensitivi immutatur homo
ad aliquam dispositionem. Unde, secundum quod
homo est in aliqua passione, videtur sibi aliquid
conveniens, quod non videtur exsistenti extra pas
sionem; sicut irato videtur aliquid bonum, quod
non videtur quieto. Et per hunc modum, ex parte
objecti, appetitus sensitivus movet voluntatem, b —
Hæc ille.
Dicitur secundo, quod est (G) verisimile quod in
Christo appetitus sensitivus non movebat volunta
tem aut rationem, sed econtra; quia nullus motus
insurgebat in appetitu sensitivo Christi, nisi secun
dum dictamen rationis et voluntatis. De hoc beatus
Thomas, 3 p., q. 15, art. 4, sic dicit : < Passiones
appetitus sensitivi aliter fuerunt in Christo quam in
nobis, quantum ad tria. Primo quidem, quantum
ad objectum : quia in nobis plerumque hujusmodi
passiones feruntur ad illicita; quod non fuit in
Christo. Secundo, quantum ad principium : quia
hujusmodi passiones in nobis frequenter praeveniunt
judicium rationis ; sed in Christo omnes motus appe
titus sensitivi sequebantur judicium rationis. Dicit
enim Augustinus, 14. de Civitate Dei (cap. 9),
quod hos motus, certissima! dispensationis gratia,
ita, cum voluit, Christus suscepit animo humano,
sicut, cum voluit, factus est homo. Tertio, quan
tum ad effectum : quia in nobis quandoque hujus
modi motus non sistunt in appetitu sensitivo, sed
trahunt rationem; quod in Christo non fuit; quia
motus naturaliter humanæ carni convenientes, sic
ex ejus dispositione in appetitu sensitivo manebant,
quod ratio ex his nullo modo impediebatur facere
quæ conveniebant. Unde Hieronymus dicit, super
Matthæum, quod Dominus noster, ut veritatem
assumpti probaret hominis, vere quidem contri
status est (γ); sed ne passio in animo illius domi
naretur, per propassionem (o) dicitur quod ccepit
contristari : ut passio perfecta intelligatur, quando
animo, id est, rationi dominatur; propassio autem
dicitur, quando (x) est inchoata in appetitu sensi
tivo, sed ulterius non se extendit. > — Haec ille.
Dicitur tertio,quod tristitia exsistens involuntate
Christi, ut natura est, aliunde veniebat quam ex
appetitu sensitivo, scilicet ex consideratione ratio
nis. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 46, art 6, sic
dicit : < In Christo patiente fuit verus dolor sensibi
lis, qui causatur ex corporali nocivo; et dolor inte
rior, qui causatur ex apprehensione alicujus nocivi,
qui dicitur tristitia. Uterque autem dolor in Christo
fuit maximus inter dolores praesentis vit®. Quod
quidem contingit propter quatuor. Primo quidem,
propter causas doloris. Nam doloris sensibilis causa
fuit læsio corporalis; quæ acerbitatem habuit, tum
propter general i talem passionis, tum ex genere passio·
nis, etc. Doloris autem interioris causa fuit : primo
quidem, omnia peccata generis humani, pro quibus
satisfaciebat patiendo; secundo, specialiter casus
Judæorum et aliorum in ejus morte delinquentium,
et praecipue discipulorum, qui scandalum passi
fuerant in passione Christi; tertio, amissio vite
corporalis, quæ naturaliter est horribilis humanæ
naturæ. Secundo, potest considerari magnitudo ex
passione patientis. Nam, secundum corpus, erat
optime complexionalus; et ideo maxime in eo viguit
sensus tactus, ex cujus perceptione sequitur dolor.
Anima etiam, secundum vires interiores, efficacis
sime apprehendit omnes causas trislitiæ. Tertio,
magnitudo doloris Christi patientis potest conside
rari ex doloris puritate. Nam in aliis patientibus
mitigatur tristitia interior, el dolor exterior, ex ali
qua consideratione rationis, per quamdam deriva
tionem seu redundantiam a viribus superioribus ad
inferiores; quod in Christo patiente non fuit; uni
cuique enim virium permisit agere quod est sibi
proprium, sicut Damascenus dicit (de Fide orth.),
libro 3, cap. 15 (6). Quarto, potest considerari
magnitudo doloris Christi patientis (γ), ex hoc quod
illa passio et dolor a Christo fuerunt voluntarie
assumpta, propter finem liberationis hominum a
peccato; el ideo tantam quantitatem doloris assum
psit, quæ esset proportionate magnitudini fructus
qui (o) inde sequebatur. > -· Hæc ille. — Item,
ibidem, in solutione quarti, dicit : < Vite corporalis
Christi fuit tente dignitatis, et praecipuo propter
divinitatem unitam, quod de ejus amissione per
triduum Christus plus doluit quam alius homo de
amissione vilæ suæ per quanlunicumque tempus,
etc. > Ex quibus patet quod falsum assumit arguens,
dicens quod, divina virtute, ratio Christi non apprê
ta) quando. — quse Pr.
(6) a ▼crbo sicut usque ad cap. 15, om. Pr.
(γ) patientis. — Om. Pr.
(£) fructus qui. — ejus quit Pr.
(а) dicens. — dicit Pr.
(б) est. — Om. Pr.
(γ) propter propassionem. — Ad. Pr.
(Î) per propassionem. — Om. Pr.
Γ
-
- l-.l
251
LIBRI III. SKNTENTIAHUM
252
hendebai mortem nut passionem suam ut quoddam
malum disconveniens. Hujus enim labitos patet ex
prædictis· Quia ratio Christi apprehendebat mortem
compositi, secundum rationes omnes quibus cogno
scibilis erat a creatura : tum quia divinitas permisit
unicuique virium agere quod sibi proprium est, sive
sint apprehensivæ, sive appetitivæ; tum quia, si
Christus tantum dohiisset secundum appetitum sen
sitivum, et non secundum intellectum, dolor suus
non fuisset summus possibilis viatori.
$ 2. — Ad
ahgumenta contda secundam
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti. — A<1 primum Scoti
contra secundam conclusionem, dicitur quod funda
tur in falso : scilicet quod judicium seu dictamen
quo ratio inferior dictabat passionem Christi rs
*e
absolute nolendam, el judicium seu dictamen quo
ratio superior dictabat eam esse volendam in ordine
ad finem redemptionis humanæ, sint contrarii aut
oppositi actus; et similiter actus volendi el nolendi
eis correspondantes in voluntate, essent oppositi.
Hujus enim oppositum ostendit sanctus Thomas,
3 p., <|. 18, art. 6, ubi sic dicit : u Contrarietas non
potest esse, ni>i oppositio attendatur in eodem, et
secundum idem. Si autem secundum diversa, el in
diversis, exsistat diversitas, non sufficit hoc ad
rationem contrarielalis, sicut nec ad rationem con
*;
tradictioni
puta quod homo sit pulcher aut sanus
secundum manus, et non secundum pedem. Ad hoc
ergo quod sil contrarietas voluntatum in aliquo,
requiritur primo, quod secundum idem attendatur
diversitas voluntatum· Si enim unius voluntas sil de
aliquo faciendo secundum (a) quamdam rationem
universalem, et alterius voluntas sil de eodem non
flendo secundum quamdam particularem rationem,
non est omnino contrarietas voluntatum : puta si
rex vult suspendi latronem propter bonum reipublicæ, el aliquis ejus consanguineus velit eum
non suspendi propter amorem privatum, non erit
contrarietas voluntatis; nisi forte se intanlum
extendat voluntas boni privati, ut bonum publicum
velit impedire ut conservetur bonum privatum ;
tunc enim secundum idem attenderetur repugnantia
voluntatum. Secundo autem requiritur ad contrarietalem voluntatis, quod sit circa eamdem volunta
tem. Si enim homo vult unum secundum appeti
tum intellectus, el aliud secundum appetitum sen
sitivum, non est hic aliqua contrarietas; nisi forte
appetitus sensitivus intanlum pnevaleal, quod vel
immutet, vel saltem retardet appetitum intellectus
vel rationis; sic enim jam ad ipsam voluntatem
rationis perveniet aliquid de motu contrario appeti
tus sensitivi. Sic igitur dicendum est quod, licet
(,) Fcrunduni. — tuper Pr.
voluntas naturalis et voluntas sensualitatis aliquid
aliud voluerit quam divina voluntas et voluntas
rationis ipsius, non tamen fuit ibi aliqua contrarie
tas voluntatum. Primo quidem, quia neque volun
tas ejus naturalis, neque voluntas sensualitatis repu
diabat illam rationem secundum quam divina volun
tas el voluntas rationis humanæ in Christo passio
nem volebant : volebat enim voluntas absoluta in
Christo salutem humani generis, sed ejus non erat
velle hoc in ordine ad aliud; motus autem sensuali
tatis ad hoc se extendere non valebat. Secundo, quia
neque voluntas divina, neque voluntas rationis, in
Christo, impediebatur aul retardabatur per volun
tatem naturalem, aut per appetitum sensualitatis.
Similiter autem nec e converso voluntas divina, vel
voluntas rationis, in Christo, refugiebat aut retar
dabat motum voluntatis naturalis humanæ, aut
motum sensualitatis· Placebat enim Christo, secun
dum voluntatem divinam, el secundum voluntatem
rationis, ut (a) voluntas naturalis in ipso, et volun
tas sensualitatis, secundum ordinem suæ naturæ
moverentur. Unde palet quod in Christo nulla fuit
repugnantia vel contrarietas voluntatum. » — Hæc
ille,—Simile dicit, 3. Sententiarum, dist. 17,q. I,
ari. 2, qu 3 : « Christus, inquit, secundum volun
tatem rationis, diversa volebat. Non tamen uno
modo; sed alterum absolute, alterum autem sub
conditione ct imperfecte. El ideo non erat contrarielas in voluntate : quia contrarietas in actu vel habitu
est ex contraria ratione objecti ; ratio autem secun
dum quam unum contrariorum volebat voluntas ut
ratio, el alterum volehit (6) ut natura, non habet
conti arietatam : quod enim aliquid ex ordine ad
finem bonitatem habeat, quod sine illo ordine in se
malum esset, non habet aliquam repugnantiam,
secundum quod in diversa feruntur voluntas ut
ratio et voluntas ut natura. » — Hæc ille. — Item,
ibidem, in solutione quarti : < Sicut, inquit, in
Christo erat ratio determinata ad unum, quantum
ad ultimum judicium ; ita et voluntas erat (γ) deter
minata tantum (o) ad unum. quantum ad consen
sum absolutum et ultimum. Tamen in ratione erat
apprehensio diversarum ct contrariarum rationum
circa eamdem rem diveraimôde consideratam. Et sic
etiam erat de motu voluntatis, p — Hæc ille. —
Hem, de Veritate, q. 26, art. 9, arguit sic (arg. 7) :
« Eadem potentia est, ut ratio considerata, et (c) ut
natura; diversa enim consideratio substantiam rei
non variat. Si ergo ratio ut ratio aliquid volebat, el
ut natura illud nolebat, eadem potentia simul et
semel aliquid volebat et nolebat (ζ); quod est impos
ta) ut. — quid Pr.
(6) alterum volebat. — volun tat Pr.
(γ} erat. — Om. Pr.
(i) tantum. — Orn. Pr.
(i) ut ratio nmnderata, et. — ratio ct coniidr.rata Pr.
(ζ) a verbo eadem usque ad nolebat, om. Pr.
DISTINCTIO XVI ET XVII. — QUÆSTIO I.
25.1
sibile. » Ecce argumentum. Sequitur resjtonsio :
Ad tertium patet ex pr.i dictis. Concedimus enim
« Non est enim, inquit, inconveniens ut eadem
quod ojiposita non |Mj$suntdemondrari. Et ideo con
potentia idem velit in ordine ad alterum, quod non
ceditur quod ratio inferior, considerata ut ratio, non
vult secundum se; quia potest esse quod illud quod syllugizabat oppositum illius quod superior ratio
non est in se bonum, ex online ad alterum accipiat Christi demonstrabat; immo conveniebant in con
quamdam bonitatem ; quamvis hoc non habeat clusion»·. Ratio vero inferior, considerata ut natura,
locum in ratione superiori in Christo, respectu pas
non syllogizabat ; sed apprehendebat jiaMonem et
sionis corporis, ad quam non ordinatur nisi ut ad
mortem Christi aI«solute, et in se malam et discon
volitam. n — Ilice ille. — Ex quibus patet quod nec
venientem naturæ, sine syllogismo, De hoc sanctus
in ratione inferiori ipsius animæ Christi, nec in Thomas, 3. Sentent., dist. 17, q. 1, art. l,qb3,
ejus voluntate, fuerunt simul (a) actus oppositi.
in solutione primi, sic dicit : < Secundum Damasce
Cum quo filat quod ratio inferior dictabat passionem num (de Fide orth., lib. 2, cap. 52),
est
Christi uno modo esse nolendam, et alio modo esse voluntas naturalis, quæ scilicet in modum natura·
volendam; et conformiter voluntas ejus inferior,
movetur in aliquid secundum bonitatem absolutam
uno modo eam volebat, et alio modo eam nolcknl.
iu ipso consideratam;
autem est appetitus
Sed videretur sanctus Thomas sibi in ista materia rationalis, qui scilicet motetur in aliquid bonum ex
contradicere; nam in Scripto dicit quod voluntas [ online ad alterum. El hæc duo aliis nominibus a
Christi absolute vol eluit passionem, et alibi dicit magistris dicuntur : voluntas ut natura (x), <4
quod absolute eam nolebat. — Sed sciendum quod
voluntas ut ratio (6). Secundum quae tamen non
non est contradictio. Quia, cum dicit quod voluntas diversificalur potentia voluntatis : quia ista diversi
Christi nolebat (6) absolute jussionem Christi, intel tas e>t ex eo quod movemur in aliquid sine colla
ligil quod nolebat eam absolutam ab ordine ad
tione, vel cum collatione; conferre autem non e
*t
fmem : quia, ut absolvitur a tali online, malacst;
per se voluntatis, sed rationis; unde ista divi-io
sed colligata tali ordini, bona est et volenda. Cum
voluntatis non est per essentialia ipsius, ms! per
autem dicit quod volebat eam absolute, inlelligit accidentalia; el, propter hoc, non sunt diversæ
quod volitio qua sic volebat, non erat solum condi- potenliæ, sed una. differens secundum respectum
tionalis, sed pura et sine conditione, et erat ultima ejus ad appivhensionem præcedentcm, quæ potest
et principalis volitio. Et eodem modo intelligendum
esse sine collatione, vel cum collatione. » — Hacc
est cum aliquando dicit quod ratio absolute dictabat
ille.
eam esse volendam, el quandoque dicit quod non
Ulterius, dicitur quod, dato quod ratio inferior,
dictabat eam esse absolute bonam : absolutio enim
ut natura considerata, syllogizasset in Christo pas
potest referri ad actum rationi" vel voluntatis, el sic sionem ejus, absolute consideratam, et sine ordine
distinguitur contra condilionaliter ; potest etiam ad finem, esse malam et fugiendam; tamen ista
referri ad objectum apprehensum vel votitum, et conclusio in nullo opponeretur conclusioni rationis
tunc ly absolute distinguitur contra relative. Et sic superioris, nec conclusioni rationis inferioris consi
non est contradictio ulla.
derata? ut ratio est. Manifeste enim patet quod iste
Ad secundum patet solutio per jam dicta. Conce duæ conclusiones nullo modo opponuntur, .4 non
ditur enim quod principium rationis inferioris pra est volendum per se, 4 c
*t
volendum propter
ctice, ut est ratio, est conclusio superioris rationis.
aliud;similiter nec ista duæ, .4 est volendum cum
El ideo argumentum concludit quod ratio sujverior,
conditione, .4 est volendum sine conditione; sic
cl ratio inferior, considerata ut ratio, omnino vole autem est de apprehensionibus rationis ut natura,
bant passionem Christi, nec dissentiebant in obje
et rationis ut ratio. Et de hoc sanctus Thomas,
cto volito. Sed cum hoc stat quod ratio inferior, ut 3. Sententiarum, dist. 17, q. 1, art. 2, qu 1, sic
natura, nolebat quod ipsamel volelial, considerata
dicit : « Cum voluntas sequatur rationem, processus
ut ratio. Cujus ratio est : quia ratio inferior, consi
voluntatis projx>rtionatur processui rationis. Kalio
derata ut natura, non est nata velle aut nolle ali- autem habet aliquod principium per se notum, ad
quid in ordine ad finem, nec regulari a superiori quod resolvendo, reducit illud cujus cognitionem
ratione; sed sequitur absolutam considerationem sui quærit. Et quando ad illud reducere jxrtuerit, habet
objecti. Et de tali ratione loquendo, falsa est minor certitudinem de re» et sentential quod ita est. Sed
hujus argumenti. Nec prokilio valet : quia ratio, ut antequam ad illud principium reducere possit,
natura, non syllogizal, nec discurrit a principiis ad
movetur aliquibus verisimilibus. Elsiquidem ratio
conclusiones, nec a finibus ad ea quæ sunt ad fines;
nibus (y) illis delineatur (o) tanquam certis, decipiet hoc, sive loquamur de ratione inferiori (γ) prout
est cognitiva, sive prout est appetiliva.
(а) pi. — Ad. Pr.
(б) nolebat. — volebat Pr.
(T) id ett. — Ad. Pr.
(·>) natura. — ratio Pr.
(C) ratia. — natura Pr.
(γ) rationibus. — Om. Pr.
(t) detineatur. — «/ttemiinctui
*
Pr.
254
LIBRI ΠΙ. SENTENTIARUM
tur, et errai (a); si autem illis non detineatur, tunc
habet opinionem unius partis, cum (6) formidine
alterius. Finis autem, ut dicit Philosophus, 7. Ethi
corum (cap. 8), se habet in voluntariis sicut prin
cipium in speculativis. Unde quando voluntas redu
cit aliquod consiliabile in finem in quo totaliter
quiescit, sententialiter ac piat illud ; si autem redu
cat in finem in quo non totaliter quiescit, trepidat
inter utrumque. Sed si consideretur hoc quod est ad
finem, sine ordine ad finem, movetur voluntas in
ipsum secundum bonitatem vel malitiam quam
absolute in eo inveniet. Sed quia voluntas non sistit
in motu quem habet circa hujusmodi, cum non
feratur in ipsum sicut in finem, ideo non sentential
finaliter, secundum prodictum suum motum, de
illo, quousque finis in quem ordinatur illud, consi
deretur. Unde voluntas non simpliciter vult illud,
sed vellet, si nihil repugnans inveniretur. Voluntas
autem ut natura, movetur in aliquod absolute.
Unde, si per rationem non ordinetur in aliquid
aliud, acceptabit illud absolute, et erit illius tanquam finis; si autem ordinet in finem, non accepta
bit aliquid absolute circa hoc, quousque perveniat
ad considerationem finis; quod facit voluntas ut
ratio. Patet igitur quod voluntas ut natura, imperfe
cte vult aliquid, et sub conditione, nisi feratur in
ipsum sicut in finem; sed eorum quæ ordinantur
ad finem, habet voluntas ut ratio ultimum judicium,
el perfectum (γ). — His visis, potest patere quali
ter voluntas rationis, divinæ voluntati, in Christo,
conformatur in volito. Quia voluntas ut natura,
nunquam in Christo movebatur in aliquid sicut in
finem, nisi secundum quod Deus vult. Et curn
voluntas ut ratio, nunquam moveatur in aliquid
nisi ex ratione finis, patet etiam quod voluntas ut
ratio, conformabatur divinæ voluntati in volito. Sed
voluntas ut natura, rnota in aliquid non sicut in
finem (quod quidem non eodem modo se habet in
bonitate ct rnalitia secundum se consideratum, et in
ordine ad finem) non conformabatur divinæ voluntati
in volito : quia sic Christus volebat non pati ; Deus
autem eum mori volebat; mors autem secundum se
mala erat, sed relata ad finem bona erat. Hoc
autem non est perfecte velle aliquid, sed sub condi
tione; unde et a Magistris vclleitas appellatur. Patet
igitur quod, secundum voluntatem rationis, confor
mabatur divinæ voluntati in volito, quantum ad
omne quod absolute et (J) perfecte volebat; non
autem quantum ad illud quod volebat imperfecte.
Similiter etiam, nec voluntas sensualitatis confor
mabatur divinæ voluntati in volito, in his quæ erant
nociva naturæ; quia sensualitatis non est ordinare
ad finem, ex quo illa'habebant quod essent bona
— Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo ratio
ut natura,el ratio ut ratio, in Christo, non conclu
debant opposita, nec contradictoria; sed habebant
apprehensiones disparatas.
Sed videtur beatus Thomas hic dicere quod volun
tas ut natura, non simpliciter vult aliquid, sed
quasi sub conditione et imperfecte; ex quo videtur
sequi quod, in Christo, voluntas ut natura, non
perfecte aut simpliciter volebat mortem Christi, nec
volebat evasionem mortis, nisi imperfecte et sub
conditione; et consequenter, non simpliciter dolebat de morte aut passione, sed tantum imperfecte;
quod est contra praedicta. — Dicitur quod pro tanto
dicit voluntatem, ut natura est, non velle aliquid
perfecte, quia tale velle non est ultimum nec finale
velle sui objecti, non autem ideo quia volilio talis sit
imperfecta.
Ad quartam palet responsio ex praedictis; quia
fundatur in falso, sicut et omnia sua praecedentia
argumenta. Supponit enim quod nos dicamus infe
riorem rationem nullo modo voluisse passionem
Christi, aut mortem ejus; quod longe est a posi
tione nostra. Sed Lanium dicimus quod ratio infe
rior. considerata ut natura, refugiebat passionem et
mortem. El contra hoc nihil concludit argumentum
suum : quia nec ratio, ut natura, dictat mortem
esse sustinendam pro bono communi, sed hoc solum
dictat ratio, ut ratio; nec voluntas, ut natura, con
format se tali collationi, sed solum voluntas, ut
ratio, sicut dictum fuit supra.
Ad quintum dicitur primo, quod removere omnino
timorem a Christo, tempore suæ passionis, erro
neum est; quia contra illud Marci i-4 (v. 33) :
Cœpit Jesus txdcre ct pavere. — Dicitur secundo,
quod auctoritates sanctorum, quæ videntur sonare
timorem in Christo non fuisse, exponenda? sunt illo
modo quo sanctus Thomas exponit illud Proverbio
rum 21) (v. 1), Justus confidens, absque terrore
erit, 3 p., q. 15, ari. 7, in solutione primi, ubi sic
dicit : < Justus dicitur absque terrore, secundum
quod terror importat perfectam passionem averten
tem hominem a bono, quod est rationis. Et sic
timor non fuit in Christo, sed solum secundum pro
passionem (6). Et ideo dicitur quod coepit Jesus
(i) quamvù non in volito. — Om. Pr,
(β) propauwncm. — passionem Pr.
DISTINCTIO XVI ET XVII. — QUÆSTIO I.
txdere ct pavere, quasi secundum propassionem,
ut Hieronymus exponit. i> — Hæc ille. — Item,
ibidem, arguit sic, in secundo loco ; « Hilarius,
10. de Trinitate, dicit : Interrogo eos qui hoc (a)
exsistimant, an ratione subsistat (6), ut mori
timuerit, qui ab Apostolis omnem mortis timo
rem expellens, ad gloriam eos sit martyrii exhor·
tatus. Non ergo in Christo rationale est ruisse timo
rem. * Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Eo,
inquit, modo Hilarius excludit a Christo timorem,
<|uo excludit tristitiam : scilicet quoad necessitatem
timendi. Sed tamen, ad comprobandam veritatem
naturæ humanæ, voluntarie timorem assumpsit,
sicut el tristitiam. u — Hæc ille. — Hem, in solu
tione principali, sic dicit : c Sicut tristitia causatur
ex apprehensione mali praesentis, ita etiam timor
causatur ex apprehensione mali futuri. Apprehensio
autem mali futuri, si omnimodam certitudinem
habeat, non inducit timorem. Unde Philosophus
dicit, 2. Rhcloricw (cap. 5), quod timor non est,
nisi ubi est aliqua spes evadendi : nam quando
nulla spes est evadendi, apprehenditur malum ut
præsens; et sic magis causât tristitiam quam timo
rem. Sic igitur timor potest considerari quantum ad
duo. Uno modo, quantum ad hoc quod appetitus
sensibilis naturaliter refugit corporis læsionem, et
per tristitiam, si sit praesens, et per timorem, si sit
futura; et hoc modo timor fuit in Christo, sicut et
tristitia. Alio modo potest considerari secundum
incertitudincm futuri eventus, sicut quando nocte
timemus ex aliquo sonitu, ignorantes quid hoc sit ;
et, quantum ad hoc, timor non fuit in Christo, ut
dicit Damascenus (de Fid. orth.), tertio libro
(cap. 23). b — Hæc ille.
Ad sextum dicitur quod peccat multipliciter : —
Primo quidem, quia supponit quod nos dicamus
rationem inferiorem, in Christo, nullo modo voluisse
passionem Christi, sed totaliter noluisse; ct quod,
jxxst quamcumque apprehensionem rationis, volun
tas, et ut natura, et ut ratio, refutaverit passio
nem Christi. Sic enim arguens accipit ly absolute,
id est, totaliter, et prout distinguitur contra (γ)
conditionaliter, ct contra relative, el contra secun
dum quid, et contra aliquo modo. Constat autem,
ex prædictis, quod illa non fuit mens sancti Thomæ.
— Secundo, deficit in hoc, quod putat tristitiam
immediate sequentem apprehensionem intellectus
aut rationis, dici passionem, vel propassionem ; quod
falsum est : quia passio proprie dicta, est ($) in solo
appetitu sensitivo, et sequitur apprehensionem
virium sensitivarum, tanquam moventium proxi
morum, non autem apprehensionem rationis imme
diate, nisi apprehensio rationis causet apprehensio
nem in viribus sensitivis, per quamdam redundan
tiam, secundum quod ponit sanctus Thomas in plu
ribus locis (1· 2
*,
q. 77, et alibi). —Tertio, quia,
dato quod per quamdam redundantiam, secundum
quod ratio moveret appetitum sensitivum, tamen
motus appetitus sensitivi non proprie dicitur passio,
nisi distrahat rationem, et impediat eam, ut supe
rius dictum fuit; quod in Christo nullatenus fuit.
De modo autem quo passiones in Christo fuerunt,
praeter illa quæ superius posita sunt, dicit læatus
Thomas, de Veritate, q. 2Q, art. 8. < Passiones
istæ, inquit, aliter sunt in peccatoribus, abler m
justis, et perfectis et imperfectis, aliter in Christo
homine, aliter in primo homine et beatis. In ange
lis enim et Deo omnino non sunt; quia potentia
appetiti va sensibilis non est in eis, cujus motus sunt
istæ passiones. Ad dictorum autem evidentiam,
sciendum est quod hujusmodi (a) affectiones animi
quatuor differentiis distingui possunt; secundum
quam distinctionem, magis vel minus proprie habent
rationem passionis. Primo quidem, ex hoc quod
aliquis afficitur passione animi per illud quod est
contrarium vel nocivum, vel per illud quod est con
veniens ct proficuum. Et magis salvatur ratio passio
nis quando affectio sequitur ex nocivo, quam si
sequatur ex proficuo; propter hoc quod passio
importat quamdam transmutationem patientis a sua
naturali dispositione in contrariam dispositionem. Et
inde est quod dolor, et tristitia, et timor, et aliæ
hujusmodi (6) passiones, quæ sunt respectu mali,
halient rationem passionis magis quam gaudium,
spes (γ), amor ct hujusmodi (o), quæ sunt respectu
boni; quamvis in his etiam salvetur ratio jussionis,
secundum quod cor per hujusmodi dilatatur, vel
accenditur (c), vel qualitercumque disponitur aliter
quam sil ejus communis disj>osilio ; unde etiam
ex hujusmodi affectibus aliquem mori contingit.
Secundo, ex hoc quod passio totaliter est ab extrinseco, vel est ab aliquo principio intrinseco. Magis
tamen salvatur ratio passionis quando est ab extnnseco, quam quando est ab intrinseco. Ab extrinseco
siquidem est, quando passio subito concitatur ex
occursu alicujus convenientis vel nocivi; ab intrin
seco autem, quando ex ipsa voluntate passiones ista
*
causantur; et tunc non sunt subitæ. cum sequun
tur judicium rationis. Tertio, ex hoc quod aliquid
totaliter transmutatur, vel non totaliter. Quod enim
aliqualiter alteratur, et non totaliter transmutatur,
non ita (ζ) proprie pati dicimus sicut illud quod tota
liter in contrarium transmutatur : magis enim pro-
hujusmodi. — hujus Pr.
(β) hujusmodi. — htgus Pr.
(γ) spes. — ipenei Pr.
(Î) /mjuinioi/j, — hujus Pr.
(tj accenditur. — attenditur Pr.
(ζ) ita. — ista Pr.
(ï)
(j) eos qui hoc. — WU qui hic Pr.
(6) subsistat. — subsistant Pr.
(γ) contra. — consequentia Pr.
(8) est. — Om. Pr.
255
256
ΕΙΒΠ1 ΠΙ. SENTENTIARUM
prie dicimus hominem pati infirmitatem, si totum
corpus ejus infirmetur, quam si morbus accidat in
aliqua ejus parte tantum. Tunc nutem totaliter
homo per hujusmodi affectus transmutatur, quando
non solum sistunt in appetitu inferiori, sed trahunt
ad se superiorem ; quando vero in solo appetitu infe
riori sunt, tunc homo immutatur eis quasi secun
dum partem. Unde sic dicuntur propassiones; primo
autem modo, passiones. Quarto, per hoc quod trans
mutatio est remissa vel intensa. Remisse enim
transmutationes, minus proprie passiones nominan
tur. Unde Damascenus (oni, sed etiam respectu mali.
In beatis vero, et in homine in primo statu, et in
Christo .secundum statum infirmitatis, hujusmodi
passiones nunquam sunt (γ) subite, eo quod, pro
pter perfectam obedientiam in eis virium inferiorum
ad superiores, nullus motus exsurgit in appetitu
inferiori, nisi secundum dictamen rationis. Unde
dicit Damascenus (de Fid. orth.), lib. 3 (cap. 20) :
Non prxccdebant in Domino voluntatem natura
lia, sed sequebantur; volens enim esuriit, volens
timuit. etc. Et similiter intelligendum est de beatis
post resurrectionem, et de homine in primo statu.
Sed hoc interat, quod in Christo non solum fuerunt
passiones respectu boni, sed respectu mali (habebat
enim corpus passibile; et ideo, ex imaginatione
nocivi, naturaliter passio timoris, el tristitia, et
hujusmodi (o), in eo esse |>olerant); sed in primo
statu, et in beatis, non potest esse apprehensio ali
cujus ut nocivi; et ideo in eis non est passio, nisi
respectu l>oni, sicut amor, gaudium et hujusmodi;
non autem tristitia, vel timor, aut ira, vel aliquid
tale. Sic ergo concedimus veras passiones in Christo
fuisse. Unde Augustinus dicit, 14. de Civitate Dei
(cap. 0) Christus hos motus, certissima dispen
sationis gratia, ita, cum voluit, suscepit animo
(a) procedentes. — pn
equrutes
*
Pr.
(ft) ft frequentes. — frequenter Pr.
(γ) sunt, — ri Pr.
(j) hujusmodi. — hujus Pr.
humano, sicut, cum voluit, factus est homo (a), d—
Hæc ille. — Ex quibus patet quod principalis consequentia argumenti penitus nihil valet, scilicet ista :
Tristitia in Christo sequebatur plenam deliberatio·
nem rationis ; igitur fuit proprie passio, et non solum
propassio. Sicut enim visum est, tales affectus
minus proprie dicuntur passiones, quando sunt
proscii, et deliberati, et (C) a ratione imperati; nec
habent proprie rationem passionis, quando non
pervertunt nec impediunt actum rationis, sed obediunt recte rationis imperio.
§ 3. — Ad
argumenta contra tertiam
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti. — Ad
argumenta Scoti
contra tertiam conclusionem, dicitur quod solum
concludunt quod Christus non habuit absolutam
necessitatem moriendi ex parte divinitatis, quia illa
poterat corpus Christi ab omni passione corruptiva
servare. Non autem concludunt (juin corpus Christi
habuerit necessitatem moriendi, et absolutam, et ex
suppositione finis, et ex coactione exterioris agentis.
Nec similiter concludunt quin in Christo fuerit aliqualis necessitas moriendi ex parte animæ, dato
quod sibi et suæ virtuti relinqueretur; sicut magis
apparebit ex sequentibus. Quippe de hoc sanctus
Thomas, 3. Sententiarum, dist. 16, q. 1, ari. 2,
sic dicit : « Necessarium idem est quod impossibile
non esse; unde necessitas excludit potentiam ad
oppositum. Hæc autem potentia ad oppositum exclu
ditur triplici ratione. Primo, ex hoc quod talis
potentia repugnat naturo illius rei; sicut potentia
deficiendi repugnat naturo divina
*,
et ideo dicimus
Deum necessario æternum ; et hæc est necessitas
absoluta. Secundo, quia talis potentia impeditur ex
aliquo impediente; et sic est necessitas coactionis.
Terlio, quia hex? cujus dicitur esse potentia, repu
gnat fini intento; sicut non curari repugnat ei quod est
sanari, unde dicimus quod non potest non (γ) curari,
si debeat sanari ; et hoc est necessitas ex conditione
finis. Necessitas autem patiendi, vel moriendi, dupli
citer pote>t Christo attribui. Quia vel potest remo
vere potentiam non moriendi a natura humana; et
sic vero ei attribuitur : quia natura humana, quan
tum ad statum suæ passibilitatis, in quo statu
Christus eam assumpsit, non habet potentiam non
moriendi ; unde in Christo, quantum ad naturam
humanam, fuit moriendi necessitas. Item, potest
removere potentiam non moriendi a Christo, ratione
personæ; et sic falso ei attribuitur, quia virtus divi
nitatis Christi re|>ellere poterat omne inducens mor
tem vel passionem. Erat tamen in Christo necessitas
patiendi, etiam ratione personæ, ex conditione finis,
(a) homo. — Deus Pr.
(ft) et. — Om. Pr.
(γ) non. — Om. Pr.
DISTINCTIO XVI. ET XVII. — QUÆST1O I.
scilicet si genus humanum redimendo vellet liberare. I
El ideo quidam dicunt Christum habuisse necessita
tem patiendi, attendentes naturam humanam; qui
dam vero dicunt ipsum non habuisse aliam necessi
tatem, nisi ex conditione finis, attendentes perso
nam divinam. Sed quia mors inest Christo ratione
humanæ naturæ, ideo, sicut simpliciter concedimus
quod mortuus est, ita simpliciter concedimus quod
necessitatem moriendi habuerit, non solum ex causa
finali,sed etiam necessitatem absolutam ut moreretur,
etiamsi non occideretur, ul quidam dicunt; et, cum
hoc, necessitatem coactionis habuit («), quantum ad
mortem violentam quam sustinuit. i> —Dæc ille.—
Ex quibus palet quod mens sua, in Scriptis, fuit
quod Christus habuit necessitatem moriendi, non
solum ex parte corporis, immo ex parte lotius natura
humanæ; quia anima etiam, secundum eurn, ibi
dem, habuit necessitatem patiendi, ex illa j»arte
qua erat corpori conjungi bilis. Unde, dist. 15, q. 2,
art. 1, q1» 3, in solutione tertii, sic dicit : α Anima
Christi habuit utrumque statum : et viatoris, ct
com prehenseris. Unde secundum aliquid fuit beata,
et secundum aliquid non fuit beata. Ex illa enim
parte qua nata est anima corpori conjungi, non erat
beatificata; alias claritas gloriæ ex anima in corpus
descendisset, sicut erit in aliis glorificatis; et ideo
ex illa parte pati poterat, et habebat statum viatoris.
Sed ex illa parte qua conjungebatur Verbo per frui
tionem, erat glorifica ta, et halæbat statum comprehensoris. n — Hæc ille. — Item, dist. 16, q. 1,
art. 3, dicit sic : « Cum, secundum legem et cur
sum natura, mors Chrisli corpus consequeretur,
dicendum est quod necessitas moriendi in Christo
non subdebatur voluntati ejus humanæ, sed divinæ
solum. » Item, q. 2, art. 2, in solutione tertii,
loquensde claritate corporis Christi, quæ apparuit
in transfiguratione, sic dicit : « Non potest esse quod
claritas ista fuerit in corpore cx gloria animæ : quia
anima Christi adhuc erat passibilis ex illo respectu
quo est forma corporis; unde gloriam in corpus non
transfundebat, n — Hæc illo. — Ex quibus patet, et
mullis aliis dictis suis 3. Sententiarum, quod vide
retur sensisse, quando pradicta scripsit, quod Chri
stus habuit absolutam necessitatem moriendi, non
solum ex parte corporis, verum etiam ex parte
animæ; quia scilicet anima illa, cum non esset in
se impassibilis, nec totaliter glorifica ta, non habebat
potentiam nec virtutem proximam aut remotam
praservandi proprium corpus a passione læsi va vel
morte.
Sed in tertia parte videtur mihi fuisse alterius
opinionis, et declinasse ad hoc quod Christus habue
rit necessitatem absolutam moriendi solum ex parte
corporis, non autem ex parte animæ, nisi secun
dum quid, quia scilicet anima habebat jxrtentiam,
(a) habuit. — Om. Pr.
257
et remotam, et proximam, praservandi corpus pro
prium a quacumque passione læsiva. Dico autem
eam habuisse remotam potentiam ad hoc ; quia sci
licet, cum esset beata quoad superiorem partem
rationis, poterat influere incorruptibilitatem corpori,
et impa.Sôibilitatem; sed impediebatur non solum
per illud miraculum quod allegat arguens, verum
etiam quia erat passibilis, et nondum beatificata, ex
illa parte qua nata est corpori conjungi, ut sæpe
dictum est ; potentia ergo illa fundata in beatitudine
animæ, remola erat, et non sufficienter proxima ad
influendum (a) corpori impossibilitatem. Dico ulte
rius, ipsam habuisse potentiam proximam ad hoc :
non quidem per aliquam potentiam naturalem, nec
per aliquam qualitatem gratificam sibi inbærvntem
j>er modum habitus; sed quia habebat virtutem
instrumentaient, per modum passionis, ad coope
randum virtuti et omnipotentiæ divinæ, per modum
qui dictus est in precedent! quaestione, non solum
respectu corporum ab ea Reparatorum, verum etiam
resjiectu proprii corporis, ut esset passibile aut
impassibile, gloriosum vel non gloriosum, dotatum
aut non dotatum, et dotatum una dote sine reteris
vel omnibus simul.
Et quod ista fuerit mens ejus, apparet per illud
quod dicit, 3 p., q. 45, art. 2, ubi sic dicit : < Cla
ritas illa, quam Christus in transfiguratione assum
psit, fuit claritas gloriæ, quantum ad essentiam,
non tamen quantum ad modum essendi. Clantas
enim cor|k)ris gloriosi derivatur ab animæ claritate,
sicut dicit Augustinus in Epistola ad Dioscorunt.
El similiter, claritas Christi corporis, in transfigu
ratione, derivata est a divinitate ipsius, ut Dama
scenus (liomilia in transfi^ur. Dom.) dicit, et a
gloria anima
*
ejus. Quod enim a principio conce
ptionis Christi gloria animæ non red undaret ad
corpus, ex quadam dispensatione divina facium est,
ut in corjjore passibili nostra redemptionis expleret
mysteria. Non tamen ex hoc adempta (6) est potestas
Christo derivandi gloriam animæ ad corpus. Et hoc
idem fecit, quantum ad claritatem, in transfigura
tione, aliter quam in corpore glorificato. Nam ad
corpus glori ficatum redundat (γ) claritas ab anima,
sicut quædam qualitas permanens, corpus afficiens;
unde fulgere corporaliter, non est miraculosum in
corpore glorificato; sed ad corpus Christi, in transfi
guratione, derivata est claritas a divinitate et anima
ejus, non per modum qualitatis immanentis et affi
cientis ipsum corpus, sed per modum passionis
transeuntis, sicut cum aer illuminatura sole; unde
ille fulgor tunc in Christi corpore apparens, iniraculosus fuit, sicut et hoc ipsum quod ambulavit
super undas maris. » — Hæc ille. — Ex quibus
(i) influendum. — fluendum Pr.
(6) adempta. — adepta Pr.
(γ) redundat. — redundaret Pr.
V. — Π
258
LIBRI UL SENTENTIARUM
patet quod anima Christi beata habebat potentiam
aliquam influendi et derivandi ad corpus claritatem
et alias dotes, licet potentia illa esset remota, et
ligata ad oppositum aliqualiter, ex divina dispensa
tione, el propter alia superius dicta.
Item, q. 14. art. 1, in solutione secundi, sic
dicit : < Secundum naturalem habitudinem quæ est
inter animam et corpus, ex gloria animæ redundat
gloria ad corpus. Sed hæc naturalis habitudo in
Christo subjacebat voluntati divinitatis ipsius : ex
qua factum est ut beatitudo remaneret in anima, et
non derivaretur ad corpus; sed caro pateretur quæ
conveniunt naturæ passibili, secundum illud Dama
sceni (de Fut. orth., lib. 3, cap. 15) dicentis quod
beneplacito divinæ voluntatis, permittebatur
carni pati ct operari f]Uæctimquc propria, b —
Hæc ille. — Item, ibidem, art. 2 (arg. 3), arguit
sic « Necessitas infertur ab aliquo potentiori. Sed
nulla creatura est potentior anima Christi, ad quam
pertinebat proprium corpus conservare. Ergo hujus
modi defectus non fuerunt in Christo ex necessiate. b Et respondit : < Nihil, inquit, fuit jioteiitius quam anima Christi absolute. Nihil tamen pro
hibet aliquid fuisse potentius quantum ad hunc
effectum, sicut clavus ad perforandum. Et hoc dico,
secundum quod anima Christi consideratur secun
dum propriam naturam et virtutem, d — Hæc ille.
— Ex quo habetur quod anima Christi, secundum
propriam naturam el virtutem immanentem, non
poterat præservnre corpus a perforatione, lanquam
per potentiam et virtutem proximam, immanentem
sibi ad modum habitus. Secus si consideremus
potentiam ejus remotam, vel potentiam proximam
inslrumentalern.
Item, de Veritate, q. 26, art. 8, in solutione
octavi, sic dicit : « Ex hoc ipso quod anima gtorificata est, secundum communem cursum, corpus ei
unitum, gloriosum efficitur et impassibile laesioni.
Unde dicit Augustinus, in Epistola ad Dioscorum :
Tum potenti natura Deus fcc.it animam, ut ex
ejus plenissima beatiludinc, quæ in fine temporis
sanctis promittitur, redundet in inferiorem natu
ram, quæ est corpus, non beatitudo, quæ fruenlis ct intelligent!
*
est propria, sed plenitudo sani
tatis, id est, incorrupt ion is vigor. Sed Christus in
sua potestate habens animam suam et corpus, pro
pter virtutem divinitatis, ex quadam dispensatione,
el habebat in anima beatitudinem, el in corpore
possibilitatem, Verbo permittente utrique, corpori
scilicet ct animse, id quod est proprium sibi. Unde
singulare fuit in Christo, ut ex plenitudine beatitudinis animæ non redundaret gloria in corpus. » —
Hæc ille. — Ex quibus habetur quod anima Christi
beata, aliquam potentiam habebat ad influendum
proprio corpori impossibilitatem ; et per consequens,
quod Christus non habebat necessitatem moriendi
ex parte animae simpliciter. Sed quod non influeret,
hoc proveniebat ex duobus : primo quidem, ex
divina dispensatione, qua anima illa partim erat
beata et impassibilis, et partim non beata sed passi
bilis; secundo, ex parle animæ, quæ, licet, iiiquantum erat instrumentum Dei, haberet virtutem
inslrumentalern proximam ad corpus proprium præservandum ab omni hesiva (Missione, tamen, quia
nondum erat plenissime beata, ex illa parte qua
conjungibilis est corpori, ideo non habebat poten
tiam immanentem proximam expeditam ad sic
influendum.
De hoc beatus Thomas, in de Veritate, q. 29,
art. 6, in solutione quarti, sic dicit : « Gloria cor
poris sequitur ex gloria animæ, quando anima est
omnimodoglorificata, secundum ordinem ad Deum,
et secundum ordinem ad corpus. Sic autem anima
Christi non erat glorificata, scilicet ante resurrectio
nem, sed solum in ordine ad Deum; secundum
autem quod erat forma corporis, passibilis erat. »
— Hæc ille. — Hem, 3. Sententiarum, dist. 18,
q. 1. art. 4, q1* 2 : α Habitus, inquit, glori® tollit
ab anima naturalem aptitudinem ad patiendum :
quia per ipsum (x) anima perficitur non solum in
potentiis, quantum ad actus personales, sed inquan
tum est natura quædam; unde ex ipsa glorificata in
corpus gloria transfunditur. Per habitum etiam glo
ri® excluditur tristitia intellectivæ partis; et iterum
possibilitas peccandi, per quam est possibilitas
patiendi, ex divina justitia. Unde constat quod
impossibilitas animæ ad gloriam pertinet ; et quod
Christus gloriam animæ, inquantum est natura cor
poris, non habuit a principiosuæconceptionis, quia
corpus passibile fuit ; quamvis haberet animam glo
riosam, quantum ad operationes quibus Deo finie
batur. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod non
erat miraculum, Christum, secundum corpus, esse
passibilem; immo fuit miraculum, quod ex beatitudine animæ ejus redundaret claritas ad corpus in
sua transfiguratione, prout dicit sanctus Thomas,
ubi supra. Tamen miraculum erat, jam animam
partim esse beatam, et partim esse passibilem; ex
quo miraculo sequebatur, corpus sibi unitum, non
recipere influxum impassibilitatis ab anima, et alia
rum quatuor dolium.
Et hoc sufficit ad dicta Scoti.
• Ad rationem pro parte quœslionisnegativa, respon
det sanctus Thomas, 3. Sententiarum, dist. 15,
q. 2, ari. 3. q1· 2, in solutione quinti. Sic dicit :
« Tristitia quæ erat in anima Christi, nullo modo
erat contrari.a gaudio fruitionis. Quod palet ex tri
bus. Primo, quia non inerant eidem secundum
idem; sed vel erant in diversis potentiis, vel in
eadem secundum diversam operationem. Secundo,
quia non erant de eodem. Tertio, quia unum erat
(a) ipsum. — ipiani Pr.
DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTIO I.
aliæ satisfactiones imperfecte fundentur. Ad hoc
autem (a) quod satisfactio esset condigna, oportebat
quod haberet virtutem infinitam : quia peccatum, pro
quo fiebat satisfactio, infinitatem quamdam habebat
ex tribus. Primo, ex infinitate divinæ majestatis,
inquantum offensa fuerat per contemptum inobedientiæ : quanto enim major est in quem peccatur,
tanto est gravior culpa. Secundo, ex bono quod per
peccatum auferebatur, quod est infinitum, scilicet
ipse Deus,cujus participatione homines fiunt beati (6).
Tertio, ex ipsa natum, quæ corrupta erat; quæ
infinitatem quamdam habebat, inquantum in ea
possunt supposita in infinitum multiplicari. Actio
autem pura creature non potest habere efficaciam
infinitam. Et ideo nulla pura creatura poterat suffi
cienter satisfactionem facere. >
Item, 3 p., q. 1, ari. 2, in solutione secundi, sic
dicit : « Aliqua satisfactio potest dici sufficiens dupli
citer. Uno niodo, perfecte, quia est condigna per
quamdam adæquationemad recompensationem culpæ
commisse. Et sic hominis puri satisfactio sufficiens
esse non potuit pro peccato. Tum (γ) quia tota natura
humana erat per peccatum corrupta; nec bonum
alicujus persons, vel plurium, poterat per æquiparantiam totius natura detrimentum recompensare.
Tum etiam quia peccatum contra Deum commis
sum, quamdam infinitatem habet ex infinitate
divinæ majestatis : tanto enim offensa est gravior,
quanto major est ille contra quem delinquitur. Unde
pportuit, ad dignam satisfactionem, ut actio satisfa
cientis haberet efficaciam infinitam, utpote Dei et
hominis exsistens. Alio modo potest dici satisfactio
sufficiens imperfecte, scilicet secundum acceptio
nem ejus qui est ea contentus, quamvis non sit con
digna. Et hoc modo satisfactio puri hominis est suf
ficiens. Et quia omne imperfectum prasupponit
aliquod perfectum, a quo sustentetur, inde est quod
omnis puri hominis satisfactio efficaciam habet a
satisfactione Christi. >— Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Perfecta et
sufficiens et condigna satisfactio pro reparatione
humanæ naturæ, non potuit fieri nisi peractionem
*
infinita
dignitatis et efficacia», &xl nulla pura crea
tura potest habere hujusmodi actionem. Igitur, etc.
materia alterius; sicut accidit in pœnitente, qui
dolet, et do dolore gaudet. » — H®C ille.
Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Amen.
DISTINCTIO XVIII, XIX ET XX.
QUÆSTI0 UNICA.
UTRUM ALIQUA PURA CREATURA POTUERIT SATISFA
CERE PRO TOTA NATURA HUMANA COLLAPSA IN PRIMIS PARENTIBUS.
decimamoctavam, decimamnonam
et vigesimam distinctiones 3. Senten
tiarum, quæritur : Utrum aliqua pura
creatura potuerit satisfacere pro tota
natura humana collapsa in primis parentibus.
Et arguitur quod sic. Sicut enim pro peccato
debetur satisfactio, ita pro beneficio debetur gratia
rum actio. Sed sufficit Deo gratiarum actio quam
homo potest reddere, etiamsi non sit suis beneficiis
æqualis; quia, ut dicit Philosophus, 8. Ethicorum
(cap. 14), secundum potentiam refamulans homo
diis et patribus, videtur esse justus, quamvis ad
æqualia non possit. Ergo videtur quod similiter suf
ficiens satisfactio sit, id quod homo potest reddere
ad expiandum peccatum.
In oppositum arguitur : Quia nullus pro alio
potest reddere quod pro seipso debet. Sed quaelibet
creatura, totum quod est, Deo debet. Ergo nulla pura
creatura potest pro alia sufficienter satisfacere.
ikca
In hac quæstione sunt tres articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, solutiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
Quod nulla pura creatura
potuit sufficienter satisfacere pro tota natura
humana.
Hanc ponit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 20,
q. 1, art. 2, ubi sic dicit : α Oportebat quod pro pec
cato nature humanæ fieret digna satisfactio : tum
quia aliter homo non restitueretur primæ dignitati ;
tum quia conveniens est esse unum primum in
genere satisfactionis perfectum, supra quod omnes
250
j
Secunda conclusio est
quod Christus, per suam
actionem Interiorem, el passionem exteriorem,
sufficienter ct condigno satisfecit pro tota natura
humana collapsa.
Hanc ponit sanctus Thomas in multis locis (5). Nam
hire conclusio directe inferri potest ex praallegatis
(s) autem. — cryo Pr.
(6) beati. — boni Pr.
(γ) pro peccato. Tum. — Om. Pr.
(δ) locit. — Om. Pr.
2Ô0
LiniU III. SENTENTIAHU.M
in precedent! conclusione : scilicet quod, quia actio
ct passio Christi Dei et hominis erat infinite digni
tatis el efficacia?, ideo satisfactio sua habebat suffi
cientem efficaciam ad satisfaciendum pro tota natura
humana collapsa, et pro omnibus in quibus erat ve!
poterat esse hujusmodi natura lapsa ; «lato quod mul
tiplicarentur in infinitum individua in humana spe
cie, et sine quocumque finali termino.
Dc hoc etiam loquitur (α), 3. Sentent., (list. 20,
q. !, art. 3, ubi sic arguit (6) (arg. 2) : « Nihil cor
porale est æquivalens rei spirituali. Sed vita Christi,
quam |>er passionem dedit, fuit vita corporalis. Ergo
non fuit sufficiens ad recompensandum vitam spiri
tualem, qua? per peccatum amissa erat, n Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit,
quod vita Christi corporalis habebat quemdam infi
nitum valorem ex divinitate conjuncta, inquantum
non erat vita puri hominis, sed Dei el hominis; el
ideo poterat esse sufficiens recompensatio vite spiri
tualis, ct pnccipue ratione charitatis eximiæ ex
qua offerebatur. > — Hæc ille.
Eamdem sententiam ponit, 3 p., q. 48, art. 2,
ubi arguit sic (arg. 3): < Satisfactio importât quam
dam æqualitatem ad culpam, cum sit actus justitia?.
Sed passio Christi non videtur esse aequalis omnibus
peccatis generis humani : quia Christus non est passus secundum divinitatem, sed secundum carnem (γ),
secundum illud I. Petri, 4 (v. i), Christo igitur in
came passo; anima autem, in qua (δ) est pecca
tum, polior est quam caro. Non ergo Christus sua
passione satisfecit pro peccatis nostris. j> Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit,
quod dignitas corporis Christi non est æstimanda
solum secundum corporis naturam, sed secundum
personam assumentem, inquantum scilicet erat
caro Dei, ex quo halæbat infinitam dignitatem, d —
Hæc ille. — Item, in corpore articuli, sic dicit :
< Ille proprie satisfecit pro offensa, qui (c) exhibet
offenso illud quod coquo vel magis diligit quarn ode
rit offensam. Christus autem, ex charitate et obedirntia patiendo, majus aliquid Deo exhibuit quam
exigeret recompensatio offense totius humani gene
ris. Primo quidem, propter magnitudinem charita
tis, ex qua patiebatur. Secundo, propter dignitatem
vitesuæ, quam pro satisfactione ponebat, quæ enil
vita Dei et hominis. Tertio, propter general i ta tem
passionis» el magnitudinem doloris assumpti. El
ideo passio Christi non solum fuit sufficiens, sed
etiam (ζ) superabundans satisfactio pro peccato
totius generis humani, secundum illud ! Joannis,
2 (v. 2) : Ipse est propitiatio pro peccatis nostris,
(i) loquitur. — Om. Pr.
(6) iic. — A<1. Pr.
(7) carnem. — Immanitatem Pr.
(«Î) rum. — Adi Pr.
t) qui. — rpix Pr.
(ζ) e/iam. — Om. Pr.
non pro nostris autem tantam, sed diam pro
totius mundi. » — Hæc ille.
Ex quibus palet ratio in forma : Quia scilicet ille
sufficienter satisfacit pro offensa, qui exhibet, etc.
Christus fuit hujusmodi (a). Igitur, etc.
Tertia conclusio
est quo —
Hæc ille.
Item, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, art. 6 (q,a 1),
sic dicit : · Sicut, inquit, Damascenus dicit in tertio
libro (de Fid. orth., cap. 15), caro Christi et anima
erat quasi instrumentum divinitatis. Undo, quamvis
esset alia operatio Dei et hominis, tamen operatio
humana habebat in se vim divinitatis, sicut instru
mentum agit in vi principalis agentis; el, propter
hoc, dicit Damascenus (ibid.) quod ea quæ hominis
sunt, supra hominem agebat. Ùnde et actio Christi
meritoria, quamvis esset actio humana, tamen age
bat in virtute divina ; et ideo potens erat supra totam
naturam humanam. Quod non poterat esse de ope
ratione alicujus puri hominis : quia homo singula
ris,est minus dignusquam natura communis ; quia
divinius est bonum gentis, quam bonurn unius
hominis. El quia omnes homines sunt unus homo
in natura communi, ul dicit Porphyrins (in Isagoge,
rap. de Specie), inde est quod Christi meritum,
quod ad naturam se extendebat, etiam od singulos
se extendere poterat; et ita aliis (6) mereri potuit. >
— Hæc ille.
Ex quibus potest argui pro conclusione, sicut
argutum est pro duabus pnecedentibus. — Primo,
a priori, sic : Illud meritum quod est actio Dei et
hominis, ct in quo humanitas est instrumentum, el
divina persona principale agens, est infinitum in
valore el dignitate. Sed sic est de merito Christi.
Ergo, etc. — Secundo, sic, et a posteriori : Illud
meritum quod potest se extendere ad infinita suppo
sita natura» humanæ, si essent futura, est infinitum
in valore et dignitate, aliquali infinitate, puta exten
sive et materialiter. Sed sic est de merito Christi.
Igitur, etc. — De hoc dicetur amplius in sequenti
conclusione.
261
Hoc (a) autem fit per baptismum, et poenitentiam,
et alia sacramenta, quæ halient virtutem ex passio
ne Christi. * — Item, ibidem, in solutione quinti, sic
dicit : < Per fidem etiam applicatur nobis passioChristi, ad percipiendum fructum (€) illius, secun
dum illud Homan. 3 (v. 25) : Quem proposuit
Deus propitiatorem, per fidem in sanguine ejus.
Fides autem per quam a peccato mundamur, non est
fides informis, qua· potest esse cum peccato, sed est
fides formata per charitatem ; ul sic passio Christi
applicetur non solum quantum ad intellectum, sed
etiam quantum ad affectum. Et per hunc etiam
modum peccata dimittuntur ex passione Christi. >
— Hæc ille.
Item, art. 3, in solutione primi, sic dicit : < Pas
sio Christi sortitur suum effectum in illis in quibus
applicatur per fidem et charitatem, et per (γ) fidei
sacramenta. > — Item, in solutione secundi, sic
dicit : < Ad hoc quoi consequamur effectum passio
nis Christi, oportet nos ei configurari. Configura
mur autem ei in baptismo (g) sacramentaliter, etc. >
— Item, in solutione tertii, sic dicit : < Satisfactio
Christi habet effectum in nobis, inquantum incor
poramur ei, ut membra capiti. Membra autem opor
tet esse capiti conformia. Et ideo, sicut Christus
primo quidem habuit gratiam in anima cum possi
bilitate coqioris, et per passionem ad immortalitatis
gloriam pervenit, ita et nos, qui sumus membra
ejus, per passionem ipsius liberamur quidem a
♦ reatu pœnæ : ita tamen quod primo recipimus in
anima spiritum adoptionis filiorum, quo adseribiinur ad hæreditatem gloriæ immortalitatis, adhuc
corpus passibile el mortale habentes; poslmodum
vero, configurati passionibus et morti Christi, in
gloriam immortalem perducimur, secundum illud
Apostoli, Itoni. 8 (v. 17) : Si /ilii, ct hxredes;
hxredes quidem Dei, cohxredcs autem Christi; si
tamen compatimur, ut simul glorificemur. · —
Hæc ille.
Quarta conclusio cet quod meritum ct satisfactio
Item, q, 19, art. 4, sic dicit : « In Christo non
Christi non habet ultimatum efficientiam nisi In
solum fuit gratia sicut in quodam homine singulari,
Illis qui eidem uniuntur per fidem formatam et
sed sicut in capite totius Ecclesiæ, cui omnes uniun
sacramenta.
tur, sicut capiti membra; ex quibus constituitur
mystice una persona. Et exinde est quod meritum
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 49, art. I.
Christi se extendit ad alios, inquantum sunt mem
ubi sic arguit (arg. 4) : α Posita causa sufficienti,
bra ejus; sicut etiam in uno homine, actio capitis
nihil aliud requiritur ad effectum inducendum.
Requiruntur autem, præter passionem Christi, alia aliqualiter jiertinet ad omnia membra ejus, quia non
ad remissionem peccatorum, scilicet baptismus et solum sibi sentit, sed omnibus membris. » — Hæc
ille. — Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit :
poenitentia. Ergo videtur quod passio Christi non sit
« Sicut peccatum Adæ non derivatur ad alios, nisi
sufficiens causa remissionis peccatorum. » Ecceargu
per carnalem generationem; sic nec meritum Chri
mentum. Sequitur responsio : < Quia, inquit,
passio Christi praecessit ut causa quædam universalis sti se extendit ad alios, nisi per spiritualem regeneremissionis peccatorum, necesse est quod singulis
(3) lior. — /Z.rr Pr.
adhibeatur ad deletionem propriorum peccatorum.
(3) aeguivatrret bona. — valeret Itonum Pr.
(C) aliis. — aliquis Pr.
(C) frui tum. — finem Pr.
(γ) per. — Om. Pr,
($) iHiplumo. — Verbo Pr.
LIBRI HI. SENTENTIARUM
262
rationem, quæ fit in baptismo, per quern Christo
incorporamur, secundum illud Galat. 3 (v. 27) :
Omnes quotquot baptùati estis, Christum indui
stis. Et hoc ipsum est graliæ, quod homini concedi
tur regenerari in Christo. Et sic salus hominis est
cx gratia. > — Hæc ille.
Hem, 3. Sentent., dist. 19, q. 1, art. 1, in solu
tione secundæ quæstiunculæ, sic dicit : « Ad hoc
quod aliquid in alterum effectum inducere possit,
duo requiruntur : unum scilicet ex parte ipsius, ul
scilicet habeat virtutem sufficientem ad inducendum
illum effectum ; alterum ex parte recipientis, ut sci
licet sit dispositum ad suscipiendum (a) actionem
agentis. Ex parte autem ipsius Christi, qui nobis
meruit deletionem peccatorum, invenitur sufficien
tia ad delendum omnia peccata nostra, ex duobus :
scilicet ex actione, in qua meritum consistit, quæ
agit in vi divina, eo quod est actio Dei el hominis;
el ex hoc habet infinitam efficaciam in merendo : et
iterum, ex eo quod passio abstulit, scilicet animam
Deo unitam, quæ etiam habebat infinitum valorem,
ex hoc quod est Deo unita; et ex hoc est infinita
efficacia in satisfaciendo. Ex parte autem nostra,
requiritur ut nos praeparemus ad effectum menti
Christi in nobis suscipiendum (i), per fidem intelle
ctus, et charitalem affectus, et per imitationem
operis; quod quidem non contingit in omnibus. El
ideo, quoad sufficientiam satisfactionis et meriti,
omnia peccata per Christi passionem deleta sunt;
non autem quantum ad efficientiam. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Omne susci
piens effectum agentis ultimatum, oportet esse dispo
situm ad suscipiendum illum ; aliter non posset sus
cipere. Sed effectus ultimatus meriti et satisfactionis
Christi, est adeptio gloriæ, purgatio (γ) a peccato (δ),
gratiae consummatio, et ad gratiam introductio. Igi
tur suscipientes hunc effectum, oportet ad hæc
disponi. Hæc autem dispositio fit modis pradiclis.
Igitur, etc.
El in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — Contra primam conclusionem
Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum
articulum, arguitur contra conclusiones. Et qui
dem, contra primam et omnes sequentes arguit Scolus (dist. 10, q. 1), probando quod Christi meritum
nullo modo fuerit infinitum, nec ejus satisfactio;
(«)
(6)
(γ)
(6)
tuscipwndum. — sustinendum Pr.
suscipiendum. —sustinendum Pr.
purgatio. — purçatiunu Pr.
et. - Ad. Pr.
cujus oppositum dicit prima conclusio, et sequentes.
El arguit
Primo (a) sic. Accipio, inquit, bonum velle Chri
sti, quo meruit et acceptavit passionem suam pro
omnibus, quantum ad sufficientiam, secundum te;
et quæro si bonum velle Christi erat tantum acce
ptum, quantum persona Verbi. Et tunc, cum per
sona Verbi sil infinita simpliciter, infinite fuit bo
num velle ejus acceptum. Sed cum Deus non acceptet
aliquid nisi quantum habet de acceptibilitate, ergo
bonum velle illius natura, ratione suppositi, habuit
infinitam rationem acceptabi lita lis. Et tunc, in
acceptabililate, non esset differentia inter velle
Verbi secundum se, el velle illius natura in Verbo;
quia, ex parte acceptabilis, non erat major accepta
bi litas. Ergo Verbum volendo bonum, circumscri
pta natura assumpta, potuit mereri; quod est fal
sum. Et ulterius sequitur quod Trinitas tantum
diligeret velle natura assumptæ, sicut velle Verbi
increatum ; quod nihil est dictu, quia hoc esset
ponere creaturam habere tantam rationem diligibilitatis, sicut Verbum increatum.
Item : Hujusmodi velle non plus est acceptum
Deo quam sit bonum (6). Si igitur in infinitum fuit
acceptatum (γ), et pro infinitis, tunc velle illud,
cum relatione ad suppositum Verbi, fuit formaliter
infinitum. Igitur per illud velle, cum tali respectu,
anima Christi potuit ita perfecte frui Deo, sicut
potuit Verbum suo proprio velle; quod nihil est
dictu, nisi ponendo animam esse Verbum.
Item : In per se principio illius velle, est finitas,
si sumatur cum omnibus et quibuscumque respecti
bus ad Verbum aut quodeuinque aliud. Ergo et illud
velle fuit finitum formaliter, et limitatum ; et per
consequens, finite acceptatum (δ).
Item : Quia Verbum non habuit aliquam causalitalem super illud velle, quam non habuerit lota
Trinitas. Et si detur quod habuit specialem efficien
tiam (t) super illum actum, adhuc non sequitur
quod sil actus formaliter infinitus, et infinite acce
ptatus : quia actus sic infinitus non potest essentia
liter (ζ) dependere ab aliquibus causis finitis in per
fectione, cum causa infinita (η) coagenle. Dico autem
quod non potest essentialiter dependere, ita quod
creatum (0) habeat essentialem causal itatem super
illum actum (t), el non accidentalem tantum, sicut
(а) Primo· — Ora Pr.
(б) sit bonum. — est Pr.
(γ) acceptatum. — acceptivum Pr.
(Î) acceptatum. — acceptivum Pr.
(c) efficientiam. — efficaciam Pr.
(ζ) non sequitur quod sit actui formaliter infinitus, et
infinite acceptatus; quia artus nc infinitus non potest
essentialiter. — actui formaliter infinitus, et infinite ac
ceptandus, non potest lequaliter dico Pr.
(η) cauxa infinita. — causali ta te Pr.
(Q) c real tint. — causatum Pr.
(t) super illum actum. — Om. Pr.
DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTIO I.
habuit natura assumpta super velle Verbi, ct (a)
sicut albedo in artifice super ædificare (6).
Item : Quia, esto adhuc quod Verbum specialiter
egerit in actum aliter quam tota Trinitas, non tamen
sequitur quod ille actus halieat unde infinite acce
ptetur, ut secundum sufficientiam valeat pro infini
tis redimendis (γ); sed sicut meritum fuit finitum (5)
in se, ita secundum justitiam cornmutativam fuit
finitum retributum (t). Ergo non meruit (ζ) infinitis
personis secundum sufficientiam in acceptatione
divina, sicut nec fuit infinite acceptatum (η), quia
fuit in se finitum. — Hæc Scotus, in forma.
§ 2. — CONTHA SECUNDAM CONCLUSIONEM
Argumenta Durandi. — Contra secundam con
clusionem arguit Durandus (dist. 20, q. 2), quasi
sequens principia Scoti, probando quod nec pura
creatura potest Deo sufficienter satisfacere pro tota
natura humana, nec etiam Christus secundum quod
homo; et hoc(O), accipiendo condignam satisfactio
nem secundum aequalitatem quantitatis ad culpam
commissam : ita quod qui injuste alium offendit, si,
cum displicentia (i) injurio
*
, offerat talem satisfa
ctionem (x), injustus est offensus ab eo prius, si
talem satisfactionem non recipiat, nec offensam
remittat. Et arguit
Primo sic. Non minus obligamur Deo ad satisfa
ctionem delicti commissi contra ejus pncceptum,
quam obligamur ad recompensationem ratione bene
ficii accepti. Seul nullus potest reddere Deo aliquid
condignum, secundum æqualitatem quantitatis, pro
beneficiis ab ipso receptis, ut dicitur, 8. Ethicorum
(cap. ult.). Et de se notum est : non enim reddi
mus ei nisi quod ah eo accepimus, et semper aliquid
remanet; et quædain, dum redduntur, melius nostra
efficiuntur, quia magis cedunt nobis ad meritum.
Ergo, consimiliter, nullus potest exhibere Deo satis
factionem condignam, secundum æqualitatem (λ)
quantitatis, pro peccatis commissis ab eo vel ab
alio; et mullo minus pro peccato originali, quod est
peccatum totius natura. Et si bime ponderetur
causa hic assignata, ipsa non solum concludit quod
pura creatura non possit hoc modo Deo satisfacere,
sed etiam quod nec Christus, inquantum homo, 'el
ratione humana? natura?. Quia Christus, inquantum
263
horno, non potuit Deo reddere æquivalens beneficiis
ab ipso receptis quoad omnia dona natura, et gratiae
unionis,et habitualis, et gloriæ fruitionis beatæ; quæ
omnia ab instanti suæ conceptionis accepit a Deo. Et
sic, sicut Christus, inquantum homo, non potuit
pro seipso reddere æquivalens beneficiis a Deo rece
ptis; iki similiter, si ipse potuisset peccare, et pec
casset, non potuisset Deo satisfacere pro peccato
suo, satisfactione condigna, modo prædicto. Et si
non pro seipso, utique nec pro alio, et maxime pro
omnibus; quia non minus requiritur ad satisfacien
dum pro aliis quam pro seipso, cæteris panbus.
Secundo arguit. Quia, propter peccatum mor
ule, privatur homo juste gratia, et incurrit debi
tum pœnæ æternæ. Sed gratia non recuperatur, nec
recuperari potest, ex condigno, propter aliquod
opus illius qui eam amisit; alioquin non esset gra
tia. Nec pœna ætema recompensari potent in hac
vita per aliquam pœnam sibi aequalem (s); sed gra
tuito commutatur in contritione pœna ætema in
temporalem. Ergo nullus potest condigne, et per
æqualitatem (6), satisfacere in hac vita pro suo pec
cato mortali, et mullo minus pro alieno, iU ut Deus
sit injustus, si Ulem satisfactionem non acceptet,
nec remittat pœnam culpæ debiUm.
Tertio. Quia facilius potest homo satisfacere
homini quam Deo (loquendo de satisfactione condi
gna simpliciter); quia plus obligatur homo Deo
I quam homini. Sed pro (γ) peccato pro quo aliquis
I meretur mortem corporalem infligendam sibi a
judice Reipublicæ, nullus potest satisfacere de con
digno simpliciter. Ergo pro peccato pro quo quis
meretur apud Deum mortem æternam, nullus potest
satisfacere de condigno simpliciter. Minor probatur :
quia nihil temporale quod habeat, potest æquivalere
vitæ suæ; et ideo, si peccavit sic quod debeat vitam
amittere, impossibile est ei reddere æquivalens vitæ
suæ. Et si non potest homo condigne satisfacere Deo
pro se, multo minus pro alio.
а) et. — Om. Pr.
б) adif'ware. — /rd i fica tio ne Pr.
γ) redimendi
.
*
— mioidu Pr.
(Î) meritum fuit finitum. — ncccjfaiium fuit filium Pr.
(c) fuit finitum retributum. — liM eut retributivum Pr.
(ζ) pro infiniti» mundi
*
, ner, — Ad. Pr.
(η) acceptatum. — acceptum in «e Pr.
(!) hoc. — hic Pr.
(i) ditplicrnlia. — duriplina Pr.
(x) »ati
*factionem.
— offen
*am
Pr.
I
(λ) irqualitatem. — esientialitatcm Pr.
§ 3. — CONTHA QUARTAM CONCLUSIONEM
Argumentum Scoti. — Contra quartam con
clusionem arguit Scotus (dist. 19, q. i), probando
quod Christus non solum meruit secundum effica
ciam (o) gloriam dispositis ad recipiendum, immo
etiam indispositis· Quia quærilur : utrum Christus
meruerit tantum ut habentes gratiam, el quomodo
cumque el undecumque (c) hoc esset, haberent
gloriam ex merito Christi? Et si hoc solum meruit,
tunc non meruit nobis primam gratiam, nec gratiam
(x) rqualcm. — entialem
c**
Pr.
(6) srqualitalem. —cwntialitatem Pr.
(γ) pro. — de Pr.
(o) efficaciam. — efficientiam Pr.
(c) et quomodocumque ct undecumque. — qu odeumque
LIBRI III. SENTENTIARUM
264
baptismalem in Novo Testamento, nec gratiam
datam in sacrificiis vel in circumcisione antiquorum ;
quod est falsum : quia unde veniret illa nobis prima
gratia? Unde oportet dicere quod meruit nobis illam
primam gratiam, qua conjuncti essemus sibi. Ergo
meruit ut non conjuncti sibi conjungerentur. Et in
hoc consistebat ejus meritum. Non ergo solum
meruit ut conjuncti sibi ulterius cooperarentur, et
sic tandem glorificarentur; sed meruit ut non con
juncti unirentur sibi, etiam qui nunquam se dispo
nunt. Unde magis meruit gratiam baptismalern, et
primam (a), quam quodeumque opus postea ex gra
tia factum. — Hæc Scotus.
S 4. — Contra
quoddam dictum s. thom.e
Argumenta Aureoli. — Ulterius arguit Aureo
lus contra quoddam dictum sancti Thomæ in tertio,
dist. 18, q. 1, art. 2, ad 2um (6), ubi dicit quod
idem actus in Christo fuit meritum et premium.
Contra hoc arguit Aureolus.
Primo. Quia actus qui secundum rationem suam
habet rationem finis, nec potest ordinari in finem
ex natura sua, non potest esse meritorius; quia
meritum ordinatur ad aliud, puta ad præmium,
sicut ad finem. Sed actus beatificus, ex natura sua,
est finis. Unde, si ordinaretur ad finem, non esset
meritum, sed demeritum ; quia esset perversitas.
Secundo. Quia actus qui est sibi præmium, non
potest esse meritum ; quia idem mereretur (γ) respe
ctu sui ipsius. Sed actus beatificus, est sibi pre
mium, sicut et quicumque actus virtuosus, in quo
consistit felicitas naturalis; quilibet enim talis est
propter se.
Tertio. Quia, 9. Ethicorum (cap. 1), dicitur de
citharizante : Ipse enim expectat premium; quia
non citharizat propter delectationem suam, sed
propter lucrum. Sed audiens non expectat aliud ex
actu, nisi ipsum actum citharizandi, in quo delecta
tur; est enim talis delectatio, illius finis.
Quarto. Quia nullus meretur nisi inquantum
viator. Sed Christus, quantum ad actum beatificum,
non fuit viator, sed extra viam.
Quinto. Quia Apostolus, ad Philippenses, 2
(v. 8 et 9), attribuit meritum Christi obedientiæ et
humilitati illius : Humiliavit, inquit, semetipsum,
factus obediens usque ad mortem, etc.; propter
quod ct Deus exaltavit illum, etc. Ecce ly propter
quod dicit meritum propter quod consecutus est
premium exaltationis. — Hæc Aureolus, in forma.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
(а) primam. — pmonam Pr.
(б) ad 9™. — Om. Pr.
(γ) merrretui. — meretur Pr.
ARTICULUS HI.
PONUNTUR SOLUTIONES
§ 1. — Ad argumenta
contra
primam
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti.
— Quantum ad tertium
articulum, respondendum est objectionibus prae
libatis. Idcirco
Ad primum Scoti contra primam et alias conclu
siones inductum, respondetur primo, quod bonum
velle Christi elicitum ab ejus voluntate creata et
rationali, nullo modo fuit tanto acceptatum a Deo,
nec tanto dilectum, quantum persona Verbi, nec
quantum velle increatum ipsius Verbi; immo in
infinitum minus fuit dilectum et acceptatum a Deo,
et in infinitum minus bonum, et minus diligibile et
acceptabile. Nec de hoc oportuit argutizare tam mul
tipliciter : quia constabat ipsi Scoto, quod sanctus
Thomas nunquam somniavit quod velle creatum
æquaretur ipsi velle increato, quacumque æquatione; sed se haberet (a) ad illud semper in propor
tione minoris inaequalitatis, plus quam punctus ad
lineam, etc.
Dicitur secundo, quod velle creatum animæ Chri
sti, quo acceptavit passionem suam, habuit infini
tam rationem acceptabilitatis uno modo, et alio
modo non. Non enim habuit infinitam rationem
acceptabilitatis simpliciter : quia nec illud velle erat
sic acceptabile infinite, quod esset Deus, aut sum
mum bonum, aut optima creatura producibilis a
Deo, aut velle infinitum intensive in sua specie vel
genere, nec aliqua infinitate qualem fingit arguens.
Sed potest dici, et dicitur, quod (6) est infinitum,
et infinite acceptabile, et habuit (γ) infinitam ratio
nem acceptabilitatis, secundum quid, eo modo quo
alias (dist. 13, conci. 2) proportionaliter dictum
fuit de infinitate gratiæ Christi. Sed, in proposito,
illud meritum pro tanto dicitur esse infinitum, quia
est actio divini suppositi, tanquam quod elicit
illam ; et ulterius, quia divinum suppositum ordi
nat talem actionem ad infinitum bonum, puta ad
omnia individua possibilia in specie humana ; et
ulterius, quia elicitur ex infinita gratia et charitate.
De hoc sanctus Thomas, 1a 2œ, q. 114, art. 6, sic
dicit : « Opus nostrum habet rationem meriti ex
duobus. Primo quidem, ex vi motionis divinæ; et
sic meretur aliquis ex condigno. Alio modo habet
rationem meriti, secundum quod procedit ex libero
arbitrio, inquantum voluntario aliquid facimus; ct
ex hac parte est meritum congrui; quia congruum
est ut, dum homo utitur bene sua virtute, Deus,
(а) haberet. — habere Pr.
(б) quod. — ct Pr.
(γ) habuit. — (tabere Pr.
DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTÎO I.
265
secundum suam supcrexcellentcm virtutem, excel- i naturam divinam, sed etiam quantum ad huma
lentius operetur. Ex quo patet quod merito condi nam, inquantum praedestina vit eam ad rnajus bonum,
gni nullus potest mereri alteri primam gratiam, scilicet ad unionem personæ divinæ. a — Hæc ille.
nisi solus Christus. Quia unusquisque nostrum — Item, in solutione secundi, sic dicil : < Quamvis
movetur a Doo per donurn gratiæ, ut ipse ad vitam Christus sit singularis persona, tamen est universaæternam perveniat; ct ideo meritum condigni ultra lis causa salutis humani generis; el causa præstanhanc motionem non se extendit. Sed anima Christi
lior est causato. > — Hæc ille. — Ex quibus patet
mota est a Deo per gratiam, non solum ul ipse per quod, cum bonum velle Christi unitum fuerit per
veniret ad gloriam vite æternæ, sed etiam ul alios sonæ divinæ in supposito, et sit causa universalis
in eam adduceret, inquantum est caput Ecdesiæ, humanæ salutis, id est, totius humani generis,
el auctor salutis humanæ, secundum illud Hcbrxo- quoad sufficientiam, nulli debet esse dubium quin
rum 2 (v. 10) : Qui multos filios in gloriam \ habeat aliquam infinitatem.
adduxerat, auctorem salutis, etc. » — Hæc ille.
— Item, ari. 3, sic dicil : — Hæc ille. — Ex quibus palet
quod valor bonæ volitionis Christi infinitus erat,
propter infinitatem gratiæ et charitatis, et propter
virtutem Spiritus Sancti ; el quia ordinabatur ad
bonum totius nature, et omnia individua possibilia
in ea, quantum ad sufficientiam, licet non quan
tum ad efficaciam.
Dicitur tertio, quod Verbum increatum, circum
scripta omni natura creata, non potest mereri; nec
Trinitas tantum diligit velle creatum animæ Christi,
quantum diligit velle increatum Verbi. Nec opposi
tum horum sequitur ex dictis sancti Thomæ; licet
utrumquo velle suo modo sit infinite acceptatum et
idilectum a Deo.
Ad secundum dicitur quod illud velle est infini
tum secundum quid, modo pnediclo; non autem
simpliciter. Et ideo non sequitur quod anima Chri
sti, per illud velle, possit ita perfecte frui Deo, sicut
Verbum, per suum increatum velle, fruilur eo. Nex·
aliæ consequentiae similes quidquam valent. —Qua
liter autem tale velle sit infinitum, ostendit in suo
simili sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 32, q. 1,
art. 5, q1· 4, ubi sic dicil : < Deus diligit Christum,
non solum plus quam homines, sed etiam plus
quam totam creaturam ; non solum quantum ad
Ad tertium patet responsio per praedicta. Quia
principium boni velle Christi, scilicet ejus anima,
et ejus voluntas, quæ sunt proxima principia talis
volitionis, sunt finita secundum essentiam el secun
dum intensionem; tamen habent quamdam infinita
tem, ex hoc quod trahuntur ad es>e divinæ personæ,
secundum quod alios (dM. 13) dictum fuitjtom,de
hoc, 3. Sentent., dist. 13, q. 3, art. 1, in solutione
octavi, sic dicit : < Hoc quod (x) Deus est in anima
Christi, vel in natura assumpta, alio modo quam in
aliis creaturis, non est (ζ) per aliquam dispositio
nem advenientem, sed per ipsum esse divinæ per
sonæ, quod communicatur naturæ humanæ. > Item,
ibidem, in solutione noni, dicit sic : < Filius Dei
dicitur uniri humanæ naturæ, non per mutationem
Filii Dei, sed |>er mutationem humanæ naturæ,
sive exaltationem ipsius, non ad aliquod donum
creatum, sed ad ipsum increatum esse divinæ per
sonæ. > — Hæc ille. —Item, S. Quodlibeto, art. 2,
ubi quæril utrum alia passio Christi sine morte suf
fecisset ad redemptionem generis humani, sic dicit :
4 Ad emptionem duo requiruntur : scilicet quanti
tas pretii, ct depulatio ejus ad aliquid emendum. Si
enim aliquis det pretium non æquivalens ad rem
aliquam acquirendam, non dicitur esse simpliciter
emptio, sed partim emptio, et partim donatio : puta
si quis emat librum qui valet viginti libras pro
decem libris, partim emeret librum, et partim sibi
donaretur. Rursus, si daret etiam majus pretium,
el (γ) non deputaret ad emendum, non diceretur
emere librum. Si ergo loquamur de redemptione
humani generis quantum ad quantitatem pretii, sic
quælibet passio Christi, etiam sine morte, suffecis
set ad redemptionem humani generis, propter infi
nitatem personæ. Si autem loquamur quantum ad
deputalionem pretii, sic dicendum est quod non
sunl deputalæ ad redemptionem humani generis a
Deo Patre el Christo aliæ passiones Christi absque
morte. Et hoc triplici ratione : primo quidem, ut
pretium redemptionis humani generis non solum
esset infinitum in valore, sed etiam esset ejusdem
(i) Hoc quod. — Om. Pr.
(6) at. — Om. Pr.
(γ) et. — Om. Pr.
266
LIBRI III. SENTENTIARUM
*,generi ut scilicet nos de morte per mortem redi
meret, etc. » — Item, ibidem, arguit sic (arg. Sed
contra) : < Injuria, vel passio alicujus, mensuratur
ex dignitate personæ : majorem enim injuriam pati
tur rex, si percutiatur in facie, quam aliqua per
sona pnvata. Sed dignitas personæ Christi est infi
nita, quia est persona divina. Ergo quælibet passio
ejus, quanlumcumque sit modica, est infinita, etc. >
Ad quartum dicitur quod Verbum habuit super
bonum velle Christi, et alias ejus actiones, ratione
naturæ sibi unilæ, causalitatem aliquam, quam non
habuit tota Trinitas : fuit enim talium volitionum
causa proxima ; et tota Trinitas fuit earum causa
pnma. Juxta quem modum loquitur sanctus Tho
mas, 3. Sentent., dist. 19, q. 1, art. 4, in solutione
secunda) quæstiunculæ, dicens : « Effectus redem
ptionis potest attribui causæ proximæ, vel causæ
remotæ, Si attribuatur causæ proximæ, sic Christus
nos redemit per ea quæ in natura humana fecit et
sustinuit; quibus et Patri satisfecit pro omnibus
hominibus, et hostem vicit, ejus laniationibus resi
stendo. Si autem referatur ad causam primam et
remotam, sic attribuitur toti Trinitati, inquantum
tota Trinitas acceptavit nostram redemptionem, et
Filium dedit nobis redemptorem; et inquantum,
per virtutem divinitatis, habuit passio efficaciam ad
satisfaciendum pro toto genere humano, d — Hæc
ille. — Et simile dicit, 3 p., q. 48, art. 5.
Cum autem dicit arguens, quod actus formalitcr
infinitus non potest essentialiter dependere a causis
finitis, etc.; — dicitur quod tale de quo loquimur,
non est actus formaliter infinitus, sicut saepe dictum
est; sed habet infinitatem abextrinseco, modo prius
exposito. El consimilem infinitatem habent ejus
proxima principia, puta gratia, et charitas, et volun
tas, ct essentia animæ, propter unionem ad Verbum,
et communicationem divini esse, ad quod tracta est
humana natura Chn-ti.
Ad quintum dicitur quod bonum velle Christi
habet unde infinite accipitur, et pro infinitis redi
mendis, quantum ad sufficientiam, non ex infinita
intensione actus, nec ex speciali influxu Verbi super
illum actum, alio ab influxu totius Trinitatis, sed
ex virtute divinitati
*
communis toti Trinitati, tri
buentis illi actui infinitam sufficientiam, hoc est,
sufficientiam pro infinitis personis, si essent, redi
mendis, ut sæpe dictum est. Nec est positio nostra,
quod respectus boni velle animæ Christi, quem vel
quos habet ad divinam essentiam, reddant illum
actum infinitum intensive, aut infinitum simpliciter,
aut infinite bonum bonitate intrinseca et absoluta,
sed solum bonitate respective, quia talis actus est
bonus ad infinita materialiter et numeraliter. Nec
talem bonitatem etiam dat respectus ex parte habi
tudinis quam importat, nec ex parte subjecti princi
paliter, sed ex parte termini, puta divinæ essentiæ,
sapientiæ et bonitatis; licet secundario habeat infi-
! nilatem, ratione naturæ Deo unilæ, el charitalis,
vel gratiæ, a quibus elicitur, quæ sunt quodam·
j modo infinitæ.
Cum autem dicit arguens, quod meritum fuit in
se finitum, et finite acceptum, et pro finitis tantum,
— parum valet : quia illud meritum fuit in infini
tum majus quam possit esse meritum cujuscumque
crealune non unilæ Deo, et sic in infinitum acce
ptius, et pro pluribus in infinitum, quoad sufficien
tiam, quam possit acceptari meritum cujuscumque
personæ creatæ. Unde apparet quod arguens mul
lum videtur derogare sufficiently meriti Christi :
nam, secundum dicta ejus, tantum posset hominum
multitudo augeri, quod passio Christi non sufficeret
ad redimendum omnes et singulos illius multitudi
nis; ex quo non valet nisi pro finitis redimendis, et
nullo modo pro infinitis; quod non videtur catho
lice dictum.
Et hæc sufficiant ad dicta Scoti.
§ 2. — Ad
argumenta contra secundam
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Durandi. —
Ad primum
Durandi contra secundam conclusionem, dicitur
primo, quod non est simile de gratiarum actione pro
beneficiis, et de satisfactione pro offensa vel peccatis
commissis. Cujus ratio est : quia objectum et mate
ria gratiarum actionis crealune respectu Dei semper
crescit, saltem in sui conservatione, post quam·
cumque gratiarum actionem ; el ideo nullo modo
potest reddi a pura creatura sufficiens gratiarum
actio, secundum quantitatem aequalitatis, Deo, pro
beneficiis suis; sed materia satisfactionis non sic
crescit ex satisfactione, immo minuitur, el potest
totaliter tolli ; et ideo potest Deo fieri sufficiens satis
factio, secundum aequalitatem quantitatis, licet non
gratiarum aclio aequalis divinis beneficiis. Et hanc
solutionem Lingit sanctus Thomas, 3. Sentent.,
dist. 20, q. 1 , art. 2, in solutione primi, ubi sic
dicit : « Impossibile est ut homo ad hoc perducatur
ul semper Deo debitor non sit gratiarum actionis,
quasi ab eo habens totum quod est ; et ideo non exi
gitur, in gratiarum actione, ut sit æquivalens donis
perceptis. Sed possibile est hominem esse in tanta
dignitate, quanta fuit in statu innocentiæ ; el ideo,
ad perfectam reparationem, qua reparatur totum
quod reparari potest, exigitur quod satisfactio sit
æquivalens culpæ. d — Hæc ille. — Ex quo patet
quod satisfactio potest æquari culpæ, licet gratiarum
actio quandoque non possit æquari divinis beneficiis
a persona beneflciata.
Dicilur secundo, quod Christus, inquantum homo,
non |>ote
*t
Deo redden» æquivalens secundum quan
titatem beneficio increato quod a Deo accepit, scililet quod esset Deus, et quod natura
*
humanæ com·
j municalum sil divinum esse. Cujus ratio est : quia
DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTIO I,
omne quod Christus, inquantum homo, potest red
dere Deo, est quid finitum, creatum, dependens ;ct
tale nullo modo potest æquari beneficio increato.
Sed si loquamur de beneficiis creatis, apparet mihi
quod Christus homo, per actus humanæ naturæ ι
habentes efficaciam ex consortio divinitatis, potest
reddere æquivalens beneficiis creatis a Deo receptis,
potissime dilectionem, ct fruitionem, et offerendo >e
totum Deo, el omnes actus et habitus suos habentes
infinitam efficaciam recomponendi, eo modo quo
lionurn velle ejus habuit infinitam efficaciam satis
faciendi, modo prædicto. Et pro hoc facit illud quod
dicit sanctus Thomas, 1® 2
,
*
q. 114, art. 3, ubi
arguit sic (arg. 3) : α Illud meritum videtur esse
condignum, quod est æquale mercedi. Sed nullus
actus præsentisvitæ potest æquari vitæ æternæ, etc. »
Sequitur responsio : — Hæc ille.
Et hæc sufficiunt pro dictis Durandi.
Dicilur ulterius, quod purus homo potest satisfa
cere homini de condigno, et offerre homini aliquid
melius vita corporali, puta actum virtutis, quem
virtuosus præeligit vitæ suæ corporah, el pro illo
morti se exponit, ul dicilur, 9. Ethicorum (cap. 8).
El de hoc alias erit sermo.
§3. — Ad ARGUMENTA CONTRA QUARTAM
CONCLUSIONEM
Ad argumentuir Scoti. — Ad argumenta
Scoti contra quartam conclusionem, dicitur quod
procedunt ex falso intellectu dictorum sancti Thomæ.
Non enim intendit sanctus Thomas, quod meritum
Christi solum sc extendat ad ea quæ sequuntur pri
mam gratiam, el non ad ij>sam primam gratiam.
Ijjsc enim expresse determinat oppositum, in mul
tis locis. Quod apparet, in de Veritate, q. 29,
art. 7. ubi arguit sic, octavo loco : < Aut Christus
meruit nobis sufficienter, aut insuflicienter. Si suf
ficienter, ergo meritum nostrum non requiritur ad
salutem. Si insuflicienter, ergo insufficientis gratiæ
fuit. Quorum utrumque est inconveniens. > Erce
argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum,
inquit, quoti meritum Christi sufficienter operatur,
ul quædam (β) causa universalis salutis humanæ.
Sed oportet hanc causam applicari singulis per
sacramenta, el fidem formatam, quæ per dilectio
nem operatur. Et ideo requiritur aliquid aliud ad
salutem nostram, praeter meritum Christi; cujus
Limen meritum Christi causa est. > — Hæc ille;
ubi expresse dicit quod meritum Christi causa est
(i) peeratuni. — Ad. Pr.
(6) t/urdani. — guident Pr.
268
LIBRI III. SENTENTIARUM
in nobis comm quæse tenent ex parte nostra, puta
virtutis ipsorum sacramentorum, et ipsius fidei fur·
mate, per dilectionem operantis. — Item, ibidem,
in solutione undecimi argumenti : « Merito, inquit (x),
Christi ita nobis prosunt, ut in nobis per sacra
menta gratiam causent, per quam ad opera merito
ria incitamur. » — liem, 3. Sentent., dist. 19. q. I,
art. i, qh I. sic dicit : · Delere peccatum dicitur
dupliciter. Uno modo, formaliter, sicut albedo dici
tur delere nigredinem, per hoc quod advenit in sub
jecto; et sic gratiæ est delere peccatum. Alio modo,
dicitur effective; et hoc contingit tripliciter, secun
dum tria genera causæ efficientis. Dicitur enim effi
ciens uno modo, perficiens effectum ; et hoc est prin
cipale agens, inducens formam; et sic Deus solus
peccatum delet, quia ipse solum gratiam infundit.
Alio modo dicitur efficiens, disponens materiam ad
recipiendum formam ; et sic dicitur peccatum delere,
ille qui meretur peccati deletionem; quia ex merito
efficitur aliquis dignus, quasi materia disposita, ad
recipiendum gratiam, per quam peccata delentur.
Hoc autem contingit dupliciter : vel sufficienter; vel
insuflicienter. Sufficienter quidem est disposita
materia, quando fit necessitas ad formam ; el simi
liter, sufficienter per meritum disponitur aliquis ad
aliquid, quando illud efficitur sibi debitum; et hoc
est meritum condigni. El sic nullus purus homo, nec
sibi, nec alteri, potest mereri gratiam, vel peccati
deletionem. Non sibi (C), quia antequam gratiam
habeat, non esi in statu merendi. Aliis non : quia
actio unius non potest sufficienter transire in alte
rum, nisi inquantum habet aliquam communitatem
cum illo; quæ (γ) potest esse vel per communionem
in natura, vel per conjunctionem affectus; sed prima
conjunctio est essentialis, secunda autem accidenta
lis; purus autem homo non potest in naturam, quia
est inferior quam natura; et ideo non ]>otest actio
ejus in alterum hominem transire, secundum quod
conjungitur ei in natura, sed solum quantum ad
conjunctionem affectus, quæ est conjunctio acciden
talis; el, propter hoc, non potest sufficienter alteri
mereri, nisi ex congruo. Solus autem Christus aliis
potest sufficienter mereri : quia in naturam potest,
inquantum Deus est; el charitas sua quodammodo
est infinita, sicut et gratia. In hoc autem pro tota
natura meruit, in quo debitum natura, scilicet
mortis, quæ pro |>eccato ei debebatur, exsolvit ipse,
peccatum non habens; ut sic pro se mortem solvere
non teneretur, sed pru natura exsolveret; unde,
satisfaciendo pro natura tota, sufficienter meruit
deletionem peccatorum aliis qui peccata habebant.
Tertio modo, dicitur agens instrumentale; et hoc
modo sacramenta peccata delent, quia sunl instru
is) inquit. — Om. Pr.
(€) .Von
— Sibi non Pr.
(γ) qur. — qui Pr.
menta divime misericordia» salvantis. n — Hæc ille.
— Item, ibidem, q1· 2, in responsione quarti, sic
dicit : a Baptismus, et poenitentia, el alia sacra
menta, exiguntur ad deletionem peccatorum, sicut
instrumenlaliter agentia ad deletionem culpa» ; unde
agunt in virtute dominicæ passionis, et ipsam pas
sionis virtutem quodammodo in nos transfundunt, n
— Hæc ille. — Simile dicit, 3 p., q. 62, art. 5.
Item. P 2r, q. Ili, art. 6, sicut prius allegatum
est (ad primum Scoti contra primam conclusionem ),
determinat quod Christus meruit fidelibus suis pri
mam gratiam, et non solum sequentia primam gra
tiam. Item, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, ari. 6,
ql· 3, dicil sic : « Per passionem Christi aperta est
nobis janua Paradisi. et non per alia quæ prius ope
ratus est. Tamen per alia quæ prius operatus est,
meruit nobis conversionem ad ipsum, inquanlum
meruit se nobis manifestari; per quam nos profici
mus, el non ipse. i> Item, 3 p., q. 48, art. 1, in
solutione secundi, sic dicit : « Christus, a principio
conceptionis suæ, meruit nobis salutem ælernam;
sed ex parte nostra erant quædam impedimenta,
quibus impediebamur consequi effectum proceden
tium meritorum; unde ad removendum illa impe
dimenta, oportuit Christum pali. » — Hæc ille. —
Ex quibus palet quomodo mens sancti Thomæ fuit
quod meritum Christi non solum operatur in nobis
adeptionem gloria», immo primam gratiam.
Advertendum tamen est quod, cum dicimus Chri
stum meruisse membris suis primam gratiam secun
dum sufficientiam ct efficientiam, hoc potest dupli
citer, bene scilicet et male, intelligi. Si enim intelligalur sic, quod Christus meruerit omnibus mem
bris suis, vel qui futuri erant membra (a) Christi,
primam gratiam secundum efficientiam, nulla pro
cedente nec pnerequisita dispositione recipientium,
facta per eorum actum proprium, aut alienum, aut
receptionem sacramentorum, falsus est intellectus :
quia Christus non meruit omnes procedentes dispo
sitiones ad gratiam suorum electorum ; alias prima
gratia nullo modo esset gratia, sed esset reddita vel
reddenda ex debito, puta per merita Christi proce
dentia. Si autem sic inielligalur, quod Christus
meruit primam gratiam membris suis ad hoc dispo
sitis ex actu proprio personali, vel ex alieno, vel
alia gratuita Dei motione qualicumque, procedente
ordine temporis vel naturo primam gratiam habi
tualem, quæ dicitur gratia gratum faciens, talis
intellectus est verus. Et hunc intellectum pandit
sanctus Thomas, dc Veritate, q. 29, art. 7, ubi
arguit sic (arg. 13) : « Illud quod pro meritis datur,
potius residitur «piam gratis detur. Si ergo Christus
nobis justificationem meruit, videtur quod non gra
tis justificemur a Deo ; et sic gratia non erit gratia. >
Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen-
(x) nicnVn-a. — membrum Pr.
DISTINCTIO XVIII. XIX. ET XX. — QUÆSTIO 1.
W
dum, inquit, quod hoc ipsum gratis alicui nostrum
praevia ad gratiam; et (e), ut sic, dantur homini
confertur, quod efficaciam meriti Christi consequa disponenti se ad gratiam, ex gratuita Dei liberalli
tur. Unde jær hoc ratio gratiæ non evacuatur. > —
tate et praedestinatione, coagcnte libero arbitrio;
Hæc ill»
*.
— Hem. in solutione quarti, aie dicil :
non autem ex merito Christi, nisi tanquam a causa
< Meritum Christi, quantum ad sufficientiam,
finali; vel, si tanquam ex causa efficiente, illa cau
æqualiter se habet ad omnes; non autem quantum salius est causa» universalis, quæ non exit in actum,
ad efficaciam (a); quod accidit partira ex libero arbi nisi concurrente alia causa particulari applicante
trio, partira ex divina electione, per quam quibus universalem causalitatem el influxum particulari
dam misericorditer effeciUB meriti Christi confertur, pas
*o
et prticulari (C) effectui.
a quibusdam vero justo judicio subtrahitur. » —
Ulterius, contra hoc argui potest : Quia, si Chri
Hæc ille. — Item, 3 p., q. 10, art. 4, arguit sic stus non meruit membris suis dispositiones praevias
(arg. 3) : « Merces quam quis meretur, debetur ad gratiam habitualem, sed ad effectum meriti
secundum justitiam, et non secundum gratiam, ut I Christi pr.crequirilur dispositio praevia, scilicet
patet, Rom. 4. Si ergo Christus meruit salutem
motus fidei et spei et charitatis, ad hoc ut infunda
nostram, sequitur quod salus nostra non sit ex gra tur gratia, cum, posita tali dispositione, etiam non
tia. sed ex justitia; el quod injuste agat cum eis exsistente nec futuro nec praeterito tali merito Chri
quos non salvat, cum meritum Christi ad omnes se sti, æque infunderetur gratia sicut nunc, videtur
extendat, d Ecce argumentum. Sequitur responsio : quod ad infusionem gratiæ nihil facit meritum
α Sicut, inquit, peccatum Adæ non derivatur ad Christi, sed solum divina praedestinatio, ct gratuita
alios nisi per carnalem generationem, sic nec meritum
Dei motio, et actus (γ) liberi arbitrii. — Dicitur quod
Christi derivatur ad alios nisi per spiritualem rege utique meritum Christi multum facit ad infusionem
nerationem, quæ fit in baptismo. Et hoc ipsum est gratiæ; quia omnia merita humana de congruo,
praecedentia infusionem gratiæ, sunl insufficientia
gratiæ, quod homini conceditur regenerari (ύ) in
Christo. El sic salus hominis est ex gratia, n —
ct imperfecte disponentia ad infusionem gratiæ, nisi
Hæc ille. — Ex quibus apparet quod, licet Christus
pro quanto agunt in virtute meriti Christi : non
meruerit gratiam gratum facientem dispositis ad quin Deus, sine passione aut merito Christi, posset
susceptionem effectus meriti sui, tamen dispositio aliter justificare et salvare electos suos; sed hoc est
nes praecedentes primam gratiam gratum facientem, quia, secundum ordinem suæ sapientis, instituit
non sunt ex merito, sed ex gratuita voluntate Dei.
unum principale mentum, a quo cætera minora
coopérante quandoque voluntate humana illius qui dependeant. El hæc omnia faciliter deducuntur ex
præal legatis.
gratiam recipit, vel alterius. Item, ex gratuita Dei
voluntate et electione est, quod aliqui baptizentur et
regenerentur in Christo, et quod sint partici|>es
§ 4 Au ARGUMENTA CONTRA QUODDAM DICTUM
meriti Christi per fidem vel sacramenta : Christus
SANCTI TliOM.E
enim meruit quod baptizati consequantur gratiam;
Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta
sed quod iste baptizetur, gratiæ est, et non meriti;
Aureoli finaliter inducta, dicitur primo, quod con
el simile est de recipientibus alia sacramenta, vel
clusio quam impugnat, fuit aliquando sancti Thonue,
de credentibus in Christum.
Sed contra hoc potest angui : Quia, si Christus 3. Sentent., dist. 18, q. 1. ari. 2, ubi arguit sic, in
non meruit dispositiones praevias gratiæ, cum ergo secundo loco : α ’Non potest esse idem meritum ct
illæ, secundum sanctum Tlmmam, sint fides, spes praemium, sicut nec causa et causatum. Sed actus
et charitas, quæ sunt necessario connexa
*
gratiæ charitatis perfecta! est præmiuni, quia est ipsa frui
tio. Ergo, cum in Christo fuerit charitas consum
gratum facienti, et econtra, sequitur quod, si non
mata, per ipsam mereri non potuit; el ita nullo
meruit omnibus membris suis illam dispositionem,
modo merebatur, cum omnis meriti principium sil
ergo nec meruit gratiam; vol, si meruit gratiam,
ergo tales dispositiones meruit· — Respondetur ad charitas. > Ecce argumentum. Sequitur responsio:
Dicendum, inquit, quod non potest esse idem
hoc, quoti motus fidei, spei el charitatis, possunt
dupliciter considerari. Primo modo, ul procedentes mentum el praemium, respectu ejusdem, el secun
ab habitibus theologicis harum virtutum; et sic dum idem. Unde ipse motus charitatis hominis
sunl dispositio ad gratiam concomitans; et talem Christi (δ), in quo consistit praemium ejus(c) quan
dispositionem meruit Christus suis membris, sicut tum ad bcaliludinem animæ, potest esse meritum
el gratiam, ad quam disponunt. Alio modo, pos>unl
considerari ut informes, nec procedentes ab habili
(a) lie. — Ad. Pr.
bus praedictis; el sic sunl dispositio remota vel
(a) efficaciam. — efficientiam Pr.
(C) regenerari. — regenerationi Pr.
(f,) particulari. — particulaiv Pr.
(γ) ct actui. — tactus Pr.
(•J) Aominij Clmsti. — Om. Pr.
(<) ejus, — GViruti Aomuiii Pr.
270
Linn! III. SENTENTIARUM
respectu beatiludinis corporis. Quod in aliis beatis leni, fuit comprehension, sicut motio est. Sed comnon contingit, quia non sunt in statu acquirendi
prehensoris non est mereri : charitas enirn compresecundum aliquid sui. Et ideo nec sibi nec aliis hensoris perlinet ad præmium bealiludinis, cum
merentur : quia quod impetrant nobis modo, con secundum eam attendatur fruitio; unde non videtur
tingit ex hoc quod prius, dum viverent, meruerunt esse principium (a) merendi, cum non sit idem
ul hoc impetrarent. » — Hæc ille. — Similiter, de meritum et præmium. Ergo Christus, ante passio
Veritate. q. 29, art. 6, arguit sic (arg. 6) : « Non
nem, non merebatur, sicut ncc modo meretur. »
potest esse idem principium merendi et terminus;
Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen
et sic non potest esse idem præmium et principium dum, inquit, quod fruitio, quæ est actus charitatis,
merendi. Sed charitas quæ erat in Christo, ad ejus pertinet ad gloriam animæ, quam Christus non
præmium pertinebat; quia erat de perfectione bea- meruit. Et ideo, si per charitatem aliquid meruit,
tiludinis, cum per eam fnierelur. Ergo non poterat non sequitur quod idem sit præmium et meritum.
esso principium merendi. Omne autem meritum,
Nec tamen per charitatem meruit, inquantum erat
est ex charitate. Ergo in Christo meritum esse non charitas comprehensoris, sed inquantum erat viato
potuit, n Ecce argumentum. Sequitur responsio :
ris; nam ille fuit simul viator et comprehensor. Et
« Ad sextum, inquit, dicendum est quod charitas,
ideo, quia nunc non est viator, non est in statu
quantum est de se, semper nata est esse principium
merendi. » — Hæc ille. — Ex quibus videretur
merendi ; sed quandoque non est merendi princi velle quod in Christo non fuerit idem actus meritum
pium, propter habentem, qui est extra statum et præmium.
merendi, sicut patet dc Sanctis in patria. Christus
Dicitur tertio, quod opinio quam ponit in Scri
autem non erat extra statum merendi, quia erat pto, 3, potest prohabiliter sustineri. Et ideo, illam
viator; et ideo eadem charitate fruebatur et mereba sequendo, diceretur ad primum In oppositum,
tur, sicut et eadem voluntate. Ncc Lamen idem erat
negando majorem. Nec valet ejus probatio; quia
principium meriti et terminus;quia non merebatur non oportet quod omnis actus meritorius ordinetur
gloriam animæ, ad quam pertinet charitas, sed glo ad præmium, respeclu cujus est meritorius, sicut
riam corporis. » — Hæc ille. — Ex quibus apparet ad finem. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent.,
quod quandoque sanctus Thomas tonuit quod idem dist. 18, q. 1, ari. 5, in solutione primi, sicdicil :
actus potest esse meritum et præmium in Christo.
α Emptio principaliter est propter habendam rem
El idem tenuit de angelis beatis, 2. Sentent., dist. S, quæ emitur; et ideo, postquam semel empta est,
q. 2, art. 2, ubi sic dicil : < In angelis præmium
ulterius non emitur. Sed aclio qua quis meretur,
non praecessit meritum tempore, sed natura. Sicut
non est principaliter propter præmium consequen
enim actus liberi arbitrii est dispositio ad gratiam, dum, sed propter bonum charitatis. Unde homo
ila actus formatus gratia est meritum gloriae. Unde habens charitatem operiretur, etiamsi nulla retri
unus et idem motus conversionis, est pneparatio ad
butio sequeretur. Unde, etiam poslquam meruit (G)
gratiam, secundum quod est ex libero arbitrio; et aliquid, operatur; et idem quod primo uno modo
meritorius glorite, secundum quod est gratia infor sibi debebatur, postea alio modo sibi debetur. » —
matus; et iterum fruitionis actus, secundum quod Hæc ille. — Item, 3. Sentent., dist. 26, q.2, art. 1,
completur per habitum gloriæ. » — Hæc ille.
arguit sic (arg. 5) : « Nulla virtus habet actum
Dicitur secundo, quod in Summa videtur dicere mercenarium, quia virtus operatur bonum propter
oppositum. El quidem de angelis expresse dicil, eeipsum. Sed spes habet actum mercenarium, cum
I p., q. 62, art. 4, sic : α Dicere quod unus et
intendat remunerationem. Ergo spes non est virtus. »
idem actus conversionis in Deum, inquantum est ex
Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen
libero arbitrio, est meritorius, et inquantum per dum quoti actus dicitur esse mercenarius, qui fit
tingit ad finem, esi fruitio beata, non videtur con- I propter mercedem ; non autem qui est circa ipsam
veniens. Quia liberum arbitrium non est sufficiens mercedem. Quamvis ergo actus spei sit expectare
causa meriti ; unde actus non potest esse meritorius,
beatitudinem, non lamen eam expeclat propter
secundum quod est ex libero arbitrio, nisi inquan- I ipsam mercedem, sed propter inclinationem habi
tum est gratia informatus. Non potest autem simul tus, sicut et in aliis virtutibus contingit. Et præinformari gratia imperfecta, quæ est principium
terea, non expeclat eam, inquantum est merces,
merendi, el gratia perfecta, quæ est principium i sed inquantum est quoddam summum arduum ;
fruendi. Unde non videtur esse possibile quod simul i habet enim Deum pro principali objecto. » — Hæc
fruatur, et sua fruitione mereatur. Et ideo melius ille.
dicendum est, quod, angelus habuit gratiam ante 1
Ad secundum, negatur major. Ncc valet proba
quam esset beatus, perquam beatitudinem meruit, b
tio, sed est fallacia consequentis, sic arguendo :
— Hæc ille. — De Christo etiam videtur simile
innuere, licet non ita expresse, 3 p., q. 19, art. 3,
(i) pnm ipiurn. — premium Pr.
ubi, primo loco, arguit sic : < Christus, ante mor(β) meruit, — mutavit Pr.
DISTINCTIO XVII!. XIX. ET XX. — Q11ÆSTI0 I.
Aclus qui est præmium, est meritum; igitur est
meritum respectu sui ipsius. Constat autem illam
consequentiam non valere : quia, licet artus fruitio
nis in Christo viatore esset meritum, non tamen
respectu ipsius fruitionis, aut gloriæ essentialis;
quia, secundum quod ostendit sanctus Thomas,
3. Sentent., dist. 18, q. 1, ari. 4, Christus meruit
sibi immortalitatem corporis, et i m passibili ta tern
animæ, et manifestationem sui ad homines; non
autem præmium substantiale animæ, scilicet divi
nam fruitionem. Et, secundum quod ponit, ibidem,
art. 6, nobis meruit peccati deletionem, gratiæ infu
sionem, et cœlestis januæ apertionem. Et similia
ponit, 3 p., q. 19, art. 3, ubi dicit : α Christus nec
gratiam, nec scientiam, nec beatitudinem animæ,
nec divinitatem meruit : quia, cum meritum non
sit nisi ejus quod nondum habetur, oporteret quod
Christus aliquando istis ( aruisset ; quibus carere
magis diminuit dignitatem Christi, quam augeat
meritum. Sed gloria corporalis, vel si quid aliud
hujusmodi est, minus est quam dignitas merendi, ·
quæ perlinet ad virtutem charitatis. Et ideo dicen
dum est quod Christus gloriam corporis, et ea quæ
pertinent ad ejus excellentiam exteriorem, sicut est
ascensio, veneratio, et alia hujusmodi, habuit per
meritum, d — Hæc ille.
Ad tertium dicitur sicut ad primum, scilicet quod
falsum supponit, scilicet quod de ratione meriti sil
quod ordinetur, sicut in finem, ad præmium. Hoc
enim non semper oportet, potissime cum ille qui
meretur est simul viator ct coniprehcnsor, nec mere
tur sibi aliquid melius suo merito aut actu quo
meretur, sicut fuit in Christo : quia illa quæ sibi
meruit, non sunt æqualia (2) in perfectione actui (8)
quo merelxatur; ncc similiter illaquæ meruit nobis,
adæquant perfectionem sua· fruitionis,qua mereba
tur sibi et nobis. De hoc loquitur sanctus Thomas,
3. Sentent., dist. 18, q. 1, ari. 4, qb 1, ubi,
secundo loco, arguit sic : <1 Præmium est dignius
merito. Sed bonus motus animæ Christi, (pio mere
batur, est dignior quolibet bono corporali. Ergo non
merebatur immortalitatem. * Ecce argumentum.
Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod,
quamvis actus mentis, quo Christus merebatur, sit
simpliciter melior quam immortalitas carnis, tamen
illa est melior quantum ad statum, inquantum sci
licet pertinet ad statum læatiludinis ; actus vero
mentis, secundum quod in eo consistit meritum,
pertinet ad statum viatoris. Vel dicendum quod hoc
habet veritatem in præmio substantiali animæ, et
non in aliis, i» — Hæc ille. — Ex quibus, in ultima
solutione, apparet quoti non oportet meritum ordi
nari ad præmium, nec omne præmium esse dignius
merito.
(a) irguatia. — estent ialia Pr.
(C) actui. — actu Pr.
271
Ad qnnrhim dicitur quod major cat distinguenda.
Si enim sic intelligatur, quod nullus potest mereri,
nec moretur, nisi aliqualiter sit viator, vera est. Si
autem sic intelligatur, quod nullus meretur per illa
quæ pertinent ad statum comprehensoris, falsa est:
nam nullus j»ote>t negare (s) quin chantas Christi
habitualis, et actualis, pertineat ad statum compre
hensoris; el tarnen constat quod Christus meruit
charitate habituali, et actuali motu charitatis; licet
diversimode, quia habitus charitatis erat principium
meriti, actualis vero motus dilectionis erat meri
tum. De hoc sanctus Thomas, l1 2", q. 114, art. 4,
ubi quærit : Utrum gratia sit principalius princi
pium meriti per charitatem quam per alias virtutes.
Dicil sic, in principali solutione : < Humanusaclus
habet rationem meriti ex duobus. Primo quidem, et
principaliter, ex divina ordinatione, secundum quod
actus dicitur esse meritorius illius boni ad quod
homo divinitus ordinatur. Secundo vero, ex prie
liberi arbitrii, inquantum scilicet homo halæt, præ
cæleris creaturis, ut per se agat, voluntarie agens.
Et quantum ad utrumque principalilas meriti penes
charitatem consistit. Primo enim considerandum est
quod vita ælerna in Dei fruitione consistit; motus
autem humanæ mentis ad fruitionem divini boni,
est proprius actus charitatis, per quem omnes actus
aliarum virtutum ordinantur in hunc finem, secun
dum quod aliæ virtutes imperantur a charitate; el
ideo meritum vilæ ælemæ pertinet ad charitatem
principaliter, ad alias autem virtutes secundario,
secundum quod earum actus a charitate imperan
tur. Similiter etiam manifestum est quod illud quod
ex amore facimus, maxime voluntarie facimus;
unde, etiam secundum quod ad rationem meriti
requiritur quod sit voluntarium, principaliter meri
tum attribuitur charilati. > — Hæc ille.
Ad quintum dicitur quod nullus actus obed i enliæ, aut patientiæ, vel alterius virtutis, est merito
rius, nisi prout est imperatus a charitate. De hoc
sanctus Thomas, 1· 2', ubi supra (q. 114. art. 4),
arguit sic, loco tertio : < Illa virtus videtur princi
palius esse principium merendi, cujus actus sunt
maxime meritorii. Sed maxime meritorii videntur
esse actus fidei, et patientiæ, sive fortitudinis; sicut
patelin martyribus, qui pro fide patienter et fortiter
usque ad mortem certaverunt. Igitur aliæ virtutes
principalius sunt principium (6) merendi quam
chantas. > Ecce argumentum. Sequitur responsio :
« Dicendum, inquit, quod aclus fidei non est meri
torius, nisi fides per dilectionem operetur, ut dici
tur, Gatat. 5. Similiter etiam aclus patientiæ cl
fortitudinis non est meritorius, nisi aliquis ex charilate hæc operetur, secundum illud 1. Corinth. 13
( v. 3) : Si tradidero corpus meum ita ut ardeam,
(3) negare. — merere Pr.
(0) principium. — premium Pr.
LIDRI 111. SENTENTIARUM
charitalcm autem non habuero, nihil mihi prod
uit. > — Hæc ille — Item, 3. Sentent., dist. 18,
q. 1, art. 5, arguit sic, quinto loco : « Omne meri
tum in charitate consistit. Sed pati passiones lauda
*,
biliter
non est opus chantai is, sed patientia
*
vel
fortitudinis. Ergo Christus per passionem non
meruit. > Ecce argumentum. Sequitur responsio :
« Quamvis, inquit, meritum sit in charilate sicut
in radice, non tamen meremur sola charilate, sed
etiam aliis virtutibus, inquantum actus earum sunt
imperati a cliaritate. > — Hæc ille.
Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis,
respondit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 20,
q, !, art. 2, in solutione primi, ubi sic dicit :
< Impossibile est ul homo ad hoc perducatur, ut
semper Deo debitor non sit gratiarum actionis, etc. >,
ul prius recitatum fuit, in solutione ad argumenta
Durandi contra secundam conclusionem.
El hæc de quaestione sufficiant. De qua lænediclU6 Deus. Arnen.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Quod in morte Christi, divi
nitas remansit unita anlmie. el carni, sive cor
pori, non autem humanitati compositio ex
anima el corpore, qute est tertia entltas.
Prima conclusio :
Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 50, ari. 2
et 3. Nam, ari. 2, sic «licit : « Illud quod per gra
tiam Dei conceditur, nunquam absque culpa revo
catur; unde dicitur, Boman. 11 (v. 29), quod sine
poenitentia sunt dona Dei, et vocatio. Multo autem
major est gratia unionis, per quam divinitas unita
esi corpori Christi in (œ) persona (C), quam gratia
adoptionis, qua alii sanctificantur; el etiam magis
permanens ex ratione sui : quia hæc gratia ordina
tur ad unionem personalem, gratia autem adoptionis
ad quamdam unionem afieclualem; ct tamen vide
mus quod gratia adoptionis nunquam perditur sine
culpa. Cum igitur in Christo nullum fuerit pecca
tum, impossibile fuit quod solveretur unio divinita
tis a corpore ipsius (γ). El ideo, sicut (S) ante mor
DISTINCTIO XXI ET XXII.
tem caro Christi unita fuit secundum personam et
hyposlasim Verbo Dei, ita et remansit unita post
mortem, ul scilicet non esset alia hypostasis Verbi
Dei, et camis Christi post mortem, ut dicil Dama
scenus (dc Fid. orth.), 3 libr. (cap. 27). » — Hæc
ille.
Ex quibus poltist argui pro secunda parte conclu
UTRUM CHRISTUS DESIERIT ESSE HOMO IN SUO
sionis : Gratia unionis personalis ad Verbum Dei,
semel alicui concessa, non subtrahitur illi, ipso
DESCENSU AD INFEROS
manente, nisi per peccatum. Sed carni et corpori
Chri&li fuit concessa talis gratia ; nec intervenit pec
vigesimamprimam el vigesimam- catum ; et caro Christi el corpus permansit in esse.
i
sec,|R(lam distinctiones 3. SententiaIgitur, etc.
£ uiSGFj π<ιμ· quttritur: Utrum Christus desierit
Item, ibidem, ari. 3, arguit pro prima parte con
esse homo in suo descensu ad inferos.
clusionis, sic : t, omnes partes mortuus. Quidam tamen confessi sunt Chri>tum in
ejus, quasi Verbum Dei partes humanæ naturæ I triduo hominem fuisse, dicentes quædam verba
deposuerit (Ç) per mortem ; sed quod iterato lolalilas erronea, sed sensum erroris in fide non habentes :
nature assumptæ sit in resurrectione reintegrata, sicut Hugo de Sancto Victore, qui (de Sacram.,
per iteratam unionem animæ el corporis. » — Hæc i lib. 2, part. 1, cap. 11) ea ratione dixit Christum
I in triduo mortis fuisse hominem, quia dicebat ani
ille.
mam esse hominem; quod tamen falsum est. Magi
Item, 3 p., q. 52, art. 3, arguit sic (arg. 2) :
a Nihil cujus parles sunt ab invicem separata
*,
potest ster etiam Sententiarum, in\igesimnsecunda distin
dici totum. Sed corpus et anima, quæ sunt partes ctione tertii libri, posuit quod Christus in triduo
humanæ nature, fuerunt ab invicem séparais post mortis fuit homo, alia ratione : quia credidit quod
mortem. Descendit autem ad infernum mortuus unio animæ el corporis non esset de ralione homi
nis, sed sufficeret (a), ad hoc quod aliquis sit homo,
exsistens. Non ergo potuit esse totus in inferno, d
Ecce argumentum. Soquilur responsio: α Ad secun ' quod habent animam humanam el corpus, sive condum, inquit, dicendum est quod ex anima et cor I juncta, sive non conjuncta; quod etiam palet esse
pore unitis constituitur lolalilas humanæ naturæ, I falsum, d — Hæc ille.
Ex quibus potest sic argui : Illud non est asserennon autem tolalilas divinæ personæ. Et ideo, soluta I
unione animæ el corporis per mortem, remansit I dum, sed potius negandum. quod tollit veritatem
mortis Christi. Sed dicere Christum in triduo fuisse
totus Christus; sed non remansit humana natum in
' hominem, est hujusmodi (6). Igilur.
sua lolalilate. » — Hæc ille.
Eamdem conclusionem ponil, 3. Sentent., dist. 22,
Ex quibus palet quod humanitas, quæ dicit ter I
tiam entitatern, compositam ex anima rationali el q. 1, ari. 1.
ex corpore humano, sicut lotum ex partibus, non
i Tertia conclusio est quod Christus veraciter
mansit post mortem Christi.
descendit ad Inferos.
Ex quibus potest sic argui, pro tertia parte con
clusionis : Divinitas non mansit unita humanitati
Hanc ponil sanctus Thomas, 3 p., q. 52, art. 1,
Christi, quando illa humanitas non erat in actu.
ubi sic dicil : α Conveniens fuit Christum descen
Sed, in morte Christi, el Christo exsistente mortuo,
tamdiu non fuit ejus humanitas in actu; cum pro dere ad inferos. — Primo quidem, quia ipse venerat
poenam nostram portare, ul nos a pœnn eriperet,
tunc non esset unio animæ ad corpus, quæ est de
ratione humanitatis. Igilur divinitas non mansit secundum illud Isaiæ 53 (v. 4) : Vere languores
unita humanitati Christi mortui, quamdiu fuit mor nostros ipse tulit, ct dolores nostros ipse porta
vit. Ex peccato autem homo incurrerat non solum
tuus.
mortem corporis, sed etiam descensum ad inferos.
Similem conclusionem ponit sanctus Thomas,
3. Sentent., dist. 21, q. I, art. I, quoad duas pri I El ideo sicut fuit conveniens eum inori, ul nos libe! rarel a morte; ita conveniens luit eum descendere
mas sui partes.
ad inferos, ut nos a descensu ad inferos liberaret.
(a) quod. — Om Pr.
(C) deposuerit. — disposuerit Pr.
(a) •uf/ucict. — sufptit Pr.
(C) hujusmodi. — hujus Pr.
V. — 18
274
LIBRI III. SENTENTIARUM
Unde dicitur, Oseæ 13 (v· 14) : Ero mors tua,
o mors; ero morsus tuus, inferne, — Secundo,
quia conveniens erat ut, victo diabolo per passio
*
nem, vinctos ejus eriperet, qui detinebantur in
inferno, secundum illud Zacliariæ 9 (v. 11) : Tu
quoque in sanguine testamenti tui vinctos tuos
emisisti de lacu; et, Colossensium 2(v. 15), dici·
tur: Expolians principatus et potestates, traduxit
confidenter, — Tertio, ut sicut potestatem suam
oslenderal in terra, vivendo et moriendo; ita etiam
potestatem suam ostenderet in inferno, ipsum visi·
tando el illuminando. Unde dicitur in Psalmo (23,
v. 7) : Attolite portas, Principes, vestras. Glossa :
Id est, Principes inferni auferte potestatem
vestram, qua usque nunc homines in inferno
detinebatis: ct sic in nomine Jesu Christi omne
qcnu flectatur, non solum coelestium, sed etiam
infernorum, utdicitur, Philippensium 2(v. 10). »
— Hæc ille.
Quarta conclusio est quod Christus, in triduo
mortis, fuit totus in Inferno.
lr
·
"ane pomi sanctus Thomas, 3 p., q. 52, ari. 3,
uln s.e dial < Sicut patet ex lus quæ in prima
par e icta sun ( p., q. . 1, art. 2, ad 4’""), masculmumgenusreferturadhypostasnn vel personam;
neutrum autem genus ad naturam perimet. In
mori·· autem Christi, licet anima fuerit separata a
nlulr.u,,n ‘a.n·0" fu,l.“Paralum. a l*
™ nn
11 ii Dei. Et ideo, m illo ti iduo mortis Christi,
dnendum est quod totus Christus fuit in sepulchro;
quia tota persona fuit ibi per corpus unitum. Et
similiter, totus fuit in inferno ; quia tota persona Christi fini ibi («), ratione animæ sibi unite.
Totus etiam Christus tunc erat ubique, ratione
diyii® natuiTD. υ — Hæc ille.
......................
Item, ibidemt in solutione primi, sic dicit :
« Corpus Christi, quod tunc erat in sepulchro, non
e-4 |t sic argui : Ubicumque est tota
persona Christi, est lotus Christus. Sed, in triduo
mollis Christi, fuit in interno tota perbona Christi.
Ergo pro tunc fuit ibi totus Christus.
Et in hoc primus articulus terminatur.
I dum articulum, arguendum est contra conclusiones,
Et quidem, contra primani arguit Durandus (dist· 21,
q. I )> probando quod, post mortem Christi, divinitas non remanserit unita corpori Christi, aut ejus
carni; cujus oppositum dicit secunda pars conclu
*
sionis(a).
Primo. De corpore Christi, inquit, oportet aliter
dicere, secundum ponentes pluralitatem formarum
substantialium; el aliter, secundum ponentes uni
*
talem earum. Si enim in homine sit (alis pluralitas
formarum, ita quod corpus sil corpus per aliarn formam ab anima, quæ maneat eadem in vivo et mortuo, tunc dicendum est quod a tali corpore nun«piam fuit separata divinitas, nec eorum unio soluta
fuit, propter easdem rationes quæ dicte sunt de
anima. Et, secundum hanc opinionem, corpus Christi vivum el mortuum, fuit idem numero, non
solum identitate suppositi, sed etiam naturæ; quia
mansit ante mortem et |x>st mortem eadem mate
ria, et eadem forma numero, per quam corpus
Christi fuit idem numero, omni modo identitatis
numeralis. Et hæc opinio multum consonat cum
dictis Sacræ Scripturae, et cum communi modo Iodi fidelillin(^
credunt el dicunt quod idem
s Chri>ti, ,lllod fuil nalum de γίη^ηβ, et pasS)||n ;n cruc0 fujt pOsj[um mortuum in sepulchro.
_ Si aulem non sil in homino aIia forrna subs(an.
lj;ili> pncler aniniam rationalem, tunc nccesse est
· a|iqUOliter aliud dicere : videlicet quod divinitas non
fuit proprie separata a corpore; cessavit tamen
UI1j,, ζγ) ejus cum corpore. Quod patet : Quia unio
CCMal (S)>
allero exlremoruin ■ scd non
^.paratio nisi iMirmanentiuin. Secundum aulein hanc
0pinioncm, corpus Christi desiit esse idem numero
pcr mortem> quantum ad illud quod erat essentialiler . quia> cum corplls non noininet solam materiam, sed compositum ex materia et forma dante
corporeum, de intrinseca ct essentiali ratione
corporis est forma per quam habet esse corporeum ;
autem in homine non est alia forma præter anim^m, sed per eam solam habet corpus esse corporelun e( animatum, et sic de aliis perfectionibus,
cllin il|a separata fuerit in rnorie, sequitur quod corplr> f|e^üt esse essentialiter id quod erat. Et sic soluta
ejus unj0 cuin divinitate, propter desitionem
ejus; quamvis non sit facta separatio proprie.
Secundo. Quin, supposita unitate formæ, cum
corpus non dicat solam materiam, sed compositum
|
materia et forma dante esse corporeum, corpus in
i homine el humanitas sunt idem precise et realiter,
ARTICULUS 11.
quamvis differant secundum rationem. Sicut ergo
PONUNTUJl OBJECTIONES
' en,®neuin e?d dicere quod humanitas, quæ dicit
J lotum compositum ex partibus unitis, scilicet ex
§ I. — Contra primam conclusionem ----------------------------(a) con< luiinnif. — qn/rtiionin Pr.
Argumenta Durandi. — Quantum ad secun(cj /uMium. — filium Pr.
--------------------------b
MU lanicn umo. — Mianle lumen unione Pr.
(·) ibi — in Pr
I
(M reimt, «— Orn. pr.
DISTINCTIO XXI. ET XXII. — QUÆST1O I.
275
materia et anima rationali, non desierit esse in
prædicatur est tertio adjacens. — Hæc Aureolus, in
morte Christi (alioquin Christus in illo triduo fuisset forma.
vere homo, el non mortuus); sic erroneum est dicere
quod corpus, quod dicit idem penitus cum humani§ 3. — Contra tertiam conclusionem
late, supposita unitate formarum, non desierit esse
Argumente Durandi. — Contra tertiam con
idem numero secundum naturam in morte Christi.
Et, si desierit esse, necessario etiam cessavit unio clusionem arguit Durandus (dist. 22, q. 3). Cum.
divinitatis curn ipso, sicut cum humanitate ; quamvis inquit, articulus fidei sit Christum ad inferos
dicatur remansisse idem corpus, quantum ad iden descendisse, et non possit intelligi ratione divinita
titatem suppositi et materiæ. Sed new loquimur de tis, secundum quam est (a) ubique, nec ratione cor
poris, secundum quod fuit in sepulchro, restat quod
identitate naturæ, qua· potissime est per formam;
intelligatur ratione animæ. Quo supposito, viden
secundum quem modum, necesse est dicere quod
dum e>l qualiter anima Christi descenderit ad infer
dictum est, facta dicta suppositione.
Tertio. Quia, si aliquid est hic quod videatur num. Et est sciendum quod, cum anima separata
scrupulosum vel propinquum errori, totum procedit non sit corpus, nec virtus in corpore, non potent
ex suppositione quod in Christo non fuerit aliqua dici quod ipsa anima descenderit ad inferos, eo
*
vel descensus quo corpora moventur.
forma substantialis, nisi sola anima rationalis; cui genere motu
Et rursum, quod anima moveatur eo genere motus
suppositioni (a) non oporlet pertinaciter adhaerere,
quo angeli moventur, non (ζ) clare patet. Angeli
ubi rideretur quod ex ca sequeretur aliquid propin
enim dicuntur moveri de loco ad locum, inquan
quum errori.
tum successive operantur in diversis locis. Anima
Hæc sunt verba Durandi.
autem separata non debet habere aliquam operatio
nem circa locum, vel circa corpus exsistens in loco :
$ 2. — Contra secundam conclusionem
quia, cum, ex natura sua, sit determinata ad cer
tum corpus, non potest movere nec agere in aliud,
Argumentum Aureoli. — Contra secundani
nisi mediante corpore proprio; sed illo caret, dum
conclusionem, arguit Aureolus, probando quod in
est separata ; ergo non potest dici moveri de loco ad
triduo mortis Christi hæc fuerit vein, Christus est
locum, ratione operationis quam habeat circa locum
homo, quantum est ex natura terminorum et provel circa corpus exsistens in loco. Nihilominus, hoc
positionis, loquendo logicaliter. Quia hoc verbum
non (distante, potest dici quod anima separata potest
est aliquando prædicatur secundo adjacens; et tunc
descendere ad infernum dupliciter. Uno modo,
dicuntur propositiones simplices. Aliquando autem
secundum deputationem. Et sic dicuntur descendere
prædicatur tertio adjacens; et tunc dicuntur propo
ad infernum animæ damnatorum simpliciter : quia
sitiones composita·. Modo quando prædicatur in pro·
sunt simpliciter deputatu, ut, resumpto corpore,
positionibus compositis, tunc veri fleat prædicatum
sint in inferno; propter quod dicuntur esse ubi sunt
de subjecto, et significat veritatem copulationis pré
simpliciter deputatae. Animæ autem sanctorum
dicat i cum subjecto. Cui veritati accidit quod pnediPatrum dicuntur esse in limbo, vel ad limbum
catuin el subjectum sint actu, vel in conceptu, vel
descendisse, propter deputationem non simplicem,
in effectu : omnia enim talia accidunt predicate et sed condilionatam; quia, resumpto corpore, depu
subjecto, inquantum inter se copulantur; unde ad
tata? erant ibi fore, nisi liberarentur a Redemptore.
veritatem propositionis tunc sufficit quod habitudo
Hoc aulem modo non dicitur anima Christi descen
copulationis sit vera ubique, et quomodocumque
disse ad infernum, scilicet propter deputationem :
sumit extrema; el tunc illa est vera, Socrates est
quia omnis talis deputatio est propter culpam com
homo, dato quod Socrates sil mortuus. Sed quando
missam. vel contractam ; quæ in Christo nullo modo
est prædicatur secundo adjacens, tunc verificat sub
fuit. Alio modo |>otest dici anima separata descen
jectum, excludendo ab ipso omne esse diminutum,
dere ad infernum, secundum effectum. Et hoc modo
sicut est esse in conceptu, vel esse in causis, vel
jiotest dici anima Christi descendisse ad infernum,
esse in potentia. Unde illa esset falsa, Socrate cor
propter duplicem effectum quem habuit.(γ) in illis
rupto. Socrates est. Tunc, ad propositum : cum
qui erant in inferno. Unus effectus fuit exhibitio
dicitur, Christus esi homo pro triduo mortis
visionis divinæ, qua carebant. Ad quam se habuit
suæ, si intelligatur quod ly rat prædicatur tertio
passio Christi per modum meriti ; et quia totum
adjacens, tunc est vein; si secundo adjacens, tunc
meritum dependet principaliter ab actu animæ, ideo
est falsa. Simpliciter aulem loquendo, dicendum est
hic effectus attribuitur sibi sicut principali principio
quod, quantum est ex natum terminorum et propo
sitionis, est vera; quia ibi, ex natura propositionis,
est. — Orn Pr.
(б) non. — nam Pr.
(t) <]uem habud. — Om Pr.
(а)
(a) suppositioni
*
— ^uppottluni Pr.
276
LlUIU III. SENTENTIARUM
merendi. Item, per appropriationem : ul, sicut
Christus, secundum animam, fuit beatus» sic,
secundum eam, atlribuitur sibi fuisse causam beatitudinis in aliis; congruum enim esi ul ens in
potentia, reducatur ad actum |>er id quod in actu
est. Alius effectus sumitur, secundum quosdam, ad
quem se habuit anima directe per modum agentis,
scilicet illuminare animas Patrum, quæ erant in
limbo, de mysteriis quæ cadunt sub revelatione :
secundum enim Dionysium (er
modum quo moveri competit substantur separate
spirituali. Sed reliquis substantiis spiritualibus,
puta Deo ct angelo, non competii moveri de loco ad
locum per motum qui fit subjective in ipsis, sed per
effectum quem habent in aliis reluis. Ergo simili
modo competit animæ separate, ct (α) competebat
animæ Christi.
Secunda ratio talis est : Christus dicitur descen
disse ad infernum, ut animas Sanctorum Patrum
illuminaret (C) ad videndum Deum. In eodem
autem instanti quo Christus mortuus est. Sancti
Patres viderunt Deum. In eodem autem instanti non
potuit anima Christi e»e in interno per motum.
Ergo non descendit illuc per motum qui esset in
ipsa, sed per effectum quem habuit in aliis.
Tertio, Quia, sicut in illo triduo dicitur anima
Christi fuisse in inferno cum animabus Sanctorum
Patrum, sic in illo triduo, vel parte tridui, dicitur
fuisse in paradiso cum anima latronis, cui dictum
est ( Lucæ 23, v. 43) : Hodie mecum eris in para
diso. Sed illud non potest intelligi quoad locum
acquisitum per motum; cum, secundum ponentes
spiritus in loco diffinitive et moveri de loco ad
locum, idem spiritus non possit simul esse in plu
ribus locis, nec moveri simul pluribus motibus ad
diversa loca tendentibus. Quare oportet quod intel
ligalur secundum effectum. — Eorle dicetur quod
paradisus dicitur dupliciter. Uno modo, locus cor
poreus, scilicet cœlum empyreum; et sic non fuit
anima Christi in paradiso, nisi |>ost ascensionem.
Alio modo, dicitur paradisus visio divinæ essentiae;
el sic anima Christi fuit in paradiso ab instanti con
ceptionis, et anima latronis in ipso die passionis,
quia tunc vidit Deum. Per quem modum non repu
gnat animæ Christi, quod simul fuerit in paradiso
sic dicio, quasi quod viderit Deum, el quod fuerit
localiter in inferno. — Sed hoc non valet. Quia,
( ·) et. — ut Pr
(C) et. - Ad Pr.
sicut paradisus dicitur dupliciter, sic et infernus ;
uno modo enim dicitur locus corporeus infra terram;
alio modo, carentia visionis divinæ. Sicut ergo anima
latronis non dicitur fuisse cum anima Christi in
paradiso, nisi quia, merito passionis Christi, anima
latronis vidit Drum ; sic anima Christi non dicitur
fuisse cum animabus Sanctorum Patrum in inferno,
nisi (piia animæeorum, quæcarebant visione divina,
el sii; dicebantur esse in inferno, merito hujus |>assionis ab hac carentia sunt purgntæ. Utrumque ergo
de pari debet intelligi quoad effectum, el non quoad
locum, vel motum localem, qui fuerit subjective in
ipsa anima. — Hæc Durandus, in forma.
$ 4. — Contra quahtam
Argumenta Durandi. —
conclusionem
Contra quartam con
clusionem arguil Durandus (dist. 22, q. 2), pro
bando quod in triduo mortis Christi non fuerit verum
dicere, totus Christus est in scpulehro, nec quod
totus Christus est in inferno; nec nunc verum est
dicere totum Christum ibi fuisse.
Halio primi est, primo : Quin de eo quod non
est, non potest vere dici esso ibi, vel alibi. Sed
Christus, in triduo mortis, non fuit. Ergo non fuit
verum dicere quod esset in sepulchre, vel in inferno;
et, si non fuit ibi, non fuit ibi totus. Major patet :
«piia non enti non convenit (x) esse alicubi. Minor
declaratur : Quia Christus nominat suppositum sub
sistens in duabus naturis, divina scilicet et humana;
nullum autem tale, fuit, in triduo mortis; propter
quod Christus non fuit.
Secundo : Quia, si aliquod nomen esset imposi
tum ad significandum hominem album, homine
desinente osse a|bo, sicut hæc esset falsa, Homo
albus est, sic el illa. A simili : sicut in triduo mor
tis hæc esset falsa, Deus et homo esi; sic, cum in
nomine Christi importetur (C) utrumque, hæc fuis
set falsa, Christus est, propter falsam implicatio
nem circa subjectum. Et sic patet primum.
Secundum etiam palet, quod scilicet nec nunc est
verum dicere quod totus Christus fuerit ibi : non
propter falsam implicationem, quia nulla talis est
pro moderno tempore, sicut fuit pro triduo; sed
propter aüud. Primo : Quia, cum totus sit adjecti
vum, ponit significatum suum circa substantivum
cui additur. Cum igitur Christus dicat suppositum
subsistens in duabus naturis, non videtur quod
totus Christus sit alicubi, nisi ubi est utraque natura
completa; quod non fuit in inferno, nec in sepul
chre.
Secundo. Quia ratio in oppositum, pro conclu
sione adducta, non cogit. Quia, de vi vocis, non
plus masculinum stat pro supposito, quam neu
fs) comenti. —contingit Pr.
(rt) importetur. — importet Pr.
DISTINCTIO XXI. ET XXII. — QUÆSTIO I.
Irum; vel, dato quod ex usu loquendi staret pro
supposito, nihilominus tamen circa suppositum
ponit suum significatum. Quod si nomen suppositi
sil nomen habentis paries, sicut est hoc nomen
Christus, quod importat suppositum in duplici
nntura, tunc hoc quod est totus, convenit suppo
sito, non inquantum suppositum solum, sed inquantum est habens partes : totum enim dicitur respe
ctu partium, in illo quod natum est habere pries.
Cum igitur natura divina et humana sint partes
personæ (x) compositae post incarnationem, quæ
significatur nomine Christi, ideo, cum dicitur,
totus Christus est ibi, vel alibi, non potest veriiicari, nisi sit ibi persona vel suppositum cum utro
que natura perfecta.
Tertio. Quia, licet si non adderetur totus, et
diceretur, Christus fuit in sepulchro, verum esset;
non tamen proprie, sed figurative, per synecdo
chen, accipiendo partem pro toto. Cum enim Chri
stus sil suppositum sulisistens in natura divina
el humana, cujus partes sunt corpus et anima,
nomen Christi dicit personam compositam ex omni
bus prodictis, secundum Damascenum (de Fid.
orth., lib. 3, cap. 4);el ideo quidquid convenit ali
cui ex pnedictis, quod non prodicetur de Christo
(ut corpus, vel anima), si propter hoc attribuatur
Christo, hoc erit per synecdochen. Unde, cum dici
tur fuisse in inferno, vel in sepulchro, cum hoc
fuerit ratione solius animæ, vel solius corporis, non
verificatur proprie, sed figurative, modo pncdicto.
— Hæc Durandus, in forma.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
ARTICULUS III.
P O N U N T U H SOLUTION ES
— Al) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Durandi.
- Quantum ad ter
tium articulum, respondendum est objectionibus
supradiclis. Ideo, ad dicta Durandi contra primam
conclusionem, dicitur primo, quod, secundum viam
sancti Thomæ, nec in Christo homine, nec in aliis
hominibus, sunt plures formæ substantiales dantes
esse actu; Sed una sola, scilicet anima rationalis,
quæ dat esse ens substantiale, corporeum, vivens,
animatum, sensibile, rationale. Et de hoc salis
dictum fuit, 2. Sententiarum (dist. 15).
Dicitur secundo, quod in morte Christi remansit
unio divinitatis cum corpore Christi : quia nec illa
unio desiit essu per separationem extremorum, nec
per desinitionem alicujus extremi ; divinitas namque
(a) pertona. — pr»· te Pr.
mansit, et corpus Christi mansit idem numero
quod prius erat, in illo triduo mortis.
Sciendum tamen quod de corpore Christi posu
mus loqui quintupliciler, quantum ad propositum
pertinet. Potest namque sumi pro trina dimensione
de genere quantitatis, sicut corpus Christi pro trina
dimensione continua et divisibili in longum, latum
et profundum. Secundo, potest sumi corpus Christi
pro materia subjecta prodictae quantitati, cum pro
dicta quantitate; ila quod aggregatum ex illa maleria el tali dimensione, dicatur corpus. Tertio, potest
sumi corpus pro composito ex materia et forma sub
stantiali dante esse corporeum, et causante trinam
dimensionem in materia sibi subjecta. Quarto, potest
sumi pro composito ex materia et potentia, vel habi
tudine, vel aptitudine, vel qualicumque respectu ad
formam dantem es>e corporeum et organizalionem
convenientem humano corpori. Quinio, potest sumi
pro prodicto composito, vel aggregato, exsistente
sub esse actualis exsistentiæ, cui communicat anima,
vel alia forma substantialis, informans prodictam
malenam, vel non informans; ita quod prodicta
materia et forma substantialis communicent m eodem
es>e actualis exsistentiæ, licet non in eodem esse
essenliæ, et habeant idem et non diversa supposita;
ita quod corpus hoc modo sumptum, in suo intelle
ctu ct in sua ratione includit sex, scilicet, mate
riam, habitudinem ad formam, habitudinem ad
esse, habitudinem ad suppositum, habitudinem ad
trinam dimensionem, habitudinem ad organizalionem ct figurationem convenientem formæ sulistantiali, potissime animæ rationali.
Hoc suppositu, dicitur quod, accipiendo corpus
primo modo, scilicet pro trina dimensione de genere
quantitatis, tale corpus, |M>t mortem Christi, non
mansit idem numero quod prius fuerat : quia tale
accidens destruitur, destructo ejus subjecto proximo,
quod est substantia composita ex materia et forma ;
tale autem subjectum non mansit in triduo mortis
Christi, immo destructum est pro tunc, scilicet
humanitas; et ideo non remansit eadem quantitas
in Christo vivo el mortuo, nec eadem iigura, nec
eadem organ i ia lio in numero, sed alia el differens
numero, licet eadem specie. — Ulterius, dicitur
quod, in triduo mortis Christi, non remansit idem
corpus secundo motio dictum. Patet ex procedenti,
ex quo non remansit eadem quantitas, nec eadem organizatio, nec eadem figura (a) in numero, sed solum
eadem in specie, et multum consimili, ila ut per
sensum non posset deprehendi distinctio posterioris
ad priorem quantitatem vel figuram, licet per ratio
nem deprehendi posset. — Ulterius, dicitur quod in
illo triduo remansit idem corpus numero, quarto
modo dictum, et quinto modo dictum : remansit
enim eadem materia quæ prius, cum habitudine ad
(z) non. — Ad. Pr
278
LIBRI III. SENTENTIARUM
formam dantem esse corporeum, et organizations,
et quantitatem corpori humano congruentem, el in
eodem supposito, rtsub eodem esse actualis exsistentiæ, quibus prius erat ; el nihilominus nec talis ma
teria habebat aliud suppositum, nec aliud esse exsi
stentis, quam haberet anima pro tunc, sed omnino
idem; quia utrumque suppositabatur divino sup|>osito, ct communicabat actuali (i)exsistentiædivini(^)
suppositi, sicut prius, dum erat unita.
Loquendo vero de corporo tortio modo dicto,
dicendum est quod tale corpus uno modo fuit idem,
et alio modo non. Et de hoc sanctus Thomas, 3 p.,
q. 50, art. 5, sic dicit : α Hoc quod dico simpliciter,
potest dupliciter accipi (γ). Uno modo, simpliciter
idem est quod absolute; sicut simpliciter dicilur,
quod nullo addito dicitur, ut dicit Philosophus
(2. Topicorum, cap. ult.). Et hoc modo corpus
Christi vivum et mortuum, fuit .simpliciter idem
numero. Dicitur enim aliquid esse idem numero
simpliciter, quia est supposito idem. Corpus autem
Chrisli vivum et mortuum, fuit supposito idem :
quin non habuit aliud suppositum, vel aliam h y po
stas! in, vivum et mortuum, pneter hyposlasim
Verbi Dei. Et hoc modo loquitur Athanasius, in
Epistola ad Epictetum : Circumciso corpore. ct
potato, ct manducante, et laborante (o), et in ligno
affixo, erat impassibile et incorporeum Dei Ver
bum; hoc erat in sepulchro positum, etc. Alio
modo, simpliciter idem est quod omnino vel tota
liter. Et sic corpus Christi vivum et mortuum, non
fuit simpliciter idem numero : quia non fuit totali
ter idem, cum vita sil aliquid de essentia corporis
viventis; est enim prædicatum essentiale, et non
accidentale ; unde consequens est quod corpus quod
desinit esse vivum, non totaliter idem maneat. Si
autem diceretur quod corpus Christi mortuum,
totaliter idem remaneret, sequeretur quod non esset
corruptum, corruptione dico mortis ; quod est hæresis
Gaianitarum, ut dicit Isidonis (8. Ethimologiarum, cap. 5), et habetur in Decretis, caus. 24,
<|. 3 (can. Quidam autem). Et Damascenus dicit
(de Fid. orth.), in tertio libro (cap. 28), quod cor
ruptionis nomen duo significat : uno modo, sepa
rationem animæ a corpore, ct alia hujusmodi ;
alio modo, perfectam dissolutionem in elementa.
Ergo incorruptibile dicere corpus Domini, secun
dum Julianum ct Gaianum, secundum primum
corruptionis modum, ante resurrectionem, est
impium ; quia corpus Christi non esset consub
stantiale nobis, nec in veritate mortuum esset,
ner secundum veritatem salvati essemus. Secundo
autem modo, corpus Christi fuit incorruptum, *
(a) actuali — actuali» Pr
(I) divini» — Dei Pr.
(γ) quia. — Ad. Pr.
(î) laborante. — laboranti Pr.
— Hæc ille.— Hem, ibidem, arguit sic (arg. 2 ) : « Se
eundum Philosophum, in 5. ^fetaphgsic:r (l. c. 12),
quæcumque sunt diversa specie, sunt diversa etiam
numero. Sed corpus Christi vivum et mortuum,
fuit diversum specie : quia non dicilur oculus aut
caro mortui, nisi æquivoce, ut patet per Philoso
phum. 2. de Animati, c. 9). et 7. Metaphysiciv
(·. c. 35). Ergo corpus Chrisli non fuit simpliciter
idem numero vivum et mortuum. » — Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : « Idem (x). inquit,
numero dicilur aliquid secundum suppositum ; idem
autem specie, est idem secundum formam. Ubicum
que autem suppositum subsistit in una sola natura,
Oportet quod, sublata unitate speciei, auferatur
unitas numeralis. Sed hypostasis Verb» Dei subsistit
in duabus naturis. Et ideo, quamvis in aliis non
remaneat corpus idem secundum speciem natune
humanæ, remanet tamen in Christo idem numero
secundum suppositum Verbi Dei. n — Hæc ille. —
Item, 2. Quodlibeto, art. I , sic dicit : α De Christo
in triduo mortis possumus loqui dupliciter. Uno
modo, quantum ad hypostasim vel personam ; el sic
eet idem numero simpliciter qui fuit. Aut quantum
ad naturam humanam; et hoc dupliciter. Uno modo,
quantum ad (6) totam naturam humanam, quæ
Immanitas dicitur; et sic Christus non fuit homo in
triduo mortis; unde nec idem homo, nec alius
homo, sed eadem hypostasis. Aut quantum ad pries
humanæ natune; et sic anima quidem fuit omnino
eadem numero, eo quod non est transmutato secun
dum substantiam ; corpus vero fuit idem numero
secundum materiam, sed non secundum formam
substantialem, quæ est anima. Unde non potest dici
quod simpliciter fuit idem numero : quia quælibet
differentia substantialis excludit idem simpliciter;
animatum autem est differentia substantialis; ct
ideo mori est corrumpi, non tantum alterari. Nec
iterum potest dici quod sit simpliciter non idem,
vel aliud ; quia non est secundum totam substantiam
non idem, aut aliud. Dicendum est ergo quod secun
dum quid est idem, secundum quid non idem :
secundum materiam enim est idem, secundum for
mam vero non idem. » — Hæc ille. — Item, 5. Quod
libeto, art. 8. ponit eamdem sententiam. — Adver
tendum tarnen quod, cum dicit, secundo Quodli
beto, corpus Christi vivum ct mortuum, non fuisse
idem simpliciter, sed secundum quid, accipit ly
simpliciter secundo modo superius posito, scilicet
pin omnino vel totaliter; el sic non est contradi
ctio. cum, 3p., dicit quod fuit idem simpliciter.
Ex dictis p&tet quid dicendum nd primum argu
mentum Durandi. Cum enim dicit quod corpus
CHristi desiit esse id quod rral essentialiter, etc., —
patet quod. accipiendo corpus primo modo et secundo
(a) Idem. — /»/ Pr.
U) » vcrl>o naturam iiMpir nd quantum ad, om. Pr
DISTINCTIO XXI. ET XXII. — QUæSTIO I.
modo, verum dicit ; accipiendo autem corpus Chri
sti quarto modo, vel quinto modo, dicit simpliciter
falsum; accipiendo vero corpus Christi tertio modo,
in quo sensu ipse loquitur, tunc dicit secundum
quid verum, et secundum quid falsum. Sicut enim
patet ex dictis, corpus Christi desiit esse ejusdem
speciei; mansit tamen idem numero, quintupliciter: primo, propter identitatem materiæ; secundo,
propter identitatem suppositi ; tertio, propter iden
titatem esse actualis exsistentia· ; quarto, propter
accidentia exteriora consimilia et ejusdem speciei;
quinto, propter ordinem ad formam priorem, quia
immediate post exclusionem formæ mortis, praeter
misso natura ordine, rediit ad formam prioris vita·.
Unde illud corpus vivum et mortuum, majorem
identitatem habuit quam corpora aliorum hominum;
corpus enim Petri vivum et mortuum, non fuit
idem, nisi primo modo et quarto, ut patet de se. Eo
modo igitur quo corpus Christi mansit idem numero,
mansit unitum divinitati.
Ad secundum dicitur primo, quod corpus Chri
sti, sumptum etiam tertio modo, non dicit idem
omnino realiter cum humanitate : quia humanitas
in sua ratione includit plures res quam corpus
Christi isto modo dictum, puta potentias animæ, et
mulla alia accidentia; et ulterius, corpus Christi
non includit animam prout anima est, sed prout
continet aliquam formam imperfectiorem, dantem
es^e corporeum. — Dicitur secundo, quod erroneum
est dicere quod corpus Chrisli viventis vita corporali,
non desierit esse illud qûpd erat secundum speciem
et naturam, et per consequens quin desierit esse
idem numero, numerositate speciei. Non tamen est
erroneum, sed catholicum, dicere quod non desiit
esse idem numero, numerositate materiæ, suppo
siti, el actualis exsistentia·, quod prius erat. — Dici
tur tertio, quod, sicut desiit unio divinitatis ad
humanitatem, desinente humanitate, sic desiit unio
divinitatis ad naturam corporis priorem ; sed reman
sit unio ad individuum corporis; quia, sicut sæpe
dictum fuit, corpus non mansit ejusdem speciei,
mansit tamen idem numera, el idem individuum,
modo pradicto.
Ad tertium dicitur quod in ista positione non esi
aliquid propinquum errari, si sane inlelligalur ;
quia auctoritates Sauciorum non majorem identi
tatem asseruit inter corpus Christi vivum et corpus
Christi mortuum, quam sit inter corpus latronis
viventis et corpus ipsius in cruce pendentis; et
tamen positio nostra ponit majorem identitatem
inter corpus Christi vivum et mortuum, quam
unquam fuerit inter quodeumque corpus humanum
vivum et mortuum. De hoc sanctus Thomas, 3 p.,
uhi supra (q. 50, art. 5), arguit sic (arg. I) :
α Christus vere mortuus est, sicut alii homines
moriuntur. Sed corpus cujuscuinque alterius homi
nis non est idem simpliciter vivum el mortuum,
279
quia differunt essentiali differentia. Ergo neque
corpus Christi est idem numero vivum et mortuum
simpliciter. > Ecce argumentum. Sequitur respon
sio : c Dicendum, inquit, est, quod corpus mor
tuum cujuscumque alterius hominis non remanet
unitum alicui hypostasi permanenti, sicut corpus
Chn-ti mortuum. Et ideo corpus mortuum cujuscumque alterius hominis non est idem simpliciter,
*ed secundum quid : quia est idem secundum mate
riam, non autem •^eundum formam. Corpus autem
Christi remanet idem simpliciter, propter identita
tem suppositi. » — Hæc ille. — Item, tertio loco,
arguit sic : < Mors est corruptio quædam. Sed illud
quod corrumpitur corruptione substantiali, postquam
corruptum est, jam non est; quia comiptio est
mutatio de esse in non e^
*e.
Corpus igitur, postquam
mortuum fuit, non remansit idem numero, cum
mors sil substantialis corruptio. > Ecce argumen
tum. Sequitur responsio : < Dicendum quod mors
et corruptio non competit Christo ratione suppositi,
secundum quod suppositum attenditur unitas nume
rali»; sed ratione humanæ naturæ, secundum quam
invenitur in corpore Christi differentia mortis et
vite·. n — Hæc ille. — Ex quibus palet quomodo
coi pus Christi desiit esse ejusdem natune cujus erat
prius, et tamen remansit idem simpliciter.
Ulterius, dicilur quod difficultas praesens non
oritur, ul tingit arguens, ex unitale vel pluralitate
formæ substantialis in composito; nam squalis dif
ficultas incumbit eis qui ponunt plures formas sub
stantiales in eodem composito. Nam tales nullo
modo possunt, cum sua pluralitate formarum, sal
vare identitatem naturæ aut speciei in corpore Chri
sti vivo et mortuo, nisi secundum quid : quia, dato
quod in corpore Christi mortuo remanserit aliqua
forma substantialis prius exsistens in corpore vivo,
qualitercumque nominetur, non tamen remansit
forma dans csm» animatum et vivum ; sed, subtracta
qualicumque forma substantiali, subtrahitur aliqua
differentia essentialis; ac, per hoc, illud a quo sub
trahitur non remanet ejusdem natune specifica»,
secundum dicta, 8. Metaphysics (t. c. 10). De hoc
sanctus Thomas, 3. Quodlibcto, ari. 4, sic dicit :
α zEquivocuin et univocum dicitur secundum diffi
ndi \ am rationem eamdem vel non eamdem. Ratio
autem difliniliva cujuslibet speciei sumitur a forma
specifica ipsius. Forma autem specifica hominis est
anima rationalis. Unde, remote anima rationali, non
potest remanere homo univoce, sed æquivoce tan
tum. Oportet autem idem accipere in partibus, quod
est in toto : nam, sicut anima se habet ad totum
corpus, ita pars animæ se habet ad partem corporis,
ul visus ad oculum, ut dicitur, 2. de Anima (t. c. 9).
Unde, separate anima o corpora, sicut non dicilur
homo nisi æquivoce. ita nec dicitur oculus nisi
æquivoce. El hoc indifferenter, sive pnesupponatur
alia forma substantialis in corpora ante animam
MO
LIBRI III. SENTENTIARUM
rationalem, ut quidam dicunt, sive non. ut magis
videtur consonum veritati. Quodcumque enim essen
tialium principiorum subtrahatur, jam non rema
nebit eadem ratio speciei ; unde nec (i) nomen uni
voce dicetur. Solo autem hoc modo, anima rece
dente, remaneret corpus humanum el partes ejus
secundum eamdem rationem speciei, si anima non
uniretur corpori ut forma. Sed tunc sequeretur quod
nec per unionem animæ esset substantialis genera
tio, nec per separationem corruptio; quod quidem
ponere in corpore Christi, est hæreticum; dicit
enim Damascenus, lib. 3 (de Fid. orth., cap. 28),
quod corruptionis nomen duo significat, etc. (£).
Sicut igitur Christus, in triduo mortis, propter
separationem animæ a corpore, quæ est vera corru
ptio, non dicitur fuisse homo univoce, sed homo
mortuus; ita nec oculus ejus, in triduo mortis, fuit
univoco oculus, sed œquivoce, sicut oculus mor
tuus. Et eadem ratio est de aliis partibus cor|>oris
Christi. > — Hæc ille. — E
* quibus patet quod nec
ponentes unicam formam substantialem in homine,
neque ponentes pium, possunt salvare identitatem
specificam in corpore Christi vivo (γ) et mortuo, nec
in partibus corporis Christi ; el per consequens, fal
sum dicit arguens, quod ista difficultas proveniat
ex fundamento praelibato unitatis formæ substantia
lis in composito. Item, patet (o) quomodo ponentes
corpus Christi vivum et mortuum, et partes ejus,
mansisse unius et ejusdem naturæ specificæ, inci
dunt in hæresim damnatam Gaianitanirn et Julianitarum ponentium corpus Christi non fuisse jær
mortem substantialiter corruptum.
Ulterius, dicitur quod posilio tenens quod divi
nitas nullo modo remanserit unita in triduo corpori
Christi, propinqua est errori.
genus generalissimum de genere subalterno : ut
cum dicitur, Homo est animal, et Animal est sub·
stantia. El de hoc satis dictum fuit, in 1. Sentent.
(disl. 2, q. 2). Utrum autem isla sit per se nota
aut necessaria, Socrates albus est homo, vel isla,
Homo grammaticus est animal, dubium est.
Dicitur secundo, quod in ista, Christus est homo,
subjectum implicat duas naturas, vel unionem dua
rum naturarum contingentem sine aliqua perseitate
unius ad alleram. Non dico quod unio sit per acci
dens, vel accidentalis; quia uria natura trahitur ad
esse alterius, ut alias (disl. 5et 6) dictum fuit. Sed
tamen est ibi quidam modus accidenta litat is; quia
una non est de ratione alterius. Et ideo, si subje
ctum accipitur, scilicet ly Christus, ul implicans
duas naturas disparatas, quarum una non est de
ratione alterius, et ulterius, prædicatum, licet sil
de ratione unius naturarum in subjecto implicata
rum, scilicet naturæ humanæ, quia tamen non est
de ratione alterius, immo omnino disparatum ab ea,
scilicet naturæ divinæ, non ojiortet quod ista,
Christus est homo, sit per se nola vel necessaria,
sicul illa, Homo est animal, vel, Socrates est
homo.
Dicitur tertio, quod, posito quod ista propositio,
Christus est homo, esset aliquo modo per se nota
vel necessaria, non tamen ista, Filius Dei est homo.
ubi constat praedicatum nullo modo esse de ratione
subjecti. Et quia (x) in hoc sensu vertitur quæstio,
scilicet utrum Filius Dei, aut persona secunda in
divinis, in triduo mortis Christi, esset homo, ita
quod accipitur hoc nomen Christus sine praedicta
implicatione duarum naturarum, et quasi converti
biliter cum hoc nomine Filius Dei, ideo non con
ceditur quod ista, Christus est homo, sit per se
nota vel necessaria; licet forte, de virtute sermonis,
accipiendo subjectum cum tali implicatione, esset
§ 2. — Ad argumenta contra secundam
dicta propositio necessaria.
CONCLUSIONEM
Dicitur quarto, quod, posito quod dicta proposi
Ad argumentum Aureoli. — Ad dicta Aureoli tio, sumpto subjecto cum tali implicatione, esset
contra secundam conclusionem, dicitur primo, quod, necessaria, non tamen ista, Christus est actu ct
secundum antiquos logicos, et beatum Thornam, in realiter homo, erat vera in triduo. Secundum enim
multis locis, omnis propositio calhegonca affirma quod dicil sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7,
tiva de inesse, nullo modo æquivalens hypothe art. 2, in solutione primi, post Philosophum,
tic® (e) vel modali, non habens implicationem ex 5. Metaphysicir (cap. de Ente), α Esse quandoque
parte subjecti, potissime contingentem et accidenta significat essentiam rei, sive actum exsistendi.
lem vel impossibilem, cujus prædicatum clauditur in Quandoque vero significat veritatem propositionis,
ratione subjecti, est et dicitur per se nota in veri etiam in his quæ esse non habent : sicut dicimus
tate. Cujus potissimum exemplum est, cum genus quod cæcitas est, quia verum est hominem esse
subalternum prædicalur de specie specialissima, et cæcum, b — Hæc ille. — Nunc autem, cum quæritur utrum Christus fuerit homo in triduo, mens
Docturum est quærere utrum pro tunc Filius Dei
(a) nac. — ul Pr
actualiter esset homo, et non utrum hæc (6) compo
(g) SI via textam integrum D»m3%ct»ni, efr j 1, m «nhi- sitio esset vera, Christus est homo. Nam, secun-
bone pomi Durandi contra prinum conclusionem.
ΐγ) nro. — Om Pr
(i) patet. — Om. Pr.
(t) Aypn/A7ui(ur. — Ad. Pr
(Ô) hit· — Om. Pr.
DISTINCTIO XXL ET XX1Î. — QUÆ8TIO I.
dum quod dicit venerabilis Albertus in Logica sua,
in Postprædicamentis, capit. 0, et allegatum fuit
alias, tarn in primo Sententiarum quam in secundo,
< (piando prædicatum concluditur (i) in ratione su In
jecti, talis propositio vera est, sive re exsistente, sive
non exsistente. Sive enim homo sit et animal, sive
non sint homo et animal, semperhæc propositio est
vera, Homo est animal,et Animal est animatum,
sensibile, et vivum, ct substantia. Et ideo sequi
tur : Homo est animal, ct animal cut vivum, ct
vivum est substantia; ergo homo est substantia.
Sedsi ulterius inferatur, Substantia est ens, ergo
homo est ens, dicunt quod non sequitur; quia ens,
vel esse, est (6) accidentale homini et animali, et non
per se clauditur in intellectu eorum. Cum enim
dicitur. Homo est animal, sufficit, ad veritatem
propositionis substantialis ordinatio pnedicati ad
subjectum; cum autem additur, Animal est cns(v),
ens non est de ratione animalis vel hominis; et
sic (o) non erit ibi ordo su I ista n liai is unius ad alte
rum. El ideo, si animal estons, vel homo est ens,
oportet quod sil ens actu; cl hoc est contra liypothesirn; posuimus enim quod non sit homo. Ordinabililas autem rerum in prædicatum el subjectum,
æqualiter convenit rebus exsistentibus el non exsi
stentibus, dummodo non sint impossibiles ad exsi
stendum, etc. * — Hæc ille, cum mullis aliis pro
fundis veritatibus.
El ista sufficiunt ad dicta Aureoli.
§ 3. —
Ad
argumenta contra tertiam
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Durandi. —
Ad primum
Durandi contra tertiam conclusionem, dicitur primo,
quod anima Christi descendit ad infernum, non
quidem mota illo motu locali qui convenit corpori
bus, sed eo genere motus qui congruit substantiis
separatis. Nec fiat vis in motio loquendi, cum dici
mus illum descensum fuisse motum : accipio enim
hic motum large, pro mutatione subita vel succes
siva, quæ potius dicitur mutatum esse quam motus.
De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 52. art. I, ubi.
tertio loco, aiguit sic : α Per mortem Christi, sepa
rata est anima a corpora ejus, quod quidem positum
fuerat in sepulchre. Non videtur nutem quod secun
dum animam solam descendit ad infernum: quia,
cum anima sil incorporea, non videtur quod possit
moveri localiter; hoc enim est corporum, ul proba
tur, 6. Physicorum, ( t. c. 32); descensus autem
motum corporalem importat. Ergo non fuit conve
niens quod Christus ad infernum descenderet. ·
(s) concluditur. — conceditur Pr.
(6) cet — Om. Pr.
(γ) ct. — Ad. Pr.
(ê) >ic. — Om. Pr.
2AI
Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen
dum, inquit, quod anima Christi non descendit ad
inferos eo genere motus quo coqmra moventur, sed
eo genere mntus quo angeli moventur. > — Hæc
ille.
Dicitur secundo, quod, licet anima separata, ex
propria naturali virtute, non poesit movere corjiora
localiter; sicul bone probat sanctus Thomas, I p.,
q. 117, ari. 4; potest tamen operari circa corpora,
virtute divina; potissime anima Christi, quæ est et
fuit instrumentum divinitatis. De hoc sanctus Thomas, ubi supra (1 p., q. 117, art. 4), sic dicit :
< Anima separata, sua naturali virtute, non potest
movere aliquod corpus. Manifestum est enim quod,
cum est corpori unita, non movet immediate cor
pus, nisi vivificatum; unde, si aliquod membrum
corporis mortificetur, non obedit animæ ad motum.
Manifestum est autem quod ab anima separata nul
lum corpus vivificatur. Undo nullum corpus obedit
ei quantum ad motum localem, quantum est ex
virtute suæ naturæ, supra quam potest ei aliquid
conferri ex virtute divina. > — Hæc ille. — Si
autem quærilur: quam operationem habuit, virtute
divina, anima Christi, circa locum inferni, in
suo descensu? — dicitur quod illuminavit corporali
lumine locum ad quem descendit. De hoc sanctus
Thomas. 3. Sentent., dist. 22, q. 2, art. 2, qu 1,
sic dicil : « Cum lenebræ exteriores inferni, tenebris interioribus correspondent, ex quo Christus a
patribus qui erant in limbo, omnes tenebras inte
riores expulerat per demonstrationem sute divini
tatis, congruum etiam fuit ul per pnesentiarn suæ
humanitatis, quantum ad animam, etiam tenebras
exteriores excluderet, locum illum illuminando. >
— Hæc ille.
Dicitur tertio, quod anima Christi, et quælibet
alia substantia separata creata, potest esse in loco,
sine hoc quod operetur in loco, accipiendo proprie
operationem in loco, scilicet corporis veram muta
tionem de genera qualitatis, aut quantitatis, aut
ubi. Sufficit enim, ad hoc quod talis substantia
dicatur esse in loco, quod aliquo modo contingat
sua virtute ipsum locum, vel contingatur a loco;
sicut in secundo (2. Sentent., dist. 2, q 1) latius
dictum fuit. Et quidem, de primo contactu, quo
scilicet substantia spiritualis contingit corpus vel
locum, dicil sanctus Thomas, 1. Quodlibclo, art. 4.
α Qualiter, inquit, angelus sit in loco, considerari
potest ex modo quo
*
corpus est in loco. E>1 enim (x)
corpus in loco per contactum loci. Contactus autem
coqxiris est per quantitatem dimensi vam, quæ in
angelo non invenitur, cum sit incorporeus; sed loco
ejus e>l in eo quantitas virlualis. Sicut igitur corpus
est in loco |>er contactum dimensivæ quantitatis, ita
angelus est in loco per contactum virtutis. Si quis
(a) Eit mini. — Enim ctt Pr.
2*2
LIBRI III. SENTENTIARUM
autem velit contactum virtutis operationem vocare,
propter hoc quod operari est proprius effectus vir
*,
tuti
dicclur quoi angelus est in loco per operatio
nem; ita tamen quod per o|>orationeni non intelligalur sola molio, sed quæcumque unitio, qua *ua
virtute se corpori unit, præsidendo, vel continendo,
vel quocumque alio modo. > — Hæc ille. — De
secundo vero contactu, quo locus vel corpus con
tingit >ua virtute substantiam spiritualem, loquitur
sanctus Thomas, 2. Quodlibeto, art. 13, ubi sit
dicit : < Sicut dicimus hominem pali, cum detine
tur, vel ligatur, ne vadat quo vult; ila, per modum
cujusdam ligationis, anima patitur ab igne corpo
reo, ut dicit Augustinus, 21. de Civitate Dei
(cap. 10). Non enim hoc est contra naturam spiritus
coi|)on alligari, cum videamus animum naturaliter
alligari corpori ad vivificandum ipsum. Dæmones
etiam, per nicromantiam potestate superiorum
dæmonum alligantur aliquibus imaginibus, vel annullis, vel aliquibus aliis robus. Unde multo magis
possunt spiritus alligari divina virtute igni corporeo,
non ut dent illi vitam, sed ut accipiant poenam,
sicut \ugustinus (ibid.) dicit. Sed quia quod est
minoris virtutis non potest sua virtute ligare illud
quod est majoris virtutis, inde est quod nullum
corpus potest ligare spiritum, qui est majoris vir
tutis, nisi aliqua superiori virtute. Et, propter hor,
dicitur quod ignis corporeus agit in animam sepa
ratam non virtute propria, sed inquantum est
instrumentum divina· justiliie vindicantis, v—Hæc
ille. — Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit :
< Ignis tangit animam : non quidern tactu mathe
matico, qui attenditur secundum terminos quanti
tatis; sed magis contactu virtutis, non propria?, sed
quoin habet inquantum est instrumentum divinæ
justitiæ. b - IIdL-c ille. — Simile dicit, 3. Quodlibeto, art. 23. Hem, 4. Sentent., dist. 4i, q. 3,
ari. 3, q1· 3. Item, 4. Contra Gentiles, cap. ta). —
Ex quibus patet quomodo anima separata dicitur
osse in loco per contactum virtutis, quo scilicet tan
git corpus, vel tangitur n corpore; et ulterius, quod,
cum anima separata successive possit tangere diversa
loca, vel tangi ab eis, quod ipsa anima potest moveri
localiter, et ascendere, vel descendere, eo modo quo
angelus potest.
Dicitur quarto, quod anima» damnatorum, vel
animæ purgando?, vel animæ sanctorum patrum,
non dicebantur descendero ad infernum, vel purga
torium, vel limbum, tantummodo propter deputationem, eo modo quo dicit arguens; immo quia
veraciter et realiter erant présentés illis locis, per
aliquem contactum virtutis. Do hoc sanctus Thomns, 4. Sentent , dist. 45, q. 1, art. I, q1· 1, sic
dicit < Quamvis substantiæ spirituales secundum
suum a corporo non dependeant, corporalia
tamen a Deo mediantibus spiritualibus gubernantur,
ut dicit Augustinus, 3. de Trinitate (cap. 4), et Gre
gorius. 4. Dialogorum (cap. (>). Et ideo est quædam
convenientia substantiarum spiritualium ad corpo
rales substantias, per quamdam congruentiam, ul
scilicet dignioribus substantiis digniora corpora ada
ptentur. Unde etiam Philosophus (12. Metaphyaieas, t. r. 42, etc.), secundum ordinem mobilium
posuit ordinem substantiarum separatarum. Quam
vis autem animabus post mortem non assignentur
aliqua corpora, quorum sint formæ, vel determinati
lÛOtoros, determinantur tamen (a) eis quædam cor
poralia loca, per quamdam congruentiam, secundum
gradus dignitatis earum, in quibus sint quasi in
loco, eo modo quo incorporalia in loco esse possunt,
secundum quod magis vel minus accedunt ad pri
mam substantiam, cui locus superior per congruen
tiam deputatur, scilicet Deum, cujus sedem cœluin
Scriptura esse denuntiat. Et ideo animas quæ sunt
in plena participatione divinitatis, in cœlo esse poni
mus; animas vero quæ a participatione hujus impe
diuntur, loco contrario dicimus deputari, b — Hæc
ille. — Item, in solutione primi, sic dicit ; «x Incor
poralia non sunt in loco, aliquo modo nobis noto et
consueto, secundum quod dicimus corpora proprie
esso in loco; sunt tamen in loco, modo substantiis
spiritualibus convenienti, qpi nobis plene mani
festus esse non potest. »
Dicitur quinio, quod anima Christi descendit ad
inferos, n<>n xdiim quantum ad effectum, immo
quantum ad realem præsentiam suæ essentia?,
quoad (C) unam pariem inferni, licet non quoad (γ)
omnes. De hoc sanctus Thomas, 3 p.. q. 52, ari. 2,
ric dicit : α Dupliciter dicitur aliquid esse alicubi.
Uno modo, persuum effectum ; cl hoc modoChrislus
in quemliM infernum descendit; aliter tamen et
aliter : nam in inferno damnatorum habuit hunc
elTeclum, quod, descendens ad inferos, eos de sua
incredulitate et rnnlilia confutavit; illis voro qui
delinebantur in purgatorio, spem gloria? conse
quenda? dedit; sanctis autem patribus, qui pro solo
peccato originali delinebantur in inferno, lumen
ælernæ gloriæ infudit. Alio modo dicitur aliquid esse
alicubi per suam essentiam; et hoc modo anima
Christi descendit solum ad locum inferni in quo
justi detinebantur, ut illos quos per gratiam interius
visitabat secundum divinitatem, eos etiam secundum
animam visitaret et (g) loco. Sic autem in una parte
inferni exsistens, effectum suum aliqualiter ad omnes
partes inferni derivavit, sicul in uno loco terne pas
sus, totum mundum sua passione liberavit. * —
Hæc ille.
Tunc ad primam probationem in oppositum,
respondetur, negando minorem : quia substantiæ
'‘Oparatæ contingit esse in loco corporali, non solum
I
|
(a)
(6)
(γ)
(t)
tamen. — rum Pr.
quoad. — ad Pr.
non quoad. — quo non ad Pr.
et — Om. Pr.
DISTINCTIO XXL ET XXII. - QUÆSTIO I.
per offectum, imino ρ«·ι unitionem miî ad lotum, et
qunlemcumque contactum virtutis» activum vel pas
sivum, ul su'pc dictum p.ri (2. Sentent,, dist. 2.
Ί 1 1
Ad secundam dicitur, negando consequentiam ;
quia, dato quod non descenderit illuc |μ*γ motum
continuum, non sequitur quod descenderit per
solum effectum; est enim dare medium, scilicet
contactum virtutis. Furte tamen posset concedi quod
ille descensus, quin fuit in instanti, potius dicendus
sit indivisibilis mutatio «piam proprie dictus motu·;
sed in hoc non est vis, ut dictum est. De hoc
descensu, quod fuerit localis, ct non per solum
offectum, asserit (a) sanctus Thomas, 3 p.,q. 52,
art. I, ubi (6) arguit sic (nrg. 2) : < Descendere ad
inferos non potest Christo convenire secundum divi
nam naturam, quæ est omnino immobilis; sed
solum potest ei convenire secundum naturam assum·
piam. Ea vero qu© Christus fecit vel paasus est m
natura assumpta, ordinantur ad salutem humanam;
ad «piam non videtur necessarium fuisse quod
Christus descenderit ad inferos; quia prr passionem
suam, er aliquid
speciale. Unde, sicut virtus passionis Christi appli
catur viventibus per sacramenta configurantia (γ)
nas passioni Christi, ita etiam applicata est mortuis
per descensum Christi ad inferos; propter quod
signanter dicitur, Zachar. 9 (v. II), quod eduxit
vinctos de lacu in sanguine testamenti sui. id est.
per virtutem su© passionis, p — Hæc illo. — El
recte, si ratio arguentis inspiciatur, ©«pie concludit
quod corpus Christi descenderit ad inferos, sicut «Io
anima : quia coiqioralLs passio fuit causa illorum
effectuum de quibus loquitur arguens; ideo, si
anima non aliter quam per effectum ad infernum
descenderit, sequitur quod passio Christi, et corpus
subjectum passioni, descenderit ad infernum; quod
nullus dicit.
Ad tertiam dicitur quod responsio ibidem data,
est sufficiens : quia illam ponit sanctus Thomas,
3p., q. 52, ait. <4, in solutione tertii; el 3. Sen
tent., dist. 22, q 2, art. 1, q1· 2.— El ad imprôlm
*
tionem hujus solutionis, dicitur quod non est simii·
de inferno et paradiso. Licet enim sit duplex infer
nus, sicul duplex paradisus; non tamen est dicen
dum quod anima Christi descenderit solum ad infer
num qui nominal pœnain damni vel sensus, et non
(a) aiorriL — unde Pr
(β) ubi. — Om. Pr
(γ) configurantia. — rnnfigurativa Pr
ad infernum qui nominat locum *ub terra. Cujus
ratio est : quia anima Christi rmn descendit ad
illud quod non erat ; sed ille infernus, de quo loqui
tur arguens, non ««rat pro illo instanti quo Christus
dicitur descendisse ad infernum (tunc enim in
•anctis patribus erat divina visio, ut arguens conredit; sed pro instanti quo erat m ei
* divina visio,
non erat in eo privatio divin© virionis, nec infer
nus illo modo dictus); igitur, in initanti mortis
Christi, non descendit anima Christi a«l talern infer
num, sed potiu·
*
?««! infernum localem, et non |«œnaIcm. Item, quia, «ecundum illam viam, magi^debe
ret concedi quod Christus descenderit ad paradisum
«piam ad infernum : quia in illo instanti paradisus
fuit effectus eju·, non autem infernus, sod privatio
vel destructio inferni; quod tamen nullus dit it.
Item, Dorlores dicunt quod anirna Christi non
descendit ad infernum prout nnminat pœnam, «ed
prout nominat locum. De hoc sanctus Thomas,
3 Sentent., diri 22, q. 2, art. I. qu 1, sic dicit
Christus, ul no· ab omnibus defectibus liberaret,
in se nostro
*
defectus qui universaliter omnium
erant, el in defectu grati© non vergebant, accipere
voluit. Hoc autem erat omnibus hominibus com
mune. ante Christi passionem, quod pro debito ori
ginalis peccati a«l infernum descendebant. Sed in
nomine inferni duo importantur : scilicet locus;
«Ί poena, vel damni, vel sensus, scilicet afDictiva.
Pœna autem damni, scilicet carentia divina· visio
nis, vergulttl in defectum grati©; quia scilicet non
jioldat in eis e>se gratia consummatu, scilicet gloria.
Similiter etiam pœna sensus, post hanc vitam,
non est sitisfactoria, quia illi non sunt in statu
merendi; sed est vel purgativa, v»
*l
damnaliva Pur
gatio autem debetur alicui impuritati, el damnatio
peccato mortali. Unde etiam pania sensus, peri hanc
vitam , in defectum grati© vergit. Et ideo Christo
fuit competens in infernum descendere, secundum
quod infernus importat locum, non autem secun
dum quod importat pœnam. > — Hæc ille.
El hox suffit iunt nd dicta Durandi contra tertiani
conclusionem.
§ i. — At) ARGUMENTA CONTRA QUARTAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Durandi. — Ad argumenta
ejus contra quartam, respondetur. Et ideo, ml dm»
prima argumeiith, quibus vult probare quod in
triduo mortis ista non es.^l \ern. Totus Christus
est in inferno, dicitur primo, quod conclusio nostra
noti «licit quod in triduo mortis ista esset vera,
Totus Christus est in inferno, vel in sepulchre.
Nec sanctus Thomas, hoc «licii alicubi expresse; sed
dicit quod totus Christus in Induo fuerit in inferno,
et in sepulôhro. El ideo non est necesse respondero
ad illa duo argumenta prima improbantia illam,
I
-
584
LIBRI III. SENTENTIARUM
Totus Christus est in inferno. Valde autem refert
ilicen?, In triduo erat vera, Totus Christus est in
inferno, et Totus Christus in triduo fuit in in
ferno : quia in isla quæ est de present!, Totus
Christus est in inferno, subjectum supponit pro
illo quod est actual i tor Christus; in illa autem,
Totus Christus fuit in inferno, subjectum amplia
tur ad supponendum sub distinctione pro illo quod
est actualiter Christus, vel pro illo quod fuit quan
doque Christus, licet modo non sit. El est simile de
istis, Christus ante incarnationem fuit homo, et
Ante incarnationem hire erat vera, Christus est
homo, vel Christus est Deus, vel Christus est :
prima enim communiter conceditur a doctoribus,
sequentes vero communiter negantur a doctis.
Dicitur secundo, quod hoc nomen Christus |>otest
multipliciter accipi. Primo modo, pro Filio Dei : ita
quod nec pro alio supponat, nec aliud connotet quam
hoc nomen Filius Dei. Secundo modo, potest sumi
pro Filio Dei, connotando unionem nature humanæ
integre ad Filium Dei : ita quod idem sit dicere
Christus, el dicere Filius Dei habens naturam
humanam hypostatice sibi unitam; ita quod sup
ponat pro Filio, et connotet naturam humanam in
obliquo in sua significatione. Tertio modo, potest
sumi pro Filio Dei, connolando in sua significatione
in obliqua, non quidem naturam humanam inte
gram, sed partes nature humanæ sibi hypostatice
unitas, licet ab invicem divisas et separatas : ita
quod supponat pro hypostasi, sed connotet in obli
quo partes nature humanæ sibi unitas, el (lotissime
animam unitam plenitudine Spiritus Sancti, ex qua
dicitur unctus et Christus; ita quod idem significet
Christus quod Filius Dei unctus secundum ani
mam. Quarto modo, |>olest sumi pro quodam com
posito vel aggregato ex Filio Dei et ex natura hu
mana : ita quod hoc nomen supponat pro tali com
posito. Et quod hoc nomen possit torn varie accipi,
patet ex usu doctorum sanctorum el modernorum.
Augustinus enim, in Sermone de Symbolo (lib. 3,
cap. 7), ut recitat sanctus Thomas, 3 p., q. 52,
art 3, in solutione tertii, sic dicit : Non per diversa
tempora vel loca dicimus ubique Christum esse
totum, ut modo ibi (i) totus sit, ct alio tempore
alibi totus, sed ut semper ct ubique sit totus. —
Hæc ille. — In quibus locutionibus apparet quod
accipit hoc nomen Christus pro Filio Dei. Quod
expressius palet : quia, in eodem sermone, ita dicit,
exponens pne missa : Totus Filius apud Patrem,
totus in cudo, totus in terra, totus in utero Viryinis, totus in cruce, totus in inferno, totus in
paradiso, quo latronem introduxit. — Hæc illo.
— Talis enim locutio, Christus est semper ubique
totus, non potest verilicari, si subjectum supponat
quarto modo, scilicet pro composito ex duabus natll-
ία) ibi — illa Pr.
ris; nec si supponat secundo modo, scilicet pro Filio
Dei habente naturam integram; sed solum potest
verificari, si subjectum supponat primo modo, sci
licet pro Filio Dei, sine quacumque con notat iono
nature humanæ vel sunnirn partium; et etiam, si
supponat (a) tertio modo, scilicet pro Filin Dei
habente partes nature humanæ, potissime illam
secundum qunrn sibi competit unctio Spiritus Sancti,
scilicet animam rationalem. Hocenim nomen Christus
semper supponit apud sanctos pro supposito Filii
Dei, el non pro tali composito, quale fingit arguens,
scilicet quarto modo superius dicto. El de hoc
sanctus Thomas, 3 p., q. 17, art. 1, sic dicil : α In
Christo, inquit, cum sint duæ nature, divina sci
licet et humana, altera earum potest de eo predicari
el in abstracto el in concreto : dicimus enim quod
Filius Dei, qui supponitur in hoc nomine Christus,
est divina natura, el esi Deus. Sed humana natura
non potest predicari de Christo secundum se in
abstracto (6), >ed in concreto solum, prout scilicet
significatur (γ) in supposito. Non enim vere potest
dici quod Christus sil natura humana, quia natura
humana non est nata predicari de suo supposito;
dicitur autem quod Christus esi homo, sicut el quod
Christus est Deus (3). Deus autem (i) significat
habentem divinitatem, el homo significat (ζ) haben
tem humanitatem. Aliter tamen habens humanita
tem significatur per hoc nomen homo, el aliter per
hoc nomen Jesus, vel Petrus. Nam hoc nomen
homo importat habentem humanitatem indistincte,
sicut et hoc nomen Deus indistincte importat haben
tem divinitatem; hoc autem nomen Jesus, vel
Petrus, importat habentem humanitatem distincte;
scilicet sub determinatis individuantibus proprieta
tibus, sicut el hoc nomen Filius Dei importat
habentem divinitatem sub determinata proprietate
personali. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quo
modo hoc nomen Christus supponit pro Filio Dei,
licet connotet humanitatem; el quomodo ista est
vera, Christus est divinitas; quod non esset verum,
si ly Christus supponeret quarto modo, sicut vult
arguens. — Item, q. 52, ari. 3, arguit sic, primo
loco : < Corpus Christi est aliqua pars ejus. Sed
corpus Christi non fuit in inferno. Ergo totus
Christus non fuit in inferno, j» Ecce argumentum.
Soqüitur responsio : « Dicendum, inquit, quod cor
pus Christi, quod tunc erat in sepulchre, non esi
pars persona
*
increata», sed nature assumpta
*.
Et
ideo per hocquod corpus Christi non fuit in inferno,
non excluditur quin tolus Christus fuerit; sed dsten-
(а) tuppinuit. — «upponit l*r.
(б) abelrarto. — nlaoluto Pr.
(t) dgnificalur — nynulur Pr.
(Î) ei quod Chriitu» r»t Deus. — Om. Pr.
(t) autem. — aul Pr.
(ζ) iigm/rcai. — βί^ηαιΉ Pr
DISTINCTIO XXL ET XXII. — QUÆSTIO 1
dilui· quod non fuerit ibi totum quod |X»rtinel (?)
Filius hominis, ista (?) potest concedi in triduo,
ad humanam naturam, i» — Hæc ille. — Ex qyo Persona Filii Dei e»t Christus, -icul el bat, Per
*
apparet quod ly C/iristna non Mipjw>nit pro tali com sona Filii Dei est Filius hominis.
posito, sed pro persona increata; ct quod corpus
Ex his patet responsio ad duo argumenta prima
non est pre personæ ipsius Christi, wd huuianæ
Durandi.
naturæ. El consimiliter, humanitas non i*
l
pars
Ad primum siquidem, negatur minor. El ad rju>
Christi. Quod evidentius ostendit, ibidem : arguit probationem, dicitur quod hoc nomen ChrhrfiiiMipenim sic, secundo loco : « Nihil ciiju
*
portes sunt pnit pro supposito æterno subsistente in duabus
ab invicem sepamtæ, potest dici totum. Sed corpus naturis, sed non e converso : quin nominat illud ut
el anima, quæ sunt partes natum humanæ, fuerunt Mibsistii in divina natura integra, in humana autem
ab invicem separata post mortem. Descendit autem
integra vel confracta, dum tamen partes illius
ad infernum mortuus exsistens. Ergo non potuit esse natura, et potissime anima, sint aibi unite hypo
tolus in inferno. n Ecce argumentum. Sequitur statice; sic autem erat in triduo.
responsio : α Ex anima, inquit, el corporo unitis
A<1 secundum, negatur minor. Quia non sic Ium
constituitur lotalilas humana' natura·, non autem
nomen Christus est impositum ad significandum
totalitas divinæ personæ. El ideo, soluta unione Deum hominem, sicut nomen illud quod significat
animæ et corporis per mortem, remansit tolus hominem album; sed hoc nomen Christus est impo
Christus; sed non remansit humana natura in sua situm ad significandum Deum unctum. Illa autem
tolalilate. b — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod
unctio mansit in Filio Dei,quamdiu partes humanæ
quarius modus accipiendi hoc nomen Christus, quo natura manserunt sibi unita» personaliter, sive
Durandus utitur, inconsuetus est, el contra men essent ad invicem conjuncte, sive separate. —
tem sanctorum et doctorum; sed primi 1res sunt Potest etiam dici ad istud argumentum, et ad pro
consueti.
cedens, quod procedunt juxta secundam vel quar
Dicitur tertio, quod in iriduo hæc poterat con tam significationem ct suppositionem hujus nominis
cedi, Christus est totus in inferno. Patet, acci
Christus; secundum quam non conceditur quod
piendo ly Christus primo modo el tertio : quia sci isla fuerit vera in triduo, Christus est in inferno.
licet quælibet tunc istarum erat veni, Filius Dei est Sed non procedunt argumenta utendo hoc nomine
tolus in inferno; et similiter ista Filius Dei habens
Christus juxta primani et tertiam acceptionem;
corpus ct animam, secundum quum competit sibi quia, in talibus acceptionibus, negatur minor utriusunctio Spiritus Sancti, perquam dicitur Christus,
quo argumenti; quia, sic accipiendo, huc nomen
est totus in inferno. Et similiter hæc tunc erat
Christus non significat (C) suppositum subsistens in
vera, Filius Dei est Christus, sicut et hæc, Filius duplici natura, sicut dicit minor primi argumenti;
nec significat Deum hominem, ut dicit minor secundi
Dei est sacerdos, et hæc, Filius Dei est Filius
hominis. De prima istarum, dicit sic sam lus Tho argumenti. — Conceditur tamen quod non univoce
mas, 3 p., q. 50, ari. 4, in solutione tertii ; α Esse
hæc fuerit vera in Iriduo, Christus est, vel Filius
sacerdotem convenit (6) homini ratione animæ, in
Dei est Christus, sicut modo. El hoc bene concludit
qua est ordinis character. Unde per mortem homo Durandus Non autem concludit quod hæc nullo
non perdit ordinem sacerdotalem ; ct multo minus
modo esset vera in triduo, Christus est.
Christus, qui est totius sacerdotii origo. > — Hæc
Ulterius, ad argumenta quibus probat quod modo
ille. — De secunda vero proposilidlie, sic dicit,
hæc sil falsa, Christus fuit homo in triduo, dicitur.
2. Quodlibc.to, art. I, ubi arguit sic (arg. I) :
Ad primum siquidem, dicitur quod, licet Iy tutus
« Dicitur, Matth. 12 (v. 40> : Sicut fuit Jonas in
ponat suum significatum circa hoc substantivum
ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita et Christus, tamen hoc non est ratione significati lotius
Filius hominis in corde term. Non autem alius illius substantivi, sed ratione suppositi. Hoc enim
Filius, nisi Filius hominis qui loqpebatur super nomen Christus, dato quod significet aliqualiter
terram; alioquin Christus fuisset duo lilii. Ergo fuit duas naturas, vel subsistens in duabus naturis, non
homo in triduo mortis. > Ecce argumentum. Sequi
tamen supponit pro duabus naturis, sed pro suppo
tur responsio : onalilalem, ideo illa conceditur. Totus Christus
potest dici Filius hominis quam homo. > — Hæc fuit ni inferno, el ista, Tolus Christus est ubique,
ille. — Ex quo patet quod cum Christus sit nomen
et ista, Totus Christus fuit semper ct ab asterno.
suppositi et personæ, connotans tamen humanita
Ad secundum dicitur ipioil stat in hac falsa pro
tem, integram vel fractam, sicut et lux· nomen
positione, scilicet quod hoc nomen Christus sup-
(a) perimet. — pertineat Pr.
(β) convenu.
contingit Pr.
(a) ista. -- ita Pr.
(β) iitjnifivcit. — tignat Pr.
286
LIBRI III. SENTENTIARUM
l>onat pro persona composita, el sit nomen suppositi
habentis partes secundum se et intrinsece. Hoc
emm falsum est, cum illud nomon supponat pro
Filio Dei, cui secundum se partes non conveniunt;
licet illud nomen connote! naturam humanam, vel
partes ejus, pro quibus tamen non supponit. Unde
lior argumentum procedit secundum quartam acce
ptionem hujus nominis Christus, quæ abusiva est.
Di· hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 22, q. 1,
art 2, ubi argui! sic (arg. 6) : « Totalitasrei dicitur
respectu illorum ex quibus res componitur. Sed
totus Christus dicitur esse ubique, ut in littera
dicitur, et ut («) Damascenus (dc Fid. Orth., lib. 3)
dicit. Cum igitur totus ad personam pertineat, el
jMMsona sit composita ex humanitate el divinitate,
videtur quod humanitas Christi sit ubique; et sic
ubique est homo, i» Ecce argumentum. Sequitur
responsio : < Ad sextum, inquit, dicendum est quod
persona non dicitur proprie composita ex naturis;
unde totus non fertur ad personam secundum quod
totum dicitur quod halæt partes, sed secundum quod
totum dicitur cui nihil docst. El, secundum hoc,
Christus dicitur lotus ubique, quia nihil deestsibi
de sua personalitate, secundum quod ubique est :
totus enim, cum sil masculini generis, ad personam
(icrlinel. Deesl autem ei aliquid de bis quæ ad
naturam Christi perlinent, secundum quod est ubi
que; quia secundum humanam naturam non est
ubique. Et ideo dicitur quod esi lotus ubique; sed
non est totum ubique; quia tutum, cum sit neutri
generis, ad natuiam pertinet. » — Hac ille.
ΛιΙ tertium dicitur quod similiter fundatur in
precedent! termino, scilicet quod jwrsona Christi
sit composita ex naturis vel partibus. De hoc sanctus
Thomas, 3. Sentent., dist. G, q. 2, ari. 3, sic di» it :
< Ad rationem lotius duo pertinent. Unum scilicet
quod esse totius pertineat ad omnes partes» : quia
partes non habent proprium esse, sed sunt per(6)
esse lotius. Aliud est quod partes componentes cau
sant esse totius. Et (γ) «plia secunda opinio, quæ
sola est catholica, ponit unum esse in Christo, esse
divinæ persona» pertinet ad utramque naturam, non
tamen illud osse causatur ex conjunctione natura
rum, sicut esse compositi causatur ex conjunctione
componentium; unde, secundum hanc opinionem,
persona Christi potest aliquo modo dici composita,
inquantum salvatur ibi cliqua conditio compositi.
Non tamen est ibi vera ratio compositionis, quia
deficit altera conditio. Unde non est in usu moder
norum tenentium hanc opinionem, quod dicant personam compositam. > — Hæc ille. — Item, ibidem,
in solutione quarti et quinti (δ): « Quamvis, inquit,
compositio quantum ad aliquid salvetur in incar-
(ii uL — Om Pr.
(4)
— pro Pr.
(γ) £3. — Om. Pr.
$ito, etc. d El ita in
pro|K)sito, ista est vera, Chrislus est ubique : quia,
licet esse ubique non conveniat nature humanæ,
convenit tamen supposito; modo subjectum non
stat pro natura, sed pro supposito.
Et hæc sufficiant ad dicta Durandi. Concedimus
enim primo, quod in triduo mortis, hæc fuit vera.
Totus Christus est in inferno, accipiendo ly Christus
primo modo, vel tertio modo. Verumtamen aliqua
.æquivocatio tunc fuit in hoc nomine Christus, ut
«licium est. Secundo, dicitur quod modo hæc debet
concedi, Totus Christus fuit in inferno, accipiendo
ly Christus primo modo, et secundo, et tertio, non
autem quarto modo.
Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis,
respondit sanctus Thomas, 3 p., q. 50, art. 4, in
solutione tertii, ubi sic dicit : α Esso sacerdotem
convenit (γ) homini ratione animæ, etc.; » sicut
allegatum fuit prius (in solutione argumentorum
contra quartam conclusionem ).
El hæc de quaestione sufficiant. De qua bono*
dictu
Deus. Arnen.
(а) «l/twi < oinpoiitiuitii. — illa funipatitiu Pr.
(б) tignifii alur. — lignatur Pr.
(γ) contenir· — contingit Pr
DISTINCTIO XX 1 il. — QUÆSTIO I
DISTINCTIO
XXIII.
QUÆSTIO UNICA.
UTRUM VIRTUTES HABITUALES SINT HOMINI NECESSARIE
incA vigesimnmtertiam 3. Sententiarum
distinctionem, quæritur : Utrum vir
tutes habituales sint homini necessaria·.
Et arguitur quod non. Quia nullus
habitus est necessarius. Sed virtutes sunt habitus.
Igitur non sunt necessaria·. Minor nola est. Major
probatur. Quia habitus importat ordinem ad actum.
Sed potentia importat principium actus sufficienter:
nam et potentiæ naturales, absque habitibus, sunt
principia actuum. Ergo non est necessarium ew
*
habitus.
in oppositum arguitur sic : Quia habitus et vir
tutes sunt quædam perfectiones. Sed perfectio est
maxime necessaria rei, cum habeat rationem linis.
Ergo necessarium est habitus et virtutes esse.
In hac quaestione sunt tres articuli. In primo
ponuntur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, solutiones.
ARTICULUS 1.
PONUNTUH CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
Quod bublius sunt homini
necessarii.
Istam ponit sanctus Thomas, 1
,
2
*
q. 49, ari. i,
ubi sic dicit : α Habitus importat quamdam dispo
sitionem in ordine ad naturam rei, el ad operatio
nem vel finem ejus, secundum quem aliquid beno
vel male disponitur ad aliud. Ad hoc autem quod
aliquid indigeat disponi ad alterum, tria requi
runtur. Primo quidem, ut illud quod disponitur, sil
alterum ab eo ad quod disponitur, et so habeat ad
ipsum ut potentia ad actum. Unde, si aliquid sit,
cujus natura non sit composita ex potentia et actu,
el cujus substantia sit sua operatio, et ipsum sit
propter seipsum, ibi habitus vel dispositio locum
non habet; sicut patet in Deo. Secundo, requiritur
quod illud quod est in potentia ad alterum, possit
pluribus inodis determinari, et ad diversa. Unde, si
aliquid non sit in potentia nisi ad unum, ibi dispo
sitio vel habitus locum non liabet; quia tale subje
ctum. ex sui natura, habet debitam habitudinem
2«·;
ad talem actum. Unde, si corpus cmle-te sit compositum ex materia et forma, cum illa materia non
sit m potentia ad aliam formam, non haliet ibi locum
dispositio \el habitus ad formam, aut etiam ad ope
rationem; quia natura cœlestis corporis non est m
potentia niai ad unum motum determinatum.Tertio,
requiritur quod plura concurrant ad disponendum
subjectum ad unum eorum ad quæ (-t in potentia,
quæ diversis mortis commensurari possunt, ut sic
disponantur bene vel male ad formam vel opera
tiones. Unde qualitates simplices elementorum (i),
quæ secundum unum modum determinatum conve
niunt naturis elementorum (Ç), non dicimus dispo
sitiones vel habitus, sed simplices qualitates.
Dicimus autem dispositiones vel habitus, *anitalem, et pulchritudinem, et alia hujusmodi, quæ
important quamdam commensuralionem plurium,
qure(y) possunt diversis modis commensurari. Pro
pter quod dicit Philosophus, 5. Metaphysics (t.c.25
el 24), quod habitus est dispositio, ct dispositio est
ordo habcntxs partes, vel secundum potentiam,
vel secundum locum, rcl secundum speciem. Quia
igitur mulla sunt entium, ad quorum naturas ct
operationes necasse est plura concurrere,quæ diver
sis modis commensurari possunt, ideo nece&e est
habitus esse. · — Hæc ille.
Item, 3. Sentent., dist. 23, q. 1. art. 1, sic dicit:
α In omnibus quæhabent regulam (o) et mensuram,
eorum (g) lionitas el rectitudo consistit in conformitnle ad suam regulam vel mensuram ; malitia autem,
secundum quod ab ea discordant. Prima autem
mensura et regula omnium est divina sapientia.
Unde bonitas et rectitudo, sive veritas uniuscujusque
consistit secundum quod attingit ad hoc ad quod ex
divina sapientia ordinatur, ut Anselmus dicit (Dia
log. dc Veritate, cap. 11). Et similiter etiam est de
aliis secundis regulis, quod in confoi rnitate ad ipsas
lionitas et rectitudo regulntorum consistit. Sunt
autem quredam potentiæ limitabo ad determinatas
actiones vel passiones; et secundum quod illas
implent, suæ regula? conformantur; quia per divi
nam sapientiam ad talia sunt ordinabo. Et quia
*
natura
inclinatio semper est ad unum, ideo tales
potentiæ, ex ipsa natura potentiæ, rectitudinem
sufficienter habere possunt, et bonitatem; malitia
autem in eis contingit ex defectu potentiæ. Potentiæ
vero all iores et universaliores, cujusmodi sunt ratio
nales potentiæ, non sunt limitata
*
ad aliquid unum,
vel objectum, x el modum operandi; quin secundum
diversa, et diversimode, rectitudinem habere pos
sunt. Et ideo ex natura potentiæ non pussunt deter
minari ad rectum et bonum ipsarum, sed oportet
(а) elementorum. — etertonim Pr.
(б) elementorum. — elerturum Pr.
(γ) onos; nec perfecte determinantur, nisi per
habitus. Unde virtutes humanæ, de quibus loqui
mur, non sunt potentiæ, sed habitus. » — Hæc ille.
Item, 1« 2
,
*
q. 55, art. 1, sic dicit : α Virtus
nominat quamdam potentiæ perfectionem. Unius
cujusque autem perfectio consideratur praecipue in
ordine ad finem suum. Finis autem potentiæ esi
actus. Potentia ergo dicitur esse perfecta, secundum
quod determinatur ad suum actum. Sunt autem
quædam potentiæ, quæ secundum se ipsas sunt
determinata? ad suos actus, sicut jiotenliæ naturales
activæ. Et ideo hujusmodi potentiæ naturales, secun
dum seipsas dicuntur virtutes. Potentiæ autem
rationales, quæ sunt potentiæ propriæ hominis,
non sunt determinabo ad unum ; sed se habent inde
terminate ad multa. Determinantur autem ad actus
per habitus. Et ideo virtutes humanæ, sunt habitus. >
— Hæc ille.
Ex quibus potest sic argui pro conclusione : Illud
quod perfecte determinat potentiam rationalem ad
perfectionem suam, el ad bonum actum suum, est
habitus. Sed virtus humana, est hujusmodi (C).
Igitur est habitus.
Et in hoc primus articulus terminatur.
ABT1CULUS 11.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — Contéa primam
conclusionem
I. Argumenta Durandi. — Quantum ad secun
dum articulum, arguendum est contra conclusiones.
El quidem, contra primam arguit Durandus(dist.23,
q. 3), probando quod officium, vel effectus, aut
activitas habitus, non sit determinant actum vel
potentiam ad actum. Et quod habitus non sit neces
sarius ad determinandum actum, probat : Quia
determinatio actus est solum secundum rationem
universalis et particularis aut singularis. Non enim
in rerum natura invenitur aliquis actus qui non sit
(a) i/ùr. — Om. Pr.
(/>) hujusmodi. — /im/im.
m
determinatus in esse naturæ secundum singularita
tem, ct ad esse moris secundum bonitatem vel mali
tiam, si sit deliberatus. Sed, secundum conceptum
nostrum, possumus intelligere actum in universali,
qui, ut sic, indifferenter se habet ad istum actum
vel illum, et ad bonum vel malum. Et sicut univer
sale non differt realiter a singulari in quo est, sic
actus indeterminatus et deierminatus non differunt
realiter, sed solum secundum conceptum : quia
quod indeterminate concipitur, determinate exsistit;
ita quod sua realis exsistentia in rerum natura, est
sua realis determinatio ex seipsa formaliter, et non
per aliquid ipsi adveniens. Et hoc quantum ad esse
naturæ. Sed determinatio actus ad bonum, quantum
ad esse morale, non est ex sola singularitate suæ
realis exsistentia», quia actus malus singulariter
exsistit, sicut etiam bonus; sed est formaliter bonus
ex conformilate ad rectam rationem, et malus ex
difformitate ad rectam rationem. Hoc praemisso,
I patet primo (x),quod potentia determinatur in seipsa
per habitum formaliter; et secundo, inquirendum
est an ijisa determinetur per habitum ad determi
natum (6) actum. Primum est de se clarum : quia
omne subjectum quod est in potentia ad suscipien
dum plura sibi invicem incompassibilia, recipiendo
unum, determinatur per ipsum, sic quod, illo inexsistente, non potest recipere alterum; sed potentiæ
rationales, sunt in potentia ad recipiendum habitus
bonos et malos, qui (γ) ad invicem sunt in com pos
sibiles; ergo potentia quæ recipit unum eorum,
determinatur per ipsum, sic quod, illo inexsistonte,
non est indifferens ad recipiendum alterum.
Sed quia habitus habet ordinem ad actum, ideo
videndum est an determinet potentiam ad produ
cendum vel recipiendum determinatum actum. Et
dicendum est quod ad determinationem actus in
esse natura
*,
nihil facit habitus bonus vel malus.
Cujus ratio est : Quia effectus communis requirit
causam communem ; sed determinatio actus in esse
naturæ, cum sit sua realis singularitas, est effectus
communis omni actui exsistenti in rerum natura,
sive sit ante habitum, sive post, sive sit bonus, sive
sit malus; ergo causa talis ($) determinationis est
communis omnibus actibus, sine quacumque exce
ptione. Habitusautem non est sic communis etiam (c)
generaliter acceptus, cum ante omnem habitum
fuerint actus prædicto modo determinati; et mullo
minus acceptus in speciali.Quare, etc. Et hæc ratio
non solum probat quod habitus non sit causa per se
talis determinationis, sed etiam quod nullo modo
determinet vel inclinet potentiam ad actum sic
determinatum : quia nihil determinatur nec deter-
(«) primo. — Om. Pr.
(6) ad delerimnalum. — determinatum ad Pr.
(γ) Çui. — qiue Pr.
(8) talis, — ivahs Pr
(t) etiam. — ef Pr.
V. - 19
Î90
LIBRI IU. SENTENTIARUM
minari potest ad id quod est omnibus commune
(determinatio enim fit ad aliquid speciale); sed sinpilarius est communis omnibus actibus in rerum
natura exsistentibus; ergo nulla potentia determi
natur ad producendum actum singularem. Item :
ad illud ad quod potentia de sui natura est sic deter
minata quod non potest in oppositum, non indiget
aliquo determinante; sed quælibet potentia, ex
natura sua, e>t sic determinata ad producendum vel
recipiendum actum singularem, quod nullo modo
potest in oppositum (actus enim universalis nec pro
duci potest, nec recipi); ergo nulla potentia potest
determinari ad producendum vel recipiendum actum
determinatum determinatione singularitatis, qun
*
est secundum esse natura.
De determinatione autem actus ad bonum vel
malum secundum esse momie, aliter dicendum est.
Ad hanc enim (x) determinationem, quamvis nihil
faciat habitus per so, facit tamen per accidens. Quod
enim habitus nihil faciat per se ad talem determi
nationem, patet : Quin bonitas el malitia artus
moralis consistunt in conformitate vel ddlormilate
ejus ad rectam rationem; conformitas autem el difformitassunt respectus, vel relationes, ad quas non
est per se et immediate aliqua actio, sed solum
mediante fundamento, ut palet ex 5. Physicorum
(l. c. 10); el ideo nihil potest esse per m· causa talis
conform i tatis vel difformitatis, seu bonitatis el mali
tiae, nisi illud quod est per se causa entitatis actus
secundum esse natune,quæ est fundamentum talium.
Constat autem e; sed actus
qui sunt ante habitum, sunt determinata
*
entitalis,
in qua fundatur conformitas ad rectam rationem,
vel difformilas ad eamdem : actus enim quibus
generatur habitus bonus, sunl determinate boni; el
illi quibus generatur malus habitus, sunl determi
nate mali. Ergo habitus non est per se causa talis
determinationis.
I Major salis patet. Sed contra minorem posset aliquis
dicere quod est falsa, quia actus sequens habitum
semper est intensior quarn precedent. — Sed illud
non valet; quia non est verum universaliter quod
actus sequens habitum sil intensior quam procedens.
Et, dato quod sic esset, adhuc magis haberetur(x)
propositum : quia, in eadem specie, actus intensior
est de se difficilior; si ergo actus sequens habitum
sil necessario et semper intensior quam actus ρπυcedens, sequitur quod, quantum est de se, erit dif
ficilior; si ergo sit operanti facilior, necesse est quod
tota facilitas sil ex parte operantis.
Secundo sic palet idem : Facilitas ex parte operis
minuit meritum. Si ergo per habitum facilitas
esset (S) conditio operis, sequitur quod habitus
diminueret de merito actus; quod est falsum.
Terito sic : Quia habitus virtuosus est circa
bonum et difficile. Sed. si per habitum tolleretur
bonitas actus, jam habitus virtuosus non prodesset,
sed obesset. Ergo similiter, si per habitum tollatur
difficultas, habitus bonus plus obesi quam prodest.
III. Alia argumenta Durandi. —
Ulterius
arguit (dist. 23, q. 2), quod habitus nihil faciat dc
per se ad intensionem actus.
Primo. Quia illud quod convenit perse habitui
acquisito, convenit per se omni tali. Sed intenden
*
actum non convenit omni habitui acquisito. Igi
tur. etc. Major palet : quia quod convenit per se
alicui, convenit per se omni contento sub po. Minor
probatur : Quia omnis habitus acquisitus, vel e>t
intellectualis, vel moralis, ut dicitur in fine I. Ethi
corum;^ isti habitus non faciunt per se ad inten
sionem actus, ut patebit; igitur, etc. Minor hujus
patet, inducendo primo in habilibus intellectuali
bus : verbi gratia de scientia, et opinione, et fide
acquisita. Quia qui cognoscit primo aliquam conclu
sionem ex sola auctoritate dicentis, puta credens
eclipsim futuram, ex auctoritate astrologi hanc pro
dicentis, et nondum habens habitum, si postea fir
metur in eo habitus hujus credulitatis, et de eadem
II. Alia argumenta Durandi — Ulterius vel simili conclusione non habeat nisi auctoritatem,
arguit Durandus (dist. 4), q. 4), quod habitus non quamvis firmius credal propler veritatem, quam
forte expertus est ex dictis astrologi, tamen non cla
reddat actum facilem vel difficilem in se.
Primo sic. Quando duo actus sunl penitus simi rui- cognoscet veritatem dicti quam prius; licet
les quantum ad omnia quæ sunt in eis, si unus forte adhærent firmius; quæ firmitas non est primo
eorum (6) sit facilis, ct alter difficilis, vel unus sit ct solum ex auctoritate, nec ex habitu causato per
facilior altero, necesse est quod hoc sil totaliter ex auctoritatem, sed ex (γ) experientia eventus reruM
parte agentis, et non ex parte actus, ex quo ponitur dictarum ab astrologo. Et si sic esset, adhuc dc
penitus uniformis. Sed actus praecedens habitum, el firmitate non quærimus, sed de claritate cognitionis,
actus sequens ipsum, sunt quandoque penitus con quæ sola pertinet ad intensionem actus cognoscendi *.
firmitas enim adhæsionis nihil facit ad claritatem
similes quantum ad omnia quæ sunt in ipsis. Ergo,
cum actus sequens dicatur facilior actu pnccedente, cognitionis, cum opinans quandoque æque firmiter
necesse est quod hoc sit totaliter ex prie agentis. adhaereat conclusioni opinatio sicut demonstrator
(i) enim — omnem Pr
(S) eorum — er fe Pr
(а) haberetur, — habetur Pr.
(б) facilitai enet. — euel facilitai Pr
(γ) rr — Om. Pr.
DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO I.
291
conclusioni demonstrate, ut dicitur, 7. Ethicorum agentia supplentia vicem unius perfecti agentis
(cap. 3). Similiter, si quia habeat de aliqua conclu
respectu actus intensi, inquanlum nullum istorum
sione rationem dialecticam vel (α) demonstrativam, agentium esset per se sufficiens ad ipsum produ
et ex frequentatione earum (6) causetur in eo habi cendum. Primum non potest dici; quia potentia
tus opinionis vel scientiae, si, post habitum causa intellectiva non recipit intensionem, nec remissio
tum, cognoscat eamdem conclusionem per idem nem. Nec secundum potest dici. Quia illa principia
medium per quod prius cognoscebat, non apparet quæ immediate ae habent ad aliquem actum, H
quod propter hoc clarius cognoscat; licet promptior propria virtute agunt, habent univoce rationem
sit exire in actum cognoscendi, quia haliet habitum, potanthe respectu illius actus. Si epgo habitus et
quo uti potest cum voluerit. Sed de promptiludine potentia se haberent ut duo imperfecta agentia sup
non quærimus, sed de claritate cognitionis, quæ sola plentia vicem unius perfecti agentis, cum ad hoc
perlinet ad intensionem actus. Quod autem ita sit, sequatur quod quodlibet illorum immediate 90
probatur sic : Intensio in actu cognitionis non vide habeat ad actum, et(x) virtute propria (alioquin non
tur posse contingere per se, nisi ex parte luminis essent duo agentia imperfecta supplentia vicem unius
sub quo aliquid cognoscitur, vel objecti quod reprae perfecti agentis, modo quo ipsi ponunt), sequeretur
sentatur, vel potentia! cognoscentis, vel dispositionis quod ratio potentiæ univoce conveniret |>otcnliit·
intellective et habitui. Hoc autem non est verum :
potentiae per se requisita· ad receptionem actus :
quia, quamvis habitus dicantur potentiæ quædam,
omnia enim alia videntur se habere per accidens ad
actum et ad intensionem ejus. Sed habitus intelle hoc tamen non (6) est secundum illam rationem
ctualis nihil horum est. Quare, etc. Major patet. secundum quam potentia activa vel passiva dicta
Videmus enim intensionem variari in actu ex parte simpliciter dicuntur quædam potentiæ, sed secun
solius luminis : sicut illud quod videtur in lumino dum alium modum a praedictis distinctum, ut patet,
solis, clarius videtur quam illud quod videtur in 5. Metaphysicæ ( l. c. 25). — Item : Principia qua·
lumine lunæ, anteris paribus. Item, ex parte præ- per se requiruntur ad actum quemcumque perfe
sentationis solius objecti : quia idem visibile prw- ctum in aliqua specie, videntur necessario requiri
senlatum in eodem lumine, videtur clarius vel ad quemlibet actum ejusdem speciei. Sed habitus
non requiritur ad quemlibet actum qui est ejusdem
obscurius, ratione propinquitatis vel remotionis.
Similiter, ex parte potentia· : quia idem visibile, et speciei cum actu sequente habitum;quia actus pro
in eodem lumine, et in eadem distantia, clarius cedentes habitum non sunt ab habitu, cum tamen
videt juvenis quam senex; quia potentia visiva,cum sint ejusdem speciei cum actibus sequentibus.
sit corporalis, est debilior vel fortior secundum con Erpo, etc. Minor jam palet. Probatur major. Primo
ditionem corporis. Item, ex parte dispositionis per per exemplum eorum : quia, sicut acuties ct duri
se requisite : quia idem visibile æqualiter propin ties requiruntur in securi ad intense vel velociter
quum, et in eodem lumine, videtur intensius vel secandum, ita requiruntur ad quodlibot secare.
remissius ab eadem potentia æque secundum se Secundo, quia eorumdem effectuum secundum spe
ciem, differentium solum secundum (γ) intensum
intonsa, si diaphaneilas oculi, quæ per se requi
ritur ad receptionem speciei vel visionis, sit alia ct ct remissum, sunl eadem principia secundum spe
alia. Et forte istud coincidit cum tertio. Ilis autem ciem, non differentia nisi secundum intensum el
exclusis, non apparet unde posset esse varietas remissum. Et sic patet major, el consequenter luta
ratio.
intensionis et remissionis in actu. Et sic patet
Tertio arguit sic : Illud quod natum est per se
major. Et minor similiter manifesta est : Quia habi
intendere actum, potest per se solum causare simi
tus acquisitus non psI lumen sub quo aliquid cogno
scitur; supponitur etiam quod idem objectum repræ- lem . nisi ex parte receptivi sit prævalens resi
sentetur æqualiter ante habitum et post, quia per stentia (3). Sed habitus, secundum se, excluso quo
idem medium repræsentativmn; potentia autem cumque alio, n«>n potest causare quemcumque
ad intensionem actus.
intellectiva non suscipit magis et minus; habitus actum. Ergo non facit per
etiam acquisitus non est dispositio necessaria ad
Minor de se patet. Major proluitur. Quia, cum
intensio actus attendatur secundum ipsam essen
recipiendum actum, cum actus præcedat habitum.
tiam actus, illud quod potest per m» in intensionem
Quare, etc.
Idem patet secundo sir : Si potentia el habitus actus, potest per m· in essentiam ejus, excluso impe
dimento pnevalenle. Dico autem excluso impedi
per se facerent ad intensionem actus, hoc esset: aut
mento; quia, si agens quod intendit actum, esset
quia habitus intenderet potentiam, quæ intensa
exiret in actum intensiorem; aut quia, ut quidam
dicunt, potentia ct habitus essent duo imperfecta
id. - el Pr.
(€) rai uni. — romm Pr.
(ï)
fi)
<6»
,γ)
iS)
rl. — Om. Pr
mm. — Om Pr.
^eundum.
Pr.
rrtiifriihrt — iritdriilm Pr
MUM III. SKNTKNTIAHUM
*dibihori virtutis quam osscl rvliidenlta (a) passi,
nihil raiisarrt |M»r ·ο sicut cum debili
*
ιι<Ι]ιιιιμιΙnr
forti trahenti nnvom, et causal mulum intensiorem,
non oportet quod per ro poanlt γλιιμιό malum illum
navis, qua» forte gravior e
*t quam mi virtus istius
drliiln trahentis; sed, *i nihil iwlstoret, movens,
qnanlumcmnquo debilia virtuti
*,
ipsam moveret.
Cum ergo potrntim anima· nullum re^lstcnlinin
ha Imvini «d actus suos, ihn| , quantum cal de se» sint
summe disponi tie, «equitui quod illud quoti intendit
per fo actus earum» posait per «o solum caiiNiro
talem actum boaunduiii speciem, ipinmvis remis·
Mim. El Iniv est major.
Itav Durandus, m
forma.
§ 2.
Contus hkcundam conclusionem
I. Argu mon tu Aureoli.
('outra secundam
conclusionem arguit *Aurwlu (Qimd/ibrta 11,
art. I), probando quud nulla forma absoluta esi
virtus, nisi ul includit respectum in obliquo et pur
modum connntatL
Primo. Quia ad hoc quod aliqua forma ait virtus,
o|M>ilvl quod secundum illam aliquis se habeat Ume
vel male, bonitas autem el malitia consistunt in
congruentia vel discongruontla,
Kreumlo arguit ’ Unia, variato Illo respect u solum,
variatur virtus; immoeadem forma qnm erat virtus,
Iit vilium, propter variationem rtwpoclu
*
: ut taci
turnitas in juvene est virtus, aod, si liat doctor, et
accipiat auctoritatem loquendi, tunc eadem qualitas
(lot vitium. 1 1«m' patet etiam in habitu corporali :
quia illud quod eil pulchritudo in facie, esset tur
pitudo in alia parta; vel econtra, turpitudo in naso
esset pulchritudo in pupilla, aut alia parle, et quod
vM sanitas in uno, «vtcl infirmitas in alio. Et him?
omnia vanantur secundum congruentiam. Igitur
virtus indirecta et m obliquo includit relationem.
II. Argumenta quorumdam.
Arguunt
etiam (b) quidam alii, «piorum dicta recitat Scotos,
*probante- quod virtus non sit forma absoluta, -vd
mora relatio.
Primo. Quia, 7. Phi/idcorum (t. c. 17), dicitm
quod in justitia et virtute non est mollis, eo quod
sunt ad alu/uid. Aut igitur intelligi! Aristotelea
quod hint ad aliquid solum tundnnieiitaliter; et
tunc ratio riuloaophi non Volet; quia dc albedo vM
(uiidamvnlalitri ad aliquid, el tamen ad ipsim asl
motus, Aut inlelligil quod formaliter sint ad ah·
quid, et hulwlur intentum.
Seeumto. Quia habitus et virtus non requiritur
propter substantiam actus, *od pruptar modum
aclus, ad faciliter et prompto agendum. Et ideo non
(■) rriuluHhu — remtoilia Pr.
(Λ) rOsm
Om Pr
oportet quod ait foi ma absoluta ; sod ‘«iifihit quod
Hit quidam modus redis et consuotudinalis, propter
modum actus.
Tertio Quia isti habitua acquiruntur per actum
intolloctus el voluntatis, qui eunt actus immnmmU’*.
Quarto. Quia talia coi rumpuntur |ΜΨcexaationom
artus, »ino aliquo positivo Ci»rruni|>oiito; quod non
rsM’l, ai essent forma· absolutas
Quinto. Quin non plus requiritur ad agendum in
potentia rationali, puta intellectu et voluntate,quam
in potentia ii rationali. Sed in potentia irrationali
non requiritur ad lame el faciliter agendum aliqua
*
qualité
ab-Miliihi, ul patet in brutis; equus enim,
por modum roiiMietinlimdam, sinu aliqua qualitate
absoluta,diN|MHiitiir ad arandum, vel trahendum, el
hujmunodi (a). Igitur, etc.
Sexto arguitur. Quia omnes diffinitiones virtutis
includunt i expertum rougi uentiæ; HOC unquam ali
quin virtutem sine isto n^pectu diflinivit, nocdifll
nue |H»le.
*t.
Ideo Augustinus (2. de Lib. Arb.,
1. (Jmif. Jul., el *alii locis) dicit quod virtue e.d
bona quahtan aieidia El Philosophus, 2. Λ7/ιη·ο·
rum (cap (J), dicit qimd virtus est qu.o /mbciihmi
pcr/icd; et, ibidem, dicil quod in media ronididil
quaad no»; et, 7. l'hijuicorum (t. c. 17), «licit qinul
*«d (Zû/uMiho perfecti ad optimum. Qmi» omnia
dicunt res)H«ctum ad naturam et congruentiam.
Septimo Quia nullus actu
*
eat aut intidligitur
virtuoftus, nisi secundum circumstantias intnlloctua
fondai el congruentiam, ul patot ex 2, E'thirorum
(cap. 0) . «piin circumstantia
*
μ·ιιι|μτ sumuntur ul
congruit et opmlel, quantum scilicet, et qunndo, et
ubi, et illius gratia oportol·
ΙΠ. Argumenta aliquorum.
Ultorius ar
giiunl aliqui (apud Aureolum, Qt|Q(llibelo II.
art. I) m
absolutum specillce habet rationem virtuti
*
in uno,
el villi in alio; similiter, non erunt qualitate
*
t ell
*
per
arcidona, ul paid in pain· ot simili. Igitur rMonth
virtutis erit ohm par accidens, dato etinm quod ipse
raqtcclmi in obliquo sit qjiin para.
Tertio nic. Alttolutum Mill» respectu, acht fundun*|MM'lum,
re
eat, ul hir, aliquid ultra absolu linn .
est enim illud quod significatur (a) per linne prop»
Milionrm, Mcilicet quod potent adriM ct ubinr,
manente eodem abioluto, Sed omne includens,
ultraabsolulum, aliquid quod p«>les| nde--eel β)η*οψ
illi, eat ena pri accldon· iholudit enim duo, quo
rum unum accidit altori; el itn est ens per accidens
utpalel.r». Mrtaphynic r (t. c. 13), el |χ·ι diffinitio·
nem accidentia. Igitur virtu··, ai nonpiwcw impor
tat absolutum, sed ul sub ι«·.
*ρ«τΙιι,
necessario rat
ena per accidens. - Confirmatur. Quia actu ftindnro, ne«' rat absolutum, cum separetur ab m, ner
respn liiN qui fundatur. Clarum est. Igitur erit habi
tudo media rralis , vol rationis.
Quod elinm conlirniatur : quia posse fundare, includit respectum
potentia·, modium inter fundamentum <4 respectum ;
quaro ot actu fundaro.
Qtinrh) sic. Ipso rc|wclu·
*
congruentia· m· tabet
ad \u lulem ul propria passio, aut sicut pars esnmlÎie
épia. Sed non potest poni primum. Tum quia propria
paratio w· habet ad subjectum in secundo modo per
m·; el per consequens, Deus pO
*M»l
tacere virtutem
sine illo respectu; cujus oppositum dicitur. Tum
quia subjectum )>otral intelligi sine propria pas
sione, quamvis non e convena»; et, secundum hoc,
non erit ille respectus de coinlellrctu virtuti
*.
Tum
quin virtus acquiritur el variatur specifice «·χ varia·
liono facta in solo isto respectu; el ila videlUI ra-e
; «onnotal autem aub·
j ocium. Et hiem «licii (i) Ounmrntator, 5. Mela·
p/n/rica·, com. 14, conlra Avumnam, dicit enim
quod « pruno aignilical acridam, el -e« umlo auhjectum », Ergo nomen quod, ultra «igmiioilum, ali»
quid (C) ronnotnt, rsl ena per accidon
*.
Sed virtus
eat hujuamodi (γ). Igitur, etc.
Sexto, liciniivum mtiiikIuih ·♦
* e, rd «m» per
acoidnria; ul palet m simili ot aspiali (4). Srd virtua
est ndativuin aocundum «·♦«♦, Mitem aliquo» virtules,
ut juditin el amicitia : nam diffinitio rojativi secun
*
dum r^M·, <|u.e (t) dicit «ρΐίκΐ (ζ) ad aliquid
ί/ii.Tcmm/iir, hoc osilum (3) ad
significandum albedinnm. aut alias qualitates, ut
•oni.
Decimo sic. Tota ratio virtutis completi*1 est extra
intellectum. Sed respectus congruenti® complete
non est extra intellectum, saltem secundum ponen
tes quod complementum (6) relationis est ab anima.
Ergo ratio virtutis non consistit in absoluto, ut est
actu sub respectu congruenti®.
Confirmatur. Quia, saltem in Deo, attributum
justitiæ, el virtutis, et scienti», non potest impor
tare divinitatem ul sub tali respectu reali, quia talis
non est in Deo; nec rationis, quia tunc tota ratio
justitiæ, scientiæ, vel virtutis, non esset in Deo,
circumscripto actu intellectus.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
ARTICULUS 111.
PONUNTUR SOLUTIONES
§ 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Durandi. — Quantum ad
tertium articulum, respondendum est objectioni
bus su prad ictis. El ideo ad argumenta Durandi
primo loco inducta contra primam conclusionem,
dicitur primo, quod omnis actus humanus aclualiler exsistens in rerum natura, extra suam poten
tiam elicitivam, est determinatus ad e. — Dicitur
quarto, quod quilibet (£) talis, sicut determinatur
formnliter ad singularitatem in esse natura ex suo
subjecto, ita et in esse moris. — Dicitur quinto,
quod actus sequentes habitum, ab illo eliciti, utram
que determinationem specificam, tam quoad esse
natura, quam quoad esse moris, efficienter reci
piunt a potentia et ab habitu a quibus eliciuntur. —
Dicitur sexto, quod habitus non solum determinat
fonnaliter potentiam in se, immo determinat eam
formnliter ad specialem actum producendum vel
recipiendum (γ), tam in esse natura, quam in esse
vel genere moris.
Et ad hujusmodi dicti improliationem, dicitur
quod communis causa determinationis actuum vel
potentiarum ad suos actus, et commune inclinati
vum, est illud quod se habet ad potentiam recepti
vam vel elicitivam per modum formæ et actus
primi. Et quia aliquæ potentiæ ponuntur in actu
primo per habitus, ali® vero non, ideo quædam
determinantur et inclinantur ad producendum actus
suos per habitum, aliæ vero non, sicut declaratum
est in prima conclusione. — Cum autem dicit
arguens, quod actus precedentes, sunt pradicto
modo determinati, — dicitur quod verum est; quia
principium talium non est habitus, sed potentia
cum objecto. Secus est de actibus elicitis ab habitu,
et sequentibus habitum. Et ideo plura concurrunt
ad determinationem sequentium quam pracedenlium habitum. —Cum vero dicit quod nihil deter
minari potest ad illud quod est commune omnibus
actibus, etc., — dicitur quod, licet actus positus in
esse sil determinatus quoad speciem el individuum
in esse natura, tamen potentia, ante productionem
illius actus, non est quandoque determinata ad pro
ducendum actus talis speciei, nec per consequens
tale individuum significatum : sicut intellectus |*>ssibilis, antequam sit in actu per speciem intelligi-
(a) et. — Om. Pr.
(S) quilibet. — qualibet Pr.
(γ) producendum ve/ recipiendum. — producendi vel
I recipiendi Pr.
DISTINCTIO XXIII. - QUÆSTIO L
bilem, est indeterminatus ad producendum cogni
tionem asini vel hominis; determinatur autem ad
hanc vel illam per speciem intelligibilem, quæ
potest dici habitus, ut dicit sanctus Thomas,
2·,
q. 50, art. 6, et multis aliis locis, — Cum vero ulte
rius dicit quod quælibet potentia de sui natura est
determinata, etc., — dicitur primo, quod illud est
simpliciter falsum : quia multe sunt potentiæ, quæ
ex natura sua nullum actum producere possunt sine
actu primo eis superaddito; sicut patel.de omni
potentia sensitiva et intellectiva, saltem humana,
vel (x) creata. Dicitur secundo, quod, licet aliqua
potentia sit determinata ad producendum vel reci
piendum actum singularem, hoc modo quod non
potest producerevel recipere universalem, vel actum
non singularem, non tamen est determinata ad pro
ducendum vel recipiendum hoc singulare vel illud,
nec actum hujus speciei vel illius; et ideo indiget
aliquo determinativo. Unde argumentum istud et
præcedens peccant per fallaciam æquivocalionis;
quia æquivocant de hoc quod dico actus determi
natus. Hoc enim potest habere suppositionem sim
plicem, vel (6) personalem; vel, aliter loquendo,
potest habere suppositionem confusam, vel deter
minatam. Modo argumenta ista procedunt juxta pri
mum sensum, el conclusio nostra procedit juxta
secundum. Concedimus enim quod nulla potentia
indiget determinari per habitum ad producendum
actum determinatum, si sil suppositio simplex vel
confusa; sed, si sit suppositio personalis et determi
nata, dicimus oppositum; quin multe sunt potentis
indifferentes ad actus diversarum specierum, sicut
sensus, intellectus, el voluntas. Et ideo frustra
laboravit arguens ad probandum illud quod quilibet
concessisset sibi gratis : nullus enim, nisi insanus,
somniavit quod aliqua potentia produceret actum
universalem sine aliqua determinatione ad genus,
sjieciem et(y) individuum.
Ulterius, cum dicit quod habitus nihil per se facit
ad determinandum potentiam vel actum in esse
morali, — dicitur quod ad ista duo habitus facit
non solum per accidens, immo per se. Quod enim
determinet actunf ad esse morale, constat; quia,
secundum Philosophum, 7. Ethicorum, virtutes
morales faciunt hominem bene se habere circa finem
proximum virtutis, prudentia autem facit hominem
liene se habere circa ea quæ sunt ad finem. De hoc
sanctus Thomas, in mullis locis, potissime, I* 2‘t,
<|. 58, art. 4 el 5; et 2· 2", <|. 47. art. G, el multis
aliis locis. — Tunc, ad hujus solutionis improbatio
nem, dicitur primo, quod lenitas \el malitia huma
norum actuum non consistit precise vel principa
liter in hujusmodi respectu conformitatis aut dif-
» vel. — Om. Pr.
(β) vel. — Om. Pr.
(γ) et. — Om. Pr
2Q5
formitatis, eed potius in fundamento hujus respectus,
secundum quod in 2. Sentent. (dist. 37, 40 et seq.)
visum fuit, — Dicitur secundo, quod habitus acti
vitas non immediate attingit tales respectus, sed
eorum fundamenta, puta substantiam actus. Et ad
hujus improbationem, dicitur quod, licet actua pre
cedentes sint determinate boni vel mali, et talem
determinationem non habeant ab habitu, aicut nec
suam entitatern, cum hoc tamen stat quod actus
sequentes habitum, suam entitatern et suam deter
minationem habeant ab habitu, sicut a comprincipio, vel concausa, vel ratione agendi ipsius poten
tiæ; el hoc non per accidens, sed perse. Aliquid
enim est per se causa alicujus individui, quod non
est causa omnium individuorum ejusdem speciei.
Et hoc maxime apparet ubi talia individua possunt
produci a causis diversarum specierum : sicut palet
de igne, qui potest produci ab alio igne, et a sole, et
mullis aliis causis perse facientibus ad ejus produ
ctionem. Ideo, sicul non sequitur, Iste ignis per
se producit ignem, igitur tine igne non potest produci ignis, ita. in proposito, de actu et habitu; sed
est fallacia consequentis, vel æquivocationis, aqguendo
a perseitate causæ ad perseitatem propositionis, et a
perseitate inconvertibili ad convertibilem et adae
quatam. — Dicitur tertio,quod istud argumentum,
sicut et pr.ecedentia, non procedit (a) directe contra
conclusionem vel intellectum conclusionis. Cum
enim dicitur quod habitus est necessarius ad deter
minandum potentiam ad actum in esse morali,
non est sensus conclusionis, quod potentia nuda,
sine habitu, eliciat actum indifferentem in essentia
morali, aut quod sine habitu non possit producere
aut recipere actum qui (6) sit determinate bonus aut
determinate malus, sed hoc sit tantum ex habitu.
Et ad hunc sensum procedunt omnia dicta Durandi.
Sed intellectus conclusionis est, quod potentia non
habituata non plus inclinatur ad bonum moralitor
quam ad actum moraliter malum, nec inclinatur ad
agendum delectabiliter aut faciliter aut prompte, sed
remanet in quadam confusa potentialilale ad hoc
objectum et illud, et similiter ad actum bonum fl
malum, et similiter ad talem modum operandi et
oppositum; vel potiusest inhabilis ad unum illorum,
quantum est ex se; sed per habitum inclinatur ad
hoc objectum, et retrahitur ab opposito (et idem
dico de actu el de modo operandi ) : sicul palet de
habitu temperantia», qui inclinat concupiscibilem ad
certa objecta, et ad certos actus el modos (γ) ope
randi. Unde omnia argumenta ista sunt sophistica.
II. Ad alia argumenta Durandi. — Ad argu
menta vero secundo loco inducta contra eaindem
conclusionem, dicitur
(a procedit. — procedunt Pr.
çui. — quod Pr.
(γ) modo
*.
— multet fr
206
LIBRI Ul. SENTENTIARUM
Ati primum, quod responsio ibidem dato, proba
bilis tot, quæ negat minorem : nunquam enim
actus (a) praecedens habitum, per omnia similis est
aut æqüâlis actui sequenti habitum et elicito ah
habitu. Et de hoc beatus Thomas, 2· 2
,
*
q. 23,
art. 2, sic dicit : « Nullus actus perfecte producitur
ah aliqua potentia activa ;€ , nisi sit ei connalurnlis
per aliquam formam, quæ sil principium actionis.
Unde Deus, qui omnia movet ad debitos lines, sin
gulis rebus indidit formas, per quas inclinantur ad
lines sibi pnestitutos (γ) a Deo; et, secundum hoc,
disponit omnia suaviter, ul dicitur, Sapientia· 8
(v. 1). Manifestum est autem quod actus charitatis
excedit naturam potentia? voluntatis. Nisi ergo ali
qua forma superadderetur naturali potentiæ, per
quam inclinaretur ad dilectionis actum, secundum
hoc, esset iste actus imperfectior actibus natura
libus, et actibus aliarum virtutum; nec esset facilis
et delectabilis. > — Hæc ille. — Simile dicit, 1. Sen
tent, dist. 17, q. 1, art. 1, et multis aliis locis. —
Cum autem arguens ad probationem minoris adducit
instantiam de intensione actus, etc., — dicitur quod
non valet; quia nos non dicimus quod omnis actus
sequens habitum sit intensior quolibet actu proce
dente habitum. Unde beatus Thomas, la 2
,
*
q. 52,
art. 3, sic dicit : « Quia usus habituum in voluntate
hominis consistit, sicut contingit quod aliquis habens
habitum non utitur illo, vel etiam agit actum con
trarium; ila etiam potest contingere quod utitur
habitu secundum actum non respondentem proportionaliter intensioni habitus, etc. d Et simile dicit,
*,
2
q. 24, art. 6. Dicimus autem quod quilibet
actus elicitus ab habitu, potissime secundum pro
portionem habitus, est perfectior actibus proceden
tibus habitum, etsi non intensione (3). Item, posito
quod diceremus quod actus sequens habitum esset
semper intensior, non ideo potest argui quod esset
difficilior quam procedens habitum; quia plura
principia concurrunt ad secundum quam (t) ad
primum, ut patet de se. Vel, dato quod esset diffici
lior in se, non tomen ipsi ]>otentiæ agenti, ut post
dicetur.
Ad Hccunduin respondit in forma sanctus Thomas,
3. Sentent., dist 23, q. 1, art. Ί, ubi arguit sic, in
quarto loco : < Difficultas cooperatur ad meritum.
Sed habitus tollit difficultatem. Ergo ad actus illos
quibus meremur, non sunt dandi nobis habitus. ■
Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen
dum, inquit, quod, sicut dicitur, 2. Metaphysics
(l. c. 1), difficultas pottot e>se ex nobis, el ex
rebus; et similiter facilitas. Facilitas ergo qua· est ex
(>) artut — Om. Pr.
ortiva. — paxiirn Pr.
(γ) pr«htua>
.
*
— pntirilot Pr
(i) unde m ahu. — Ad. Pr.
(<) —
Hæc ille. — Ex quibus patet quod non omnis faci
litas operis minuit meritum (immo quandoque talis
facilitas auget meritum); sed illa facilitas operis
meritorii (a) quæ consurgit ex levitate operis, quia
est parvi ponderis in se. El si dicatur quod ex hoc
sequitur propositum arguentis, scilicet quod talis
facilitas non est conditio operis in se, sed solum
operantis; — dicitur quod argumentum non con
cludit nisi quod causa facilitatis sil ex parte operan
tis, non autem quod facilitas non sit formaliter in
actu : facile enim et difficile dicuntur relative, sicut
magnum et parvum; el ideo aliquid est formaliter
facile respectu alicujus, quod est difficile respectu
alterius.
Ad tertium dicitur quod non est simile de boni
tate actus el de difficultate; quia primum est de
necessitate actus virtuosi, non autem secundum.
Item, virtus vel habitus non tollit totaliter difficul
tatem actus; quia actus qui est difficilis, est diffi
cilis^) in se, vel respectu ad potentiam habitu a tam.
Item, dato quod habitus tollat difficultatem actus,
facit tomen actum meliorem. De hoc sanctus Tho
mas, 2· 2
,
*
q. 27, art. 8, in solutione tertii, sic
dicit : α Plus facit ad rationem meriti et virtutis
bonum quam difficile. Unde non oportet quod
omne difficilius sit magis meritorium; sed solum
illud quod est sic difficilius, ut etiam sil melius. »
Item, l4 2
*,
q. 114, art. 4, in solutione secundi, sic
dicit : Opus aliquod potest esse laboriosum et dif
ficile dupliciter. Uno modo, ex magnitudine operis;
et sic magnitudo laboris pertinet ad augmentum
meriti; et sic charitos (γ) non minuit laborem,
immo facit aggredi opera maxima (ο): magna enim
operatur, si est, ut dicit Gregorius in quadam
hoinilia(30 in Evang.). Alio modo, ex defectu ipsius
operantis; unicuique enim est laboriosum et diffi
cile, quod non prompto voluntate facit; et talis
labor diminuit meritum, et a charitate tollitur, n —
Hæc ille. — El sicut dicit ipse de chat itote, ila
ptosi dici de aliis habitibus virtutum : scilicet quod
tollunt difficultatem qua· impedit meritum, non
autem difficultatem quæ auget meritum.
PoeSet tamen brevius ad omnia supradicto dici,
el difficultas promissa ab humeris facilius excuti,
(a)
(C)
(γ)
(t)
meritorii. — meriti Pr
eit difficilis. — Om. Pr.
chantai. — nécessitas Pr.
(tggrciii opr.ra maxima, — augeri opera nia.rinir Pr·
1)1 S'il N CTI ϋ χχιιι. — QUÆSTIO I
dicendo quod habitus non facit actum facilem aut tione patitur, sed non deducitur, resistit quidem
difficilem in se, sed facit quod fiat faciliter aut dif- ' tentationi, cum non consentit; sed non vincit, pro
ficiliter. Opus autem vel actum fieri faciliter, est prie loquendo. Loquendo ergo primo modo de resi
ipsum fieri prompte, sine necessitate praecedentis stentia peccati, sic quælibet charitas potest resistere
inquisitionis aut deliberationis. De hoc sanctus Tho- | |M
*ccato,
propter liberum arbitrium liberatum a ser
mas, de Virtutibus, q. 1 , art. 1, sic dicit : « Habi vitute peccati; quamvis difficultatem patiatur, pro
tibus virtutum ad tria indigemus. Primo, ut sit , pter ten ta lion is impulsum. Ixxjuendo vero de tenfirmitas in sua recta operatione : quia potentia quæ tatione secundo modo, sic chantas quæ est pana in
ab alio principio in sua recta operatione dependet, | principio tentationi?», potest tentaiionibus resistere;
facile immutatur, nisi secundum aliquam inclina- | quia in fine tentatioms Iit magna; cum Deu»
tionem habitualem fuerit stabilita. Secundo, ut pugnanti semper auxilium administret, bi tamen
operatio perfecta in promptu habeatur. Nisi enim | ponatur quod semper parva permaneret, non posset
potentia rationalis per habitum aliquo modo inch- I per modum dictum tentationi resistere. » — Hæc
netur ad unum, oportebit semper, cum necesse ille. — Item, Quodlibcto, 4, art. 19, sic dicit : < In
fuerit operari, præcedere inquisitionem (x) de opere : | operibus xirluturn duo sunt attendenda : scilicet id
sicut patet de eo (pii vult considerare, nondum I quod Iit, et modus faciendi. Contingit autem idem
habens habitum scientiæ; el qui vult secundum | factum, quod lit secundum aliquam perfectam vir
virtutem agere (C), habitu virtutis carens. Unde dicit ! tutem, fieri etiam non solum ab habente parvam
Philosophus, 3. Ethicorum (cap. 8), quod repen virtutem, sed etiam a non habente virtutem : sicut
tina sunt ab habitu (γ). Tertio, ul perfecta operatio aliquis non habens justitiam, potest facere aliquod
delectabiliter compleatur. Quod quidem fit per opus justum. Sed si attendamus ad modum faciendi,
habitum, qui, cum sil inclinativus per modum
ille qui non habet virtutem, non potest operari sicut
naturæ, operationem sibi propriam quasi connatu- ille qui habet; nec ille qui habet parvam, sicut ille
raletn reddit, et per consequens delectabilem; nam qui habet magnam, qui operatur faciliter, et prompte,
convenientia est delectationis causa. Unde Philoet delectabiliter; quod non ita facit ille qui caret
•
sophus, 1. Ethicorum (cap. 8), ponit signum habi virtute, vel parvam habet. Sic ergo dicendum est
quod hoc opusquod est offerre se martyrio, vel etiam
tus generati, delectationem in opere exsistentem, d
martyrium sufferre, potest facere non solum cha
— Hæc sanctus Thomas. — Ex quibus patet quod
prius dictum est, scilicet quod habitus facit prompte ntas perfecta, sed etiam imperfecta; et quod plus
et faciliter operari. — Verumtamen, prater prodi est, ille etiam qui caret charitate, secundum illud
ctum modum facilitatis, oportet dicere quod per Apostoli, 1. Corinth. 13 (v. 3) : Si tradidero cor·
habitum redduntur opera facilia : operanti enim pus meum ita ut ardeam, charitatem autem non
sine habitu, essent ei difficilia; sicut patet de tem habeam, etc. Sed charitas perfecta hoc facit prompte,
perato, cui facile est moderari passiones, quod diffi et delectabiliter; sicut patet de Laurentio et Vincile est (o) incontinenti; et similiter, habenti ma centio, qui (x) in tormentis hilaritatem ostendenint.
Hoc autem non potest facere charitas imperfecta,
gnam charitatem facile est vincere omnem lentaliovel ille qui caret charitate. x> — Hæc ille.
nem, quod difficile vel impossibile est habenti parvam
charitatem, vel carenti charitate el gratia. Et de hoc
III. Ad alia argumenta Durandi — Ad argu
diffuse loquitur sanctus Thomas, 3. Sentent., dist.3l,
menta vero quæ tertio loco contra earndem primam
q. i, art. 3, ubi sic dicit: α Resistere tentationi
dicitur dupliciter: uno modo, ut quis a lentatione inducit, respondendum est.
Ad primum siquidem, dicitur quod major potest
non vincatur; alio modo, ut quis tentationem vincat.
Dicitur enim quis a lentatione vinci, quando a pro probabiliter negari : quia intendere actum potest
posito bono retrahitur per tentationem in consen convenire alicui habitui acquisito, non ex sola ratione
sum peccati : sicut est in incontinente, qui habet generis scilicet inquantum habitus est, sed ex
rectam rationem, sed deducitur. Qui enim non habet ratione propria» speciei, vel generis proximi, puta
bonum propositum, ul intern peratus, sive luxu inquantum est habitus partis appetitivæ. Hoc autem
riosus, non uncitur; quia libenter illud agit. Vincit dico, quia habitus intellectualis aliter se habet ad
autem qui non solum n lentatione superveniente actum quam moralis, sicut ostendit sanctus Thomas,
1® 2
*,
q.‘56, ari. 3, ubi sic dicit : < Virtus est habi
non vincitur, nec in actum peccati deducitur, sed
tus quo quis bene utitur. Dupliciter autem aliquis
etiam, ex magnitudine virtutis, quasi nihil tenta
tionem parvipendit. Qui vero difficultatem a tenta- habitus ordinatur ad bonum actum. Uno modo,
inquantum per hujusmodi (G) habitum acquiritur
homini facultas ad bonum actum : sicut per habi
te)
l6)
(γ)
(I)
inquitihonrm. — wianrionem Pr.
agere. — drgere Pr.
ab habitu. — habilüata Pr.
in, — Ad. Pr.
(e) qui. — qur Pr.
(6) hujutmodi. — hujus Pr.
29S
tinni ni
sententîahüm
tom gram ma tier habet homo facultatem recte lo
quendi i non tamen grammatica facit ut homo sem
per recte loquatur; potest enim grammaticus barIkirizare, aut soloecismum facere. El eadem ratio est
in aliis scientiis et artibus. Alio modo. aliquis habi
tus non solum facit facultatem agendi, sed etiam
facit quod aliquis recte illa facultate utatur : sicut
justitia non solum facit qiiml homo sil promptu
*
voluntatis ad justa operanda, sed etiam facil ut
juste operetur, etc. > — Hæc ille.—Item, q. 57, art. 1,
'ir dicil: « Duplici ratione aliquis habitus dicitur
virtus. Γηο modo, quia facit facultatem bene ope
randi. Alio modo, quia cum fariillntc facit bonum
usum. Et hoc pertinet solum ad illos habitus qui
pertinent ad vim appetilivam, e<> quod vis appetitiva
animæ est quæ facit uti potentiis et habitibus. Cum
igitur habitus intellectuales speculativi non perfi
ciant partem appetilivam, nec aliquo modo ipsum
respiciant, sed eoluin intellectivam, possunt quidem
dici virtutes, inquantum faciunt facultatem Ixmffi
operationis, quæ est consideratio veri ( hoc est enim
Itonum opus intellectus); non tamen dicuntur νιν
ί utes secundo modo, quasi facientes bene uti potentia
seu habitu. Ex hoc enim quod aliquis baliet in se
habitum scientia? speculativa», non inclinatur ad
utendum, sed fit potens speculari verum, in his
quorum habet scientiam; sed quod utatur scientia
habita, hoc est movente voluntate. Et ideo virtus
qua» perficit voluntatem, ut charitas, vel justitia,
facil etiam bene uti speculativis habilibus. » — Hæc
ille. — Ex quibus patet quod habitus partis intellectivæ aliter se habent ad actum polentiæ quem
informant,et aliter habitus partis appetitivæ. Et ideo
non sequitur, si secundi intendant actum, vel per
se faciant ad intensionem actus, quod etiam primi
hoc faciant.
Dicitur secundo, quod, concessa majore in aliquo
sensu, minor est neganda. Quia omnis potentia
habiluata potest intensiorem actum elicere quam
potentia non habiluata; et hoc, si utatur habitu suo
ad intendendum actum per imperium voluntatis.
Non tamen oportet quod per habitum possit inten
dere omnem actum suum, sed tantum illum ad
quem habitus ordinatur. Et ideo apparet quod pro
bationes minoris in hoc sensu intellecto», non valent.
Curn enim dicit quod habitus creditivus (i) non
causât evidentiam aut claritatem cognitionis, etc.,—
apparet quod peccat per fallaciam consequentis,
arguendo a negatione inferioris ad negationem supe
rioris; quia talis habitus, licet non intendat cogni
lionem, tamen intendit assensum, qui esi quidam
actus intellectus. — Nec valet quod dicit, quod hic
solum quærimus de intensione et claritate cogni
tionis, etc. Hoc enim non est verum, sed quærimus
in generali, utrum habitus faciant per se ad inten
te) credihvui. — credituri" Pr.
sionem cujuscumque actus. — Per simile, patet
quod nihil valet illud quod dicit de habitu causato
per rationem dialecticam vel demonstrativam (a) :
quia, licet talis habitus non causet majorem clarita
tem aut evidentiam quarn actus a quibus causaba
tur, causât tamen intensiorem assensum; assensus
autem est actus quidam intellectus; et de hoc sicut
de aliis quærimus. — Ad rationem autem quam ad
hoc inducit. patet per idem : quia solum concludit,
si aliquid concludat, quod habitus acquisitus non
causât novam claritatem aut evidentiam, nec aliquid
horum duorum intendit; sed non concludit quin
possit facere ad intensionem aliorum actuum intel
lectus ad quos habitus directe ordinatur, cujusmodi
est assensus. vel judicium, et hujusmodi (6).Verumtamen nec illud sufficienter concludit : quia, ut
dictum fuit, species intelligibilis est quidam habitus;
et tamen, secundum majorem vel minorem perfe
ctionem speciei intelligibilis in repraesentando
distincte objectum intelligibile, contingit major vel
minor claritas aut evidentia, et intensior vel remis
sior cognitio in intellectu. Et cum dicit quod habi
tus non est lumen quo aliquid cognoscitur, etc., —
non obstat : quia habitus de quo loquimur, est
lumen, quoad cognitionem; el est dispositio neces
saria potentia», ad hoc quod cognoscat. Item, sicut
prius dictum est (γ), hæc probatio solum procedit de
habitibus partis intellecti væ. non autem de appetitivis.
Quomodo autem species intelligibilis illustrata
lumine intellectus agentis dicatur habitus, ostendit
sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 14, q. 1, art. 1,
q1· 2, ubi sic dicit: « Nulla potentia passiva potest
exire in actum, nisi completa per formam sui activi,
per quam fit in actu ; quia nihil operatur nisi secun
dum quod est actu. Impressiones autem activorum
possunt esse in passivis dupliciter : uno modo, per
modum passionis, dum scilicet potentia passiva est
in transmutari; alio modo, per modum qualitatis et
forma», quando impressio activi jam facta est connaturalis ipsi passivo; sicut etiam Philosophus in Pre
dicament is (cap. de Qualitate) distinguit passio
nem et passibilem qualitatem. Sensus autem potentia
passiva est; quia non potest esse in actu omnium
ad quæ se extendit sua operatio per naturam
polentiæ. Non enim potest esse aliquid quod actu
habeat omnes colores; et ideo oportet quod visus sit
cognitivus omnium colorum secundum quod est
potentia omnes colores quodammodo, ct sic patiendo
a coloribus, fit in actu, et eis assimilatur. et cogno
scit eos. Similiter etiam intellectus est cognitivus
omnium entium; quia ens et verum convertuntur,
quod est objectum intellectus. Nulla autem creatura
(z) demonstrativam. — deternwnalivam Pr.
(β) Atyuiniodi. — hujut Pr.
(γ) el. — Ad. Pr.
DISTINCTIO XXIII. — QUÆ8TIO I.
potest e-se in netu lotius entitatis, cum sit ens fini
tum : hoc enim est solius Dei, qui (ï) est fons
omnium entium, omnia quodammodo in se ipso prœhabene, ut dicit Dionysius (de Dio. Nom., cap. 5).
El ideo nulla creatura potest intelligere sine aliquo
intellectu, qui (€) sit potentia passiva, id est, rece
ptiva. Unde nec sensus nec intellectus possibilis
possunt operari, nisi per sua activa perficiantur vel
moveantur. Sed quia sennus non sentit nisi apud
pnesentiam sensibilis, ideo ad ejus operationem per
fectam sufficit impressio sui activi per modum pas
sionis tantum. In intellectu nutem requiritur ad
(•jus perfectionem, quod impressio sui activi sit in
eo non solum per modum passionis, sed etiam per
modum qualitatis et formæ connatiiralis factæ. Et
hanc formam habitum dicimus. El quia quod est
connatural^, firmiter manet, et in promptu est
homini uti sua naturali virtute, el est ei delecta
bile, quia (γ) naturæ est conveniens; ideo habitus
est difficile mobilis, sicut scientia, et eo potest homo
uti cum voluerit, et reddit operationem delectabi
lem. Sicut autem in sensu visus est duplex activum,
unum quasi primum agens et movens, scilicet lux,
aliud quasi movens motum, sicut color factus visi
bilis actu per lucem; Jita in intellectu est quasi
primum agens lumen intellectus agentis, et (δ) quasi
movens motum est (t)species facta |»er ipsum inlelligibilis in actu. Et ideo habitus intellectiva partis
conficitur ex lumine et specie inlelligibili illorum
quæ per speciem cognoscuntur.» — Hæc ille. — Ex
quibus sequitur quod aliquis habitus facit ad sub
stantiam et ad intensionem actus; et quod aliquis
habitus est lumen necessarium ad intellectionem, et
dispositio necessaria polentiæ ad agendum.
Ad secundum argumentum dicitur quod potentia
et habitus concurrunt ad eumdern actum produ
cendum vel intendendum : non primo modo, sci
licet quod habitus intendat potentiam, licet eam
perficiat; nec secundo modo, scilicet quod potentia
et habitus sint duo agentia partialia supplentia vicem
unius perfecte agentis (ζ), quia habitus non est
quod, sed quo; Bed tertio modo, quia scilicet potentia
est quod agit, ut ita dicamus, et habitus est quo
agitur, vel ratio agendi, vel perfectio potentia ad
agendum. Et si contra hoc velit militare per suam
probationem, quia illa principia quæ immediate se
habent, etc.; — dicitur quod hoc habet verum in
illis principiis quorum quodlibet est quod agit; non
habet autem necessitatem ubi uninnisl quod, aliud
quo; sicut patet de sensu ot specie qua informatur.
— Ad secundam improbationem, dicitur quod major
(а) qui. — quod Pr.
(б) qui. — qua.' Pr.
(γ) quia. — quod Pr.
) ct. — Om. Pr.
(<) ut. — Om. Pr.
C) agenti». — agente» Pr.
299
est manifeste falsa; quia plura requiruntur ad actum
perfectum quam ad actum imperfectum. — Et ad
hujus majoris primam probationem non oportet nos
respondere : quia tale exemplum non ponit sanctus
Thomas, sed Heruæus, vel aliqui alii; ideo ipsi
respondeant, si volunt. Potest tamen dici quod acutios non requiritur ad quodlibet secare, sied solum
ad perfecte secare. — Pro **
ecunda vero probatione
ejusdem majoris, quæ magis urget, dicitur primo,
quod, si loquamur de habitu incomplexorum, puta
de specie intelligihili, illa requiritur ad omnem
actum intellectus, intensum, vel remissum. Si vero
loquamur de habitu respectu complexorum, puta
principiorum, vel conclusionum, tunc dicitur quod
actus eliciti a potentia habiluata secundum propor
tionem habitus, non solum differunt secundum
intensum et remissum, sed aliter : quia, ut sæpe
dictum est, potentia babituata elicit actum delecta
biliter, firmiter, et prompte; quod non facit potentia
non habiluata. Item, manifeste falsum est quod
eorumdem actuum secundum speciem, solum diffe
rentium secundum intensum et remissum, neces
sario sunt eadem principia secundum speciem,
solum differentia secundum intensum et remissum,
et hoc ubi idem effectus secundum speciem potest a
diversis causis specie differentibus et suo effectui
æquivocis produci; sicut patet de igne, qui potest
produci ab alio igne, et a sole, et a silice percusso,
et multis aliis causis : nam constat quod talium cau
sarum specie differentium effectus sunt ejusdem
speciei, differentes solum penes intensum el remis
sum. Sic in proposito : dicendum est quod actus
intensu> et remissus in eadem specie possunt pro
cedere a principiis diversarum specierum, potissime
quando talia principia sunt partialia, et non totalia;
cuju$modi («) est habitus concurrens cum potentia
ad productionem actus.
Ad tertium, negatur major, loquendo de illo quod
per se intendit actum non ut principium quod, sed
ut quo, nec est agens, sed perfectio agentis, vel
ratio agendi. Tale enim est (?) quod potest facere de
per se ad intensionem actus, una cum potentia; nec
tamen per se solum sufficit causare actum : sicut
patet de specie in sensu \el intellectu, quæ, una cum
potentia cognitiva, concurrit ad causationem et ad
intensionem actus, et tamen non sufficit se sola pro
ducere actum. — Et ad probationem majoris (γ),
dicitur quod illud quod per se facit ad intensionem
actus, perse facit ad essentiam ejus producendum;
sed utrobique concurrit sicut causa partialis, vel
potius non ut quod, sed ut quo, nec proprie sicut
agens, sed sicul jærfectio agentis ; et ideo, sicut per
se solum non sufficit actum intendere, ita nec sut-
(a) cujunnodi. — cuju» Pr.
(ί) ut. — Om. Pr.
(t) majori». — minori» Pr.
300
LIBRI III. SENTENTIARUM
fieit illum se solo producere; sed ad utrumque
potest per se concurrere, modo praedicto»
Et hoc sufficiat ad dicta Durandi.
Verumtamen sciendum quod sanctus Thomas ali
quando visus est dicere, 4. Sentent. ,.disl. 49, q. i,
art. 2,qu 2, in solutione secundi, quod habitus non
facit ad substantiam netus. Dicit enim, ibidem, sic:
< In actu duo sunt consideranda : scilicet actus sub
stantia, et forma ipsius, a qua perfectionem habet.
Actus igitur secundum suam substantiam, princi
pium est naturalis potentia; sed secundum suam
formam, principium ejus est habitus, etc. » Sed ex
dictis ejus, tam ibi quam alibi, apparet quod non
fuit mens ejus, quod habitus nullo modo faciat ad
Substantiam actus; sed intendit quod non ita directe
facit, nec ita necessario requiritur ad substantiam
actus, sicut ad ejus complementum (a) et perfectio
nem, quæ est ex parte objecti, vel ex parte modi
agendi. Habitus enim determinat potentiam addeterminatuin objectum et modum agendi, sicut ostendit
ipse, in de Veritate, q. 20, art. 2, ubi sic dicit :
< Oportet scire quid sit habitus, et ad quid indige
mus habitibus. Quantum igitur in primo aspectu
apparet, habitus significare videtur aliquid potentiæ
superadditum, quo perficitur ad suam operationem.
Indiget autem aliqua potentia aliquo superaddito,
duplici ratione: scilicet propter conditionem naturæ;
et propter rationem ipsius potentiæ; nec immerito,
cum actio, quæ a potentia procedit, a natura etiam
dependeat, quæ est potentiæ origo. Ex parte quidem
naturæ, indiget potentia aliquo 'superaddito ad ope
randum, quando scilicet operatio talis est, quæ
facultatem et conditionem naturæ excedit : sicut
conditionem humanæ naturæ excedit, ut ad Deum
quasi sociali amore afficiatur, quasi hæredilalis ejus
consors; unde ad hanc operationem indiget nostra
potentia affectiva habitu chari tatis. Ex parte autem
potentiæ, quando potentia est ordinata ad objecta
universalia; sicut visus ad cognoscendum omnes
colores : non fuit nutem possibile ut in organo
visivo es&nt omnes colores in actu; el ideo aliter
ordinatum est, ut scilicet potentiæ visivæ possit
superaddi similitudo cujuslihet coloris, ct sic in
actum visionis progrediatur. Sciendum tamen est,
quod illud quod superadditur potentiæ, quandoque
recipitur in ea per modum habitus, el quandoque
per modum passionis. Per modum passionis, quando
receptum non immanet recipienti, neque efficitur
ejus qualitas, sed quasi quodam contactu ab aliquo
agente immutatur subito, et etiam transit; sicut
Philosophus dicit, in Prtrdicamentis (cap. de Qua
litate et Quali), ruborem esso passionem, et non
passibilem *qualitatem
,
quando quis, propter vere
cundiam, in ruborem subito immutatur. Tunc vero
retinetur per modum habitus, quando illud rece
la) romplrrnenlwni. — rontplWuni Pr.
pium (a) efficitur quasi connaturalo ipsi recipienti.
El inde est quod habitus dicitur a Philosopho (ibid.)
qualitas difficile mobilis. Inde etiam est, quod ope
rationes ex habitu procedentes, delectabiles sunt, el
in promptu habentur, el faciliter exercentur; quia
sunt quasi connaturales effectæ. Ea igitur quæ super
adduntur potentiis sensitivis, non superadduntur
per modum habitus, sed per modum passionis; in
potentiis vero anima» intellectiva», per modum habi
tus ; quia sensitiva pal’s animæ agitur instinctu
naturæ, magis quam agat; intellectiva autem pars
est domina sui actus, et ideo competit ei habere
promptitudinem ad actus, ut |>ossit operari quandocumque libet. » — Hæc ille.
§ 2. — Ad
argumenta contra secundam
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Aureoli. — Ad argumenta
primo loco inducta contra secundam conclusionem
respondendo, præmitlenda sunt aliqua. Primum
est, quod non est mens sancti Thonue, quod virtus
de qua loquitur quæstio, sil pura relatio aut respe
ctus. Secundum est, quod mens sua fuit, quod vir
tus includit respectum ad aliquid. De prædictis
duobus sanctus Thomas, super 7. Physicorum
(lect. 5), exponens illud Aristotelis (t. c. 17), Neque
enim in habitibus, habitus enim et virtutes ct
malilite sunt, virtus autem omnis et malitia ad
aliquid sunt, etc., sic dicit : α Habitus qui sunt in
prima specie qualitatis, etiam corporales, sunt quæ
dam virtutes et malitia». Virtus enim universaliter
cujuslibel rei, est quæ bonum facit habentem, et
opus ejus bonum reddit; unde virtus corporis dici
tur, secundum quam bene se habet et bene opera
tur, ut sanitas; ecuntnirio de malitia, ut de ægritudine. Omnis autem virtus et malitia dicuntur ad
aliquid. Et hoc manifestat per exempla. Sanilas
enim, quæ est quædam virtus corporis, est quædam
commensuratio calidorum et frigidorum. El dico
hanc coni mensu rationem fieri per debitam propor
tionem eorum quæ sunt intra, id est (6), huinidorum vel humorum ex quibus componitur corpus, ad
invicem, et ad corpus. Aliqua enim conlemperalio
humorum est sanitas in leone, quæ non esset sanitas
in homine, mkI ejus extinctio; quia cum ea humana
natura stare non posset. Similiter, pulchritudo el
macies dicuntur ad aliquid. Sumitur aulem hic
macies pro dispositione qua aliquis est expeditus ad
motum (γ) cl actionem. Hujusmodi (3) enim sunt
dispositiones ejus quod perfectum est in sua natura,
per comparationem ad optimum, id est, ad finem,
qui est operatio : ex hoc enim hujusmodi disposi-
(а) receptum. — receptivum Pr.
(б) intra, til ret. — infra Pr.
(γ) motum — ni otium Pr.
(i) Hujuimodi, — Hujui Pr.
DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO L
tiones virtutes dicuntur, quia Ixmum faciunt haben
tem, el opus ejus bonum reddunt; et sic dicuntur
per relationem ad bonum opus, quod est optimum
rei. Et ne aliquis accipiat perfectum illud quod jam
adeptum est finem, dicit quod perfectum hir acci
pitur hoc quod (a) est sanatum et dispositum secun
dum naturam. Non autem lior, est intelligendum
quoosi tiones, hoc ipsum
quod sunt, ad aliquid sunt, quia sic non essent in
genere qualitatis, sed relationis; 8<«d quia eorum
ratio ex aliqua relatione dependet. Quia igitur hujus
modi habitus ad aliquid sunt, et in ad ($) aliquid
non est motus, neque generatio, neque alterat io, ut
in 5. Physicorum (t. c. IO) probatum est. manife
stum est quod in (γ) hujusmodi habitus non est
alteratio primo et per se; sed eorum transmutatio
consequituraliqunrn priorem transmutationem calidi,
aut frigidi, aut (o) alicujus hujusmodi (t), sicut etiam
relationes esse incipiunt per consequentiam ad ali
quos motus, n — Hæc ille. — Item, 4. Sentent.,
dist. I, q. I, art. 4, q1· 2, sic dicit : « Quidam
dicunt quod virtus supcrnaturalis quæ est in sacra
mentis, non est nisi quidam ordo ad aliquid. Sed
hoc nihil est dictu : quia virtus semper nominat
principium alicujus actionis; ad aliquid autem,
sive (ζ) relatio, non potest esse principium actionis,
vel terminus, ut probatur, 5. Physicorum (t. c. 10);
et ideo ille ordo nullo modo potest habere nomen
virtutis, neque rationem. »— Hæc ille.— Item,
3. Sentent., dist. 23, q. I, art 3, q1· 3, sic dicit :
« Virtus, proprie loquendo, includit respectum ad
aliquid cujus sit principium, sicut currendi, vel
essendi, etc. d liem, do Veritate, q. 21, ari. 6, sic
dicit : α Aliquod nomen polest respectum importare
dupliciter. Üno modo, sic quod nomen imponatur
ad significandum ipsum respectum : sicut hoc nomen
pater, vel filius, vel paternitas ipsa. Quædam voro
dicuntur importaro respectum, quia significant rem
alicujus generis, quam concomitatur quidam respe
ctus; quamvis non sit impositum ad ipsum respe
ctum significandum : sicut hoc nomen scientia est
impositum ad significandum quamdam qualitatem,
quam sequitur quidam respectus; non autem ad
significandum respectum ipsum. Et per hunc mo
dum, ratio boni respectum implicat : non quia
nomen l>oni significet ipsum respectum solum; rhI
quia significat id ad quod sequitur respectus, cum
respectu ipso. Hesperius autem importatus in nomine
boni, est habitudo perrecti vi (η), secundum quod ali
quid habet perficere, non solum secundum rationem
(>) quod, — Orn. Pr
(Ü) ad. — aliquid Pr.
(γ) in. — Oin. IT.
(Î) aut. — Om Pr.
(c) hujuiniodt. — hujus Pr
(0 fitvj. — sicut Pr.
(rj perfect ivi. — profectuum Pr.
301
speciei, sed etiam secundum esM quod habet in
rebus, » — Hæc ille. — Sicut autem dicit de hoc
nomine bonum, ita potest dici, secundum mentem
ejus, de hoc nomim· victim vel tritium. — Ex qui
bus apparet quoi virtus non dicit purum respectum,
nec purum almolutum; sed dicit quoddam absolu
tum, quod concomitatur respectus; et utrumque
importat, sed absolutum principaliter, respectum
vero secundario el in obliquo, sicut dicendo habitus
factious boni operis.
His promissis, dicitur
Ad primum (quod est Aureoli), quod recte con
cludit quod virtus includat respectum secundario
et (a) in obliquo, non autem principaliter et (S) in
recto. El in hoc non discordat cum sancto Thoma,
sed declarat eum, nolens aut volens.
Ad secundum (quod est ejusdem ) dicitur primo,
quod, loquendo de virtutibus (γ) exsistentibus in
potentiis animæ, de quibus esi prosens sermo, con
cedendum esset, in aliquo casu, quod eadem forma
et qualitas quæ (i) est virtus, posset esse non virtus,
el ipsa manens «se el non esse virtus, utputa si
perderet formam vel perfectionem quam recipit a
superiori virtute. De hoc sanctus Thomas, 2’ 2
*,
q. 4, ari. 5, sic dicit : < Fides formata, esi virtus.
Fides autem informis, non est virtus; quia, etsi
halæat pu Tectionem debitam actui fidei informis ex
parte intellectus, non tamen habet perfectionem
debitam ex parte voluntatis : sicut etiam, si tempe
rantia esset in concupiscibili, et prudentia non esset
in rationali, temperantia non essai virtus; quia ad
actum temperantia» requiritur actus rationis ct actus
concupiscibilis, sicut ad actum fidei requiritur actus
voluntatis et actus intellectus. > — Hæc ille. — El
in articulo procedenti, scilicet quarto, obtendit quod
idem habitus esi quandoque fides formata, et postea
informis. Simile ponit, 3. Sentent., dist. 23, q. 3,
ai t. I : scilicet quod idem habitus et qualitas potest
desinere esse virtus, quæ prius erat virtus.
Dicitur secundo, quod habitus mentis, qui
prius erat virtus, non desinit esse virtus, illo modo
quo dicit arguens, scilicet propter variationem aeta
tis aut fortuno» personalis; utputa quod habitus qui
fuit virtus in juvene vel divile, desinat esse virtus
in eodem facto sene vel paupere. Nec valet probatio
de taciturnitate aut locutione, aut de effusione pecu
niarum et non effusione : quia in talibus actibus non
consistit virtus de se, nec significatum virtutis, sed
in interiori electione et properatione animi ad tales
actus eliciendum Mvundum rectam rationem. De hoc
sanctus Thomas, 2” 2
,
*
q. 134, art. I (arg. 1), arguit
(x) et — Om. IT.
(β) ct. — ea Pr.
(γ) t irluhbm. — verba Pr.
(S) non. — Ad. Pr.
(t) qui. — qu
*·
Pr.
302
LIBRI III. SENTENTIARUM
sic : < Qui liabol unam virtutem, habet omnes. Se — Hæc ille. — Ecce
argumentum. Sequitur responsio : c Dicendum,
inquit, quod non omnis liberalis est magnificus
quantum ad actum, quia desunt sibi ea quibus uti
necesse est ad netum magnificum; tamen omnis
liberalis habet habitum magnificentiae, vel actu, vel
propinqua dispositione. » — Hæc ille. — Item,
q. 152, art. 3, in solutione secundi, sic dicit :
< Connexio virtutum accipitur secundum illud quod
est formale in virtutibus (a), id est, secundum cbaritatem vel prudentiam; non auteinsecundum illud
quod est materiale in virtutibus. Nihil enim prohilæt alicui virtuoso suppetere materiam unius vir
tutis, non autem materiam alterius : sicut pauper
habet materiam temperanti®· non autem materiam
magnificentia?. El hoc malo alicui habenti alias vir
tutes, deest materia virginitatis (C)t scilicet pnrdicta
integritas carnis. Tamen potest habere illud quod
est formale in virginitate, ut scilicet habeat in præparatione mentis, predict e integritatis conservando»
propositum, si hoc sibi competeret : sicut pauper
habet in properatione propositum magnificos sum
ptus faciendi, si hoc sibi competeret; et similiter,
ille qui est in prosperitate, habet in praeparatione
animi projiosiluiii adversa æquanimiter tolerandi.
Et sine hac praeparatione animi nun potest aliquis
esse virtuosos, s — Hæc ille. — Item, q. 144,
art. 4, sic dicit : « Senes et virtuosi verecundia
carent. Sunt tamen sic dispositi, ul, si in eis esset
aliquod turpe, de hoc verecundarentur. Unde dicit
Philosophus, 4. Ethicorum (cap. ult.), quod vere
cundia est ex suppositione studiosi, a — Hæc ille.
— Item, articulo primo ejusdem quaestionis, in
solutione quinti, sic dicit : < Ex rnultoties verecun
dari causatur habitus virtutis acquisito», perquam
aliquis turpia vitet, de quibus esi verecundia, non
autem ut ulterius aliquis verecundetur; sed ex illo
habitu virtutis acquisitae, sic se habet aliquis, quod
magis verecundaretur, si materia verecundiæ ad
esset. » — Hæc ille. — Ex quibus liene prospectis,
apprêt quod habitus qui primo fuit virtus moralis,
non desinit esse virtus moralis, nec mutatur in
vitium, ex variatione ætatis, vel forlunæ, vel status
personæ, ipso manente. Sed solum hoc sequitur,
quod habitus qui inclinabat ad aliquem actum pro
aliquo tempore, vel loco, vel conditione personæ,
desinit inclinare ad hoc, mutatis circumstantiis præ
dictis, et inclinat ad oppositum illorum actuum :
sicut habitus magnificanti® ad aliquid inclinat divi
tem, ad quod non inclinat eumdem factum pau
'j) virfutlôuf. — virtutem Pr.
(<) trirpinUatif. — rtrfidt· Pr.
perem; et similiter, virtus modesti® ad alia inclinat
juvenem quain senem ; et idem est de habitu vere
cundi®; licet verecundiæ habitus, aut taciturni
tatis, non sint perfectio virtutes, secundum quod
dicit beatus Thomas, ubi supra (2· 2", q. 1 44).
Dicilur tertio, quod habitus corporales, sicut sunt
pulchritudo el sanitas, possunt perdere rationem
virtutis, et induere rationem vitii vel malitia», ex
sola variatione proportionis ad subjecium vel natu
ram cui applicantur. El in hoc arguens conform iter
dicit sancio Thomæ, super 7. Physicorum, sicut
prius allegatum fuit. Tamen ex hoc non sequitur
quod virtus sit relatio; sed solum quod de ratione
virtutis sit respectus ad naturam vel subjectum cui
inesl, vel ad actum ad quem ordinatur. Et de hoc
sanctus Thomas, 1· 2
,
*
q. 49, ari. 3, sic dicit :
u Habere ordinem ad actum, potest competere (x)
habitui, et secundum rationem habitus, et secun
dum rationem subjecti in quo est habitus. — Secun
dum quidem rationem habitus, convenit omni habi
tui aliquo modo habere ordinem ad actum. Est enim
de ratione habitus, ut importet habitudinem quam
dam et ordinem ad naturam rei, secundum quod
convenit vel non convenit. Sed quia natura rei, qu®
est finis generationis, ulterius etiam ordinatur ad
alium finem, qui est operatio, vel aliquod operatum
ad quod quis pervenit per operationem, ideo habitus
non solum importat ordinem ad ipsam naturam rei,
sed etiam consequenter ad operationem, inquantum
est finis natune, vel perducens (6) ad finem. Unde,
5. Metaphysicæ (t. c. 25), dicitur in diffinitione
habitus, quod est dispositio secundum quam bene
aut male disponitur dispositum, aut secundum
se, id est, secundum naturam suam, aut ad (γ)
aliud t id est, in ordine ad finem. — Sed sunt quidain habitus, qui, etiam ex parte subjecti in quo
sunt, primo el principaliter important ordinem ad
artum. Quia habitus primo et per se importat habi
tudinem ad naturam rei; si igitur natura rei in qua
est habitus, consistit in ipso ordine ad actum, sequi
tur quod habitus principaliter importet ordinem ad
actum. Manifestum est nutem quod natura et ratio
potenti® est ut sit principium actus. Unde omnis
habitus qui est alicujus polentiæ ut subjecti, impor
tat principaliter ordinein ad actum, d — Hæc ille.
— Item. q. 50, art. 1, in solutione tertii, sic dicit :
e Commensuratio ipsarum qualitatum passibilium
secundum convenientiam ad naturam, habet (o)
rationem dispositionis. Et ideo, facta alteration
*
circa ipsas qualitates passibiles, quæ sunt calidum,
frigidum, humidum et siccum, (it ex (t) consequenti
altcratio secundum ægritudinem et sanitatem. Primo
I
(a) coni pe tere. — comprteni etie Pr.
(β) perducent. — prodment Pr.
(γ) ad. — Om. Pr.
(δ) habet. — habent Pr.
(c) er. — eo Pr.
DISTINCTIO XXIII. - QU ESTIO I.
autem et per se non estalteratio secundum hujus
modi («) habitus et dispositiones, n — Hæc ille. —
Ex quibus apparet quod habitus corporales, dispo
nentes adactum primum, habent rationem boni vel
mali habitus, secundum quod conveniunt vel discon
veniunt suo subjecto; et quod eadem qualitas, per
sui intensionem vel remissionem, potest nunc osse
subjecto conveniens, et postea disconveniens; ac.
per hoc, illa qualitas quæ primo fuit virtus, potest
desinere esse virtus, ct incipere osso vitium» Verum
*
tamen tales qualitates corporales non habent proprie
rationem habitus, el per consequens non habent
proprie rationem virtutis. Et quod non habent pro
prie rationem habitus, ostendit sanctus Thomas,
ibidem, q. 50, art. 1, ubi sic dicit : « Si loquamur
de dispositione subjecti ad formam, sic habitualis
dis|>ositio potest esse in corpore, quod comparatur
ad animam sicut subjectum ad formam. Et hoc
modo sanitas, et pulchritudo, et hujusmodi, habi
tuales dispositiones (C) dicuntur. Non tamen perfecte
habent rationem habituum; quia cause eorum, ex
sui natura, de facili sunt liansmutabiles. » — Hæc
ille.— Item, q. 55, art. 2, sic dicit : « Virtus
humana, de qua loquimur, non potest ad corpus
perlinere; sed perlinet lanium ad id quod eM pro
prium animæ. Unde virtus humana non impetat
ordinem ad esse, sed magis ad agere, n — II.«v ille.
II Ad argumenta quorumdam. —
Ad pri
mum dicitur quod divisio ibidem data, est insufliciens : quia non ideo probat Aristoteles ad justi
tiam vel virtutem non esse motum, quia scilicet
virtus sil formaliter ad aliquid el forma respective,
nec ideo quia fundat respectum aut relationem; sed
ideo quia in sui ratione dicit absolutum principa
liter, et respectum secundario (ut primum allega
tum est de sancio Thoma, super 7. Physicorum i;
el ulterius, quia altcratio secundum hujusmodi (γ)
habitus, pnesupponil aliquam priorem adoratio
nem. Unde sanctus Thomas, l1 2
,
*
q. 52, art. I, in
solutione tertii, sic dicit : « Altcratio primo quidem
est in qualitatibus terliæ speciei. In qualitatibus
vero primæ speciei, potest esso altcratio per poste
rius : facta enim alteratione secundum calidum el
frigidum, sequitur animal alterari secundum sanum
el segrurn; ct similiter, facta alteratione secundum
passiones appetitus sensitivi, vel secundum vires
sensitivas apprehensi vas, sequitur altcratio secun
dum scientias ct virtutes, ut dicitur in 7. Physico
rum (t. c. 20). » — Hoac ille. — Et idem ponit
expressius, q. 53, art. 3.
Ad secundum dicilur quod aliqui habitus directe
ct principaliter requiruntur propter substantiam
(at) hujiumodït — Om. Pr.
y») (tapoiii tonas. — Om. Pr.
(γ) hujusmodi, — hujus Pr.
3cciebiis intelligibilibus, sine quibu
*
*
intellectu
patibilia non |w)le
*l
producere aliquem actum. Aliqui autem habitus,
licet non requirantur directe el principaliter proptei
substantiam actus, >cd propter modum aclu
*,
tamen
coefficiunl ipsam substantiam actus, ct illam inten
dunt, sicut prius dictum est (in solutione argumen
torum Durandi). Nullum autem tale potest rfficeiv
pura relatio, quæ nec pote
*l
esae principium, ner
terminus motus.
Ad tertium dicitur quod, licet aliqui habitus can
antur |H
*r
ni tus immanentes intellectus el volun
tatis, laiiirn primuin principium activum talium
actuum differt a principio passivo, sicut ostendit
sanctus Thomas 1· 2* T. q. 51, art. 2, ubi sic dicit :
< In agente quandoque est solum principium acti
vum sui actus; sicut in igne est solum principium
activum calefaciendi. El in tali agente non potcM
aliquis habitus causari ex proprio actu. Et inde est
quod rvs naturales non possunt aliquid assuescere
vel dissuescere, ul dicilur, 2. Ethicorum (cap. I ).
Invenitur autem aliquod agens, in quo est princi
pium activum ct passivum sui artus; sicut plet in
actibus humanis : nam actus appétitives virtutis
procedunt a vi apiælitiva, secundum quod movetui
a vi apprvhonsiva lepræscntante objectum; el ulte
rius, vi> intellectiva, secundum quod ratiocinatur
de conclusionibus, habet principium activum pro
positionem per se notam. Unde ex talibus actibus
jussunt in aliquibus agentibus causari aliqui habi
tus, non quantum ad primum activum principium,
sed quantum ad principium actu> quod movet
motum. Nam omne quod patitur el movetur ab alio,
disponitur per actum agentis. Unde ex multiplicati
*
actibus generatur quædain qualitas in potentia mota,
quæ habitus nominatur : sicut habitus virtutum
moralium causantur in appelitivis potentiis, secun
dum quod moventur a ratione; el habitus scientia
rum causantur in intellectu, secundum quod move
tur a primis propositionibus. » — Hæc ille. — Ex
quibus plet quod ex actibus intellectus et volun
tatis possunt causari formic absolute, et non solæ
relationes.
Ad quartum dicilur. negando majorem. Nam ad
corruptionem habituum intellectus et voluntatis,
vel sensualitatis, concurrit aliquod positivum corrumpens, sicut ostendit sanctus Thomas, l3 2
,
*
q.53, art. I et 3. Nam, art. 1, sic dicit: «Secundum so
aliqua forma dicitur corrumpi |κ?γ contrarium; per
accidens autem, per corruptionem sui subjecti. Si
igitur fuerit aliquis habitus cujus subjectum est
corruptibile, et cujus causa habet contrarium, utro■ — Hæc ille.— Ex qui
bus patet quod corruptio virtutum habet causam
positivam. — Item, art. 3, ostendit quomodo ces
satio ab actu non corrumpit habitum, aut virtu
te) tferuni — inteHectum Pr.
(S) flui — flu« Pr.
(γ) quantum — inquantum Pr.
(4) rational — ranmwiii Pr.
tem, nisi per accidens. Ait enim sic : ct Sicut dicitur
in 8. Physicorum (l. c. 27), aliquid (a) potest esse
movens dupliciter : uno modo, per se, quod scilicet
movet per rationem propriæ formæ, sicut ignis
calefacit; alio modo, per accidens, sicut illud quod
removet prohibens. Et hoc modo cessatio ab (δ) actu
causal (γ) corruptionem vel diminulionem habi
tuum, inquantum scilicet removetur actus, qui pro
hibebat causas corrumpentes vel diminuentes habi
tum. Habitus enim per se corrumpitur ex contrario
agente; unde quorumcumque habituum contraria
succrescunt per temporis tractum, quæ oportet sub
trahi per actum ab habitu procedentem, hujus
modi (o) habitus diminuuntur, vel etiam totaliter
patet in scientia el virtute. Manifestum est enim
quod habitus moralis facit hominem promptum ad
eligendum medium in operationibus et passionibus;
cum autem aliquis non utitur habitu virtutis ad
moderandas proprias operationes vel passiones,
necesse est quod proveniant mullæ operationes et
passiones prater modum virtutis, ex inclinatione
appetitus sensitivi el aliorum quæ exterius movent;
unde corrumpitur virtus vel diminuitur per cessa
tionem ab actu. Similiter est etiam ex parte habi
tuum intellectualium, secundum quos homo est
promptus ad recte judicandum de imaginatis : cum
enim homo cessat ab usu intellectualis habitus,
insurgunt imagines exlraneæ, et quandoque ad con
trarium inducentes, ita quod nisi per frequentiam
vel frequentem usum habitus intellectualis quodam
modo succindanlur vel comprimantur, redditur
homo minus aptus ad recte judicandum, el quando
que totaliter disponitur ad contrarium; et sic per
cessationem ab actu diminuitur vel corrumpitur
habitus intellectualis, d — Hæc ille.
Ad quintum dicitur quod tam major quam minor
sunt falsæ. De hoc sanctus Thomas, 1
* 2æ, q. 50,
ari. 3, in solutione secundi, sic dicit : er
quamdam consuetudinem disponuntur ad operan
dum sic vel aliter, hoc modo in brutis animalibus
habitus quodammodo poni possunt. Unde Augusti
nus dicit in libro 83. Quxstionum (q. 36), quod
videmus immanissimas bestias a maximis volu
ptatibus abstinere (e), dolorum metu ; quod, cum
(»)
(4)
(γ)
(4)
(t)
aliquid. — ahquii Pr.
alio. — Ad. Pr.
per. — Ad. Pr.
hujiumodi. — hujut Pr.
.
*
abitinzr
— aAilincri Pr.
DISTINCTIO XXIII. — QUÆSTIO I.
in eorum consuetudinem verterit, domitu· ct man·
sueta· vocantur. Deficit tamen ratio habitus quan
tum ase non possunt. d — Haec
ille. — Ex quibus patet : primo, quod non est
similo de |K>tentiie irrationalibus ct rationalibus;
secundo, quod in brutis humana ratione gubernatis
generari possunt quædam dispositiones consuetudinales, quæ sunt veræ formæ absolutae de prima
specie qualitatis, et quæ quodammodo dici jussunt
habitus, et non solio relationes aut respectus.
Ad sextum
septimum dicitur sicut ad pr imum
Aureoli. Concludunt enim quod virtus in sua ratione
includit respectum; quod conceditur; non autem
quod sit purus respectus. Et totum hoc conceditur.
III. Ad argumenta aliquorum. — Ad argu
menta tertio loco contra secundam conclusionem
inducta, optime respondit Aureolus in suo Quodli·
beto, q. 11 (art. 2), ubi, praemissis multis, finaliter
sic concludit : u Virtus non est respectus con
gruentiae, nec aliqua relatio essentialiter, ut quidam
putaverunt; nec qualitas absoluta in essentia sua,
a respectu illo præcisa, ut aliqui dixerunt; nec
essentia constituta ex absoluta qualitate et illo
respectu, ut alii existimaverunt; sed est qualitas et
essentia illi respectui copulata. Et est necessario
aliud, copulatum ex qualitate el respectu, ct qua
litas copulata respectui. Primum enim non est in
genere, et est ens per accidens; et nec est qualitas,
nec respectus, sed constitutum ex utroque. Secun
dum vero est in genere, nec est ens per accidens;
et est qualitas precise, quamvis non précisa, immo
copulata. Aliud est enim præcise sincathegorematice, aliud præcisuin calhegoremalice. Illud enim
quod est qualitas, et nihil plus, est precise qualitas.
Sed talis est qualitas respectui copulata. Est enim
qualitas, el nihil plus, quia non est respectu
*
cui
copulata est, nec aliud nisi qualitas; est ergo pin
*
cise qualitas absoluta. Non est tamen præcisa : quia
qualitas copulata respectui, non est qualitas præcisa,
immocopulata; unde contradictio est quod sil qua
litas pnecisa simul et copulata. Ignoraverunt igitur
prædicti, quod esset dare ultra purum respectum,
el purum absolutum, ct constitutum ex absoluto el
respectu, quartum, scilicet absolutum copulatum
respectui. Sed Philosophus hoc declaravit. Tale est
enim omne relativum secundum dici, sive sil sub
stantia, sive qualitas. Est enim præcise in genere
substantia?, vel qualitatis; non tamen est qualitas,
aut substantia præcisa a respectu, immo copulata.
El, ratione hujus copulationis, impossibile est inlclligi vel significari talem substantiam, aut qualita
tem, nt sit (x) sine respectu. El, propter hoc, est
(>) ut sit. — nev ite Pr.
303
relativum secundum dici, el ad convertentiam dici
tur, ul manus manuati (a), et scientia scibilis. Et
hoc totum patet in Prædicamenti
*
(cap. De his quæ
ad aliquid). Est igitur virtus qualitas, quæ congruit
naturæ in qua ponitur, inquantum est illud quod
congruit. Non est autem virtus congruum vel con
gruens concretive, quia tunc esset ens per accidens;
sed illud quod congruit : ul albedo in dente, est
pulchritudo, inquantum est quod congruit, non quod
pulchritudo sil aliquid constitutum ex albedine et
pulchritudine. > — Hæc Aureolus, et bene per
omnia, nisi quoad hoc quod non ponit alium respe
ctum esse de ratione virtutis, nisi congruentiam
qualitatis ad subjectum suum, nulla farta mentione
de ordine ad finem vel ad actum. Et in hoc insufficienter dicit, ul patuit superius, in solutione secundi
contra secundam conclusionem. Reliqua vero stare
possunt.
Ilis præniisris, dicitur ad primum, secundum
eumdem Aureolum, quod « aliquid includere duo
prædicamenta, |>olest intelligi dupliciter. Primo qui
dem, per modum copulati et constituti ex duobus
praedicamentis : sicut simum, el j»ater, et simile, et
omnia concreta accidentium. Secundo modo, per
modum unius prædicamenti alteri copulati : sicut
simitas copulatur naso, et praedicamentum rela
tionis termino (S), quod est alterius prædicamenti.
In primo sensu, major est vera, quia sic includens
duo prædicamenta, est ens jær accidens, sicut simum ;
sed minor est falsa, quia virtus non sic includit duo
prædicamenta. In secundo autem sensu, major est
faba : nam simitas esset ens per accidens, et
omnis (γ) resjiecliis; et (q) sic non esset in praedica
mento. In hoc autem sensu, minor est vera. — Et
cum dicitur quod non minus ridetur esse ens per
accidens, quod includit unum praedicamentum in
recto,el aliud in obliquo, quam si includeret utrum
que in recto, — omnino falsum est : quia tunc
«liceret constitutum ex duobus; nunc autem dicit
præcise unum praedicamentum, quamvis non prae
cisum, sed praedicamentum alteri copulatum; ct
hanc copulationem exprimit habitudo in obliquo. »
— Hæc ille, ct bene.
Ad secundum dicit quod < procedit ab insuffi
cienti. Non enim essentia virtutis consistit in abso
luto præcise, nec (t) totaliter, nec partialiter (ζ),
immo nec aliquo motio; sed consistit in absoluto
copulato rcs|>ectui. Quamvis enim essentia virtutis,
sil absolutum pure (est enim absolutum, et nihil
plus); non tamen est absolutum purum, sed copula
tum est. Exemplum : Simitas enim est qualitas
(a) ηιαηυπ/ΐ. — ninuenti Pr.
termino. — ei Pr.
(γ) ct omnis. — ratiomi Pr.
(M ct. — diam Pr.
(<) ner. — ct Pr.
(ζ) partialiter — particulai iter Pr
V. — 20
306
MÛRI 111. SENTENTIARUM
pure et precise; non (amen pura et précisa, immo
copulata cum substantia el cum naso. Et sic com
mittitur in hac forma arguendi fallacia figura
dictionis, mutando qualiter in qualem ; et fallacia
consequentis, arguendo ab insufficienti. — Et cum
concluditur quod respectus partialiter pertinet el
includitur in essentia virtutis; — dicendum quod
nullo modo est para essentiae, sed terminus copu
latus; sicut nec subjectum est pars qualitatis copu
labo : non enim nasus est pars essentiæ similatis,
sed terminus copulatus. Per hoc patet quomodo
prima species qualitatis et tertia differunt per essen
tiam, quamvis idem «absolutum reperiri possit in
utraque : ut albedo est essentia primæ speciei; sed
essentia copulata respectui similitudinis, est se- I
cundæ;sed essentia ter tke speciei est pracisa et non
copulata. Constat autem quod essentia copulata, et
non copulata, diversæ sunt, et alterius rationis,
et diversorum modorum. Unde Simplicius dicit,
cap. de Qualitate, in fine, quod possibile est idem I
referre ad aliud pradicamentum, reducentibus nobis
singula vel ad diversitates significatorum, vel ad
differentiam conceptuum, vel diversos characte
res (a). Et per idem palet quod virtus et vitium ,
differunt per essentiam. Quia essentia utriusque est I
copulata(6): virtutis quidem, respectui congruen- I
liæ; sed vitii, respectui incongruentiæ. Impossibile
est autem quod essentia copulatæ contrariis, sint
eadem essentia; immo contraria.». Nec valet hæc
forma arguendi : Albedo est pulchritudo dentis,
turpitudo pupilhv; ct (γ) est eadem per essentiam ; 1
ergo idem per essentiam est pulchritudo ct turpi· |
tudo. Major enim est falsa, si accipiatur albedo per I
se, proscindendo respectum; sed, si accipiatur
copulata, tunc est veni; sed minor tunc est falsa, 1
scilicet quod albedo copulata congruentia?, et copu- I
lata incongruentiæ, inquantum copulata est, sub
esse copulato, sit eadem essentia. Unde magis potest
oppositum concludi, sic arguendo : Albedo, non
inquantum albedo, sed inquantum albedo copu
lata respectui congruenliæ, est pulchritudo dentis; 1
albedo, non inquantum albedo, sed inquantum
copulata respectui incongruentiæ, est turpitudo
pupillx; sed, ut irti et illi copulata, non est eadem
essentia, quamvis, inquantum albedo, sit eadem;
igitur pulchritudo et turpitudo nunquam sunt
idem. Probatur minor, quia esse copulatum huic,
et esse copulatum illi, non est idem copulatum esse;
ergo essentia copulata illi, et huic, non est eadem
copulata essentia, per locum a conjugatis. Ex quo
patet quod idem absolutum, secundum suam ratio
nem absolutam specificam, non est virtus in uno, et
(1) direnoi characteres. — divrno charactere Pr.
(6) utrimque nl copulata, — virtuti» qua· est copulativa
Pr.
(γ) et — etiam Pr.
vilium in alio; cujus oppositum assumebatur. Immo,
secundum suam specificam rationem, nec est virtus,
: nec vitium, nec iu prima specie qualitatis, sed in
tertia (a). Secundum autem quod copulatur huic
vel illi respectui, est virtus, vel vitium. Ut sic
autem, accidit (6) quod sit talis ratio absoluta spe
cifica, vel talis : quia quæcumque sit, dum tamen
isti respectui copuletur, vitium erit; si vero alteri,
erit virtus. » — Hæc ille; et quidem satis bene,
secundum rem. — Sed logica sua non udetur mul
tum valere. Nam, cum dicit quod hæc forma
arguendi non valet, Albedo est pulchritudo dentis
ct pulchritudo pupillx, ct hire albedo est eadem
per essentiam, igitur idem per essentiam est pul
chritudo et turpitudo, procul dubio forma arguendi
valet, demonstrata eadem al bed i ne in numero, ad
concludendum quod idem numero est pulchritudo
et turpitudo; vel, si in promissis non demonstretur
idem numero, sed idem specie, forma illa valet ad
concludendum quod eadem essentia specifica, est
turpitudo et pulchritudo. Nec valet illa suppletio vel
additio quam facit in conclusione, quia hoc est
arguere ex quatuor terminis ; in conclusione (γ)
enim non debet poni nisi quod positum fuit in pro
missis. Sed ad illam formam potest dici quod nun
quam major et minor sunt simul venu, licet forte
successive, si sil sermo de eadem al bed i ne in numero.
Et ideo nec potest concludi quod eodem tempore
eadem albedo sit pulchritudo et turpitudo; forte
tamen successive posset concedi.
Ad tertium dicit quod « esse copulatum respectui,
vel esse sub respectu, vel actu fundare respectum,
potest intelligi addere, ultra id quod copulatur, vel
quod est sub respectu, \el actu fundat respectum,
aliquid medians, secundum rem, vel secundum
rationem, inter absolutum et respectum, vel aliquem
terminum extrinsecum, scilicet illud cui copulatur.
Si primum inlelligatur, falsum est, et processus in
infinitum. Si vero secundum, verum est. Exem
plum de similate. Esse copulatum ergo dicetur
adesse el abesse ei quod copulatur, persolum adesse
el abesse respectus cui copulatur, non quod sit ali
quod medium, quod habeat adesse vel abesse. Hje
propositiones autem sub hoc, cum hoc, et hæc oratio
actu fundare non exprimunt procisum fundamen
tum, nec ipsum tantum fundatum, nec medium;
sed fundamentum intrinsece, el (c) respectum per
modum termini el exlrinseci. — El cum additur in
minori (t), quod illud est ens per accidens, quod
includit aliqua duo, quorum unum potest adesse
alteri et abesse, etc. ; — verum est, si includat per
modum cujusdam tertii compositi ex ipsis, sicut
(x) tertia.— tribu» Pr.
(6) accidit. — acripit Pr.
(γ) conclusione. — tju/rtlione Pr.
(Î) el. — Orn. Pr.
(t) minori. — numero Pr.
DISTINCTIO XXII!. — QUÆSTIO I.
simum. Si vero unum per modum copulati, el alte- I
rum per modum termini cui copulatur, non est
verum, nisi totum pradicamenlum relationis ait
ens per accidens; ut masculinitas, et feminilas, et
omnes qualitates copulatæ. » — Hæc ille, et bene.
Ad quartum dicit quod α respectus congruentiae
potest comparari vel ad absolutum virtutis, verbi
gratia, ad albedinom ipsam, ut albedo est; et sic so
habet ut passio, et est in ca fundamentaliter et sub
jective; vel ad ipsam rationem virtutis, quæ con
sistit in esse copulato, utpote ad rationem pulchri
tudinis; et sic respectus non est passio, sed est ali-
nate clauditur in suo significato accidens, scilicet
albedo; subjectum vero in potentia et indetermi
nate; quia non determinatur quid sit illud album,
an scilicet lapis, vel homo, vel aliquid aliud. Et quia
quod actu et determinate significatur, principaliter
significatur; est enim ratio quod illud significetur,
quod in potentia et indeterminate significatur, sicut
albumestquodcumquecui inest albedo; idcircoCommentator dicit, 5. Metaphysicx (com. 14), quod
< album significat primo quidem accidens, secundo
subjectum >. Similiter et Philosophus intelligil hoc,
1 cum dicit (de Prxdicamentis, cap. de Substantia)
quid essentiæ, non per modum partis, sed per quod album solam qualitatem significat; quod uti
modum termini, sicut in relatione terminus est ali que verum est determinate et in actu. * — Hæc ille,
quid relationis, el nasus aliquid similatis. Secun et bene.
Ad sextum dicit quod c justitia et amicitia sunt
dum hoc ergo non oportet quod possit intelligi vir I
tus, aut vitium (x), sine illo respectu; immo impos qualitates copulata? respectibus. Unde Augustinus
sibile est. — Et cum ulterius probatur quod sit dicit, in suis Categoriis (cap. 12) (i), quod justilix
differentia virtutis essentialis, quia differt a vitio injustitia contraria est. Et sequitur quod justitia
solo respectu, et per istum (fi) solum variatur el qualitas est; injustitia igitur qualitas erit, — Hæc
acquiritur; —dicitur quod aliquid potest conside ille. — Dicuntur autem magis ad alterum quam
rari vel distingui per aliud dupliciter : primo modo, alis, quia copulantur alicui respectui, cui non aliæ.
tanquam per intrinsecum et formale, ut homo per Nam estera virtutes sunt copulatæ respectui con
rationale; alio modo, tanquam per extrinsecum et gruentia? ct debiti ad hominem in se, amicitia vero
terminum, ut similas per nasum, relatio per termi et justitia respectui debili unius hominis in ordine
num, habitus per actus, et actus per objectum.
ad alterum. Est ergo amicitia virtus ad alterum,
Nunc, ad proposilum : virtus distinguitur a vitio, el temperantia ad se, propter istam rationem. > —
variatur, et acquiritur, exlrinsece, per respectum,
Hæc ille, et bene.
Ad septimum dicit quod < absolutum ut sub
tanquam per terminum; intrinsece autem distingui
tur per copulationem ad ipsum. Unde albedo respectu, vel ut copulatum respectui, est, ultra
non est formaliter pulchritudo, nec differt (γ) absolutum, aliquid quod se habet non per modum
a turpitudine intrinsece per congruentiam, sed per partis, sed per modum termini; nec propter hoc est
copulationem ad ipsam; sicut concavitas nasi, qua? I aliquid unum copulatum ex utroque. Exemplum :
esi similas, differt a concavitate vel curvitate cruris,
respectus cum termino est aliquid ultra pracisam
quæ est rictus (o), non per nasum, sed per copula realilatem respectus, et non nihil; est enim aliquid
tionem ad ipsum. — Cum vero additur quod illud
non partiale, sed terminans. > — Hæc ille, et bene.
esi purus respectus, vel conslitutum ex absoluto el
Ad octavum : < Dicendum, inquit, quod, cum
respectu, quod variatur, facta sola variatione in sipnificare sil intellectum constituere, 1. Periherrespectu extrinseco absoluto; — dicitur quod omit
menias, oportet loqui de significato proportional iter
titur tertium membrum, scilicet quod vel est respe
intellectioni. Nunc autem simitas concipitur eodem
ctus, vel copulatum ex absoluto et respectu, vel actu intellectus simplici, cadente simul super con
absolutum copulatum respectui
— Hæc ille, et cavitatem et nasum; sed tamen cadit super concavi
l>ene; nisi quod melius diceretur, quod copulatio tatem modo principali et recte (6), sed super nasum
absoluti ad respectum, est quoddam esse derelictum
modo termini el oblique (γ). Et ideo dicitur coinlelin absoluto ex respectu.
ligi, referendo cointellectum non ad intellectionem,
Ad quintum dicit quod < album non significat sed ad objectum : nam referendo ad intellectionem,
subjectum in obliquo, et qualitatem in recto; quia
non cointcliigitur, sed intelligilur, cum sil eadem
nunquam pradicaretur de subjecto. Unde, sicut hæc intellectio. Similiter etiam est de significari (4) :
non est vera, nasus est similas, sic nec esset hæc
nam eadem significatione vox illa quæ est similas,
vera, corpus est album; sed diceretur album cor significat concavitatem et nasum, sed non eodem
poris, sicut simttae nasi. Significat ergo constitu
modo, et eodem online,ex parte significati; propter
tum ex subjecto et accidente : sed actu et determi-
(al
(6)
(γ)
(?>)
vitium. — fleri Pr.
istum, — ista Pr.
intrinsece, — Ad. Pr.
virtue. — ritus Pr
(a) Olirn istius opusculi .tuetor credebatur S. Augustinus,
cui tamen falso fuit tributum. Invenitur in appendice ope
rum S. Doctons (Cfr. Edit. Mignc, vol. !, pag. 1410).
(4) recte. — ratione Pr.
(ϊ, oblique. — obliquo Pr.
fc) est de sifjnifitari. — designatur Pr
309
LI B U I III SENTENTI \Hl’M
quod dicitur nasus consignificari (a) per modum
termini, concavitas vero significari per modum prin
cipalis cl recti. Cum igitur quæritur : an signified
respectum sicut duplum significat dimidium (6),
vel sicut duplum dimidii significat dimidium (γ); —
dicendum quod nomen et oratio idem significant,
secundum Philosophum, 7. Metaphysics (t. c.
13, etc.), el 4 (t. c. 19); seectus congruentia el incongruentia, cui
copulantur qualitates de prima specie, quæ dicuntur
habitus. El habent hoc singulare in ordine ad sua
fundamenta, quod ipsis fundamenta copulantur.
Quibus, ut sic copulatis, propria nomina imponun
tur. El hoc propter duo. Primo quidem, quia qua
litates copulata talibus respectibus, denominant el
qualificanl substantiva sua quodam speciali modo,
el alterius rationis quam aliae, scilicet secundum
læne el male, potens esse vel impotens; quod nullo
modo competit eisdem qualitatibus non copulate
sumptis, nec etiam respectibus puris; non enim
qualificanl vel referunt. Unde albedo qualifiai den
tem, el reddit eum pulchrum, inquantum est id
quod congruit; pupillam autem turpem, impianlum
non congruit; el tamen alsolule sumpta non deno
minat. Secundo vero; quia respectus hujusmodi, in
ratione linis, quodammodo sunt priores funda
mentis. Qualitates enim illæ habent pro line natu
ram cui pruporlionanlur, el pro cujus decentia sunt
ingenite, quantum ad primam speciem; vel actum
secundum ct operationem, quantum ad secundam
speciem potentiæ cl impotentia naturalis, n — Hæc
ille, d liene; nisi quod i «spectum qui est de ratione
virtutis, dicil esse solani congruentiam ad naturam;
quod non esi usquequaque verum, nisi loquamur
de sôlis habilibus cl virtutibus cor|>oralibus.
Ad decimum sic dicit: q Si, inquit, respectus
congruentia esi cxlra intellectum in actu com
pleto (δ), ul dicunt multi, tunc ratio non concludit.
Si vero non, sed est ultimata necessitas extra intel
lectum ad hujusmodi habitudinem, quam intellectus
(>) amdgmftcari. — toniù/uari Pr.
({) diniu/iuin — dimidii Pr
(γ) dimidium. — dimidii Pr.
(jj enm/Mo — rompleO· Pr.
reducit in actum, tunc ratio virtutis est copulata
nxqiectui congruentia non secundum actum, sed
secundum ultimatam necessitatem ad actum. Unde
virtus est absolutum'sub respectu, vel ut fundans
respectum, non secundum actum completum, sed
secundum ultimatam necessitatem. Hæc autem
ultimata necessitas est in Deo non immediate, el ul
fundamentum, sed potius ul terminus. Exemplum:
circumscripto omni actu intellectus, Deus est exem
plar; quia ratio exemplaris importai divinam essen
tiam copulatam respectui non secundum actum, quia
hæc relatio est pure rationis, sed secundum ullimatam necessitatem, non quidem per modum funda
menti, seri termini imilabilitalis crealune. * —Hæc
ille; et satis confnrmiler dictis sancti Thoma, dc
Veritate, q. 4, ari. 5, in solutione primi, ubi
distinguit duplex genus respectuum : quidam nam
que dicuntur actuales, el quidam habituales, a El
dicitur, inquit, respectus habitualis, qui non requi
rit creaturam esse simul in actu. El tales sunt
omnes respectus qui consequuntur actus animæ;
quia voluntas el intellectus potest esse etiam de eo
quod non est actu exsistens. »—Hæc ille. — El exem
pli firat dc respectu importato in hoc nomine Ver
bum, quod importat abaderno respectum ad crea
turas. Potest igitur dici quod, cum hæc nomina
dicta de Deo, scilicet virtus ct potentia, importent
respectum ad actum vel effectum, sive exsistat, sive
non, talis respectus entis ad non ens non jvolest esse
realis aut actualis, sed rationis et habitualis. — Et
cum dicil arguens, quod lota ratio virtutis est extra
intellectum, etc.; — dicilur quod verum est, quan
tum ad id quod importat principaliter et in recto,
non autem quantum ad illud quod dicit secundario
vel in (a) obliquo. De hoc sanctus Thomas, de V’critate, uhi supra (in corpore articuli), sic dicit : « In
relativis nominibus invenimus quod qiiædaiu nomina
im|H)nuntur ad significandum ipsos respectus, sicut
hoc nomen similitudo, quædam vero ad significan
dum aliquid ad quod sequitur respectus, sicut hoc
nomen scientia impnilur ad significandum quam
dam qualitatem quam sequitur quidam respectus.
Contingit autem ut aliqua res absoluta ad phira
possit habere res|>ecluiii. El inde est quod nomen
illud quod imponitur ad significandum aliquid abso
lutum ad quod sequitur respectus, potest ad plura
relative dici : secundum quod scientia dicitur,
impianlum est scientia, relative ad scibile; sed
impianlum est accidens quoddam, vel forma, refer
tur ad scientem, » — Hæc ille. — Item, 3. Sen
tent., disl. 33, q. 1, art. 2, in fine articuli (ql· 4,
ad 4 ), distinguit (€) inter relationem actualem et
relationem originalem, ubi sic dicit : c Quamvis finis
ultimus non faciat identitatem specie, facil tamen
(·«) m. — Om. Pr.
(S) distinguih — dica Pr.
DISTINCTIO XXIV. - QÜÆSTIO I.
diversitatem » sicut generis diversitas facit diversi·
talem in specie. Tamen sciendum quod relatio
actualis ad finem remotum non facit pnediclnm dif
ferentiam, sed originalis relatio ad ipsum, secun
dum scilicet quod ex diversitate finis fit diversa
proportio in actu el habitu. » — Hæc ille.
Ad argumentum vero pro parle quæstionis nega
tiva, respondit saucius Thomas, 1* 2", q. 49, ari. 4,
in solutione secundi, ubi sic dicit : α Potentia quan
doque se habet ad multa; ct ideo o|>ortet quod ali
quo alio determinetur. Si veni sit aliqua potentia
quæ non se habeat ad multa, non indiget habitu
determinante. El, propior hoc, vires naturales non
agunt actiones Mias mediantibus aliquibus habi
tibus; quia secundum seipsas sunt ad unum deter
minatio. n — Hæc ille.
Et hæc de qmestione sufficiant. De qua benedictus
Deus. Arnen.
DISTINCTIO
XXIV.
QUÆST10 CNICA.
UIRUM FIDES Sir VIRTUS INFUSA A DEO
i rca vigesimamqunrlam distinctionem
3. Sententiarum, quæritur : Utrum
fides sit virtus infusa a Deo.
El arguitur quod non. Quia perfectior
est virtus infusa quam acquisita. Sed fides acqui
sita, propter suam imperfectionem, non ponitur
inter virtutes intellectuales acquisitas, ul palet per
Philosophum, 6. Ethicorum (cap. 3). Ergo multo
minus potest poni virtus infusa.
In oppositum arguitur sic. Quia dicilur, Ephe
siorum 2 (v. 8 et 9) : Gratia estis salvati per
(idem, et non ex vobis, ne q. 4, ari. 5,
ubi sic dicit : « Virtus humana est per quam actus
309
humanus redditur bonus. Unde quicumque habitus
est per se principium boni actus, potest dici virtus
humana. Sei talis habitus est fide
*
formata. Cum
enim credere sit actus intellectus assentientis vero
ex imperio voluntatis, ad hoc quod iste actus sit
perfectus, duo requiruntur: quorum unum est ul
infallibiliter intellectus intendat in suum bonum,
quod est verum; aliud autem est ul voluntas (a)
infallibiliter ordinetur in ultimum finem, propter
quem (δ) nssenlil vero. El utrumque invenitur in
actu fidei formata». Nam ex ratione ipsius fidei est
quod intellectus semper fertur in verum, quia fidei
non potest subesse falsum. Ex char itate autem,
secundum quod format fidem, habet anima quod
infallibiliter ordinetur voluntas in bonum. Et ideo
fides formata <*sl virtus. — Fides autem informis
non est virtus : quia, etsi balieat perfectionem debi
tam actus fidei informis ex parte intellectus, non
habet peiTectionem debitam ex |«rta voluntatis;
sicut etiam, si temperantia esset in concupiscibili,
el prudentia non esset in rationali, temperantia non
esset virtus; quia ad actum temperantia
*
requiritur
el actus rationis, el actus concupiscibilis, sicut ad
actum fidei requiritur et actus intellectus, el actus
voluntatis. > — Hccc ille.
Ex quibus potest sic argui : Omnis habitus qui
semper est principium boni actus humani, est vir
tus : Sed fides formata, e-l hujusmodi
*
Igitur, etc.
Secunda conclusio est
ellam Informis
*
qmxl fidos formata, ot
Infundllnr homini a Deo.
Hanc probat sanctus Thomas, 2· 2·, q. 0
* art. 1,
ubi sic dicit ; « Ad fidem, inquit, duo requiruntur.
Quorum unum est ul homini credibilia proponan
tur; hoc enim requiritur ad hoc quod aliquid expli
cite credat. Aliud autem qmxl requiritur ad fidem,
est assensus credentis ad ca quæ proponuntur.
Quantum igitur ad primum horum, necesse est
quod fides sit a Deo. Ea enim qua» sunt fidei, exce
dunt rationem humanam; unde non cadunt in con
templatione hominis, nisi Deo revelante. Sed qui
busdam quidem ιγ) revelantur immediate a Deo,
sicut sunt revelata Apostolis et Prophetis; quibus
dam autem proponuntur a Deo mittente fidei prae
dicatores, secundum illud Itoni., cap. 10 (v. 15) :
Quomodo praedicabunt, situi mittantur?Quantum
vero ad secundum, scilicet assensum hominis in ea
qua· sunt fidei, potest considerari duplex causa. Una
quidem exterius inducens : sicut miraculum visum,
vel persuasio hominis inducentis ad fidem. Quorum
neutrum est sufficiens causa : videntium enim unum
el idem miraculum, et audientium eamdem pnedicalionem, quidam credunt, et quidam non credunt.
(а) 1'ofiihbu. — Om. Pr.
(б) vcliaitan. — Ad. Pr.
(γ> /pattern. —
Pr
310
LIBRI III. SENTENTIARUM
Et ideo oportet ponere aliam causam interiorem (a),
quae movet horninein interius nd assenticndum his
quæ sunt fidei. Hanc autem causam Pelagia ni po ne
bant solum liberum arbitrium hominis; et, propter
hoc, dicebant quod initium fidei est ex nobis, inquan
tum scilicet ex nobis est quod parati sumus ad
assentiendum his quæ sunt fidei, sed confirmatio
fidei est a Deo, per quem (€) nobis proponuntur ea
quæ credere debemus. Sed hoc est falsum : quia,
cum homo assentiendo his quæ sunt fidei, elevetur
supra naturam suam, oportet quod hoc insit ei ex
supernatural· principio interius movente, quod est
Deus. Et ideo fides, quantum ad assensum, qui est
principalia actus fidei, est a Deo interius movente
per gratiam. > — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ralio: Ille habitus
infunditur homini a Deo, per cujus actus homo ele
vatur supra naturam suam. Sed fides est hujus
modi (γ). Igitur, etc.
Tertia conclusio,
est quod nullus homo, perti
naciter aliquem nrtlculum fidei discredens, liubet
habitum fidei Infusa».
Hanc ponit sanctus Thomas, 2
* 2æ, q. 5, art. 3,
ubi sic dicit : « Haereticus qui discredit unum arti
culum fidei, non habet habitum fidei, neque for
matae, neque informis. Cujus ratio est : quia spe
cies cujuslibet habitus dependet ex formali ratione
objecti, qua sublata, species habitus remanere non
potest. Formale autem fidei objectum est veritas
prima, secundum quod manifestatur in Scripturis
sacris, el doctrina Ecclesiæ, quæ procedit ex veritate
prima (i). Unde quicumque non inhæret, sicut
infallibili et divinæ regulæ, doctrinas Ecclesiæ, quæ
procedit ex veritate prima in Scripturis sacris mani
festata, ille non habet habitum fidei; sed ea quæ
sunt fidei, alio modo tenet quam per fidem : sicut
si aliquis teneat mente aliquam conclusionem, non
cognoscens medium demonstrationis illius, manife
stum est quod non habet scientiam illius, sed opi
nionem solum. Manifestum est autem quod ille qui
inhæret doctrina» Ecclesiae, tanquam infallibili
regulæ, omnibus assentil quæ Ecclesia docet; alioquin, si de his quæ Ecclesia docet, quæ vult tenet,
et quæ vult non tenet, non inhæret doctrinæ Eccle
siæ, sicut infallibili regula?, sed propria? voluntati.
Et sic manifestum est quod hærelicus qui pertina
citer discredit unum articulum, non est paratus
sequi in omnibus doctrinam Ecclesiæ; si enim non
pertinaciter, jam non est hærelicus, sed errans
Unde manifestum est quod talis hærelicus circa
(») interiorem. — inferiorem Pr.
(ii quem. — quam Pr.
(γ) hujiumodi. — hvqui Pr.
(îj a verbo qur uiquc ad prima, om. Pr.
unum articulum, non habet fidem do aliis articulis,
sed opinionem quamdam, secundum propriam volun
tatem. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ralio : Nullus non
inhærens doctrinæ Ecclesiæ sicut infallibili regulæ,
habet habitum fidei. Sed quilibet hærelicus, est
hujusmodi. Igitur, etc.
Quarta conclusio
est quod fides est una virtus,
et non inulta,, el unus habitus, et non mulli
specte distincti.
H.mc probat sanctus Thomas, 2’ 2
,
*
q. 4, art. 6,
ubi sic dicit : « Si fides sumatur pro habitu, dupli
citer potest considerari. Uno modo, ex parte objecti ;
et sic est una fides : objectum enim formale fidei est
veritas prima, cui inhærendo credimus quæcumque
sub fide continentur. Alio modo, ex parte subjecti;
et sic fides diversificalur, secundum quod est diver
sorum. Manifestum est autem quod fides, sicul qui
libet alius habitus, ex formali ratione objecti habet
speciem, sed ex subjecto individuatin'. Et ideo, si
fides sumatur pro habitu quo credimus, sic fides est
una specie, el differens numero in diversis. Si vero
sumatur pro eo quod creditur, sic est una fides :
quia idem edquod ab omnibus creditur; et, si sint
diversa credibilia, quæ communiter omnes credunt,
tamen omnia reducuntur ad unum. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ralio : Ille habitus
virtutis est unus, et non plures, qui habet unum
objectum formale, et non plura. Fides est hujus
modi. Igitur.
Et in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
OBJECTIONES
PONUNTUR
§ t. — Contra
primam conclusionem
Argumenta Durandi. — Quantum ad secun
dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et
quidem, contra primam arguit Durandus (dist. 23,
q. 6), probando primo (a), quod fides, quantumcumque formata charilate, non sit virtus, proprie
loquendo de virtute, prout virtus dicitur habitus
ponens potentiam in ultimo perfectionis debibe suo
actui; sic enim virtus est ultimum de potentia.
Arguit igitur sic : Omnis virtus proprie dicta perfi
ciens intellectum, perficit ipsum ad conspiciendum
objectum in se, vel per resolutionem ad id quod in
se conspicit : in hoc enim consistit efficacia actus
intelligendi, quam ponit virtus circa potentiam intel
lectivam. Sed fides non perficit intellectum ad con
ia) primo, — X)m. Pr.
DISTINCTIO XXIV. - QUÆSTIO I.
spiciendum objectum in se, vel per resolutionem nd
illud quod in se conspicit. Ergo non est proprie et
simpliciter loquendo virtus.
Secundo probat quod fides non est magis virtus,
charitate prasente vel exsistente in voluntate, quam
non exsistente. Quia habitus qui non elicit perfe
ctiorem actum, non est perfectior. Sed fides non
elicit perfectiorem actum, charitate exsistente in
voluntate, quam non exsistente : quia actus ejus,
qui est assentire vero supernatural!, non est |ærfectior quantum ad aliquid quod pertineat ad cogni
tionem veri, quæ (a) mere pertinet ad intellectum,
quem perficit fides; licet sit perfectior quantum ad
rationem meriti, quæ est perfectio extrinseca, cum
pertineat ad cbaritatem, quæ perficit voluntatem.
Ergo fides non est magis vel minus virtus, charitate
exsistente in voluntate, quam non exsistente.
Item tertio arguit quod non est simile de fide et
charitate, sicut de prudentia et virtute morali. Quia
prudentia non potest acquiri sine virtute morali,
nec moralis virtus sine prudentia. Et quia utraque
acquiritur ex actibus, ideo actus utriusque recipit
perfectionem ex sibi adjuncto : ita quod impossibile
est actum prudenthe esse perfectum, nisi virtus
moralis sit in appetitu; nec actum virtutis moralis
esse perfectum, nisi prudentia sit in intellectu.
Eides autem non dependet a charitate : nec quan
tum ad habitum, cum sit prior ordine naturae; nec
in actu recipit aliquam perfectionem a charitate. Et
ideo potest habere æqualiter rationem virtutis, cha
ritate non exsistente in voluntate, sicul exsistente.
Quamvis enim voluntas inclinet intellectum ad cre
dendum, non tamen oportet quod ipsa sit informata
charitate. — Hæc ille, in forma.
§2. — CONTHA SECUNDAM CONCLUSIONEM
I. Argumenta Scoti. — Contra secundam con
clusionem arguit Scotus (dist. 23, q. 1), probando
quod præler acquisitam non requiratur alia infusa.
Primo. Quia in primo cui articuli sunt revelati,
sufficit fides acquisita, ut firmiter eis adhæreat, ut
in Paulo. Ergo aliis posterioribus sufficit fides acqui
sita, ul firmiter credant omnia credenda : quia
Augustinus, super illud Psalmi (71, v. 3), Susci
piant montes pacem populo, etc., vult quod infe
riores illuminentur per superiores, el non magis
illuminantur quam superiores illos illuminantes.
Patet ergo consequentia. Sed antecedens probatur.
Quia ex puris naturalibus assentire potest illum esse
veracem, qui talia asserit et revelat; quia ex puris
naturalibus scit hoc et assenlit, quod Deus est verax
magis quam omnes homines; et hoc sciro ct assen
tire potuit Paulus. Ergo fide acquisita ex puris
naturalibus potest quis firmiter et sine hæsita
(a) qwe. — qui Pr.
3H
lione («) assenti re omnibus revelatis a Deo; et per
consequens, quilibet alius. Non ergo præler fidem
acquisitam requiritur necessario propter assensum
alia fides.
Secundo. Quia, quamvis aliqua scientia, propter
suam difficultatem quam includit, ul geometria, vel
alia, non possit sciri ab homine propria inventione,
et in lumine suo naturali; tamen, postquam inventa
c^l et ordinate tradita, potest homo ex puris natu
ralibus acquirere et scire eam. Ergo, eodem modo,
quamvis nullus naturali lumine intellectus possit
propria inquisitione venire ad notitiam illius, Deus
est trinus ct unus; tamen, postquam revelatum est
alicui, potest alius, ex dictis illius cui revelatum est,
illi firmiter adhærere fide acquisita.
Tertio. Quia, si fides infusi ponitur, illa erit cer
tior acquisita; quia aliter frustra poneretur. Sed
quod sil minus certa, probatur. Quia conclusio est
minus certa quam principium, ex quo tota certitudo
conclusionis ot a certitudine principii. Sed huic,
Deus est trinus ct unus, assentio fide infusa, si
ponitur, quia hoc revelatum est a Deo. Sed hoc esse
revelatum a Deo, credo quia Joannes dixit hoc sibi
esse revelatum, vel alius apostolus. Sed si audivis
sem eum dixisse hoc sibi revelatum esse, credidis
sem sibi fide acquisita, credendo ipsum esse vera
cem, et nihil falsum velle asserere. Ergo el modo
credo illi, scilicet Deum esse trinum et unum,
revelatum esse apostolo, fide acquisita, ex auditu
Scripturarum, vel ex hoc quod lego Scripturam.
Ergo tota firmitas quam modo ponis in fide, est a
fide acquisita. Ergo non est ponenda fides infusa. —
Hæc Scotus.
II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam (β)
Aureolus, probando primo quod fides infusa non
requiritur propter supematuralitatem objecti fidei.
Quia supernaturalitas illius objecti: vel intelligilur
per indifferentiam ad verum et falsum, ita quod
objectum fidei sil tale quod non apparet utrum sit
verum vel falsum, sicul utrum arens maris sint
pares aut impares; vel intelligilur per repugnantiam
ad apparentiam, sicut quod Deus sit trinus et unus
dicitur repugnare veris apparentibus. Sed ex neutro
illorum requiritur habitus supematuralis. Non enim
propter primum : quia homo, naturaliter loquendo,
]M)tesl indifferentibus firmissime adhærere sine
habitu supernatural!. Nec propter secundum : nam
homo aliquando adhæret firmissime oppoeislis pri
morum principiorum, propter sillogismum falsigraphurn, vel propter consuetudinem, vel naturalem
dispositionem suam, puta ex imaginatione. — Et si
dicas quod veritates fidei sunt de Deo, qui est obje
ctum superna tu rale, el non potest a nobis natura-
(3) hriitalione. — vdifieationc Pr.
(6) etiam. — Om, Pr,
LIBRI III. SENTENTIARUM
312
liter intelligi ; — hoc non valet : quia de Deo pos
sumus multa intelligere ox sensatis, et alia multa
non ex sensatis possumus tenere firmiter. El hoc
palet in hæreticis : hærelicus enim errans in uno
articulo fidei,amittit fidem infusam, el tamen tenet
alios ila firmiter, quod pro illis vellet decapilari.
Hoc etiam patet de puero non baptizato nutrito inter
fideles, qui mulla quæ fidei sunl tenet ila firmiter
sicut haptizatus qui habet fidem infusam.
liem : fides infusa bene est necessaria ei qui
revelat ea quæ sunl fidei; sed, si revelat ea a casu,
vel ex industria naturali, non est ei credendum, nec
adhærendumcis quæ dicit; quia non potest ea reve
laro ccrliludinaliler, nisi habeat ea per causam supe
riorem, mediante habitu infuso supernatural!. Sed
credenti dictis revelantis non est necessarius habitus
*
supernatural!
infusus. — Hæc Aureolus, in forma.
§ 3. — Contra
tertiam conclusionem
Argumenta Durandi. — Contra tertiam con
clusionem arguit Durandus (dist. 23, q. 9), pro
bando, quod in hæreticis remaneat fides infusa,
quoad articulos in quibus non errant. El arguit
Primo (i) sic. Quia omnis habitus reddit poten
tiam facilem ad actum debitum respectu objecti, el
per consequens ad refugiendum contraria, vel refu
tandum illa. El tamen, si non refugiantur contraria,
non propter hoc totaliter tollitur habitus : quia (6),
etsi ponat facilitatem et pronitatem ad actum debi
tum, el ad refugiendum contrarium, non tamen
ponit necessitatem, quin possit fieri contrarium. El
istud est manifestum in habitibus acquisitis; de
quibus prædicta ratio æque concludit sicut de fide
infusa (γ).
Secundo. Quia ille qui assentil credibilibus simi
liter nunc ut prius, habet fidem similiter nunc ut
prius; quia assensus similis arguit similem habi
tum. Sed fidelis de novo seductus circa aliquod cre
dibile, per propriam ignorantiam, quia non bene
inlelligil Sacram Scripturam, vel per alterius fal
sam doctrinam, puta quod non licet jurare, assentit
cæteris credibilibus similiter nunc ut prius, el
omnino consimiliter. Ergo assenti t per eumdem
habitum per quem prius. Sed prius habebat fidem
infusam. Ergo et nunc. Et tamen est hærelicus.
Ergo in hæretico manet fides infusa.
Tertio. Quia, si aliquid obstaret, hoc videretur
esse quia sequeretur, hoc dato, quod aliquis simul
dt fidelis et infidelis. Sed hoc non obstat. Quia fides
secundum habitum, et error secundum actum circa
aliquod credibile, bene possunt simul (o) stare;sicut
(a) Primo. — Om. Pr.
(C) quia — Om. Pr.
(γ) a verbi
*
dc quibus usque ad infuta, om. Pr.
(?) timui. — Om. Pr.
scientia secundum habitum, polisl stare cum aclu
erroneo circa aliquod scibile. Et si firmaretur habi
tus in aliquo, quod nullo modo esset jurandum,
adhuc posset stare eum fide infusa : quia non esset
de eodem objecto; quia, quamvis objectum fidei
infusæ se extendat ad omnia contenta in Sacra Scri
ptura, tamen ipsa potest exire in actum debitum
respectu aliquorum, quamvis intellectus habentis
fidem infusam possit decipi reSpeclu aliorum; sicut
aliquis potest habere veram scientiam de aliquibus
passionibus alicujus subjecti, el decipi circa alias
passiones ejusdem. Et sic non videtur improbabile,
quin habitus fidei possit remanere in hæreticis
errantibus do novo circa aliquod particulare credi
bile. — Hæc ille.
§ L — Contra
quartam conclusionem
I. Argumenta Scoti. — Contra quartam con
clusionem arguit Scotiis (dist. 2.3, q. I), probando
quod non ideo de omnibus credibilibus sit una fides,
quia respicit omnia credibilia ut revelata a Deo.
Primo. Quia, si fides infusa respicit primam veri
tatem ut revelantem articulos, et causantein assen
sum de credibilibus, el non sicut de quo est fides,
ut de objecto, sequitur quod nunquam aliquis
fidelis assenliret huic, Deus est trinus ct unus.
Quia, secundum te, assentio huic, Deus est trinus
ct unus. quia est revelatum a prima veritate. Quæro
igitur a te : Quomodo assentio huic, Hoc est revelatum a Deo? Quia,si assentio huic, scilicet Deus est
trinus ct unus, propter hoc, quia est revelatum a
Deo, sicut conclusioni propler principium, sequitur
quod magis assentio illi quod se habet ut princi
pium, quam illi quod se habet ut conclusio. Si dicas,
sicut oportet, quod quia est revelatum Deum esse
Irinum et unum, quæro ultra : quomodo assentio
huic, Revelatum est a Deo, quod Deum esse tri
num ct unum, est revelatum f Si iterum, quia est
revelatum, procedam in infinitum; el per conse
quens, nunquam aliquid firmiter credam de arti
culis fidei; sicut si scientia conclusionis resolvetur
in principia, ct illa principia in alia, el sic in infini
tum, nunquam sciretur aliquid; sicut nec aliquid
potest esse, quod dependeat ex infinitis causis essen
tialiter. Si dicas quod huic assentio fide acquisita,
scilicet quod Deum esse trinum et unum, est a Deo
revelatum; — Contra. Tunc fides infusa dependet
in e“se et firmitate, ndhærens alicui articulo, a fide
acquisito, sicut a principio : quia non poteris dicere
quod per scientiam ei adha»reas; quia hoc non est
evidens ex terminis, Deum esse trinum ct (x)
unum, est a Deo revelatum, plus quam quod Deus
est trinus el unus.
Secundo. Quia formalis ratio objecti habitus
(a) el. — cliam Pr.
DISTINCTtU XXIV. - QUÆSTIO I.
313
realis, non est rclntio seu ens rationis. Scd esse revc- suis non jiotest concludi efficaciter quod fides non
latum a Deo Deum este trinum et unum, non ml virtus, proprie loquendo; sed solum quod non
(licit, ultra Deum esse trinum et unuin, niei rese Sit virtus intellectualis, oo modo quo philosophi de
ctum rationis; sicut esse cognitum dicit respectum tali virtute loquuntur. Quod patet ex modo loquendi.
rationis tantum ultra rem quæ cognoscitur. Si ergo Ait enim sic : « Cum virtutis sit reddere opus
assentis articulo prædicto, quin esi revelatus a Deo, bonum, operatio |*otest dici l»ona : vel formaliler,
tunc ratio formalis cur assentis per habitum realem, inquantum procedit ex potentia quæ movetur in
est ens rationis; quod est inconveniens, cum habitus bonum secundum rationem >>oni; vel materialiter,
realis habeat formale objectum reale. sicut potentia secundum quod est congrua et connatural» potentiæ.
realis habet objectum reale. Hoc patet. Ergo revcla- Utroque modo actus fidei est bonus : quia congruit
bile passive, cum sit ens rationis, non potest ose intellectui, inquantum est verorum; et iterum pro
formalis ratio tendendi in istud, Deus est trinus et cedit n voluntate, qua· movetur in bonum quasi in
objectum. Ex parte autem intellectus, quamvis
unus.
habeat bonitatem ex parte objecti, non tamen liabet
II. Argumenta Aureoli. — Arguit etiam («) perfectionem : quia deficit modus, eo quod non
Aureolus, probando quod veritas prima non sit for liabet conspicuam veritatem, cui adhæret, Scd ex
male in objecto iijei, scilicet quod fides adhæreat parte voluntatis, potest habere perfectionem, inquan
cuicumque ratione primæ veritatis.
lum voluntas perfecta in appetitu boni, firmitatem
Primo. Quia hoc est de ratione formalis objecti, el certitudinem facit in fide. El ideo dicit Bernardus
ut non reducatur ad superiorem causam in eadem (dc Consideratione, lib. 5, cap. 3), quod fides est
scientia. Sed non sic est in proposito. Quia, si qua> voluntaria quxdam ct certa prtelibalio nondum
ralur : quare credis articulos fidei? respondetur :
propalat:? veritatis. Unde patet quod fides est vir
tus, non quidem intellectualis, sed eo modo quo
quia hoc dicit prima veritas, quæ mentiri non
potent. Quæratur ultra : quare mentiri non potest? communiter loquimur de virtute, quæ producit
Et oportet dicere : quia est Deus. Et sic reducitur actum bonum ex bonitate voluntatis procedentem·
ulterius ad aliud objectum formale. Ergo prima Nec tamen est virtus moralis : quia non est ordina
veritas se habet ut objectum materiale.
tiva appetitu?» sensibilis, ut consistat circa delecta
Secundo. Aut intelligis per primam veritatem
tiones, et tristitias, et operationes, sicut circa mate
dicta a prima veritate; et hoc non est possibile, quia riam vel objectum. Sed est virtus theologica; quod
talia sunt veritates coinplexæ, quæ sunt objectum quidem genus philosophi non cognoverunt. > —
materiale. Aut intelligis aliquod attributum speciale Hæc ille. — Item, art. 3, qu3, sic dicil : « Cum
in Deo; et hoc non potest dici : quia illud nihil addit
virtus ponat potentiam in ultimo quantum ad actum,
ad divinitatem; et, si addit, inquantum hujusmodi,
non sufficit ad rationem virtutis, quod potentia
non est finis; et ila fides non habebit idem pro ponatur in ultimo quantum ad objectum; >ed opor
objecto formali et pro fine. Ergo relinquitur quod
tet quod ponatur in ultimo quantum ad modum
Deus sub ratione divinitatis sit objectum formale, et agendi, ut scilicet actus sit bonus (a) non solum ex
non veritas prima. — Hæc ille.
eo quod bonum est quod fit, sed ex eo quod bene
Et in hoc secundus articulus terminatur.
fit, sicut patet in virtutibus moralibus. Bonum
autem intellectus est verum, quod est finis et per
fectio ejus. Unde non sufficit ad rationem virtutis
intellectualis, quod peream cognoscatur verum ; sed
ARTICULUS III.
oportet quod actus quo verum consideratur, sit per
PONUNTUR SOLUTIONES
fectus etiam ex modo, ut bene quis inlelligat. Bene
autem operari intellectum, non contingit cx hoc
quod ex bona voluntate ejus operatio procedit, sed
§ 1. — AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
ex efficacia intellectus ad objectum proprium con
CONCLUSIONEM
spiciendum. vel in se, vel per resolutionem ad illud
quod in se conspicitur. Fides autem per actum
Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter
suum ponit intellectum in ultimo quantum ad obje
tium articulum, respondendum est objectionibus
ctum. inquanlum facit assentire primæ veritati ; non
supradictis. Et quidem, ad argumenta Durandi contra
autem quantum ad modum proprium intellectus :
primam conclusionem, dicitur primo, quod sanctus
quia intellectus noster non est per fidem tantae (6)
Thomas, 3. Sentent., dist. 23, q. 2, art. 4, qu f,
oiïicaciæ, ut id quod credit, inspicere per se possit,
apparenter tenuit viam quam sequitur Durandus :
vel ad ea quæ instncil, reducere. El ideo lides non
scilicet quod fides, stricte loquendo, non sit virtus,
sed solum large loquendo. Venirntamen ex verbis
(a' etiam. — Om. Pr.
(a)
Pr.
(Λ) fantfT, — ιύιιιμΑγ Pr
314
LIBRI III. SENTENTIARUM
est virtus intellectualis. > — Hæcille. — Ex quibus
patet quomodo Durandus ex dictis sancti Thom® in
Tertio fabricant suam opinionem, et quomodo san
ctus Thomas videtur ibidem favere su® opinioni,
scilicet quod Udes non sil virtus, proprie loquendo
de virtute. Nec tamen favet : quia non asserit quod
fides non sit virtus proprie dicta, sed solum quod
non est virtus intellectualis proprie dicta, quia non
ponit |M>tentiam quam informal, in ultimata perfe
ctione quoad actum. Sed potest dici virtus, commu
niter et large loquendo de virtute.
Secundo, dicitur quod, dato quod sanctus Tho
mas in Scripto fuisset illius opinionis, tamen postea
hanc opinionem correxit in Summa: sicut patet in
probatione conclusionis, ubi, sine distinctione, con
cedit fidem esse virtutem; et similiter, in tie Veri
tate, q. 14, art. 3, ubi arguit sic, loco septimo:
« Virtus est ultimum potentiæ, ut dicitur in 1. Cœli
ct Mundi (t. c. 116). Sed tides non est ultimum
potenti® humanæ; quia potest in aliquid aliud
amplius, scilicet in apertam visionem. Ergo fides
non est virtus· < Ecce argumentum, in (pio fundat se
Durandus, et in quo sanctus Thomas, in Tertio,
videbatur se fundare. Sequitur responsio : « Dicen
dum, inquit, quod fides secundum hoc dicitur ulti
mum potentiæ, quia complet potentiam ad elicien
dum actum bonum et meritorium. Non autem
requiritur ad rationem virtutis, quod per eam eli
ciatur optimus actus qui potest elici a potentia illa;
cum contingat in eadem potentia esse plures vir
tutes, quarum una nobiliorem actum elicit, sicut
magnificentia liberalilate (x). » — Hæc ille. — Ex
quibus patet ad primum Durandi. Ubi ulterius
advertendum, quod fides uno modo magis proprie
dicitur virtus quam scientia. Unde sanctus Thomas,
de Veritate, ubi supra, art. 3, in solutione quinti,
sic dicit : α Secundum quod nunc loquimur de vir
tute, neque scientia, neque opinio virtus dici potest;
sed sola fides, quæ, quantum ad illud quod volun
tatis est, prout pnedicto modo in genus virtutis
cadit, non est media inter scientiam et opinionem;
quia in scientia et opinione non est aliqua inclinatio
ex voluntate, sed ex ratione tantum. Si autem loque
remur de eis quantum ad id quod est cognitionis
tantum, sic nec opinio, neque fides e^set virtus, cum
non habeant (6) completam cognitionem, sed tan
tummodo scientia. > — Hæc ille. — Ex quibus patet
quod, licet fides non possit proprie dici virtus,
secundum philosophum; potest tamen dici virtus,
secundum theologum. Et de hoc latius dicetur in
sequenti responsione.
Ad secundum dicitur quod illa ratio solvit seipeam, cum dicit quod actus fidei non est perfectior,
praesente charilate, in genere cognitionis, licet sit
(а) liberalilate. — hberahtatem Pr.
(б) habeant. — habeat Pr
perfectior in esse meriti. De hoc sanctus Thomas,
ubi supra (de Veritate, q. 14, art. 3), sic dicit:
« Virtus, inquam, ex impositione sui nominis, signi
ficat complementum (a) potentiæ activæ. Est autem
duplex potentia activa : quædam, cujus actio termi
natur ad aliquid actum extra, sicut æd i ficati væ
potentiæ actio terminatur ad ædificatum; quædam
vero est, cujus actio non terminatur ad extra, sed
consistit in ipso agente, ut visio in vidente, ut habe
tur a Philosopho, 9. Mctaphyeicœ (t. c. 16). In his
autem duabus potentiis diversimode sumitur com
plementum (6). Actus enim primarum potentiarum,
ut dicit Philosophus, ibidem, non sunt in faciente(γ),
sed in facto ; ideo complementum (δ) potentiæ activæ
accipitur ibi penes id quod fit. Unde et virtus defe
rentis pondera dicitur esse in hoc quod maximum
pondus defert, ul patet, 1. Cœli ct Mundi (t.c. 116);
el similiter virtus aedificatoris, in hoc quod facit
optimam domum. Sed quia actus alterius potentiæ
consistit in ipso agente, non in aliquo acto, ideo
complementum (t) illius potentiæ accipitur secun
dum modum agendi; utputasi bene et convenienter
operetur; ex quo habet ut actus ejus bonus dicatur»
El inde est quod in hujusmodi (ζ) potentiis virtus
dicitur quæ opus bonum reddit. Aliud autem est
bonum ultimum quod considerat philosophus, et
theologus. Philosophus enim considerat quasi bonum,
quod est humanis viribus proporlionatum, et con
sistit in actu ipsius hominis; unde felicitatem dicil
esse operationem quamdam. Et ideo, secundum phi
losophum, actus bonus, cujus principium virtus
dicatur, dicitur absolute, inquantum est conveniens
potentiæ, ut perficiens ipsam. Unde quemcumque
habitum invenit philosophus talem actum elicien
tem, dicit eum esse virtutem : sive sit in parte intel
lectiva, ut scientia, intellectus, et hujusmodi (η)
virtutes intellectuales, quarum actus est bonum
ipsius potentiæ, scilicet considerare verum; sive in
parte affectiva, ut temperantia, el fortitudo, et ali®
virtutes morales. Sed theologus considerat quasi
bonum ultimum, illud quod est naturæ facultatem
excedens, scilicet vitam æternam. Unde bonum in
actibus humanis non considerat absolute, quia ibi
non ponit finem, sed in online ad illud bonum quod
ponit ultimum; asserens illum actum tantum esse
bonum complete, qui de proximo ad l>onum finale
ordinatur, id est, qui est meritorius vit® æternæ.
Et omnem talem actum dicil esse actum virtutis; et
quicumque habitus elicit talem actum, ab ipso appel
latur virtus. Aliquis autem actus meritorius dici
I
(а) complementum. —completum Pr.
(б) complementum. — completum Pr.
(γ) faciente. — facilitate Pr.
(ij complementum. — completum Pr.
(t) complementum. — completum Pr.
(ζ) hujutmodi. — huju» Pr.
(η) hujutmodi. — hujut Pr.
DISTINCTIO XXIV. — QUÆSTIO I.
non potest, nisi secundum quod est in potentia ope
ranti» constitutus ; quia qui meretur, oportet quod
aliquid exhibeat; nec exhibere potest, nisi quod
aliquo modo suum est, id est (a), ex ipso. Actus
autem aliquis in potestate nostra consistit, secun
dum quod est voluntatis : sive sit ejus ut ab ipsa
elicitus, ut diligere el velle; sive ut ab ipsa impera
tus, ut ambulare et loqui. Unde, respectu cujuslilæt
talis actus, potest poni aliqua virtus, eliciens actus
perfectiores in genere talium actuum. Credere autem
non habet assensum nisi ex imperio voluntatis;
unde, secundum id quod est, a voluntate dependet.
El inde esi quod ipsum credere potesl esse merito
rium; el fides, quæ esi habitus eliciens ipsum, est,
secundum theologum, virlus. a — Haec ille. —Ex
quibus apparet quod, licet, secundum philosophum,
actus non dicatur virtuosus nisi inquantum est pro
portionnas humanis viribus, et ille actus sit perfe
ctius actus virtutis, qui est illo modo proportiona
te; attamen, secundum theologum, actus humanus
potest dici virtuosus, licet non sil illo modo proporlionatus, puta constituens potentiam activam in
ultimo, dum tamen sit proporlionatus ultimo fini
supernatural!. Hoc autem habet actus fidei, assi
stente charilate; et non habet hoc, non assistente
charilate. Et per consequens, fides formata potius
hal>et rationem virtutis quam fides informis.
Λ<1 tertium dicitur quod assumit quoddam mani
feste falsum, scilicet quod actus fidei nullam perfe
ctionem a charilate recipiat. Unde sanctus Thomas,
do Veritate, q. 14, art. 2, in solutione decimi, sic
dicil : α Actus fidei essentialiter consistit in cogni
tione; el ibi est ejus perfectio, quantum ad formam
vel speciem quam habet ex objecto. Sed quantum ad
finem, perficitur in affectione; quia ex charilate
habet quod sil meritorius, u — Hæc ille. — Item,
mirum est quomodo arguens dicit fidem æqualiler
habere rationem virtutis absente charitate sicut pré
sente, cum Augustinus expresse dicat, Contra
Julianum (lib. 4, cap. 3), sine charitate nullam
veram esse virtutem. Et de hoc sanctus Thomas,
* 2®, q. 23, art. 7, sic dicil: — Hæc ille. — Ex
divinæ revelationi, non tamen perfecto et discreto quibus apparet quod, licet, sine habitu infuso vir
aesensu, et consimili assensui fidei infusæ. Et de tutis fidei, discipulus vel apostolus posset assentire
hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., «list. 23, q 3, dictis Christi, adhuc indigeret habitu infuso; non
art. 2, sic «licit : « Habitusa«l hoc sunt necessarii, quidem ad simpliciter assentiendum; sed ad discrete
omnis enim reclus motus voluntatis ex recto amore
procedit, ut dicit Augustinus, 14. de Civitate Dei
(cap. 7). Sic igitur fides est sine charitate quidem,
sed non perfecta virtus; sicut temperantia, vel for
titudo, sine («) prudentia Et similiter dicendum de
spe. Nam actus spei est expectore futuram beatitudinorn a Deo; qui quidem actus perfectus est, si Hat
ex meritis qua» quis habet; quod non jioleM esse
sine charitate. Si nutem aliquis expectet ex meritis
quæ nondum habet, sed proponit in futurum acqui
rere, erit actus imperfectus; el hoc potest esse sino
charitate. Et ideo tides el spes possunt esse sim»
charitate; sed sine charitate, proprie loquendo, vir
tutes esse non possunt : nam ad rationem virtutis
pertinet ut non solum secundum ipsam aliquod
bonum operetur, sed etiam bene, ul dicitur 2. Ethi
corum (cap. (1). d — Hæc ille. — Ex quibus apparet
quod actus fidei aliquam el maximam perfectionem
recipit ex præsentia charitalh, potissime dum non
solum fit cum charitate, sed ex charitate, scilicet
quia ordinatur ad ultimum finem, et ad conspi
ciendam primam veritatem secundum quod in se
est. Unde, secundum omnes catholicos doctores,
fides sine charitate dicitur informis; cl, présente
charitate, dicitur formata : quin scilicet actus fidei
per charitalem ordinatur ad primam veritatem sicut
ad ultimum finem, et ille ordo se habet ad actum
fidei sicul forma; et similiter, finis actus est forma
ejus, non quidem intrinseca, sed exlrinseca. De hoc
sanctus Thomas, 2’ 2·ζ, q. 4, ari. 3; et, q. 23,
art. 8; et, 3. Sentent., disl. 23, q. 3, art. I; et
multis aliis locis. Conceditur tamen quod fides non
magis est virtus intellectualis, præsente charitate,
quam absente; quia nec isto modo, nec illo, e^t
virtus intellectualis, ut supra dictum est. Non enim
omnis virtus quæ est in intellectu subjective, potest
dici virtus intellectualis; nec omnis virtus quæ est
in voluntate, potest dici muralis.
I») fine. — tir*· Pr.
(») harc rf Ron. — hoc ct Pr.
DISTINCTIO XXIV. - QUÆSTIO I
assentiendum, et ad alias conditionem quas halæt
actus ex habitu.
Ad ecruiiduin palet per prædicüi; quia non plus
concludit quam primum.
i
Ad tertium, negatur minor. Et ad probationem,
dicitur quod huic articulo, Deus est Irinus et uniti,
assenlio, quia Deus hor revelavit, et non cx hoc
quod Joannes vel alius homo «licii hocc
*M»
sibi reve
latum. Et hoc, loquendo de assensu causato ab habitu
fidei. Nec est imaginandum, sicut arguens imagina
tur, quod sint ibi duo vel 1res assensus necessarii :
scilicet unus, quo assent io isti, Deus est trinus ct
unus; et alius, quo assenlio isti, Deus hoc revelavit;
et alius, quo assentio isti, Joannes dicil qitod sibi
revelatum est, elc. Immo, unico actu asscnlio quo I
Deus est trinus ot unus, et quod Deus hoc revelavit;
sicut idem actus est, quo credo Deo, el credo Deum,
el cretio in Deum. Unde sanctus Thomas, 3. Sen·
(ent., di>t. 23, q. 2, art. 2, qu 2, sic dicil : < Actus
credentis ex tribus dependet : scilicet cx intellectu,
qui terminatur ad unum; ex voluntate, l quia Deus ca dicit; sicut
homo, in his quæ non videt, credit testimonio alicujus boni viri, qui videt quæ ipse non videt. Et per
omnia prædicla non nominatur nisi unus actus com
pletus fidei: sed ex diversis quæ (i) in fide inve
niuntur^), diversimode nominatur: illo enim actu
quo credit Deum, credit Dix», ct credit in Deum >
— Hæc ille. — liem, 2' 2‘r, q. 2. ait. 2, sic dicil
« Actus cujuslibvt potentia
*
vel habitus, accipitur
-rcnndiim ordinem polentiæ vel habitus ad suum
objectum. Objectum autem fidei tripliciter pole.4
considerari. Cum enim credere ad intellectum per
tineat, prout est a voluntate motus ad assentiendum, potest objectum fidei accipi vel ex parte
intellectus, vel ex parte voluntatis intellectum mo
ventis. Si quidem cx parte intellectus, sic in objecto
fidei duo possunt considerari. Quorum unum est
materiale objectum fidei; et sic actus fidei ponitur
credere Deum; quia nihil proponitur nobis ad ere-
(i) determinat. — terminat Pr
(β) in. — Om. Pr.
(γ) inclinatur. — inclinat. Pr.
(I) quaa. — qui Pr.
(t)
— invenitur Pr.
317
dendum, nisi secundum quud ad Deum pertinetAliud est ratio formalis objecti, quod est sicut
medium propter quod tali credibili asaentilur; et
sic ponitur actus fidei credere Deo; quia formale
objet tum fidei est veritas prima, cui inhæret homo,
ul propter eam creditis as»entiat. Si vero conside
retur (x)objectum fidei tertio modo, secundum qu«d
intellectus ot motus a voluntate, sic ponitur actus
fidei credere in Deum. Veritas enim prima refertur
ad voluntatem, siOindum quod habet rationem
finis. Et per ista tria non dedignantur diversi actus
fidei, sed unus el idem actus, habens diversam
relationem ad objectum fidei. » — Hæc ille. — Ex
quibus habetur quomodo eodem actu fidei intellectus
inbærel primæ veritati propter se, et articulo fidei
propior Deum assentit. Nec oportet necessario for
mare duas propositiones, quarum una dicat, Deus
est trinus et unus (Ç), el alia dicat, Deus revelavit
quod Deus est trinus et unus.
Dicitur secundo, quod dato quod formentur iste
1res propositiones, prima, Deus est trmus et iiukm,
secunda, Deus revelavit quod Densest, etc., tertia,
Joannes prxdical quod Deus revelavit sibi Deum
esse trinum el unum, in illo casu, dico quod assen
sus primæ non dependet effective principaliter ex
assensu tertiæ, sed precise ex habitu fidei el intel
lectu et voluntate; licet illa tria propter aliud requi
rantur, sicut el persuasio prædicantis, el auditus
illius. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., disl. 23,
q. 3, art. 2, ubi arguit sic, primo loco: < Augusti
nus ( 14. de Trinitate, cap. 1) dicit quod per scien
tiam 1'ulcs acquiritur, nutritur ct defenditur. Sed
nullus habitus acquisitus per aliquam scientiam, est
habitus infusus. Igitur, etc. > Ecce argumentum.
Sequitur responsio : < Habitus, inquit, infusus
similis est habitui innato : quia, sicut naturalis habi
tus datur m creatione, ita infusus in reparatione.
Naturalis autem habitus, sicut intellectus principio
rum, indiget ut cognitio determinetur persensum;
quo acquisitus non indiget, quin dum acquiritur,
lær actum determinationem recipit. El similiter
o]H)rlel quod fidei habitus determinationem recipiat
ex prie nostra. El quantum ad istam determina
tionem, dicitur fidem acquiri per scientiam thlogiæ, quæ articulos distinguit; sicul habitus prin
cipiorum dicitur acquiri |>er sensum, quantum ad
distinctionem principiorum, non tamen quantum
ad lumen quo principia cognoscuntur. » — Hæc
ille. — Item, in solutione secundi, sic dicil : < In
fide quatuor considerantur : scilicet ipsum quod
credendum est, ratio voluntatem determinans ad
credendum, voluntas intellectui imperans, intelle
ctus excquens. El, secundum hoc. fides, quantum
ad ejus determinationem, el quantum ad ejus actum,
(3) tvniidcrrtur. — consideret Pr.
(βι ct unus. Om. Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
318
qui ex nobi» est, quamvis habitus sit infusus, dici ad perfecte et secure credendum, fides acquisita,
tur esse ex quatuor quæ in nobis sunt. Quia, quan sine (a) infusa.
tum ad ipsum credendum, dicitur esse ex auditu;
quia determinatio credendorum iit in nobis \el j>er
§ 3. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM
locutionem interiorem, qua Deus in nobis loquitur,
CONCLUSIONEM
vel per vocem exteriorem. Quantum vero ad ratio
Ad argumenta Durandi. — Ad primum Du
nem, quæ inducit voluntatem ad credendum, dicitur
rsse ex visione alicujus quod ostendit Deum esse randi contra tertiam conclusionem, dicitur quod
non est simile de habitu acquisito el de infuso.
qui loquitur in eo qui fidem annuntiat. Quantum
Primus enim non perditur nec per cessationem ab
vero ad imperium voluntatis, dicitur esse fides ex
voluntate. Quantum autem ad exeeutionem intelle actu proprio mox, nec confeslim cx actu contrario;
ctus, dicitur esse actus fidei ex intellectu. » — Hæc aecus est de habitu infuso. Et de hoc sanctus Tho
mas, 2
* 2", q. 24, art. 12, ubi quaerit, utrum cha
ille.— Ex quibus patet quod actus fidei, qui est
assensus, dependet, quantum ad exeeutionem, ab ritas amittatur per unum actum peccati mortalis,
habitu fidei ct ab intellectu, tanquam a causa sic dicit : « Unumquodque per aliud contrarium
proxima. Persuasio vero, vel praedicatio exterior, superveniens tollitur. Quilibet autem actus peccati
mortalis contrariatur charitati secundum propriam
requiritur ad determinationem credendorum , ct ad
rationem, quæ consistit in hoc quod Deus diligatur
proponendum intellectui suum objectum materiale,
super omnia, ct quod homo totaliter se (6) illi sub
puta aliquod complexum ; non autem ad causandum
assensum. item, 2
* 2
*,
q. G, art. 1, in solutione jiciat, omnia sua referendo in ipsum. Est igitur do
primi, sic dicit : α Per scientiam gignitur fides, et ratione charitatis, ut sic diligat Deum, quod in
nutritur, per modum exterioris persuasionis, quæ omnibus velit se ei subjicere, et præceptorum ejus
regulam sequi. Et ideo quidquid contrariatur pre
fit ab aliqua scientia; sed principalis el propria
cauça fidei est illud quod interius movet ad assen- cept is ejus, manifeste contrariatur charitati; unde
de se habet quoi! charitatem excludere possit. Et si
tiendum. > Hem, in solutione tertii, sic dicit :
quidem charitas esset habitus acquisitus, cx virtute
< Credere quidem involuntate credentium consistit;
sed oportet quod voluntas hominis præ paretur a Deo subjecti dependens, non oporteret quod slalim per
per gratiam, ad hoc quod elevetur in ea quæ sunt unum actum contrarium tolleretur: actus enim non
supra naturam. > —Hæc ille. — Ex quibus apparet directe contrariatur habitui, sed actui (γ); conser
quod fides infusa, nec quoad habitum, nec quoad vatio autem habitus in subjecto, non requirit conti
nuitatem actus; unde ex superveniente contrario
actum suum principalem, qui est assent i re credibi
libus, dependet effective a fide acquisita. Nec certi actu, non slalim habitus acquisitus excluditur. Sed
tudo ejus dependet a certitudine fidei acquisita, charitas, cum sil habitus infusus, dependet ex
sicut certitudo conclusionis a certitudine principii. actione Dei infundentis, qui sic se habet in infusione
Et per consequens, tota imaginatio arguentis vana el conservatione charitatis, sicut sol in lumine aeris.
El ideo, sicut lumen statim cessaret esse in aere per
M
Dicitur tertio, quod, concessa ultimata sua con hoc (o) quod aliquod obstaculum poneretur illumi
clusione, scilicet quod homo ex ‘puris naturalibus nationi solis, ila étiam charitas deficit statim esse in
assenti ret tribus propositionibus supradiclis, ex hoc anima per hoc (<) quod aliquod obstaculum ponitur
nihil habetur contra conclusionem : quia adhuc infiuenliæ (ζ) charitatis a Deo in animam. Manife
habitus fidei infusus, est necessarius ad assentien- stum est autem quod per quodlibet peccatum mor
tale, quod divinis praeceptis contrariatur, ponitur
dum (x) discrete, prompte, firmiter, delectabiliter,
prædiclæ infusioni obstaculum : quia ex hoc ipso
ut prius tactum est.
quod homo eligendo præfcrt peccatum divinæ amiII Ad argumenta Aureoli. — Ad primum ciliæ, quæ requirit ut Dei voluntatem in omnibus
Aureoli, dicitur quod non aliud concludit, nisi quod sequamur, consequens est ul slalim per unum actum
aliquis sine habitu infuso potest assenlire veritatibus peccati mortalis habitus charitatis perdatur. » —
su perna tura! i bus; quod concedimus; non autem
Hæc ille. — Et sicut dicit de habitu charitatis, quod
quod sine tali habitu possit assenlire discrete, etc., tollitur per quemlitat actum peccati .sibi contra
modosæpe dicto. Ideo hæreticus, et puer non bapli- rium, quia ponil obstaculum divinæ infusioni; ita
latus inter fideles nutritus, possunt habere assen dicendum est de aclu peccati contrario fidei et spei.
sum credendorum sine habitu infuso; non tamen
(a) line. — ute Pr.
discretum, promptum/facilem, firmum.
(β) «e. — sci licet Pr.
Ad secundum (quod est ejusdem), patet per pre
(γ) ted actui. — Om. Pr.
dict». Unde nec praedicanti, nec audienti, sufficit,
U) prr /ioc. — Om. Pr.
(«)
— tent tendum Pr.
(t) per hoc — Om. Pr.
(ζ) influentur. — in flumine Pr,
DISTINCTIO XXIV - QUÆSTIO 1.
Ideo habitus fidei tollitur per quemlibet actum pec
cati mortalis sibi contrarium , cujusmodi (a) est
infidelitas; et similiter habitus spei statim tollitur
per actum peccati mortalis sibi contrarium, cujusmodi est desperatio; non autem per alia peccata non
contraria fidei aut spei; sicut ipse dicit, eodem arti
culo, in solutione quinti. Item, de Virtutibus, q. 2,
art. G, sic dicit : a Ea quæ ex divina infusione cau
santur, non solum indigent divina actione iu sui
principio, ut esse incipiant, sed in tota sua dura
tione, ul conserventur in esse : sicut illuminatio
aeris indiget pnesentia solis, non solum cum primo
illuminatur aer, sed quamdiu illuminatus manet;
el, propter hoc, si aliquod obstaculum interponatur,
intercipiens directum aspectum ad solem, desinit
esse lumen in aere. Similiter, quando peccatum
mortale advenit, quod impedit directum asqiectum
animæ ad Deum, intercipitur influxus Dei, etc. >
— Hæc ille. — Et in multis aliis locis idem ponit.
Ex quibus patet quod similitudo argumenti de habi
tibus acquisitis el infusis non valet.
Ad secundum dicitur quod si minor intelligilur
de errante cum pertinacia, puta de hæretico. falsa
est. Si autem intelligalur de non hæretico, concedi
tur totum argumentum; sed non est contra conclu
sionem. Unde sanctus Thomas facit simile argumen
tum, 6. Quodlibeto, ari. 6 (arg. 2) : « Omne quod
agit ad similitudinem alicujus, videtur agere in
virtute illius. Sed hærelicus per certitudinem adhae
rens his quæ credit, agit ad similitudinem fidei,
inquantum certitudinaliter inhæret, el inquantum
existimat se rectam fidem habere. Ergo o|>eratur in
virtute fidei, d Ecce argumentum. Sequitur respon
sio : α Dicendum, inquit, quod aliquid potest agere
secundum similitudinem alicujus dupliciter. Uno
modo, secundum similitudinem veram; el sic vere
agit aliqualiter in virtute illius. Alio modo, secun
dum similitudinem apparentem; et sic ngit in appa
rentia \irlulis illius. Et ila est in proposito. Unde
in hæretico certitudo adhaesionis est actus fidei appa
rentis, non autem fidei vera?. » — Hæc ille. — In
quo autem sil dissimilitudo adhaesionis catholici et
hæretici, quantum ad articulum cui communiter
assent i un t, ostendit sanctus Thomas, 2' 2rt, q. 5,
art. 3, in solutione primi, ubi sic dicit : c Alios
articulos fidei, de quibus hærelicus non errat, non
tenet eo modo sicut tenet eos fidelis, scilicet simpli
citer inhærendo primæ veritati; ad quod indiget
homo adjuvari per habitum fidei; sed tenet ea quæ
sunt fidei, propria voluntate, el judicio. > — 1I®C
ille. — Ex quibus patet quod ille qui primo fuit
fidelis, et postea lapsus est in hæresim, non credit
quemcumque articulum fidei illo modo quo prius,
nec per idem medium, sed per (6) aliud.
(3) CHjUtinodi, — rujut Pr.
(S) />»·>. — Om. Pr.
319
Ad tertium patet modo per dicta ad primum :
quia scilicet non est simile de habitu infuso, qui
tollitur per unicum actum, el de habitu acquisito.
Et ideo cum habitu scientia? stat existimatio erronea
circa aliquam conclusionem ejusdem scientia
*;
non
nutem error circa unum articulum, cum fide circa
alium. Et de hoc sanctus Thomas, 2· 2·, q. 5,
art. 3, ubi arguil sic (arg. 2) : < Sicut sub fide con
tinentur mulli articuli, ita sub una scientia, puta
geometria, mullæ conclusiones. Sed aliquis homo
potest habere scientiam gcomclriæ circa quasdam
geometricas («) conclusiones, aliis ignoratis. Ergo
aliquis homo potest habere fidem de aliquibus arti
culis fidei, alios non credendo. > Ecce argumentum.
Sequitur responsio : « Dicendum, inquit, quod in
diversis conclusionibus unius scientiae sunt diversi
media, per quæ probantur, quorum unum potest
cognosci sine alio; et ideo homo potest scire quas
dam conclusiones unius scientia
*
, ignorans alias.
Sed omnibus articulis fidei inhæret fides propter
unum medium, scilicet propter primam veritatem
propositam nobis in Scripturis secundum doctrinam
*
Ecclesia
intellectis sane. Et ideo qui ab hoc medio
decidit, totaliter fide caret. » — Hæc ille.
§ 4. — Ai) ARGUMENTA CONTRA QUARTAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti
contra conclusionem quartam, dicitur primo, quod
fides respicit primam veritatem non solum tanquam
medium propter quod assentit credibilibus, immo
tanquam objectum de quo est fides. Et hoc expresse
ponit sanctus Thomas, 2
* 2", q. 1, art. 1, ubi sic
dicit : α Cujuslibet cognoscitivi habitus objectum
duo habet : scilicet illud quod materialiter cogno
scitur, quod est sicut materiale objectum; et id per
quod cognoscitur, quod est formalis ratio objecti :
sicut in scientia geometria?, materialiter scita, sunt
conclusiones; formalis \ero ratio sciendi, sunt media
demonstrationum, per quæ conclusiones cognoscun
tur. Sic igitur in fido, si concideremus formalem
rationem objecti, nihil aliud est quam veritas prima :
non enim fides — Hæc ille. — Simile dicit,
3. Sentent., dist. 24, q. 1, art. 1, q1· 1, ubi sic
dicit : < In objecto alicujus potentiæ contingit tria
consideraro : scilicet id quod est formale in objecto,
el id quod est materiale, et id quod est accidentale;
sicut patet in objecto visus : quia formale in ipso,
est lumen, quod facit colorem actu visibilem; mate
riale vero, ipse color, qui est potentia visibilis; acci
dentale vero, sicut quantitas, el alia hujusmodi (a),
qua· colorem concomitantur. El quia unumquodque
agit per formam suam, objectum aulem est activum
in virtutibus passivis, ideo ratio obji»cli, ad quam (€)
habet proportionem potentia passiva, est illud quod
est formale in objecto; el secundum hoc di versifi
cantur potentiæ et habitus, qui ex ratione objecti
speciem recipiunt. El hæc Iria esi invenire in obje
cto fidei. Cum enim fides non assenliat alicui, nisi
propter primam veritatem credibilem, non habet
quod sil actu credibile, nisi a veritate prima; sicut
color est visibilis ex luce. Et ideo veritas prima, est
formale in objecto fidei, et a qua est tola ratio
objecti. Quidquid autem est illud quod de Deo cre
ditur, sicut est passum esse, vel si quid hujus
modi (γ) est, hoc est materiale in objecto fidei. Ea
nutem quæ ex istis credibilibus consequuntur, sunt
quasi accidentalia. El ideo concedendum est quod
objectum fidei, proprie loquendo, est veritas prima. »
— Hæc illo.
Dicitur secundo, quod ex conclusione nostra (8)
non sequitur quod assensus hujus articuli, Deus est
trinus ct unus, dependet, ut lingit arguens, ex infi
nitis prioribus assensibus. Nec oportet infinita media
pertransire, ad hoc quod assentialur illi articulo. El
ad rationem in oppositum, dicitur quod per fidem
primoel directe assentio huic, Deiu revelavit quod
Deus est trinus et unus, sicut visus primo fertur in
lucem; et secundario assentio huic, Deus est trinus
et unus, sicut vimis secundario fertur in colorem;
unico tamen el eodem actu. — El cum ulterius
quæritur : quomodo assentio huic, Deus revelavit
hoc, etc.? — dicilur quod fides asse n lit illi propter
seipsam, et non propter aliquam aliam propositio
nem, ex cujus assensu causetur assensus istius,
Deus revelavit hoc. Hoc est enim primum credibile,
Deus, vel Veritas prima, revelavit quidquid con
tinetur in Sacra Scriptura et in doctrina Ecclesia
*.
Nec assensus hujus propositionis effectivo principa
liter causatur ex alio assensu praecedente, sed ex
Deo interius movente intellectum per habitum fidei
ad hunc assensum. Vcruinlamen ad hunc primum
assensum fidei prerequiritur praesentatio hujus
complexi |wr locutionem interiorem, vel exteriorem,
(>) hujmmodi. — hujia Pr.
(β) quam. — quem Pr.
(γ)
— hujiu Pr.
(S) noirro. — necessaria Pr.
aut per lectionem Sacre Scripture, aut praedicatio
nem. Et hoc Fatis diffuse dictum est, respondendo
ad argumenta contra secundam conclusionem, quæ
tangebant similem difficultatem. — Cum autem
dicit : Quomodo assentio praecellentibus propositio·
nibus, puta isti, Revelatum est a Deo quod Deum
esse trinum et unum est revelatum, etc.? — dici
tur quod omnibus illis assenlitur assensu causato ex
libero arbitrio, vel fide acquisita. Sed tunc negatur
consequentia, qua infertur quod fides infusa depen
deat effective ex acquisita, quantum ad habitum,
aut quantum ad suum principalem actum, qui est
assenti re.
Ad secundum dicilur primo, quod formalis ratio
objecti fidei non est ens rationis, sed reale, loquendo
de formali ratione ex parte rei; licet non sit magnum
inconveniens dicere quod formalis ratio ex parte
nostra sil ens rationis, vel illud includat, puta nega
tionem vel relationem rationis. El de hoc sanctus
Thomas, 2
* 2æ, q. 1, ari. 6, in solutione secundi,
sic dicit : u Ratio formalis objecti fidei polest accipi
dupliciler. Unomodo, ex parte ipsius rei credit^; ct
sic ratio formalis omnium credibilium est una, sci
licet veritas prima; et ex hac parte articuli non
distinguuntur. Alio modo polest accipi formalis
ratio credibilium ex parte nostra; el sic formalis
ratio credibilis est ut sit non visum; et ex hac parte
articuli distinguuntur. > — Hæc ille. — Ex quo
patet quod formalis ratio objecti fidei, ex parte cre
dentis, est quod sit non visum. Hoc autem est negatio,
quæ est ens solius rationis. Ita potest dici de reve
lato; licet non legam in dictis sancti Thomæ quod
esse revelatum sil formalis ratio objecti fidei, nec
sequitur ex dictis ejus. — Et cum dicit arguens,
quod si ideo assentio huic, Deus est trinus, quia
est a Deo revelatum, tunc respectus rationis est (x)
causa quare assentio, et per con.^quens formalis
ratio objecti; —negatur consequentia. Quia, licet
assentiam isti, Densest trinus, qiiiahocesl (é) revela
tum a Deo, hoc non ideo est quia respectus revelabililalis sit causa assensus; sed potius prima veri
tas, quæ est terminus illius respectus, movet ad
assensum : sicut etiam cum discipulus nssentil
dictis magistri, quin magister dicit illa, non hoc
ideo est quia respectus rationis, qui importatur in
hoc quod est esse dictum a magistra), causal assen
sum in discipulo; sed potius auctoritas ct perfecta
scientia magistri, vel verbum ejus, quod est termi
nus praedicti respectus. Sic in proposito : Prima
veritas, tanquam causa primaria, el verba ejus, tanquam causa proxima, causant assensum fidei; el
non respectus rationis terminatus ad Deum, vel ad
verba ejus, qua· loculus est per Prophetas vel ApuI stolos in humanitate assumpta. Tamen, sicut dixi,
(a) ett. — il objectum charitatis. n— Hæc ille. —Idem ponit,
2’ 2
*,
q. i, ari. 2, ubi sic dicit : « (agnita sunt in
cognoscente secundum modum cognoscentis. Est
aulem proprius modus intellectus humani, ul corn·
jionendo el dividendo veritatem cognoscat. Et ideo
ea quæ sunt in se simplicia, humanus intellectus
cognoscit (x) secundum quamdam complexionem;
sicut econtrario, intellectus divinus incomplexe
cognoscit ea quæ sunt secundum se complexa. Sic
igitur objectum fidei dupliciter potest considerari.
Uno modo, ex parte ipsius rei crédita»; et sic obje
ctum fidei est aliquid incomplexum, scilicet res ipsi
de qua fides habetur. Alio modo, ex parte credentis;
et, secundum (€) hoc, objectum fidei est aliquid
complexum per modum enuntiabitis. i> — ll.ee ille.
II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum
Aureoli, negatur minor. Nec valet ejus probatio :
quia ista propositio, Prima veritas non polest men
tiri, non resolvitur in hanc, Deus non potest men
tiri; immo econlra, ideo Deus non |»otest mentiri,
quia est prima veritas. Verumlamen cum dicit sindus Thomas, quod formale objectum fidei est prima
veritas, non intendit excluder»· quod Deus vel divi
nitas sil formale objectum ; immo hoc expresse dicit,
2’2
,
*
q. I, nil. 1, ul recitatum fuit in solutione
primi Scoti (γ) contra quartam conclusionem.
Ad secundum dicilur quod pêr primam veritatem
intelligimus divinam essentiam prout induit ratio
nem primie veritatis. Nec dicimus qubd tale attri
butum addat aliquid ad divinitatem secundum rem,
sed solum quantum ad nostrum modum inlelligendi
et considerandi. Et cum dicitur quod divinitas non
est finis sub ratione priinrc veritatis, etc.; — dicitur
quod falsum est : quia, cum fides sit in intellectu,
bonum autem el finis intellectus sit verum, mani
feste |>atet quod divinitas est finis fidei et intellectus
sub ratione veritatis, potilis quam sub quacumque
alia ratione; licet sub illa ratione non sit linis volun
tatis aut charitatis, sed potius sub ratione bonitatis
priinæ. El ile hoc supra ( in solutione tertii Scoti
321
contni secundam conclusionem) recitatum fuit dictum
sancti Thomæ, 2
* 2
*,
q. 2, art. 2 : < Si consideretur
objectum fidei secundum quod intellectus est motus
a voluntate, sic ponitur actus fidei credere in Deum :
veritas enim prima ad voluntatem refertur, secun
dum quod habet rationem finis. » — Hæc ille. —
Et intellige quod veritas prima refertur ad volunta
tem, secundum quod halæt rationem finis, non qui
dem finis voluntatis, *ed finie ad quem vnlunta
*
movet intellectum per suum imperium.
Ad argumentum pro parle negativa qutestionis,
respondit sanctu
*
Thomas, 2
* 2·, q. 4, art. 5, in
solutione secundi, ubi sic dicit : < Fide> de qua Phi
losophus loquitur (6. Ethicorum, cap. 3), innititui
rationi humanæ non ex necessitate concludenti, cui
jH)le»l sulæsfc falsum; el ideo talis fides non est
virtus. Sed fides de qua loquimur innititur veritati
divinæ, quæ infallibilis est; el ita non potent ei
subesse falsum. Et ideo talis fide
*
polest esse vir
tus. » — Hæc ille.
El hæc de quæstione; de qua lienedietusi Deus.
Arnen.
QUÆSTI0 UNICA.
UTRUM HDES SIT DE VEIS
i rca vigesimamquinlam distinctionem
3. Sententiarum, quæritnr : Utrum
fides sil de visis.
Et arguitur quod sic. Quia lumen fidei
se habet ad articulos sicut lumen naturale ad prin
cipia naturaliter cognita. Sed lumen naturale facit
videre principia pei se nota. Ergo el lumen fidei
facit videre articulos.
In oppositum arguitur. Quia, llebrxor. 11 (v. i),
dicitur : Fides est argumentum non apparentium.
Ergo non est do visis.
In hac quæstione sunt 1res articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, solutiones.
ARTICULUS 1.
PONUNTUn CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
(j) cognoscit, — COgilOt it Pr.
(6) trciiiidinn. — Orn. Pr.
(y) Scoti. — Om. Pr.
Quod (Ides non polest rssr
do visis.
Hanc ponit sanctus Thomas, 2· 2", q. 1, art 4,
V. — 21
322
LIBRI 111. SENTENTIARUM
ubi sic dicit : a Fisentit alicui, non quia sufficienter moveatur
ab objecto proprio, sed per quamdam electionem
voluntariam declinat magis in unam partem «piam
in aliam : et »i quidem hoc sit cum dubitatione et
formidine alterius parti», erit opinio; si autem sit
cum certitudine, absque tali formidine, erit fides.
Illa autem ridere dicimur, «pne jær seipsa movent
intellectum nostrum vel sensum ad sui cognitionem.
Unde manifestum est quod nec fides nec opinio
|x)la-l esse de visis secundum sensum, aut secun
dum intellectum, d — ll.ee ille.
Item, ibidem, art. 0, in solutione secundi, sic
dicit ; a Foi malis ratio objecti fidei pote»! accipi
dupliciter. Uno modo, ex parte ipsius rei credita»;
el sic ml io formalis omnium credibilium est una.
scilicet prima xeritns. Alio motio judest accipi for
malis mtio < adibilium ex parte nostra; et sic for
malis lalio credibili» esi ut sil nffli riihni. n —
Ihrc ille.
E\ quibus potest formari talis latio : Illud obje
ctum quud non sufficit movere sensum vel intelle
ctum ad sui cognitionem, non |>ote>t dici visum. Sed
objectum fidei est hujusmodi. Igitur.
Secunda conclusio est quod fides non esi depellis.
Hanc ponit sanctus Thomas, 2· 2æ. q. I, ari. 5,
ubi sic dicit : · Omnis scientia habetur por aliqua
principia per >o nota, et per consequens visa; el
ideoopmtet qmecumqueeunt scita, es»e aliquo modo
visa. N«»n ert autem possibile quo«l idem ah eodem
sil creditum et visum. I nde etiam inipn»sibilo est
quod oli eodem idem sit scitum ct creditum. Potest
tamen contingere ut i«l quod est visum vel scitum
ab uno, >it creditum ab alio. En enim quæ de Trini
tate credimus, nos visurus speramus, secundum
illud, 1. Corinth. I3 ( v. 12) : l'Mcmiw nunc prr
xpCCu/υη rt in asnigmale, tunc autem facie ad
faciem; «piam quidem visionem Angeli nunc (*)
habent; unde quod nos credimus, illi vident. Et sic
similiter potest contingerent id «piocl e»t visum vel
scitum al» uno homine, etiam in statu viæ, sil ab
alio creditum, qui hoc demonstrative non novit.
Illud tamen quod communiter omnibus hominibus
proponitur ut credendum, e»l communiter non sci
tum; et ista sunt ea quæ simpliciter subsunt fidei.]
Et ideo fides et «cientia non sunt de eodem· » —
Hec ille.
(») num. — non Pr.
liem, ibidem, in Solutione quarti, sic dicit :
« A diversis hominibus de eodem omnino potest
haberi opinio el scientia, sicut el nunc dictum est
de fide el scientia. Sed ab uno et eodem potest qui
dem haberi opinio el scientia de eodem secundum
quid, scilicet subjecto, sed non secundum idem
potest enim esse quod de una el eadem re aliqui»
aliquid scii, et aliud opinatur. El similiter, de Deo
potest aliquis demonstrative scire quod sil unus, ct
credere quod sit trinus. Sed de eodem secundum
idem non potest esso simul in uno homine scientia,
nec cum opinione, nec cum fide; alia tamen el alia
ratione. Scientia enim cum opinione simul e»e non
]>olest simpliciter de eodem : quia de ratione scientiæ
est quod illud quod scitur, æ»l i met ur esse impossi
bile aliter »e habere; de ratione veru opinionis est
quod illud quod opinatur, aestimetur esse j>o&ribile
aliter se habere; ideo non potest idem ab eodem esse
simul scitum ct opinatum. Sed illud quod fide tene
tur, propter fidei certitudinem, æslimalur esse
impossibile aliter se habere; sed ea ratione non
latest idem secundum idem simul esse creditum et
scitum, «plia scitum est visum, sed creditum esi
non visum, n— Hæc ille.
Ex «piibiis arguitur sie : Nullum non visum, est
scitum. Sed omne creditum. est non visum. Igitur
nullum creditum, est scitum; ct consequenter,fide»
non esi de scitis.
Tertia conclusio
est quod fides est certior sim
pliciter sclenlln, llert non quoad nos el secun
dum quid.
Hanc ponit, 2’ 2”. <|. i, art. 8, ubi sic «licii :
« Virtutum intellectualium duæ sunt circa contin
gentia, »cilicel prudentia et ars; «piibiis præferlur
fides in certitudine, ratione suæ mnteriæ, quia est
de æternis, quæ non contingit aliter se habere. Tres
autem aliæ virtutes intellectuales, scilicet sapientia,
scientia et intellectus, sunt do necessariis Sed scien
dum est quod scientia, sapientia el intellectus, dupli
citer dicuntur : uno modo, secundum quod ponuntur
virtuks intellectuales a Philosopho, 6. Ethicorum
(cap. 3, 6 el 7); alio modo, secundum quod ponun
tur dona Spiritus Sancti. Primo modo, dicendum est
quod certitudo |X)le»t dupliciter considerari. Uno
modo, ex causa certitudinis; el sic illud dicitur esse
certius, qiiod habet certiorem causam. Et lioc modo
fides est certior tribus prædictis; quia fides innititur
veritati divinæ, tria autem pncdicla innituntur
rationi humanæ. Alio modo )>olest considerari cer
titudo ex parte subjecti; et sic dicitur esse certius,
quod plenius consequitur intellectus hominis. Et per
hunc modum, quia ea quæ sunt fidei, sunt supra
intellectum hominis, non autem ea quæ subsunt tri
bu» prædictis, ideo, ex hac parte, fides est minus
certa. Sed quia unumquodque judicaturquidem sim-
DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I.
pliciter secundum causam, secundum nutem dispo
sitionem («), qua) est ex parte subjecti, judicatur
secundum quid, inde est quod fides est simpliciter
cerlior; sed alin sunt certiora secundum quid, sci
licet quoad nos. Similiter, si occipiantur tria pro
dicta secundum quod sunt dona Spiritus Sancti in
prasenti vita, comparantur ad fidem sicut ad prin
cipium quod supponunt. Unde, secundum hoc,
etiam fides est eis certior. » — Hæc ille.
Item, 3. Sentent.. dist. 23, q. 2, art. 2, qu 3, sic
dicit : u Certitudo nihil aliud est quam determinatio
intellectus ad unum. Tanto autem major est certi
tudo, quanto fortius est quod determinationem causai.
Determinatur autem intellectus ad unum tripliciter:
in intellectu enim principiorum, causatur determi
natio ex hoc quod aliquid per lumen intellectus
agentis sufficienter inspici per seipsum potest; in
scientia vero conclusionum, causatur determinatio
ex hoc quod conclusio secundum actum rationis in
principia per se visa resolvitur; in fide vero, ex hoc
quod voluntas intellectui imperat. Seni quia voluntas
non hoc modo determinat intellectum, ut faciat
inspici quæ creduntur, sicut inspiciuntur principia
per se nota, vel quæ in ipsa resolvuntur, sed hoc
modo ut intellectus uni parti adhæreat firmiter, ideo
certitudo quæ est in (C) scientia et intelligentia, est
ex ipsa evidentia eorum quæ certa ose dicuntur;
certitudo autem fidei est ex firma adluoione ad id
quod creditur, in his ergo quæ per fidem credimus,
ratio voluntatem inclinans, est ipsa prima veritas,
sive Deus, cui creditur, qui habet majorem firmita
tem quam lumen intellectus humani, in quo con
spiciuntur principia, vel ratio humana, secundum
quam conclusiones in principia resolvuntur. Et ideo
fides habet majorem certitudinem, quantum ad
firmitatem adhærionis, quam bit certitudo seivntiæ
el intellectus; quamvis inscientia et intellectu >it ma
jor evidentia eorum quibus as>entitur. ® — Hæc ille.
Ex quibus polcbl formari talis ratio : Illud est
simpliciter certius, cujus proxima causa el princi
palis, Obl efficacior, el cerlior, el ad oppositum
invertibilior. Sed assensus fidei causa proxima el
principalis, esi efficacior, delerminalior, el cerlior,
el ad oppositum iinpennulnbdior quam causa assen
sus H'ientiæ, aul sapientiæ, nul intellectus, igi
tur, etc.
El in hoc primus articulus terminatur.
AllTICULUS II.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — Contra primam conclusionem
I. Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun(a) di»)H)sihonem. — coniionetn Pr.
(€) in. — Om. Pr.
323
dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et
quidem, contra primam arguit Aureolus, probando
quod ænigma, vel inevidentia, non sit dc ratione
objecti formalis fidei.
Primo. Quia objectum fidei est directe objectum
intellectus; ergo non habet pro formali ratione nisi
illud quod directe continetur sub objecto formali
intellectus. Modo inevidentia, cum sil prixatio, non
continetur directe sub objecto intellectus.
Secundo. Quia inevidentia est quædam denomi
natio objecti in ordine ad potentiam, et est respectu»
rationis, vel privatio; et tale quid non jxute^t esse
objectum fidei, quæ est virtus theologica.
Tertio. Quia impossibile est quod privatio sit
formali» conditio objecti habitus positivi, qui habitus
tendit in rationem positivam. Modo fides est habitus
posilivim; inevidentia autem e»l ratio privativa.
Qnnrto. Quia objectum fidei est verum, cui adlucretur propter auctoritatem; sed accidit auctoritati,
quod sil evidens aut inovidens.
II. Argumenta Durandi. — Arguit etiam
Durandus(dist. 2i, q. 1).
Primo. Quia (€) formalis ratio objecti cujuslibel
habitus cognoscitivi non potest esae negati a, \cl
privativa. Sed fides est habitus cognitivus; ratio
autem non vûi est ratio negativa. Ergo ratio non
vim’ non potest esse formalis ratio objecti fidei.
Minor esi nota de se. Major probatur. Quia prunum
in quod tendit habitus cognitivus, non potest esse
negatio, vel privatio; quia privationes non cogno
scuntur nisi per habitus, nec negationes nisi per
affirmationes. Sed primum in qu»d tendit habitus
cognitivus, e>l objectum, secundum formalem ratio
nem objecti. Ergo formalis ratio objecti habitus
cognitivi non potvst esse negativa, vel privativa. El
hæc fuit major. Sequitur ergo conclusio.
Secundo arguit idem : Quin formalis ratio objecti
cujuslibct habitus cognitivi non be tenet ex parte
habentis, sed ex parte objecti; ut palet inducendo in
omnibus. Sed ratio ηυιι rM fouet se ex parte
*
habenti
fidem. Ergo non e
*l
ratio formali» objecti
fidei. Minor patet : quia objectum est visum vel non
visum, quia actus videntis cadit aul non cadit »upe>
ipsum.
Tertio. Si formalis ratio objecti fidei esset
non visum, fortiori ratione, formalis ratio objecti
visionis cesel esse
*d
S
Imr e»t faNuin. Ergo
el illud. Major patet quia oppo»ili habitus délient
habere objix'ta formalia (o) oppositarum rationum;
fides autem et vi»io, MViimiuni te, sunt opjOsiti
hi hilus; ergo, si formalis ralio objecti fidei e»t esit simul stare cum scientia, in
tenentibus lorum unius causæ totalis. Et sic patet
eodem subjecto, et respectu ejusdem objecti, omnino qupd aliqua quæ secundum se sola habent efieclus
6t simpliciter.
conditionum incompossibilium, possunt quandoquu
Primo. Quia habitus fidei infusæ se extendit ad concurrere ad eurndem effectum, qui est communis
omnia qua
*
sunt nobis tradita revelatione divina, et amborum. — Halio autem quare talis concursus est
maxime ad illa qua
*
non sunt ex aliis deducta. Sed
possibilis, est i>la : Quia clarum et obscurum non
de quibusdam talibus habent aliqui fideles veram accipiuntur hic pro habitu el privatione circa com
scientiam. Ergo in illis sunt simul fides el scientia
mune subjectum ab ulroqqe realiler iliflerons, ul
dc eodem. Major jialel de se. Minor similiter mani sunt lumen et tenebra in aere; quia causæ istorum,
festa est : quia Deum esse unum, est traditum in
scilicet luminis et tenebrarum (accipiendo tene
Sacra Scriptura, sicut a Deo revelatum, ct non ex
bras (o) pro pura privatione), nunquam possunt
alio deductum (Dent. G, v. 4 : Audi Israel, Domi concurrere ad causandum eumdem eireclum, cum
nus Drus tuus unus est); de hoc autem mulli efieclus unius sil formaliler privatio alterius. Sed
fideles habent veram scientiam per demonstrationem
accipiuntur hic clarum el obscurum pro gradu
acquisitam. Ergo habitus fidei infusæ, et habitus perfectionis el imperfectionis in essentia luminis;
verse scientiæ, possunt simul stare.
nec diilert realiler talis gradus a lumine; ct talis
Secundo. Quia non solum possunt simul stare perfectio et imperfectio eat in eflectu ex perfectione
habitus scientiæ el fidei in eodem, et respectu ejus vel imperfectione suæ causæ, el non ex aliqua for
dem; immo actus talium habituum. Quia, respectu
mali oppositione in causalitatc : sicut quod causa
talium, de quibus potest a viatore haberi vera scien imperfecta seorsmn agens causal imperfectum
tia, sicut est Deum esse unum, possunt simul stare lumen, scilicet obscurum, propter defectum perfe
actus fidei et scientiæ : non quidem sic, quod sint ctionis virtutis; sed ipea, conjuncta perfectiori vir
diversi actus; sed quia·auctoritas divina, et ratio tuti, et tenens cum ea locum unius totalis causæ
demonstrativa, possunt simul concurrere ad causan
dum unum assensum de hoc quod Deus sit unus.
(aû tnt. — tecundutn Pr.
Quod |»atet:quia concursum prædictorum non potest
(C) ratio. — non Pr.
impedire nisi oppositio clari et obscuri, evidentis el
(·») tlella. — luna Pr.
(i) accipienda trndn'at. — Orn. Pr.
non evidentis; sed illa non impedit; ergo. Quod
formalis ratio objecti visionis. Quod nutem hoc sit
falsum, probatur: quia objectum, secundum suam
formalem rationem, est prævium actui; sed esse
risum non est prævium actui visionis, immo ex hoc
aliquid dicitur visum, quia actus visionis cadit super
ipsum; ergo ewe visum non est formalis ratio objecti
visionis.
Quarto. Quia ad formalem rationem objecti cujuscumque habitus cognitivi, habent attributionem
quæcurnque pertinent ad considerationem illius habi
tus. Sed ad rationem non visi non habent attri
butionem quæcurnque considerantur per fidem·
Ergo, etc.
Quinto, Quia finis cujuslibet habitus cognitivi est
perfecta cognitio sui objecti, secundum formalem
ejus rationem, et secundum ea quæ sibi attribuun
tur. Si ergo formalis ratio objecti fidei esset cmc non
visum, sequitur quoi finis proximus et intrinsecus
fidei esset cognoscere perfecte de Deo qualiter sit
non visus, el qmc sint illa quæ sibi attribuuntur
quatenus esi non visus. Hoc autem est falsum. Ergo
formalis ratio objecti fidei non est ratio non visi. —
Hæc Durandus, in forma.
DISTINCTIO XXV — QUÆSTIO I.
perfeclæ, causai perfectum lumen, scilicet clarum;
quia jam non deficit perfectio, quæ prius deficiebat.
— Ex hoc, ad propositum : Omnis cognitio veri
tatis, lumen quoddam est, et lumen vocatur ab Apo
stolo, Ephcsior. 3 (v. 8 ct 9), ubi «licit sic JlfiAi
omnium Sanctorum minimo datu Clt gratia, illu
minare, etc., id est, dare cognitionem, quæ esi
quoddnm lumen spirituale
*
Quædam autem cognitio
clara est, qiuedani obscura.Nec talis claritas et ob^curitnssunt habitus et pri va lin circa cognitionem, tanqiiain circa subjectum; quia tunc causa obscuritatis
non post esse secundum pluralitatem actuum, sed
solum eo mo Io quo dictum est.
Sexto arguit. Quia propria distinctio scientiæ el
opinionis est : quia scientia est habitus conclusioni
*
conclusæ per medium necessarium
*
de cujus neces
sitate constat evidenter scienti; opinio vero est habi
tus conclusionis conclusæ per medium contingens,
vel quod crstimatur esse contingens. Accipiendo
autem sic scientiam et opinionem, constat quod
actus scientiæ et opinionis, scilicet scire actualiter,
et opinari actualiter, si sint diversi actus secundum
rem, sic non possunt esso simul : quia plures actus
intclhgendi non possunt esse simul in eodem intel
lectu, secundum cursum nature; ergo quando scire
et opinari sunt plures el distincti actus, tunc non
possunt esse simul in eodem intellectu, neque d«'
eadem condusione, neque de diversis. Et hoc modo
non contingit (ζ) unum el eumdem hominem simul
scire el opinari, neque idem, neque diversa Si
autem plures actus intelligendi possent esse simul,
nihil prohiberai eumdem hominem quandoque simul
scire el opinari eamdem conclusionem, el quandoque non esset possibile. El quod quandoque esset
|»o>sibile, |K«tel. Quia assenlirc conclusioni necessariæ, per medium contingens, quod æslimatur esse
necessarium, est opinari. Sed taleassentire, potest
esse simul eum scire; cum nullam habent cum eo
repugnantiam. Ergo tale opinari, et scire, jiossunt
essi' simul in eodem. Major patet ; quia tale assenlire, non est scire, « uni sil jier meiliuin quod est
realiter contingens; uccest actus cujuscumque alte
rius habitus quam opinionis, quia quæram quis est
(a) ί»ΊΊ(Μΐίι«»ιι. — tetl Pr
(€) rantinyit. — attendit Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
32Ô
ille habitus, et non poterii dari, nisi fingatur novus
habitus, pneter illos de quibus locutus e4 Philo
sophus; quare, etc. Nec obstat quod talis decipitur,
.vMunando medium quod est contingens, esse neces
sarium : quia non est contra rationem opinionis
decipi, lam circa conclusionem opinatam, quam
circa medium per quoti concluditur; opinative enim
contingit verum cl falsum dicere, ut habetur,
3. Ethicorum (cap. 2). Et sic patet major. Minor
probatur : quia illi actus qui se habent conformiler
ad conclusionem, nullam habent repugnantiam for
malem. quin possint simul esse in eodem homine,
do illa conclusione;sed scire aliquam conclusionem,
el opinari eamdem per medium contingens, quod
icslimatur osse necessarium, se habent conformiter
circa conclusionem; quia per ulnimque æstimatur
conclusio ose necessaria, el impossibilis aliter se
Imliere; ergo scire, et opinari sic acceptum, nullam
habent formalem repugnantiam, quin possint esse
simul in eodem homine, et de eadem conclusione.
El si dicatur quod decipi opponitur ei quod est scire;
sed sic npinari est decipi; d'go opponitur ei quod
est scire; el sic ista non jiotenint simul esse; —
dicendum est ad hoc, quod scire ct decipi circa idem,
opponuntur, nec possunt esse simul; sed scire el
decipi circa diversa, non opponuntur, nec sunt incompossibilia in eodem; alioquin qui sciret unam τόπ
ι lusionem, non po>set decipi circa quamcumquc
aliam; quod est falsum. Modo, in proposito nostro,
«cire ct decipi non sunt circa idem. Quia opinans
non decipitur circa conclusionem, quæ est eadem
respectu utriusque actus, sciendi scilicet (a) el opi
nandi, quia opinans æstimat eam esse necessariam,
“i cut vere est; sed solum decipitur circa medium,
quod æslimnt esse necessarium, cum tamen sil con
tingens. Non esi autem idem medium sciendi el
opinandi, sed aliud. Pmpterquod, (ale decipi non
opponitur ei quod est scire eamdem conclusionem
per aliud medium. Et sic patet quoti si (C) plures
actus intelligendi |>osu vel assensu idem est judicium de duobus
mediis necessariis, el de duobus, (piorum unum esi
necessarium, el aliud est contingens, si sestinietur
esse necessarium. Sed duo media necessaria possùnt
concurrere ad faciendum unum assensum. Ergo et
medium necessarium, et contingens, quoti allinia
tur necessarium, possunt simul concurrere ad idem.
Major patet : quia assensus conclusionis, ul deducta
est ex mediis vel principiis, totaliter dependet ex
assensu et aestimatione principiorum seu mediorum,
ct non ex natura mediorum secundum se, nisi qua
tenus cadunt sub æstimalione deducentis; et ideo
media quiO ctslimanlur similia, possunt consimi
liter concurrere ad causandum eumdem assensum,
dato quod non sint similia in re. Minor etiam de se
patet : quia, si quis haberet plura media necessaria
ad eamdem conclusionem, posset ea copulare ii
eadem demonstratione, loco unius medii; et sic ex
eis haberet unum assensum de eadem conclusione.
Si vero medium contingens æstimetur esse contin
gens, adhuc tale medium pdesl concurrere cum
rnedio necessario, ad causandum eumdem assensum.
Quia, quamvis habens medium mxessarium el evi
dens, non indigeat auctoritate, nec medio contin
gente; tamen medium necessarium non excludit
COtnpossibililatem medii contingentis. Quod palet :
quia, si medium contingens non posset concurrere
cum medio necessario, ad causandum eumdem
assensum, hoc erit piOpter oppositionem evidentis
el mevidentis, corti et dubii; sed istud non impedii :
quia, ut >upra deducium est, medium neces
sarium, et medium contingens, quando seorsum
accipiuntur, nata sunt causare assensus conditio
num incompossibilium, quia unus est certus, alius
Inst dubius; sed quando simul accipiuntur, causant
unicum assensum certum, el nullo modo dubium.
Ex quibus apparet quod assensus scientificus (Ê), et
opinativus, possunt in idem concurrere. Ergo simi-
(*) »uri>onerutuni eat. —
(C) icicnliflnu. — t/inirihti Pr.
Pr.
DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I.
liter habitus scientiæ, el opinionis, modo superius
exposilo.
32S
ligatur. Potest enim contra eam opponi sic : Sicul
nihil dicitur scibile vel scitum, nisi a scientia, sic
nihil dicitur noscibile vel notum, nisi a notitia.
Scientia autem el notitia sunt conditiones scientis et
§ 3. — CoNTFU TEHTIAM CONCLUSIONEM
noscentis, el non rei scita vel nota». Ergo nulla res
Argumenta Durandi. — Contra tertiam con erit secundum se scita vel nota, sed solum quoad
clusionem arguit Durandus (3. Sentent., dist 23,
nos, qui sumus scientes et noscentes. Ergo ista
‘I· *?), probando quod fides non debet dici certior distinctio, qua dicitur aliquid esse secundum se
scientia propter adhæsionein.
notum, vel notum nobis, non videtur l»na. — Sed
Primo. Quia firmitas adhæsionis improprie dici dicendum ad hoc, quod nihil dicitur scibile vel -ci
tur certitudo. Certitudo enim non stat cum falsi- tum, noscibile vel notum, nisi ratione scientia et
lale; firmitas autem adhiesionis quandoque est in noscentis. Sed non solus homo est sciens vel noscens,
falsis, ut palet in haereticis. et aliis qui pertinaciter immo tenet infimum gradum inter creaturas intel
adhaerent suisopinionihus falsis; ergo firmitas adhæ- lectuales. El ideo non omne illud quod est homini
Monis non habet proprie rationem certitudinis.
notius,e>l simpliciter notius, immoe^t infime notum;
Secundo. Quia firmitas adhæsionis adhuc sidetur sed quod est Di< ut
mus. Sed homo difficilius recedit a scientia, si
notitia angeli est media inter notitiam D
* i ct homi
vere (x) sit sciens, el sciat se scire, quam a fide : ah nis. El tunc (x) dictum Aristotelis verificatur hoc
illa enim videmus frequenter retrocedere hominem.
modo ; quia quæ sunt sublimioris nature in entiΕημο firmitas adhæsionis videtur esse major in actu tale, sunt per prius nola Deo el angelo, qui (Ç) sunt
scientiæ quam in actu fidei.
sublimioris virtutis in cognoscendo. Detis enim
Tertio arguit contra illud quod dicitur de certiori primo cognoscit essentiam suam, cl per eam cogno
quoad se, vel quoad nos, quod ista distinctio non
scit alia. Elidem dicit Aristoteles, 12. Mrtuphydex
valeat. Quia, licet ista distinctio posset aliquo modo (t. c. 51 ), de qualibet intelligentia. Propter quod,
habere locum in creditis et scitis, sicut dicit Philo illa quæ sunt sublimioris entilatis, dicuntur notiora
sophus, 2. Metaphysics? (t. c. I), de substantiis secundum se, quam sensibilia, quæ sunt nobis
m? para lis, quia notiores sunt secundum se substantiis
notiora; quia sunt primo cognita et maxime a
sensibilibus, quamvis non nobis, sed potius minus supremis cognoscentibus, qui (γ) -uni Deus et ange
notie; tamen iu actibus et habitibus non potot
lus. Sed, simpliciter loquendo, nihil dicitur scitum
habere locum illa distinctio. Cujus ralio est : quia
vel nutum secundum se et (o) absolute, sed solum
habitus est dispositio habentis, el aclus est ejus per e.x habitudinealicujus scientiæ vel notitiæad ipsum.
fectio in comparatione ad objectum; el ideo non est
Quinto. Quia, licet aliquod creditum, puta Deum
certior aclus vel habitus, nisi pro quanto (C) obje isse trinum et unum, sit secundum se notius et
ctum lit nobis certius; quamvis jiossil dici nobilius, certius quam mulla scita de creaturis, modo quo
ex sola nobilitate objecti. Et hoc palet ex textu Phi dictum est; tamen multi habitus ct aclus scientiæ
losophi, in principio libri de Anima, ubi distinguit sunt nobis certiores el notiores tide ei actu ejus,
nobilitatem scientiæ, in nobilitatem quæ esi secun extensive el intensive. Extensive quidem : quia illud
dum certitudinem, et in illam quæest ex nobilitate quod lurlæl plures modos certitudinis, c-t certius
objecti ; quod non esset, si certitudo scientiæ esset
extensive; sed sic est de sedentia respectu fidei; quia
-ocunduin certitudinem objecti : tunc enim omnis scientia et actus ejus habent certitudinem evidentia
*,
scientia quæ esset nobilior quoad objectum, esset el certitudinem ndhæsionis (si tamen debeat dici
nobilior quoad certitudinem ; qiiia objecta quæ sunt certitudo), fides autem solum habet certitudinem
nobiliora, ut divina, sunt certiora secundum se. ndhæsionis; quare, etc. Item intensive : quia cer
Certitudo ergo actus vel habitus non est ex certitu tius est, quod est dubitationi impermixtius; sed
dine objecti secundum se, sed ex modo quem |»onil xientia nullo modo potest habere permixtam dubi
habitus circa habentem el actum ejus. Nullo modo tationem, fuies autem potest habere aliquem modum
ergo aclus vel habitus dicitur certior, nisi sil certior dubitationis permixluin, etiam salva fide; ergq
quoad nos.
videtur quod scientia sit certior intensive quam
Quarto. Quia distinctio quæ ponitur. 2. Meta·
lides.
physica;, de objectis, quod scilicet quædam sunt
Sexto. Quia constat quod certioi ?st aientia bea
notiora simpliciter et secundum se, qûædam vero torum quam fides credentium. Se I illud non est e\
notiora nobis, non videtur esse vora, nisi sane intel-
(a) «i tree.
>«r<· Pr.
(U) pro quanto. — prr qinrntum Pr.
(а) time. — tamen Pr.
(б) i/ui. — qnr Pr,
(y) çogn0^ccntitfU9, qui. — t mjnitiombits. qux Pr.
(B) rt. — Orn. Pr.
LIBRI 1H. SENTENTIARUM
32«
ratione objecti, quod est idem utrobique, scilicet
divina essentia, et divina veritas; sed solum ratione
modi diversi (a) quo tendit intellectus in Deum
visum et creditum. Ergo, et in proposito, certior est
scientia quam habemus de Deo, puta quod sit unus,
quam fides qua credimus de ipso quod sit Irinus,
propter certiorem modum quo tendit intellectus in
ipsum per scientiam, magis quam per fidem.
Septimo. Quia visus est certior quam auditus. Sed
fides est ex auditis, vel auditu, ut dicitur, Rom. 10
(v. 17); scientia autem est (6) intellectualis visio; et
pnneipia quarumdam scientiarum possunt resolvi
u^que ad aliqua corporaliter visa, ut in mathema
ticis. Ergo videtur quod tales scientiæ sint certiores
fide.
Octavo. Quia Hugo, de Sacramentis, lib. I, dicit
quod fides est voluntaria adhæsio vel certitudo,
supra opinionem (γ), et infra scientiam consti
tuta. Ergo certitudo fidei est infra certitudinem
scientiæ, et inferior ea. — Hæc Durandus.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
ARTICULUS 111.
PONUNTUR SOLUTIONES
§ 1. — Ai) ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Aureoli. — Quantum ad
tertium articulum, restat respondero supradictis
objectionibus. Et quidem, ad argumenta contra pri
mam conclusionem» licet pateat responsio, inspecta
probatione el sensu conclusionis, dicitur tamen
A<1 primum (quod est Aureoli) quod prima con
sequentia ibidem facta, bona est, loquendo l quid pi
*æsto sit corporis sensibus, el
quid non. Sed in sensibus animi, quid pnesto sit,
magis latet. Illa tamen praesto esse dicuntur intel
lectui, quæ capacitatem ejus non excedunt, ut intui
tus intellectus in eis figatur : talibus enim aliquis
assentit, non propter alienum testimonium, sed
propter testimonium intellectus proprii. Illa vero
quæ facultatem intellectus excedunt, absentia esso
dicuntur a sensibus animi. Unde intellectus in eis
figi non potest. Unde eis non possumus assent ire
propter proprium testimonium, sed propter testimo
nium alienum. Et hæc proprie credita esse dicuntur.
Unde fidei objectum proprie est illud quod est
absens ab intellectu (creduntur enim (γ) absentia,
sed videntur præsentm, ut in eodem libro dicit
Augustinus); vel etiam res non apparens, id est, res
non visa, quia, ut dicitur, Hcbræorum 11 (v. 1),
Fides est substantia sperandarum rerum, argu
mentum non apparentium. Quandociimque autem
deficit ratio proprii objecti, oportet quod et actus
deficiat. Unde quam cito aliquid incipit esse pnet sens, vel apparens, non potest ut objectum subesso
actui fidei. Quæcumque autem sciuntur proprie
accepta scientia, cognoscuntur per resolutionem in
prima principia, quæ per se (o) pnesto sunt intelle
ctui. Et sic omnis scientia in visione rei praesentis
perficitur. Unde impossibile est quod de eodem sit
fides et scientia. » — Hæc ille.
(e) Deo. — Deum Pr.
(β) Ubicumque in hoc textu D Thomæ ponitur «enxibu
*.
ponit Pr.
(γ) mini. — ati/em Pr.
(fc) per te, — Om. Pr.
DISTINCTIO XXV. — QUÆSTIO I.
Ad secundum, negatur minor, loquendo do for
mali ratione objecti ex parte cognoscentia, vel poten
tiæ cognitive : nam formalis ratio objecti, hoc modo
sumpta, potest esse quid privativum, vel includens
respectum rationis; sicut patet de vero, quod est
objectum formale intellectus, et de bono, quod est
formale objectum appetitus vel voluntatis. Conce
ditur tamen quod formalis ratiu objecti virtutis theo
logiae, vel polentiæ realis, alio modo sumpta, sci
licet ex parte rei (quæ quidem ratio principaliter
movet aut terminât actum potentiæ), non est respe
ctus rationis, nec pura privatio, sed aliquid real··,
positivum, absolutum.
Ad tertium palet per idem. Nam privatio potest
esse conditio objecti habitus positivi : non quidem
ut principaliter motiva, nec terminativa, sed concomilativa; sicut etiam incertitude, et formido, el
titubatio, sunt de ratione upinionis, quæ est habitus
positivus; et irrationale, de ratione asini, qui est
species substantial positiva; el tamen irrationale dicit
privationem, licet, ul est differentia constitutiva,
circumloquatur aliquid positivum, cui inseparabi
liter est annexa negatio vel privatio.
Ad quartum dicitur quod objectum fidei est
verum, cui adhærelur propter auctoritatem : non
tamen qûodcurnque verum, sed verum absens, el
non pnesto exsistens, ut supra dictum est. Et hoc,
loquendo de fide quæ est virtus theologica.
320
totaliter se tenet ex parte videntis vel non videntis,
immo ex parle objecti, quod est pnesens potentia?
vel absens. Unde, sicut recitatum fuit in solutione
primi Aureoli, ex didi> sancti Thomæ, de Veritate,
q. 14, ari. 9, α objectum fidei proprie est illud quod
est absens ab intellectu; eraduntur enim absentia,
sed videntur præsentia, etc. b Item, 3. Sentent.,
dist. 24, q. I, ari. 2, q1· 3, in solutione quarti, sic
dicit : α Illud dicitur proprie præsens, cujus essentia
sensui vel intellectui præsentatur Et ideo, quia hoc
facit visionem, ideo dicit Augustinus (de Videndo
Deo, cap. 2), quod videntur praesentia, sed cre
duntur absentia El, propter hoc, etiam fides simi
latur auditui, quia est de absentibus; sicut auditu
cognoscimus quæ, cum sint absentia, nobis reci
tantur. d — Hæc ille. — Item, ibidem, qu I, sic
dicit : t inquantum species visi
II. Ad argumenta Durandi. — Ad primum bilis in aclu per lumen (6) formatur in visu. Unde,
patet responsio per praedicta; quia major est falta,
transferendo nomen visionis ad intellectum, proprie
loquendo de formali ratione concomitativa. Et ad
intelligendo videmus, quando per lumen intelle
ejus prolationem, dicitur quod recte concludit de ctuale ipsa forma intelligibilis lit in intellectu nostro:
formali ratione objecti motiva vel terminali va; sed sive illud lumen sit naturale, sicut cum intelligitalem non dicimus esse non visum, vel non appa
mus quidditatem hominis, aut alicujus hujus
rent, respectu fidei. Loquendo autem de formali
modi (γ); sive sit supernaturale, sicut illud quo
ratione objecti concomitativa, probatio nihil con
Deum in patria videbimus. Et ulterius, videra per
cludit : quia ad talem rationem non directe, nec intellectum dicimur illa complexa, quorum cognitio
primo, nec principaliter tendit actus potentiæ. I nde ex dicta visione consurgit : sicut |>er lumen naturale
in hoc argumento et supradiclis est æquiv oratio de videmus prima principia, quæ stati in cognoscimus,
formali ratione objecti. Nam forma, vel ratio objecti,
ut terminos cognoscimus; sive per lumen superna
potest sumi dupliciter : primo modo, pro formali
turale, sicut est visio prophetis». Et ulterius, etiam
principio movento, vel terminante, quod est in
ea quæ in ista principia resolvere possumus per
objecto causa el ratio quod actus polentiæ vel habi rationem, dicimur videre; sicut ea quæ sciuntur,
tus tendat in objectum materiale; secundo modo,
demonstrative probata. El, secundum hoc, patet
potest sumi formalis ratio pro conceptu vel diffini quod fides non |M)test esse de visis : quia forma illa
tione objecti. Et argumenta procedunt contra pri
intelligibilis, quæ est objectum fidei principaliter,
mum sensum, sed non contra secundum, Conclusio scilicet Deus, formationem intellectus nostri subter
autem intelligitur in secundo sensu, el non in primo.
fugit, et non est ei pervius in statu via
*,
ut Augu
El ideo non tangitur nec kvditur ah arguente.
stinus dicit. Nec iterum ea quæ sunt fidei, ad prin
Ad secundum dicitur quod major est falsa, Inquendo cipia visa reducere demonstrando possumus. » —
de formali ratione secundo mOdo dicta; ad quem
Hæc ille.— Ex quibus patet quod hoc quod est esse
sensum loquitur conclusio; licet sit vera, loquendo
visum vel non vi
*um
non totaliter se tenet ex parte
de formali ratione objecti primo modo dicta; sed
ad illum sensum non loquitur conclusio, ut dictum
(a) modum. — speciem Pr.
est. Et iterum, dicilur quod minor potest negari :
(δ) in aclu per lumen. — fudi in adu Pr.
quia quod aliquid sit visum vel non visum, non
(γ) Itujttimodt' — /luytrs Pr.
330
LIBRI III. SENTENTIARUM
videntis, quinimmo ex parte rei vi$æ vel non visa»,
quæ potent esse præsens vel absens potentiæ νίîrivæ, per suam essentiam, vel per propriam simili
tudinem : actus enim videndi causatur a visu et
visibili unitis; quia sensus in actu, et sensibile in
adii, unum sunl, 3. dc Anima (t. c. 37).
Ad tertium, negatur consequentia. Nec valet pro
batio; quia minor ejus esi falsa. Non enim dicimus
quod fides ct visio sint oppositi habitus, sed fides ct
scientia. Dato tamen quod fides actualis et visio
actualis sint actus oppositi, conceditur, tam de acti
bus quam de habitibus, consequens illatum : sci
licet quod, sicut formalis ratio objecti fidei est esso
absens et non visum, loquendo de formali ratione
objecti secundo modo dicta; ita consimiliter, for
mali·» ratio objecti scientia· est esse visum et dedu
ctum ex principiis visis in lumine intellectusagentis.
El ad hujus improbationem, dicitur quod objectum
est pnevium actui secundum suam formalem ratio
nem, sumendo formalem rationem primo modo, non
autem Fecundo modo; quia ratio hoc modo sumpta
non movet potentiam, ut sæpe dictum est. Et ulte
rius, dicitur quod esse vinum potest aliquid dici
dupliciter : uno modo, in actu primo, quia scilicet
est p nesciis potentiæ visivn· per suam propriam
similitudinem; alio modo, in actu secundo, quia
scilicet terminat actum secundum potentiæ visivæ.
Modo, liret esse visum secundo modo sit posterius
visione, tamen esse visum pruno modo est prius
visione. El sicut dico de cw
*
ri>um, ita intelligo de
hoc quod dicitur essa non visum. Cum autem dici
mus non risit m esse formalem rationem objecti fidei,
potest intelligi utroque modo, sed magis proprie
primo modo, scilicet quod de ratione objecti fidei,
inquanlum hujusmodi, est quod forma principalis
objecti non uniatur in ratione objecti intelligibilis
|Kjlenltin credilivæ, sed per formam el similitudi
nem sui effectus, imperfecte repraesentantem suam
causam. Unde sanctus Thomas, 3. Sentent. ,disl. 24,
q. 1, ari. 2. qu 3, sic dicil : < Ad perfectam ratio
nem cognitionis intellective Irin requiruntur: primo,
ijurnl id quod cognoscitur, intellectui profionntur;
secundo, quod intellectus illis adhærrat ; tertio, quod
ea videat. Ea eqçoquæ fidei sunt, intellectui propo
nuntur, non quidem in seipsls, scd in quibusdam
verbis, quæ ad eorum expressionem non sufficiunt,
et quibusdam Minilitudinibus, ab eorum repræsentatione deficientibus. Et ideo dicuntur cognosci in
speculo, et in ænigmate. Et ideo non videntur, pro
prie loquendo. Scd tamen intellectus ossentit eis; et,
propter huc, imperfecte cognoscuntur, nec omnino
ignorantur. > — Hæc ille.
Ad quartum dicitm quose Irinum el unum,
et hujusmodi (γ). El de his est im|>ossihile scientia
haberi; sed quilibet fidelis assentit hujusmodi (o;
propter testimonium Dei, cui hæc preMo siint,el
cognita. Aliquid vero est credibile non simpliciter,
sed respectu alicujus; quod quidem excedit faculta
tem non (t) munium hominum, sed aliquorum lan
ium : sicut illa quæ dc Deo demunMrulive sciri pos
sunt, ut Deum vs>e, vel Deum esse unum, aul e>st
*
incorporeum, et hujusmodi. Et de his nihil prohibet
quin sint ab aliquibus scita, qui horum habent
demonstrationes, el ab aliquibus credita, qui horum
demonstrationes non perceperunt; sed impossibile
<»st quod ab eodem sint scita el credita. » — II.er
ille. — Item, ibidem, in solutione octavi, sic dicil :
« Deum esse unum, prout e>t demonstratum, non
dicitur articulus fidei, sed prestipposilum ad arti
culus. Cognitio enim fidei presuppunil cognitionem
naturalem, sicut ct gratia naturam. Scd unitas
divinæ essent iæ, talis qualis ]>onilur a fidelibus, sci
licet cum omnipotentia, et omni providentia, ct aliis
hujusmodi, quae probari non possunt, articulum
fidei constituit. » — Hæc ille. — liem, 2' 2’ , q. 1,
ari. 5, in solutione lei tii, sic dicil : a Ea quæ demonst rati ve probari possunt, inter credenda numeran
tur : non quia de ipsis sil fides simpliciter apud
omnes; sed quia preexigiuiliir ad ea qua· sunl
___
(a) primis. — quibus Pr.
(f>) r/iini. — au leni Pr.
(γ) hujutmotli, — hujus Pr.
(4) hujusmodi. — /ovUfPi.
(t) non, — Om. Pr.
331
fidei, et oportet saltem ea per fidem presupponi ab
his qui eorum (a) demonstrationem non habent. »
— Hæc ille. — Simile dicit, 3. Sentent., dist. 24,
q. 1, art. 2, q’» 2, ubi sic : α Fides comparatur ad
aliquid dupliciter : scilicet per se, et per accidens.
El quia quod per se perlinet ad fidem, pertinet ad
eam semper cl ubique, ideo quod pertinet ad fidem
latione hujus vel illius, non est fidei per se, sed per
accidens. Sic ergo quod simpliciter hutnannm intel
lectum excedit, ad Deum perlinens, nobis divinitus
revelatum, ad fidem per se pertinet; quod autem
excedit intellectum hujus vel illius, et non omnihominis, non per >e, sed per accidens, ad fidem
perlinet. Ea autem quæ omnem intellectum huma
num excedunt, non possunt per demonstrationem
probari; quin demonstratio in intellectu principio
rum fundatur. Et ideo hujusmodi non possunt esse
scita. Sed quantam sunl precedent ia ad fidem, quo
rum non e>t fides, nisi per accidens, inquantum sci
licet excedunt intellectum hujus hominis, ct non
hominis simpliciter. El talia possunt demonstrari et
sciri : sicut hoc quod est Deum esse; quod quidem
est creditum, quantum ad eum cujus intellectus ad
demonstrationem non attingit; quia fides, quantum
est de se, ad omnia quæ fidem comitantur, vel
precedunt, vel sequuntur, sufficienter inclinat. &
— Hæc ille.
A<1 secundum dicitur quounl concurrere ad
causandum unum el eumdem assensum clarum et
evidentem. El hoc conceditur. Tamen, in illo casu,
assensus ille evidens, non erit actus fidei proprie
dictus, scilicet credilivus, sine evidentia; sed scien
tia.·. Cujus ratiu est : quia medium illud evidens el
neivsMiriuni tollit foimalem rationem objecti fidei,
cum faciat illud viiunliahile, quod concludit, esse
apparens et visum; actus autem fidei non cadit super
illud ubi non >alvalur ratio sui objecti. Et de Ime
habitum est in solutione immediate precedent!, sci
licet quod, quam cito aliquid incipit es^e pnesens,
vel apparens, non |x>te>l, ut objectu in, siibessc actui
fidei.
Ait tertium dicitur quod fidelis acquirens scien
tiam de huc quod Deus est unus, tenet hoc |>ei
duplex medium : scilicet auctoritate Dei, et per
medium demonstrativum. Sed ex hoc non sequitur
quod assensus causatus ex illis duobus inediis, sil
actus M-ienliæ et fidei; sel solum scientiæ : quia
non omnis assensus causatas ex auctoritate, csl cre
dilivus, nisi auctoritas illa sit totalis ct precisn
causa, vel, si aliud medium concurrat cum aucto
ritate, non tamen tollat formalem rntionorn objecti
fidei, ut dictum est; medium autem necessarium
tollit illam nitionem; el ideo tollit actum fidei. De
(*) qui eorum. — quit' Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
332
hoc sanctus Thomas, 1·2
*
, q. 67, art. 3, ubi quærit,
Utrum fides maneat post hanc vitam, sic dicit :
< Oppositio est perse et propria causa quod unum
excludatur ab alio, inquantum scilicet in omnibus
oppositis salvatur vel includitur oppositio affirma
tionis el negationis. Invenitur autem in quibusdam
oppositio secundum contrarias (a) formas, sicut in
coloribus album aut nigrum. In quibusdam autem,
secundum perfectum el imperfectum; unde in alle
vationibus
et minus accipiuntur ul con
traria, ul (S) cum de minus calido fit (γ) magis cali
dum, ut dicitur, 5. Physicorum (t. c. 19). El quia
perfectum et imperfectum opponuntur, impossibile
est quod simul, secundum idem, sil perfectio el
imperfectio. Est autem considerandum quod imper
fectio quidem quandoque est de ratione rei, et per
linet ad speciem ejus : sicut defectus rationis per
linet ad rationem speciei equi, vel liovis. El quia
unum el idem numero manens, non potest de una
specie transferri in aliam, indo esi quod, tali imper
fectione sublata, tollitur species rei; sicut jam non
esset Ikh, vel equus, si esset rationalis. Quandoque
vero imperfectio non pertinet ad rationem speciei,
'di accidit individuo, secundum aliquid aliud · sicut
alicui homini quandoque accidit defectus rationis,
inquantum impeditur in eo rationis usus propter
somnium, vel ebrietatem. vel aliquid hujusmodi.
Patet autem quod tali imperfectione remota, nihilo
minus manet substantia rei. Manifotum est autem
quod imperfectio cognitionis est de ratione fidei.
Ponitur enim in ejus diffinitione : fides enim est
ttibsfantta sperandorum rerum, argumentum non
apparentium, ut dicitur, Hebfflor. Il (v. I); unde
Augustinus (tract. 40 in Joan.) dicil : Quid est
*
fidw
credere quod non vide
*.
Quod autem cognitio
sit sine apparitione vel visione, hoc ad imperfectionem cognitionis perlinet. Et sic imperfectio cogni
tionis e
*l
er fecla:
nihil enim prohibet aliquam cognitionem imperfe
ctam, miiuiI esse aliquando cum perfecta cognitione.
Est igitur considerandum quod cognitio potest dici
imperfecta tripliciter : uno modo, ex jiarte objecti
cognoscibilis; alio modo, ex parte medii; tertio
modo, ex parte subjecti. Ex parte objecti cognosci
bilis, differunt· secundum perfectum el imperfe
ctum. cognitio matutina el vespertina in angelis:
nam cognitio matutina, est de rebus secundum quod
habent e.-sn in Verbo; cognitio autem vespertina, est
de eis secundum quod Jiabent esse in propria natura;
*d
qm
est imperfectum respectu primi esse. Ex parte
(a) rortlrmiM —
t) ut — Om. Pr
γ) fit. — n/ Pr.
j) rtuMro. —
Pr.
Pr.
vero medii, differunt, secundum |ærfeclum et imper
fectum, cognitio quæ est de aliqua conclusione pei
medium demonstrativum, el per medium probabile.
Ex parte vero subjecti, differunt, secundum perfe
ctum et imperfectum, opinio, et fides, et scientia.
Nam de ratione opinionis est quod accipiatur unum
cum formidine alterius oppositi; unde non habet
firmam inbæsionem. De ratione voro scientiæ est
quod habeat firmam inhæsionem, cum visione intel
lectiva; habet enim certitudinem procedentem ex
intellectu principiorum. Fides alitem medio modo
se habet : excedit enim opinionem, in hoc quod
habet firmam inhæsionem; deficit vero a scientia,
in hoc quod non habet visionem. Manifestum est
autem quod perfectum et imperfectum non possunt
simul esse secundum idem; sed ea quæ differunt
secundum perfectum et imperfectum, secundum
aliquid idem, possunt simul esse in aliquo alio
eodem. Sic igitur cognitio perfecta el imperfecta ex
parte objecti, nullo modo possunt esse de eodem
objecto ; possunt tamen convenire in eodem medio, et
in eodem subjecto : nihil enim prohibet quod unus
homo, simul et semel, per unum et idem medium,
habeat cognitionem de duobus, quorum unum est
perfectum, ot aliud imperfectum, sicut de sanitate
et iegriludine, de bono et malo. Similiter etiam
impossibile est quod cognitio perfecta et imperfecta
ex parte medii, conveniant in uno medio; sed nihil
prohibet quin conveniant in uno objecto, el in uno
subjecto : potest enim unus homo cognoscere eaindem conclusionem per medium probabile, et demon
strativum. Et similiter impossibile est quod cognitio
perfecta et iîbperfccta ex parte subjecti, sint simul
in eodem subjecto. Fides autem in sui ratione habet
imperfectionem quæ est ex parte subjecti, ut scilicet
credens non videat id quod credit; beatiludoautem.
desui ratione, habet perfectionem ex parte subjecti,
ut scilicet beatus videat illud in quo beatificatur.
Unde manifestum est quou,
causatur solum assensus scientificus; et non cau
satur ascensus opinativus, nisi in virtute, quia sci
licet medium probabile natum esset causare assen
sum opinalivurn, >i non concurreret cum medio
necessario. — Ulterius, dicilur, pro isto argumento
el pro secundo praecedenti, quod durum et obscu
rum, penes quæ differunt assensus credilivus el
assensus scientificus, non differunt solum sicut per
fectum el imperfectum in essentia luminis vel visio
nis, immo sicut privatio et habitus, vel includentia
privationem el habitum circa idem subjectum, sci
licet intellectum : nam assensus credilivus privai
visionem in subjecto proprio; sed assensus scientiliens ponit visionem, ut palet ex prædictis. Et ad
hujus improbationem, dicitur quod causa assensus
rreditivi, licet per se et solitarie accepta producat
effectum conjunctum privationi claritatis et eviden
tia?, el causa assensus scientific! (C) producat effe
ctum conjunctum habitui claritatis et evidentiæ, hoc
non obstante, possunt concurrere ad causandum
eumdem effectum habituatum claritate, et non pri
vatum : quia causa assensus lidei, scilicet veritas
prima, vel testimonium ejus, non de perse, sei de
l>er accidens, causal privationem, propter imperfe
ctionem subjecti in quod agit, scilicet intellectum
humanum imperfecte participantem influxum prinue
veritatis propter distantiam ejus a prima veritate;
el ideo potest concurrere ad causandum assensum
habentem habitum oppositum dictæ privationi,
quando subjectum per aliud agens disponitur ad
participandum effectum claritatis et evidentiæ. De
hoc beatus Thomas, <» Veritate, q. 1 i, ari. 9, in
solutione secundi, sic dicit : n Quamvis lumen divi
nitus infusum sit efficacius quam lumen naturale,
non tamen in statu isto participatur a nobis per
fecte, sed imperfecte. Et ideo, propter imperfectam
participationem ejus a nobis, contingit quod non
ducimur per illud lumen infusum in visionem
eorum (γ) propter quorum cognitionem datur. Sed
hoc erit in patria, quando perfecte illud lumen par
ticipabimus, ubi in lumino Dei videbimus lumen. »
— Hæc ille. — Verum ta men advertendum quod in
assensu tali, causato (o) ex concursu dit ime auctori
tatis ct medii necessarii, sunt duo : scilicet firmitas
adhæsionis, et evidentia complexi cui nssentitur. Et
ad primum horum directe agit causa assensus cre-
(α) 7I/.T. — qui Pr.
(β) jrir/Ui/în. — tcirnti/ictih Pr.
(γ) eorum. —
Pr.
ίδ) causato. — errato Pr.
333
ditivi, quia movet intellectum mediante voluntate
ad assentiendum ; non autem ad secundum. El con
similiter, dicilur quod certum el dubium, penes
quæ differunt a»ensus scientificus et opinâtivus,
non differunt solum secundum perfectum ct imper
fectum in specie vel genere evidentis, immo sicut
habitus ct privatio circa idem subjectum, scilicet
intellectum : quia intellectus opinativus titubat, nec
haliel firmam adhæsionem ad illud quini opinatur;
sed intellectus scientis habet firmam adhæsionem.
Nec valet hujus improbatio consimilis precedent i :
quia medium probabile, licet perse solum causet
assensum privationi conjunctum, quando tamen
concurrit cum medio necessario non cau-at talem
privationem, ner proprie habitum oppositum tali
privationi, puta evidentiam aut firmitatem; sed
causal aliqualem apparentiam, el inclinat intelle
ctum plus ad unam partem quam ad nliam; el in
hoc coagit medio necessario.
Ad quintum dicilur quod doctrina sancti Thomæ,
quam arguens vocat communem, non tenet quod
idem homo de eadem conclusione simul habeat
scientiam et opinionem. Quia licet dicat, l4 2
* .
(q. 67, art. 3), ut allegatum ot in solutione tertii,
qikmI idem homo possit eamdem conclusionem cogno
scere per medium pmlmbile el demonstrativum;
tamen ex hoc non habetur quod talis sciat et opine
tur eamdem conclusionem; quia, ut supin (ad ter
tium) dictum est, non omnis assensus causatus per
medium probabile, est opinativus. Immo, ibidem,
dicil sanctus Thomas. quod opinio et scientia diffe
runt sicut perfectum et imperfectum ex parte sub
jecti. El ideo, secundum suam deductionem, non
possunt simul esse in eodem subjecto, respectu ejus
dem objecti complexi adæquati.
Cum autem ulterius dicilur quoti ipse alibi dicil
quood calor sibi similis «n specie; quia nullus
effectus pneeessit suam causam efficientem d uni
tione, sed sequitur natura et ducatione. Ila consimi
liter : cognitio qu.e haberi potest per syllogismum
dialecticum, el Consequitur demonstrationem, quasi
effectus demonstrationis, non est illa eadem numen»
quæ prære^il demonstrat innem el fuit opinio: >ed
eidem specie, vel genere. Est ergo sensus illorum
verborum : quod scientia demonstrativa ducit in
cognitionem, actu vel virtute,omnium illorum quæ
cognoscelmntur per syllogismum dialecticum; non
quod actus vel habitus upinalivns remaneat cum
scientia. Unde, de Veritate, q. Ii, ait. 9, in solu
tione sexti, sic dicit : α Non videtur e-se |»ossil»ile
quod aliquis de eodem halieat scientiam et opinio
nem : quia opinio est cum formidine alterius partis
qttaiu formidinem scientia excludit. Et similiter, non
est possibile quoti de eodem sil tides cl aientia. »
— Hæc ille. — Per prædicla patet quomodo ponunt
suhi omnia alia qua? in dictis sancti Tliomæ viden
tur prætendere quod opinio possentire; sed in alia operatione, qua intellectus
componit aut dividit, in qua jam invenitur verum
et falsum, sicul in enuntiatione (C). El, propter
hoc, intellectus, in hac secunda operatione, assenti!
vel dis>enlit, sicul el enuntiatio conceditur aut nega
tur. Et ideo in hac operatione invenitur fides, qua·
habet a>sensum. Cum autem ab assent iendo sen
tentia dicatur, quæ, ut dicil Isaac, esi determinata
acceptio alterius partis contradictionis, oportet quftd
qui axent it. intellectum ad alteram partem contra
dictionis determinet. Quod quidem contingit tripli
citer, secundum triplicem intellectus nostri consi
derationem. Potest enim uno modo intellectus noster
considerari gecundiim se; el sic determinatur ex
pnesentiaintelligibilis, sicul materiadelerminaturex
present ia formio. Et hoc quidem contingit in his
quæ statiin lumine intellectus agentis intelligibilia (γ)
fiunt, sicul sunt prima principia;, quorum est intel
lectus. El similiter, determinatur judicium sensi
tiva? partis, ex hncqiiod sensibile subjacet sensui,
qimruni principalior el certior est visus. Et ide«»
prædicla cognitio intellectus vocatur \isio. Aliu
modo |M'tvsl considerari intellectus noster, secun
dum ordinem ad nilionem, quæ ad inttdlecluni ter
minatur, dum, roMilvendo conclusiones in principia
perse nuta, eorum certitudinem efficit. El hoc est
nssensus scientiæ. Tmtio modo consideratur intel
lectus in ordine ad Vuliiulalem ; quæ <|uidem omno
*
vire
anima· nmvrt :id netus suos. El hæc quidem
xulunta- determinat intellectum (0) nd aliquid, quod
nrqun |M?r *eip-um videtur, neque ad ea qmo per se
videntur, resolvi potest, ex hoç quod dignum repu
tat illi c—eadh.erendiim, propter aliquam rationem,
qua Ihiiiuiii videlur(t) illi parti adhærere; quamvis
illa ralio ad intellectum terminandum non sufficiat,
propter imbecillitatem intellectus, qui non videt per
*e hoc cui ossentiendiim ratio judicat, neque ipsum
ad priiuipia p<
*r
se nola resolvere potest. Et hoc
asseiilirc (ζ) proprie vocatur credere. Unde el fides
dicitur captivare intellectum, inquantum non secun-
i
(3) "<«. — Ad. Pr.
(·,) rniniitaliune. — éiWiitiabiie Pr,
(γ) oiifihtebiha. — litlelligeiilia Pr.
0) ruLtriiui dctci-niifuit
luni. — Om. Pr.
(t el. — Ad. Pr.
(qrf—AdlV.
DISTINCTIO XXV. - QUÆSTIO I.
(him proprium motum ad aliquid terminatur, vel
determinatur, sed secundum imperium voluntati».
Et dc in credente ratio per se intellectum non ter
minat, sed mediante voluntate. Quando vero ratio
quæ inovet ad alteram partem, neque sufficit ad
intellectum terminandum, quia non resolvit con
clusionem in principia per sc nota, neque sufficit
ad voluntatem terminandam, ut bonum videatur illi
parti ad liærere, tunc homo opinatur illud cui ad lue»
rei, el non terminatur intellectus ad unum, quia
semper remanet motus ad contrarium : accipit enim
unam partem cum formidini? alterius; el ideo opi. nans non assentit. Quando vero homo non habet
rationem ad unam partem magis quam alleram,
vel (a) quia ad neutram habet (quod nescientis esi),
vel quia ad ulrainque habet, sed æqualem (6) (quod
dubitantis est ), tunc nullo (γ) modo assentit; ■ 11111
nullo modo determinetur ejus judicium, sed æqualiter (o) ad diversa se habeat (c). Patet ergo, ex pro
dictis, quod eum astenliunc cogitare separat cre
dentem ab omnibus aliis. Cum enim cogitatio discur
sum rationis inqiortet, intelligent habet ascensum
sine cogitatione : quia intellectus principiorum est,
quæ (ζ) quisque stati m probat audita, secundum
Boetium, in libro de Hebdomadibus. Sciens autem,
ct assensum et cogitationem habet; sed non cogita
tionem cum assensu; sed cogitationem ante ascen
sum, quia ratio ad intellectum resolvendo reducit,
ul dictum est. Credens autem, simul habet assensum
el cogitationem : quia intellectus a«l principia perse
nota non perducitur ; undo,quantum est in se, adhuc
habet motum ad diversa; sed ex exlrinseco terminnturad unum, scilicet ex voluntate. Opinans autem
habet cogitationem sine assensu perfecto; sed liabel
aliquid assensus, inquantum adhæret uni magis
quam alteri. Dubitans autem nilnl habet de assensu,
sed cogitationem. Ne>cicns autem, nec habet ascen
sum, neque cogitationem. » — Hæc ille. — Simile
dicil, 2’ 2 , <|. 2, art. 1; el, de Veritate, q. 14,
art. 1. Ex quibus apparet quod de ratione opinionis
est formido, el infirmitas assensus. Unde, in casu
arguentis, dicitur quod assensus causatus per medium
coni ingens, sive æstimelur contingens, sive neces
sarium, in eo qui habet scientiam de eadem conclu
sione per medium necessarium, si sil assensus
distinctus ab assensu scient i fico, non est assensu»
opinalivus in actu, sed solum in virtute, vel in
potentia, sicut supra dictum fuit in solutione quarti.
Cujus ratio est ; quia medium necessarium tollit
formalem rationem objecti opinionis, quæ se tenet
ex parte subjecti, et privationem, et imperfectionem,
(а) te/. — ul Pr.
(б) irgil (ad 3am el ad 4 ), subjectum opi
nionis el subjectum scientiæ habent oppositas con
ditiones, secundum habitum et privationem; quia
subjectum scientias firmilei assentit, subjectum
autem opinionis titubat· Impossibile ant»-m e»t eum
dem intellectum, simul, respectu ejtwdem. habere
firmum a.ssensum, ct titubare vel fuimidare.
§ 3. — AD ARGUMENTA CONTKA TERTIAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Durandi. — Ad primum eun
tia tertiam conclusionem, dicitur quod non omnifirmitas adhaesionis pn»prie dicitur certitudo, sicut
argumentum liene probat; sotest dici
certitudo. Solum autem verum {xilcst es»e lirmum
ct stabile, non autem fal
*um.
Ideo firmus assensu»
hærelicuium, vel aliorum errantium, non potest
dici proprie certitudo ; quia talis a-seu>ii», licet
halæat firmitatem ex parte »ubjecti, non tamen ex
jvaite objecti; immo omnimodam fragilitatem el
infirmitatem, cum sil falsum, et lirmæ veritati con·
trariuni. Similiter, talis ascensus, vel adhæsio, non
habet firmitatem ex parte medii propter quudassenlitui . Secus est «te fide, cujus udhæsio firma est ex
parte objecti cui assent itui, et ex parie causæ pro
pter quam asxuilitur, qmc e»l veritas prima, ul
».e|»e dictum fuit. — Item, cum didmiis quod fir
mitas adhaesionis est certitudo, non inlelligimus de
qualibet finmtate, nec «le quahlæl aut de cujuslibet
objecti adhiesiono, sed tantum de firmitate adhae
sionis intellectu» ad suum cognoscibile. Huc autem
non est nisi verum, quia falsum non est cognosci
bile. De hoc sanctus Thomas. 3. Sentent., dist. 26,
q. 2, ait. i, sic dicil : e Certitudo proprie dicitur
firmitas adlnesionis virtutis cognitive in suum
cognoscibile, etc. >, ut dicetur, sequenti distin
ctione El isla responsio e>t melior alia.
(*) poumt. —
Pr.
(6) nirn/um. — Ad. Pr.
(; ) unu*. — uniui Pr.
336
LIDHI III. SENTENTIARUM
Adscctindtnndtcilurquod majores! vera, loquendo
de illa firmitate ad tension is quæ oritur ex evidentia
eorum quibus adhæretur; non autem loquendo de
firmitate adhaesionis quæ dependet ex voluntate;
cujusmodi (a) est in assensu fidei. Unde sanctus
Thoma-, dc Veritate, q. 14, art. 1 : « In fide est
ax-eiuus et cogitatio, quasi ex æquo. Non enim est
aœnsus ex cogitatione causatus, sed ex voluntate.
Sed quia intellectus hoc modo terminatur ad unum,
ut ad proprium terminum perducatur, qui est visio
alicujus inlelligibilis, inde est quod ejus motus non
dum est quietatus, sed adhuc habet cogitationem et
inquisitionem de his quæ credit, quamvis ei firmis
sime essential : quantum enim est ex seipso, non est
ei satisfactum, nec est terminatus ad unum; sed
terminatur lautum ex extrinseco. Et inde est quod
intellectus credentis dicitur esse captivatus, quia
tenetur terminis alienis, non propriis, 2. Corinth. 10
(v. 5) In captivitatem redigentes omnem intelle
ctum, etc. Inde est quod in credente ]x>lest insurj re motus de contrario hujus quod firmissime
tenet, licet non in intelligente el in sciente. » —
Hæc illo. — Hem, 3. Sentent., dist. 23, q. 2,
art. 2, q1· 3, in solutione secundi, sic dicil : α Cre
denti accidit aliquis motus dubitationis, ex hoc quod
intellectus ejus non est terminatus secundum se in
>ui inlelligibilis visione, sicut est in scientia et intel
lectu, sed solum ex imperio voluntatis. Et ideo
sciens, quantum ad duo, magis recedit a dubitante
quam credens; sed credens, secundum unum, sci
licet firmitatem adluesionis, magis recedit quam
sciens, secundum illa duo. > — Hæc ille. — Quæ
sint autem illa secundum quæ sciens recedit a dubi
tante, ostendit ibidem, in solutione primi, dicens :
< Certitudo fidei dicil esse media inter certitudinem
*
scientia
et Opinionis, non intensive, per modum
quantitatis continu®; sed extensive, per modum
numeri. Certitudo enim scientiæ consistit in duobus(€), scilicet in evidentia, el in firmitate adtaesioni-; certitudo autem fidei consistit in ιιηο(γ)ΙαηΙιπη,
scilicet m firmitate ad basion is; certitudo vero opi
nionis in neutro. Quamvis certitudo fidei, do qua
loquimui, quantum ad illud unum sil veheinentior
quam certitudo scienti® quantum ad illa duo. » —
Hæc ille. — Ex quibus apparet quod, licet facilius
sit recedere ab assensu fidei quam ab assensu scientilico, cum hoc -tat quod assensus fidei est firmior
quam assensus scientiæ : quin firmitas hæc el illa
non sunt proprie unius rationis, sed-alterius; cum
firmitas adhæ-ioni- fidei principalem causam habeat
in voluntate, firmitas veru scientiæ m intellectu,
-ciliol evidentiam complexi, cui assent it aliquando
contra voluntatem; intellectus ergo credentis, cum
(a) cvjmniudi. — rujiu Pr.
(C) dvobui. — duo Pr.
(-) i verbi
*
tciiicst m rvidcnfta u*qno
inclinetur ad assentiendum creditis, tum ex proprio
habitu, tum ex imperio voluntatis, firmius adhæret
et intensius quam intellectus scientis, licet forte non
radicalius. Verumlamen, sicut impossibile est scien
tem, stante habitu scientiæ, dissentire conclusioni
scite ac demonstmtæ; ita impossibile est creden
tem, stante habitu lidei, dissentire articulo credito,
ut de se patet. Et, ultra hæc omnia, assensus fidei
dicitur firmior, ratione causæ suæ, et ratione infallibilitatis medii propter quod assent it ei cui inhæret,
ut dictum est, et adhuc diffuse dicetur.
A<1 tertium dicitur quod distinctio illa de certiori
quoad nos, et quoad se, non solum habet locum
in objectis creditis aut scitis, immo in actibus el
habitibus scientiæ el fidei. — Et ad hujus primam
improbationem, dicitur quod habitus, vel aclus, licet
non dicatur certior ex sola certitudine objecti ; lamen
ex certitudine objecti, el medii, vel causæ suæ, potest
dici certior; quamvis certitudo imperfecte partici
petur a subjecto habitus, vel actus. Sic autem est in
proposito : quia objectum fidei non solum est cer
tius objecto scientia
*;
immo, prima veritas, cui inni
titur fides, certior ot lumine naturali, cui innititur
scientia. Et sic palet quod argumentum non pro
cedit. — Per idem patet responsio ad illud quod
adducitur de I. de Anima : quia conceditur quod
alia est nobilitas scientiæ, vel habitus cognitivi, qu®
est secundum nobilitatem objecti, el alia illa quæ
est secundum certitudinem; el hoc ubi aliud est
objectum habitus, el aliud medium cui innititur
habitus; sed ubi idem est objectum, el ratio ten
dendi in objectum, sicut in proposito, eadem est
nobilitas hæc et illa, vel hæc inseparabilis est ab
illa. Unde patet quod ai
*guens
non bene capit verba
sancti Thomæ : putat enim quod sanctus Thomas
velit quod fides sil certior scientia, secundum se,
ratione solius objecti; quod sanctus Thomas non
dicit; sed dicit quod ratione suæ causa·, et medii
cui innititur.
Ad qunrtuin dicitur quod distinctio illa de obje
ctis, quod quædam sunt notiora nubis, et quædam
notiora naturæ, vera est : non solum illo modo quo
arguens ex|x>nit, assignando triplicem notitiam, sci
licet divinam, angelicam et humanam; immo,
luquendo de notiori el innotiori ex parte objecti
noscibilis secundum plus vel minus. Et cum dicil
quod nihil dicitur notum vel noscibile, scitum vel
scibile, nisi per notitiam aut scientiam, etc.; —
dicitur quod, licet nihil dicatur notum vel noscibile
nisi ex ordine ejus ad notitiam, vel notitiæ ad ipsum,
non tamen oportet — Hæc ille. — Ex qui
bus apparet quomodo aliqua dicuntur notiora na
turæ, vel secundum propriam naturam, et secun
dum se : non quidem quod aliquid sit notum (γ)
notitia, vel cognitione; sed quia, secundum pro
priam naturam, habet plus de cognosci bili tale 0),
quia plus de actual i late; sicut illud habet plus de
visibilitate, quod habet plus de luce.
Ad quintum dicitur quod nullum scitum in phy
sicis, nec aliquis aclus aut habitus scitus in scientiis
physicis, est simpliciter certius actu vel habitu lidei
intensive. Et ad hujus improbationem, dicitur quod
permixtio dubitationis cum fide, bene arguit actum
vel habitum lidei esse minus certum ex parte sub
jecti, et quoad nos; cum quo stat quod talis aclus
vel habitus est certior ex parte cause el medii cui
innititur, el quod habet majorem infallihilitalein ;
el ideo est simpliciter cerlior. Unde Beatus Thomas,
* ”, q. 4, ari. 8, arguit sic (arg. 1) : « Dubitatio
2
opponitur certitudini; unde illud videtur esse cer
tius, quod minus potest habere de dubitatione; sicut
illud est albius, quod est nigro impermixtius. Sed
intellectus, et scientia, el sapientia, non comjKiliuntur dubitationem circa ea quorum sunt; sed cre
dens interdum potest pati motum dubitationis, el
dubitare de his qua
*
sunt fidei. Igitur fides non est
cerlior virtutibus intellectualibus. » Ecce argumen
tum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod
illa dubitatio non est ex parte causa
*
fidei , sed quoad
nos, inquantum non plene assequimur per intelle
ctum ea quæ sunt fidei. » — Hæc ille.
Ad sextum dicitur quod scientia beatorum non
est cerlior fide credentium ex prie causæ vel medii
cui innititur, quia utrumque est veritas prima; est
tamen certior ex parte subjecti, quod plenius assequilureaquæ videt, quam credens ea (c) quæ credit.
(а) non. — Om. Pr.
(f,) fioôit. — natura? Pr.
(γ) sive. — Ad. Pr.
(б) cognoicibihtate. — cognoscente Pr.
(») ca. — enm Pr.
337
Kt similiter, conceditur de fide et scientia viatorum,
quod scientia certior e>t ex parte subjecti ; est tamen
minus certa ex parte causæ vel medii.
Ad septimum respondit sanctus Thomas in forma,
2» 2
,
*
q. 4, art. 8, in solutione secundi, ubi sic
dicit : <( Visio, vel visus, cæleris paribus, est certior
auditu. Sed, si ille a quo auditur, multum excedit
visum videntis, sic certior est auditus quam visus;
sicut aliquis parvæ scientiæ magis certificalur de e<»
quod audit ab aliquo sapientissime, quam de illo
quod sibi videtur secundum suam rationem. Et
inulto magis homo certior est de eo quod audit a
Deo, qui falli non potest, quam de eo quod videt
propria ratione, quæ falli potest. » — Hæc ille.
Ad octavum respondit Beatus Thomas, 3. Sen
tent., dist. 23, q 2, ari. 2, qh3, in solutione primi,
ubi sic dicit : < Certitudo fidei dicitur media inter
certitudinem scientiæ et opinionis, etc. », ut supra
recitatum est, in solutione secundi.
Ad argumentum pro quæstione, respondit sanctus
Thomas, 3. Sentent., dist. 24, q. 1, art. 2, qu 1, in
solutione secundi, ubi sic dicit : « Termini princi
piorum naturaliter notorum sunt comprehensibiles
i nostro intellectui; et ideo cognitio quæ consurgit de
illis principiis, est visio. Sed non est ila de terminis
articulorum. Unde in futuro, quando Deus per
essentiam videbitur, articuli erunt ita perse noti,
sicut modo principia demonstrationis. » — Hæc ille.
El hæc de quæstione sufficiunt. De qua benedi
ctus Deus. Arnen.
QUÆSTIO UNICA.
UTRUM SPES SIT VIRTUS THEOLOGICA» DISTINCTA
REALITER A FIDE ET CHARITATE
inCA vigesimamtertiam distinctionem 3
Sententiarum, quæritur : Utrum spes
sit virtus theologica, distincta realiter a
fide el charitate.
Et arguitur quod non. Quia spes non est virtus
theologica. Igitur, etc. Antecedens patet : quia vir
tus theologica est quæ habet Deum pro objecto; sed
spes non solum habet Deum pro objecto, sed etiam
alia bona, quæa Deo obtinere speramus; igitur spes
non est virtus theologica.
338
LIBRI IU. SENTENTIARUM
In oppositum arguitur. Quia, i. Corinthior. 13, I absolute, absque consideratione possibilitatis vel
connumeratur fidei et charitati quæ sunt virtutes ! impossibilitatis illius. Sed spes tendit in aliquod
theologies; ex quo videtur quod sit virtus theolo bonum, sicut in illud quod est possibile adipisci;
gica, et ponens in numerum cum fide el charitate.
importat enim in sui ratione quamdam securitatem
adipiscendi. Sic igitur in objecto spei quatuor con
In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo siderantur. Primo quidem, quod sil bonum, per
ponentur conclusiones. In secundo objectiones. In quod differta timore. Secundo, quod sit boni futuri,
tertio solutiones.
per quod differt a gaudio vel delectatione. Tertio,
quod sil boni ardui, per quod differt a desiderio.
Quarto, quod sit boni possibilis haberi, per quod
differt a desperatione. Est autem aliquod bonum
ARTICULUS I.
possibile haberi dupliciter ab aliquo. Uno modo per
PONUNTUR CONCLUSIONES
propriam potestatem. Alio modo per auxilium alte
rius; nam quæ per amicos sunt possibilia, aliqua
liter sunt possibilia nobis, ul patet per Philoso
Quantum ad primum articulum, sit
phum, 3. Ethicorum (cap. 3). Sic igitur quandoque
sperat homo aliquid adipisci per propriam potesta
Prima conclusio : Quod spe» est virtus.
tem; quandoque vero per auxilium alienum : el
Hanc ponit sanctus Thomas, 2
* 2
*,
q. 17, art. I,
talis spes expectalionem habet inquantum homo
ubi sic dicit : α Secundum Philosophum, 2. Et/ii
*
respicit in auxilium alterius; et tunc necesse est
comm (cap. 0), virtus uniuscujuslibet rei ol quæ quod motus spei feratur in duo objecta, scilicet in
bonum facit habentem et opus ejus reddit bonum. objectum adipiscendum, et in eum cujus auxilio
Oportet igitur quod ubicumque invenitur aliquis innititur. Summum autem bonum quod est beati
actus hominis bonus, quod respondeat alicui virtuti
tudo ælerna homo adipisci non pole.st nisi per auxi
humanæ. In omnibus autem regulatis el mensu lium divinum, secundum illud Hom. 6 (v. 23):
ratis, bonum consideratur per hoc quod aliquid pro
Gratia Dei vita irterna. Et ideo spes adipiscendi
priam regulam attingit; sicut dicimus vestem esse vitam ælernam habet duo objecta, scilicet vitam
bonam, quæ nec excedit nec deficit a debita men
aeternam quam quis sperat, et divinum auxilium a
sura. Humanorum autem actuum duplex est men quo sperat. Sicut etiam fides habet duo objecta, sci
sura. Una quidem proxima et homogenea, scilicet licet rem quam credit, et veritatem primam cui
ratio Alia autem suprema el excedens,scilicet Deus. credit. Fides autem non habet rationem virtutis
Et ideo omnis actus humanus attingens ad rationem
nisi inquantum inhæret testimonio veritatis primæ,
aul ad ipsum Deum est bonus. Actus autem spei, de ul ei credat quod ab ipsa manifestatur, secundum
qua loquipiur nunc, attingit ad Deum. Objectum
illud Genes. 15 (v. 6) : Credidit Abram (a) Deo, ct
enim spei est bonum futurum arduum possibile
reputatum est ei ad justitiam. Unde el spes habet
haberi. Possibile autem est aliquid nobis dupliciter.
rationem virtutis ex hoc ipso quod homo inhæret
Uno modo per nos ipsos. Alio modo per alios, ul auxilio divinæ potestatis ad consequendum vilam
palet, 3. Ethicorum (cap. 3). Inquantum autem ælernam. Si enim aliquis inniteretur humano auxi
speramus aliquid ut posdbile nobis per divinum lio proprio, vel alieno, ad consequendum perfectum
auxilium, spes nostra attingit ad ipsum Deum, cujus bonum, absque auxilio divino, hoc esset vitiosum,
auxilio innitimur. Et ideo patet quod spes est vir secundum illud Hieremiæ 17 (v. 5) : Maledictus
tus, cum faciat actum hominis bonum et debitam
homo qui confidit in homine, ct ponit carnem
regulam attingentem » — Hæc ille.
brachium suum. Sic igitur, sicut formale objectum
Item, in de Virtutibus, quæstione de Spe, art. 1,
fidei est veritas prima, per quam sicut per quodsic dicit ; α Habitus cognoscuntur per actus, et dam medium assentit his quæ credit, quæ sunt
actus per objecta. Ideo ad cognoscendum an spes sit materiale objectum fidei; ita el formale objectum
virtus, oportet considerare de ratione actus ejus. spei est auxilium divinæ potestatis et pietatis, pro
Manifestum est autem quod sperare importat motum
pter c[uoossibilem, sic
innirgit motus spei ; quia fides est fundamentum
omnium virtutum procedens omnes quantum ad
naturalem ordinem actuum, d — Hrcc ille.
(a) eliam. — Om. Pr.
(4) inpoitibilc. — hnpouibilt Pr.
339
Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit :
« Idem secundum rem est objectum omnium virtu
tum theologicarum; sed differt (x) secundum ratio
nem : quia inquantum est primum verum, est obje
ctum fidei; inquantum est summum bonum, est
objectum charitatis; inquantum est altissimum
arduum, est objectum spei. Et (6) quia beatitudo
nominat maxime arduum, cum sit statu» omnium
bonorum aggregatione perfectus, ul dicit Boetius,
ideo in diffinitione spei ponitur beatitudo. Virtutes
autem et potentiæ non differunt ex objectis secun
dum differentiam realcm objecti, sed secundum
diversas rationes objecti, quæ quidem rationes for
maliter complent ipsum objectum. > — Hæc ille.
Item, 2· 2
,
*
q. 17, ari. 6, sic dicit : « Virtus ali
qua dicitur theologica cx hoc quod habet Deum pro
objecto cui inhæret. Potest autem aliquis alicui rei
inhierere dupliciter. Uno modo propler seipsain.
Alio modo, inquantum ex ea in aliquid aliud deve
nitur. Charitas igitur facit hominem Deo inhaerere
propter seipsum, mentem hominis unien» Deo per
affectum amori». Spes autem el fides faciunt homi
nem inhærere Duo sicut cuidam principio ex quo
aliqua nobis proveniunt. De Deu autem pnnenit
nobis et cognitio veritatis, el adeptio perfecte boni
tatis. Fides igitur facit hominem Deo adhærere
inquantum est nobis principium cognoscendi veri
tatem; credimus ea vera esse quæ nobis a Deo
dicuntur. Spes autem facit adhærere Deo prout est
nobis principium perfecta
*
bonitatis, inquantum sci
licet per spem innitimur divino auxilio ad beatitudinem obtinendam. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Illi habitus
realiter distinguuntur, qui (γ) habent objecta for
malia distincta. Sed sic est de spe, et fide, et cha
ritate. Igitur, etc.
Et in hoc primus articulus terminatur.
ARTICULUS II.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — Contra
secundam conclusionem
Argumenta Durandi. — Quantum ad secun
dum articulum, arguitur contra prodicta. Unde
contra secundam conclusionem, el aliqua contenta
in prolatione illius, arguit Durandus (3. Sentent.,
dist. 26, q. 2; et 1. Sentent., dist. 1, q. 2), pro
bando quod Deus non sit immediatum objectum
spei, sed potius beatitudo creata. Quod probat
Primo sic. Quia spes pertinet ad amorem concu
piscentia·, quo volumus nobis aliquod bonum. Sed
(a) differt. — Om. Pr.
(6· Et. — Om. Pr.
(γ) qui. — qu
*
Pr
3*0
LIBRI III. SENTENTIARUM
proximum el immediatum objectum amoris conciipiscvntiæ non est ipse Deus secundum se; sic enim
amandus est propter se, et amore amicitia?. Ergo ot
aliquid creatum, et nonnisi beatitudo creata, ut
patet ex ipsa descriptione spei, scilicet quod «•st
expeditio futurae bealitudinis, etc.
Secundo. Quia idem est objectum spei el gaudii
seu delectationis, nec di flerunt nisi secundum prae
sens ct futurum. Sed proximum objectum gaudii
seu delectationis non est Deus secundum se, sed
beatitudo creata. Ergo nec spei. Minor probatur mul
tipliciter.
Primo sic. Immediatum objectum amoris concu
piscentia! non est res subjecto distincta a concupisconte(x).Sed fruitio, cum sil delectatiode Deo habito,
est quidam amor concupiscentia?. Ergo immediatum
objectum fruitionis vel delectationis non est Deus,
cum sit res a nobis subjecto distincta, sed aliquis
actus quo a nobis attingitur vel habetur. Utroque
promissarum probatur. — Et primo major, indu
ctione ct syllogismo. Inductione patet. Diligo vinum
dilectione concupiscentia?; numquid immediatum
objectum istius dilectionis est vinum? Orte non,
sed ul>erotionibus qu.e præcedunl ul objecta cognita.
Quare manifi^tum est quod objectum immediatum
cujuslibct delectationis est aliqua operatio, quæ est
vel æslimatur bonum formale ipsius operantis. El
hoc esi quod dicit Philosophus, 7. Ethio. (cap. 13),
quod delectatio est operatio connaturalis non impedila; ele>t prædicatio per rausam, quia operatio est
causa delectationis, el non alitor quam per modum
immediati objecti.
(junito arguit nd idem. Ad delectationem duo
(a) divina vitione. — carenha visionit divtn^ Pr.
(U) potest. — poftunt Pr.
DISTINCTIO XXVI, — QU.ESTIO I.
341
requiruntur, scilicet, consecutio proprii l>oni, el
secundum se, sed liealitudo creata. El sic videtur
cognitio boni consecuti. Ex hoc (ot) sic arguitur.
quod Deus non sil immediatum objectum spei, sed
Illud solum potest ose proprium et immediatum
beatitudo creata.
objectum delectationis, quod est vel potest esse pro
prium bonum illius qui delectatur. Sed Deus et
§ 2. — Contra tertiam conclusionem
quaxumque res supposito distincta ab homine, non
potest esse proprium bonum, immo non potest esse
Argumenta Scoti. — Contra tertiam conclusio
aliquod bonum ejus nisi ratione operationis per
nem arguit Scotiis (disl. 26, q. 1), probando quod
qunrn attingitur. Ergo nec Deus, nec aliqua res sub spes non sit tertius habitus distinctus a tide et chan
jecto distincta ab homine, potest esse objectum te te.Et primo, quod non sit alius habitus a fide, arguit.
immediatum delectationis humaine. Major palet.
Quia non est alius habitus formaliter respectu uni
Quia nullus delectatur in quocumque bono nisi
versalis quam respectu particularis, sicut apparet in
quatenus æs limat illud esse suurn aliquo modo; omnibus habitibus intellectualibus. Sed fides e>t
unde Philosophus, 8. Ethicorum (cap. 2), dicit :
respectu universalis, quia fide teneo omnem justum
Amabile quidem bonum, unicuique autem pro
iinaliter salvandum; et spes est respectu particu
prium: ad cognitionem enim boni secundum se,
laris, quia spe teneo me finaliter justum esse sal
quæ est speculativa, nulla affectio sequitur. Minor
vandum. Ergo non est alius habitus formaliter hujus
probatur. Quia quando aliquid dicitur tale per deno et illius.
minationem extrinsecam, et aliud dicitur tale per
Confirmatur. Quia qui desperat non dicitur odire,
denominationem formalem, illud quod dicitur tale sed decipi; nec persuadetur ut amet vel optet,
per denominationem extrinsecam, nullo modo potest quia optaret si crederet illud esse possibile; sed per
convenire alicui nisi ratione formalis denomina suadetur ul credat illud esse possibile attingi a se.
tionis. Verbi gratia : sanum dicitur de medicina, et
Secundo. Quia, si esset alius habitus u fide : aut
diæta, et animali, sed de medicina et diæta per deno
hoc esset quia spc< habet pro objecto pertinentia ad
minationem extrinsecam, de animali vero per prae se solum, fides autem perlinentia ad omnes; vel
dicationem formalem; et ideo nec medicina (C) nec secundo, quia futuritio est de ratione objecti spei,
diæta potest dici sana, nisi ratione sanitatis quæ est
non autem fidei; vel tertio, quia spes habet ponere
in animali formaliter. Similiter aliquid potest dici
medium inter excessive sperare, quod est præsulx>nuni homini per denominationem extrinsecam,
rnere, el sperare diminute, quod est desperare, non
quia est causa alicujus bonitatis in homine : sicut sic autem fides. Sed nullum istorum sufficit. —
sol est bonus frigescenti, quia causal in eo calorem,
Non quidem primum; quia talis specificatio non
qui formaliter est bonus ei; nec unquam sol posset
variat habitum : sicut patet in aliis habilibus intel
dici bonus frigescenti, nisi ratione caloris, qui est ei
lectualibus; ergo nec hic. — Nec potest dari secun
bonus formaliter. Nunc ita est quod Deus non potest dum; quia tunc spes non esset virtus theologica,
dici esse bonum hominis formaliter, nec (γ) quæ- quia non respiceret «eternum pro objecto, sed ali
cumque res subjecto distil. I.i al ’ mnine, sed solum
quid temporale, quia temporalitas esset formalis
per denominationem extrinsecam, quæcumque sil ratio objecli ejus. Tum quia, si futuritio requirit
illa. Ergo esse bonum hominis non potest competere
proprium habitum, et pneterilio pari ratione; et ita
Deo nisi ratione bonitatis formalis < · est in homine
non erit idem habitus fidei de præteritis et de futu
formaliter. Immo plus : quia (c), jut non est alia
ris. Tum quia fides est de isto futuro, Omnis [inasanitas numero, quæ est in homine formaliter. el
litar justus salvabitur, sicut spes est de isto, Ego,
sanitas a qua denominatur medicina sana, sed est si sum Iinaliter justus, salvabor. Nec est ibi diffe
una et eadem ; sic non est alia iionitas, qua Deus
rentia, nisi inter universale el particulare, quæ non
dicitur bonus homini, vel ignis bonus frigescenti,
dhersiflcal habitum. — Nec potest daii tertium.
quam bonitas per quam homo est bonus formaliter, Tum quia spes esset virtus moralis acquisita, non
et bonitas qua frigescens dicitur bone habere for
theologica infusa; quia virlus moderati va passionum
maliter. Et sic palet minor. Se< uihirergoconclusio,
est moralis acquisita. Tum quia tunc esset aliquis
scilicet quod Deus secundum m· non est immedia
limor infusus; sed ille non est virtus theologica,
tum objectum delectationis, sed aliquis actus quo a
nec est respectu objecli increali, sed tantum respectif
nobis attingitur vel conjungitur. — Hæc ille.
mali : habitus autem theologicus est respectu boni
Ex qui bus dicil jiatere minorem aigumenli secundi
increali. — Hæc Scotus.
principalisconIra conclusionem, scilicet quod proxi
Ulterius arguit quod non sit alia virlus theologica
mum ubjeclum gaudii vel delectationis non est Deus a charitate.
Primo. Quin vitanda est pluralitas, ubi non est
(i) Ex Λοτ. — Et hic Pr.
necessitas ponendi eam. Sed sic est in proposito,
(C) medicina. — nwiienn Pr.
ubi non videtur ulla necessitas ponendi tertiam vir
(γ) nec. — niti Pr.
tutem theologicam a fide el charitate. Igitur, etc.
(Î) çuta — quod Pr.
LIBRI III. SENTENTIARUM
342
Minor probatur : quia voluntas eadem virtute («)
sufficienter disponitur ad velle ordinatum, et nolle
ordinatum. Quod probatur. Quia non potest esse
ordinatum velle, nisi sit ordinatum nolle. Confir
matur per illud 1. dc Anima (t. c. 85) : Jtedus est
judex tui cl (C) obliqui. Idem etiam sufficienter
dis|»onit ad amandum bonum præsens, et ad desi
derandum bonum absens. Quod probatur ratione et
auctoritate. Ratione sic. Quia eadem virtute tendit
aliquid in terminum non habitum, et quiescit in
illo jam habito, ul patet de gravi. Auctoritas etiam
est Augustini, 9. de Trinitate, capit, ultimo : Appe
titus inhiantis (γ) fit amor fnienlis (J). Si igitur sil
aliquis habitus, quo voluntas disponatur sufficienter
ad ordinatum velle seu frui respectu boni pnesentis,
ille sufficit ad omne ordinatum nolle, et ad deside
rare, quod est sperare. Sed per solam chnritalem
sufficienter disponitur voluntas supernaturaliter ad
amandum omne fruibile præsens. Igitur et ad spe
randum non habitum.
Secundo proluatur dicta minor. Quia amicitia
acquisita sufficit ad omne velle ordinatum circa
amicum ; et hoc tam ad velle quod est amare bonum
præsens, quam ad nolle malum quod est oppositum
amati, quam ad desiderare bonum absens, quod est
sperare. Non minus autem est sufficiens amicitia
infusa, quantum ad multitudinem objectarum,
quam amicitia acquisita, cum voluntas latissime
extendat se ad omnia diligenda ex charitate. — Haec
Scolus in forma.
Et in hoc secundus articulus terminatur,
ARTICULUS 111.
PONUNTUR SOLUTIONES
— An ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Durandi
—Quantum ad ter
tium articulum, restat respondere pnedictis obje
ctionibus Idcirco
Ad primum Durandi contra secundam conclusio
nem, dicilur quod major potest concedi; sed minor
debet negari. Primum patet ex dictis beati Thomæ,
21 2”, q. 17, art. 8, ubi sic dicit : < Duplex est ordo.
Unus quidem, secundum viam generationis et mate
riæ, secundum quam imperfectum est prius per
fecto. Alius autem est ordo secundum viam perfeitionis et formæ, secundum quam perfectum prius
est naturaliter imperfecto. Secundum igitur primum
ordinem, spes est prior charitate. Quod sic patet.
Quia spes et omnis motus appetitus ex amore deri
vatur. Amor autem quidam (a) est perfectus, et qui
dam (δ) imperfectus. Perfectus quidem amor est
quo aliquid secundum se amatur, utputa cum ali
quis secundum se vult (γ) bonum alicui, sicut horno
amat amicum. Imperfectus autein amor est quo quis
amat aliquid non secundum ipsum, sed ut illud
bonum sibi proveniat, sicut homo amat rem quam
concupiscit (8). Primus autem amor Dei pertinet ad
charitatem, quæ inhæret Deo secundum seipsum.
Sed spes pertinet ad secundum amorem; quia ille
qui sperat, aliquid sibi oblinere intendit. Et ideo in
via generationis spes est prior charitate. Sicut enim
aliquis introducitur ad amandum Deum per hoc
quod timens ab ipso puniri cessat a peccato, ut dicit
Augustinus, super canonicam .loannis (tract. 9); ita
et spes introducit ad charitatem inquantum aliquis
s|>erans remunerari a Deo, accenditur (t) ad aman
dum Deum et ad servandum pnecepta ejus. Sed,
secundum ordinem perfectionis, charilas naturaliter
est prior. Et ideo adveniente charitate spes perfectior
redditur : quia de amicis maxime speramus; et hoc
mndo dicit Ambrosius (super Lucam, cap. 17) quod
spes est ex charitate. d — Hæc ille. — Similia dicit,
de Virtutibus, quaestione dc Spe, art. 3, ubi sic :
α Omnes affectionesanimæ, quæ sunt quidam rnotus
appetitivi, proportionantur motibus naturalibus, eo
quod motus naturalis ex naturali inclinatione pro
cedit, quæ (ζ) dicilur appetitus naturalis. Et simi
liter motus affectionum animalium (η) procedunt ex
inclinatione naturali, quæ est appetitus animalis.
In motibus nutem naturalibus invenimus quidem
primo principium ipsius motus, quôd est infor
matio mobilis (0) per suam formam naturalem, sicut
cum generatur grave aut leve. Secundo est motus
naturalis proveniens ex tali forma, sicut cum cor
pus leve ascendit, vel grave (t) descendit. Tertio
vero e
*d quies in proprio loco. Et similiter in appe
titu animali, primo quidem est informatio quædam
appetitus per bonum ; et hæc est amor qui unit ama
tum amanti. Ex hac autem secundo sequitur, si
bonum amatum sil distans, quod appetitus tendat
in illud motu desiderii vel spei. Tertio autem sequi
tur gaudium vel delectatio, quando aliquis pertingit
ad rem amatam. Sicut igitur motus el quies natu
ralis provenit ex forma, ita omnis affectio animæ
provenit ex amore. Oportet igitur quod secundum
(s) virtute — Om. Pr.
«) ef — Om Pr.
(j) tnAiartlu. — tn/urivnrû Pr.
Verba Augustini »unt Idenique appetitui quo intua
tur rei cognosce nd
* , fit amor cognil
*.
|
(·») quidam. — Om Pr.
(C) quidam. — quidem Pr.
(γ) tccundum ic vult. — ultra Pr.
(6) concupierit — concupivit Pr.
(») accenditur — attenditur Pr
(C) qu
.
*
— qui Pr.
(r,) animn/ium. — aliquando Pr.
(0) mobihe. — moralu Pr.
(i) grave. — leve Pr
DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO L
3U
differentiam amoris attendatur differentia in cæleria autem dispositionem quæ reducitur ad genus causæ
animæ affectionibus. Est autem duplex amor : unus materialis, dicimur aliquid diligere propter id quod
quidem imperfectus; alius autem perfectus. Imper nos disponit ad ejus dilectionem, puta propter ali
fectus «piidem amor alicujus rei est, (piando aliquis qua beneficia suscepta, quamvis postquam jam
rem aliquam amat, non ut ei bonum in seipsa velit,
amare incœpimus, non propter illa beneficia solum
sed ut bonum illius sibi velit. El hic nominatur a amamus (a) amicum, sed propter ejus virtutem.
quibusdam concupiscentia. vel amor concupisccn· Primis igitur tribus modis non diligimus Deum
lite. Sicut cum amamus vinum, volentes ejus dul
propter aliud, sed propter seipsum. Non enim ordi
cedine uti; vel cum amamus aliquem hominem
natur ad aliud sicut ad hnem, sed ipse est ultimus
propter nostram utilitatem vel delectationem. Alius finis omnium; neque etiam informatur aliquo alio
autem est amor perfectus, quo bonum alicujus in
ad hoc quod sit bonus, sed ejus substantia est ejus
seipso diligitur; sicut cum amando aliquem, volo
bonitas, secundum quam exemplariter omnia sunt
quod ipse bonum habeat, etiamsi nihil mihi inde bona; neque iterum ei ab altero bonitas ineat, sed
accidat El hic (i) dicilur esse umor amiritite, quo ab ipso omnibus aliis. Sed quarto modo potest diligi
aliquis secundum seipsum diligitur Ad hoc autem
propter aliud, quia scilicet ex aliquibus aliis dispo
quod aliquis bonum divinum in se vel secundum se
nimur ad hoc quod in Dei dilectionem proficiamus,
diligat, inducitur ex bonis a Deo sibi provenientibus
puta per beneficia ab ipso suscepta, vel etiam per
quæ sibi quis vult, et ex malis quæ (ft) Deo inhæpraemia sperata, vel |>er pœnas quas per ipsum
rendo vitat. Et quantum ad vitationem maiuruin,
vitaro intendimus, a — Hæc ille.
Ad secundum principale dicilur primo, quod
perlinet ad hunc amorem sui, limor; quantum veru
ad consecutionem bonorum, perlinet ad sui amo
major est falsa, scilicet quoi (6) omnino idem est
rem, spes, quæ est motus tendens in aliquid adipi objectum spei, el fruitionis, seu delectationi» sequen
scendum. Unde utrumque horum secundum pro tis, si generaliter intelligatur. Quoti patet. Quia, ut
prius dictum est, spes habet quasi duo objecta, vel
priam rationem derivatur ex imperfecto Dei amore, d
— Hæc ille. — Ex quibus palet quod spes perlinet
respicit duo in suo objecto, scilicet unum materiale,
quod scilicet speratur, ct aliud formale, scilicet illud
ad amorem concupiscentiæ, et ex illo derivatur; non
cujus auxilio obtinendum speratur : quæ «hio ali
quod spes sil amor concupiscentias
Similiter ex prædictis patet falsitas minoris. Quia,
quando sunt realiter distincta, sicut cum quis spe
sicut vi
*um
est, Deus potest amari duplici amore,
rat senliquid adepturum auxilio amicorum; hæc
autem «luo non liabent locum in objecto fruitionis,
scilicet imperfecto, qui dicitur amor concupiscentia?;
et perfectu, qui dicitur amor amicitiæ. Et nullus aul delectationis. Et rursus. Quia de ratione objecti
spei, est arduitas et possibilitas : non autem de
eorum est peccatum, immo bonus, et licitus, et
rationi' objecti delectationis ; el ideo adveniente frui
meritorius, si adsit charitas, et gratia. Nec obstat
tione tollitui spes. Item. Spes est in vi irascibili,
secundus primo; quia primus introducit secun
dum (γ), ul supra dictum est. Tamen primus amor fruitio autem vel delectatio in concupiscibili, secun
Dei, scilicet concupiscentia', non est meritorius, nisi
dum quod sunt passione». Sed verum est quud idem
adsit secundus amor, scilicet amicitia', «pio Deus e»l objectum desiderii et delectationis, solum diffe
diligitur propter se. Et quod non sil inconveniens
rens secundum præsens el futurum. Sed aliud est
Deum diligere propter aliud, ostendit sanctus Tho desiderium et aliud spes, ut ostendit sanctus Thomas
mas, 2' 2·’ , q.27, ari. 3, ubi sic dicit : « l.y propter in mullis locis (pneserlim, 1
* 2m, q. 40, ari. 1 ).
importat habitudinem alicujus causæ. Est autem
Puteat tamen concedi quod materiale objectum spei
quadruplex genus causæ, scilicet finalis, formalis,
præcedentis et delectationis sequentis est idem renefficiens, et materialis, ad (piam reducitur etiam
liler.
materialis dispositio, quæ non est causa simpliciter,
Dicilur secundo, qucxl minor argumenti est falsa;
sed secundum quid. El secundum hæc quatuor quia Deus secundum so est proximum et inimedia·
genera «ausarum dicilur aliquid propter alterum
tum objectum finitionis et delectationis, sed non
diligi. Secundum «piidem genus «ausu finalis, sicut
totale, nec completum, quia omnis delectatio habet
diligimus medicinam propter sanitatem. Secundum
pro objeclo |>artiali vel tolali aliquam operationem.
autem genus causæ formalis, sicut diligimus homi
De hoc sanctus Thomas, i* 2®, q. 32, art. I, sic
nem propter virtutem, «piia scilicet formaliter vir dicit : α Ad delectationem duo requiruntur, scilicet
tute est bonii", et |mt consequens diligibilis. Secun consecutio boni convenientis, et cognitio hujus ade
dum autem causam efficientem, sicut diligimus ali ptionis. Utcumque autem horum in quadam opera
quos inquantum sunt filii talis putri». Secundum
tione consistit. Nam actualis cognitio operatio quae
dam est. Similiter auhun bonum conveniens adipi-
(а) Air. — hoc Pr.
(б) — Hæc ille. — Ex
I quo patet quod fruitio principalius et directius est
I
i>) hvjutniod·. — hujut Pr.
i/wr. — gui Pr.
(y)
— /iu/uj Pr.
(a in. — Λ<1. Pr.
(6) beatdudme. — i itione Pr.
(*) fruitione. — divina vmone Pr.
Û) ideo. — Om. Pr.
1
I
DISTINCTIO XXVI. — QUÆ8TIO I.
respectu Dei quam respectu alicujus operationis
circa Deum.
Ex prædictis patet falsitas minoris secundi argu
menti. Et ideo ad primam ejus probationem, dici
tur primo, quod major est falsa; quia amor concu
piscentia potf>t habere proubjecto non solum aliquid
inhærens amanti, immo aliquid subjected suppo
sito distinctum al> amante. Dicitur secundo, quod
minor etiam est falsa; quia fruitio non est amor
concupiscentia·, nec amicitia?, sed est delectatio, quæ
specifice distinguitur ab amore. De primo loquitur
sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 40, q. 1, art. 2,
q11 I, in solutione tertii, ubi sic dicit : α Duplex est
diligibile (x) vel amabile : unum, quod diligitur per
modum benevolentia?, quando volumus bonum alicujus propter seipsum, sicut diligimus amicos
etiain>i nihil ex eis debeat nobis accedere; aliud,
quod diligitur dilectione concupiscentia, et hoc est
vel bonum quod in nobis est, vel quia ex eo aliquod
Ijonuin in nobis fit, sicut diligimus delectationem,
vel vinum (6) inquantum facit delectationem. Quid
quid aulem diligitur dilectione concupiscentia
*
, non
[>otesl esse ullimum dilectum, cum ad bonum alte
rius referatur, ejus scilicet cui concupiscitur. Sed
illud quod diligitur amore benevolentia', potest esse
ullimum dilectum Beatiludo ergo creata, quæ in
nobis e>t, non diligitur nisi dilectione concupiscen
*.
tia
Unde ejus dilectionem referimus ad nos, el per
consequens referimus eam in Deum, cum el nos in
Deum referre debeamus; et ila non potest esse ulti
mum dilectum. Est tamen ullimum concupitum,
ex hoc ipso quod est maximum bonum quod nobis
ex conjunctione ad Deum provenit. Et ideo dicilur
esse propter se qua?situm vel desideratum. Utrum
que enim importat nliquid ullimum in his qüæ
diliguntur amore concupisc iliæ, scilicet Ixmum
quod in nobis est, et illud ex quo in nobis est
bonum. Unde idem est concupiscere Deum, el maxi
mum bonum quod nobis ex Deo provenit; sicut
idem est concupiscere vinum, et ejus effectum in
nobis, scilicet delectationem, n — Hæc ille. — Ex
quibus patet quod aliquid subsistens ct subjecto
distinctum ab homine, polest concupisci el amari
amore concupiscentia, sicut exemplitlcatum est de
Deo et vino. Nec valet probatio majoris jam negata?
per inductionem; quia illius amoris vel dilectionis
quo diligitur vinum, objectum immediatum est tam
vinum quam usus ejus, immo usus non diligitur
nisi propter vinum,licet utrumque referatur in eum
qui diligit. Ul enim dicit sanctus Thomas, 2. Sen
tent., dist. 30, q. t, ari. 5, proximus finis cujuslibel actus est ejus objectum, el consequenter boni
tas et appetibilitas actus est ex objecto suo. Probatio
etiam per syllogismum non valet; quia major est
(t) diligibile. — desiderabile Pr.
(Ô) vinum. — rùuni Pr.
315
fal«a, quia amore concupiscentia non solum amatur
perfectio inhærens nobis, immo l>onum quod causal
illam perfectionem in nobis, ut supra dictum est. —
De secundo aulem su|w?rius dicto, scilicet quod frui
tio vel delectatio non sit amor, sed actus specifice
ab amore distinctus, loquitur sanctus Thomas in
multis locis. Nam quod delectatio sit actus specifice
distinctus ab amure, ostendit, 3. Sentent,, dist. 26,
q. 1 , ari. 3; et, I* 2’ , q. 23, art. 4. Quod autem
fruitio sit delectatio, ponit ipso, 1
* 2
,
*
q. 11, art. 1
et 4, et q. 4. art. 3, et in multis aliis loris. Et sic
patet quod lam major quam minor primæ proba
tionis minoris principalis secundi argumenti sunt
falsa.
Ad secundam probationem ejusdem, dico primo,
quod supponit unum falsum, scilicet quod spes el
desiderium idem sint. Cujus oppositum ostendit
sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 20, ubi supra
(q. i, art. 3), et 1
,
2
*
ubi supra (q. 23, art. 4).
Unde I * ,2
** q. 40, art. I, sic dicit : < Species pas
sionis ex objecto consideratur. Circa autem objectum
spei quatuor conditiones attenduntur. Primo, quod
sil bonum : non enim, proprie loquendo, spes est
nisi de l>ono; et per hoc differt spes a timore, qui
est de malo. Secundo, ul sit futurum : non enim
sj>es est de pnesenti jam habito; et per hoc spes
differt a gaudio, quod e>l de bono præsenti. Tertio
requiritur quod sit aliquid arduum cum difficultale
adipiscibile : non enim aliquis dicilur sperare aliquid
minimum, quod slatim est in sua potestate ut
habent ; el pei hoc spes differt a desiderio, vel cupi
ditate, quæ est de bono futuro absolute : unde per
linet a — Ilice ille. — Dicitur secundo,quod minor
est falsa; quia Deus potest esse immediatum obje
ctum desiderii, licet non semper sil objeclum totale,
sed partiale. Sicut enim supra dictum est, sicut
idem esi concupiscere vinum, el effectum ejus in
nobis, ita idem est concupiscere el desiderare Deum
el visionem vel habitionem ejus a nobis. Et ad pro
lationem hujus, dicilur quod, licet Deus non sit
in se futurus, sed præsens, est tamen futuros in
nobis speciali modo, scilicet ut objectum O|M?rationis
quæ erit visio et fruitio; immo ante omnem actum
secundum intellectus et voluntatis unietur essentia
divina intellectui nostro ul forma intelligibilis, sicut
alias prolixe ostensum fuit, dist. 14, cum de scientia
animæ Christi tractaretur. El sic patet quod non
solum visio vel manifestatio Dei est futura, immo
divina pr.osenlia specialis ejus in nobis e>l futura,
el ipse est futurus in nobis speciali modo, ex quo
causabitur ejus visio et fruitio in nobis. Item, date
quod Deus non haberetur a nobis, nec esset futurus
in nobis per illos actus visionis el fruitionis, adhuc
344
LIBRI III. SENTENTIARUM
consequentia non valut, qua infertur quod ipse non
est immediatum objectum desiderii, sed illi actus
sunt immediatum objectum; quia eodem actu et
æquo immediate vel immediatius fertur voluntas
desiderantis in rem ol habitudinem vel acquisitio
nem rei, neque res el ejus habitio sunt duo objecta
sed unum, ut supra dictum est in simili. — Dicitur
tertio, quod posito, sed non concesso, quod imme
diatum objectum desiderii non esset Deus, sed ejus
visio vel fruitio, secus est de spe, quæ immediate
attingit Deum sicut regulam el mensuram, el sicut
primam causam efficientem et ultimum finem. De
hoc sanctus Thomas, 2' 2
*,
q. 17, ari. 4 : *i Spes
duo respicit, scilicet Itonum quod obtinere intendit,
ct auxilium perquod illud bonum obtinetur. Bonum
autem quod quis sperat obtinere (α), habet rationem
cause finalis. Auxilium autem perquod quis sperat
obtinere illud bonum, habet rationem rausa' effi
cientis, etc » Idem ponit, ari. 2 el <5.
Ad tertiam probationem dicin' minoris secundi
principalis, patet responsio per pnedicla; quia solum
concludit quod læatilica delectatio vel fruitio non
habet solum Deum pro objecto, sed ejus visionem;
cl hoc sæpe concessum e>t. Non nutem concludit
quod delectatio beatifica prius el immediatius fera
tur, tanquam in objectum, in visionem Dei, quam
in ipsum Deum; sed potius dicendum est econtra.
Cum enim delectatio, potissime fruitio beatifica, sit
respectu ultimi finis, in illud ferini proxime ct
immediatius, quod magis haliet rationem ultimi
finis. Constat nutem quod Deus magis habet ratio
nem ultimi linis quam ejus visio vel fruitio, cum
bealitudo creata et qualibet ejus pars referatur in
Deum tanquam in finem, ut dictum est supra; nec
visio vel fruitio eat finis naturæ vel sulistantia·
rationalis, nisi quia conjungit Deo. De hoc sanctus
Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 1, ari. 2,qh 1,
quinio loco, arguit sic : α Omne quod e>l in nobis,
vel inc'1 nobis essentialiter, vel est accidens. Sed
bealitudo non est de essentia hominis, quia sic
omnis homo semper esset beatus. Ergo, si est ali
quid in homine, eril accidens. Sed accidens non
potest esse finis substantial, cum substantia -il nobi
lior accident»·. Ergo impossibile est lentitudinem
esse aliquid in nobis, etc. b Ecce argumentum.
Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod
quamvis omne accidens, inquantum hujusmodi,
sil (€) substantia ignobilius, tamen aliquod accidens,
quantum ad aliquid, potest esse substantia dignius.
Potest enim accidens considerari dupliciter. Uno
rnodo, secundum quod inhærcl subjecto, ex quo
habet rationem accidentis; el sic omne accidens est
substantia indignius. Alio modo potest considerari
in ordine ad aliquid extra; et sic aliquod arridens
(3) illud. — Ad- Pr
(4) til. — fit Pr.
potest esse substantia nobilius, inquantum per
ipsum aliqua substantia conjungitur alicui nobiliori
se. El hoc modo gratia, el bealitudo creata, et hujus
modi (a), sunt aliquid nubilius natura animæ, cui
inhærent. d — Hæc ille.
Ad confirmationem, dicitur primo, quod simililudo non valui; quia Deus dupliciter conjungitur
beatis : primo modo, per sui essentiam, tanquam
forma inlelligibilis; secundo modo, per sui nobilis
simum effectum qui est visio el fruitio; el sic est
eis dupliciter bonus. Damnatis autem non coiijim
gitur nisi unico modo, scilicet per effectum eis
disconvenientem. Et ideo Deus esi bonus beatis
secundum >0 el per suum effectum, licel damnatis
non sit malus nisi unico modo, scilicet per sui elic
itum.— Dicitur secundo, quod posito, sed non con
cesso, quod Deu> non esset bonus beatis nisi ratione
sui effectus, ex hoc non habetur quod immediatius
el proximius beati delectentur de visjone Dei quam
de Deo; quia visio illa non habet rationem perfecti
boni nec finis ultimi, nisi quia conjungit Deo, \el
causatur ex conjunctione Dei. De hoc sanctus Tho
mas, 4. Sentent.. ubi supra (dist. 49, q. 1, ari. 2),
in solutione primæ (jliocstiunculip, sic dicit : « Bonum
quod omnia concupiscunt est esse, ut palet per Boe
tium, in libro dc Consolatione (lib. 3, piW. II).
Unde ultimum desideratum ab omnibus est esse
perfectum, secundum quod possibile est in natura
illa. Omne autem quod habet esse ab alio, perfectio
nem sui esse habet ab alio; quia unumquodque
tanto perfectius esse recipit, quanto verius conjun
gitur principio essendi; unde inferiora corpora pro
pter longe distare a primo principio, esse corrupti
bile habent, ut palet 2. de Generatione (t. c. 59).
Et ideo ultimus finis cujuslibel rei habentis e>se ab
alio, est! duplex : unus exterius, scilicet illud quod
est desiderata· perfectionis principium; alius inte
rius, scilicet ipsa sua perfectio quam facit conjunctio
ad prinotpium. Unde, cum bealitudo sit ultimus
finis hominis, duplex e>l bealitudo ejus· Una quæ
est in ipso, vel quæ est ultima ejus perfectio ad
quam possibile esi ipsum pervenire; et hæc est beatiludo creata. Alia vero est extra ipsum, per cujus
conjunctionem prærnissa bealitudo in 00 causatur;
et hæc est bealitudo increata, quæ e-l Deus ipse, n
— Hæc ille. — Item, eadem quiestiono, ait. 2,
<|’· 2, in solutione secundi, sic dicit : α In actu duo
consideranda sunt, scilicet actus substantia, et forma
illius n t illud per cujus inspe
ctionem ducitur intellectus in aliam rem, sicut
in>piciendo speculum ducimur in ea quæ in speculo
repnesentantur, el videndo imaginem in imagina
tum, et intelligendo effectum ducimur in cognitio
nem causas;nec oportet quod illud quod est medium
primo modo, immediatius intellignlur quam illud
respectu cujus est medium, sed solum illud quod
esi medium secundo modo; — ita dicendum est suo
modo de actibus voluntatis, puta de delectatione vel
fruitione; quia, cum dicitur, Deus non delectat
nisi medianto sui visione aut cognitione, visio vel
cognitio non est medium secundo modo, scilicet ex
quo vel (x) in quo fruamur Deo, vel delectemur in
eo, sed est medium primo modo, scilicet quo fruimur Deo; quia scilicet, sicut species intelligibilis
perficit intellectum ad hoc quod intelligat vel |>ossit
inlelligere, ita visio Dei perficit videntem ad hoc
quod possit frui Deo inquantum conjungit Deo et
ostendit assecutionem ultimi finis. Unde, sicut spe
cies intelligibilis non immediatius intelligilur quam
objectum exterius, sic nec beatus fruitur immedia
tius visione Dei quam ipso Deo, licet non omnia sint
similia hinc el inde, quia scilicet visio Dei non per
ficit formaliter voluntatem sicut sjiecies intelligibilis
intellectum.
Ad quintam probationem diclæ minoris, dicitur
quod minor est simpliciter falsa. Quia Deus potest
esse proprium bqhum hominis, non solum ratione
(e) vel, — Om. Pr.
347
*operationi per quam attingitur, immo per sui
essentiam ante omnem operationem ad ipsum ter
minatam et ipsum attingentem. Quia, ut 8»pe
dictum est (præsertim in hoc libro, dist 14).
essentia divina unitur intellectui cujuslil>et beati,
ut forma intelligibilis, supplens vicem speciei intel
ligibilis, el nulli dubium quod illo modo ert Ionum
formale cujuslibel beati. Item, Deus secundum essen
tiam suam est bonus cuilibet l>eato, sicut princi
pium edendi ct conservationis in eese, et sicut ulti
mus finis. De hoc panctus Thomas, 1 p., q. 6. art. 4,
sic dicit : e Unumquodque dicitur bonum l>omtatc
divina, sicut primo principio exemplari effectivoct
finali totius bonitatis. Nihilominus tomen unum
quodque dicitur bonum similitudine divinæ boni
tate sibi inhærente, quæ est formal iter sua bonitas
denominans ipMirn. Et sic est una lionilas omnium
et mullæ bonilites. > — Hæc ille. — liem, q. 60,
art. 5 (ad lun* ), sic dicit : < In illis quorum unum
est tota ratio essendi et bonitatis alteri, magis «Illi
citur naturaliter tale alterum quam ipsum, sicut
unaquæque pars naturaliter diligit lotum plu
**
quam
se ipsam, et quodlibet singulare naturaliter plus
diligit bonum suæ speciei quam bonum suum sin
gulare. Deus autem non solum est bonum unius
speciei, sed ot ipsum universale bonum. Unde
unumquodque suo modo naturaliter plus diligit
Deum quam scipsum. ft — Hæc ille. — Ex quibus
palet quod Densest proprium bonum cujuslibel rei,
el uhiversale bonum omnium, non solum ratione
operationis qua attingitur, vel ratione effectus quem
causât actu in quolibet, sed quia est ratio essendi et
bonitatis cujuslibel rei, el se habet ad alia sicut
bonum totius ad bonum partis. — Dicitur secundo,
quod |K>silo, sed non concesso, quod Deus non esset
proprium bonum, nec aliquale lionum alicui. ni
*i
ratione operationis vel effectus quod induit, adhuc
argumentum non concludit quod offectus suus vel
operatio qua attingitur aut conjungitur frueuli
immediatius objiciatur delectationi aul fruitioni
cpiam i|tse Deus. Et hoc in suo simili dicit Beatus
Thomas. Nam in 1 p., ubi supra (q. 60, ait. 5),
arguit sic (apg. 2) : « Propter quoti (x) unumquod
que tale, el illud magis. Sed naturali dilectione
unumquodque diligit aliud propter se; unumquod
que enim diligit aliquid inquantum est bonum sibi.
Ergo naturali dilectione angelhs non diligit Deum
plus quam seipsum. · Ecce argumentum. Sequitur
responsio : « Dicendum, inquit, quod, cum dicitur,
Deus diligitur ab angelo inquantum est ei bonus, si
ly inquantum dicat finem, sic falsum est; non
enim diligit naturaliter Deum propter bonum suum,
sed propter ipsum Deum. Si vero dicat rationem
amoris ex parte amantis, sic verum est; non enim
esset in natura alicujus quod amaret Deum, nisi ex
(a) guo/. — Om. Pr.
3 LS
LIBRI III. SENTENTIARUM
co quod unumquodque dependet a bono quod est
Deus. » — Hæc ille. — Sic in proposito dico quod,
licet visio Dei aut alia operatio qua attingitur sil
ratio delectationis et fruitionis ex parte fruentis, non
tamen sequitur quod fruens immediatius, aut proxi
mius, aut Intensius, fruatur operatione «pia attin
gitur Deus, quam ipso Deo; quia talis operatio non
«‘st modium ex quo, vel in quo, sed quo. Ad tale
autem medium non immediatius oportet terminari
operationem, quæ mediante (ali medio ad aliud
terminatur; sed solum sequitur quod tale medium
disponit operantem el perficit ad hoc ul aliquid
aliud possit attingere per modum objecti, sicul prius
dictum fuit, sicut fruens vino vel pecunia, non
immediatius fruitur usu vini aut possessione pecu
nia· quam vino vel pecunia, licet non fruatur illis
nisi mediante usu aut possessione actuali vel habi
tuali. El potissime quia quilibet fruens el delectatus
in aliqua re subsistente, directius cogitat de tali re
quum de usu ejus, aut de operatione qua illam
attingit, quia talis operatio non cognoscitur nisi per
actum reflexum, sicul patet de visione Dei, vel ejus
cognitione. — Dicitur tertio, quod quidquid sit de
objecto delectationis, tamen spes, ul sœpe dictum
fuit, attingit Deum immediate ulobjectum formale,
inquantum ejus auxilio innititur ad oblinendum
beatitudiuem creatam et increatum.
Et hæc sufficiant ad objecta contra secundam
conclusionem.
el conditional^. Sed hoc non potest stare; quia uni
versale et particulare non diversificant essentiam
habituum ; unde secundum hoc spes non differret (x)
a fide secundum habitum, nec in alia potentia esset,
quod est omnino falsum, etc. o Item in fine articuli (in resp. ad 5um), sic dicit : « Certitudo fidei et
spei quad rupi ici 1er differunt : primo, in hoc quod
certitudo fidei esi intellectus, certitudo autem spei
est affectus; secundo, quia certitudo fidei non jiotesl
deficere, sed certitudo spei quandoque deficit per
accidens; tertio, quia certitudo iidei est de com
plexo, certitudo spei de ineomplexo, quod est obje
ctum appetitus; quarto, certitudini fidei opponitur
dubitatio, spei autem certitudini diffidentia vel
bæsitalio. » — Hæc ille. — Item, dist, 23, q. 1,
ari. 5, sic dicit : « Virtutes theologica· faciunt in
nobis inclinationem in finem, scilicet Deum. In omni
autem agente propter linem quod agit per volunta
tem, duo requiruntur qtiie circa finem habeat ante
quam ad finem operetur, scilicet cognitio finis, et
intentio perveniendi ad finern. Ad hoc autem quod
finem intendat, duo requiruntur, scilicet : possibi
litas finis, quia nihil movetur ad im|K>ssibile; el
Iwinitas ejus, quia intentio non est nisi boni. Et ideo
requiritur fides, qua· facit finem cognitum, el spes
secundum quam est fiducia icut habitus appetiti vus ab habitu cognitivo,
vel sicut habitus exsistens in voluntate ab habitu spes est in appetitu superiori qui dicitur voluntas,
non autem in appetitu inferiori, ad quem perlinet
exsistente in intellectu. De hoc sanctus Thomas,
3. Sentent., di>l. 26, q. 2, ari. 3, q,a I, sicul reci irascibilis. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod
tatum est in probaliojic lertiæ conclusionis. Hem (6), spes non distinguitur a fide, sicut habitus intelle
3. Sentent., dist. 26, q. 2, ait. 4, sic dicit : α Qui ctus respiciens objectum particulare ah habitu
intellectus respiciente objectum universale; sed sicul
dam dixerunt quod spes non habet aliam certitudi
nem nisi a fide, seil in hoc differunt, quia certitudo habitus appelilivus ab habitu cognitivo. Conceditur
fulvi esi in universali, sicul quod quilibet bonus tamen quod objectum spei esi particularius objecto
iidei. Et de hoc sanctus Thomas, 2' 2æ, q. 17, art. 3,
halabit vitam sternam, certitudo autem spei e>t in
particulari, acui quod isle si bene faciat habebit sic dicit : « Spes potest esse alicujus dupliciter. Uno
vitam œh inam, el ideo certitudo fidei est univer quidem modo, absolute; et sic est solum boni ardui
salis et absoluta, certitudo autem spei particularis ad se perlinentis. Alio modo, ex pnesuppobilione
alien jus et sic etiam potest esse eorum quæ ad
(a) fundantur. — fundatur Pr.
€) jtrni —
hoc tanctu» Thnmai Pr.
(a) differret — differt Pr.
DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I.
alium pertinent. Ad cujus evidentiam, sciendum est
quod amor el spes in hoc dilîemnl, quod arnor
importat unionem quamdam amantis ad amatum,
spes autem importat quamdam protensionem appe
titus in nliquod l>onum (a) arduum. Unio autem est
aliquorum distinctorum; et ideo amor potest directe
alium respicere, quem sibi ftliqms unit peramorem,
Italiens cum sicut seipsum. Motus autem semper
est ad proprium terminum pro|K>rlionatum mobili;
el ideo spes directe respicit proprium Itonum, non
autem aliquid quod ad alium pertinet. Sed præsupposita unione amoris ad alterum, jam aliquis potest
sperare el desiderare aliquid alteri sicut sibiipsi. Et
secundum hoc aliquis potest alteri sperare vitam
æternam, inquantum est ei unitus per amorem. Et
sicul eadem est charilas qua quis diligit Deum, seipsum, et proximum, ita etiam eadem est virtus spei
qua quis sperat sibi et alteri. p — Hæc ille.
Ad confirmationem ibidem faciam, dicitur quod
ille qui desperat, non solum persuadendus est ul
credat, sed etiam ut speret; quia, secundum quod
probat sanctus Thomas, 2
* 2
,
*
q. 20, art. 2, despe
ratio potest esse sine infidelitate. Ait enim sic :
« Infidelitas pertinet ad intellectum;desperatio vero
ad vim appetitivarn Intellectus autem universalium
est; sed vis appelitiva movetur ad particularia : est
enim motus appetitus ab anima ad res, quæ in sei·
psis sunt particulares. Contingit autem aliquem
habentem rectam aestimationem in universali circa
rnotum appetitivum (6), non recte se habere, cor
rupta ejus æstimatione in particulari, quia necesse
est quod ab æstimatione universali ad appetitum rei
particularis perveniatur mediante æstimatione par
ticulari, ut dicitur, 3. dc Anima (t. c. 58); sicut a
propositione universali non infertur conclusio par
ticularis, nisi assumendo particularem. Et inde est
quod aliquis habens rectam (idem in universali,
deficit in motu appetilivo circa particulare, corrupta
ejus particulari æstimatione per habitum vel per
passionem; sicut ille qui fornicatur eligendo forni
cationem ut Itonum sibi, ut nunc, habet corruptam
æstimationem in particulari, cum tamen retineat
universalem æslimationem veram (γ) secundum
fidem, scilicet quod fornicatio sit peccatum mortale.
Et similiter, relinendo(o) aliquis in universali veram
æslimalionem fidei, scilicet quod est remissio pec
catorum in Ecclesia, potest pati motum despera
tionis, quod sibi in tali statu exsistenti non sil spe
randum dc verna, corrupta æstimatione ejus circa
particulare. El per hunc modum potest esse despe
ratio sine infidelitate, sicut el alia peccata mor
ti)
(C)
(γ)
(Î)
Pr
bonum. — totum Pr.
apprtitivum. — appetitum Pr.
virtim — miam Pr.
El tim ili ter, retinendo. — Erit finithfrr recipiendo
349
talia, > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod in (i)
desperante non sufficit nl credat credulitate quæ est
aclus fidei, quia cum illa credulitate potest aliquis
desperare, et desperatio pole>t stare cum fide; licet
non Stet cum credulitate particulari, qua creditur
isti esse sperandum de venia : sed ista particulari
*
credulitas non est actus fidei theologian, sed aesti
matio quædam aliunde procedens. Unde sanctus
Thomas, ibidem, in solutione primi, sic dicit :
< Effectus tollitur non solum sublata causa prima,
sed etiam sublata causa secunda. Unde motus spei
auferri potest non solum sublata universali æstimalione fidei, quæ est sicut prima causa certitudinis
spei, sed etiam sublata æstimatione particulari, quæ
est sicut causa secunda. » — Hæc ille. — Ex quo
patet quod spes non est habitus creditivus sed appetitivus, cujus (ί) actus ex duplici credulitate vel
æstimatione procedit, una universali, quæest aclus
iidei, el alia particulari, quæ non est actus fidei, sed
solius intellectus vel virtutis cogitative
*.
Ad secundum principale dicitur qund spes illo
rum trium modorum distinguitur a fide, licet non
sit habitus intellectus. Et ad improbationem primi
modi, dicitur quod, licet universale et particulare
non varient habitus intellectuales, possunt tamen
variare el distinguere habitus appeti lives, vel unum
habitum intellectivum ab habitu appetitivo. sicut
slatim dictum est quod actus fidei respicit aliquid
universale, sed actus spei vel desperationis aliquid
particulare, el superius (in responsione ad primum)
dictum est quod >pes non respicit nisi tantum |x?rlinenliaad se vel sibi unitos.
Ad improbationem secundi modi, dicitur quod
spes respicit .Tiernum et futurum. I nde sanctus
Thomas, 3. Sentent., dist. 26, in ex|æsitione litler.r, sic aiguil (arg. 2). « Spes est de futuro; umne
autem fulurum est temporale; nullum temporale
est æternuin; ergo spes non potest esse de æternis. »
Ecce argumentum. Sequitur responsio
« Dicen
dum, inquit, quod illud quod est in seæternum, est
futurum speranti, ct sic dc Deo potest esse spes, n
— Hæc ille. — Potest etiam aliter dici quod spes
duplex objectum respicit. Unum, formale, scilicet
Deum, cujusauxilio mni(itur;el illud e>l adernuni.
Aliud est materiale, scilicet beatitudo creata, el alia
quæ ad illam acquirendam ordinantur; cl talia
objecta possunt e^se futura el temporalia, ul de hoc
supra lactum est in probatione prima· conclusionis.
Item, sanctus Thomas, 3. Sentent., (list. 26, q. 2,
nit 2, in solutione secundi, sic dicit : < Quia ex
lino diriguntur ea quæ sunt ad finem, ideo virtutes
theologica·, qua· habent ultimum finem pro objecto,
non solum operantur ciiva ipsum secundum se, sed
ut est direclivum illorum quæ sunt ad finem. Et
(i) in. — Om. Pr.
(C) rt/jiu. — fjun cmn Pr.
350
LIBRI III. SENTENTIARUM
ideo sunt quodammodo principia aliarum virtutum.
Sicut fides non solum cognoscit primum verum, sed
etiam alia quæ t*x prima veritate manifestantur,
ordinantia io ipsam; unde el in articulis fidei mulla
continentur quæ ad creaturas perlinent. Similiter el
chantas non solum facit diligere Deum, sed etiam
proximum propter Deum. Similiter ct spes non
solum facit tendere in ipsum Deum ut quoddam
arduum assequendum, sed etiam ut ex ip>o est
auxilium in omnibus aliis arduis, vel Imnis acqui
rendis, vel malis vitandis. Unde qui babet spem,
sperat Deum consequi el spent per ipsum omnia
necessaria quantumcumquedifficilia obtinere. Sperat
etiam omnia nociva, quantumcumque sint difficilia,
repellere. Et secundum hoc spes est principium in
homine omnium operationum qmcad arduum bonum
ordinantur, sicut et charitasomnium quæ in bonum
tendunt, et sicut fidos omnium quæ ad cognitionem
pertinent. > — Hæc ille. — Cum ulterius dicitur
quod si fulurilio requirit proprium habitum,etc. ;—
dicitur quod fulurilio non requirit proprium habi
tum intellectualem, sed appetilivuin, sicut pa
*el
de
desiderio el concupiscentia (x), spe et desperatione,
timore et audacia, quæ >unl respectu futuri. — Et
ad hujus improbationem, qua dicitur qund pari
ratione pneteritio requiret proprium habitum, etc.;
— dicitur quod non est simile; quia passiones appe
titus sensitivi vel aclus voluntatis sunt quædam
attractiones vel repulsiones, pneteritum autem
inquantum hujusmodi non attrahit, nec repellit, sed
solum prasens \ol futurum; et ideo nullus aclus
appetitibus proprie respicit pneteritum, sed prasens
vel futurum, nisi forte ira et tri-titia, quæ possunt
respicere praterita, sed hoc est de per accidens, et
non ex propria ratione speciei, quia etiam possunt
esse de non pneterito, ul po>l dicetur. De hoc sanctus
Tlmmas, !·£"
*,
q. 23, ari. 4, sic dicit : α Passiones
differunt secundum activa, quæ sunt objecta passionum animæ. Differentia autem activorum potest
attendi dupliciter. Uno modo, secundum speciem
vel naturam ipsorum activorum, sicut ignis differt
ab aqua Alio modo, secundum diversam virtutem
activam (6). Diversitas autem activi vel molivi, quan
tum ad virtutem movendi, accipi potest in passioni
bus animæ secundum similitudinem agentium natu
ralium. Omne enim movens trahit quodammodo ad
se patiens, vel repellit a se. Trahendo quidem nd se,
tria facit in ipso. Primo quidem dat ei inclinationem
vel aptitudinem ut in ipsum tendat, sicut cum cor
pus leve quod est sursum, dat levitatem corpori
generato per quam habet inclinationem et aptiludinem ad hoc quod sit sursum. Secundo, si corpus
generatum est extfti proprium locum, dat ei moveri
ad locum. Tertio dat ei quiescere in loco, cum per
(·) ct. — Ad. Pr.
(β) aciirani. — ochrarum Pr.
venerit nd illum, quia e.x eadem causa aliquid quie
scit in loco, per quam movebatur ad locum. Et
I similiter intelligendum est de causa repulsioni
*.
In
motibus autem appetitivæ partis, bonum habet
I quasi virtutem atlractivam, malum autem virtutem
repulMvam. Bonum ergo primo in potentia appetiti va causal quamdam inclinationem seu aptitudinem
seu connaturalilalern ad bonum, quod pertinet ad
pa-sionem amori
*,
cui per contrarium respondet
odium ex parte mali (a). Secundo, si bonum sil
nondum habitum, dat ei motum ad assequendum
bonum amatum : el hoc pertinet ad passionem desi
derii vel concupiscentia·; ex opposito, ex parte
mali (C) esi fuga vel abominatio. Tertio, cum ade
ptum fuerit bonum, dat appelitusq nictationem quam
dam in ipso bono adepto; et hoc perlinet ad delecta
tionem vel gaudium, cui opponitur, ex parte mali,
dolor vel tristitia. In passionibus autem iia.-cihilis
præsupponilur quædam apliludo vel inclinatio ad
prosequendum bonum vel fugiendum malum ex
concupiscibili, quæ absolute respicit bonum vel
malum : el respectu boni nondum adepti, est spes
el desperatio; respectu autem mali nondum adja
centis, est limor el audacia; respectu autem boni
adepti, non est aliqua passio in iniscibili, quia jam
non habet rationem ardui, sed ex malo jam injal nisi de eo quod est
aliquomodo prasens; peccatum autem pneteritum,
etsi non sit prasens actu, est tamen prasens quan
tum ad aliquem ejus effectum, scilicet vel dispositio
nem ad peccandum (γ), vel reatum, aut maculam,
vel etiam damnum temporis, quod nullo modo potest
(а) mali. — matenah Pr.
(б) mali. — maCrriali Pr.
(γ) peccandum. — peccatum Pr.
DISTINCTIO XXVI. — QUÆSTIO I.
recuperari etiam peracta poenitentia, vel etiam
amissionem dignitatis innocentiæ, ad quam nun
quam redire potest. Vel dicendum quod peccatum
pneteritum, dolorem excitat, inquantum præsentialiter in memoria manet; sicut etiam memorando
pralcrita tristia, eis afficimur ac ai essent in pra
senti. » — Hæc ille — Forte dicetur quod non
solum habitus appetitivi respiciunt pneteritum vel
futurum, immo habitus intellectuales, sicut una
pai^s prudentia?, quæ dicitur memoria prateritoruin. — Despondet sanctus Thomas, 2’ 2·, q. 49,
art. 1, in solutione primi : « Quia, inquit, pru
dentia applied universalem cognitionem ad singu
laria, quorum est sensus, inde est quod mulla quæ
pertinent ad partem sensitivam requiruntur ad pru
dentiam, inter quæ est memoria. » — Hæc ille.—
Si vero quæritur quare habitus appetiti vus potest
esse futuri ul futurum est, vel prateriti ut praterituinesl. potius quam habitus intellectivi; — respon
det sanctus Thomas, in (i) suo simili, I p., q. 79,
art. 7, ubi dicit, in solutione secundi, quod α pneterilum et prasens po-sunt esse prppriæ diflerentiæ
potentiarum sensitivarum, non autem potentiarum
intellectivarum » : quia tales diflerentiæ sunt con
ditiones particularis et individui; intellectus autem
non respicit talia, sed solum potentiæ sensitiva?.
Λ simili potest dici quod quia habitus intellectualis
respicit objectum sub ratione universali et univer
saliter tendit in illud, habitus vero appetilivus ten
dit in objectum secundum esse particulare, ideo
fulurilio potest esse conditio formalis habitus appetilivi, non autem intellectivi. — Cum ulterius dicit
arguens, quod fides est de aliquibus futuris, etc.;
— dicitur quod verum est materialiter, sed non for
maliter, sic quod futuritio sit de ratione objecti
ejus sicut est de ratione objecti spei ;quia non omne
creditum est futurum, sicut omne speratum est
futurum aliquo modo, vel in se vel speranti ipsi, ut
supra dictum est.
Ad improbationem tertii modi, dicitur quod
virtus theologica potest esse moderati va passionum
vel actuum similium passionibus quantum ad
objecta secundaria. Unde sanctus Thomas, 2' 2
,
*
q. 17, art. 5, arguit sic, secundo loco : α Virtus
theologica non consistit in medio duorum vitiorum.
Sed Spes consistit in medio prasumptionis el despe
rationis. Igitur non est virtus theologica. » — Hæc
ille. — Ecce argumentum. Sequitur responsio :
u Dicendum, inquit, quod medium in regulatis et
mensuratis accipitur secundum quod regula vel
mensura attingitur : secundum autem quod exce
ditur regula, est superfluum; secundum autem
defectum a regula, est diminutum; in ipsa autem
regula vel mensura non est accipere medium et
extrema. Virtus autem moralis est circa ea quæ
(a) in. — Om. Pr.
35i
ratione regulantur, sicut circa proprium objectum;
ct ideo per se competit ei esse in medio cx parte
proprii objecti. Sed virtus theologica est circa ipsam
primam regulam non regukitam alia regula, sicut
circa proprium objectum; et ideo perse, et secun
dum propnum objectum, non competit virtuti theo
logica? esse in medio, sed |>otest sibi competere per
accidens ratione ejus quod ordinatur ad principale
objectum. Sicut fides non potest habere medium et
extrema in hoc quotest habere medium et extrema, sicut unum
verum est medium inter duo falsa. Et similiter spes
non habet medium et extrema ex parte principalis
objecti, quia divino auxilio nullus potest nimis
inniti; sed quantum ad ea quæ confidit aliquis se
adepturum, j>otot in ease medium et extrema,
inquantum pnesumit ea quæ sunt supra suam pro
portionem, vel de-perat dc his qutn sunt sibi proportionata. » — ll.ee ille. — Ex quibus patet quod
non est contra rationem virtutis theologici· ponere
medium, et ita spem es>e mediam virtutem t») inter
pr.csumplioncm el desperationem. — Cum autem
ulterius dicit arguens, quoti talis spes esset aliquis
timor,— negatur conseqtientia. Nam virtus medians
inter praesumptionem el desperationem non potest
nominari limor, sed spes. De hoc sanctus Thomas,
dc Vtrlulibu
*,
quæslione de Spe, art. 1, in solutione
sexti, sic dicit
< Nulla virtus potest denominari
simpliciter ab aliqua passione, nisi theologica. Nam
virtutes intellectuales pertinent ad vim cognitivam;
passiones autem animæ sunt in vi appetitiva. Virtu
tes autem morales constituunt medium in passio
nibus; unde virtus moralis non nominatur ab ali
qua passione absolute, sed a modificatione passio
num; sicut temperantia, fortitudo, el similia. Sed
motus humanæ mentis qualitercumque Deum attin
gens, ad virtutem pertinet; et ideo nomina simpli
cium motuum sive passionum adaptantur virtutibus
theologicis. Et quia virtutum theologicarum obje
ctum e>t Deus, quod est summum bonum, manife
stum esi quod passiones quarum objectum est malum,
non possunt imminare virtutes theologicas. Similiter
etiam, cum virtus theologica pertineat ad statum
viæ quando in Deum tendimus, fossiones quarum
objectum est bonum pnrsens, ut delectatio et gau
dium, non sunt nomina aliquarum virtutum, sed
magis pertinent ad beatitudinem; unde delectatio
ponitur una de dotibus beatitudinis. Desiderium
autem importat quemdam motum in futurum, sed
sine aliqua prasenti inhæsione vel spet iali contactu
ipsius; unde nec desiderium nominat virtutem
aliquam. Unde relinquitur quod solum spes et amor
nominant virtutes theologicas, d — Hæc ille. —
liem, 3. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 1, in solutione
(a) a verbo ita usque nd i ii lutein, om. Pr.
332
LIBRI III. SENTENTIARUM
primi, sic dicit : < Spes, inquantum est passio, non
est virtus, sed secundum quoi est in appetitu intel
lectivo? partis; nec nomina aliarum passionum ita
convenienter ad virtutem transumi possunt, sicut
nomen spei : quia spes dicitur in ordine ad bonum,
ct pneter hoc importat motum appetitus tendentis
in bonum, et sic habet quamdam similitudinem cum
electione et intentione boni quæ requiruntur (a) in
omni virtute. Timor autem dicitur in ordine ad
malum; recedere autem a malo, quamvis ad virtu
tem pertineat, tamen non in hoc consistit perfectio
virtutis, sed in electione boni. Gaudium autem et
tristitia magis dicunt impressionem boni et mali in
appetitum quam motum appetitus in ea; unde non
habent similitudinem cum electione virtutis. » —
Hæc ille.
Ad argumenta quæ secundo loco inducit contra
earndem conclusionem, probando quod spes non sit
tertius habitus distinctus a fide et charitate, nunc
dicendum est. Et
Λ d primum nega t u r m i nor; qu ia ratio necessario (C)
dictat, et auctoritas Scriptura; cogit ponere fidem,
spem, el charitatem esse 1res habitus el 1res vir
tutes. Tunc, ad primam probationem illius minoris,
dicitur quod, licet eodem habitu perfectae virtutis
voluntas possit disponi ad eliciendum ordinatum
velle, ct ordinatum nolle, et similiter sufficienter
disponatur ad amandum el desiderandum, non
lamen semper idem habitus sufficit ad amandum et
sperandum, quia, ut supra dictum est (§ præc., ad
secund, probat, minoris secundi argumenti) spes
differt a desiderio. De hoc sanctus Thomas, 3. Sen
tent., dist. 26, q. 2, ari. 3, qb 2, sic dicit : α Aclus
fidei præcedit desiderium, quia omnis aclus affe
ctive præsupponit actum cognitiva?; desiderium
autem præcedit spem, etc. b De hoc supra salis habi
tum esi. Halio autem quare habitus charitatis suffi
cienter inclinat ad desiderandum Deum et beatitu
dinem, tanquam primum et proximum principium,
non autem sufficit inclinare ad sperandum Deum el
beatitudinem, tanquam proximum principium, est:
quia ad sperandum Deum occurrit specialis diffi
cultas el specialis ratio arduitatis; el ideo requiritur
specialis habitus virtutis faciens bene se habere circa
hoc. De hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 26,
q. 2, ari. 2, sic dicit : « Spes de ratione sua dicil
extensionem appetitus in aliquod arduum quod non
omnino excedit facultatem sperantis; ea enim quæ
excedunt et vehit excedentia apprehenduntur, despe
rationem magis quam spem faciunt. Unde, secun
dum hoc quod inest alicui facultas in aliquod
arduum, secundum hoc est in eo inclinatio in
illud (γ) arduum. Et ideo in illud arduum quod
requiruntur — requiritur Pr.
(£) nere nano — necena na Pr
(γ) in illud. — ad aliud Pr.
(b)
proporlionatur naturæ sensilivæ, inclinatio appe
titus sensitivi spem facit quæ est passio; in illud
vero arduum quod proporlionatur natura? inlelleclivæ, inclinatio illius facit spem quæ est aclus
voluntatis. Sed quia est aliquod arduum quod exce
dit facultatem naturæ, ad quod homo per gratiam
potest pervenire, scilicet ipse Deus, inquantum esi
nostra beatitudo, ideo oportet quod ex aliquo dono
gratuito naturæ superaddito fiat inclinatio in ilhid
arduum, et illud donum est babilusspei ; et quia(x)
habet ipsum Deum pro objecto, ideo oportet quod
sil virtus theologica, elc. » — Hæc ille. — Et simile
est de habitu spei et misericordias, in hoc quod sini
alii habitus, el distincti a charitate. Unde sanctus
Thomas, 2’ 2æ, q. 30, ari. 3, arguit sic, tertio loco :
« Gaudium et pax non sunt speciales virtutes, quia
consequuntur ex charitate. Sed misericordia conse
quitur ex charitate; sic enim ex charitate flemus
cum flentibus, sicut gaudemus cum gaudentibus.
Ergo misericordia non est specialis virtus. » Ecce
argumentum. Sequitur responsio : t< Dicendum,
inquit, quod gaudium et pax nihil adjiciunt super
rationem Itoni quod esi objectum charitatis; et ideo
non requirunt alias virtutes quam charitatem. Sed
misericordia respicit quamdam specialem rationem,
scilicet miseriam ejus cui miseretur. » — Hæc ille.
— Ita in proposito : quia spes respicit specialem
rationem boni, quam non respicit formaliter cha
ritas ul objectum adæquatum, scilicet divinam
arduitatem; ideo oportet quod sit specialis habitus,
ab habitu charitatis distinctus De hoc sanctus Tho
mas, 2
* 2
,
*
q. 17, ari. 6, ubi, tertio loco, arguit
sic : « Per spem homo tendit in Deum. Sed hoc
proprie perlinet ad charitatem. Ergo spes a chari
tate non distinguitur, n Ecce argumentum. Sequi
tur responsio : α Dicendum est, inquit, quod spes
facit tendere in Deum, sicut in quoddam bonum
finale adipiscendum, el sicut in quoddam adjutorium efficax ad subveniendum. Sed charitas proprie
facit tendere in Deum uniendo affectum hominis
Deo, ut scilicet homo non sibi vivat, sed Dio. · —
Hæc ille. — Simile dicil, 3. Sentent , dist. 26, q. 2,
art. 3(qJ
*
1 ), ubi, quarto loco, arguit sic : α Spei
est tendere in Deum; quod est proprium charitatis.
Ergo spes non differt a charitate. » Ecce argumen
tum. Sequitur responsio : « Dicendum, inquit,
quod tendere in appetibile, est tam irascibilis quam
concupiscibilis; sed differenter : qpia tendere in
ali
hoc quod homo incipiat operari propter linem, nisi — Hier. ill»». — Simile dicit, dist. 23, q. 1, art. 5,
habeat fiduciam do consecutione linis : quia alias in solutione quinti, ut allegatum est in solutione
nunquam inciperet operari; et præcipue quando | prirni rtatirn. Item, art. 4, qu 3, in solutione tertii,
linis est elevatus supra naturam operantis. » — Hæc sic dicil : < Principia speculativa cognoscuntur per
ill ·. — Ex quibus patet quod habitus charitatis non
alium habitum naturalem quam conclusiones, sci
sufficit inclinare, tanquam proximum principium,
licet per intellectum; conclusiones vero per scien
voluntatem hominis ad sperandum, sine alio habitu
tiam; sed in alfectu non præcedit aliquis habitus
speciali medio; potest tamen inclinare per modum
naturalis, sed ex ipsa natura potentis est inclinatio
primi principii. De hoc sanctus Thomas, de Virtu ad linem ultimum naturæ proportionatum. Sed ad
tibus, quæstione dc Spe, art. i, arguit sic, septimo finern supra naturam elevatum necesse est habitum
loco : α Idem est principium movendi ad terminum, gratuitum pnccedere alios habitus, et in intellectu
et quiescendi in termino. Sed spes est principium
ul fidem, et in a (Tectu ut charitatem et spem, ad
motus in beatitudinem, secundum illud Habrtcor. 6 inclinandum in finem, ad quem naturalis inclinatio
(v.19), quod upon habemus incedentem, id est (x),
non pertingit, i» — Hæc ille.
incedere facientem usque ad interiora velamini
*.
Ad argumentum in opjiositum questionis responErgo spes est principium quiescendi in Iwalitudine; I det sanctus Thomas, 2· 2®, q. 47, art. 5, in soliiet ita oportet quod in lunatis sil spes. p Ecce argu I lione primi (x), ubi sic dicit : < Quæcumque alia
mentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, spes adipisci exspectat, sperat in online ad Deum
quod si accipiatur primum principium movens, sicut nd ultimum et sicut ad primam causam effi
idem est movens ad terminum, et principium quie cientem. π — Hæc ille.
tis in termino. Sed si accipiatur principium aliquod
El hæc. de quæstione sufficiant. De qua benedi
secundarium, et instrumentale, sic quosdam sunt ctus Deus. Amen.
principia motus, quæ cessant cum perventum fuerit
ail terminum. sicut cessat navis et impulsio venti
cum perventum fuerit ad portum. El hoc modo cha
ritas quæ est primum movens, manet in termino
læatitudinis; non autem spes, quæ est secundarium
principium approprialum molui. » — Hiec ille. —
DISTINCTIO XXVII. XXVIII.
Et hæc sufficiant ad primum.
XXIX. ET XXX.
A»! secundum dicitur quod similitudo ib
* amicitia
infusa el acquisita non valet in propsito : quia
amans amiçitia acquisita et jtoliticii non amat nec
intendit assequi aliquod arduum exsistens supra
naturalem facultatem amantis; el ideo non nspiiiilur aliquod sjieciafe donum, vel specialis habitualius al> amicitia faciens fiduciam el securitatem de
obtentions illius. Secus i^l in proposito. De hoc UTRUM HOMO DEBIAT EX CHAHITATE DILIGERE DEUM
sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 26, q. 2, art. I .
PLUS QUAM SE1PSUM
arguit sic, secundo loco : a Sicut virtutes infuse
ordinantur ad aliquod anluum (puni est vita æterna,
HUA vigesimamseptimam, vigesimamoctaita el virtutes acqü$itæ ad arduum q$od esi felici
vam, vigesimainnonam, trigesimam di
tas civilis vel <’ontoniplaliva. Sed philosophi tra
stinctiones 3. Stuitcntianon, quærilur :
ctantes de virtutibus acquisitis, non posuorunt spem
Utrum homo debeat ex charitate diligere
esse virtutem. Ergo apud theologos spes non debet
|ioni virtus. » Ecce aigumenlum. Sequitur respon Deum plus quam seipsum.
Et arguitur quod non. Quia Philosophus dicil,
sio : α Dicendum, inquit, quod illud arduum in
quod ordinantur virtutes acquisitio, est linis pro- 9. EtJiicorum (cap. 4 et 8), quod atnicabilia quæ
porlionatus facultati natura : et ideo natura per sunt ad alterum, veneninl ex amicabilibus quæ sunt
beipsam determinata est ad siæranduin illum linem; ad seipsum. Sed primum in quolibet genere est
|K)lissimum. Ergo amor quem quis habet ad seiunde non indiget aliquo habitu siqæraddilo |ær
QUÆSTI0 UNICA
(s) ul nt. — ct Pr.
(s) prind. — Om. Pr.
V - 23
LIBRI IU. SENTENTIARUM
354
psum, est potior amore quem habet ad alterum. Et
ita quisque plusse diligit quam Deum, secundum
naturam; et ila etiam secundum charilatem, cum
gratia naturam non destruat.
In oppositum aiguilur(x) sic. Quia linis est magis
diligendus his quæ sunt ad finem. Sed Deus est
linis omnium diligibilium ex charilate. Ergo ipse
est maxime diligendus.
In line quæstione erunt ties articuli. Iu primo
ponentur conclusiones. in secundo. objectiones. In
tertio, solutiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
licet secundum quod fundatur super honestate vir
tutum. Quod patet ex hoc quod non quælibet ami
citia habet rationem laudabilis el honesti ; sicut patet
in amicitia utilis et delectabilis. Unde amicitia virtuosa magis est aliquid consequens ad virtutes quam
sit virlus. Nec est similo de charitate, quæ non
fundatur principaliter super virtute humana, sed
super bonitate divina. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio pro conclu
sione : Omnis habitus ex natura sua eliciti vus actus
conformis divinæ regula» el attingens ad ipsam divi
nam regulam per modum objecti immediati, est
virtus humana theologica. Sed charitas est hujus
modi (a). Igitur, etc.
Secunda conclusio est
quod objectum charitatis
est Deus inquantum est heatliicutivus vel bea-
litiKlinls ohjechiiu.
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
Quod charitas «’st virtus.
Hanc probat sanctus Thomas,2W 2T. q. 23, art. 3,
sic : « Humani actus bonitatem habent secundum
quod regulantur debita regula el mensura. Et id«
*o
humana vilius,quæ e>t principium Imnorum actuum
hominis, consistit in attingendo regulam humano
rum actuum : quæ est duplex, scilicet humana
ratio, el ipse Deus. Unde, sicut virlus moralis diffi
nitur per hoc quod est secundum m iam rationem,
ut patet, 2. Ethicorum (cap. G); ila etiam attingere
Deum constituit rationem virtutis theologica». sicut
supra (2· 2
,
*
q. 4, ari. 5, et q. 17. art. I ) dictum
est de fide et spe. Unde, cum charitas attingat Deum,
quia conjungit nos Deo, ut palet per Augustinum.
tie Moribus Ecclesia
*
( cap. II ), «licentem : Clmritas est virtus qutreum cera r/ rectissima affectione
conjungit nos Deo, qua cum diligimus (Ç), conse
quens e>l charilatem esn» virtutem, d
II.rc ille.
Item, ibidem, in solutione primi, sic dicil : « Phi
losophus in 8. Ethicorum (cap. 1 ) non negat ami
citiam esse virtutem, sed dicil quod est virlus vel
cum virtute. Posset enim dici quod est virlus
moralis cina operationes qua» sunl ad alterum, sub
aha tamen ratione quam justitia : nam justitia esi
circa operationes quæ sunl ad alium sub ratione
debiti legalis; amicitia autem sub ratione cnjusdain
debiti amicabitis et moralis, vel magis sub ratione
beneficii gratuiti, ut palet per Philosophum, 8. Ethi
corum (cap. 13). Potest tamen dici quod non e*4
virtus per se ab aliis distincta. Non enim habet
rationem laudabilis et honesti, nisi ex objecto, sci
ti) anjuitur. — arguit Pr.
(C) Verba Augustini lunl : Vtrlus illa dicta al, qua
iptiut animi notln rcclunnia affectio etl : ii in aha rit,
favel ut conjungamur Dto; n in nobis rtl, ipsa conjungit.
Hanc ponit sanctus Thomas, 24 2’r, q. 23, ari. 4,
ubi sic dicil : « Actus et habitus specificantur per
objecta. Proprium autem objectum aniorisestlioniini;
ct ideo ubi est specialis ratio Itoni, ibi esi ratio spe
cialis amoris. Donum autem divinum, inquantum
est beatitudinis objectum, habet specialem rationem
boni; et idèoamor charitatis, qui est hujus Isoni» est
gpecialisaiiior. Unde et charitas est special is virtus, b
— Hæc ille.
Item, 1 · 2r, q. 109, ari. 3, in solutione primi, sic
dicil : u Charitas diligit Deum super omnia emineiilius quam natura. Natur» enim diligit super omnia
prout est linis et principium naturalis boni; charitas
autem secundum quod est objectum læatitudinis, et
secundum quod homo habet quamdam societatem
spiritualem ruin Deo. Addit etiam charitas, supra
dilectionem naturalem Dei, pnnnpliludinem qu&mdam et dilrrtionem. sicut <»l quilibet habitus virtuosus addit supra a« lum bonum qui Iit ex sola natu
rali lati'Hic hominis\ irliilis habitum non habentis, d
— I lier. ille.
Item, 2' 2n , q. 23. art. I, sic dicil : α Secundum
Philosophum. 8. Ethicorum (cap. 2 ol 3), non qui
libet amor halwl rationem amii itiiv, sed amor qui
(Sd cum benevolentia, «piando scilicet sic amamus
aliquem ul vi lionnm velimus. Si autem rebus ama
tis non bonum velimus, sed ipsum earum Ixnium
wlimus nobis, sicut dicimur amare vinum vel
<»i sunt pars. Quia ergo bonum nostrum in
Dho perfectum est, sicut in prima et universali
causa Itononim et |wrfpcta, ideo lionum in ipso
magis naturaliter complacet quam in nobis ipsis. El
ideo amore amicitia» naturaliter Deu
*
ab homine
plus seipso diligitur. El quia diarita
*
naturam per
ficit, ideo etiam secundum charilatem Deum supra
«eipsuin homo diligit, et supra omnia alia particularia bona. Charitas autem supra naturalem dile
ctionem i|i>ius addit quamdam associationem in vita
gratiæ. Quidam autem dicunt quod aliquis naturaliter amore concupiscentia· Deum plus ^ei|iso diligit,
inquantum divinum lionum est sibi delectabilius,
>cd amore amicitie phis seipsnrn naturaliter quam
Deum diligit, dum plus vult se es — Haec
ille.
Item. 2
* 2æ, q. 26, art. 3, sic dicit : < A Deo
duplex bonum accipere |wsumiis, scilicet l>onum
natura·, et bonum gratiæ. Super communicatione
autem bonorum natunilium notiis a Deo facta, fun
datur amor naturalis, quo uon solum homo in inte
gritate >uæ luilur.e super omnia diligit Deum, el
plus quam sei(tsum; sed etiam quælibet creatura
>uo modo, id est, vel intellectuali, xel animali, vel
saltem naturali amore, sicut lapides, el alia qu.e
cognitioni·carent; quia unaquaeque pars naturaliter
amat plus lionum commune totius quam particu
lare Ionum proprium. Quod manifestature\ opere:
quælibet enim pal's halwl inclinationem princip
iem ad actionem communem utilitati totius, App&ret
etiam hoc in politicis (6) viriulibiis. secundum quas
cives pre bono communi dispendia propriarum
rerum ct personarum interdum sustinent. Unde
multo magis hoc verillcatur in amicitia charitatis,
quæ fluidatur super communicationem donorum
gratia». Et ideo ei charilate debet homo magis dili
gere Deum qui est lionum commune omnium, quam
sei|»siim; quia Iwatiludo est in Deo sicut in com
muni et fontali (7) omnium principio qui beatiludinem |iarlicipare possunt. » — Hæc ille.
(a)
neni
(C)
(γ)
contradicit inclinationi. - rontra tendit inrhnatioPr.
politicis. — pombihbiis Pr.
fontali. — formati Pi
356
LIBRI III. SENTENTIARUM
Similia ponit, 1* 2æ
*
q. 109, art. 3; el, 1 p.,
q. 60, ari. 5; el inultis aliis locis utitur simili pro
*
batione
Ex quibus potest formari talis ratio : Non minus
diligit Drum diaritns quam natum hominis m sua
integritate persistens. Sed natura hominis integra
diligit naturaliter Deum super omnia el plus quam
seipsam. Igitur el charitas.
Quarta conclusio eat
qnod charitas inclinat ad
amandum Deum duplici nmore, scilicet nmtclllæ
et concnplHcentiæ.
Hanc virtualiter ponit, 3. Sentent., dist. 27,
q. 2, art. I, ubi sic dicit : « Amor est quædam
npjH tilus quietatii». Unde, sicut appetitus invenitur
in parte sensitiva et intellectiva, ita el amor. Ea
autem (pia· ad appelitnm sensitivum perlinent, ad
intellectum transferuntur, sicut nomina passionum.
Quod autem appetitus intellectivi proprium est, non
competit appetitui sensitivo, ut nomen voluntatis.
Et ideo amor in utroque appetitu invenitur; sed
secundum quod invenitur in appetitu sensitivo,
proprie dicitur amor, eo quod passionem iuqiorlal;
secundum autem quod invenitur in parte intelle
ctiva, dicitur dilectio, quæ electionem includit, quæ
ad appetitum intellectivum perlinet. Nihilominus
nomen amoris etiam ad 8U|>erioreiu partem trans
fertur, nomen autem dilectionis ad inferiorem
nequaquam. Omnia autem alia nomina quæ ad amo
rem perlinere videntur, vel includuntur ab istis,
vel includunt ea quasi addentia aliquid supra dile
ctionem et amorem. Quia enim amor unit quodam
modo amantem amato, ideo amans se habet ad ama
tum quasi ad seipsuin vel ad id quod est de perfe
ctione sui. Ad seipsum autem el ad ea quæ sui
sunt, hoc modo se habet, ul primo velit sibi per
sons esse quidquid est de perfectione sua; et ideo
amor im ludii concupiscentiam amati, qua deside
ratur præsentia ejus. Secundo, homo in seipsum
alia retorquet per affectum, el sibi appetit quarum
que sibi expediunt ; el secundum quod hoc ad ama
tum efficitur, amor benevolentiam includit, secun
dum quam aliquis amato Imna desiderat. Tertio,
homo ea qua· sibi appetit operando sibi acquirit; el
secundum quod ad alium exercetur, beneficentia (*)
m amore includitur
*
Quarto, homo ea quæ sibi
bona videntur implere consentit; el secundum quod
hoc ad amicum fit, amor concordiam includit,
secundum (piam aliquis consentit in his quæ amico
videntur, non quidem in speculativis, quia concor
dia in his, secundum Philosophum, 9. Ethicorum
(cap. 6), ad amicitiam non perlinet, immo discordia
in his esse potest sine amicitiæ præjudicio, eo quod
in his concordais vel discordare voluntati non sub·
(i) beneficentia. — beneficia Pr
jacet, eum intellectus ratione cogatur. Amor tamen
supra quatuor prædicta aliquid addit, scilicet quietationem appetitus in re amata, sino qua quodliliel
pr.edictoruni quatuor esse potest. Sunt etiam qilædain, quæ super amorem vel dilectionem aliquid
addunt. Amatio enim addit super amorem intensio
nem quamdam amoris, quasi fervorem quemdam.
Amicitia vero addit duo : quorum unum est socie
tas quædam amantis et amati in amore, ut scilicet
mutuo se diligant et mutuo se diligere sciant; aliud
est ut ex electione operentur, non tantum ex pas
sione. Unde Philosophus dicit (8. Ethicorum,
cap. 5) quod amatio assimilalur passioni, sed ami
citia habitui. Sic ergo patet quod amicitia est perfe
ctissimum inter ea qua· ad amorem perlinent,omnia
prædicta includens. I nde in genere hujus ponenda
est charitas, quæ est quædam amicitia hominis ad
Deum, perquam homo Deum diligit, et Deus homi
nem, el sic efficitur quædam associatio hominis ad
Deum, nt dicitur, 1. Joan. 1 (v. 7) : Si in luce
ambulamur. sicut ipse in luce est, societatem
habemus ad invicem. » — Hæc ille.
Item, ibidem, arguil sic (arg. I) : α Augustinus
(de Doctrina Christiana, lib. 3, cap. 10) dieil (a)
quod charitas est virtus qua Deum videre coqitO
perfrui desideramus. Hoc autem concupiscentia» esi.
Ergo charitas est concupiscentia. » Ecce albumen
tum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod
quælibet amicitia concupiscentiam seu desiderium
includit, el aliquid supeream addit. )> — Hæc ille.
Item, 24 2®, q. 26, ari. 3, arguil sic (arg. 3) :
« Quantum aliquis diligit Deum, tantum diligit fmi
eo. Sed quantum aliquis diligit frui Deo, tantum
diligit seipsum ; (piia hoc est summum bonum (piod
aliquis sibi velle potest. Ergo homo non (dus debet
ex charitate diligere Deum quam seipsum. n Ecco
argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum qitod
hoc quod aliquis velit frui Deo, perlinet ad amorem
quo Deus amatur amore concupiscentiæ. Magis
autem amamus Deum amore amicitiæ (piam amore
concupiscentiae ; quia majus esi in se bonum Dei
(piam bonum quod(C) participari? possumus fruendo
ipso. Et ideo simpliciter homo magis diligit Deum
ex cliaritate quam seipsuiu. d — Hæc ille.
Ex quibus arguitur sic : Qmelibet honesta et per
fecta amicitia diligit amicum duplici amore, scilicet:
amicitiæ, volendo sibi bonum; ct concupiscentiie,
desiderando ejus præseiïtiam el convicium. Sed cha
ntas est perfecta amicitia ad Deum. Ergo, etc.
Quinta conclusio
est quod in dlleellono Del
potest liuberi alh(miHter respectus ad mereedcin.
Hanc pprtit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 29,
(a) dicit. — dicrni Pr.
(C) tjuum bonum quod. — quem Pr.
DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. - QUÆSTIO I.
357
q. I. art. 4, ubi sic dicit : α Merces proprie dicitur
Ex quibus arguitur sic. Non derogat charitati
prainiuni quod quis ex labore vel opero aliquo ordinare (a) operationem virtutis ad suum finem,
modo inoretur. Pnnmium autem est, quod alicui in scilicet læatitudincm. Sed in sic ordinando, habet
Itonum ejus redditur. Unde merces, inquantum oculurn a),inquanloquendo, quamvis ea quæ ex amico in nobis fiunt,
rationem mercedis habere possint, sicut delecta tum attingunt mensuram. Et ideo in mensura nihil
potest accipi i m mod i ficatum; sed res mensurata est
tiones et utilitates, quas ex ipso amans consequitur,
i m mod i ficata, nisi mensuram attingat, sive deficiat,
ratione quorum ipse amicus merces dicitur quasi
causaliter, sicut Deus dicitur merces nostra, ratione sive excedat. In omnibus nutem agibilibus et appe
tibilibus mensura est finis, quia eorum quæ agimus
eorum qua· ex ipso in nobis sunt. Palet ergo quod
ponera aliquam merendem finem amoris ex parte et appetimus ojiortet propriam rationem ex fine
amati, est contra rationem amicitia·. Unde charitas accipere, ul patet |H?r Philosophum, 2. Physicorum
(l. c. 88 et 89). El ideo finis secundum seipsum
per hunc modum oculum ad nftercedem habere non
hnlxd modum; ea vero quæ sunt ad finem, babeut
potest; hoc enim esset Deum non ponere finem ulti
modum ex eo quod sunt fini proportionata. Et ideo,
mum, sed bona quæ ex ipso consequuntur. Sed
sicut Philosophus dicit, l. Politica (cap. 6), appeti
(Onere merendem esse finem amoris ex parte aman
tus finis est in omnibus artibus absque termino et
tis, non tamen ultimum, ul scilicet ipse amor est
fine; eorum nutem quæ sunt ad finem e>l aliquis
quædam oporalm amantis, non est contra rationem
amicitia·; quia ipsa amoris operatio, cum sil quod terminus. Non enim medicus imponit aliquem ter
minum sanitati, sed facit eam perfectam qunntumdam accidens, non dicitur amari, nisi propter suum
subjectum, et inter ea quæ propter se aliquis dili rumque |H»lesl; sed medicinæ imponit terminum :
non rniin dat tantum de medicina quantum potest,
git, potest esse ordo, salva amicitia; unde el ipsam
operationem amoris possum amare, non Obstante mnI MHvuiidum pixqiorttonem ad sanitatem; quam
quidem proportionem si mixiicina excederet vel ab
amicitia, propter aliud ; erit tamen contra rationem
ea deficeret, esset immoderata. Finis autem omnium
virtutis, si virtutis operatio propter aliquid aliud
actionum humanarum el affectionum est Dei dile
inferius (δ) virtute, cujusmpdi >unt bona temporalia,
ctio. per quam maxime attingimus ultimum finem.
ametur. Paled ergo quod habens charitatem, non
Et ideo in dilectione Dei non potest accipi modus
]x)te>l habere oculum ad mervrdem ut ponat aliquid
vient in n· mensurata, ut >it in ea (γ) accipere plus
quodeumque finem amati, scilicet Dei : hoc enim
esset contra rationem charitatis ut est amicitia quas et minus, sed sicut invenitur modus in mensura,
dam; nec iterum ut |»onnl aliquod bonum temporale in qua mm |X)test esse excessus, sed quanto plus
attingitur regula. Luito melius est. Ita quanto plus
finem ipsius amoris, <|uia hoc esset contra rationem
charitatis ul est virtus. Tamen potest habere ocu diligitur Deus, tanto est dilectio melior. » — Hæc
lum ad mercedem ul ponat beatiludinein creatam
ille
Hem. 3. Sentrat., dist. 27, q. 3. ari. 3, sic dicit :
finem amoris, non autem finem amati; hoc enim
neque est contra rationem amicitiæ, neque contra
« Modus mensuralionem quamdam importat. Aclus
rationem virtutis, cum Iwaliludo sit finis virtutum, υ
autem mensuratur ab eo quod est ratio agendi;
sicut misericordia mensuratur in subventione misero
— Hæc ille.
(3) hujuaoHHli, — hiiju
*
Pr.
(β) «/lini. — autem Pr.
(γ) hujtumiodi. — hitjui Pr.
(Î) inferiut. — interiui Pr.
(a) i»i\hunre. — oeithuite Pr.
ul etl. — Om. Pr.
(t) m ea. — ei Pr.
358
LIBRI III. SENTENTIARUM
facienda ex quantitate miserite (s) quæ ad miseri meliores ad majus bonum. Est eliam ibi alia diffe
cordiam movet. Causa autem diligendi Deum est rentia attendenda; nam aliqui proximi sunt nobis
divina bonitas, quæ est infinita. Actus autem crea propinqui secundum naturalem originem, a qua
ture est finitus, cum ex potentia finita procedat. Et discedere non possunt, quia secundum eam sunt id
ideo non potest esse commensuratus rationi dile quod sunt; sed bonitas virtutis, secundum quam ali
ctionis. Et per hoc in dilectione Dei non ponitur qui appropinquant Deo, |tolest accedero el recedere,
aliquis modus, ultra quem non oporteat progredi, augeri et minui; et ideo possum c liari ta te velle quod
*ed quantumcumque diligat, semper ad ulteriora (£) iste qui est mihi conjunctus sit melior allero, el sic
se extendit. Et propter hoc dicitur quod non habet ad majorem beatitudinis gradum pervenire possit.
Est autem el alius modus, quo plus diligimus ex
modum, scilicet præfixum, ultra quern non oporteat
cbaritate nobis conjunctos magis, quia pluribus
progredi. » — Hæc ille.
modis eos diligimus. Ad eos enim qui non sunt con
Ex quibus potest sic argui : Ille actus qui habet
lationem finis et mensure, non habet modum præ juncti nobis, non habemus nisi (x) amicitiam charilixum, ultra quem vergat in excessum. Sed dilectic
latis; ad eos autem qui sunt nobis conjuncti, habe
Dei est hujusmodi (γ). Igitur. — Item : Objectum
mus aliquas alias amicitias, secundum modum con
infinitæ diligibilitatis non |>otest diligi excessive. junctionis corum ad nos. Cuin autem Ixmîim super
qmxl fundatur quadibel alia amicitia honesta, ordi
Sed Deus est hujusmodi. Igitur, etc.
netur sicut ad finem ad bonum super quod fundatur
Septima conclusio esi quod non omnes proximi charitas, consequens e>t ut charitas imperet actum
Mini ex churltule leqmtllter(c) «Illinendi.
cujuslibel alterius amiciliæ, sicut aro quæ est circa
finem impend arti quæ est circa ea quæ sunt ad
liane ponit sanctus Thomas, 2» 2®, q. 2U, ari. 7.
finem. El sic hoc ipsum quod est diligere aliquem,
ubi sic «licit : « Omnis actus o|x>rtet quod propoi- quia est consanguineus, vel conjunctus, vel conci
lionelur objecto el agenti, sed ex objecto habet spe
vis (δ), vel propter quodcuiîique aliud hujusmodi (γ)
ciem, ex virtute autem agentis habet modum sme licitum, ordinabile in finem charilalis, potest cbariintensionis; sicut motus (1) halæt speciem ex ter late imperari; et ita ex charilate eliciente el impe
mino ad quem est. sed intensionem velocitatis habet
rante pluribus modis diligimus nobis magis conjun
ex dispositione mobilis et virtute moventis. Sic (ζ) ctos. » — Hæc ille.
igitur dilectio speciem habet ex objecto; sed (η)
Simile |wmil, 3. .ScnleuL, dist. 29, q. I, ari. 6;
intensionem habet ex parte ipsius diligentis. Obje
et mullis aliis locis.
ctum autem dilectionis chanlativæ (0). Deus est;
Ex quibus potest sic argui : Habitus qui inclinat
homo nutem est diligens. Diversitas igitur dilectio ad diligendum aliquos intensius, et alios remissius,
nis quæ est secundum charilalem, quantum a«l
el a«l volendum majus bonum uni quam alteri,
Speciem est attondenda, in proximis diligendis, ex
inclinat ad imequaliler (6) diligendum. Sed charitas
comparatione ad Deum, ul scilicet ei qui est Deo est hujusmodi. Igitur, etc.
propinquior majus bonum ex cbaritate velimus;
quia, licet bonum quod charitas vult omnibus, sci
Octava conclusio esi quod cliiirltas (ervcnlhis
licet beatiludo interna, sit unum secundum >··,
«llliljH amicos «piam Inimicos, el dllertio mnlrl
habet tamen diversos gradus secundum diversas
melior est quum «IllecUo inimici.
beatitudinis participationes : et hoc ad charitatem
Hanc ixmit sanctus Thomas, 2
* 2®, q. 27, ori. 7,
|»erliiiel, ul velit justitiam Dei servari, secundum
ubi sic dicil : « Kalio diligendi proximum ex chariquam meliores perfectius participant bcalitudincm ;
tale Deus est. Cum eigo quærilur quid sit melius
et hoc perlinet ad speciem dilectionis : sunt enim
diversae species dilectionis secundum diversa bona vel magis meritorium, utrum diligere amicum «piam
quæ optamus hin «pias diligimus. Sed intensio dile diligere inimicum, dupliciter possunt istæ dilectio
ctionis est attendenda per com |>a rationem ad ipsum
nes iOhi|»aiaii. Ino modo, ex parte proximi qui
hominem qui diligit. Et secundum hoc illos qui diligitur. Alio modo, ex parte rationis propter quam
sunt sibi propinquiores intensiori allectu diligit diligitur» Primo iptidcm modo, dilectio amici pnreuiinet dib%< lioni inimici; quia amicus melior est et
homo ud illud Itonum ad quod eos diligit, quam
magis cimjuncliis : unde est maliuia magis conve
niens dilcH'tioni; et propter hoc actus dilectioni#
*ri«r.
(è)5nfa
— mrmitnc.Pr.
miper hanc materiam transiens melior est. Unde
(C) ulteriora. — antenora Pr.
«•jus oppositum deteriiis est : pejus enim est odire
(t) hujiumodi. — /iiyuf Pr.
(I) rr/i«ahi«r, — ettetilialiter Pr.
v<| mutue. — modti» Pr.
Ιζ) Sir. — ιό iH Pr.
(η) u·»/. — ΙΛΊΙΠ(/»ΟΗ Pr
0) rhantatax. — chanta» Pr
(а)
(б)
(γ)
U)
»u»t. — Om. Pr.
cmmvte. — contingca» Pr.
Airjujniodi. — hujue Pr.
imefjtiahtcr. — ntMentiatitef' Pr.
DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XX IX. ET XXX. — QUÆST10 I.
amicum quam odire inimicum. Secundo modo autem
dilectio inimici præeminet propter duo. Prirno qui
dem, quia dilectionis amici potest esee alia ratio
quam Deus; sed dilectionis inimici solus Deus est
ratio. Secundo, quia, supposito quod uterque pro
pter Deum diligatur, fortior fisse ostenditur Dei
dilectio, qua
*
animum hominis ad remotiora exten
dit, scilicet usque ad dilectionem inimicorum; sicut
virtus ignis tanto (x) ostenditur esse fortior, quanto(C)
ad remotiora diffundit suum calorem. Tanto etiam
ostenditur divina dilectio e>se fortior, quanto pro
pter ipsam difficiliora implemus; sicut et virtus
ignis tanto est fortior, quanto comburere potest
materiam minus cumbustibilem. Sed sicut idem
ignis in propinquiora fortius agit quam in remo
tiora, ita etiam charitas ferventius diligit conjun
ctos quam remotos ; ct quantum a) quanto. — quantum Pr.
(T) probatione. — proprie Pr.
ζο, mm alii. — murtatis Pr.
(i) fide. — fivdcrc Pr.
359
fahi I itatis, bcnevolenliæ, beneficentiae1ix)- Igitur,etc.
Terito arguit Ilenricus, 10. Quodlibeto, q. 12,
sic dicens: Licet amicitia fundetur in virtute, tamen
nulla virtus est perfecta quantum ad exercitium,
sino amicitia. Unde Tullius (de Amicitia, cap. 22) :
Virtutum enim adjutrix amicitia a natura data
est, ut quoniam solitaria non posset ad summum
pervenire, conjuncta ct sociata cum altera perve
niret. Propter qmxl,quantum a«l exercitium operi",
respectu aliarum virtutum, amicitia est qmrdam
virtus generalis, et para principalis jufititîæ gene
rali.", reddens unicuique quod suum est, et implens
illud pneceptum : Quod (ibi vim fieri, hoc facias
alii; Quod tibi non vim fieri, non facias alii.
Quarto. Quia Commentator dicit, super principio
8. Ethicorum , unam virtutem esse (C) amicitiam,
ut fortitudinem, temperantiam, ct moralium unam
quamque (γ). H;vc enim est circa actiones et pas
siones, ut reliquæ Mint: actiones quidem, ut amare;
passiones autem, ut amationes. — Hire ille.
§ 2. — COXTIIA SECUNDAM CONCLUSIONEM
Argumenta Scoti. — Contra secundam con
clusionem arguit Scotus (dist. 27. q. 1), probando
quod Deus non "it objectum chari tatis sub ratione
qua beatificalivus naturæ rationalis.
Primo. Quia actus cbanlatis, si fist perfectus,
respicit Deum sub ratione perfectissima diligibihtatis. Non est autem perfectissima ratio diligibililatis
in Deo comparatio ejus ad aliquam creaturam, sed
aliqua ratio ejus absoluta in se; nam absolute melior
est in se quam po»el esse quæcumque habitudo ad
alterum.
Secundo. Quia qiueritur quid sit illud lieatificaliviim (8)? Aut ivspectusaptitudinalis, quo est aptus
natus lieatilicare, aut respectus actualis, quo scilicet
Ikeatificat. Si primo modo (t), apliludo non est ratio
terminandi actum perfectum {icrfecte, nisi ratione
illius cujus est talis apliludo; sicut nec universaliter
C"l in se aliqua perfectio, sed complicat necessario
sccuin naturam cui inest. Dicere ergo Deum, ul est
lieati ficati viis, esse» objectum cbantatis, est dicere
ipsum, inquantum est talis natur.e. esse objectum
charitalis. Si "ccundo modo, hoc non videtur pro
babile; quia illa relatio quæ est in objecto inquan
tum a< lualiler lieatificat, sequitur actum : non enim
»•"1 differentia in objecto inter respectum actualem
et aptiludinalem, nisi quia actus est cuva ipsum
elicitus· Ergo hoc dicere, esset {tonerequod, inquan-
(a) affabilitatis, benevolenfur, benefictntuc. — aflabihtatrm, benciOlentuun, t^nc/iccutiain Pr.
(C) ca>c. — eit dicere Pr.
(γ) Verba CointnoaUloris sunt : Dilectio ctenmi eu lui eit
de nestru virtutibus.
(£) beahpcatirum. — beati/icum Pr.
(t) et. — Ad. Pr.
3fO
Linni HI. SENTENTIARUM
turn terminât actum a rharitate diciturn, habet I quia ista exempla (a) solum ostendunt quod totum
rationem formalem objecti actus.
i prædiligit esse sui quam partis : non enim manus
Tertio. Quia appetere Itonum, ut huic, pertinet exponit se, sed Immo exponit manum; nec aqua
ad affectionem commodi, secundum quam affectio- I movet se sursum propter bonum universi, sed vir-
nem voluntas non perficitur a charilate.
Quarto. Quia tam beatiflcalio actualis quam aptitudinalis, si quid dicit in Deo, dicit relationem
rationis præcise, actualem vel aplilmlinalem.Nullus
autem respectus rationis jiotest esse ratio formalis
terminandi actum charitatis.
Qulnto. Quia potentia respiciens aliquod objcclum cominuno adæquatiim sibi, sive in ratione
terminati vi, sive in ratione molivi, non |>otesl perfectissimo quielari, nisi in co solo in quo est perfectissimo ratio objecti adæquati. Sed omnis jiotenlia
volitiva respicit pro objecti» primo et adœquato
lotum ens. In nullo igitur ente, sive creato, sive
inerrato, potesl perfecte q nictari, nisi in illo in quo
invenitur perfectissime ratio enti
.
**
Taleaulem solum
est hoc primum ens, non sub aliqua ratione relativa, sed sub ratione qua est hoc ens. — Hæc Scolus
informa.
tus rugit i va totius prædiligit bene esse totius quam
partis.
II. Argumenta aliorum. — Arguunt alii,
Primo. Quia causa dilectionis est imitas dilecti ad
diligentem. Modo major est unitas alicujus ad soipsum quam ad Deum.
Keeuudo. Quia, sicut cognitio naturalis præcrdit
*upei naturalem, ila naturalis dilectio quæ est alieujus adseipsiim, pneeedil supernaluralom qua! esi
cum Deus diligitur super omnia.
Tertio. Quia, si hoc esset possibile, luncsuporlineret diarilas, qua· ad hoc ponitur, ut Deus siqier
munia diligatur.
Qunrto. Quia Aristoteles, 9. El h icor u m ( cap. I
el 8), dicit quod amiiabilia quæ sunt ad alterum,
veniunt ex amicabilibus quæ sunt ad seipsum.
Quinio palet de lueretico, qui permittit se com
buri propter Deum, ut videtur, cum tamen non
g 3. — Contra tertiam conclusionem
halx^t charilalein; hoc tamen facit propter amorem
sui, quia diligit honorem (G) suum et propriam
I· Argumenta Scoti. — Contra tertiam concluvoluntatem, Meo permittit se comburi, non propter
sionem arguit idem Scotiis (disk 27, q. 1 ), prokiiid»» ainorem Dei. El lure videtur esse intentio Apostoli,
quod natura non sufficit ad diligendum Deum plus|a Curiulhior. 13 (v. 3) : Si distribuero, inquit,
quam so sine habitu supernatural!.
in cibos pauperum omnes facultates meas, ct si
Primo. Quia natura determinatur ad unum,
tradidero corpus meum ita ut ardeam, charitaDeterminntur autem ad ap[»cl(‘nduin esse proprium. ! tCm autem non habuero, nihil mihi prodest ; el
ex 2. de Generatione (t. c. 59). Igilur non potest hoc est, quia non diligeret Deum super omnia, quia
appotero non osse sui, et hoc quocumque posito non jiotest sciri utrum diligat Deum super omnia;
circa ipsum, nisi dicatur quod tantum determine- aliquis enim credit se aliquando diligere Deum super
luria) ad appetendum suum esse conditionnliler; omnia, el putal se exponere morli propter Deum,
quod non videtur probabile. Qurecumque ergo natura ei tninen jl0C fûCjt propior propriam voluntatem
inlollcclualis magis dolerminnlur ad ap|)etondum se implendam, ul teneat propositum suum.
esseipiam ad appetendum Deum esse, si non potesl
ulrumquo simul slnre; quia ad appetendum se esse
ni Argumenta Durandi. — Arguit Durandus
determinatur sicut ad unum naturale, ad cujus (dist. 29. q. 2).
oppositum non potest inclinari quacumi|pe «UpposiPrimo, quod similitudo de cive exponente se
tionc facta vel conditione posita circa ipsam vel aliud, i morti pmpter l>onum commun»· non valeat, quia
quia tunc non appeteret se esse nisi sub conditione, civis non exponit se pro communiait»·, «piasi diligat
Secundo. Quia appetitus naturalis non videtur i eam pln>qunm seipsum, nisi includendo in commue-so nisi respectu convenientis appetenti; cl per con- nilate seipsum, sed <|iiia plus diligit Ismuin virtutis
sequens, primo est respectu illius cui appetit conve- quam salutem corporis; et hæc videtur esse intentio
niens. Illud autem est ipse amans; et sic, primo, Aristotelis0. Ethicorum, sicut palet ex toto pro
*
respectu ejus. Ergo non potest esse magis respectu c»’ssu illius capituli (cap. 8) : Dubitatur autem
alterius.
utrum oportet, ubi tractat istam materiam; unde
Tertio. Si aliqua res plus inclinaretur ad ess»i dicit ibi, quo»l civis exponendo se pro amicis vel
alterius quam sui, hoc esset, ut videtur, quia pars patria, optat sibi maxima bona virtutis; amicis autem
magis diligit esse totiud quam esse sui ipsius, quia et communitati attribuit plus nendose morti pro bono communi (i), magis diligit
hi hoc faciendo quam faciendo oppositum vel quodCUmquo aliud. Istud enim non est verum, immo Iit
comparatio prima et non secunda, ut patet ex ordino
textus.
Secundo ad idem. Quia plus dolierct aliquis
dolere, si fecisset contra bonum virtutis, (piam si
tola alia civitas fecisset; ergo plus delict quilibet (γ)
sibi diligere bonum virtutis (piam communitati.
Quod (o) si ux|ionat se pro communitate (c), hoc ot
attribuendo communitati minus bonum, scilicet
bonum corporale, sibi autem inajus bonum, scilicet
luinuni virtutis.
Tertio. Quia constat quod quilibet dcliot so dili
gere plus quam amicum; et tamen, sicut dicit Phi
losophus, 9. Elhicor. (cap. 8), oportet pro amicis
multa pati, et mori si oporteat. Ergo ex hoc quod
aliquis exponit se morti pro aliquo, non sufficienter
arguitur quoddiligal alium plusqunm so,quidquid sil
illud, sive persona privata, sine respublica. Propter
quod illo modus prol>andiqiii(C)assumitur,scilicet (η)
quod civis diligat plus bonum commune quam se,
nisi includendo se in bono communi, est insuffi
ciens, quia assumit falsum.
Quarto. Quia falsum est quod assumitur in illa
proluit ione, scilicet quod chantas elevat naturam ad
amandum Deum secundum specialem rationem, sci
licet Secundum rationem beatificantis; quia hoc non
facit charitas, sed fides, quæ ostendit nobis in ipso
esse rationem beatificantis. Nec iterum ad hoc requi
ritur (0) fides infusa, cum sine ea possimus de eo
concipere rationem beatificantis. Et dato quod sic
elevaret naturam ad amandum Deum ariore concu
piscentia·, oporteret proporlionabiliter ponere quod
elevaret naturam ad amandum Deum amore amicitiæ, quantum ad aliam specialem rationem quæ
esset in Deo amato, el non quantum ad modum
amandi ex parte nostra, hunc scilicet quod ametur
super omnia (t); quia amor amicitiæ coiiMiigit ex
bono apprehenso in eo qui amatur, sicut amamus
(a) Et. — Om· Pr.
(4) communi. — . — Contra
sextam
conclusionem
Argumentum Durandi.—Contra sextam concliisionem. arguit Durandus ( dist. 27, q. 2) quoonum
graliæ et gloriæ. Cujus ralionem esse dicil. quia per
charitatem optamus creaturis bonum di\inum qua
tenus ejus sunt capaces, el per ipsum (γ) tendunt in
Deum. Sed omnes creatune intellectuales sunt capa
ces lequnlis boni gratiæ et gloriæ, ul communius
tenetur, el indubitanter verum est ossunt tendere in Deum.
Ergo per charitatem æquale lioniim eat omnibus
optandum.
Gmlirmalur |>er illud quod dicilur, I. CorinIhior. 13 (v. 4): Charila
*
non amulalitr. E^el
autem æmulaliosi non optaretur unicuique lautum
bonum, quanti est capax, el maxime (piando unum
lionum non est diminulivum nec impeditivum allo
ts) vel. — Ad Pr.
(6) ct. — Om. Pr.
(γ) ipiuni. — iptam Pr.
DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX, ET XXX. — QUÆSTIO I.
nus, sicut est de bonis graliæ ct gloriæ, quæ respi
cit chaulas; immo videretur esse in præjudicium
divinum : quia, eu tn charilas sil primo et simpli
citer quoad Deuui, nve oplel alicui bonum nisi ul
tendat in Deum sicut in linein, in præjiidicium
divini amoris esset, nisi optaretur cuililiet bonum
quo efficacius potest tendere in Drum, Tale autrui
e>t summum bonum gratiæ et gloriæ, cujus pura
creatura capax est, et in isto non est gradus, ut
«licium est. Hæc autem optatio est conditional
*
, sci
licet supposita ordinatione el voluntate divina cui
primo inhæret charitas, el secundum quam optat
omnia fieri. — Haec ille.
£8. — CONTRA OCTAVAM CONCLUSIONEM
Argumenta Durandi. — Qmtra octavam cunchisionem, arguit Durandus (dist. 30, q. 2), pro
bando primo quod dilectio inimi< i sil nudior el
magis meritoria quam dilectio amici in aliquo — Hæc ille. — Ex quibus videtur tollo
amicitiam politicam non esse virtutem distinctam
ab aliis. Sed in S’ 2
*,
q. 23, art. 3, in solutiono
primi, videtur vello quod est proprie virtus, ut rucitaium est in prolatione primo) conclusionis. El si
milo dicit in ScriptosuperoctavoEthicor., lect. 1 (δ),
ubi sic : « Amicitia, inquit, est quædiim virtus,
inquantum scilicet est habitus electivus; ot reduci
tur ad genus justitia), inquantum exhibet proportio
nale; vol saltem est cum virtute, inquantum virtus
e>l causa veni) amicitiæ. j> — Ihec illo. — Item,
b®l. 5 (γ), sic dicit : « Amicitia est qmmlam æqunlitas, inquantum requirit mutuam amationem. Et
hoc videtur addero supra modum virtutis. Nam in
qualibet virtute sufficit actus unius virtuosi. Sed in
amicitia non sufficit actus unius virtuosi. Sed ojwrtet
quod concurrant actus duorum mutuo se amantium.
El ideo Philosophus, supra (cap. 4), non dicit abso
lute quod est virtus,sed addit, vel cum virtute, quia
videtur aliquid addere supra rationem virtutis. j> —
ll«ec ille. — Ex quibus apparet quod nulla contra
dictio proprie est in dictis sancti Thornæ. Nam mens
ejus est, quod talis amicitia non est virtus eo modo
quo alia· virtutes politiae. Tum quia habet pro fun
damento alias virtutes, el ex inclinatione proceden
tium habituum innascitur. Tum quia de ratione
talis amicitiæ est actus vel habitus exsistens in alio
supposito. Tum quia habitus talis amicitiæ quando
que desinit esse amicitia ad aliquem, puta amico
convergo in malitiam insanabilem, el post hoc polest
iterum incipere esse amicitia ad illum, si alias (?)
sanetur vere vel apparenter. Tum quia talis ami
citia potest perdi sine vitio illius in quo <*sl, ex solo
defectu amici. El multæ alite dissimilitudines inter
habitum amicitiæ et habitus virtutum monilium
dari possunt. Ex quo patet solutio ad omnia argu
menta contra primam conclusionem. Nam solum
concludunt quod talis habitus est aliquo modo vir
tus, cum sil electivus, et laudabilis, et in medie
tate (c) consistons; el totum hoc concedimus. Sed
non concludunt quod sit virtus univoce cum aliis
virtutibus; et hoc intendit sanctus Thomas. El hoc,
loquendo de amicitia de qua loquitur Philosophus,
8. ct 9. Ethicorum. Secus de quadam alia amicitia,
de qua loquitur, i. Ethicorum (cap. 6}, qua· alio
(«) /èu/MiHUx/t. — huju» Pr.
(βΐ lert. I. — cap. 1 Pr.
(l) Uh 5. — cap. 5 Pr.
Uj aluu. —· altaf Pr.
(< tn modifiait — inimcdiafe Pr.
nomine dicilur affabilitas vel ainicabilitas, tenons
medium intel adulationem, el liligiosilalem (a), vol
discordiam·
§2. — Al) ARGUMENTA CONTRA SECUNDAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti. — Ad primum Scoti
contra secundam conclusionem et alia sequentia,dici
lur quod formalis ratio objecti charitatis |K)te$t>qmi
dupliciter, Uno modo, ex parte rei quam principa
liter diligit charitas, et in quam (C) prirïcijmÎilor
tendit actus ejus; el isto modo formalis ratio objecti
charitatis est suminum bonum, vel bonum divinæ
læaliludinis. Alio modo, ex parte potentiæ volitivæ
Deum diligentis; et hoc modo formalis ratio objecti
charitatis esi principium beatiludinis naturæ ratio
nalis, vel ratio beatificat i vi. De primo horum, bea
tus Thomas, de Virtutibus t quaestione de Charitatcfuvl. 2, sic dicit : « Charitas absque dubio vir
tus esi. Cum enim virlus sit, quæ bonum facit
habentem et opus ejus bonum reddit, manifestum
est quod secundum propriam virtutem homo ordi
natur ad bonum proprium. Proprium aulem bonum
hominis oportet diversimode accipi, secundum quod
homo diversimode accipitur. Nam proprium bonum
hominis, inquantum est homo, est lionum rationis,
eo quod hominem esse, est rationalem e>se; bonum
autem hominis secundum quod est artifex, est
bonum artis; el sic etiam, secundum quod est |>olitlcus, Imuiuiu ejus est bonum commune civitatis.
Cum igitur virlus operetur ad bonum, ad virtutem
cujusque requiritur quod sic se habeat quod ad
bonum bene operetur, id est, voluntarie, et
prompte, el delectabiliter, el etiam firmiter. Hire
enim sunt conditiones operationis virluosæ, <|uæ
non possunt convenire alicui operationi, nisi ope
rans amet bonum propter quod operatur, eo quod
amor est principium omnium voluntariarum allectio
num quod enirn amatur, desideratur dum nondum
habetur, et delectationem inferi quando habetur,
et tristitiam ingerunt ea quæ ab habendo amatum
impediunt; ea etiam quæ ex amore fiunt, ct fir
miter, et prompte, el delectabiliter fiunt. Ad virtu
tem igitur requiritur amor boni ad quod virtus
operatur. Bonum autem ad quod operatur virlus
quæ est hominis impianlum homo, est homini connaturale; unde voluntati ejus naturaliter inest amor
hujus boni quod est bonum rationis. Sed si accipia
mus sii lutem hominis secundum aliam considera
tionem non naturalem homini, oportebit ad hujus
modi virtutem, amorem illius boni ad quod talis
virtus ordinatur, esse aliquid superadditum supra
naturalem voluntatem. Non enim artifex bene ope
ratur. nisi superveniat ei amor boni quod |W ope-
(a) liUijwaitateni, — Unguoeitatem Pr.
16) in quam. — inquantum Pr.
1
DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. — QUÆSTIO I.
rationem artis intenditor. Unde Philosophus dicit,
8. Politicorum (cap. I ), quod, ad hoc quod aliquis
sil Itonus politicus, reqniritur quod amet tonum
civitatis. Sicut aulem homo inquantum admittitur
ad participandum bonum alicujus civitatis, efficitur
civis illius civitatis, et (?) competunt ei quædam
virtutes ad operandum ea <ριπ· sunt civium, et nd
amandum bonum civitatis; ita, cum homo per divi
nam graliam admittatur in participationem codcstis
bentitiidinis quæ in visione el fruitione Dei con
sistit, fit quasi civis et socius illius beatæ civitatis,
quæ vocatur ecclesiis Hierusalem, secundum illud
Ephcsior. 2 (v. 19): Estis cires sanctorum, ct
domestici Dei. Unde homini sic ad cudeslia ndseriplo competunt quædam virtute
**
gratuita·, quæ sunt
virtutes infusa», ad (piarum debitam operationem
pneexigitur amor boni communis loti societati,
quod est lionum divinum prout est beatiludinis
objectum. Amare nutem lionum alicujus communi
tatis contingit dupliciter. Uno modo, ut hatontiir.
Alio modo, ut conservetur. Amara autem bonum
alicujus civitatis ut habeatur el possideatur, non
facit bonum politicum, quia sic etiam aliquis lyranniis amat bonum alicujus civitatis, ul ei domi netur;
quod est amare seipsum magis quam (C) civitatem ;
sibi enim ipsi hoc bonum concupiscit, non civitati.
Sed amara tonum civitatis, ul conservetur el defen
datur, hoc esi vere amare cixitaloin; quod tonum
politicum facit, in lanium quod aliquis propter
bonum ci\itatis conservandum vel ampliandum, se
periculis mortis exponit el negligil (γ) bonum pri
vatum. Sic igitur amnio tonum quod a beatis par
ticipatur, ul habeatur vel possideatur, non facit
hominem bene se habentem ad beatiliidinem, quia
etiam mali illud bonum concupiscunt. Sed amara
illud bonum secundum se, ut permaneat el diffun
datur, el ut nihil contra illud bonum agatur, hoc
facit hominem bene se habenleiu ad illam societa
tem beatorum. Et hoc est charitas, qmv Deum
propter se diligit, et proximos, qui sunt ca| taces
illius beatiludinis, sicut seipsum, et quæ(o) repu
gnat omnibus impedimentis beatiludinis el in se et
in aliis. Unde nunquam polest esse cum peccato
mortali, quod est beatiludinis impedimentum. Sic
igitur patet quod charitas non solum est virlus, sed
potissima virtutum, n — Ihec ille. — Ex quibus
palet quod formale objectum charitatis, ex parte rei
amata», est bonum divinum, prout esi beatiludinis
objectum. De hoc etiam, eadem qmestione, art. 7,
sic dicit : α Cum quæritur de his (juro subjiciuntur
actui alicujus potentiæ vel habitus, oporlel conside
rare formalem rationem objecti illius potentiæ vel
(»)
(ό)
(γ)
0)
a vorbo efficitur u«que a
De secundo nutem, sciliral quod formalis ratio
objecti charitatis ex parte diligentis (γ) sil ratio bealiiicntivi vel aliquid *imile, ostendit sanctus Tho
mas, in suo simili, scilicet, I p., q. GO, art. 5, in
solutione secundi, ubi sic dicit : < Cum dicitur,
Deus diligitur ab angelo inquantum est ei bonus, si
ly ini]uanlun; dirai ilnern. sic falsum est; non enirn
naturaliter diligit Deum propter tonum suum, sed
propter ipsum Deum. Si vero dicat rationem amoris
ex parle ornantis, sic verum e>t ; non enim esset in
natura alicujus quod amarat Deum, nisi ex eo quod
unumquodque dependet a bono quod est Deus. »
— Hæc ille. — liem, in solutione quarti, sic dicit :
« Deus, secundum quod usi universale tonum a (pm
dependet omne bonum naturale, diligitur dilectione
naturali ab unoquoque; inquantum vero est bonum
beat i lirans su|»ernaluraliter omnes supernaturah
bealitudine, sic diligitur dilectione charitatis. » —
Hæc ille. — liem. 2
* 2·, q. 20, art. I : α Dilectio,
inquit, charitatis tendit in Deum sicut in princi
pium beatiludinis. in cujus communicatione ami
citia diai ilalis fundatur, α — Hæc ille. — Ex quihus apparet quod ratio formalis objecti charitatis,
ex parte diligentis, est principium beatiludinis, vel
beatilicalivum vel communicativum beatiludinis hoc
modoquod, quia talis ratioest in Deo,ideo natura ratio
nalis |»er habitum charitatis fertur in Deum, el
disponitur, et inclinatur ad diligendum Deum : non
quod propter tales rationes Deus diligatur quasi
propter linem; sed se habent potius in genere causa»
materialis.
Tunc ad formam primi argumenti, conceditur
major. Ad minorem, dicilur (puni peiTectissima
(>) proprtiun — pivpter Pr.
(C) Int/ntiir. — tra/iit Pr.
(·;) dihgcntii — itiligibililalii IT.
366
LIBRI III. SENTENTIARUM
ratio diligibilitatis Dei, se tenens ex parte rei dile
cta?, el se habens in genere causæ formalis vel
finalis, non est quæcumque comparatio Dei ad crea
turam, sed est sua bonitas el beatitudo. Sed non est
inconveniens quod perfectissima ratio diligibilitatis
Dei, se tenens ex prie diligentis, et se habens in
genera causæ materiali» per dispositionem ad dile
ctionem Dei, includat comparationem aut respectum
ad creaturam : quia nullum diligens diligit nisi
quod est sibi bonum, aut conveniens, et perfectivum sui; el constat quod omnia talia dicunt respe
ctum.
Ad secundum dicitur quod, cum dicitur beatificativum, pr. hoc non intelligimus solum respe
ctum actualem quo actualiter beatificat, nec solum
respectum aptitudinalem quo aptus est beatificare,
sed intelligimus et complicamus quoddam absolu
tum sub respectu; sicut cum dicitur bonum, quia
non tota ratio l>oni est absoluta, nec tula respective,
sed partim sic, el partim sic. Unde, cum dicimus
Deum beat ificati vu m vel principium beatificationis, intelligimus in Deo summam bonitatem et
beatitudinem, secundum (a) quod illa est fons omnis
beatificationiscrealæ et principium in triplici genere
causæ, scilicet formalis, efficientis, et finalis. — El
cum dicitur quod respectus aptitudinalis non est
ratio terminandi actum nisi complicando natu
ram, etc.; — dicitur quod nos non dicimus quod
ille respectus bealificativi terminet perse aut directe
actum charitatis, immo quod disponit ad actum
charitatis ct incitat illum. Non enim pertinet ad
formalem rationem objecti in se considerati ipsius
charitatis, sed pertinet ad formalem rationem objecli
ex parte diligentis (t). Prima autem ratio terminat
actum charitatis, non nutem secunda; quia non est
ratio in quam, vel quu (γι, vel propter quam ten
dat chantas, sed cum quu, cx parte subjecti, quod
non ferretur in Deum, nisi esset aliqua communi
catio inter Deum et hominem, secundum dona
gratiæ et gloriæ. Hæc autem communicatio expri
mitur pr tales respectus importato
*
in hoc quod
dico principium bcatitudinis. bealificatirum naturut rationalis, et hujusmodi (J).
Aii tertium dicitur quod charitAB non appetit
bonum ut huic, sic quod beatitudinem velit proprio
subjecto principaliter, aut quod bonum divinum
referat ad proprium subjectum ul ad finem. Cum
hoc tamen stat quod si bonum divinum non esset
conveniens subjecto charitatis, nec sibi communicabile, charitas non inclinaret subjectum suum in
bonum divinum. Charitas igitur non diligit Deum,
quia bonus homini vel beati ficati Vus hominis, si ly
(e| «cruiithiih. — vmiwA>Pr.
(C) tllliqridif. — tlthiphihlah» Pr.
(j) qua — quam Pr.
(Î) hujutmodi. — huju» Pr
quia dicat causam finalem; hoc enim esset retor
quere Deum in creaturam sicut in finem. Si vero ly
quia dicat causam materialem vel dispsilionem
reducibilem ad genus cause materialis, sic verum
est, quia charitas diligit Deum quia beatifleativus
hominis, vel quia bonus homini. Et de hoc multa
dicta sunt in praecedentibus.
Ad quartum respondetur sicut ad secundum.
Ad <|iiiiitum dicitur quod si loquamur de formali
objecto voluntatis el proprio et per se, tale objectum
non est ens, sed binum. Et ideo minor, ad illum
sensum loquendo, est simpliciter falsa. — Dicitur
secundo, quod plentia volitiva non potest quielari
perfecte in quocumque creato vel increato, nisi in
illo in quo perfectissime reperitur ratio boni. —
Dicitur tertio, quod in Deo, sub ratione qua est hoc
ens, non perfectissime reperitbr ratio boni, sed sub
ratione qua est hoc bonum; quia nec ratio entis nec
ratio hujus en lis includunt formaliter rationem boni,
el consequenter nec rationem summi boni. — Dici
tur quarto, quod, posito, sed non concesso, quod
Deus terminaret actum voluntatis, el perfecte quie
ta rei voluntatem, sub aliqua ratione absoluta ex
parte sui, illa tamen ratio non potest a nobis con
cipi in via absoluteet sine quocumque respectu, sed
cum respectu. Sicut patet de ratione summi boni,
vel infiniti boni, vel perfecti boni, vel hujusmodi («)
boni, et similibus, quæ important respectus vel
negationes. El hoc est, quia non concipimus Deum
secundum quod in se est, sed per effectus suos. Et
sic competit quod ratio alicujus ex parte ratiocinabilis est absoluta el positiva, el tamen ex parte ratiocinanlis est respective vel negativa.
Quod autem objectum voluntatis non sit ens, sed
lionum, asserit (C) sanctus Thomas, ubicumque
loquitur de isla materia, specialiter 1
* 2æ, q. 9,
art. I, in solutione secundi, ubi sic dicil : u Sicul
imaginatio forma· sine ;rsliinalione convenientis et
nocivi non movet appetitum sensitivum, ita nec
apprehensio veri sine ratione boni vel appetibilis
non movet voluntatem. Unde intellectus specula
tivus non movet, sed practicus, ut dicitur 3. de
Anima (t. c. 46). p — Ihee ille. — Item, in princi
pii solutione, sic dicit : a Intantum aliquid indiget
moveri ab aliquo, inquantum est in potentia ad
plura; oprlet enim ul illud quod est in potentia,
reducatur ad actum, et hoc est movere. Dupliciter
autem aliqua vis animæ invenitur esse in potentia
ad diversa. Uno modo, quantum ad agere et non
agere. Alio modo, quantum ad agere hoc vel illud.
Sicut visus quandoqpe videt actu, et quandoque non
videt; et quandoque videt album, et quandoque
nigrum. Indiget ergo movente, quantum ad duo,
scilicet quantum ad exercitium vel usum actus, et
(a) huju»modit — hu/ia I’r
(t) ofienf. — aitcntil Pr.
DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX — QUÆSTIO I.
quantum ad determinationem actus : quorum pri
mum est cx parte subjecti, quod quandoque inveni
tur agens, quandoque non agens; aliud autem ex
parte objecti, secundum quod specificatur actus.
Motio autem ipsius subjecti est ex aliquo agente. Et
cum omne agens agat propter finem, principium
hujus motionis est ex fine. Et inde est quod ars ad
quam perlinet finis, movet suo imperio artem ad
quam perlinet id quod est ad finem. Itonum autem
incommuni, quod babot rationem finis, est obje
ctum voluntatis. Et ideo ex hae parte voluntas
movet omnes alias |>otentias animæ ad suos actus.
Utimur enim aliis potentiis cum volumus; nam
lines et perfectiones aliarum potentiarum compre
henduntur sub objecto voluntatis, sicut quædam
particularia bona : semper autem al's, vel potentia,
ad quam perlinet finis universalis, rnovet ad agen
dum artem, vel potentiam, ad quam pertinet linis
particularis sub illo comprehensus; sicut dux exer
citus, qui intendit Immiuiu commune, scilicet ordi
nem totius exercitus ( α ), movet suo imperio aliquem
ex tribunis, qui intendit ordinem unius aciei. Sed
objectum movet determinando actum, ad modum
principii formalis a quo in rebus naturalibus actio
specificatur, sicut calefactio a calore. Primum autem
principium formale est ens, et verum universale,
quod est objectum intellectus. Et ideo isto modo
motionis, intellectus movet voluntatem, sicut prae
sentans ei suum objectum. » — Hæc ille. — Ex
quibus apparet primo quod ens. sub ratione qua
ens, non est objectum voluntatis, sed intellectus.
Secundo, quod, si intellectus ostendat voluntati aliqûid sub ratione entis, et non sub ratione Itoni vel
mali, ex tali ostensione nulla causatur allectio in
voluntate. Tertio, quod quantumcumque Deus ab
intellectu creato apprehendatur sub ratione qua est
hoc ens, si non apprehendatur sub ratione l»oni,
non propter hoc movet ad sui dilectionem, et conse
quenter nisi aliter apprehendatur non delectat, nec
quielat voluntatem creatam ; quielat ergo sua ratione
absoluta simul el respective; qualis est ratio boni.
Quarto, quod ideo Deys dare visus quielat volun
tatem, quia evidenter apparet illum esso summum
Itonum el essentiam bonitatis. De hoc sanctus Tho
mas, 1 p., q. 62, ari. 8, sic dicil : α Angeli beati
peccaro non possunt. Cujus ratio esi, quia eorum
beatitudo in hoc consistit quod Deum per essentiam
vident; essentia autem Dei est ipsa essentia boni·
talis. Unde hoc modo se haltet angelus, videns
Deum, ad ipsum Deum, sicul — Hæc ille.
§ 3. —
Ad
ARGUMENTA CONTRA TERTIAM
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Scoti. — Ad primum con
tra tertiam conclusionem, dicitur quod, sicut natura
determinatur ad appetendum esse proprium, sic
quod non potest de per se appetere non esse sui
quocumque posito circa ipsam, ita multo amplius
el intensius determinatur ad appetendum esse Dei,
sic quod nullo modo potest appetere non esse Dei;
immo, sicut plus appetit esse divinum quam pro
prium, sic plus refugit non esse Dei quam non esse
sui. — Cum autem dicil quod, si esse Dei et esse
creatur» non possent simul stare, etc., — dico quod
ille casus est impossibilis, quia bonum creatura»
{totius salvatur in Deo quam in seipso, sicut patel
in probatione tertia» conclusionis, nec unuin illo
rum potest alteri repugnare plusquam bonum spe
ciei possit repugnare bono sui individui vel econtra.
De hoc sanctus Thomas. 1 p., q. 60, art. 5, ubi
arguit sic, in tertio loco : < Natura reflectitur supra
seipsam, vel in seipsam; videmus enim quod omne
agens naturaliter agit ad conservationem sui. Non
autem reflecteretur in seipsam natuia, si tenderet
in aliud plusquam in se. Igitur, etc. > Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : < Natura, inquit,
reflectitur in seipsam, non solum quantum ad id
quod est singulare, sed mullo magis quantum ad
commune; inclinatur enim unumquodque ad con
servandum non solum individuum suum, sed etiam
suam speciem; et multo magis habet naturalem
inclinationem unumquodque in id quod est bonum
universale simpliciter. » — Hæc ille. — Dicitur
ulterius quod, |»o>ilo per impossibile quod esse Dei
et ars ex|K)nens
se pro bono totius corpons. Nec ex hoc sequilur
quod natura tantum condilionaliter determinetur
ad ap|H‘lendum esse proprium, quia natura semper
de per se appetit proprium esse simpliciter, el sine
conditione. Polest tamen appetere suum non esse
de per accidens, pro quanto tale non esse (x) est
salvalivum alicujus melioris esse ipsius naturæ,
quam sil suum singulare esse; sicut melius el perfeclius esse hal»el *par in toto quam in seipsn. Et a
simili, quoelibet res perfectius esse habet in Deo
(piam in seipsa. Ideo in illo ca^u exponeret suum
esso minus iHufeclum pro suo esse magis perfecto.
Λ<1 seciitiduni, negatur prima consequentia ibi
facta; quia, licet appetitus naturalis non sil nisi
I
(a) «w, — Orn. Pr.
308
EIBKI III. SENTENTIARUM
convenientis appetenti» non tamen sequitur quod
primo Mt respectu illius cui oppetit conveniens.
Unde hujus luxe argumentum. Sequitur responsio :
«Dicendum, inquit, quod, quamvis unicuique sit
amabile quod est sibi bonum, non tamen oportet
quod propter hoc sicut propter finem ametur quia
est sibi Ixmum, cum etiam amicitia non retorqueat
ad seipsum bonum quod ad alterum optat. Diligi
mus enim amicos, etiamsi nihil inde nubis debeat
evenire. > — Hi
*
ille. — Sic dico, in proposito,
quod, licet appetitus naturalia non sit nisi conve
nienti» appetenti, non tamen oportet quod semper
referat tab· conveniens ad ipsum appetentem, sicut
ad linem; potissime ubi tale conveniens est ratio
w>endi et bonitatis ipsi appetenti, ct nullo modo
erontra, sicut est in proposito de Deo respectu cujuslibet naturalis appetentis. El ideo non oportet quod
appetitus naturalis primo sil rcs|xxtu ipsius appe
tentis, loquendo de primitale perfectionis.
Ad tertium negatur minor. Quia illa exempla
bonn sunt ad propositum, el ex illis bene intellectis
apparet quod non solum totum praililigit esse suum
iirlieularis subservit univerealh De hoc sanctus Thomas, tie Potentia Dei,
q. 0, art. 1, in solutione dec i mis? pli mi, sic dicit :
< In qualibet re naturali est naturalis ordo et habi
tudo ad omnes causas su|ierioi
*es.
Et inde, est quod
illa quæ fiunt in corporibus inferioribus (a) ex
U) itifcriunbui — in mpenoritui Pr.
I impressione corporum cadcslitini, non sunt violenta,
licet videantur iw» contraria naturalibus inolibu·
inferiorum corporum, ut palet in fluxu et refluxu
maris, qui sequitur motum Itirnr·. El multo minus
est violentum, quod a Deu 111 in istis inferioribus. >
— Hæc ille. — Ex quibus patet quod aqua natura
liter inclinatur nd ascendendum et dimittendum
locum suum propter tonum universi, dato quod
principium effectivum illius motus sit corpus cœleste, vel alia virtus regilivn universi.
II. Ad argumenta aliorum. — Ad primum
resjxmdiH sanctus Thomas, 1 p.j q. 60, art. 5, ubi
arguit sic, primo loco : « Dilectio naturalia fundatur
super unione naturali. Sed natura divina maxime
distat a natum angelica. Ergo naturali dih’Ctione
angelus minus diligit Deum quam se vel alium
angelum. ® Ecce argumentum simile isti· Sequitur
responsio : α Dicendum, inquit, quod illa ratio pro
cedit in his quæ βχ ιικριο dividuntur, quorum iintim
non est alteri *iatio exsistendi et bonitatis; in talibus
enim, unumquodque magisdiligitnaluraliterseipeum
quam alium, inquantum est sibi magis unum quam
alteri. Sed in illis quorum unum est tota rnlio
edendi et Imnitatis alteri, magis diligit naturaliter
alterum quam sei|tsiim; sicut dictum est (in corp,
arlic.) quod unaquiequo pars naturaliter diligit
totum pliiMpiain se, et quodlibet singulare natura
liter diligit plus bonum su© speciei quam lionum
suum singulare. Dens autem non solum est Ixmuin
unius speciei, snl est ipsurn universale bonum sim
pliciter. Unde unumquodque suo modo naturaliter
plu» diligit Deum quam seipsum. n — Haec ille. —
Ex quibus palet quod causa dilectionis naturalis
non solum est unio vel unitas dilecti ad diligentem,
immo continentia in csm? et iHinitate diligentis a re
dilecta. Et hoc modo Deus continet omnem creatu
ram in e>se el bonitate plus<|unm creatura continea
tur a Mjipwi vel a suis principiis intrinsecis. El
similiter Deus e>t rausa unitatis et unionis cujuslilwl rei ad sripsam, vel ad quodeumque aliud. Et
ideo, licet sil minus unitus creatura·, quam crea
tura sibi ipsi, non sequitur quod minus diligatur.
Ait secundum palet responsio per pnedicta su|ieriu> (§ praceil ), quia non omnis dilectio Dei super
omnia est supernaturalis, sed dolum illa qua cha
ntas diligit Deum ut primum principium beatitudinis. Unde sanctus Thomas, I p.. q. 60, art. 5,
arguit sic. quarto loco : α Hoc videtur esse proprium
cbantatis, ut aliquis Deum plus quam seipsum
diligat. Sed dilectio charitatis non est naturalis, sed
difluuditur in cordibus nostris per Spiritum San
ctum. Igitur angeli naturali dilectione non diligunt
Deum plus quam seipsos. > Ecce aiyumenlum.
Scquilur res|M>n>io : < Dicendum, inquil, quôd
Deus, secundum quod est univcraale Ικηιυιη, a «pio
dependet omne bonum naturale, diligitur naturali
DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. — QUÆSTIO I.
dilectione ah unoquoque; inquantum vero (x) est
lunnm IxMitiflcans universaliter omnes supernatu
ral! k
*atificalione, sic diligitur dilectione charitati». »
— Hæc ille.
Ad tertium patet responsio per idem. De hoc san
ctus Thomas, 1* 2
,
*
q. 109, art. 3, in responsione
primi, sic dicit : < Charitas diligit Deum super
omnia (6) eminentius quam natura. Natura enim
diligit Deum super omnia, prout est principium et
linis naturalis boni. Charitasautem, secundum quod
est objectum beatiludinis, et secundum quod homo
habet quamdam societatem spiritualem cum Deo.
Addit etiam charitas, supra naturalem dilectionem
Dei. promptitudinom quamdam et delectationem,
sicut et quilibet habitus virtutis addit super actum
bonum, qui fit ex sola naturali ratione hominis, vir
tutis habitum non habentis. » — Hæc ille.
Ad quartum res po nd it sanctus Thomas, 2« 2îr,
q. 26, art. 3. in solutione pruni, dicens quod « Phi
losophus (9. Ethicor., cap. 4 el 8) loquitur de amicabilibus quæ sunt ad alterum in quo bonum quod
est objectum amicitiæ, invenitur secundum aliquem
particularem modum; non autem de amicabilibus
quæ sunt ad alterum in quo bonum prædictum
invenitur secundum rationem totius. » — Hæc ille.
Ad quintum dicitur quod talis hæreticus non
diligit Deum super omnia dilectione cliaritatis, cum
peccet mortaliter contra Deum ; nec exponit se morti
propter Deum, si ly propter dicat ultimum finem
summe dilectum, ad quem se el omnia alia referi.
Forte tamen exponit se morti propter Deum si ly
propter dicat causam materialem, quia scilicet
materia pro cujus defensione se exponit morti tangit
aliquem articulum fidei circa Deum, et etiam si ly
propter dicat finem non ultimum, sed finem con
cupitum, ct finali ter relatum : talis enim hæreticus
vult adipisci Deum; sed quia utitur Deo et non fruitur, Deum refert ad seipsum.
Dicitur ulterius, quod talis hæreticus. quia non
habet naturam integram, sed in primo parente vitia
tam. non diligit Deum super omnia dilectione natu
rali. Sed hoc non est contra conclusionem, quæ
solum vult quod omnis natura in sua integritate
consistens, diligit Deum super omnia. Secus est de
natura a sua integritate collapsa. De hoc sanctus
Thomas, 1" 2‘", q. 109, art. 3. sic dicit : u Diligere
Deum super omnia, est quodammodo connatural^
homini, et etiam cuilibet creaturæ, non solum ratio
nali, sed etiam irrationali et inanimatae, secundum
modum amoris qui unicuique < reaturæ competere
|>otest. Cujus ratio est, quia unicuique naturale est
quod appetat et quod amet secundum quod aptum
natum est ; sic enim unumquodque agit prout
aptum natum est, ut dicitui. 2. Physicorum (t. c.
(a) erro. — rerum Pr,
(C) tuper wunia. — Oin. Pr.
369
78). Manifestum est autem quod bonum partis est
propter l»onurn lotius. Unde etiam naturali appetitu
vel amore nnaqiucque res particularis amat bonum
suum propnum propter bonum commune totius
universi, quod est Deus. Unde et Dionysius dicit in
libro de Divinis Nominibus (cap. 4), quod Deus
convertit omnia ad amorem sui ipsius. Unde homo
in statu naturæ integre dilectionem sui referebat
ad amorem Dei sicut ad finem, et similiter dilectio
nem omnium aliarum rerum ; el ita Deum diligebat
plus quam seipsum, et super omnia. Sed in statu
nature corrupta? homo ab hoc deficit secundum
appetitum voluntatis rationalis, quæ propter corru
ptionem nature sequitur bonum privatum, nisi
sarietur per gratiam Dei. Et ideo dicendum quod
homo in statu naturæ integras non indigebat dono
gratiæ superadditæ naturalibus bonis ad diligendum
Deum naturaliter super omnia, liret indigeret auxi
lio Dei ad hoc eum moventis. Sed in statu nature
corruptae, indiget etiam homo ad hoc auxilio gratiæ
naturam sanantis. » — Hæc ille. — Item, 1 p.,
q. 60, art. 5, sic dicit : « Quidam dixerunt quod
angelus naturali dilectione diligit Deum plus quam
seipsum amore concupiscentis, quia scilicet plus
appetit sibi bonum divinum quam bonum suum,
et quodammodo amore amicitiæ, inquantum sci
licet naturaliter angelus vult Deo majus bonum
quam sibi : vult enim naturaliter Deum esse Deum,
se outem vult habere propriam naturam; sed sim
pliciter loquendo plus diligit se naturali dilectione
quam Deum, quia intensius et principalius diligit
se quam Deum naturaliter. Svd falsitas hujus opi
nionis aperte apparet, si quis in rebus naturalibus
consideret ad quid res naturalis moveatur natura
liter; inclinatio enim naturalis in his quæ sunt sine
ratione, demonstrat naturalem inclinationem in
voluntate intellectualis naturæ. Unumquodque autem
in rebus naturalibus, quod secundum naturam hoc
ipsum quod est. alterius est. principalius ct magis
inclinatur in id cujus est, quam in seipsum. El hæc
naturalis inclinatio demonstratur ex his quæ natu
raliter aguntur; quia unumquodque sicut agitur
naturaliter, sic aptum natum est agi, ut dicitur,
2. Plujsicor. (t. c. 78). Videmus enim quod natu
raliter para exponit se ad conservationem lotius,
sicut manus exponitur ictui absque deliberatione,
ad conservationem totius corporis. Et quia ratio
imitatur naturam, hujusmodi imitationem inveni
mus in virtutibus politicis. Est enim virtuosi civis
ut so exponat periculo mortis pro totius reipublicæ
conservatione, et si homo esset naturaliter pars
hujus civitatis, 1i.it inclinatio esset ei naturalis.
Quia ergo bonum universale est ipse Deus, et sub
hoc bono continetur et angelus, el homo, el omnis
creatura, quin omnis creatura naturaliter, secun
dum id quod est. Dei est. ^equitur quod naturali
dilectione angelus et homo plus et principalius
V. —
370
LIBHl Ili. SENTENTIARUM
diligat Deum quam seipsum. Alioquin, si naturali I bono communi reipublicœ |>arum ibi loquitur, sed
ter plus diligeret seipsum quam Deum, sequeretur de amicis. Propter quod non ]>ote&t ex hoc argui
quod naturalis dilectio esset perversa, el quod non I quod mens ejus sit quod aliquis virtuosos plus
perficeretur per charitatem, sed destrueretur. n — I diligat privatum bonum quam bonum rei publicas,
cum expresse dicat, 1. Ethicor. (cap. 2), quod
Hæc ille.
I bonum gentis et civitatis amabilius est et divinius
III. Ad argumenta Durandi. — Ad primum 1 quam bonum unius; sed vult quod virtuosiis,
Durandi dicitur primo, quod similitudo de cive I moriendo pro amico suo particulari, majus bonum
exponente se morti propter bonum civitatis el rei- 1 optat sibi quam amico. Tamen, quæcurnque fuerit
publicæ bonuin est. Nec instantiae contra hoc addu mens Aristotelis ibidem, non referi ad propositum,
*cta valent. Cum enim dicitur quod non ideoex|>0- quia (x) ex didis ejus alibi habetur veritas intenta.
nit se quasi plus diligat bonum cominune, proprio
Ad secundum dicitur quod utique verum est
bono ejus excluso, quam suum proprium bonum, quod plus debet quilibet dolere, si fecit contra
falsum est. Quia virtus jtolitica inclinat ad praeeli bonurn virtutis, quam si lota civitas residua fecisset
gendum finem his quæ sunt ad finem. Constat autem contra bonum virtutis, cæteris paribus, et hoc plus
quod bonum commune reipublicæ, sive includat
intensive, non tamen plus extensive. Sed ulterior
hunc particularem civem, sive non, est finis hujus consequentia non valet, qua infertur quod plus
particularis civis. Ergo virtus moralis inclinat hunc debet velle sibi bonum virtutis, quam communitati.
particularem enem ad prædihgendum Ixmum rei- Cujus ratio est, quia facere contra bonum virtutis
publicæ, sive includat illum particularem enem,
vel contra Deum, repugnat directe amori virtutis;
sive non. quam suum privatum bonum.
sed carere bono virtutis, non est culpa, sed pœna,
Dicitur secundo, quod civis exponens se morti
nisi proveniat ex culpa; et ideo in aliquo casu potest
pro republics, non Mill sibi majus bonum quam eligi, saltem per accidens, ad vitandum majus
reipublicB, immo minus; quia vult suum esse, el
mahim, puta ne tota communitas privetur bono
SUum agere, el vivere, perdi el desinere esse, ul
virtutis : el ideo non ita directe opponitur arnori
esse, et vivere, el agere civitatis permaneat. — Et virtutis, vel Dei, sicut facere contra bonuin virtutis
quoti dicitur quod in hoc acquirit sibi maximum
aut Dei; quod in nullo casu eligi debet. Conceditur
bonum, scilicet bonum virtutis, etc.; — dicitur ergo quod quilibet plus debet diligere bonum vir
quod hoc penitus nihil valet. Tum quia illud bonum
tutis communitati quam sibiipsi, et similiter beati
magis acquirit civitati quam sibi;quia bonum partis tudinem ; potissime perfectæ communitati, qualis
magis est lotius (piam partis. Tum quia non suppo est communitas omnium electorum. Et de hoc
sita beatitudine superna tundi, nec aha vita pneter sanctus Thomas, 2
* 2“’, q. 26, art. 4, ubi arguit
istam beata, quam non supposuerunt mulli cives sic, tertio Ineo : < 1. Connthior. 13 (v. 5), dicitur
virtuosi infideles exponentes se morti pro commu quod charitas non quœrit quæ SU a sunt. Sed illud
nitate, diutius gaudet communitas de illo actu vir
maxime amamus, cujus bonum maxime quærimus.
tutis, quam civis ille particularis qui talem artum
Ergo per charitatem aliquis non amat seipsum plus
exercuit; quia communitas pro ilk» aclu gaudet et
quam proximum. 1» Ecce argumentum. Sequitur
honoratur pusi mortem illius civis. Tum quia positu,
responsio : « Sicut, inquit, dicit Augustinus in
sed non concesso, quod talis actus virtutis esset
Hegula, cum dicitur charitas non quæ rit quæ sua
bonum particularis civis magis quam ci vitalis, adhuc sunt, sic intelligible quod communia propriis, non
non infertur propositum; quia civis virluosus non
propria communibus anteponit. Semper autem
ideo exponit se morti pro civitate, aut bono com
Ixinum commune est magis amabile unicuique
muni, ul scilicet civitas liene habeat in divitiis, aut quam proprium bonum; sicut etiam ipsi |mrti est
bene vivat quoad vitam vegetativam, aut sensiti magis amabile bonum lotius quam bonum partiale
vam, sed ut bene vivat secundum intellectum el suiipsius, ul dictum est (ead. quæsl. art. 3). p —
rationem, huC esi virtuuR». Ille enim est tinis civi
ll.rc ille. - - Ex quibue palet quod quilibet plus
tatis, el illud est bonuin rvipublicæ, secundum Phi debet velle bonum virtutis loti communitati quam
losophum, in Politicis (lib. 7,eccando. El idem dico de læatitudine. Quilibet
Dicitur tertio, quod Aristotele·, 9. Kllmurum,
enim debet potius velle quod tota natura humana
in capitulo Dubitabit autem utrum oportet amare T vel tota civitas electorum babeal gratiam et gloriam,
seipsum maxime, etc., licet videatur dicero quod I sine ipso, quam si ipse solus haberet gratiam et globonus, exponendo se murti pro amicis el patria,
(») ί/ΙΙια. — quod Pr
maximum bonum vult sibi. Limen de republica et
DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. — QUÆSTIO L
371
riam; dum tamen sua privatio non veniret ex culpa
in malum culpæ. Si autem totum genus humanum,
sua» quia in hoc derogaretur universaliori bono,
isto excepto, offenderet Deum, hoc non cederet isti
scilicet Deo. De hoc similiter loquitur sanctus Tho nisi in malum pœnæ. Fugibilius autem est sine
mas, in dc Virtutibus. qiuestione de Char’d at c, quacumque proportione malum culpæ quam malum
art. 11, in solutione sexti, ubi ostendit quod ad
pœnæ in eodem subjecto. Rursus, quia offendere
Deum præjudicat amori divino, non autem csm»
amorem Dei pertinet ut quis interdum velit séparai i
partem multitudinis offendentis, ipso excepto,
a fruitione Dei propter salutem proximi. Ait enim
Deum.
sic : < Hæc est differentia inter amicitiam honesti
Ad tertium dicitur prirno, quod exponere se morti
et delectabilis, quod in amicitia delectabilis amicus
pro alio, non est sufficiens signum quod exponens
diligitur propter delectationem, in amicitia autem
honesti amicus diligitur propter seipsum, sed dele diligat alium plusquam se simpliciter. El de hoc
ctatio provenit ex consequenti. Ad perfectionem sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 29, q. 1, ari. 5,
in solutione tertii, sic dicit : « Tradere seipsum
igitur amicitîæ perlinet ul aliquis propter amicum
interdum abstineat etiam a delectatione quam babet rnorti propter amicum, est perfectissimus aclus vir
tutis; unde hunc actum magis appetit virtuosos
m ejus pnesentia, in ejus servitiis occupatus. Secun
quam vitam propriam corporalem. Unde quod ali
dum igitur hanc amicitiam plus amat aliquem, qui
ab eo se absentat propter amitum, quam qui a prae quis propriam vitam corporalem propter amicum
ponat, non contingit ex hoc quod aliquis plus ami
sentia amici discedere non vult, etiam propter ami
cum. Sed si quis libenter vel faciliter a præsenlia cum quam seipsum diligat, sed quin in se plus
diligit quis bonum virtutis quam bonuin corporale. >
amici divellatur, in aliis magis delectatus, vel nihil
,
*
q. 26, art. 4,
vel parum probatur amicum diligere. Hos igitur — Hæc ille. — Et simile dicit, 2· 2
1res gradus considerare possumus in charitate. Deus in solutione secundi. — Dicitur secundo, quod
autem est maxime propter seipsum diligendus. Sunt ex|x>nere se morti pro alio, sive illud aliud sit com
munitas, sive privata persona, est sufficiens signum
enim qui libenter vel sine magna molestia separan
tur (a) a vacatione divinæ contemplationis, ut ter quod exponens plus diligit vitam corporalem alterius
renis negotiis implicentur; et in his nihil vel modi quum propriam, vel felicitatem alterius quam vitam
propriam corporalem. El ex hoc sufficienter argui
cum charitatis apparet. Quidain vero in tantum
tur quod aliqua jiars politicæ communitatis plus
delectantur in vacatione divinæ contemplationis,
quod eam deserere nolunt, etiam ut divinis obse diligit bonum totius quam suum bonum |mrtiale,
quiis mancipentur (C) ad salutem proximorum. quia iste civis minus diligit se secundum vitam cor
Quidam vero ad tantum culmen charitatis ascen poralem quam rempublicam ; licet ex hoc non osten
dunt, quod etiam divinam contemplationem, licet datur quod iste civis simpliciter plus diligit commu
nitatem quam seipsum. — Dicitur tertio, quod suf
in ea maxime delectentur, prælermitlunt, ut Deo
ficiens signum quoti civis virtuosos diligit plus
serviant in salute proximorum. Et hæc perfectio in
bonum communitatis simpliciter quam suum pro
Paulo apparuit, qui dicebat, Ramanor. 9 (v. 3):
pnum, est hoc : quia suum esse, vivere, et agere
Optabam ego ipse anathema, id est. separatus
vult perdi ad salvandum felicitatem civitatis, ad
esse a Christo pro fratribus meis; et Philipp. 1
(v. 23 et 24): Desiderium habens dissolvi. el esse quam ordinat se et sua, sive vitam, sive mortem,
sicut in finem proximum, eo modo quo lotum est
cum Christo, permanere autem in carne necessa
finis suæ partis. Mulli autem fuerunt cives isto
rium est propter vos, etc. p — lhi
*c
ille. — Utrum
mo natura humana, in sua integritate consistens, suffiel delectabilis. Quod patet esse falsum ; quia nullai ciat diligere Deum super omnia alia.
virtus habet tantam inclinationem ad suum netumi
Ad secundam confirmationem, dicilurqiiod rinii·
sicul charilas; nec ita delectabiliter operatur. Unde• litudo penitus non valet : quia Deus pro statu vi©
maxime necesse est quod ad actum chal itatis exsistat I non potesta nobis immediate cognosci; (lolestoutern
m nobis aliqua habitualis forma, superaddita natu a nobis immediate amari : el ideo non oportet quod
rali potenliæ, inclinans ipsam ad charitalis actum,
naturalis dilectio Dei incipiat a creaturis; immo,
el faciens eam prompte ct delectabiliter operari. » — ’ tam dilectio naturalis quam supernaturalis, utraque
Hæc ille. — Hem, q. 24, art. 2: < Charitas est ami- Î potest inciperea Deo. De hoc sanctus Thomas, 2
* 2ir,
cilia quædam hominis ad Deum, fundata super 1 q. 27, art. 4, sic dicit : α Actus cogniti væ virtutis
communicatione beatiludinis œlernie. Hæc autem I perficitur per hoc quod cognitum est in cognoscente;
communicatio non est secundum bona naturalia, I' actus autem virtutis appetitivæ perficitur per hoc
sed secundum dona gratuita; quia, ut dicitur. J qinxi appetitus inclinatur in rem ipsam. El ideo
Hom. 6(v. 23) : Gratia Dei vita æterna. Unde et i oportet quod motus appetitivæ virtutis sit in res
ipsa charilas facultatem nature excedit. Quod autem secundum conditionem i|>sarum rerum ; aclus autein
facultatem naturo excedit non potest esse naturale,
cognitivo» virtutis est secundum modum cogno
neque per potentias naturales acquisitum, quia scentis. Est autem ipse ordo rerum talis secundum
effectus naturalis non transcendit suam causam. Se, quod Densest per seipsum cognoscibilis et dili
Unde charitas non potest esse naturaliter nobis gibilis, ut pote essentialiter exsistens ipsa veritas el
indita, neque actione naturali est acquisita, sed per bonitas, per (piam alia cl cognoscuntur et amantur;
infusionem Spiritus Sancti qui est amor Patris et sed quoad nos, quia nostra cognitio a sensu ortum
Filii, cujus participatio in nobis est ipsa charilas habet, prius sunt cognoscibilia quæ sunt sensui
creata, etc. > — Hæc ille. — Ex quibus palet quod
propinquiora, et ultimus (x) terminus cognitionis
charilas est necessaria ad elevandum voluntatem ad I est in eo qiiod est maxime a sensu remotum. Secun
actum supematuralem.
dum hoc ergo dicendum quod dilectio quæ est actus
Dicitur secundo, quod positio nostra non tenet I appetitivæ virtutis, etiam in statu via» tendit in
quod charitas elevet naturam tantum ad diligendum I Deum primo, et ex ipso derivatur ad alia; et secun
Deum amore concupiscentia», immo principalius dum hoc charilas Deum immediate diligit, alia vero
elevat eam ad diligendum Deum amore amicitia
*.
' mediante Deo. In cognitione vero est econtra; quia
Per charitatem enim volumus Deum esse summe scilicet per alia Deum cognoscimus, sicul rausam
beatum in se, et dilfusivum sua
*
beatiludinis in
per etlectus, vel per modum eminentia» (6), aut
nobis. Et ita sub alia ratione diligit Deum natura et I negationis, ut patet (γ) per Dionysium in libro de
chantas amore amicitia? : quia natura optat et vult
Divinis Nominibus (cap. 1 ). n — Hæc ille. —
Deum esse summe bonum naturaliter, el princi
liem, in solutione secundi, sic dicit : α Dilectio Dei
pium omnis boni naturalis ; charilas autem vult Deum I estaliquid majus quam ejus cognitio, maximeseciinesse summe beatum el principium beatiludinis.
dtim statum via»; ideo pnesuppoftit ipsam. Et quia
cognitio non quiescit in rebus creatis, sed per eas
IV. Ad argumenta aliorum. — Ad primum ' in aliud tendit, ideo in illo dilectio incipit, et per
dicitur quod recte concludit quod charitas elevat hoc ad alia derivatur per modum cujusdam circu
naturam ad diligendum amore amicitiæ, ultra illud
lationis, dum cognitio a creaturis incipiens tendit
quod posset ex puris naturalibus. Sed in ulteriori
in Deum, et dilectio a Deo incipiens, sicut ab ultimo
processu est fallacia consequentis; quia non oportet ! line, ad creaturas derivatur. » — Hæe ille. — Ex
quod, si charitas elevat naturam ad amandum Deum quibus apparet quod illa confirmatio, in similituamore amicitia·, ultra id quod potest sinecharitate, I (line quam proponit, continet duo falsa. Primum
quod elevet solum quantum ad modum diligendi, est, quod cognitio supernaturalis incipiat a Deo;
scilicet super omnia, et propter se : immo ad hoc
hoc enim omnino falsum est, quia omnis cognitio
sine charitate sufficit natura, ut superius sæpe
Dei in viæ statu incipit a creaturis. Secundum est.
dictum est; sed elevat quantum ad rationem dili quod dilectio Dei naturalis semper incipiat a crea
gendi (x), quia chantas diligit Deum amore ami-
(«) diluendi. — ddirjenlit Pr.
I
te) ulhmux.^— ulterius Pr.
(C) e»>o/»erUt
*.
— ««ifentur Pr.
(t) patet. — Om. Pr.
DISTINCTIO XXVII. XXVIII. XXIX. ET XXX. — QUÆSTIO I.
373
lui id; hoc enim falsum est, quia amor naturalis vadunt contra mentem conclusionis; quia conclusio
loquitur de modo tertio modo dicto, et non de modo
quandoque incipit ab ultimo fimi, qui est Deus.
Ad secundum palet rc»|K>nsio ex solutione quinti
primo modo dicto, vel secundo modo. Verumlamen,
cl sexti (a>; quia scilicet diligere Deum propter loquendo de modo secundo modo dicto, argumentum
non valet; quia nec in artu interiori charitatis, nec
Deum, et sr,el omnia propter Deum, inquantum
est objectum beatiludinis, est proprium charitati; | in aliquo actu interiori virtutis, habet locum modus
ille secundus, scilicet determinatio circumstantis.
non autem diligere Deum propter Deum, cl se, et
Nam lion i las voluntatis non dependet ex quacumque
omnia propter Deum, inquantum est principium
circumstantia, ul ostendit -anctus Thomas, i· 2·,
boni naturalis; immo in hoc |K>lest natura ratio
nalis, si in sua integritate consistat, ut sæpe dictum q. 19, art. 2, ubi arguit sic(arg. 2) : < Bonitas actus
non solum est ex objet to, sed ex circumstantiis. Sed
est.
secundum diversitatem circumstantiarum contingit
esse diversitatem bonitatis et malitiæ in actu volun
S 4. — AD ARGUMENTA CONTRA QUARTAM
tatis, puta quod aliquis velit (piando debet, et ubi
CONCLUSIONEM
debet, el quomodo delict, vel prout debet. Ergo
Ad argumentum Durandi —Ad objecta con Ixmitas voluntatis non solum dependet ex objecto,
tra quartam conclusionem, dicitur quod, si major sed «·χ circumstantiis. > Ecce argumentum. Sequi
generaliter intelligalur, falsa est. Non enim omne tur responsio: « Dicendum, inquit, quod,supposito
quod amamus amore concupiscentia·, referimus ad
quod voluntas sit boni, nulla circumstantia potest
nos sicul in finem, cum quilibet amicus diligat ami eam facere malam. Quod ergo dicitur, quod aliquis
cum amore concupiscentia.
*,
inquantum vult frui
vult aliquod bonum quando non debet, vel ubi non
ejus præsenlia, et tamen non refert (6) amicum ad debet, jiotest inlelligi dupliciter. Uno modo, ita
se sicut ad finem. Sed bene verum esi quod illud quod ista circumstantia referatur ad volitum; et
quod diligimus tantummodo amore concupiscentia», sic voluntas non est boni, quia velle facere aliquid
referimus ad nos sicul in finem. Modo tali amore quando non deliet fieri, non est velle bonum. Alio
non diligimus Deum ex charitate, scilicet amore
modo, ita quod referatur ad actum volendi; el sic
concupiscentias excludente amicitiam; immo plus impossibile est quod aliquis velit bonum quando
diligimus eum amore amicitia· quam amore concu non debet, quia semper homo debet velle bonum,
piscentia·, sicut dicit sanctus Thomas, 2· 2r,
nisi forte per accidens, inquantum aliquis volendo
q. 26, art. 3, in solutione tertii, ut recitatum est in
hoc bonum, impeditur ne tunc velit aliud bonum
probatione conclusionis.
debitum, ct tunc non incidit malum ex eo quod ali
quis vult bonum istud, sed ex eo quod non vult
aliud bonum. Et similiter dicendum est de aliis cir
S 5. — Ad argumenta contra quintam
cumstantiis. > — Hæc ille.
CONCLUSIONEM
Ad argumentum Durandi.
Ad
objecta con
§ 7. — Ad argumenta contra septimam
tra quintam conclusionem, dicitur quod non proce
CONCLUSIONEM
dunt contra conclusionem , quia illa nova distinctio
(piam adducit arguens, intelligilur in distinctione
Ad argumentum Durandi.— Ad objecta con
(piam sanctus Thomas facit, licet non explicetur :
tra septimam conclusionem, dicitur quod major,
(plia saucius Thomas non dicit quod bealitudo sit
prout jacet, est falsa ; quia j»er charilatem non teneultimus aut principalia finis amoris divini; immo I mur optare proximis tantum gradum gloriæ vel
dicit quod ipsa operatio amoris el bealitudims, cum
beatitudinis quanti sunt capaces simpliciter, et quoad
.sint quædam accidentia, sunt amanda propter suum
jKjtentiam obedientialem, quia hoc esset optare con
Mibjectum ; et ultorius subjectum cum omnibus suis tra divinam prædest i nationem et justitiam, quæ
accidentibus deliet referri in Deum, sicut ostendit di versos gradus beatitudinis hominibus pnefixit, non
ipso, 4. Sentent,. dist. 40, q 1, ari. 2, q1· 1, in solum hominibus jam beatis, immo viatoribus, qui
solutione tertii.
nondum ad beatiludinem pertigerunt sed ad eam
tendunt, quidam lento gradu, quidam gradu con
§ 6. - Ad ARGUMENTA CONTRA SEXTAM
cito. Charilas autem vult divinam justitiam servari,
CONCLUSIONEM
secundum quam meliores perfectius beatiludinem
par lici pant, ut dictum est in probatione conclu
Ad argumentum Durandi.— Ad objecta con sionis.
tra sextam conclusionem, dicitur quod similiter non
Ad confirmationem, dicitur primo, quod nulla
(e) id ost, secundi et Ici lii aliorurn; qutvsolutione
*
ponun est æmuhitio, si duobus æqualis boni capacibus, sed
non æque dignis, nec ad a>quale bonum ex divina
tur in hoc paragraphe, loco secundo.
(C) referi. — vcfertur Pr.
justitia pra paratis, optantur inaequalia bona gloriæ,
374
LIBRI III. SENTENTIARUM
mici esset molior, quia lota ejus intensio reducitur
in charitatem, el intensio alternis dilectionis habet
aliam causam praetor charitatem. Cujus ratio est
quia actus tanto censetur melior, quanto a phirihu·»
virtutibus informatur; modo dileclio amici infor
matur ab habitu charitatis, justitiæ. pietatis, cta
multis aliis habitibus virtutis; dilectio vero inimici
informatur ex solo habitu charitatis, et ita non habet
loi bonitates quoi dilectio amici. Et, licel meritum
innitatur quoad aliquid soli charitnti, tamen (a)
bonitas actus non innititur soli charitnti ; et ideo
concursus aliarum virtutum cum æquali charitate
et conatu, reddit actum meliorem, et consequenter
s 8. — Ad ARGUMENTA CONTRA OCTAVAM
magis meritorium; quia actus in se melior, ex
CONCLUSIONEM
æquali charitate factus, est magis meritorius.VerumAd argumenta Durandi. — Ad primum con tamen dileclio inimici posset esse magis meritoria
tra octavam conclusionem, dicitur quod recte con ex alia parte, si adhibeatur ad eam major conatus,
cludit quod dilectio inimici in uno homine potest et cælera omnia sint paria hinc et inde. — De effi
esse melior el magis meritoria quam dilectio amici (a) cacia merendi, sanctus Thomas, 1 p., q. 95, ari. 4,
in alio supposito vel homine, utputa quia cælera sic dicit : « Quantitas meriti ex duobus potest pen
>nnt paria hinc inde, nisi quod diligens inimicum,
sari. Vno modo, ex radice charitatis et gratiæ; el
adhibet majorem conatum quam alius ad diligen
talis quantitas meriti respondet præmio essentiali,
dum amicum. El lotum hoc conceditur. Sed non
quod consistit in Dei fruitione; qui enim ex majori
probat quod in eodem supposito dilectio inimici sil charitate aliquid facit, perfectius Deo fruetur. Alio
magis meritoria quam dileclio amici; quia nun modo potest pensari quantitas meriti ex quantitate
quam idem homo æque intense diligit inimicum operis. Quæ quidem est duplex : scilicet absoluta,
sicut amicum, simul el in eodem tempore, nisi forte el proportionalis. Vidua enim quæ misit duo æra
unico actu diligeret utrumque, et hoc ex inclina
minuta ingazophylacinm(Marci I2,/.hcîc21 ),minus
tione charilalis. Immo, si hoc faceret, utique male,
opus fecit quantitate absoluta, quam illi qui magna
demeritorie, et contra ordinationem charitatis face munera posuerunt ; sed quantitate proportionali vidua
ret. El hoc etiam concedit arguens. Unde ad propo plus fecit, secundum sententiam Domini, quia ma
situm sic dicit (dist. 30, q. 2) : < Diligere amicum
gis ejus facultatem superabat (6). Utraque lamen
plus quam inimicum, e>l de ordirie charitatis respectu
quantitas meriti respondet praemio accidentali, quod
ejusdem diligentis in casu necessitatis, quando affe est gaudium de bono creato. Sic igitur dicendum
ctus cum effectu non potest utrique exhilieri; tunc quod efficaciora fuissent hominis opera ad meren
enim idem homo «eque diligens inimicum ut ami dum in statu innocentiæ, quam post peccatum, si
cum, peccat, faciendo contra ordinem charitatis. Sed attendatur quantitas meriti ex parle gratiæ, quæ
respectu diversorum diligentium, et maxime extra
tunc copiosior fuisset, nullo obstaculo in humana
casum necessitatis, non est contra ordinem chari
natura invenio Similiter etiam, si consideretur
tatis, quod unus propter Deum velit inimico tantum absoluta quantitas operis; quin, cum homo esset
Itonum, et tanto allectu, sicut alius vult amico;
majoris virtutis, majora opera fecisset. Sed, si con
immo pertinet ad perfectionem charitatis. In eodem sideretur quantitas proportionalis, major invenitur
etiam homine proalio tempore, el extra casum prae
ratio meriti post peccatum, propter imbecillitatem
dictum, non est contra ordinem charitatis, quod
hominis : magis enim excedit parvum opus potesta
velit par bonum et pari affectu amico ct inimico. »
tem ejus t optare inæqualem
rnotum, el tendentia m, in Deum eis quos Deus
disposuit insqualitar moveri et tendere in Deum;
immo optare op|>osilum, esset praejudicium divinæ
praedestinationis, el justitia·, el charitatis; el prê
ter hoc esset vanum et phantasticum.
ta) annri. — mimici Pr.
(4; tofo. — mia Pr
(a) tanicu. — cum Pr.
(*,) tuperahat. — tuperahundabal Pr
DISTINCTIO XXXI. ET X XXIÎ. - QIJÆSTIO I.
*uuin. Contingit enim quod illud quod secundum
genus suum est minus bonum vel meritorium, ali
*
quo adveniente efficiatur magis l>onurn vel merito
rium; sicut parvum opus ex magna charitate factum,
magis est meritorium quam magnum ex parva.
Bonitas autem actus ad duo mensuratur, ex quihiis
lenitatem recipit : scilicet ex termino, vel objecto;
et ex principio, quod est voluntas. Ex termino autem
habet speciem bonitatis (x); sed ex voluntate halæt
rationem merendi; quia secundum hoc est in pote
state facientis, quod ex voluntate procedit. Si ergo
comparemus dilectionem amici et inimici quantum
ad terminos, sive objecta, cum objectum magis com- .
petens dilectioni fiit amicus quam inimicus, sic
melius est diligere amicum quam inimicum. Si vero
comparemus duas præd ictas dilectiones ad princi
pium, quod est voluntas, sic ubi est major conatus
voluntatis, ibi oportet esse majus meritum : quia
quanto est major conatus voluntatis, tanto est ferventior voluntas de lino propter quem (ξ) attentat
jllud quod secundum se est sibi magis repugnans,
quamvis sit magis remissa quandoque circa illud
ad quod magis conatur; meritum autem consistit
in hoc quod voluntas ad finem afficitur. El ideo, si
comparemus actus talium dilectionum, dilectio ini
mici est magis meritoria, inquantum hujusmodi,
quia, secundum quod hujusmodi, exigit majorem
conatum et majorem fervorem circa finem, quamvis
dilectio amici sit magis intensa circa objectum; sed
dileclio amici est melior quantum ad bonitatem
essentialem, quæ consequitur speciem actus, qui
speci (icatur ex objecto. Si autem comparentur prae
dicta· dilectiones quantum ad habitus, sic oportet
quod vel intelligatur de dilectione inimicorum qua·
est necessitatis; et sic nulla est comparatio, quia
idem habitus æqualisesl respectu utriusque : vel de
dilectione inimicorum qua· est perfectionis; et sic
dilectio inimicorum includit dilectionem amicorum,
et non econtra ; et sic dileclio inimicorum est melior »
— Hæc ille. — Ex quibus patet quod non contingit
quod in eodem diligente ex charitate, teque intensa
sil dilectio inimici sicut dileclio amici, simul, el
pro eodem tempore. Secundo, quod in aliquo casu
dilectio inimici est majoris meriti quam dilectio
amici, si istæ dilectiones sint in diversis suppositis,
vel in eodem supposito, quoad diversa tempora, vel
diversos casus.
A5^4 in patria.
Et arguitur quod sic. Cognitio fidei el cognitio
glori æ differunt secundum perfectum et imperfe
ctum. Sed cognitio perfecta et imperfecta simul
sunt : sicut in angelo simul est cognitio matutina
cum cognitione vespertina; et aliquis homo simul
potest habere de eadem conclusione scientiam per
syllogismum demonstrativum, et opinionem per
syllogismum dialecticum. Ergo et fides simul potest
esse post hanc vitam cum cognitione gloriæ.
In oppositum arguitur. Quia dicit Apostolus,
2. Corinthior. 5(v. Get 7) : Qunmdtu sumus in
corpore, peregrinamur a Domino; per fidem enim
ambulamus, et non per speciem. S
*d
illi qui sunt
in gloria, non peregrinantur a Domino, sed sunt ei
présentes. Ergo fides non manet post hanc vitam
in gloria.
In hac quæstione sunt tres articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, responsiones.
ARTICULUS I.
PONI NTUH CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
Quod Impossibile est netum
fidei et actum visionis beatifica
*
simul esse In
eodem subjecto.
Hanc ponit sanctus Thomas, I· 2,r, q. G7, art. 3,
• a) ÇKOtionem.
conclusionem Pr.
0) Art m, g3, h, ad quartum
376
LIBRI III. SENTENTIARUM
ubi sic dicit : « Oppositio est propria el per so
causa quod unum excludatur ab alio, inquantum
scilicet in omnibus oppositis includitur oppositio
affirmationis et negationis. Invenitur autem in (a)
quibusdam oppositio secundum contrarias formas,
sicut in coloribus album et nigrum. In quibusdam
autem, secundum perfectum et imperfectum; unde
in attentionibus magis et minus accipiuntur (C) ut
contraria, cum de minus calido (γ) Iit magis cali
dum, ut dicitur, 5. Physicorum (t. c. 19). Et quia
perfectum et imperfectum opponuntur, impossibile
est quod simul, secundum idem, sil perfectio ct
imperfectio. Et. 31, q. 3 ».
Primo, probando quod non sit haereticum, nec
contra Sacram Scripturam, ponere quod habitus
fidei possit remanere in patria. Quia Sacra Scriptura
nihil dicit contra possibilitatem remanendi; sicut
palet discurrendo per lotum decimumlertiuni capi
tulum primæ Epistola» ad (ærinthios, ubi hæc mate
ria specialius tangitur el expressius quam in aliis
locis, el per omnia alia loca Scriptura?; quia nun
quam invenitur unum verbum quod dicat expresse,
vel ex quo possit efficaciter deduci quod habitus
fidei non possit in patria manere. Et si aliquis dicat
quod immo, adducat illam auctoritatem, quia non
dum est per aliquem adducta. Ergo dicere quod
habitus fidei possit in patria remanere, nullo modo
est haereticum; quia nullo modo Scriptura dicit
contrarium.
Item. Scriptura recte intellecta, nullo modo est
contra actualem remanentiam habitus fidei in patria.
In eodem enim capitulo, ubi de hoc agitur, dicitur
(a) autem. — fltii Pr.
377
sic(v. 8) : Sive prophetiis evacuabuntur, tivelinr
gux cessabunt, xive scientia destruetur. Et subdit
similem causam sicut de fide. Dicit enim de
scientia (v. 9 et 10) : Quoniam ex parte cognoscimus, et ex parte prophetamus ; cum autem vene
rit quod perfectum est, evacuabitur quod exparte
est; sicut de fide subdit (v. 12): Videmus nunc
per speculum et in xnigmate, tunc autem facie
ad faciem. Ex quo arguitur tripliciter
Primo sic : Sicut Scriptura dicit fidem evacuari
in patria, sic eadem Scriptura, el in eodem capi
tulo, dicil donum prophetia·, et donum linguarum,
el scientiam, cessare et destrui. Sei, secundum
Doctores, scientia non destruetur secundum habi
tum. Donum eliam linguarum in se non cessabit,
quin sciant loqui vanis linguis; quidquid sit de
aclu. Donum autem prophetia' fuit in Christo,
Secundum Doctores; el ipse vocat se prophetam.
Mallh. 13 (v. 57), ubi dicit : Non est propheta sine
honore, nut in patria sua; Christus autem secun
dum mentem fuit beatus. Ergo, cum hæc non eva
cuentur secundum habitum, videtur quod nec
fides; saltem hoc non potest ex Scriptura convinci,
quia de pari (a) loquitur de omnibus illis et (C) de
fide per lotum capitulum.
Secundo sic : Quia Apostolus evacuationem fidei,
ct doni linguarum, el scientiae, comparat perfeclioni
ætalis, dicens (ibid., v. I I): Cum essem parvulus,
loquebar ut parvulus, sapiebam ut parvulus, etc. ;
cum autem factus sum vir, evacuavi quæ erant
parvuli. Sed quando ex parvulo fit vir, nec potentia
per quam loquebatur, sapiebat vel cogitabat, nec
habitus bonus, si quem habebat ad hos actus, eva
cuantur. Ergo nec habitus praedicti evacuantur in
patria. — Si dicatur quod non est simile de fide el
aliis habitibus, quia de essentia (γ) aliorum habi
tuum non est imperfectio (Î). sed de essentia fidei
est imperfectio, et ideo, adveniente perfectione, alia
non evacuantur, quin non habent ad eam oppositio
nem, sed solum fides, quæ ei (t) opponitur; — dico
quod non valet ad propositum. Quia ex Scriptura
non halætur illa differentia; scd, si sit, hoc est ex
natura talium habituum; quod adhuc non credo
verum, et patebit infra. Cum igitur ex Scriptura
nullo modo habeatur illa differentia, dicere quod
non evacuetur plus habitus fidei quam alii, de qui
bus de jKiri Iit ibi mentio, non est contra Scriptu
ram; el ideo non est b.vrelicum; quod solum inqui
rimus pro nunc, quia post inquiremus an sit fal
sum.
Tertio. Quin Scriptura loquens de evacuatione
istorum, exponit seipsaiu, ostendens quod hoc intel-
(3) ratione. — Ad. Pr.
(C) rf — Οφ. Pr.
(γ) ruentia. — scientia Pr.
(έ) imperfectio. — perfectio Pr.
(1) 7U4T ci. — ch Pr.
.178
LIBRI III. SENTENTIARUM
ligitiir quoad actus, dicens (v. II): Lot/ucbar ut
parvulus, sapiebam ut parvulus, etc ; el postea
(v. 1*2)
Videmus nunc per speculum ct in amif/mate, ctc. Eqm ex Sacra Scriptura non potest halieri
quod evacuentur habitu.
,
**
mmI actus; quod etiam
recipit expositionem, ut posl dicetur. Sic igitur
patet quod nullo modo est contra Scripturam recte
intcllertoni, prout circumstantia Ncriplur® ex|»onil
rapsam (quæ esi optima expositio, secundum Augu
stinum F Octoginta trium gu.rstionum, q. (if)),
dicere quod habitus fidei possit remanere vel rema
neat m patria»
Ulterius arguil quod habitus fidei jiossil rema
nere in patria sine actu.
Primo, Quia Paulus in raptu vidit Deum; et
tamen in eo mansit habitue fidei, secundum Doctone. Ergo habitus fidei potest stare cum visione. —
Respondetur ad hoc, quod nescitur an Paulus in
raptu fuerit m corpore vel extra corpus; quia ipsemet nescivit, ut dicitur in 2, (t) Corinthmr. 12
(v. 2 et 3). Si autem anima ejus fuerit extra corpus,
tunc non habuit fidem, sed solam visionem; sed,
restituta corpori, rahabuit fidem sine visione; el
ito nunquam fuerunt simul fides el visio. — Sed
illud non valet. Quia, sj nescitur an fuerit in cor
pore vel extra corpus, quare magis ponitur quod
fuit extra corpus quam in corpore? El quare non
respondetur quod, si fuerit in corpora, stetit fides
cum visione, sicut, si fuit extra corpus, non fuit
fides cum visione? Nisi enim raptus esset possi
bilis, anima exsistente in corpore, Paulus sciens se
raptum, non dubitaret an esset in corpore vel extra
corpus; sed absolute dixisset quod extra corpus. Et
si raptus est possibilis, anima exsistente in corpore,
quare propter raptum oportet ponere Paulum mor
tuum? Et si de facto ponatur mortuus fuisse, tamen
potuit rapi vivus : nam et Moyses fuit raptus, vel
saltem vidit divinam essentiam, sicut Paulus, ul
dicit Augustinus, super Genesim ad litteram
(lib. 12, cap. 27 et 28); qui tamen non fuit mortuus.
Doctor» etiam tenent quod Paulus m raptu non
fuit mortuus, sed solum abstractus ab usu sensuum.
Et sic stol argumentum.
Secundo. Quia fides quæ est habitus acquisitus,
stat cum vipione corporali, et cum assensu intelle
ctus ex visione causato. Ergo fides quæ est habitus
infusus, potest stare cum visione spirituali seu
beata. Consequentia patet : quin omnino videtur
esse simile hinc (€) et inde. Antecedens probatur :
Si quis habeat habitum fidei acquisitio, videlicet
per quem credat dictis alicujus astrologi de eclipsi
bus solia el luim», si actunliter videat lunam eclipsari, prout prsdixit astrologus, non propter hoc
prior habitus fidei destruetur, immo potius confirm ‘2 — infra Pr
€) Aiae. — Autr Pr.
mabitiir; quia alias facilius et firmius crederet
dictis talis astrologi, ex hoc quod vidit evenisse ilhid
quod prædixerat astrologus. — El si dicatur quod
ad visionem eclipsis nihil facit habitus fidei, nec
cum ea potest concurrere actus ejus, — non valet :
quin hic non qiiæritur an actus fidei possit stare
cum visione, sed solum de habitu; unde, dato quod
habitus ad illam visionem nihil faceret, nec actus
fidei cum visione stare posset, non sequitur tamen
quin habitus cum ea blare posset (a).
Tertio. Quia habitus opinionis potest stare cum
scienti© actu. Eiyo similiter potest stare cum actu
visionis. Et idem est de fide acquisita, cum sit habi
tus opi nativus. Antecedens palet : quia unus et
idem homo potest habere de eadem conclusione
media demonstrativa, quæ causant habituin scien
ti®, et media topica >ou probabilia, quæ causant
habitum opinati vum; et cum exit in actum consi
derandi conclusionem secundum media demonstra
tiva, quæ faciunt eum scire, non oportet quodj obli
tus fuerit mediorum probabilium seu topicorum,
quorum habitus est opinio; et sic simul scit (6)
actu, el habet opinionem secundum habitum. Et sic
patet antecedens. Consequentia probatur. Quia,
sicut credere el opinari opponuntur secundum eridens el non evidens ei quod est videre, sic oppo
nuntur ei quod est scire, secundum certum et
dubium: el ideo, si, non obstante oppositione certi
et dubii, opinio, vel fides, potest stare secundum
habitum cum actu scienti®, eodem modo, non
obstante oppositione evidentis et non evidentis,
opinio rt fides secundum habitum possunt stare
cum actu visionis. Et sicut esi de fide acquisita
respectu visionis corporalis, sic est de fide infusa
respectu visionis lient®. — Et si dicatur quod fides
non potest stare cum visione beata, non propter
oppositionem quam habeat ad visionem secundum
se. sed propter oppositionem quam habeat ad habi
tum glori®; sicut habitus vitiosus cum actu vir
tuoso stat, rt tamen habitus virtuosos non potest
stare cum habitu vitioso, quia habitus non oppo
nitur actui, sed habitui; — non valet. Quia : aut
visio lieata potest esse sine habitu glori®; aut non.
Si potest esse sine habitu glori®, tunc habitus fidei
potent esse cum visione beata, cum ei non oppo
natur. Si autem visio beata non potest esse sine
habitu glori®, cum Paulus in raptu habuerit visio
nem beatam, et prr consequens habitum glori®, el
cum hoc fidem secundum habitum, sequitur quod
tunc fuerunt simul fides et habitus glori®; ergr»
non opponuntur, quia Opposita non possunt simul
esse. — Nec valet si diceretur quod fuerunt simul
per mndum cujusdarn transitus, et non per modum
habitus permanentis. Quia qu® possunt esse per
I
I
(3) · verbi» rum sequitur u*quc
(Λ) rc»t. — ni Pr.
id pottel, om. Pr.
DISTINCTIO XXXI. ET XXXII. — QÜÆSTIO I.
unum instans, pœstml semper simul esse; quia
simultatem non impedii longitudo vel brevitas tem
poris, sed nntura oppositionis. Unde, si pro illo
inManti luerunt in Paulo simul fides et habitus
gloriæ, necessc est quod possint simul esse sem|w»r.
Quarto. Quia minus lumen non destruitur adve
niente majore. Sed lumen lidei et lumen gloriæ se
habent ut lumen majus et lumen minus. Erço, etc.
S 2. — CONTIIA ΡΙΠΜΛΜ CONCLUSIONEM («)
Argumenta Durandi. — Secundo loco arguit
contra primam conclusionem (dist. 31, q, 4 ). Et
Primo dicit quod ponere possibilitatem actus
fidei cum actu visionis, in nullo e>t contra Sacrani
Scripturam : quia in nullo loco Sacra· Scriptum
negatur possibilitas; licet in aliquibus locis, quan
tum est de superficie textus, videatur negari simul
tas eorum de facto. Et qui dicunt oppositum, sci
licet quod per Scripturam negetur ctiinpu&ibilitas,
adducant auctoritatem ad hoc, sicut adducuntui
auctoritates Commentatoris el philosophorum, qui
communius et crebrius allegantur; quia nondum
adducta est talis auctoritas, nec puto quod possit
adduci.
.Secundo dicit quod ponere quod de facto sint
simul, adhuc non e>t contra Scripturam. Quia,
sicut Scriptura dicit evacuari fidem, ita et scien
tiam, el donum linguarum; nec in his ponit aliquam
differentiam, nec quoad actum, nec quoad habitum;
el earndem rationem assignat, scii icet ( l.ad Corinth.,
cap. 13, v. 10) : Cuhi venerit quod perfectum est,
evacuabitur quod cx parte est: et iterum libid.,
v. 12) : Videmus nunc per speculum ct in :ruiqmate, tunc autem facie ad faciem Sed, secundum
omnes Doctores, scientia non evacuatur quoad
actum, sed solum quoad modum imperfectionis.
Donum autem linguarum, nescio si evacuabitur ibi
quoad actum, vel quoad modum, si tamen laus
vocalis erit in patria : quia probabile est, si Deus
laudatur ibi vocaliter, quod beatus habens donum
linguarum, quandptyue laudabit eum in una lin
gua. quandoque in alia, ul sic nihil vacet in eoa
laude divina. Evacuabitur tamen quoad necessita
tem, sicut Glossa exponit; quia non erit necesso
loqui linguis, ubi quilibet cognoscet in Deo quid
quid ad ipsum perlinet. Et hoc modo, quantum est
ex textu Scriptura
*,
actus fidei evacuabitur in patria :
aut quia imperfectio actus tolletur, et non actus
ip>e, sicut dictum est de actu scientia·; aut quia
non erit necessarius, >icnl nec actus linguarum:
(u) Anclor po«uit argument
*
contra nccundain conclusio
nem ante ilk· quæ primæ opponuntur, sequenti ordinem
*.
Arguenti
qui. primo loco (dial· 31. q. 3) quærit, Utrum
habitu» fidei remaneat vel point remanere in patria, el
pottea fihid. q. i) examinat, Utrum [idet quantum ad actum
pauit remanere in patria.
379
visio enim læala excludit necessitatem fidei el actus
ejus. Sed, quantum est ex dictis Scriptura·, non
excludit, nec possibilitatem, nec actualem simulta
tem. — Et si dicatur qund immo: quia imperfectio
necessario evacuatur, adveniente perfectione; sed
imperfectio est de essentia actus fidei; et ideo eva
cuatur, adveniente perfectione visionis; non sic
autem est de actu scientia·, de cujus essentia non
est imperfectio, quamvis sil ei adjuncta pro statu
vi»;— dicendum quod hoc non valet : quia ista
differentia inter actum fidei et actum scientur, in
nullo habetur in Scriptura, qua
*
de pari omnino
loquitur de utroque, sicut patet ex -erie textus
illius capituli 1. Corinthior. 13. El ideo dicere con
trarium, non est contra Scripturam. Et sic patet
quod in nullo est contra Scripturam, dicere quod
actus fidei et visionis possint stare simul.
Tertio dicit quod, licet de facto illi duo actus non
stent >itnul, (Missent tamen simul stare.
Primum probat. Quia : vel essent duo actus
distincti; vel unus. — Non duo. Quia beati clare
vident in patria illud quod credunt viatores; pro
pter quod, sicut modo credimus Scripturam a Deo
•>se inspiratam, sic beati vident Deum inspirasse
sanctis (licta S nptune; et ideo de hoc non habent
artum lidei, sed scientist
*,
vel visionis, nec |»er con
sequens de veritate dictorum Sacre Scriptura. Unde
apud eo> quasi argumentum est ex per se notis
Quidquid Deus dixit, vel dicentibus inspiravit,
est verum (et hæc est |»er se nota, etiam in lumine
naturali); sed Deus dixit vel inspiravit sanctis
prophetis ct apostolis dicta Scripturae (et hæc est
etiam |>er ><
* nota beatis); ergo dicta Scriptum
sunt vera : ita quod hæc conclusio est scita a beatis;
et cognitio ejus est actus scientiæ, el non fidei, quæ
innititur auctoritati, de qua non e>l evidens quod
sil a Deo dicta. Et sic actus lidei, ul distinctus
secundum se a beata visione, non est in beatis. —
Item (a), nec ut concurrens in unum cum alio.
Quia duo habitus non concurrunt ad unum artum,
nisi propter concursum mediorum propriorum illis
habitibus. Sed proprium medium lidei infuse non
potest concurrere cum medio causante visionem
beatam. Ergo. etc. Minor probatur dupliciter. Primo:
quia proprium medium fidei infusæ est auctoritas
*,
Scriptura
de qua non est evidens quod sil a Deo
dicta; si enim esset evidens ipsam esse a Deo dictam,
magis esset medium scientia· quam fidei; beatis
autem non est inevidens, immo est evidens Scri
pturam esse a Deo dictam, vel inspiratam; ergo
propi ium medium habitus lidei deficit in læatis in
patria. Seeundo : quia, dato quod esset ibi tale
medium, non tamen concurreret cum medio cau
sante visionem beatam; quia visio beata, cum sit
actus precise supernatural!
*,
consulit totaliter et
(e) Item, — ita Pr.
JSO
LIBRI HI. SENTENTIARUM
præeise ex causa supernatural! ; el ideo totaliter el
precise est ab essentia divina effective el («) obje
ctive, nullo alio concurrente. Elsie jiatet primum.
Secundum probat, dicens quoi, si beati non vide
rent nec scirent Scripturam esse a Deo inspiratam,
ita quod maneret in eis proprium medium fidei
habitus, sic credere el videre, si ponerentur esse
duo actus secundum rem, sic possent es>e simul.
Quoi palet : quia actus visionis, et scientiæ acqui
sita», el actus fidei, non habent oppositionem nisi
secundum magis evidens el minus evidens. Actus
enim visionis est simpliciter et summe evidens;
actus vero scientiæ est mediocriter evidens; actus
autem fidei est secundum infimum gradum evi
dens; el tamen est aliquo modo evidens: cum enim
sit artus intellectus positivus, est quædam visio,
quamvis obscura. Cui concordat dictum Apostoli,
I. Corinthior. 13 ( v. 12), ubi sic dicit : Videmus
nunc per speculum et in senigmate, tunc autem
facie ad faciem. Ecce quod utcumque actum dicil
esse visionem; sed unam dicil esse claram, quia
facie ad faciem; aliam veru dicil esse obscuram,
quia per speculum el in ænigmate. Tunc arguilur
Quar(o(6)sic:Actu8scientiinet fidei videnturopponi
vi-ioni secundum magis evidens et minus evidens;
licet, in hac apparenti oppositione, major videatur
esse oppositio actus fidei ad visionem, quam actus
scientiæ. Scsi actus scientiæ slat in palria cum aclu
visionis, secundum Doclores. Ergo similiter actus
fidei poterit stare in palria cum visione. Quamvis
enim sit minus evidens quam aclus scientiæ; tamen,
ex quo aclus scientiæ est compossibilis (γ) cum
visione, actus fidei poterilesse com poesi bi lis (ί) cum
eadem. Visio enim, vel utrique opponitur, vel
nulli. Si utrique, cum nullo potest stare; quia
omnis oppositio, magna vel parva, impedit simulta
tem. Si nulli, qua ratione potest stare cum uno,
latest etiam stare cum alio. — Puto autem, inquit,
quod nulli eorum opponitur. Quia oppositio for
malis, est solum specierum quæ sunt sub eodem
genere proximo, id est, sicut alliedo et reteri colo
res sunt sub colore sicut sub genere proximo, unde
sibi opponuntur, et invicem sunt incompossibiles
in eodem subjecto; sed colores et sapores, quia non
sunt in eodem genere proximo, non opponuntur
ad invicem, nec sunt incompossibiles in eodem sub
jecto. Visio autem læata non videtur esse ejusdem
generis proximi cum quocumque alio actu intolligendi, quem habeamus in via, sive sit aclus scien
ti®, sive fidei : quia visio beata, est supernatural!»
actus, non solum quantum ad causam suam, sicut
fuit visus datus caxo nato, sed est actus SU pernotu
it) et. — Om. Pr.
(C) Quarto. — Orn. Pr.
(γ) CompoMibih
*.
— COmponibiliS Pr.
(Î) coni/x>tfi6dis.—compontbifii Pr.
ralis jier essentiam; unde nullus aclus intelligondi,
quem possumus habere ex puris naturalibus, sive
scit scire, sive opinari, sive credere, ad quem non
necessario requiritur fides infusa, potest esse ejus
dem generis proximi cum beata visione. Unde nul
lam oppositionem habet ad illam, nec secundum se,
nec secundum conditiones suas intrinsecas, quæ·
cumque sint illæ; el ideo possunt stare simul. Et
sic patet quod actus scientiæ, et fidei, possunt simul
stare cum visione beata, dato quod essent diversi
actus.
Hem : Quorum rationes præcisæ et formales sunt
compassibiles, ipsa sunt compossihilia. Sed formales
rationes et præcisæ actus credendi, et videndi, seu
sciendi, sunt com possibiles. Igitur, etc. Major plet.
Minor probatur. Quia videre est assent i re rei pre
sent! in se; scire vero est assent ire alicui proplei
causam, vel propter notitiam cause; credere autem
est assentire alicui propter auctoritatem dicentis; et
in his consistit précisa et formalis ratio eorum.
Constat autem quod aliquis |>olvst assentire alicui
conclusioni, quia videt eam in se, puta videt lunam
eclipsari, et quia scit causam, puta quod ex tali motu
interponitur terra inter solem et lunam, el quia
audivit a jierito astrologo, cui credere consuevit.
Igitur, etc.
II. Alia argumenta Durandi. — Ulterius
arguit (dist. 31. q. 5) quod imperfectio nullo modo
sit de essentia aclus credendi, nec alicujus alterius
actus.
Primo (a). Quia nulla privatio potest esse de
essentia alicujus positivi; quia omne positivum con
stituitur intrinsece et essentialiter ex solis positivis.
Cum igitur actus credendi, ct omnis alius actus, sil
aliquid positivum, impossibile est quod imperfectio,
prout dicit privationem, sit intrinsece de essentia
actus fidei, vel cujuscumque alterius actus. Potest
tamen esse conditio concomitans; quia minor perfectio deficit a majori perfectione. Et sic imperfectio
concomitatur semper et inseparabiliter artum fidei,
qui est pnuciso et totaliter a fide. Deficit enim a per
fectione scientiæ et visionis : quin aclus visionis
tendit in rem sibi aclualiter secundum se præsenlem ; actus vero scientiæ tendit in objectum praeten
tatum |>er medium certum et evidons, de cujus cer
titudine constat ipsi scienti; ab utroque autem
horum deficit aclus fidei, cui non est pnesens obje
ctum nisi per auctoritatem dicentis, de cujus veri
tate non constat evidenter credenti. Et sic talis
imperfectio semper concomitatur actum qui est
solius lidei. Dico autem solius fidei : quin medium
cui fides innititur, potest concurrere cum medio
faciente scire, vel cum pnescnlia objecti; et tunc
causatur unus actus ex Iribus mediis simul concur-
(a) /‘rimo. — Om. Pr.
DISTINCTIO XXXI. ET XXXII. — QUÆST10 I.
rentibus; qui aclus non habet illnrn imperfectionem
quam habet aclus qui est n sola fide.
Seriimh» arguit sic : Sicut ænigrna, quod attri
buitur lidei, sonat imporrectionem ; sic esse ex parte,
quod attribuitur scientiæ ab Apostolo, I. Corinf/iior. 13, sonat imperfectionem. Sed imperfectio
non est de ratione actus scientia?, secundum Doctores. Ergo similiter non est de ratione actus fidei. —
Hæc ille.
El m hoc secundus articulus terminatur.
381
primam veritatem. Item, ibidem (v. 11), comparat
cognitionem fidei cogitationi parvuli, cognitionem
vero patriæ sapientia? virili; onustat autem, secun
dum eum, illa
*
duas e
**
inoompo»ibile" ; unde
dicil qurxl serim da evacuat pnrnarn; hoc autem non
ot. nisi propter inn.)mpo
ibilitateni.
**
— Quarto,
quia cuilibet halænti fidem est aliquid sperandum
in futurum, juxta illud //rbr.ror. 11 (\. i) : Fidei
cd tubftanlia sperandarum rerum. Sed. secun
dum quod dicit Apostolus, visio excludit exspecta tionem et spem : Homan, 8 (v. 24), Spes qu:e vide
tur, non est eprs. Glossa : Res sperata quæ vide
tur. non est subjecta virtuti spei, quæ non est nisi
ARTICULUS III.
dc non apparent ibus ; et vere non. quia contra
PONUNTUR RESPONSIONES
rationem xpes /i.tc diceretur : < nam, quod videt
quis, quid sperat ?» id est, cur vel quomodo dici
lur sperare
*
quasi dicat (a); nullo modo.— Hæc
§ 1. — Ad argumenta contra secundam
Glossa. — Ex quibus auctoritatibus apparet quod
CONCLUSIONEM
dicere fidem esse coii i |K»m bilem visioni beatifies?,
non consonat Sacra Sci iptura. Et mullo minus dictis
Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter
Sanctorum. Unde Gregorius, in Humilia super
tium articulum, respondendum est objectionibus
Joan nem, exponens illud Joann is 20 (v. 29), Quia
mi prodictis. Et ideo, ad objecta contra secundam
vidisti me, Thoma , etc . sic dicit : Cum Paulus
conclusionem, dicitur primo, quod multa? auctori
*
Apostolus dicat, < Fides ed substantia speranda
lates Sacra Scriptura» videntur expresse intendere,
rum rerum, argumentum non apparentium, »
et quasi expresse sonare, quod impassibile est fidem
profecto liquet ; qma (4) quæ apparent, jam fidem
remanere in patria. Quod patet:— primo, quia,
non habent, sed agnitionem. Dum ergo vidit
Hcbrxor. 11 (v. 1), dicitur quod fides e>l rcr^timen- Thomas, dum palpavit, cur ci dicitur : < Quia
tum non apparentium. Constat autem quod in
vidisti me, Thoma, credidisti? » Sed aliud vidit,
palria nihil erit non apparens, de quo fuerit fides
ct aliud credidit. Hominem vidit, ct Deum con
in via; ct, cum non sil possibile idem esse apparens fessus est. — Hæc ille. — Et similia dicunt Augu
cl non apparens eidem homini simul et semel,
stinus (tract. 121 in Joan.) et alii sancti, innitentes
apparet quod, secundum mentem Apostoli, fides dictis Apostoli, l. Corinthior. 13, et Hebrxor. 11,
est incom possibilis visioni el statui patriæ. —
et aliis locis. Unde sequitur quod vel sancti false
Secundo, quia, 2. Corinthior. 5 (v. G et 7), dicitur :
exponunt et false intelligunt Apostolum; vel quod,
Dum sumus in corpore, peregrinamur a Dosecundum Apostolum, fides virtus sil incompassi
mino (λ); per fidem enim ambulamus, et non per
bilis statui beatifico et visioni palria?. — Ex quibus
speciem. Ex qua auctoritate, cum glossis sancto
fiatet quod primum dictum aiguentis, quo asserit
rum, habetur primo, quod fides facit hominem
mmpossibililatem fidei cum visione |wtriæ non
peregrinari a Deo; secundo, quod lacit ambulare el
repugnare didis Sacra Scriptura vel determinatio
tendere in Deum (pinsi in aliquid distans. Constat
nibus sanctorum, est omnino falsum et novum.
autem quod illa duo sunt i neompossibilia statui bea
Secundo, dicitur quod secundum dictum ejus,
tifico: quia beati non peregrinantur a Deo, sed sunt
quo a&eril quod dicere quod fuies simul stet cum
ei présentes, et Deus est eis prasens per speciem:
visione beatifica non est contra Sacram Scripturam,
nec tendunt in Deum aut ambulant, sed quiescunt
aut contra dicta Scriptura, — est omnino falsum.
in Deo. Unde Glossa, super pradicto verbo, sic dicit :
Quod palet : nam, cum com possibilitas habitue fidei
Qui peregrinatur ct per fidem ambulat, nondum
cum visione beatifica negetur in Sacra Scriptum,
est in patria, sed in via. —Tertio, quia, 1. Corin
mulloplus <»orumsimultasactualis;quia quæcumque
thior. 13 (v. 12). Apostolus comparat cognitionem
inqwssibilo est simul esse, nunquam simul sunt..
fidei cognitioni speculari et amigmaticæ, cognitio
Et tunc
nem vero patria
*
cognitioni faciali ; constat autem
/Id primam sui dicti probationem , dicilur quod,
quod illæ duæ sunt i ncom possibiles in eodem,
licet ex dictis Apostoli in deciinoterlio capitulo
respectu ejusdem objecti, potissime per idem me
* Corinthior. non possit evidenter deduci quod
1
dium, quod est ratio assentiondi; per idem autem
habitus lidei plus evacuetur quam habitus scientiæ.
medium assent it fides et beatifica visio, scilicet per
(a) cl — Ad. Pr.
(i) dicat - Orn. Pr.
(6) ί/ιοα. — tpi
*
Pr.
382
LIBRI Ill. SENTENTIARUM
vel donum prophetiæ, aut linguatum; tamen, ex
dictis ejusdem Apostoli in aliis locis, et cx glossis
sanctorum exponentium illud capitulum Apostoli
ct alia dicta ejus, manifeste patet quod aliter eva
cuabitur habitus fidei quam habitus scientiæ. Unde
Glossa ordinaria, ibidem, sic dicil : Ul dicit Augu
stinus, libro de Doctrina Christiana (lib. 1,
cap. 38), « fidei succedit species, quam videbimut; ct spei succedet beatitudo ipsa, ad quam
pertenturi sumus; char itas veroaugebitur potius d,
nec aliquid ei succedet, destruetur tamen inquan
tum est imperfecta, quia desinet esse imperfecta
rt ex parte, sed nec ipsa, nec ejus actus destrue
tur. Omne ergo quod cx parte est, destruetur, vel
cx toto ut fides ct spes, vel cx parte ut scientia,
cujus actus ct modus destruetur ct charitas etiam,
cujus modus quidem tolletur, sed nun ipsa, nec
ejus actus, nec quidem modus,— Hæc Glossa.
Quomodo autem cessabit prophetia in patria,
ostendit sanctus Thomas, in Postilla super decimumtertium capitulum 1. Corinthior. (lecl. 3),
dicens : < In futura gloria prophetia locum non
habebit propter duo. Primo quidem, quia prophetia
respicit futurum; status autem ille non exspectabit
aliquid in futurum, sed ibi erit finale complemen
tum omnium eorum quæ ante fuerant prophetata;
unde in Psalmo (47, v. 9) : Sicut audivimus, sci
licet per Prophetas, ita et vidimus præsentialiter in
civitate Domini virtutum. Secundo, quia prophetia
est cum cognitione figurai i et ænigmalica, quæ ces
sabit in patria; unde dicitur, Numeror. 12 (v. t>) :
Si quis fuerit inter vos propheta, per somnium
aut in visione loquar ad eam. n — Hæc ille. —
Verumtamen huic secunda? rationi non mullum
innitendum est. Quia, sicul ipse dicit, 3 p.. q. 7,
ari. 8, in solutione primi, « per illa verba non
ostenditur esse de ratione prophetiæ ænigmalica
cognitio, quæ est per somnium et in visione : quia
divina pervenerunt ad Moysem, qui palam et non
per ænigmata Deum vidit; qui tamen propheta
dictus est, secundum illud Deuteronomii, ult.
(v. 10) Non surrexit ultra propheta iu Israel
sicut Moyses s — Hæc ille. - Quod autem obji
citur de Christo, qui cum læatitudine habuit donum
prophetiæ, solvit sanctus Thomas, ibidem, m solu
tione secundi, dicens : « Fides est eorum quæ non
videntur ab ipso credente; similiter spes est eorum
quæ non habentur ab ipso sperante. Sed prophetia
est eorum quæ sunt procul a roininuni hominum
sensu, cum quibus propheta conversatur el commu
nicat in statu viæ. Et ideo fides et spes repugnant
perfectioni beatitudinis "Christi, non autem pro
phetia (i). · — Hinc ille. — Item, de hoc, 2
* 2‘,
q. 174, art. 5, ubi quærit utrum aliquis gradus pro
phetiæ sit in beatis, arguit sic, tertio loco : « Chri-
(i) prophetia — prophetiae Pr.
stus ab instanti conceptionis fuit comprebensor; el
tamen ipse prophetam se nominat, Mattii. 13 (v. 57),
ubi dicitur : Non est propheta sine honore, nisi in
patria sua. Ergo comprehensores el beati possunt
dici prophetic, u Ecce argumentum. Sequitur res|>onsio : α Dicendum, inquit, quod Christus simul erat
comprehensor el viator. Inquantum ergo fuit com·
prehensor, non competit sibi ratio prophetiæ, sed
solum inquantum erat viator. » — Hæc ille. —De
aliis autem beatis est alia ratio. Unde, ibidem (in
corpore articuli), sic dicil : α Prophetia importat
visionem quamdam alicujus supernaturalis ventatis,
ut procul exsistentis. Quod quidem contingit esse
dupliciter. Uno modo, ex parte ipsius cognitionis :
quia videlicet veritas supernaturalis non cognosci
tur in seipsa, sed in aliquibus suis effectibus; el
adhuc erit (a) magis procul, si hoc sil per figuras cor
poralium rerum quam per intelligibiles elleclus; et
talis maxime est (C) visio prophetica, quæ fit per
similitudines corporalium rerum. Alio modo visio
est procul ex parte ipsius videntis, qui scilicet non
esi totaliter in ultimam perfectionem adductus,
secundum illud 2. Corinthior. 5 (v. ϋ) : Quamdiu
in corpore sumus, peregrinamur a Domino.
Neutro autem modo beati sunt procul. Unde non
possunt dici prophetæ. » — Hæc ille.
Qualiter autem habitus scientiæ destruetur, et
(Mitissime habitus scientia· divinorum, ostendit san
ctus Thomas, in pr.edicta Postilla (leic, primo loeu :
• Dicit A|M)slohis, 1. Corinthior. 13 (v. 8) : Scien
tia destruetur, b Ecce argumentum. Respondit :
<( Dicendum quod Apostolus non loquitur i|u de scien
tia quantum ad habitum, sed quantum ad cogni
tionis actum. Unde ad hujus probatfonem (γ) indu
cit : Nunr cognosco ex parte. » — lluec ille. — Et
intelhge quod actus scientia» destruitur in anima
-eparatn, quantum ad hoc quod requirit conversio-
(а) ud/inr rrd. — ad hau et Pr.
(б) eit. — Om» Pr.
(γ) probationem. — miprobatiunem Pr
DISTINCTIO XXXI. ET XXXIL — QUÆSTIO I.
nem ad phantasmata. Beati autem, post corporis '
resumptionem, poterunt intelligere et uti habitu
scientiæ in corporo acquisite, duplici modo : scilicet
cum conversione ad phantasmata, et sino conversione. Unde sanctus Thomas, 3 p,, q. 11, art. 2, sic
dicit : « Christus, in statu ante passionem, fuit
simul viator et com prehensor. Et præcipue quasdam
conditiones viatoris habuit ex parte corporis, inquantum fuit pa-sibile; conditiones vero comprehensoris
maxime ex parte animæ intellectiva?· Est autem hæc
conditio animæ comprehensoris, ut nullo modo subdatur suo corpori, aut ab eo dependeat, sed totaliter
ei dominetur; unde et post resurrectionem ex anima
gloria redundabit in corpus. Ex hoc autem anima
hominis viatoris indiget ad phantasmata converti,
quod est corpori obligata, et quodammodo ei sub
jecta, el ab eo dependens. Et ideo animæ beate,
post resurrectionem, et ante, intelligere possunt
absque conversione ad phantasmata. Et hoc quidem
oportet dicere de anima Christi, quæ plenissime
habuit facultatem comprehensoris. r — Hæc ille.—
Et, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : »( Licet
anima Christi potuerit intelligere non convertendo
se ad phantasmata, poterat tamen intelligere, se ad
phantasmata convertendo, i»— Ha
*c
ille. — Et idem
dicendum est de aliis beatis, post resurrectionem,
quod utroque modo poterunt uti habitu scientiæ
acquisite.
Quomodo autem donum linguarum evacuetur in
patria ostendit sanctus Thomas, in Pontilia super
decimumtertiuni 1. Corinthior. (lert. 3i, dicens :
« Cum dicitur. Linguir cessabunt, non est inlelligendum quantum ad ipsa membra corporea, qua·
lingua· dicuntur : quia, ul dicitur, 1. Corinthior. 15
(v. 52), Mortui resurgent incorrupti, absque dim i
nutione membrorum. Nec est etiam intelligendum
quantum ad usum linguæ corporeæ
est enim
futura in patria laus vocalis, secundum illud Psalmi
(149, v. Û), Exaltationes (i) Dei in guttcrc eorum.
ul Glossa ibidem cxjionil. Est ergo intelligendum
quantum ad donum linguarum, quo scilicet aliqui
in primitiva Ecclesia variis linguis loqueluntur, ut
dicitur. Act. 2(v. 4). In futura enim gloria, qui
libet quamlibet linguam intelligel; unde non erit
necessarium loqui variis linguis : nam etiam a pri
mordio generis humani, ut dicitur, Genes. II
(v. 6), Erat populus unus ct unum labium omni
bus; quod multo magis erit in ultimo statu, in quo
erit unitas consummata. * — Hæc ille. — Cum
autem dicit arguens, quod beati scient loqui variis
linguis, etc., — non valet. Quia, sicul beati cogno
scent ea quæ prius viatores cognoverunt, sed non
eodem habitu (nam in via cognoscunt articulos |>er
fidem, in patria vero per lumen gloriæ); ila, pro
*
portionali 1er, dum erant in via, habebant donum
(>) Exaltatione/. — Exaltatione» IT
383
I
habituale
linguarum, quo poterant intelligere el
1
loqui
omnem linguam, in patria vero scient loqui
eet intelligere omnem linguam, non ex priori habitu,
ssed per lumen gloriæ, quo cognoscent omnia perti
i
nentia
ad suam beatitudinem.
Ad secundam probationem illius secundi dicti,
set parvulus; quia imperfectio
i
non
e=st de ratione talium. Evacuatur tamen irnperIlectioætatis.et iiotentianirn.et habituum, et actuum.
Et etiam actus et habitus de quorum ratione est
imperfectio, evacuantur, si qui praecesserunt : ut
sunt falisæ opiniones, et falsi judicia. Sic in patria
evacuabitur imperfectio praecedens. Et quia imper
fectio est de ratione fidei et spei, non autem de
ratione scientiæ aut charitatis, ideo oportet evacuari
fidem et spem; non autem oportet charitatein aut
habitum scientiæ evacuari ; quia imperfectio conco
mitans prædiclos habitus in via, non erat de ratione
talium habituum, sed accidebat eis aliunde. De hoc
visum est in probatione prim.c conclusionis; item
in probatione secundæ. De hoc sanctus Thomas,
l1 2
*,
q. 67, art. 6, sic dicit : < Quando imperfectio
alicujus rei non est de ratione speciei ipsius, nihil
probitet idem numero, quod prius fuit imperfe
ctum, postea perfectum esse; sicut homo per aug
mentum perficitur, et albedo per intensionem. Cha
ri tas autem amor est, de cujus ratione non est ali
qua imperfectio : potest enim esse habili et non
habiti, visi et non visi. Undecharite non evacuatur
j per gloriæ perfectionem, sed eadem numero manet. >
— Hæc ille. — Item, I1 2
,
*
q. 67, art. 3. in solu
tione primi, sic dicit : < Eides est nobilior scientia
ex parte objecti, quia objectum fidei est veritas
prima; sed scientia habet perfectiorem modum
cognoscendi, qui non repugnat perfectioni teatiludinis, scilicet visionem, sicut repugnat ei modus
tidei. » — Ha?c ille. — Cum autem dicit arguens,
quod ista dilTerenlia non habetur ex Sacra Scri
ptura; — dicitur quod hoc est falsum. Nam Scri
ptura dicit (Hrbræor. 11, v. 1) quod lidesest de non
apparentibus; el per consequens habet imperfectio
nem annexam ex sua ratione formali. Item. Scri
ptura dicil quod fide> habet annexam (leregrinatio
nem a Deo t2. Corinthior. 5, v. 6 el 7), ut supra
dictum est (in responsione ad primum).
Ad tertiam probationem dicitur quod Scriptura
| non exponit seipsam ad sensum (i) arguentis, sci
| licet quod fides solum evacuetur quoad avium, et
non quoad habitum; immo ad oppositum : quia ex
Scriptura hatelur quod habitus fidei de sua ratione
i includit imperfectionem ex parte subjecti, et quod
; beatitudo excludit imperfectionem a subjecto; el sic
o|>ortel quoti excludat habitum fidei et spei. De hoc
— atxmruin Pr.
384
IJBIU HI. SENTENTIARUM
sarulus Thomas, Is 2', q. 67, art. 4, sic «licit :
< Illud quod de ratione sui import'll imperfectionem
subjecti, non potest sirntil stare cum subjecto oppo
sita perfectione perfecto (α) ; sicut patet quod motus
in sui ratione im|K)rtat imperfectionem subjecti; est
enim ortus exriMrntfo in potentia, inquantum
hujusmodi (6) (3. Physicorum, t. c. 6); unde
quando illa potentia reducitur ad actum, jam cessat
motus; non enim adhuc albatur, postquam aliquid
jam iacturn est album. Spes autem importat motum
quemdam in id quod non habetur. El ideo, quando
halabitur illud quod speratur, scilicet divina fruitio,
jam spes esse non poterit. b — Hat· ille. — El
simile didi, in precedent! articulo, de tide u Fides,
inquit, in sui ratione habet imperfectionem qua? est
ex parte subjecti, etc., » sicut recitatum esi in
prima conclusione. — Pneterea : Ad quid rema
neret habitus fidei sine aclu, el sine possibilitate
exeundi in actum? De hoc saucius Thomas, eadem
questions, ari. 5, arguit sic (arg. 3) : α Substantia
habitus non tollitur per hoc quod subtrahitur mate
ria : potest enim homo habitum liberalilatis reli
nent, etiam amissa pecunia; sed actum halxtre non
potest. Objectum autem lidei est veritas prima non
visa. Ergo, hoc remoto per hoc quoti videtur veritas
prima, adhuc potest remanere ipse habitus lidei. i>
Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen
dum, inquit, quod ille qui amittit pecuniam, non
amittit (γ) possibili fetem habendi pecuniam; el ideo
convenienter remanet habitus liberahtali·». Sed in
stalu gloriæ non solum actu tollitur objectum lidei,
qùod est non visum, sed etiam secundum possibili
tatem, propter bealiludinis stabilitatem; et ideo
frustra talis habitus remaneret, » — Hæc ille. —
Simile dicil, de Virtutibus, quæslione de Spe,
art. 4, ubi arguit sic, undecimo loco : * Actus vir
tutis videtur non solum tacere vel velle facere quod
ad vit lutem perlinet, quando facultas adest; sed
etiam velle facere, si facultas adesset. Actus enim
*
justitia
est velle reddere pecuniam debitam, etiamsi
eam quis non possit habore. Sed sancti qui sunt in
patria, sic sunt dispositi, quod vellent læatitudinem
exspectare, etiamsi eam non haberent. Ergo in eis
est actus spei. Sed actus procedit ab habitu. Ergo
in eis est virtus spei. » Ecce argumentum. Sequitur
responsio : < Dicendum, inquit, quod objectum ali
cujus virtutis potent deoso dupliciter. Uno modo,
cum possibilitate habendi; et sic, etiam objecto non
Imbito, potest esse virtus, et actus virtutis, sub hac
conditione, si facultas adesset. Alio modo, eum
impossibilitate habendi; et sic nec habitus nec actus
manet; frustra enim remaneret. Et hoc modo tolli
tur objectum spei in patria; quia nunquam de
(·) jvrfertn. — Om. Pr.
(6) hiijuaniudi. — Aujui Pr.
(rj aimUii. — aulan Pr.
cælero erit possibile beatitudinem <*xse futuram, b
— Hæc ille. — Et sicut dicit de spe, ita proportionaliler potest dici de tide, ut patuit supra.
Tertio, dicilur quod tertium «lictum ejus, quo
dicit quod habitus lidei possit stare sine aclu in
patria, falsum esi, et male probatum.
Et ad prunam probationem dicilur primo, quod
non omnesDoclores ussenliunl, immo multi negant,
Paulum in raptu vidisse divinam essentiam, sed
habuisse quamdam visionem mediam inter cognitio
nem beatorum el cognitionem viatorum; sicut reci
tat sanctus Thomas, de Veritate, q. 13, art. 2, el
2· 2”’, q. 175, art. 3. — Dicilur secundo quod, con
cesso quod Paulus in illo raptu viderit divinam
essentiam (sicut tenet beatus Thomas in locis alle
gatis. pusi Augustinum, in libro r/e Videndo Deum,
cap. 13(a),et I2.su/mr Genes, ad lilieram,cap. 28(6),
el habetur in Glossa 2. Corinthior. 12), nondum
est bene manifestum utrum Paulus aut Moyses (qui,
consimiles in raptu, adhm viventes, ab Augustino
asseruntur vidisse divinam essentiam nudo et clare)
(γ) in tali raptu habuerint habitum lidei aut spei,
vel pro iilo raptu fuerit eis subtractus; quia san
ctus Thomas, 2» 2‘r (q. 175, art. 3), videtor di
cere quod habitus lidei stetit in Paulo cum visione
divinæ essentiæ, non autem actus fidei. Arguit enim
sic, tertio loco : « Fides ct spes esse non possunt
simul cum visione divinæ essenliæ, ut habetur,
1. Corinthior. 13. Sed Paulus in illo statu et raptu
habuit fidem et spem. Ergo non vidit divinam essen
tiam. n Ecce argumentum. Sequitur responsio :
α Dicendum, inquit, quod, quia Paulus in raptu
non fuit beatus habitualiter, sed solum habuit
actum beatorum, consequens est ul tunc in eo non
fuerit actus lidei; fuit tamen in eo simul fidei habi
tus. u — Hæc ille. — El ad declarationem hujus
solutionis, pnemillil, in solutione secundi, sic
dicens : « Divina essentia videri ab intellectu creato
non potest, nisi per lumen gloriæ, de «pio dicilur
in P>alintj (35, v. 10) : In lumine tuo videbimus
lumen. Quod tamen dupliciter participari potest.
Un<> modo, per modum formæ immanentis; et sic
beatos facit sanctos in patria. Alio modo, per rniMlum
cujusilam passionis transeuntis; et hoc modo lumen
illud fuit in Paulo, «piando raptus fuit. Et ideo ex
tali visione non fuit beatus simpliiiler, ut liercl
redundantia ad corpus, sed solum secundum quid, n
— Hæc ilh·. — Simile ponit, dc Veritate, q. 13,
ari. 2, ubi arguit sic, «piinto loco : κ Paulus in
raptu habuit (idem el spem. Sed ista non possunt
stare cum visione Dei per essentiam : quia fides est
non apparentium, ut «licilur, Hebr:ror. 11 (v. 1);
et quod quis videt, quid spcrat\ — Haec ille. — Ita.
bile est fidem esse de visis aut scitis, sicut poten • in proposito, dico de fide et artu credendi. — Potest
tiam visivam esse respectu non colorati vel non ' etiam dici ad argumentum hoc, quod solum conlucidi. El de hoc salis diffuse visum esi, dist. 25. I eludit quod habitus fidei |Olesl stare cum visione
Et ista via, quæ mullum apparel probabilis, halieret non procedente ab habitu. Et hoc concedit supra
dicere quod nec Moyses, nec Paulus, in suis rapti sanctus Thomas (2· 2
.
*
q. 175, art. 3; et, de Veri
bus habebant (a) habitum lidei, sed eis subtractus tate, q. 13. art. 2). Sed visio beatifica procedit a
fuit pro tempore raptus; et iterum, post raptum, , lumine gloriæ se liabente per modum habitus.
fuit eis restitutus. Vel, si habitus lidei remansit
Ad tertiam probationem, dicitur quod habitus
tempore raptus, procul dubio ille habitus pro tunc opinalivus actu non potest stare cum actu visionis,
non habebat rationem fidei in actu, sed forte in
nec eum aclu scientia', prout communiter tenetur.
potentia, respectu Dei visi; quia in Deo non erat
Et ideo negatur antecedens. Et ad ejus probationem
pro tunc formalis ratio objecti fidei. Poterat tamen «vpe responsum est, dist. 25 : quia in subjecto
habere rationem lidei respectu aliorum objectorum • scientiæ nulla inedia topica possunt causare habitum
non visorum : sicut idem habitus numero, primu opinativum in aclu; sed vel nullum novum habi
habet rationem lidei respectu hujus veritatis, Deus
tum causant, sed solum augent habitum scientiæ
eat unus, in non habente demonstrationem ad illam,
pneexsisténtem ; vel, si causant alium habitum, ille
sed ad hæ ren te diclæ veritati ex sola auctoritate Dei
non esi opinalivus in aclu, sed solum in potentia,
revelantis (6); el postea, adveniente probatione scilicet si esset sine habitu *scientia
.
— Dicilur
demonstrativa illius veritatis, idem habitus desinit secundo, quod, concesso quod habitus fidei vel opi
esse fides respectu praxlictæ veritatis, quia jam dicta
nionis posset stare cum aclu visionis, non propter
veritas perdidit formalem rationem objecti fidei,
hoc sequitur quod possit stare cum visione beatifica
scilicet esse non visum et nun apparens.
simpliciter : quia illa requirit lumen gloriæ perfi
Ad secundam probationem illius didi, negatur ciens intellectum per modum habitus, et non per
antecedens, tanquam omnino falsum. El ad ejus modum passionis, ut supra dictum est (in respons.
probationem, dicilur quod ille qui acquisivil habi I ad primam probationem); major autem est repu
tum lidei circa futuras eclipses solis ex dictis alicu gnantia habitus fidei ad habitum gloriæ, quam ad
jus astrologi, dum præsentialiter videt aliquam actum gloriæ sine habitu (x). — Dicilur tertio,
eclipsim ab astrologo pncdictam, talis habitus perdit
quod visio beatific a simpliciter, non potest esse sine
rationem fidei circa illam eclipsim aclualilci visam
habituali lumine gloriæ; sed visio divinæ essentiæ
et apparentem ; potest tamen habere rationem fidei
non beatiltta simpliciter, potest esse sine tali habitu,
circa alias eclipses futuras, tel alia prædicüi ab
non lanicii sine lumine inhærente per modum pas
sionis. El talem visionem divinæ essentiæ habuit
(3) habebant. — habebat Pr
(ej revelantis. — reverentis Pr
(1) itmr habau. — five habitum Pr
LIBHI Hl. SENTENTIARUM
386
Moyses, et Paulus, in raptu, ut dictum fuit supra
(ibid.); non autem primam. — Dicitur quarto,
quod habitus fidei non potest esse cum habitu
gloriæ, nec per instans, nec per tempus, in eodem
subjecto. Sed habitus fidei, juxta primam viam
sancti Thomæ, potest simul esse in eodem cum
lumine gloriæ inhærente per modum passionis, |ær
instans et |μ'γ tempus; licet alia via superius tacta
appareat mihi pro nunc probabilior, quæ ponit quod
habitus fidei est incompossibilis visioni divinæ assen
ti®, sive sit beatifica, sive non : omnis enim visio
tollit fidem respectu ejusdem objecli.
Ad quartam probationem respondit sanctus Tho
mas, 1* 2
*,
q. 67, ari. 5, ubi arguit sic (arg. 2) :
< Fides est quoddam spirituale lumen animæ, secun
dum illud Ephesior. 1 (v. 18) : Illuminatos oculos
cordis vestri in agnitionem Dca. Sed hoc lumen
est imperfectum respectu luminis gloriæ, de quo
dicitur in Psalmo (35, v. 10) : In lumine tuo vide
bimus lumen. Lumen autem imperfectum remanet,
superveniente lumine perfecto; non enim candela
exiinguitur, claritate solis superveniente. Ergo vide
tur quod ipsum lumen fidei remaneat cum lumine
gloriæ. » Ecce argumentum. Sequitur responsio :
« Dicendum, inquit, quod imperfectio luminis candelæ non Opponituf perfectioni solaris luminis, quia
non respiciunt idem subjectum; sed imperfectio
fidei el perfectio gloriæ opponuntur ad invicem, et
respiciunt idem subjectum; unde non possunt esse
simul, sicul nec claritas aeris cum obscuritate ejus.»
— Hæc ille.
§ 2. — Ad argumenta contra primam
CONCLUSIONEM
I. Ad argumenta Durandi. — Ad argumenta
igitur contra primam conclusionem inducta, restat
dicere. El ideo
Ad primum dictum dicitur quod ex Sacra Scri
ptura habetur expresse quod aclus fidei, qui est
credere, el actus gloriæ, qui est videre, oppositionem
habent, et consequenter incorn possibilitatem simul
essendi in subjecto (a). Auctoritates vero ad hoc
facientes, superius allegat® sunt, in principio arti
culi.
Ad secundum dictum dicitur quod responsio ibi
dem recitata, sufficiens esi. El ad ejus improbatio
nem, dictum esi supra (§ 1, ad 2am probat, secundi):
quia illa differentia quam ponimus inter actum fidei
et aclum gloriæ, habetur expresse ex Sacra Scri
ptura; el licet non posset haberi expresse ex illo
capitulo decimotertio 1. Corinthior., est tamen el
habetur in multis aliis locis recitatis.
Ad tertium dictum dicitur quod male el insufficicnler probat possibilitatem actus fidei cum actu
(s tubjctlo. — objecto Pr.
visionis bealificæ; quia innititur falso fundamento,
scilicet quod actus visionis, et actus fidei, vel scien
ti®, non opponantur nisi secundum magis et minus
evidens, el nullo modo contrarie, vel privative,
vel contradictorie. Hujus enim oppositum |X)nit
sanctus Thomas in multis locis. Nam, 3. Sentent.,
disl. 31, q. 2, art. I, qu 1, arguit sic (arg. 2) :
α Nihil expellitur nisi a suo contrario. Sed gloria
non est contraria fidei. Ergo, adveniente gloria, non
evacuatur fides. » Ecce argumentum. Sequitur
responsio : α Dicendum, jnquil, quod, quamvis
visio gloriæ non sit contraria fidei quantum ad illud
quod habet de cognitione, est tamen sibi contraria
quantum ad illud quod habet de ænigmate; et ex hac
parte eam expellit. » — Hæc ille. — Item, tertio
loco, arguit sic : α Perfectum et imperfectum circa
ea quæ sunt diversa specie, bene se compatiuntur
in eodem; sicut quod homo habeat perfectam geo
metriam, et imperfectam grammaticam. Sed visio
gloriæ el fides sunl alterius speciei. Ergo visio gloriæ
non expellit fidem, d Ecce argumentum. Sequitur
resjionsio : α Dicendum, inquit, quod perfeci io el
imperfectio (a) cognitionis circa diversa bene se com
patiuntur, sed non circa idem; el ideo aliquis potest
habere simul perfectam cognitionem de his quæ
perlinent ad unum, ct imperfectam de his quæ per
linent ad aliud. Sed non est simile in proposito :
quia fides et visio gloriæ est de eodem. » — Hæc
ille. — Item, la 2
,
*
q. 67, art. 3 : « Oppositio,
inquit, est perse el propria causa quod unum exclu
datur ab alio, etc., » ul recitatum est in prima con
clusione. Ex quibus patet quod actus fidei et visio
gloriæ opponuntur privative vel contrarie, el non
solum secundum magis et minus evidens; quia
fides importat privationem visionis et evidenti®· —
Et cum dicit arguens, quod fides habet aliquid de
evidentia, cum sit quadam visio, secundum Aposto
lum dicentem (I. Corinthior. 13, v. 12) : Videmus
nunc, etc.; — respondit sanctus Thomas, 3. Sen
tent., dist. 24, q. I, art. 2 (qh 1), in solutione
primi, quod visio ab Apostolo large accipitur, secun
dum quod largo modo el improprie omnis cognitio
visio dicitur. El de hoc diffuse dictum est supra,
dist. 25, ubi visum est quæ cognitio intellectiva pro
prie dicitur visio, et quæ non. Item, 2
* 2W, q. 1,
art. 4, in solutione secundi, sic respondit ad dictum
Apostoli : α Dicendum, inquit, quod ea quæ sunl
fidei, possunt dupliciter considerari. Uno modo, in
speciali; et sic non jjossunt esse simul visa et cre
dita. Alio modo, in generali, scilicet sub communi
ratione credibilis; et sic sunl visa ab eo qui credit;
non enim crederet, nisi videret ea credenda esse, vel
prupter evidentiam signorum, vel propter aliquid
hujusmodi (€). » — Hæc ille. — El intellige quod
(а) ef imperfectio. — Om. Pr.
(б) hujusmodi. — hujus Pr.
DISTINCTIO XXXI. ET XXXII. — QU .EST 10 I.
fidelis videt talia esse credenda, accipiendo large el |
improprie visionem. — De praedictis sanctus Tho- !
mas, de Veritate, q. 14, art. 9, sic dicit: < Quandocumque «ieflcit ratio proprii objecli, oportet quod
actus deficiat. Unde quamcilo aliquid incipit esse
pnesens vel apparens, non potest ut objectum
subisse actui fidei, etc., d ut recitatum fuit dist. 25
(art. 3, SI, I, ad 1um).
Ad quartum dictum, quo dicit quod visio gloriæ
nullo modo opponitur actui fidei, nec scientiæ, etc.,
—dicitur primo,quod oppositio formalis non solum
est inter formas contentas sub eodem genere proximo,
immo inter formas alterius el alterius generis proximi.
Quod patet : nam genus dividitur |>er differentiae
oppositas formaliter; ergo quæcumque species, vel
formæ specific#, cadunt sub alia differentia generis
remoti, includunt in sua ratione oppositas differen
tias formaliter. Unde qualitates spirituales, el qua
litates corporales, licet non contineantur sub eodem
genere proximo, sed sub diversis, habent tamen for
malem oppositionem inter se; sicut albedo et scien
tia; quia de ratione albedinis est extensio el di visi
bilitas, de ratione vero scientiæ est indi visibilitas et
inexlensio. Hujus etiam falsitas patet : nam non
solum una species opfxmitur alteri, immo unum
genus opponitur alteri, ul vitium virtuti; el conse
quenter, omnia contenta sub genere vitii, opponun
tur cuilibet contento sub genere virtutis, secundum
rationem sui generis. De hoc sanctus Thomas, l42ir,
q. 35, ari. 4, sic dicit : « Sicul dicitur in 10. Jfrirrphysicæ (t. c. 13 el 14), contrarielas est differentia
secundum formam. Forma autem est et specialis et
generalis. Unde contingit aliqua es>e contraria
secundum formam generis, sicut virlus el vitium;
et aliqua secundum formam speciei, sicul justitia el
injustitia, etc. » Vide totum articulum. — Dicitur
secundo, quod si iste modus arguendi valeat, pro
baretur quod nulla virtus theologica, cum sil per
essentiam forma supernaturalis, haberet aliquod
vilium sibi formaliter oppositum. Cujus falsitas de
so palet : nam fidei opponitur infidelitas; spei,
desperatio et pnesumptio; charitati, odium Dei.
odium proximi, el mulla alia ; sicul ostendit saucius
Thomas, 2> 2
,
*
q. 10, 11, 12, 13; et 20, 21 ; el 34,
35, 36, usque 43. — Dicitur terlio, quod dubium
est utrum visio gloriæ sit alterius generis proximi
ab aliis intellectionibus creatis non beatificis; quia
sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 11. sic
dicil : α Sciendum, inquit, est, quod omnes forma·
intelligibiles, sunt unius generis, et quantumcuinque res quarum sunl, sint diversorum generum
omnes enim eamdem potentiam intellectivam respi
ciunt, etc. » Quidquid autem sit de hoc, apparet,
ex primis duobus dictis, quod argumentum non
valet.
Ae. Sei talis privatio
non est contrarium, quia talis privatio non ponit
aliquam naturam oppositam habitui, licet supponat
subjectum determinatum. Sed privatio dicitur esse
contrarium, quandocumque fuenl perfecta privatio.
Cum autem privatio secundum id quod est non reci
piat magis el minus, non potest dici perfecta pri
vatio, nisi ratione alicujus naturæ quæ perfectam
distantiam habeat ad habitum : sicut non omnis
privatio albi est contraria alio; sed privatio maxime
distans ab allio, (piam o|>orlet fundari in aliqua
natura ejusdem generis, quæ maxime distet ab
allio; et sic dicimus quod nigrum est contrarium
albo (γ). Deinde ostendit qualiter ab illa prima contrarietate alia derivetur, dicens quod alia contraria
dicuntur secundum habitum et privationem diver
simode. Quædam enim dicuntur contraria in eo
quod habent in se inclusam privationem et habi
tum, sicut album ct nignini, calidum el frigidum;
alia vere per hoc quod faciunt actu privationem el
habitum, mcuI calefaciens et infrigidans; alia pci
(a) nUtlur. — innititur Pr.
(β) îîicû. — Oin. Pr.
(γ) 1/<τ ille· — Ad. Pr.
388
LIBHI HI. SENTENTIABUM
hoc quod (2) sunt virtute activa (6) privationis ct
habitus, sicut calefactivum ct frigefaclivum; alia
vero per hoc quod sunt acceptiones dictorum, sicut
calefieri ct infrigidari; aut per hoc quod sunt abje
ctiones eorumdem, sicut corruptio caliditatis (γ) ct
frigiditatis. Et non solum aliqua dicuntur contraria
per hoc quod habent dictas habitudines ad prima
dicta contraria, sed etiam per hoc quod habent
habitudines easdem ad contraria sapientia : ut si
dicam quod ignis ct aqua sunt contraria, quia habent
calidum et frigidum, quæ dicebantur esse contraria
per hoc quod includunt privationem et habitum. » —
Hæc ille. —Item, post, sic dicit : α Cum quatuor (0)
modis aliquid opponatur alicui : uno modo, ut con
tradictio, sicut non sedens sedenti; alio modo, ut
privatio, sicut cæcum videnti; alio modo, ut contrarietas, sicut nigrum albo; quarto modo, ut ad
aliquid, ut filius patri; inter oppositionis genera
primum est contradictio. Cujus ratio est, quia con
tradictio includitur in omnibus aliis, sicut prius ct
simplicius. Opposita enim secundum quodeumque
genus oppositionis impossibile est simul exsistere.
Quod contingit ex hoc quod alterum oppositorum
desui ratione habet negationem alterius: sicut do
ratione acci est quod sit non videns; el de ratione
nigri, quod sit non album; et de ratione lilii, quod
non sil paler ejus cujus est filius. )> — Hæc ille. —
El in sequentibus ejusdem capituli, frequenter dicit
quod in omni conlrarielate includitur privatio et
habitus. Ex quibus palet quod cum quodlibet extre
mum conlrarielatis sil enlilas positiva, non est
inconveniens privationem, aut negationem, esse de
ratione alicujus formæ posilivæ : non tanquam par
tem ejus essentialem, aut integralem; sed tanquam
pariem rationis, designativam et characterizativam
essentia), ad modum differentia· extrinsecæ. Cum
etiam Aristoteles, 10. Metaphysics (t. c. 14, etc.),
prolixe deducat omne genus dividi per contrarias
differentias, et in omni contrarietate includi priva
tionem et habitum, ut dictum est; et cum eaxlem
sint differentiae diffinitivæ generis, el constitutive
specierum; sequitur quod differential constitutive
*
specierum positivarum, in sua ratione includunt
privationem quandoque.
Ad secundum dicitur quod similitudo penitus in
hoc non valet. Quia imperfectio consequens scien
tiam viatoris, ut puta quod est ex parte, nullo modo
ponitur in diffinitione scientiæ; et sic non est de
ratione scientiæ· Sed ænigrna ponitur in diffinitione
fidei; el ideo est de ratione fidei. Et sic patet quod
ista nova phantasia Ddrandi, tam laboriose adinvenla, parum movet contra antiquam sancti Thoinæ
veritatem.
(3) quod. — Om Pr.
(€) acUva. — temina Pr.
(γ) cahdilalii — cub’famentii Pr.
(Î) quatuor. — decem Pr
|
Ad albumentum pro quaestione, responsum est in
probatione primæ conclusionis, ubi dictum est quod
cognitio perfecta ex parte subjecti, et cognitio imper
fecta ex parle subjecti, respectu ejusdem cognosci
bilis, sunt incompossibiles in eodem subjecto. Hoc
autem modo se habent fides el visio, ut sæpe dictum
est.
El hæc de qmestione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Arnen.
DISTINCTIO
XXXIII.
QUÆSTI0 UNICA.
UTRUM EX ACTIBUS HUMANIS ACQUIRANTUR HABITUS
VIRTUTUM IN APPETITU SENSITIVO SUBJECTIVE EXSI
STENTES, PUTA IN CONCUPISCIBILI, VEL IRASC1BIL1.
1HCA trigesimamterliam distinctionem
3. Sententiarum, quæritur : Utrum ex
actibus humanis acquirantur habitus vir
tutum, in appetitu sensitivo subjective
exsistentes, puta in concupiscibili, vel irascibili.
El arguitur quod non : Quia contraria nata sunt
fieri circa idem. Virtutis aulem contrarium est pec
catum mortale, quod non potest esse in appetitu
sensitivo seu sensualilatc. Ergo appetitus sensitivus
non potest esse subjectum virtutis; ac, per hoc, nec
ex actibus humanis potest in eo generari habitus
virtutis.
In oppositum arguitur sic. Nam Philosophus
(3. Ethicorum, cap. 10) dicit de temperantia et for
titudine, quod sunt partium irrationalium. Partes
autem irrationales, sunt irascibilis et concupisci
bilis, quæ perlinent ad appetitum sensitivum. Ergo
virtutes aliquæ sunt ibi subjective. Philosophus
etiam dicit, 2. Ethicorum (cap. t), tales virtutum
habitus causari ex humanis actibus. Igitur conclusio
vera.
In hac quæstione erunt 1res articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, responsiones.
ARTICULUS I.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sil
Prima conclusio :
Quod nllquiv virtutes morales
DISTINCTIO XXXI II. — QUÆSTIO I.
sunt subjrcllvr In appetitu sensitivo, <|iil dividi
tur per inihclbllein cl conruplM’lbitem.
Hanc probat sanctus Thomas, 1· 2
* ’, q. 50, art. 4,
ubi sic dicit : a Irascibilis et concupiscibilis dupli
citer possunt considerari. Uno modo, secundum se,
inquantum sunt partes appelilivæ sensitive
*.
Alio
modo, possunt considerari inquantum participant
rationem, per hoc quod nata sunt rationi obedi re.
Primo modo non competit eis quod sint subjectum
virtutis. Sed secundo modo irascibilis, vel (a) con
cupiscibilis, potest esse subjectum virtutis humanæ:
sic enim est principium humani actus, inquantum
participat rationem (6). In his aulem potentiis vir
tutes neccsse est ponere. Actus enim qui progreditur
ab una potentia secundum quod est rnola ab alia,
non potest esse perfectus, nisi utraque fioteiitia sil
liene disposita ad actum : sicut actus artificis non
polest esse congruus, nisi artifex sit liene dispositus
pd agendum, et etiam ipsurn instrumentum. In his
ergo circa quæ operatur irascibilis el concupiscibilis,
secundum quod sunt a ratione mota (γ), necesse
est ul aliquis habitus, perficiens ad bene agendum,
sil non solum in ratione, sed etiam in irascibili et
concupiscibili. El quia bona disjiositio potentiæ
mota attenditur secundum con formitatem ad poten
tiam moventem, ideo virtus quæ est in irascibili et
concupiscibili, nihil aliud est quam quædam habi
tualis conformités istarum potentiarum ad latio
nem. n — Hæc ille.
Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 2, art. 4, q,a 2,
ubi sic dicit :
per virtutem. Principium autem humani operis est
omnis potentia in qua aliquid rationis invenitur, a
qua homo habet quod homo sit. Unde, cum in ira
scibili et concupiscibili, quæ sunt partes sensibilis
appetitus, sit aliquid rationis participative, inquan
tum rationi possunt obedire(quod non est de plen
ius nulritivæ partis), oportet quod in irascibili et
concupiscibili sint aliquie virtutes sicut in subjecto ,
quibus efficiatur ul facile rationi obediant illa·
potentiæ in quibus sunt. Quod quidem contingit,
inquantum passiones reprimuntur, ne rationem
perturbent. Unde in illo qui passiones vehementes
patitur, sed non deducitur, est quidam habitus in
ratione, qui tenet eam ne deducatur, non aulem in
viribus illis in quibus sunt passiones; sicut patet in
continente; et ideo continens, seu abstinens, non
est perfecte virtuosos; sed temperatus, vel mitis, in
(a) vel — rt Pr.
(C) rationem. — latione Pr.
(y) motte. — Orn. Pr,
3*9
quo non solum superior pars est perfecta, ul deduci
non possit, sed etiam inferior moderata est, ul pasrioites vehementes non insurgant. Et ideo in qua
cumque potantia est pa&sio circa quam est aliqua
virtus, illa potentia est subjectum illius virtutis:
sicut concupiscibilis, temperantiae; el irascibilis, for
titudinis et mansuetudinis. » — Hæc ille.
Item, de Virtutibu
*
. art. 4, sic dicit < Circa
istam quaestionem («), partim ab omnibus convenitui, ct prtim opiniones sibi invicem repugnant.
Ab omnibus enim conceditur aliquas virtutes esse in
irascibili et concupiscibili, sicut temperantiam in
concupiscibili, et fortitudinem in irascibili. Sed in
hoc est differentia. Quidam enim distinguunt dupli
cem irasci bilem et concupiscibilem; ponunt enim
i rase i bilem el concupiscibilem in superiori parte
animæ, et iterum in inferiori. Dicunt enim quod
irascibilis el concupiscibilis quæ sunt in superiori
parte animæ, cum ad naturam rationalem perti
neant, possunt esse subjectum virtutis; non autem
illæ quæ sunt in inferiori parte, ad naturam sensua
lem vel brulalem pertinentes. Sed hoc quidem in
alia quaestione discussum est, utrum scilicet in
superiori parte animæ possint distingui duæ vires,
quarum una sil irascibilis, alia concupiscibilis, pro
prie loquendo. Sed, quidquid de hoc dicatur, nihil
ominus in irascibili et concupiscibili quæ sunt in
appetitu inferiori. secundum Philosophum, oportet
ponere esse aliquas virtutes, ut etiam alii dicunt.
Quod quidem sir patet. Cum enim virtus nominet
quoddam potentiæ complementum, potentia autem
ad actum respiciat, oportet humanam virtutem in
illa potentia ponere, quæ est principium actus
humani. Actus autem humanus dicilur, non qui
quocumque modo est in homine, vel per hominem
exercetur, cum in quibusdam etiam planta et bruta
conveniant, 6cd qui hominis proprius est. Inter
cætera ven», proprium habet homo in actu suo,
quod sui actus est dominus. Quilibet igitur actus
cujus homo est dominus, est proprie actus huma
nus; non autem illi quorum homo non est dominus,
licet iu homine fiant, ul digerere, augeri, el hujus
modi (6). In eo igitur quod est principium talis
actus cujus homo est dominus, potest poni virtus
humana. Sciendum tamen quod hujusmodi actus
contingit (γ) esse triplex principium. Unum scilicet
quod sil primum movens et imperans, per quod
homo sil dominus sui actus; et hæc est ratio, vel
voluntas. Aliud,‘quod est movens motum, sicut
appetitus sensibilis, qui et movetur ab appetitu
*eriori,
su|
inquantum rationi obedit, el iterum movet
membra exteriora per suum imperium. Tertium
aulem est, quod est motum tantum, scilicet mein-
(а) QiUBiiiofieni. — cuiulmionctu Pr.
(б) liujiitmodi. — Itujiu Pr
(γ) contingit — runtinet Pr.
390
LIBB 1 HI. SENTENTIARUM
brum exterius. Cum autem utrumque, scilicet mem
brum exterius et appetitus inferior, a superiori
parte animæ moxeatur, tamen aliter et aliter: (nam
membrum exterius ad nutum (a) obedit superiori
imperanti, absque ulla repugnantia, secundum
natura? ordinem, nisi sit aliquod impedimentum, ut
patet in manu et pede; appetitus autem inferior habet
propriam inclinationem ex natura sua, unde non obe
dit superiori appetitui ad nutum, sed interdum repu
gnat; unde Aristotelesdicit in Politicasua(l. Polit ico
ni ni, cap. 3) quod anima dominatur corpori princi
patu despot ico, id est, sicut dominus servo, qui non
habet facultatem resistendi in aliquo imperio domini;
ratio (C) vero dominatur inferioribus animæ parti
bus regali el politico principatu, id est, sicut reges
··! principescivitalurn dominantur liberis, qui habent
jus et facultatem repugnandi, quantum ad aliqua,
præcepto regis vel principis); in membro igitur
exteriori non est aliquid necessarium ad perfectio
nem actus humani, nisi naturalis ejus dispositio,
per quam natum est moveri a ratione; sed in appe
titu inferiori, qui ratiorii repugnare potest, est
necessarium aliquid, quo operationem quam ratio
imperat, absque repugnantia prosequatur. Si enim
immediatum operationis principium sit imperfe
ctum, oportet operationem esse imperfectam, quantacumque perfectio sit in superiori principio. Et
ideo, si appetitus inferior non esset in perfecta
dispositione ad sequendum imperium rationis, ope
ratio quæ est appetitus inferioris sicut proximi prin
cipii, non esset in bonitate perfecta : esset enim
cum quadam repugnantia sensibilis appetitus, ex
quo quædam tristitia sequeretur appetitui inferiori
per quamdam violentiam molo a superiori; sicut
accidit in eo qui habet fortes concupiscentias, quas
tamen non sequitur, ratione prohibente. Quando
igitur oportet operationem (γ) hominis esse circa ea
quæ sunt objecta sensibilis appetitus, requiritur, ad
bonitatem operationis, quod sit in appetitu sensi
bili aliqua dispositio, vel perfectio, perquam pnedictus appetitus de facili obodiat rationi; et (o)
hanc vocamus virtutem. Quando igitur aliqua virtus
est circa illa quæ proprie ad vim irascibilem perti
nent, sicut fortitudo circa timores et audacias,
magnanimitas circa ardua sperata, mansuetudo circa
iras, talis virtus dicitur esse in irascibili sicut in
subjecto. Quando autem est circa ea quæ sunt pro
prie concupiscibilis, dicitur esse in concupiscibili
sicut in subjecto *. sicut castitas, quæ est circa dele
ctationes vencreas; sobrietas et abstinentia, quæ
sunt circa delectationes in cibis et pqlibus. n — Hæc
ille.
(i) cui nutum —cu/murtum Pr
(S) rnfto. — rational
*
Pr.
(γ) operationem. — oppositionem Pr.
Ii) «t — Otn. Pr
Ex quibus omnibus potest formari talis ratio :
Omnis potentia qua? potest esse principium actus
humani, non determinata ex sui natura ad perfectio
nem talis actus, nec ad obediendum rationi, potest
esse subjectum virtutis. Sed appetitus sensitivus,
est hujusmodi. Igitur potest esse subjectum vir
tutis.
Secunda conclusio
est quod nil quæ virtutes
possunt ncqulri in nobis ex assuetudine ope
rum, et causari ex actibus nostris.
Hanc ponit sanctus Thomas, de Virtutibus,
art. 9, ubi sic dicit : « Cum virtus sit ultimum
potentiæ, ultimum autem ad quod quælibet potentia se
extendit, est ut faciat operationem perfectam, quod
est operationem esse bonam, manifestum est quod
virtus uniuscujusque rei est per quam operationem
lionam producit. Quia vero omnis res est proptersuam
operationem, unumquodque autem bonum est secun
dum quod bene se habet ad suum finem, oportet
quod per virtutem propriam unaquaeque res sit
bona, et bene operetur. Bonum autem proprium
uniuscujusque rei aliud est ab eo quod est proprium
bonum alterius. Diversorum enim perfectibilium
sunt diversa perfectiones; unde bonum hominis
aliud est a bono equi, et a bono lapidis. Ipsius etiam
hominis, secundum diversas sui considerationes,
accipitur diversimode l>onum. Non enim idem est
bonum hominis inquantum est homo, et inquantum
est civis: nam bonum hominis inquantum est homo,
est ut ratio sit perfecta in cognitione veritatis, et
inferiores appetitus regulentur secundum regulam
rationis; nam homo habet quod sit homo, per hoc
quod est rationalis; bonum autem hominis inquan
tum est civis, est ut ordinetur secundum civita
tem (a), quantum ad omnes; et, propter hoc, Philo
sophus dicit, 3. Politiae (cap. 3), quod non est
eadem virtus hominis inquantum est bonus homo,
et inquantum est l>onus civis. Homo autem non
solum est civis terrenæ civitatis, sed est particeps
civitatis (6) coelestis Jerusalem, cujus rector est
Dominus, et cives angeli, et sancti omnes, sive
regnent in gloria et (γ) quiescant in patria, sive
adhuc peregrinentur in terris, secundum illud Apo
stoli, Ephesior. 2 (v. 19) : Estis cives sanctorum,
et domestici Dei. Ad hoc autem quod homo sit
hujus civitatis (o) particeps, non sufficit sua natura;
sed ad hoc elevatur per gratiam divinam. Manife
stum est igitur quod virtutes illæ, quæ sunt hominis
inquantum est hujus civitatis (c) particeps, non
possunt ab eo acquiri per sua naturalia. Unde non
I
(a)
(C)
(γ
(4
(t
civitatem. — civilitatem Pr.
civitati/ — ctithfalu pr.
et. — Om. Pr.
civitati/. — rivilttafij Pr
dviiafif. — civilitati/ pr.
DISTINCTIO XXXHÎ. — QUÆSTIO I.
causantur cx actibus no-lris; sed ex divino munere
nobis infunduntur. Virtutes autem quæ sunt homi
nis in eo quod est homo, vel in eo quod est terrenæ
civitatis particeps, non excedunt facultatem humanæ
naturæ. Unde per sua naturalia potest homo illas
acquirere, et ex actibus propriis. Quod sic patet.
Dum enim aliquis habet naturalem aptitudinem ad
perfectionem aliquam, si (x) hæc aptitudo sit secun
dum principium passivum tantum (5), potest eam
acquirere, sed non ex actu proprio, sed ex actione
alicujus exterioris naturalis agentis; sicut aer reci
pit lumen a sole. Si autem habeat aptitudinem natu
ralem ad perfectionem aliquam secundum princi
pium activum et passivum simul, tunc per actum
proprium potest ad illam perfectionem pervenire :
sicut corpus hominis infirmi habet naturalem apti
tudinem ad sanitatem; et quia subjectum est natu
raliter receptivum sanitatis, et propter naturalem
virtutem activam quæ inest ad sanandum, ideo,
absque actione agentis exterioris, infirmus inter
dum sanatur. Ostensum est autem in præccdenti
quaestione (de Virtutibus, art. 8), quod naturalis
aptitudo ad virtutem, quam habet homo, est secun
dum principia activa el passiva. Quod quidem ex
ipso ordine potentiarum apparet. Nam, in parte
intellectiva, est principium quasi passivum, intelle
ctus possibilis, qui reducitur in suam perfectionem
per intellectum agentem. Intellectus autem possi
bilis factus in actu, movet voluntatem: nam bonum
intellectum, est finis, qui movet appetitum. Volun
tas autem mola a ratione, nata est movere appeti
tum sensitivum, scilicet irascibilem et concupiscibi
lem, quæ natæ sunt obedire rationi. Unde manife
stum est quod quælibet villus faciens operationem
hominis bonam, haliel proprium activum in homine,
qui (γ) sui actione potest ipsum reducere in actum,
sive sil in intellectu, sive in voluntate, sive in ira
scibili et concupiscibili. Diversimode tamen reduci
tur in actum virtutis, quæ est in parte intellectiva,
et quæ est in parte appetitiva. Nam actio intellectus,
et cujuslibet virtutis cognitiva», est secundum quod
aliqualiter assiinilalur cognoscibili. Unde virtus
intellectualis fit (δ) in parte intellectiva, secundum
quod per intellectum agentem fiunt species inlelligibiles in ipsa, vel actu, vel habitu. Actio autem
villulis appetitiva) consistit in quadam inclinatione
ad appetibile. Unde, ad hoc quod fiat virtus in parte
appetitiva, oportet quod detur ei inclinatio ad ali
quid determinatum. Sciendum est autem quod incli
natio rerum naturalium consequitur formam natu
ralem; ct ideo est ad unum, secundum exigentiam
formæ, qua remanente, talis inclinatio tolli non
potest, nec contraria induci. Et, propter hoc, res
(а) ei. —
Pr.
(б) tantum. — tunc Pr.
(ï) 7,n' — quod Pr.
(8) /it. — li fit pr
naturales neque assuescunt aliquid, nec desuescunt :
quantumcumque enim lapis sursum feratur, nun
quam hoc assuescet, sed semper inclinatur ad motum
deorsurn. Sed ea quæ sunt ad utrumque, nnn habent
aliquam formam, ex qua inclinentur ad unum
determinate; sed a proprio movento determinantur
ad aliquid unum. Et, hoc ipso quod determinantur
ad ipsum, quodammodo disponuntur in idem. Et
cum multoties inclinantur determinate in idem a
proprio movente, Armatur in eis inclinatio deter
minata in illud : ita quod ista dispositio superindu
cta, est quasi quædam forma, per modum naturæ
tendens in unum. Et, propter hoc, dicitur quod con
suetudo est quasi altera natura. Quia igitur visappelitiva se habet ad utrumque, non tendit in unum,
nisi secundum quod aratione determinatur in illud.
Cum igitur ratio multoties inclinet virtutem appelitivarn in aliquid unum, fit quædam dispositio fir
mata in vi appetitiva, per quam inclinatur in unum
quod consuevit. Et ista dispositio sic firmata, est
habitus virtutis. Unde, si recte consideretur virtus
appetitiva» partis, nihil aliud est quam quædam
dispositio, sive forma, sigillata et impressa in vi
appetitiva a ratione. Et, propter hoc, quanlumcumque sit fortis dispositio in vi appetitiva ad aliquid,
non potest habere rationem virtutis, nisi sit in id
quod est rationis. Unde et in diffinitione virtutis
ponitur ratio. Dicit enim Philosophus, 2. Ethico
rum (cap. 6), quod virtus est habitus eleetious, in
medietate consistens, determinata ratione, prout
sapiens determinabit, > — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Quicumque
habet in seipso sufficiens principium activum el
passivum alicujus virtutis, aut alterius habitus,
potest, ex propriis actibus, causare in seipso talem
virtutem, aut habitum. Sed homo est hujusmodi.
Igitur, etc.
Tertia conclusio
est quod, prater virtutes mora
les humanis actibus acquisitas, sunt homini
nccessnrlæ quædam (x) alito virtutes morales,
divinitus Infusæ.
Hanc ponit sanctus Thomas, 1* 2·, q. G3, ari. 3,
ubi sic dicit : « Effectus oportet esse proportionales
suis causis et principiis. Omnes autem virtutes, tam
intellectuales quam morales, quæ ex nostris actibus
acquiruntur, procedunt ex quibusdam naturalibus
principiis in nobis praexsistentibus; loco quorum
naturalium principiorum, conferuntur a Deo nobis
virtutes theologica», quibus ordinamur ad finem
supernaturalem. Unde oportet quod his etiam vir
tutibus theologicis propartionaliter respondeant alii
habitus, divinitus causali in nobis, qui sic se habeant
ad virtutes theologicas, sicut se habent virtutes
(a) c/iordain. — quidem Pr.
i
391
392
LIBRI ΙΠ. SENTENTIARUM
morales et intellectuales nd principia naturalia vir
tutum. > — Hæc ille.
Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 1. art. 2, qu 3,
sic dicit : < Seminaria virtutum, qua· sunt in nobis,
sunt ordinatio voluntatis et rationis ad bonum (a)
nobis connaturale. Cum autem homo sit ex divina
liberalitate (6) ordinatus ad quoddam bonum supernaturale, scilicet æternam gloriam, ex praedictis
virtutum seminariis (γ) non possunt causari virtutes
prædicto fini proportionate. Unde oportet virtutes
quæ ordinant vitam nostram ad illum linem, exeo
causari, ex quo est nobis inclinatio in finem illum.
Hoc autem est (o) per Dei gratiam. Unde oportet
nos habere aliquas virtutes morales infusas, d —
Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Quicumque
tendit in finem supematuralem, necesse habet per
fici habitu infuso divinitus, non solum respectu
finis, sed etiam respectu mediorum ducentium ad
illum finem. Sed horno est hujusmodi (c); qui per
ficitur virtutibus theologicis respectu finis, et virtu
tibus moralibus respectu mediorum ad illum finem.
Ergo oportet aliquas virtutes morales infundi sibi
a Deo.
Quarta conclusio
est quod virtutes momies et
cardinales remanebunt In patria post resurre
ctionem.
Hanc ponit sanctus Thomas, 1· 2
* , q. 67, art. 1,
ubi sic dicit: « Sicut dicit Augustinus, in 14. dc
Trinitate (cap. 9), Tullius (in Hortensio) posuit
post hanc vitam quatuor virtutes cardinales non
esse, sed in alia vita homines esse beatos sola cogni
tione natwte (ζ), qua nihil est meline aut amabi
lius, ut Augustinus ibidem dicit; ea est (η) natura
quæ creavit omnes naturas. Ipse autem determinat
postea hujusmodi quatuor virtutes in futura vita
exsistere, tamen alio modo. Ad cujus evidentiam,
sciendum quod in hujusmodi virtutibus est aliquid
formale, et aliquid quasi materiale. Materiale qui
dem est in his virtutibus inclinatio quædam appetitivæ partie ad passiones vel operationes; secundum
aliquem modum. Sed quia iste modus determinatur
a ratione, ideo formale in omnibus virtutibus est
ipse ordo rationis. Sic igitur dicendum est quod
hujusmodi (0) virtutes morales in futura vita non
manent quantum ad id quod est materiale in eis :
non enim habebunt locum in futura vita concupi
ti) ad bonum. — in Pr.
iS) libcralitatc — libertate Pr.
(γ) teminariü. — «eminationi! Pr
(4) est. — Om. Pr.
(i) hujusmodi. — hujus Pr
(0 in. — Ad. Pr.
(rj ea est. — Om. Pr.
(0) Auyuvniodi — /ivjwt Pr.
scentiæ et delectationes ciborum et Venereorum,
neque etiam timores et audacia· circa pericula mor
tis, neque etiam distributiones et communicationes
rerum quæ conveniunt in usum praesentis vilæ.
Sed, quantum ad id quod est formale in eis, rema
nebunt in beatis perfectissime post hanc vitam,
inquantum ratio uniuscujusque rectissime erit circa
ea quæ ad ipsum pertinent secundum statum illum,
el vis appetitiva omnino movebitur secundum ordi
nem rationis in his quæ ad statum illum perlinent.
Unde Augustinus, ibidem, dicit quod prudentia ibi
erit sine ullo periculo erroris, fortitudo sine
molestia tolerandorum malorum, temperantia
sine repugnantia libidinum : ut prudentix sit
nullum bonum Deo prxponere, vel xquare; for
titudinis, ei firmissime cohaerere; temperantix,
nullo defectu noxio delectari. De justitia vero
manifestum est quem actum ibi habebit, scilicet
esse subjectum Deo; quia, etiam in hac vita, ad
justitiam pertinet esse subditum superiori. » —
Hæc ille.
Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 4, sic
dicil : a Quælibet virtutum praedictarum habet
duos aclus : unum, quem exercet circa propriam
materiam; alium, quem habet quando pervenit ad
finem. Sicut foriis, dum est in periculo pugnæ,
exercet actum qui est circa propriam materiam,
scilicet timores et audacias; sed quando jam domum
victor revertitur, habet hunc actum, qui est gaudere
de victoria per pugnam praecedentem adepta. Dictum
autem est (ibid., art. 2, qh3) quod virtutes morales
quædam sunt infusé, et quædam acquisita? ; el quod
acquisita· dirigunt in vita civili; unde habent bonum
civile pro fine. Et quia hæc civilitas non manebit in
patria, ideo non remanebit eis aliquis aclus, nec
circa finem, nec circa propriam materiam, secun
dum quam tendunt (a) ad finem. Et ideo dicti habi
tus tollentur. Virtutes autem infusæ morales perfi
ciunt (6) in vita spirituali, secundum quam homo
est civis civitatis Dei, et membrum corporis Christi,
quod est Ecclesia. Et hæc quidem civilitas in futuro
non evacuabitur, sed perficietur. Unde remanebunt
istis virtutibus actus qui sunt circa finem proximum
' uniuscujusque virtutis. Et ideo remanebunt habitus
i virtutum moralium infusarum, d — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : In patria
’ remanebunt quicumque habitus perfeci iri polenliaI rum animæ, de sui ratione imperfectionem non
I includentes, nec ultimæ perfectioni repugnantes,
sed potius ad ipsam conferentes. Sed habitus virtu
tum moralium infusarum sunt hujusmodi (γ).
Igitur.
Et in hoc primus articulus terminatur.
(a) tendunt * — tendit Pr
(C) perficiunt. — perficiuntur Pr.
(γ) hujusmodi. — hujus Pr
DISTINCTIO XXXIII — QUÆST10 I.
ARTICULUS II.
PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. —
Contra primam
conclusionem
I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secun
dum articulum, arguendum est contra conclusiones.
Et quidem, contra primam arguit Scotus (dist. 33,
‘I· 1), probando quod virtutes morales non solum
sunt in parte sensitiva.
Primo. Quia Philosophus dicit, L Politictu
(cap. 8), quod necesse est principem habere virtu
tem, ul recte principetur; el applicat ad partern
superiorem animæ.
Secundo. Quia tu dicis justitiam esse in volunluntate. Ergo rationes communes de virtute morali
in voluntate non concludunt. — Nec etiam auctori
tas Philosophi (1. Ethicor. ) de olx?dibili rationi
debet intelligi de appetitu sensitivo solum. Quia, si
solum illum intelligil per (x) obedibile rationi, ergo
in suffici en ter dividit animam inquantum est capax
virtutis moralis; et inquantum intendit de ea tra
ctare, insufficienter dividit : tractat enim de ea ut
est suscepti va virtutis moralis, et justitia? ; propter
quam, saltem voluntas est susceptiva virtutis mora
lis; quæ tamen nec est in ratione, nec in obedibili
rationi, sicut tu intelligis illa duo membra.
Tertio. Quia ante diffinitionem virtutis, circa
medium primi ( I. Ethicor., cap. 7), volens Philo
sophus (6) inquirere rationem felicitatis, sic dicil
Separandum ergo nutrilivam ct augmentativam
vitam. Sequens autem sensitiva quædam utique
erit; videtur vero (γ) et h;vc communis et equo, ct
bovi, et omni animali. Relinquitur utique opera·
tiva quædam rationem (g) habentis. Hujusmodi
autem hoc quidem ul bene persuasibile ratione,
hoc vero ut habens et intelligent. Ex qua littera
palet quod Philosophus excludit jxirtem sensitivam,
quia ipsa non est oporaliva secundum virtutes mora
les; et per consequens, illæ non sunt pôncndæ prin
cipaliter in illa parte. Illud ergo quod relinquitur,
scilicet operativa hujus, scilicet rationem (i) haben
tis, est pars animæ excellens super lotam partem
sensitivam; et illud dividit ipse in (ζ) intelligens
et bene persuasibile. Quare ergo in persuasibile
ratione intelligil voluntatem; quia per intelligens
constat quod intelligil intellectum. Sic ergo videtur
expresse posse halæri ex dictis suis, quod volunta
tem aliquando vocat obedibile rationi. Aliquando
(a) per. — Om. Pr.
(β) Philosophus. — Om. Pr.
(γ) vero, — ergo Pr.
(8) quu-dam rationem. — quidem rationi Pr.
(i) hujus, scilicet rationem. — ratio Pr.
(ζ) dividit ipse in. — dicit ipse Pr.
393
tamen vorat appetitum sensitivum obedibilem ra
tioni, sicut in tino primi (1. Ethicor., cap. ult.). Et
sicut obedibile rationi accipitur dupliciter, ita et
rationale accipitur dupliciter : uno modo, stricte et
primo, et sic competit soli intellectui; alio modo,
non stricte, nec primo, tamen simpliciter tale, et sic
competit voluntati. Sed tertio modo, improprie el
transsumptive, competit appetitui sensitivo. Illud
ergo medium, quod est voluntas, nunc vocatur
rationale ah uno extremo, nunc obedibile rationi
ab alio extremo. Accipiendo enim stricte rationem,
ipsa voluntas est persuasibile a ratione; accipiendo
lamen rationem improprie, sed pro eo quod pertinet
ad mentem, ipsa est rationalis, et appetitus est non
tantum persuasibilis, sed obedibilis etiam. Et hæc
verka bene delænt ponderari : quia liberum arbi
trium est bene persuasibile, sed non ita proprie
obedibile; appetitus autem sensitivus, qui non est
liber, non dicitur proprie persuasibilis, sed obedi
bilis, quia subjicitur imperio voluntatis.
Quarto. Nam ad hoc sunt multæ auctoritates.
Una Augustini, de Moribus Ecclesix, cap. 15, ubi
vult quod quatuor virtutes morales non sunt nisi
amores ordinati (a). Igitur, etc.
Quinto. Quia voluntas est indeterminata ad oppo
sita, non solum objecta, sed oppositas modos se
habendi, scilicet recte et non recte. Igitur, ad hoc
quod bene determinate se habeat vel agat, indiget
aliquo determinate inclinante ad recte agendum.
Et illud est virtus. Igitur, etc. Patel hæc conse
quentia. Hæc enim sola est necessitas ponendi vir
tutes in potentiis, ut per ipsas regulentur potentiæ,
quæ de se recte cl non recte possunt agere. Probatur
antecedens : quia voluntas potest eligere quodeumque sibi ostensum, in quo ostenditur ratio sui
objecti primi; sed, in eligendo talia, potest recte
agere, et non recte. Quod si dicas quod sufficit ratio
nem recte ostendere, et ideo non requiritur virtus
in voluntate, ceti tantum in ratione, — hoc falsum
est. Quia tunc oporteret rationem (C) primo errare
in ostendendo, quam voluntatem male eligere; et
ita, ante primum peccatum voluntatis, fuit error in
intellectu ; quod est irrationabile (γ), quia tunc pœna
esset (i) ante culpam. — Item : quia, dato quod
voluntas possit sufficienter determinari per intelle
ctum in recte eligendo, non sequitur quod non
(a) Verba Augustini sunt : Illud quod quadripartita dici
tur virtus, ex ipfiix
/imoru
*
turio quodam afjectu, quan
tum intelhgo, dicitur. Itaque illas quatuor virtutes... sic
etiam definire non dubitem : ut Temperantia sit amor,
integrum se prirbens ei quod amatur ; Fortitudo. amor
facile tolerans omnia propter quod amatur; Justitia, amor
soli amato serviens, ct propterea recte dominans; Pru
dentia, amor ea quibus adjuvatur, ab eu quibus impeditur,
sagaciter seligens.
(C) rationem. — ratione Pr.
(γ) irrationabile. — irascibilc Pr.
(8) esset. — Om. Pr
301
LIBRI III. SENTENTIARUM
! ribus, vel qualitatibus; et ideo, facta variatione in
I aliquo humorum, stalim perditur sanitas. Sic igitur
generetur in ea habitus (a). Quia intellectus magis
determinatur (6) ad recte judicandum (nam intelle
ctui, inquantum hnl»ct operationem præviam actui
voluntatis, mere naturaliter agit); et tamen non
negatur in intellectu ex frequentia actuum generari
habitum ad recto judicandum, puta prudentiam.
Cum ergo voluntas non sit potentia ex se magis
determinata ad unum quam intellectus, ex actibus
ejus frequenter elicitis potest in ipsa generari quædam habilitas recte inclinans ad similes actus, quam
voco virtutem.
Sexto. Habitus non tantum ponuntur ut per eos
potentiæ recte agant, sed ut bene, delectabiliter et
prompte. Etsi autem voluntas possit determinari a
ratione ad recte eligendum, non tamen ad delecta
biliter el prompte, sine habitu proprio. Quod pro- I
luitur· Quia, si quis prius vitiosus incipiat revocari !
ad oppositum, ratio dictat sibi aliquod objectum
contrarium vitio esse eligendum, et licet illud eligat,
non tamen delectabiliter: non enimstatim in primo
actu corruptus est totus habitus vitiosus procédons;
immo, vel nihil, vel parum remissus (γ). Quod
apparet per experientiam : quia habenti habitum
vitiosum, delectabile sibi esset eligere secundum
malam consuetudinem præcedentem. Ergo, ad hoc
quod voluntas delectabiliter agat dictatum a ratione,
requiritur in ea habitus ad conformiler eliciendum
actum illi habitui.
; in virtute morali erit, quod ligat plures qualitates;
j quæ omnes simul, ut sunt fundamentum con
gruentia in ordine ad hominem, sunt una virtus
moralis; et per consequens potest esse in pluribus
subjectis, sicut et illa? qualitates.
Secundo sic. Quando aliqua concurrunt per
modum unius totalis el sufficientis principii respectu
alicujus actus, tunc in quodlibet concurrentium ad
illum actum oportet poni habitum. Sed appetitus
sensitivus, et intellectivus, concurrunt ad actum
virtuosum, in ratione unius principii. Quod patet
ex circumstantiis requisitis in actu virtuoso : oj>orlet
enim quod sit ibi electio et firmitas, quæ ad volun
tatem pertinent; et promptiludo in exequendo, el
obedientia appetitus ad exequendum electionem
voluntatis, quod pertinet ad appetitum sensitivum;
et sic de multis aliis; ita quod appetitus et voluntas
ee habent ibi in ratione unius principii. Et ideo
habitus virtuosos, unus exsistens, debet perficere
utramque potentiam.
Tertio. Cuicumque competii ratio virtutis, et ipsa
virtus, per locum a diffinitione. Sed habitui perfi
cienti appetitum sensitivum et intellectivum (a), et
non habitui perficienti alterum illorum tantum (6)
convenit diffinitio virtutis (γ) : quia virtus est quæ
habentem perficit, et ejus opus bonum reddit
(2. Ethicorum, cap. 6); modo habens est ipse
II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem homo, qui non est perfectus moraliter nisi perfi
conclusionem arguit Aureolus(dist. 33, q. l,art. 3), ciatur secundum utrumque appetitum, quia secun
probando quod virtutes morales sunt subjective dum utrumque est principium talis actus; unde,
æqualiter (ί) in utroque appetitu, scilicet sensitivo si esset recta electio in voluntate, et appetitus sen
et rationali.
sitivus esset rebellis, tunc operaretur cum mœstitia,
Primo sic. Non (t) major simplicitas est in vir et non esset perfectus homo; nec opus ejus esset
tute morali quam in sanitate corporali : quia utra
bonum simpliciter, sed secundum quid; virtuosi
que ponitur in prima specie qualitatis; et iterum, enim est agere delectabiliter.
quia naturalia majorem unitatem habent quam
Quarto. Quando alicui attribuitur nomen ct dif
moralia. Sed sanitas corporalis non est simplex qua
finitio inquantum est fundamentum relationis, non
litas, sed ligat plures qualitates : quia sanitas non debet sibi attribui nisi pro omnibus illis simul
est nisi ipsi humores proportionali non solum inter ' super quæ fundatur relatio, vel quæ sunt fundamen
se, sed in ordine ad naturam; ita quod isti humores,
tum relationis; sicut patet ; nam pulchritudo faciei
per hoc quod congruunt nature, sunt sanitas, ut
non attribuitur nisi omnibus qualitatibus et figura
scilicet sunt fundamentum talis respectus con tionibus quæ requiruntur ad relationem congruen
gruentia?. Et similiter patet de pulchritudine : non
tia? pulchritudinis. Sed ratio virtutis moralis attri
enim pulchritudo faciei est qualitas simplex nasi,
buitur qualitatibus, ut sunt fundamentum relationis
vel oris solum; sed est figuratio cujuslibel partis decentia? et congruentiae. Homo autem non se habet,
faciei, et coloratio, secundum quod congruit; et
nec dicitur congrue et decenter se habere, nisi bene
tamen omnia ista, ut congruunt, dicuntur una pul se habeat secundum utrumque appetitum : utputa
chritudo faciei. Et non est ibi forma, vel qualitas
nisi eligat per voluntatem, et firmetur in bono ratio
superaddita; sed omnia ista, ut conveniunt, sunt
nis, et (8) nisi appetitus sil domatus. Undo, si sit
una sanitas, vel una pulchritudo, resultans ex humo- defectus in aliquo illorum, dicetur quod homo non
(i) funi. — Ad. Pr
(C) itetemiinatur — determinarentur· Pr.
(γ) rem i ii ui. —remüfita Pr.
(Î) rqualiter. — enentialiter Pr.
(c) Non. — Nam Pr.
I
(a)
(β)
(γ)
(î)
intellectivum. — intellectui Pr.
tantum. — cui Pr.
ct. — Ad. Pr.
ct. — Om. Pr.
DISTINCTIO ΧΧΧΠΙ. — QUÆSTIO I.
est talis qualis esse debet, vel qualem decet ipsum
esse in materia virtutis. — Hæc ille, in forrna.
§ O. — CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM
Argumentum Durandi. — Contra secundam
conclusionem arguit Durandus (dist. 33, q. 2), pro
bando quod virtutes intellectuales et morales acqui
sita? non generantur ex artibus, vel per actus, sicut
per principium activum. Quia : aut habitus cau
santur per actus immediate; aut mediate. Non
immediate : quia tunc aliqua actio immediate ter
minaretur ad habitum; et cum illa actio esset alteratio, sequitur quod ad habitus et dispositiones esset
alleratio immediate; cujus oppositum probat Philo
sophus per intentionem, 7. Physicorum (t. c. 17).
Nec mediate : quia da illud quo mediante actus cau
sant habitum; nec poteris; nec enim facile est illud
fingere. Igitur actus non se habent ad habitus ut
principium activum. Restat ergo quod artus se
habeant ad generationem habituum ut principium
passivum. De quo etiam distinguendum est : quia
principium passivum vocatur proprie illud quod
recipit, sicut cera est principium passivum (x)
respectu figura quam recipit; quandoque vero dispo
sitio secundum quam recipit, sicut mollities in cera
est principium passivum (6) recipiendi figuram.
Primo modo, actus non sunt principium passivum (γ)
receptivum habituum, sed potentia;alioquin,abeun
tibus actibus, non remaneret habitus. Sed secundo
modo, actus sunt principium passivum (δ) respectu
habituum, sicut dispositio prævia : non quidem
necessaria in esse, sicut quantitas est necessaria in
cora ad receptionem figura, quia adhuc sequeretur
quod non possent esse in potentia nisi prasentihus
actibus; sed sicut dispositio necessario prævia ad
fieri habituum, ut mollities in cera ad receptionem
figura : nisi quod illud quod causât mollitiem cera,
non oportet quod causet figuram; sed illud idem
quod causai actum, causal habitum, ordine quo
dam; sicut illud quod causal in aqua calorem, cau
sal in ea raritatem, ordine quodam. Quanto enim
aliqua potentia reducitur frequentius in actum,
tanto redditur magis disposita et pronior ad reci
piendum consimilem actum. Hæc autem dispositio,
vel pronitas, seu facilitas (c), est habitus. Propter
quod, illud idem quod causal actus, et frequentiam
eorum causal, el per consequens habitum. — Hæc
ille.
§ 3. — Contra tertiam
conclusionem
Argumenta Durandi. — Contra tertiam con
ia) paiiivum. — pas· ion um Pr.
(C) pacfieuni. — pellionum Pr.
(γ) passivum. — pawionum Pr.
(i) paffü’um. — /xiMionum Pr.
(t) facilitai. — facultas Pr.
395
dusionem arguit Durandus (dist. 33, q. 0), quod
virtutes morales non semper infundantur cum
gratia et charitale, nec sint necessario connexa?
curn illa.
Primo. Quia, in pueris baptizatis, sufficit quod
infundantur eis in baptismo ea quæ eis sufficiunt ad
salutem. Sed charitas et gratia sufficit ad salutem.
Ergo sufficit quod gratia seu chantas infundatur
pueris in baptismo. Verum, quia charitas necessario
supponit fidem el spem, necessarium est quod fides
el spes infundantur cum charitale.
Secundo. Quia, si aliqua? virtutes morales infun
derentur (i) curn chanta te, illa?, ut videtur, essent
æque perfectae, vel perfectiores, sicut virtutes mora
les acquisita? : sicut vinum ex aqua factum in
nuptiis per Christum, ut dicitur, Joan. 2, fuit æque
bonum, vel melius vinum quam vinum per natu
ram productum ; et sanitas data per Christum infir
mis, fuit æque perfecta, vel perfectior quam sanitas
beneficio natura vel per operationem medicinae
acquisita. Cum igitur jærfeclior virtus inclinet per
fectius ad operationem virtuosam, si virtutes mora
les infunderentur pueris in baptismo, sequeretur
quod, cum venirent ad ætatem adultam, ipsi æque
perfecte, vel perfectius inclinarentur ad actus vir
tuosos morales, sicut ilii qui habent virtutes mora
les acquisitas sine infusis (6), sicut est (γ) gentilis,
qui, per virtutes morales acquisitas, bene et civiliter
conversatur. Hoc autem est falsum : quia pueri
baptizati,cuin veniunt ad æLilem adultam, indigent
persuasionibus et imtnicliombus, nt assuescant
virtuose vivere, sicut si nunquam fuissent baptizati. Ergo non videtur quod eis infundantur (3)
aliqua? virtutes momies in baptismo. Unde illud
quod dicit Clemens (c), quod pueris in baptismo
infunduntur gratia et virtutes secundum habitum,
intelligendum est de virtutibus theologicis, el non
de moralibus quibuscumque.
Tertio. Quia peccatores qui consueverunt exerci
tari in operibus vitiosis, quando conteruntur el con
sequuntur remissionem peccatorum per gratiam, eis
non infunduntur virtutes momies : quia, si infun
derentur, possent statim per eas operari prompte et
faciliter opem virtuosa, sicut illi qui habent virtutes
momies acquisitas; quod non est verum; immo
tales de novo contriti operantur opera virtuosa cum
magna difficultate, et renisu appetitus sensitivi.
Quarto. Quia in talibus, de novo contritis el con
versis, remanent habitus morales vitiosi. Sed cum
(а) infunderentur. — influiderentur Pr.
(б) fine infusis. — Om. Pr.
(γ) est. — ct Pr.
(ê) infundantur. — infundentur Pr
(c) Porte S. Clemens Romanus, qui, in epistola ad Julium
ct Julianum, dicit : (?ui regeneratus fuerit per aquam,
bonis operibus repletus. hrres efficitur ejus α quo in incorruptione regeneratus est.
396
LIBRI III. SENTENTIARUM
tolibus, ut videtur, non possunt stare habitus
morales virtuosi, neque acquisiti, neque infusi.
Ergo, etc.
Quinto. Quin habentibus virtutes morales acqui
sitas ante gratia
*
infusionem, non infunduntursiinul
cum gratia hujusmodi (x) virtutes morales infusæ :
puta si gentilis exercitatus in virtutibus moralibus
convertatur ad fidem; vel si fidelis virtuosus peccet
mortaliter, et postea convertatur. Patet faciliter.
Quia : aut tales virtutes infusæ, essent ejusdem
speciei cum acquisitis; aut alterius. Non ejusdem :
quia diversa individua (6) ejusdem speciei non pos
sunt esse simul in eodem subjecto, ut patet, 5. Afetaphysiae (t. c. 12). Nec alterius : quia tunc virtutes
infusæ dicerentur æquivoce virtutes morales, sicul
nomen canis dicitur æquivoce de animali latrabili
et de sidere cmlesti; quod est inconveniens : quia
nihil dicimus nec scimus de virtutibus moralibus
infusis, nisi per manuduclionern acquisitarum ; quod
non esset, si infusæ dicerentur pure æquivoce vir
tutes morales cum acquisitis. Facile etiam esset hoc
modo vocare virtutes morales quidquid homo vellet:
possum enim illud quod est album, æquivoce vocare
nigrum.
Sexto. Quia praedicte virtutes morales infusæ,
nd nihil omnino essent necessaria
*
, vel utiles. Quia
non ad eliciendam substantiam actus boni moralis :
ad hoc enim sufficit sola potentia, sine quacumque
virtute monili, acquisita vel infusa; nam actus boni
possunt praecedere et praecedunt quamcumque talem
virtutem, cum eis generentur virtutes acquisita».
Necsunl necessariæ propter modum opera nd i prompte
el faciliter; quia totum hoc faciunt virtutes acqui
site sine infusis, et infusæ nihil faciunt ad hoc
sine acquisitis. Nec iterum sunt necessariæ ut
dirigant actus ad ulteriorem finem quam morales
acquisite: quia illud fit sufficienter per fidem osten
dentem ultimum finem, et per charitatem inclinan
tem in eumdem; unde non oportet propter hoc
ponere aliquas virtutes morales infusas.
Forte dicetur quod sunt necessariæ ad hoc ut per
eas homo bene conversetur in vita spirituali, sicul
per virtutes morales acquisitas bene conversatur in
vita civili. — Sed hoc non valet : quia, sicut homo
liene conversatur in vita civili per virtutes morales
acquisitas, sic bene conversatur in vita spirituali
per virtutes theologicas nobis infusas; nec oportet
propter hoc ponere virtutes morales infusas.
Forte dicetur quod virtutes morales infusæ alitor
mediant circa passiones quam acquisite : nam infi
delis, habens virtutes morales acquisitas, judicat
non sumendum esse plus de cibo quam sufficit ad
bonum regimen corporis, cl per temperantiam
acquisitam facit hoc faciliter; fidelis vero facit hoc
(x) hujutmadi. — Ziujui Pr.
(6) individuo. —judicia Pr.
ad subjiciendum corpus Spiritui, el ad reprimen
dum rebellionem carnis ad spiritum, subtrahendo
corpori illud quod expediret ad bonum regimen cor
poris. — Sed hoc non valet. Quia eodem modo
mediant circa passiones, per virtutes morales, fidelis
el infidelis virtuosi . quilibet enim eorum judicat
per temperantiam tantum esse sumendum de cibo,
quantum expedit aotentias,
habet ex seipsa, ratione suæ polentiæ : nam ejus
objectum est bonum; unde tendere in Iwniim, hoc
modo se habet n Ecce argumentum. Sequitur responsio :
malur in viribus sensitivis apprehensivis; sed hujus
modi («) vires sunt quasi praparatoriæ ad cognitio« Dicendum, inquit, quod verbum Augustini inlelnem (C) intellectivam. Et ideo in hujusmodi (γ) ligendum est de virtute simpliciter dicta ; non quod
viribus non sunt virtutes quibus cognoscitur verum, omnis talis virtus sit amor simpliciter, sed quia
sed magis in intellectu vel ratione, d — Hæc ille.— dependet aliqualiter ab amore, inquantum depen
El. statim post, in solutione primi, sic dicit : det n voluntate, cujus prima affectio est amor. x—
Hæc ille. — Item, q. 62, art. 2, arguit sic (arg. 3) :
< Appetitus sensitivus se habet ad voluntatem, quæ
est appetitus rationis, sicut motus ab eo. Et ideo < Augustinus, in libro de.\foribus Ecclcsix(tap. 15),
opus appetitivsB virtutis consummatur in appetitu dicil : Manifestum est in quatuor virtutibus cardi
sensitivo; el, propler hoc, appetitus sensitivus est nalibus, quod sunt ordo amoris. Amor autem est
subjectum virtutis. Virtutes autem sensilisæ appre- charitas, quæ ponitur virtus theologica. Ergo vir
hensivæ magis se habent ut moventes respectu intel tutes morales non distinguuntur a theologicis. >
lectus, eo quod phantasmata se habent ad intelle Ecce argumentum. Sequitur responsio : < Dicen
ctum sicut colores ad visum, ut dicitur, 3. de dum, inquit, quod, licet charitas sit amor, non
Anima (l. c. 18). Et ideo opus cognitionis in intel tamen omnis amor est charitas. Cum ergo dicitur
lectu terminatur; et, propler hoc, virtutes cogni quod omnis virtus est ordo amoris, potest intelligi
tive», sunt in ipso intellectu vel ratione. » — Hæc vel de amore cnmmumter dicto, vel de amore chari
ille. — Ex quibus patet quod nulla virtus ponitur tatis. Si de amore communiter dicto, sic dicitur
in potentiis apprehensivis sensitivis; quia in nulla quælibet virtus esse unio amoris, inquantum ad
earum consummatur opus virtutis· Secus est de quamlibet virtutum cardinalium requiritur ordinata
potentiis sensitivis appelitivis; quia in eis consum affectio; omnis autem affectionis radix et principium
matur opus virtutis appetiti væ, potissime circa pas est amor. Si autem inlelligatur de amore charitatis,
siones, et non in voluntate. El hæc est alia ratio non datur per hoc intelligi quod quælibet alia virtus
quare in voluntate non est fortitudo, nec tempe essentialiter sit charitas, sed quod omnes aliæ vir
rantia, nec alia virlus moderaliva passionum, dato tutes aliqualiter a charilate dependent. > — Hæc
quod voluntas possit habere aliquos habitus circa ille. — Ex quibus jwitet quod tales auctoritates indi
tales passiones, qui (o) non habent ralionem vir gent glossa; alias Augustinus in mullis contradi
ceret sibi el veritati. Nam et in dc Civitate Dei
tutis, ut post dicetur.
Dicitur secundo, quod ulcrque(<' appetitus, sen (lib· 4, cap. 21), ut (a) allegat sanctus Thomas,
1· 2
*,
q. 58, art. 2, dicit quod virlus est ars recte
sitivus scilicet et intellectivus, dicilur rationale per
participationem, el dicilur obedibile rationi, el vivendi; sed ars est virtus intellectualis; ergo vir
tus moralis non differt ah intellectuali; immo sequi
persuasibile a ratione; el in utroque est virlus
tur quod omnis virtus est subjectivo in intellectu.
moralis, modo quo sæpe dictum est. — Nec valet
Sed qualiter debeat intelligi, ostendit ibidem san
quod dicit arguens, quod liberum arbitrium non
dicilur proprie obedibile. Quia, quanlumcumque ctus Thomas (ad lura) : < Augustinus, inquit, accipit
communiter artem pro qualibet recta ratione; et
voluntas sil libera, nunquam potest facere contra
sic sub arte includitur etiam prudentia, quæ est
omne dictamen rationis, cum non possit ferri nisi
recta ratio agibilium, sicut ars est recta ratio facliin bonum intellectum, plus quam visus super non
coloratum. Polesl tamen facere contra hoc particu bilium; el secundum hoc quod dicil quod virtus est
lare judicium, vel illud, secundum quod hoc possit ars recte vivendi, essentialiter convenit prudentia?,
participative autem aliis virtutibus, prout secun
provenire ab intellectu, ut diffuse visum fuit in
dum prudentiam diriguntur. > — Hæc ille.
secundo (dist. 25).
Dicitur secundo, quod, posito quod omnis virtus
Ad quartum dicitur primo, quod auctoritas Augu
stini indiget bona glossa : nam constat quod pru esset amor, non ex hoc concluditur quod omnis vir
dentia non est amor, nec aliqua virlus intellectua
tus sit subjective in voluntate; quia amor non
lis; el similiter, nec fides, nec spes, est amor.
solum est in appetitu intellectivo, verum etiam in
Quomodo autem debeat dicta auctoritas intelligi,
appetitu sensitivo el naturali. Et ideo dicta aucto
ostendit sanctus Thomas, 1· 2", q. 56, art. 3, ubi
ritas nihil penitus concludit in proposito.
arguit sic (arg. I ) : α Dicil Augustinus, in libro de
Ad quintum, negatur prima consequentia : quia,
Moribus Ecclesitc (cap. 15), quod omnis virtus est sicut dictum est in solutione primi, voluntas habet,
amor. Subjectum autem amoris non est intellectus, ex ipsa ratione sua? potentia», hoc quod virlus facit
sed solum vis appclilh.i. Ergo nulla virlus eat in circa alias potentias; el ideo non necessario indiget
aliquo habitu determinante ipsam in materia pas
(а) hujusmodi. —hujus Pr.
sionum, nec quoad objectum, nec quoad modum
(б) in. — Ad. Pr.
agendi, cujus habitus ipsa sit subjectum; sed suf(y) hujusmodi. — hujus Pr.
(£) qui. — qua? Pr.
(<) uterque. — utrique Pr
(i) ut. — Orn. Pr.
400
I.IBHI ill. SKNTENTiAllUM
licit habitus virtutis in intellectu practice, ut sæpe
dictum est. Secus est in materia exteriorum actio
num quæ sunt ad alterum.
Et ad hujus improbationem primam, dicitur
quod non oportet rationem primo enure in osten
dendo, quam voluntatem male eligere. Tamen dici
tur quod nunquam voluntas perverse eligit, nisi
précédât aliquis defectus in ratione : puta quia
quod est in se malum, ostendit sub ratione boni;
aut quia, licet ostendat bonum, non tamen secun
dum omnem considerationem debitam, nec atten
dit omnia consideranda; vel quia deficit in actu
consiliandi, aut in actu judicandi, aut in actu prae
cipiendi. De hoc sanctus Thomas, 1 p.? q. 63, art. I,
in solutione quarti, sic dicit : α Peccatum mortale
in actu liberi arbitrii contingit esse dupliciter. Uno
modo, ex hoc quod aliquod malum eligit; sicut
homo peccat eligendo adulterium, aut aliquod alte
rum quod est secundum se malum. Et tale |>eccatum semper procedit ex aliqua ignorantia, vel errore ;
alioquin illud quod est malum, non eligeretur ut
bonum. Errat quidem adulter in particulari, eligens
hanc delectationem inordinati actus quasi aliquod
bonum ad nunc agendum, propter inclinationem
passionis, aut habitus, etiamsi in universali non
erret, sed veram de hoc sententiam teneat. Alio
modo contingit peccare per litarum arbitrium, eli
gendo aliquod quod est secundum se bonum, sed
non cum ordino debite mensune aut reguke : ila
quod defectus inducens peccatum, sit solum ex parte
electionis, quæ non habet debitum ordinem, non ex
parte rei electe; sicut si aliquis eligeret orare, non
attendens ordinem ab Ecclesia institutum. Et hujus
modi peccatum non pneexigil ignorantiam, sed
solum absentiam considerationis eorum quæ consi
derari debent. Et hoc modo angelus peccavit, con
vertendo se per liberum arbitrium ad proprium
bonum, absque ordine ad regulam divinæ volun
tatis. » — Hæc ille. — El simile ponit, 2. Sentent.,
dist. 5, q. 1, art. 1, el mullis aliis locis. — Et si
dicatur quod, secundum hoc, omne peccatum volun
tatis procedit ex ignorantia, vel errore, aut inconsiderationo intellectus; el lunc poma videtur précé
dera culpam; — dicitur quod consequentia non
valet. Tum quia inconsideralio précédons primam
electionem inalam, et primam culpam, non habet
rationem culpæ, nec pœiue, ul ostendit sanctus
Thomas in mullis locis, præsertim de Malo, q. 1,
ari. 3, ubi sic dicit : u Non uti regula rationis et
legis divinæ præinlelligitur in voluntate aille inor
dinatam electionem. Hujus autem quod est non uti
regula prædicta, non oportet aliquam causam quae
rere; quia ad hoc sufficit ipsa libertas voluntatis,
per quam potest agere, vel non agere. El hoc ipsum
quod est non attendere actu ad talem regulam, in
se consideratum, non est malum, nec culpa, nec
pœna; quia anima non tenetur, nec potest attendere
ad hujusmodi (a) regulam semper in actu. Sed ex
hoc accipit primo rationem culpa·, quod sine actuali
consideratione regulæ procedit ad hujusmodi (6)
electionem. Sicut artifex non peccat in eo quod non
semper tenet mensuram, sed ex hoc quod non tenens
mensuram procedit ad operandum (γ). Et similiter,
culpa voluntatis non est in hoc quod non actu atlendit ad regulam rationis vel legis divinæ, sed ex hoc
quod non habens regulam vel mensuram hujus
modi, procedit ad hujusmodi (o) electionem. Et
inde est quod Augustinus, in 12. de Civitate Dei
(cap. 6 et 7), dicit quod voluntas est causa peccati,
inquantum est deliciens; sed illum defectum com
parat silentio vel tenebris, quia scilicet ille defectus
est sola negatio, n — Hæc ille.— Et de hoc diffuse
dictum fuit, 2. Sentent, (dist. 4, q. 1 ; et dist. 34,
q. 2). Conceditur tamen quod nunquam error vel
ignorantia pnecedit omnem culpaiq peccantis; immo
consequitur aliquod peccatum, actuale, vel origi
nale. Secus est de inconsideralionc (c), quæ est pura
negatio, et non ignorantia, nec error, nec privatio;
quia illa præcessil omnem culpam in primo angelo
et homine.
Ad secundam improbationem pnedicke respon
sionis, dicitur primo, quod in voluntate, ex fre
quentia actuum in materia jiassionum, potest ‘gene
rari habitus; sed nullus talis habet proprie rationem
virtutis, sed continentiae, vel incontinentia?· Cujus
ratio tacta est superius, in solutione tertii : quia
scilicet opus appetiliv® virtutis, in materia passio
num, non consummatur in voluntate, sed in appe
titu sensitivo. De hoc sancliisThomas, 2a 5^,q. 155,
art. 1, sic dicit : « Nomen continentia; dupliciter
sumitur a diversis. Quidam enim continentiam
nominant per quam aliquis ab omni venerea dele
ctatione abstinet; unde et Apostolus, Galatar. o
(v. 23), continentiam castitati conjungit. Et sic con
tinentia perfecta principalis quidem est virginitas,
secundaria vero viduitas. Unde, secundum hoc,
eadem ratio esi de continentia, quæ de virginitate,
quam supra (ibid., q. 152, art. 3) diximus virtu
tem. Alii vero dicunt continentiam esse propter
quam aliquis resistit concupiscentiis pravis quæ in
eo vehementes exsistunt. Et hoc modo accipit Philo
sophus continentiam, 7. Ethicorum. Et hoc modo
etiam accipilurconlinentia in Collationibus Patrum.
Hocautem modo continentia habet aliquid de ratione
virtutis, inquantum scilicet ratio firmata est contra
passiones, ne ab eis deducatur. Non tamen pertingit
ad perfectam rationem virtutis moralis, secundum
quam etiam appetitus sensitivus subditur rationi,
sic ul in eo non insurgant vehementes passiones
(а)
(б)
(γ)
(d)
(t)
Imjutmodi. — huju» Pr.
hujuimodi. — hujui Pr
operandum. — malum Pr.
hujutmotp. — htijui Pr
ineonude ratione. — contidet alloue Pr.
DISTINCTIO ΧΧΧΙΠ. — QUÆSTIO L
rationi contraria». Et ideo Philosophus dicit, 4. Ethi
corum (cap. ult ), quod continentia non est virtus,
sed quodammodo mixta, inquantum scilicet halæt
aliquid do virtute, et in aliquo deficit a virtute.
Largius tamen accipiendo nomen virtuti
,
*
pro quo
libet principio laudabilium operum, po&sumusdicerc
continentiam esse virtutem, a — Hæc ille. — Et,
ari. 3, ostendit quomodo continentia est subjective
in voluntate
α Omnis, inquit, virtus in aliquo
subjecto exsistens, facit illud differre a disposi
tione (a) quain habet dum subjicitur opposito vitio.
Concupiscibilis autem eodem modo sc habet in eo
qui est continens, et in eo qui est incontinens; quia
in utroque prorumpit ad pravas concupiscentias
vehementes. Unde manifestum est quod conti
nentia non est in concupiscibili sicut in subjecto.
Similiter etiam ratio eodem modo se haliel in utro
que : quia tam continens (piam incontinens habet
rationem rectam; et uterque, extra passionem exsi
stens, gerit in proposito concupiscentias illicitas non
sequi. Prima autem differentia eorum invenitur in
electione : quia continens, quamvis patiatur vehe
mentes concupiscentias, tamen eligit eas non sequi,
propter rationem; incontinens autem eligit sequi
eas, non obstante contradictione rationis. Et ideo
oportet quod continentia sit sicut in subjecto in illa
vi animie cujus actus est electio; el hæc est volun
tas. » — Hæc ille. — Ex quibus patet quod in
voluntate causantur habitus circa passiones; sed
tamen non habent perfecte nec proprie rationem
virtutis, quia non complete perficiunt appetitum
motum circa passiones. In sequenti etiam articulo,
ostendit quomodo continentia, quæ est in vuhintnte,
se habet ad temperantiam, quæ est in appetitu,
sicut impel Tectum ad perfectum ; quia bonum ratio
nis completius viget in temperato quam in conti
nente.
Dicitur secundo, quod intellectus magis indiget
habitu virtutis quam voluntas ad determinandum
actum ejus, quoad objectum, et quoad modum
agendi. Unde sanctus Thomas, de Virtutibus,
art. 5, arguit sic, teri io loco : a In prie ani mæ
cognitiva, est aliqua cognitio naturalis, quæest pri
morum principiorum; el tamen, respectu hujus
cognitionis, est aliqua virtus intellectualis in nobis,
scilicet intellectus, qui est habitus primorum prin
cipiorum. Ergo et in voluntate debet esse aliqua
virtus, respectu ejus ad quod naturaliter inclina
tur. » Ecce argumentum. Sequitur responsio :
(i Dicendum, inquit, quod cognitio iit per aliquam
speciem; nec ad cognoscendum potentia intellectus
sufficit per seipsam, nisi species a sensibilibus (fi)
accipiat. El ideo opoilcl, in his etiam quæ natura
liter cognoscimus, esso quemdam habitum, qui
(a) depositione. — Ecce argumen
tum. Sequitur responsio : l obje
ctum voluntatis, ad qnod naturaliter ordinatur
voluntas, sicut et quælibet potentia in suum obje
ctum, dummodo hoc sil proprium bonum. El tamm
circa hoc aliquis peccat, inquantum judicium ratio
nis intercipitur passione. > — Hæc ille.
De prodictis sanctus Thomas, de Veritate, q. 24,
ari. 2, sic dicit : « Cum ad operationem nostram
tria concurrant, scilicet cognitio, appetitus, et ipsa
operatio; tota ratio libertatis ex rnodo cognition s
dependet. Ap|x»litu- enim cognitionem sequitur;
cum appetitu» non sit nisi boni, quod sibi per vim
cognitivam proponitur. El quod quandoque appe
titus videatur cognitionem non sequi, hoc ideo e>t.
quia non circa idem accipitur appetitus et cogni
tionis judicium : est enim appetitus de particulari
operabili; judicium vero rationis est quandoque de
aliquo universali, quod est quandoque contrarium
appetitui. Sed judicium de hoc particulari operabiT
ul nunc, nunquam potest esse appetitui contrarium.
Qui enim vult fornicari, quamvis sciat in univer
sali fornicationem malum esse, tamen judicat sibi
ul tunc bonum esse hunc fornicationis actum; el
sub specie boni ipsum eligit : nullus enim inten
dens ad malum, operatur, ut dicit Dionysius (de
Div. Norn., cap. 4). Appetitum autem, si non sit
aliquid prohibens, sequitur motus, vel operatio. El
ideo, si judicium cognitivæ non sil in potestate ali
cujus, sed sit ei aliunde determinatum, nec appe
titus erit in potestate ejus, et por consequens nec
motus vel operatio absolute, etc. » — Hæc ille.
Ad sextum, negatur minor : quia, sicut supra
dictum est (ad Jwro et ad 5um), voluntas ex ratione
suæ potentia
*
habet, sine habitu Superaddito, circa
proprium bonum, quod aliæ polenliæ habent per
habitus superadditos, scilicet agere firmiter, prompte
et delectabiliter. — Et ad probationem minoris,
dicitur quod, in casu illo quo aliquis prius vitiosus
incipit ad oppositum revocari, non slatim dekvlabi-
(a) te. — Om. Pr.
(Λ) uittllectum. — intellectus Pr.
V. — 26
402
LIBRI HI. SENTENTIARUM
liter digit, sed cum difficultate; sed hoc totum pro
venit ex parte appetitus sensitivi, quia scilicet pas
tiones illius repugnant tali electioni; non autem
provenit ex parte voluntatis, quæ, quantum est de
se, prompte el delectabiliter eligit bonum proprium
sibi per rationem ostensum. De hoc sanctus Thomas,
de Virtutibus, art. 4, m solutione becundi, sic dicit :
< Actus, inquit, virtutis non potest esse irascibiiis
aut concupiscibilis tantum, sine ratione. Id tamen
quod est in actu virtutis principalius, est rationis,
scilicet electio; sicut in qualibet operatione, princi
palior est actio agentis quam passio patientis (ot).
Ratio enim imperat irascibili el concupiscibili. Non
ergo pro tanto dicitur virtus in irascibili et concupi
scibili, quasi per eas totus aclus virtutis vel princi
palior pars expleatur; sed inquantum, per virtutis
habitum, ultimum coinpleinenluin lenitatis artui
virtutis confertur, hoc scilicet quod irascibiiis ct con
cupiscibilis absque difficultate sequantur ordinem
rationis. » — Hæc ille. — Item, l*1 2
*,
q. 56,
art. 4, in solutione quarti, sic dicit : « In electione
duo sunt : scilicet intentio finis, quæ (ί) perlinet
ad virtutem moralem; et præacceplio ejus quod est
ad finem, quod pertinet ad prudentiam, ut dicitur,
6. Ethicorum (cap. 2 el 5). Quod autem habeat
rectam intentionem finis circa passiones animæ, hoc
contingit ex l>ona dispositione irascibiiis et concupi
scibilis. Et ideo virtutes morales circa passiones,
sunt in irascibili et concupiscibili; sed prudentia
est in ratione, p — Hæc ille. — Ex quibus jialet
quod vitiosus, dum incipit recedere a vitio et atten
dere ad virtutem, patitur difficultatem propter repu
gnantiam appetitus sensitivi. — Potest etiam dici
quod tiilis patitur difficultatem propter aliquos habi
tus in voluntate causatos, scilicet incontinentiam,
vel hujusmodi (γ). Sed hujusmodi habitus nec habent
proprie rationem vitii; nec habitus oppositi, scilicet
continentia, habent proprie rationem virtutis, ut
supra dictum fuit (ad 5um). Unde valde verisimile
est quod, antequam in irascibili vel concupiscibili
causenlur habitus temperanti® vel fortitudinis aut
mansuetudinis, prius tcnqiore, vel natura, in volun
tate causentur habitus continenti® circa concupi
scentias aut iras vel alias passiones; el econtra,
priusquam in concupiscibili causetur habitus intem
perantis, in voluntate causetur habitus inconti
nenti®; quia continentia disponit ad temperantiam,
et incontinentia ad intemperantiam. Cum quibus
stat quod nullus talis habitus est simpliciter neces
sarius in voluntate propter scipsam, licet forte pro
pter appetitum sensitivum, ne deducat securn ratio
nem — De prædiclis videtur sanctus Thomas loqui
ad propositum, *2 *2
,
q. 155, art. 4, in solutione
( palitnlis. — paiiibilitalu Pr.
(6) otentiam ad reci
piendum (γ) habitum, et ex alia dicit quod habitus
disponit potentiam ad recipiendum actum; et sic
ponit circularem in causis materialibus el disposi
tionibus. Tum quin ista positio non potiat salvare
quod actus sequentes habitum, aliquo modo sint
principium augmenti habitus quia non passivum,
constat, ex quo habitus jam est receptus, <·! nulla
dispositio sequitur duralione formam ad quam dispo
nit; nec activum, ut dicil; ergo nullo modo. Tum
nnia ista positio est extranea, el contra communem
scholam el dicta Doctorum.
(a) "eundum quod. — "d Pr.
ίύ) triplicem· — c/up/tami Pr
(γ) actum. — Ad. Pr.
405
§ 3, — Ad argumenta contra tertiam
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Durandi. — Ad primum enntra
tertiam conclusionem, negatur minor. Nam tres
virtutes theologiae ordinant hominem immediate in
ultimum finem, scilicet Deum; sed non Mifficiunt,
sine habilibus mediis, ordinare (s) elicilive, licet
imperative, omnes actiones vel passiones humanas
in ordine ad subjectum, el ad ultimum finem, et ad
proximum. De hoc si netus Thomas. 1* 2”, q. 63,
art. 3, ubi sic arguit (arg. 2) ; < In operibus Dei,
multo minus est aliquid superfluum, quam in ope
ribus natura» Sed ad ordinandum no
*
in bonum
supematurale, sufficiunt virtutes théologies. Ergo
non sunt aliæ virtutes supernalnralcs, quas oporteat
in nobis causari a Deo. > Ecce argumentum. Sequi
tur responsio : « Dicendum, inquit, quod virtutes
theologian sufficienter nos ordinant in finem super
nato ralem, secundum quamdam inchoationem, quan
tum ad ipsum Deum immediate; sed oportet quod
lær alias virtutes perficiatur anima circa alias res,
in online tamen ad Deum, b — H.æc ille. — liem,
q. 65, art. 3, sic dicit : < Cum charitate simul
infunduntur omnes virtutes mondes. Cujus ralio
est, quia Deus non minus perfecte operatur in ope
ribus gratiæ, quam in operibus natura
*.
Sic autem
videmus in operibus naturæ, quod non invenitur
principium aliquorum operum in aliqua re, quin
inveniantur in ea, ea quæ sunl necessaria ad hujus
modi opera perficienda : sicut in animalibus inve
niuntur organs, per quæ perfici possunt opera ad
quæ pergenda anima habet potestatem. Manifestum
est autem quod charitas, inquantum ordinal homi
nem ad ultimum finem, esi principium omnium
bonorum operum quæ in ultimum finem ordinari
possunt. Unde o]>ortet quod cum charitate simul
infundantur omnes virtutes morales, quibus homo
perficit singula genera lionorum operum. Et sic
patet quod virtutes morale
*
infusa? non solum habent
connexionem propter prudentiam,sed etiam propter
charilatem; et quod qui amittit duritatem, amittit
omnes virtutes morales infusas, > — Hæc ille. —
Hem. ibidem, arguil sic (arg. I ) : < Ad id ad quod
sufficit unum, indebitum est quod plura ordinen
tur (€). Sed sola charitas sufficit ad omnia opera
virtutum implenda, ut patet per illud quod dicitur,
1. Corinthior, 13 (v. -i); Charitas patiens est,
beniyn/ι est, etc, Ergo videtur quod, habita chari-.
late, aliæ virtutes superlinunt. ® Ecce argumen
tum. Sequitur responsio: < Dicendum, inquit, quod
ad hoc quod actus inferioris polentiæ sit perfectus,
requiritur quod non solum sit perfectio in superiori
potentia, sed etiam in inferiori. Si enim principale
(a) ordinare. — onlinafnc Pr
(β) ordinentur. — ordinantur Pr
406
LIBRI III. SENTENTIARUM
agens debito modo se haberet, non sequeretur actio
perfecta, si instrumentum non esset bene disposi
tum. Unde oportet (a), ad hoc quod homo bene ope
retur in his quæ sunt ad finem, quod non solum
bene se habeat circa finem percharitatem,sed etiam
quod habeat virtutes quibus bene se habeat circa ea
quæ sunt ad finem : nam virtus quæ est circa finem,
se habet ut principalis et motiva respectu earum
quæ sunt eorum quæ sunt (6) ad finem. Et ideo
cum charitate necesse est etiam habere alias vir
tutes. » — H.ec ille. — Nec valet si dicatur quod
pueris non dantur virtutes in baptismo, sed post.
Unde sanctus Thomas, in 4. Sentent. (γ), dist. 4,
q. 2, art, 2, q,a 1 : < Quidam dicunt quod pueris in
baptismo datur gratia, el virtutes, non in seipsis,
sed in radice sua, scilicet gratia, quæ est radix vir
tutum, sicul essentia animæ potentiarum ; sed postea,
quandosolvuntur potentiæ, perfectis organis, effluunt
virtutes in ipsas ab essentia animæ. Sed hoc pro
tanto esse non potest : quia tunc, si pueri in furiam
verterentur antequam ad perfectam ætatem vene
rint, nunquam in ipsis potentiæ solverentur; et ita
nunquam haberent virtutes explicite. Et praeterea,
quod potentiæ sint ligatae aliquo impedimento, non
impedit habitum, sed actum; quia dormientes ct
vinolenti habent habitus, sed ligatos. Et ideo alii
dicunt melius, quod pueris in baptismo dantur gra
tia et virtutes; sed habitus illi sunt ligati propter
pueritiam, sicut in dormiente propter somnurn (o);
sed, puerilia recedente, inclinant ad bene operandum,
nisi aliquis Spiritui Sancto resistat. * — Hæc ille.
Ad secundum solvit sanctus Thomas, 3 p., q. G9,
ari. 4, ubi arguit sic (arg. 3) : « Virtus est habitus;
ad cujus rationem pertinet quod sit qualitas difficile
mobilis, j»er quam aliquis faciliter el delectabiliter
operetur. Sed, post baptismum, remanet in homini
bus pronitas ad malum, per quam tollitur virtus;
et difficultas ad bonum, quod est actus virtutum.
Ergo per baptismum non consequitur homo gratiam
et virtutes. > Ecce argumentum. Sequitur responsio:
< Dicendum, inquit, quod difficultas ad bonum, et
pronitas ad malum, inveniuntur in baptizatis, non
propter defectum habitus virtutum, sed propter
concupiscentiam, qua· non totaliter tollitur in ba
ptismo, sed per baptismum diminuitur, ne homo
ab his superetur. » — Hæc ille. — Hem, 4. Sen
tent., ubi supra (dist 4, q. 2, ari. 2, q*1· 4), in solu
tione quarti, sic dicil : < Habitus facit habilem ad
actum, tollendo inhabililatern quæ est ex imperfe
ctione potentiæ; non autem tollendo inhabililatern
quæ est ex parte corporis, sicut |>atet in dormien
tibus. > — Hæc ille. — Ex quibus patet quod habi
te) quod. — Ad Pr.
(β) çur nuit. — Om. Pr.
(γ) Senientiarum. — Om. Pr.
(i) somnum. — wmntuni Pr.
tus virtutum infusarum ceque perfecte, vel perfe
ctius, inclinant puerum baptixatum, cum venerit ad
ætatem adultam, ad opera virtutum, sicut habitus
virtutum acquisitarum. Et hoc, quantum est ex
parle potentiæ; non autem ex parte corporis, quia
non tollunt concupiscentiam, nec alias inhabilitates
ad bonum, relictas ex peccato originali.
Nec valet quod dicil arguens, quod oportet tales
baptizatos instrui circa mores, ac si non essent baptizati. Quia, sicut oportet eos de pertinentibus ad
mores instrui, ita de pertinentibus ad fidem, spem
et charilatem; et tamen arguens non negat quin
habeant habitus theologicos. Ergo nec propter hoc
debet negare quin habeant habitus morales infusos.
Causa autem hujus redditura beato Thoma, 3. Sen·
tent., dist. 23, q. 3, art. 2, ubi arguit sic (arg. 4) :
« Habitus per seipsum est sufficiens ad movendum
potentiam in actum. Sed in actum fidei homo fide
lis non potest, nisi instruatur. Ergo fides est habitus
acquisitus, d Ecce argumentum. Sequitur respon
sio : « Habitus, inquit, infusus, similis est habitui
innato : quia, sicut naturalis habitus datur in crea
tione, ita infusus in reparatione. Naturalis autem
habitus, sicut habitus principiorum, indiget ut
cognitio determinetur persensum; quo non indiget
acquisitus, quia, dum acquiritur, peractum deter
minationem recipit. Et similiter oportet quod habi
tus fidei determinationem recipiat ex parte nostra.
Et quantum ad istam determinationem, dicitur fides
acquiri per scientiam lheologiæ, quæ articulos distin
guit; sicut habitus principiorum dicitur acquiri per
sensum, quantum ad distinctionem principiorum,
non tamen quantum ad lumen quo principia cogno
scuntur. » — Hæc ille, in solutione primi. — Hem,
in solutione quarti, prius recitati, sic dicit : α Habi
tus infusus fidei non potest exire in actum, nisi
fides determinetur, vel a Deo per revelationem, vel
ab homine per doctrinam. El simile est de habitu
principiorum. » — Hæc ille. — Et quod dicil de
fide, intelligit de quolibet habitu infuso, tam intel
lectuali quam morali.
Quod autem ulterius dicil arguens, de dicto Cle
mentis, — falsum est, et erroneum : quia Cle
mens, et omnes glossatores, non solum loquuntur
de virtutibus theologicis, immo de aliis; et (a) non
solum Clemens, immo glossæ Sanctorum. Unde,
super illud, ad Titum, 3. (v. 5 el 6), Salvos nos fecit
per lavacrum regenerationis, id est (C), per bapti
smum, et renovationis Spiritus Sancti, quem
effudit in nos abunde, Glossa dicil : /Id remissionem peccatorum, ct copiam virtutum. Non autem
daretur copia virtutum , si soli 1res habitus theolo
gici infunderentur : quia illi non sufficiunt ad spi
ritualem vitam, ul superius (ad primum) est osten-
(а) el. — Om. Pr.
(б) id «it. — Om. Pr.
DISTINCTIO XXXIII. — QUÆSTIO I.
sum. — Multa alia dicta Sanctorum sunt contra
illam expositionem Durandi.
Ad tertium respondit sanctus Thomas. 4. Sen
tent, dist. 14, q. 2, art. 2, in solutione quinti, ubi
sic dicit : « Facilitas operandi opera virtutum potest
esse ex duobus : scilicet ex consuetudine pnecedente, et hanc facultatem vel facilitatem non tribuit
virtus infusa Statim in sui principio; et iterum ex
forti inhæsione ad objectum virtutis, et hanc est
invenire in virtute infusa statim in sui principio. >
— Hæc ille. — Item, 3 p.. q. 89, art. I, arguit
sic (arg. 3) t « Habens virtutem, sine difficultate et
delectabiliter artus virtutum operatur; unde dicit
Philosophus, 1. Ethicorum (cap. 8), quod non est
justus qui non fjaudcl justa operatione. Sed multi
pœnitentes adhuc difficultatem patiuntur in ope
rando actus virtutum. Non ergo per jxnnitentiam
restituuntur virtutes. » Ecceargumentum. Sequitur
responsio: α Dicendum, inquit, quod quandoque(x),
post primum actum poenitentia», qui est contritio,
fcmanent quædam reliquia? peccatorum, scilicet
dispositiones ex prioribus actibus peccatorum cau
sate, ex quibus prostatur difficultas quædam pœnilenti ad opera virtutum operandum; sed, quantum
est cx ipsa inclinatione charilalis el aliarum virtu
tum, pœnitens opera virtutum delectabiliter ct sine
difficultate operatur; sicut si virtuosus, per acci
dens difficultatem pateretur in executione actus vir
tutis, propter somnum (ύ), aut aliquam corporis
indispositionem. d — Hæc ille. — Item, l" 2
*,
q. 65, art. 3, sic arguit (arg. 2) : « Qui habet habi
tum virtutis, de facili operatur ea qua? sunt vir
tutis, et ei secundum se placent: unde et signum
habitus est delectatio quæ iit in opere, ul dicitur,
2. Ethicorum (cap. 3). Sed multi habent charitatem, absque peccato mortali exsistentes, qui tamen
difficultatem in operibus virtutum patiuntur; neque
eis secundum se placent, sed solum secundum quod
referuntur ad charilatem. Ergo multi habent chari
latem, qui non habent alias virtutes. » Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit,
quod quandoque contingit quod aliquis habens habi
tum virtutum patitur difficultatem in operando, et
per consequens non sentit delectationem aut com
placentiam in actu, propter aliquod impedimentum
extrinsecus superveniens; sicut ille qui habet habi
tum scientiæ, patitur difficultatem in intelligendo,
propter somnolentiam vel aliam infirmitatem. Et
similiter, habitus virtutum moralium infusarum
patiuntur interdum difficultatem in operando, pro
pter aliquas dispositiones contrarias, ex procedenti
bus actibus relictas. Quæ quidem difficultas non ila
accidit in virtutibus moralibus acquisitis quia per
exercitium actuum, quo acquiruntur, tolluntur etiam
(a) quandoque. — Om Pr.
(β) somnum. — «mimum Pr.
40"
contraria dispositiones. > Item, de Virtutibus,
q. 10, in solutione decimiquarti, sic dicit: < Pas
siones ad malum inclinantes, non totaliter tolluntur,
neque per virtutem acquisitam, neque per virtu
tem infusam, nisi forte miraculose : quia semper
remanet colluctatio camis contra spiritum (a), etiam
post virtutem; de qua dicil Apostolus, Gaiatar. 5
(v. 17), quod caro concupiscit adversus spiritum, et
spiritus adversus carnem. Sed per virtutem, tam
infusam quam acquisitam, hujusmodi passiones
modificantur, ut ab eis non moveatur effrenate. Sed
quantum ad aliquid, provalet in hoc virtus acqui
sita; et quantum a — Hæc ille. — Ex
quibus patet quod antecedens argumenti falsum est;
quia infunduntur non solum habitus theologici,
verum etiam morales. Nec valet probatio antece
dentis : quia fundatur in una falsa propositione, hac
scilicet, quod quicumque habituatus habitu virtutis
potest operari actum illius prompte, delectabili
ter. etc.; cujus propositionis falsitas multipliciter
est ostensa (hic el dist. 23).
Ad quartum, negatur prima pars antecedentis;
quia cum gratia non stat aliquis habitus \ iliosus.
De hoc sanctus Thomas, de Virtutibus, q. 10, ubi
arguit sic (arg. 16) : < Ponamus, inquit, quod in
aliquo, ex multis actibus malis, causatus sit aliquis
habitus vitiosus, vel aliqui habitus vitiosi. Manife
stum est quod in uno actu contritionis remittuntur
sibi peccata, el infunditur gratia. Per unum autem
(а) ct. — Ad. Pr
(б) delectabiliter. — indelcc tab diter Pr,
40*
Linni in.
sententiarum
actum non destruitur habitus acquisitus, nee per
unum generatur. Si igitur cum gratin simul infun
dantur virtutes morales, sequitur quod habitus vir
tutis moralis simul sit cum habitu vitii sibi oppoMti; quod est impossibile. » Ecce argumentum.
Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod,
licet per unum actum simplicem non corrumpatur
habitus acquisitus, tamen actus (a) contritionis lialwt i
quod cornimpat habitum vitii generatum, ex virtute
gratiæ. Unde in eo qui habuit habitum intempe
rantie, cum conteritur, non remanet cum virtute
temperantia? infusi habitus intemperantiae in ratione
habitus, sed in via corruptionis, quasi dispositio
quædam. Dispositio autem non contrahatur habitui
perfecto, n — Hæc ille. — Et simile dicit, 3 p.,
q. 86, art. 5 : α Peccatum mortale, inquit, ex parte
conversionis ad bonum commutabile inordinatae,
causal in anima quamdam dispositionem, vel habi
tum, si actus frequenter iterentur. Culpa autem i
peccati mortalis remittitur, inquantum tollitur per
gratiam aversio mentis a Deo. Sublato autem eo
quod est ex parte aversionis, nihilominus remanere
potest id quod est ex parte conversionis inordinatae,
cum hanc contingat esse sine illa. Et ideo nihil pro
hibet quin, remissa culpa, remaneant dispositiones
ex procedentibus actibus causata
*
, quæ dicuntur
peccati reliquiæ. Remanent tamen debilitata
*,
el
diminuto, ita quod homini non dominentur; et hoc
magis per modum dispositionum quam per modum
habituum, sicut etiam remanet fomes post bapti
smum. > — Hæc ille.— Item, 4. Sentent , dist. 14, I
q. 2, ari. 2, in solutione quarti, sic dicit : « Virtus
infusa ct acquisita non sunt ejusdem speciei. Unde,
cum habitus ex frequentia operum peccati generatus, virtuti acquisita? sil contrarius, non contraha
tur directe virtuti infusa
*
, qua
*
habet oppositionem
ad |>eccatum ex illa parte qua est Dei ofTensa. Unde
non oportet quod, stati rn restitutis virtutibus infusis,
habitus viliorum totaliter tollantur; quamvis impe- I
diantur, et diminuantur. > — Hæc ille.
Ad quintum dicitur quod adultis habentibus vir
tutes acquisitas anta gratiæ infusionem, simul cum
gratia infunduntur aliæ morales infusa
*.
Elad hujus
improbationem, dicitur quod secundæ sunt alterius
specieiel rationis specifics? a primis, ut 8æpe dictum
est (in præsenti distinet.; et 2. Sentent., dist. 26
el 28, etc.). Et cum infert quod tunc virtutes ti ?rales infusae dicerentur virtutes ivquivoce, etc., —
dicitur quod illa consequentia non pius valet quam
ista : Virtutes theologica
*
sunt alleriv
*
rationis α
Cardinalibus· igitur æquivoce dicv:.t^» virtute
*,
et non univoce, nec aùalogice. Immo, non plus
valet quam ista : Fortitudo et prudentia sunt alte·
nux rationis; igitur non dicuntur virtute» mora
li) artui — actu Pr.
les univoce, sed æquivoce. Quas consequentias (a)
constat penitus non valere. Et ratio est: quia virtus
moralis non est nomen speciei spécialisaimæ, sed
generis subalterni, continens sub se multas rationes
specificas, immo mulla genera subalterna, sicut ani
mal; babel tamen unam rationem communem
omnibus sub illo contentis, hanc scilicet, quod est
habitus perficiens potentiam appetiti vam, et opus
ejus bonum reddens, circa passiones, vel actiones
quæsunt ad alterum. Unde illa consequentia derisi·
bilis est.
Ad sextum dicitur quod virtutes mondes infusa
*,
sunt homini necessaria? ad recte ordinandum vitam
suam el actus suos in finem supernaturalem, el ad
debite proportionandum actus suos principiis supernaturalibus, scilicet virtutibus theologicis. Nec valet
hujus improbatio. Quia, sicut supra dictum est, in
solutione primi, virtutes theologiae ad hoc non suf
ficiunt, cum non perficiant omnes potentias animæ
*
qua
subjiciuntur vir'utibiis moralibus, nec habeant
pro objecto ea quæ sunt objecta virtutum moralium.
Unde, secundum hanc probationem, concluderetur
quod nulli viatori, parvulo vel adulto, sunt neces
sarii aliqui habitus, morales aul intellectuales,
infusi vel acquisiti, pneter tres habitus theologicos;
quod patet esse manifeste falsum. De hujus argu
menti nullitate, sanctus Thomas, de Virtutibus,
q. 12, sic dicit. Arguit enim sic, duodecimo loco :
α Finis est ratio eorum qua
*
sunt ad finem. Habilis
igitur virtutibus theologicis, quibus homo recte
ordinatur ad Deum, videtur superfluum ponere alias
virtutes. j> Ecce argumentum. Sequitur responsio :
« Dicendum, inquit, quod, sicut in speculativis
sunt principia et conclusiones, ita et in operativis
sunt fines et ea quæ sunt ad finem. Sicut igitur ad
perfectam cognitionem ct expeditam non sufficit
quod homo bene se habeat circa principia per intel
lectum, sed ulterius requiritur scientia ad conclu
siones; ita in operativis, prater virtutes theologicas,
quibus bene nos habemus ad ultimum finem, sunt
necessarii e virtutes aliæ, quibus bene ordinemur ad
ea quæ sunt ad finem. — Hæc ille.
Ad impugnationem prima
*
responsionis ibidem
datæ, patet responsio per pradicta. Quia virtutes
*
theologica
non sufficiunt ad bene conversandum
in vita spirituali, tanquam actuum eliciliva
*
vel exe
cutives; dato quod sufficiant dirigere et praei pere
omnia quæ agenda sunt et patienda in eadem vita,
ut sepe dictum est. De hoc sanctus Thomas, de Firtutibus, q. 10, sic dicit : « Prêter virtutes acqui
sita» ex actibus nostris, oportet ponere alias vir
tute in homine, a Deo infusas. Cujus ratio hinc
accipi pr\st : quia virtus, ut dicit Philosophus
(2. Œlhiôôf,, cap. O, eut qua? bonum facit haben
tem, et opus cjui bonum reddit. Secundum igitur
I
(x) canttgucnliai. —Orn. Pr.
DISTINCTIO XXXIII. — QUÆSTIO L
quod bonum diversi ficatur in homine, oportet quod
ct virtutes di versificentur; sicut patet quod aliud
est bonum hominis inquantum est homo, el aliud
inquantum est civis. Et manifestam est quod aliquæ
operationes possent esse con venientes horn ini inquantum est homo, quæ non essent convenientes ei
secundum quod est rivis. Propter hoc dicit Aristo
teles, 3. Politicorum (cap. 3), quod alia est virtus
quæ facit hominem bonum, el alia quæ facit civem
bonum. Considerandum est autem quod duplex est
hominis bonum: unum quidem, quod est proportionatum suæ naturæ ; aliud autem, quod suæ naturæ
facultatem excedit. Cujus ratio est : quia oportet
quod passivum consequatur perfectiones ab agente,
diversimode, secundum diversitatem virtutis agen
tis. Unde videmus quod perfectiones et forma· quæ
causantur ex actione agentis naturalis, non excedunt
naturalem facultatem recipientis : potentiæ enim
passi væ naturali proportionatur virtus activa natu
ralis. Sed perfectiones et formæ quæ proveniunt ab
agente supernatandi infinite virtutis, quod Deus
est, excedunt facultatem naturæ recipientis. Unde
anima rationalis, quæ immediate a Deo creatur,
excedit capacitatem suæ materice : ita quod materia
corporalis non potest totaliter comprehendere ipsun,
el includere; sed remanet aliqua virtus ejus, et ope
ratio, in quo non communicat materia corporalis;
quod non contingit de aliqua aliarum formarum
quæcausantur abagentibus naturalibus. Sicut autem
suam primam perfectionem acquirit anima, vel
homo, ex actione Dei; ita et suam ultimam perfe
ctionem, quæ est perfecta hominis felicitas, imme
diate habet a Deo, et in ipso. Quod ex hoc patet,
quod naturale hominis desiderium in nullo alio
quielari potest, nisi in solo Deo. Innatum est enim
homini, ut ex causatis, desiderio quodam, moveatur
ad inquirendum causas, nec quiescit istud deside
rium, quousque perveniatur ad primam causam,
quæ Deus est. Oportet igitur quod sicut prima per
fectio hominis, quæ est anima rationalis, excedit
facultatem materia1 corporalis; ita ultima perfectio
ad quam homo potest pervenire, quæ est lieatitudo
vite æternæ, excedat facultatem totius natura
humanæ. Sed quia unumquodque ordinatur ad
finem per operationem aliquam; en autem quæsunt
ad finem, oportet esse aliqualiter fini proportionata;
necesse est esse aliquas hominis perfectiones, quibus
ordinetur ad finem supcmataralem, quæ excedant
facultatem naturalium principiorum hominis. Hoc
autem esse non posset, nisi, suprn principia natu
ralia, aliqua supernatandis principia homini infun
dantur a Deo» Naturalia autem operationum prin
cipia sunt essentia animæ, et potenliæ ejus, scilicet
intellectus el voluntas, quæ sunt principia erratio
num hominis, inquantum hujusmodi Nec hoc pos
set esse, nisi intellectus haberet cognitionem princi
piorum per quæ in aliis dirigeretur, et nisi voluntas
400
haberet naturalem inclinationem ad bonum natura
proportionaturn. Infunditur igitur divinitus homini,
ad peragendas actiones ordinatas in finem vite
æternæ: primo quidem, gratia, per quam habet
anima quoddam esse spirituale; deinde fides, spes,
ct charitas : ut per fidem intellectus illuminetur de
aliquibus supernatural i ter cognoscendis; per spem
autem el charitatem acquirit voluntas quamdam
inclinationem in illud bonum supernatural», ad quod
voluntas humana per naturalem inclinationem non
sufficienter ordinabatur. Et sicut, pneter ista (z)
principia naturalia, requiruntur habitus virtutum
ad perfectionem hominis secundum modum sibi
connaturalem (6); ita, ex dirina influentia, consequilur homo, prater praemissa supernatantia prin
cipia, aliquas virtutes infusas, quibus perficitur ad
operationes ordinandas in finem vite æternæ. > —
Hæc ille. — Ex quibus patet quod habitus theolo
gici non sufficiunt ad ordinandum operationes huma
nas in finem vite æternæ, nec ad debite conversan
dum in civitate spirituali, sine habitibus virtutum
moralium infusarum ; sicut nec intellectus el volun
tas, cum suis naturalibus inclinationibus ad bonum
el ad verum, sufficiunt, sine aliis habitibus, ad
debile conversandum in civilitate mundana. —Item,
in solutione quarti, sic dicit : < Cum nullum meri
tum sit sine charitate, actus virtutis acquisite non
potest esse meritorius sine chantale. Cum charitate
autem simul infunduntur aliæ virtutes. Unde actus
virtutis acquisite non potest esse meritorius, nisi
mediante virtute infusa Nam virtus ordinata in
finem inferiorem, non facit actum ordinatum in
finem superiorem, nisi mediante virtute superiori :
sicut fortitudo quæ est virtus hominis inquantum
est homo, non ordinat artum suum ad bonum poli
ticum, nisi mediante fortitudine quæ est virtus
hominis inquantum est civis. > — Hæc ille.
Ad improbationem secundæ responsionis ibidem
date, negatur antecedens, cujus probatio stat in
illo falso el ruinoso fundamento siepe negato, s i
licei quod virtutes theologiae sufficiunt ad ponen
dum medium in actionibus el passionibus, rnodo
virtuoso, sine aliis habitibus.
De omnibus prædictis anctus Thomas, 1· 2·,
q. 63, art 4, sic dicit : « Habitus dupliciter distin
guuntur specie. Uno modo, secundum speciales et
formales rationes objectorum. Objectum autem cujus
libel virtutis est bonum in propria materia conside
ratum : sicut objectum temperantia? est bonum dele
ctabilium in concupiscentiis tactus; cujus quidem
objecti formalis ratio est a ratione, quæ instituit
modum in his concupiscentiis; materiale autem est
id quod est ex parte concupiscentiarum. Manifestum
eU autem quod alterius rationis esi modus imposi
te) prxter ϋ ta. — preterit a Pr.
(β) ivn na tura le ni. — yeneraleni Pr
410
LIBRI III. SENTENTIARUM
lus in hujusmodi (x) concupiscenti is secundum regii· aliquid dicitur esse objectum virtutis dupliciter.
lam rationis humana», el secundum regulam divi Uno modo, sicut illud ad quod virtus ordinatur
nam : puta, in sumptione ciborum, ratione humana sicut in finem ; sicut summum bonum est objectum
modus statuitur ut non noceat valetudini corporis,
charitatis, el beatiludo adorna objectum spei. Alio
ner impediat rationi
*
actum ; secundum autem regu modo, sicut materia circa quam operatur, ul ab ea
lam legi
*
divinæ, requiritur quod homo castq/ef in aliud tendens. Et hoc modo delectationes coitus
*
cor/m
suum, ct in servitutem redigat ( 1. Corin· sunt objectum temperantiæ : non enim temperantia
thior. 9, v. 27), per abstinentiam cibi el polus, et
intendit hujusmodi delectationibus inhærero; sed
aliorum hujusmodi. Unde manifestum est quod
potius, istas delectationes compescendo, tendere in
temperantia acquisita et infusa differunt specie. Et bonum rationis. Similiter, fortitudo non intendit
eadem ratio est dc aliis virtutibus. — Alio modo,
inhærere periculis; sed, superando pericula, conse
habitus distinguuntur specie, secundum ea ad quæ qui bonum rationis. Et idem est de prudentia
ordinantur. Non enim est eadem species sanitatis respectu dubitationum, et de justitia respectu neces
hominis et equi; et hoc propter diversas naturas sitatum hujus vita». Et ideo, quanto longius ab his
ad quas ordinantur. El eodem modo dicit Philo fuerit recessum, secundum profectum spiritualis
sophus, 3. Politiae (cap. 3), quod diverso sunt vita», tanto erunt perfectiores aclus harum virtu
tum : quia praedicta objecta magis se habent ad has
virtutes civium, secundum quod bene se habent ad
diversas politias. El jwr hunc modum etiam diffe virtutes per modum termini a quo, quam per
runt specie virtutes morales infusæ (C), |>er quas modum termini ad quem, qui dat speciem. » —
homines bene so habent in ordine ad hoc quod sint Hæc ille.
A<1 secundum dicitur primo, quod habitus perfi
cives sanctorum et domestici Dei (Ephcsior. 2,
v. 19), et aliæ virtutes acquisitae, jier quas homo cientes appetitum sensitivum, eo modo remanebunt
liene se habet in ordine ad res humanas. » — Hæc in patria, quo eorum subjecta : quia, si appetitus
ille. — Ex quibus |mtct quomodo virtutes morales sensitivus reparatur idem numero, et dicti habitus
infusu specifice differunt ab acquisitis, dupliciter, erunt i idem numero qui modo sunt; si vero appetitus
scilicet secundum formalem rationem objecti, et sensitivus non erit idem numero qui prius, sed idem
secundum fines vel civilitates ad quas ordinantur, specie, eodem modo erit de habilibus illis. De hoc
ul dicitur in illis duabus responsionibus ultimis, sanctus Thomas, dc Virtutibus, in tractatu de qua
quas arguens nititur infringere; et insuper, quo tuor virtutibus cardinalibus (»), quæstione ultima,
modo habitus theologici non sufficiunt ad recte con in solutione decimitertii, sic dicit : α Quidam dicunt
versandum in politia el civilitate sanctorum.
quod irascibilis et concupiscibilis, in quibus sunt
temperantia el fortitudo, sunt in superiori parte
animæ, non autem in parte sensitiva. Sed hoc est
§ 4. — Ad argumenta contra quartam
contra Philosophum, 3. Ethicorum (cap. 10), ubi
CONCLUSIONEM
dicit quod virtutes sunt irrationabilium partium.
Ad argumenta Durandi. — Ad primum con Quidam autem dicunt quod vires sensitiva» partis
tra quartam conclusionem, negatur minor : nam. manent in anima separata, vel secundum potentiam
sicut dictum est in probatione quartae conclusionis,
tantum, vel secundum actum. Sed hoc non potest
el aliqualiter Lactum est in responsione argumento
esse : quia aclus potentiæ sensitivæ non est sine
rum contra tertiam, objectum formale hujusmodi corpore; alioquin anima sensitiva brutorum esset
virtutum moralium est ipse ordo rationis impositus incorruptibilis; quod esi erroneum. Cujus autem
circa actiones vel passiones, et ille remanebit, eo est actio, ejus est |>otentia. Unde oportet quod hujus
modo quo dictum est in quarta conclusione. Item,
modi potentiæ sint lotius conjuncti; et ita, |»o
*l
dc Virtutibus, in tractatu de quatuor virtutibus car mortem, non remanent in anima separata, actu, sed
dinalibus, q. 4, arguit sic (arg. 5) : α Virtutes virtute, sicut in radice, inquantum scilicet potentiæ
habent species ex objectis. Sed objecta virtutum animæ tluunt ab essentia (ζ) ejus. Virtutes autem
cardinalium non manent in patria : nam prudentia islæ sunt quidem in irascibili et concupiscibili,
est circa dubia, de quibus est consilium; justitia quantum ad earum derivationem; sed, secundum
autem est ei rea contractus el judicia ; fortitudo autem originem el inchoationem, sunt in ratione, vel
est circa pericula mortis ; temperantia autem circa voluntate rationis : quia principalis aclus virtutis
concupiscentias ciborum et venenorum; quæ omnia moralis est electio, quæ est aclus appetitus ratio
non erunt in patria. Epgo virtutes cardinales non
nalis; sed ista electio, per quamdam applicationem,
erunt in patria. > Ecce argumentum. Sequitur terminatur ad passiones irascibilis et concupiscibilis,
responsio : « Dicendum, inquit, ad quintum, quod
(a) bu;u>mndi — huju» Pr.
(<) infuue» — Om. Pr.
(a) in trot latu de quatuor virtutibus cardinalibus. —
Om. Pr.
(€) essenha. — esic Pr.
I
DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. — QUÆSTIO I.
secundum temperantiam et fortitudinem. » — Hæc
ille. — Item, 1· 2e, q. 67, art. 1, in solutione
tertii, sic dicit : « Status post hanc vitam est duplex :
unus quidem, ante resurrectionem, quando animæ
erunt a corporibus separatae; alius autem, post resur
rectionem, quando animæ iterato suis corporibus
unientur. In illo ergo resurrectionis statu, erunt
vires irrationales in organis, sicut et nunc. Unde et
poterii in irascibili esse fortitudo, et in concupisci
bili temperantia, inquantum ulraque vis erit per
fecte disposita ad obediendum rationi. Sed in statu
ante resurrectionem, partes irrationales non erunt
actu in anima, sed solum radicaliter, in essentia
ipsius. Unde nec hujusmodi virtutes erunt in actu,
nisi in radice, scilicet in ratione et voluntate, in
quibus sunt seminaria quædam ipsarum virtutum.
Sed justitia, quæ est in voluntate, in actu remanebit.
Unde specialiter de ea dictum est (ibid., arg. sed
contra) quod est perpetua et immortalis : tum
ratione subjecti, quia voluntas est incorruptibilis;
tum etiam propter similitudinem actus, ut prius
(in corp, art.) dictum est (a). » — Hæc ille. —
Simile ponit, 3. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 4,
in solutione quarti, ubi sic «licit, quod α illi qui
dicunt quod vires sensibiles non manent actu m
anima separata, dicunt tamen quod manent in
essentia animæ, sicut in radice. Et similiter etiam
manent habitus virtutum inferioris partis, sicut in
radice, in viribus quæ sunt in ratione, et in ipsa
gratia, n — Hæc ille.
Dicitur secundo, quod, quocumque modo dican
tur hujusmodi (ύ) virtutes remanen', sive eredem in
numero, sive soluin specie, neutra pars sufficienter
impugnatur per arguentem. Non quidem secunda :
quia conclusio nostra non asserit quod hujusmodi (γ)
virtutes remaneant eædem numero, sed solum quod
in patria erunt virtutes morales infusæ. Nec prima:
quia, si hujusmodi (0) virtutes reparentur miracu
lose eædem numero, sola divina actione, nobis nihil
coagentibus, ad hoc non sequitur quin veraciter
dici possit quod praecedentes habitus remanebunt;
sicut el idem homo remanebit, a solo Deo miracu
lose ressuscitatus ; actio enim nostra nihil facit ad
hoc quod habitus infusi remaneant vel non.
Dicitur tertio, quod verisimile est quod potentiæ
sensitivæ omnes reparentur eædem numero, quantumcumque fuerint in morte corrupts
*,
vel etiam
adnihilalæ. Deus enim potest omne positivum per
manens, et non successivum, quantumcumque
adnihilatuin fuerit, idem numero reparare, ut alias
(а) Verba Divi Thoma·, in corporc articuli, sunt : De justilia vero manifestum est queni actum ibi habebit,
cet esse subditum Deo, quia etiam in hac vita ad justi
tiam pertinet esse subditum superiori.
(C hujusmodi. — hujus Pr.
(t) hujusmodi. — hujus Pr.
(б) hujusmodi. — hiyus Pr.
Hi
forte videbitur, 4. Sentent. Et idem dico de hujus
modi («) virtutibus moralibus.
Ad argumentum contra quaestionem (£) respondit
sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 33, q. 2, art. 4,
q11 2, in solutione quinti, ubi sic dicit : « Non ideo
dicitur peccatum mortale semper esse in ratione,
quasi omnis actus peccati mortalis sit actus rationis
elicitive, cum etiam in actibus exteriorum membro
rum possit esse peccatum rnortale; sed quia nullus
actus accipit rationem peccati mortalis, nisi con
sensus rationis adveniat. Et similiter, nullus actus
potest esse virtuti·, nisi a ratione ordinetur. Et hoc
est esse virtutes in inferioribus potentiis, inquanluin participant ratione. i> — Hæc ille.
Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedictus
Deus. Arnen.
DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV.
QUESTIO UNICA
UTRUM DONA SPIRITUS SANCTI SINT HABITUS
DISTINCTI A VIRTUTIBUS
trigesimamquartam et trigesimamquintam distinctiones quaeritur : Utrum
dona Spiritus Sancti sint habitus distincti
a virtutibus.
Et arguitur quod non. Quia quorum diffinitio est
eadem, ipsa quoque sunt eadem. Sed diffinitio vir
tutis convenit donis : unumquodque enim donum
est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, etc.
Et similiter, diffinitio doni convenit virtutibus infu
sis; est enim donum datio irreddibilis, secundum
Philosophum (4. Topicorum, cap. 4). Ergo virtutes
et dona non distinguuntur.
In oppositum arguitur. Quia Gregorius, 1. Mora
lium (cap. 27, al. 12, in vet. 28), distinguit
septem dona, quæ dicit significari (γ) per septem
filios Job, a tribus virtutibus theologicis, quas (o)
dicit significari (<) per tres filias Job. Et, in 2. Mora
lium (cap. 49, al. 27, in vel. 36), distinguit eadem
septem dona a quatuor virtutibus cardinalibus,
quas (ζ) dicit significari (η) per quatuor angulos
domus.
ibca
(a) hujusmodi. — hujus Pr
(β) qustsliunem. — conriusioneni Pr.
γ) significari. — signan Pr.
β) quas. — qua: Pr.
t) significari — «Kjnari Pr.
ζ) quas. — quse Pr.
η) significari. — signari Pr.
LIDRI III. SENTENTIARUM
412
In hac quaestione sunt tres articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, solutiones.
AllTICULÜS 1.
PONUNTUR CONCLUSIONES
Quantum ad primum articulum, sil
Prima conclusio :
Quod dona Spfrliii.s Sancti
habitus distincti n virtutibus infusis, theo
logicis et cardinalibus.
Hanc probat sanctus Thomas, 1« 2X, q. 68,
art. 1, ubi sic ; < Si loquamur de dono el virtute
secundum nominis rationem, sic nullam oppositio
nem halient nd invicem. Nam ratio virtutis sumitur
MXtmdum quod perficit hominem ad bene agen
dum, ratio autem doni sumitur secundum compa
rationem ad causam a qua est. Nihil aulem pro
hibet, id quod est ab alio, ut donum, esse perfectis
simum alicujus ad bene operandum; pnesertim
cum qu.ednm virtutes sint nobis infume a Deo.
Unde, secundum hoc, donum a virtute distingui
non potest. El ideo quidam posuerunt quod dona
non essent a virtutibus distinguenda. Sed eis rema
net non minor difficultas, ul scilicet rationem assi
gnent quare quædam virtutes dicuntur dona, el non
omnes; el quare aliqua computantur inter dona,
quæ non computantur inter virtutes, ul patet de
timore. Unde alii dixerunt dona a virtutibus esse
distinguenda; sed non assignaverunt sufficientem
distinctionis causam, <|Ufi0 scilicet ita communis
e^sel virtutibus, quod nullo modo donis conveniret,
aut e converso. Considerantes aulem aliqui quod
inter septem dona quatuor pertinent ad rationem,
scilicet sapientia, scientia, intellectus, consilium,
et tres ad vim appetiti vani, scilicet fortitudo, pic
tas, et timor, posuerunt quod dona perficiebant
liberum arbitrium secundum quod est facultas ratio
nis ; virtutes >ero, secundum quod est facultas volun
tatis : quia invenerunt solas duas virtutes in intel
lectu vel ratione, scilicet fidem el prudentiam; alias
vero in vi appetitiva, vel affectiva. Oporteret aulem.
μ h®c distinctio esset conveniens, quod omnes vir
tutes essent in vi appetitiva, el omnia dona in
ratione. Quidam vero considerantes quod Gregorius
dicit in 2. Moralium (cap. 49, al. 27, in vel. 36),
quod donum Spiritus Sancti qui in mente sibi
subjecta format prudentiam, justitiam, fortitu
dinem, temperantiam, ramdem munit mentem
rentra singula tentamenta per septem dona, dixe
runt quod virtute ordinantur nd bene operandum,
dona \ero ad resistendum tentationibus. Sed nee
feta distinctio sufficit. Quia etiam virtutes tentationibtis resistunt inducentibus ad peccata, quæ contrarianlur virtutibus; unumquodque enim natura
liter resistit suo contrario; quod præcipue patet de
charitate. de qua dicitur, Cantie. 8 (v. 7) : Aqu.T
multx non potuerunt artinguere charitatem. Alii
vero considerantes quod ista dona traduntur in
Scriptura, secundum quod fuerunt in Christo, ul
patet, Isaiæ 11 (v. 2 ct 3), dixerunt quod virtutes
ordinantur simpliciter ad bene operandum, sed dona
ordinantur ad hoc ut per ea conformemur (a) Christo,
præcipue quantum ad ea quæ passus est, quia in
passione ejus præcipue hæc dona resplenduerunt.
Sed hoc etiam non videtur esse sufficiens : quia ipso
Dominus præcipue nos inducit ad sui conformitatem secundum humilitatem et mansuetudinem,
Matthau’ 11 (v. 29), Discite a
quia mitis sum
et humilis corde, et secundum charitatem, ut, Joannis 1.5 (v. 12), Ut diligatis invicem, sicut dilexi
vos; et hte etiam virtutes præcipue in passione
Christi refulserunt.— Et ideo, ad distinguendum
dona a virtutibus, debemus sequi modum loquendi
Scriptline, in qua nobis traduntur, non quidem
sub nomine donorum, sed magis sub nomine spiri
tuum. Sic enim dicilur, Isaiæ 11 (v. 2 et 3):
Requiescet super eum spiritus Domini, spiritus
sapientia· ct intellectus, etc. Ex quibus verbis
manifeste datur intclligi quod ista septem connu
merantur ibi, secundum quod sunt in nobis ab
inspiratione divina. Inspiratio autem significat quam
dam motionem ab exteriori. Est enim consideran
dum quod in homine est duplex principium movens:
unum interius, quod est ratio, aliud autem exte
rius, quod est Deus. Et hoc Philosophus dicit, in
capitulo dc Dona fortuna (2. Magnorum Mora
lium, cap. 9). Manifestum est aulem quod omne
quod movetur, nccesse est proportionatum esse
motori ; et hæc est perfectio mobilis, inquantum est
mobile, dispositio qua disponitur ad hoc quod bene
moveatur a suo motore. Quanto igitur movens est
allitis, tanto neccsse est quod mobile perfectiori
dispositione ei proportionetur ; sicut videmus quod
perfectius oportet discipulum esse dispositum, ad
hoc quod altiorem doctrinam capiat a docente. Mani
festum est autern quod virtutes humanæ perficiunt
hominem, secundum quod homo natus est moveri
per rationem, in hisquæ interius vel exterius agit.
Oportet igitur i nesse homini alliores perfectiones,
secundum quassit dispositus ad hoc quod divinitus
moveatur. Et iste per lectiones vocantur dona, non
solum quia infunduntur a Deo, sed quia secundum
ea homo disponitur ut efficiatur prompte mobilis ab
inspiratione divina; sicut dicilur, Isaiæ 50 (v. 5) :
Dominus aperuit, mihi aurem, ego autem non
, contradico, retrorsum non abii, El Philosophus
(i conformemur, — conformetur Pr.
DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. — QU.ESTIO I.
413
etiam dicit, cap. («) de Bona fortuna. quod his qui
ipsa divinitas, ab homine participata suo modo, nt
moventur per instinctum divinum, non expedii jam non humanitus, sed quasi Deus factus partici
consiliari secundum rationem humanam, sed quod
pative, operetur. Et ita omnia dona communicant
sequantur (6) interiorem instinctum; quia movenlui
ni mensura operationi». Differunt autem in materia
a principio meliori quam sit ratio humana. Et hoc circa quam operantur. Illa enim quæ in sila activa
est quam quidam dicunt, quod dona perficiunt perficiunt, habent materiam communem cum virtu
tibus moralibus; illa vero qua» perficiunt in vita
hominem ad olliores actus quam sint actu·» virtu
contemplativa, habent materiam communem cum
tum. » — Hæc ille.
Eundem conclusionem tenet, 3. Sentent,, dist. 34, | virtutibus theologicis et intellectualibus, eo quod
præcipnum objectum contemplationis e
*t Deus, qui
q. 1, art. 1.
Ex ((ilibus potest formari talis ratio : Disposi est objectum virtutum theologicarum. Dona igitur
illa quæ perficiunt in vita activa, non manent quan
tiones mobilium, ad hoc ut prompte moveantur a
motoribus diversarum rationum ct alterius generis tum ad actus quos habent circa propriam materiam,
sicut nec virtutes cardinales; quia nec timor a
in movendo, oportet (γ) esse diversarum rationum.
noxiis retrahit, nec fortitudo difficilia sustinere
Sed dona et virtutes sunt hujusmodi dispositione
*.
facit; mn! manebunt quantum ad actus quos halænt
Ergo, etc.
circa Deum, qui est mensura operationis in illis,
Secunda conclusio <·
!
**
quod hujusmodi (î) dona sicut timor hominem per reverentiam Deo subjiciet.
remanebunt In patria.
Dona aulem illa quæ perficiunt in vita contempla
tiva, remanebunt quantum ad actus quos halient
Hanc probat sanctus Thomas, 1* 2^. q. 68, ari. 6, circa propriam materiam, et quantum ad actus quos
ubi sic dicit : lesl haberi nisi cognitio fidei; el circa ipsum
ul est diligibilis in se, sufficienter perficit charitas;
el circa ipsum, ut appetibilem (η) ul commodum
mihi, perficit spes. Sed non convenit viatorem circa
Deum habere alios aclus ordinatos quam intelligere,
el diligere eum in se, et appetere eum mihi ut
bonum meum. Igitur, etc. Consimiliter circa omne
(a) hujiumodi. — Auyui Pr.
(β) illi. — Om. Pr.
(γ) non. — Om. Pr.
(i) numrro. — Om. Pr.
(t) immediate. — Om. Pr.
(ζ) a verbo tufficienler usque ad ria, om. Pr.
(t.) appetibilem. — appetibili» Pr
aliud bonum (a) a Deo, ul circa objectum, suffi
cienter perficitur viator, quando perficitur circa ea
habilibus intellectualibus et (C) appetiti vis. Sed isti
habitus perficientes intellectum sufficienter, sunt
virtutes intellectuales : nam virtutes intellectuales
sufficienter perficiunt intellectum viatoris, quantum
est possibile, ad considerandum et syllogizandum
practice. Habitus etiam appetiti vi, el virtutes appetitivæ, sufficienter perficiunt appetitum ad appeten
dum el diligendum omne diligibile in se, sive in
ordine ad aliud. Ergo homo perfectus tribus virtu
tibus theologicis, el virtutibus intellectualibus spe
culativis el predicts, et virtutibus moralibus ordi
nantibus ad se et ad aliud, sufficienter perficitur,
quantum potest competere viatori. Non ergo videtur
aliqua necessitas ponendi aliquos alios habitus ab
istis, qui sunt virtutes theologica? et cardinales.
Secundo. Si virtutes essent alii habitus a donis,
sequitur quod nullus ex una parte esset idem alteri
ex alia parte. Consequens est falsum : nam fortitudo
est virtus, el fortitudo est donum. — Si dicatur
quod ista fortitudo et illa sunt alterius rationis, —
Contra : quia habent idem objectum, et sub eadem
ralione; ergo sunt habitus ejusdem rationis. —
Dicetur forte quod non, quia virtutes perficiunt
modo humano, sed dona modo superhumano. —
Conlra illud objicitur multipliciter.
Primo sic : Quia charitas esi excellentissimum
donum Dei, secundum Augustinum, 15. de Trinitale, capit. 18; el, quod plus est, secundum Apo
stolum, 1. Corinthior. 13 (v. 3), si fortitudinem
habuero, et si tradidero corpus meum ita ut
ardeam, elc. (quod videtur esse modo superhumano,
quia quærerem ardere pro Deo), charitatem autem
non habuero, nihil mihi prodest. Ergo videtur
quod nullum donum excellentius perficiat quam
charitas; quæ tamen est virtus.
Item secundo. Circa materiam fortitudinis con
tingit voluntatem humanam recte tenere medium;
ergo rectius et rectissime, quantum est possibile
tali natura». Sed hoc potest ex habitu fortitudinis
intendere et intendere secundum gradus qui non
variant speciem. Igitur idem habitus in specie dispo
nit hominem ad sustinendum aliquid modo perfe
ctissimo, el infimo. Si autem non potest, sed alio ct
alio, igitur ille habitus qui disponit hominem ad
sustinendum in infimo gradu, de necessitate est
imperfectus, quantum ad actum suum et objectum :
quia circa terribilia sustinere, non potesl habere
rationem perfectionis; sed ad hoc quod aliquis
habeat se perfecte circa ea, oportet ut habeat alium
habitum in specie. Sed pluralitas specierum non est
ponenda sine necessitate manifesta, ubi scilicet (γ)
(x) bonum. — objectum Pr.
(6) el. — Om. Pr.
(γ) »cilicet. — Om. Pr.
DISTINCTIO XXXIV, ET XXXV. - QUÆSTÎO I.
una species non sufficeret; quod in proposito non
habet locum.
Item tertio. Christus tristabatur in sua passione;
ct universaliter, omnis martyr sibi dimissus, id
est (i), si non fiebat circa cum miraculum, quan·
tumcumque sustineret voluntarie, non sine tristitia
quacumque sustinuit; sicut probatur per Augusti
num (6), 43. de Trinit. (cap. 7), ubi arguit contra
philosophos dicentes se esse beatos, quia habuerunt
quidquid voluerunt : quia, si pros]>era acciderunt,
illa voluerunt (γ); si ad versa accidebant, illa volue
runt, quia |>atienter sustinuerunt Contra eos arguit
Augustinus, quod (o) in adversis non habuerunt
quod voluerunt : quia, quantum enti ex se, nolue
runt ea accidere; si tamen acciderent, voluerunt illa
patienter sustinere, ne, patientia amissa, miseriores
fierent. Et hoc persuadetur : quia patientia non
potest esse circa appetibile secundum se. Martyres
ergo, in vita ista, sustinendo adversa, habuerunt
aliquid quod non omnimodo voluerunt; quia obje
ctum patientiæ eorum non erat absoluta ratione
volibile, sed supportando patiendum.
Item quarto. Impossibile est eiimdem simul agere
euindem actum humane et superhurnane. Ergo,
acquisito dono, evacuatur virtus prius acquisita, vel
infusa in baptismo; vel, si maneat, non erit possi
bile (c) exire in actum suum ; vel non erit necessa
ria, (ζ) quia ex perfectiori dono poterit (η) exire in
actum suum; quod videtur inconveniens, potissime
si sil sermo de virtutibus theologicis, quia charitas
non evacuabitur in patria, nec fides aut Spes in via.
Item quinto. Quia illa verba humane et superhumanc sunt metaphorica; quia omnis aclus homi
nis, proprie loquendo, est humanus. Sicut enim
necessarium est actionem rectam convenire (0) fini
et objecto et circumstantiis, ita etiam necessarium
est quod conveniat ipsi operanti : non enim mihi
convenit agere quod convenit regi; nec, multo plus,
quod convenit (i) angelo. Ergo necessarium est, ad
rectum hominis actum, quod agat illum modo
humano. Quicumque igitur habitus infusus disponit
hominem simpliciter ad agendum modo humano,
disponit eum absolute ad agendum illud circa quodcumque (x).
Item sexto. Si quis bene oraret, et daretur ei
donum intellectus, et non exercitaret se circa credi
bilia, quia non haberet fidem acquisitam, sine qua
fides infusa non exit in opus, posset autem operari
(а) id e»t. — Om. Pr.
(б) Augustinum. — illud Pr
(γ) voluerunt. — noluerunt Pr.
(3) quod. — <;υια Pr.
(c) possibile. — pouiôilû Pr.
(ζ) ent necessaria. — necestario Pr.
(t,) poterit. — procedit Pr.
(S) coritmirr. — contraire Pr
h) ronuenif. — conveniat Pr. .
(x) circa guodeumque. — Om. Pr.
415
rnodo superhumano, quia haberet donum, per te.
Ergo posset excellentius agere circa credibilia, quam
alius exercitatus in Sacra Scriptura; quod non expe
rimur; immo quicumque talis forte facilius erraret
circa credibilia, quam alius læne exercitatus in Sacra
Scriptura,
Item septimo. Circa tot convenit læne ordinari
humane, circa quot superhurnane. Ergo idem est
modus utrubique (x).
Dicetur forte, quod virtutes disponunt volunta
tem ut est mobilis a ratione, sed dona perficiunt
eam ul est mobilis a Spiritu Sancio. — Contra hoc
arguitur
Pruno. Quia supponit falsum, scilicet quod ratio
moveat voluntatem, ita quod virtus non sil nisi
dispositio mobilis in voluntate a ratione movente.
Secundo. Quia, secundum hoc, non ponitur
distinctio beatitudinurn a donis.
Tertio. Quia ex quo Deus dedit habitum volun
tati, semper assistit voluntati et habitibus ad actus
sibi convenientes; sicut postquam illuminavit cæcum
miraculose, semper assistebat illuminato, ut posset
moveri illa potentia. Igitur per idem est aliquid
proporlionalum primo moventi, et secundo. Ergo,
si per habitum virtutis potentia proporlionatur
sibiipsi, per idem sufficienter proporlionatur Spi
ritui Sancio ut moventi primo. Non ergo propter
istam rationem oportet necessario ponere alios habi
tus. — Hæc Scolus, in forma.
§ 2. — Contra secundam
conclusionem
Argumenta Durandi. — Contra secundam
conclusionem arguit Durandus (dist. 34, q. 3),
probando quod aliqua dona Spiritus Sancti, puta
consilium, fortitudo, timor, pietas, non remaneant
in patria, quoad actum.
Primo. Quia nulla potentia potest in aliquem
actum, nisi ad præsentiarn objecti. Sed objecta isto
rum donorum non erunt in patria : quia donum
pietatis est ad compatiendum proximo, donum
timoris ad retrahendum a malo, donum consilii ad
consulendum in dubiis; fied in patria non erit com
passio de miseria cujuscumque, nec aliquis indi
gebit retractione a malo, nec erit aliqua dubitatio
de aliquo agendo. Igitur aclus horum donorum non
erunt in patria.
Secundo. Quia prædicta dona perficiunt hominem
in vita activa. Sed illa evacuabitur in patria. Ergo
et hæcdona,quantum ad actus. — Hæc ille.
Et in hoc secundus articulus terminatur.
(a) utrobique, — uiuxque Pr.
LIBRI I H. SENTENTIARUM
no
ARTICULUS III.
PONUNTUR SOLUTIONES
§ I. — Ab ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti. — Quantum nd tertium
articulum, respondendum est objectionibus supra
*
d ictis. Et quidem
Ad primum Scoti contra primam conclusionem,
negatur minor, pro illa parte qua dicit quod per
quatuor virtutes cardinales, si sint perfectissima·,
sufficienter perficitur homo circa creaturas, quan
tum possibile est eum perfici in via. Quia nulla
illarum quatuor perficit aliquam potentiam animæ
prout est mobilis a Spiritu Sancto in finem supernaturalem, sed solum prout est mobilis a ratione,
loquendo de justitia, fortitudine, temperantia; vel
tH
*rficit
rationem ipsam prout movetur ab intellectu
principiorum naturaliter cognoscibilium, vel in
lumine fidei, loquendo de prudentia. Et de hoc
multa dicta sunt in probatione prinue conclusionis.
De hoc sanctus Thomas, la 2
,
*
q. 68, art. 2, arguit
sic (arg. 2) : « Ad salutem hominis sufficit quod
homo bene se hataat circa divina, et circa humana.
Sed jmt virtutes theologicas homo bene se habet
circa divina; per virtutes autem morales, circa
humana. Ergo dona non sunt homini necessaria ad
salutem. > Ecce argumentum. Sequitur responsio:
α Dicendum, inquit, quod per virtutes theologicas
et morales non ita perficitur homo in online ad 1
ultimum finem, quin semper indigeat moveri quo
dam superiori instinctu Spiritus Sancti, ratione jam
dicta. > — Hæc ille. — Quæ autem sit illa ratio,
ostendit ibidem (in corp, art.), dicens : « Dona sunt
quædam hominis perfectiones, quibus homo dispo
nitur ad hoc quod bene sequatur divinum instin
ctum. Unde in his in quibus non sufficit instinctus
rationis, sed est necessarius instinctus Spiritus
Sancti (i), per consequens necessarium est donum.
Ratio autem hominis est perfecta a Deo dupliciter :
primo quidem, naturali perfectione, scilicet secun
dum lumen naturale rationis; alio modo, quadam
supernatural! perfectione, per virtutes theologicas.
Et quamvis hæc secunda perfectio sil major quam
prima, tamen prima perfectiori modo habetur ab
homine quam secunda. Prima enim habetur ab
homine quasi plena possessio; secunda autem habe
tur quasi imperfecte : imperfecto enim diligimus et
cognoscimus Deum. Manifestum est autem quod
unumquodque quod perfecte habet naturam, vel
formam aliquam, aut virtutem (6), potest per se
' t Sancti. — Om, Pr.
(C) aut virtutem. — Om. Pr.
secundum illam operari, non tamen exclusa ope
ratione Dei, qui in omni natura et voluntate interius
operatur; sed illud quod imperfecti? habet naturam
aliquam, aut formam, aut virtutem, non potest pei
se operari, nisi ab alio moveatur : sicut sol, quia (»)
est perfecte lucidus, per seipsum potest illuminare;
luna autem, in qua est imperfecte natum ’ucis, non
illuminat nisi illuminata. Medicus etiam, qui per
fecte novit artem medicinæ, potest per se operari;
sed discipulus ejus, qui nondum est plene instru
ctus, non potest per se operari, nisi ab alio instrua
tur. Sic igitur, quantum ad ea quæ subsunt rationi
humanæ, in ordine ad finem connaturalem homini.
jKilest operari homo per judicium rationis. Si tamen
in hoc homo etiam adjuvetur a Deo per specialem
instinctum, hoc erit superabundantia bonitatis;
unde, secundum philosophos, non quicumque habe
bant virtutes morales acquisitas, habebant virtutes
heroicas, vel (6) divinas. Sed in ordine ad finem
ultimum supematuFalem, ad quern ratio movet
secundum quod aliqualiter el imperfecte informata
est per virtutes theologicas, non sufficit molio ratio
nis, nisi desuper adsit instinctus et motio Spiritus
Sancti, secundum illud, Romanor, 8 (v. 14 et 17),
Qui Spiritu Dei aguntur, hi /ilii Dei sunt.,. ct
hœrcdes, el in Psalm. (142, v. 10) dicitur : Spiritus
tuus bonus deducet me in terram rectam, quia
scilicet in hæredilalem tenu· beatorum nullus potest
venire, nisi moveatur el ducatur a Spiritu Sancto.
Et ideo, ad illum finem consequendum, necessa
rium est homini habere donum Spiritus Sancti, d —
Hæc ille. — Item, ibidem, tertio loco, arguit sic :
a Gregorius dicil, in 2. Moralium (cap. 49, al. 27.
in vel. 36) quod, Spiritus Sanctus dat sapientiam
contra stultitiam,intellectum contra hebetudinem,
consilium contra précipitât ionem, el fortitudi
nem contra timorem, scientiam contra ignoran
tiam, pietatem contra duritiem, timorem contra
superbiam. Sed sufficiens remedium potest adhi
beri ad omnia ista tollenda per virtutes. Ergo dona
non sunt necessaria homini ad salutem. Ecce argnmenlum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit,
quod rationi humanæ non sunt omnia cognita, neque
omnia possibilia, sive accipiatur ut perfecta perfe
ctione naturali, sive ul perfecta theologicis virtu
tibus; unde non potest, quantum ad omnia, repellere stultitiam et alia de quibus ibi fit mentio. Sed
Deus, cujus scientiæ et potestati omnia subsunt,
sua motione ab omni stultitia, et ignorantia, et
hebetudine, et duritia, et hujusmodi (γ), nos lutos
reddit. Et ideo dona Spiritus Sancti, quæ faciunt
nos bene sequentes instinctum ipsius, dicuntur
contra hujusmodi defectus dari, d — Hæc ille. —
(i) quia — quando Pr.
(<) vtl. — ted l’r
(γ) hujusmodi, — hujui Pr.
DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. — QUÆSTIO L
Ex quibus apparet quod, prætcr habitus virtutum, I
sunt necessarii alii habitus, quos dicimus dona :
quia, prætcr inclinationem virtutum, quæ se habent
quasi active, indigemus motione passiva ex parte
nostri, et activa Spiritus Sancti, ad tendendum in
finem supernaluralem; ad quam (x) motionem passivam disponunt habitus donorum, ut dictum est.
Ad secundum dicitur quod responsio ibidem data,
bona est : quia fortitudo quæ est virtus, et fortitudo
quæ est donum, differunt specifice. Et ad hujus
probationem, dicitur quod donum fortitudinis perlicit modo superhumano, ut ibidem dicitur. Et ad
hujus declarationem, dicit sanctus Thomas, 2’ 2
,
*
q. 139, art. 1 : « Fortitudo importat quamdam
animi firmitatem. Et hæc quidem firmitas animi
requmlur, et in bonis faciendis, el in malis perfe
rendis (6), et præcipue in arduis bonis et malis.
Horno autem, secundum proprium et connaturalem
modum, hanc firmitatem in utroque habere potest,
ut non deficiat a bono propler difficultatem vel ali
cujus ardui implendi operis, vel alicujus gravis (γ)
mali perferendi; et, secundum hoc, fortitudo poni
tur virtus specialis, vel (o) generalis. Sed ulterius a
Spiritu Sancto movetur animus hominis, ad hoc
quod perveniat ad finem cujuslibel operis inchoati,
el evadat quæcumque pericula imminentia; quod
quidem excedit naturam humanam. Quandoque
enim non subest potestati hominis ut consequatur
finem sui operis, vel evadat mala seu pericula, cum
quandoque opprimatur ab eis in mortem; sed hoc
operatur Spiritus Sanctus in homine, dum perducit
eum ad vitam aeternam, quæ est finis omnium bono
rum (c) operum, el evasio omnium periculorum; el
hujus rei infundit quamdam fiduciam menti Spi
ritus Sanctus, contrarium timorem excludens. Et,
secundum hoc, fortitudo ponitur donum Spiritus
Sancti; dona enim Spiritus Sancti respiciunt motio
nem animæ a Spiritu Sancto. » — Hæc ille. —
Item, in solutione primi, sic dicil : α Fortitudo quæ
est virtus, perficit animam ad sustinendum quæ
cumque pericula, sed non sufficit dare fiduciam
evadendi quæcumque pericula; sed hoc (ærtinet ad
fortitudinem quæ est donum Spiritus Saucii. » —
Hæc ille. — Ex quibus patet quoti, licet fortitudo
virtus, et fortitudo quæ est donum Spiritus Sancti (ζ),
habeant idem objectum materiale, scilicet pericula
et ardua, tamen objectum formale non est idem;
quia aliter firmatur homo per virtutem, et aliter
per donum, in eadem materia. Et similiter, dicti
habitus ad diversos fines proximos ordinantur. Et
ideo distinguuntur specifice. De hoc, in suo simili,
(а) i/unm. — r/urni Pr.
(б) perferendis. — per se negandis Pr.
(γ) gravis. — generis Pr.
(β) vet. — non Pr.
(<) bonorum. — beatorum Pr.
(ζ) qiur est donum Spiritus Taneti
Om Pr.
loquitur sanctus Thomas, 1· 2
*,
q. 63, art. 4,
ubi ostendit quomodo virtutes morales acquisitæ et
infusa? specifice distinguuntur, ut recitatum fuit in
præcedenti quæslione, articulo tertio, in responsione ad sextum argumentum Durandi contra tertiam conclusionem.
Tunc ad primam improbationem hujus responsionis, dicitur quod Sanctus Thomas non ponit
quod dona altiori modo perficiant quam virtutes
theologiae, potissime quam charitas; immo totum
oppositum dicit, ut palet, 1
* 2
,
*
q. 68, art. 8, ubi
sic dicil : < Virtutes m tria genera distinguuntur
sunt enim quædam virtutes theologiae, quaedam
intellectuales, quædam morales. Virtutes quidem
theologicae, >unt quibus mens humana Deo conjungitur; virtutes autem intellectuales, sunt quibus
ratio ipsa perficitur; virtutes autem morales, sunt
quibus vires appetitivæ perficiuntur ad obediendum
rationi. Dona autem Spiritus Sancti sunt quibus
omnes vires animæ disponuntur ad hoc ul subdan
tur motioni divinæ. Sic ergo eadem videtur esso
comparatio donorum ad virtutes theologicae, per
quas homo unitur Spiritui Sancio moventi, sicut
virtutum moralium ad virtutes intellectuales, per
quas perficitur ratio, quæ est virtutum motiva.
Unde, sicut virtutes intellectuales præferunlur vir
tutibus moralibus, et regulant eas; ita virtutes theo
logiae præferunlur donis Spiritus Sancti, et regu
lant ea. Unde Gregorius dicil, in 1. Moralium
(cap. 27, al. 12, in \et. 28), quod neque ad denarii
perfectionem septem filii, id est, septem dona,
perveniunt, nisi in spe, fide et charitate fuerit
omne quod agunt. Sed si comparemus dona ad
alias virtutes intellectuales vel morales, dona praefe
runtur virtutibus. Quia dona perficiunt vires animæ
in comparatione ad Spiritum Sanctum moventem ;
virtutes autem perficiunt vel rationem ipsam, vel
alias vires in ordine ad rationem. Manifestum est
autem quod ad altiorem motorem oportet majori
lærfectione mobile esse dispositum. Unde perfe
ctiora sunt dona virtutibus. » — Hæc ille. — Item,
ari. 4, in solutione tertii, sic dicit : « Animus homi
nis non movetur a Spiritu Sancio, nisi ei secundum
aliquem modum uniatur; sicut instrumentum non
movetur ab artifice, nisi per contactum, aut per
aliquam aliam unionem. Prima autem unio hominis
ad Deum est per fidem, spem et charitatem. Unde
istæ (x) virtutes præsupponuntur ad dona, sicut
radices quædam donorum. Unde omnia dona perti
nent ad has tres virtutes, sicut quædam derivationes
praedictarum virtutum. » — Hæc ille.
Ad secundam improbationem diclæ responsio
nis, dicilur quod habitus fortitudinis virtutis, quanlumcumque intendatur, non potest pervenire ad
hoc quod reclificet ct firmet animum humanum in
(>)
i.
411
— Om. Pr.
..
418
libiu in. sententiarum
bonis agendis et malis sustinendis, eo modo quo
rectifiai fortitudo quæ est donum. Unde illa» recti
tudines non differunt solum secundum intensum el
remissum, sed etiam specifice, ul ex dictis patet.
Item, i· 2
*, q. 68. art. 2, arguit sic sanctus Thomas
(arg. 1) : < Dona ordinantur ad quamdam perfectio
nem, ultra communem perfectionem virtutis. Non
est autem necessarium homini ad salutem, ut hujus
modi perfectionem consequatur, quæ est ultra com
munem statum virtutis : quia hujusmodi perfectio
non cadit sub praecepto (a), sed sub consilio. Ergo
dona non sunt necessaria ad salutem, a Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : l quoddam
bonum naturale, sed etiam inquantum est necessaria
ad opera virtutum, et quæ ad ea (8) perlinent; et
iterum, sustinere aliqua dolorosa secundum conta
ctum corporis, puta vulnera et flagella. El ideo fortis
ex una parte habet unde delectetur, secundum dele
ctationem animalem, scilicet de ipso actu virtutis et
de fine ejus; ex alia vero parte habet unde doleat
animaliter, dum considerat amissionem propria»
vitæ, et corporaliter. Unde legitur, 2. Machab. 6
(v. 30), quod (c) Eleazarus dicit : Diros t orporis
sustineo dolores; secundum animam vero, pro
pter timorem tuum, libenter hoc patior. Sensibilis
autem dolor corporis facit non sentiri animalem
delectationem virtutis, nisi forte propter superab un dantem Dei gratiam,.quæ forte elevat animam
(x) praxeplo. — priceptione Pr.
(€) cuniuteralur. — consideretur Pr.
(γ) fecundum. — vel Pr.
(i) ta. — eam Pr.
(i) quod. — Otn. Pr.
ad divina, in quibus magis delectatur quam a cor
poralibus pomis afficiatur: sicul beatus Tiburlius,
cum super carbones incensos nudis plantis ince
deret, dixit quod videbatur sibi quod super roseos
flores ambularet. Facit tamen virtus fortitudinis ul
ralio non absorbeatur a corporalibus doloribus.
Tristitiam autem animalem superat delectatio vir
tutis, inquantum homo praefert bonum virtutis vita»
corporali el quibuscumque ad eam perlinentibus.
Unde dicit Philosophus, 3. Ethicorum (cap. 9; et
lib. 2, cap. 3), quoti a forti non requiritur ut dele
ctetur, quasi delectationem sentiens, sed sufficit
quod non trislelur. )> — Hæc ille. — Ex quibus
habetur qualiter virtus fortitudinis non tollit omnem
tristitiam corporalem aut animalem, sed tenet ratio
nem, ne a quacumque tristitia absorbeatur, el no
homo deficiat a bono, propter difficultatem alicujus
arduioperis implendi, vel alicujus gravis (a) mali per
ferendi. Sed, ultra hoc, donum fortitudinis confert
fiduciam perveniendi ad finem cujuslibet operis
inchoati, et evadendi quæcumque pericula, ut prius
dictum est, in principio solutionis hujus secundi
principalis argumenti.— Item, !· 2æ, q. 69, art. 3,
sic dicit : α Λ sequela passionum irascibilis retrahit
virtus, ne homo in eis superfluat secundum regu
lam rationis; donum autem excellentiori modo, ut
scilicet horno secundum voluntatem divinam tota
liter ab illis tranquillus reddatur. A sequela vero
passionum concupiscibilis retrahit virtus, moderate
hujusmodi passionibus utendo; donum vero, si
necesse fuerit, eas totaliter abigendo; quinimmo, si
necessarium fuerit, voluntarium lucium assu
mendo. d — Hæc ille. — De hoc plenius dicetur
inferius.
Ad quartam improbationem, dicitur quod impos
sibile est eumdem simul agere eumdem actum prae
cise et tantum humane, el simul cum hoc agere
eumdem actum superhumane. Sed nulla contra
dictio aut impossibilitas est, aliquem agere unum
actum superhumane, el simul cum hoc agere illum
actum cum omni modo perfectionis humanæ, et
cum omni perfectione quæ est in modo humanæ
actionis ut humana est, excludendo negationem et
omnem imperfectionem concomitantem actionem
humanam inquantum hujusmodi, sed superaddendi)
perfectionem, sicut homo addit super animal ct
omnia genera pnecedentiaanimal.— Dicitursecundo,
quod, posito, sed non concesso, quod isti duo modi
agendi, scilicet humane et superhumane, essent
i itôôm possibiles, non ex hoc sequitur quod donum
evacuet omnino habitum vel actum virtutis : quia
habens utrumque habitum, potest uti seorsum uno
sine alio; potissime quia habitus doni magis dispo
nit ad motionem passivam a Spiritu Sancio, quam
ad activam a seipSb. Un i· sani lus Thomas, 2 * 2 ,
(a) gravit. — generfo Pr.
DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. — QUÆSTIO I.
q. 52, art. 2, in solutione primi, sic dicit : α In donis
Spiritus Sancti, mens humana non se habet ut
movens, sed magis ut mola, d — Hæc ille. —Et sic
palet quod aliquis potest agere hurnane, dum utitur
habitu virtutis, et potest agere superhumane, dum
movetur a Spiritu Sancto; a quo tamen potantia
animæ sic movetur, ut etiam aliquid ipsa agat.
Undo sanctus Thomas, 1· 2
,
*
q. 68, art. 3, arguit
sic (arg. 2) : α Dona Spiritus Sancti perficiunt homi
nem, secundum quod agitur a Spiritu Sancto. Sed
inquantum homo agitur a Spiritu Dei, se habet quo
dammodo ut instrumentum ipsius, vel respectu
illius. Non autem convenit ut instrumentum perfi
ciatur per habitum, sed principale agens. Ergo dona
Spiritus Sancti non sunt habitus. » Ecce argumen
tum. Sequitur responsio : <( Dicendum, inquit,
quod ratio illa procedit de instrumento cujus non
est agere, sed solum agi. Tale autem instrumentum
non est homo; sed sic agitur a Spiritu Sancto, quod
etiam agit, inquantum est liberi arbitrii. Unde
indiget habitu. »— Hæc ille.
Ad quintam improbationem, dicitur quod ista
verba, operari humane, et superhumane, sunt in
proposito proprie dicta, et non solum metaphoriea.
Et ad hujus improbationem, dicitur quod non omnis
actus hominis est proprie actus humanus, sicut
sepe dictum est prius (dist. præccd.) : quia nullus
actus vegetativæ, aut sensitivæ partis, non partici
pans ratione, est actus humanus. Item, actus homi
nis procedens ab habilibus deiformantibus homi
nem, et ex motione Spiritus Sancti, non proprie est
humanus. Et de hoc dictum est in probatione
secunda» conclusionis. Item,sanctusThomas, 3.Sen
tent., dist. 34, q. 1, art. 1, sic dicit : « Dona dan
tur ad altiores aclus quam sint aclus virtutum.
Unde, ad hujus intellectum, sciendum est quod,
cum virtus in omnibus rebus inveniri possit, secun
dum quod habent aliquas operationes proprias, in
quibus ad liene operandum ex propria virtute perfl
uuntur; loquentes tamen in materia morali de vir
tute, inlelligirnus de virtute humana, quæ quidem
ad operationem humanam bene exequendam perfi
cit. Operatio autem hominis potest dici tripliciter.
Primo, ex potentia eliciente vel imperante ojierationem : sicut operatio rationis, vel quia est alicu
jus potenliæ quæ obedit rationi; quia a ratione
homo habet quod sit homo. Nutriri autem, videre,
el hujusmodi, non sunt operationes hominis inquan
tum est homo, sed inquantum est vivum vel animal.
El, secundum hoc, omnes habitus jicrficientes ad
operationes aliquas, iu quibus non jxirlicipat vel
com municalcum brutis, possunt diciv π tuleshumanæ.
Secundo modo dicitur operatio humana ex materia,
sive objecto; sicut illæ quæ habent pro materia jus
siones, sive operationes humanas. Sic enim virtutes
morales proprie dicuntur virtutes humanæ, ul dicit
Philosophus, in 10. Ethicorum (cap. 7 et 8) : quia
410
opus speculativa» (α) virtutis magis est divinum
quam humanum; quia habet necessaria et ætema,
pro materia, non autem humana. Tertio modo dici
tur humana ex modo, quia scilicet in operationibus
humanis primo vel secundo modo dictis, etiam
modus humanus servatur. Si autem ea quæ hominis
sunt, supra humanum modum quis exequatur, erit
operatio non humana simpliciter, sed quodammodo
divina. Unde Philosophus, 7. Ethicorum (cap. 1),
contra virtutem simpliciter dividit virtutem heroi
cam (6), quam divinam dicit, eo quod per excellen
tiam virtutis homo fit quasi Deus. Et secundum
hoc, dico quod dona a virtutibus distinguuntur, in
hoc quod virtutes perficiunt ad actus modo humano,
sed dona ultra humanum modum. > — Hæc ille.—
Ex quibus apparet quod homo potest agere super
humane, etsi non ratione potentiæ elicientis, tamen
ratione materiæ circa quam agit, et ratione modi
agendi. — Nec valet improbatio hujus responsionis:
quia operatio superbumana convenit agenti homini,
inquantum fit fier gratiam particeps divinæ nature,
ut sit Deus per participationem; licet non conveniat
sibi ratione naturæ humanæ nudæ, et in puris natu
ralibus consideratæ, et non supervestite participa
tione divinitatis. Item, operatio divina et superhu
man! potest homini convenire, inquantum est
instrumentum motum a Spiritu Sancto, licet non
conveniat ei nl principali agenti. Et mullis aliis
modis palet falsitas et nullilas illius argumenti.
Ad sextam improbationem, dicitur quod nullo
modo tangit nos : quia nos non ponimus quod ali
quod donum Spiritus Sancti sit excellentius fide,
aut spe, vel charitate, ut prius visum est; nec quod
donum intellectus operetur excellentiori modo quam
fides; immo ponimus quod dona pnvsupponunt
habitus theologicos, quasi fonles et principia direcliva (γ) donorum. Veruintamen donum intellectus
habet alium actum ab actu fidei, et quasi alterius
speciei. Unde sanctus Thomas, 2
* 2e, q. 8, art. 5,
sic dicit, in solutione tertii argumenti : α Fides
importat solum assensum ad ea quæ proponuntur;
sed intellectus importat quamdam perceptionem
veritatis, etc. > Item, art. 6, sic dicit : « Sapientia,
scientia, consilium, intellectus, ordinantur ad super»
naturalem cognitionem, quæ in nobis per fidem
fundatur. Fides autem est ex auditu, ul dicilur(o),
llomanor. 10 (v. 17 ). Unde oportet aliqua proponi
homini ad erodendum, non sicut visa, sed sicut
audita, quibus pèr fidem assenliat. Fides autem
primo et principaliter se habet ad primam verita
tem, secundario autem ad quædam circa creaturas
consideranda, cl ulterius extendit se etiam ad dile
ctionem humanorum operum, secundum quod fides
(a) ι/ΜΤϋΖαίΗ·Α·. —
Pr.
(ίί) /itroicam. — theoricam Pr.
(γ) directive. — ct as&iones concupiscenti©,
vel (C) eidem annexas, u ex reverentia divinæ maje
statis, arbitretur ut stercora. > Ecce quomodo dona
operantur supra humanum modum in omni materia
virtutis. — Quomodo autem in pr.vdii lis materiis
virtutes operentur modo humano, e inferiori modo
operandi donorum, vide ibidem diffuse reseratum.
Sciendum tamen quod ibidem, et in articulo præcedenti, in solutione quinti argumenti, videtur velle
quod dona operantur excellentiori modo quam fides,
aut spes (γ); et quod sola charitas inter virtutes
est excellentior donis. Omnes autem alia? sunt donis
inferiores, quantuin ad modum operandi; licet non
$int inferiores simpliciter, quia habent excellentis
simum objectum. Et sic dicta Scripti non contradi
cunt dictis Summw, nisi apparenter.
Dicitur ulterius, quod responsio quam arguens
recitat, bona est; et illam tenet sanctus Thomas in
Summa (1« 2®, q. 68, art. 1 ι (m.
El ad primam illius improbationem, dicilur
primo, quod non est falsum, immo usquequaque
verum, quod ratio movet voluntatem quoad specifi
cationem objecti, sicut (ε) diffuse visum fuit in
secundo (2. Sentent., dist. 25). — Dicilur secundo,
quod ratio in virtute voluntatis, etiam quantum ad
exercitium actus, movet voluntatem ad actum eli
gendi; ct insuper movet appetitum sensitivum, et
membra exteriora, et omnes vires subditas imperio
voluntatis et obedientos rationi. Do hoc sanctus
Thomas, 1
* 2®, q. 17, art. I et octo sequentibus,
(а) tn nixui. — tnvituf Pr.
(б) concupiscentur, vel. — concupiscit Pr.
(γ) Delate ad spem, non videtur admittere Sanctus Tho
mas quod donum operetur modo excellentiori quam ipsa.
In hoc enim loco 3. Sententiarum (scilicet, dist. 31, q. I,
art. 2), sic dicit, ad tu»n : « Charitati ct spei non respondet
aliquod donum, quod perfectiori modo operetur: imperfe
ctio enim quæ est in aclu spei, non est ex modo operandi,
sed magis ex distantia objecti. ■
(l) primani vero in Scriptis super 3. Sententiarum. —
Ad. Pr. Here verba forsan adduntur propter aliquam respon
sionem primo allatam a Scolo, quam tainen Auctor in argu
mentis non posuit. Dicit enim Scotus, post Mptiniarn obje·
ctionem ; < Dicitur quod convenit per virtutes agere recte,
per dona perfecte. — Contra hoc: Eadem virtute recte ago,
quia virtus est rectitudo potentia»; ct perfecte ago. quia vir
tus est perfectio habentis in se, et qua opus ejus perfectum
redditur. ► Et postea addit : · Dicetur forte quod virtutes
disponunt voluntatem, etc. · (Cfr. art. pnec., S 1.) Hæc pri
ma responsio contra quam arguit Scotus, deduci potest ex
scriptis D. Thoinæ super 3. Sentent., dist. 34, q. I. ubi,
inter cætera, dicit, art. 1, ad lun». quod dona possunt nomi
nari virtutes, quia faciunt ad bene operandum; sed sunt
supra virtutes, quia ultra humanum modum perliciunl.
(c) sicut — Om. Pr.
— QUÆSTIO I
421
tractat diffuse. — Dicitur tertio, quod non omnis
virlus moralis, est subjective in voluntate; ct con
sequenter nec omnis virtus est dispositio voluntatis
ul mobilis ad obediendum rationi ut moventi. Sed
tamen omnis virtus moralis acquisita, est impressio
*
rationi
in appetitu sensitivo vel intellectivo, ad hoc
ut sit (x) l>ene rnobilis a ratione, ut 9© pe dictum
est in procedenti distinctione. Nec arguens prol>at
*itum.
op|>o
Et ideo non plus dicitur ad illam pri
mam improbationem.
Ad fecundam improbationem, dicilur quod beatitudines non distinguuntur a donis sicut habitus ab
habitu, sed sicut actus ab habitu ipsum eliciente.
De hoc sanctus Thomas, 1· 2e, q. 69, art. 1, sic
dicit : < Beatiludo est ultimus finis vil© human©.
Dicitur autem aliquis jam tabere finem, propler
spem finis oblinendi. Unde Philosophus dicit,
1. Ethicorum (cap. 9), quod pueri dicuntur beati
propter spem. Et Apostolus, Romanor. 8 (v. 24),
dicil : Spe salvi facti sumus. Spes autem de fine
consequendo (Ç) insurgit ex hoc quod aliquid conve
nienter movetur in finem, et appropinquat ad
ipsum ; quod fit per aliquam actionem. Ad finem
autem bealitudinis movetur aliquis, et appropin
quat, per operationes virtutum, et pnecipue per
operationes donorum, si loquamur de beatiludine
©terna, ad quam ratio non sufficit, sed in eam
inducit Spiritus Sanctus, ad cujus obedientiam et
sequelam per dona perficimur. Et ideo beatiludines
distinguuntur a donis el virtutibus, non sicut habi
tus distincti ab eis, sed sicut actus distinguuntur
ab habilibus. » — Hæc ille.
Ad tertiam improbationem, dicitur quod, licet
Spiritus Sanctus assistat voluntati et habitibus vir
tutum ad eliciendum actus convenientes voluntati
et virtuti el Spiritui Sancto, et per habitum virtutis
proportionentur Spiritui Sancto Unquam primo
motori ad actus humanos, quorum proximum mo
vens est ratio humana, et primum ac remotum est
Spiritus Sanctus; tamen per habitum virtutis mora
lis, aut intellectualis, non proportionatur Spiritui
Sancio tanquam moventi ad actus superhumanos et
excedentes facultatem rationisquantumcumque per
fect© habitu virtutis cardinalis, ad quos vires animæ
immediate moventur a Spiritu Sancio, el potius
aguntur quam agant. El ideo, ultra habitus virtu
tum cardinalium, sunl necessarii habitus donorum,
ut ssepe dictum fuit. Et ideo exemplum de visu collalo miraculose, ad hoc propositum nihil valet. Et
de hoc sanctus Thomas, 1* 2®. q. 63, art. 4, in
solutione tertii, sic dicit . α Oculum c©d nati Deus
fecit ad eumdem actum ad quem formantur alii
oculi secundum naturam; el ideo fuit ejusdem spe
ciei. El eadem ratio esset, si Deus vellet miraculose
(a) rit, — ik Pr.
(C) consequendo. — generando Pr.
422
LIBRI Itî. SENTENTIARUM
bant, sed quantum ad aclus quos habent circa mon·
suram, in qua non communicant cum virtutibus.
Et ideo actus illorum donorum remanebunt distincti
ab actibus virtutum qui erunt in palria. Et erunt
aclus horum donorum medii inter actus virtutum
theologicarum et actus virtutum moralium qui in
§ 2.— Ad argumenta contra secundam
palria remanebunt : quia actus virtutum theologi
CONCLUSIONEM
carum erunt circa Deum secundum se, sicut chariAd argumenta Durandi. — Ad primum Du lalis in diligendo ipsum; actus vero donorum enml
randi contra secundam conclusionem, dicilur con- circa Deum inquantum est regula dirigens in omni
formiter ad pnedicta in praecedenti conclusione.
bus aliis; sicut timor habebit reverentiam ad Deum,
Sicut enim dicit sanctus Thomas, de Virtutibus ex qua in hac vita omnia mundi prospera contem
(quæst. dc Virt. cardin.), articulo ultimo, in solu
psit; actus vero virtutis cardinalis erit circa finem
tione quinti : < Aliquid dicitur esse objectum vir proprium, quem quis consecutus est ex meritoriis
tutis dupliciter. Uno modo, sicut id ad quod virtus actibus virtutum; sicut temperantiæ, nullo defectu
ordinatur sicut in finem; sicut summum bonum est
noxio delectari. » — Hæc ille. — Ex quibus palet
objectum charilatis, beatiludo æterna objectum spei.
quod dona habebunt aliquod objectum in patria,
Alio modo, sicut materia circa quam operatur, ut scilicet ipsum Deum, secundum quod est regula
ab ea in aliud tendens. Et hoc modo delectationes directive aliorum.
coitus sunt materia temperantiæ : non enim tempe
Quales autem aclus habebunt in patria, diffuse
rantia intendit hujusmodi (a) delectationibus inliæ- ostendit 1
* 2·, q. 68, art. 6, in solutione secundi,
rere; sed potius, istas delectationes compescendo,
ubi sic dicit : « Gregorius quasi in singulis donis
tendere in bonum rationis. Similiter, fortitudo non
ponit aliquid quod transit cum statu præsenti, et
intendit inhærere periculis; sed, superando peri aliquid quod permanet in futuro. Dicit enim (1. Mora
cula, consequi bonum rationis. El idem est de pru
lium, cap. 32, al. 15) quod sapientia mentem
dentia, respectu dubitabilium; et de justitia, respectu etiam de æternorum spe et certitudine reficit;
necessitatum hujus vitæ. Et ideo quanto longius ab quorum duorum spes transit, sed certitudo remanet.
his fuerit recessum, secundum profectum spiritualis
De intellectu, dicit quod in eo quod audita pene
vitæ, tanto erunt perfectiores actus harum virtu trat, reficiendo cor, tenebras ejus illustrat : quo
tum : quia pnedicta objecta magis se habent ad has rum duorum auditio transit, quia non docebit vir
virtutes per modum termini a quo, quam per fratrem (a) suum, ut dicitur, Jerem. 31 (v. 34);
modum termini ad quem, qui dat speciem, d — sed illustratio mentis manebit. De consilio autem,
Hæc ille. — Sic, in proposito, dico quod habitus dicit quod prohibet esse præcipitem, quod est
donorum habent duplicia objecta, potissime illa de necessarium in præsenti (6); et iterum, quod ratione
quibus loquitur arguens : unum est materiale, et animum replet, quod est necessarium etiam in
quasi terminus a quo; aliud formale, et quasi ter
futuro. De fortitudine vero, dicit quod adversa non
minus ad quem, quod est differentia secunda, el
metuit, quod est necessarium præsenti vitæ; el
mensura vel conform itas ad illam. Secundum obje
iterum, quod confidentiae cibos apponit, quod per
ctum manebit in palria, licet non primum. —liem,
manet et in fututo» Dc scientia vero, unum tantum
sanctus Thomas, 3. Sentent., disl. 34, q. 1, art. 3,
periit, quod ignorantia: jejunium superat, quod
in solutione sexti, sic dicil : < Dona illa quæ com pertinet ad statum praesentem; sed (γ) quod addit,
municant cum virtutibus in objecto quod in palria
in ventre mentis, per quod potest figuraliter intelremanebit, non remanebunt in patria virtutibus illis ligi repletio cognitionis, pertinet etiam ad statum
distincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imper
futurum. De pietate vero, dicit quod cordis viscera
fectione et perfectione in modo operationis. Quod
misericordia: operibus replet, quod quidem, secun
patet de intellectu et fide : quia visio, quæ fidei suc dum verba, pertinet tantum ad pnesentem statum;
cedit, ad donum intellectus perfectum perlinet, ut sed ipse intimus affectus proximorum, per viscera
patet in Glossa, Matlh. 5. Et similiter est de sapien designatus, pertinet etiam ad futurum statum, in
tia, per quam filii Dei vocabimur (6), in compara quo pictas non exhibet misericordia
*opera,
sed con
tione ad spem, quæ ad hanc celsitudinem aspirat. gratulationis affectum. Dc timore vero, dicil quodj
Sed dona illa quæ communicant cum virtutibus premit mentem, ne superbiat de prtesent ibus, quod
moralibus in materia quæ in patria non remanebit,
perlinet ad pnesentem statum; et quod de futuris
non remanebunt quoad aclus quos habent circa cibo spei confortat (o), quod etiam perlinet ad sta
materiam illam in qua cum virtutibus communica-
causare in homine virtutes, quales acquiruntur ex
actibus. Sed non ita est in proposito. > — Hæc ille,
in forma.
Et hæc sufficiant ad dicta Scoti.
(i) Av/uimodi. — Av/iii Pr.
(I) meabimur. — vorabuntur Pr.
ta) fratrem. — finem Pr.
(6) quod eu neceuarium in priment i. — Om. Pr.
(γ) trd. —'teeundiim Pr.
(8) cibo tpei confortat. — cibat tpei conterit Pr.
DISTINCTIO XXXVI, - QUÆST10 I.
tum præsenlem, quantum ad spem, sed potest etiam
ad statum futurum pertinere, quantuihad conforta
tionem de rebus hic speratis et ibidem obtenti
*.
»
— Hæc ille. — Ex quibus patet quod omnia dona
Spiritus Sancti habebunt aliqua objecta in patria,
vel Deum» vel proximum, vel proprium (a) subjectum;
licet subjectum et proximum in ordino ad Deum, p!
Deum principaliter, non quidem in sc, quia sic est
objectum virtutum theologicarum, sed Deum ul est
regula et mensura actuum ad bealitudinem perii·
nentium.
Ad secundum respondit sanctus Thomas, 1'2,
q. 68, art. 6, ubi arguit sic (arg. 3) : < Donorum
quædam perficiunt hominem in vita activa ut scien
tia, consilium, pietas, et fortitudo, et timor. Sed
activa vita cum (C) hac vita terminatur, ut dicit
Gregorius, 6. Moralium (cap. 37, al. 18, in vet 28).
Ergo in statu gloriæ non erunt omnia dona. > Ecce
argumentum. Sequitur responsio : < Dicendum,
inquit, quod ratio illa procedit de donis quantum
ad materiam. Opera enim vitæ activa? non erunt
materia donorum; sed omnia habebunt actus suos
circa ea quæ perlinent ad vitam contemplativam,
quæ est vita beata, d — Hæc ille.
Ad argumentum pro quaestione, respondet san
ctus Thomas, Ie 2^,q. 68, art. t, in solutione tertii,
ubi sic dicit : α Diffinitio illa datur de virtute secun
dum communem modum virtutis. Unde, si volu
mus diffinitionem restringere ad virtutes, prout
distinguuntur a donis, dicemus quod hoc quod dici
tur, qua recte vivitur, intelligendum est de recti
tudine vitæ quæ accipitur secundum regulam ratio
nis. Similiter donum, prout distinguitur a virtute
infusa, potest dici illud quod datur a Deo in online
ad motionem ipsius, quod scilicet facit hominem
bene sequentem instinctus suos. > — Hæc ille.
Et hæc do quaestione sufficiant. De qua benedi
ctus Deus. Arnen.
DISTINCTIO
XXXVI.
QUÆSTIO UNICA.
UTRUM VIRTUTES CARDINAUX SINT INTER SE CONNEXÆ.
ITA QUOD QUI HABET UNAM. HABEAT OMNES
incA trigesimnm^exlam distinctionem 3.
®rnfenharum , et alias quatuor soquenfinem tertii, quæritur :
Utrum virtutes canlinales sint inter se
connexæ, ita quod qui habet unnm, habeat omnes.
(3) proprium. — propter Pr.
(i) cum. — in Pr.
m
Et arguitur quod non. Quia dicit Beda, super
Luc., cap. 17, quod sancti magis humiliantur de
virtutibus quas non habent, quam extollantur de
virtutibus quas habent. Ergo quasdam habent, et
quasdam non habent. Non ergo virtutes sunt (a)
connexæ.
In oppositum arguitur. Quia dicit Ambrosius,
super Lucam (lib. 5) : Connexa» sunt atque conca
tenata» virtutes, ut qui unam habuerit, omnes
habere videatur.
In hac qu.Tstione sunt 1res articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo, objectiones. In
tertio, solutiones.
:
ARTICULUS L
I
PONUNTUR CONCLUSIONES
,
Quantum ad primum articulum, sit
Prima conclusio :
Quod prudentia non potest
esse sine virtute morali.
Hanc probat sanctu
*
Thomas, P 2
*,
q.58, art. 5,
i ubi sic (licii : < Prudentia sine virtute morali esse.
non potest. Cujus ratio est : Quia prudentia est
recta ratio agibilium, non solum autem in univerI sali, sed in particulari, in quibus suni actiones.
Recta autem ratio præexigit principia, ex quibus
1 ratio procedit. Oportet autem rationem circa particulari a procedere non solum ex principiis universa
libus, sed etiam ex principiis particularibus. Circa
principia quidem universalia agibilium homo recte
I se habet per naturalem intellectum principiorum,
per quem homo cognoscit quod nullum malum e
*t
agendum, vel etiam per aliquam scientiam praclicam. Sed hoc non sufficit ad recte ratiocinandum
circa particularia. Contingit enim quandoque quod
hoc universale principium cognitum per intellectum
vel scientiam, corrumpitur in particulari per ali
quam passionem : sicut concupiscenti, quando (δ)
concupiscentia vincit, videtur hoc esse bonum quod
concupiscit, licet sit contra universale judicium
rationis. El ideo, sicut homo disponitur ad recte se
habendum circa universalia principia per intelle
ctum naturalem, vel per habitum scientiæ; ita, ad
hoc quod recte se hal>eat circa principia particularia
agibilium, quæ sunt fines» oportet quod perficiatur
per aliquos habitus, secundum quos fiat quodam
modo homini connaturale recte judicare de fine. El
hoc fit per virtutem moralem : \irtuosus enim judi
cat recto de fine virtutis; quia qualis unusquisque
(1) tunl. — temper Pr.
(C) quando. — quandoque Pr.
LIBRI UL SENTENTIARUM
424
«t, talis videtur ei finis, ut dicitur, 3. Ethico
rum (cap. 5). El ideo ad rectam rationem agibilium,
quæ est prudentia, requiritur quod homo habeat
virtutem moralem. d — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Recta ratio
circa particularia agibilia non potest esse nec haberi
sine recta æstirnalione principiorum particularium,
ex quibus procedit syllogismus practicus. Sed ad
hoc (a) requiritur virtus moralis; et prudentia est
hujusmodi (ζ) recta ratio, ex hujusmodi 'γ) princi
piis procedens. Igitur prudentia non potest haberi
sine virtute morali.
Secunda conclusio est
quod nulla virtus moralis (
potest haberi sine prudentia.
Hanc probat sanctus Thomas, ubi supra (1® 2æ,
q. 58), art. 4, ubi sic dicit : < Virtus moralis potest
quidem esse sine quibusdam intellectualibus virtu
tibus, sicut sine sapientia, scientia et arte; non
autem potest esse sine intellectu et prudentia. Sine
prudentia quidem esse non potest virtus moralis.
Quia virtus moralis est habitus electivus, idest,
faciens bonam electionem. Ad hoc autem (o) quod
electio sil bona, duo requiruntur. Primo, ut sit
débita intentio finis; et hoc fit per virtutem mora
lem, quæ vim appetilivam inclinat ad bonum con
veniens rationi, quod est finis debitus. Secundo, ut |
homo recte accipiat ea quæ sunt ad finem; el hoc
non potest esse nisi per rationem recte consiliantem, ,
judicantem et proripientem; quod pertinet ad pru
dentiam el ad virtutes sibi annexas. Unde virtus
moralis sine prudentia esse non potest. Et per con
sequens, nec sine intellectu : per intellectum enim
cognoscuntur principia naturaliter nota, tam in
speculativis quam in operatives; unde, sicut recta
ratio in speculativis, inquantum procedit ex princi
piis naturaliter cognitis, intellectum præsupponit
principiorum, ita etiam prudentia, quæ est recta
ratio agibilium. » — Hæc ille.
Ex quibus potest formari talis ratio : Nullus habi
tus electivus secundum rectam rationem, potest
esie sine recta ratione consiliante, judicante, prori
piente. Sed hoc modo se habet virtus moralis ad
prudentiam. Ergo non potest esse sine prudentia.
Tertia conclusio
est quod quatuor virtutes car
dinales sunt connexic, Ita quod qui habet
unum, habet omnes quatuor.
Hanc ponit sanctus Thomas, 1® 2
*,
q. 65, art. 1,
ubi sic dicit : « Virtus, moralis potest accipi dupli
citer: scilicet vel perfecta, vel imperfecta. Imper
(a)
(C)
(γ)
(I)
Aor. — Ao« Pr.
hvjutmodi. — hujus Pr.
hujurmodi. — Aujtu Pr.
autem. — ergo Pr.
fecta quidem virtus moralis, ut temperantia, vel
fortitudo, nihil aliud est quam inclinatio in nobis
exsistens ad aliquod opus de genere bonorum facien
dum, sive talis inclinatio sit in nobis a natura, sive
consuetudine. Et hoc modo accipiendo virtutes
morales, non sunt connexæ. Videmus enim aliquem
ex naturali complexione, vel ex aliqua consuetu
dine, promptum esse ad opera liberalitatis; qui
tamen non est promptus ad opera castitatis. Perfecta
autem virtus moralis, est habitus inclinans ad bonum
opus bene agendum. Et sic accipiendo virtutes
morales, dicendum est virtutes morales esse con
nexas, ut fere ab omnibus ponitur. Cujus ratio
duplex assignatur, secundum quod diversimode ali
qui («) virtutes cardinales distinguunt. Quidam enim
distinguunt eas secundum quasdam generales con
ditiones virtutum : utpote quod discretio pertineat
ad prudentiam, rectitudo ad justitiam, moderantia
ad temperantiam, firmitas animi ad fortitudinem,
in quacumque materia ista considerentur. Et, secun
dum hoc, manifeste apparet ratio connexionis : non
enim firmitas habet laudem virtutis, si sit sine
moderatione, vel rectitudine, aut discretione. Et
eadem ratio est de aliis. Et hanc rationem con
nexionis assignat Gregorius, 22. Moralium (cap. 1),
dicens (6) quod virtutes, si sint disjuncta (γ) non
possunt esse perfectæ secundum rationem vir
tutis : quia nec prudentia est vera, quæ justa et
temperans ct fortis non est. Et idem subdit de
aliis virtutibus. Et similem rationem assignat Augu
stinus, G. de Trinitate (cap. 4). — Alii vero distin
guunt prodictas virtutes secundum materias. Et,
secundum hoc, assignatur ratio connexionis ab Ari
stotele, 6. Ethicorum (cap. ult.). Quia, sicut supra
dictum est (l3 2W, q. 58, ari. 4), nulla virtus mora
lis potest haberi sine prudentia, eo quod proprium
virtutis moralis, est facere rectam electionem, cum
sit habitus electivus. Ad rectam autem electionem
non solum sufficit inclinatio in finem debitum, quod
est directe per habitum virtutis moralis, sed etiam
quod aliquis recte eligat ea quæ sunt ad finem; quod
fieri non potest nisi per prudentiam, quæ est consiliativa, et judicativa, et proceptiva eorum quæ sunt
ad finem. Similiter etiam prudentia non potest
haberi, nisi habeantur virtutes morales : cum pru
dentia sit recta ratio agibilium, quæ, sicut ex prin
cipiis, procedit ex finibus agibilium, ad quos aliquis
recte se habet per virtutes morales; unde, sicut
scientia speculativa non potest haberi sine intellectu
principiorum, ila nec prudentia sine virtutibus mora
libus. Ex quo manifeste sequitur virtutes morales
esse connexas. n — Hæc ille.
Idem ponit, 3. Sententiarum, dist. 36, q. 1,
(a) atiçui. — aliquK Pr.
(β) dicent. — Om. Pr.
(γ) diajunctæ. — ditlinctæ Pr.
DISTINCTIO XXXVI. — QUÆÔTIO I.
425
art. 1;et,de Virtutibus in communi, inquæstione l non potest voluntas simul non esse reda; et ita non
de Virtutibus cardinalibus, art. 2.
oportet alicui persuadere de recte volendo, sed de recte
Ex quibus potest formari talis ratio : Quando- considerando. — Item, per rationem : Quia, intel
cumque aliqua sic se habent, quod non possunt esse ! lectu recte dictante, voluntas potest nihil eligere,
sine aliquo tertio, nec illud tertium sine quolibet sicut potent non eligere illud quod dictatur ab intel
illorum, talia sunt perfecte connexa. Sed quatuor lectu; quia simul movetur ratio ab hoc et ab illo
virtutes cardinales sic se habent, quod 1res illarum,
intellecto. Nihil autem eligendo, non generatur in
quae sunt morales, non possunt esse sine prudentia ; ea aliqua virtus. Sed ex recto dictamine generatur
nec aliqua illarum trium j>otesl esse sine prudentia;
prudentia. Ergo generabitur prudentia absque vir
nec prudentia, quæ est intellectualis, potest esse tute morali.
sine tribus aliis moralibus. Igitur illæ quatuor habent
Tertio. Quia (a) mala electio non potest excæcare
perfectam connexionem.
intellectum, ita quod erret circa agibilia. Probatur :
Et in hoc primus articulus terminatur, etc.
Quia termini sunt totalis causa primi principii, in
practicis sicut in speculabilibus, ex 1. Posteriorum
(t. c. 6); et omnis forma syllogistica, est evidens ex
ARTICULUS II.
se omni intellectui ; patet ex diffinitione syllogismi
perfecti, 1. Priorum (cap. 1). Ergo, terminis appre
PONUNTUR OBJECTIONES
hensis et compositis, et facta deductione syllogistica,
necesse est intellectum acquiescere orationi, cujus
§ 1. — Contra primam et secundam
notitia precise dependet ex notitia terminorum
CONCLUSIONES
primi principii, et notitia deductionis syllogisticae.
Ergo impossibile est voluntatem facere intellectum
Argumenta Scoti. — Quantum ad secundum considerantem principia, per deductionem syllogisti
articulum, arguendum est contra conclusiones. Et cam errare circa conclusionem ; et multo magis nec
quidein, contra primam et secundam (a) arguit circa principia. El ita nullo modo excæcabitur intel
lectus, ita ut erret.
Scotus (dist. 36, q. 1, art. 2), probando quod non
Si concedas conclusionem, et dicas quod ideo
necessario quaelibet virtus est connexa cum sua pru
voluntas excæcat, quia avertit intellectum a recta
dentia; immo, qu(xl ratio potest esse recta, et ele
ctio prava ; et tunc prudentia potest esse sine virtute consideratione; — Contra. Sic avertere non est
excæcare : nam sic (6) posset avertere, stante pru
moral i.
ibile est enim prudentem non semper
Primo. Quia dicit Augustinus, super illud Psalmi dentia ;
(123, v. 3), « Forte vivos déglutissent nos x ; considerare ea quæ sunt prudentiae, sed quandoque
alia velle. — Item : Velle avertere requirit aliquod
Vivi (6) absorbentur, qui sciunt malum esse, et
intelligcre, simul tempore, et prius natura. Illud
consentiunt. — Item, super illud Psalmi (68, v. 23),
autem, aut est diclamen rectæ rationis, a quo volun
α Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum,
tas vult avertere intellectum; et tunc sequitur quod
etc. » : Quid est α vivos > (γ)? Consentientes, et
velle avertere non est peccatum, per te, quia stat
scientes vitio consentire non debere. Ecce nove
runt muscipulam, ct pedem mittunt. — Item, cum recto dictamine. Aut ille actus pravius ipsi
super illud Psalmi (118, v. 20), α Concupivit anima velle avertere, est alius a recto dictamine; et, si sit
mea, etc. » : Prœccdit intellectus, sequitur nullus rectus, sequitur idem quod prius, scilicet quod
velle avertere non est peccatum, et ita ad ipsum non
aut tardus affectus.
Secundo. Quia ad hoc videtur esse auctoritas et sequitur excæcat io. Si autem iste actus pravius ipsi
velle, non sit rectus, non esset excaecatio sequens
ratio Philosophi, 2. Ethicorum (cap. 4). Ratio,
ipsum velle avertere, quia pracedit illud velle.
inquit, aut nihil aut parum valet ad virtutem. Si
Quarto sic. Aut, recto dictamine stante, voluntas
autem rectitudo intellectus in considerando, neces
male eligit; et tunc habetur propositum. Aut, si
sario haberet, per concomitantiam, rectam volunta
male eligit, et illo non stante eligit, eligit (γ) jiosito
tem, cum scientia multum faciat ad rectam conside
rationem, consequenter multum faceret ad rectum aliquo alio actu intellectus, et non recto, quia, si
velle. Immo sequitur aliud, quod non oportet per esset rectus, tunc, per te, voluntas eligendo non
suadere alicui quod non sit vitiosus, sed quod con
peccaret (o). Igitur iste actus non rectus, erit pra
sideret secundum habitum intellectus (o) : nam, per vius ad malum velle; et non erit non rectus per aliud
te, considerando recte secundum habitum scientia·,
malum velle (et ita propositum), quia non est circu
le)
(6)
(γ)
(4)
et secundam. — Om. Pr.
inquit. — Ad. Pr.
Quid est « uivo> »? — Vihofû et Pr.
intellectus. — virtuti
*
Pr.
(a) Quia. — Quod Pr.
(C) tie. — fi Pr.
(γ) eligit. — Om. Pr.
(i) a verbis et nun recto usque ad peccaret, om. Pr.
42ô
LIBRI IU. SENTENTIARUM
lis; sicut non est minus perfecle (a) videns, vel
minus perfecte (fi) audiens, licet sil minus perfecte (γ)
sentiens.
Secundo. Nam virtus est habitus electivus, in
medietate consistens, quoad nos, determinata
ratione, ut sapiens determinabit (2. Ethicor.
cap. 6). Sed sine concurrentia aliarum virtutum in
eodem operante, potest esse talis conformités tam
habitus quam actus ad rectam rationem, secundum
quam eligit. Igilur, etc. Assumptum palet : nam
non recte eliget circa materiam temperanti©, nisi
precedente recta ratione dictante de tali eligibili;
potest autem præcedere rectum dictamen circa mate
riam unius, absque omni recto dictare rationis circa
materiam alterius virtutis.
Tertio. Quia aliquis potesl exercitari circa mate
riam unius virtutis, et non alterius; quia non occurrit
sibi oportunitas agendi circa materiam alterius vir
tutis. Ergo potest acquirere habitum unius, sine
habitu alterius. — Confirmatur. Quia ille cui non
occurrit opportunitas agendi circa materiam alterius
virtutis, non inclinatur ad hoc, sicut ad illud cujus
habet habitum.
Dicetur primo, quod, si materia alterius virtutis
non occurat exterius, occurrit tamen in phantasma
§ 2. — Contra tertiam conclusionem
tibus; et circa illa oportebit recte eligere, alias virtus
Argumenta Scoti. — Contra tertiam conclu acquisita in nullo gradu salvabitur. — Contra hoc
sionem arguit idem Scotus (dist. 3G, q. I, art. I), arguitur. Quia possibile est intellectum illa non con
profando quod virtutes morales non necessario sunt siderare, sed tantum illa ad quæ inclinat habitus
virtutis : quia non contingit intellectum duo simul
inter se connexæ.
distincte intelligere, secundum (3) communiter
Primo. Quia virtus est aliqua perfectio hominis;
loquentes; igitur (t),si occurrunt alia, quæ (ζ) per
et non totalis, quia tunc sufficeret una virtus mora
lis. Quando autem sunt plures perfectiones partiales tinent ad aliam virtutem, potesl voluntas non eligere
tunc illa, nec bene, nec male, sed praecipere non
alicujus, potesl illud esse perfectum secundum unam
considerationem illorum, et considerationem isto
perfectionem, et imperfectum factum secundum
aliam : sicul apparet in homine, cujus est habere rum quæ perlinent ad virtutem quam habet.
Dicetur secundo, quod, licet unus habitus possit
multas partes organicas; et ideo potest habere unam
perfectionem in summo, nihil habendo de alia, puta acquiri sine alio, tamen nullus habitus, quantumesse in summo dispositus ad visum, vel ad gustum, cumque intensus, habet rationem virtutis, nisi sit
nihil habendodeauditu. Potest ergoaliquishaberc per conformis aliis virtutibus; quia concordia habitus
fectionem respectu materi© temperantia? in summo, ad habitum est necessaria in quolifat actu virtutis.
— Contra hoc arguitur primo. Quia ex hoc sequitur
nihil habendo de perfectione quæ requiritur respe
quod quælibet virtus est alteri ratio essendi virtu
ctu materiæ alterius perfectionis ; et per consequens,
potest esse simpliciter temperatus, etiam ad quem tem. Consequens est falsum. Tenet consequentia :
nam, si habitus ille temperantiæ non est virtus nisi
cumque habitum temperanti©, etiamsi non sit for
tis. Non tamen est simpliciter moralis, sine omnibus quia concomitatur alia virtus, puta fortitudo, ergo
virtutibus moralibus (η); sicut non est perfecle sen fortitudo virtus, inquantum concomitans eam, erit
tiens, sine omnibus sensibus. Sed non est (0) minus illi habitui ratio essendi virtutem ; et, pari ratione,
perfecte temperatus, licet sit minus perfecte mora temperantia e converso, ul concomitans, erit forti
tudini ratio essendi virtutem; igilur (η) quælibet
Ius propter processum in infinitum in (a) causis et
cautelis. El per consequens, voluntas non excæcat
ad illud malum dictamen; quia, per te, male velle
sequitur ad illud»
Quinto. Quia nullus in via est omnino incorrigi·
bilis (δ). Ergo nullus potest omnino errare rirca
prima principia practica. Profatur consequentia.
Quia errans rirra prima principia practica, nihil
hafat per quod possit (γ) promoveri ad bonum : quo
cumque enim persuasio fiat ei, negabit assumptum;
quia nihil poteslevidentius assumi, quam primum
principium.
Sexto. Quia damnati non acquiescunt huic tan
quam vero, Deum esee odiendum (i) : quia tunc non
haberent vermem, de quo, Isaiæ till. (v. 24), Ver
mis eorum non morietur; nam simpliciter delecta
biliter odirent Deum, sine remorsu conscienti©.
Patet igitur, ex istis, quod (c) rectum dictamen sim
pliciter potest (ζ) esse in intellectu, absque recta ele
ctione illius dictati in voluntate; et ila, cum unicus
actus rectus dictandi generet prudentiam, vel mulli
frequentati, generabitur ibi prudentia absque-omni
habitu virtutis moralis. — llæc Scotus, in forma.
ti) tn/iniium in. — infinitis Pr
(6) incorrigi bilis. — incorruptibilii Pr.
(γ) jiotrit. — posset Pr.
(I) Drum ewr odiendum. — Deo esse obediendum Pr.
(i) quod. — cum Pr.
(0 poUwL — ponit Pr.
(r,) vtrfuiifruj moraltbtu. — Om Pr
(*) est. — Om. Pr.
(α) perfecte. — perfectu» Pr.
(6) perfecte. — perfectus Pr.
(γ) perfecte. — perfectus Pr.
(Î) facundum. — sed Pr.
(c) igitur. — aut Pr.
(ζ) alia, quae. — Om. Pr.
(r.) igitur. — ct Pr.
1
DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO I.
oril ratio niteri. Sed fakilas consequentis patet : quia
sequitur quod aliqua erit virtus, antequam sit vir
tus; et quod nulla erit prima virtus; ct ita nulla
erit virtus. Probatio istorum : Quia accipiamus
illum habitum de genere qualitatis, qui dicitur tem
perantia, si iste non potest esse virtus nisi conco
mitante alia virtute, quæ dicitur fortitudo, ergo
fortitudo est prius virtus quam temperantia sit vir
tus; et cum fortitudo non possit esse virtue nisi con
comitante virtute temperantia», ex hypothesi, ergo
fortitudo prius fuit virtus quam esset virtus. Et per
idem patet quod nulla erit prima virtus : quia non
potest esse sine concomitantia aliarum virtutum, et
hoc habentium rationem virtutum, ex hypothesi ; nec
aliqua alia est prima, quia nulla alia potest esse vir
tus sine concomitantia temperantiae, ut virtus est.
Si dicatur ad hoc, quod aliqua potest esse virtus
habens secum omnes virtutes concomitantes; el licet
in ratione qua est talis habitus, unus précédât
alium, non tamen in ratione qua est virtus; sed
omnes habitus, sive prius, sive posterius geniti,
habent rationem virtutis ex ratione propria et ex
concomitantia mutua; — Contra hoc arguitur. Quia
tunc sequitur quod unus actus generabit omnes vir
tutes morales in esse virtutis moralis; quod videtur
esse inconveniens. Probatur consequentia. Quia pone
illum habitum qui est temperantia, genitum ; et con
sequenter, habitum qui est fortitudo, genitum ad
similem gradum ; tamen (a) nullus istorum habi
tuum erit virtus, quousque quilibet habitus erit in
eodem gradu in quo est virtus. Aut igitur quilibet
habitus erit ante illum virtus, aut non. Si sic, habe
tur propositum : quia poterit unus habitus esse vir
tus sine alio; et ita non esso connexio virtutum. Si
non, ergo omnes habitus simul fient per unum
actum in esse virtutis; quod videtur inconveniens:
quia iste actus videtur esse actus unius virtutis; et
sicut esset unius, si
et virtus generata, sic est
generati vus unius; ergo non omnium.
Secundo, contra istam responsionem. Quia ratio
nabilius videntur species ejusdem generis in virtu
tibus moralibus esse connexas, quam duo genera :
quia magis inclinatur aliquis ad ordinate se haben
dum circa materiam magis conjunctam, ex virtute
quam habet, quam circa remotam magis; sed mate
ria· specierum ejusdem generis virtutis sunt magis
connexa» quam materiæ diversorum generum. Sed
species ejusdem virtutis non sunt connexæ : puta
virginitas, et castitas conjugalis. Ergo, etc. — Hæc
Scotus.
El in hoc secundus articulus terminatur.
(e) tamen, — tandem Pr.
421
ARTICULUS III.
PONUNTUR SOLUTIONES
§ 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
ET SECUNDAM CONCLUSIONES
Ad argumenta Scoti. — Quantum ad tertium
articulum, restat pradictis objectionibus respondere.
Et ideo
Ad primum Scoti contra primas duas conclusiones,
dicitur quod ex illis auctoritatibus quas arguens
inducit, concluditur quod scientia practica stat cum
perversa electione; non autem quod prudentia stet
cum illa. Et de hoc sanctus Thomas, de Virtutibus,
q. 6 (de Virt. in comm., q. unie., art. 6). Arguit
enim sic, in primo loco : < Philosophus dicit, in
2. Ethicorum (cap. 2 et 4), quod scire, parum vel
nihil prodest ad virtutem. Et loquitur de scientia
practica; quod patet ex hoc quod subjungit, quod
multi non operantur ea quorum habent scientiam;
scientia enim ordinata ad opus, est practici intelle
ctus. Enro intellectus practicus non potest esse sul>jectum virtutis. > Ecce argumentum. Sequitur respon
sio : <( Dicendum, inquit, quod Philosophus ibi
loquitur de scientia practica. Sed prudentia plus
importat quam scientia praclica. Nam ad scientiam
perlinet universale judicium de agendis, sicut for
nicationem esse malam, furtum non esse faciendum,
el hujusmodi ; qua quidem scientia exsistente, contingil in particulari actu judicium rationis intercipi,
ut non recte dijudicet; et, propter hoc, dicitur
parum valere ad virtutem scire. Sed ad prudentiam
perlinet recte judicare de singulis agibilibus, prout
sunt hic el nunc agenda; quod quidem judicium
corrumpitur per quodlibet peccatum ; et ideo, pru
dentia manente, homo non peccat. Unde ipsa non
parum, sed mullum confert ad virtutem; immo
ipsam virtutem causât. » — Hæc ille.
Hem, de Malo, q. 3, art. 9, sic dicit : α Socrates,
ut dicit Aristoteles in 7. Ethicorum (cap. 2). consi
derans firmitatem el certitudinem scientiæ, posuit
quod scientia non |>olest superari a passione, ita sci
licet quod nullus homo per passionem (a) potest ali
quid facere contra scientiam suam; et ideo omnes
virtutes nominabat scientias (£), et omnia vitia seu
peccata nominabat ignorantias. Ex quo sequebatur
quod nullus sciens ex infirmitate peccat; quod ma
nifeste contrariatur his quæ quotidie experimur. Et
ideo sciendum est quod habere scientiam contingit
multipliciter : uno modo in universali, alio modo in
particulari; el uno modo in habitu, alio modo in
actu. Potest autem ex passione primo quidem con
tingere ut id quod scitur in habitu, non considere-
(·) per paiiio nem. — Om. Pr.
W Bcienhaf. — Om. Pr
lia
LIBRI III. SENTENTIARUM
turin actu. Manifestum est enim quod quando una
potentia intenditur in suo actu, alia potentia impe
ditur vel totaliter avertitur a suo actu; sicut cum
qms intensus est ad aliquem audiendum, non perci
pit hominem transeuntem. El hoc ideo contingit,
quia omnes potentiæ radicantur in una anima, cujus
applicat intentio unamquamque potentiam ad suum
actum; et ita, cum aliquis fuerit fortiter intentus
circa actum unius potentiæ. minuitur ejus intentio
circa actum alterius. Si sit igitur concupiscentia for
tis, aut ira, aut aliquid hujusmodi, impeditur a
consideratione scientiæ. Secundo considerandum
est quod passiones anima', cum sint in appetitu sen
sitivo, sunt circa particularia : concupiscit enim
homo hanc delectationem, sicut el sentit hoc dulce.
Scientia autem est in universali. Et tamen univer
salis scientia non est principium alicujus aclus, nisi
secundum quod applicatur ad particulare ; quia actus
sunt dira particularia. Quando (a) ergo passio est
fortis circa aliquod particulare, repellit contrarium
motum scientiæ circa idem particulare : non solum
distrahendo a consideratione scientiæ, ut supra
dictum est; sed etiam corrumpendo per viam contrarietatis. Et sic ille qui in forti passione est con
stitutus, etsi consideret de aliquo universali, in par
ticulari tamen impeditur ejus consideratio. Tertio
considerandum est quod ex aliqua corporali trans
mutatione ligatur usus rationis, ut vel totaliter nihil
consideret, vel quod non libere considerare possit;
sicut palet in dormientibus et phreneticis. Per pas
siones autem fit aliqua immutatio circa corpus, ita
quod interdum aliqui propter iram, vel concupiscen
tiam, vel aliquam hujusmodi passionem, in insa
niam inciderunt. Et ideo quando hujusmodi passio
nes sunt fortes, propter ipsam transmutationem
corporalem, ligant quodammodo rationem, ul libe
rum judicium de particularibus agendis non habeat.
Et sic nihil prohibet aliquem scientem secundum
habitum et in universali, per infirmitatem peccare, a
— Hæc ille.
Simile ponit, 1· 2", q. 77, art. 2, ubi sic dicit :
< Opinio Socratis fuit, ut dicit Philosophus, 7. Ethi
corum (cap. 2), quod scientia nunquam posset supe
rari a passione; unde ponebat omnes virtutes esse
scientias, et omnia peccata ignorantias, in quo qui
dem aliqualiter recte sentiebat : quia, cum voluntas
sit boni, vel apparentis boni, nunquam voluntas in
malum moveretur, nisi illud quod non est bonum,
aliqualiter rationi bonum appareret; et, propter hoc,
nunquam voluntas in malum tenderet, nisi cum
aliqua ignorantia, vel errore rationis; unde dicitur,
Proverbiorum 14 (v. 22) : Errant qui operantur
malum. Sed quia experimento patet quod mulli
agunt contra illud cujus scientiam habent (el hoc
etiam auctoritate divina confirmatur, secundum
(*) Quando. — Non Pr.
i illud Lucæ 12 (v. 47) Servus qui cognovit volun
tatem domini sui, et non fecit, vapulabit plagis
multis; et, Jacobi 4(v.l7), dicitur: Scienti bonum,
ct non facienti, peccatum est illi), non simpliciter
verum dicit; sed oportet distinguere, ut tradit Phi
losophus, 7. Ethicorum (cap. 3). Cum enim ad
recte agendum homo utatur duplici scientia, scilicet
universali el particulari, utriusque defectus sufficit
ad hoc quod impediatur rectitudo operis et volun
tatis. Contingit igitur quod aliquis habeat scientiam
in universali, puta nullam fornicationem esse facien
dam, sed tamen non cognoscat in particulari, hunc
actum, qui est fornicatio, non esse faciendum; et
hoc sufficit ad hoc quod voluntas non sequatur uni
versale judicium rationis, vel scientiam rationis.
Item, considerandum est quod nihil prohibet aliquem scire aliquid in habitu, quod tamen inactu
non consideratur. Potest igitur contingere quod ali
quis etiam rectam scientiam habeat in singulari, et
non solum in universali, sed tamen actu non consi
deret; el tunc non videtur difficile quod printer id
quod homo actu non considerat, agat. Quod autem
homo non consideret in particulari id quod habitualiter scit, quandoque quidem contingit ex solo defectu
intentionis; puta cum homo sciens geometriam, non
intendit ad considerandum geometriæ conclusiones,
quas slalim habet in promptu considerare. Quan
doque autem homo non considerat id quod habet in
habitu, propter aliquod impedimentum superve
niens, puta propter aliquam occupationem exterio
rem, vel propter aliquam corporalem infirmitatem.
Et hoc modo, ille qui est constitutus in aliqua pas
sione, non considerat in particulari illud quod scit
in universali, inquantum passio impedit talem con
siderationem. Impedii autem tripliciter: primo, per
quamdam distractionem; secundo, per quamdam
contrarietatem, quia plerumque passio inclinat ad
contrarium illius quod scientia universalis habet;
terlio, per quamdam immutationem corporalem, ex
qua ratio quodammodo ligatur, ne libere (a) in
actum exeat; sicut el somnus, vel ebrietas, quadam
corporali transmutatione facta, ligat usum rationis.
Et quod hoc contingat in passionibus, patet ex hoc
quod, cum passiones multum intenduntur, ali
quando homo amittit usum rationis : multi enim,
propter abundantiam amoris vel ire, sunt in insa
niam conversi. Et per hunc modum passio trahit
rationem ad judicandum in particulari contra scien
tiam quam habet in universali. » — Hæc ille.
Item, dc Veritate, q. 24, ari. 2, sic didi : < Appe
titus cognitionem sequitur, cum appetitus non sil
nisi boni, quod sibi per vim cognitivam proponitur.
Et quod appetitus quandoque videtur cognitionem
non sequi, hoc ideo est, quia non circa idem acci
pitur appetitus el cognitionis judicium. Est enim
(») fidere. — fi6er Pr.
DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO I.
appetitus de particulari operabili; judicium vero
rationis est quandoque de aliquo universali, quod
est quandoque contrarium appetitui. Sed judicium
de hoc particulari operabili, ut nunc (a), nunquam
potest esse appetitui contrarium. Qui enim vult
fornicari, quamvis sciat in universali fornicationem
malum esse, tamen judicat sibi, ut nunc, bonuin
esse hunc fornicationis actum, et sub specie boni
ipsum eligit: nullus enim intendens ad malum ope
ratur. » — Hæc ille.
Item, eadem qmustione, art. 8, sic dicit : « Volun
tas naturaliter tendit in bonum, sicut in suum obje
ctum. Quod autem aliquando tendat in malum, hoc
non contingit nisi quia malum sub specie boni pro
ponitur. Malum enim est involuntarium ut dicit
Dionysius, 4 cap. de Div. Nomin. Unde non potest
esse peccatum in motu voluntatis, scilicet quod
malum appetat, nisi in apprehensiva virtute defe
ctus præexsistat, per quem sibi malum ut bonum
proponatur. Hic autem defectus in ratione potest
duplex accidere : uno modo, ex ipsa ratione; alio
modo, ex aliquo extrinseco. Ex ipsa quidem ratione:
quia ineslei naturaliter el immutabiliter sine errore
cognitio boni in universali, tam boni quod est finis,
quam boni quod est ad finem; non autem in parti
culari; sed circa hoc errare potest, ut æslimet ali
quid esse finem, quod non est finis, vel esse utile,
quod non est utile. Et, propter hoc, etiam voluntas
naturaliter appetii bonum quod est finis, scilicet
felicitatem in generali; et similiter bonum quoti est
ad finem; unusquisque enim naturaliter appetit uti
litatem suam; sed in hoc vel in illo fine appetendo,
aut hoc vel illo utili eligendo, incidit peccatum
voluntatis. Sed ex aliquo extrinseco ratio deficit,
cum, propter vires inferiores quæ intense moventur
in aliquid, intercipitur aclus rationis, ut non lim
pide et firmiter suum judicium dc bono voluntati
proponat : sicut cum aliquis habens rectam aestima
tionem de castitate servanda, per concupiscentiam
delectabilis appetit contrarium castitati, propter hoc
quod judicium rationis aliqualiter a concupiscentia
ligatur, ul dicit Philosophus, Ί. Ethicorum (cap.3). *
— Hæc ille.
Item, dc Malo, q. 16, art. 2, sic dicit : « Appe
titus nihil aliud est quam inclinatio quædam in
appetibile. El sicut appetitus naturalis consequitur
formam naturalem, ita appetitus sensitivus, vel
intellectivus, sequitur formam apprehensam ; non
enim est nisi boni apprehensi persensum, vel per
intellectum. Non ergo potest malum in appetitu
accidere ex hoc quod discordet ab apprehensione
quam sequitur, sed ex eo quod discordat ab aliqua
superiori regula. Et ideo considerandum est utrum
illa apprehensio quam sequitur inclinatio hujus
appetitus, sit dirigibilis aliqua superiori regula : si
(a) nunc. — Om. Pr.
enim non habeat superiorem regulam, qua dirigi
debeat, tunc impossibile est quod malum sit in tali
appetitu. Et hoc quidem contingit in duolius. Appre
hensio enim bruti animalis non habet superiorem
regulam, qua debeat dirigi; et ideo in ejus appetitu
non potest malum esse. Bonum enim estquod hujus
modi animal moveatur ad concupiscentiam, vel
iram, secundum formam sensibilem apprehensam;
unde Dionvsius dicit, 4. de Div. Nom., quod bonum
canis est esse furibundum. Similiter etiam intelle
ctus divinus non habet superiorem regulam, qua
dirigi possit; ideo in ejus voluntate non potest esae
malum. In homine autem est duplex apprehensio,
superiori regula dirigenda : nam cognitio sensitiva
debet dirigi per rationem, et cognitio rationis per
sapientiam seu legem divinam. Dupliciter igitur
potest esse malum in appetitu hominis. Uno modo,
quia apprehensio sensitiva non regulatur secundum
rationem; el, secundum hoc, Dionysius dicit, 4. de
Div. Nom., quod malum hominis est præter ratio
nem esse. Alio modo, quia ratio humana est diri
genda secundum sapientiam el legem divinam; el,
secundum hoc, Ambrosius (lib. de Paradiso, cap. 8)
dicit quod peccatum est transgressio legis divina.
In substantiis autem a corpore separatis est tantum
una cognitio, scilicet intellectualis, dirigenda secun
dum regulam sapientis divinæ; et ideo in voluntate
earum potest esse malum ex hoc quod non sequitur
ordinem superiorisregulæ, scilicet divinæsapientiæ. >
— Hæc ille.
Ex quibus, et multis aliis, quæ recitare longum
esset, et in 2. Sentent, (dist. 39, q. 1, praesertim,
art. 3, £ 2, ad 7um) diffuse recitata sunt, apprêt :
Prime, quod possibile est aliquem secundum volun
tatem male eligere, et simul cum hoc habere rectam
scientiam de agendis in universali. Secundo, quod
possibile est aliquem habere rectam æstimationem
et cognitionem de agendis in universali, actu, et in
particulari, in habitu, el simul cum hoc peccare,
male eligendo. Tertio, quod impossibile est aliquem
recte æstimare de agendis, actu, in universali el
particulari, ct simul cum hoc perverse eligere vel
peccare. Quarto, quod impossibile est aliquem habere
perfectum actum prudentiæ et ultimatum, et simul
cum hoc, male eligendo, peccare : perfectus enim (a)
aclus prudentiæ est recte consiliari, recte judicare,
recte pnecipere de particulari agibili, secundum
quod agendum est Jiic et nunc et secundum omnes
circumstantias. Quinto, quod nunquam voluntas
peccat in hoc quod discordai ab ultimato judicio el
actu rationis vel prudentiæ, sed quia discordat a
superiori regula. Sexto, quod nunquam aliquis
appetitus animalis, vel rationalis, aut intellecti
vus (6), tendit in oppositum illius quod ultimate
(a) enim. — autem Pr.
(15) intellectivus, — mtelhgibilu Pr.
430
LlDKl HL SENTENTIARUM
de gustu sano et infecto. Unde necesse est quod quicumque habet prudentiam, habeat et virtutes mora
les. a — Hæc ille. — Ex quibus patet quod sicut
virtus moralis requirit prudentiam, ad hoc ut recte
æstimet de his quæ sunt ad finem; ila prudentia
requirit virtutem moralem, ut faciat rectam æstimationem de fine, et reclum velle circa illum. Item,
1· 2r, q. 58, art. 5, arguit sic (arg. I) : « Perfectio
prioris non dependet a perfectione posterioris. Sed
ratio est prior appetitu sensitivo, et movens ipsum.
Ergo viitus intellectualis, quæ est perfectio rationis,
non dependet a virtute morali, quæ est perfectio
appetitive partis. Ergo potest esso sine illa. » Ecce
argumentum. Sequitur responsio : « Dicendum,
inquit, quod ratio, secundum quod est apprehensive
finis, præcedit appetitum finis; sed appetitus finis
præcedit rationem ratiocinanlem ad eligendum ea
quæ sunt ad finem; quod perlinet ad prudentiam :
sicut etiam in speculativis, intellectus principiorum
est principium rationis syllogizantis. d Item, ibi
dem, in solutione tertii, sic dicit : α Prudentia non
solum est bene consiliati va, sed etiam bene judica
tiva el bene praeceptiva; quod esse non potest, nisi
removeatur impedimentum passionum corrumpen
tium judicium et praeceptum prudentiæ; el hoc fit
per virtutem moralem, n Item, 3. Sentent., dist. 3fi,
q. 1, art. I, sic dicil : « inest siquidem nobis prin
cipalis inclinatio quædam ad actum prudentiæ; quæ
virtus naturalis dicitur, et vocatur a Philosopho
(G. Ethicor., cap. 13)δ«νότης ; quam nos industriam
dicere possumus. Quæ quidem et ad bona ct ad mala
se habere potest. Unde non est virtus; quia virtus
est quæ opus habentis semper bonum reddit. Unde,
si debeat ad hoc perduci (a), quod semper ejus judi
cium sit reclum, oportet quod addatur aliquid per
quod omnis error prohibeatur. Est autem duplex
error in judicio. Unus qui est circa finem; sicut
contingit in habente habitum vitii, qui quidem
inclinat ad actum suum sicut ad per se bonum. Et
talis error in agendis, assimilatur errori qui est
circa principia in speculandis. Alius error est in
prosecutione finis; quod contingit cum quis a recta
conceptione quam habet de fine, abducitur per pas
siones; sicut dicitur quod delectatio corrumpit exi
stimationem prudentiæ. Et hic error assimilatur in
agendis, errori qui est in speculabilibus circa decur
sum principiorum ad conclusiones. Utrumque autem
errorem prohibet virtus moralis, quæ in finem reclum
inclinationem facit, et passionem comprimit. Et ideo
prudentia non potest esse sine virtute morali; dico
temperantia, fortitudine, et justitia. » —Hæc ille.
— Ex quibus ornnibus patet quod pnesupponit,
i tanquam principium, reclum velle respectu finis;
licet non præsupponat, sed causet rectam electio
(i) videtur ei,· sicut virtuow ett appetibile ut finit, — nem eorum quæ sunt ad finem. Et consequenter
sibi proponitur cl praecipitur tanquam omnino agen
dum per vim apprehensivam. El per hæc patet quod
primum argumentum Scoli non valet.
Ad secundum dicitur primo, quod auctoritas Phi
losophi non valet in proposito; quia contra mentem
ejus applicatur. Et de hoc satis dictum est in solu
tione primi.
Dicitur secundo. quod nos non dicimus quod sem
per el necessario ad rectam æstimalionem vel consi
derationem intellectus de particulari agibili, sequa
tur recta electio : quia, ut diffuse habitum est in
secundo (2. Sentent., dist. 25), intellectus non
nécessitât nec necessario movet voluntatem quoad
exercitium aclus, sed solum quoad ejus specificatio
nem; el hoc, respectu aliquorum, et non omnium
objectorum. Sed dicimus quod perversa electio non
slat curn perfecto actu prudentiæ, nec cum omni
moda rectitudine rationis. Item, dicimus quod sem
per, el necessario, ad reclum praeceptum rationis
sequitur reda electio, et quod ad omne præceplum
sequitur electio; non autem ad omne consilium, vel
judicium. Et in hoc stat error et deceptio arguentis,
et vi
* responsionis nostra?, pro hoc et sequentibus.
El ad hunc sensum sunt intelligenda omnia dicta
sancti Thorn æ, ubi videtur oppositum dicere, sci
licet quod voluntas non contrai iatur ultimato judi
cio intellectus : accipit enim judicium pro praecepto.
De hoc plus dicetur in sequentibus. Hæc enim est
quædam magna clavis in hac materia, ex cujus
defectu multi falluntur. Et in hoc multum liene dicit
Aureolus (2. Sentent., dist. 25, q. 1, ari. 2).
Dicitur tertio, quod non solum persuadendum esi
homini quod recte consideret, immo quod recte velit,
si recta consideratio in universali el particulari de
agibilibus non potest haberi sine rectitudine volun
tatis. Dc hoc salis dictum est, duabus primis con
clusionibus. Et ulterius, de hoc sanctus Thomas, dc
Virtutibus, in tractatu de Quatuor Cardinalibus,
ari. 2, sic dicit : « Prudentia non potest esse sine
virtutibus moralibus. Est enim prudentia recta ratio
agibilium. Ad rectam autem rationem, in quolibet
genere, requiritur quod aliquis habeat rectam æstimationem et judicium de principiis, ex quibus illa
ratio procedit; sicut in geometricalibus, non potest
aliqui> habere æstimalionem rectam circa conclu
siones, nisi halieal rectam rationem circa principia
geometricalia. Principia autem agibilium sunt fines;
ex his enim sumitur ratio agendorum. De fine autem
habet aliquis rectam aestimationem per habitum
virtutis moralis: quia, ut dicit Philosophus, 3. Ethi
cor. leap. 5). qualis unusquisque est, talia ct finis
videtur ci; sicut virtuoso eat appetibile, ul finis(i),
bonum quod est secundum virtutem; et vitioso,
illud quod pertinet ad illud vitium (6); et est simile
rt Pr
(β) a verbis et vdiiuo usque ad vitium, om. Pr.
I
(a) ad. — Ad. Pr.
DISTINCTIO XXXVL - QUÆST1O i.
apparet quoti non solum oportet persuadere homini
quod recte consideret, immo quod recte velit et
appetat.
Dicitur quarto, ad rationem ibi Tactam, quod,
licet, intellectu recte dictante, consiliando et judi
cando dunlaxat, possibile sit voluntatem nec bene
nec male eligere, ut supra dictum est; tamen impossibile est, intellectum, recte et firmiter el immuta
biliter (x) consiliando, judicando, proripiendo,
dictare circa totam materiam prudentiæ aut agibi
lium, immo circa unam partem prudentiæ et mate
riæ moralis, nisi prius, ordine naturæ, appetitus
recte et firmiter inclinetur in finem, et intellectus
habeat rectam æstimalionem de fine (S); immoquin
ad bile proceptum sequatur electio conformis pra
eopto; quod fit per virtutem moralem, ut dictum
est. El ideo impossibile est prudentiæ habitum in
aliquo generari, nisi simul et semel concurrant,
primo, ex parte rationis, ostensio finis vel finium
proximorum materiæ rnoralis per synderesim; et
secundo, ex parte appetitus, recta inclinatio in illum
finem; tertio, ex parte rationis, recta syllogixalio de
mediis ad finem, consiliando, judicando, pneci
piendo; quarto, ex ]>arte appetitus, electio praece
ptorum. Et ideo simul et semel generatur habitus
prudentiæ et virtutis moralis. — De prodictis san
ctus Thomas, 3. Sentent,, dist. 33, q. 2, art. 3,
sic dicit : « Ad perfectionem virtutis moralis tria
sunt necessaria. Primum est prostitutio finis;
secundum autem est inclinatio ad finem prostitu
tum (γ); tertium est electio eorum quæ sunt ad
finem. Finis autem proximus humanæ vilæ est obje
ctum rationis in communi. Unde Dionysius dicit,
4 cap. de Div. Nom,, quod malum hominis est
contra rationem esse. Et ideo hoc est intentum in
omnibus virtutibus moralibus, ut passiones et ope
rationes ad rectitudinem rationis detineantur. Recti
tudo autem rationis naturalis est. Unde hoc modo
præstilutio finis ad rationem naturalem pertinet; el
præcedit prudentiam, sicut intellectus principiorum
scientiam. Et ideo dicit Philosophus (G. Ethicor,,
cap. 5 el 12), quod prudentia habet principia fines
virtutum. Sed hoc bonum rationis determinatur
secundum quod constituitur medium in actionibus
el passionibus per debitam commensuralionem cir
cumstantiarum ; quod facit prudentia. Unde medium
virtutis moralis, ul in 2. Ethicor. (cap. (i) dicitur,
est secundum rectam rationem, quæ est prudentia.
Et tunc quodammodo prudentia prostituit finem
virtutibus moralibus, el ejus aclus in earum acti
bus immiscetur. Sed inclinatio in finem illum per
linet ad virtutem moralem, quæ consentit in bonum
rationis per modum naturæ, Et hæc inclinatio in
(а) immutabiliter, — obliquabiliter Pr.
(б) fine, — fide Pr.
(γ) prKitilutum. — pnr/titum Pr.
43!
finem dicitur electio, inquantum finis proximus ad
finem ultimum ordinatur. Et ideo dicit Philosophus
(G. Ethicor,, cap. 12) quod virtus moralis causât
electionem rectam. Sed discretio eorum quibus hoc
bonum consequi possumus in operationibus el pas
sionibus, est actus prudentiæ. Unde præstilutio
finis procedit actum prudentiæ et virtutis moralis.
Sed inclinatio in finem, sive recta electio finis
proximi, esi aclus virtutis moralis principaliter, sed
prudentiæ originaliter. Unde Philosophus dicil quod
rectitudo electionis est in aliis virtutibus a pru
dentia, sicut rectitudo in intentione natura est ex
divina sapientia ordinante naturam. El, secundum
hoc, etiam aclus prudentiæ immixtus est actibus
aliarum virtutum : sicut enim inclinatio naturalis
est a ratione naturali, ita inclinatio virtutis moralis
a prudentia. Electio autem eorum quæ sunt ad
finem, secundum quod electio importat praceptum
rationis de hujusmodi (x) prosequendis, est actus
prudentiæ, sibi proprius, distinctus ab actibus alia
rum virtutum.! — Hæc ille.— Simile ponit, 2
* ",
q. 47, art. 6; nisi quod ibi dicit quod ad pruden
tiam non pertinet prostituere finem virtutibus mora
libus, sed solum de his quæ sunt ad finem; finem
autem virtutibus moralibus prostituit ratio natu
ralis, quæ dicitur synderesis; et, licet virtutes
morales tendant in finem prostitutum a ratione natu
rali, et non a prudentia, tamen ad hoc juvantur per
prudentiam, quæ eis viam parat, disponendo ea
quæ sunt ad finem. El hoc ultimum videtur proba
bilius. Quidquid autem sit de hoc, apparet ex pro
missis quod habitus prudentiæ non potest in ali
quo generari jær quæcumque dictamina intellectus
vel rationis, nisi concurrant actus appetitus, ex
quibus generatur virtus moralis; sicut supra alle
gatum fuit (S) de l1 2
*,
q. 58, art. 5, in solutione
primi, ubi sic dicit : < Ratio, secundum quod est
apprehensi va finis, procedit appetitum finis; sed
appetitus finis procedit rationem ratiocinanlem ad
eligendum ea quæ sunt ad finem; quod pertinet ad
prudentiam, etc. > liem, de Virtutibus, q. 7 (de
Virtul. in connn., q. un., art. 7), sic dicil : < Habi
tus in intellectu exsistentes, diversimode se habent
ad voluntatem. Nam quidam in nullo a voluntate
dependent, nisi quantum ad eorum usum; el hoc
quidem per accidens; cum usus hujusmodi habi
tuum abler a voluntate dependeat, el aliter ab habi
libus prodictis, sicut sunt scientia, sapientia et ars :
non enim per hos habitus homo ad hoc perficitur ut
eis bene velit uli, sed solum ul ad hoc sit potens.
Aliquis vero habitus intellectus dependet a volunlate, sicut a qua accipit principium; nam finis in
operati vis est principium; et sic se habet prudentia.
Aliquis vero habitus etiam determinationem objecti
(а) hujuxmodi — hujui Pr.
(б) Cfr. Dicitur tertio hujus responsioni·.
432
LIBHI III. SENTENTIARUM
accipit «i voluntate, sicut est in fide. Fides enim
ralis rationis. Et hoc lumen, cum pertineat ad spe
perficit intellectum speculativum, secundum quod . ciem animæ rationalis, nunquam privatur ab anima.
imperatur ei a voluntate. Quod ex actu patet : homo Impeditur tamen quandoque a proprio actu, propter
enim in his quæ sunt supra rationem humanam
impedimenta virium inferiorum, quibus indiget
non assentit per intellectum, nisi quia vult, sicut
intellectus humanus ad intelligendum ; sicut patet in
Augustinus (Tract. 26. in Joannem) dicit quod amentibus et furiosis. Aliud autem principium intel
credere non potest homo nisi volens; et ita fides est lectualis visionis, est aliquod lumen habituale, natu
in intellectu speculativo, secundum quod subjacet
rali lumini rationis superadditum. Et hoc quidem
imperio voluntatis; sicul temperantia est in concu lumen interdum privatur ab anina. Et talis privatio
piscibili, secundum quod subjacet imperio rationis. est cæcitas, quæ est poena, secundum quod privatio
Unde voluntas imperat intellectui, credendo, non
luminis gratiæ quædam |Kæna ponitur. Unde dicitur
solum quantum ad actum exequendum, sed quan de quibusdam. Sapientiæ 2 (v. 21) : Exavcavit
tum ad determinationem objecli : quia ex imperio
illos malitia eorum. Tertium principium intelle
voluntatis in determinatum credibile intellectus ctualis visionis est aliquod intelligibile primum, per
assentit ; sicut et in determinatum medium a ratione, quod homo intelligit alia. Cui quidem principio intelconcupiscibilis per temperantiam tendit. Prudentia
ligibili mens hominis potest intendere et non inten
vero est in intellectu sive ratione praclica, non qui dere. Et quod ei non intendat (a), contingit dupli
dem ita quod ex voluntate determinetur objectum
citer. Quandoque quidem, ex hoc quod habet volun
prudcntiæ, sed solum finis; objectum autem ipsa
tatem spontanee se avertentem a consideratione talis
perquirit: pnesupposito enim a voluntate fine boni,
principii, secundum illud Psalmi (35, v. 4) : Noluit
prudentia perquirit vias per quas hoc bonum perfi
intclligere, ut bene ageret. Alio modo, per occupa
ciatur et conservetur. » — Hæc ille.
tionem mentis circa alia qua· magis diligit; quibus
Ad tertium principale dicitur primo, quod mala ab inspectione hujus principii mens avertitur, secun
electio voluntatis, aut appetitus sensitivi, non potest
dum illud Psalmi (57, v. 9) : Supercecidit ignis,
intellectum totaliter excæcare circa agibilia, sic quod scilicet concupiscente, ct non viderunt solem. El
errei circa prima et universalissima principia in pra- utroque modo cæcitas mentis est peccatum. » —
cticis. Potest tamen excæcari et errare circa secun
Hæc ille. — Item, eadem quaestione, art. 3, sic
daria principia universalia ; et mullo plus circa par dicit: — Hæc ille. — Item, 24 2”,
gibilia; magis autem per luxuriam quam pergulam,
q. 15, art. 1, oslendil quid sit cæcitas mentis :
«juanto delectationes Venereorum sunt vehementio< Sicut, inquit, cæcitas corporalis esi privatio ejus I res quam ciborum. El ideo ex luxuria oritur cæcitas
quod est principium visionis corporalis, ita cæcitas mentis, quæ quasi totaliter spiritualium bonorum
mentis est privatio ejus quod est principium intelle
cognilionem excludit; ex gula autem hebetudo sen
ctualis seu mentalis visionis. Cujus quidem princi sus, qua· reddit hominem debilem circa hujusmodi
pium est triplex (G). Unum, quod cet lumen natu.
(e) applicare commune- — applicatur atque Pr.
(6) triplex. — duplex Pr.
(a) intendat. — intendit Pr.
(β) Cfr. Philosophum, 8» P/i yi icoru ni, t. c. 37.
(γ) delectatur. — delectat Pr.
I
DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO 1.
intelligibilin. Et econtrario, oppoailæ virtutes, scili- I
cet abstinentia et castitas, maxime disponunt homi
nem ad perfectionem intellectualis operationis. Unde
dicitur, Daniel. 1 (v. 17), quod pueris his, scilicet
abstinentibus et continentibus (a), dedit Deus scien
tiam ct disciplinam (6) in omni libro ct sapien
tia. o — Hæc ille. — Ex quibus patet quomodo
intellectus potest excæcari, et quomodo non ; et per
quæ principaliter excoecatur.
Dicitur secundo, quod, quantumcumque prima
principia in operatives sint per se nota ex suis termi
nis, et consimiliter forma syllogistica; verumtamen
perverse passionatus, vel habituatus, aut aliter male
dispositus, impeditur ne recte discurrat a primis
principiis operabilium usque ad particulare operabile ; aut, dato quod circa particulare operabile recte
syllogizaret, consiliando et judicando, non tamen
recte præciperet. De prædictis sanctus Thomas, de
Malo, q. 3, art. 9, arguit sic, septimo loco : < Qui
cumque scit universale, el scit singulare contineri
sub universali, simul inducens cognoscit singulare,
ut dicitur, 1. Posteriorum (t. c. 3); sicul qui scit
omnem mulam esse sterilem, stalim dum scit hoc
animal esse mulam, scit illud esse sterile. Sed ille
qui scit nullam fornicationem esse faciendam, nisi
etiam sciret hunc actum esse fornicationem, non
reputaretur scienter, sed ignoranter peccare. Ergo,
si non peccat per ignorantiam, non solum scit in
universali, sed etiam in particulari. » Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : c Ad septimum,
inquit, dicendum est quod, cum actus peccati et vir
tutis sit secundum electionem ; electio enim est appe
titus præconsiliati (γ), consilium vero est quædam
inquisitio; necasse est ut in quolibet actu virtutis,
vel peccati, sit quædam deductio quasi syllogistica.
Sed tamen aliter syllogizal temperatus, el aliter
intemperatus, et aliter continens, et aliter inconti
nens (o). Temperatus enim movetur tantum secun
dum judicium rationis; unde utitur syllogismo
trium propositionum, et sic deducit : Nulla forni
catio est commitcnda; hic actus est fornicatio;
ergo non est faciendus (c). Intemperatus vero tota
liter sequitur concupiscentiam; et ideo ipse etiam
utitur syllogismo trium propositionum, quasi sic
deducens : Omni delectabili est fruendum; hic
actus est delectabilis; ergo hoc est fruendum. Sed
tam continens quam incontinens dupliciter movetur :
secundum rationem quidem,ad vitandum peccatum;
secundum concupiscentiam vero, ad committendum.
Sed in continente vincit judicium rationis, in incon
tinente vero motus concupiscentia
*.
Unde uterque
utitur syllogismo quatuor propositionum, sed ad
(i) enntinentibue. — concurrentibus Pr.
15) difcipltncini. — sapientiam Pr.
γ) prrconidiali. — prxeonsi liandi Pr.
5) el aliter incontinens. — Om. Pr.
i) faciendus. — facienda Pr.
433
contrarias conclusiones. Continens enim sic syllogizat : Nullum peccatum est faciendum; et hoc pro
ponit secundum judicium rationis; secundum vero
motum concupiscentiae, versatur in corde ejus, quod
omne delectabile est prosequendum; sed quia judi
cium rationis in eo vincit, assumit el concludit sub
primo : Hoc est peccatum; ergo non est faciendum.
Incontinens vero, in quo vincit motus concupiscen
tia», assumit el concludit sub secundo : Hoc est
delectabile; ergo est prosequendum. Et talis pro
prie est qui peccat ex infirmitate. Et ideo patet quod,
licet sciat in universali, non tamen scit in particu
lari; quia non assumit secundum rationem, sed
secundum concupiscentiam. > — Hæc ille. — Simile
ponit, 1· 2·, q. 77, art. 2; et multis aliis locis. —
Et si quis objiciat quod talis passionatus, vel habi
tuatus, potest audire alium recte syllogizantem in
praclicis, tam in universali quam in particulari operabili, et assentire dictis ejus; ergo ratio ejus non
est totaliter excæcata, vel ligata, quin
it, stante
tali passione, vel habitu, recte syllogizare in practicis; —dicitur quod talis, in tali statu, licet audiat
aliquem exterius recte syllogizantem, non ideo inte
rius recte syllogizat ; immo, dato quod ipse rectesyl
logizaret voce, non tamen corde. De hoc sanctus
Thomas, de Malo, ubi supra (q. 3, art. 9), octavo
loco, arguit sic : < Voces sunt signa intellectuum,
ut Philosophus dicit (1. Peri hermen ia
* , cap. 1).
Sed qui actu eligit fornicari, si interrogaretur (a),
responderet hoc esse peccatum, el non esse facien
dum. Ergo non est verum quod sciat in universali,
et ignoret in particulari. » Ecce argumentum. Sequi
tur responsio : < Dicendum, inquit, quod, sicul
Philosophus dicil, in 7. Ethicorum (cap. 10), sicut
ebrius aliqua verba profert, quæ tamen interius non
intelligit ; ita ille qui est a passione victus, etsi exte
rius dicat hunc actum esse vitandum, tamen in corde
suo judical hoc esse faciendum; unde aliud dicit
exterius, el aliud interius sentit. > Hæc ille.
Dicitur tertio, quod cum intellectus avertitur a
recta syllogizalione et æstimatione praclica, hoc non
semper procedit ex parte voluntatis, sed sæpissime
ex appetitu sensitivo, potissime ubi peccatur cx pas
sione. Secus est ubi peccatur ex malitia el habitu
corruplo voluntatis. De hoc sanctus Thomas, 1
* 2
,
*
q. 77, ari. l,sic dicit : α Judicium rationis et appre
hensio impeditur propter vehementem el inordina
tam apprehensionem imaginationis et judicium vir
tutis æslimalivæ, ut palet in amentibus. Manifestum
esi autem quod passionem appetitus sensitivi sequi
tur imaginationis apprehensio et judicium æslimativæ, sicut etiam dispositionem linguæ sequitur
judicium gustus. Unde videmus quod homines in
aliqua passione exsistentes non facile imaginatio
nem avertunt ab his circa quæ afficiuntur. Unde,
(a) e/. — Ad Pr.
431
LIBRI IH. SENTENTIARUM
per consequens, judicium rationis plerumque sequi
tur passionem appetitus sensitivi; el, per conse
quens, motus voluntatis, qui natus (a) est sequi judi
cium rationis. i> — Hæc ille.
Dicitur quarto, quod cum voluntas avertit intelle
ctum a recta consideratione, non oprtet quod hoc
faciat illo modo quo dicil arguens, scilicet volendo
intellectum avertere a tali consideratione. PuteM
enim hoc contingere alio modo, utputa quia voluntas
imperat intellectui considerationem aliorum obje
ctorum, ex qua consideratione distrahitur a prioris
objecti consideratione; sicut dicit sanctus Thomas
sæpe, in simili proposito, de ignorantia, scilicet quod
ignorantia dicitur voluntaria dupliciter. De hoc san
ctus Thomas, dc Malo, q. 3, art. 8, sic dicil :
< Actus, inquit, voluntatis potest procedure actum
intellectus; sicut cum aliquis vult aclu intelligere.
Et eadem ratione, ignorantia sub voluntate cadit.
Hoc autem contingit dupliciter. Primo quidem, cum
aliquis directe vult ignorare, et scientiam salutis
nescire, ne retrahatur a peccato quod amat. Unde
dicitur, Job 21 (v. 14), de quibusdam, quod dixe
runt Deo : Recede a nobis, scientium viarum tna
non nolumus. Secundo modo ignorantia dicitur
voluntaria indirecte, quia homo non adhibet stu
dium ad cognoscendum ; et hæc est ignorantia ncgligentiæ. Sed quia non dicitur aliquis negligere, nisi
cum debitum praetermittit» non videtur ad negligentiam pertinere quod aliquis non applicat animum
ail aliquid cognoscendum, sed solum si non applicet
animum ad cognoscendum ea quæcognoscere debet,
vel simpliciter et secundum omne tempus (unde
ignorantia juris ad negligenliam reputatur), vel in
aliquo casu, ut cum quis emittit sagittam in aliquo
loco ubi homines solent transire, ad negligenliam
sibi imputatur, si scire non studeat an tunc aliquis
transeat ; el talis ignorantia, per negligenliam con
tingens, voluntaria judicatur. Tertio modo dicilur
aliqua ignorantia voluntaria per accidens, ex eo scili
cet quod aliquis directe vel indirecte vult aliquid,
ad quod sequitur ipsum ignorare : directe quidem,
sicut apparet in ebrio, qui vult superline vinum
polare, per quod privatur rationis usu; indirecte
autem, cum aliquis negligit repellere motus passionum insurgentes, qui perarescentes ligant usum
rationis in particulari agibili, secundum quod dici
lur omnis malus ignorans. j>— Hæc ille. — El simile
dicit, 1· 2", q. 6, art. 8. el q. 19, ari. 6, et q. 76,
ari. 3, ct, 2. Sententdist. 22. q. 2. ari. 2. Ex
quibus apprêt quod, sicut ignorantia dicitur volun
taria non solum quia est directe volita, ila el potest
conformilcr dici de aversione intellectus a recta con
sideratione, Et ila palet quod voluntas potest avertere
intellectum a ratione pravlica; et tamen hoc non
< a) inuhtt — mutum Pr
facit per aliquem actum volendi, quo directe velit
intellectum avertere a recta consideratione. El con
sequenter lota deductio illius tertii argumenti peni
tus nihil valet.
Dicilur quinio, quod aversio intellectus a reda
consideratione per appetitum sensitivum aut volun
tatem, potest dici excæcalio : quia non solurn per
passionem appetitus sensitivi aut per habitum vel
actum voluntatis distrahitur intellectus a recta con
sideratione practice, immo prostatur sibi frequens
vel continuum impedimentum recto consiliandi, et
inclinatio ad perverse consiliandum aut judicandum
aut praecipiendum de agi bilibus » el generatur in eo
perversus habitus contrarius prudentiæ; et quia, ut
supra dictum est (a), per talia privatur aliquo prin
cipio intelligibilis visionis, non quidem potentia
naturali, sed habitu, vel actu.
Ad quartum principale dicilur primo, quod
stante recto diclarnine rationis praclicæ consilialivo,
judicativo, praeceptivo, in universali el particulari
actualiter, voluntas nunquam male eligit, sicut
sepe dictum est.
Dicitur secundo, quod perversam electionem quan
doque præcedit error intellectus, et quandoque igno
rantia, el quandoque inconsideralio. Nec oportet
quod talis error aut ignorantia sequatur aliquod
malum velle, nec quod causelur ex malitia volun
tatis. Nec hoc dicil positio nostra.
Dicilur tertio, quod malum velle potest causari
non solum ex perverso diclarnine intellectus, immo
ex perverso diclarnine rationis particularis : quia
voluntas non solum movetur a ratione universali,
irnmo a ratione particulari, quæ dicitur cogitative,
vel æstinialiva, quæ apprehendit singularia, et for
mat conclusiones particulares et singulares, el subsumil minores propositiones singulares in syllo
gismo practico. De hoc sanctus Thomas, la 2",
q. 10, art. 3, in solutione tertii, sic dicit : « Volun
tas non solum movetur a l>ono universali appre
henso per rationem, sed etiam a bono apprehenso
per sensum. i> — Hæc ille. — liem, 2’ 2' , q. 49,
art. 1, in solutione primi : « Prudentia, inquit,
applicat universalem cognitionem ad singularia,
quorum est sensus. Ideo inulta quæ pertinent ad
pariem sensitivam, requiruntur ad prudentiam, n
Item, q. 47, art. 3, in solutione tertii, sic dicit :
« Sicut Philosophus dicit, 6. Ethicorum (cap. 8),
prudentia non consistit in sensu exteriori, quo cogno
scimus sensibilia propria, sed in scûBÜ interiori,
qui pellicitur per memoriam et experimentum ad
prompte judicandum de particularibus (6) expertis :
nun tamen ita quod prudentia sil in sensu interiori
>nul in subjecto principali; sed principaliter qui
dem esi in ratione, per quamdam autem applica
ti) Cfr. Jhciiur pnmu hujusce responsionis.
(0) tfo lieutaribut. — parhbu» Pr.
DISTINCTIO XXXVI. — QUÆ8TIO I.
tionem pertingit ad hujusmodi sensum. » — Hæc
ille. — Item, 1 p., q. 86, art. 1, in solutione
secundi, sic dicil : « Electio particularis operabilis,
est quasi conclusio syllogismi intellectus practici, ut
dicilur, 7. Ethicorum (cap. 3). Ex universali autem
propositione directe concludi non potest singularis,
nisi medianto aliqua singulari propositione assum·
pia. Unde universalis ratio intellectus practici non ,
movet, nisi mediante particulari apprehensione sensilivæ jiartis, ul dicilur, 3. de Anima (t. c. 58). » —
Hæc ille. — Hem, dc Veritate, q. 10, art. 5, sic
dicit : a Motus qui est ab anima ad res, incipit a
mente, et procedit in pariem sensitivam, prout mens
regit vires inferiores; et sic singularibus se immi
scet, mediante ratione particulari, quæ est potentia
quædam sensitive partis, componens et dividens
intentiones individuates (a), quæ alio nomine dici
lur cogitatίva, el habet determinatum organum in
corpore, scilicet mediam cellulam capitis. Univer
salem vero scientiam, quam mens habet de operatio
nibus, non est possibile applicari ad particularem
actum, nisi per aliquam potentiam mediam appre
hendentem singularem, ut sic liat quidam syllo
gismus, cujus major sit universalis, quæ est sen
tentia mentis, minor autem singularis, quæ est
apprehensio particularis rationis, conclusio vero
electio singularis operis, ut patet, 3. dc Anima
(t. c. 58). d — Hæc ille. — Ex quibus apparet quod
proximum movens voluntatem ad eligendum bene
vel male, est ratio particularis. El ita non oportet
quod semper malam electionem voluntatis procédai
perversum judicium intellectus, vel rationis univer
salis; sed ad hoc sufficit perversum diclamen ratio
nis particularis, quod sæpe derivatur a passione
appetitus sensitivi, vel ab aliquo habitu corrupto.
Ideo sanctus Thomas, 1® 2
,
*
q. 78, art. 1, sic
dicit : « Homo, sicut et quœlibet alia res, natura
liter habet appetitum boni. Unde quod ad malum
ejus appetitus declinet, contingit ex aliqua corru
ptione vel inordinatione in aliquo principiorum
hominis : sic enim et in actionibus rerum natura
lium peccatum invenitur. Principia autem humano
rum actuum sunt intellectus, el appetitus, tam
rationalis, qui (C) dicitur voluntas, quam sensi
tivus. Peccatum igitur in humanis actibus, sicut
contingit quandoque ex defectu intellectus, puta
cum aliquis per ignorantiam peccat, et ex defectu
appetitus sensitivi, sicut cum aliquis ex passione
peccat ; ila etiam ex defectu voluntatis, qui (γ) est
inordinatio ipsius. Est autem voluntas inordinata,
quando minus bonum magis amat. Consequens
autem est ul aliquis eligat pali detrimentum in bono
minus amato, ad hoc quod potiatur bono magis
(a) inc/iiui/uu/ci. — indivwbtle» Pr.
(·’,) rahoHatu, qhI. — rationi
*,
ijhic Pr.
(γ)
— »/««· Pr.
435
amato; sicut cum homo vult pati abscisionem mem
bri, etiam scienter, ut consenet vitam quam magis
arnat. El per hunc modum, quando aliqua inordi
nata voluntas aliquod bonum temporale plus amat,
puta divitias vel voluptatem, quam ordinem rationis
vel legis divinæ, \el charitatem, vel aliquid hujus
modi («), sequitur quod velit dispendium pali in
aliquo spiritualium bonorum, ut potiatur aliquo
temporali bono. Nihil autem aliud est malum quam
privatio alicujus Ixjni. Et, secundum hoc, aliquis
scienter vult aliquod malum spirituale, quud est
malum simpliciter, per quod bonum spirituale pri
vatur, ul bono potiatur temporali. Unde dicilur ex
certa malitia vel industria peccare, quasi scienter
malum eligens. > — Hæc ille. — Et si dicatur quod
ex hoc sequitur quod voluntas perverse eligit, et
tamen nullus defectus est in ratione; — ad hoc
respondit sanctus Thomas, ibidem, in solutione
primi, ubi arguit sic : < Ignorantia opponitur indu
strial, seu certæ maliliæ. Sed omnis malus, est
ignorans, secundum Philosophum (3. Ethicorum,
cap. 1); et, Proverbiorum 14 (v. 22), dicitur:
Errant qui operantur malum. Ergo nullus peccat
ex certa malitia. > Ecce argumentum. Sequitur
responsio : α Dicendum, inquit, quod ignorantia
quandoque excludit scientiam qua aliquis scit sim
pliciter hoc esse malum quod agitur; et tunc dicitur
ex ignorantia peccare. Quandoque autem excludit
scientiam qua homo scit nunc hoc esse malum;
sicut cum ex passione peccatur. Quandoque autem
: excludit scientiam qua aliquis scit hoc malum non
esse sustinendum propter consecutionem illius boni,
scit tamen simpliciter hoc esse malum; cl sic diciI tur ignorare, qui ex certa malitia peccat. > — Hæc
ille. — Saltem quoad actum proripiendi, qui est
potissimus actus rationis praclicæ, ut sæpe dictum
est, et adhuc dicetur.
'
Ad quintum dicitur quod nullus peccat errando
circa prima principia practica. Potent tamen errare
circa proxima principia, et circa particulares con
clusiones, quas non recte deducit ex principiis. De
I hoc sanctus Thomas, dc Veritate, q. 16, art. 3. ubi
I quierit : Utrum synderesis in aliquo exstinguatur? Sic
I
I
I
i
dicit : < Synderesim exstingui, potest dupliciter
intelligi. Uno modo, quantum ad ipsum lumen habituale. Et sic impossibile est quod synderesis exstin
guatur; sicut impossibile est quod anima hominis
privetur lumine intellectus agentis, per quod prima
principia in speculativis el operati vis innotescunt,
Hoc enim lumen esi de natura ipsius animæ, cum
per hoc sit intellectualis. De quo lumine dicilur in
Psal.(4, v. 7) : Signatum est super nos lumen, etc.,
quod bona nobis ostendit; hæc enim est responsio
ad illud quod dixerat (v. 6) : Quis ostendit nobis
bona? Alio modo, quantum ad actum. El hocdupli(>) /iii/ioiHodt. — Λ19κι Pr.
■
vû L ό 21 h Pu Ia
u
436
LIBRI III. SENTENTIARUM
citer. Uno modo, ut dicatur actus synderesis exstingui, inquantum actus ejus omnino intercipitur. Et
sic contingit actum synderesis exstingui in non
habentibus usum liberi arbitrii, nec aliquem usum
rationis; et hoc, propter impedimentum proveniens
ex laesione organorum corporalium, a quibus ratio
nostra accipere indiget. Alio modo, per hoc quod
actus synderesis ad contrarium deflectatur. Et sic
impossibile est universale judicium synderesis exstin
gui. In particulari vero operabili exstinguitur quan·
documque peccalur in eligendo : vis enim concupi
scentis, vel alterius passionis, ita rationem (a)
absorbet, ut, in eligendo, synderesis universale judi
cium ad particularem actum non applicet. Sed hoc
non exstinguit synderesim simpliciter, sed secundum
quid. Unde, simpliciter loquendo, concedimus quod
sjnderesis nunquam exstinguitur. » —Hæc ille. —
Item, ibidem, in solutione secundi, sic dicit : « In
hæreticis non remurmurat conscientia eorum infi
delitati, propter errorem qui est in ratione eorum
superiori; ex quo contingit quod judicium synde
resis huic particulari non applicetur. In universali
enim judicium synderesis in eis manet : judicant
enim malum esse non credere his quæ a Deo dicun
tur. In hoc autem errant secundum rationem supe
riorem, quia non credunt hoc esse dictum a Deo. »
— Hæc illo. — liem, in solutione tertii, sic dicit :
< Ille qui habet habitum alicujus vitii, est quidem
corruptus circa principia opernbilium, non quidem
in universali, sed in particulari operabili : inquan
tum scilicet per habitum vitii deprimitur ratio, ne
universale judicium ad particulare operabile applicet
in eligendo. Et per hunc modum, impius in profun
dum peccatorum veniens, contemnere dicitur (Pro
verbiorum 18, v. 3). d — Hæc ille. — Item, ari. 2,
in solutione sexti, sic dicit : < Sicut in speculativis
ratio falsa, quamvis originem sumat a principiis,
non tamen a principiis primis falsitatem habet, sed
ex malo usu principiorum; ita et in operativis acci
dit^). d —Hæc ille.
Ad sextum dicitur primo, quod damnati non judi
cant Deum odiendum esse de per se, scilicet inquan
tum est universale et primum principium omnis
boni; immo, ut sic, judicant ipsum esse diligendum.
Sed tamen judicant ipsum esse odiendum de per
accidens, scilicet inquantum est prohibitor et puni
tor peccatorum, et eorum quæ perversio voluntati
damnatorum complacent. De hoc sanctus Thomas,
4. Sentent·, dist. 50, q. 2, art, 1, qu 5, sic dicit :
< Affectus movetur ex bono vel malo apprehenso.
Deus autem apprehenditur dupliciter : uno modo,
in se, sicut a beatis, qui eum per essentiam vident ;
alio modo, per suos effectus, sicut a nobis et a dam
natis. Ipse igitur in seipso, cum sit per essentiam
(a) raJumiin. — omnim Pr
(ί) accuiit. — accipU Pr
ι Ibonitas, non potest alicui voluntati displicere. Unde
quicumque eum per essentiam vident, eum odio
habere non possunt. Sed effectuum ejus aliqui sunt
repugnantes, inquantum conlrariantur alicui volito.
Et secundum hoc, aliquis Deum, non in seipso, sed
ratione effectuum (x) odire potest. Unde damnati,
Deum percipientes in effectu justitia», qui est pœna,
eum odio habent, sicut et pœnas quas sustinent, a
— Hæc ille. — Item, art. 2, qu 2, sic dicit : « Deus
potest dupliciter considerari. Uno modo, secundum
se,et secundum illud quod est ei proprium, scilicet
j esse totius bonitatis principium ; et sic nullo modo
cogitari potest sine delectatione ; unde sic nullo modo
a damnatis cogitabitur. Alio modo, secundum quod
aliquid est ei quasi accidentale in effectibus suis,
utpole punire, vel aliquid hujusmodi; et, secundum
hoc, cogitatio de eo potest tristitiam inducere; et hoc
modo damnati de eo cogitabunt. » — Hæc ille. —
Hem, in solutione primi, sic dicit : α Damnati non
habent Deum odio, nisi ratione punitionis et prohi
bitionis ejus quod malæ eorum voluntati consonat;
unde non considerabunt eum nisi ut punitorem et
prohibitorem. » — Hæc ille.
Dicitursecundo,quod,licet damnati judicentDeum
esse odiendum, modo quo dictum est; tamen cum
hoc possunt pati remorsum conscientia», et habere
de hoc displicentiam (6) et poenitentiam, eo modo
quo pœnitent (γ) de aliis peccatis quæ in statu viæ
commiserunt. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent.,
dist. 50, q. 2, art. I, q1* 2, sic dicit : a Pœnitere de
aliquo peccato est dupliciter : uno modo, per se;alio
modo, per accidens. Perse «piidcrn de peccato pœnitet, qui peccatum, in eo quod est peccatum, abomi
natur; per accidens vero, qui odit illud ratione ali
cujus adjuncti, utpote pœnæ, vel alicujus hujus
modi. Mali igitur non pœnitebunt per se loquendo
de peccatis, quia voluntas malitia» peccati in eis
remanet; pœnitebunt autem per accidens, inquan
tum affligentur de pœna quam pro peccato susti
nent. » — Hæc ille. — Item, ibidem, in solutione
primi, sic dicit : α Damnati iniquitatem volunt, sed
pœnam refugiunt; et sic, per accidens, de iniquitate
commissa pœnitent. » Item, in solutione tertii, sic
dicit : < Sine aliqua aversione voluntatis continget
quod damnati de peccatis pœniteant; quia non refu
giunt in peccatis hoc quod prius voluerant vel appe
tierunt, sed aliquid aliud, scilicet pœnam. j>— Hæc
ille. — Potest etiam dici, conformiter ad prædicta,
quod damnati patiuntur remorsum conscientia» de
odio Dei, et de aliis peccatis, inquantum synderesis
in universali detestatur talia, non autem in particu
lari.
Dicitur tertio, quod, posito, sed non concesso,
(а) Deum. — Ad Pr.
(б) d up licentiam. — dtaiptifiam Pr.
(▼) parnilenl. — ijcrnlieni Pr.
DISTINCTIO XXXVI. — QUÆSTIO I.
quod rectum dictamen rationis posset slarecum per·
versa electione, vel cum nulla electione; tamen hoc
diu non posset durare, quin cilo, propter perver-as
electiones, ratio depravaretur in aliquo actu pru
denti©. Et sic nunquam per illum modum genera
retur habitus prudentnesine habitu virtutis moralis.
Et hanc rationem tangit Henricus de Gandavo, Quod·
libcto 12, q. 14, in solutione primi argumenti.
Dicitur quarto, quod argumentum assumit aliud
falsum, scilicet quod ex unico recto dictamine prac
tice generetur habitus prudenti©. Hujus enim falsitas patet. Tum quia nullus habitus generatur ex
unico actu, potissime habitus qui est circa com
plexum, et circa secundam operationem intellectus;
ut non loquamur de habitu qui est species intelligibilis. Tum quia specialiter habitus prudenti© non
generatur nisi post multas experientias operabilium, et post multas memorias. De prædictis sanctus
Thomas, 1
* 2", q. 51, art. 3, ubi quærit : Utrum
per unum actum possit habitus generari? Sic dicit:
α Habitus per actum generatur, inquantum potentia
passiva movetur ab aliquo principio activo. Ad hoc
autem quod aliqua qualitas causetur in passivo,
oportet quod activum totaliter vincat passivum. Unde
videmus quod quia ignis non potest statim vincere
suum combuslibile, non statim inflammat ipsum;
sed paulatim abjicit contrarias dispositiones, ut sic,
totaliter vincens ipsum, imprimat suam similitudi
nem. Manifestum est autem quod principium acti
vum, quod est ratio, non potest totaliter vincere
appetitivam potentiam in uno actu, eo quod appetitiva potentia se habet diversimode ad multa. Judi
catur autem per rationem in uno actu aliquid appe
tendum secundum determinatas rationes et circum
stantias. Unde ex hoc non vincitur appetitiva poten
tia, ut feratur in idem ut in pluribus per modum
naturæ; quod pertinet ad habitum virtutis. Et ideo
habitus virtutis non potest causari per unum actum,
sed per mullos. In apprehensi vis autem potentiis,
considerandum est quod est duplex passivum :
unum quidem, ipse intellectus possibilis (x); aliud
autem, intellectus quem Aristoteles (3. de Anima,
t. c. 20) vocat passivum, qui est ratio particularis,
id est, vis cogi tat i va cum memorativa et imagina
tive. Respectu igitur primi passivi, |»otest esse ali
quod activum (6), quod uno actu totaliter vincit
potentiam sui passivi; sicut una propositio per se
nota convincit intellectum ad assentiendum firmiter
conclusioni. Quod non facit propositio probabilis;
unde ex multis actibus rationis oportet causari habi
tum opinalivum, etiam (γ) ex parte intellectus j»ossibilis. Habitum autem scienti© possibile est causari
ex uno actu rationis, quantum ad intellectum |m>s-
(a) possibilis. — potentialis Pr.
(£) aliquod activum. — aliquid actum Pr.
(γ) etiam. — Om. Pr.
437
sibilem; sed quantum ad inferiores vires appre
hensi vas, necessarium est eosdem actus pluries ite
rari, ut aliquid firmiter memori® imprimatur.
Unde (a) Philosophus, in libro de Memoria et Remi
niscentia (cap. 2), dicit quod meditatio confirmat
memoriam. Habitus autem corporales possibile est
causari ex uno actu, si activum fuerit magnæ vir
tutis; sicut quandoque medicina fortis statim indu
cit sanitatem, a Item, 2
* 2·, q. 49, art. 1, sic dicit:
« Prudentia est circa contingentia operabilia. In his
autem non potest homo dirigi per ea quae sunt sim
pliciter ex necessitate vera, sed ex his qu® ut in
pluribus accidunt. Oportet enim principia conclu
sionibus esse proportionate, et ex talibus talia con
cludere, ut dicitur, 0. Ethicorum (cap. 3). Quid (6)
autem in pluribus eit verum, oportet per experi
mentum considerare. Undo et in 2. Ethicorum
(cap. 1), dicit Philosophus, quod virtus intellectua
lis habet generationem et augmentum ex experi
mento et tempore. Experimentum autem est ex
pluribus memoriis, ut patet 1. Mctaphysicie(cap. 1),
Unde consequens est quod ad prudentiam requiri
tur plurium memoriam habere. Unde convenienter
memoria ponitur pars prudenti©. > — Hæc ille.
Dicitur quinio, quod omnia argumenta suppo
nunt unum falsum, scilicet (γ) quod habitus pru
denti® generetur ex solo actu rationis qui est rectum
judicium, vel dictamen quod exprimitur per propo
sitionem indicativi modi, utputa, Hoc est fiendum.
Hoc autem falsum est. Nam habitus prudenti© non
generatur nisi per principalem actum prudenti®
frequenter iteratum. Ille autem actus non est recte
consiliari, quia hoc pertinet ad eubuliam; nec recte
judicare, quia hoc perlinet ad synesim; sed (o) recte
praecipere et imperare. Rectum autem præceptum
praecedit recta voluntas; et ad ipsum sequitur recta
electio, inseparabiliter. Et ideo nunquam habitus
prudenti® potest naturaliter in aliquo generari, nisi
simul generetur habitus virtutis moralis.— Et quod
præcipere sit principalis actus prudenti®, ostendit
sanctus Thomas, 24 2
,
*
q. 47, art. 8, ubi sic dicit :
« Prudentia est recta ratio agibilium. Unde oportet
quod ille sil praecipuus actus prudenti©, qui est
praecipuus actus (<) rationis agibilium. Cujus qui
dem sunt tres actus. Quorum primus est consiliari;
quod perlinet ad inventionem; nam consiliari est
quærere. Secundus actus est judicare de inventis.
Et hoc (ζ) facit speculativa ratio. Sed practice ratio,
quæordinatur ad opus, proceditullerius;el (η) tertius
artus est priccipcre. Qui quidem actus consistit in
(x) Unde. — ut dicit Pr.
(t) Quid. — Quod Pr.
(γ) scilicet. — Om. Pr.
(δ) sed. — Om. Pr.
(t) a verto prudentia· usque ad actus, om. Pr.
(0 non. — Ad. Pr.
(η) et. — Om. Pr.
438
I.IDRI 1ÎÎ. SENTENTIARUM
applicatione consiliatorum et judicatorum nd ope
randum. Et quin iste actus est propinquior tini
rationis practice, inde est quod iste actus est prin
cipalis netus rationis practicæ, et per consequens
prudentia?. Et hujus signum est, quod perfectio
artis consistit in judicando, non autem in præcipiendo. Et ideo reputatur melior artifex, qui volens
peccat in arte, quasi habens rectum judicium, quam
qui peccat nolens; quod videtur esse ex defectu
judicii. Sed in prudentia est e converso, ul dicilur,
B. Ethicorum (cap. 5). Imprudenlior enim est qui
volens peccat, quasi deficiens in principali actu pnidentiæ.qui est pnecipere, quam qui peccat nolens. »
— Hæc ille. — Quod autem præceplivum impe
rium rationis supponat artum voluntatis, ostendit
sanctus Thomas, 1' 2", q. 17, art. 1, ubi sic dicit:
« Imperaro est actus rationis, præsupposîto tamen
actu voluntatis. Ad cujus evidentiam consideran
dum e>t quod quin actus voluntatis et rationis supra
se invicem ferri possunt, prout scilicet ratio ratio
cinatur de volendo, ct voluntas vult intellectum
ratiocinari, contingit actum voluntatis praeveniri ab
actu rationis, et econlra. Et quia virtus prioris actus
remanet in sequenti actu, contingit quandoque quod
est aliquis actus voluntatis, secundum quod manet
in virtute in ipso aliquid de actu rationis, ul dictum
esi de usu el electione (1· 2re, q. 16, art. 1, et
q. 13, art. 1); et e converso, aliquis est actus ratio
nis, secundum quod in virtute manet in ipso ali
quid de actu voluntatis. Imperare autem est qui
dem («) essentialiter actus rationis : imperans enim
ordinat eum cui imperat, ad aliquid agendum, inti
mando (6) vel denuntiando; sic autem ordinare per
modum cujusdam intimationis, est rationis. Sed
ratio potest aliquid intimare vel denuntiare dupli
citer. Uno modo, absolute; quæ quidem inlimatio
exprimitur per verbum indicativi modi; sicut si
aliquis alicui dicat : Hoc est tibi faciendum. Ali
quando autem ratio intimat alicui, movendo ipsum
ad hoc; et talis intimatio exprimitur per verbum
imperativi modi; puta cum alicui dicitur : Fac hoc.
Primum autem movens in viribus anima' ad exer
citium actus, est voluntas. Cum igitur secundum
movens non moveat nisi in virtute primi moventis,
sequitor quod hoc ipsum quod ratio movet impe
rando, sit ei ex virtute voluntatis. Unde relinquitur
quod imperare sit actus rationis, praosupposito actu
voluntatis, in cujus virtute ratio movet per impe
rium ad exercitium actus, n — Hæc ille. — Quod
autem imperium, vel praeceptum rationis, semper
roncomiletur electio imperati et praecepti a ratione,
ostendit sanctus Thomas, 1· 2", q. 17, art. 5, ubi
quærit : Utrum actus voluntatis sit imperatus? Et
ropnndet sic : « Imperium nihil aliud est quam
(i) quidem. — quidatr Pr.
(C htlimnndn. — in terminando Pr.
actus rationis ordinantis cum quadam motione ad
aliquid agendum. Manifestum est autem quod ratio
polest ordinare de actu voluntatis : sicut enirn potest
judicare quod bonum sit aliquid velle; ila potest
ordinare imperando (prod hoc velit. Ex quo palet
quod actus voluntatis potest esse imperatus. » —
Hæc ille. — Item, primo loco, arguit sic : « Dicit
Augustinus, 8. Confessionum (cap. 9) : Jmpcral
animus ut velit animus, nec tamen facit. Velle
autem est actus voluntatis. Ergo actus voluntatis
non imperatur, d Ecce argumentum. Sequitur
responsio : « Dicendum, inquit, quod, sicut Augu
stinus ibidem dicit, animus, quando perfecte impe
rat sibi ut velit, tunc jam vult. Sed quod aliquando
imperet, et non velit, hoc contingit ex hoc quod
non perfecte imperat. Imperfectum aulem imperium
contingit ex hoc quod ratio ex diversis partibus
movetur ad imperandum vel ad non imperan
dum (a); unde fluctuat inter duo, el non perfecto
imperat, n — Hæc ille. — liem, q. 13, art. 1,
arguit sic, secundo loco : « Ejusdem est syllogizarc
et concludere. Sed syllogizarc, in operabilibus, e
*t
rationis. Cum igitur electio sit quasi conclusio in
operabilibus, ut dicilur, 7. Ethicorum (cap. 3),
videtur quod sit actus rationis, d Ecce argumentum.
Sequitur responsio : α Dicendum, inquit, quod con
clusio syllogismi, quæ fit in operabilibus, ad ratio
nem pertinet; et dicitur sententia vel judicium,
quam sequitur electio. Et, ob hoc, ipsa conclusio
videtur pertinere ad electionem tanquam ad conse
quens. » — Hæc ille. — Ex quibus patent tria prædicla. Ideo sanctus Thomas, 2
* 2V, q. 47, art. 13,
concludit quod vera et perfecta prudentia non potest
esse in peccatoribus. Et, secundo loco, arguit sic :
α Fides est nobilior virtus quam prudentia. Sed
fides potest esse in peccatoribus. Ergo et prudentia. »
Ecce argumentum. Sequitur responsio : α Dicen
dum, inquit, quod fides in sui ratione non importat
aliquam conformitalem ad appetitum rectorum ope
rum ; sed ratio fidei consistit in sola cognitione. Sed
prudentia importat ordinem ad appetitum rectum.
Tum quin principia prudenliæ sunt fines operabilium, de quibtis aliquis habet rectam æstimationem
per habitus virtutum moralium, quæ faciunt appe
titum rectum; unde prudentia non potest esse sino
virtutibus moralibus. Tum etiam quia prudentia
est praeceptiva rectorum operum; quod non contin
git, nisi exsistente appetitu recto. Unde fides, licet
sit nobilior quam prudentia, propter objectum;
tamen prudentia, secundum sui rationem, magis
repugnat peccato, quod procedit ex perversitate
appetitus. » — Hæc ille. — Patet igitur quod prin
cipalis actus prudenliæ, qui est imperare et praeci
pere recte, non polest esse sine recto appetitu praevio et consequenti; el consequenter, nec sine recta
Γη·
(x rd ad non imperandum. — Om, Pr.
DISTINCTIO XXXVI — QUÆSTIO 1.
electione. Cum igitur ille principalis actus pniden*
tia
non possit osse sine recto appetitu actuali,
sequitur quod nec habitus prudenliæ, per iteratio
nem hujus actus generatus, f>otest esse sine recto
habitu appetitus, quem dicimus virtutem moralem.
Et sic patet quod novitas Scoti non infringit anti
quam veritatem sancti Thornæ, el Philosophi in
Ethicis.
§ 2. — Ad ARGUMENTA CONTRA TERTIAM
CONCLUSIONEM
Ad argumenta Scoti. — Ad primum contra
tertiam conclusionem, dicitur quod minor argu
menti, qua dicitur : Quando sunt plures perfectio
nes partiales, etc., — falsa est, si universaliter
inlelligalur. Si vero particulariter inlelligalur, syl
logismus est ex puris particularibus, et non valet.
Quod autem minor universaliter intellecta, sit falsa,
palet : quia intellectus et voluntas sunt partiales
perfectiones animæ; el tamen una non potest esse
sine alia. Cujus ratio est, quia habent connexionem
in uno tertio, scilicet in essentia animæ. Similitudo
autem de visu et auditu adducta, non valet; quia
non habent necessariam connexionem in aliquo ter
tio. Unde sanctus Thomas, de Virtutibus, quæsl.
ull. (de Virtut.cardin., quæsl. unie.), ari. 2, arguit
sic, decimoseptimo loco : α Sicut sunt quædam vir
tutes animæ, ita sunt quædam virtutes corporales.
Sed in virtutibus corporalibus non est connexio,
quia aliquis habet visum, qui non babet auditam·
Ergo etiam neque in virtutibus animæ. » Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : < Dicendum, inquit,
quod potentia animæ non se habet convertibiliter
cum essentia : quamvis enim nulla potentia animæ
possit esso sine essentia; tamen essentia animæ
potest esse sine quibusdam potentiis, puta sine visu
et auditu, propter corruptionem organorum, quo
rum hujusmodi potentiæ proprie sunt actus. * —
Hæc ille. — Item, in solutione decimitcrtii, dicit :
a À’irtutes habent connexionem ratione principii
proximi, id est, sui generis, quod est prudentia vel
charitas; non aulem ratione principii et finis com
munis, quod est Deus, d — Hæc ille. — Item, in I
solutione undecimi, sic dicit : « Inscientiis specula
tivis non se habent convertibiliter principia et con
clusiones, sicut accidit in moralibus. Et ideo qui
habet unam conclusionem, non est necesse quod
habeat aliam. Esset autem necesse, si oporteret
quod quicumque habet principia, haberet conclu
siones, sicut est in proposito. » — Hæc ille. — Item. I
quarto loco, arguit sic : α Secundum Philosophum.
0. Ethicorum (cap. 4 el 5), ars e$t rec ta ratio faclibilium, sicut prudentia est recta ratio ngibilium.
Sed homo potest habere rectain rationem circa
unum genus (i) factibilium, puta circa fabrilia, non
(a) genus. — Om. Pr.
439
habendo rectam rationem circa alia artificialia. Ergo
etiam pntest habere prudentiam circa unum genus
ngibilium, puta circa justa, et non habebit circa
aliud genus, puta circa fortia; et ila poterit habere
unam virtutem absque alia. > Ecce argumentum.
Sequitur responsio: « Dicendum, inquit, quod arti
ficialia diversorum generum habent principia omnino
disparata ;ct ideo nihil prohibet habere artem secun
dum unum genus eorum, et non circa aliud. Sei
principia moralium sunt ordinata ad invicem, ila
quod per defectum unius sequeretur etiam defectu
*
in aliis : puta si quis deficeret ab hoc principio quod
est concupiscentias non esse sequendas, quod per
tinet ad temperantiam, sequeretur interdum quoi,
sequendo concupiscentiam, faceret injustitiam, ct
sic violaretur justitia; sicut etiam in una el eadem
arte, vel scientia, puta in geometria, error unius
principii inducit errorem in totam scientiam.
El inde est quod non potest esse aliquis sufficienter
prudens circa materiam unius virtutis, nisi sit pru
dens circa omnes. » — Hæc ille. — liem, octavo
loco, arguit ric : « Philosophus dicit, 6. Ethicorum
(cap. 7), quod Anaxagoram quidem et Thalem
sapientes quidem dicimus, non autem prudentes.
Sed sapientia et prudentia sunt quædam virtutes
intellectuales. Ergo aliquis potest habere unam vir
tutem sine aliis. » Ecce argumentum. Sequitur
responsio : α Dicendum, inquit, quod virtutes intel
lectuales non sunt ad invicem connexae. Et hoc pro
pter tria. Primo quidem, quia quæ sunt circa diversa
genera rerum, non sunt coordinate ad invicem, sicut
de artibus dictum est (ibid., ad 4 ). Secundo, quia
in scientiis non convertibiliter se habent principia
et conclusiones, ila scilicet ut quicumque habet
principia, habeat conclusiones, sicut in moralibus
dictum est. Tertio, quia virtus intellectualis non
habet respectum ad (3)utilitatem, perquam ordinatur
homo ad ullimum finem. Et ideo hujusmodi virtu
tes ordinantur ad aliqua particularia bona : puta
geometria circa abstracta quædam, physica circa
mobilia, et sic de aliis. Unde eadem ratione non
sunt connexæ, qua nec virtutes imperfecta}. » —
Hæc ille. — Ex quibus omnibus apparet quomodo
virtutes morales, quæ se habent sicut principia pru
denliæ, quæ so habet ut conclusio, sunt ita connexæ
cum prudentia, quod nulla illarum potest holæri
sine prudentia, nec prudentia polest haberi sine
omnibus illis : quia in materia morali principium
el conclusiones convertuntur, sic quoti, habito prin
cipio, habentur omnes conclusiones, et conclusio
infert omnia principia; et consequenter, quælibct
conclusio infert omnes conclusiones, el quodlibet
principium infert omnia principia.
Praedicta vero connexio inlelligenda e — Hæc ille. — Item, ibidem, arguit sic, in
secundo loco : « Quæcumque connectuntur, oportet
quod in aliquo uno connectantur. Sed non est dare
aliquid unum in quo connectantur virtutes nisi per
prudentiam; in qua connecti non possunt, quia,
cum prudentia sit quasi ars quædam operabilium,
non est inconveniens quod aliquis habeat pruden
tiam quantum ad unam materiam , et non quantum
ad aliam. Ergo non est necessarium quod virtutes
sintcornexæ. > Ecce argumentum. Sequitur respon
sio : < Dicendum, inquit, quod ex eodem principio
(a) hiyuemodi. — hujui Pr.
(β) Verba Philosophi aunt : Virtus eat habitue electivus,
m mediocritate quantum ad no· consistens; que quidem
mediocritas ratione prerfinita eil, atque ita ut prudens
prêtfiniret.
(γ) quod. — Ad. Pr.
(ô) rirtutu. — rentatû Pr.
HI
LIBOI ΙΠ. SENTENTIARUM
procedit prudens circa omnes materias virtutum,
scilicet ex intentione boni rationis. Unde non potest
e»e quod prudentia acquiratur secundum unam
partem materiæ moralis virtutis, et non secundum
aliam; sicut contingit in artibus, quantum ad ali
quas materias circa quas eodem modo operantur;
sicut carpentarius de nuce et quercu similiter facit
arcam. Et per hoc patet solutio ad tertium. Quia
scientiæ ali® addunt principia specialia ad principin
communia sapienti®; et ideo una illarum potest
sciri, alia ignorata. Sed virtutes morales non addunt !
alia principia super principia prudenti®; immo
principia prudenti® sunt secundum virtutes mora· i
les; quæ quidem principin sunt lines viitutum
moralium, secundum Philosophum, 10. Ethicorum
(cap. 8). » — Hæc ille.— Item, 1»2
*,
qJJ5, art. 1,
in solutione quarti, sic dicit : a En ad qu® inclinant
virtutes morales, se habent ad prudentiam sicut .
principia; non autem faclibilia se habent ad artem
sicut principia, sed solum sicut materia. Manifestum
est autem quod etsi ratio possit e&^e recta in una
parte materiæ, et non in alia, nullo modo tamen
potest dici recta ratio, si sit defectus cujuscumque
principii; sicut si aliquis erraret circa hoc princi
pium, Omne totum est majus sua parte, non posset
habere scientiam geometri®, quia oporteret mul
tum recedere a veritate in sequentibus. Et præterea
agibilia sunt ordinata ad invicem, non autein facti
bilia. Et ideo defectus prudenti® circa unam par
tem ngibilium induceret defectum etiam circa alia
agibilia; quod in factibilibus non contingit, d —
Hæc ille. — Item, in solutione tertii, ostendit quo
modo omnia agibilia habent ordinem ad invicem :
< Virtutes, inquit, intellectuales, sunt circa diversas
materias ad invicem non ordinatas; sicut patet in I
diversis, scientiis et artibus. Et ideo non invenitur
in eis connexio qu® invenitur in virtutibus mora
libus exsistentibus circa passiones et operationes.
Qu® manifesto hâtant ordinem ad invicem : nam
omnes passiones a quibusdam primis procedunt,
scilicet amore et odio, et ad quasdam alias termi
nantur, scilicet delectationem et tristitiam ; el simi
liter omnes operationes qu® sunt materia virtutis
moralis, habent ordinem ad invicem, el etiam ad
passiones. Et ideo tota materia virtutum moralium
sub una ratione prudenti® cadit. Habent tamen
omnia intelligibilis ordinem ad prima principia; et,
secundum hoc, omnes virtutes intellectuales depen
dent ab intellectu principiorum, sicut prudentia a
virtutibus moralibus. Principia autem universalia,
quorum est intellectus principiorum, non depen
dent a conclusionibus, de quibu
*
sunt reliqu® vir
tutes intellectuales, sicut virtutes morales depen
dent a prudentia, eo quod appetitus movet quodam
modo rationem, el ratio (v) appetitum. i> — Hæc
3) ratio. — ideo Pr.
ille. — Ex quibus patet quomodo arguens falsum
assumit, scilicet quod aliquis possit habere perfe
ctum et rectum dictamen practicum et prudentiale
in materia unius virtutis moralis, sine hoc quod
habeat perfectum dictamen, et actuale vel habituale,
in materia alterius.
Ad tertium respondit sanctus Thomas, !· 2·,
ubi supra (q. 05, art. 1), in solutione primi, quod
est tale : Ecce argumentum. Sequitur respon
sio : α Dicendum quod virtutum moralium quædam
perficiunt hominem secundum communem statum,
scilicet quantum ad ea qu® communiter in omni
vita hominum occurrunt agenda. Unde oportet quod
homo simul exercitetur circa materias omnium vir
tutum moralium. Et si quidem circa omnes exerci
tetur bene operando, acquiret habitus omnium vir
tutum moralium. Si autem exercitetur bene ope
rando circa unain materiam , non autem circa aliam,
puta bene se habendo circa iras (6), non autem circa
concupiscentias, acquiret quidem habitum ad refre
nandum iras; qui tamen non habebit rationem vir
tutis, propler defectum prudenti®, qu® circa con
cupiscentias corrumpitur; sicut etiam naturales
inclinationes non habent perfectam rationem virtu
tis, si prudentia desit. Quædam vero virtutes mora
les sunt, qu® perficiunt hominem secundum ali
quem eminentem statum, sicut magnificentia et
magnanimitas. Et quia exercitium circa materias
harum virtutum non communiter occurrit unicui
que, potest aliquis habere alias virtutes morales,
sine hoc quod habeat actu habitus harum virtutum,
loquendo dc virtutibus acquisitis. Scd tamen, acqui
sitis aliis virtutibus, habet istas virtutes in potentia
propinqua : cum enim aliquis per exercitium ade
ptus est 1 iberalitatem circa mediocres donationes et
sumptus, si superveniat ei abundantia pecuniarum,
modico exercitio acquiret habitum magnificentia?;
sicut geometer modico studio acquirit scientiam ali
cujus conclusionis, quam nunquam consideravit.
Illud autem habere dicimur, quod in promptu est
ut habeamus, secundum illud Philosophi, 2. PhysicorumQ. c. 56): Quod parum decet, quasi nihil
deesse videtur, d — Hæc ille. — Simile ponit,
3. Sentent., dist. 30, q. 1, art. !, in solutione
primi : < Quando, inquit, aliquis exercetur in actu
alicujus vidulis, si simul exercetur in actu alicujus
\ilii, nunquam acquiret aliquam virtutem ; quia non
acquiret prudentiam. Unde ad hoc' quod una virtus
habeatur, oportet quod homo bene se habeat circa
(3) te. — tam Pr.
(C) irai, — Ut terat Pr.
DISTINCTIO XXXVI. - QÜÆSTIO L
oinnia quæ in usum vitæ veniunt. Et sic, istis vir
tutibus simul cum prudentia acquisitis, ex hoc cau
sabuntur alite virtutes, quæ sunt circa ea quæ non
ita frequenter in usum vitæ veniunt : ex hoc ipso
enim quod ratio assuefacta est in superioribus viri
bus, possunt inferiores ejus nutum sequi; in quo
consistit tota ratio virtutis moralis, d — Hæc ille.—
Simile dicit, de Virtutibus, ubi supra (quæst. do
Virtut. Cardin., art. 2), in solutione noni : « Quæ
dam, inquit, virtutes sunt, quæ ordinant hominem
in his quæ occurrunt communiter in vita humana :
sicut temperantia, justitia, mansuetudo, et hujus
modi. El in talibus necesse est quod, dum homo
exercitatur in actu unius virtutis, simul exerceatur
in actibus aliarum virtutum; et tunc acquiret omnes
habitus hujusmodi virtutum simul; et tunc oportet
quod bene se habeat in omnibus. Aut exercitatur in
uno, et non in aliis; et tunc acquiret habitum con
trarium alicui virtuti, et per consequens corruptio
nem prudentiæ, sine qua nec dispositio quam acquisi vit per actus alicujus virtutis, habet proprie rationem virtutis. Hujusmodi (i) autem habilibus acqui
sitis, qui communiter in vita occurrunt, virtualiter
jam habentur, quasi in propinqua dispositione, si
qui alii habitus virtutum sunt, quorum actus non
occurrant frequenter in conversatione humana; sicut
est de magnificentia et magnanimitate. » — Hæc
ille. — Ex quibus apparet manifeste quomodo per
nullum exercitium potest acquiri habitus unius vir
tutis cardinalis, nisi simul acquirantur quatuor
habitus virtutum cardinalium.
Tunc, ad replicas et reprobationes contra respon
siones ibidem datas, dicitur primo, quod prima
responsio ibidem data, parum valet. Ideo non est
necesse illam sustinere. Quia, ut dictum est, quo
modocumque contingat aliquem non simul exerci
tari in actibus omnium virtutum cardinalium, sive
quia materia non occurrit, sive quia homo vult
exerceri in una parte materiæ moralis, et non in
tota, nullus habitus illo modo acquisitus habet ratio
nem perfectæ et propriœ virtutis.
Dicitur secundo, quod secunda responsio ibidem
data, bona est, quoad hoc quod ponit, quod nullus
talis habitus sine aliis habet rationem virtutis.
Tamen illud quod addit de concordia virtutis ad
virtutem, et habitus ad habitum, in quolibet actu
virtutis, non videtur esse multum necessarium, nisi
intelligatur de coexigentia actus ad actum in prima
generatione virtutum. Quia, ut dictum est, oportet
simul exerceri in tota materia morali : non quidem
quod simul in eodem instanti eliciat quatuor actus,
puta prudentiæ, justitiæ, fortitudinis, temperanliæ;
sed sic quod actus unius sequatur actum alterius
indilale. — Et tunc, ad primam hujus responsionis
improbationem, conceditur quod quælibet virlus est
(a) Hujusmodi. — Hujus Pr,
413
alteri causa sine qua non essendi virtutem : sicut
justitia, fortitudo, temperantia sunl prudentiæ causa
essendi virtutem, saltem quoad actum, inquantum
ministrant rectam el immobilem aestimationem prin
cipiorum ex quibus procedit prudentia in conside
rando, judicando et præcipiendo; et econtra, pru
dentia est justitiæ, fortitudini, temperanliæ causa
essendi virtutes, inquantum dirigit eas in eligendo
recta media ad finem, el pnefigit eis medium inter
superabundantiam el defectum, el ostendit debitas
circumstantias actuum. Rursus, justitia est fortitu
dini vel temperanliæ causa essendi virtutem, inquan
lum confert ad rectam æslimationem prudentiæ in
materia (s)sua el aliarum virtutum, el etiam inquan
tum in quolibet aclu virtutis moralis participatur
aliquis modus rectitudinis, quem principaliter respi
cit justitia. Et consimiliter, fortitudo et temperantia
sunt justitiæ causa essendi virtutem, modo praexposito. Nec valet improbatio consequentis concessi
in sensu isto : quia ex illo consequente non sequitur
aliquod de inconvenientibus ibidem adductis. Non
quidem primum, scilicet quod aliqua xirtus sit vir
lus antequam sil virtus : quia probatio hujus stat in
ista falsa consequentia, immo in duabus falsis con
sequentiis, scilicet quod, si habitus qui dicitur tem
perantia, non est virtus nisi concomitante alio habitu
qui dicilur fortitudo, igitur fortitudo prius e>t vir
tus quam temperantia sit virtus. Cujus consequen
tia' nullitas apparel in simili. Non enim sequitur ;
Socrates non potest esse pater, nisi aliquis sil ejus
filius; ergo aliquis prius est filius Socratis, quam
Socrates sit pater alicujus. Ita in proposito. Tamen
ista consequentia esset bona : Temperantia non
habet rationem virtutis nisi concomitante habitu
fortitudinis, et fortitudo habet rationem virtutis non
concomitante habitu temperanliæ; ergo fortitudo
prius est virtus quam temperantia sit virtus. Sed
tunc secunda pars antecedentis negaretur : quia,
sicut temperantia coexigil fortitudinem ad hoc quod
sit virlus, ita fortitudo consimiliter requirit tempe
rantiam ad hoc quod habeat rationem virtutis. Con
similiter, nec secundum inconveniens ibidem addu
ctum, scilicet quod nulla virtus sit prima virlus,
concluditur sufficienter ex consequente concesso.
Immo ex illo consequente sequitur oppositum, sci
licet quod quælibet virtus de numero qualuor car
dinalium est prima xirtus. Quia ly primum potest
exponi dupliciter, scilicet affirmative et negative :
affirmative sic, ut illud dicatur primum, quod prae
cedit omnia alia, et est prius omnibus aliis; nega
tive autem, ut illud dicatur primum (6), quo nul
lum aliud est prius. Et, secundum hoc, apparet
qtiod quælibet xirtus est prima virlus, exponendo
ly primum negative; licet nulla sil prima, expo-
(a) el. — Ad. Pr
(C) primum. — primo Pr.
Μ
LIBRI Ill. SENTENTIARUM
nendo ly primum affirmative. Et in hoc sensu pro
cedit argumentum, et non in primo. Conceditur
tamen quod uno modo causalitatis una virtus est
prior aliis, et alio modo posterior eis; sicut patet de
prudentia respectu aliarum trium moralium, et
econtra. Sed arguens loquitur de priorilate dura
tion is.
Dicitur tertio, quod responsio tertio loco posita,
bona est. — Et ad ejus improbationem, dicitur
quod consequens ibidem illatum, scilicet quod unus
actus generans ultimum habitum, generabit omnes
virtutes morales in esse virtutis, — non est incon
veniens; immo est verum; quia ille actus agit in
virtute multorum actuum procedentium, circa diver
sas materias connexas et coordinatas ad invicem.
Sicut enim prius dictum est, actiones et passiones
humanæ, quæ sunt materia virtutum moralium,
aunt ad invicem coordinate; et ideo non mirum si
unus actus, agens in virtute procedentium, complet
unum habitum, puta prudentiæ, ex cujus comple
mento dependent alii habitus in esse virtutis, et
Labent colligationem ex parte objecti, et ex parte
modi operandi, quia scilicet unus concurrit ad per
fectum actum alterius, et aliis connexionibus supradictis. — Et ad hujus improbationem, dicitur quod
iste ultimus actus est quidam actus unius virtutis
duntaxat, et non omnium, elicitive; sed est actus
omnium virtutum participative; quia, ut supra
dictum est, in actu cujuslibet virtutis participatur
aliquid pertinens ad prudentiam, et aliquid perli
nens ad justitiam, et aliquid perlinens ad fortitudi
nem, et aliquid perlinens ad temperantiam. De hoc
sanctus Thomas, de Virtutibus (a), quæstione de
Quatuor Cardinalibus, art. 1, arguit sic, primo
loco : « Ea quæ non distinguuntur ab invicem, non
debent ad invicem connumerari; quia distinctio est
causa numeri, ut dicit Damascenus (de Fid. Orth.,
lib. 1, cap. 5 et 8). Sed prædiclæ virtutes, scilicet
prudentia, justitia, fortitudo, temperantia, non
distinguuntur ab invicem. Dicit enim Gregorius,
22. Moralium (cap. i) : Prudentia non est, quæ
justa et temperata et fortis non est; nec perfecta
temperantia quæ fortis et justa et prudens non
est; nec fortitudo integra, quæ prudens, tempe
rans et justa non est; nec vera justitia, quæ pru
dens, foriis et temperata non est. Ergo non debent
dici hæ quatuor virtutes cardinales, d Ecce argu
mentum. Sequitur responsio : α Dicendum, inquit,
quod de prodictis quatuor virtutibus cardinalibus
diversimode aliqui locuti sunt. Quidam enim utun
tur prodictis quatuor nominibus, ad significandum
generales modos virtutum : puta omnem cognitio
nem dirigentem, vocantes prudentiam ; omnem recti
tudinem adaequantem actus humanos, vocantes justi
tiam ; omnem moderationem refrenantem appeti
(a) rf questione de Virtutibut, in tractatu et. — Ad. Pr
tum hominis a temporalibus bonis, vocantes temperanliam; omnem firmitatem animi stabilientem
hominem in bono contra insultum quorumcumque
malorum, fortitudinem appellantes. Et ita videtur
uti his nominibus Augustinus, lib. de Moribus
Ecclesiæ (cap. 15, et a cap. 19 usque ad 26). Et
secundum hoc, potest intelligi dictum Gregorii :
quia una harum conditionum ad veram virtutis
rationem non sufficit, nisi omnes prædictæ condi
tiones concurrant. Secundum hoc ergo prædicta
quatuor dicuntur quatuor virtutes, non propter
diversas species habituum, quæ attendantur secun
dum diversa objecta, sed secundum diversas ratio
nes formales. Alii vero, sicut Aristoteles in libris
Ethicorum (lib. 3, 5 et 6), loquuntur de prodictis
quatuor virtutibus secundum quod sunt speciales
virtutes determinates ad proprias materias. Et, secun
dum hoc, potest etiam dictum Gregorii verificari,
per modum cujusdam redundanti©, inquantum
prædictæ virtutes sunt circa illas materias in qui
bus potissime commendantur prædictæ quatuor
generales conditiones virtutis. Unde, secundum hoc,
fortitudo temperans est, el temperantia foriis : quia
qui potest refrenare appetitum suum, ne insequa
tur concupiscentias delectationum, quod pertinet ad
temperantiam, multo magis potest refrenare motum
audaci© in periculis; et similiter, qui potest stare
firmus contra pericula mortis, mullo magis potest
stare firmus contra illecebras voluptatum. Et, secun
dum hoc, illud quod est principaliter temperantiæ,
transit ad fortitudinem, et e converso. Et eadem
ratio est de aliis. * — Hæc ille. — Item, 1“ 2
*,
q. 61, art. 4, in solutione primi, quod est idem in
forma cum supradiclo, sic dicit : « Iste quatuor vir
tutes denominantur ab (a) invicem per quamdam
redundantiam. Id enim quod est prudentiæ, redun
dat in alias virtutes, inquantum a prudentia diri
guntur. Unaquæque vero aliarum redundat in alias,
ea ratione, quia qui potest quod difficilius est, potest
illud quod est minus difficile. Unde qui potest refrenareconcupiscentiasdeleclabiliumsecundum lactum,
ne modum excedant, quod est difficillimum, ex hoc
ipso habilior reddetur ut refrenet audaciam in peri
culis mortis, ne ultra modum procedat, quod est
longe facilius; et, secundum hoc, fortitudo dicitur
temperata. Temperantia etiam dicitur foriis ex redun
dantia fortitudinis in temperantiam, inquantum
scilicet ille qui per fortitudinem habet animum fir
mum contra pericula mortis, quod est difficillimum,
est habilior ul retineat animi firmitatem contra
impetus delectationum ; quia, ut dicit Tullius, 1. de
I Officiis, non est consentaneum ut qui nictu non
frangitur, cupiditate frangatur; nec qui invictum
se a labore præstitit, vinci a voluptate aliquando
possit (6). » — Hæc ille. — Item, 3. Sentent.,
I
(a) ab. — ad Pr.
(6) aliquando pouit. — Om. Pr.
DISTINCTIO XXXVb — QUÆST1O 1.
US
dist. 30, q. 1 , art. 1, sic dieil : < Alia ratio con erit secundum quod importat habitum mentis, ex
nexionis sumitur ex his quæ communiter in omni
quo aliquis eligit virginitatem conservare propter
virtute esse oportet. Quorum tamen unumquodque Christum. Et hic quidem habitus potest esse etiam
aliqua virtus principaliter sibi vindicat : sicut diffi
in his qui carnis integritate carent, sicut et habitus
cile vindicat (a) sibi fortitudo; medium inter super
magniiîcentiæ cum carentia divitiarum. > — Hæc
fluum et diminutum, quod est moderatum, vindicat ille.—Exquibusapparet responsioad novitates Scoti.
sibi temperantia; rectum vindicat sibi justitia; scien
Ad argumentum contra quaestionem (a) respondit
tiam autern sibi vindicat prudentia. Et ideo ab his sanctus Thomas, de Virtutibus, ubi supra (de Qua·
conditionibus unaquaeque virtutum nomen accepit.
tuor Cardin,, art. 2), in solutione primi : < Dicen
Quia autem iljud quod est maximum in quolibet dum, inquit, quod propter inclinationem quæ est ex
genere, est causa aliorum, ideo aliæ virtutes parti natura, vel ex aliquo dono gratiæ, quam habet ali
cipant quodammodo prodictarum aliquam conditio quis magis ad opus unius virtutis quam alterius,
num ex virtute quæ illud principaliter sibi vindi contingit quod aliquis promptior est ad actum unius
cat, etc. », sicut supra fuit allegatum (in resp. ad
virtutis quam alterius. Et, secundum hoc, dicuntur
secundum). Ex quibus patet quod in quolibet actu sancti aliquas virtutes habere, ad quarum actus
virtutis participatur influxus cujuslibet cardinalis sunt magis prompti; et aliquas non habere, ad quas,
virtutis, ut prius dictum fuit.
vel quarum actus, sunt minus prompti. > — Hæc
Dicitur quarto, quod ad ultimam replicam contra ille. — Sed in 1· 2
*,
q. 65, art. 3, in solutione
procedentes responsiones respondit sanctus Thomas tertii, glossal sic auctoritatem Bedæ : < Dicendum,
in multis locis, licet diversimode. Nam, 2a 2·,
inquit, quod aliqui sancti dicuntur aliquas virtutes
q. 152, ari. 3, in solutione secundi, sic dicit : < Con non habere, inquantum patiuntur difficultatem in
nexio virtutum accipitur secundum id quod est for actibus earum, quamvis liabitus omnium virtutum
habeant. > — Hæc ille. — Item, 3. Sentent., dist.36,
male in virtutibus, id est, secundum charitatem, vel
prudentiam ; non autem secundum id quod est mate q. 1, art. 2, in solutione primi, sic dicit : < Verbum
Bedæ inlelligendum est de virtutibus quantum ad
riale in virtutibus. Nihil enim prohibet alicui virtuososuppeleremateriamuniusvirtutis,nonautem(6) usus, non autem quantum ad habitus. Diversi enim
materiam alterius; sicut pauper habet materiam sancti diversimode excedunt se invicem in usibus
temperantiæ, non autem magniiîcentiæ. Et hoc diversarum virtutum, secundum quod de quolibet
modo alicui habenti alias virtutes, deesl materia confessore dictum est (Eccli. 44, v. 20) : Non est
inventussxmilisiUi,quicon$ervaret legent Excelsi.
*
virginitatis, scilicet prodicta integritas carnis. Tamen
potest habere id quod est formale in virginitate, ut — Hæc ille.
scilicet in properatione mentis habeat propositum
Et hæc de quæstione sufficiant. De qua benedi
prædictæ integritatis conservandæ, si hoc sibi com ctus Deus. A men.
peteret : sicut pauper habet in properatione animi
Omnia supradicta, a principio libri usque ad
propusitum magnificos sumptus faciendi, si sibi finem, totaliter submitto correctioni, determina
competeret; ct similiter ille qui est in prosperitate,
tioni, et omnimodo examini Sacrosancte Romanx
habet in praparalione animi propositum adversa Ecclesix, cui prxest Sanctissimus in Christo
æquanimitéf tolerandi. Et sine hac praparatione Pater et Dominus noster, Dominus Martinus,
animi nullus potest esse virtuosos. » — Hæc ille.— divina providentia Papa Quintus, Complevi hxc,
In quaestionibus autem de Virtutibus, et tractatu
anno Domini M CCCCXXV111, septimo die mende Quatuor Cardinalibus, ari. 2, sic respondit, in
sisNovembris,post prandium, hora quasi secunda
solutione septimi : α Dicendum, inquit, quod virgi post meridiem. Benedictus Deus. Arnen. Deo gra
nitas, secundum quosdam, non nominat virtutem,
tias (6).
sed quemdam statum perfectum virtutis. Non
autem oportet quod quicumque habet virtutem,
(а) quritionrm. — conc/iutonem Pr.
(б) Liber tertius Defensionum Theologiae Divi Doctoru
habeat eam secundum perfectum gradum. Et ideo
Thomae de Aquino in 5. Sententiarum, editus per eximium
sine virginitate castitas (γ) et aliæ virtutes haberi
possunt. Vel, si detur quod virginitas sit virtus, hoc ventatis achotir Professorem fratrem Johannem Capreoli,
(a vindicat. — Om. Pr.
(6 sicut. — Ad. Pr.
(\ auhiat. — chantas Pr.
1 holmanum, OrdimsPncdicatorum, anno Donum mille·
fimo quadriiigcntesimonono, quo legit Sententiae Pan·
sius, feliciter explicit. Impressus Venetiis per Octavianum
Scotum ytudoeliemrm, anno salutiferae Incarnationis
MCCCCLXXXIll — Ad. Pr.
EXPLICIT VOLUMEN QUINTUM