..x TYPIS MARCHKSSOU
A.XiCIl

FILIORUM

SALM ANTICENSIS
μ οΝΤE

MA R1Æ

Parenti suo Eliæ consecrati

Summam Theologicam Angelici Doctoris D. Thomæ complectens.

TOMUS DECIMUS

ÇY

/q

TRACTATUS XV — DE JUSTIFICATIONE IMPII
TRACTATUS XVI — DE MERITO
ILLUSTRISS. a< REVERENDISS. IN CHRISTO PATRI D. D.

Amabili

(JarOlo

de

la

TOUR - d'AUVERGNE - LAURAGUAIS

A R C Η i EP I SCO 1'0 IMTURiCENSI

E D I

Γ

N 0 v Λ .

CORR e c Τ Λ

U H H A K I Az

BRUXELLIS
Apud

VICTOREM PALME
SECTOREM GENERALEM

35,

'.ia

Grcnel Ia ,

A i» u

d

J . A L BA I

SUCCURSAE IS RECTOREM

20, via Parochianorum. 29

IN0EX TRACTATUUM
QUÆHTION UM,

QUÆ

DIK PUTATION UM

IN HOC TOMO DECIMO CURSUS TIIEOL. SALMANT. CONTINENTUR.

TRACTATUS XIV.
DE GRATIA.
I

DUBIORUM

Disputatio Vil.

De gratia efficaci.
Dub. 1. An gratia sit, et dicatur efTicax
solum ab effectu.
§ 1. Statuitur vera, et communis sen­
tentia.
2
§ 2. Ostenditur opinionem Molinae esse
contra D. Augustinum.
3
§ 3. Expenditur ratio fundamentalis con­
tra Molinam.
7
§ 4. Refellitur Molinae opinio ab incon­
venientibus quae illam consequuntur.
11
§ 5. Proponuntur, et eliduntur argumenta
contraria.
15
Dub. 2. An gratia sit, et dicatur efficax,
quia congruit dispositioni subjecti.
20
§ 1. Praefertur pars negativa, et authorifulcitur.
22
*>Mate
z
3 § 2. Ratio fundamentalis contra Vasquez
expenditur.
27
’
§ 3. Plura inconvenientia ex Vasquii
Ή opinione inferuntur.
29
0
§ 4. Convelluntur motiva contrariae opinionis.
33
7
Dub. 3. An gratia sit, et dicatur efficax,
i quia datur eo tempore, in quo per scientiam
mediam prævisa est habitura effectum. 38
? § 1. Negativa sententia praefertur, et
* primo argumento probatur.
39
> § 2. Prosequitur impugnatio responsioc nis argumento praecedenti adhibitae.
44
§ 3. Aliud fundamentum contra efficao ciam gratiae dependentem a scientia meydia<8
r
§ 4. Impugnatur amplius efficacia gratiae
54
_ a scientia media dependens.
Ç0
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

§ 5. Roboratur amplius praecedens argu­
mentum.
58
§ 6. Expenditur aliud motivum contra
gratiam efficacem ex directione per scien­
tiam mediam.
65
§ 7. Exploditur gratiae efficacia depen­
dens a scientia media.
71
§ 8. Refertur sententia contraria, ejusque
motivis occurritur.
78
Dub. 4. Utrum gratia efficax habeat effi­
caciam ex se, et ab intrinseco.
86
§ 1. Vera sententia proponitur, et authoritate firmatur.
86
§ 2. Ostenditur specialiter D. Thomam
aperte docere nostram assertionem.
93
§ 3. Expenditur prima ratio pro gratia
ex se efficaci.
98
§ 4. Proponitur secundum fundamentum
verae sententiae.
102
§ 5. Proponitur tertia ratio in favorem
gratiae ex se efficacis.
107
§ 6. Expenditur quartum argumentum
pro gratia ex se efficaci.
113.
§ 7. Proponitur quinta ratio pro gratia
ex se efficaci.
120
§ 8. Refertur opinio contraria.
127
§ 9. Diluitur primum Adversariorum
fundamentum desumptum ex sacra Scrip­
tura.
137
§ 10. Evertitur fundamentum ex Con­
ciliis Tridentino, et Senonensi desump­
tum.
141
§ 11. Occurritur tertio motivo, quod
Adversarii ex convenientia nostrae senten­
tial cum Calvino, et Jansenio formant. 151
§ 12. Diluitur quartum Adversariorum
fundamentum ex SS. Patrum testimoniis
assumptum.
161
§ 13. Diruitur fundamentum quintum
adversae opinionis a ratione desumptum. 174

10211G

I

a

IM)EX QU.ESTIONUM, ETC.

.
I
:
I
!
!
i
I
I
I ·
g
a
S
e

’ '

§ 11. Proponitur, et dissolvitur sextum
motivum adversa opinionis.
179
§ 15. Diluitur septimum ejusdem opi­
nionis argumentum.
186
§ 16. Dissolvuntur octavum, et nonum
Juniorum motivum.
192
§ 17. Proponitur, et diluitur decimum
argumentum Adversariorum.
196
§ 18. Reliqua ejusdem opinionis, et eo­
rum responsiones remissive.
201
Dub. 5. In quo consistat auxilium ex se
efficax, et qualiter moveat.
203
§ 1. Statuitur prima conclusio, et ab ob­
jectionibus vindicatur.
204
§ 2. Proponitur secunda conclusio pro
dubii resolutione.
208
§ 3. Alia conclusio explicans modum, quo
auxilium efficax movet.
213
§ 4. Expenditur aliud motivum pro prae­
cedenti assertione.
218
§ 5. Roboratur amplius eadem conclusio.
223
§6. Refertur sententia contraria, ejusque
motivis occurritur.
229
Dub. 6. Qualiter expediri debeant dubiola quædam circa auxilium physice movens ?
235
Dub. 7. An si Deus ageret necessario,voluntas creata ageret libere?
244
§ 1. Xegativa sententia praefertur. 241
§ 2. Consectaria praecedentis doctrinae,
quae illam magis confirmant.
248
, §3. Refertur opinio contraria, et primo
ejus motivo occurritur.
251
§ 4. Diluitur aliud argumentum adversæ
opinionis.
256
§ 5. Ultimo argumento satisfit.
260

§ 1. Defenditur communis, et vera son­
tia.
266
§ 2. Motiva adversæ opinionis convellun­
tur.
272
Dub. 2. Utrum gratia fiat per creatio­
nem .
27 6
§ 1. Resolutio difficultatis ex sententia
D. Thomæ.
276
§ 2. Referuntur sententiae contrariae, et
earum motivis occurritur.
279
Art. 5. Utrum homo possit scire se ha­
bere gratiam?
283
Disputatio IX.
De certitudine gratiae.
283
Dub. 1. Utrum homo possit certo cognos­
cere se esse in gratia ?
284
§ 1. Praelibantur aliqua pro dubii reso­
lutione.
284
§ 2. Statuitur vera, et catholica senten
tia.
286
§ 3. Argumenta adversus nostras asser­
tiones dissolvuntur.
292
QUÆSTIO cxni.

De effectibus gratiae, in decem articulos
divisa.
297
Art. 1. Utrum justificatio impii sit remis­
sio peccatorum.
297
Art. 2. Utrum ad remissionem culpae,
quae est justificatio impii, requiratur gratiae
infusio.
297
TRACTATUS XV.
DE JUSTIFICATIONE IMPII.

■

QUÆSTIO CXII.

■
i’|
ft
ii
B

De causa gratiae.
Art. 1. Utrum solus Deus sit causa gra­
tiæ.
263
Art. 2. Utrum requiratur aliqua præ-paratio, et dispositio ad gratiam ex parte hominis.
263
Art. 3. Utrum necessario detur gratia se
præparanti ad gratiam, vel facienti quod
est in se.
264
Art. 4. Utrum gratia sit major in uno,
quam in alio.
264

B
B
B
,K
H

M
B

Praeloquium.

299

Disputatio I.

De termino a quo justificationis, seu de
expulsione peccati. *
300
Dub. 1. In quo consistat essentia peccati
mortalis habitualis, quod est terminus a
quo justificationis.
301
§ 1. Praefertur, et defenditur D. Thomæ
sententia.
301
§ 2. Referuntur sententiae contrariæ, et
earum motivis occurritur.
305
Dub. 2. Utrum in justificatione impii
Disputatio VIII.
vere auferantur peccata.
312
De causis gratia}.
265
§ 1. Asseritur veritas catholica.
312
Dub. 1. An aliqua creatura possit esse
§ 2. Haereticorum fundamenta convel315
causa efficiens principalis gratiae.
266 I luntur.

|
|
I
I
I
|
|
I
|
I
!
I
I
I
I

INDEX QUÆSTIONUM, ETC.

Disputatio il.

Do termino ad quem justificationis, sive
de forma justificante.
318
Dub. 1. Utrum in justificatione impii
infundatur gratia sanctificans, per quam et
remittatur peccatum, et homo sanctificetur
independenler ab alio favore extrinseco?
319
§ 1. Statuitur prima conclusio primas
diflicultati respondens.
319
§ 2. Resolutio secundæ difficultatis. 322
§ 3. Posterior dubii difficultas decidi­
tur.
324
§ 4. Referuntur sententiæ contraria?, et
convelluntur earum motiva.
327
Dub. 2. drum aliqua hominis operatio
sit, vel possit esse forma justificans. .333
§ 1. Prima conclusio explicans, quid de
facto contingat.
333
§ 2. Secunda conclusio explicans quid
conveniat naturis rerum.
338
§ 3. Ultima conclusio resolvens dubium
per respectum ad potentiam Dei absolu­
tam.
340
§4. Refertur sententia contraria, et ejus
motiva eliduntur.
343
Dub. 3. Utrum peccatum mortale ac­
tuale, et gratia habitualis simul de facto in
aliquo instanti coexistant?
350
§ 1. Proponitur communis sententia, et
authoritate firmatur.
351
§ 2. Communitur eadem assertio duobus
aliis motivis.
355
§ 3. Convelluntur motiva opinionis ad­
versae.
359.
Dub. 4. Utrum peccatum mortale, et gra­
tia valeant de potentia absoluta simul in
eodem subjecto coexistere ?
366
§ 1. Eligitur pars negativa, et expendi­
tur primum fundamentum illius.
366
§2. Expenditur aliud argumentum in
favorem verae sententiæ.
372
§ 3. Eadem veritas alia ratione fulci­
tur.
378
§4. Corroboratur eadem conclusio dua­
bus aliis rationibus.
383
§ 5. Refertur opinio contraria, et diluun­
tur ejus motiva.
388
Dub. 5. Utrum peccatum hominis elevati
ad finem supernaturalem possit divinitus
auferri absque mutatione intrinseca pecca­
toris.
395
§ 1. Praemittuntur aliquae observatio­
nes.
395

ni

§ 2. Refertur negativa D. Thomæsenten­
tia, et unico fundamento munitur.
397
§3. Confutantur duæ responsiones No­
minalium, etquorundam Juniorum. 400
§ 4. Praecluditur alia Suarii evasio. 405
§5. Refellitur altera Curielisjsolutio.408
§ 6. Consectarium praecedentis doctrina?
eam applicans remissioni peccati origina­
lis.
411
§ 7. Refertur opinio contraria, et occur­
ritur argumentis illius.
414
Dub. 6. Utrum peccatum mortale homi­
nis elevati ad finem supernaturalem possit
de potentia Dei absoluta auferri absque in­
fusione gratia? sanctificantis.
424
§ 1. Separantur certa ab incertis.
424
§ 2. Statuitur prima conclusio.
427
§ 3. Objectiones contra præcedentem
doctrinam, et earum enodatio.
431
§ 4. Secunda conclusio directe dubium
resolvens , authoritate D. Thomæ fulci­
tur.
436
§ 5 Expenditur ratio fundamentalis nos­
tra? assertionis.
440
§ 6. Præcluditur quædam evasio.
444
§ 7. Major confirmatio nostræ ratio­
nis.
449
§ 8. Roboratur ulterius fundamentum
nostræ assertionis.
453
§ 9. Refertur opinio secundæ assertioni
contraria, et aliqua illius motiva convel­
luntur.
459
§ 10. Satisfit aliis duobus prædictæ opi­
nionis motivis.
465
§ 11. Reliqua ejusdem sententiæ argu­
menta convelluntur.
472
Dub. 7. Utrum ad remissionem peccati
mortalis commissi ab homine in statu pu­
rorum, requireretur mutatio intrinseca, et
qualis deberet esse ?
476
§1. Statuitur necessitas mutationis in­
trinseca?.
476
§ 2. Asseritur necessitas immutationis
supernaturalis.
479
§ 3. Variae evasiones Adversariorum
praecluduntur.
481
§ 4. Roboratur amplius veritas nostræ
assertionis.
486
§ 5. Ulterior confirmatio veræ senten­
tiæ.
491
§ 6. Ultima conclusio pro perfecta dubii
resolutione.
495
§ 7. Referuntur opiniones contrariae, et
diluuntur motiva adversus secundam con­
clusionem.
498
§ 8. Corollaria praecedentis doctrin e. 509-

INDEX QU.ESTIONUM, ETC.

IV

Appendix.
Dub. 8. An, et qualis mutatio intrinseca
requiratur ad remissionem peccatorum ve­
nialium?
511
§ 1. Observanda pro dubii decisione. 511
§ 2, Statuuntur tres conclusiones ante
assertionem præcipuam.
514
§ 3. Principalis dubii difficultas discuti­
tur.
518
§ 4. Referuntur opiniones prioribus as­
sertionibus contrariæ, et earum motivis
occurritur.
522
§ 5. (>ccurritur argumentis ultimæ opi­
nionis modo dicendi supra insinuato con­
traria».
529
Art. 3. Utrum ad justificationem impii
requiratur motus liberi arbitrii.
535
Art. 4. Utrum ad justificationem impii
requiratur motus fidei.
536
Ari. 5. Utrum ad justificationem impii
requiratur motus liberi arbitrii in pecca­
tum.
536
Art. 6. Utrum remissio peccatorum
debeat numerari inter ea. quae requiruntur
ad justificationem impii.
537
Art. 7. Utrum justificatio impii fiat in
instanti, vel successive.
537
Art. 8. Utrum gratiæ infusio sit prima
ordine naturae inter ea quæ requiruntur ad
justificationem impii.
538
Disputatio HI.

De dispositionibusad justificationem. 539
Dub. 1. Utrum impias, ut justificetur,
debeat disponi per aliquos actus, et quinam
sint?
539
§ 1. Prima conclusio priorem dubii par­
tem resolvens.
539
§ 2. Alia conclusio alteri dubii parti res­
pondens.
542
§ 3. Recensentur praecipui voluntatis
actus, qui ad justificationem concurrunt, et
praeparant.
544
§ 4. Dubia incidentia deciduntur. 547
§ 5. Referuntur haereticorum sententiae,
et eorum motiva convelluntur.
550
Dub. 2. Utrum impius adultus possit de
potentia absoluta justificari absque aliqua
dispositione actuali?
554
§ 1. Præfertur affirmativa sententia. 554
§ II. Satisfit argumentis opinionis ad­
versae.
557
Dub. 3. Utrum secundum doctrinam D.
Ί hom. actus contritionis, vel charitatis,quo

INDEX QUÆSTIONUM, ETC.

1 impius disponitur ad gratiam justificantem,
procedant ab eadem gratia tanquam a prin­
cipio effectivo ?
560
§ 1. Praemittuntur aliquae observatio­
nis.
560
§ 2. Præfertur pars affirmativa.
562
§ 3. Uberior confirmatio nostrae assertio­
nis.
568
§ 4. Occurritur motivis in contrarium.
573
Dub. 4. Utrum (absolute loquendo) actus
qui sunt ultimæ dispositiones ad justifica­
tionem, a gratia sanctificante effective pro­
cedant?
577
§ 1. Eligitur pars affirmativa, et primo
fundamento munitur.
577
§ 2. Expenditur aliud fundamentum pro
vera substantia.
584
§ 3. Roboratur aliis motivis nostra con­
clusio.
592
§ 4. Refertur opinio contraria, et con­
velluntur aliqua ejus fundamenta.
594
§ 5. Reliquis ejusdem opinionis argumentissatisfit.
603
Dub. 5. Utrum actus præparantes ad
gratiam, per quam impius justificatur, sint
dispositiones physicæ, an morales.
607
§ 1. Decisio dubii ex sententia D. Tho­
mae.
§ 2. Roboratur amplius eadem assertio.
613
§ 3. Convelluntur motiva contrariae opi­
nionis.
617
§ 4. Consectarium praecedentis doctrinae,
in quo explicatur ordo repertus inter ea,
quae ad justificationem impii concurrunt.
621
Art. 9. Utrum justificatio impii sit ma­
ximum opus Dei.
627
Art. 10. Utrum justificatio impii sit miraculosa.
627
Disputatio 1F.

De quidditate, et perfectione justificatio­
nis impii.
628
Dub. 1. Utrum justificatio impii sit motus,
an simplex mutatio.
628
§ 1. Decisio dubii juxta mentem D. Tho­
mae.
629
§ 2. Corollarium praecedentis doctrinae
notatu dignum.
633
§3. Refertur sententia nostrae assertioni
contraria.
637
Dub. 2. Utrum justificatio impii fiat in
instanti, an in tempore.
638

§ 1. Vera sententia duabus assertionibus
explicatur.
639
§ 2. Convelluntur argumenta contra pri­
mam conclusionem.
643
Dub. 3. Utrum justificatio impii sit maxi­
mum opus Dei.
649
§1. Dubium deciditur aliquibus asser­
tionibus.
649
§ 2. Corollaria praecedentis doctri­
nae.
653
Dub. 4. Utrum justificatio impii sit opus
miraculosum.
657
§ 1. Observanda pro dubii decisione. 657
§ 2. Resolvitur difficultas juxta mentem
D. Thomæ.
660
TRACTATUS XVI.
DE MERITO.

666

Præloquium.
QUÆSTIO cxiv. «

De merito, quod est effectus gratiae cooperantis, in decem articulos divisa.
667
Art. 1. Utrum homo possit aliquid me­
reri a Deo.
667
Disputatio I.

De natura meriti, et conditionibus ad
meritum requisitis.
668
Dub. 1. Utrum ad meritum requiratur
operatio positiva.
668
§ 1. Decisio dubii juxta doctrinam Divi
Thomæ.
669
§ 2. Opposita sententia cum suis funda­
mentis, et illorum solutiones.
670
Dub. 2. Utrum ad meritum necessaria
sit libertas.
672
§1. Communis sententia duabus asser­
tionibus explicatur.
672
§ 2. Sententia opposita, argumenta pro
illa, et eorum enodationes.
675
Dub. 3. Utrum actus cadens sub praecep­
to, vel metu pœnæ elicitus, aut semiplene
deliberatus, possit esse meritorius.
679
§ Unicus. Tribus assertionibus fit satis
propositis quaestiunculis.
679
Dub. 4. Utrum ad meritum requiratur
status viae, et in quo status iste consis­
tat.
682
§ 1. Ostenditur necessitas status viæ ad
merendum de lege ordinaria ; et qualiter de
potentia absoluta possit esse meritum extra
viam.
682

v

§ 2. Assignatur spatium, et terminus
nostrae viae.
684
§ 3. Proponitur opposita sententia, et
ejus argumenta diluuntur.
685
Dub. 5. Utrum Sanctissimus P. N. Elias,
et Enoch sint in statu merendi, et de facto
mereantur?
687
§ 1. Dubii resolutio.
687
§ 2. Opinio negans, unicum pro ea fun­
damentum, et ejus solutio.
689
Dub. 6. Utrum ad meritum requiratur
acceptatio, et promissio sub conditione ope­
ris exercendi, quæ pactum dicitur.
692
§ 1. Verior opinio,
693
§2. Diluuntur argumenta sententiae op­
positae.
694
Dub. 7. Traditur, et explicatur meriti
definitio.
696
§ 1. Communis meriti definitio.
696
§ 2. Difficilis objectio contra dicta, et so­
lutio illius.
698
Art. 5. Utrum aliquis sine gratia possit
mereri vitam aeternam?
700
Art. 3. Utrum homo in gratia constitutus
possit mereri vitam aeternam ex con­
digno.
700
Disputatio II.

De divisione meriti in congruum, et
condignum.
701
Dub. 1. Utrum meritum dividatur adae­
quate incongruum,et condignum? Ubietiam
ratio utriusque meriti explicatur.
701
§ 1. Exponitur quid sit meritum de con­
digno, et quid sit meritum de congruo. 701
§ 2. Quod haec meriti divisio sit adae­
quata.
702
§ 3. Quod praedicta divisio non sit ge­
neris in species , sed analogi in analogata.
703

Disputatio III.

De necessitate, et sufficientia gratiae in
ordine ad meritum vitae aeternae.
706
Dub. 1. Utrum homo absque gratia pos­
sit mereri vitam aeternam de condigno. 706
§ 1. Quid tenendum de lege ordina­
ria ?
706
§ 2. Ostenditur necessitas gratiae ad me­
ritum vitae aeternae.
707
§ 3. Opposita opinio cum suis argu­
mentis.
708
Dub. 2. Utrum homo in gratia constitu­
tus mereatur de condigno vitam aeter­
nam.
711

INDEX QUÆSTIONUM, ETC.

VI

§ I. Communis, et vera sententia pro­
batur authoritatibus sacrae Scripturae, et
ratione D. Thoma? fulcitur.
711
§ 2. Objectiones adversus rationem hanc,
et earum solutio.
712
§ 3. Referuntur varii modi dicendi pro
opposita sententia, et ejus argumenta di­
luuntur.
715
Art. 4. Utrum gratia sit principium me­
riti principalius per charitatem quam per
alias virtutes.
716
Disputatio IV.
s.

De actibus vitae aeternae meritoriis, et de
influxu charitatis in illos.
717
Dub. 1. Utrum actus aliarum virtutum,
ut sint meritorii beatitudinis, debeant im­
perari a charitate, et in finem ejus re­
ferri ?
717
§ 1. Sententia Angelici Doctoris defen­
ditur.
718
§ 2. Duplex objectio adversus doctrinam
D. Thomae, et utriusque enodatio.
722
§ 3. Alia objectio proponitur, et dilui­
tur.
724
§ 4. /Adversariorum opinio, argumenta
pro illa, et eorum enodationes.
726
Dub. 2. Utrum actibus imperatis a cha­
ritate correspondeat distinctum meritum
ab eo, quod correspondet ipsis actibus cha­
ritatis ?
728
§ 1. Juxta mentem Angelici Doctoris
dubium deciditur.
729
§ 2. Quid obstet contra nostram senten­
tiam, et quomodo solvendum ?
731
Dub.3. Utrum actus nostri habeant, quod
sint magis meritorii solum a majori chari­
tate, an vero a majori etiam eorum boni­
tate ?
732
§ 1. Assertio prior ex mente D. Thomae.
732
§ 2. Posterior assertio doctrinae D.
Thomae valde consona.
735
§ 3. Principalis objectio contra nostram
assertionem proponitur, et diluitur. 737
§ 4. Duae oppositae sententiae contra du­
plicem nostram assertionem.
744
Dub. 4. Utram major gratia, vel charitas praecise habitualis augeat meritum?
' 747
§ 1. Decisio dubii ex mente D. Thomae.
747
§ 2. Rationes in oppositum proponun­
tur, et diluuntur.
748

Dub. 5. Utrum homo existons in gratia
post emissum actum charitatis mereatur
per omnes actus moraliter bonos vitam
aeternam de condigno?
751
§ 1. Eligitur pars affirmativa, et eam
esse D. Thom. mentem ostenditur.
751
§2. Eadem D. Thomae sententia disci­
pulorum autoritatibus comprobatur. 755
§ 3. Ratio fundamentalis pro assertione
desumpta ex D. Thoma.
757
§ 4. Precluditur responsio Gabrielis
Vasq. et aliorum.
758
§ 5. Proponitur duplex objectio adver­
sus rationem D. Thomae.
760
§ 6. Praemittuntur aliqua notatu digna
pro solutione utriusque objectionis.
761
§ 7. Ex praejactis fundamentis satisfit
765
priori objectioni.
§ 8. Posterior objectio diluitur.
767
§ 9. Opposita sententia, primum pro ea
argumentum, et eversio illius.
§ 10. Alia ejusdem sententiae argumenta
proponuntur, et diluuntur.
774
Dub. 6. Utrum homo constitutus in gra­
tia, etiamsi actus formalis charitatis in eo
non praecesserit, mereatur per omnes alios
actus moraliter bonos vitam aeternam de
condigno?
·
776
§ 1. Assertio pro diluenda difficulté. 776
§ 2. Sententia opposita, et ejusargmenta.
Disputatio V.

De reviviscentia meritorum.
778
Dub. unicum. An, et quomodo merita
per peccatum mortificata, per poeniten­
tiam et justificationem sequentem revivis­
cant.
·
778
§ 1. Deciditur prima pars dubii.
779
§ 2. Diversorum placita circa secundam
dubii partem.
780
§ 4. Fit satis argumentis secunda? sen­
tentiae.
785
Art. 5. Utrum homo possit mereri primam gratiam.
788
Art. 6. Utrum homo possit mereri alteri
primam gratiam.
788
Art. 7. Utrum homo possit mereri reparationem post lapsum.
789
Art. 8. Utrum homo possit mereri aug­
mentum gratiae, vel charitatis.
789
Art. 9. Utrum homo possit perseveran­
tiam mereri.
790
Art. 10. Utrum temporalia bona cadant
sub merito.
790

I

INDEX QUÆSTIONUM, ETC.

Disputatio VI.
De his quæ possunt cadere sub merito.
791
Dub. 1. Utrum prima gratia sanctificans
possit divinitus cadere sub merito de con­
digno operum ab ea procedentium.
791
§ 1. Observanda pro dubii decisione.
791
§ 2. Eligitur pars negativa.
795
§3. Diversae Adversariorum evasiones
praecluduntur.
- 799
§4. Refertur opinio contraria, et ejus
argumentis occurritur.
803
§ 5. Consectaria praecedentis doctri­
nae.
807
Dub. 2. An justus possit de condigno me­
reri alteri homini primam gratiam.
808
§ 1. Praemittuntur aliquae suppositio­
nes.
808
§ 2. Decisio prioris difficultatis.
812
§ 3. Posterior difficultas resolvitur. 814
§4. Confutantur Adversariorum respon­
siones.
815
§ 5. Objectiones contra praecedentem
doctrinam, et earum enodatio.
820
§6. Referuntur sententiae contrariae et
satisfit earum argumentis.
823

νπ

Dub. 3. Utrum justus possit sibi mereri
reparationem post lapsum.
834
§ 1. Statuitur prima conclusio.
834
§ 2. Alia assertio pro perfectiori dubii
decisione.
336
§ 3. Ultima dubii resolutio.
840
§ 4. Satisfit argumentis adversantium
opinionum.
841
Dub. 4. Utrum justus possit sibi de con­
digno mereri augmentum gratiae.
845
§ 1. Asseritur communis sententia. 846
§ 2. Motiva opposita convelluntur. 847
Dub. 5. Utrum justus possit de condigno
mereri donum perseverantiae.
850
§ 1. Praenotanda pro dubii decisione. 850
§ 2. Praefertur pars negativa.
853
§ 3. Objectiones contra praecedentem
doctrinam, et earum enodatio.
856
§ 4. Respondetur argumentis contrariae
opinionis.
859
§ 5. Corollarium praecedentis doctri­
nae .
863
Dub. 6. An, et quomodo bona temporalia
cadant sub merito.
864
§ 1. Vera resolutio aliquibus assertioni­
bus explicatur.
865
§ 2. Respondetur argumentis contra
praecedentem doctrinam.
867

INDEX LOCORUM SXCRÆ ffl'K
TOMO

QUÆ IN

DECIMO

CONTINENTUR

UBI PRIOR NOTA ARITHMETICA PAGINAM,
POSTERIOR

MARGINALES

EX VETERI TESTAMENTO.
EX LIBRO NUMERORUM

30. In arbitrio viri erit, sive faciat, sive non
faciat, p. 137, n. 203.
Ex Deuteronomio.

30. Ipse est vita tua, p. 329 , n. 4L
Ex Josue.

22. An parum est vobis, quia peccastis in
Beelphegor, et usque in prxsentein diem
macula hujus sceleris in vobis perma­
net·, p. 302, η. 1.
24. Optio vobis datur, eligite, p. 137, n. 203.

Ex

libro primo

Paralipomenon.

1.12. Spiritus Domini induit Abisai prin­
cipem inter triginta, et dixit : Tui su­
mus David, p. 88, n. 131.

Ex

libro

Esther.

13. Non est, qui possit tux resistere volun­
tati, si decreveris salvare Israël, p. 87,
η. 128.
Ex

libro

Job.

14. Quis potest facere mundum de immundo
conceptum semine, nisi tu, qui solus es,
p. 266, n. 1.

NUMEROS

DESIGNANT.
Ex Proverbiis.

8. Per me reges regnant, p. 329, n. 41.
5. Iniquitates sux capiunt impium, et fu­
nibus peccatorum suorum constringitur,
p. 313, 20.
Ex Sapientia.

3. In paucis vexati, in multis bene dispo­
nentur, quoniam Deus tentavit eos, et
invenit illos dignos se, p. 711, n. 10.
14. Odio sunt Deo impius, et impietas ejus,
p. 313, n. 21.
Ex Ecclesiastico.

9. Qui timetis Dominum sperate in illo,
p. 546, n. 13.
34. Dona enim iniquorum non probat altis—
simus, p. 705, n. 11.
Ex Is ai a.

5. Expectavi, ut faceret uvas, et fecit la­
bruscas, p. 114 , n. 170.
14. Dominus exercituum decrevit, et quis
poterit infirmare, p. 87, n. 128.
30. Propterea expectat Dominus, ut mise­
reatur nostri, p. 114, n. 170.
45. Ego sum, qui deleo iniquitates tuas .
narra, si quid habes, ut justificeris,
p. 266, n. 1.
53. Si posuerit pro peccato animam suam,
videbit semen longxvum, p. 696, n. 51.

Ex Psalmis.

50. Asperges me hysopo , et mundabor,
p. 313, n. 20.
134. Omnia quxcumque voluit, Dominus fe­
cit in cœlo, et in terra, p. 107 , n. 159.
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

Ex Jeremia.

1. Si steterit Aloijses, et Samuel coram me,
non est anima mea ad populum isium,
p. 702, n. 3.

X

INDEX LOCORUM SACR.E SCRIPTU R.E.

Ex Ezechiei.e.
18. Si impius egerit poenitentiam, omnium
iniquitatum ejus, quas operatus est, non
recordabor, p. 318, n. 27.
Ib. In quacumque hora ingemuerit peccator,
p. 669, n. 18.
36. Effundam super vos aquam mundam,
et mundabimini ab omnibus iniquitatibus vestris, p. 312, n. 20.

I

Ex Luca.
1. Ave gratia plena, p. 285, n. 3.
6. Mensuram bonam, et confertam, el cougitatam, et superfluentem dabunt in
sinu vestro, p. 715, n. 19.
11. Beatus center, qui te portavit, p. 655,
n. 47.
13. Si poenitentiam non feceritis, omnes si­
mul peribitis, p. 546, 16.

Ex Osea.

Ex Joanne.

2. Ducam eam in solitudinem, et loquar ad
cor ejus, p. 230, η. 319.
13. Salvator non est præter me, p. 266, n. 1.

1. Omnia per ipsum facta sunt, p. 329,
n. 4L
8. Si 005 filius liberavit, vere liberi estis,
p. 313, n. 13.
13. Uos mundi estis, p. 285, n. 3.
15. Sicut palmes non potest ferre frudum a
semel ipso, nisi manserit in vile, sic nec
vos nisi in me manseritis, p. 706, n. 1.

Ex Joele.

2. Quod benignus, et misericors est, et pa­
tiens, et multe misericordi#, et prxstabilis super malitia, p. 320, n. 22.

Ex Actis Apostolorum.

Ex Micflea.
1. Desperata est plaga ejus, p. 313, n. 20.
7. Projiciet in profundum maris omnia
peccata vestra, ibid.

Ex Nahum.

1. Non consurget duplex tribulatio, p.3I8,
n. 27.

2. Factus est repente de coelo advenientis
spiritus vehementis, p. 639, n. 18.
4, Convenerunt in· civitate ista adversus
puerum tuum Jesum Herodes, et Pon­
tius Pilatus cum gentibus, et populis
Israel facere, qux manus tua, et consi­
lium tuum decreverunt facere p. 124,
n. 184.
Ex Epistola ad Romanos.

EX NOVO TESTAMENTO.

Ex Matthæo.
6. Non potestis Deo servire, et mammon#,
p. 351, n. 75.
7. Qui vides festucam in oculo fratris tui,
et trabem in oculo tuo non vides, p. 511,
n. 299.
lb. Vx tibi Corozain, vx libi Berthsalda,
quia si in Tyro, et Sydone fact# essent
virtutes, qux in te fact# sunt, olim in
cinere, et cilicio pcenitentiam egissent,
p. 18, n. 26.
15. Beati pauperes spiritu, quoniam ipso­
rum est regnum calorum, p.735, n. 33.
16. Ego rogavi pro te, ut non deficiat fides
tua, p. 126, n. 187.
17. Qui vult venire post me, p. 137, n. 203.
19. Omnis, qui reliquerit domum, vel fra­
tres, etc. propter nomen meum, centu­
plum accipiet, et vitam xlernam possi­
debit, p. 692, n. 46.

3. Unus est Deus, qui justificat, p. 266,
n. 1.
4. Ei qui operatur, merces non imputatur
secundum gratiam, sed secundum debi­
tum, p. 792, n. 3.
6. Nunc vero liberati a peccato, servi faci i
estis Deo, p. 313, n. 20.
Ib. Existimate vos mortuos esse peccato, vi­
ventes autem Deo, in Christo Jesu Do­
mino nostro. Ibid.
7. Jam non ego operor illud, sed quod ha­
bitat in me peccatum, p. 305, n. 10.
8. Nihil damnationis est in his, qui sunt
renali in Christo Jesu, Ibid., n. 10,
p. 313, n. 20 et p. 351, n. 75.
Ib. Ipse Spiritus testimonium reddidit spi­
ritui nostro, quod sumus filii Dei, p.
292, n. 13.
9. Voluntati ejus quis resistet ? p. 87,
n. 128.
Ex Epistola ad Corinthios 1.
6. Hsc quidem fecistis, sed abluti estis, sed
sanet ificati estis, p. 313, n. 20.

INDEX LOCORUM SACRÆ SCRIPTUR/E,

7. Quod vult, faciat, p. 137, n. 203.
9. Si volens hoc ago, inercedcm habeo, p.
672, n. 7.
]0. Sive manducatis, sive bibitis, sive aliud
quid facilis, omnia in gloriam Dei fa­
cile, p.771, n. 107.
15. Abundate in omni opere bono, scientes,
quod labor vester non est inanis in Do­
mino, p. 752, n. 60.
Ex Epistola

secunda ad

Corinthios.

2, Qui parce seminat, parce et metet, p.
735, n. 33.
4. Deus, qui dixit de tenebris lucem splen­
descere, ipse illuxit in cordibus nostris,
p. 320, n. 30,
Ib. Momentaneum hoc, et leve tribulationis
nostrx, supra modum in' sublimitate
xternum glorippondus operatur in cadis,
p.715, n. 19.
6. Qux enim participatio justitiae cum ini­
quitate, aut qux societas lucis ad tene­
bras, p. 351, n. 76.

Ex Epistola ad Galatas.
I. Cum placuit ei, qui me segregavit ex
utero matris meæ, et vocavit me per
gratiam suam, p. 24, n. 35.
5. In Christo Jesu neque circumcisio ali­
quid valet, etc. sed fides, qux per charitatem operatur, p. 707, n. 1.

Ex Epistola ad Philippenses.
1. Omnes qux sua sunt, quxrunt, non qux
Jesu Christi, p. 450, n. 216.
Ex Epistola ad Colossenses.
1. Eripuit nos de potestate tenebrarum,
transtulit· in regnum filii dilectionis sux,
p. 313, n. 20.
4. Super omnia autem hxc charitatem ha­
bete, quod est vinculum perfectionis, p.
458, n. 227.

increduli, errantes, etc. sed salvos nos
fecit per lavacrum regenerationis, et re­
novationem Spiritus sancti, quem effu­
dit in nobis abunde, ut justificati gratia
ipsius hxrcdes simus secundum spem
vitx xternx, p. 319, n. 30.
Ex Epistola ad Hebræos.

13. Deus autem pacis aptet vos in omni bono.
p. 22, n. 32.
Ex Jacobi Epistola.

2. Videt is, quoniam ex operibus justificatur
homo, et non ex fide tantum, p. 735, n.
‘ 33.
Ib. Quicumque totam legem servavit, offen­
dat autem in uno, factus est omnium
reus, p. 318, n. 27.
Ex Epistola secunda Petri. .

1. Gratia vobis, et pax adimpleatur in
cognitione, et Christi Jesu Domini nos­
tri : quomodo omnia nobis divinx vir­
tutis sux, qux ad vitam, et pietatem
donata sunt per cognitionem ejus, qui
vocavit nos propria gloria, et virtute ;
per quem maxima, et pretiosa nobis pro­
missa donavit, ut per hxc efficiamini
divinx consortes naturx p. 324, n. 35.
Ex Epistola prima Joannis.

1, Sanguis Christi emundat nos ab omni
peccato, p. 313, n. 20.
3. Translati sumus de morte ad vitam, p.
313, n. 20.
Ib. Omnis qui in Deo manet, non peccat, p,
351, n. 75.
8. Si vos filius liberavit, vere liberi estis,
p. 313, n. 20.
13. Qui habet hanc spem, justificat se, p.
545, n. 14.
Ib. Qui lotus est non indiget, nisi ut pedes
lavet, p. 512, n. 300.
Ex Apocalypsi

Ex Epistola secunda ad Timotheum.

2. Non coronabitur, nisi qui legitime cer­
taverit, p. 672, n. 7.
Ex Epistola ad Titum.
3. Eramus aliquando et nos insipientes,

LAUS

xi

1. Lavit nos a peccatis nostris in sanguine
suo, p. 313, n. 20.
Ib. Memento, unde excideris, et age pccnitentiam, p. 546, n. 16.
22. Qui in sordibus est, sordescat adhuc,
p. 313, n. 20.

DEO.

CONTINUATIO

T R A C T A T US XIV
DE GRATIA,
DISPUTATIO VU,
De gratia efficaci.
Celebris illa divisio gratiæ actualis in
sufficientem, et efficacem, quam supra disp.
i,dub.l, §, 6, proposuimus, et rudi Miner­
va exposuimus, nos compulit, ut de gratia
sufficienti in speciali disputatione dissere­
remus; et nunc urgentius impel.let, ut de
efficaci (difficiliori quidem, abstrusiori, et
innumeris difficultatibus obnoxia) sermo­
nem instituamus.Est autem præcipui dissi­
dii caput diversitas ejus a sufficienti, quam
varie assignant Authores.Et quamvis volui­
mus rem hanc dubio unico ventilare, exa­
minantes an gratia actualis efficax sit talis
ex se,et ab intrinseco (in hoc quippe vertitur
totius difficultatis cardo); quia tamen plures
sunt modi dicendi apud Authores, qui prae­
dictam efficaciam intrinsecam impugnant,
quos si sub unico dubio referremus, et exa­
minaremus,non possemus non prolixitatis,
et confusionis vitium incurrere: idcirco per
distincta dubia procedemus, refellendo prius
C'piniones falsas, ut tandem, ad Augustinianam, et Thomisticam sententiam accedamus.Circaquod omnes Catholicisupponunt,
dari aliquam gratiam actualem efficacem,
obauthoritatum, et rationum pondera, quæ
expendimus loco citato, et latius perpende­
mus in præsenti. Supponere etiam oporte­
bat propriam diffinitionem gratiæ efficacis.
Sed quia hæc dependet ex legitima intelligenlia naturæ, et conditionis illius, quæ
varie describitur ab Authoribus, et cui enu­
cleandae praesens disputatio deserviet ; propterea nunc in communi satis erit proponere
imperfectam quandam ejus notionem, in
Salmant. Curs. theolog. tom. X.

qua nobiscum Adversarii conveniunt, nem­
pe auxilium efficax esse illam gratiam, gue
de (acto semper, et infallibilitcr habet effec­
tum, ut tradit Suarez lib.n, deauxiliis, cap. Suarez.
25, num. 4. Difficultas autern est, unde in­
fallibilis hæc conjunctio, sive effectus in­
tenti assequutio desumatur? Pro qua decla­
randa sit

DUBIUM I.

I

An gratia sit, et dicatur efficax solum
ab effectu.
1. Sensus tituli est, utruni gratia sit, etPonctus
dicatur efficax antecedenter ad operationem
liberi arbitrii, ratione alicujus prædicati
intrinseci cum eadem operatione infallibiliter connexi; ita quod pro illo priori habeat
aliquam rationem intrinsecam, per quam
a gratia pure sufficiente distinguatur : an
vero tota differentia inter gratiam sufficien­
tem, et efficacem desumenda sit ab effectu,
ita quod eadem prorsus gratia, dum non
assequitur effectum, appelletur sufficiens ;
et cum illum consequitur, efficax dicatur,
nulla supposita diversitate ex parte gratiæ
in esse principii, sed solum consequuta di­
versitate ex parte effectus? Unde quælibet
differentia conveniens gratiæ efficaci pro
priori ad influxum, seu cooperationem libe­
ri arbitrii, per quam a gratia pure suffi­
cienti in illo priori discernatur, satis evin­
cet efficaciam gratiæ non desumi ab effectu,
sed aliunde. Quod tantum in præsenti
determinabimus, et deinceps propriam con­
ditionem verae efficacitatis gratiæ magis in
particulari exponemus.
Sed quia certamen præcipue aggredimur
1

DE GRATIA EFFICACI.

cum Ludovico de Molina, ne videamur alie­
nam sententiam illi affingere, vel injuste
eum impugnare, oportet ipsius opinionem
fideliter referre : quod etiam deserviet, ut
propriam ejus mentem (quam nisi inconsequcnler non possunt ejus defensores dese­
rere), magis perspectam habeamus. Igitur
Motraæ prædictus Molina naturam auxilii efficacis,
naquis ejusque a sufficienti differentiam explicat
verbi* his verbis : « Quo fit, ut divisio sufficienrefenur.
Ü lis auxilii inefficacem, et inefficacem,
nostra sententia, ab effectu qui simul ab
G arbitrii libertate pendet, sumatur; illudque auxilium sufficiens, sive majus, sive
minus in se sit efficax dicatur, cum quo
α arbitrium pro sua libertate convertitur ;
α cum tamen, nihil eo auxilio impediente,
α potuerit non converti. Illud vero inefficax
<ι dicatur, cum quo arbitrium pro eadem
sua libertate non convertitur, cum tamen
u potuerit converti ; alioquin tale auxilium
sufficiens non esset ad conversionem.
« Hinc quinto loco asserimus, auxilia præi. venientis, atque adjuvantis gratiae, quæ
α lege ordinaria Viatoribus conferuntur,
■ quod efficacia, aut inefficacia ad converσ sionem sint, pendere a libero consensu,
·.· et cooperatione arbitrii nostri cum illis ·.
« atque adeo in liberanostra potestate esse,
vel illa efficacia reddere consentiendo,
G et cooperando cum illis ad actus, quibus
tt ad justificationem disponimur; velineffi­
U cacia illa reddere continendo consen­
G sum, et cooperationem nostram, aut
(t etiam eliciendo contrarium dissensum. »
Et in margine habet : a Auxilium suffia ciens, efficax, aut inefficax esse, ab arbi« trio ejus, cui præstatur, pendêt. » Ita in
Concordia Ulyssipone impressa anno 1588,
quxst. 14, art. 13, disp. 38, fol. 232. Et
quxst. 23, art. 4, disp. 1, membro G, fol. 426,
iterum asserit, quod si auxilium prxstitum
est sufficiens, arbitrium sua cooperatione, et
innatu libertate potest illud idem efficax effi­
cere.Έλ denique in indice rerum notabilium,
verbo Auxilium, hæc habentur : Auxilia
gralix adulto prxslita, quod efficacia sint,
habent depèndenter a libero influxu arbitrii
ejus cui pr.ustantur. Ex quibus evidentius
est, quam ulla tergiversatione infuscari
valeat, Molinam sensisse, antecedenter ad
cooperationem liberi arbitrii nullum a Deo
conferri auxilium efficax, quod ut efficax
ad talem operationem concurrat ; nec auxi­
lium efficax habere aliquod prædicatum,
per quod in illo priori differat ab auxilio

DISP. VU, DLR. I,

pure sufficienti ; sed totam inter hoc, et
illud diversitatem desumendam esse ab
effectu, ita quod arbitrium sua innata liber­
tate cooperans reddat efficax illud auxilium,
quod in se, et prout descendit a Deo, erat
praecise sufficiens. Et hoc fuit quod inter
alia Molinæ asserta Patres Dominicam detu­
lerunt ad Clementem VIII. Videamus nunc
an debeat admitti.

tecedenler, et in actu primo, non tantum
ab effectu, ut referunt Paulus Leonardos
trad, de Scientia Media, et Tannerus 1, 2,
ad quxst. 109. Cujus etiam ordinatione
(actum creditur, ut in recentioribus Molinæ
editionibus ea verba, quæ stomachum Dominicanis moverant, non reperiantur, ut
referunt Gonet. tom. 1, tract. 4, disp. 5 J
art.6, § I, et Vincentius Baronins torn. 3,
disp. 2, sect. 2, § 7. Sed his relictis, quæ
non multi æstimamus, sit :

Statuitur vera, et communis sententia.

§ Π.

2. Dicendum est, gratiam efficacem non Conci
Ostenditur opinionem Molinx esse contra
sio.
esse, et dici talem solum ab effectu, sed an­
I). Augustinum.
tecedenter ad illum habere aliquod prædicatum (quodeumque illud sit), per quod dif­
IBM 4. Quantam in Ecclesia Dei aulhoritatem
ferat a gratia sufficienti, et non efficaci.Hanc
habeat D. Augustinus, præsertim in iis quæ
conclusionem perpetuo docent D. August, JiisUnl
gratiam, et liberum arbitrium concernunt,
et D. Thomas in locis quæ disp. 4, dub. 6,
satis superque constat ex dictis disp. 1
mas.
dedimus, et in aliis statim referendis.Sancproamdali, cap. 7, § 1. Unde Clemens VIII,
tos Doctores sequuntur adeo communiter
sanctissimus, et prudentissimus Pontifex,
non solum Thomistæ, sed alii etiam Theo­
cam vellet in controversia de Auxiliis ul­
logi, ut supervacaneum sit illos in particu­
timum judicium proferre, statuit ut cuncta
Bellar
lari referre : libet tamen audire Bellarmi- minus
probarentur, vel reprobarentur juxta men­
num, qui lib. 1, de gratia, et libero arbitrio,
ùr- tem Augustini. Et ut refert Carriere in
cap. 12, in principio, inquit : Prima opinio
ira. Digesto Fidei, tract, de Gratia, q. 10. Pon­
eorum est, qui gratiam efficacem constituunt
tifex in Congregatione anno 1602, die 20
in assensu, et cooperatione humana ; ita ut
Martii celebrata, dixit ad eos qui controver­
ab eventu dicatur gratia efficax, quia vide­
sias versabant : Cedite Patribus, cedite veri­
licet sortitur effectum : et ideo sortitur effec­
tati. Ita inquirenda, et indaganda veritati
tum, quia voluntas humana cooperatur,
operam navate, ut a vero sensu Scripturarum,
flaque existimant hi Authores, in potestate
dadefxcata S. Augustini doctrina, quam et
hominis esse, ut gratiam faciat esse efficacem,
Ecclesia doctrinam esse nemo vestrum igno­
qua alioquin ex se non esset nisi sufficiens.
rat, nullius invidia, et livoris facibus impe­
Hxc opinio aliena est omnino a sententia
diamini. Quod praeceptum non potuerunt
Beati Augustini, et quantum ego existimo,
non gratanter Dominicani audire, qui ob
a sententia etiam Scripturarum divinarum.
hoc praesertim accusaverant Molinam, quia
Similia tradit Guillelmus Estius Doctor exi- Guiiie^j
ejus doctrinam D. Augustino adversam
uius Es-i
mius, et in scriptis D. Augustini summe lias.
existimabant, ut refert Jacobus Augustiversatus, in 2, dist. 28, § 2 et 3, quadra­
ncwi- nus torn. 3 Historiarum sui temporis, lib.
ginta rationibus invehitur in Molinam.
131, anno 1604, pag. 1040, his verbis :
3. Hic vero notatum volumus, nos mi- Caaii·
Tertia, scilicet quæstio, diutius multorum in­
nime acquiescere prædictorum Doctorum Ρι££.’I
genia exercuit, a Ludovico Molina proposita,
judicio, quatenus aliquam notam Molinæ bcndi '
de gratia Dei cum libero arbitrio in nobis ad
opinioni videntur inurere : sed obsequen­
salutem coopérante: in qua cum plus homini,
tes Pontificum decretis, ab omni prorsus
quam Deo tribuere videretur, summos adver­
censura abstinemus : et Molinæ sententiam
sarios habuit Dominicanos xmulos, qui B.
in eodem statu (sive improbabilis, sive
Augustini, qui cum Pelagianis ea de re tam
probabilis sit) in quo eam invenimus, relin­
profunde et tot scriptis disputavit, sententiam
quimus : quod jam supra praemisimus disp.
in Ecclesia receptam tuebantur. Quamobrem
1, num. 268. Scimus autem, quod R. P.
praecipua via ad investigandam veritatem,
Claudius Aquaviva, Generalis Præpositus
vel falsitatem sententiæ Molinæ, in scriptis
Societatis suis subditis praeceperit conce­
D, Augustini inquirenda est, et præcipue
dere, et docere, gratiam esse efficacem an­
in eis locis, in quibus de gratia sufficienti,
tecedenter,
I

et efficaci ex professo disseruit. Nullus au­
tem evidentior locus circa hanc materiam
reperitur, ac in libro de correct, et gratia,
capite II, cum sequentibus : unde omnes
Theologi veram divisionem gratiae actualis
in sufficientem, et efficacem, harumque pro­
prias notiones ex prædicto testimonio desu­
munt, ut diximus disp. 4, dub. 7, § 5. Et
merito ; nam ipse S. Doctor plurimum illi D.·^.
operi defert in libro de dono perseverantiae, l'
cap. 12, ubi ait : fn illo libro, cujus titulus
de correpi, et gratia, qui sufficere non potuit
omnibus dilectoribus nostris, puto me ita po­
suisse donum Dei esse etiam perseverare usque
in finem, ut hoc antea, si me non fallit oblivio,
tam expresse, atque evidenter, vel nusquam,
vel pene nunquam scripserim.
5. Ergo D. Augustinus eo loco duplex ad-liicsin*
jutorium, sive auxilium distinguit : alterum sine quo non, aliud cum quo: primum
sufficiens, secundum efficax : illud præstat
homini perseverare, si velit ; hoc præstat
homini, ut actu perseveret. Ltriusque au­
tem rationes explicat his verbis : « Tale
« quippe erat adjutorium, quod desereret
« (nempe Adamas) cum vellet, et in quo
(( permaneret, si vellet : non quo fieret, ut
« vellet. Hæc est prima gratia, quæ data
(i est primo Adam : sed hæc potentior est
« in secundo Adam. Prima est enim, qua
« fit, ut habeat homo justitiam, si velit.
(( Secunda ergo plus potest, qua etiam fit,
« ut velit. » Et post pauca ait loquens de
gratia sufficienti Adamo communicata :
« Nec illa quidem parva gratia erat, qua
« demonstrata est etiam potentia liberi ar­
« bitrii ; quoniam sic adjuvabatur, ut sine
« hoc adjutorio in bono non maneret ; sed
« hoc adjutorium, si vellet, desereret. Hæc
« autem (videlicet gratia efficax data prx« destinatis) tanto major est, ut parum sit
« homini per illam reparare perditam li­
« bertatem, «parum sit denique non posse
« sine illa vel apprehendere bonum, vel
« permanere in bono, si velit, nisi efficia­
α tur ut velit. » Et infra postquam decla­
raverit qualiter Adamus habuit auxilium
sufficiens, quo posset perseverare, non vero
efficax, ut actu perseveraret, asserit hoc
posterius auxilium conferri prædestinatis :
« Et tanto, inquit, amplius datur per Jesum
« Christum Dominum nostrum, quibus id
« dare Deo placuit, ut non solum adsit, sine
« quo permanere non possumus, etiamsi
« velimus; verum etiam tantum, ac tale sit,
« ut velimus. Est quippe in nobis per hanc

DE GRATIA EFFICACI.

« Dei gratiam in bono recipiendo, et perseveranter tenendo, non solum posse quod
<· volumus,verum etiam velle quod possu< mus. Quod non fuit in homine primo :
< unum enim horum in illo fuit, alterum
« non fuit. » Denique cap. seq. 12, ait :
« Itemque ipsa adjutoria distinguenda sunt.
<■ Aliud est adjutorium, sine quo aliquid
non fit : et aliud est adjutorium, quo ali« quid fit. >· Et statim : « Primo itaque,
c inquit, homini qui ineo bono, in quo fac« tus fuerat rectas, acceperat posse non pec< care, posse non mori, posse ipsum bo« num non deserere, datum est adjuto« rium perseverantiae, non quo fieret ut
& perseveraret, sed sine quo per liberum
u arbitrium perseverare non posset. Nunc
« vero Sanctis in regnum Dei per gratiam
« Dei praedestinatis, non tantum tale adjuc torium perseverantiae datur, sed tale, ut
« perseverantia ipsa donetur : non solum
o ut sine isto dono perseverantes esse non
v possint ; verum etiam ut per hoc donum
e non nisi perseverantessint. »
piscor6- Qua? D.Augusiini sententiae si cum propositionibus Molinæ num. 1 relatis confegusti- rantur, pluries invenientur opponi contrac?Moii- dictorie. Nam in primis Molina dicit, granim· tiam efficacem posse esse minorem alia non
efficaci : Augustinus vero expresse asserit,
auxilium efficax esse majus doiuim auxilio
non efficaci. Molina ait, gratiam dici effica­
cem ab effectu : Augustinus inquit, dari a
Deo gratiam efficacem, ut sequatur effectus.
Molina autumat, cum quolibet auxilio a
Deo causato posse qonjungi dissensum, et
resistentiam : at Augustinus docet auxilium
efficax esse tale, ut cum eo homines non
nisi perseverantes sint. Molina censet,quod
gratia in quantum efficax, non facit ut fa­
ciamus, sed potius ab eo quod facimus, de­
nominetur efficax : Augustinus autem sta­
tuit conferri nobis donum efficax perseve­
rantia?, ut faciat nos velle, ut faciat nos
perseverare. Molina nullum admittit auxi­
lium efficax, quod antecedenter ad coo­
perationem liberi arbitrii dicat ordinem
infallibilis connexionis ad illam : at Au­
gustinus adstruit adjutorium efficax prædestinatis collatum importare infallibilem
ordinem ad effectum conversionis, et per­
severantia?, ut satis exprimunt illa verba :
Verum diam tantum, ac tale sit, ut velimus;
et illa : Verum etiam, ut per hoc donum non
nisi perseverantes sint. Molina denique nul­
lam concedit differentiam inter auxilia

DISP. VII. DUB. I.

efficacia, et inefficacia, ut praecedunt operaI
ideo docet, gratia? efficaciam ab effectu non
tionem ; nec pro illo priori ullam attribuit
I
desumi, sed effectum potius a gratia efficaci
excellentiam auxilio efficaci, in qua ineffi|
antecedenti infallibiliter provenire deter­
caci præemineat : Augustinus vero prædicI
minat.
tam differentiam, et eminentiam unius
|
Secunda etiam antecedentis pars constat
prae alio, ut antecedunt operationem, staI
ex epistola D. Hilarii ad Augustinum, ubi
tuit : alias non diceret auxilium efficax esse
1
refert, Massilienses Semipelagianos nulla­
tantum, ac tale, et tanto amplius, et majoi
tenus admisisse illam doctrinam Augustini
rem gratiam, ut non solum cum eo possi|
supra relatam, qua statuerat perseveran­
mus velle, verum etiam ut eo posito veliI
tiam, et gratia? efficaciam a Deo prædefimus ; sed deberet dicere : Quia volumus,
!
niente actiones nostras desumendam fore,
et consentimus, auxilium quod non erat maI
et esse inconjungibilem cum nostro dis­
jus, fit majus donum, et major gratia. Seni
sensu ·, sed oppositam prorsus stravisse
tentia igitur Molina? dicentis, gratiam dici,
I
viam. Cxlerum, inquit D. Hilarius, quid­
et esse efficacem ab effectu, et nihil habere
I
libet donatum sit prxdestinalis, id posse
et admittere, et retinere propria voluntate
antecedenter ad illum, per quod a gratia
contendunt. Quod tunc falsumesset, si verum
inefficaci distinguatur, est directe contraria
D. Augustino, et per consequens rejicienda.
putarent eam quidam perseverantiam perce­
7. Confirmatur primo, quia conditiones Motiil
pisse, ut nisi perseverantes esse non possint.
gratia? efficacis asserta? ab Augustino sunt
a'i|
Quod pariter asserit Molina, dum docet in
directe contraria? conditionibus, quas
facultate liberi arbitrii esse, gratiam sibi
lina assignat prædictæ gratiæ : conditiones demi
a Deo communicatam, efficacem, vel ineffi­
vero a Molina statuta? sunt omnino consocacem reddere ; nullumque auxilium a Deo
na? conditionibus, quas Semipelagiani præ-pelagia
communicari homini, quod cum dissensu
dictae gratia? tribuerunt ; ergo opinio Mo-n'S
sit inconjungibile, vel quod assensum in­
linæ circa efficaciam gratiae non est consona
fallibiliter inferat, sed potius omnia auxi­
doctrinae Augustini ab Ecclesia laudata? ;
lia pro priori ad liberi arbitrii coopera­
sed videtur magis conformis dogmati Setionem esse prorsus indifferentia, et per
mipelagianorum ab Ecclesia proscripto.
ipsum arbitrium ulterius determinabilia,
Antecedens quoad primam partem satis
et refutabilia; Cujus oppositum tradit etiam
constat ex dictis, sed evidentius adhuc os­
uao· perspicue idem D. August, in libro de prætenditur ex iis qua? D. August, addit illo oAa- nOÎ’dest. SS. quem adversus querimonias Mas­
cap. 12 : 5» in tanta, inquit, infirmitate visiliensium composuit, ubi cap. 8 statuit
tx hujus ipsis relinqueretur voluntas sua, ut
conclusionem tam illis Semipelagianis,
in adjutorio Dei (nempesufficienti, et indif­
quam Molinae directe contrariam : Hxc,
ferenti) sine, quo perseverare non possent, ma­
inquit, gratia qux occulte humanis cordibus
nerent, si vellent, nec Deus in eis operaretur,
divina largitate tribuitur, a nullo corde res­
ut vellent ; inter tot, et tantas tentationes
puitur: ideo quippe, tribuitur, ut cordis duri­
infirmitate sua voluntas ipsa succumberet.
tia primitus auferatur.Ubi loquitur omnino
Et statim : Subventum est ergo infirmitati
consequenter ad scripta in libro de correct,
voluntatis humanx, ut divina gratia indecliet gratia, quem Massilienses impugnabant;
nabiliter, et inseparabiliter ageretur ; et ideo
nam ibidem cap. 14, dixerat : Deo volenti
quamvis in firma, non deficeret, neque adver­
salvum facere nullum hominis resistit ar­
sitate aliqua vinceretur. Et infra : Fortis­
bitrium: sic enim velle, vel nolle in volentis,
simo quippe, nempe Adamo, cui dedit auxi­
aut nolentis est potestate, ut divinam vo­
lium sufficiens, dimisit, atque permisit facere
luntatem non impediat, nec superet potesta­
quod vellet: infirmis, nimirum praedestina­
tem. Et in Enchiridio, cap. 95, probat
tis, quibus confert auxilium efficax, servavit
efficaciam gratiæ ex illo Psalm : Deus autem
ut ipso donante, invictissime quod bonum est,
i
noster in cado, et in terra, omnia quxeumque
vellent ; nec hoc deserere invidissime nollent.
!
voluit, fecit : et adjungit : Quod utique non
En qualiter Augustinus non reducit efficaest verum, si aliqua voluit, et non fecit : et
ciam gratia? ad effectum pro voluntatis nutu
I
quod est indignius, ideo non fecit, quoniam
subsequutum, et a sola gratia sufficienti
ne fieret quod volebat Omnipotens, voluntas
ortum ; sed potias asserit gratiam efficacem
hominis impedivit. Quo nihil evidentius
indeclinabiliter, et inseparabiliter agere
'
dici potuit ad refutationem Molinae asse­
voluntatem, ut invictissime velit : atque
|
rentis, ideo gratiam esse efficacem, quia
ideo
I

5

homo vult ; et reddi inefficacem, quia non
vult.
8. Confirmatur secundo ad hominem : Mpijna
__ ,.
_
fatetor
quoniam Molina aperte fatetur, modum suam
conciliandi efficaciam gratiæ cum nostri£ϊηοη
arbitrii libertate, non fuisse traditam abc^eDAu riK·
Augustino, sed a se inventam : at prædicta tini,
concordia in eo præcipue consistit, quod
efficacia gratiæ desumatur ab effecta, et non
præveniat, et inferat infallibiliter actus
nostros : ergo hujusmodi efficacia non prae­
veniens, sed consequens actus nostros, non
est de mente Augustini, sed contra Augus­
tinum, et per consequens rejicienda. Minor
habetur expresse in verbis Molina? supra
relatis. Majorem autem aperte, et animose
tradit citatus Author in sua Concordia Ulyssipone impressa, fol. 489, § Nos pro nostra
tenuitate, ubi de principiis a se inventis ita
loquitur : Qux si data, explanataque semper
fuissent, forte nec Pelagiana hxresis fuisset
exorta, nec Lutherani tam impudenter arbi­
trii nostri libertatem fuissent ausi negare
obtendentes, cum divina gratia, prxscientia,
etprxdestinatione cohxrere non posse ; nec ex
Augustini opinione concertationibusque cum
Pclagianis tot Fideles fuissent turbati, ad
Pelagianosque defecissent. Et infra, /bl.491,
addit : Neque dubito, quin ab Augustino,
et exteris Patribus unanimi consensu appro­
bata fuisset hxc nostra de prxdestinatione
sententia, ratioque conciliandi libertatem ar­
bitrii cum divina gratia , prxscientia, et
prxdestinatione, si eis proposita fuisset. Et
fol. 492, concludit : Hxc nostra ratio conci­
liandi libertatem cum divina prxdestina­
tione, a nemine, quem viderim,hucusque tra­
dita est. Ex quibus efficacissimum argu­
mentum desumitur ad refellendamMolinæ
opinionem de efficacia gratia desumpta ad
effectu, et consequuta ad actus nostros.
Etenim omnino certum est, D. Augustinum
in controversiis cum Pelagio, et ejus disci­
pulis explicuisseefficaciam gratiæ,et modum
eam conciliandi cum libertate nostra. Tum
quia incredibile est S. Doctorem intactam,
et insolutam reliquisse principalem diffi­
cultatem, quam Pelagius illi objiciebat, et
quam ipse pro viribus exponere laboravit.
Tum quia Clemens VIII, in controversiis Clemens
de auxiliis praecepit, ut omnes ad Augusti­
num recurrerent pro legitima efficaciae gra­
tiæ declaratione ; quod vanum esset; et
indignum gravitate, et authoritate Pontifi­
cis, nisi in Augustino reperiretur modus
exponendi efficaciam gratiæ, eamque conci-

6

DE GRATIA EFFICACI.

liandi cum nostro libero arbitrio. Constat
autem doctrinam ab Augustino in hac ma­
teria traditam, ab omnibus Catholicis ad­
mittendam esse ut certam ; siquidem eam
ctitesti- approbarunt Cœlestinus, Leo III, HormisLcoiii, das, Joannes II, et alii Summi Pontifices,
ul
diximus disp. 1 proo*/mah', cap. Ί,
Jo»nnes,§ 1. Opinio ergo aliter, et contra exponens
ellicaciam gratiæ. et modum se habendi ad
actus nostros, ab omnibus Catholicis pror­
sus rejicienda est. Atqui Molina in testi­
moniis nuper relatis aperte fatetur opinio­
nem suam nec datam, nec explanatam,
nec traditam esse ab Augustino ; imo nec
illi propositam fuisse : ergo, etc.
Bespon- 9. Nec refert, si in favorem Molinæ resMiSiua0 pondeas, efficaciam gratiæ ab hoc Authore
traditam, modumque conciliandi eam cum
libertate, non inveniri ita explanatam apud
Augustinum ; imbibi tamen, et includi in
ejus scriptis, e quibus Molinæ, et Socio­
rum industria eam postea eruit, et omnino
explicuit.
Kefelii- Non, inquam, refert; sed facile refellilur’ tur : tum spontanea concessione ipsius Mo­
linæ, qui aperte asserit, modum etUcaciae
gratiæ, et concordiæ in libero arbitrio, a
se inventum, non solum non fuisse ab
Augustino explicatum, sed nec propositum
fuisse S. Doctori, nec hactenus ab aliquo
traditum : ergo praedictus modus non
continetur in Augustini scriptis ; quæ ta­
men consulere praecipiebat Clemens VIII,
ad Molinæ causam determinandam. Tum
etiam, quia dici non potest absque injuria
Augustini, quod minori claritate, et luce
’
processerit in hac materia pernecessaria,
quam Molina, et ejus asseclae : neque id
ullus, ut credimus, Catholicorum admittet.
Tum præterca, quia necessitas conciliandi
gratiam cum libero arbitrio, urgebat non
minus tempore Augustini, cum eam im­
pugnabant Pelagiani ; quam tempore Mo­
linæ, quo Lutherani invehebantur in il­
lam : Augustinus etiam non minori inge. nii acie pollebat, quam Molina : insuper
Augustinus supernae lucis radiis specialiter
respersus est. praecipue in exponendis his
quæ gratiam, et liberum arbitrium con­
cernunt. ut omnes Catholici deprædicant ;
quod urbanitati nostræ relinquitur credere
de Molina : ergo incredibile, et irrationa­
bile est asserere,, quod in exponendo mo­
dum efficaciæ gratiæ. et concordiæ ejus cum
libero arbitrio, explicatius, et distinctius
se gesserit Molina, quam Augustinus : ita

DISP. VII i DUB. I.

arbitratum fuisse primo aspectu, ac deniquod Doctor sanctus; et Author ille eun­
« que ejus interpretationem Patribus, et
dem modum docuerint ; sed Augustinus
« Scholasticis non probari. »
obscure, implicite, et confuse; Molina vero
11. Hæc in communi diximus, ut osten­
clare, distincte, et perspicue. Tum deinde,
UoüsecUrium damus efficaciam gratiæ , prout a Molina
quia vel D. Augustinus confutans Pelagiaprîtes
il
dolis explicatur, non esse juxta, sed contra men­
nos, et eorum objectionibus occurrens usus
duc- tem D. Augustini ; et ut deobligaremur in­
est illo modo efficaciæ gratiæ, et concordiæ
IriiMP.
ducere alia innumera S. Docloris testimo­
cum libertate, quem tradit Molina ; vel illo
nia, quæ nostram sententiam liquido con­
usus non est '? Si primum : ergo falso asse­
firmant, et videri possunt apud Estium ubi
rit Molina, illum modum nec fuisse Au­
supra. Nec præcise intendimus hoc loco ex­
gustino propositum, nec hactenus ab aliquo
cludere opinionem Molinæ ( quam tamen
traditam. Si secundum : ergo Augustinus
nulla adhibita censura, in suo probabilitatis,
illum modum reputavit falsum, et inuti­
vel improbabili tatis statu relinquimus): sed
lem; et aliter in illa controversia processit.
etiam alios modos dicendi a Vasquio, Sua­
10. Tum denique, quia dum ipse
rio, et aliis inventos, et dubiis sequentibus
responsionemquamimpugnamus, velletsibiaiinU
impugnandos. Nam omnes illi modi excopraetendere, ne videretur Augustino palam
gitatisunt in patrocinium Molinæ, postquam
adversari, illum nobis objecit sub quadam liat
ejus opinio a Dominicanis coram Sanctis­
inadvertentiæ, atque inattentionis caligine.
simo accusata est. Vel ergo Suarez, et VasNam 1 p. tpixsf. 23, art. 4, disp. 1, membro
quez eandem opinionem tuentur, vel diver­
6, in impressione Conchensi anni 1592,
sam. Si primum :ergo sicut opinio Molinæ
pag. 90Ô, inculcans suam de efficacia gratiæ
D. Augustino adversatur, ita opiniones
doctrinam, sic loquitur : « Quocirca- si
Vasquez, Suarez, et aliorum ; et per conse­
« meum hac de re judicium quicquam ponquens non debent admitti. Si secundum :
« deris habet, suspicor Augustinum, et D.
ergo prædicli Authores causam Molinæ de­
« Thomam sua opinione illud primum soseruerunt, et ad alias diverterunt senten­
α lum, quod cum communiori Scholasticotias; quod non credimus admissuros. Et
« rum sententia nos libenter amplectimur,
cum D. Thomas, ut testatur Molina, D. Au­
« intendisse potissimum : neque advertisse
gustini vestigia sequutus sit, cuncta supra
« quantum ad auferendam duritiem illam
relata probant, Molinæ, et sociorum opi­
« aliam, quam minime intenderunt, conniones esse D. Thomæ contrarias.
α duceret additio illa, quam neque nega« runt,neque negassent.si de ea fuissentcon§ ni.
α suili: nempe fuisse nihilominus prædesti« nationem , et reprobationem non sine
Expeditur ratio fundamentalis contra
« pratscientia quali tatis usus arbitrii, habitaMolinam.
« que consideratione illius, modo explicato,
« et in sequentibus fusius explicando. Intei Aliud
12. Deinde arguitur ratione : quoniam
α rim vero dum sub ea quasi caligine D. Au«oteib omn>s causa est prior prioritate naturæsuo
« gustinus ad hoc non attendit, arbitratus
ii»moti-effectu : sed gratia efficax est causa coopea primo aspectu cum sua de prædestina,
' rationis liberi arbitrii : ergo gratia efficax
·« tione opinione esse conjunctum, Deum
j
est prior prioritate naturæ prædicta coope.< non velle omnes universim homines sal i
ratione : Ergo gratia in sua efficacia non
« vos fieri, sed solos praedestinatos; in muli
dependet ab hujusmodi cooperatione, nec
« tis suæ doctrinæ locis, ut quæst. 19, art.
redditur efficax ab effectu. Hæc secunda
« 6, disp. 1, relatum est, ita illum locum
:
consequentia liquet ex prima ; nam priori« Pauli 1, ad Timoth. 2, interpretatus est,
tas naturæ consistit in independentia unius
« ut de solis prædestinatis intelligeretur.
ab alio : ergo si gratia efficax est prior
« Cæteri tamen Patres, tam Augustino anprioritate naturæ cooperatione arbitrii ,
« tiquiores, quam eo posteriores, Doctoresconstituitur in esse talis independenter a
« que Scholastici communiter eam exposi!
prædicta cooperatione. Prima vero conse« tionem non probarunt, o Judicet Lector,
1
quentia legitime infertur ex praemissis.
quam censeat ille Auctor pro se stare Au­
Major autem est expressa Aristot. lib.2 Phy­
gustinum, qui ut proprium judicium pro­
sic. etD. Thomæ ibidem lect. 6, quos se­
pugnet, asserit S. Docto rem « non adverquuntur omnes Philosophi , et Theologi.
« tisse, non attendisse, fuisse sub caligine ;
arbitratum

7

Minor etiam constat ; nam conversio v. g.
peccatoris, est effectus gratiæ efficacis: ergo
gratia efficax est causa cooperationis liberi
arbitrii.
Explicatur magis hæc ratio; nam licet
causa actu causans nequeat esse, vel intelligi absque effectu, eo quod inintelligibile
est, causam actu causare, et nullum effec­
tum illi correspondere : nihilominus causa
actu causans, et quatenus talis, nec per ef­
fectum constituitur, neque ab effecta depen­
det ; alias non præcederet illum prioritate
causalitatis, et independentiæ : ergo quam­
vis gratia efficax nequeat intelligi, vel cons­
titui absque habitudine ad effectum, cum de
ejus ratione sit connexio infallibilis cum
cooperatione liberi arbitrii ; attamen in sua
efficacia non dependet a prædicta coopera­
tione, sed est efficax antecedenter ad eam,
antecedentia independentiæ, et causalitatis.
13. Respondebis cum Molina, quod in
hoc complexo, gratia efficax, duo includuntur. Aliud est vis causativa, vel causans
operationem arbitrii : alterum est connexio
infallibilis cum prædicta cooperatione.
Causa autem solum secundum eam ratio­
nem debet præcedere suümeffectum,secundum quam illum causât. Unde cum gratia
non causet per connexionem, sed per vim
causativam, et ratione hujus vis sit suffi­
ciens, sive præveniens ; ratione vero con­
nexionis sit efficax, solum ex vi argumenti
facti concluditur, quod gratia in quantum
præveniens, et sufficiens præcedat priori­
tate naturæ cooperationem arbitrii ; mi­
nime vero quod sit efficax ante illud , vel
independenter ab eo. Imo colligitur opposi­
tum ; nam prædicta connexio fundatur in
eo, quod liberum arbitrium de facto utatur
prædicta gratia : omne quippe, quod est, ex
suppositione quod sit, i nfalli bili ter est : at­
que ideo gratia ut efficax, vel ut infallibili—
ter operationi conjuncta, necessario suppo­
nit cooperationem arbitrii.
Sed lioc effugium facile ex dictis præcluditur. Tum quia causa, non solum ut causativa, sed etiam ut actu causans, est prior
suo effectu, ut docent Philosophi cum Aris­
tot. loco supra citato : ergo gratia ut actu
causans operationem liberi arbitrii, eam
antecedit : sed gratia ut actu causans conneclitur infallibiliter cum effectu; impos­
sibile enim est quod actu causet, et quod
actu non habeat effectum : ergo in eodem
signo, sive priori, in quo gratia præcedit
operationem, connectitur infallibiliter cum

Effa?ium*

Pr<v,.lu.
ditur.

DE GRATIA EFFICACI.

illa, et per consequens cum gratia consti- I
tuatur in esse efficacis per prædictam con­
nexionem, juxta Adversariorum doctrinam,
ex eadem doctrina infertur, quod sit efficax
antecedenter ad operationem liberi arbi­
trii, et independenter ab illa. Tum etiam,
quia gratiam sufficientem esse principium
actuale, v. g. conversionis, indissolubiliter
conjunctum cum illa, est aliquod praedica­
tum reale :sed hujusmodi praedicatum non
convenit graliæ sufficienti ex se, alias om­
nis gratia praeveniens esset principium ac­
tuale conversionis; quod est falsum, cum
multoties praedictum effectum non conse­
quatur : nec convenit illi ratione ipsius
conversionis subsequutæ , siquidem pro
priori ad illam , atque ideo independen­
ter ab ipsa denominatur principium ac­
tuale ejus : nec tandem convenit illi ratione
concursus simultanei Dei ; cum hic concur- j
sus sit idem real iter cum ipsa conversione,
et eam realiter non antecedat : ergo prae­
dictum convenit gratiae sufficienti ratione
alicujus formalitatis, vel realitatis sibi superadditæ, quam dubio 4 et 5 assignabi­
mus : atque ideo in priori ad conversionem
supponitur non solum cum virtute causativa, sed etiam cum ordine connexionis in­
fallibilis ad ipsius conversionis effectum.
Tum denique, nam illa gratia, ad quam se­
quitur de'facto conversio, est effectus Dei
volentis voluntate consequenti, et absolute
ipsam conversionem : sed gratia quae est
effectus praedictae voluntatis, importat or- l
dinem infallibilem ad effectum, quem Deus
sic volens, et tali modo utens intendit ;
participat enim a voluntate illa infallibili- I
1er connexa cum effectu similem connexio­
nem : ergo gratia ad quam sequitur conver­
sio, antecedenter ad eam, et independenter
ab illa importat connexionem infallibilem
cum ipsa.
Pnete· 14. Qui discursus sumitur ex D. Thoma
.
infra quxsl. 112, art. 3. ubi ait : « Dicendoctritu
fulcitur « dum, quod sicut supra dictum est, præcxD.Tb. <(
paratio hominis ad gratiam est a Deo sicut
*
α a movente, a libero autem arbitrio sicut
« amoto. Potest igitur praeparatio duplici­
u ter considerari. Uno quidem modo se­
tt eundum quod est a libero arbitrio, et se­
tt eundum hoc nullam necessitatem habet
« ad graliæ consequutionem·. quia donum
gratiae excedit omnem praeparationem
« virtutis humanæ. Alio modo potest con­
« siderari secundum quod est a Deo mo­
u vente ; et tunc habet necessitatem ad id,

DISP. VII, DUB. I.

traxerit eum, et gratin efficax , ut omnes
ad quod ordinatur a Deo , non quidem
« coactionis, sed infallibilitalis ; quia in ·
Patres, et Expositores docent : sed gratia
It tentio Dei deficere non potest, secundum
trahens, in quantum talis , praecedit nos­
« quod Augustinus dicit in lib. de prædest.
tram cooperationem : ergo gratia est, et
a SS, quod per beneficia Dei certissime li­
dicitur efficax antecedenter ad illam. Progus!u>u<.batur minor ex D. August, lib. Ί, contra
a berantur quicumque liberantur. Unde si
duas epistolas Pelaff. cap. 20, ubi ait : Tra­
« ex intentione Dei moventis est , quo 1
hitur ergo miris modis, ut velit, ab illo qui
a homo, cujus cor movet, gratiam conse­
novit intus in ipsis hominum cordibus ope­
« quatur, infallibiliter ipsam consequitur,
rari, non ut homines, quod fieri non potest,
a secundum illud Joan. 6: Omnis qui audit
nolentes credant ; sed ut volentes ex nolenti­
« a Patre, et didicit, veniat ad me. » Ex
bus /iant. Gratia autem, qum ex nolentibus
quibus sic instauratur argumentum supra
facit volentes, praecedit nostrum velle, si­
factum; nam gratia a Deo colluta ex inten­
quidem illud causât . ergo gratia trahens,
tione efficaci convertendi hominem, habet
in quantum talis, operationem nostram
hoc ipso non solum virtutem ad causandam
praecedit.
conversionem, sed ordinem, sive necessi­
ConOrConfirmatur tertio, et explicatur am­
tatem infallibilitatis ad praedictum effec­
iMlnr 3.
plius : quia auxilium quo Deus facit, ut fa­
tum, eo quod intentio efficax Dei deficere
ciamus, juxta illud Ezechiel. 36 : Faciam
non potest : atqui gratiam tribui a Deo ex
ut in prxeeptis meis ambuletis, et judicia
intentione convertendi hominem, non est
mea custodiatis, et operemini, est auxilium
effectus ipsius conversionis, sed est quaedam
efficax; siquidem reipsa sortitur effectum :
ratio, et verum praedicatum conveniens illi
sed auxilium, quo Deus facit ut faciamus,
antecedenter ad ipsam conversionem ; cum
praecedit operationem nostram : ergo auxi­
ante illam subsit praedictae intentioni Dei :
lium efficax habet esse tale antecedenter,
ergo gratia data a Deo efficaciter intendente
et independenter a praedicta operatione. Mi­
conversionem, habet pro priori ad illam
nor, in qua poterat esse difficultas, constat ex
non solum virtulem ad eam causandam, sed
dictis disp. 4, dub. 6, quoniam auxilium,
etiam infallibilem cam ipsa connexionem,
quo Deus facit ut faciamus, applicat nos ad
in qua connexione constituunt Adversarii
faciendum : sicut impulsus, quo facimus ut
graliæ efficaciam : hæc igitur non desumi­
cultellus scindat, applicat cultellum ad scin­
tur ab effectu, sed eum praecedit.
dendum : sed id quo aliqua causa applicatur
Confirmatur et declaratur primo ; quia Conf
ad operandum, praecedit ejus operationem,
gratia præveniens , et sufficiens collata ex nia,B
ut patet ex exemplo immediate proposito,
intentione Dei volentis voluntate conse­
et inductive potest ostendi : ergo auxilium,
quenti conversionem peccatoris, iu illo
quo Deus facit ut faciamus, operationem
priori, in quo conversionem praecedit, con­
nostram praecedit.
notât Deum paratum concurrere simulta­
Ensio.
15. Dices verificari, quod Deus trahat, et
née absolute, et consequenter : gratia vero
faciat nos facere, non quia antecedenter ad
præveniens collata a Deo non intendente
operationem nostram imprimat voluntati
efficaciter conversionem peccatoris, in illo
aliquid infallibiliter conjunctum cum prae­
priori, in quo præintelligilur principium
dicta operatione ; sed quia gratiae praeve­
sufficiens conversionis, non connotai Deum
nienti adjungit concursum simultaneum,
paratum voluntate absoluta, et consequenti
quo posito infallibiliter trahimur, et faci­
exhibere suum concursum simultaneum ,
mus : praedictus autem concursus non ante­
i sed solum paratum voluntate antecedenti,
cedit cooperationem nostram, sed eam indi­
et inefficaci : ergo prædictæ graliæ antecevulse comitatur : unde non sequitur, quod
denler ad consensum, vel carentiam illius
aliqua gratia præveniens, ut præveniens
habenl aliquod prædicatum reale, per quod
habeat infallibilem nexum cum nostra ope­
distinguantur : sed prima est efficax, et
ratione, vel aliquam efficaciam anteceden­
secunda inefficax : ergo differentia inter
tem.
gratiam efficacem, et inefficacem non desuSed contra est primo : Quoniam auxilium
■oafau·
I milur ab eventa, vel effectu, sed salvatur
quo Deus nos trahit, et ex nolentibus facit
tipliantecedenter ad illum.
liser. volentes, et facit ut faciamus, importat ordi­
Confirmatur secundo, quoniam gratia coafr
nem causalitatis supra operationem nos­
trahens, de qua dicitur Joan. 6 : Nemo potram .- sed concursus simultaneus Dei netest venire ad me, nisi Pater qui misit me,
Salmant. Curs, theolorj. tom. X.
traxerit

«

9

quit prædiclum ordinem importare, cum
ab operatione nostra realiter non differat :
ergo ex vi concursus simultanei nequit
velificari, quod Deus nos trahat, et faciat
ut faciamus; sed necessario recurrendam
est ad aliquod auxilium antecedens : hoc
autem nequit consistere in sola gratia suf­
ficienti, ut sufficiens est; siquidem hæc ex
se non est trahens, sed potens trahere ; nec
facit nos facientes, sed factivos : ergo ne­
cessario admittendam est aliquod auxilium
antecedens efficax, qaod actu trahat, et
faciat facere. Secundo, nam si ideo dicitur
Deus facere ut faciamus, quia simultanée
influit in nostrum facere; pariter nos dice­
mur facere ut faciat Deus, quia etiam influi­
mus in facere, seu concursum Dei : et con­
sequenter sicut dicitur, quod salus non est
volentis hominis, sed Dei miserentis; ita
dicetur, quod salus non est miserentis Dei,
sed volentis hominis : quod tamen nullus
Christianorum audebit asserere, ut arguit
August, in Enchirid. ad Laurent, cap. 32, et
latius expendimus loco supra citato, num.
118. Tertio, quia Deus dispensat suum con­
cursum simultaneum juxta exigentiam, et
dispositionem principiorum antecedentium
ipsum concursum, ut in naturalibus cons­
tat : ergo antequam Deus intelligatur nos
simultanée trahere, vel facere utsupernaturaliter faciamus, debet praeintelligi ali­
quod principium exigens talem modum
concurrendi : sed hujusmodi principium
nequit consistere formaliter in nostra coo­
peratione, siquidem hæc nullo modo prae­
cedit concursum Dei simultaneum : nec
valet consistere insola naturali dispositione
liberi arbitrii, cum hæc non exigat concur­
sum simultaneum supernaturalem : nec
tandem consistere potest in sola gratia suf­
ficienti, ut sufficiens praecise est; siquidem
hæc in quantum talis, est prorsus indiffe­
rens, et ad unum non determinat : ergo
consistere debet in aliquo praevio gratiae
sufficienti superaddito, per quod ad agen­
dum determinetur; quod nihil aliud est,
quam auxilium efficax : hoc igitur antecedit
tam operationem nostram, quam concur­
sum Dei simultaneum.
Ad hæc, priusquam Deus simultanée con­
currat cum voluntate nostra, intelligitur
specialiter illi conjunctus in actu primo :
alias caeco modo concurreret, et concursus
actualis esset Deo fortuitus, quod dici non
potest : atqui specialis illa conjunctio, seu
ordo inter Deum, et voluntatem nostram,

10

DE GRATIA EFFICACI.

non consurgit absque aliqua voluntatis mo­
tione, ut in simili ostendimus disp. 5, dub.
3, § 2, et praedicta mutatio nequit consistere
in sola communicatione auxiliorum pure
sufficientium ; siquidem hæc non fundant
ex se specialem illam conjunctionem ad
Deum immediate post infallibiliter opera­
turum : ergo exposcit, quod aliquid super.addatur auxiliis sufficientibus, per quod
fundent specialem illum ordinem : hoc au­
tem supposito transit gratia a ratione pure
sufficientis ad rationem efficacis, sive infal­
libiliter cum nostra operatione connexæ :
ergo distinctio inter gratiam mere suffi­
cientem, et efficacem non sumitur adaequate
a cooperatione, et effectu subsequutis. sed
salvatur antecedenter, et independeuter ab
illis.
Atfod
16. Nec refert dicere, Deum independenter ab auxilio efficaci antecedente operationem nostram esse proxime paratum
exhibere suum concursum simultaneum
absque ulla ignorantiæ, vel contingentia?
imperfectione ; quia non praeparat volun­
tate consequenti praedictum concursum,
nisi prius praeviderit per scientiam mediam
voluntatem in tali hypothesi consensuram,
et simul cooperaturam.
impugHoc, inquam, minime satisfacit, nec Monaiur. iinæ opinionem tuetur; nam si Deus prae­
vidit gratiam sufficientem in hac occasione
collatam sortituram esse effectum : ergo
jam in priori ad praedictum consensum ha­
bet gratia aliquod praedicatum, per quod
importet infallibilem connexionem cum
effectu, et per quod a gratia sufficienti ineffi­
caci differat; gratia enim substans scientiae
Dei infallibili, quod voluntas consentiet,
infallibiliter conjungitur cum consensu, et
inconjungibilis est cum dissensu; alioquin
Dei scientia posset falsificari : atqui juxta
Molinae opinionem, et verba, quae in dubii
limine expendimus, distinctio inter gra­
tiam efficacem, et inefficacem sumitur ab
effectu, et antecedenter ad illum non ha­
bent aliquid per quod distinguantur : ergo
praedicta responsio (etsi veritatem conti­
neret) non satisfacit argumento, at contra
Molinam procedit, nec in ejus opinione
defensanda persistit. Diximus, etsi verita­
tem contineret; quia illa responsio plura
continet falsa, et absurda, quæ infra dub. 3,
contra Suarium expendemus.
objcc·
I?·
Aversus rationem nostram op­
tio. pones ·. quoniam causam esse causantem,
vel operantem, est effectus, et denominatio

DISP. VII, DUB. I.

formalis desumpta a causalitate, vel operai
calio, et indissolubilis conjunctio, constare
tione : sed effectus formalis non antecedit
potest ex dictis disp. 4, dub. 6, et amplius
suam causam : ergo causa ut operans, vel
constabit ex infra dicendis dub. 4.
causans, non est prior sua operatione, et
'
causalitate : ergo ex eo, quod causa actu
|
causans, et operans connectatur infallibi|
§ IV.
liter cum sua causalitate, et operatione, per­
Hefellilur Molinas opinio ab inconvenientibus
peram intulimus causam habere in aliquo
quæ illam consequuntur.
priori infallibilem connexionem cum illis :
et ulterius non recte processimus ad pro­
Ahedi-i· Id. Tertio arguitur : quoniam si efficabandum ex hoc principio, quod gratia an­
^“j^/ciagratiae sumeretur ab effectu, et non esset
tecedenter ad operationem nostram habeat
infallibilem connexionem cum illa.
I meatum.aliquid antecedens, sequeretur discretio­
nem consentientis a non consentiente redu­
Respondetur, quod hoc complexum, causa Dilui
cendam esse non in gratiam, sed in libe­
actu causans, tripliciter considerari potest :
rum arbitrium : consequens contradicit
primo, pure materialiter,et specificative pro
1’^ Apostolo 1’
Corinth· 4, ubi ait : « Ne
virtute,aut principio, quae causant : secundo,
w supra quam scriptum est, unus pro allero
omnino formaliter, et reduplicative pro
« infletur adversus alterum. Quis enim te
concreto resultante ex illo principio, et sua
« discernit? Quid autem habes quod non
causalitate : tertio, medio modo pro princi­
« accepisti? Si autem accepisti, quid glopio actualiter applicato ad causandum, et
σ riaris, quasi non acceperis ? » Ergo effi­
indissolubiliter cum causalitate conjuncto,
cacia gratiae non ab effectu sumitur, sed
ita quod principium ut actu applicatum ad
ante illum constituenda est. Sequela osten­
causandum, importetur in recto, et causaditur; nam demus duos homines eadem
litas in obliquo. Priori modo antecedit sim­
gratia sufficienti præveniri : tunc in opi­
pliciter operationem : sed prout sic non
nione Molinae fieri potest, quod absque ulte­
conjungitur infallibiliter cum illa : nec ha­
riori auxilio unus consentiat, altero dissen­
bet rationem principii efficacis, sed pure
tiente, ut expresse tradit verbis supra rela­
sufficientis. Secundo modo connectitur in­
tis : atqui hæc discretio actualis nequit in
fallibiliter cum operatione ; sed hoc pacto
gratiam reduci; siquidem uterque eandem
non eam antecedit, sed per illam constitui­
gratiam recipit, ut supponitur : ergo revo­
tur : nec illa infallibilitas est antecedens,
canda est non in gratiam, sed in liberum
sed consequens, et orta ex suppositione ope­
arbitrium.
randi. Ultimo modo et antecedit operatio­
Le^ii
19. Huic argumento occurrit Lessius
nem, et ipsi infallibiliter conjungitur ;
opusc. de gratia efficaci, cap. 18, num. 7,
atque hac ratione habet infallibilem con­
his verbis : « Quod ex duobus similiter
nexionem antecedentem cum illa. Et de
a vocatis alter oblatam gratiam acceptet,
causa causante, hoc posteriori modo consi­
« alter respuat, recte dicitur ex sola liber—
derata, procedit commune Philosophorum
« late provenire, non quod is, qui acceptat,
axioma, quod causa actu causans est prior
e sola libertate sua acceptet; sed quia ex
suo effectu, et quod ab illo separari non po­
sola libertate illud discrimen oriatur, ita
test, ut explicant N. Complut, in lib. PhyI
« ut non ex diversitate auxilii præveniensicor. disp. 8, quxst. 4. Huic vero posteriori
I
α tis. Ubi illud sola, non excludit coopera­
considerationi, et non aliis, innititur argu­
ti tionem (quasi illud discrimen fieri possit
mentum a nobis factum ; nam gratia actu
!
» absque cooperatione gratiae, ex parte ejus
influens in nostram operationem eam ante­
I
<· qui venit), sed solam diversitatem auxicedit, et ab illa non dependet, nec ipsam
I
o lii praevenientis. Cum enim integra causa
importat in recto : et nihilominus gratia in
« consensus constet duabus partibus, libero
!
« arbitrio, et gratia praeveniente; quod
illo priori connectitur infallibiliter cum
i
v iste hic et nunc consentiat, potius quam
prædicta operatione, cum sit principium
(
« ille, referendum est non in diversitatem
ipsi applicatum, et cum ea indissolubiliter
« gratiae, sed in libertatem arbitrii, quæ
conjunctum : ergo gratia habet connexio­
(
immediate potest in opposita, utendo
nem antecedentem, sive non fundatam in
c gratia, vel non utendo, prout libuerit. »
ipsa operatione ; atque adeo est, et dicitur
Incili- Sed hæc doctrina sustineri non potest :
efficax antecedenter, et independenter ab
I ’ tam quia est contra mentem, et intentio­
illa. Unde autem proveniat prædicta appli­
catio,

nem Apostoli, qui ex eo probat, et suadet,
quod unus adversus alterum non infletur,
quia quod unus ab altero distinguatur, non
habet ex se, sed a gratia ; hanc enim
vim habent illa verba : Ne unus adversus
alterum infletur. Quis enim te discernit.
Atqui juxta Lessii doctrinam discretio con­
sentientis a non consentiente non reduci­
tur in gratiam, sed in libertatem : ergo
juxta praedictam doctrinam potest unus
adversus alterum inflari, et per consequens
persuasio, et argumentum Apostoli corruit.
Tum etiam, quia Apostolus statim probat,
quod discretio unius ab alio non est ab
homine, sed a Deo, dicens : Quid enim
habes quod non accepisti? Quasi summum
absurdum, et inconveniens reputet, quod
aliquid conducens ad salutem, et quod aliqualem gloriandi occasionem posset praes­
tare, non fuerit acceptum a Deo : sed dis­
cretio consentientis a non consentiente
conducit ad consentientis safutem, et ei
praestat aliqualem gloriæ occasionem : ergo
prædicta discretio non est reducenda pri­
mario in libertatem consentientis, sed in
Deum moventem per gratiam : et opposi­
tum docere contradicit Apostolo, atque ar­
gumenti ejus energiam evacuat, et inanem
reddit. Tum denique, nam D. Augustinus
expresse asserit, prædictam differentiam,
seu discretionem non esse revocandam in
aliquod bonum naturale : sed libertas est
bonum naturale : ergo hujusmodi discre­
tio nequit primario in libertatem consen­
tientis reduci. Verba Augustini in lib. de d.aqprædest. SS. cap. 5, hæc sunt : « In haceusliniis« autem Apostoli evidentissima intentione,
« qua contra humanam sententiam loqui« tur, ne quisquam in homine, sed in Do« mino glorietur, dona Dei naturalia sus« picari, sive ipsam totam, perfectamque
« naturam, qualis in prima conditione do« nata est, sive vitiatæ naturæ qualescum« que reliquias, nimis, quantum existimo,
« absurdum est. Nunquid enim por hæc
« dona, quæ omnibus communia sunt ho« minibus, discernuntur hominesabhomi« nibus? » Et infra : Illa, inquit, itaque
natura, in qua nobis data est possibilitas ha­
bendi fidem (quæ possibilitas coinciditcum
arbitrii libertate) non discernit hominem ab
homine, nempe in negotio salutis.
20. Confirmatur evertendo fundamen- Iinptr.
tum a Lessio insinuatum : nam implicat naiur
dari aliquod prædicatum reale creatum, et3“rllH>*
non explicans imperfectionem, quod non

I

■

■·

■

‘Λ

12

DE GRATIA EFFICACI.

in Deum, sed in liberum arbitrium revo­
cetur, tanquam in primam causam : sed in
hypothesi supra posita, discretio consen­
tientis a non consentiente est aliquod prae­
dicatum reale creatum, non explicans im­
perfectionem : ergo prædicta discretio
non in liberum arbitrium, sed in Deum,
tanquam in primam causam reducenda
est : atqui hoc pacto reduci non potest, si
gratia illis hominibus collata sit antecedenter ad consensum prorsus aequalis : ergo
necessario dicendum est, consentientem
accepisse aliquam majorem gratiam antecedenter ad consensum. Minor subsumpta,
in qua sola potest esse difficultas, probatur:
quoniam si Deus in communicando illis
hominibus gratiam, æqualiter prorsus se
gessit, non primo discrevit illos homines ;
sed tota discretio orta est, ut inquit Des­
sins, exeo, quod arbitrium creatum usum
fuerit Dei gratia, prout libuit : ergo stante
æquali prorsus gratia antecedenti in eo qui
consentit, et in eo qui dissentit, discretio
consentientis a non consentiente nequit
primario in Deum, tanquam in primum re­
duci, sed in arbitrium creatum revocanda
Frar.ro est. Legatur Franco Abbas toni. 10, degraAhtas.
j)6i, circa principium, ubi ponderans
verba Christi Domini, Matth. 11 : Confiteor
tibi Pater, Domine coeli, et terr e, qui abscon­
dis hwc a sapientibus, et prudentibus, d reve­
lasti ea parvulis, inquit : e Diligens lector
« diligenter attende,quomodo Dei Unigeni« tus aeterno Patri coaeternus, cum quo illi
« una substantia, eadem est gloria, unum
« idemque consilium, opusque indivisum ;
« quomodo ad solius Patris gloriam omnia
« sua referat, ut te purum hominem, infir« mum, et impotentem doceat, quo tua om­
it nia, si tamen digna Deo fuerint, referre
« debeas. Nec enim ait : Abscondimus hæc,
« et revelavimus : sed, Abscondisti, et reu velasti. Ac si diceret : Ego vocavi, tu ins­
it picasti : ego librum tenui, tu aperuisti :
<t ego legem proposui, tu exposuisti: ego in« sonui auribus, tu cordibus. Ex hac ergo
« Domini nostri confessione amator gratiæ
« discat, quomodo, et cui confiteri debeat ;
« et quantum in singulis quibusque bonis
« invenerit, totam et in singulis gratiam
« Dei esse noverit. » Et toni. II, exponens
illa Christi verba, Matth. 28 : Data est mihi
potestas,etc. * Et vide,inquit,quomodo potes« tatemsuam gratiæ adseribit. Et cum omnia
« in Patre possideat, et cum Patre omnia
« tribuat, nihil de Divinitatis suæ potentia

« memorat, sed ad largientis gloriam ac« ceptæ potestatis refert gratiam. Quanto
« magis vilis homuncio debet quidquid ha« bet,non in suum arbitrium,sed in Dei gra« tiam referre? » Et toni. 12, aliquantulum
a principio ait : « Gratiæ itaque est, quod
« elegit ; gratiæ, quod potuit ; gratiæ, quod
« fructum contulit ; gratiæ, quod ad matuI
« ritatem usque perduxit. Quidquid ergo in
« homine virtutis, aut studii spiritualis
j
« emicat, de hoc fonte pietatis manat, non
« de liberi arbitrii industria, non de conaα tibus. n
’
L
21. Ad hæc, creatura non potest agereconfil
nisi cum subordinatione ad Deum causan-,uiaJ
tem effectum ipsius crealuræ : sed si stante
I
eadem prorsus gratia in duobus hominibus,
I
unus consentiret altero dissentiente, ille
I
ageret suam discretionem absque suborI
dinatione ad Deum eam ullo modo causanI
tem : ergo fieri non potest, quod stante illa
I
æqualitate, unus consentiat, et dissentiat
I
alter : ergo in consentiente præcessit aliqua
I
gratia antecedens. Probatur minor : tum
I
quia nulla causa, ut æqualiter se habens ad
I
effectus, causai discretionem inter illos, ut
I
liquet ex terminis : ergo si Deus æqualem
I
prorsus gratiam concessit consentienti, et
|
non consentienti, Deus non causavit eorum
I
discretionem : ergo voluntas creata indeI
pendenter a Deo discernente prædictam
I
discretionem produxit. Tum etiam, quia
eatenus voluntas creata causât prædictam I
discretionem, quatenus utitur gratia sibi
I
communicata : sed juxta Adversariorum
I
doctrinam, ut voluntas utatur gratia sibi
I
data, non eget aliqua motione, vel applicaI
tione Dei, ut vidimus disp, ô, dub. G ; ergo
I
voluntas creata causât prædictam discretio­
nem, ac perinde aliquod prædicatum reale,
absque dependentia, et subordinatione ad
I
Deum attingentem primario tales effectus.
Quod concedere, ut videtur Lessius admitI
tere, est adeo absurdum, ut major confuI
tatio superfluat; nam inde fiet, voluntaI
tem creatam non agere per modum creaI
turæ, et agentis secundi, sed instar Dei,
1
qui in sua determinatione ab altero non
dependet. Et consequenter posset consen­
tiens de sua determinatione, quia a se, et ex
se absque priori discernente illam habet,
adversus non consentientem gloriari ·. quod
est contra intentionem Apostoli loco citato,
|
ut ponderat D. Thom. ibidem, lect. 2, his
verbis : « Concludit propositum dicens : Si
« autem accepisti, quid gloriaris, quasi non
acceperis ;

DISP. VII, DUB. I.

acceperis? Ille igitur gloriatur quasi non I
• accipiens, qui de seipso gloriatur, et non
« de Deo. Et ad hoc pertinet prima species
α superbiae,quascilicelaliquissuporbiendo,
« quod habet, dicit a seipso habere, juxta |
« illud Psalm. 76 : Labia nostra a nobis
< sunt : quis noster Dominus est? » Et siD.Prcs· militer D. Prosper lib. 1, de vocatione Genper- tium, cap. 25 : « Ddclaratur, inquit, contra
« omnem elationem de libero arbitrio glo■< riantem, illam invictissime reniti sen:■ tentiam dicentis Apostoli : Quis enim te
« discernit ? Quid autem habes quod non
« accepisti? Si autem accepisti, quid glo« riaris quasi non acceperis? Igitur profunditas illius quaestionis, quam secundum
« sententiam Apostoli impenetrabilem con« fitemur » (nempe quare supposita gratia
sufficienti, unus trahatur, et alius non tra­
hatur), « per liberi arbitrii velle, et nolle
« non solvitur », ut eam solvere conatur
Lessius.
Atiapro 22. Quare ejus doctrina relicta, cautius
alii ex Adversariis ad argumentum supra
sio. facium respondent negando sequelam. Quia
licet non admittatur gratia eflicax antece­
dens consensum, nihil tamen, inquiunt,
est in consentiente, per quod se discernat a
non consentiente, quod non sit a gratia; ac
per consequens nihil habet, in quo adver­
sus alium glocietur. Si enim considerentur
in actu primo, uterque habet gratiam prae­
venientem sufficientem, et in hoc non dis­
cernuntur : si vero considerentur in actu
secundo, consentiens discernitur a non con­
sentiente per consensum actualem. Sed
praedictus consensus non fit a libero arbi­
trio, nisi dependenter a gratia, tam prae­
veniente , quæ illi communicat vires ad
praedictum consensum; quam concomitante,
et simultanea, quæ praedictum actum im­
mediate attingit. Ad quid ergo adstruenda
major gratiæ necessitas, cum per relatas
salvetur adæquata dependentia consensus,
et discretionis a gratia ?
Everii- Caeterum adhuc non satisfaciunt arguprimo mento>
illud *n suo robore relinquunt.
Primo, quia discretio unius ab alio nequit
desumi ex gratia, quæ sit utrique commud.Au- nis, ut expresse docet Augustinus loco supra
minus, citato de prxdesl. SS. his verbis : «Talibus
« occurrens cogitationibus bonus Doctor :
« Quid autem habes, inquit, quod non acce't pisti? A quo, nisi ab illo qui te discernit
« ab alio, cui non donavit quod donavit
" tibi? Si autem accepisti, ait, quid gloria-

13

« ris, quasi non acceperis? Nunquid quaeso
« ait aliud, nisi ut qui gloriatur, in Domino
« glorietur? Nihil autem huic sensui tam
« contrarium est, quam de suis meritis sic
« quemquam gloriari, tanquam ipse sibi ea
« fecerit, non gratia Dei : sed gratia, quæ
« bonos discernit a malis, non quæ com« munis est et bonis, et malis. » Atqui
gratia praeveniens in casu argumenti est
bonis, et malis, hoc est consentienti, et dis­
sentienti communis, ut supponitur, et Ad­
versarii admittunt : et rursus concursus
Dei simultaneus est idem realiter cum ope­
ratione, per quam consentiens se discernit
a non consentiente; atque ideo nequit esse
prima ratio hujus distinctionis. Discretio
ergo inter consentientem, et non consen­
tientem nequit reduci in gratias ab Adver­
sariis assignatas : et consequenter vel præ­
dicta discretio revocanda est cum Lessio
in liberum arbitrium, quod hæc responsio
vitare satagit ; vel reduci debet in aliquam
gratiam antecedentem, et efficacem, quod
intendimus.
Secundo, nam hujus effectus, nempe voluntatem unius hominis consentire, et dis­
cernere illum ab alio, aliqua propria causa
assignanda est : atqui propria causa hujus
effectus nequit esse gratia sufficiens secun­
dum se, siquidem non facit voluntatem con­
sentire, sed tantum quod consentire possit :
nec valet esse concursus Dei simultaneus,
cum hic sit idem realiter cum consensu,
cujus propriam, et primam causam inves­
tigamus : ergo vel sistendum est in libero
arbitrio, quod hæc responsio non vult con­
cedere; vel admittendum est auxilium effi­
cax antecedens consensum, quod tam vo­
luntatem, quam gratiam sufficientem cum
consensu infallibiliter conjungat.
Teri io, quia consentiens se discernit a non Tertio,
consentiente, in quantum ejus actio est po­
tius consensus, quam dissensus : sed quod
illa actio sit potius consensus, quam dis­
sensus, non reducitur in Adversariorum
doctrina in gratiam, vel in Deum per gra­
tiam agentem, tanquam in causam : ergo
reducitur in liberum arbitrium ; atque ideo
potest homo ex suo arbitrio se discernere
ab alio, et habere in quo contra alterum
infletur. Probatur minor, tum ad homi­
nem : quia licet Adversarii dicant, gratiam
influere in illum consensum; asserunt ta­
men influere in eum, quatenus supernaturalisest, non vero quatenus liber est : nam
I secundum hanc rationem illum revocant in

14

DE GRATIA EFFICACI.

voluntatem velut in causam se sola imme- 1
diale sufficientem. Quod expresse docuit
V»q. Vasquez 1 part, disp. 100, cap. 3,§ Aut
denique, ubi ait : « Superest, ut libertas Dei,
« qua nobiscum libere cooperatur, nihil
« omnino conferat, ut operatio nostra li« bera sit : sed lota ratio liberi, quæ in de« nominatione extrinseca posita est, a nos« ira voluntate solum pendeat. Unde sive
« Deus libere, sive necessario operetur,
« eodem modo actio nostra libera esset.
« Prima igitur, et sola ratio libertatis ac« tus nostri est creata voluntas. » Atqui
rationes consensus, et dissensus pertinent
ad actum liberum, ut liberum : ergo quod
illa actio sit potius consensus, quam dis­
sensus, nequit juxta Adversariorum doctri­
nam revocari nec in Deum, nec in gratiam,
tanquam in propriam causam; sed in libe­
rum arbitrium debet reduci. Tum etiam,
quia nulla gratia assignatur ab Adversariis
quæ sit propria causa consensus potius,
quam dissensus; nam gratia praeveniens
sufficiens, quam admittunt, non determi­
nat voluntatem ad consensum, sed eam
prorsus indifferentem relinquit ; gratia
vero concomitans, seu concursus simulta­
nées est ipse consensus, de quo procedit
difficultas : ergo idem quod prius,
urgens 23. Confirmatur refellendo simul utraml'auœ que responsionem, et trahendo Adversarios
ad novum inconveniens ; nam demus illis,
quod consensus, ut discernit unum homi­
nem ab alio, sit effectus gratiæ prævenientis; vel quod, ut ipsi loquuntur, proveniat
a libero arbitrio adjuto per praedictam gra­
tiam, quo pacto existimant se vitare incon­
veniens ipsis objectum : nihilominus si sup­
posita prædicta gratia sufficiente, et indiffé­
rente, non requireretur aliud auxilium
antecedens ad consensum, sequitur quod
homo prædicta gratia sufficienti adjutus non
debeat orare, et petere a Deo consensum :
consequens est absurdum : ergo praeter gra­
tiam sufficientem requiritur aliud auxilium
antecedens annexum infallibiliter cum con­
sensu ; et consequenter velint, nolint, ne­
cessario debent admittere praeter gratiam
sufficientem ulterius auxilium causans, et
inferens illam discretionem. Utraque con­
sequentia constat. Sequela etiam est maniυ.Λη· festa : tum quia, ut inquit D. August, lib.
’nus.1 * » de natura,et gratia contra Pelag. cap. 19:
Quid stultius, quam orare ut facias quod in
potestate habes? Sed in Adversariorum opi­
nione homo praeventus gratia sufficienti, et

non adjutus ulteriori auxilio, habet in sua
potestate, tam antecedenti, quam conse­
quenti, et tam in sensu diviso, quam in
sensu composito, elicere consensum : et hac
ratione dicunt, posse liberum arbitrium
gratiam ex se sufficientem reddere effica­
cem : ergo homo gratia sufficienti praeven­
tus non debet orare, ut consentiat, et con­
vertatur. Tum etiam, quia si homo ille
deberet orare, vel peteret gratiam sufficien­
tem, et hoc non, quia illam habet : vel con­
cursum Deisimultaneum?Sed neque istum,
cum sit idem realiter cum operatione, et
consensu, pro quo petit gratiam : et aliunde
praedictus concursus in opposita sententia
offertur omnino indifferenter, et determi­
natur per concursum creaturae. Ergo si
praeter gratiam sufficientem, et concursum
Dei simultaneum non requiritur aliud au­
xilium antecedens, ut homo consentiat, se­
quitur quod homo gratia sufficienti adjutus
non debeat crare, nec petere a Deo ipsum
velle, et actualem conversionem. Falsitas
autem consequentis ostenditur : Primo, quia
ex opposito fieret, hominem consentientem
non magis debere gratias agere Deo pro suo
consensu, quam non consentientem : oratio
enim et gratiarum actio sunt quasi correlativa, ita ut pro illis debeamus speciales
gratias agere, pro quibus specialiter gratiam
petimus : atque ideo si homo gratia suffi­
cienti praeventus non debet orare Deum
pro eliciendo consensum, nec pro ipso con­
sensu elicito debet Deo speciales gratias. Ex
quo ulterius fiet, ut possit adversus non
consentientem inflari, quod est inconve­
niens in toto argumento intentum. Secundo,
quia justi habent per gratiam, et charitatem
virtutem sufficientem ad adimplendum prae­
cepta supernaturalia, ad vincendas tentationes, et perseverandum in bono : et nihi­
lominus justi orant, et orare debent, ut
constat ex communi Catholicorum usu, et
consensu : ergo adhuc supposita gratia suffi­
cienti, debet homo orare, ut habeat actum
prædictæ gratiæ cor res ponde n tem. Quam
novam gratiam petunt justi, dum dicunt :
« Fiat voluntas tua ; Et ne nos inducas in
« tentationem. » Unde D. August, in lib. de
bono perseverantix, cap. 7, inquit : « Si
« ergo alia documenta non essent, haec Do« minica oratio nobis ad causam gratiæ,
« quam defendimus, sola sufficeret; quia
« nihil nobis relinquit, in quo tanquam in
« nostro gloriemur. Siquidem, et ut non
« discedamus a Deo (ad quod omnes justi ha­
bent

DISP. VII, DUB. I.

I
« bent gratiam sufficientem), non ostendit
j
« dandum esse nisi a Deo, cum poscendum
! u nie- « ostendit a Deo. « Et similia docet D. Βίο­
ι
ronym, lib. 2, adversus Pelagianoa, ubi
i
illis verbis Matth. G : « Surgite, vigilate,
I
<i et orate, ne intretis in tentationem, »
I
sic Pelagianos impugnat : « Debuisset dicere
« juxta vos, Surgite, et resistite ; liberum
« enim habetis arbitrium : et semel con1« cessa vobis a Domino potestate, nullius
« alterius indigetis auxilio. »
viiima 24. Dices denique pro Molina, non corespon- hærerecum libertate arbitrii, quod supposita gratia sufficienti, ut homo possit con­
sentire, requiratur aliud auxilium, ut
consentiat : atque ideo cum homines haben­
tes gratiam sufficientem orant, non petere
hujusmoliauxilium, sed ipsum consensum,
ne impediatur.

praedictam sententiam excogitati sunt, ut
sic ad veram gratiæ efficacis notitiam acce­
damus.

§ V.
Proponuntur, et eliduntur argumenta con­
traria.

25. Oppositam nobis sententiam tuentur Sc.«en·
Molina, I.essius, et quidam alii ejusdem trarïa.’
familiae. Pro eadem sententia refert Arauxo^j^
in præsenti quxsl. Ill, art. 5, dub. 6, num. Alex.
36, Alexandrum, Gregorium, Gabrielem, Gabriel'.
Henricum, Waldensem.AlbertumPighium,
Catharinum,* et alios.’ * Quos tamen,It. si con- Albert.
sulas, nil fere invenies, in quo huic sen- cathar.
tentiæ suffragentur : nam licet quidam eo­
rum videanturexcludereauxilium praevium
efficax, loquuntur de auxilio nécessitante,
minime vero asserunt, gratiam efficacem
non habere antecedenter ad consensum
aliquid, per quod a gratia pure sufficienti
differat, et cum consensu libero infallibili­
ter connectatur : et quamvis non ita recte,
et clare explicent efficaciam gratiæ : nihilo­
minus non docent, desumi duntaxat ab
effectu, ut Molina docuit verbis in limine
dubii relatis. Cui adeo placet proprium ju­
dicium, ut nostram, et D. Augustini sen­
tentiam appellet errorem in fide, quæst. 23,
disp. 1, membro 6. Sed hæc censura risu
tantum propulsanda est.
Argumentis hujus opinionis partim oc­
currimus disp 5, dub. 6, ubi statuimus
præter auxilia sufficientia, seu dantia vires,
requiri aliud auxilium applicans prædictas
vires ad operandum ; et partim occurre­
mus in hac disp. dub. 4, ubi ostendemus,
gratiam efficacem esse efficacem ex se ; nam
cuncta motiva adversa eo tendunt, ut pro­
bent prædictam efficaciam cum libertate
nostra minime cohærere, quod ibidem ex
professo conciliabimus. Unde eis enodandis
parum immorabimur in præsenti. Argui-Primum
tur tamen primo: quoniam nulla daturmcnrnm.
gratia actualis distincta a gratia excitante,
et inspirante, nempe a sancta cogitatione,
et affectu, ut satis colligitur ex Concilio
Trident, sess. 6, cap. 5, ubi nullam aliam
actualem gratiam recenset : atqui gratia
excitans, et inspirans non habent ullam
infallibilem connexionem cum consensu,
sed possent optime cum dissensu conjungi,
et de facto multoties conjunguntur : ergo
nulla datur gratia, quæ habeat efficaciam

16

DE GRATIA EFFICACI.

antecedenter ad consensum ; et consequen­
per gratiam sufficientem, et applicativam.
ter quod sit efficax, pendet ab eventu.
atque moventem physice per gratiam effi­
confir- Confirmatur ex eodem Concilio loco cicacem .
lato can. 4, ubi diffinit, liberum arbitrium
Ad confirmationem dicendum est, potius Diiw
quibusvis auxiliis actualibus adjutum (quæ
ex illa authoritate Concilii firmari Augusticomplectitur per illa verba, a Deo motum,
nianam sententiam ; nam Concilium eam
et excitatum) posse dissentire : et similiter
gratiam conciliare studuit cum libertate,
Conci­ Concilium Senonense decreto 15 determi­
quam Ecclesia Catholica efficacem docebat,
lium
Seno- nat, auxilium Dei trahentis (nempe efficax)
et quam haeretici causabantur, non posse
ncnsc
’ tale esse, ut ei possit resisti: ergo quælibet
cum libertate componi. Hujusmodi autem
gratia actualis potest cum dissensu conjungi:
gratia non est gratia mere sufficiens, pror­
ergo nulla habet cum consensu connexio­
sus indifferens, et ut sic loquamur, cerea ;
nem infallibilem ; atque ideo gratiæ effica­
quæ non applicat arbitrium, sed potius ar­
cia non est antecedens, sed consequuta ad
bitrium trahitur ad agendum ; et quæ, ut
effectum.
loquitur Lessius, est efficax, vel inefficax
occurn- Ad argumentum possemus respondere,
pro liberi arbitrii nutu: hanc enim nullum,
mm' P>‘i'no concessa majori, negando minorem :
vel apparens impedimentum libertati in­
quoniam esto omnis gratia actualis consis­
ferre, est adeo evidens, ut stupidissimi hae­
tat in motibus indeliberatis sanctæ cogita­
retici id noliis objicere vererentur. Immo
tionis, et affectus ; et quod dentur plures
vero si talis gratia efficax, qualem Molina
hujusmodi motus, qui inefficaces sint ab
procudit, in Ecclesia Dei ante Concilium
intrinseco : nihilominus plures alii sunt, et
Tridentinum, et in ipso Concilio deprædicognoscuntur a Deo per scientiam simplicis
cata fuisset, potius haeretici objicerent Ec­
intelligentiæ, qui habent infallibilem con­
clesiae nimiam liberi arbitrii supra gratiam
nexionem cum consensu : atque ideo non
extollentiam, non vero arbitrii depressio­
solum dant, vel complent vires ad agen­
nem per gratiam ; cum hanc nec apparen­
dum, sed etiam applicant infallibiliter ad
ter possent Catholicis exprobrare. Id qui­
actum a Deo intentum : et consequenter
dem non fecerunt, sed gratiam efficacem ab
sunt præmotiones efficaces, et antecedentes,
Augqstino assertam, et Ecclesiae notissi­
non physice, sed moraliter. ut aliqui Thomam, destruere libertatem affirmarunt. Ut
mistæ haud -improbabiliter docent. Quod
ergo Concilium ex una parte gratiam effi­
satis superque exponit auctoritatem Con­
cacem in Ecclesia Catholica usque ad ea
cilii, et Molinæ intentionem eludit : an au­
tempora ex Augustini doctrina praedicatam,
tem verum sit, dub. 5 videbimus. Secundo
adversus Pelagianos, et eorum reliquias
respondetur absolute negando majorem ;
tueretur; et aliunde libertatem arbitrii,
nam ut liquet ex dictis disp. 5, praeter mo­
quam Lutherani ob dependentiam a tali
tus indeliberatos supernaturales requiritur
gratia ex se efficaci everti dicebant, incon­
gratia actualis, nempe qualitas transiens,
cussam stabiliret, simul utrumque conjun­
quæ sit principium immediate influens in
xit, nempe et liberum arbitrium gratia ex
actus supernaturales, tam indeliberatos,
se efficaci moveri, et aliunde posse voca­
quam deliberatos, ut ibi declaravimus dub.
tioni Dei dissentire. Hinc vero minime in­
2et 4;reperitur etiam motio applicans, sive
fertur, fieri posse quod gratia efficax, vel
virtutem operativam ad actum agendi redu­
illud auxilium, quod D. Augustinus efficax
cens, ut ibidem diximus dub. 6, et amplius
appellat, et actualis dissensus queant simul
constabit ex infra dicendis dub. 5, ubi de­
coexistere, quod esldissentire insensu com­
terminabimus prædictum auxilium appli­
posito, et potentia consequente : id quippe
cans esse physicam præmotionem. Authominime desideratur ad libertatem, quam
ritas autem Tridentini in contrarium
Concilium tueri intendebat. Sed solum in­
adducta nihil convincit: tum quia, esto non
fertur, quod stante auxilio efficaci, et con­
docuerit necessitatem auxilii prædetermisensu ad ipsum subsequuto, retineat homo
nantis physice (quod adhuc manet sub con­
potestatem antecedentem ad dissensum se­
troversia Theologica), illud tamen minime
cundum se, et in sensu diviso,quæ nunquam
excludit, aut negavit.Tum etiam, quiadum
reducitur ad actum, ac perinde nunquam
docet, liberum arbitrium a Deo excitari, et
reddit auxilium inefficax. Et hoc posterius
moveri, utramque motionem complexum
non sufficit, sed illud prius erat necessa­
est, nempe elevationem, et excitationem
rium ad verificandum, quod gratiam esse
efficacem,

DISP VII, DUB

efficacem, vel inefficacem, pendet a libero
arbitrio, et ab effectu sequulo. Eodem modo
exponenda est aulhoritas Concilii Senouensis, quod aliunde non est hactenus
approbatum a Sede Apostolica. Sed hanc
responsionem fusius prosequemur dub. 4,
§10.
26. Arguitur secundo, et simul impugnaSccunIttfll Γ ~
tur responsio nuper data : quoniam gra­
gmnen
tum. tiam esse efficacem, est hominem gratiae,
vel Deo per gratiam moventi consentire :
sed homo quacumque gratia antecedenti
praeventus, potest consentire, vel dissen­
tire : ergo potest consentiendo reddere gra­
tiam efficacem, et dissentiendo reddere inef­
ficacem : ergo gratiam esse efficacem, vel
inefficacem, non antecedit usum liberii ar­
bitrii, sed ab eo dependet, et sumitur ab
effectu. Minor constat, tum ex testimonio
Concilii Tridentini supra relato, tum etiam
D-Au- ex D. Augustino lib. de spiritu, et Utera,cap.
gBSti- 34, ubi ait : Consentire vocationi Dei, vel ab
nus.
ea dissentire, nostrx voluntatis est. Et idem
docet in lib. de Ecclesiasticis dogmat. cap.
21 cl lib. 1 Detract, cap. 22 et alibi saepe.
VMgr. Confirmatur, quia si gratia antecedens
mli0· est vere sufficiens, constituit hominem in
actu primo proximo ad consentiendum :
ergo sine aliquo superaddito valet homo
consentire: sed si consentiat, gratiam suffi­
cientem reddit efficacem: ergo gratia efficax
non distinguitur antecedenter ad consen­
sum a gratia sufficienti ; sed est ipsa gratia
sufficiens, quatenus dependenter a libero
arbitrio consequitur suum effectum.
Solvitur
Ad argumentum respondetur negando
majorem : nam efficacia gratiae non consis­
tit formaliter in consentire vocationi, cum
ipsum consentire sit effectus gratiae effica­
cis ; sed consistit in aliquo antecedenti,
quod operationem infallibiliter infert, ut
constatex hactenus dictis. Per ipsum ergo
consentire, aut dissentire non constituitur
gratia in esse efficacis, vel inefficacis ; sed
tantum declaratur tanquam per effectum,
eam fuisse efficacem, vel inefficacem. Rur­
sus'ad minorem dicendum est, hominem
gratia efficaci praeventum posse quidem
dissentire in sensu diviso, et potestate an­
tecedenti ; minime vero in sensu compo­
sito, et potestate consequenti, sive ad
exercitium reducenda. Primum sufficit ad
salvandam libertatem, et secundum ad sal­
vandam gratiæ efficaciam antecedentem
consensum, et independentem ab illo. Nec
oppositum docent Tridentinum, et D. Au-

I.

17

guslinus, ut salis constat ex hactenus dictis.
Unde cum dicunt, esse in potestate volun·'
tatis vocationi Dei consentire, vel dissen­
tire, neutiquam excludunt pro consensu
necessitatem auxilii antecedentis efficacis,
sed eam supponunt : nam, ut inquit idem
Augustinus lib. de correct, et gratia, cap. D.Augusti14 : Sic velle, et nolle in volentis, vel nolen­ nns.
tis est potestate, ut divinam voluntatem non
impediat, aut superet potestatem. Sed solum
intendunt, quod supposita qualibet gratia
praevia, voluntas libere consentiat ; nam
ita per illam gratiam conjungitur infallibi­
liter cum consensu, quod nihilominus re­
tinet potentiam antecedentem ad dissensum
secundum se, et in sensu diviso, ut magis
declarabimus dub. 4.
Ad confirmationem constatex dictis disp. Respon5, dub. 6, § 7 ; nam quamvis gratia vere
sufiiciens praestet potentiam proximam admationi.
agendum, quod vocat Augustinus auxilium
possibilitatis, et adjutorium sine quo non :
adhuc nihilominus requiritur alia gratia
conjungens illam potentiam cum opera­
tione,quod idem Augustinus appellat auxi­
lium actionis, et adjutorium cum quo ; estque efficax antecedenter ad consensum.
Unde concesso in hoc sensu antecedenti,
distinguendum est primum consequens :
Ergo sine aliquo alio superaddito valet homo
consentire, potestate antecedenti, et in sensu
diviso, concedimus : potestate consequenti,
et in sensu composito, conjungendo scilicet
consensum cum carentia prædicti auxilii,
negamus. Et deinde negatur absolute se­
cunda consequentia, quæ ut teneret, debe­
ret supponere in homine potestatem ad
conjungendum consensum cum gratia suffi­
cienti, et cum carentia auxilii efficacis an­
tecedentis; sic enim gratiam ex se tantum
sufficientem redderet efficacem. Sed accidit
oppositum, ut constat ex dictis. Et profecto
illa Molinae consequutio in Concordia cit.
fol. 426, § Praeterea : Si auxilium est suffi­
ciens : ergo arbitrium ipsum sua coopera­
tione, et innata libertate potest illud idem
efficax efficere; vel nihil concludit, vel evin­
cit liberum arbitrium sua innata libertate
discernere unum hominem ab alio in ne­
gotio salutis. Quod quam absurdum sit,
ostendimus § praecedenti.
27. Arguitur tertio : quoniam idem auxi-Teriium
lium, quod in uno est efficax, est inefficax
in alio : ergo auxilium non dicitur efficax
nisi ab effectu. Consequentia est legitima ;
nam si auxilium haberet antecedenter ad

18

DE GRATIA EFFICACE

consensum infallibilem connexionem cum
illo (undecumque illa connexio proveniat)
ubicumque poneretur auxilium illud, con­
jungeretur cum prædicto consensu : ergo
e eonverso si idem auxilium in uno est
efficax, et in alio inefficax, non habet effi­
caciam antecedenter ad consensum, sed dependenterab illo. Antecedens autem probaMsith. tur primo ex sacra Scriptura : nam Matth.
n' II, dicitur : U.r libi Corozain, vx tibi Betsaida, quia si in Tyro, et Sidone faclx es­
sent virtutes, qux in te faclx sunt, olim in
cinere, et cilicio pcenitentiam egissent. Qui­
bus verbis asseruit Christus Dominus, eo­
dem auxilio quo converterentur Tyrii, et
Sidonii (quod utique in eis fuisset efficax)
conversos non fuisse Corozain, et Betsaidae
cives, atque ideo redditum esse inefficax ·,
quod utique idem auxilium fuit : alias si
majus, aut diversum auxilium Tyriis, et
Sidoniis conferendum foret, eo ipso Coro­
zain, et Betsaidae cives immerito illo exem­
plo increparentur : quippe qui respondere
possent, se tale auxilium non recepisse,
quale Tyriis, et Sidoniis praeparatum fuis­
set. Similia habentur in eodem Evangelio
cap. 12, et apud Ezechiel, cap. 3. Secundo
probatur idem antecedens ex D. Augustino
lib.deprxdest. SS. cap. 15, ubi asserit, quod
Pharao, et Nabuchodonosor in omni gratia
praeveniente fuerint aequales ; et nihilomi­
nus illa in uno fuit efficax, et in alio inef­
ficax; siquidem Pharao in sua obduratione
persistit, et Nabuchodonosor conversus est:
ergo idem auxilium, quod in uno fuit effi­
cax, fuit inefficax in alio. Tertio, quia idem
S. Doctor in lib. 12, de civitate Dei, cap. 6,
asserit, quod si duo juvenes aequaliter af­
fecti, visa alicujns mulieris pulchritudine,
alter eam concupiscat, et alter resistat con­
cupiscentiae; tunc causa hujus differentiae
in eorum arbitrium vertenda est : nam
alter voluit concupiscere, alter noluit dese­
rere castitatem : et tamen, ut casus ab Au­
gustino propositus aliquid suadeat, supponi
debet illos juvenes habuisse gratiam aequa­
lem, vel aequaliter gratia caruisse : ergo
auxilium, quod est efficax in uno, est ineffi­
cax in alio. Quarto, quia D. Cyrillus lib. 11,
in Joan. cap. 21, asserit Judam habuisse
idem auxilium ad perseverandum, quod
aliis Apostolis collatum est; et tamen hi
perstiterunt, ille defecit : ergo idem quod
prius. Quinto, et ultimo ; quia eadem vo­
catione multi vocati fuerunt ad ccenam
magnam, Lucx 14, ut docet Augustinus lib.

DISP. VII, DUB. I.

1 ad Simplicianuin, quxst. 2, et nihilomi­
i
nus illa vocatio fuit efficax in illis qui vene­
runt ; et inefficax in eis qui recusarunt
venire : idem ergo auxilium habet esse ef­
ficax in uno, et inefficax in alio.
Respondetur huic argumento negando i
SIO
antecedens intellectum de auxilio eodem,
quod undecumque sit prorsus idem : nam
quamvis cum eadem gratia sufficienti qui­
dam convertantur, et quidam resistant ;
nihilominus prodicta gratia in eis qui con­
1
vertuntur, habet adjunctum aliud auxilium
eam applicans, et reducens ad exercitum,
ut ostendimus disput. 4, dub. 6, quod auxi­
lium antecedenter, et independenter a con­
sensu subsequuto habet infallibilem con­
nexionem cum illo : in eis autem, qui non
convertuntur, connotât carentiam praedicti
auxilii efficacis. Unde nullatenus admitten­
dum est, quod stantibus eisdem, et prorsus
aequalibus auxiliis, sequantur inæquales
effectus in negotio justificationis ; alias dis­
tinctio effectuum non in gratiam, sed in
arbitrium creatum primitus revocanda es­
set, ut ostendimus § prxcedenti. ( Et hoc
concludunt argumenta Molinae, si quid con­
cludunt : indeque satis manifestant ejus
intentionem.) Quamvis ergo stante eadem
complexione , et eadem praedicatione ex­
terna, imo vero stante eadem interna voca­
tione, vel eodem effectu indeliberato ( quae
omnia vel supponuntur ad gratiam suffi­
cientem, vel eam constituunt) fieri possit,
ut unus convertatur, et alter non conver­
tatur : fieri tamen non valet potentia con­
sequenti, quod existentibus eisdem prorsus
auxiliis, sequeretur in uno conversio et in
altero dissensus. Nec oppositum evincunt
probationes inductae; quia solum proce­
dunt de aequalitate in gratia sufficienti, ut
mere sufficiens est ; minime vero excludunt
diversitatem in alio ultimiori, et perfec­
tiori auxilio, ut eas diluendo magis cons­
tabit.
28. Ad primam igitur dicendum est, occurritur
Christum Dominum non praedixisse ean­ primi
dem prorsus futuram esse gratiam in Ty­ anteariis, et Sidoniis, qui conversi essent, ac in dentis
P rota­
Judaeis Corozain, et Betsaidae incolis, qui tioni.
conversi non sunt : sed tantum aequales eos
fecit in signis, miraculis, et praedicatione
externa, quae cuncta pertinent ad gratiam
sufficientem. Certissime tamen prædixit
Tyrios et Sidonios , si viderent ea signa ,
convertendos fore ; non quia vel id provi­
derit per scientiam mediam, vel quia Tyrii,
et

I

elSidonii, visis illis signis, absque auxilio
antecedenter efficaci, ad conversionem per
liberum arbitrium se determinarent : sed
quia Deus ab æterno, ante omnem praes­
cientiam eventus futuri, decreverat Tyrios,
et Sidonios, si coram eis facta essent talia
signa, convertere; et quia illi ex vi talis
prædillinitionis, posita tali hypothesi, prae­
veniendi erant per auxilium efficax, quod
conversionem eorum infallibiliter inferret.
tbit Quam doctrinam satis insinuat D. Augus'ui, tinus in lib. dedonu perseverant ix, cap. 10 et
4, ubi totum hoc negotium Tyriorum et Ju­
daeorum revocat non ad arbitrii facultatem,
sed ad inscrutabilia judicia Dei, et conclu­
dit : « Sed nec illis profuit, quod poterant
< credere, quia praedestinati non erant ab
» eo, cujus inscrutabilia sunt judicia, et
. investigabiles viae : nec istis obfuisset,
·· quod non poterant credere, si praedesti­
nati essent, ut eos Deus caecos illumina•I ret, et induratis cor lapideum vellet au­
Q ferre. » Et subdit : « Audiunt haec, et
d faciunt, quibus datum est : non autem
α faciunt, sive audiant, sive non audiant,
. quibus non datum est. Quorum alterum
i ad misericordiam, et alterum ad judi■< cium pertinet illius, cui dicit anima nos( traPsal. 100 : Misericordiam, et judicium
: cantabo tibi Domine. » Justissime ta­
men Christus increpavit Judaeos, quibus
non erat datum auxilium efficax, cum quo
Tyrii converterentur : tum quia ut quis
peccet, et ob conversionem omissam increpetur, satis est quod per auxilia sufficien­
tia (qualia Judaeis data fuerani), possit ab­
solute converti, et non se convertat. Tum
quia licet non Tyrii, nec Judaei potuerint
consequi propriis viribus auxilium efficax,
potuerunt tamen peccando se indignos red­
dere tali auxilio; et pejus se gesserant Ju­
daei, quam Tyrii, indignioresque se fece­
rant gratia efficaci : unde exprobrationem
•aü ,illam meruerunt, juxta illud Oseae 13; Per­
ditio tua ex te Israel , tantummodo in me
auxilium tuum. Videatur quae diximus torn,
tract.'3, disp. 10 a num. 23. Videatur
etiam D. Thom. 3, contra gentes, cap. 159
it 160.
D
Ad secundam dicendum est, Pbaraonem,
«Eli et Nabuchodonosorem fuisse quidem aequa­
les in auxiliis sufficientibus, vel in eis, quae
ad gratiam supponuntur ; minime vero in
omnibus auxiliis. Quod satis liquet ex comparatione D. Augustini in loco qui nobis
;a objicitur, ubi ait : Quantum ad naturam,

lf>

ambo homines erant; quantum ad dignita­
tem, ambo Iteges; quantum ad causam, ambo
captivum populum Dei possidentes ; quantum
ad pcenam, ambo flagellis admoniti. Quid
ergo fines eorum fecit esse diversos? etc. Ubi,
ut vides, nihil supputat, quod lineam auxi­
lii pure sufficientis excedat. Statim vero
designat speciale Dei auxilium efficax col­
latum fuisse Nabuchodonosori, quo desti­
tutus Pharao in sua obduratione propria
voluntatis defectibilitate permansit, flic
quicumque respondet, illi (scilicet Nabucho­
donosori) ut mutaretur , adfuisse divinum ;
huic (nempe Pharaoni) ut induraretur, de­
fuisse præsidium : et hoc intendit esse injus­
tum, propter quod rerum ipsarum fines in
Dei voluntate constituens Apostolus dixit :
Cujus vult miseretur, et quem vult, indurat ;
dicente Domino : Sine me nihil potestis fa­
cere : inlelligal illa omnia, vel adjuvante Do­
mino perfici, vel deserente permitti.
29. Ad tertiam eodem modo respondetur saifefii
•
1
tertiu
S. Doctorem comparare illos juvenes quan­
tum ad circumstantias, et signa exteriora,
quae perlinent, vel reducuntur ad potesta­
tem, vel gratiam sufficientem ; non autem
quantum ad omnia auxilia interiora. Unde
cum asserit : Si eadem tentatione ambo tententur, et unus ei cedat, atque consentiat ; al­
ter idem, qui fuerat, perseveret ; quid aliud
apparet, nisi unum voluisse, alterum no­
luisse a castitate deficere? duo tantum in­
tendit : primo neutrum necessario consen­
tire , neutrum necessario dissentire ; sed
unum, et alterum libere agere : secundo
designare causam omnino proximam , vel
ut proprius loquamur, signum evidens dis­
cretionis per illos . Per hoc tamen minime
excludit aliam causam primariam illius
differentiae, quantum ad eum qui in pudi­
citia permansit, nempe auxilium antece­
denter efficax, quo agitur, ut resistat. Id
quod in cap. 9 sequenti probat exemplo An­
gelorum : Si autem, inquit, boni Angeli
fuerunt prius sine bona voluntqte, eamque in
seipsis, Deo non operante, fecerunt : ergo me­
liores a seipsis, quam ab illo facti sunt. Unde
licet illi duo juvenes per usum propriae vo­
luntatis se formaliter discernant, usus ta­
men bonus est effectus gratiae Dei antece­
denter et efficaciter praevenientis, ut tradit
idem August, lib. 1 Detract, cap. 9, his D.Au­
gusti­
verbis : Quia omnia bona, et magna, et me­ nus.
dia, et minima ex Deo sunt, sequitur ut ex
Deo sit et bonus usus liberx voluntatis, qux
virtus est, et in magnis numeratur bonis. Et

DE GRATIA EFFICACI.

20

DISP. VII

hinc etiam patet ad 4 probationem ; nam
P. N. D. Cyrillus solum asserit .ludam, et
reliquos Apostolos habuisse eadem subsidia
sufficientia ; non tamen excludit ab Apos­
tolis nobilissimum auxilium efficax perse­
verantiae, quo perstiterunt in bono, et quo
destitutus Judas defecit : hoc enim auxi­
lium disertis verbis asserit, ut infra vide­
mus num. 136.
uIlimara resPon^emus' Dei vocationiHmam. nem, si nihil addamus, solum significare
gratiam externa? praedicationis, vel internae
inspirationis, quam fatemur esse efficacem
in aliquibus, et inefficacem in aliis : et hac
excitati sunt quotquot vocati fuerunt ad cre­
nam magnam, ut inquit D. August, loco
citato. Si autem loquamur de vocatione Dei
congrua, semper sortitur effectum, et trahit
hominem ad consensum. Cæterum hanc
congruitatem non habet vel a sola inspi­
ratione, et gratia sufficienti, vela solo
arbitrio, vel ab utroque simul ; sed eam
habet a gratia efficaci, cui vocatio subest,
et quæ independenter a consensu subsequuto illum infallibiliter infert. Et haec
vocatio congrua non fuit communis venien­
tibus, et non venientibus; sed eis tantum
n.Au- data est, qui venerunt. De qua dicit August.
in lib. de prædest. SS. cap. 19 : Illa voca­
tione, qux sine pœnitentia est, id prorsus agi­
tur, et peragitur , ut credamus. Et infra :
Deus igitur operatur in cordibus hominum
vocatione illa secundum propositum suum, de
qua mulla loguuti sumus ( nempe toto fore
libro illo) ut non inaniter audiant Evange­
lium, sed eo audito convertantur, et credant.
Cætera argumenta, quæ huic sententiae fa­
vere videntur, impugnant efficaciam gratiæ
antecedentem consensum ex eo, quod hu­
jusmodi efficacia destruat libertatem nos­
trarum operationum. Sed eis opportunius
satisfiet dub. 4, ubi gratiam efficacem esse
talem ex se, et ab intrinseco, statuemus.
DUBIUM II.

An gratia sit,el dicatur efficax, quia con­
gruit dispositioni subjecti.
30. Quidam Authores considerantes Mol*næ °P*n*onem dubio praecedenti impuoccasio· gnatam esse parum consonam vera? Theolo6iae principiis, illam mitigare studuerunt,
nair.. variosque dicendi modos investigarunt :
quibus, licet verbotenus ejus opinionis as­
peritatem fregerint, a capitali tamen Mo­

ouorun·

linae asserto penitus non recesserunt. In
u lib. 1 ad Simplicinnurn quæst. 2; duprimis Gabriel Vasquez 1 part. disp. 98, \h)
< pileem enim inquit osse vocationem ;
postquam cap. 1 et 2, retulit opinionem Mo­
.< alleram congruam, cui ila conternperalinae (quamvis suppresso nomine) asseren­
« tur arbitrium, ut respondeat : nam cum
tem efficaciam vel efficaciam gratiæ non
« illi qui hac vocatione vocantur, dicantur
antecedere cooperationem liberi arbitrii,
« ab Augustino congruenter vocati, possused desumendam esse ab effectu ; et conse­
.( mus eam congruam vocationem appel­
quenter fieri posse, quod ex duobus æquali
er lare. Atque ab anno 1578, quo primum
gratia praevenienti excitatis, et adjutis unus
« materiam de prædestinatione publice doconvertatur, et alter non : statim cap. 3,
I
u cui, sic eam semper appellavi. » Itaque
prædiclam opinionem rejicit his verbis :
'*i· juxta Vasquii phrasim idem prorsus est vo­
« Plures Theologi nostræ ætatis. quibus fa­
catio, seu gratia efficax, ac vocatio, seu gra­
ir vent Driedo, etRuardus cap. 6 , a nobis
tia congrua. Et hoc supposito, in disp. 98,
« allegandi, multo probabilius, absolute
cap. 6, late probat omnem qui convertitur,
« cum August, pronunciant, et pro viribus
habuissegraliam congruam,secus vero illum
« defendunt, omnes qui vocationi responqui vocationi non respondet : quo pacto de­
« dent, majori antecedentis gratiæ beneficio
fendit nunquam fieri posse, ut cum æquali
« fuisse excitatos, quam eos qui gratiæ prægratia antecedente unus convertatur, et al­
α venienti resistunt. Itaque in his qui conler non. Sed dum accedit ad exponendum,
« sentiunt, et in omnibus prædeslinatis gra­
in quo consistat, gratiam esse congruam ;
ft tiam praevenientem, et excitantem majoid asserit considerandum non esse penes
« rem esse, quam in aliis : atque ex duobus,
prædicala intrinseca gratiæ, sed penes ha­
« quos aequalis gratia praevenit, nunquam
bitudinem ad dispositionem subjecti, et ad
« unum consentire existimant, altero recircumstanstias loci, et temporis, etc. Unde
« pugnante. Quare censent inter eum qui
l!ta· disp. 92, cap. 2, num. 6, inquit : « Congrui« respondet, et eum qui resistit, ritm solum
« tas, et efficacitas vocationis in eo consis« esse discrimen ex parte gratiæ coope« lit, ut nostro arbitrio ita contemperetur,
« ranlis, et comitantis ; sed etiam ex parte
« et nostrum arbitrium ita ei congruat, ut
« gratiæoperantis,prævenientis, etexcitan« consensum liberum a nobis eliciat. »
a tis.»Quod ibi late probat testimoniis Scrip­
Quod amplius declarat disp. 98 citata, ubi
turae,et cap. 4 seq. magis ampliusconfirmare
num. 36, ait : « Pro cujus majori explicaorditur, his verbis : α Si diligenter scripta
« lione observanda est doctrina tradita a
« Augustini evolvamus, non solum com« nobis disp. 88, cap. 11. vocationem ni1 periemus prædiclam opinionem (qux ρο­
■' mirum quandam esse congruam, quanή nit efficaciam antecedentem) ei semper in
« dam non congruam. Congrua dicitur ab
« ore, semper in corde fuisse; verum etiam
(August, lib l,ad Simplicianum, quæst.
« contra Massilienses eam acriter propu« 2, cui ita congruit arbitrium, eteontem« gnasse , ut ind,e quoque inlelligamus ,
■( peratur, ut ei respondeat : non congrua
« quanti apud nos esse debeat, quando Aux e contrario appellatur illa, cui non con« guslini causa contra Massilienses gravis« sentit arbitrium. ?> Quod iterum ita ma­
« simis Ecclesiae Patribus, et Pontificibus
gis exponit, ut eadem vocatio habens iden­
<r admodum probata fait. » Quibus verbis
titatem in omnibus prædicatis entîtativis,
ita Molinae causam pessundare videtur, ut
dicatur congrua, vel non congrua ex habi­
acrior impugnatio vel ab extraneis expectudine ad diversa subjecta : nam si subjecto
tari non debuerit.
attemperetur , est congrua , et efficax ; si
31. Ipse vero, ut ab opinione et a se. et Mode
vero illi non attemperetur, dicitur non
a nobis impugnata procul eat, statuit gra-dtejJ
congrua, et non efficax. « Cum enim, inquit
tiam efficacem, sive illam, ad quam sequitur quioei
« num. 37, hæc omnia (nempe gratia, et
effectus, semper habere antecedenter ad{$jj3
'< misericordia) dicantur relate ad subjecprædictum,effectum aliquid amplius in esse
« tum, cui donantur, major gratia, et migratiæ, per quod a gratia non efficaci dis­
•
π serirordia dicenda erit, quæ magis utilis
tinguitur. Quod sic declarat. In primis sta­
« est ei, cui confertur. Eadem enim res,
tuit vocationem efficacem idem esse ac vo­
" quia propter diversas circumstantiasmacationem congruam. « Aliter (inquit disp.
■< gis commoda est, aut minus utilis ; maa 88, cap. ll)utrumque adjutorium (nempe
< jor, aut minor gratia, et misericordia
u sufficiens et efficax) distinguit August.
« vocari debet. Imo ob eandem rationem
lib. 1

DUB. II.

« res minoris valoris ob diversas circums« tanlias major gratia, et misericordia
« est, quam res rnajoris pretii : dare enim
« panem famelico, quando indiget, et eo
« famem depellere potest, major gratia, et
« misericordia est, quam ei tunc auri co« piarn offerre. » Juxta quod exemplum
addit numer. 4 : « Eadem quoque ratio
« monstrat, congruam vocationem eo ipso,
« quod congrua sit, etiamsi remissior sit
u operatio (m qua ipse autumat consistere
u gratiam auxiliantem ) esse majus auxi« lium. Quia cum auxilium dicatur non
« absolute, sed relate ad illum cui datur,
« illud diceretur majus, quod ipsi magis
« congruit; non autem quod in se majus
« sit. »
Eandem doctrinam iterum tradit in hac
1, 2, disp. 189. cap. 14, fere per totum, et
spcialiter num. 125 et 216 et 218, ubi ait :
« Sane nisi concederemus hanc congruen« tiam cogitationis cum arbitrio ad hunc
« effectum, et ita in ipsa causa cognoscere
« effectum, non possemus asserere in illo
« priori, cum confert hanc aut illam vo« cationem, uti nobiscum misericordia
« speciali ex eo, quod conferat hanc, et non
« illam ; siquidem nullius congruentiam
« cognoscit. » Inter quam vocationem at­
temperatam arbitrio,et consensum arbitrii
adslruit tantam connexionem,ut dicat «pro« positiones conditionales, in quibus ex po« silione congruæ cognitionis enuntiamus
« id quod futurum est, esse veras vi con« sequentiæ formalis. » Quod si verum est
(ut id obiter dicamus) prædictarum propo­
sitionum cognitio non pertinet ad scientiam
mediam, sed ad naturalem. Tandem num.
119, concludit : « Atque hinc etiam licet
« colligere, falsum esse'quod iidem Theo« logi dicunt, vim vocationis non consis« tere in eo, ut naturæ, et conditioni ar­
ti bitrii accommodata sit. »
32. Quæ referre placuit, ut perspectam
haberemus in hac parte Vasquii mentem,
quam ipse non satis revelat, sed valde in­
tricate proponit. Ejus ergo cogitatio eo col­
liniat, quod efficacia, sive ut ipse loquitur,
congruentia vocationis non consistat for­
maliter in cooperatione arbitrii, nec ab ea
desumatur, ut Molina dub. prxced. impu­
gnatus autumabat. Nec consistat in eo,
quod vocatio in se major, vel diversa sit, ut
ex D. August, et D. Thom. docent utriusque
Doctoris discispuli : sed consistat in attemperatione, et consonantia ad liberum arbi-

DE GRATIA EFFICACI.

22

trium sic. vel sic dispositum. Et quamvis
citatus Author non excludat scientiam
mediam, per quam inquit praesciri hujus­
modi attemperationem gratiae cum arbi­
trio; in praesenti tamen parum ad prædictam scientiam attendemus, licet eam
gratis praesupponamus. Tum quia Vasquez
nihil speciale dicit, si totam efficaciam
revocat in consensum praevisum sub hypothesi conditionata; de quo agemus dubio
sequenti. Tum etiam, quia scientia me­
dia non facit illam attemperationem, et
consonantiam gratiae cum arbitrio, sed
eam ex parte objecti supponit ; siquidem
juxta doctrinam et verba Vasquii nuper
relata, Deus praevidet Petrum, si vocetur
gratia congrua, hoc est attemperata ejus
arbitrio, consensurum esse. Unde prima
ratio gratiae congruae, non ex praescientia
consensus conditionate futuri sub illa
gratia; sed ex attemperatione, et conso­
nantia ad arbitrium hoc, vel illo modo dis­
positum, et per scientiam mediam praevisa
desumenda est. Unde si hanc radicalem
congruitatem Vasquez non adstruit, vel
nihil, ut diximus tot verbis , et exemplis
concludit, vel sibi ipsi contrarius est. Vi­
deamus ergo an ejus opinio debeat admitti.
§ Ι­

Prxfertur pars negativa, et aulhorifate
fulcitur.
Asser- 33. Dicendum est modum , quo Vasquez
li0· declarat efficaciam gratia? esse insufficien­
tem ; atque ideo prædictam efficaciam non
consistere in attemperatione gratiæ ad dis­
positionem subjecti, et alias circumstantias
naturales. Haec conclusio est communis in­
ter Thomistas, et alios Theologos, quos daFrinda- bimus dub. 4. Et potest probari pluribus
cxscrip- testimoniis Scriptura?, et SS. Patrum , ex
patii-1 <Iuibus selectiora tantum sub hac forma
bus. subjiciemus. Quia arbitrium esse disposi­
tum, aptum, et attemperatum, ut vocationi
supernatural! respondeat, est adæquate ef­
fectus gratia? supernaturalis : ergo gratiam
esse congruam, sive efficacem ad causan­
dum consensum, non dependet a libero ar­
bitrio : ergo gratiam esse congruam non
consistit in attemi>eratione cum eodem ar­
bitrio. Hæc secunda consequentia constat
ex prima; nara qui asserit gratiam esse con­
gruam, consistere in attemperatione ad li­
berum arbitrium, et alias circumstantias

naturales temporis, loci, etc. vel nihil di­
cit, sed verbis tantum ludit; vel significat
gratiam congruam in esse talis habere de­
pendentiam a prædicta arbitrii disposi­
tione. Prima vero consequentia patet ex
antecedenti ; nam si gratia congrua, in
esse congruam ad causandum consensum,
dependeret a libero arbitrio, jam liberum
arbitrium non haberet adæquate a gratia
esse aptum, dispositum, et attemperatum
ad respondendum vocationi supernatu­
ral! ; sed potius ipsum haberet ex se ali­
quam aptitudinem positivam, et disposi­
tionem ad praedictum effectum, quam prædictæ graliæ tribueret. Antecedens autem,
in quo est difficultas , probatur.
Primo ex Sacra Scriptura; nam ad J/e-T
brxos 13, dicitur : Deus autem pacis aptet si
ros in omni bono. Quibus verbis aperte signi-aj
ficat Apostolus, omnem dispositionem, et
aptitudinem nostram ad bona, quæ in su­
perna tu ralem finem conducunt, esse ex
Deo aptante voluntatem nostram ad præ­
dictum finem; qua aptitudine caret ex se.
Unde D. Thom. ibi, lect. 3, inquit : « Vo- d
« luntas humana, cum sit quædam inclina- “
« tio rationis, est principium actuum hu­
er manorum, sicut gravitas est principium
α motuum gravium deorsum : unde se ha« bet ad actus rationis, sicut inclinatio na« turalis ad actus naturales. Res autem na« turalis dicitur esse apta ad illud, ad quod
«habet inclinationem. Sic etiam homo,
« quando habet inclinationem benefaciendi,
« dicitur aptus ad illud. Deus etiam,quando
α immittit homini bonam voluntatem, ap« tat eum, id est facit illum aptum. Et ideo
« dicit Apostolus : In omni bono, ut facia« tisejus voluntatem; id est, faciat vos velle
« omne bonum. Proverb. 11 : Desiderium
« nostrum omne bonum. Hæc est enim vo« luntas Dei, scilicet quod Deus vult nos
« velle. « Aliter enim non est bona volun­
tas nostra ·, ac proinde nec apta, nec dispo­
sita ad respondendum Deo volenti salvare.
Et ita subjunxit : α Dupliciter autem apta« tur homo ad benefaciendum. Uno modo
« exterius operando ; et sic unus homo ap­
er tat alium persuadendo, vel communi« cando. Alio modo aliquid interius exhi« bendojetsic solus Deus aptat volunta« tem, quia solus ipsam potest immutare.
« Proverb. 21 : Cor regis in manu Domini :
« quocumque voluerit, inclinabit illud. »
Eundem sensum continent alia verba Apos­
toli ad Colossenses 1, juxta lectionem Div.
Augustini
k

DISP. VII, dub.
D.Au· Augustini cpist. 107 : (Oratias agentes Deo,
nus. fl et Dalri idoneos nos facienti in parte
sortis Sanctorum in lumine. » Unde Au­
gust : « Mendaciter ergo, inquitagimus
» gratias Deo, tanquam ipse faciat, quod
« ipse non facit ; et erravit qui dixit, quod
« ipse nos facit idoneos. » Hanc autem
idoneitatem, et aptitudinem facit Deus per
suam gratiam : ergo liberum arbitrium
esse aptum, dispositum, et attemperatum,
ut vocationi supernalurali correspondent,
est adæquate elîeclus gratiæ.
u'esD
34. Secundo probatur idem antecedens
Aug. ex D. Augustino, qui illud clarissime do­
cet : nam epist. 107, asserit, quod divina
fjratia accommodat affectum : quod falsum
esset,si arbitrium esse aptum ad sequendum
Dei vocationem, non foret effectus ipsius
gratiæ. Et addit : « Quomodo Deus expec« tat voluntates hominum, ut praeveniant
« eum, quibus dat gratiam; cum gratias ei
« non immerito agamus de iis, quibus non
« ei credentibus, et ejus doctrinam impia
« voluntate persequentibus misericordiam
« prærogavit, eosque ad seipsum omnipo« lentissima facultate convertit, ac volen« tes ex nolentibus fecit. » Ubi aperte sup­
ponit Deum multoties omnipotentissima
facultate, hoc est, efficaci gratia convertere,
et facere volentes eosmet, qui impia volun­
tate inidoneos, et inaltemperatos vocationi
se fecerant : quod minime accideret, si li­
berum arbitrium esse attemperatum, ut
respondeat supernatural! vocationi, non
esset adæquate effectus gratiæ : quippe cum
in prædicto casu liberum arbitrium ex se
esset non solum non dispositum, sed exis­
terai positiveindiSpositum, atque contrarie
repugnans. Similiter m lib. deprædest. SS.
cap. 8, inquit : « Omnis qui audivit a Pa« tre, et didicit, venit ad me. Quid est,
« Omnis qui audivit a Patre, et didicit,
« venit ad me ; nisi nullus est, qui audiat,
« et dicat a Patre, et non veniat ad me ? Si
« enim omnis qui audivit a Patre, et didi« cit, venit ad me ; profecto omnis qui non
« venit, non audivit a Patre, neque dicicit:
v nam si audisset, et didisset, veniret. Ne« que enim ullus audivit, et didicit, et non
« venit : sed omnis, ut ait Veritas, qui au« divita Patre, et didicit, venit. » Et post
pauca : « Multos, inquit, venire videmus
" ad Filium, quia multos credere videmus
« in Christum : sed ubi, et quomodo a Pa« tre audierint hoc, et didicerint, nonvide« mus. Nimium gratia illa secreta est ;

π.

23

« gratiam vero esse quis ambigat. Haecita« ([uc gratia, quæ occulte humanis cordi« bus divina largitate tribuitur, a nullo
α corde respuitur. Ideo quippe tribuitur,
« ut cordis durities primitus auferatur.
« Quando ergo Pater intus auditur, et do­
rt cet, ut veniatur ad F’ilium, aufert cor
« lapideum, et dat cor carneum, sicut Pro­
ci pheta prædicante (Ezech. II), promisit:
« sic quippe facit filios promissionis, et
« vasa misericordiæ , quæ præparavit in
« gloriam. » Quibus verbis funditus ever­
tit totam Vasquii cogitationem : nam in
primis absque ullo recursu ad dispositiones
naturales , indolis, passionum , temporis ,
loci, etc. distinguit duplicem vocationem :
alteram qua non venitur in Christum : al­
teram qua venitur, et adeo certo venitur, ut
a nullo duro corde, quantumvis indispo­
sito, et inattento respuatur. Deinde asserit,
hanc gratiam (quæ profecto congrua, et effi­
cax est) non habere esse talem , quia libe­
rum arbitrium sub his, aut illis circumstan­
tiis naturalibus ipsi attemperetur; sed po­
tius ipsam facere , quod omnis duritia ,
indispositio, et inaptitudo cordis primitus
auferatur. Tandem docet, quod Deus hac
gratia auferat cor lapideum, hoc est, du­
rum, indispositum , et inattemperatum ;
et dat cor carneum, hoc est, facit aptum,
dispositum , et attemperatum , ut divinæ
vocationi respondeat. Cum quibus D. Au­
gust. sententiis minime cohæret, quod Deus
necessario exploret, etexpectet quando ar­
bitrium sit attemperatum gratiæ, ut hæc
possit induere rationem congruæ, et effica­
cis, quam rationem ex se non habeat. Idem
tradit S. Doctor pluribus aliis locis, quo­
rum aliqua infra referemus.
35. Tert io idem antecedens aperte docet d. PrasD. Prosper fidelissimus D. Augustini discipulus, in carmine de Ingratis, cap. 15, ubi niuJ1Qeleganter ex una parte parvipendet omnem
dispositionem, et aptitudinem naturalem,
sive generatione acquisitam, sive industria
comparatam ;etex alia parte exaggerat divi­
nam omnipotentiam, quæ semper, ubique,
et independenter a naturali arbitrii dis­
positione facit ipsum, prout vult, aptum ad
sequendum Dei vocationem. Ita habet :
« At vero omnipotens hominem cum
« gratia salvat,
«Ipsa suum consummat opus; cui
« tempus agendi
« Semper adest, quæ gesta velit : non
« moribus illi.

24

DE GRATIA EFFICACI.

DISP. VU, DUB. IL

opportunum, quando attemperatus fueram
« Fit inora, non causis anceps suspenirrfttii!. 37. Quæ omnia amplius illustrari valent
Dei gralix, tunc me vocavit ; sed totum hoc
« ditur ullis.
Angelorum exemplo ; omnes enim eo­
« Nee quod sola potest, cura officioque
negotium ad beneplacitum divinas volun­
dem loco, eodem tempore, cum eadem na­
α ministri
tatis reducens, Cum placuit, inquit, ei
turali dispositione, et sub eisdem circums« Exequitur. famulisve vicem commitvocanti me per gratiam suam. Unde August. lu;
lautiis receperunt gratiam ejusdem speciei,
« tit agendi :
in lib. de gratia, libero arbitrio, cap. 5, ait :
et sufficientem quantum est de se ad perse­
α Qui quanvis multa admoneant manUt de cado vocaretur, et tam magna, et efliverandum : et nihilominus prædicta gratia
« data vocantis,
iu quibusdam, nempe in bonis, assequula
cacissima vocatione converteretur, gratia
« Pulsant, non intrant animas. Deus
est proprium effectum ; alios autem, nimi­
Dei erat sola: quia merita ejus erant magna,
« ergo sepultos
rum malos, non traxit : ergo gratiam esse
sed
ma
la.
Profecto
si
sola
gratia
praestitit,
« Suscitat, et solvit peccati compede
congruam, sive efficacem, non consistit in
ut vocatio illa fuerit efficacissima, et merita,
« vinctos.
eo, quod liberum arbitrium sit attemperasive Pauli dispositiones oppositum, quan­
e Ille obscuratis dat cordibus inlellecI
Ium, et coaptatum ipsi gratiæ. Patet consetum erat de se, exigebant ; profecto, inquam,
α tum :
quentia, quoniam in praedicto casu, etsupgratia traxit Paulum quando videbatur [
«Ille ex injustis justos facit; indit
positis iis, quæ in majori recensentur,
α amorem,
nimis indispositus, et inattemperatus ad !
etiamsi fingendi licentiam concedamus,
« Quo redametur amans : et amor,
sequendam Dei vocationem. « Adversus
« quem conserit, ipse est.
non apparet quam majorem attemperatioquippe a Fide, » inquit idem S. Doctor lib.de
« Hunc itaque effectum, quo sumunt
nem cum gratia habuerint quidam Angeli
prxdest. SS. cap. 2 « quam vastabat, eique
« mortua vitam,
præ aliis : maxime cum ille, qui tam in
α vehementer aversus, repente est ad il« Quo tenebræ fiunt lumen, quo imnaturalibus, quam in gratuitis cæteris praee­
« lam potenliore gratia conversus ; ut non
’ α munda nitescunt,
minebat, nempe Lucifer, non permanserit
«
solum
ex
nolente
fieret
volens
credere,
« Quo stulti sapere incipiunt, ægrique
D.Tto· ut tradit D. Thomas 1 p. quxst. 63, ari. 3,
α verum etiam ex persequutore persequu« valescunt.
« tionem in ejus Fidei, quam persequeba- ’m nullusque fuerit Angelorum ordo, ex quo
« Nemo alii dat ; nemo sibi : non litealiqui non ceciderint, et alii permanserint.
« tur, defensione pateretur. Donatum quip« ra legis,
Quod satis evincit, gratiam non accepisse
<t pe illi erat a Christo, non solum ut cre« Nec naturalis sapientia, quæ semel
congruitatem et efficaciam ex respectu at« acta
« deret in eum, verum etiam ut pateretur
« In praeceps labi novit, consurgere
temperationis ad liberum Angelorum arbi­
« pro eo. Et ideo commendans istam gra« nescit. »
trium; alias vel soli superiores, vel soli
« tiam, quæ non secundum aliqua merita,
J
inferiores defecissent. Si enim dicatur,
« sed effecit omnia bona merita : non quia
Quæ doctrina, ut in margine adnotatur,
I
gratiam eorum factam fuisse congruam per
« idonei sumusr inquit, cogitare aliquid
desumpta est ex D. Augustino loco proxime
I
habitudinem ad naturas speciei perfectio­
« quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex
citato de prxdest. SS. et procedit contra
ris, Lucifer, et alii omnes Angeli superiores
« Deo est. » Unde ita abest, ut Deus vocans
Collatorem, et alios Semipelagianos, et
perstitissent, quia repugnat gratiam esse
Saulum exploraverit, et exnectaverit, quod
Semipelagianorum reliquias.
congruam, et effectu defraudari. Si vero
liberumejus arbitrium attemperetur gratiæ,
conOr- 36.Confirmatur,quoniam juxta doctrinam
asseratur, factam fuisse congruam per res­
quod potius ipsum vocaverit quando erat no­
rnaiur. Scripturae, et August, gratia collata illis
pectum ad naturas specie inferiores, omnes
qai prorsus indispositi, et inattemperati vi­
lens, quando erat persequens, quando non
Angeli inferiores permansissent : quod tadebantur ad sequendam Dei vocationem,
erat ex se idoneus, quando erat vehementer
|
men negant communiter cum Damasceno
eos traxit ad consensum, atque ideo fuit
aversus : ubi nihil nobis relinquitur, quod
lib. 2 de Fide cap. 4. Dicere vero gratiam
congrua, et efficax : e contra vero gratia
cogitemus præfuisse in Paulo ipsum divi­
accepisse congruitatem per ordinem ad con­
communicata illis, qui nullam videbantur
na* vocationi attemperans ; sed tantum pa­
ditiones individuales Angelorum, ridicuhabere indispositionem, et improportionem,
tet ad potent iorem gratiam, et e/ficacissi' lum est : tum quia id dici non potest, nisi
ut Deo responderent, ipsos ad consensum
mam vocationemrecursus.
I
voluntarie, et divinando : tum quia diffenon traxit ; ac proinde fuit non efficax, et
Secunda etiam antecedentis pars constat
1
rentiæ individuales Angelorum convertun­
non congrua.. Ergo gratiam esse efficacem,
exemplo Adami, qui maxime aptus, et at­
tur ex parte rei conceptæ cum eorum diffe­
vel inefficacem, non consistit in eo, quod
temperatus videbatur ad sequendam pror­
rentiis specificis. Minor autem totius dis­
tribuatur in ea occasione, in qua liberum
sus divinam gratiam ; siquidem nullis age­
arbitrium ipsi attemperatur, vel non at­
cursus est de Fide. Major autem est certa
batur passionibus inordinatis, nullo macu­
temperatur. Antecedens quoad primam par­
,
quoad omnes partes; nam in primis omnes
labatur peccato, nec ulla obtenebrabatur
tem suadetur exemplo D. Pauli, qui divinae
Angeli erant in cœlo empyreo, in quo
ignorantia : et nihilominus gratia Dei in
gratiæ respondit in ea occasione, in qua
creati sunt, ut docet D. Thorn. 1 part, quxst.
eo efficax non fuit, sed levi tactus tentasecundum omnes dispositiones naturales
tione defecit. Unde /kugust. lib. de correp­ DAtj215’ θΐ, arl- d, quem sequuntur communiter
videbatur magis improportionatus ad eam
Theologi. Deinde eodem tempore quidam
tione et gratia, cap. 12, ait: Denique ille ijj
A<1 Gala-consequendam. Unde ipse ad Galatas cap.
eorum peccaverunt, et quidam ad Deum om­
Adam, et terrente nullo, et insuper contra
!as1, 1, inquit: Cum placuit ei, qui, me segre­
nimoda deliberatione conversi sunt, nempe
Dei terrentis imperium libero usus arbitrio,
gavit ex utero matris mex, et vocavit per gra­
in instanti immediate sequenti post instans
non stetit in tanta felicitate, in tanta nonpectiam suam. Non dixit : Cum erat tempus
creationis, ut tradit idem Sanctus Doctor 1
candi facilitate.
Salmant. Curs, theolog. tom. X.
37. Quæ

25

part, quxst. 63, art. o et 6. Praeterea omnes
ante peccatum, et meritum fuere sub eisdem
extrinsecis circumstantiis, quas excogitare
licet. Tandem omnes in sua creatione acce­
perant gratiam sanctificantem, qua pote­
rant perseverare, ut cum Augustino tradit
Præceptor Angelicus 1 part, quxst. fj2, art.
3. Unde igitur venanda, vel fingenda est
diversa illa attemperatio liberi arbitrii
Angelorum cum gratia, ut dicatur ipsam in
quibusdam fuisse congruam, et efficacem,
quia liberumarbitaiumangelicumeiattem­
perabatur ; in aliis vero ob atlemperationis
carentiam fuisse incongruam et ineffica­
cem ? Hoc exemplo utitur Franco Abbas Frana>
tom. 1 de gratia, circa finem, ubi con- '
eludit : « Nec inutiliter, licet paulo proli« xius, ad miserabilem hujus apostatae An« geli lapsum, et Prophetae supereo lamen­
ti tum ex ordine digresserim ; sed ut evi­
ci dentius e diverso insinuem, quantum
« gratiæ Dei beati Spiritus debitores exis« tant, cujus munere, aliis e tanto culmine
« dignitatis impulsu superbiæ ruentibus,
« ipsi in æternæ beatitudinis suae soliditate
« perstiterint. »
38. Quod si his omnibus respondeas, at- EffU.
temperationem aVasquio intentaminter li - s,Ufn·
berum arbitrium, etgratiamnihilaliud esse
quam gratiam hic et nunc datam fuisse
praevisam per scientiam mediam habitu­
ram effectum sub his circumstantiis, et non
sub aliis circumstantiis, et dispositionibus
naturalibus : atque ideo optime cohaerere,
quod gratia detur arbitrio ex se indisposito
et repugnanti ; et quod nihilominus dicatur
congrua per respectum ad ipsum sub tali­
bus circumstantiis constitutum, sub quibus
praevidetur habitura effectum :et e conver­
so, quod detur arbitrio apte disposito, et
non repugnanti, et quod hoc non obstante
appelletur non congrua per habitudinem
ad ipsum sub talibus circumstantiis existentem.
Hoc, inquam, si dicas, facile dispellitur : Praela­
tum quia efficacia gratiæ salvatur independenter a scientia media, et cum illa non
recte cohaeret, ut dub. seq. probabimus.
Tum etiam, quia attemperatio illa gratiæ
cum arbitrio, quam Vasquez adstruit, præcedit ex parte objecti scientiam mediam ;
haec quippe cum non sit practica, non facit
suum objectum, sed ipsum cum omnibus
circumstantiis ex parte ejus se tenentibus
praesupponat. Atque ideo si Deus per scien­
tiam mediam praevidit quosdam Angelos
3

23

DE GRATIA EFFICACI.

(ul in exemplo proxime adducto persista­
mus) consensuros fore vocationi, quosdam
vero eidem restituros ; et consequenter
eandem vocationem in aliquibus fore con­
gruam, et in aliis non congruam : sequitur
congruitatem illam importare specialem
attemperationem inter ipsam gratiam, et
liberum arbitrium, antecedentem scien­
tiam mediam, et ab ea independentem ; vel
gratiam congruam in esse talis non consti­
tui per praedictam attemperationem, ut
Vasquez affirmat. Tum praeterea, et praeci­
pue, quia hic Author loeo supra citato num.
35, expresse docetgratiam congruam habere
aliquid intentionale cooperationem nostram
antecedens, per quod antecedenter ad con­
sensum subsequutum distinguatur a gratia
non congrua : quo pacto existimat se longe
ire a Molinae opinione dub. priced. impu­
gnata, et salvare veram efficaciam gratiæ
antecedentis : explicatque, praedictam congruitatem consistere in remotione impedi­
mentorum, tam internorum, quam exter­
norum. Ut ha?c autem verificentur, et sibi
constent, impertinens est recursus ad
scientiam mediam : haec quippe speculativa
est, et non removet impedimenta externa,
et interna, nec aliquid prædicatum imperti­
tur objecto, nisi ad summum denominatio­
nem extrinsecam cogniti, quæ inepta est
ad constituendum ipsum in ratione attem­
perati, vel ad excipiendum illud ab obsta­
culis, quæ possent consensum impedire,
vel retardare. Tum denique, quia cum Vas­
quez asserat prædictam gratiæ et arbitrii
attemperationem importare inter alia re­
motionem impedimentorum externorum et
internorum,explicandum illi restat,quæma­
jora impedimenta habuerit Adamus, quam
Saulus. Quibus obstaculis præpediti fue­
rint Angeli mali potius quam boni?Subquibus circunstantiis prævidit Deus (esto prævideril), per scientiam mediam constitutos
Angelos malos, sub quibus non præviderit
bonos ? Cumque ridiculum, et absurdissi­
mum sit asserere, magis impeditum fuisse
Adamum,quamSaulum;et sub diversis cir­
cunstantiis cecidisse Angelos malos, et per­
severasse bonos ; oppositum enim satis
manifeste constat ex dictis : sequitur mo­
dum a Vasquio excogitatum attemperationis
gratiæ ad arbitrium, inutilem et insuffi­
cientem esse ad explicandam veram gratiæ
efficaciam.
39. Quo argumenti genere insectabatur
olim D. Augustinus Semipelagianos,qui abso­

lutam prædestinationem præviamad omnia
merita, vel absolute, vel conditionate futura.‘"jj;
nolebant admittere : quos tamen confutat ·«»
exemplo parvulorum, quorum cum eadem A|“«
sit causa, conditio, et naturalis dispositio,
nihilominus aliqui admittuntur ad regnum,
quidam vero ab eo excluduntur. Unde
in lib. de bono perseverantia, cap. 11, in­
quit : « Ex ore quippe infantium, et lac« tentium perfecit laudem, ut quod in eis
« videmus, quorum liberationem bona eo« rum merita nulla præcedunt ; et in his,
• quorum damnationem utrisque commu« nia originalia præcedunt, hoc et in majo« ribus fieri nequaquam omnino cuncle« mur : id est, non putantes vel secundum
« sua merita gratiam cuiquam dari, vel
« nisi suis meritis quemquam puniri, sive
e pares qui liberantur, ac qui puniuntur,
α sive dispares habeant causas malas. Cur
» autem causam parvulorum ad exemplum
« majorum, sicut scribitis, non patiuntur
« afferri homines, qui contra Pelagianos
« non dubitant esse peccatum originale ? »
Et cap. 12, subjungit : Gratiam Dei non se­
cundum merita nostra (idem intellige de
qualibet naturali arbitrii dispositione, et at­
temperati one) dari, quod hiresim Pelagianam Catholica defendit Ecclesia, remota con­
tentionis caligine fateamur: atqueid maxime
in parvulis evidentiore veritate cernamus.
Neque enim fato cogitur Deus illis infantibus
subvenire, illis autem non subvenire, cum sil
utrisque causa communis. Itaque sicut quod
parvuli quidam recipiant gratiam, quidam
vero non, nequit ad eorum dispositionem,
vel attemperationem reduci,sed revocandum
est ad inscrutabilia Dei judicia,qui illos mi­
sericorditer salvat, et istos ob peccatum ori­
ginale justissime punit: ita etiam quod gra­
tia quosdam efficaciter convertat, quosdam
vero non, nequit reduci ad eorum variam
cum eadem gratia attemperationem, sed in
voluntatis divinæ efficaciam revocandum
est. Nam sicut variam in parvulis disposi­
tionem non possumus comminisci (quam­
vis recurramus ad eorum merita bona, vel
mala conditionate futura, quæ Semipelagiani asserebant a Deo per scientiam mediam
præsciri ; quod loco citato refutat Augusti­
nus) ita non valemus nisi fingendo assi­
gnare variam arbitrii attemperationem cum
gratia, ob quam hæc in aliquibus sit con­
grua, et in aliis non congrua fiat. Utrobique ergo profectus divinæ gratiæ, et defec­
tus nobis tribuendus est.
§n.

DISP. VII, DUB, II.

§11.

a

Ratio fundamentalis contra Vasquez
expenditur.

40. Secundo probatur nostra conclusio ratione : nam cum dicitur, gratiam congruam,
otaai-sive efficacem esse illam, cui contemperatur
wm· arbitrium, significatur gratiam in esse congruæ, et efficacis habere aliquam dependen­
tiam ab arbitrio, ut sibi attemperato ; si
enim gratia congrua, et efficax, quatenus
talis, nullo modo dependet a praedicta attemperatione, non est cur dicatur, gratiam
congruam esse, cuicontemperatur arbitrium;
sed independenler ab hujusmodi attemperatione poterit gratia congrua, et efficax
dari:atqui gratia congrua, et efficax nul­
lam habet dependentiam a libero arbitrio,
ut sibi attemperato : ergo perperam asseri­
tur, gratiam congruam, et efficacem esse
illam, cui contemperatur liberum arbi­
trium, ut Vasquez definit. Probatur minor,
quoniam omnis dependentia reducitur ad
aliquod genus causae : sed gratia, quatenus
congrua, et efficax, in nullo genere causæ
dependet ab arbitrio ut sibi attemperato :
ergo, etc. Minor hujus secundi syllogismi
ostenditur, supponendo nos loqui de gratia
congrua supernatural! ; nam in primis
hujusmodi gratia non dependet in genere
causae materialis receptivae ab attemperatione naturali arbitrii, quæ habetur per
eorum dispositionem, et circumstantias
loci, temporis, etc. eo quod forma superna­
turalis non recipitur in subjecto secundum
ejus potentiam naturalem, sed secundum
capacitatem obedientialem, quæ omni arbi­
trio creato communis est. Deinde non de­
pendet a praedicta altemperationein genere
causæ materialis dispositivœ, eo quod nulla
dispositio naturalis, qualis esset illa attemperatio, quæ fingitur, potest disponere ad
formam supernaturalem ob improportio­
nem utriusque ordinis, ut late ostendimus
disp. 4, dub. 5, 6 et 9. Præterea non de­
pendet ingenero causæ formalis intrinsecae,
et informativæ ; nam gratia non informa­
tur per liberum arbitrium, sed potius ip­
sum perficit, et actuat. Insuper non depen­
det in genere causæ formalis extrinsecæ,
sive specificalivæ ;.quia entia supernatura­
lia non habent speciem per respectum ad
naturalia, sed ex diversa imitatione perfec­
tionis divine, cujus sunt participationes,
ut diximus disp. 4, dub. 4. Porro non de­

27

pendet in genere causæ finalis, quoniam
supernaturalia non ordinantur ad natura­
lia, cum potius ipsa elevent ad ultiorem fi­
nem. Tandem non dependet in genere cau­
sæ efficientis ; siquidem gratia congrua, ut
admittit Vasquez, antecedit operationem
arbitrii, et a solo Deo producitur. Gratia
igitur congrua, sive efficax in nullo causæ
genere dependet ab arbitrio, ut sibi attem­
perato.
41. Respondebis primo, hoc argumentum pfjliw
solum concludere, quod gratia supernaturalis in se considerata non dependeat a natura- '* ’’
libus dispositione, et attemperatione liberi
arbitrii ; minime vero, quod sub ratione
principii, et per habitudinem ad operatio­
nem eliciendam non dependeat, vel non
compleatur per praedictam attemperationem
arbitrii. Ad hoc quippe satis est, quod ope­
ratio elicienda pendeat a gratia, et libero
arbitrio, ut inter se specialiter attempera­
tis. Sicut etiam Deus nequit efficere opera­
tionem vitalem absque concursu creaturae :
non quia Deus ullo pacto a creatura depen­
deat, sed quia actio vitalis petit ab utroque
procedere. Cum ergo gratia ut congrua ex­
primat non solum suam entitatem, sed
etiam habitudinem principii ad operatio­
nem eliciendam, merito asseritur, gratiam
congruam, sive efficacem esse, cui ita at­
temperatur arbitrium, ut respondeat.
Sed contra est primo : nam ideo gratia Exp’·> hsupernatu ralis in se considerata non depen- tUi’·
det a naturali attemperatione arbitrii, quia
est forma supernaturalis ; et supernaturalia
non dependent a potentia receptiva natu­
rali quatenus tali, nec a dispositionibus
naturalibus, ut in argumento probavimus :
atqui gratia supernaturalis congrua est
etiam supernaturalis in ratione principii,
siquidem habet pro effectu supernaturalem
operationem : ergo gratia congrua in esse
principii non dependet a naturalibus dis­
positionibus, vel attemperatione eorum,
quibus communicatur. Secundo, nam ope­
ratio eliciendaest, ut supponimus, superna­
turalis : sed operatio supernaturalis non
elicitur ab homine ut operante radicaliter,
vel proxime per virtutem naturalem, sed
solum per potentiam obedientialem, ad
quam impertinenter se habent dispositio­
nes naturales temporis, loci, etc. ergo gra­
tia in esse principii praedictae operationis
non dependet a naturali attemperatione ar­
bitrii, nec per illam in esse principii com­
pletur. Patet consequentia, quia principium

28

1* i

.5

«•r

’*1

λ I

DE GRATIA EFFICACI.

in esse talis constituitur per habitudinem I
ad effectum, et juxta illius exigentiam :
ergo si operatio gratiæ correspondons non
respicit naturales dispositiones subjecti,
nec ab eis dependet, idem de gratia in esse
principii talis operationis dicendum est.
Per quod patet ad exemplum actionis vita­
lis.
hcjici
Confirmatur ad hominem contra Vasinrad
quez : nam ex eo, quod virtus supernatu­
nem.
ral conjungatur cum perfectiori potentia '
naturali, non fit major in esse virtutis, nec
completur in ordine ad producendum per­
fectiorem operationem : qua ratione lumen
gloriæ ut quatuor communicatum intellec­
tui angelico non parit perfectiorem visio­
nem Dei, quam idem lumen communica­
tum intellectui humano, ut docet praedictus
Author part. disp. 47, cap.", et tradit An­
gelicus Doctor 1 port, quxst. 12, art. 6, et lib.
contra gentes cap. 58. Cujus ratio est, quo­
niam actus supernaturalis non cornmensuraturcum potentia naturali.sed cum potentia
obedientiali elevata per supernaturalem vir­
tutem. Ergo gratia non habet esse congrua,
nec constituitur, vel completur in ratione
principii apti ad inferendam praedictam
operationem per attemperationem liberi
arbitrii ad ipsam;sed aliunde habet hanc
congruitatem, et efficaciam.
Secunda
42.Respondebis secundo,gratiam dici conrt^’n' 6ruam’ s^ve efficacem per attemperationem
ad liberum arbitrium, non quia dependeat
a libero arbitrio sibi attemperato tanquam
a causa; sedquia arbitrium essegratiæ attem­
peratum est conditio, ut gratia dicatur effi­
cax, et congrua. Exquo tamen non sequitur,
quod gralia aliquam perfectionem, vel supernaturalitatem desumat a libero arbitrio,
sed tantum quod exposcat illam conditio­
nem, et propriam vim explicet in actu
secundo.
Refelli·
Cæterum hoc effugium facile ex dictis
tar.
praecluditur. Tum quia si illa attemperatio
esset conditio, ut gratia fieretefficax, in om­
nibus qui eadem attemperatione gaudent,
efficax redderetur ; quod tamen falsum esse
evincit exemplum Angelorum, quod § prxced. explicuimus. Tum etiam, quia hoc
ipso, quod operatiosupernaturalis non respiciat dispositionem, et attemperationem
naturalem, tanquam principium ; sed solam
capacitatem obedientialem ut elevatam per
gratiam, sequitur quod dispositiones na­
turales se habeant omnino per accidens ad
inferendum prædictum effectum : sed ea

quæ se habent per accidens, nequeunt con·
siderari tanquam conditio per se : ergo
gratia in esse congruae, et efficacis ad i n ferendum supernaturalem effectum, non de­
pendet ab attemperatione arbitrii, vel tan­
quam a causa, vel tanquam a conditione
per se requisita : et per consequens
aliunde habet hanc congruitatem, et effica­
ciam. Tum praeterea, nam ideo gratia su­
pernaturalis in esse sufficientis non depen­
det a naturali dispositione subjecti, nec
tanquam a causa, nec tanquam a disposi­
tione, quia esse sufficientem est aliquod
praedicatum supernaturale (et hac ratione
lumen gloriæ ut quatuor communicatum
Angelo non fit magis sufficiens, quam idem
lumen collatum homini : nec ex hac sub­
jectorum varietate variatur in ratione suffi­
cientis) : atqui gratiam supernaturalem
esse congruam, et efficacem, est aliquod
praedicatum supernaturale, ut ex se liquet :
ergo gratia in esse congruae, et efficacis
non dependet ab attemperatione arbitrii,
nec tanquam a causa, nec tanquam a condi­
tione ; et consequenter non diversificatur
in esse congruae ob varias attemperationes
eorum, quibus confertur, sed aliunde habet
suam congruitatem, et efficaciam. Tum de­
nique, quia vel gratia, ut præintelligitur
ad attemperationem arbitrii, habet ex se,
et in se efficaciam ad inferendam infallibi­
liter operationem supernaturalem, vel non ?
Si primum : ergo efficacia illa est omnino
independens ab arbitrii attemperatione ;
atque ideo sive conferatur arbitrio attem­
perato, sive conferatur non attemperato,
effectum infallibiliter pariet. Si secun­
dum : ergo efficacia gratiæ dependet ab at­
temperatione arbitrii, non solum velut a
conditione, verum etiam tanquam a causa,
vel virtute perquam completur, et in esse
efficacis ultimo constituitur. Quod magis
accedit ad mentem, et intentionem Vasquii
locis citatis, ut lector haud obscure reco­
gnoscet. Sed quam falsum sit, constat ex
nuper dictis.
Explicatur amplius vis totius argumenti ;
nam gratiam esse efficacem non consistit in
eo, quod actu simul cum libero arbitrio’11' '
efficiat, alias efficacia gratiæ non præintelligeretur ad effectum, sed ab ipso eventu
I desumeretur, ut asserit Molina dub. præced.
impugnatus : quod Vasquez reprobat, et
pro viribus vitare satagit, ut in limine hu­
jus dubii observavimus. Sed consistit præI dicta efficacia in aliquo praedicato antece­
denti

DISP. VII, DUB. Ιί.
donti consensum, el cum illo infallibiliter
connexo. Cum enim auxilium efficax sit me­
dium, per quod Deus assequitur consensum
a se intentum, nequit non habere connexio­
nem antecedentem, et infallibilem cum
consensu, alias Dei voluntas posset, attentis
omnibus, frustrari : quod est absurdum, ut
Sbuw. bene arguit Suarez in opusc. lib. 3, cap. 14,
num. 8. Atqui gratia non sortitur hanc
infallibilem connexionem dependenler ab
attemperatione liberi arbitrii, tanquam a
causa, vel conditione. Ergo gratia in esse
efficacis non constituitur per hoc, quod li­
berum arbitrium ipsi attemperetur; sed
aliunde habet suam infallibilem connexio­
nem, sive efficaci am. Probatur minor, quia
illaattemperatio liberi arbitrii (sive suma­
tur ut causa, sive ut conditio) conjungitur
ex se prorsus fallibiliter cum consensu;
siquidem ex se est omnino mutabilis, et
contingens, nec habet ullum praedicatum
connexum ulla necessitate cum effectu :
ergo gratia antecedens, et efficax non sor­
titur suam infallibilitatem dependenter ab
attemperatione arbitrii, nec tanquam a
causa, nec tanquam a conditione. Quod
enim fallibile ex se est, quomodo potest
aut per modum causae, aut per modum
conditionis infallibilitatem conferre ? Un­
de merito asseruimus, modum a Vasquio excogitatum inutilem, et insuffi­
cientem esse ad intelligendam efficaciam
gratiæ; quia cum intendat aliquid speciale
circa praesentem difficultatem dicere, nihil
tandem veritati consonum affirmat, sed vel
coincidit cum Molinae opinione, quam vitare
studet; vel recurrit ad scientiam mediam,
quæ tamen non praevidit majorem attem­
perationem antecedentem consensum in
Angelis bonis, quam in malis, nec in Saulo,
quam in Adamo, ut § prxced. vidimus.
Ergo recursus ille ad variam subjectorum
attemperationem, et circunstantias natura­
les loci, temporis, etc. inutilis prorsus ap­
paret ad explicandam gratiæ efficaciam,
quæ proinde ex aliis principiis venanda est.

§ in.
Plura inconvenientia ex Vasquii
opinione inferuntur.

ΤσνφΒ

43. Arguitur tertio : quoniam ex illo
dicendi modo, quem Vasquez excogitavit,
plura sequuntur inconvenientia : ergo non
debet admitti. Probatur antecedens ; nam

29

in primis sequitur, discretionem unius ab
alio revocandam non esse in gratiam, sed Jinh
in naturam, sive in naturalem hominum
dispositionen. Si enim eadem tam speci-,Va^uil
fico, quam intensive gratia in uno subjecto in new­
est congrua, et parit assensum, quia libe-11^^'
rum arbitrium ipsi attemperatur ; in alio revoca­
vero subjecto est non congrua, et assensum grathm.
non infert, quia liberum arbitrium illi
non accommodatur ; manifeste colligitur,
discretionem consentientis a non consen­
tiente attribuendam fore non gratiæ, quæ
æqualis supponitur ; sed naturali subjecti
dispositioni, ob cujus accommodationem
sequitur, vel non sequitur consensus.
Nec prodest Vasquii doctrina asserentis,
quod licet gratia a Deo descendens sit ea­
dem entitative, et in se, variatur nihilomi­
nus in ratione gratiæ, et beneficii : nam
cum confertur subjecto, quod praevidetur
ipsi attemperatum, est major in esse gra­
tiæ, quam cum datur alteri subjecto, quod
ipsi non attemperatum praescitur : atque
ideo non sequitur, quod cum aequali gratia
in essegratiæ unus consentiat dissentiente
altero ; nam semper qui consentit, recipit
gratiam congruam, vel sibi attemperatam,
et consequenter majorem in esse gratiæ.
Hoc, inquam, nihil prodest ; quia ipsum
augmentum gratiæ in esse gratiæ reducitur
juxta hanc doctrinam ad attemperationem
arbitrii, et ad circunstantias naturales loci,
temporis, etc. siquidem ideo dicitur gratiam
fieri congruam, quia illi attemperatur arbi­
trium : quæ attemperatio, si deficeret, re­
linqueretur gratia in esse non congruae, ac
proinde prorsus æqualis illi, quæ consen­
sum non assequitur. Tota igitur differentia
inter gratiam congruam, et non congruam,
et tota discretio inter consentientem, et
non consentientem, non ad gratiam, vel
Deum Authorem supernaturalem ; sed ad
naturam, et naturales ejus dispositiones
primitus, et originaliter revocatur. Ex quo
ulterius fiet, quod ille qui habet meliorem
complexionem, vel attemperationem ad
gratiam, habeat aliquid quod cum non sit
effectusgratiæ, ad vitam aeternam conducat.
Idem autem in Semipelagianis damnat
Concilium Arausicanum secundum can.22, concihis verbis : Nemo habet de suo, utique quod
possit conducere ad vitam aeternam, nisi canum.
mendacium, etpeccatum. Si quid autem ha­
bet homo, veritatem, atque justitiam, ab illo
fonte est quem debemus sitire- in hac eremo.
41. Dices, Semipelagianos errasse, et

30

DE GRATIA EFFICACI.

Evado damnari in eo, quod asseruerunt. non so­
lum naturam, et naturæ dispositiones præsupponiad gratiam supernaturalem ; sed
etiam dari actus bonos naturales, qui essent
initium fidei, et initium justificationis, et
quibus hæc tanquam præmium deberentur:
ex quo evidenter sequebatur, gratiam non
esse gratiam, ut frequenter adversus illos
colligit Augustinus. Ab hoc autem errore
longe distat opinio Vasquii ; siquidem attemperatio illa inter gratiam, et arbitrium
non est aliquis actus, vel aliquod meritum,
sed necessarium quoddam prærequisitum,
ut gratia dicatur congrua, et pariat effec­
tum.
kvtrtiSed contra est primo: nam ideo absurmr
n.ul- ,
« ,
tiplici- dum censetur, quod gratia supernaturalis
u r’ supponat opera naturalia, quibus ullo pacto
debeatur, quia ea quæ sunt ordinis naturalis
non habent proportionem, et exigentiam
ad ea, quæ ad ordinem supernaturalem
spectant, ob improportionatam distantiam
utriusque ordinis : sed circunstantiæ loci,
temporis, complexionis, subjecti, etc. per­
tinent ad ordinem naturalem, ut ex se
liquet ; gratia vero congrua supernaturalis
ad supernaturalem ordinem spectat : ergo
omnes illae dispositiones nequeunt condu­
cere vel per modum causæ, vel per modum
conditionis, ut gratia supernaturalis fiat
congrua -,vel si non obstante improportione
inter utrumque ordinem, attemperatio
arbitrii conducit, ut gratia supernaturalis
congrua reddatur, pariter opera bona natu­
ralia conducent ad consequendam primam
gratiam supernaturalem ; et subinde gratia
non erit gratia, sed præmium. Secundo,
quia attemperatio liberi arbitrii cum gratia
conducit, ut congrua reddatur, et sortiatur
effectum : sed homo potest per actus hones­
tos ordinis naturalis causare praedictam
attemperationem ; siquidem valet absti­
nendo v. g. se exhibere sobrium, et refre­
nando passiones se reddere pacatum,mitem,
etc. ergo de primo ad ultimum potest homo
per exercitium actuum naturalium praestare
aliquid, quod reipsa ad supernaturalem
finem conducat. Tertio, nam Semipelagiani
etiam expressis verbis negabant, opera na­
turalia promereri divinam gratiam, asse­
rentes hanc semper esse specialem miseri­
cordiam, ut constat ex dictis disp. 3, dub. 5
6, et nihilominus, quia docebant gratiam
conferri dependentor ab operibus naturali­
bus, et ab humana industria, convincuntur
gratiam dari ex meritis, atque ideo non

esse gratiam : ergo pariter si gratia super­
naturalis fit congrua per hoc, quod liberum
arbitrium ei contemperetur ; quæ altemperatio hoc ipso,quod non sit supernaturalis,
neque effectus gratiæ, potest comparari per
naturalem industriam, et facultatem : plane
infertur gratiam supernaturalem, quatenus
congruam, cadere sub merito, et conse­
quenter non esse gratiam.
-15. Confirmatur, quia minus dissonum «6
rationi est, quod gratia tribuatur depen- ££
denter ab operibus naturalibus, quam quod
gratia fiat congrua dependentor a naturali­
bus subjecti complexione, dispositione, pas­
sionibus et aliis circunstantiis loci, tempo­
ris, etc.quamvis utrumque absurdissimum
judicemus : sed illud prius est adeo disso­
num, ut merito damnetur a Conciliis, et
Patribus : ergo idem de hoc ultimo a fortiori
sentiendum est. Probatur major,quia opera
bona, licet naturalia, habent honestatem
moralem a solo Deo, et libero arbitrio im­
mediate dependentem : attemperatio illa
arbitrii consistens in hominis dispositione,
complexione, etc. nullam habet honestatem
moralem ; et aliunde dependet ab influxu
cœlorum, syderum aspectu, alimenti qua­
litate, temporum vicissitudine, negotiorum
eventu, et aliis pluribus, ex quibus provenit, I
hominem esse sic, vel aliter affectum: cons­
tat autem multo magis absurdum esse,
quod gratia ut congrua dependeat a tot prin­
cipiis nullam honestatem moralem præseferentibus, quam quod gratia tribuatur
dependenter ab actibus naturalibus moraliter bonis : ergo, etc. Unde August, lib. de d.aj
Prædest. SS. rejicienda docet omnia nataralia, sive actualia, sive permanentia, cum
agitur de gratia Christi: nam urgens contra
PelagianosilludApost.Quisenhn tediscernit?
inquit cap. 5 : « In hac Apostoli evidentis« sima intentione, qua contra humanam
« superbiam loquitur, ne quisquam in ho« mine, sed in Domino glorietur, dona Dei
« naturalia suspicari, sive ipsam totam,
« perfectamque naturam, qualis in prima
« conditione donata est, sive viciatæ naturæ
« qualescumque reliquias, nimis, quantum
« existimo, absurdum est. »
46. Praeterea sequitur ex Vasquii opi- ejv»
nione, ultimam differentiam inter gratiam
congruam, et non congruam reducendam e”1"?
esse ad varios syderum aspectus, ad sump- reten­
tionem cibi, et potus, et id similia : consequens est absurdum : ergo, etc. Sequela aiiy
videtur manifesta, quoniam gratia fit congrua ,κ·

DISP. VII, DUB. II.

grua ex hoc, qaod liberum arbitrium illi
attemperetur ; et redditur non congrua ex
illo, quod non attemperatur : itaquod eadem
specifice, et intensive gratia, quæ per res­
pectum ad arbitrium sic dispositum est
congrua, per habitudinem ad arbitrium
aliter dispositum non congrua fiat ; ita ut
. gratia, quæ data homini læto, v. g. est con­
grua, maneat non congrua cum datur ho­
mini tristi. Constat autem hanc hominis
dispositionem variari ex varia syderum
constellatione, et ex diversorum alimento­
rum sumptione. Ergo ex Vasquii opinione
sequitur congruitatem, et efficaciam gratiæ
reducendam esse ad varios stellarum as­
pectus, ad sumptionem cibi, et potus, atque
ad similia principia. Falsitas autem conse­
quentis est adeo manifesta, ut supervaca­
neum sit illam ostendere : quippe cum
absurdissimum appareat, ultimam diffe­
rentiam qualitatis supernaturalis, qualis
est gratia congrua, quae ex genere suo totum
naturalem ordinem transcendit, revocare
ad principia, et dispositiones adeo infimæ
conditionis, ut non solum hominibus bonis,
et malis, sed etiam pecoribus communia
sint.
jiBiaii· Ex (IUO ulterius colligitur, homines juxta
tam co- Vasquii opinionem agere suos actus fatali
cembi quadam necessitate ; quod vel ex Gentilibus
nobiliores Philosophi damnarunt, ut vidiUirfata- mus disp. 1, cap. 3, §1. Sequela ostendi''te?*tur, quoniam gratia ut congrua connectitur
infallibiliter cum consensu, ut docet ipse
Vasquez : at quod gratia sit congrua, non
provenit ab homine, sed a fato ; siquidem
gratiam esse congruam consistit in eo,
quod conferatur homini tali modo attem­
perato ; et hæc attemperatio, seu dispositio
multoties non provenit ex hominis volun­
tate, sed magis ex influxu cceforum, ex
syderum aspectu, ex temporum mutatione,
etc. quæ non subjacent hominis arbitrio :
ergo ex Vasquii opininione sequitur, homi­
nem agere suas operationes fatali quadam
necessitate.
Explicatur hoc amplius ; nam ideo Vas­
quez, et ejus socii inferunt, quod auxilium
efficax physice prædeterminans inducit
absolutam necessitatem, quia antecedit vo­
luntatis operationem, et illam infallibiliter
infert. Sed gratia congrua, juxta ejus sen­
tentiam fit congrua per habitudinem ad
subjectum sic, vel sic attemperatum ; et
hæc attemperatio antecedit voluntatis exer­
citium, et cum eo infallibiliter connectitur :

I

I

31

ergo inducit fatalem, et absolutam neces­
sitatem. Cum hac tamen differentia ab au­
xilio efficaci physice prædeterminante,
quod attemperatio illa per habitudinem ad
quam gratia fit congrua, provenit multoties
a cœlo, et stellis, et aliis causis naturalibus,
ut ille Author concedit loco citato ex 1, 2,
num. 114, quæ nequeunt causare mediate,
vel immediate modum libertatis; cum ipsæ
nec liberae sint, nec libertatem creatam
eminenter contineant : atque ideo atlomperatio illa, si ad gratiam in esse congruae,
et efficacis concurrit, inducit absolutam,
fatalem, elstoïcam necessitatem. Auxilium
autem efficax physice prædeterminans des­
cendit a solo Deo, qui eminenter continet
operationes nostras, tam quoad substan­
tiam, quam quoad modum libertatis ; et
utramque rationem causât in nobis me­
diante prædicto auxilio. Unde non infert ne­
cessitatem absolutam excludentem potes­
tatem ad oppositum, sed solam necessitatem
consequentiae, et infallibilitatis. Quod fatum
catholice asserimus cum August, lib. 2, D.Aucontra duas epist. Pelagian, cap. 3, ubi ait : 6nus.
« Nec sub nomine gratiæ fatum asserimus;
« quia nullis hominum meritis gratiam
« dicimus antecedi. Si autem quibusdam
« omnipotentissimam Dei voluntatem pla­
it ceat fati nomine nuncupare, prophanas
« quidem vestrorum novitates devitamus,
« sed verbis contendere non amamus. » Et
hoc sensu admittit etiam fatum, nempe
« immutabilem Dei providentiam omnia
« ordinantem, et prædeterminantem, D.
« Thom. 1 part, quœst. 116, art. 3, at quodlib. 12, quxst. 3, art. 4. Sed de hoc infra
dub. 4, latius agemus.
47. Tandem, ut alia incon venientia infertur
omittamus, ex Vasquii opinione infertur, «uaTiouê
quod in hypothesi, quod liberum arbitrium
non sit attemperatum gratiæ, nequeat Densities non
illud ad se convertere : consequens est ab- !’^
surdum : ergo, etc. Sequela ostenditur, vcrli·
quia Deus nequit ad se convertere liberum
arbitrium, nisi media gratia congrua, sive
efficaci : gratia autem congrua, ut Vasquez
definit, est illa, cui liberum arbitrium at­
temperatur : ergo in hypothesi, quod libe­
rum arbitrium non attemperetur gratiæ,
nequit Deus liberum arbitrium ad se con­
vertere. Nec sufficit recurrere ad aliam
gratiam, quia omnis gratia prout antecedit
hanc attemperationem, solum est contin­
genter congrua : unde, sicut contingens est,
quod libemm arbitrium attemperetur priori

32

I
>\·

ί

•

·I

• "ΦΓ,

.•Λ·.!’.

DE GRATIA EFFICACI.

gratiæ, ita et quod non attemperetur se- I antecedentis, seu conditionis. Tunc ultra :
cundæ, et sic de aliis. Falsitas autem con­
vel in illo antecedenti includitur neces­
sario attemperatio liberi arbitrii cum gratia,
l>. An- sequentis probatur ex D. Augustino lib. de
gusti- correctione et gratia cap. 14, ubi ait : « Non
consurgens ex variis circunstantiis comple­
nus.
< est itaque dubitandum, voluntati Dei qui
xionis, loci, temporis, etc. vel illa attem­
< in coelo, et in terra omnia quaecumque
peratio non necessario incIuditur?Si dicatur
< voluit, fecit ; et qui etiam illa quae futura
hoc ultimum : ergo gratia non est congrua
« sunt, fecit, humanas voluntates non posse
dependenter ab attemperatione arbitrii cum
o resistere, quominus faciat ipse quod vult ;
illa, et perperam definitur, quod gratia con­
grua est illa, cui contemperatur arbitrium : J
quandoquidem de ipsis etiam hominum
(•voluntatibus, quod vult, cum vult, facit.
siquidem in illa hypothesi importatur ex
• Nisi forte, ut ex multis aliqua comme- I parte conditionis gratia congrua ; et tamen
<· morem, quando Deus voluit Sauli regnum
non importatur attemperatio arbitrii. Si
α dare, sic erat in potestate Israelitarum | eligatur primum : ergo illa attemperatio
non supponit scientiam mediam, sed eam
e subdere se memorato viro » ( habebant
autem tot Israelite satis diversas disposi- I antecedit ; et tunc redeunt omnia inconve­
tiones, et naturales attemperationes ) g sive I nientia supra adducta. Nam si ex parte con­
< non subdere, quod utique in eorum erat
ditionis, hypothesis,vel antecedentis non
<·. positum voluntate, ut etiam Deo valerent
adest attemperatio, nec aderit gratia con­
(. resistere. Qui tamen hoc non fecit, nisi
grua, et ita Deus non poterit hominem con­
vertere.Et si adestattemperatio,aderit etiam
« per ipsorum hominum voluntates, sine
gratia congrua, et efficax antecedenter: et
o dubio habens humanorum cordium, quo
ita homo non poterit non converti. Et tan­
< placeret, inclinandorum omnipotentissidem discretio inter eum qui convertendus
« mam potestatem. » Quod ibi aliis exemD.Prosp.pIis confirmat. Lnde D. Prosper hac S.
est, et illum qui non est convertendus, non
Doctoris doctrina imbutus, inquit in epist. | in gratiam, imo nec in praescientiam, sed in
ad Ruffin, de lib. arbitr. « An dicendum I varias subjectorum attemperationes, sive
dispositiones primitus revocabitur. Si au­
e voluntati Dei humanas obsistere volun« tates, et tam feros, tamque intractabiles i tem dicatur, gratiam non esse congruam an­
tecedenter, sed concomitanter ob consen­
« horum hominum mores, ut Evangelium
sum, qui sub illa gratia, et sub illis circuns­
( ideo non audiant, quia praedicationi impia
« corda non pateant ? Et quis istis corda
tantiis praevidetur, sequitur evidenter, quod
a mutavit, nisi qui finxit singillatim corda j gratia antecedenter ad consensum fuerit
(■ eorum? Quis hujus rigoris duritiem ad | in consensuro, et non consensuro prorsus
o obediendi mollivit affectum, nisi qui poaequalis, et quod differentia inter gratiam
« tens est de lapidibus Abrahae filios excongruam, et non congruam, sive inter effi­
« citare ? »
cacem, et non efficacem desumatur ab effec­
infelix
48. Nec apparet nobis, quomodo hæc
tu. Et ita fiet, quod tandem relabatur Vas^^.inconvenientia vitari valeant, nisi forte per
quez in opinionem Molinae, quam declinare
videbatur magna quadam verborum am’’diaT" recursura
scientiam mediam, dicendo
quam attemperationem a Vasquio assertam conbage, ut in hujus dubii limine vidimus.
iDadlis sistere *n eo> ffu°d Deus præviderit Petrum
Quod merito credimus ; nam qui AugustiVasquil v. g. sub his circunstantiis loci, temporis,
nianam, et per se efficacem gratiam non
mum.' elc· consensurum huic vocationi, et non sub ■ admittunt, verbisquidem videntur Molinam
aliis. Sed hunc recursum sæpe praeclusi­
deserere, sed a mente, et capitali ejus as­
mus, et dub. seg.QX professo confutabimus.
serto, nempe non dari gratiam efficacem
Nunc breviter refellitur ; nam permittendo ■ nisi ab effectu, et omnem gratiam fieri
hujus scientiae mediae existentiam, cum ] efficacem per arbitrium, in re non recedunt,
Deus praevidit quod Petrus, si poneretur sub I ut bene observavit Magister Joannes a S. Joannes
his circumstantiis, consentiret ; ex parte I Thoma in præsenti disp. 24, art. 2, § Propantecedentis, seu conditionis debent poni
ter istorum.
omnia requisita ad consensum, alias non
praevidebitur consensus, sed ejus carentia ;
nam malum ex quocumque defectu ·. constat
autem, quod ad consensum requiritur gra­
tia congrua : hæc igitur se tenet ex parte

§ IV.

DISP. VII, DUB. II.

§ IV.
Convelluntur motiva contrarias
opinionis.

49. Oppositam sententiam tuetur Vasquez locis in principio dubii citatis ; cui
Arguitur subscribere videtur Bellarminus lib. 4, de
Ae/us- Oralia, et libero arbitrio, cap. 12. Probatur
^tiM. prinio difficili quodam testimonio D. AuBelUriK.gustini in lib. 1, ad Simplicianum quasst. 2,
ubi non semel hanc opinionem inculcare,
et approbare videtur ; sic enim habet :
« An forte illi, qui hoc modo vocati non
v consentiunt, possent alio modo vocati
« accommodare Fidei voluntatem, ut et ilα lud verum sit : Multi vocati, pauci vero
u electi : ut quamvis multi uno modo vo« cati sint, tamen quia non omnes uno
« modo affecti sunt, illi soli sequantur vo« cationem, qui ei capiendae reperiuntur
α idonei ? Et illud non minus verum sit :
« igitur non volentis, neque currentis, sed
« miserentis est Dei, qui hoc modo vocavit,
« quomodo aptum erat eis qui sequuti sunt
« vocationem ? Ad alios autem vocatio qui« dem pervenit ·, sed quia talis fuit, qua
o moveri non possent, neque capere apti
α essent ; vocati quidem dici potuerunt,
« sed non electi. Et non jam similiter verum
« est : igitur non miserentis Dei, sed vo« lentis, et currentis est hominis ; quoniam
α non potest effectus misericordiae Dei esse
« in hominis potestate, ut frustra ille mise« reatur, si homo nolit. Quia si vellet ipso« rum misereri, posset ita vocare, quomodo
e eis aptum esset, ut et moverentur, et in« telligerent, et sequerentur. Verum est
« ergo, multi vocati, pauci vero electi : illi
< enim electi, qui congruenter vocati ; illi
« autem qui non congruebant, nec contem« perabantur vocationi, non electi, quia
« non sequuti ; quamvis vocati. Item verum
« est, non volentis, neque currentis, sed
« miserentis est Dei ; quia etiamsi multos
< vocet, eorum tamen miseretur, qui eos
< ita vocat, quomodo eis vocari aptum est,
t ut sequantur. Falsum est autem, si quis
dicit : Igitur non miserentis Dei, sed vo'■· lentis, atque currentis est hominis ; quia
nullius frustra Deus miseretur ; cujus
« autem miseretur, sic eum vocat, quo« modo scit ei congruere, ut vocantem non
« respuat. » Quibus verbis totam differen­
tiam inter vocationem efficacem, sive ad
quam sequitur consensus; et vocationem non
genita·

33

efficacem, sive ad quam non sequitur effec­
tus, revocat S. Doctor in diversam subjec­
torum aptitudinem, ut vocationem sequan­
tur, vel non sequantur ; et ideo affirmat,
eos vocari, sed non eligi, qui non congruunt,
et attemperantur vocationi : illos vero vo­
cari, et eligi, qui ita vocantur, quomodo
aptum est ipsis, ut vocentur. Quo nihil am­
plius videtur dicere Vasquez.
Confirmatur ex eodem S. Doctore in lib. confir­
me dono perseverantias, cap. 14, ubi inquit : uialur'
« Ex quo apparet, habere quosdam in ipso
■i ingenio divinum naturaliter munus inv telligentiæ, quo moveantur ad finem, si
« congrua suis mentibus vel audiant verba,
« vel signa concipiant : et tamen si Dei
e altiore judicio a perditionis massa non
« sunt gratiæ prædestinatione discreti, nec
« ipsa eis adhibetur, vel verba divina, vel
« facta, per quæ possent credere, si audi« rent utique talia, vel viderent. » Ubi pers­
picue docet, habere quosdam homines latens
aliquid quo divinae vocationi contemperen­
tur, eique, si viderent signa, aut audirent
verba sibi congrua, infallibiter consenti­
rent.
Ad argumentum respondent aliqui D. AiiquoAugustinum illam sententiam tenuisse in
prioribus libris ; eam vero retractasse in
his quae jam senex adversus Pelagianos, et
Semipelagianos scripsit, ex quibus commu­
niter desumpsimus testimonia contra Mo­
linam,et Vasquez.Quam responsionem insi­
nuat Lorca disp. 21, de gratia, conclus, 2, Lorca,
ubi statuens efficaciam physicam gratiae,
inquit : « Secundo probatur ex August, qui
« quamvis prioribus libris frequenter ex­
ci plicet efficacitatem auxilii nomine voca­
li tionis, suasionis, et similibus ; sed in
« posterioribus libris rarius his vocibus
« utitur, et alias apponit, quae ad auxilium
« morale aptari non possunt. »
Sed quamvis haec responsio verum alias xonsasensum contineret, robur tamen testimonii,tlsfaci1·
quod nobis objicitur, labefactare non potest: θ
nam cum D. Hilarius, et D. Prospers. Au-jxprosp
gustinum jam senem de querimoniis Semipelagianorum ammonuissent, simulque
postulassent, ut quod de efficacia divinae
gratiae sentiret, operosius exponeret, atque
enuclearet ; S. Pater eos tandem remittit
ad ea quæ scripserat in libris quaestionum
ad Simplicianum, ubi fatetur reperiri solu­
tionem hujus quæstionis. Et ita in libro de
prædest. SS. quem ob occasionem imme­
diate relatam scripsit, ait cap. 4 : « Videtis

DE GRATIA EFFICACI.

34

certe, quii tunc » (nempe in expositione
dau- epistolæ ad Romanos, ubi asseruit initium
gs'duis. pijej esse ex nobis, quod postea retractavit)
« de Fide, atque operibus sentiebam ; quamu vis de commendanda Dei gratia labora­
rem : in qua sentientia istos fratres nos- !
« stros v (sic appellat Massilienses) « esse
« nunc video, quia non sicut legere libros
« meos, ita etiam in eis curaverunt proficere
« mecum. Nam si curassent, invenissent
■< istam quæstionem secundum veritatem
« divinarum Scripturarum solutam in
Ί primo libro duorum, quos ad beata me­
ti moriæ Simplicianum scripsi Episcopum
% Mediolanensis Ecclesiæ, sancti Ambrosii
« successorem, in ipso exordio Episcopatus
« mei : nisi forte non eos noverint. Quod
« si ita est, facite ut noverint. » Et paulo
inferius inquit. « In cujus quæstionis so­
lulione » (quam videlicet ad Simplicia­
num scripserat) « elaboratum est pro libero
Ί arbitrio voluntatis humanae ; sed vicit
« gratia Dei. » Unde incredibile est D. Au­
gust. retractassedoclrinamilliuslibri.qaem
jam senex adeo commendavit, ut ad ipsum
discipulos suos pro enodatione dubii prae­
sentis remiserit. Quapropter responsio nu­
per data nequit sustineri.
Melior θθ· Primo ergo responderi potest cum
rcspou- Navarrete de auxiliis controvert. 24, §6, in
Navâr- fine, verba illa non continere sensum resore,e· lutorium D. Augustini, sed quandam du­
bietatem, sive interrogationem circa diffi­
cultatem quam versabat, nempe utrum
initium Fidei sit ex nobis.
Et profecto quod resolutio S. Doctoris
non sit conformis opinioni Vasquii, nec
illi faveat, salis liquet ex ipso textu in fine,
ubi tandem excludit omnem attemperationem, vel dispositionem arbitrii, quae vel
ad consequendam gratiam, vel ad eam ef­
ficiendam congruam, vel ad discernendumunum hominem ab alio in negotio sa­
lutis, ullo modo concurrat, aut desideretur.
« Certe, inquit, ita occulta est hæc electio,
« ut in eadem conspersione nobis appa« rere non possit. Aut si apparet quibus« dam, ego in hac re infirmitatem meam
« fateor. Non enim habeo quod intuear in
.( eligendis hominibus ad gratiam saluta« rem, si ad examen hujus electionis aliqua
« cogitatione permittor, nisi vel majus in­
genium, vel minora peccata, vel utrum·< que : addamus etiam, si placet, honestas,
i< utilesque doctrinas. Quisquis ergo fuerit,
« quam minimis peccatis irretitus, atque
ti

it

ii

DISP. VH, DUB. II.

*
« maculatus (nam nullis quis potest ?) et
obscuram, et obsui inevidentiam non con­
i< acer ingenio, et liberalibus artibus expovincat intellectum, nec ad assensum néces­
« litus, eligendus videtur ad gratiam. Sed
sité t, oportet quod hic defectus suppleatur
« cum hoc statuero, ita me ridebit ille, qui
per applicationem voluntatis, quæ pie affi­
« infirma mundi elegit, ut confundat fortia ;
ciatur ad objecta revelata. I nde fit, quod
« et stulta mundi, ut confundat sapientes,
quamvis mysteria credenda alicui propo­
« ut eum intuens, et pudore correptus ego
nantur vel per externam praedicationem,
« irrideam multos, et præ quibusdam pecI
vel per internam inspirationem, nihilomi­
« catoribus castiores, præ quibusdam piscaI
nus nec credet, nec poterit proxime credere,
« toribus oratores. » Et infra: « Restat ergo,
I
nisi voluntas sit affecta ad objecta credibilia.
« ut voluntates eligantur : sed voluntas
I
Eiteliam, ad assensum Fidei supernaturalis
u ipsa, nisi aliquid occurrat quod delectet, · |
esse necessarium auxilium supernatural
« atque invitet animum, moveri nullo modo
I
ex parte voluntatis, quam piam affectionem
i potest. Hoc autem ut occurrat, non est in
I
vocamus. Porro hoc auxilium duplex est :
« hominis potestate. Quid volebat Saulus,
I
aliud sufficiens, quod praestat voluntati
« nisi ut invaderet, et traheret, vinciret,
|
posse imperare actum credendi, quod au- ·
xilium solet Augustinus appellare delecta­
« et necaret Christianos ? Quam rabida vo« luntas, quam furiosa, quam cæcaVQui
I
tionem: aliud efficax, quod præstat, ut in­
« tamen una desuper voce prostratus, ocI
fallibiliter imperet, et applicet intellectum
« currente utique tali viso, quo mens illa,
I bAu- ad credendum, quod Augustinus vocat,
invidam, et invictricem delectationem. Unde
α et voluntas, refracta sævitia, retorquere« tur, et corrigeretur ad fidem, repente ex
I
in lib. de spiritu, et littera cap. 3. inquit:
« Evangelii mirabili persequutore mirabiI
« Cum id, quod agendum, et quo nitendum
« est, coeperit non latere, nisi etiam delec« lior praedicator effectus est.» Ecce qualiter
efficaciam divinae vocationis non revocat
I
« tet, et ametur, non agitur, non suscipitur,
Augustinus ad aliquam dispositionem, vel
I
«non bene vivitur. Ut autem diligatur,
attemperationem arbitrii ; quin eam potius
I
«charitas Dei diffunditur in cordibusnos« tris, non per liberum arbitrium, quod
excludit exemplo Sauli, qui cum esset adeo
indispositus, et obduratus, ut aptior vide­
«surgit ex nobis, sed per Spiritum sanc; tum qui datus est nobis. » Ubi charitatis
retur ad efficiendam vocationem non con­
nomine non intelligit habitum charitatis,
gruam, quam congruam ; nihilominus su­
perna efficacia vocationis prostratus eidem
sed auxilium supernaturale ad voluntatem
vocationi cessit. Nihil ergo minus intendit
spectans, quod frequenter charitatem ap­
pellat, ut lib. 1, contra Julianum, cap. 11,
Augustinus in verbis quæ nobis objiciuntur,
d lib. de gratia Christi, cap. 13 e/35, et
quam ad dispositionem aliquam, vel at­
temperationem arbitrii attendere, ut VasI
alibi sæpe.
Quando ergo S. Doctor asserit, quosdam
quez attendit.
assentiri vocationi ad fidem, quia vocantur
51. Sed secundo melius respondetur, Le??>
eo modo, quo aptum est eis, ut sequantur
verba illa exprimere absolutam S. Doctoris
vocationem, vel quia vocationi capiendae
sententiam ; nihil tamen continere, quod
reperiuntur idonei ; sicut e converso quos­
vel nobis obsit, vel Vasquio faveat. Solum
dam non assentiri, qui non congruunt, vel
enim asserit, vocationem esse efficacem,
contemperantur vocationi,minime intendit,
sive assequi effectum, quando tribuitur
quodattemperatio, congruitas, vel aptitudo
subjecto sibi apto, vel eo modo, quo sub­
consistat in aliqua naturali dispositione li­
jectum ei aptum fit : quod libenter admitti­
beri arbitrii, vel in aliquo quod non sit ef­
mus. Cæterum illa aptitudo non consistit
fectus gratiæ supernaturalis; sed tantum
in aliqua naturali attemperatione arbitrii
intulit, necessariam esso attemperationem
ad gratiam, quae non sit effectus ejusdem
voluntatis, qua velit vocationem amplecti :
gratiae ; sed ab ipsa gratia provenit. Pro
quæ attemperatiofit per auxilia sufficientia,
cujus luce recolenda sunt quæ diximus disp.
etefncaciaordinis supernaturalis. Illis ergo,
3, dub. 4, ubi exposuimus, qualiter credere,
quos Deus efficaciter voluntate consequenti
sive assentiri divino testimonio, ita sit for­
vult credere, confert prædicta auxilia, atque
maliter actus intellectus ab eo elicitive
ideo eos vocat illo modo, quo vocantem se­
procedens, quod nihilominus pendeat a
quantur, eosque proinde reddit aptos, con­
voluntate applicante intellectum ad cre­
gruos, et attemperatos prædictæ vocationi.
dendum. Cum enim objectum Fidei sit
obscurum

■y>

Eis au torn, quos voluntate consequente non
vult credere, hujusmodi attemperationem
mediis auxiliis, saltem efficacibus, non com­
municat : et ideo licet eos vocet, nihilomi­
nus non vocat eo modo, qui aptus esset eis,
ufsequercntur : quamobrem non congruunt,
nec attemperantur vocationi.
52. Et quod hæc sit propria mens S. PræçcDoclons, constat ex ipso textu ; nam postterpreuverbaquæ nobis objiciuntur, magis expli-’,otJJkl'
cans suam resolutionem, inquit : « Præci- D Au-_
« pitur, ut credamus, ut dono accepto Spi— ” s l,H’'
« ritus sancti, per dilectionem bene operari
« possimus. Sed quis potest credere (de hoc
« erat tota quæstio) nisi aliqua vocatione,
« hoc est, aliqua rerum testificatione tan« gatur?Quis habet in potestate, tali viso
« attingi mentem suam, quo ejus voluntas
« moveatur ad fidem ? Quis autem animo
« amplectitur aliquid, quod eum non de« lectat ’? Aut quis habet potestatem, ut vel
« occurrat, quod eum delectare possit ; vel
« delectet, cum occurrerit ? Cum ergo nos
« ea delectant, quibus proficiamus ad Deum,
« inspiratur hoc, et praebetur gratia Dei,
« non nutu nostro, et industria, aut ope« rum meritis (idem intellige de naturali« bus artitrii dispositionibus) comparatur ;
« quia ut sit nutus voluntatis, ut sit indus­
ii tria studii, ut sint opera charitate ferven­
tia, ille tribuit, ille largitur. » Et infra :
« Igitur non volentis, neque currentis, sed
« miserentis est Dei : quandoquidem nec
« velle, nec currere, nisi eo movente, atque
« excitante poterimus. » Quibus verbis om­
nia antea dicta de congruitate, et altemperatione eorum, qui vocantur, ad brevissi­
mam sententiam reduxit, inquiens : Cum
ergo nos ea delectant, quibus proficiamus ad
Deum, inspiratur foc,et prxbetur gratia DcC
Ubi non solum actum sequendi, sed etiam
attemperationem ad sequendum necessa­
riam, esse effictum divinae gratiæ fatetur.
Similia docet in lib. de prxdest. SS. cap. G,
ubi eandem quæstionem versat : « Multi,
« inquit, audiunt verbum veritatis ; sed alii
« credunt, alii contradicunt. Volunt erga
« isti credere, nolunt autem illi. Quis hoc
« ignoret ? quis hoc neget? Sed cum aliis« præparetur, aliis non praeparetur volun« tas a Domino, discernendum est utique,
« quid veniat de misericordia ejus, quid de« judicio. » Ubi aperte supponit totam dis­
cretionem credentis a non credente redu­
cendam proxime esse ad hoc, quod unus
vult credere, altero nolente; radicaliter
ti

DE GRATIA EFFICACI.

vero, et primario ad gratiam, qua volenti
voluntas præparatur, ut velit credere ; cum
tamen alteriusvoluntas non præparetur. Et
hujusmodi praeparationem affert secum vo­
catio efficax, quam D. August, appellat se­
cundum propositum prédestinant is, ut videri
potest loco proxime citato, et cap. 16 ejus­
dem libri.
Aliud
53. Ad confirmationem respondetur, quod
(T'itmrr cum D· August, asserit, habetur quosdam in
niumcx· ipsoingenio divinum naturaliter rnunus intelφ
' I igent lé, quo moveant ur ad F idem, si congrua
suis mentibus vel audiant verba, vel signa
concipiant, etc. minime intendit, quod ali­
quis per vires, vel dispositiones naturales
possit proxime moveri ad objecta Fidei ·,
certum enim jam est apud nos omnes Ca­
tholicos, assensum Fidei pendere a gratia
supernatural) excitante, et adjuvante, ut
late probavimus disp. 3, dub. 2 et 3, sed lo­
quitur de quodam requisito, seu præambulo
ad actum Fidei, videlicet de apprehensione
mysteriorum quæ exterius praedicantur, et
de judicio credibilitatis ipsorum .-qui com­
muniter sunt actus naturales, et naturali­
bus viribus eliciti, ut dicemus in Tractatu
de Fide, disp. 1, dub. 5, § 4. Ad hos ergo
actus eliciendos quidam propter excellen­
tiam ingenii sunt naturaliter magis dispo­
siti, eo quod citius apprehendunt veritates
sibi propositas, et facilius judicant de eo­
rum credibilitate. Et præsertim quando
prædicatio illis fit eo modo, qui magis con­
gruit eorum ingeniis, et exercitiis. Quem
modum procedendi consuevit Deus obser­
vare juxta communem, et suavem provi­
dentiam. Unde Magos syderum contempla­
tioni deditos vocavit per stellam ; et cum
piscatores ad Apostolatum alliceret, usus
est verbis eorum menti, et occupationi con­
gruis: Venite, post me, faciam vos fieri pis­
catores hominum. Cæterum hæc præambula
nihil conferunt, quod positive ad Fidem
supernaluralem conducat ; sed solum re­
movent quædam impedimenta. Unde prae­
ter hæc omnia, ut homo possit proxime
credere, requiritur auxilium supernaturale
sufficiens tam ex parte intellectus, quam ex
parte voluntatis, utramque potentiam ele­
vans, et in actu primo constituens : ut autem
■actu credat, requiritur aliud auxilium su­
pernaturale, quod ad credendum infallibiliter applicet. Et hujusmodi auxilium dis­
pensat Deus cum vult, et prout vult, independenterab hominis attemperalione cum
ipso; sed potius ipsam attemperationem per

DISP. VII, DUB. JJ.

idem auxilium causât. Et quod hic sit legi­
naturales, non sic distribuit, sed quando
timus sensus D. August, constat ex ipso mj
vult, et prout vult omnino independenter a
textu, qui nobis objicitur ; nam parum posl^
naturali dispositione, vel altemperatione
verba citata inquit : «Audiunt enim hæc,
subjecti.
« et faciunt, quibus datum est : non autem
Tertium 55. Arguitur tertio ; nam diabolus pene« faciunt, sive audiant, sive non audiant,
miurn.transalicujus hominis naturam, complexio« quibus non datum est. Quia vobis, inquit,
■ nem, et inclinationes, potest observare
« datum est nosse mysterium regni ccelotempus, locum, et alias circumstantias, sub
« rum; illis autem non est datum. Quorum
quibus si illi offerat objectum peccamino« alterum ad misericordiam, alterum ad
sum, et suæ dispositioni attemperatum,
« judicium pertinet illius, cui dicit anima
hominem infallibiliter vincet, et ad pecca­
« nostra : Misericordiam, et judicium cantum trahet : sed non est potentior diabolus
ad malum, quam Deus ad bonum : ergo
« tabo tibi, Domine, n.
Deus perfecte cognoscens uniuscujusque
5-1. Arguitur secundo, quia in naturali- se»
complexionem, et inclinationem, potest in
bus eadem motio, quæ est efficax respectu
loco, tempore, et aliis circumstantiis homi­
unius subjecti, est inefficax respectu alte- »
nis genio attemperatis illum vocare, et vo­
rius : ergo idem continget in supernaturacando trahere infallibiliter ad consensum ;
libus, et consequenter nulla gratia diceretur
vocatio autem infallibiliter connexa cum
efficax, nisi respective ad subjectum sibi
consensu est efficax, ut ex se liquet : ergo
attemperatum. Consequentia patet a pari­
efficacia divinæ vocationis recte explicatur
tate. Et antecedens suadetur, quoniam si
per hoc, quod subjecto attemperetur, sive
quis habens virtutem motivam ut quatuor,
per hoc, et in idem redit, quod conferatur
intendat movere mobile resistens ut quin­
homini in eo loco, tempore, et circumstan­
que, non illud movebit, eo quod a propor­
tiis, in quibus ipsi congruit.
tione minoris aequalitatis non sequituractio
Solutio. Respondetur hoc argumentum (quo etiam
ut docet Aristoteles : si autpm intendat mo­
utitur Suarez inopuscul. lib. 3, cap. 14, n. 7)
vere mobile resistens ut duo, illud efficaci­
peccare in pluribus. Primo, quia non aliud
ter movebit ob oppositam rationem ; et ta­
genus movendi voluntatem creatam attri­
men motio, et conatus ex parte moventis
buit Deo, quam diabolo, videlicet morali­
sunt æquales, ut supponitur : ergo in na­
ter et ex parte objecti alliciendo, suadendo,
turalibus eadem motio est efficax respectu
terrendo, etc. quod motionis genus libenter
unius, et inefficax respectu alterius.
admiserunt Pelagiani, ut constat ex D. Au­
Respondetur negando consequentiam. EtRes?»
gust. lib. de gratia Christi cap. 10 et 12 et
ratio disparitatis est, quoniam motio super- *
expendimus disp. 1, cap. 4, § 4, et disp. 4,
naturalis non respicit mobile secundum
did). 4, § 1. Secundo, nam quod homo con­
potentiam, vel dispositiones naturales ; sed
sentiat diabolo tentanti, non provenit ex
solum secundum capacitatem obedientiapotentia diaboli, sed ex defectibililate liberi
lem : unde non variatur ob varias subjecti
arbitrii, quod nisi divina gratia adjuvetur,
dispositiones; sed si in se est efficax, quod­
infallibiliter labitur in peccatum, cum ad
libet subjectum convertit ; si autem est in
illud sollicitatur gravi tentatione, ut dixi­
se inefficax, nullum convertit, ut magis
mus disp. 2, dub. 8 ; ergo si argumentum
declarabimus dub. 4. Cæterum motio na­
aliquid probat, suadet hominem consentire
turalis, hoc ipso quod talis sit, respicit mo­
Deo vocanti, non propter omnipotentiam
bile secundum resistentiam, et capacitatem
vocantis, sed quia stante tali vocatione, li­
naturales, quamobrem debet ipsi proporberum arbitrium ex suapte propensione
tionari ; et ideo motio apta ad movendum
fertur in illam. Tertio, quia diabolus tenunum mobile, est inefficax, et inepta ad
fans, et omnibus suis artibus utens, non
movendum aliud. Adde, quod nec in natu­
extorquet consensum infallibilitate metaralibus aliqua virtus ex se sufficiens movet
physica, cui repugnat subesse falsum ; sed
infallibiliter in actu secundo, nisi prius a
sola infallibilitate morali, quæ sumitur a
Deo applicetur efficaciter ad agendum. Sed
communiter contingentibus . fieri enim po­
est discrimen, quod Deus dispensat concur­
test, quod diabolus tentet hominem quan­
sum prævium efficacem ad actus necessarios
tum valet, et sub illis circumstantiis, in
juxta causarum naturalium exigentiam, et
quibus sibi relictus infallibiliter consentiet;
dispositionem ; auxilium vero prævium
et quod nihilominus Deus hominem sua
efficax ad actus liberos, et praecipue super­
nato rales,

gratia adjuvet, qua adjutus superet tentationem ; ubi tota illa infallibilitas dissipa­
tur. Infallibilis autem connexio, quæ datur
inter auxilium efficax, et consensum, est
talis non solum moraliter, sed etiam metaphysice : alias divina voluntas efficax, et
consequens, quæ mediis auxiliis efficacibus
assequitur effectum a se intentum, posset
absolute ab eo assequendo impediri ; quod
est omnino falsum. Ergo aliter movet Deus
efficaciter, ac Diabolus tentât, et trahit ad
consensum. Quarto denique, quia ex oppo­
sito fieret, quod sicut diabolus nequit infal­
libiliter moraliter hominem in quolibet
tempore, et sub qualibet dispositione sub­
vertere ; sed spectat, prospicit, et observat
occasiones congruas ad tentandum : ita Deus
non posset hominem infallibiliter conver­
tere, nisi in determinatis occasionibus, tem­
poribus, et circumstantiis, quas proinde
deberet observare, et expectare ad conse­
quendum finem intentum. Id autem quam­
vis nonnulli non abhorreant admittere,
plurimum derogat divinæ omnipotentiae,
et supremo Dei dominio supra voluntatem
creatam sub qualibet dispositione constitu­
tam. Recolantur verba D. Augustini, et D.
Prosperi, quæ dedimus § 1. De quo iterum
infra dub. seq. num.78.
Ad argumentum ergo, omittendo prae­
missas in sensu, et cum differentia nuper
adductis, respondetur negando consequen­
tiam. Et ratio disparitatis est, quoniam
determinatio ad malum et consensus in
tentationem, quatenus tales, proveniunt a
creatura velut a primo principio : unde nul­
lum est inconveniens, quod supposita alli­
cientia morali objecti facta per diaboli sug­
gestionem, homo se determinet ad consensumsecundum malitiam acceptam, et reddat
illam suggestionem efficacem absolute, quæ
ante ipsum consensum praecise determina­
bat moraliter. Cæterum efficacia vocationis
supernaturalis ex una parte antecedit con­
sensum liberi arbitrii, ut dub. prxced. os­
tendimus contra Molinam, et consequenter
nequit desumi ab ipso consensu : et ex alia
parte est supernaturalis, ut supponimus,
atque ideo non potest constitui per respec­
tum vel attemperationem ad dispositiones
naturales liberi arbitrii. Unde si stante ex
parte Dei illa motione morali, quam argu­
mentum expendit, liberum arbitrium sine
ulteriori auxilio vocationi consentiret, ma­
nifeste inferretur, nullam in eo praecessisse
gratiam supernaturalem efficacem in esse

38

DE GRATIA EFFICACI.

efficacis ·. imo inferretur, determinationem
arbitrii ad consensum, potius quam ad dis­
pensum. non esse effectum grati® efficacis,
sed provenire a libero arbitrio, tanquam a
primo principio, quod tam se, quam gra­
tiam sufficientem,, et motionem moralem ad
unam partem determinavit. Quod cum fal­
sum sit, necessario admittendum est auxi­
lium efficax distinctum ab illa determina­
tione objectiva et morali, etiam ut attem­
perata libero arbitrio.
Adde primum argumenti syllogismum
solum concludere, quod Deus moraliter
movens tali tempore, vel occasione possit
inferre infallibiliter consensum infallibilitate morali, minime vero infallibilitate
metaphysica ; hæc quippe nullo pacto de­
ducitur ex præmissis, ut numero praece­
denti observavimus. Unde minor subsumpta, Vocatio infallibiliter connexa cum
consensu est auxilium efficax, distinguenda
est ; et si intelligatur de infallibilitate so­
lum morali, negetur; si de infallibilitate
metaphysica, concedatur : et deinde nege­
tur absolute ultima consequentia.
Caetera argumenta, quae in favorem Vasquii expendi possent, non suadent positive
ejus opinionem, sed impugnant directe
gratiam ex se efficacem : quibus proinde
commodius occurremus dub. 4 et 5.
DUBIUM III.

An gratia sit, ei dicatur efficax, quia datur
eo tempore, in quo per scientiam mediam
prxvisa est habitura effectum.
oG. Molinae discipuli, cum nolint ex una
parte admittere gratiam ex se et ab intrindi doc- seco efficacem, quam nescierunt cum nostra
Motui», libertate componere ; et ex alia parte non
valeant gratiam in vero sensu efficacem ne­
gare, ne Augustino, et omnibus Catholicis
palam resistant, recurrunt communiter ad
asylum scientiae mediae, qua praejacta, sibi
videntur suavissime declinare praedictas
angustias. Quid autem intelligatur nomine
Scienti® Medi®, satis constat ex dictis torn.
1, tract. 3, disp. 10, cum seq. ubi pluribus
argumentis illam impugnavimus, et re­
jecimus. Unde in præsenti solum ea motiva
illius usui opponemus, qu® ostendant inu­
tilitatem ipsius ad declarandam efficaciam
grati®, et salvandam libertatem arbitrii ;
et omittemus alias difficultates, qu® ab in­
exhausto ejus fonte perenniter scaturiunt,

Coididu·

et novam impugnandi sitim, nunquam se­
dandam , Augustini discipulis subminis­
trant. Oportet tamen breviter recensere
principia, qu® assertores scienti® medi®
præjaciunt, ut grati® efficaciam exponant ;
ea tamen præciso referemus, qu® commu­
nissima sunt apud illos, et in quibus non
dissentiunt. Si enim descenderemus ad par­
ticulares modos, quos varie prosequuntur,
ut declarent objectum prædictæ scienti®,
dicendi finem nunquam faceremus: nullum
quippe fere legimus juniorem Molin® dis­
cipulum, qui distinctum objectum prædictæ
scienti® non fabricetur : ut merito existi­
memus, tot esse scientias medias, quot vo­
lumina ejus patroni procudunt : nam va­
riato objecto, variari necesse est scientiam
qu® illud contemplatur.
|
Primo igitur statuunt, Deum anteceden-cp»
ter ad prævisionem consensus nostri con-131^
ditionate futuri non decernere efficaciter, et
absolute prædictum consensum, et cotise-disc*
quenter non correspondes tali decreto ali- |r’
quod auxilium, quod ex se, et prout subest
Deo efficaciter intendenti, inferat infalli­
biliter consensum nostrum. Quia tam prædiffinitiones absolutas, et antecedentes,
quam auxilia ex se efficacia credunt liber­
tatem nostram evertere. Secundo docent,
omnia auxilia grati® secundum se, et se­
cundum sibi intrinseca considerata, esse
frustrabilia, et conjungibilia cum dissensu,
vel carentia assensus, pro quo conferuntur;
et consequenter asserunt.auxiliumsufficiens
et efficax non differre ex propriis et intrinse­
cis pr®dicatis,sed aliunde ; aliter enim non
intelligent, quomodo voluntas possit se ad
exercitium libere determinare. Tertio tra­
dunt, Deum antecedenter ad omne decre­
tum exercitum, et subjective in eo existons
prævidisse, quid voluntas creata factura
esset, si in talibus, aut talibus occasionibus
constitueretur ; ac proinde præscivisse hanc
veritatem : Si Petrus in tali rerum ordine po­
neretur, et gratia vocante prxveniretur, con­
sentiret vocationi; et hanc : Si Judas in tali
rerum serie collocaretur, et gratia vocante
excitaretur, non consentiret : sive id prævideat in supercomprehensione causarum
I secundarum, sive ob oppositionem duarum
contradictoriarum, sive in ideis divinis,
I sive in decreto futuro, sive in veritate ob­
jectiva desumpta ab eventu, sive aliis mo­
dis, qui tot fere sunt,quot Authores scienti®
medi® patroni. Quarto docent, Deum sup­
posita scientia media statuisse absolute, et
pro

DISP. VII, DUB.
pro libito suo decrevisse purificaro condi­
tiones, sub quibus praevidit actus liberos
luturos ; atque ideo voluisse constituere
Petrum in hac rorum serie, et .ludam in
alia. Et tunc demum agnovit Deus ut fu­
tura absoluta, quod Petrus consentiet, et Ju­
das non consentiet. Si enim priusquam Deus
explorasset, quid Petrus esset in tali serie
facturus, decrevisset ejus consensum, vel
exponeretur periculo frustrationis volunta­
tis propriae, vel laederet libertatem alienæ :
utrumque autem vitatur intendendo con­
sensum Petri in tali occasione, in qua prae­
vidit illum esse futurum. Ultimo asserunt,
Deum de facto, et in statu absoluto auxilia
Petro conferre, ut consentiat, sub quibus
eum præv. Iit consensurum, et haec vocant
efficacia, quia infallibiliter consensum as­
sequuntur. Quae omnia acceperunt ex Mo­
lina hujus scientiae mediae Doctore, ut relatisejus verbis praemisimus t/is·/). 1, cap. 6, §2.
Qjidcûl· 57. His principiis firmati existimant se
^■j^facile explicare quidquid ingerit in hac
apiis, materia difficultatem, et perspicue occur­
rere iis, quæ adversus duas sententias du­
biis praecedentibus relatas opposuimus. In
primis dicunt salvari, quod efficacia gratiae
non sit denominatio extrinseca desumpta
ab efiectu ; nam antecedenter ad illum da­
tur gratia excitans, habens infallibilem
connexionem cum ipso, non quidem ex
prædicatis essentialibus gratiae, sed quia
subest scientiae mediæ de eventu reipsa
futuro. Dicunt etiam salvari, quod antece­
denter ad consensum nihil intrinsecum
imprimitur voluntati, per quod determi­
netur ad consentiendum ; quia quidquid illi
communicatur, potest absolute cum dissensu
conjungi, et non differt a gratia sufficienti
per aliquod prædicatum intrinsecum. Sed
tota efficacia, sive infallibilis connexio cum
consensu oritur ex libera suppositione, qua
voluntas se nunc determinat, et ab aeterno
praevisa est tali gratiæ consensura. Dicunt
nihilominus, gratiam sufficientem, et effi­
cacem differre antecedenter in ratione gra­
tiæ, et beneficii ; quoniam majus benefi­
cium fit homini cum vocatur in eaoccasione,
et cum ea vocatione, sub quibus praevisus
est consensurus, quam si illa occasione, et
illa vocatione vocaretur, sub quibus dis­
sensurus prævidebatur. Unde etiam dicunt
se salvare independenter a gratia per se
efficaci, quod discretio inter consentientem,
et dissentientem revocetur in gratiam, et
I
quod unus non possit inflari adversus

III.

3 ■.)

alium ; nam quamvis utrique eadem entitative gratia communicetur, nihilominus
qui consentit, semper habet majorem gra­
tiam in esse gratiæ, quia Deus illum cons­
tituit in ea rerum serie, et ea vocatione
vocat, sub quibus prævidet consensurum ;
quod beneficium non præstatei qui dissen­
tit. Tandem dicunt hac via salvari simul
et libertatem arbitrii, et cuncta quæ de
efficacia divinae gratiæ, atque certitudine
prædestinationis traduntur in Scriptura, et
Conciliis, quæ aliter conciliari non possunt.
Videamus nunc an verum dicant.
§ L
Negativa sententia prxfertur, et primo
argumento probatur.
58. Dicendum est, gratiam non esse, Conclunec dici efficacem, quia detur eo tempore, >l
in quo per scientiam mediam prævisa est ha­
bitura effectum ; et consequenter non recte
exponi veram rationem gratiæ efficacisjuxla
principia prædictæ scientiæ. Hanc conclu­
sionem docent D. August, et D. Thomas daulocis infra referendis, quos sequuntur orn-^^-’
nes Thomistæ, et alii plures Authores mas.
dubio sequenti citandi. Possemus autem
illam quasi a priori probare ostendendo
impossibilitatem scientiæ mediæ ob repu­
gnantiam objecti illius, quod est inexplica­
bile : unde tota machina, quæ circa præsentem difficultatem supra fundamentum
scientiæ mediæ construitur, eo convulso de­
cideret. Sed quia id late fecimus loco supra
citato, solas eas probationes nunc induce­
mus, quæ specialiter respiciunt præsentem
difficultatem.
Probatur ergo primo : quoniam juxta Primum
principia scientiæ mediæ salvatur efficacia fundagratiæ independenter a scientia media :mculum
ergo gratia non dicitur efficax, quia con­
feratur eo tempore, in quo per scientiam
mediam praevidetur habitura effectum.
Consequentia est manifesta, et antecedens
ostenditur : quoniam ab eisdem principiis
dependet consensus noster in statu absolu­
to, a quibus per scientiam mediam prævidetur dependere in statu conditionato :
atqui in statu conditionato dependet con­
sensus a gratia efficaci independent! ascien­
tia media : ergo juxta hujus scientiæ prin­
cipia salvatur gratia efficax independenter
a tuli scientia. Major probatur, et explica­
tur : quoniam futurum sub conditione tran-

4Ù ·

DE GRATIA EFFICACI.

sit in absolutum purificata conditione : er- I
go ex parte conditionis debent poni, et
implicari omnia principia, a quibus effec­
tus dependet in statu absoluto ; alias falsum
esset, quod posita tali conditione sequeretur
infallibiliter effectus: posset quippe ejus
existentia non sequi ob defectum alicujus
principii necessarii, quod in conditione
non implicabatur. Verbi gratia, si Deus per
scientiam mediam praescivit hanc verita­
tem : Si Petrus in tali rerum serie constituere­
tur, et hac vocaretur vocatione, consentiret ;
vel in illa conditione complicantur omnia
principia necessaria ad consensum, vel non ?
Si dicatur hoc ultimum : ergo stante illa
conditione, adhuc non sequeretur consen­
sus ; cum non adsint omnia principia, a |
quibus dependet : ac proinde non posset
consensus infallibiliter praevideri, et cor­
ruit certitudo scientiae mediae. Si autem eli­
gatur primum : ergo ab eisdem principiis
sub conditione positis dependet consensus
conditionate futurus, a quibus absolute po­
sitis dependet consensus absolute futurus,
et e converso. Minor autem suadetur ; nam
in primis gratia infallibiliter conjuncta
cum effectu, et ad quam sequitur effectus,
non est gratia mere sufficiens, sed efficax ;
siquidem non solum praestat posse agere,
sed etiam ipsum agere : atqui consensus
conditionate futurus praevidetur oriri a
gratia infallibiliter conjuncta cum ipso con­
sensu, et ad quam consensus sequitur; alias
falsa esset haec conditionalis .· Si Petrus cons­
titueretur in tali rerum online, et hac voca­
tione excitaretur, consentiret : ergo consen­
sus in statu conditionato dependet a gratia
efficaci. Quod autem talis gratia sil efficax
independenler a scientia media, facile os­
tenditur : tum quia scientia media non est
factiva sui objecti, siquidem ut Adversarii
communiter asserunt, non ideo hoc est
conditionate futurum, quia scitur a Deo ;
sed potius e contra, ideo scitur a Deo, quia
est conditionate futurum : ergo efficacia
gratiae sub qua praevidetur consensus condilionate futurus, est independens a scientia
media. Tum etiam, quia si ad salvandam
efficaciam gratiae a qua dependet consensus
in statu conditionato, esset necessaria scien­
tia media, per quam illa efficacia regulare­
tur, jam hæc scientia praesupponeretur ad
suum objectum, imo praesupponeret seipsam ex parte conditionis ; quod et implicatorium est, et fundat processum in infi­
nitum.

59. Confirmaturdeclarando amplius vim
hujus rationis : nam cum dicitur, Deum
ante omne decrelum cognovisse hanc veri­
tatem : Si Petrus constitueretur in tali rerum
Online, et hac gratia vocaretur, consentiret ;
vel illa gratia quæ ex parte conditionis, cl
antecedentis ponitur, est efficax, vel solum
est sufficiens ? Si dicatur hoc ultimum :
ergo in statu absoluto ponitur consensus
independenter a gratia efficaci. Patet con­
sequentia, quia res sub conditione futura
transit in absolute existentem, purificata
conditione : ergo si in conditione, sub qua
praevidetur consensus futurus, non impor­
tatur gralia efficax, sed solum gratia suffi­
ciens ; posita gratia mere sufficienti, pone­
tur infallibiliter consensus independenter
a gratia efficaci. Unde si supposita illa
praescientia conditionata, Deus absolute de­
cernat constituere hominem in tali rerum
ordine, et dare illi gratiam pure sufficien­
tem, etiamsi diceret :Nolo dare gratiam effi­
cacem, vel Nolo dare majorem gratiam, quam
illam sub qua conditionate data vidi consen­
sum conditionate futurum : infallibiliter
sequeretur consensus noster. Et subinde
independenter a gratia efficaci poneretur in
rerum natura consensus supernaturalis
conducens ad salutem : quod nequit admit­
ti ; nam directe opponitur verbis Christi
I Domini, Joan 6: Nemo potest venire ad me,
nisi Paler qui misit me, traxerit eum : quae
communiter Patres, et Doctores Catholici
exponunt de tractione efficaci, contra Pela­
gium, et ejus discipulos. Si autem in illa
conditione, si hac gratia vocetur, sermo sit
de gratia efficaci : ergo jam consensus prae­
videtur conditionate oriri a gratia efficaci
independenti a scientia media. Probatur
consequentia ; nam scientia media nec
fabricat, nec regulat, nec dirigit suum ob­
jectum, et conditiones ex parte objecti se
tenentes ; sed est pure speculativa, intuens
eas combinationes, et complexiones, quæ
divino intellectui repraesentantur : ergo si
prænoscit consensum conditionate futurum
dependenter a gratiae efficacia, illa efficacia
quae repraesentatur ex parte objecti est in­
dependens ascientia media.Et tunc urget ar­
gumentum nuper factum; nam ab eisdem
principiis dependet consensus in statu ab­
soluto, a quibus sub conditione positis de­
pendet in statu conditionato : sed consen­
sus in statu conditionato dependet a gratia
efficaci independenter a scientia media, ut
1 constat ex dictis : ergo in statu absoluto,
sive

DISP. VII, DUB. 1Π.

sive purificata conditione, salvatur gratia
vere efficax independenter a scientia me­
dia ; et consequenter hæc scientia nihil de­
servit ad exponendam veram graliæ effi­
caciam.
Kckn· Ad hæc, ideo Authores contrarii excogi“JJ’ tarant,vel exsuscitarunt scientiam mediam,
ut temperarent vim gratiæ efficacis, quam
aliter conciliare cum libertate creata nes­
ciunt : sed juxta eorum principia optime
intelligitur, quod gratia' independenter a
scientia media sit efficax, et quod libertatem
nostram non destruat : ergo vel praedicta
principia sibi repugnant, vel salvatur gratia
vere efficax independenter ab illis. Proba­
tur minor,quia illi Authores asserunt,Deum
praevidere hanc conditionalem : ST Petrus
in tali rerum ordine constitueretur, et gratia
mea excitaretur, consentiret : in quo com­
plexo duo includuntur, et componuntur,
nempe consensus liber, ut supponitur, et
gratia efficax; siquidem cum effectu con­
jungitur : et tamen totum complexum est
independens a scientia media, cum sit ob­
jectum illius, non factum per eam, sed
præsuppositum : sed quod Deus praenoscit,
est optime intelligibile : ergo juxta eorum
principia recte intelligitur, quod gratia in­
dependenter a scientia media sit efficax, et
quod libertatem nostram non destruat.
Serii 60. Nec refert, si cum Suarez lib. 5 de autiliis, cap. 28, num. 11, huic argumento
respondeas, duplicem distinguendam esse
ingratia efficaciam, aliam virtutis effectivae,
aliam infallibilis connexionis. Prima con­
sistit in eo, quod gratia praestet vires ante­
cedentes, et adaequatas ad eliciendum con­
sensum : secunda in eo sita est, quod habeat
connexionem antecedentem,et infallibilem
cum consensu. Et quidem si sermo fiat de
gratia efficaci efficacitate effectiva, concedi­
tur, consensum tam in statu absoluto, quam
in statu conditionato dependere per se a
gratia efficaci ; quia utrobique dependet a
voluntate adjuta, et excitata, atque elevata
per gratiam. Si vero fiat sermo de gratia
efficaci efficacitate infallibilis, et anteceden­
tis connexionis cum consensu, negatur quod
consensus sub conditione futurus dependeat
ab hujusmodi gratia ; sed potius omnia
principia, a quibus pendere praevidetur,
sunt ex se indifferentia, et conjungibilia
cum dissensu; aliter enim prædicta princi­
pia everterent libertatem. Unde tota con­
nexio ibidem cognita inter gratiam , et
consensum, est quasi per accidens, orta
Salmant. Curs. theolog. tom. X.

41

! videlicet ex suppositione contingenti, quod
voluntas cum tali gratia consentiet. In statu
tamen absoluto gratia utroque modo efficax
praecedit consensum; aliter tamen, et ali­
ter : nam ut efficax efficacitate effectiva,
supponitur per se ad actum consentiendi,
tanquam principium illius. At ut efficax
efficacitate infallibilis connexionis antece­
dentis, supponitur per accidens ad consen­
sum ; hic enim ex natura sua non dependet
a tali efficacitate, sed posset, quantum est
de se, poni, et multoties poneretur cum
sola dependentia a priori illa efficacia. Quamobrem si Deus ignorans futuram volun­
tatis determinationem, et eam non inten­
dens dispensaret auxilia quæ modo tribuit,
sequerentur effectus qui modo dantur. Sed
quia inconveniens est, quod Deus concurrat
ad operationes creaturae cæco, et ignoranti
concursu, nesciens an frustrabitur, anconsequetur effectum ; propterea oportet conce­
dere, quod Deus praescierit per scientiam
mediam, quod voluntas creata cum tali au­
xilio operabitur. Quæ proinde praescientia
non requiritur ad salvandam dependentiam
ullam consensus liberi a Deo, vel a gratia ;
sed ad salvandam Dei providentiam, quæ
aliter dirigi, et dirigere non potest.
Hæc, inquam, responsio non satisfacitPræcjn_
• argumento, sed novas inducit difficultates, ditor.
Praecipuae autem duae sunt. Prima, quod
consensus in statu absoluto non dependeat
perse a gratia efficaci efficacitate infallibilis
connexionis antecedentis ; sed quod hæc
pure concomitanter se habeat. Secunda,
quod consensus in statu conditionato nullo
pacto, nec per se, nec per accidens depen­
deat a gratia efficaci efficacitate infallibilis
connexionis antecedentis, sed solum a gra­
tia efficaci efficacitate effectiva, quæ indiffe­
renter queat cum assensu, et dissensu con­
jungi. Sed ut distinctio claritatem majorem
conciliet, primam difficultatem ponderabi­
mus § sequenti, et hic secundam versabimus
ostendendo repugnantias, et absurda, quæ
ex illa responsione oriuntur. Impugnatur
ergo tradita responsio labefactando hanc
ejus partem, et instaurando argumentum
supra factum sequenti discursu. Nam con­
sensus in statu conditionato dependet a gra­
tia efficaci efficacitate infallibilis connexio-®ra,iaiu
nis antecedentis : sed illa infallibilis con-eondhionexio antecedens non desumitur a scieii- ^Veéni’
tia media, nec per illam dirigitur; alias cariam
procederemus in infinitum : ergo efficacia dentem
gratiæ infallibiliter, et antecedenter con-05^'·

4

42

DE GRATIA EFFICACI.
DISP. VII, DUB. III.

nexæ cum consensu non dependet a scientia
media, noc per illam indispensabiliter regulatur.Minor, el consequentia constant.Major
autem probatur.
Γπιηο. ο 1.Primo, ex iis quæ Adversarii docent de
consensu in statu absoluto; quia esto quod
si Deus ignorans futurum eventum confer­
ret homini gratiam pure indifferentem antecedenter ad consensum, posset sequi, et
multoties sequeretur consensus independenter a gratia antecedenter efficaci efficaci­
tate infallibilis connexionis; nihilominus
si Deus ita se gereret, cæco. et imprudenti
modo concurreret, nesciendo videlicet quid
ex ejus indifferenti concursu ponendum
foret : et quia impossibile est, quod Deus
praedicto modo concurrat, propterea asse­
runt Adversarii necessariam esse gratiam
efficacem efficacitate infallibilis connexionis
cum effectu, quem Deos intendit; alias ef­
fectus ille non dependeret a providentia di­
vina, et esset præterDei intentionem.Atqui
Deus praevidens per scientiam mediam
hanc veritatem : Si constituerem Petrum in
tali rerum ordine, et cum gratia excitante
vocarem, consentiret; videt semetipsum con­
currentem ad talem consensum, ut ex se
constat : ergo videt semetipsum influentem
in consensum media gratia efficaci efficacia
infallibilis connexionis antecedentis : ergo
consensus in statu conditionato dependet ab
hujusmodi gratia.Cætera constant. Et prima
consequentia, in qua poterat esse difficultas,
videtur manifesta; quoniam Deus nequit
prævidere se concurrere ad consensum,nisi
concursu sibi possibili: sed impossibile est
quod concurrat, nisi media gratia efficaci
efficacitate infallibilis connexionis cum con­
sensu; nam concursus aliter praestitus est
cæcus, et imprudens, et præter Dei inten­
tionem ; atque ideo est simpliciter impossi­
bilis, ut ipsi Adversarii in statu absoluto
fatentur : ergo consensus in statu conditio­
nato praevidetur dependere a gratia efficaci
efficacitate antecedentis, et infallibilis con­
nexionis cum ipso consensu.
Ostendi- Secundo, Deus praevidens hanc conditiocundo na'em : Petrus constitueretur in tali rerum
ordine, et mea gratia vocaretur, consentiret :
vel praevidet consensum conditionate futu­
rum independenter a concursu divino, vel
dependentor ab illo. Primum dici non po­
test : tum quia consensus creatus, cum sit
ens per participationem, importat essentia­
lem dependentiam a concursu divino : tum
quia ex opposito fieret, quod purificata con­

ditione, poneretur consensus creatus in regratiae, et beneficii, unus convertatur, et
rum natura independenter ab influxu Dei
alter dissentiat instalu absoluto; quia stante
actu agentis, quod est omnino falsum. Dii
illa omnimoda aequalitate ex parte gratiae,
cendum ergo est secundum, nempe quod
discretio ejus qui convertitur, non revoca­
consensus prævideatur conditionate futurus
retur in gratiam, sed in liberum arbitrium,
dependenter a concursu Dei, ac proinde,
u<i contra illud Apostoli 1 ad Corinth. 4 : Quis
quod ille concursus implicetur ex parte
enim te discernit? Ad quod inconveniens
conditionis, a qua consensus prævidelur de­
declinandum dicunt, eum qui convertitur,
pendere. Et tunc ulterius inquirimus, an
semper recipere majorem gratiam in esse
ille concursus divinus sil cæcus, et impru­
gratiæ ; quia licet eadem gratia in esse entis
dens, influens præter intentionem in con­
utrique communicetur, nihilominus in eo,
sensum ; vel sit providus, et secundum
qui convertitur, est major in ratione bene­
intentionem ? Si eligatur primum, sequitur
ficii; nam tribuitur in illa occasione, in qua
illum Dei concursum esse ipsi impossibilem,
prævidetur per scientiam mediam conseet repugnantem; cum repugnet Deo igno|
quutura esse conversionem, atque ideo conranter, atque imprudenter concurrere : et
nectitur infallibiliter cum consensu, et ha­
I consequenter praevidebitur consensus pobet efficaciam antecedentis, et infallibilis
nendus dependenter a quadam conditione
connexionis. Ergo si Deus per scientiam
I impossibili. Quo quid absurdius? Si autem
mediam praevidit, quod si Petrus poneretur
i eligatur secundum, habemus intentum;
in tali occasione, consentiret; et si Paulus in
: quia nequit Deus concurrere prudenti, et
eadem occasione constitueretur, non consenti­
j provido modo, nisi per media efficacia anret; vel ex parte conditionis supponitur
I tecedenter, et infallibili ter connexa cum
utrique conferri eandem gratiam, tam in
i effectu a se intento (undecumque hæc con­
esse entis, quam in esse beneficii ; et tunc
nexio proveniat) ut Adversarii negare non
militat illud inconveniens, quod Adversa­
audent in statu absoluto : ergo non praevi­
rios urget in statu absoluto ; nam praevide­
detur consensus conditionate futurus, nisi
ret Deus discretionem consentientis a non
| dependenter a gratia efficaci efficacia infalconsentiente revocari non in gratiam, quæ
libilis connexionis. Et tamen hæc efficacia
|
in utroque praesupponilur cum omnimoda
non dependet a scientia media, quæ anteaequalitate ; sed in liberum consentientis
cedenter illam praevideat; alias in infini­
arbitrium : vel ex parte conditionis praesuptum procederemus : ergo scientia media
ponitur major gratia in Petro, quam in
nec requiritur, nec deservit ad explicani
Paulo ; et tunc illa inaequalitas non pertinet
dam veram gratiæ efficaciam. Itaque vel in
ad gratiam sufficientem, hæc quippe utri­
que supponitur communis : ergo est inæilla conditione, qua posita poneretur con­
qualitas ex parte efficaciæ, sive anteceden­
sensus creaturæ, non involvitur concursus
tis connexionis cum conversione Petri : et
Dei; et sic tam conditio, quam eventus ab
consequenter gratia efficax efficacia infalli­
ea dependens sunt impossibiles; repugnat
bilis connexionis præsupponitur ad consen­
quippe aliquod ens creatum independens a
sum, non solum in statu absoluto, sed
Dei influxu ; vel implicatur concursus divi­
etiam in statu conditionato. Cumque illa
nus, sed non connexus cum eventu, nec
efficacia non desumatur a scientia mediated
illum inferens; et tunc praevidetur concurt
ad illam præsupponatur, nec destruat liber­
sus Dei cæcus, improvidus, et a casu, et præ­
tatem arbitrii, sed cum libero consensu in­
ter intentionem ; quod etiam est impossi­
fallibiliter conjungatur; liquido infertur,
bile : vel denique implicatur concursus
scientiam mediam inutilem esse ad salvan­
certus, et infallibiliter conjunctus cum ef­
dam gratiæ efficaciam, quæ libertatem non
fectu, qui futurus esset; et sic habemus
destruat.
intentum : nam jam antecedenter ad direc­
Ensio. 63. Dices, efficaciam illam gratiæ, quæ
tionem scientiæ mediæ praevidetur concur­
prævidetur in statu conditionato, non esse
sus Dei efficax efficacitate infallibilis con­
ullomodo antecedentem, sed concomitan­
nexionis, et actum liberum causans.
tem, et ortam ex suppositione, quod tam
62. Tertio, quia ideo Suarez lib. 3 de^*
Deus,quam creatura efficerent rei psaconsenauxiliis, cap. 7, et communiter alii Adver­
sum, si poneretur talis conditio. Unde non
sarii non audent admittere, quod ex duobus
sequitur, quod prævideatur aliqua infalli­
hominibus praeventis eisdem, et aequalibus
bilis connexio inter gratiam antecedentem
auxiliis, tam in esse entis, quam in esse
I
gratiæ,

43

consensum, et ipsum consensum ; sed quod
tota connexio fundetur in eventu conditio­
nate futuro.Modo voro gratia supponit illam
praescientiam, et ideo antecedenter ad con­
sensum habet infallibiliter connexionem
cum illo.
Sed hæc evasio nihil addit supra respon-Explodisionem argumento datam, et omnes illius lnr·
impugnationes in suo robore relinquit, ut
consideranti constabit. Si enim in statu
conditionato gratia non est efficax antece­
denter, sed pure concomitanter : ergo dum
Deus prævidetur dare gratiam vocantem,
prævidetur agerecæco, etimprudenti modo,
ignorans quid ad illam gratiam sequatur,
sicut qui immittit retia in mare, nesciens
an capiet pisces, vel non; vel sicut qui clau­
sis oculis projicit lapidem, ignorans quid
attingeret. Qui modus concurrendi cum
Deum dedeceat, est absolute impossibilis, et
consequenter nequit supponi ad effectum
conditionate futurum ; alias hic ex ipsa
conditione implicante modum concurrendi
implicatorium, redderetur absolute impos­
sibilis. Deinde, si ex parte gratiæ antece­
dentis datur omnimoda æqualitas, et tota
inæqualitas se tenet ex parte concursus
concomitantis ; cum hic in Adversariorum
sententia sit realiter ipse concursus, sequi­
tur gratiæ efficaciam desumi ab effectu ;
quod supra contra Molinam agentes rejeci­
mus, et rejiciunt communiter Adversarii.
Praeterea, stante omnimoda æqualitate gra­
tiæ antecedentis, tam in esse rei, quam in
esse gratiæ, nequit discretio consentientis a
non consentiente conditionate futura revo­
cari ingratiam, sed in liberum arbitrium;
quod neque in statu absoluto, nec in statu
conditionato potest admitti : nam cum illa
discretiosit utrobique supernaturalis, debet
in utroque statu primitus reduci ad Deum
Authorem supernaturalem per suæ gratiæ
auxilia homines discernentem. Ad quod
salvandum frustra recurritur ad concursum
simultaneum ; hic enim est realiter ipse
consensus creaturæ, de quo difficultas pro­
cedit. Tandem concursus simultaneus Dei
conditionate futurus nequit prævideri nisi
dependens ab ipso Deo intendente sic con­
currere simultanée cum creatura ; aliasprævideretur Deus agere præter intentionem,
quod est impossibile : ergo intentio Dei
præcedit suum concursum, et consequenter
etiam præcedit consensum creaturæ, qui
est idem realiter cum concursu Deisimultaneo : atqui intentio Dei non exercetur,

DE GRATIA EFFICACI.

44

nec exerceri praenoscitur modo caeco, et
imprudenti, et cum ignorantia futuri even­
tus : ergo antecedenter ad consensum crea­
turae conditionate futurum habet conne­
xionem infallibilem cum illo ; quæ proinde
connexio non fundatur in præscientia me­
dia, sed aliunde sumitur.

§ Π.
Prosequitur impugnatio responsionis argu­
mento precedent i adhibilx.

Exad- 64. Sed veniamus jam ad illam responvctsa
Ii2·sionis partem,
in qua
dicitur, consensum
rumdoc-.
r
n
mna se-in statu absoluto non præsupponere perse,
Wiiunu- et ex propria exigentia gratiam efficacem
lemCTca-efficaci a antecedentis, et infallibilis conseabs? nexionis; sed solum per accidens, ne Deus
vfioern-0®00 ra0<^0· et ignorans futurum eventum
cacise concurrat. Et refellitur hæc doctrina, quia
dliare ' s* veritatem contineret, fieri posset, quod si
Deus relinqueret voluntatem creatam cum
gratia ex se pure sufficienti, et nullum aliud
auxilium adhiberet, voluntas se ad bonum
determinaret, et in bono persisteret, quid­
quid esset de perfectione, vel imperfectione
proviàentiæ divinae : consequens quamvis
devoretur ab Adversariis, est contra D. Au­
gustinum, et omnino falsum : ergo et illa
doctrina, ex qua infertur. Probatur minor,
tum ex D. Augustino in lib. de correpi, et
gratia, cap. 12, ubi distinguit duplex adju­
torium, aliud sine quo non, et est auxilium
sufficiens; aliud cum quo, et est auxilium
efficax, utdi-sp.4, dub. 7, § ult. explicuimus.
Fatsitas Qua distinctione supposita, inquit : « Nam
consec­
tarii α si in tanta infirmitate vitæ hujus ipsis
ostendi­ « relinqueretur voluntas sua, ut in adjuto­
tur
primo. « rio Dei, sine quo perserverare non possent,
« manerent, si vellent, nec Deus in eis ope­
« raretur, ut vellent ; inter tot, et tantas
« tentaliones infirmitate sua voluntas ipsa
« succumberet ; et ideo perseverare non
V possent, quia deficientes infirmitate nec
« vellent, aut non ita vellent infirmitate
D.Au- « voluntatis, ut possent. » Ubi certissime
guslipronuntiat Augustinus, quod voluntas reipuus.
sa deficeret in volendo, et perseverando, si
sibi relinqueretur cum eo adjutorio, sine
quo perseverari non potest, vel quod præstat virtutem sufficientem ad perseveran­
dum, nisi Deus ulteriori auxilio illi suc­
curreret, quo non solum praestaret posse
sufficiens ad velle, sed etiam ipsum velle.
Et statim declarat, quid sit hoc auxilium,

et qualiter distinguatur a sufficienti, his
verbis : Subventum est ergo infirmitati vo­
luntatis humana, ut indeclinabililer, et insuperabiliter divina gratia ageretur, et quam­
vis infirma, non deficeret, nec adversitate
aliqua vinceretur. Quibus verbis manifeste
docet, gratiam efficacem habere efficaciam
antecedentis, et infallibilis connexionis
cum effectu perseverantiae, alias per illam
gratiam non ageretur voluntas humana in­
declinabili ter, et insuperabiliter ; sed multoties declinaret ad malum, et superaretur
ab illo.
Tum etiam, quia si post collationem gra­
tiæ sufficientis, voluntas independenter ab
ulteriori, vel majori adjutorio, vel a gratia
antecedenti, et infallibiliter cum effectu
connexa, se ad conversionem determinaret,
discretio consentientis a non consentiente
reduceretur non in gratiam, sed in liberum
arbitrium. Sequela est manifesta, quoniam
in illa hypothesi gratia unius non esset ma­
jor in esse entis, ut supponitur : nec esset
major in ratione beneficii, siquidem fit
suppositio, quod Deus largiretur gratiam
cæco, et ignoranti modo, nesciens futurum
eventum : sed stante omnimoda æqualitate
gratiæ, discretio nequit primitus provenire
a gratia, sed a libero arbitrio : ergo in eo
eventu discretio non in gratiam, sed in
liberum arbitrium reduceretur ; quod tamen
Adversarii non audent communiter conce­
dere.
Nec proderit dicere, testimonia Scripturæ Ostenü;·
quæ discretionem revocant in graliam, procedere secundum præsentem providentiam,
quæ supponit scientiam mediam ; non au­
tem attendendo ad conditionem consensus
liberi, qui eodem modo fieret, quamvis
illam præscientiam non præsupponeret.
Hoc, inquam, nihil prodest,quia providentia
communis gratiæ est juxta exigentiam eo­
rum, quæ ad supernaturalem ordinem per­
tinent, sicut providentia communis natu­
ralis est secundum exigentiam naturæ :
atqui Scripturæ authoritates hanc commu­
nem, quæ de facto datur, providentiam su­
pernaturalem respiciunt : ergo si secundum
Scripturæ testimonia discretio unius ab alio
revocari debet in gratiam, signum est, quod
consensus supernaturalis præsupponit ex
natura sua majorem graliam, saltem sub
ratione beneficii, in consentiente, quam in
non consentiente. Præsertim quia si illa
infallibilitas antecedens, quæ de facto da­
tur, non requiritur per se ad prædictam
discretionem,

DISP. VII, DUR. ΠΙ.
discretionem,sod solum per accidens, nem­
pe ut salvetur Dei providentia nihil confert
ad prædiclain discretionem, nec valet vita­
re inflationem hominis consentientis ; quia
Deus juxta hanc doctrinam non discernit,
sed tantum praescit discretionem futuram.
Unde Paulo requirenti, Quis te discernit ?
responderet homo : Ergo me discerno,quam­
vis Deus me posuerit in ea occasione, in
qua me ex me discreturum fore praescivit.
Déclin- 65.Tum denique, nam si infallibilitas
antecedens, quæ de facto datur, non requi^-'rilur per se ad consensum, sed solum cofcciri· milalur illum per accidens ; et solum requi‘^'ritur ex alio capite, videlicet ad vitandum
«m ne Deus cæco, et imprudenti modo suum
&■ concursum exhibeat : ergo praedicta infalæ^libilitas respectu mediorum, per quae prae­
destinatio adimpletur, nihil addit supra
providentiam communem ordinis gratiae,
sive (et in idem redit) supra auxilia suffi­
cientia tam reprobis, quam electis commu­
nia, nisi·praescientiam futuri eventus. Patet
consequentia, quia si quid supra illa praes­
cientiam adderet, maxime aliquam causalitatem, et influxum in consensum, et alios
actus, quibus electi in justitia persevera­
rent : causalitas autem, et influxus non se
habent per accidens, et concomitanter ad
effectum, sed perse, et in ratione principii :
quam tamen perseitatem nolunt Adversarii
concedere infallibilitati antecedenti respectu
consensus liberi. Falsitas autem consequen­
tis ostenditur primo, quia prædestinatio
secundum definitionem traditam a D. Au­
gustino, et admissam communiter a Theo­
logis, est praescientia, et praeparatio bene­
ficiorum Dei, quibus certissime liberantur
quicumque liberantur : ergo infallibilitas
illa antecedens respectu mediorum, per quae
praedestinati salvantur, non addit supra
communem providentiam ordinis gratiæ
meram praescientiam Dei de eventu futuro,
sed certissimam causalitatem, et influxum
in illum; alias non diceret Augustinus,
quod electi illis mediis certissime liberantur,
sed quod homines liberantur illis mediis
contingenter, et veluti a casu ; quam tamen
liberationem Deus certissime praescivit.
Secundo, quia si illa infallibilitas antece­
dens supra auxilia sufficientia omnibus
communia non addit nisi meram praescien­
tiam futuri eventus; cum hæc juxta Adver­
sariorum doctrinam non requiratur propter
consensum, sed propter Dei providentiam;
«equitur praedestinationem non esse spe­

ciale beneficium electorum; nam id quod
supponit, nempe auxilium sufficiens, est
omnibus commune ; et id quod addit, vide­
licet infallibilis connexio ctqm consensu,
non ponitur propter consensum, sed ne Deus
cæco modo se gerat ; atque ideo non respicit
per se bonum proprium electorum, sed bo­
num Dei. Tertio, et ultimo, quia D. Thom. d.ti».
(juxst. 6, de Veritate art. 3, aperte rejicit, et
impugnat doctrinam illius consequentis,
his verbis : « Non enim potest dici, quod
« prædestinatio supra certitudinem proviα dentiae nihil addit, nisi certitudinem
« praescientiae; ut si dicatur, quod Deus
« ordinat praedestinatum ad salutem, sicut
« et quemlibet alium (nempe voluntate an­
ce tecedenti, et communicando auxilia suffi« cientia) ; sed cum hoc tamen de praedes« nato scit, quod non deficiet a salute. Sic
« enim dicendo non diceretur praedestina­
te tus a non praedestinato differre ex parte
ce ordinis (sive auxiliorum, per quæ in glocc riam transmittitur), sed tantum ex parte
« praescientiae eventus. Et sic praescientia
« esset causa praedestinationis, nec praedes« tinatio esset per electionem praedestinan­
te tis; quod est contra sacram Scripturam,
« et dicta Sanctorum. Unde praeter certi« tudinem praescientiae ipse ordo praedes« tinalionis (nempe per certa, et determi« nata auxilia), habet infallibilem certitu« dinem. » Concedi ergo non potest, quod
illa infallibilitas antecedens reperta in me­
diis, per quæ Deus praedestinatum in suum
finem ordinat, et transmittit, nihil addat
supra communem gratiæ providentiam, nisi
praescientiam eventus futuri.
66. Confirmatur evertendo fundamentum Diruitur
Adversariorum ; quoniam nequit consensus
supernaturalis dependere per se a Deo Au- uvuin.
thore supernatural! agente provido, et pru­
denti modo,etcum intentione, et praescien­
tia eventus futuri; nisi praesupponat per se
gratiam efficacem efficacia infallibilis, et
antecedentis connexionis cum ipso consen­
su : atqui consensus supernaturalis depen­
det perse a Deo supernatural! Authore, ut
agente provido, et prudenti modo, et cum
praescientia, atque intentione futuri even­
tus : ergo consensussupernaturalis præsupponit per se graliam efficacem efficacia in­
fallibilis, et antecedentis connexionis cum
ipso consensu. Major constat ex doctrina
Adversariorum,qui ideo asserant, consen­
sum supernaturalem non præsupponere
per se gratiam efficacem efficacia infallibilis

46

DE GRATIA EFFICACI.

connexionis, quia praedictus consensus eo­
dem modo fieret, quamvis Deus cæco, et
improvido modo concurreret ignorans even­
tum, si semel communicaret gratiam sufficientem, quam modo tribuit : ergo e con­
verso si consensus pendet per se a Deo, ut
agente modo provido, et prudenti, necessa­
rio præsupponet per se gratiam infallibiliter connexam cum effectu a Deo præintento. Minor autem probatur : tum quia
consensus supernaturalis dependet per se a
Deo tanquam a prima causa, a qua dependentia nullo modo, et in nulla suppositione
absolvi potest, cum sit ens secundum, et
participatum a primo : sed Deus sub ra­
tione primae causae importat necessario
modum certum, providum, et prudentem
in agendo ; siquidem prima causa, quate­
nus talis, debet cuncta providere, et omnes
alias causas secundas in proprios fines diri­
gere : ergo consensus supernaturalis pen­
det per se a Deo, non utcumque, sed ut
agente modo provido, et prudenti, praeintendenle, et praenoscente effectum. Tum
etiam, quia consensus, sive conversio su­
pernaturalis, est actus, quo homo tendit in
ultimum finem supernaturalem : sed homo
non tendit in ultimum finem nisi ex direc­
tione primæ causæ, cui praedictus finis
corresponded ·. nec prima causa dirigere potest secundam, nisi modo prudenti, et pro­
vido, et per media connexa cum effectu;
cæcus enim, et imprudens concurrendi mo­
dus nequit ad directionem conducere, sed
magis ad errorem, et subversionem : ergo
concursus supernaturalis dependet a Deo
supernalurali Authore agente modo pro­
vido, et prudenti, et cum intentione, et
præscientia futuri eventus.
ïobora- 67. Quæ doctrina sumilur ex D. Thorn,
pupiiaiio 1, 2, quæst. 109, art. 6, in corpore, ubi
txDTh. ait ; <( Necesse est enim, cum omne agat
« propter finem, quod omnis causa conver­
te tat omnes effectus ad suum finem ; et
« ideo cum secundum ordinem agentium,
« sive moventium sit ordo finium, necesse
« est, quod ad ultimum finem convertatur
« homo per motionem primi moventis ; ad
« finem autem proximum per motionem
« alicujus inferiorum moventium. Sicut
« animus militis movetur ad quærendum
« victoriam ex motione Ducis exercitus ;
« ad sequendum autem vexillum alicujus
« aciei ex motione Tribuni. Sic igitur, cum
« Deus sit primum movens simpliciter, ex
4 ejus motione est, quod omnia in ipsum

|
1

!
i
'

« convertantur secundum communem ra« tionem boni, per quam unumquodque
« intendit assimilari L)eo secundum suum
« modum. Unde Dionvs.
V in lib. de divinis
>·· nominib. dicit, quod Deus convertit om« nia ad seipsum ; sed homines justos con­
ic vertit ad seipsum sicut ad specialem
« finem, quem intendunt, et cui cupiunt
« adhærere, sicut bono proprio. Et ideo,
« quod homo convertatur ad Deum, hoc
« non potest esse, nisi Deo ipsum conver« tente. » Deus autem cæco, et improvido
modo agens nequit hominem ad se conver­
tere, cum hæc conversio importet directio­
nem, et transmissionem hominis ad ulti­
mum finem : ergo conversio hominis ad
Deum dependet per se ab ipso Deo agente
modo provido, et prudenti : idemque de
aliis actibus, qui ad prædictum finem con­
ducunt, intelligondum est. Quamobrem ab­
surdissimum judicamus dicere, quod si
Deus tribueret voluntati creatæ auxilia supernaturalia mere ex se indifferentia, nul­
lumque tribueret auxilium antecedenter,
et infallibiliter connexum cum effectu, se­
queretur consensus creatus, qui nunc datur ;
quamvis in eo eventu esset præter intentio­
nem, et præscientiam Dei.
Nec minus falsum censemus, quod sit
contra rationem consensus liberi creati
præsupponere per se Deum agentem certo,
provido, et prudenti modo, et cum inten­
tione determinata : ex quo inferunt Adver­
sarii, gratiam præsentem ut efficacem an­
tecedentis, et infallibilis connexionis cum
consensu libero, non requiri per se ad con­
sensum, sed illum per accidens comitari ;
et quod si ad illum hujusmodi providentia
perse requireretur, libertati creatæ præjudicaret. Nam absurdam hanc cogitationem,
quæ discordiam fingit inter libertatem crea­
tam, et divinam providentiam, recte con­
futat D. Thom. 3, contra gentes cap. T3, ra- ρ·^.
tione 3, his verbis : « Per gubernationem
α cujuscumque providentis res gubernatæ
« deducuntur ad finem convenientem .Unde
'< et de providentia divina Gregorius Nys« senus dicit, quod est voluntas Dei, per
« quam omnia, quæ sunt, convenientem
a deductionem accipiunt. Finis autem ulα timus cujuslibet creaturæ est, ut conse» quatur divinam similitudinem, sicut su­
it pra ostensuro est Esset igitur divinæ
n providentia repugnans, si alicui rei sub'< traheretur illud, per quod assequitur di« vinam similitudinem. Agens autem vo­
luntarium

DISP. VII, DUB. III.

«
.«
·<
·.
«

luntarium assequitur divinam similitudinem in hoc, quod libero agit ; ostensum
est enim in primo libro, liberum arbitrium in Deo esse. Non igitur per providentiam subtrahitur voluntatis libertas.»
χ«ϊΐρ· 68. Ad hæc : Si consensus supernaturalis
^■l'liber non supponeret per se, et ex propria
^}· exigentia Deum, a quo pendet, coiicurrentem certo, provido, et prudenti modo ; sed
posset, quantum est de se, eodem modo a
voluntate creata procedere, licet Deus cæco,
et imprudenti modo concurreret, ut Adver­
sarii autumant, non possemus seclusa authoritate sacræ Scripturæ, ostendere existeniiam divinæ providentiæ, et quod Deus
de actibus nostris curam habeat; et conse­
quenter Epicurei, et alii Gentiles, qui Dei
providentiam negant, et Scripturam non
venerantur, non possent de suo errore con­
vinci : consequens est falsum : ergo et doc­
trina, ex qua infertur. Sequela ostenditur :
tum quia ideo per effectus non possumus
ostendere existentiam sanctissimæ Trini­
tatis, quia licet de ratione Dei in seipso sit
esse trinum ; nihilominus hanc perfectio­
nem non exprimit in ratione principii
creaturæ : hæc quippe eodem modo, quan­
tum est de se, procederet a Deo, etiamsi non
esset trinus .· juxta doctrinam autem Ad­
versariorum , consensus supernaturalis (et
eadem ratio est de aliis effectibus), non pos­
tulat quantum est de se, providentiam Dei;
sed posset eodem modo a causa proxima
procedere, etiamsi Deus cæco , et impru­
denti modo concurreret. Tum etiam, quia
effectus, quo perfectiores sunt, eo magis
exigunt Dei providentiam, illamque proinde
nobis insinuant, et manifestant : sed con­
sensus supernaturalis est effectus satis per­
fectus, et ex suo genere transcendit totum
ordinem naturalem, ut ostendimus disp. 3,
per totam; et nihilominus non exposcit ex
se Dei providentiam, sed eodem modo pro­
cederet a voluntate creata, quamvis provi­
dentia præsens de medio tolleretur, ut Ad­
versarii loquuntur : ergo seclusa Scripturæ
authoritate, non poterimus existentiam di­
vinæ providentiæ probare. Falsitas autem
consequentis constat ex illo Apostoli ad
AdEra.Rom. 1: Ί Invisibilia enim ipsius a crea1 « tura mundi, per ea quæ facta sunt, intel« lecta conspiciuntur, sempiterna quoque
D.no. < ejus virtus, et divinitas. » Ubi D. Thom.
kct. 6, circa finem, ait : « Considerandum
« est, per quod medium illa cognoverunt,
i quod designatur cum dicit : Per ea quæ

47

« facta sunt : sicut enim ars manifestatur
« per artificis opera , ita et Dei sapientia
« manifestatur per creaturam. Sapient. 13,
« A magnitudine enim speciei, et creaturæ
« cognosci bi liter poterit Creator harum
σ videri. » Cui consonat illud Sapient. 1.
Et hoc quod continet omnia (nempe Univer­
sum) scientiam habet vocis ; manifestatenim,
et prædicat summam providentiam Arti­
ficis.
69. Sed objicies : Etiamsi Deus ageret obju>
necessario , adhuc voluntas creata ageret no'
libere, eliceretque proinde consensum libe­
rum , quem modo elicit, ut cum pluribus
Thomistis docet Godoy tom. 1, in 1 part. Godoy.
tract. 6, disp. 54, § 1. Sed in ea hypothesi :
Deus non ageret modo provido, et prudenti,
atque cum intentione, et præscientia effec­
tus; cum hic modus influendi sit proprius
agentis cum electione , et consilio , atque
ideo cum libertate : ergo consensus liber
creatus non dependet per se a Deo ut agente
modo provido, et cum certa praescientia ;
sed procederet eodem modo a voluntate
creata, quamvis Deus cæco, et imprudenti.
modo concurreret.
70. Respondetur in primis, hanc objec- Rctortionem posse urgentius retorqueri in Ad- 'iuetur·
versarios ; nam Suarius disp. 19 Metaph. suarez.
sect. 3, negat, quod si Deus ageret necessa­
rio , voluntas creata ageret libere : ergo
signum est, quod concursus creatus respicit
per se concursum divinum, et modum ejus ;
alias stante eodem principio particulari
proximo, nempe voluntate creata, eodem
modo consensus ab ea egrederetur, atque
ideo libere, ut loco num. GO citato, prædictus Author defendit. Unde sibi non constat,
sed satis inconsequenter in his assertis pro­
cedit.
Deinde admissa majori, cujus veritatem Solvitur.
dub. 7 examinabimus, respondetur ne­
gando minorem. Quoniam in casu argu­
menti, quamvis Deus non ageret ex elec­
tione , sed necessario ; nihilominus non
ageret cæco , et imprudenti modo, nempe
ignorans effectum sui consensus; sed cum
summa certitudine, et providentia. In eo
quippe eventu Deus haberet necessario quæ
nunc libere decernit : hac autem efficaci, et
necessaria determinatione supposita, infal­
libiliter , et antecedenter præsciret futu­
rum eventum, et ad illum in tempore exequendum media infallibiliter cum eo con­
nexa adhiberet, ipsumque efficaciter , pt
infallibiliter inferret. Unde non cæco, et

48

DE GRATIA EFFICACI.

dia. Aliunde igitur desumenda est vera ra­
imprudenti modo, sed certo, infallibili, et
tio gratiæ efficacis.
provido concursu effectum præintentum,
nempe consensum creatum liberum exequeretur. In quo sensu docent illi Thorais§ III.
tæ, quod si Deus ageret necessario, adhuc
Aliud fundamentum contra efficaciam gratis
creatura ageret libere. Et quamvis per con­
dependentem ascientia media.
sequentias mediatas inferre posset, quod si
Deus necessario ageret, non esset summe
72. Secando probatur nostra conclusio : gæ.
sapiens, et consequenter quod cæco modo
quoniam si gratia esset efficax eo quod perdnn®
concurreret; attamen in hypothesi argu­
scientiam mediam praevisa fuit habitura
menti primum supponitur, et excluditur
effectum , everteret libertatem : ergo non Ç
secundum. Nam difficultas est, an si Deus
habet suam efficaciam ab hujusmodi praes­
necessario exhiberet concursum, quem
cientia, sed aliunde. Consequentia est ma­
modo exhibet, creatura ageret libere ? ad
nifesta, et praesertim apud Adversarios, qui
quod Thomistaeilli affirmative respondent
negant gratiam ex se efficacem, ne vel tan­
non vero, an si Deus cæco, et imprudenti
tillum imminuatur libertas arbitrii. An­
modo ageret, daretur in creatura consensus
tecedens autem probatur, quia ad libertatem
liber, et praesertim supernaturalis ? ad
requiritur, quod utrumque ejus extremum
quod illi omnes respondent negative ; nam
sit absolute possibile, alias non aderit vera
sublata Dei providentia, sive naturalis sit,
indifferentia, sed omnimoda determinatio
sive Ubera, nequit ullus ordo, et multo mi­
ad unum : atqui supposito, quod Deus per
nus respectus ad ultimum finem remanere
scientiam mediam praeviderit : <$» Petrus
in agentibus secundis, ut ex D. Thoma num.
constitueretur in tali occasione, et mea gratia Ine.ü
Gâ videmus.
vocaretur, consentiret/dissensus, vel caren-^^
Iûsüu-. “1. Ex quibus omnibus instauratur artia consensus est simpliciter impossibilis, tatea.
γΓηογκ gamentum num. 58 propositum : quoniam
quando Petrus constituitur in prædicta oc­
argn- ab eisdem principiis dependet consensus
casione, et vocatur tali gratia : ergo'si gra­
Benl1· conditionate futurus in statu conditionato,
tia esset efficax, quia per scientiam mediam
a quibus per se dependet consensus absolute
praevisa fuit habitura effectum, everteret li­
futurus in statu absoluto : sive, et in idem
bertatem. Minor hujus syllogismi, in qua
redit, ea præsupponit consensus conditio­
sola est difficultas, ostenditur : nam ut in ea
nate futurus in statu conditionato, quae per
occasione dissensus esset absolute possibi­
se præsupponit consensus absolute futurus
lis, deberent posse absolute auferri impedi­
in statu absoluto, ut Adversarii admittunt:
menta, cum quibus dissensus nequit abso­
alias ex parte conditionis, sub qua praevi­
lute conjungi : inter hujusmodi autem im­
detur futurus, non implicarentur omnia
pedimenta computatur scientia media de
principia requisita ad ejus existentiam ; ac
consensu in tali occasione futuro ; componi
proinde adhuc posita conditione , non se­
enim non valet, quod Deus præviderit in
queretur effectus, et nutaret scientiae metali occasione ponendum fore consensum,
diæ certitudo. Atqui consensus in statu abso­
et quod dissensus in tali occasione ponatur;
luto dependet perse a gratia efficaci efficaci a
alias falsificaretur scientia divina, quod est
antecedentis, et infallibilis connexionis cum
absurdum, ut Adversarii concedunt. Atqui
ipso consensu, illamque per se supponit, ut
ex suppositione , quod Deus ab æterno ha­
hactenus ostendimus : ergo consensus condibuerit scientiam mediam de consensu in
lionate futurus in statu conditionato depen­
det perse a gratia efficaci efficacitate infalli­
tali occasione futuro, impossibile est au­
bilis connexionis antecedentis, et illam per
ferre hujusmodi præscientiam, eo quod ad
se necessario præsupponit. Constat autem,
praeteritum non datur actio. Ergo supposito,
quod illa efficacia non dirigitur per scien­
quod Deus habuerit scientiam mediam de
tiam mediam, nec in ea fundatur ; sed po­
futuro consensu, dissensus, vel carentia
tius præsupponitur ad ipsam ut quid se te­
consensus est simpliciter impossibilis.
Confirmatur, et declaratur primo; nam conie
nens ex parte objecti: ergo ad salvandam,et
ut dissensus sit absolute possibilis, debet maturiconcipiendum , quod gratia sit efficax effi­
cacia antecedentis, et infallibilis connexio­
esse absolute possibilis ablatio impedi­
nis cum consensu, et quod libertati non
menti, cum quo dissensus conjungi non po­
praejudicet, minime requiritur scientia me­
test, videlicet scientia media de consensu
futuro :

DISP. VII, DUB. III.
futuro : sed prædicta ablatio csteimpliciter
impossibilis : ergo et dissensus. Ergo sup­
posita scientia media, non datur vora indif­
ferentia, et potestas ad ulrumlibet. Hæc
secunda consequentia recte infertur ex
prima, et ista est evidens ex præmissis. Ma­
jor autem, quamvis sit manifesta, probatur
ad hominem ; nam ideo Adversarii negant,
quod posita gratia ex se efficaci ad consen­
sum, dissensus sit homini absolute possibi­
lis, quia homo nequit auferre illud auxi­
lium efficax, cum quo dissensus conjungi
non valet : ergo ut dissensus sit absolute
possibilis, debet esse absolute possibilis ab­
latio impedimenti, cum quo dissensus com­
poni non potest. Minor vero probatur; nam
ablatio scientiae mediae non est Deo possi­
bilis, alias talis scientia non conveniret
Deo necessario, sed libere, atque ideo sup­
posito decreto,seu deliberatione propriae vo­
luntatis; et consequenter non foret scientia
media, hoc est medians inter scientiam Dei
naturalem, et liberam ; sed foret adaequate
libera : quod Adversarii tolis viribus refu­
giunt. Sed quod est Deo impossibile, est ab­
solute impossibile, saltem in his quæ non
exprimunt malitiam ; cum quælibet vera
potentia contineatur in omnipotentia,et de­
rivetur ab illa : sicut quælibet alia perfectio
participatur a Deo. Ergo supposita scientia
media de consensu futuro, impossibilis est
ablatio impedimenti, cum quo dissensus
conjungi non potest.
Confirmatur secundo, et declaratur am­
plius ; nam implicat, quod aliquid sit abso­
lute possibile, et quod non detur, nec dari
possit aliqua causa existens, quæ illud pos­
sibile efficere valeat, ac reducere ad exerci­
tium ; eo quod possibile importat depen­
dentiam a causa existente, vel potente
existere, et dicit ordinem ad existentiam
sibi per prædictam causam communicabilem. Atqui nulla causa existit in rerum na­
tura, nec potest existere, quæ ablationem
scientiae mediae valeat efficere, eamque
ablationem ad exercitium reducere : ergo
ablatio scientiae mediae non est absolute
possibilis. Cumque dissensus non sit abso­
lute possibilis, nisi etiam sit possibilis abla­
tio impedimenti, cum quo dissensus com­
poni non potest, cujusmodi est scientia
media de consensu infallibiliter futuro ;
liquido infertur, stante tali scientia, dis­
sensum non esse absolute possibilem, ac
per consequens gratiam efficacem regulatam per scientiam mediam evertere liber­

49

tatem. Cætera constant, et major primi
syllogismi probatur considerando omnes
causas existentes ; nam in primis Deus non
potest a se excludere scientiam mediam,
alias esset liber in prænoscendo futura
conditionata, quod negant Adversarii. Nec
voluntas nunc existens potest illam scien­
tiam mediam destruere, vel impedire ; si­
quidem cum voluntas ponitur in rerum
natura, supponit præfuisse in Deo talem
scientiam, et ad praeteritum non datur ac­
tio. Nec tandem est excogitabitis aliqua
causa, quæ possit fieri existens, et impe­
dire, vel excludere illam praescientiam ;
nam quaecumque ponatur, supponit Deum
ab aeterno talem praescientiam habuisse.
Nulla igitur est causa existens, vel potens
existere, quæ efficere valeat ablationem
scientiae mediae, eamque ablationem ad
exercitium reducere.
73. Respondent primo Adversarii, po- Primam
testatem auferendi scientiam mediam consensus conditionate futuri non convenire
voluntati creatae in statu absoluto, qui jam
supponit praescientiam Dei ; bene tamen in
statu conditionato, qui ad ipsam praescien­
tiam supponitur. Fieri enim potuit, quod
in eadem occasione, et cum eadem gratia
voluntas creata se determinaret ad dissen­
sum. In quo casu Deus non haberet scien­
tiam mediam de consensu in eadem occa­
sione, et cum eadem gratia futuro ; ac
proinde tolleretur impedimentum, quod
modo cum dissensu conjungi non valet.
Cæterum hæc responsio verbis tantum Occludi•
tiir
consistit, et facile confutatur. Tum quia
statusconditionatus regulatur per habitu­
dinem ad statum absolutum ; eatenus quippe
verificatur,quod Petrus, si poneretur talis
conditio, consentiret, quatenus ea condi­
tione posita consentit : ergo ut verificetur,
quod si poneretur talis conditio, consentiret
libere, requiritur quod ea conditione posita,
libere consentiat : ergo pariter ut verifice­
tur, quod si poneretur talis conditio, ita
consentiret, quod simul haberet potestatem
ad oppositum, requiritur quod ea conditione
posita, ita consentiat, ut habeat potestatem
ad oppositum. Atqui homo in statu absoluto,
et purificata conditione, non habet potes­
tatem ad auferendum praescientiam de fu­
turo consensu, cum qua praescientia dissen­
sus conjungi non valet. Ergo frustra, et
nugatorie ad statum conditionatum recur­
ritur pro salvanda hujusmodi potestate.
Tum etiam, quia implicatorium est, quod

ôO

DK GRATIA EFFICACI.

homo habeat potestatem pro libeYtate re­
supposita prædicta scientia, nunquam ad­
quisitam in eo statu, in quo est actu nihil ;
sunt omnia principia requisita ad liberta­
et quod non habeat illam potestatem in eo
tem. Et consequenter ita abest, ut scientia
statu, in quo est aliquid ; cum omnis vera
media requiratur ad temperandam effica­
potestas, sicut et quodlibet aliud praedica­
ciam gratiæ, ut potius gratia collata ad con­
sensum in ea occasione, in qua praevisus
tum reale fundetur in entitate : sed homo
est consensus futurus, destruat libertatem,
in statu absoluto est aliquid, ut ex se liquet;
et potestatem ad actum oppositum.
et in statu conditionato est actu nihil ; si­
quidem conditio nihil ponit in esse : ergo si
74. Respondent secundo, quod ut volun-Alht»
tas libere eliciat consensum, quem Deus 81
voluntas, quando est in statu absoluto, non
per scientiam mediam prævidit in tali occa­
potest auferre impedimentum scientiæ me­
diae, multo minus potest illud auferre in
sione futurum, sufficit quod possit ponere
dissensum ut conjungendum cum principiis
statu conditionato. Tum denique, quoniam
ut voluntas possit absolute ponere dissen­
proximis consensus, sive cum voluntate, et
omnibus quæ sunt intrinsece in voluntate :
sum, requiritur quod possit absolute au­
et quod non requiritur, ut possit dissensum
ferre impedimentum dissensus, nempe
conjungere cum circumstantiis extrinsecis.
scientiam mediam de futuro consensu : sed
Deum autem prævidisse per scientiam me­
hujusmodi potestatem non habet in statu
diam consensum in tali eventu futurum,
conditionato : ergo non potest absolute dis­
est circumstantia extrinseca respectu dis­
sentire. Probatur minor ; nam potestas
sensus ; siquidem nihil intrinsecum ponit
conveniens voluntati in statu conditionato,
in voluntate. Unde ex eo, quod supposita
non est potestas, qua possit ; sed potestas,
scientia media, nequeat vel illam auferre,
qua posset ; siquidem actus statui prædicto
vel dissensum cum illa conjungere, minime
correspondons non est actus qui sit, vel qui
sequitur, quod non possit absolute et libere
est, sed qui esset ; nihil enim convenit
dissentire ; nam adhuc potest ponere dis­
praedicto statui, quod vere sit, sed tantum
sensum secundum se ut conjungendum cum
quod esset posita conditione.
voluntate, et cum omnibus principiis pro­
Ad haec, tunc debent adesse principia re­
ximis, et intrinsecis, quæ se tenent ex parte
quisita ad libertatem, quando libertas exer­
illius.
cetur : sed libertas non exercetur in statu
Sed neque ista responsio satisfacit, et re- cote
conditionato, sed in statu absoluto : ergo in
fellitur eisdem fere argumentis, quæ Ad- l:r
statu absoluto debent adesse principia re­
versarii formant contra prædefinitiones
quisita ad libertatem. Major est certa, quo­
absolutas, et auxilia ex se efficacia. Primo,
niam libertas formalis reperta in actu est
quia si voluntas in casu argumenti poneret
respectus transcendentalis ad principia
dissensum, conjungeret illum cum scientia
prædicti actus : ergo vel actus non est liber,
media futuri consensus, et illam falsificavel tunc adsunt principia requisita ad li­
bertatem. Minor etiam constat, quia tunc
ret ·. ergo si stante illa præscientia potest
ponere dissensum, potest scientiam mediam
excercetur libertas, quando voluntas agit :
sed voluntas non agit in statu conditionato :
falsi ficare ; vel si hoc secundum non potest,
tum quia ibi non repraesentatur voluntas
nec valet primum. Patet consequentia ex
quæ sit, sed quæ esset : tum quia ex oppo­
principio apud Adversarios solemni ; nam
sito fieret, quod tunc mereretur, vel deme­
quod facit actus actu, facit potentia possireretur, quod est absurdum : ergo libertas
biliter. Quod principium sæpissime incul­
non exercetur in illo statu, sed in statu ab­
cant, ut probent gratiam non esse efficacem
soluto. Consequentia autem legitime infer­
ex se ; quia videlicet posita qualibet gratia
tur ex præmissis. Et tunc ultra : inter
interiori, potest adhuc homo dissentire ; et
principia requisita ad libertatem consensus
si dissentiret,redderet gratiam inefficacem.
recensetur potestas ad dissensum, et ad au­
Secundo, quia supposita scientia media con­
ferendum omne impedimentum inconjunsensus in tali occasione futuri dissensus
gibile cum dissensu : atqui scientia media
est absolute in tali occasione impossibilis :
futuri consensus nequit conjungi cum dis­
ergo voluntas, supposita illa præscientia,
sensu, ut ex se liquet : et voluntas in statu
non respicit dissensum ut absolute possi­
absoluto non potest auferre scientiam me­
bilem, ac proinde nequit absolute dissentire.
diam futuri consensus, alias scientia media
Probatur antecedens ex alio principio apud
non fuisset infallibilis ab æterno : ergo
Adversarios receptissimo, quia illud est
absolute

D1SI’. VII, DUB. III.
absolute possibile, quo posito nullum se­
quitur impossibile : sed si stante scientia
media consensus futuri in instanti Λ, po­
neretur dissensus in eodem instanti, seque­
retur aliquod impossibile, nempe falsificatio scientiæ mediæ, et quod Deus falso
praeviderit consensum, cum de facto sequa­
tur dissensus : ergo supposita præscientia
futuri consensus in hac occasione, dissensus
in eadem occasione est absolute impossi­
bilis. Quo argumento utuntur communiter
Adversarii ad impugnandum gratiam ex
se efficacem ; nam ea posita, inquiunt, ad
consensum, dissensus est absolute impossi­
bilis ; quandoquidem si tunc poneretur,
sequeretur aliquod impossibile, nempe
frustratio gratiæ efficacis. Tertio, et urgen­
tius, quia ut aliquis actus sit absolute
possibilis, debet esse possibilis non solum
per habitudinem ad causam secundam, sed
etiam, et multo magis, per respectum ad
primam, a quà intimius, et immediatius
dependet : atqui in hypothesi, quod Deus
praeviderit per scientiam mediam in tali
occasione futurum esse dissensum, non po­
test Deus ad consensum concurrere : ergo
in prædicta hypothesi consensus non est
absolute possibilis, ac proinde ita voluntas
dissentiet,quod non poterit absolute consen­
tire. Probatur minor, quia eatenus hæc res­
ponsio componere intendit, quod adhuc sup­
posita scientia media alicujus actus futuri,
possit voluntas absolute elicere oppositum,
quatenus præscientia illa est circumstantia
extrinseca respectu voluntatis creatæ, et
nihil ponit in illa : atqui scientia media
futura dissensus non est circumstantia ex.trinseca Deo, sed illi intrinsece inest : et
aliunde Deus non libere, sed necessario
habuit hujusmodi præscientiam, eaque
supposita nequit ad consensum concurrere,
nisi illam scientiam falsificando, quod re­
pugnat : ergo supposita tali scientia, Deus
non potest absolute in consensum influere.
]tyf 75. Explicatur amplius vis hujus impu■gj' gnationis: etenim potestas v. g. ad conver­
sionem supernaturalem convenit voluntati
ex gratia Dei : ergo nequit voluntas in
aliquo instanti se ad Deum convertere,
nisi Deus in eodem instanti possit, media
sua gratia, influere in prædictam conver­
sionem ; et consequenter si Deus in tali
instanti non potest ad conversionem con­
currere, voluntas creata in tali instanti non
poterit se ad Deum convertere : atque ideo
non libere, sed necessario conversionem

51

omittet. Atqui juxta principia scientiæ
mediæ, Deus non potuit absolute convertere
Judam in illo instanti, in quo exercuit, vel
complevit impcenitentiam finalem : ergo,
juxta prædictæ scientiæ principia Judas,
non potuit in tali occasione se ad Deum con­
vertere, sed necessario, et fataliter perman­
sit in peccato : quod est contra fidem. Pro­
batur minor, quia Deus juxta illius scien­
tiæ principia, necessario ante omnem
exercitium propriæ libertatis praevidit, quod
si Judas in tali occasione constitueretur, non
converteretur, ut ipse effectus declarat:
atqui si supposita tali scientia, Deus ad Judæ
conversionem concurreret, falsificaret pro­
priam præscientiam, quod est impossibile :
ergo Deus non potuit absolute convertere
Judam in eo instanti, vel occasione, in qui­
bus exercuit, et complevit impcenitentiamfinalem.
Nec prodest respondere, potuisse Deum,
constituere Judam in alia occasione, vel
alia vocatione vocare, cui consentiret. Nam
vis impugnationis urget persistendo in illamet gratia, et in illamet occasione, quibus
prævisus fuit Judas restiturus. Et inquiri­
mus, an stante tali gratia, et tali occasione,
et in sensu composito harum circumstan­
tiarum, potuerit Deus Judam convertere ?
Etsi respondetur affirmative,sequitur Deum
potuisse suam præscientiam falsificare,
quod repugnat ; si negative, perspicue in­
fertur, quod nec Judas, supposito illo con­
cursu circumstantiarum antecedentium, qui
de facto fuit, potuerit ad Deum converti :
nam ut nuper dicebamus, potestas ad con­
versionem supernaturalem per prius con- .
venit Deo, quam creaturæ ; et huic repugnat,
si repugnet illi. En qualiter scientia media
ad temperandam gratiæ efficaciam inventa
summam necessitatem, ac desperationem
inducat.
76. Sed objicies : Carentia auxilii ex se objecefficacis ad conversionem Judæ est impedi- ti0
mentum inconjungibile cum tali conver­
sione ; et supposito, quod delur hujusmodi
auxilii carentia, nec Deus, nec Judas potest
illam auferre : et nihilominus Judas libere
omisit conversionem, quia poterat illam
elicere in sensu diviso, et secundum se,
licet illam non potuerit componere cum illa
circumstantia accidentali non habendi au­
xilium efficax : ergo quamvis in Deo praefueritscientia media non conversionis Judæ,
et illa scientia nequeat auferri, nec cum
conversione conjungi, adhuc tamen Judas

52

DE GRATIA EFFICACI.

potuit conversionum elicere secundum se,
futuræ conversionis, sive non futuram con­
et in sensu diviso. Et consequenter sicut
versionem ; sed necessario illud objectum
hujusmodi potentia juxta communem Thopraenovit, ut Adversarii passim concedunt :
mistarum opinionem sufficit ad salvandam
atque ideo necessitas habendi in se illud
libertatem, ita sufficiet in nostro casu.
impedimentum non est consequens, sed
Dispelli- Respondetur concedendo praemissas, et
antecedens. Rursus eo impedimento sup­
tnr' negando consequentiam ob manifestam
posito, nequit Deus ad actualem conver­
rationem disparitatis. Nam potestas volun­
sionem concurrere, quia si concurreret,
tatis creatae est potestas agentis secundi Deo
propriam scientiam falsificaret, quod est
in agendo subordinati ; unde sicut respicit
impossibile. Constat autem, quod volun­
tas creata non valet supernaturalem con­
carentiam conversionis ponendam dependenter a carentia auxilii efficacis : ita respi­
versionem adhuc in sensu diviso elicere,
nisi connotet Deum potentem absolute con­
cit conversionem ut ponendam dependenter
ab auxilio efficaciter applicante ad conver­
currere, eo quod concursus Dei non est
sionem. Quamobrem ut voluntas, quæ actu
circumstantia accidentalis ad supernatura­
lem conversionem, sed per se requiritur ad
caret auxilio efficaci ad conversionem, di­
catur posse absolute converti, satis est, quod
illam. Unde recte infertur, quod juxta prin­
connotet Deum potentem et illam carentiam
cipia scienliæ mediæ Judas non potuerit
auxilii excludere, et auxilium conferre,
absolute converti, quando non est conversus,
et cum illis auxiliis, quæ tunc habuit ; esto
quamvis illud non conferat. Nam auxilium
ut actu collatum non perlinet ad posse, sed
quod in aliis occasionibus, et cum aliis au­
xiliis, si darentur, converti posset. Nec doc­
ad agere : at ut conferibile non pertinet ad
trina, qua utuntur Thomislæ ad explicanI
agere, sed ad posse ; requiritur enim, ut
dam concordiam libertatis cum gratia ex se
|
creatura dicatur posse elicere aliquem ac­
efficaci, quit ullo pacto gratiæ Adversario|
tum, quod connotet Deum potentem præsrum accommodari.
j
tare auxilium efficax ad talem actum.
77. Respondent tertio, suppositionem il- Tetu
Porro, quamvis supposita carentia auxilii
lam scientiae mediae futuri consensus, quæ
•efficacis, nequeat Deus communicare auxi­
est impedimentum inconjungibilecum dis­
lium efficax conjungendo illud cum caren­
sensu, non esse simpliciter antecedentem,
tia ; potest tamen communicare illud se­
sed consequentem ; ideo enim Deus praevidit
cundum se, et in sensu diviso, quæ est
per scientiam mediam, quod si Petrus in
potentia simpliciter, ut declaravimus disp.
tali occasione constitueretur, consentiret, quia
4, dub. 6, et magis constabit ex dicendis
Petrus reipsa, et conditione posita, libere
dub. seq. Praesertim quia illa impotentia,
consentiret. Unde sicut in statu absoluto
qua Deus nequit in illa hypothesi auxilium
Petrum consentire est impedimentum in•efficax communicare., est impotentia conse­
conjungibile cum dissensu ; et ex supposi­
quens liberam ejus determinationem, qua
decrevit non conferre auxilium in tali occa­
tione, quod Petrus consentiat, nequeat im-.
pedimentum illud auferri ; et hoc non
sione: unde relinquit eum absolute liberum,
•et potentem ad collationem auxilii secun­
obstante libere consentit, quia ipse libere
sibi imponit impedimentum illud ad dissen­
dum se consideratam : sicut qui amat,
sum : ita quod Deus præviderit Petrum
nequit tunc in sensu composito odisse ; et
tamen libere amat, quia illa impotentia
consensurum, et quod hæc praescientia ne­
consequitur liberam voluntatis determina­
queat cum dissensu conjungi, nec valeat
tionem ad amorem. Quapropter ex carentia
ex suppositione, quod fit, auferri, minime
auxilii efficacis ad conversionem, cum qua
tollit potestatem ad dissensum, nec praeju­
conversio conjungi non potest, minime in­
dicat libertati, quia est suppositio conse­
fertur, quod voluntas tunc nequeat absolute
quens liberam Petri determinationem ad
converti. Cæterum scientia media futuræ
consensum, quem reipsa haberet, si purinon conversionis Judæ in illa occasione, et I ficaretur conditio.
cum illa gratia, in quibus de facto non fuit
Hæc tamen solutio petit principium ;nam Evertconversus, est impedimentum inconjuncum argumentum probet ante Petri deter- ιατ
gibilo cum actuali conversione in prædicta
minationem dari quoddam impedimentum
hypothesi. Aliunde vero est impedimentum
inconjungibile cum utroque extremo libera Deo inauferibile ; nam Deus non se libere ! tatis, respondet prædiclum impedimentum
determinavit ad præsciendum carentiam ' consequi ad ipsam Petri determinationem:
unde

DISP. VII, DUB. III.
unde pro principio assumit id ipsum, quod
argumentum impugnat. Etdoinderefellitur
eflicaciter : tum quia suppositio nunc actu
existons, quæ ad nullum libertatis exerci­
tium consequuta est, nequit non esse sup­
positio simpliciter antecedens, ut ex ipsis
terminis constare videtur : sed Deum praes­
cire futurum Petri consensum in tali hypo­
thesi, est suppositio nunc actu existons, imo
quæ pro tota æternitate in Deo præfuit ; et
praedicta suppositio non est consequuta ad
aliquod exercitium libertatis Petri : ergo
est suppositio simpliciter antecedens Petri
libertatem. Minor quoad secundam partem,
in qua sola est difficultas, ostenditur ; quia
Petrus ab aeterno non exercuit libertatem,
siquidem tunc erat actu nihil : ergo suppo­
sitio ab aeterno existens non est consequuta
ad exercitium libertatis Petri. Tum etiam,
quia omnis suppositio praesens, vel est sim­
pliciter antecedens, vel consequitur deter­
minationem voluntatis praesentem ; alias
nec erit effectus illius, nec ad ipsam consequetur : atqui suppositio scientiae mediae
de futuro consensu fuit ab aeterno in Deo de
præsenti in nunc aeternitatis ; et aliunde
voluntatis creatae determinatio non fuit ab
æterno praesens, sicut nec ipsa voluntas, ut
communiter docent Adversarii : ergo illa
suppositio scientiae mediae est simpliciter
antecedens. Tum praeterea, quia ad effec­
tum, qui non solum esset, sed qui actu est,
requiritur causa, non solum quae esset, sed
quæ actu sil ; alias daretur effectus in actu
absque causa in actu : atqui suppositio scientiæ mediae ab aeterno habet non solum, quod
esset, sed etiam quod sit ; siquidem Deus
illa usus fuit ab æterno : e contra vero con­
sensus Petri ab æterno non habet esse, sed
solum quod esset,posita conditione : ergo sup­
positio scientiæ mediæ de futuro consensu
non est effectus, aut quasi effectus ejusdem
consensus; ac proinde non consequitur ad
illum. Tum denique, et præcipue, quia im­
plicat, quod aliquid de linea boni consequa­
tur ad exercitium voluntatis creatae,et quod
non consequatur ad exercitium voluntatis
divinæ : sicut repugnat aliquid de linea
boni esse effectum creaturæ, et non esse
effectum Dei : atqui suppositio scientiæ
mediæ de futuro Petri consensu, si in
tali rerum ordine constitueretur, non se­
quitur ad exercitium voluntatis divinæ :
ergo nec sequitur ad exercitium volun­
tatis Petri ; ac proinde est suppositio cum
qua non cohaeret potestas ad oppositum,

53

ut constat ex dictis. Probatur minor, quia
Deus ante omne decretum, sive exercitium
liberum suæ voluntatis, prænoscit per scien­
tiam mediam eventus conditionate futuros,
ut prædictæ scientiæ patroni autumant:
unde consequenter docent, Deum non esse
liberum in praesciendo futura condilionata,
nec posse talem præscienliam impedire, vel
semel habitam a se amovere : ergo suppo­
sitio scientiæ mediæ de futuro Petri con­
sensu, si in tali rerum ordine constitueretur,
non consequitur ad exercitium voluntatis
divinæ.
78. Adde primo, voluntatem creatam non confuta
posse, nec potuisse impedire suppositionem
scientiæ mediæ, nisi vel per modum primi
principii, vel per modum secundi principii
Deo subordinati. Primum dici non potest,
saltem in his quæ sunt de linea boni ; alias
voluntas creata non compararetur ad ea
tanquam voluntas creata, sed potius ut prin­
cipium omnino independens, et a se : quod
implicat in terminis. Si autem dicatur se­
cundum : ergo voluntas creata non potest
illam suppositionem impedire, nisi etiam
Deus possit per modum primi principii : at­
qui Deus nullo modo valet impedire illam
suppositionem, ut Adversarii fatentur : ergo
nec voluntas creata : proinde illa suppositio
est simpliciter, et omnibus modis antece­
dens.
Adde secundo, Adversarios satis commu­
niter probare, Deum necessario praescire
futura condilionata antecedenter ad decre­
tum liberum ; quia ex duabus propositioni­
bus contradictoriis de conditionato futuro
una est determinate vera,et alia determinate
falsa, ob earum oppositionem, ut si dicatur :
Si Petrus constitueretur in tali ordine, con­
verteretur : Non, si Petrus constitueretur in
tali ordine, converteretur. Atqui oppositio
quæ repentur in contradictoriis, si semel
datur, convenit illis necessario ex natura
rei, et antecedenter ad determinationem
cujuscumque causae : ergo suppositio scien­
tiæ mediæ de futuro v. g. Petri consensu,
est necessaria absolute, ex natura rei, et
antecedenter ad omnem determinationem
voluntatis, tam creatae, quam divinæ.
Ex quibus omnibus possumus iterum bre- Ins.!au.
viter formare argumentum
71 pro- ratur
x —>
“
T\ num.
A
positum : quoniam efficacia gratiæ depen-dens môdens a scientia media, et collata adeonsen- tivum·
sum, tollit potestatem ad dissensum : ergo
evertit libertatem. Probatur antecedens,
quia prædicta gratia importat impedimen-

DE GRATIA EFFICACI.

turn inconjungibile cum dissensu, nempe
scientiam mediam futuri consensus ; quod
impedimentum est inauferibile tam a Deo,
quam a creatura ; tam in statu conditionato.
quam in statu absoluto ; et tam potentia
antecedenti, quam potentia consequenti, ut
constat ex hactenus dictis : ergo praedicta
gratia tollit potestatem ad dissensum. Patet
consequentia, quia ut Adversarii affirmant,
non datur vera potestas ad dissensum, nisi
detur vera potestas ad auferendum impedimentum inconjungibile cum illo.

1 « tens habet in voluntates hominum, sicut
« incæteraquæsubcœlosunt. Quod autem
« ista sit doctrina S. Augustini, constat ex
« formalibus verbis ; sic enim primum tes­
! ti timonium inductum habet : Bonas homii α num voluntates ita esse in Dei potes« late, ut eas quo voluerit, faciat inclinari.
« Ecce ad omnipotentiam Dei reducit in
« terminis efficaciam graliæ convertentis
' « hominum voluntates. Et in secundo testii » monio ita dicitur : Deum occultissima, et
« potenlissima suæ medicinæ potestate per« ducere hominum voluntates quo vult: ergo
« apertis verbis dicit ad omnipotentiam Dei
§ IV.
« pertinere illam efficaciam. Et in testimo« nio tertio loco inducto ita dicitur : Sic
Impugnatur amplius efficacia gratix
« enim velle, et nolle in nolentis, aut voa scientia media dependens.
« lentis est potestate, ut divinam non imTertium
"79. Tertio probatur nostra conclusio : | « pedial, nec superet potestatem. Et tandem
tncnium Quoniam efficacia graliæ derivatur a divina ! « in alio testimonio ita habet : Nisi rectisvera omnipotentia ; sive, et in idem redit, gratia i
sime crederemus, et perversas, et Fi^‘"æen' habet esse efficacem, et conjungi infallibili- j a dei contrarias voluntates omnipotentem
ter cum consensu, quia Deus per illam ope- , a Deum ad credendum posse convertere,
rans est omnipotens : sed hæc nequeunt ! α Igitur manifestum est, esse formalem, et
verificari de gratia, quæ in sua efficacia de­
; expressam S. Augustini sententiam, quod
pendeat a scientia media : ergo efficacia ; « gratia habet suam efficaciam ad convergratiæ est independens a prædicta scientia ; j α tendum hominum corda ex Dei omnipoet consequenter nec est, nec dicitur, vere i « tentia ; cum ad Dei omnipotentiam semefficax, quia conferatur eo tempore, in quo I α per recurrat Augustinus, cum de efficacia
per scientiam mediam prævisa fuit habitura
o gratiæ Dei loquitur. Sed Patres reverendi
Effirâcia effectum. Utraque consequentia constat,
« ideo negant Deum sua omnipotentia
gratia.* Major autem est expresse D. Augustini pluα efficaciter movere liberum arbitrium, et
mo$ei' ribus in locis statim referendis. Unde cum
α habere dominium super illud, quia cons« tituunt liberum arbitrium exemptum a
involuit Sanctissimus Pater Clemens VIII, controtatcm versiam de Auxiliis decrevisset resolvere
a dominio Dei; et ita quod Deus possit illud
Clemens juxta mentem D. Augustini, quoddam scripo rogare, et suadere ; non autem possit illud
VIIL tum ex ejus operibus proprio labore, ut par­ ! « immutare, inflectere, et transferre (istis
ticularis Doctor collegit in quindecim capita
a enim terminis utitur S. Augustinus) quodistributum, in quorum quinto hæc haben­ ! α cumque ipse voluerit. » Hactenus prædictur : Ilxc gratia habet suam efficaciam ab
tus ille Magister.
omnipotentia Pei, et a dominio, quod sua di­
Et quamvis allegata testimonia satis evi­
vina Majestas habet in voluntates hominum,
denter probent illam fuisse Augustini sensicut et in extera omnia, qux sub calo sunt, ; tentiam, potest id ipsum amplius confirmari
secundum S. Augustinum. Sed cum mortuo I aliis non minus evidentibus S. Doctoris
Clemente, eadem causa continuaretur sub
authoritatibus. Nam lib. de correpi, et gratia,
Paulo V, et in congregatione 38, ageretur
cap. 14, inquit : « Deus sine dubio habet
Cleraenlis scriPl0, Pater Biistida ne- i « humanorum cordium, quocumque volue"u ‘ gavit illud capitulum 5, continere mentem, ! « ril, inclinandorum omnipolentissimam
F Thom cl sententiam D. Augustini. At M. F. Tho« potestatem. » Et infra : « Magis habet in
ûcLe- mas de Lemos Bastidæ se opposuit, et pro ; « potestate voluntates hominum, quam ipsi
mo?‘ Clemente respondit in hunc modum : e Ve« suas. » Et lib. de gratia et libero arbitrio,
« niamus ad illud, quod principaliter Pater
cap. 21, ait : « .Agit omnipotens Deus in
« proposuit, negando capitulum quintum I v corde hominum etiam motum voluntatis
« continere doctrinam S. Augustini, cum
« eorum, ut per eos agat, quod per eos agere
α ait, gratiam habere efficaciam ex omniα ipse voluerit. » Et loquens ibidem de au­
« potentia Dei, et ex dominio quod omnipoxilio, quo Deus cor regis Assueri irati man­

DISP. VII, DUB. III.

suetum reddidit, hæc habet : α Deus cor
a regis, antequam sermonem mulieris pos« centis audisset, occultissima, et efficacis« sima potestate convertit, et transtulit ab
« indignatione in lenitatem, hoc est de vo« luntate lædendi in voluntatem benefa« ciendi, secundum illud Apostoli : Deus
? enim est qui operatur et velle. Numquid
« homines Dei, qui hæc scripserunt, immo
« ipse Spiritus Dei, quo authore hæc scripta
«sunt, oppugnavit liberum arbitrium?
< Absit. Sed omnipotentis in omnibus et ju­
ti dicium justissimum, et auxilium Dei miσ sericordissimum commendavit. » Idem
repetit innumeris aliis in locis, quæ pro­
lixum essei referre. Unde fidelissimi S.
Augustini discipuli Prosper, et Fulgentius
eandem magistri mentem, et sententiam
D.Prcsp.imitantur. Prosper enim in carmine de In­
gratis, cap. 15, sic ait :

zli vero omnipotens hominem cum gratia
salvat,
Ipsa suum consummat opus, cui tempus
agendi
Semper adest, qux gesta velit, etc.
d.fdj-

Fulgentius etiam in libro de Incarnat, et
gratia, cap. 29 : « Quomodo Deus omnia quæ
« vult facit, si volens hominem salvum fieri,
« cujus salus non nisi a bona incipit vo­
ti luntate, ipsum velle non in homine in« choat, sed ut ab homine nascatur, expec« tat ? O quam pessimum nefas asseritur,
« dumgratiæ Dei contumaciter repugnatur,
α et homines opera Dei se in bonum mutari
α negant, qui homines non essent, nisi bo« nilate Dei operantis existèrent? Itane
« rerum ordo credi, putarive permittatur,
« ut Deus qui creator est hominis, valeat
«hominem facere, non mutare; et qui
« nullius eget adjutorio, ut hominem faciat,
« operari tamen quod vult in hominis vot luntate non possit, priusquam in homi« ne ipsum velle repererit ? Hanc amen« tiam et a fidelibus suis arceat, et ab infi« delibus auferat Deus. » Gratia igitur ex
Jnu Augustini et discipulorum ejus sententia
efficaciam suam trahit ab omnipotentia di•^vina :quod amplius dub. seq. constabit.
Miite 80. Minor vero probatur, quoniam juxta
opinionem nobis adversam, gratiam esse
,'UT,2®’· efficacem consistit
in eo, quod
conferatur
.
7
in eo tempore, in quo per scientiam mediam
ρλη prævisa fuit habitura effectura ·. sed Deum
id potuisse non pertinet ad omnipotentiam,
sed ad scientiam Dei, ut ex se liquet : ergo

gratia in sua efficacia dependens a scientia
media non participat suam efficaciam ab
omnipotentia divina, nec habet conjungi
infallibiliter cum consensu, quia Deus sit
omnipotens.Explicatur hoc amplius;etenim
cum Augustinus locis superius citatis toties
recurrit ad omnipotentiam Dei, ut explicet
gratiæ efficaciam, nequit non intendere,
quod omnipotentia Dei potius splendeat in
gralia efficaci, quam in pure sufficienti :
alias tot verbis, ac praeconiis non amplius
explicaret excellentiam gratiæ efficacis,
quam sufficientis ; et scopum quem respi­
ciebat, non attingeret : quod est indignum
tanto Doctore. Atqui juxta principia scien­
tiae mediae, non magis ostenditur Dei om­
nipotentia in gratia efficaci, quam in suffi­
cienti : ergo gratia efficax dependenter a
scientia media non participat peculiariter
ab omnipotentia suam efficaciam, et longe
exulat a gratia, quam Augustinus asseruit.
Minor ostenditur ; nam in primis si consi­
deramus gratiam efficacem in statu condi­
tionato, eadem prorsus gratia quæ in uno
praevidetur pure sufficiens, praevidetur effi­
cax in alio. Verbi gratia fieri potest, quod
Deus praeviderit hæc futura conditionata :
Si Petrus in tali occasione, et cum tali gratia
constitueretur, consentiret : Si Paulus in
eadem occasione, et cum eadem gratia consti­
tueretur, non consentiret. Ubi, ut vides, ex
parte conditionis, sive antecedentis ponitur
idem prorsus effectus divinae omnipotentiae,
nempe occasio, et gratia : ergo utrobique
aeque explicatur divina omnipotentia ; et
tamen gratia in Petro praevidetur efficax,
siquidem praevidetur conjuncta cum effectu ;
in Paulo vero prævidetur pure sufficiens,
cum praevideatur effectu privata : ergo non
magis splendet Dei omnipotentia in gratia
efficaci, ac in pure sufficienti. Similiter in
statu absoluto, Petrus, et Paulus consti­
tuuntur in eadem occasione, et cum eadem
gratia, quin Deus plus producat in uno,
quam in alio, ut Adversarii palam admit­
tunt ; et tamen gratia in Petro est efficax,
siquidem illum convertit ; et in Paulo est
pure sufficiens, siquidem effectum non cau­
sât : ergo non magis splendet, aut explica­
tur omnipotentia Dei in gralia efficaci, ac
sufficienti.
Nec valet in hac parte recursus ad con­
sensum, quem Deus causal in Petro, et non
causât in Paulo ; nam consensus est effec­
tus gratiæ efficacis, atque ideo illam praesupponit : quamobrem si antecedenter ad

56

DE GRATI

A EFFICACI.

I
DISP. ’

turum non esset impedibile a Petro, talis j έ Ci.iQ consequitur, convenit Deo absoluto, et in- I
consensum, el dissensum Petrus, et Paulus
sunt prorsus æquales in eo, quod a Deo re­
præscienlia esset suppositio omnino ante­
dependenter a voluntate producendi libeceperunt ; omnipotentia Dei pro illo priori
cedens, et quæ Petri libertatem destrueret,
tfcsi· rum arbitrium, et conservandi illaesa ejus '
non magis explicatur in gratia unius, ac in
ut fatentur Adversarii : deinde si illa præstX jura ; hæc quippe voluntas aliquod divinæ
gratia alterius ; cum tamen in uno sit effi­
cientia esset impedibilis a Deo, scientia
I lu· libertatis exercitium est : atqui ex supposi­
cax, et in altero pure sufficiens.
media esset Deo libera, et non necessario
tione, quod Deus praeviderit futurum esso
I
Nec iterum prodest recursus ad majorita- I conveniens, quod negant iidem Aulhores,
in tali occasione dissensum, manet impo­
tem gratiæ in esse gratiæ, quia quod gratia
et salis consequenter, cum asserant scientens decernere, et causare in tali occasione
tiam mediam convenire Deo antecedenter
I
Petri sit major in esse beneficii, non prove­
dirsensum : et e converso, posita praescien­
ad omne decretum : ergo Deum præscire
I
nit ex eo, quod Deus amplius quid produ­
tia futuri consensus, fit proxime potens ad
I
illum decernendum, et causandum : ergo
xerit in Petro, quam in Paulo ; sed ex eo, l consensum Petri conditionate futurum, est
Deus non est ex se omnipotens ad decer­
quod præsciverit futurum Petri consensum ;
impedibile a creatura, et non est impedi’
bile a Deo. Tum denique, et urgentius,
'
nendum, et causandum consensum ; sed
præscire autem non est actus proprius om­
potens per additamentum scientiae mediæ a
nipotentiae, sed scientiae : ergo omnipotentia . quia posita voluntate in illa occasione, in
sola voluntate creata ponibile, vel auferiDei non magis splendet in gratia Petri, ac
qua prævisa fuit consensura, vel Deus ; po­
bile.
in gratia Pauli, sed æqualiter se habet ad
test causare dissensum, vel non potest
Deinde, si voluntas in statu absoluto ali­
utrumque.
Si primum : ergo Deus potest impedire
i
quid de linea boni poneret, ad quod non
Scientia 81. Confirmatur, quia ita abest, ut graveritatem objectivam futuri consensus, at1
concurreret omnipotentia divina, eo ipso
nono> tia efficax dependens a scientia media sit
que ideo falsificare praescientiam ; quod Ad­
argueretur Deum non esse omnipotentem ;
ram1 e^ectus
divinæ omnipotentiae, ilversarii non admittunt. Si secundum: ergo
siquidem non ageret effectus a potentia in­
suinma lamque nobia, manifestet, quod potius Dei
plus potest creatura, quam Deus ; siquidem
feriori productos : ergo si in statu conditio­
in illo circumstantiarum concursu adhuc
'
potentiam deprimit, et imminuit : ergo non
nal ponitur aliquid, ad quod divina omni­
est admittenda gratia efficax, quæ a scien­
dissentire valet, alias non libere consenti­
potentia non concurrat, eo ipso argueretur,
tia media dependeat. Probatur antecedens :
ret. Nequit autem admitti, quod plus pos­
Deum in eo statu, vel prout se habet ad ea,
tum quia juxta principia scientiae mediae,
sit creatura, quam Deus, nisi deprimendo,
quæ ad illum statum spectant, non esse
non potest Deus causare consensum Petri
et prosternendo divinam omnipotentiam :
omnipotentem : atqui in eo statu ponitur
in instanti A, nisi prius praenoverit Petrum
ergo, etc.
aliquod reale praedicatum dependenter a
consensurum, si in tali instanti constitua­
82. Nec satisfacit, si cum Adversariis Efr
voluntate creata, ad quod divina omnipo­
respondeas, virtutem quam habet creata 5113
tur ·, ita quod hujusmodi praescientia est re­
tentia non concurrat : ergo Deus in eo statu
quisitum ex parte Dei se tenens, ut possit
voluntas ad inducendum, vel impediendum
non est omnipotens. Probatur minor, quia
consensum Petri decernere, et producere ;
scientiam mediam, non convenire illi ex
*μι in eo statu ponitur veritas objectiva consensed Deum praescivisse hujusmodi futurum
se, hoc est independenter ab omnipotentia
sus conditionate futuri, quæ est objectum
conditionatum, non cadit sub potestate Dei ;
Dei, sed dependenter ab illa, a qua habet
scientiæmediae, etconditioindispensabiliter
siquidem scientia media non est libera
totum suum esse. Unde non requiritur,
requisita, ut Deus possit decernere consen­
Deo, nec illi ex se convenit, sed aliunde,
quod juxta principia scientiae mediae immi­
sam :et hujusmodi veritas dependet a vo­
nempe ex suppositione consensus conditionuatur omnipotentia Dei, sed magis infer­
luntate creata, alias esset suppositio simpli­
nate futuri : ergo gratia efficax dependens
tur oppositum ; nam Deus est ita potens,
citer antecedens respectu illius, ejusque
a scientia media deprimit, et imminuit di­
ut valeat producere liberum arbitrium ita
libertatem everteret : et ponitur indepen­
vinam omnipotentiam. Patet consequentia,
indifferens, ut queat se pro libito ad utram­
denter ab omnipotentia divina, alias esset
quia non est potentia omnipotens, quæ in­
libet partem determinare, et consequenter
voluntaria, el libera; siquidem omnipoten­
diget aliquo requisito ad agendum, et illud
scientiam mediam inducere, vel auferre.
tia non concurrit, nisi applicata per volun­
non habet ex se, sed aliunde : talis est gra­
Et quamvis Deus facta suppositione consen­
tatem : aliquod ergo prædicatum reale po­
tia quæ supponit scientiam mediam, ut
sus conditionate futuri, illum necessario
nitur in statu conditionato dependens a vo­
constat ex inducta probatione : ergo, etc.
praevideat, nihilominus hæc necessitas nul­
luntate creata, ad quod omnipotentia Dei
Tum etiam, quia omnipotentia debet esse
lam Deo irrogat imperfectionem ·, nam
non concurrit.
virtus infinita non solum in agendo, sed
consequitur libertatem producendi liberum
83. Przterea, illa conditio necessaria, ut
etiam in impediendo ; atque ideo quidquid
arbitrium, et servandi illaesa ejus jura.
Deus decernat, et causet consensum libe­
est impedibile a creatura, debet etiam esse
Hæc, inquam, responsio non satisfacit, præe>
rum, nempe præscientia ipsius ut conditio­
impedibile ab omnipotentia : atqui Deum
sed plura involvit falsa, quæ nec inter se, d,Iuf
nate futuri, dependet vel a voluntate creata
præscire consensum Petri conditionate fu­
nec cum veris principiis conciliari possunt.
ut subordinala Deo in appositione talis con­
turum, est impedibile a Petro, et non est
Nam in primis scientia media consensus,
ditionis ; vel a voluntate ut Deo non subor­
impedibile a Deo, si semel gratia efficax a
vel dissensus conditionatefuturi non conse­
scientia media dependet : ergo hujusmodi
dinate ? Si dicatur hoc ultimum, evidenter
quitur ullum exercitium libertatis divinæ,
gratia omnipotentiam Dei deprimit, et im­
infertur, aliquid cadere intra sphaeram
sed antecedenter ad illud inest necessario
minuit. Probatur minor, quia si Deum
voluntatis creatæ, quod non continetur intra
Deo, ut hujus scientiae patroni affirmant :
præscire consensum Petri conditionate fu­
potentiam divinam, et consequenter Deum
ergo necessitas quæ ad talem scientiam
consequitur,
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

1, DUB. III.

57

non esse omnipotentem ; quandoquidem
voluntas creata aliquid de linea boni causât
sine subordinatione ad potentiam Dei, et
independenter ab illa. Primum autem juxta Tollit
principia scientiæ mediæ dici non valet ; natioquia si voluntas creata ut subordinata Deocr^et„ræ
est principium illius determinationis, seu ad
veritatis objeclivæ : ergo sicut illa determi- ' ra’
natio dependet immediate a voluntate crea­
ta tanquam a causa secunda, ita dependebit
saltem mediale a Deo sicut a causa prima ;
ac per consequens sicut est libera creaturae,
ita erit libera Deo : sed illa veritas objec­
tiva, quæ est objectum scientiae mediæ. ne­
quit esse libera Deo, quin ipsa scientia
Deo libera sit : ergo si voluntas creata ut
subordinata Deo causât veritatem illam
objectivam, scientia media erit libera Deo ·,
quod tamen ejus professores nolunt admit­
tere.
Tandem, illa veritas objectiva, seu futuritio conditionata, quæ est objectum scien­
tiae mediæ, non pertinet ad statum purae
possibilitatis, alias non ad scientiam me­
diam, sed adscientiam simplicis intelligentiæ pertineret : ergo importat aliquod præ­
dicatum reale superadditum praedicatis me­
re possibilibus ; et tamen hæc superadditio
non iit per potentiam Dei : ergo non conti netur intra ejus potentiam, ac proinde Deus
non erit omnipotens. Minor subsumpta
est manifesta in principiis scientiæ mediæ ;
nam eis stando, illa superadditio antece­
dit omne exercitium liberum voluntatis
divinæ : sed Deus nihil facit nisi media
potentia libere applicata per voluntatem :
ergo illa superadditio non fit per potentiam
Dei.
84. Ad hæc : D. Augustinus in testimoniis
supra relatis probat efficaciam gratiæ ex
maxima excellentia divinæ potentiæ supra
voluntatem creatam, et ex maxima subjec­
tione voluntatis creatæ ad Deum : sed si
gratia est efficax dependenter a scientia
media, potentia Dei summe deprimitur, et
voluntas creata supra modum extollitur :
ergo asserere gratiam esse efficacem depen­
denter a scientia media, est contra Augus- Dum
tinum, cujus mentem investigabat Cie-Jjfa.
mens VIII, pro hujus controversiae résolu-crea­
tione. Minor constat ex dictis ; nam juxta depnprincipia scientiæ mediæ necessario dicendum est, praescientiam consensus futuri namdiconditionati non esse impedibilem a Deo,
et esse impedibilem a voluntate creata :
veritatem objectivam esse independentem
D

58

DE GRATIA SFFICACI.

a Deo, et a voluntate creata dependere :
consensum transferri ab statu puræ possi­
bilitatis ad statum conditionals? futucilio­
nis. non a Deo, sed a creatura : hoc autem
asserere supra modum extollit voluntatem
creatam, et summe deprimit potentiam
divinam, ut ex ipsis vocibus constat : ergo,
Ctc. Unde liquet, quam frivole in illa Ad­
versariorum responsione dicatur, Deum
hanc naturam dedisse libero arbitrio : tam
quia Deus non potuit conferre crealuræ
excellentiam, quæ ipsius Dei excellentiam
imminuat : tum quia si illa exemptissima
facultas creaturae conveniret, ipsam exi­
meret a subordinatione ad Deum, et cons­
titueret in ratione primi principii, et con­
sequenter non esset ab alio principio.
Quibus adde, Deum in Adversariorum
opinione non posse procedere ad decer­
nendum, vel causandum consensum libe­
rum crealuræ, nisi antecedenter habeat
præscientiam ipsius consensus conditionate futuri ; creaturam vero posse antece­
denter ad omnem liberam Dei determina­
tionem illam Dei præscientiam impedire,
atque ideo posse determinare, et ligare
divinam potentiam, ne ad consensum con­
currat. Quid est hoc, nisi creaturam subordinare sibi divinam potentiam, et volunta­
tem? E contra vero dicunt, quod si Deus
praesciat consensum conditionate futurum,
fit habilis, et expeditus ad decernendum,
et causandum consensum ; et quod crea­
tura, et non Deus potest illam præscientiam
causare ; ac proinde creaturam constituere
QUæ Deum in ratione potentis proxime, et exgjj1 pedite. Quid est hoc, quam creaturam solcrea- vere vincula quibus ligabatur Creatoris
roæaL manus? Quid est hoc, quam creaturam esse
Creatorem, et Creatorem esse creaturam ?
Quid est hoc, quam totum salutis nego­
tium ordiri a conditione, quam creatura
pro libito Deo non volenti præfigit ? Sic—
cine se habet gratia efficax Augustiniana?
Hæc meditabatur S. Pater, cum tot praeco­
niis commendavit potentiam Dei, ut gratiæ
efficaciam describeret? Quis hæc credat?
Et ne credat (quod optamus) praeter testi­
monia supra relata, legat caput 95 EnchiD v ridii, ubi S. Doctor ait : « Tunc in claris« sima luce sapientia videbitur, quod nunc
« piorum fides habet, antequam manifesta
« cognitione videatur, quam certa, et im« mutabilis, et efficacissima sit voluntas
« Dei ; quam multa possit, et non velit ;
« nihil autem velit, quod non possit ;

«
te
«
«
«
«
«
«

J

quamque sit verum, quod in coelo ca­
nitur : Deus autem noster in coelo, et
in terra omnia quæcumquo voluit, fecit.
Quod utique non est verum, si aliqua
voluit,et non fecit; et quod est indignius,
ideo non fecit, quoniam ne fieret quod
volebat omnipotens, voluntas hominis
impedivit. »

I

§ v.
Roboratur amplius prxcedens argumentum.

1

85. Quæ § præcedenti diximus, possunt Ala:
urgentius roborari sequenti discursu , quo-^J
niam si gratia esset efficax dependenier a'bw
scientia media, fieri posset quod Deus esset
impotens ad convertendum hominem effi­
caciter : sed cum hac impotentia non cohæret, quod Deus sit omnipotens: ergo ita
abest, quod efficacia gratiæ dependens a
scientia media commendet, et manifestet
divinam omnipotentiam, ut potius illam
deprimat, et imminuat. Sequela ostenditur, Εΐ[β
quia gratia efficax dependenter a scientia t«l
media non conjungitur ex se infallibiliter^
cum conversione, sed tantum ex supposi-’"^
tione præscientiæ consensus conditionatecsseit
futuri sub tali gratia : quæ præscientia est
conditio indispensabiliter necessaria, uP^
Deus efficaciter concurrat ad conversionem,• c«w
Λ
ut Adversarii discurrunt: atqui fieri potest,510**
utDeus praeviderit hominem cuilibet gratiæ
restiturum ; cum enim quaelibet gratia sit
frustrabilis per liberum arbitrium, ut Ad­
versarii autumant, minime repugnat, quod
Deus praeviderit aliquem hominem repu­
gnaturum fore omnibus auxiliis : ergo in
praedicto eventu , Deus manet impotens
causare efficaciter conversionem.
Minor autem est satis manifesta; nam
Scriptura, et Patres ex infinita virtute Dei
probant, quod possit voluntatem creatam
immutare, et ad se convertere : ergo non
cohæret cum omnipotentia Dei, quod Deus
sit impotens causare efficaciter conversio­
nem. Præcipua Scripturae testimonia sunt
hæc. Proverb. 21 : Sicut divisiones aqua-pnrefi
rum, ita cor regis in manu Domini: quocum- 311
que voluerit, inclinabit illud. Sapient. 12 :
Subest tibi, cum volueris, posse. Matth. 3
Potens est Deus de lapidibus istis suscitare
filios Abrahæ. 2 ad Corinth. 9 : Potens est
autem Deus omnem gratiam abundare facere
in vobis, ut in omnibus semper omnem suffi­
cientiam habentes, abundetis in omne opus

DISP. X

Jut/ bonum. Judæ Canonica in fine : Ei autem,
U!!t'‘"c qui potens est vos conservare sine peccato, et
constituere ante conspectum gIorix sua imma­
culatos. Quæ testimonia sunt adeo mani­
festa, ut sine ingenti errore in Eide con­
cedi non possit, quod Deus sit impotens
aliquem hominem convertere. Unde Au­
gust. cap. 9Ί Enchiridii , ait : Quis tam
impie desipiat, ut dicat Deum malas homi­
num voluntates, quas voluerit, quando vo­
luerit, quomodo voluerit, ubi voluerit, in
bonum non, posse convertere ? Et in lib. de
gratia, et Ubero arbitrio, cap. 14, ait : Rec­
tissime credimus etiam perversas, et Fidei
contrarias voluntates omnipotentem Deum
posse convertere. Et lib. de corrept. et gratia,
cap. 14, inquit : 1 'olenti salvum facere nullumhominisresistit arbitrium ; sic enim velle,
vel nolle in volentis, aut nolentis est potestate,
ut divinam voluntatem non impediat, nec su­
peret potestatem. Et addit : Habens humano­
rum cordium quo placet, inclinandorum omnipotentissimam potestatem. Et quxst. 2 ad
Simplicianum, circa medium, inquit : Quis
dicat defuisse Deo modum vocandi, quo etiam
Esau ad eam fidem mentem applicaret, vo­
lunt atemque conjungeret, in qua Jacob justi­
ficatus est? Similia repetit in lib. de bono
perseverantix, cap. 8, et in lib. de gratia
Christi, cap. 24 et alibi sæpe. Cui consonant
D.Hw.Hiérpnym. Matth. 9, Ambros. Lucx 9, lib.
Dctry. G caP- 3, Chrysost. hom. 2, in Psalm. CO,
££*· Prosper, lib. 1, de vocat, gentium, cap. ult.
htnseilib. 2. cap. 8 et in carmine de Ingratis,
&Βαπ· cap. 14 et 15, Fulgentius de Incarnat, et
gratia Christi, cap. 29 et lib. 1 ad Monirn.
cap. 12, Petrus Diaconus de Incarnat, et
gratia, cap. 8, et denique communiter alii
Patres. Unde apud Ecclesiam Orientalem
bEni. liæcex D. Basilio fuit communis oratio, ut
refert Petrus Diaconus lib. de Incarnat, et
gratia, cap. 8 : Malos, quxsumus, bonos fa­
cito ; bonos in bonitate conserva; omnia
enim potes : quem enim volueris, salvas: et
non est qui resistat tibi.
Pna 86. Hujus rationis pondus vehementer
' premit Adversarios, et in varios dicendi
modos adducit, quorum principaliores tan­
tum referemus, et confutabimus. Quidam
dixerunt hæc testimonia solum docere,
quod Deus possit omnia quæ vult, et quod
Deo volenti nullum resistat arbitrium, ut
ia pluribus eorum insinuari videtur. Hoc
aatem, inquiunt, ideo est, quia Deus non
vult consensum nostrum, nisi per scien­
tiam mediam illum praeviderit conditio-

, DUB. III.

59

nate futurum. Hujusmodi vero scientia
præsupposita, manet Deus expedite potens
ad causandum efficaciter consensum : et
liberum arbitrium non resistit Deo vocanti,
imo nec resistere poterit in sensu compo­
sito, conjungendo videlicet dissensum cum
præscientia. Quod sufficit ad salvandam
omnipotentiam divinam.
Hæc tamen responsio facile rejicitur.
Primo, quia juxta illam non potest DensPlexeJas
convertere voluntatem, quando, et quomodo^^^
voluerit ; sed quando, et quomodo voluntas
creata conditionate voluerit : quod aperte
contradicit Augustino supra citato. Secundo,
quia ideo Patres probant Deum posse ho­
minem convertere, quia omnia potest, ut
constat ex oratione D. Basilii ; et tamen
juxta principia scientiae mediae, et doctri­
nam hujus responsionis, Deus non potest
causare omnem consensum,sed solum illum
consensum, quem praevidit futurum. Tertio,
quia Deus non agit, nisi praesupposilo quod
velit, ut hæc responsio tradit : sed scientia
modia impedit Deum, ut possit velle con­
sensum, si praevidit dissensum conditionate
futurum, ut eadem responsio supponit :
ergo impedit, ne Deus possit efficere con­
sensum, atque ideo convertere voluntatem.
Quarto, quia Scriptura, et Patres docent,
quod Deus possit absolute quemcumque ho­
minem ad se convertere ; ita ut impietas sit
id non concedere : at argumentum a nobis
factura probat juxta principia scientiae mediæ dari posse homines a Deo inconverti­
biles, eos nimirum quos Deus forte praevidit
repugnaturos omni auxilio, quod est possi­
bile, et contingens : et hujusmodi inconve­
niens non vitatur per hanc responsionem,
sed potius supponitur, et devoratur : ergo
prædicta responsio nequitsustineri. Quinto,
quia juxta illam, etiamsi Deus non esset
omnipotens, sed tantum omniscius, posset
hominem efficaciter convertere^ siquidem
hæc efficacia non reducitur ad Dei poten­
tiam, sed ad præscientiam : consequens
directe adversatur relatis testimoniis, quæ
ideo probant, Deum posse hominem con­
vertere , quia omnia potest: ergo, etc.
Ultimo, et præcipue, quia propositiones
doctrinales indefinitæ æquivalent univer­
salibus : sed relata testimonia asserunt
indefinite Deum posse convertere homines:
crgosignificant Deum posse convertere om­
nes, et singulos homines. Hoc autem non
salvatur juxta hanc responsionem, cum
limitet prædicta testimonia ad eos tantum

60

DE GRATIA EFFICACI.

consensus, quos Deus vult; et asserat non
posse Deum velle, nisi eos consensus, quos
præsc’t futuros. Tradita igitur solutio sus­
tineri nequit; sed vel authoritatem Scriptu­
rae, et Patrum parvipendet, vel argumen­
tum in suo robore relinquit.
Soarii
87' Propter haec alii aliter difficultati
Cttb
çiuoh occurrunt negando majorem, ad cujus pro­
bationem respondet primo Suarez in opusc.
lib. 3, de auxiliis, cap. 14, num. 16, his
verbis : « Deinde animadverto, posse ho« minem interdum ita esse dispositum, ut
(I nulla ordinaria vocatione convertendus
u sit. L-nde non est inconveniens, quod po­
« tuerit Deus illa conditionata scientia de
α aliquo praevidere, non esse convertendum
u omnibus auxiliis ordinariis gratiæ ; ta­
et men quia præter hæc auxilia potest Deus
|
u infinitis modis hominem adjuvare, et
« vocare; ideo simpliciter fieri non potest,
quin præcognoscat Deus plures gratias,
« seu auxilia, quibus de facto converteret
hominem, si vellet illa præstare. » Et
infra addit : « Non est contingens, ut
« ex tot gratiæ auxiliis, et vocationibus
« non præcognoscatur aliqua, cui homo
« consensurus sit. Quod si quis mordicus
contendat totam hanc impossibilitatem
α esse moralem, atque ideo non implicare
« contradictionem, quod oppositum acci­
η dat, cum simpliciter loquendo ex liber­
« tatis usu pendeal ; ideoque simpliciter
« admittendum esse, posse ita accidere lo­
te gice, seu metaphysice loquendo : respon­
« detur totum hoc verum esse, nullumque
« inde sequi inconveniens. Nam si per im­
« possibile admitteremus, aliquam volun­
« tatem futuram fuisse tam pravam,utomα nibus temporibus, et momentis reslilura
α esset cuicumque vocationi quantumvis
« potentissimæ, inde nihil sequitur contra
« divinam omnipotentiam ;
sed solum
U sequitur voluntatem vere , et proprie
« manere liberam, posita quacumque Dei
α vocatione, quod verissimum est. » Hæc
citatus Author, quibus similia addit torn. 2,
degratia, lib. 3, cap. 41 et lib. 5, cap. 8.
Pneelu- Cæterum hæc responsio non diluit vim
ώ,“Γ' argumenti nostri. Quod ut evidentius cons­
tet , prius confutabimus primam illam
Suarii propositionem, nempe quod mora­
liter loquendo fieri non potest, utDeuspræviderit voluntatem creatam restituram fore
omnibus gratiæ auxiliis ; et deinde impu­
gnabimus secundam, videlicet id non re­
pugnare metaphysice. Prioris ergo propo­
a

sitionis impugnatio sic formatur ; quoniam
authoritales Scripturae, et I’utruin supra
relatæ aperte docent, Deum sua omnipoten­
tia posse hominem convertere non solum
in tota vita, sed etiam in quolibet instanti,
vel in brevi aliqua duratione, ut eas le­
genti liquido constabit ; et in hac hvpolhesi,
hoc est, respective ad unum instans deternatum, aut brevem aliquam durationem
procedit argumentum nostrum. Atqui juxta
principia scientiæ mediæ fieri moral iter
potest,ut voluntas creata prævideatur resti- mJ
tura omnibus auxiliis, quæ ipsi in aliquo
instanti determinato possunt conferri ; et
rursus, .Deus non potest illam efficaciter iniusjt·
illo instanti convertere, nisi supposition,
scientia media futuri in eodem instanticon- u·»
Π‘ttï
sensus, ut hujus scientiæ patroni loquun- lfr,^
tur. Ergo hæc responsio non satisfacit, necj*£*
consonat testimoniis supra relatis. Minor mi»
quoad primam partem, in qua sola potest “g'
esse difficultas, ostenditur ; quoniam licet
|
forte repugnet, morali fer loquendo, quod
I
voluntas per totam vitam hominis, aut per
I
notabile aliquod spatium resistat omnibus
|
gratiæ auxiliis, si hæc continuo ipsi confe- ;
rantur ; nihilominus non repugnat, adhuc
;
moraliter loquendo, quod auxiliis ex natura
I
sua non efficacibus, qualia sunt omnia quæ
>
ab Authoribus scientiæ mediæ asseruntur,
per aliquod momentum, aut breve spatium
resistat. Cum enim nullum eorum physice,
et ex natura sua trahat voluntatem infalli­
biliter ad consensum, sed tantum alliciat
moraliter, et ex parte objecti, nullumque
repræsentet objectum, quod voluntatis ca­
pacitatem adæquet, et ejus appetitum om­
nino satiet; minime repugnat adhuc mora­
liter, quod voluntas omnia auxilia pro
aliquo instanti refutet, et frustret. Ergo
contingens est, moraliter loquendo, quod
i Deus præviderit per scientiam mediam vo­
luntatem pro aliqua duratione restituram
fore omnibus gratiæ auxiliis ; in quo casu
manet Deus impotens ad convertendum
voluntatem in illaduratione. Et tunc urget
I authoritas Augustini : Quis tam impie ilesi- d. .tx
piat, ut dicat, Deum malas hominum volun­
tates, quas coluerit, et quando voluerit, etc.
non posse in bonum convertere ?
88. Explicatur hoc exemplo peccatorum
venialium Adversariis valde familiari :quo-PJl,£f:.
niam licet juxta communem, tam naturæ,
quam gratiæ providentiam fieri non possit,
I moraliter loquendo, quod voluntas per Ιο­
ί tam vitam, aut per notabile aliquod spa­
tium

DISP. VII, DUB. ΠΙ.
tium vitet cuncta peccata venialia ; fieri
tamen, moraliter loquendo, valet quod vitet
cuncta peccata venialia per aliquod momen­
tum, aut breve spatium occurrentia, ut ex
communi Theologorum placito supra docui­
mus disp. 3, dub. 7. Et hujus ratio est, quo­
niam objecta peccatorum venialium non
movent, nisi ex parte objecti alliciendo, et
invitando voluntatem : quæ motio, cum ex
genere suo non sit efficax, vinci, et refutari
potest, saltem per breve spatium ; quamvis
voluntas ob suam vertibilitatem, et defectibilitatem non persistat in continua resis­
tentia per longum tempus. Constat autem,
quod auxilia ab Adversariis admissa non
movent ex se physice, et efficaciter ; sed
tantum moraliter, et objective. Ergo quam­
vis moraliter fieri non possit, quod volun­
tas obsuam vertibilitatem resistat continuo
omnibus auxiliis sibi continuo per longam
durationem impressis ; fieri tamen optime
valet, adhuc moraliter loquendo, quod re­
futet pro aliquo brevi spatio cuncta auxilia,
quæ sibi in tali duratione communicantur.
Ergo contingens est, moraliter loquendo,
quod Deus id praeviderit. Sed in ea hypothesi Deus nequit voluntatem efficaciter
convertere : ergo Deus non est omnipotens
ad convertendum voluntatem quando, et ubi
voluerit; sed quando, et ubi voluntas se
converterit.
uwar Expenditur amplius idem exemplum ;
fv ‘ . nam licet Deus per scientiam simplicis in— ■ telligentiae evidenter cognoscat voluntatem
creatam cum communibus praecise gratiæ
auxiliis relictam infallibiliter peccaturam
esse venialiter intra aliquod notabile spa­
tium ; nihilominus per talem scientiam
non præcognoscit certo, et infallibiliter in
qua materia, vel quo peccati genere, et circa
quod objectum voluntas deficiet ; quia nul­
lum objectum in particulari movet ex sua
natura efficaciter, et infallibiliter ad pec­
candum. Atqui auxilia gratiæ ab adversariis
asserta, ex suapte natura non movent effi­
caciter, et infallibiliter voluntatem, sed
solum moraliter, et objective. Ergo quam­
vis Deus per scientiam simplicis intelligenfiæ videat evidenter voluntatem , si per
longum tempus excitetur auxiliis, alicui
tandem consensuram fore : nihilominus
nullum auxilium in particulari recognos­
cet, quod consensum infallibiliter inferat :
et consequenter non manet potens ad cau­
sandam conversionem quando, et quomodo
voluerit. Patet consequentia, quia omni­

61

potentia nonexequitur effectum per media
vaga, et in confuso, sed per media in par­
ticulari sumpta; hæc quippe tantum sunt,
quæ exequutioni mandari valent : ergo si
Deus intra latitudinem suæ omnipotentiae
non recognoscit aliquod medium in parti­
culari cum conversione connexum (esto vi­
deat quod alicui vage sumpto voluntas con­
sentiet) non manet potens ad causandam
conversionem quando, et quomodo, et ubi
voluerit.
Confirmatur ; nam si ex eo, quod mora- ConDrliter loquendo fieri non possit, quod Deus matnr·
praeviderit voluntatem restituram esse om­
nibus gratiæ auxiliis, salvaretur Deum esse
omnipotentem ad convertendum hominem
in aliquo instanti determinato, vol hoc ideo
esset, quia supposita illa praescientia, Deus
in praedicto instanti conferret omnia gratiæ
auxilia, vel quia unum, vel quia aliqua?
Neutrum dici potest : ergo impossibilitas
illa moralis nihil prodest ad salvandam
divinam omnipotentiam. Probatur minor ;
nam in primis nequeunt omnia gratiæ au­
xilia simul in eodem instanti produci, ut
ex se liquet : ergo quod Deus præviderit
voluntatem restituram non esse omnibus
gratiæ auxiliis, nihil prodest ad verificandum, quod sit omnipotens ad eam in aliquo
instantj infallibiliterconvertendam. Deinde
unicum auxilium morale non importat
connexionem infallibilem physicam, vel
moralem cum effectu ; sed tam physice,
quam moraliter potest refutari : ergo Deus
nequit efficaciter medio unico auxilio mo­
ral· consequi infallibiliter voluntatis assen­
sum. Tandem aliqua auxilia, licet plura
sint, non inferunt infallibiliter consensum
pro aliquo determinato spatio ; sed tam
physice, quam moraliter queunt pro brevi
aliqua duratione frustrari, ut Adversarii
admittunt, et constat exemplo peccatorum
venialium : ergo collatio aliquorum auxi­
liorum non praestat, ut Deus infallibiliter
consensum voluntatis assequatur. Quid ergo
potest amplius divina omnipotentia facere,
ut consensum creaturae infallibiliter asse­
quatur? Nihil profecto juxta scientiæ mediæ
principia. Et sic nequit juxta ea principia
appellari omnipotens.
89. Sed veniamus jam ad secundam Suarii ηωιη
responsionem, nempe non repugnare lo- ^uru
gice, vel metaphysice, quod Deus per scien- admittiam mediam præviderit voluntatem restituram fore omnibus auxiliis, quibusSuarius
potest a Deo praeveniri. Quæ propositioa,3tnlUil

62

DE GRATIA EFFICACI:

absurdior est, quam præcedens : nam ex
ea liquido infertur, Deum non esse logice,
et metaphysice omnipotentem. Tum quia
in Adversariorum opinione, fieri non po­
test logice, vel metaphysice, quod Deus causet efficaciter consensum liberum, nisi de­
pendenter a præscientia consensus condi­
tionate futuri : sed fieri tam metaphysice,
quam logice valet, quod praeviderit volun­
tatem reslituram fore omnibus auxiliis,
quibus potest eam praevenire, ut asserit
Suarius : ergo in eo eventu Deus non est
omnipotens logice, et metaphysice ad cau­
sandum prædictum consensum. Tum etiam,
quia omnipotentia logice, et metaphysice
considerata respicit omne faclibile, et
producibile absolute : sed in eo eventa
consensus voluntatis est absolute possibilis,
alias voluntas esset omnino determinata
ad dissensum : ergo si in praedicto casu
Deus non potest eflicaciter voluntatem con­
vertere, non manet omnipotens. Tum prae­
terea, quia illud principium non est logice,
et metaphysice, atque adeo absolute omni­
potens, quod nequit effectum efficaciter asse­
qui, quantumcunque excogitet, inveniat, et
applicet omnia media sibi possibilia, ut ex
terminis constare videtur : atqui metaphy­
sice, et logice fieri potest, quod Deus ex una
parte excogitet, et applicet omnia, media
sibi possibilia ad consequendum consen­
sum liberum voluntatis; el quod ex alia
parte voluntas omnia praedicta media refu­
tet, et abjiciat (alias logice, et metaphysice
fieri non posset, quod voluntas prævideretur restitura omnibus, et singulis gratiæ
auxiliis, ut Suarius asserit) : ergo Deus
logice, et metaphysice loquendo non est
omnipotens. Tum denique, et praecipue,
quia illud principium non est logice, et
metaphysice omnipotens in movendo, et
agendo, cui quantumcunque agat, resistit
creatura : nam potentia infinita vincit quam­
cunque resistentiam ; et si non vincit, eo
ipso non est infinita, sed habet terminum
in agendo : atqui fieri metaphysice, et lo­
gice potest, ut licet Deus moveat volunta­
tem omnibus mediis sibi possibilibus,
nempe cunctis auxiliis gratiæ, voluntas ni­
hilominus Deo moventi resistat, et consen­
sum deneget : ergo si vera est doctrina
Suarii, Deus non est omnipotens logice, et
metaphysice. Quod non est minus falsum,
et impium, ac dicere Deum non esse infinite
perfectum logice, et metaphysice.
90. Secundo nostræ rationi occurrit Ri­

palda tom. 2, dist. 109, sect 3, ubi ait tes-Aiilf~.
timonia supra relata evincere, quod Deus^'p.’
omnipotentia sua utens valet eflicaciter as- '
sequi consensum voluntatis; minime vero,
quod assequatur consensum liberum, sive
(et in idem redit) quod relinquat in volun­
tate potestatem physicam ad dissentien­
dum. Quia Deus potest, inquit ille, illustra­
tiones, et affectiones adeo intensas homini
communicare, ut quamvis homo possit sin­
gulis earum gradibus divisive acceptis re­
sistere, toti tamen graduum collectioni
obluctari non valeat, sed necessario phy­
sice consentiat. Quod probat, quia Patres,
et Theologi mystici communiter docent
eximie sanctos in altissima contemplatione
patientes esse, et non agentes divinae dilec­
tionis : quod nequit intelligi excludendo ac­
tivitatem physicam, cum divina dilectio sit
actus vitalis; sed quia supposita intentis­
sima contemplatione, non libere, sed ne­
cessario diliaunt Deum.
Hæc tamen doctrina non satisfacit, sedj>ey<.
deficit multipliciter.Primo, quia testimonia ICf
relata non limitant omnipotentiam Dei ad
actus necessarios, sed illam etiam exten­
dunt ad actus liberos, ut ea legenti consta­
bit, et satis liquet ex verbis Augustini : D Ab?Quis dicat defuisse Deo modum vocandi, quo
etiam Esau ad eam (idem mentem applicaret,
coluntatemque conjungeret, in qua Jacob jus­
tificatus est ? Certum enim est, Jacob per
dispositiones liberas justificatum fuisse, si­
cut alii de facto justificantur. Secundo, nam
ideo Scriptura, et Patres docent, Deum sua
omnipotentia posse infallibiliter consen­
sum voluntatis assequi, quia praedictus con­
sensus intra divinam virtutem continetur :
sed intra eandem omnipotentiam contine­
tur non solum consensus utcumque, sed
etiam consensus ut liber ; ita quod tam subs­
tantia ejus, quam ipsius libertatis modus
sint intra sphæram adaequatam divinae vir­
tutis cum habeant rationem entis a Deo factibilis : ergo perperam praedicta testimonia ·
distinguuntur ad consensum necessarium,
et non applicantur ad liberum.
Tertio, quia si Deus non posset sua om­
nipotentia assequi infallibiliter consensum
liberum, eo ipso non esset omnipotens ;
quippe omnipotens non esset, si aliquid ex
se non impossibile divinæ potentiae non subordinaretur : atqui consensus ut liber est
aliquid reale ex se non repugnans : ergo si
consensus ut liber non subditur divinæ vir­
tuti, ita ut Infallibiliter, et eflicaciter va­
leat

DISP. VII, D1JB. ΙΠ.

leal illum inferre, Deus non erit omnipo­
tens. Quod praesensisse (quamvis inconsequenter) videtur citatus Author loco citato,
wr/. 2, num. 15, ubi relatis pluribus Scrip­
tura, et Patrum testimoniis concludit: «Hæc
« satis liquido evincunt, temere negari,
i posse Deum pro arbitrio, quando, et quo< modo voluerit,obtinere nostræ voluntatis
consensum. Ex quibus etiam præcludun.( tur duæ solutiones, quæ superiori argu< mento adhiberi poterant. Prima, Deo
. talem potestatem convenire non ex vi
» intrinseca gratiæ, sed ex certitudine ex< trinseca scientiæ conditionatæ præsen.< tientis consensum nostræ voluntatis sub
« auxilio etiam moraliter refragabili. Nam
4 satis diserte exprimunt Patres, eam po■< testatem in virtutem intrinsecam divinæ
i gratiæ referendam; item eam esse omnino
« antecedentem necessarium consensum,
« sicut est alia quaevis potestas, quæ in com« mendationem divinæ omnipotentiae a Pa« tribus praedicatur. » Constat autem, Pa­
tres commendare divinam omnipotentiam
etiam in ordine ad actus liberos, alias Deus
in conversione hominis libera non se habe­
ret ut omnipotens, quod est aperte contra
Augustinum locis citatis : ergo vel Deus non
est omnipotens, vel vi intrinseca gratiæ, et
independenter a scientia conditionata præsentiente futurum consensum, potest con­
sensum liberum infallibiliter, et efficaciter
inferre : quod intendimus, et doctrinam a
Suario traditam funditus evertit.
'H.u 91. Quarto deficit prædicta responsio, quia
'iV' juxta illam efficacia gratiæ a Patribus as­
serta destrueret id quod potissimum debe­
ret perficere, nempe libertatem arbitrii, ad
quam juvandam, et perficiendam in ordine
jd supernaturalem finem præcipue com­
municatur ; quandoquidem si verum conti­
net dicta solutio, vel Deus non assequitur
ex vi gratiæ infallibiliter, et efficaciter con­
sensum; vel si ex vi intrinseca gratiæ in­
fallibiliter, et efficaciter consensum asse­
quitur, ut Patres docuisse asseverat citatus
Author, jam consensus non est liber, atque
ideo nec meritorius.
Dïjüar Porro id quod Ripalda in confirmationem suæ doctrinæ adducit, nullius roboris
■^■yest, quia quamvis illustratio, et affectio
' indeliberate sint valde intensæ ; nihilomi­
nus non inducunt absolutam necessitatem
ad actus subséquentes, sed ad summum
magnam difficultatem circa dissensum. Et
ratio est, quoniam auxilia moralia consis­

6::

tentia in actibus indeliberatis non movent
physice (licet nec omnis rnolio physica im­
pediat libertatem, ut in hac disputatione
constabit) ; sed tantum objective, et mora­
li 1er, alliciendo videlicet ex parte boni, in
quod tendunt: objectum vero,quod non pro­
ponitur ut adæquans voluntitiscapacitatem,
permittit appetere bonum oppositum ; unde
relinquit indifferentiam objectivam, ut vo­
luntas utramlibet partem pro libito prose­
quatur. Solus autem Deus clare visus pro­
ponitur ut bonum adæquans voluntatis:
quocirca solus ille nécessitât absolute vo­
luntatem ad sui amorem, ut communiter
docent Theologi in tract, de Visione Dei, et
de Beatitudine. Reliqua vero bona, quan­
tumvis intensa, et clare proposita, relin­
quunt in voluntate facultatem absolute
sufficientem ad oppositum, ac proinde non
inferunt amorem sui absolute necessarium.
Et minus recte citatus Author colligit ex
Patribus, et Theologis mysticis, viros sanc­
tos in altissima contemplatione diligere
Deum non libere, sed necessario. Id quippe
si verum foret, jam altissima contemplatio
ingens damnum afferret contemplativis ;
impediret enim meritum, et augmentum
gratiæ, et gloriæ : quod est omnino falsum,
et videtur error proprius Begardorum, et
Beguinarum, damnatus in Concilio Vien­
nensi,et refertur in Clementina Ad nostrum,
de hæreticis. Cum ergo illi Patres, et Theo­
logi docent, hominem in altissima contem­
platione non agere, sed pali divinam dilec­
tionem, non excludunt libertatem absolute,
sed tantum studium, ut sic dicamus, et
negotiationem propriam, quibus eorum
discursus laboret venando motiva ad divi­
nam dilectionem ; nam absque anxietate,
sed potius cum magna quiete, et simplicitate
advertunt ad bonum sibi objectum, illudque
non variis motibus, sed simplici quodam,
et uniformi dilectione, libera tamen, pro­
sequuntur. In quo magis videntur pati,
quam agere : agunt tamen tam physice,
quam moraliter, et retinent tunc actu tam
indifferentiam, quam potestatem ad oppo­
situm. Videatur N. Joannes a Jesu Maria Noster
in Schola Orationis, tract. 7, dub. G, et tract. a Jesu
8, dub. 17.
Maria.
92. Tertio denique alii respondent, quod Terlia
licet in nullo particulari auxilio inveniatur responconnexio metaphysica cum consensu, ut as­
serebat Ripalda ; nihilominus in tota auxi­
liorum collectione reperitur connexio in­
fallibilis cum consensu, non solum moralis,

Λ

441'

64

DISP. VII, DUB. III.

DE GRATI/V EFFICACI.

sed etiam metaphysica, ut minus recte
negabat Suarius : repugnat quippe, etiam
metaphysice loquendo, voluntatem creatam
resistere omni auxiliorum collectioni.Unde
licet nullum auxilium in particulari connectatur ex se infallibiliter cum consensu,
et ideo debeat per scientiam mediam dirigi,
ne Deus dicatur cæco modo, et praeter in­
tentionem agere ; attamen semper verificatur, quod Deus sua omnipotentia volun­
tatem convertat ; quia ita convertit per
media ab intrinseco frustrabilia, ut nihilo­
minus apud se retineat media infrustrabilia,
et infallibiliter ex se inferentia consensum,
nempe collectionem omnium auxiliorum
possibilium, cui voluntas creata resistere
nequit.
Eveni- Cæterumhic dicendi modus, quamvisspecielenus videatur recedere ab aliis duobus
hactenus impugnatis, revera tamen vel nihil
docet, vel cum illis coincidit. Quoniam om­
nipotentia divina non assequitur conver­
sionem voluntatis, nisi mediis auxiliis: sed
haec nequeunt simul, et collective sumpta
communicari voluntati creatae : ergo quod
collectio omnium auxiliorum habeat con­
nexionem metaphysicam cum consensu,
nihil prodest, ut Deus dicatur posse effica­
citer, quando voluerit, et ubi voluerit, con­
vertere voluntatem : nisi admittatur auxi­
lium aliquod particulare habens ex se
infallibilem connexionem cum consensu ;
quod tamen haec responsio recusat concedere.
Præterea, quod in collectione omnium auxi­
liorum gratiæ detur efficacia infallibiliter,
et metaphysice inferens consensum, vel pro­
venit ex eo, quod in tali collectione dentur
aliqua auxilia specialia, quæ ex natura sua
habeant prædictam efficaciam ; vel provenit
ex eo, quod tota, et sola collectio simul
sumpta hujusmodi efficaciam importet ? Si
dicatur primum ·. ergo fieri optime potest
independenter a scientia media, quod Deus
ex certa, et determinata intentione assequa­
tur efficaciter consensum liberum voluntatis;
siquidem praedicta auxilia specialia asserun­
tur connexa ex natura sua cum praedicto
consensu. Secundum autem nihil deservit
ad salvandas authoritates Scripturæ, et Pa­
trum num. 8-1 relatas : quoniam collectio
omnium auxiliorum adaequate sumpta ne­
quit voluntati communicari, ut ex se liquet:
ac proinde nequit ex vi illius verificari, quod
possit Deus omnipotentissima potestate,
quomodo voluerit, et quando voluerit, vo­
luntatem ad se convertere.

Deinde, si in tota collectione auxiliorum
gratiæ invenitur efficacia intrinseca infalli- »*·
biliter connexa cura consensu libero, ut
libero, poterit Deus antecedenter ad præscientiam mediam, consensum liberum
efficaciter decernere, et ut futurum absolute
praenoscere, et independenter ab illa scien­
tia media exequutioni mandare; ac proinde
corruit necessitas asserendi scientiam mediam : quod hujus responsionis Authores
non admittunt. Sequela videtur manifesta ;
nam ideo esset necessaria scientia media ad
decernendum efficaciter consensum libe­
rum, quia efficacia antecedens, et non fun­
data in determinatione voluntatis conditionate futura destrueret libertatem : sed
juxta hanc responsionem in tota auxiliorum
collectione reperitur efficacia intrinseca
antecedens scientiam mediam, et infallibi­
liter connexa cum consensu libero, ut
libero, qui proinde consensus libertati præjudicare non potest: ergo hac efficacia sup­
posita, potest Deus efficaciter decernere, et
exequi consensum liberum, independenter
a scientia media. Tandem, licet per impos­
sibile Deus imprimeret homini omnia gra­
tiæ auxilia collective accepta, adhuc perse­
veraret in intellectu indifferentia judicii,
et in voluntate potestas physica ad opposisitum : illa enim auxilia in Adversariorum
opinione non movent physice, sed objective,
et moraliter, nimirum proponendo motiva
ad consentiendum ; et nunquam proponunt,
aut proponere possunt bonum adæquate
satians voluntatem, ejusque capacitatem
adæquans ; hoc enim solum convenit visioni
intuenti Deum in seipso : ergo x’oluntas
potest metaphysice toti illi auxiliorum col­
lectioni resistere, et consequenter non datur
infallibilis, et metaphysica connexio inter
totam collectionem auxiliorum, et consensum liberum voluntatis ; sed queunt, metaphysice loquendo, ab invicem separari,
tam in sensu diviso, quam in sensu composito ; et valet hæc separatio a Deo per
scientiam mediam prævideri. Inquoeventu
procedit argumentum numero 84 factum,
nempe Deum non posse voluntatem ad se
convertere : et urgent contra hanc respon­
sionem motiva quæ adversus Suarium ex­
pendimus.
93. Sed adversus hactenus dicta oppones. Objet
Tentatio gravis non movet physice voluntatem ad consensum, sed solum moraliter,
videlicet suadendo, et alliciendo ex parte
objecti; et nihilominus homo absque spe­
ciali

'

f

I

!

i
|
■

!
!

cialigratia nequit gravi tentationi resistere,
sed sibi relictus illi infallibiliter succumbit,
ut statuimus dis/). 2, dub. 8 ; ergo ex eo,
quod gratia non moveat physice, sed moraliler, minime infertur, quod nequeat infal­
libiliter consensum inferre. Praesertim cum
non sit minus potens Deus in movendo
moraliter per gratiam, ac diabolus in mo­
vendo moraliter per tentationem.
Respondetur ex dictis loco in objectione
citato, minorem solum verificari in homine
lapso ; nam homo justus, imo homo exis­
tons in statu naturae purae, posset absolute
cum communibus utriusque status auxiliis
tentationi gravi, saltem per breve tempus
resistere. Quod autem homo lapsus non pos­
sit absque speciali gratia resistere gravi
tentationi, non provenit ex defectu poten­
tiae physicæ, saltem remotæ : sed ex defectu
alicujus comprincipii moralis, quod homo
lapsus nequit potentia consequenti adhibere,
et sibi adjungere. Cum enim tentatio gravis
importet motionem objectivam vehementer
allicientem ad malum, non potest efficaciter
refutari, nisi in virtute alterius motionis
objectivæ vehementer trahentis ad bonum
honestum tentationi oppositum. Ille autem,
qui est in peccato mortali, nequit ex una.
parte peccatum abs se abjicere, et ex alia
parte non valet in sensu composito hones­
tum, cum per peccatum sil aversus ab illo.
Unde permanente tali statu.si non adjuvetur
per speciale gratiæ auxilium, infallibiliter
cedet gravi tentationi, ut loco citato latius
explicuimus. Hæc autem ratio non militat
in casu argumenti ; nam gratia moralis ex
una parte non connectitur infallibiliter cum
consensu, et ex alia relinquit in voluntate
facultatem omnino expeditam ad dissen­
sum; nam potestas proxima, antecedens,et
ex se consequens ad peccandum,non exclu­
ditur per talem gratiam. Quamobremsicut
est contingens, quod voluntas consentiat
gratiæ, ita est contingens, quod illi dissen­
tiat : atque ideo nequit Deus ex vi auxilio­
rum moralium certo sibi promittere, quod
voluntas infallibiliter eliciet consensum :
nec id sua omnipotentia efficaciter, et infal­
libiliter assequetur, si in sola communi­
catione gratiæ moraliter moventis persistat,
ut constat ex supra dictis.

65

§ VI.
Expenditur aliud motivum contra gratiam
efficacem ex directione per scientiam me­
diam.
91. Quarto suadetur nostra conclusio se-Alterum
quenti discursu : quoniam illa infallibilis, sentenet antecedens connexio, quam gratia efficax
in statu absoluto habet cum conversione,
debet esse volita, et intenta a Deo ; et con­
sequenter debet ex parte Dei assignari ali­
quod decretum, quo illam connexionem
velit, et intendat : atqui juxta principia
scientiæ mediæ, nequit assignari tale decre­
tum : ergo gratia non est efficax dependenter
ab hujusmodi scientia. Consequentia patet.
Major etiam liquet : tum quia si ex parte
Dei non assignatur decretum, quo velit, et
intendat connexionem inter gratiam, et
conversionem : illa conjunctio actualis erit
a casu respectu Dei. et præter intentionem
illius ; quod est absurdum. Tum etiam, quia
ex opposito fieret, gratiam efficacem, qua­
tenus talem, non esse speciale Dei benefi­
cium ; hoc quippe debet provenire ex spe­
ciali Dei intentione, et amore benefactoris.
Minor autem ostenditur, quia vel prædic-Gratia a
tum decretum antecederet scientiam
diam, vel post illam sequeretur ‘? Primum
nequit admitti ab hujus scientiæ patronis, quncoasiquidem asserunt, illam inesse Deo ante^pVoomne liberum exercitium suæ voluntatis, videntia
Nec secundum possunt concedere conformi- di"na·
ter ad sua principia. Primo, quia eis stando,
omnis suppositio antecedens connexa infal­
libiliter cum actu tollit libertatem, et po­
testatem ad oppositum ; quo fundamento
communiter utuntur ad impugnandum
physicas præmotiones : sed illud Dei decre­
tum intendens connexionem inter vocatio­
nem, et conversionem, et subsequutum ad
scientiam mediam, esset suppositio ante­
cedens respectu connexionis in statu abso­
luto, eamque infallibiliter induceret : ergo
prædictum decretum nequit concedi juxta
scientiæ mediæ principia. Secundo, nam
ideo consensus in statu conditional futuritionis prævidetur egredi libere a volun­
tate, quia ex parte antecedentis nihil ponitur
connexum infallibiliter cum consensu, ut
Adversarii discurrunt : ergo si in statu ab­
soluto præcedit decretum Dei infallibiliter
inferens consensum, jam hic in statu abso­
luto non egredietur libere a voluntate.
Tertio, quia si ad consensum in statu abso-

C6

DE GRATIA EFFICACI.

luto requireretur decretum subsequens
scientiam mediam, sequeretur hominem,
quem Deus non decrevit consentire, non i
posse elicere consensum, ac proinde neces­
sario omittere illum ; careret enim aliquo
prærequisito antecedenti, ut arguit Suarius
praedictum decretum explodens tom. 2, de '
gratia, in prolog, de scientia condilionata,
cap. 8, num. 18.
Confir- Confirmatur, quia ab eisdem principiis
itumr. absoiute positi dependet consensus in statu
absoluto, a quibus conditionate positis de­
pendet in statu conditionato : sed in statu
conditionato nullum præintelligitur decre­
tum Dei, quo velit, et intendat determinate
consensum, alias daretur aliqua suppositio
antecedens consensum infallibiliter infe­
rens,quod scientia? media? patroni nolunt
admittere : ergo in statu absoluto nullum
datûr decretum Dei, quo velit, et intendat
determinate consensum ; et consequenter
consensus in statu absoluto elicietur a
casu respectu Dei, et præter intentionem
illius.
i
Explicatur hoc amplius; etenim cum
dicitur. Deum prævidere per scientiam mediam, quod si voluntas poneretur in his circunslantiis, consentiret ; vel inter illas circunstantias, et principia recensetur decre­
tum Dei, vel non? Si hoc ultimum dicatur :
ergo juxta principia scientiae mediæ nullum
datur decretum Dei, a quo consensus de­
pendeat ; et consequenter sicut consensus
est independens a decreto, ita erit independens ab intentione divina. Si autem eliga­
tur primum, ulterius inquirimus, an prædictum decretum sit objective absolutum,
et determinatum, vel tantum indifferens :
v. g. an repraesentetur divino intellectui
sub hac forma : Si voluntas constitueretur
in his circunstantiis, et ego vellem, quod
consentiret, consentiret : an vero sub ista t
Si voluntas constitueretur in his circunstan­
tiis, et ego indifferenter me haberem, consen­
tiret ? Primum dici non potest, quia illa
hypothetica non pertinet ad scientiam me­
diam, séd ad scientiam simplicis intelligentiæ ; quia evidens est ex terminis, quod
si Deus vult determinate consensum, vo­
luntas infallibiliter consentiet ; voluntati
enim ejus quis resistet? Si autem secun­
dum dicatur, perinde se habet illud decre­
tum, ac si nullum decretum ex parte con­
ditionis,vel circunstantiarum implicaretur;
nam si Deus nihil determinate decernit,
sed vult indifferenter concurrere, consen-

sus subsequutus erit a casu respectu Dei, et
præter intentionem illius.
95. Nee satisfacit si respondeas primo îa·
cum Suario lib. 1, de Concursu, cap. 11, ex 8*“
parte conditionis sub qua praevidetur con­
sensus futurus, implicari quidem decretum
Dei, quo velit, et intendat praedictum con­
sensum, non quidem absoluto, sed sub con­
ditione, si voluntas velit, vel si voluntas de­
terminaverit.
Hoc, inquam, minime satisfacit: tuinTjiu
quia praedictus modus decernendi dedecet 1 “
divinam perfectionem·, quoniam non subordinat voluntatem creatam Deo, sed po­
tius Deum creaturæ; siquidem ex vi illius
manet divina voluntas suspensa , et expectans determinationem creaturæ. Tum
etiam, quia volitio, vel determinatio vo­
luntatis est ipse consensus : ergo si Deus
non vult, et intendit consensum, nisi sub
conditione, quod voluntas velit, sequitur
quod Deus non velit, nec determinet con­
j sensum, nisi sub conditione, quod voluntas
consentiet, et consequenter decretum , et
I intentio Dei non praecedit consensum crea­
i turæ·, sed potius consensus creaturæ præcedil decretum, et intentionem Dei. Tum
præterea, quia cum aliquid offertur sub
conditione, conditio prius mandatur exei quutioni, quam res sub conditione pro­
missa : ergo si Deus decernit concurrere
cum voluntate sub conditione, si voluntas
velit cum Deo concurrere, prius erit, vel
intelligetur volitio creaturæ, quam decre­
tum Dei, quo absolute velit concurrere. Et
tunc inquirimus ab Adversariis, an illa
volitio creaturæ, perquam purificatur in­
tentio Dei, dependeat a decreto Dei, vel
non. Si dicatur hoc ultimum, evidenter
sequitur, volitionem, sive purificationem
illius conditionis, sub qua Deus decernit
concurrere, esse a casu respectu Dei , et
præter ipsius intentionem. Primum au­
tem dici non potest; nam in primis illa
volitio creaturæ non dependet a decreto,
quo Deus decernit concurrere cum volun­
tate, si voluntas velit concurrere; cum po­
tius hoc decretum dependeat in influendo a
positione prædictæ volitionis, qua posita, et
non aliter,Deus decernit concurrere. Deinde
nec dependet ab alio diverso decreto, non
quidem absoluto; hoc quippe volitionem
absolute, et efficaciter inferret; nec etiam
conditionato, alias procederemus in infi­
nitum.
Tum deinde, quia decretum quo Deus
intendit

DISP. VII, DUB. III.

intendit consensum creaturæ,debet esse Deo
absolute liberum : sed voluntas concurrendi
cum creatura si creatura concurrit, non
est Deo libera, sed absolute necessaria; im­
plicat enim creaturam concurrere, et Deum
non concurrere; cum concursus creaturæ
dependeat essentialiter a Deo : ergo frustra
fingitur tale decretum, et nihil deservit ad
explicandum intentionem Dei, qua libere
vult consensum voluntatis creatæ. Tum de­
nique, et præcipue, quia cum dicitur Deum
præscire voluntatem in talibus circumstan­
tiis consensuram, et quod in illis circums­
tantiis, et ex parte conditionis implicatur
decretum Dei, quo vult consensum, si volun­
tas voluerit, vel determinaverit ad consensum
concurrere, inquirimus quid importet ly
coluerit et determinaverit ? Importable ac­
tum primum, vel actum secundum ? Si se­
cundum, eadem est difficultas de illo, ac de
ipso consensu : immo vero ille actus nihil
aliud est, quam consensus ipse. Primum
autem dici non potest, quia nihil valet ex
parte actus primi assignari, ratione cujus
dicatur voluntas velle, vel determinare ;
cum hæc importent exercitium liberum vo­
luntatis, quod inintelligibile est absque
actu secundo.
lâen- 9Ô. Nec iterum satisfacit, si cum eodem
31 Suario toni. 2, de gratia, protego m. de scientia
condilionata, cap. 9 , num. 3 , respondeas
secundo : « decretum in illa conditione in« clusum , esse decretum concurrendi si·< multanee post talem vocationem, ita ut
i sensus conditionalis sit iste : Si dedero
i huic talem inspirationem, seu vocatio• nem, et voluero illi offerre meum con< cursum, seu concomitans auxilium, talis
i actus sequetur . Unde fit, nunquam ta·< lem aetnm cognosci futurum sub condi» tione sine aliquo decreto libero Dei. »
Hoc, inquam, non satisfacit; quia adhuc
i·· inquirimus, qui importet ly, si voluero illi
offerre meum concursum ? Nam si importat
voluntatem absolutam concurrendi simul­
tanée cam creatura, jam illa conditionalis
est evidens ex terminis, et non pertinet ad
scientiam mediam , sed ad scientiam sim­
plicis intelligent^ : implicat enim, Deum
velle absolute concurrere, et non concur­
rere; et similiter implicat, quod Deus si­
multanée concurrat cum creatura, et quod
creatura non concurrat simultanée cum
Deo : atque ideo, si sensus illius proposi­
tionis sit, si voluero absolute concurrere, talis
actus sequetur, est omnino necessaria, et

67

evidens ex terminis. Si autem solum im­
portet voluntatem indifferentem concur­
rendi , vel voluntatem offerentem concur­
sum ex se indeterminatum, redeunt iterum
angustiæ, et difficultates supra posita?: tum
quia illud decretum relinquit absolute
Deum in statu indifferenti, et in quadam
suspensione non intendendi actum deter­
minatum : quocirca actus subsequutus erit
a casu respectu Dei, et præter intentionem
illius. Tum etiam, quia si illud decretum
est indifferens, non influet nisi supposita
aliqua conditione, per quam determinetur;
quæ nequit esse alia, nisi volitio, vel deter­
minatio creaturæ : et consequenter sensus
illius decreti erit, Deum velle concurrere,
si creatura concurrerit : ac proinde non dif­
ferret a decreto num. prxced. proposito, et
eisdem subjiceretur angustiis.
Deinde inquirimus, in illa conditionali,
6'i voluero illi offerre meum concursum, quid
significet ly offerre? Estne aliquis actus
distinctus a volitione Dei, et ab actuali con­
cursu, mediansque inter ea : vel nihil im­
portat distinctum ab illis? Si dicatur hoc
ultimum , sensus propositionis est, Si vo­
luero concurrere, sequetur actus : et tunc
propositio est evidens ex terminis, et non
pertinet ad scientiam mediam. Primum
autem dici non potest, quia inexplicabile
est, quid sit offerre distinctum a volitione
Dei, et actuali concursu. Vel enim est ali­
quid increatum ; et tunc nequit non esse
volitio divina, cum sit quoddam prædicatum libere Deo conveniens : vel est aliquid
creatum ; et tunc supponit Deum non so­
lum volentem concurrere, sed etiam actu
conc.irrentem ; nam quidquid est, vel intelligitur ad extra, dependet, vel intelligitur dependenler a Deo actualiter influentePræterea actus creaturæ determinatus
dependet a determinata Dei intentione, alias
erit a casu respectu Dei. illiusque providen­
tiæ non subjicietur : sed in illa conditio­
nali, Si voluero creaturx offerre concursum,
consentiet, importat actus creaturæ determi­
natus, nempe consensus ; et non importat
volitio determinata Dei. sed sola volitio of­
ferendi concursum indifferentem, ut Sua­
rius expresse docet : ergo decretum ab hoe
Authore excogitatum insufficiens est ad
diluendam vim nostri argumenti, sed illum
insolutum relinquit.
Tandem hic urget confirmatio num. 93
proposita ; quia ab eisdem principiis sub
conditione positis dependet consensus con-

68

DE GRATIA EFFICACI.

ditionate futurus, a quibus absolute positis
dependet consensus actu existons : sed inter
principia conditionate posita non ponitur
Deus determinate intendens consensum,
sed Deus volens offerre concursum indiffe­
rentem, et determinabilem per actum crea­
turae : ergo consensus in statu absoluto non
dependet a Deo intendente determinate ip­
sum consensum, et consequenter erit abso­
lute proter intentionem illius ; qui enim
indifferenter se habet, nihil absolute inten­
dit, sed se substernit alterius intentioni.
Suarez. Videatur ipse Suarius lib. 1, de auxiliis,
cap. 12 ubi dum extrinsecam Scoti pro­
motionem impugnat, sibi in hac parte non
semel contradicit.
Attera 97. Nec proterea refert,si respondeas terrCSMon tio ex doctrina Rellarmini lib. 4, de gratia,
cap. 16, illud decretum , a quo consensus
conditionate futurus providetur dependere,
Beiiarro. ita formari, vel objici intellectui divino. Si
voluntas in hiscircunslantiis posita non resis­
tat, sed sinat se moveri ab objecto, ego movebo
illam efficaciter, et tunc infallibiliter consen­
tiet. Quo pacto sibi videtur citatus Author
componere, et quod in omni statu praecedat
motio et intentio Dei concursum nostrum,
et quod illa intentio non sit suppositio om­
nino antecedens evertens libertatem, sed
consequatur determinationem nostram,
saltem negativam..
confutaHoc inquam, effugium nihil refert, sed
facile ex dictis procluditur. Tum quia ip­
sum non resistere, sive voluntatem crea­
tam sinere se moveri ab objecto, non est a
casu respectu Dei, sed debet esse juxta il­
lius intentionem : ergo intentio Dei nequit
consequi illam non resistentiam, sed debet
ipsam anteire, et dirigere. Tum quia non
resistere est effectus divinæ gratiæ, ut exd Aug. Presse docent D. Augustinus lib. deprxdest.
SS. cap. 8, ubi ait : « Hæc gratia a nullo
« duro corde respuitur·, ideo quippe tri« buitur, ut duritia cordis primitus aufen Tho. « ratur. » Et D. Thom, ad Jixbreos cap. 12,
lect. 3, ubi inquit : « Hoc ipsum, quod ali« quis non ponit obstaculum, ex gratia
u procedit. Et infra : Quod ergo a quibus« dam removetur istud obstaculum, hoc est
« ex misericordia Dei. » Sed nullus effectus
provenit a gratia, qui non sit a Deo in­
tendente, et operante per ipsam gratiam
talem effectum : ergo illa non resistentia,
ad quam sequitur consensus, dependet ab
intentione divina : et tunc vel ab absoluta,
vel ab indifferenti, et redeunt omnes diffi­

cultates, quibus Suarium impugnavimus.
Tum proterea, quia si illa non repugnan­
tia, seu negativa dispositio procedit gra­
tiam efficacem, et non dependet ab inten­
tione Dei, sequitur primam radicem dis­
cretionis inter consentientem , et non
consentientem, constitui non in gratia, sed
in natura ; ac proinde posse consentientem
adversus non consentientem inilari, contra
Apostolum 1, ad Corinth. 4. Patet sequela,
quoniam juxta hunc dicendi modum, qui
non resistit, consequitur infallibiliter gra­
tiam; et rursus, quod non resistat, non est
effectus gratiæ, sed illam procedit : ergo
prima radix discretionis non revocatur in
gratiam , et consequenter qui consentit,
poterit non consentienti, in hunc modum
exprobrari : ideo consequutus sum gratiam,
ut consentirem, quia non restiti; tu autem
illa privaris, quia restitisti. Tum denique,
nam supponamus voluntatem resistere, seu
peccare usque ad instans .1 exclusive, efin
illo instanti, ut fieri potest, converti. In­
quirimus, quis fecit hanc mutationem non
amplius resistendi ? Excelsine dextera, an
homo ? Si Deus : ergo non resistentia de­
pendet a Deo, utique ipsam non resisten­
tiam intendente. Si homo : ergo hic ponit
primum fundamentum , et initium, cui
gratia , et conversio annectuntur ; quod
tamen nullum , qui Pelagianus non sit,
credimus admissurum.
!
98. Nec deinde refert, si respondeas quarto ajm
cum Vasquez 1 part. disp. 99, a cap. 7, nul.
lum decretum Dei absolutum procedere
i
consensum nostrum vel in statu absoluto,
vel in statu conditionato, sed solum illum
concomitari; nam cum consensus noster in
stalu absoluto non dependeat a concursu
|
Dei provio, sed solum simultaneo; satis
|
est, quod in statu conditionato provideatur
I
dependere a Deo simultanée concurrente.
Ne tamen Deus videatur cæco modo influere,
ponit citatus Author vocationem congruam
ex parte conditionis taliter attemperatam
libero arbitrio, ut citra miraculum nequeat
non consequi tam consensus, quam concur­
sus Dei simultaneus in illum influens. Unde
sic format objectum scientiæ mediæ: Si ego
vocarem hominem vocatione congrua, vel si
constituerem hominem in his circunstantiis,
quas illi congruas prxvideo, ego simultanée
concurrerem cum eo ad conversionem, et ipse
consentiret.
Hæc, inquam, doctrina non satisfacit, sed
plura congerit absolute falsa, et principiis MW
scientiæ
I

DUB. 111.

scientiæ med iæ nullatenus cohaerentia; at; que, ut dixit Suarez lib. 1 de Prxdesl. cap.
I, potius fugit difficultatem quam declarat.
Xam in primis illud, quod supponit de vo­
catione congrua, salis superque exclusum
manet ex dictis dub. prxced. et insuper re­
fellitur; quoniam si ita se habet illa voca­
tio congrua, quod ex se inferat adeo infal­
libiliter consensum, ut ea supposita nequeat
Deus citra miraculum negare concursum
dmultaneum ad eam requisitum , mani­
feste sequitur, non esse necessariam scien­
tiam mediam ad salvandam efficaciam graliæ; nam etiam illa præscientia sublata,
vocatio congrua connectitur antecedenter,
etinfallibiliter cum consensu, et habet ra­
tionem gratiæ efficacis. L ude illa proposi­
tio : Si vocavero Petrum vocatione congrua,
consentiet ; vel : Si vocavero Petrum voca­
tione ipsi attemperata, consentiet, non perti­
nebit ad scientiam mediam, sed ad scien­
tiam simplicis intelligentiæ, non minus ac
ista: Si vocavero Petrum gratia ex se efficaci,
consentiet. Et hac veritate futuri eventus
præsupposila , poterit Deus decernere vo­
cationem, et in ea praevidere consensum
absolute futurum. Ad quid ergo erit neces­
saria alia anterior consultatio, vel scientia
media? Vel in quo differet opinio Vasquii
ab aliquorum Thomistarum sententia, qui
constituunt efficaciam gratiæ in præmotionibus moralibus ex se efficacibus? Quamobrem plures autumant, Vasquium revera
camillis Thomistis sensisse, quamvis obs­
curo verborum apparatu propriam opinio­
nem dissimulet, ne Thomisticæ opinioni
connivere videatur, et palam fateri scien­
tiam mediam necessariam non esse ad con­
ciliandam efficaciam gratiæ cum liber­
tate, ad quod potissimum excogitata fuit.
1
99. Deinde id quod Vasquez asserit de
i l decrelo pure concomitante, et simultaneo,
falsum est, et contra Augustinum, ut recte
tradit Suarez loco citato, / rimo, quia catho­
lice fateri tenemur, Deum non solum agere
qaandoagimus, sed etiam agere ut agamus:
undo necessarium est, quod nos moveat ad
infallibiliter agendum (undecumque hæc
infallibilitas proveniat), sed ad hæc verificanda non sufficit decretum pure concomi­
tans, cum hujusmodi decretum non respiciat causam creatam, sed ejus effectum :
ergo hujusmodi decretum est insufficiens
ad salvandum ea, quæ in præsenti mate­
ria verificari debent apud omnes. Secundo,
qnia non solum concursus simultaneus Dei

69

debet cadere sub intentione Dei, sed etiam
concursus sirnullaneus creaturæ; alias con­
cursus creaturæ erit a casu respectu Dei, et
præter intentionem illius : sed hoc ipso,
quod concursus creaturæ præsupponat in­
tentionem Dei, qua velit, et decernat ipsum
consensum, jarn decretum Dei non se habet
pure concomitanter, sed etiam anteceden­
ter,ut ex se liqueDergo requiritur decretam
antecedens, quo velit Deus, et intendat con­
sensum. Tertio, quia esto Deus non deberet
intendere actionem creaturæ, debet nihi­
lominus intendere concursum suum, alias
Deus concurreret, et ageret præter inten­
tionem, quod est absurdum : atqui repu­
gnat Deum decernere suum concursum, et
non decernere concursum creaturæ; siqui­
dem sunt realiter eadem indivisibilis ac­
tio, et si decretum Dei infert infallibiliter
concursum Dei, debet etiam infallibiliter in­
ferre consensum creaturæ : ergo decretum
Dei cadit super utrumque concursam, et
unum, atque alterum antecedit tam in statu
conditionato, quam in statu absoluto.
Quarto, et præcipue, quia cum asseritur
illa conditionalis: Si voluntas vocaretur vo­
catione ipsi attemperata, et ego cum illa con­
currerem simultanée ad consensum, et illa
mecum simultanée concurreret ; vel in condi­
tione implicatur aliquod Dei decretum, vel
nullam ? Si nullum, ut Vasquez videtor
asserere, liquido infertur, concursum Dei,
et concursum voluntatis, qui ponuntur ex
parte consequentis, sive effectus praevisi,
esse præter intentionem divinam. etDeum,
antequam agat in tempore, non præintendisse agere : quod consequens est adeo in­
tolerabile, ut non possit a Vasqaio admitti. ‘
Si autem ex parte conditionis includitur
decretum Dei, vel est absolutum, et sic in­
fert ex terminis consensum, et tota condi­
tionalis non pertinet ad scientiam mediam,
sed ad scientiam simplicis intelligentiæ :
vel est indifferens, et ita non sufficit ad
vitandum, quod effectus subsequutus sit
præter intentionem divinam, ut supra vi­
dimus contra Suarium : vel denique est
conditionatum, et tunc non est assignabitis
alia conditio, nisi hæc : Si voluntas voluerit,
si voluntas se determinaverit : quæ conditio
nequit adimpleri, nisi dependenter ab alio
decreto, et sic procedemus in infinitum. En
ad quales angustias trahuntur, et inter quot
labyrinthos oberrent, qui negantes gratiam
ex se efficacem, ad asylum scientiæ mediæ
recurrunt, cum de ejus objecto interrogati

70

DE GRATIA EFFICACI.

disp,

vu, dub. hi.

71

4

nequeunt in eo componere decretum, vel 1 ram : quod est intolerabile, et Pelagianum.
§ VIL
intentionem Dei, a qua consensus noster
Deinde infertur, creaturam non praevideri
dependeat, ut debet.
a Deo ut creaturam, sed potius ut Deum ;
Exploditur ultimo gratix efficacia dependens
CTftM, 100·
tandem refert, si ultimo ad desiquidem prævidetur gerens munus primi
a scientia media.
niun’ clinandum omnes hasdifficultates, animose
principii iudependentis ab alia causa præpessima cum Theophilo Raynaudo in libro cui titovie, vel simultanée, determinate, vel in­
r,. IO2.Relictisaliis argumentis,quibus gralus: Nova libertatis explicatio, part. 2. cap.
differenter influente : quod dicere sopit
I
efficacem ea sola directione sciontiæ
Theopb. 4 , num. 35, respondeas, in conditione, sub
blasphemiam, siquidem attribuitur Deo co­
w» medi® impugnare possemus,etquoru m nonEaVBJU.
..
...
qua prævidetur consensus conditionate fu­
gnitio omnino falsa, et attingens objectum
I
nulla expendimus tom. I, tract.3, disp. ΙΟ, 11
turus, non implicari aliquod Dei decretum
aliter ac est, vel potest esse. Insuper nequit
d 12, probatur denique assertio nostra alio
absolutum,conditionatum, indifferens,prae­
consensus certo praevideri dependens a
motivo,non mota physico,sed morali; nobis
vium, velsimuItaneum ; sed solam volun­
conditione impossibili, et implicatoria: sed
tamen, et cunctis veritatis amatoribus admo­
tatem creatam, consideratam ut indepencreaturam se sola operari, et non adjuvari
dum efficaci, quod potest ita formari. Ete­
dentem ab omni Dei concursu. Contempla­
divino concursu, est impossibile, et implinim difficultas conciliandi libertatem nos­
tur enim Deu» in illa, quid factura esset,
catorium ; nam destruit ipsam rationem
tram cum divina praescientia, et efficacia
si se sola operaretur ; et ita videt consen­
creaturæ: ergo nequit Deus certo praevidero
gratiæ, nova non est in Ecclesia, sed anti­
sam, vel dissensum futurum. Verba Rayquissima, ut recte asseruit eximius Docconsensum futurum in hypothesi, vel sub
naudi sunt : Operatio creaturx non antece­
tor noster Waldensis tom. 1, doctrinalis
conditione, quod voluntas creata se sola
dit actu, et reipsa concursum divinum ; sed
Fidei antiqux, lib. \,art. \,cap. 26, in qua
operaretur, et non dependeret a divino con­
tantum conditionate, quatenus ante Tei con­
difficultate superando laborarunt D. Au­
cursu. Tandem ille dicendi modus est om­
cursum actu exhibitum objicitur divino intel­
gustinus, et D. Thomas, D. Anselmus, Sconino singularis, qui vel ob hoc præcise in
lectui operatio voluntatis creatx, tanquamextus, et alii Scholastici antiqui ante Concire adeo gravi non debet admitti : qua efiam
oritura ab ea, si voluntas se sola posset agere.
Φ3 lium Tridentinum.Et rursus in eodem Conde causa ab co amplius confutando super­
«ejiciHæc , inquam , responsio nihil refert ;
RtbK cilio specialiter actum est de hac materia,
sedemus.
lur’ quia non est responsio, sed praecipitium : et
ut objectionibus Lutheranorum asseren101. Omittimus recensere alios dicendi
dum Raynaudus illi se committit, declarat
tium gratiam efficacem destruere liberta­
modos, quibus Juniores contendunt diluere
palam frivolas esse suorum sociorum res­
tem, satisfieret. Et nihilominus D. Augus­
argumentum supra factum, et componere
ponsiones hactenus impugnatas ; et non
tinas, et D. Thom. et alii Aulhores, qui ante
scientiam mediam cum divina intentione,
posse efficaciam gratiæ dependentem a
i
Concilium Tridentinum floruerunt, hanc
et decreto, a quorum dependentia nequeunt
scientia media defendi, nisi ejus patroni
difficultatem tractarunt absque recursu ad
consensum nostrum absolvere. Quoniam
sese objiciant periculis adeo gravibus. Cæscientiam mediam ; eodemque modo se
prædicti modi, cum innumerabiles sint,
terum ejus cogitatio facile refellitur, quo­
gesserunt Patres, et Theologi in Concilio
vel prorsus deviant a vero, vel ad respon­
niam ut sæpe sæpius inculcavimus, et satis
Tridentino : imo post Concilium, et post
siones supra positas reducuntur . Unde
liquet, ab eisdem principiis sub conditione
apparitionem Molinæ, eodem modo proce­
relatis, et impugnatis modis dicendi ca­
positis dependet consensus conditionate fu­
dunt graviores Theologi . Ergo efficacia
pitalibus, quos tradunt principales scientiæ
turus, a quibus absolute positis dependet
divinæ gratiæ est independens a scientia
mediæ fautores, et qui inter cæteros alum­
consensus in statu absoluto : ergo si con­
media, nec tali praescientia indiget, ut connos chorum Scholasticum ducunt, super­
sensus ut conditionate futurus non de­
cilieturcum libertate.Consequentia est mofluum est ad alias minutiores, et leviores
pendet ab ullo Dei decreto, vel concursu
raliter evidens, quia incredibile omnino
solutiones descendere. Ipsa vero discolor e>®«.
•se tenente ex parte conditionis, sequitur
Aulhorum varietas graviter persuadet gra- ,ariuB·
estD. /kugustinum, D. Thomam, Scotum,
consensum in statu absoluto poni indepen•omnes Thomistas, et Scolistas, cæterosque
tiæ efficaciam ascientia media non depen­
denter ab omni influxu actuali Dei prævio,
Doctores ante Molinam allucinatos fuisse
dere·, nam veritas in indivisibiliconsistit; et
velsimultaneo : consequens est absurdum,
in materia adeo gravi, et concertationibus
qui adeo diversas, et contrarias ingrediun­
et contra communem Theologorum senten­
exposita ; solos autem Molinam, et Molitur vias, nequeunt in illud indivisibile coltiam , qui adversus Durandum docent,
nistas, qui senescente jam mundo appa­
limare. In quo plurimum praeeminet ThoDeum attingere immediate omnem actio­
ruerunt, veritatis scopum attigisse. Major
mistarum opinio dubio sequenti propo­
nem, etpffectum creaturæ : ergo absurdum
autem nequit ab Adversariis negari, quia
nenda ; nam omnes unanimiter docent,
est dicere, quod in conditione, sub qua præ­
cuncta quæ in ea recensentur, acciderunt
gratiam efficacem esse talem ex se, et ab in­
videtur consensus conditionate futurus,
de facto, et constant tam ex authenticis his­
trinseco : et rursus omnes, si unum, aut
nullum Dei decretum, vel concursus imtoriis, quam ex communi hominum fama,
alterum excipias , constituunt praedictam
plicetur. Prxterea, si in illa conditione an­
et acceptatione. Minor autem, in qua est
efficaciam in physica præmotione, ut dub.
tecedenti non implicatur concursus, vel de­
difficultas, satis liquet ex didis tom. 1, loco
5 videbimus.
cretum Dei, liquido infertur, discretionem
citato, et in hoc Tractatu disp. \,proœmiali,
inter consentientem, et non consentientem
cap. 5 et 6, ex quibus tamen, ne dehiscat
quæ ex parte consequentis prævidetur, re­
praesentis argumenti discursus, illam hic
ducendam non esse in Deum,sed in creatu­
breviter ostendemus. Sed quia prolixum
§VI1.

esset recensere omnium Doctorum dicta,
idcirco alia via ostendere oportet veritatem
illius minoris, videlicet universalioribus
quibusdam rnotivis, et spontanea Adversa­
riorum confessione, ac gravium Authorum
testimoniis.,
'
103. Ergo quod D. Augustinus ad conci- D.Aog.
liandam efficaciam gratiæ non recurrerit
ad scientiam mediam, evincunt invicta ar- “sojp
^CÏCDtlæ
gumenta. Primum est spontanea confessio média:'
Molinæ cæterorum sociorum in hac parte
antesignani ; nam in concordia Ulyssipone olendiedita anno 1588, fol. 489, loquensde prin- primo»
cipiis a se inventis ad superandam præsentem difficultatem, inquit : Quæ si data, Molina·.
explanataque semper fuissent, forte ex Λ u-elruni°*
gustini opinione, concertationibusque cum
Pelagianis tot Fideles non fuissent turbati,
ad Pelagianosque defecissent. Et fol. 491, ad­
dit : Neque vero dubito, quin ab Augustino,
et exteris Patribus unanimi consensu appro­
bata fuisset hxc nostra de prxdestinatione
sententia, ratioque conciliandi libertatem
arbitrii cum divina gratia, prxscientia, et
prxdestinatione, si eis proposita fuisset. Et
in fine disput. concludit : Hxc nostra ratio
conciliandi libertatem cum divina prxdesti­
natione, a nemine, quem? viderim, hucusque
tradita est.
Secundum est, quod Pelagiani. et Semi-Exquepelagiani causabantur gratiam efficacem
Augustino assertam destruere libertatem, noruw,
o
Scuiipc·
ut constat tum ex Fausto Semipelagiano/ib.iagianode libero arbitrio, cap. 4, ubi Augustinum
impugnans, inquit : Sub pietatis fronte gen­
tilitatis malum, et inter gratix vocabulum
absconditum erit fatale decretum. Et rursus:
Quid enim ultra speret, quem jam gratia
suum facit ? In quo e contrario non desperet,
quem prxdefinitio violenta damnavit? Et ite­
rum : Quid orare homini proderit in una ha­
rum conditione omnimodis constituto ? Nam
etsi ad quam partem fuerit deputatus, igno­
rat ; utramque tamen partem defixam , et
immutabilem non ignorat. Tum ex Sanctis
Prospero, et Hilario, qui suis epistolis de D.Prosp.
hoc Semipelagianorum scandalo S. Doctorem monuerunt. Prosper refert Massilienses
inclamasse: Hoc propositum vocationis et
lapsis curam resurgendi adimere, et Sanctis
occasionem teporis afferre, eo quod ulraque
parte superfluus labor sit. Quoquo enim modo
se egerint, non posse aliud erga eos, quam
quod Deus definivit, accidere. Hilarius ait :
His Sanctitatis tux verbis ita moventur, ut
dicant quondam desperationem hominibus

DE GRATiA EFFICACI.

exhiberi. Et rursus Prosper epist. ad Huflnum, loqucns de Semipelagianis inquit :
Scripta Augustini, quibus error Pclagianorum impugnatur,infamant dicentes, eum libe­
rum arbitrium penitus dimovere. Tum deni­
que ex ipso S.Doctore.qui ex presse docet sibi
objectum ab Adversariis fuisse Manichæi
nomen, quasi per gratiam a se assertam
D.Aug destrueret libertatem. Quid (inquit lib. 1,
contra Julianum, cap. 4,) nomen dilaniare
niteris meum, et Ambrosium facis, tacito ejusnomine, Manichxum ? Et lib, 2. contra duas
epistolas Pelagianorum, cap. 1, ait : Nihil
aliud nituntur, nisi ut hac horribili hxresi
objecta (Manichaeorum scilicet, quae eadem
est cum Calviniana, saepenumero Thomistis ad Adversariis accommodata ), cujus se
adversarios confingunt, lateant inimici gra­
tia sub laude naturæ. Incredibile autem om­
nino est, potuisse Semipelagianos vel appa­
renter Augustinum de libertatis eversione
accusare, si S. Doctor gratiae efficaciam ex­
poneret dependentem a scientia media ;
nom juxta hujus scientiæ principia, concor­
dia gratiae efficacis cum libertate est, ut ejus
patroni loquuntur, summe suavis, et ut sic
dicamus, mellea: quippe cum in eorum
opinione Deus non moveat efficaciter volun­
tatem, sed tantum comitetur ejus influxum
in eis actibus,quos aliunde vidit a \oluntate
fore eliciendos. Ergo S. Doctor tractavit
hanc difficultatem absque recursu ad scien­
tiæ mediæ principia. Recolantur quæ latius
diximus disp. 1 proamiali, cap. 4, § 5 et
cap. 6, § 2.
Scientiæ 104. Quod autem Angelicus Præceptor
iKiis'in gratiam efficacem cum libertate composuerit
bac eau- independenter a scientia media, alia non
e’vidèn- minus evidentia motiva persuadent. Pritrarn°T 11111111 est’ fIu0^ θ· Th°mas eandem circa
hanc difficultatem habet cum Augustino
sententiam, ut fatetur Molina locis superius
citatis, et constat ex disputatione citata,
cap. Ί, § 2. Quæ autem fuerit mens Au­
gustini, constat ex nuper dictis.
Secundum est, quia D. Thomas in silis
scriptis evidenter statuit principia omnino
contraria scientiæ mediæ principiis, ut
late ostendimus tom. 1, tract. 3, disp. 10,
Joannes dub. 4, et 5, et efficaciter probant Joan.
ail’bat?’a S· Thom. tom. 2, in 1 part. disp. 5, art.
Gonet. 4, Labat truci. 1, disp. 5, dub. 9, § 3, Gonet, 1 part, tract. 3, disp. G, § 3. Recen­
seamus brevissime aliqua S. Doctoris asser­
ta. In primis docet, propositiones de futuro
contingenti non habere determinatam veri­

tatem : ita habet 1 Perierm. cap. 8, Irci.,
13, et quxst. 16, art. 7, et quxst. 2, de Veri­
tate, art. 12, et in 1, dist. 38, quxst. I, art.
5 ad 2, et alibi sæpe : quod principium
funditus demolitur objectum scientiæ mediæ. Deinde docet, futuritionem esse deno­
minationem desumptam ex determinatione
causae : ita 1 part, quxst. 16, art. Ί ad 3,
et locis supra citatis ex quaestionibus dis­
putatis : quod principium etiam manifeste
evertit scientiæ mediæ objectum, quod ante
omnem Dei determinationem fingitur. Prxterea docet, res a Deo scitas non esse priores
ejus scientia, sed potius e converso ; nec
sciri a Deo, quia futuræ sunt ; sed potius
futuras esse, quia a Deo sciuntur : ita 1,
contra Gentes, cap. 67, et 1 part, quxst. 14,
art. Sad 3,et 1, 2, quxst. 93, art. 1 ad 3, et
quxst. 2, de Veritate, art. 14 ad 1, quod
principium destruit scientiam mediam ;
hæc quippe non causât, vel regulat futura,
sed ea supponit, et illorum veritatem ex­
plorat. Insuper, ut ad præsens punctum
magis accedamus, S. Doctor ut libertatem
nostram cum divinis decretis, et auxiliis
componat, ad efficaciam divinæ voluntatis
recurrit, quæ non solum attingit substan­
tiam, sed etiam modum operationis : ita 1
p. quxst. 19, ari. 8, et 1, contra gentes, cap.
55, quod directe opponitur modo dicendi
Molinistarum. Item docet, praedestinatio­
nem esse certam certitudine non solum
præscientia?, sed etiam causalitatis : ita
quodlib. 12, art. 3, et quxst. 6, de Verita­
te, art. 3, ubi asserit oppositum esse contra
Scripturam, et dicta Sanctorum : quod etiam
prosternit efficaciam a scientia media de­
pendentem ; nam talis efficacia solum im­
portat connexionem cum effectu in vi præscientiæ, non in vi causalitatis. Tandem do­
cet, Deum physice movere omnes causas .
secundas ad suas operationes, ut constat ex
pluribus locis, quæsupra dedimus disp. 5,
dub. 6, et amplius expendemus dubio se­
quenti : quod principium aperte negatur
a Molinistis velutsuædoctrinæcontrarium.
Omittimus (ne lectorem gravemus) alia
S. Doctoris principia, quæ liquido evincunt,
efficaciam gratiæ non dependere a scientia
media, sed esse physicam, et physice infer­
re consensum nostrum, ut merito dixerit
M. Lorea Generalis Cisterciensium,disp. 21,
de gratia, conci. 1 : « nimis excedere eos,
« qui insuperabili contentione defendunt,
« physicam præmotionem, quam docent
« Thomistæ, auferre libertatem ; et senten­
tiam

DIS}’. VH, DUD. III.
« liam, quæ illam asserit, nihil, aut parum
« a Calvino differre : cum enim evidens sit
«esse D. Thomæ doctrinam, et plurium
« ex antiquis Scholasticis, nulla ratione ti4 mendum est aliquid ei inesse periculi,
t sed potius credendum est esse Fidei
« Catholica? consonam. »
105. Veniamus jam ad Scotum. Et quiDoctorem Subtilem explicuisse efficatijh ciam gratiæ independenter a scientia me­
r.ss dia, liquido convincitur. Primo, quia ipse
destruit prædictæ scientiæ principia ; nam
in 1, disp. 39, quxst. I, § Viso de contin­
gentia rerum, impiit: «In illo primo instanti
(nempe in signo antecedenti Dei decretum)
« non sunt vera contingentia ; quia nihil
c est tunc, per quod habeant veritatem de« terminatam : posita autem determina1 tione voluntatis divinæ, jam sunt vera,
« videlicet pro illo secundo instanti. » Quid
expressius ? Unde Gabriel in 1, dist. 33,
ipuest. unie. cap. 2, referens Scoti senten­
tiam, inquit : « Voluntas divina, quæ est
« prima regula contingentium, priusnatura
a determinat contingentia, quam intellec« tus divinus intelligat illa esse futura. »
Quid illustrius, et Molinæ assertioni ma­
gis adversum. Et in 4, dist. 49, quxst. 6,
§Dico ergo, inquit: «Contra naturam vo« luntatis est determinari a causa inferiori,
« quia hoc ipso non esset superior ; non est
α autem contra naturam ejus determinari
« a causa superiori. » Quibus verbis præimpugnavit Molinistas asserentes, quod Deus
non determinat voluntatem creatam, sed
ha?c determinat concursum divinum ex se
indifferentem. Alia testimonia omittimus,
quia relata convincunt intentum.
Secundo, quia Scotistæ in hoc sensu in^terpretantur, etsequuntur suum Doctorem :
onde pro Thomistica, et Scotica sententia
•ntae refert Villegas Primarius Complutensis
]*[·* controv. 12, priori disp. cap. 2, Lichetum,
Maironem, Bassolis, Rubionem, Castronovum, et alios antiquos, quibus ex modernis
subscribunt Franciscus Herrera, et Andreas
Litet. Vega, quorum verba dabimus dub. sequenti,
8, num. 191. Franciscus Felix in sua
Tentaliva, et cap. 6, de scientia, difficultate
iraéi. 2, num. 4, Theodorus Sminsing. tract 3, de
disp. 2, quxst. 5, Pontius in cursu
Philosoph. agens de concursu causæ primæ.
K* Illustrissimus Merinero Minister Generalis
^°sui Ordinis, et postea Episcopus Vallis
hitiikOletanus, part. 2, Logicx parvx, cap. 7,
4, et alii plures nobiles Scotistæ.
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

73

Quod manifeste probat, hanc fuisse sui
Doctoris sententiam, sicut num. prxced. in
simili ponderavimus.
TcrZio,.Scotumaversumesse scientiæ me- Xota.
diæ principiis, confirmat sequens eventus,
cujus nos testes oculati fuimus. Anno prae­
terito 1G70, quidam doctus Lector Franciscanus in suo perillustri Salmanticensi Con­
ventu publicavit quasdam Theses in favo­
rem scientiæ mediæ. Rei novitas commo­
vit cæterorum Ordinum Lectores, conve­
niunt designata die, intrant Gymnasium.
Sed ubi Lector cathedram ascendit, statim
contestatus est se in illis assertionibus nolle
sequi Scotum, nec ejus alligari principiis :
unde non semel clamavit, Valeat Scotus,
valeat pro nunc Scotus. Et ut aliorum Lecto­
rum, et gravium Patrum sui Ordinis, qui
aderant, et minus grati hæc audiebant,
commotam bilem sedaret, librum suarum
Constitutionum protulit, aperuit, legitque
ordinationem quandam antiquam, in qua
Lectoribus permittitur, ut possint adversus
Scotum sequi D. Bonaventuræ opiniones.
Unde dicebat se in scientiæ mediæ propu­
gnatione non militare pro Scoto, sed pro
Doctore Seraphico. Hinc factum est, ut
Thomistæ qui adversus scientiam mediam
testimoniis Scoti se instruxerant, et nil mi­
nus quamde D. Bonaventura cogitaverant,
repente se armis expoliati viderint, atque
ad rationum pondera recurrere sint com­
pulsi. Nec res gratior extitit Antithomistis,
dum Franciscanum Molinistam audierunt
palam fateri Scotum (cujus authoritas est
communis in Ordine Seraphico), scientiæ
mediæ opponi, nec posse pro Molina referri.
106. Post D.Thomam, et Scotumsequun-^^1'
tur alii Doctores antiqui, quos Nominales non sunt
vocamus. Istos vere exposuisse concordiam media in
inter libertatem nostram, et Dei præscien- (’.“jus
tiam, et gratiam efficacem absque recursu tatis
ad scientiam mediam, posset eorum verbis ^ne.
liquido comprobari. Sed quia hoc esset ni­
mis prolixum, duo alia duntaxat hujus
veritatis motiva nobis evidentia subjicie­
mus. Primum desumitur ex spontanea Ad­
versariorum confessione, qui id palam con­
cedunt. Nam Molina supra relatus inquit : Molina.
« Hæc nostra ratio conciliandi libertatem
« cum divina prædestinatione, a nemine,
« quem viderim,hucusque tradita est.«Fon­
seca quxst. 2 Melaph. cap. 2, sect. S, pro­
fitetur, 't se primum in Deo scientiam quan­
ti dam de actibus liberis conditionate futu« ris excogitasse, quam dicit esse mediam

71

DE GRATIA EFFICACI.
DISP. VII. DUB. III.

Adversa-a inter naturalem, etliberam. » Vasquez 1
confes- Part‘ (^,^>· θ’·
:
an^Qu*
Fons’· “ ^10^ust*c*’ Qu‘ hactenusscripserunt, lanvlsq4 '·' tum meminerint scientiæ siiriplicis intelligenliæ, et visionis, parum interest ; quia
·. illi de hac scientia sub conditione nihil
omnino disputarunt, aut meminerunt.
Quid igitur sinos aliam ponamus, cujus
■■■ ipsi mentionem non fecerunt, nec negaGu.ad. u· verunt?»Granados 1, p. tract. 5,disp. 3,
sect. 2, de scientia media loquens, inquit:
Quid mirum est, temporum decursu ali­
quid novi a recentioribus Theologis excoBer · gitatumsil?» DeniqueHerice 1 part. disp.
7, cap. 10, ait : « Quis nesciat hanc scien< tiam mediam latuisse Scholasticos, et
nostris Patribus e tenebris, in quibus la­
tebat, erutam diligenti Patrum, assidua«· que lectione?» Manifeste igitur fatentur
Adversarii, antiquos Scholasticos ad scien­
tiam mediam non recurrisse.
Secundum est, difficultatem componendi
efficaciam cum nostra libertate, non perti­
nere ad minutiores quaestiones, quas non
omnes, et singuli Scholastici pertractant ;
sed importare celeberrimam controversiam
in omnibus seculis, et apud cuncta nobilia
ingenia difficillimam, ut liquet ex dictis
disp. 1, cap. ‘3, cmn sequentibus : ergo in­
credibile est, quod si ejus resolutio a scien­
tia media penderet, illius non meminissent
Scholastici ; quod tamen, ut vidimus, falionj n-tentur Adversarii. Præsertim.quia ille mo­
tes /renidus discurrendi secundum scientiæ mediæ
a præ- principia censetur suavis, clarus, et expeMoiWs· d*tus’ ut gloriantur ejus patrioni : at nobino :on-liores Nominales censent difficultatem conscavl· ciliandi libertatem nostram cum gratia, et
divina praescientia, esse insuperabilem.
Unde Okam, qui eorum Princeps habetur,
in 1, dist. 38, quæst. 1, impugnatis aliorum
sententiis, inquit : « Ista tamen ratione non
■ obstante tenendum est, quod Deus eviden« ter cognoscit futura contingentia ; sed
« modum exprimere nescio. » Gabriel ibi”
' dem quvst. 2, art .2, verba formalia Okami
refert, et ejus ignorantiam amplectitur.
Gmcr Gregorius ibidem quzst. 2, art. 2, ait :
« Dico ergo quantum ad istum articulum
conformiter intentioni Augustini, Damas■ ceni, atqueBoetii, nccnon etiam plurium
Doctorum magnorum modernorum, quod
modus iste, quo Dei sapientia cuncta fu­
tura certo prænoscit, incomprehensibilis,
et inexplicabilis nobis est. » Et horum
doctam humilitatem imitatus fuitingenio-

sissimusCajetanus 1 part. quxst. 22, art. d.CajeiM,
107. Accedamus deinde ad factum. Con-Theoni
cilium Tridentinum sub Paulo III, annoiSS
1545, congregatum pro extirpa nd is Lu the-^1’^
ranorum hæresibus, et praecipue quæ ne- media
gat, libertatem cum gratiæ efficacia cohæ-nTi'süm
ret. Et quidem oportebat ejus Patres, et
Theologos hæreticorum satisfacere argu- versi»
mentis : quod luculentissime, et clarissime
praestiterunt, ut absque Concilii, ac perinde
totius Ecclesiae injuria negari non valeat.
Quod autem ad superandum praedictam
difficultatem recursu ad scientiam mediam
usi non fuerint, sequentia motiva liquido
persuadent. Primum est, quod nullum
verbum sit in Concilio, quod scientiæ me­
diæ faveat ; imo adest fundamentum con­
trarium. Nam ad præcipuum Calvini argu­
mentum : Gratia ex se efficax tollit potesta­
tem ad oppositum : sed gratia est efficax ex
se, ut palam docent Scriptura, Augustinus:
ergo tollit potestatem ad oppositum ; et cum
posset facilejuxtaassertores scientiæ mediæ
responderi concessa majori, negando mi­
norem, non ita respondit Concilium ; sed
negavit majorem (ut negant Thomistæ),
diffiniens cum gratia efficaci (in qua admit­
tenda eonveniebant Catholici cum Calvino)
dari potestatem ad oppositum, ut constat
ex sess. 6, can. 4, et dubio sequenti, § 10
ex professo ponderabimus.
Secundum est, quod omnia quæ Conci­
lium in illa sessione 6, circa libertatem, et
gratiam decrevit, sunt conformia doctrinæ
D. Augustini, ut manifeste constat ex an­
notationibus marginalibus : Augustinus
autem usus non fuit scientia media ad con­
ciliandam gratiam efficacem cum libertate,
ut supra num. 102 ostendimus, et aperte
concedit Molina praecipuus scientiæ mediæ
patronus : ergo nec illa usum fuit Concilium
Tridentinum.
Tertium est, quod prædictum Concilium Didacu?
in cunctis, quæ decrevit, maximam attentionem habuit ad doctrinam, et sententias Aquinas.
D. Thomæ, ut testatur Didacus de Payva
torn. 2 Concionum, serm. 2, de D. Thoma : No,aet Thomas Acquinas Clericus Regularis
lib. 2 de Politia Christiana, c. 6, ubi ait :
« Fide dignissimi retulere, in magnæ aulæ
« medio, ubi erant congregati sanctæTri« dentinæ Synodi religiosissimiPræsules,ac
a doctissimi Patres, mensam extitisse sa« cro librorum pondere gravem, in qua hi
« sacri codices conspiciebantur, sacraScrip« tura, et sanctiones, ac decreta Pontifi­
cum,

< cum, et S. Thomæ Summa. » At scientia
media est manifeste contraria principiis,
ei doctrinæ 1). Thomæ, ut num. 103 pro­
bavimus : ergo credibile non est, Conci­
lium usum fuisse prædicta scientia.
Quartum sit, quod dedecebat gravitatem
Concilii in regravissima recurrere ad scien­
tiam mediam, quæ vel recens est, vel post
Semipelagianorum hæresim per plura sæculain oblivionis sepulchro jacuit, ut Ad­
versarii num.præced. citati ultronee admiti
(uni.
Jsiri Ultimum est, plures ex Theologis qui illi
h liras Concilio interfuerunt, tam eo durante,
$'■ quam illo finito, egregia circa gratiam, et
j
libertatem edidisse volumina : inter quos
■ imminent Dominicus Solus, Andreas Vega,
11 AmbrosiusCalharinus,et Joannes de Bono­
nia :et tamen nullus eorum meminit scien­
tiæ mediæ, nec illius suffragio utitur : quod
minime omitterent, si talis scientia subsi­
dium Concilio in hac controversia prae­
buisset.
Λ 10?. Profecto exorta Lulheri hæresi, et in
Ei diesmagis serpente, fuerunt homines (cujus instituti nescimus), qui ut libertatem
nostram defenderent, nimis abjecte de effi­
cacia divinæ gratiæcœperant loqui ; in quos
invehebatur Cardinalis Contarenus lib. de
Przdest. fol. 610, his verbis : « Orti quidam
< sunt, qui se Lutheranorum hostes, atque
adversarios, Catholicæque veritatis pa­
tronos profitentur, qui statim atque de
I
. naturæ humanæ imbecillitate, de arbitrii
« æsritudine verba ad populum fieri au. diunt, Lutheranorum doctrinam essecla< mant; et cum pertinaciter arbitrii liber« talem asserere volunt, hominem paula■ tim extollunt, divinam gratiam depri< munt : ipsi ex Catholicis Pelagianos sese
i faciant : et ne quod in Christiana Reli1 gione caput, et radix est, propagetur, et
« latius diffundatur, impediunt. » Et quam­
vis eos ignoremus, qui Cardinalis stoma­
chum moverant, certissime tamen judica­
mus, Dominicanos non fuisse; ii quippe
rigidissimi in prædicanda efficacia graliæ
semper habiti sunt, adeo quidem, ut non­
nulli adversarii sententiam Thomislicam,
quamvis inepte, cum Lutheri, et Calvini
hæresi involvant. Nec mirum, Contarerumin impugnalores gratiæ efficacis ar­
riéré, qui θ· Thomam ut inutilium conten­
tionum hostem, et veritatis amicum, in stuUirtediis suis fuerat prosequutus, ut refert
’*tL Andreas Victorellus in additionibus ad Cia-

I

conium, anno 1535. Contareni querimonias
imitatus est Cardinalis Baronius. torn. 6, Cardin.
ann. 490, num. 32, ubi postquam ostendit Baron·
libros Fausti Regiensis multum gratiam de­
primere, et infulcari Semipelagianorum
erroribus, concludit : « Cum igitur Fausti
« sententiæ ubique ab Ecclesia Catholica
« fuerit contradictum, videant quanto ρονι­
ά culo quidam ex Recentioribus, dum in
« Novatores insurgunt, ut eos confutent, a
« S. Augustini sententia de prædestinatione
« recedant, cum alioquin arma non desint,
« quibus hæretici profligentur.» Quæ verba
non potuit perdoctus Cardinalis in Domicanos dirigere : tum quia hi opinionem
D. Augustini circa prædestinationem, et
quæ prædestinalionem concernunt, in omni
rigore defensant : tum quia illi nec appa­
renter Semipelagianismo favent, sed po­
tius, si Adversariis creditur, ad omnino
oppositum, nempe Calvini dogma deflec
lunt. Quos ergo reprehendat Baronius, alii
viderint.
109. Ex dictis constat, Theologos qui ante
Concilium Tridentinum, et tempore ipsius
Concilii floruerunt, minime recurrisse ad
scientiam mediam, ut gratiæ efficaciam ex­
ponerent. Immo etiam constat ab anno
1563, in quo absolutum est Concilium, us­
que ad annum 1588, in quo primum lucem
aspexit Concordia Molinae, neminem Theo­
logorum in aliquo scripto typis mandato
gratiæefficaciam prædicto modo exposuisse.
Quod præter ultroneam Molinæ confessio- Moliua
nem supra relatam, satis probant eventus janenaab
nam inaudita illius modi novitas statim
•
·
....
rumuoccommovitanimoscælerorum theologorum, inna,
evocavitque adversum eam Dominicanos,
qui primo apud Tribunal Inquisitionis His­
panae, et postea coram Sanctissimo Molinæ
doctrinam detulerunt, et accusarunt. Id
vero minime aggrederentur viri docti, et
in lectione Scholasticorum versati, si apud
ipsos reperissent Molinæ doctrinam, vel
expressam, vel sufficienter insinuatam, et
fundatam. Et multo minus Clemens VIII,
tanto Congregationum apparatu ad illius
causæ determinationem indiguisset, si effi­
cacia graliæ, prout a Molina exposita, esset
communiter recepta tam apud Scholasticos
antiquos, quam apud illius temporis Theo­
logos, ut modo quidam juniores asserere
audent.
110. Equidem quale de antiquitate opi­
nionis eo tempore judicium ferebatur, non
ex aliis quam ex Molinæ alumnis référé-

76

DE GRATIA EFFICACI.

Hcnriq. mus. viris religiosis, et doctis. Henriquez
lib. de ultimo fine hominis, cap. 4, § I, loquens de scientia media ait : « Quasi rem
« novam se invenisse putant ; nam in hac
« antiqua controversia non confugiunt uni« versaliter Patres, et veteres Theologi ad
« conditionatam praescientiam. « Et § seq.
addit : « Hæc sententia non est necessaria
« pro asserenda hominis libertate, et in
« mullis deficit. » Et in commentario, litt. C,
subjungit : « Hæc disputatio de præscien« tia futurorum conditionatorum a nobis
« (nempe Jesuitis) ante viginti annos exci« tata est, et contra votum nostrum sus« cepta est in Italia sententia. » Ac denique
cap. 24, subdit : « In eum finem hæc dispu­
li taut hi Authores, ut pro libero usu nostrae
m voluntatis, quem aliter vix salvari putant
« circa impletionem præcepti, aut vitatio« nem peccati, dimicare se putent contra
« impium Lutherum. Nesciunt aliter contra
■· haereticos salvare usum nostræ libertatis
« in exercitio, quam negando ullum auxi« lium esse, aut dici præveniens, quod sit
« causa proxima prædeterminans, et efficax
« nostræ liberæ cooperationis, et conver«sionis: sed esse tantum auxilium suffiΊ ciens, aut concomitans, quo homo potest
Marian. « uti, et converti, si velit. » Mariana lib.
4, de regimine Societatis , cap. 4, (cujus
verba invenimus apud Gonet in apolog.
Thomist. num. 110), loquens de licentia
opinandi, inquit : « Ab hoc præclaro fonte
« emanarunt illi turbines, et procellæ, quiu bus nostra Societas lentavit exagitare sa« pientissimos Dominicanæ familiæ Theo« logos, quos potius venerari debebat ut
« puriores doctrinæ antistites, quam sequi
« externa Ludovici Molinæ commenta : cu­
ti jus viri libellus ab examine Theologorum
« sacræ Inquisitionis delatus fuit Romam,
« ubi modo liberum arbitrium acerrime
« contra gratiam pro palma luctatur, χ- IIorum suæ Societatis seniorum judicio subptni'ippS scriPsit Joannes Philippeus, cujus verba
dedimus disp. 1, cap. 5, num. 129, et sub­
Claudius sc rips it novissime Claudius Tiphaniusin/»6.
Ip
de Online, in quo sæpissime scientiam me­
diam expungit, et cap. 24, num. 4, affirmat :
« Nullum alium Theologum ante Molinam,
« nec per somnium quidem de illa cogi« lasse ; nec eam ullibi vel supposuisse, vel
« adhibuisse ad ullam sive Scripturæ sacræ,
« sive Theologiæ Scholastica, difficultatem
« expediendam.« Et statim cap. seq. asserit :
« Sententiam negantem scientiam mediam,

« et antiquitate, et defensorum numero, ac
« authoritate longe esse meliorem. » Et
relata opinione Molinæ, subdit : « In qua
« Molinæ doctrina multa occarrunt impro« banda. Ac primum id periculi in conci« lianda, sine ejus distinctione, nostra li<i bêrtate cum praescientia divina, quo mi« nuscautos, minusque intelligentes terrere
« se putat, non ego solus non video, sed
« neque ulli ante eum Ductores Scholastici,
« aut SS. Patres animadverterunt. » Tan­
dem cap. 41, concludit : « Concordiam præ« scientiae, providentiæ, et concursus divini
« cum nostra libertate, ab antiquis, et præs« tantissimis Theologis longe melius, so­
il lidiusque declarari, quam ab ullis recen­
ti tioribus. » Ita de Molinae sententia cense­
bant olim,et modocensent perdocte quidam
:
ejus alumni.
111. Succedit tandem, ut reliquos gravesThe<4e
Doctores, qui post Tridentinum, et MolinæfûsiTn·
accusationem floruerunt, recenseamus : et
hic tantum suprema capita proponemus."^
In primis gratiæ efficaciam dependentem aiiota
scientia media excludunt unanimiter plures, et illustrissimae Religiones, Ordo Canonicorum Præmonstratensium Congrega- Orto
tionis Hispaniæ, Ordo B. Mariae de Mer-^f^.
cede, Ordo D. Hieronymi, Ordo Minimo.
.
*·
i
i
OrdoB. ■
rum, Ordo Patrum Clericorum Regularium Mari*
Minorum, et majori ex parte Ordo Carme-^f'
litarum ; nam ex Discalceatis nemo est, cui Ord»
illa scientia non displiceat. Ex religiosissi- ôr&
mis autem Observantiæ Patribus illam reji-31'^
ciunt CornejoSalmanticædecus, M. Lezana, 0Λ
Andreas de Lao, et alii satis communiter. Et^JJ '
denique ex reformatis Congregationis ΒθΙ-^^.
gicæ illam oppugnat Franciscus Bonæ Speilitæ«·
tom 1, disp. 11, dub. unico, fere per totum,
et specialiter num. 74, ubi resolvit, omnes
propositiones de futuro conditionato ante-coreeji
cedenter ad Dei decretum esse determinate^"";
falsas : etdisp. 1G, dub. 2, num. 3, ubi sta-teL».
tuit, Deum efficaciter prædiffinire omnia
l
opera, quæ procedunt ex gratia Christi : et
disp. 17, dub. 1, num. 21, decernit, gratiam
efficacem non esse voluntati nostræ subjectam,
sed voluntatis nostræ esse ad opus efficaciter
determinativam. Quas conclusiones statuit
juxta principia antiqui, et resoluti Doctoris
nostri Joannis de Bachone in 3, dist. 13,
,
quæst. 2, art. I. Ut videat prudens Lector, Cojbqua veritate asseruerit junior quidam in his-^p.
toriali scientis mediæ præsidio, Fr. Joan-1^*·
nem Bobium Regentem Transpontinæ, qui
pro Molina in controversiis supra relatis
stetit,

DISP, VII, DUB. III.

77

doth, totum suum Ordinem Carmelitanum I rejecerunt, et rejiciunt. Ex Academia Sal- ceiebr.
repræsenlasse : nam eventus ipse, et judi­
manticensi Curiel, et Basilius Legionensis :
cium Doctorum Ordinis liquido probant
ex Parisiensi Coqueus, et Isambertus : ex scienillius historian, vel potius conjecturæ falsiDuacensi Sylvius, et Estius : ex Complutalem. Quæ si Molinæ causæ faveret, potensi Villegas : et Toletana Rua : ex Os-pognant,
liori jure possent Dominicani prose alle­
censi Ram : ex Ix>vaniensi Lenzeus, Cune-Basiiüis.
gare totum Ordinem Seraphicum, cum qua­
rus, Hesselius, Tilelmanus, et alii quos^'^.
tuor ejus alumni, et inter eos Procurator
refert eximius Doctor Franciscos Sylvius feamb.
Generalis adversum Molinam constanter
opusculo de motione primi Motoris, part. 2,
senserint. Allegarent etiam Dominicani
art. 26, a num. 154 et alii plures, quos pro-7·^?35pro se totum amplissimum Ordinem S. Be­
lixum esset recensere.
Ram.
nedicti; nam Prior S. Pauli, et Dominus le
113. Tandem si ad illustriores orbis Aca- ilius_
Bossu Doctor Sorbonicus, ejusdem Ordinis
demias nos convertamus, quam revereanalumni, adversus Molinam perpetuo con­
tur D. Thom, doctrinam (cui Molinisticam rai» pro
suerunt: immole Bossu diarium, seu relatio­
efficaciam adversari liquet ex hactenus dic-veriIalc·
nem Congregationum scripsit, quam tamen
tis, et præcipue num. 103), erudite ostendit
diligentia Patris le Golu Generalis CisterGonet in commendatione doctrinae D. Tho^•;;ciensium Fuliensium transcriptam suppresmæ, § 8. Aliis tamen omissis, notorium est
Universitatem Salmanticensem nulli orbis
sœ sit, et Thomistis invidit Fr. Petrus a S. Josecundam anno 1627, die 9 Junii statuisse,
sePh ejusdem Congregationis Monachus ;
ut quotquot ad Magisterium assumerentur,
'^'quia aperte favebat Dominicanis, ut ipse in­
hæc promitterent : α Juro in quotidianis
quit disp. 4, sect. 4. Sed hæc violentia as­
« lectionibus, quas in Academia vel cathe­
sertio est veritatis. Sapientes illos Censores
« drae Moderator, vel voluntarius Professor
imitantur ex eodem praeclarissimo Ordine,
« legero, me lecturum, atque docturum in
ut alios omittamus, Reverendissimus P.
V Theologia Scholastica doctrinam D. Au­
ejusdem Ordinis Generalis Andreas de la
a gustini, et conclusiones D. Thomær quas
ati. Moneda lib. 8 Physic, disp. unie, de mundi
«in Summa Theologica docet, ubi horum
'ηιί10) 7· 2 § 3 et 1 tom. in 1 part, per
« Doctorem mens aperta fuerit ; ubi vero
plura : et Illustrissimus Didacus Sylva,
« mens anceps, et dubia, nihil docturum,
olim Primarius in Salmanticensi D. Vin« neque lecturum, quod eorum doctrinae
centii Collegio, postea dicti Ordinis Gene­
« adversari senserim ; sed quod vel juxta
ralis, et nunc Asturicensis Episcopus, qui 1
« meum sensum, vel eorum qui discipuli
part. quæst. 14, dub. 11, cum sequent, late
« S. Augustini, et D. Thomae communiter
impugnat scientiam mediam, et num. 87,
« censentur, SS. Patrum doctrinae magis
cautionem adhibet non spernendam : « Li« conforme invenerim. » Quæ autem sit in
«cet illi, inquit, Censores in Congrega« tione33, coram Clemente VIII, dixissent,
hac difficultate mens D. Augustini, et D;
< quod Massilienses excogitarunt scientiam
Thomæ, et eorum qui communiter disci­
< mediam ad exsternendam gratiam Dei ;
puli utriusque S. Docloris censentur, ita
«non ideo Catholici, qui illa utuntur, depalam liquet ex dictis disp. 1, cap. 7, § 3,
« bent computari inter illius censurae conut vel caeci viderint quid probaverit, vel
« sortes. Nos enim in nostra conclusione
reprobaverit /Ycademia.
«defensanda taliter rejicimus scientiam
114. Ex dictis probatum habemus mi­ Diclorutu
« mediam , quatenus rationibus convicii
norem discursus num-. 101 propositi, pro compett« illam impossibilem judicamus, sed a cencujus veritate evincenda hæc omnia addu­ dium.
« suris omnino abstinentes ; defensores
ximus, nullam tamen censuram oppositae
« enim sumus veritatis, non censores severi
opinioni inferentes. Habetur etiam ex dic­
i contrariae sententiae. » Quod et nos pro­
tis, qua veritate, immo qua maturitate de sua
fitemur obedientes Ecclesiae decretis : et
opinione dixerit Suarius prolog. 2, de gratia,
aliorum censuras non approbamus, sed
cap. 1, num. 12 : ILuc sententia in authoriobligamur non semel referre, ne filum dis­
tate Theologorum, non solum recentiorum,
putandi abrumpamus.
sed etiam antiquorum Scholasticorum longe
112. Deinde si Doctores, qui in celebrio­
contrariam superat. Sed hæc resolutissima
ribus orbis Academiis floruerunt, consula­
Suarii assertio magni habebitur apud om- suarii
nes qui non legunt libros.
alli“2w'
mus, graviores, et spectabiliores efficaciam
gratiæ prout ascientia media dependentem

DE GRATIA EFFICACI.

78
§ VIII.

Refertur sententia contraria, ejusque
motivis occurritur.
semen115. Oppositam nobis opinionem, æ>setraria. rentem gratiæ efficaciam dependere a
scientia media, et consequenter auxilium
efficax nihil addere supra sufficiens, nisi
præscientiam futuri consensus pro eo tem­
pore, et circumstantiis, in quibus confer­
tur, defendunt communiter Authores So­
cietatis, quos proinde supervacaneum est
in particulari referre. Cui præterea subsMendftz. cribunt quidam alii recentiores,ul Mendoza,
Dioctalevius, et Mascarenas. Pro illa etiam
Mascar. allegat Suarius torn. 2, de gratia, cap. 51,
innumerabiles Authores ; quos tamen si
consulas, non invenies aliud docuisse, quam
propositionem omnibus Catholicis sanctam,
nempe liberum arbitrium se determinare, et
posse interiori gratix resistere. Qua etiam
ratione posset pro sua opinione allegare
Bannez, Zumelum,et omnes Thomistas, qui
gratiam ex se efficacem affirmant : immo
poterit allegare pro se omnes Fideles, non
solum qui scripserunt, sed quotquot catho­
lice scribent. Et profecto si illi, qui prædicta principia generalia, et catholica do­
cent, eo ipso censentur scientiam mediam,
et gratiae efficaciam ab ea pendentem dosoarii cere, meritissime adjecit Suarius num. 47,
sententiam suam esse communem Theologo­
rum consensum. Sed forte in ejus notitiam
non venerat nedum particulares Doctores,
sed integras Academias, et sacras Religio­
nes usum scientiæ mediæ rejicere, ut vi­
dimus § præcedenti. Vel forte illa verba
Suarius non exaravit, sed ab alio (opus
quippe posthumum est), adjecta fuere. Vel
denique forsan Bibliopolæ Lugdunenses,
qui absque licentia sæpius a Suario exspec­
tata, et nunquam concessa, illud opus
prælo mandarunt, prædictos Authores, et
communem Theologorum sententiam alle­
gaverunt. Quam oscitantiam, sicut et alia
vitia offert volumen illud a prima pagina,
cujus titulus Prologomenon alterum ; et habet
ad marginem : Dicitur alterum, quod partis
primx prologomenon secundum brevius de
eadem sententia disputet. Nam si Lector
diligenter unum alteri comparet, folium
folio, caput capiti, numerum numero, et
verba verbis, nihil profecto reperiet in
uno, quod non in alio. Et cum prologome­
non contineat quinquaginta folia, compel­

limur bis emero idem opus. Hoc tamen
injuriæ Suarii attribuendum non est, sed
aliorum, forte Bibliopolarum, industriae ad
emungendam pecuniam. At hæc ut levia
relinquimus.
116. Argumenta pro hac opinione ad tria
genera reducuntur : quædam intendunt pro­
bare possibilitatem objecti scientiæ mediæ,
et hujus exislentiam ; et his satis occurri­
mus tom. 1, tract. 3, disp. 10, cum sequen­
tibus. Alia vero impugnant gratiam ex se
efficacem, quibus jam pridem tam veteres
quidam Philosophi, quam antiqui, et
Moderni hæretici providentiam, et concur­
sum Dei impugnarunt ; et sunt satis diffi­
cilia : illa tamen partim diluimus in hoc
Tractatu, disp. 4, dub. 6, et fusius enoda­
bimus dub. seq; Alia denique eo tendunt,
ut ostendant efficaciam gratiæ juxta prin­
cipia scientiæ mediæ optime exponi, et ita
admittendam esse : quibus, non enim multip.
ponderis sunt, breviter in hoc § obviam «pibimus. Arguitur ergo primo ex verbisttKtB·
Christi Domini, Matth. H, et Lucæ 10 : Vx jbu
tibi Corozain, vx tibi Bethsaida : quia si in
Tyro, et Sidone faclx fuissent virtutes, qux ΐ'λ
in te factx sunt, jam olim in cinere, et cilicio
poenitentiam egissent. Ubi Christus certis­
sime enuntiat, cum eadem gratia, cum qua
homines Corozain, et Bethsaidæ conversi
non sunt, convertendos fuisse Tyrios, et
Sidonios, si illa Deus ipsos vocasset. At hæc
nequeunt verificari juxta principia Thomistica, recte vero juxta opinionem, quæ
docet, gratiam esse efficacem ex directione
scientiæ mediæ, et dependenter ab ill? : sic
igitur asserendum est. Probatur minor,
quia in principiis scientiæ mediæ nihil
prorsus adderetur gratiæ Tyriis, et Sidoniis
communicandæ, nisi extrinsecum connotatum præscientiæ futuri consensus fundatæ in eorumdem conversione conditionate
reipsa futura : unde merito increpantur
Judaei, quod cum eadem gratia conversi
non sint. In opinione vero Thomistarum
aliquid intrinsecum, et necessarium adden­
dum erat gratiæ Tyriorum, quod de facto
Judaeis communicatum non fuerat; quamobrem merito Judæi prædictæ increpationi
responderent, se ideo non convertere, et
Tyrios convertendos, quia non vocabantur
tanta gratia, quanta vocarentur Tyrii: el ita
cassa, et injusta redderetur Christi incre­
patio, quod nequit admitti.
Respondetur negando minorem quoad Rc-fc*I utramque partem. Quoniam juxta principia ?l°
scientiæ

DISP. VII, DUB. ΙΠ.
scientiæ mediæ Tyrii præveniondi erant
gratia congrua, hoc est, communicata ipsis
in eo tempore, in quo Deus prævideral illos
consensuros fore : Judæi vero cum possent
simili gratia vocari, de facto tamen illi,
tpios Christus reprehendebat, tali gratia
non fuerant vocati. I nde si argumentum
aliquid probat, suadet Judaeos potuisse res­
pondere se non convertere, et Tyrios con­
vertendos, quia ipsi destituebantur gratia
congrua, quæ Tyriis adfutura fuisset, et ita
injustam redderent Christi reprehensio­
nem. Præsertim cum Adversarii negare
non valeant, gratiam Tyriis communican­
dam futuram fuisse majorem in ratione
gratiæ, et beneficii , alias discretio inter
Tyrios, et Corozaltas nullam supponeret
discretionem ex parte gratiæ, sed stante
omnimoda aequalitate in auxiliis Tyrii con­
verterentur : atque ideo possent, reclamante
Apostolo 1, ad Corinth. 4, adversus JuArgo- dæos inflari. Unde ulterius possent Judæi
Christi increpationibus respondere : Quid
w·®- mirum Tyrios convertendos, quos majori­
bus afficeres beneficiis ? Et quid mirum nos
non converti, quos gratia congrua non affi­
cis, sed in eis occasionibus, et tempore nos
constituisti, in quibus certo praesciebas nos
tibi restituros? Ad quæ nihil, quod respon­
deant, habent scientiæ mediæ patroni, nisi
praescientiam illam non pertinere ad auxi­
lia sufficientia, quibus converterentur Tyrii:
et carentiam praescientiae nihil diminuere
de auxiliis sufficientibus, quibus converti
poterant Judæi, atque ideo merito istos illo­
rum comparatione increpari ; quippe cum
utrique fuerint in actu primo prorsus
aequales.
117. Sed hæc responsio si juxta princi­
pia scientiæ mediæ veritatem continet,
firmat communem solutionem, qua prae­
dicto argumento Thomistæ occurrunt,
nempe ideo Christum certo praenuntiasse
conversionem Tyriorum, quia Deus decre­
verat conferre ipsis auxilium efficax, si co­
ram eis fierent signa quæ facta sunt apud
Cozoraltas, quibus tamen non dedit auxi­
lium efficax, ut converterentur. Quocirca
testimonium illud ab omnibus in hunc
modum exponendum est, ut significavit D.
Prosper ad excerpta Genuensium, in resp.
ad dub. 8, his verbis : De Tyriis vero, et
Sidoniis quid aliud possumus dicere, quam
non esse eis datum ut crederent, quos etiam
credituros fuisse ipsa Veritas dicit, si talia,
qualia apud nos credentes facta sunt, vir­

79

tutum signa vidissent ? Quare autem hoc
eis negatum fuerit, dicant, si possunt, qui
calumniantur, et ostendant cur apud eos
Dominus mirabilia, quibus profutura non
erant, fecerit. Quamvis autem auxilium
efficax addalaliquid supra sufficiens, nedum
in esse beneficii, sed etiam in esse gratiæ
entitative sumptæ, et Judæi caruerint auxi­
lio efficaci ; justissime nihilominus repre­
hensi sunt in eo quod non se converterint,
quia auxilium efficax non pertinet ad actum
primum, nec ejus carentia diminuit aliquid
de potestate proxima : potenti autem, et
obligato ad faciendum, et non facienti im­
putatur omissio. Fuitque increpatio justa
non solum absolute, sed etiam comparative
ad Tyrios ; nam increpatio comparativa
fundatur in æqualitale potestatis, et obli­
gationis ; et talis potestas innititur auxiliis
pertinentibus ad actum primum, et non
constituitur per ea quæ spectant ad actum
secundum, cujusmodi est auxilium efficax.
Præsertim cum Judæi per repetita peccata,
et frustrationem innumerabilium auxilio­
rum sufficientium se reddiderint gratia ef­
ficaci indigniores prae Tyriis, qui tanta
beneficia hactenus non acceperant. Nam,
ut inquit D. Thom. 3, contra gentes cap.
159, licet aliquis per motum liberi arbitrii
divinam gratiam nec promereri, nec advo­
care possit ; potest tamen seipsum impe­
dire, ne eam recipiat : et cum hoc sit in
potestate liberi arbitrii, non immerito im­
putatur ei, qui impedimentum praestat
gratiæ receptioni.
118.
Diximus,si
hæc responsio Adversario- Prtwe.
... ..
j.
... deusmorum juxta principia scientiæ mediæ veritatem Ηνϋαι
continet ; quia stando praedictis principiis,
melius possent respondere Judæi, ideo ab-mit Ab­
solute se non convertere, quia absolute non 'hos
poterant. Nam ut supra § 3 ponderavimus,
si Deus ante omne decretum liberum prae­
vidit Judaeos Corozaitas convertendos non
fore in eo tempore, in quo Christus eos
docebat, et reprehendebat ; sequitur con­
versionem esse eo tempore impossibilem
non solum ex suppositione, et consequen­
ter, sed etiam antecedenter, et absolute.
Cujus ratio est, quoniam conversio non po­
terat eo tempore poni, nisi vel destruendo
praescientiam divinam, quod est impossi­
bile, cum sit aeterna -, vel eam falsificando,
quod etiam repugnat, cum sit infallibilis.
Nec est, aut aliquando fuit potentia, quæ
illam praescientiam quiverit impedire: non
quidem increata, quia scientia media con-

80

DE GRATIA EFFICACI.

venit Deo necessario, ut ejus Adversarii
affirmant : nec etiam creata, quia hæc in
statu conditionato est actu nihil ; in statu
autem absoluto supponit praescientiam, et
ad praeteritum non datur actio. Unde ca­
rentia praescientiae conversionis futurae eo
tempore, quo Christus Corozaitis praedi­
cavit. infert impossibilitatem absolutam
conversionis pro illo tempore ; quam
proinde possent juste opponere Corozaitae
reprehensioni Christi, si vera sunt scientiae
mediae principia. Hanc autem excusationem
non potuerunt praetendere stando princi­
piis efficaciae gratiae Augustinianæ, et Thomisticæ ; quia licet carentia auxilii efficacis
nequeat cum conversione componi, cohaeret
nihilominus cum potestate antecedenti, et
proxima ad conversionem, ut disp. 4, dub.
6 explicuimus, et fusius exponemus dubio
sequenti. Et quamvis voluntas creata ne­
queat vel carentiam auxilii efficacis a se
excludere, vel conversionem cum tali ca­
rentia conjungere ; potest tamen ponere
conversionem secundum se, quam si pone­
ret. nec carentiam hic, et nunc existentem
excluderet, nec componeret conversionem
cum ipsa ; sed illam supponeret non prae­
fuisse ob præsentiam auxilii efficacis. Sicut
enim cum homo ponit conversionem, illam
elicit dependenter ab auxilio efficaci : ita
cum praedicto auxilio caret, potest ponere
conversionem* ut eliciendam dependenter
a praedicto auxilio, quod sui carentiam ex­
cluderet.Deus autem licet ex suppositione,
quod auxilium efficax non communicaverit,
nequeat potentia consequenti, et in sensu
composito illud conferre ; potest tamen po­
tentia antecedenti, ef in sensu diviso, quae
est potentia simpliciter. Unde voluntas
creata ut divinae potentiæ stibordinata, est
absolute insuo genere potens elicere con­
versionem etiam in eo instanti, in quo ca­
ret gratia efficaci. Quam potentiam habue­
runt Corozain, et Bethsaidæ homines,
eosque proinde Christus justissime repre­
hendit.
(hi'iuU'r
119’ Secund° arguitur, quia SS. Patres
gumen-explicant efficaciam gratiæ per respectum
umi. aj præscienliam Dei vocantis homines, vel
conferentis auxilia eo tempore, in quo prævidit, quod sortientur effectum : ergo gra­
tia est, et dicitur efficax dependenter a
scientia media. Consequentia constat. AnD.ciiry. tecedens autem suadetur, tum ex D. Chrysostomo. Λο/η. 31, et 65, in Matthæum, ubi
agens de D. Matthæi, et D. Pauli vocatione,

DISP. VII, DUB. III.

• fontales. Tunc ergo vocavit quando illi
asserit, Deum tunc eos noome, quando no­
«placuit, el si ante vocasset, utique resverat consensuros. Turn ex D. Augustino in d.Au
« pondisset, et oblemperasset. Non ergo ralib. de sex quxstionibus Paganorum, quæst.
» tio, aut tempus vocationis hujus, et simi2, ubi docet, Deum tunc voluisse hominibus
<lium referri debet in liberum arbitrium,
apparere, quando, el ubi sciebat, qui in eum
« sed in Dei beneplacitum, cui sic visum est,
fuerant credituri. Similia docet Theodo«sicque disposuit. Potest autem intelligi
retus ad Rom. 9, et communiter alii Patres.
« Chrysostomus sic, tunc vocasse discipulos,
Confirmatur, quia praedestinatio, qua corjrc quando sciebat illos obtemperaturos, nipraeparantur auxilia efficaciter conducentia Dul,)
« mirum per ipsius gratiam; sciebat enim
ad salutem, supponit præscientiam nostro­
« quando ipse operaturus erat in eis, ut obrum operum, sed non præscientiam eorum
< temperarent vocanti, et tunc vocavit. Nisi
in statu absoluto, cum non transferantur
« sicintelligas doctrinam, non probo. » Et
ad illum, nisi dependenter ab intentione
Dei, et gratia efficaci : ergo in statu condi­
postquam propriam sententiam exemplis
tionato, cujus contemplatio per se pertinet
confirmavit, adjecit : << In hoc virtus vocanad scientiam mediam : et consequenter gra­
« tis magis clarescit, et magnitudo gratiæ
tia non est, nec dicitur efficax, nisi de­
< revelatur, minusque homo de sua virtute,
pendenter ab hujusmodi scientia. Cætera
«meritisve potest præsumere. Totus est
constant. Et major probatur ex D. Thom. 3 d.tv
« Augustinus in hac doctrina, quam in hac
part, quæst. 1, art. 3 ad 4, ubi ait : Prx« parte probo. » Quibus verbis satis aperte
destinatio supponit præscientiam futurorum.
Toletus cum Jesuitis antiquioribus expun­
Et in I, dist. 46, q. 1. art. 1, ubi inquit :
git efficaciam gratiæ dependentem a scien­
Voluntas Dei prxsupponit præscientiam ope­
tia media. Et merito citat pro sum opiniorum. Quam doctrinam videtur desumpsisse
i hg. nis confirmatione Augustinum : nam S.
ex D. Augustino lib. de prædest.SS. cap. 10, D.A«i
Doctor in lib. de dono perseverantia;, cap. 18,
ubi asserit : Prædestinatio sine præscientia
statuit : Quando apud aliquos verbi Dei trac­
esse non potest; potest autem esse sine prætatores reperitur nomen præscientia;, et agitur
destinatione præscientia.
de vocatione electorum, nomine præscientia;
Ad argumentum respondetur, concesso?"1™’
intelligi debet prædestinatio : hoc est, decre­
antecedenti negando consequentiam : nam menw.
tum, vel scientia decretum involvens.
si aliquando Patres docent, Deum vocare
Ski. 120. Illo autem testimonio D. Augustini,
homines in eo tempore, in quo prænoverat
quod nobis Adversarii objiciunt, utebantur
consensuros, non loquuntur de scientia mej
olim Semipelagiani ad refellendam gra­
dia, quæ nulli decreto Dei innititur ; sed de
tiam ex se efficacem, quam S. Doctor in pos­
scientia, quæ beneplacitum Dei supponit,
terioribus scriptis expressissime asseruit,
et in eo prævidet consensum futurum. Unde
ut inconsequentiæ ipsum arguerent. Ita
cum asserunt, Deum vocare quando novit
D.ffiir.constat ex epistola D. Hilarii ad D. Augus­
hominem responsurum vocationi, in præs­
tinum, ubi relato scandalo Massiliensium,
cientia involvunt decretum vocandi efficaci­
inquit : « Cum autem dicitur eis, quare
ter hominem; ac subinde idem valet ly
aliis, vel alicubi prædicetur, vel non præquando novit, ac quando voluit. Et sic in­
·■ dicetur; vel nunc prædicetur, quod ali—
terpretandus est D. Chrysostomus in con- inure quando pene omnibus, sicut nunc aliqui—
trarium adductus : cujus sententiam post-£"^?
y bus gentibus non prædicatum sit? Dicunt
quam retulit Cardinalis Toletus in cap 5stoain ,
' id præscientiæ esse divinæ, ut eo temLucæ, annotatione 54, subjunxit : « Huicloe'
<i pore, et ubi, et illis veritas annuntiare« doctrinæ adversari videtur id, quod ipse« tur, quando, et ubi praenuntiabatur esse
« met Paulus de sua vocatione ad Galatas 1,
i
« credenda» (esseapertissimum usum scien« scripsit. Cum placuit, inquit, ei qui me
tiæ mediæ apud Semipelagianos). « Et hoc
« segregavit ab utero matris meæ, et vocat non solum aliorum Catholicorum (ut
« vit per gratiam suam, etc. Non dicit PauChrysostomi) testimoniis, sed etiam Sanc« lus, quando novit me obediturum, sed
titatis tuæ disputatione antiquiore se pro« quando illi placuit, qui per gratiam me
« bare testantur. Ut est illud, quod dixit
<i vocavit. Non expectat Deus semper arbiu Sanctitas tua in quæstione contra Porphy« trium nostrum, quia sua gratia ipsum
rium de tempore Christianæ Religionis ;
« excitat, ipsiquedat velle, et perficere, qui
tunc voluisse apparere Christum, et apud
« etiam rebelles convertit, et compellit vo­
« eos prædicari doctrinam suam, quando
luntates.

81

σ sciebat, et ubi sciebat qui in eum fuerant
« credituri. » Quam calumniam, ut deme­
teret S. Doctor, scripsit librum de prædestione SS. et cap. 10, postquam dilucide os­
tendit se in verbis citatis ex quaestione
citata contra Porphyrium minime exclu­
sisse Dei propositum, seu decretum, inquit:
« Cernitis-ne me sine præjudicio latentis
« consilii Dei, aliarumque causarum hoc
« de præscientia Christi dicere voluisse,
<i quod convincendæ Paganorum infideli­
or tati, qui hanc objecerant quæstionem,
« sufficere videretur. Quid enim est verius,
a quam praescisse Christum qui, et quando,
« et quibus locis in eum fuerant credituri.
« Sed utrum prædicato sibi Christo aseip« sis habituri essent fidem, an Deo donante
« sumpturi ; id est, utrum tantummodo ip« sos praescierit, an etiam prædestinaverit
« Deus, quærere, ac disserere tunc necessa« rium non putavit. Proinde quod dixi tunc, D.Aug.
« voluisse hominibus apparere Christum, qi£mex·
« et apud eos prædicari doctrinam suam,
« quando sciebat, et ubi sciebat esse qui in ciam
«eum fuerant credituri; posset etiam sic pge”lr‘æ
« dici, tunc voluisse hominibus apparere cursum
1 r
ilu *cicn
« Christum, et apud eos prædicari doctri-tiamme
« nam suam, quando sciebat, et ubi sciebat dia'n·
« esse qui electi fuerant in ipso ante mundi
« constitutionem. Sed quoniam si ita dice« retur, Lectorem faceret intentum ad ea
« requirenda quæ nunc ex admonitione Pe­
te lagiani erroris necesse est copiosius, et la« boriosius disputare, visum mihi est, quod
« tunc satis erat, breviter esse dicendum,
« excepta, ut dixi, altitudine sapientiæ, et
« scientiæ Dei, et sine præjudicio aliarum
« causarumi de quibus non tunc, sed alias
« opportunius disputandum putavi. ». Simi­
lia habet idem S. Doctor in lib. de bono
perseverantix, cap. 9, ubi : «Si enim quæra« tur a nobis, cur apud eos tanta miracula
« facta sint, qui videntes ea non fuerant
« credituri; et apud eos facta non sint, qui
« crederent, si viderent : quid respondebi« mus? Nunquid dicturi sumus, quod in
« alio libro dixi, ubi sex quibusdam quæs« tionibus Paganorum, sine præjudicio ta« men aliarum causarum, quas prudentes
« possunt investigare, respondi ? » Ex qui­
bus locis lucem, et legitimam interpretatio­
nem accipiunt tam alia testimonia S. Doctoris. tum authoritales D. Chrysostomi, et
aliorum Patrum, quibus suam opinionem
suffulciunt Adversarii; quia cum eis asseri­
tur Deum præscire quid hemines facturi

82

Solvitor
confir­
matio.

DE GRATIA EFFICACI.

essent, minime excluditur decretum Dei,
cui innititur illa præscientia; quamvis non
semper, quia non semper oportet, exprima­
tur. Videatur D. Thom. 3 pari, quasi, I,
art. 5.
121. Ad confirmationem respondetur,
prædestinationem posse sumi dupliciter :
uno modo inadæquate, et formalissime ; et
hoc pacto consistit in actu imperii intiman­
tis efficaciter usum, sive applicationem me­
diorum : allero modo adæquate, et secun­
dum ea quæ præsupponit ; et hac ratione
includit intentionem finis, et electionem
efficacem mediorum. Quamvis ergo futuritio mediorum dependeat a praedestinatione
utroque modo accepta ; aliter tamen, et ali­
ter : nam intentio, et electio efficax confert
mediis futuritionem inchoative, et inadæ­
quate; imperium vero futuritionem com­
plet. Et ideo quamvis ante intentionem, et
electionem non detur ulla futuritio, nec
absoluta, nec conditionata, atque ideo et
electio nullam supponat futurorum præ­
scientiam ; nihilominus ante imperium da­
tur futuritio, saltem incompleta, et inadasquata ; infallibilis tamen ob intentionem,
et electionem efficacem, a quibus sumitur :
et consequenter prædestinatio, prout idem
formalissime est ac imperium divini intel­
lectus, præscientiam supponit futurorum,
nedum in statu conditionate, sed etiam in
statu absoluto. Et in hoc sensu concessa ma­
jori, negamus minorem ; quia transitus ille,
quo media ex se conducentia possibiliter
ad salutem, transferuntur ad esse futura
absolute, fit primo per intentionem, et elec­
tionem efficacem Dei, et præinlelligitur ad
actum divini imperii, in quo prædestinatio
formaliter consistit. Et hoc tantum docej
D. Thom, in loco citato ex 3 parte : quod
et Adversarii negare non possunt, cum
S. Doctor loquatur ibi de præscientia futu­
rorum absolute, et nihil sit absolute futu­
rum ante omne decretum liberum Dei. Vi­
deantur quæ diximus tractatu 5, disp. ult.
num. 8. In alio vero testimonio loquitur
S. Doctor de voluntate consequenti, qua
Deus reprobat positive, et vult reprobis in­
fligere poenam : quæ voluntas supponit præs­
cientiam peccatorum absolute futurorum
innitentem decreto causandi materiale pec­
cati, et permittendi malitiam, ut diximus
tract, nuper citato, disp. 8, dub. 1. Unde
nihil ex praeditis testimoniis colligi potest,
quod ad defensionem gratiæ efficacis dependenter a scientia media conducat. Me­

rito autem asseruit Augustinus loco in con­
firmatione citato, prædestinationem sine
præscientia esse non posse, bene autem e
converso : quoniam præscientia latius patet,
quam prædestinatio, seu prædefinitio : nam
peccata, quatenus talia, præsciuntur, non
tamen decernuntur, seu prædestinantur :
et sic secundum malitiam accepta non prae­
videntur in decreto prædiffimtivo, sed so­
lum in permissive. Unde Augustinus post d.a^
verba citata, statim suam, et nostram sen­
tentiam confirmans, subjunxit : Prédesti­
nât ione quippe Deus ea prxscivit, qu.v fuerat
ipse facturus : unde dictum esi, Fecit qux fu­
tura sunt (en præscientiam ante decretum
excludit), prxscire autem potest quxeumque
non facit, sicut quxeumque peccata : ea ta­
men decrevit permittere, et sic decernendo
prænoscit. Videantur quæ diximus tract. 3,
disp. 10, dub. 2, cum tribus sequentibus, ubi
aliis testimoniis quæ possent præsenli diffi­
cultati applicari, obviam ivimus ex pro­
fesso, et facile juxta doctrinam hic traditam
exponuntur.
122. Arguitur tertio, ,et principaliter .-Terti·
quoniam admissa scientia media, et quod^^
Deus ejus directione utens auxilia gratia
dispenset, facillime, et legitime declaran­
tur cuncta fere, quæ obscuritatem præseferunt in hac obstrusa materia, et quæ juxta
alias opiniones vix, aut ægre conciliari
queunt : ergo dicendum est, gratiam esse,
et dici efficacem dependenter a scientia me­
dia. Consequentia constat, et praesertim
apud Theologos, quorum est difficilia Fidei
mysteria (cujusmodi est concordia gratiæ
efficacis cum libertate) quantum fieri potest,
dilucide, ac suaviter declarare. Antecedens
autem probatur ; nam in primis juxta prae­
dictam opinionem facile declaratur, quali­
ter gratia antecedenter , et infallibiliter
connexa cum consensu non praejudicet li­
bertati voluntatis ad dissensum, sed eam
relinquat prorsus expeditam ad illum. Quo­
niam illa infallibilitas non fundatur in entitate auxilii secundum se accepta, sed in
respectu ad præscientiam Dei, qui prævidit
voluntatem tunc consensuram : unde tota
illa infallibilitas non importat necessitatem
antecedentem, sed consequitur suppositio­
nem liberam consensus conditionate futuri.
Secundo recte exponitur, quomodo efficacia
gratiæ non sit denominatio extrinseca
sumpta ab effectu, sed aliquid antecedens,
et intrinsecum ; siquidem antecedenter ad
ipsum connotât divinam præscientiam
eventus

DISP. VII, DUB. III.

83

eventus futuri; et stante hujusmodi præs­
quæ asserit graliam non esse efficacem, nisi coniircientia, infallibile est, quod gratin pariet
dependenter a scientia media, per quam matl0·
effectum. Terlio, recte declaratur differen­
consensus praevidetur conditionate futurus,
tia inter auxilium efficax, et sufficiens j quo­
est probabilis, ut satis constat ex eo, quod
niam licet utrumque sit idem entitative,
cum Dominicani illam apud Romanum
nihilominus efficax consequitur conversio­
Pontificem accusaverint, Paulus V, post
nem, quia confertur eo tempore, in quo
longam discussionem, ut defenderetur per­
praevidetur a Deo hominem consensurum :
misit : aliunde vero facilius exponit concor­
sufficiens vero, quamvis importet easdem
diam gratiæ efficacis cum libertate, quam
vires, conversionem non assequitur, quia
sententia asserens gratiam esse efficacem ex
datur eo tempore, in quo prævisum est quod
se, et consensum suo pondere infallibiliter
non sortietur effectum.
inferre : ergo concedendum est, gratiam
Quarto optime exponitur, quomodo qui
esse, et dici efficacem dependentor a sciencaret auxilio efficaci, possit absolute cum I tia media.
auxilio sufficienti sibi communicato con­
Ad argumentum respondetur, ejus as-K«P^·
sumptum esse proprium fundamentum,quo ’arguverti; quia auxilium efficax non differt a
sufficienti in aliqua perfectione intrinseca,
Molina excludit efficaciam Augustinianam,
nec addit realitalem aliquam supra illud,
et aliam a se excogitatam introducere cona­
sed solum connotatum praescientiae futuri,
tus est ; quia videlicet illam comprehendere
vel non futuri eventus, quæ nihil addit, vel
non potuit, hanc vero sibi visus est facile
diminuit de potestate. Id vero non salvatur
inlelligere, ut constat ex ejus concordia
in sententia Thomislica, quæ asserit auxi­
Ulissiponensi, fol. 489, ubi loquens de
lium efficax differre a sufficienti, et esse ne­
principiis a se inventis, ait : « Quæ si data,
cessarium ad operandum. Quinio, juxta
« explanataque semper fuissent, forte nec
hanc opinionem recte solvitur illa quæslio,
« Pelagianahæresis fuisset exorta... Nec ex
quarequidam convertantur, et quidam non
« Augustini opinione, concertationibusque
convertantur? Respondetur enim, omnes
« cum Pelagianis tot Fideles fuissent turhabere gratiam sufficientem, cui alii coope­
« bati.»Et fol. 491, addit : «Neque vero du­
rantur, aliis ea non utentibus : qui tamen
ci bito, quin ab Augustino, et cæteris Patri­
usus etiam est a gratia; nam provenit ab
ci bus unanimi consensu approbata fuisset
homine elevato per gratiam sufficientem, et
« hæc nostra de prædestinatione sententia,
excitato per motivum moralem sanctae co­
« ratioque conciliandi libertatem arbitriis
gitationis, et affectionis. Sexto etiam optime
« cum divina gratia, si eis proposita fuisresolvitur illa quæslio, an ex duobus homi­
« set. » Cæterum hæc apparens suavitas,
nibus habentibus eandem gratiam, sive vo­
et facilitas, quam Adversarii in propria
catis, et adjutis per eadem auxilia, fieri
opinione experiri se credunt, validissimum
possit, ut unus convertatur, et alter non ?
argumentum subministrat ad eam confu­
tandam. Nam ut D. Augustinus (qui prin-objecu
Quoniam si sermo fiat de identitate mate­
riali gratiæ, vel auxiliorum, fieri optime
ceps, reclamantibus quibusvis hominibus, estin
valet, ut unus assentiat dissentiente alio ;
habetur in hac materia, et quo inconsulto,
siquidem auxilium sufficiens, et efficax non
nihil circa illam decernunt Pontifices) in- susquit libro 1, de gratia Christi, cap. 47 : pecta‘
differunt entitative. Id vero minime accidet
loquendo de identitate, et æqualitate gratiæ
« Ista quæslio, ubi de arbitrii libertate, etD Aq^
in esse beneficii ; nam licet Deus utrique
« Dei gratia disputatur, ita est ad discerconferat idem auxilium, nihilominus ma­
« nendum difficilis, ut quando defenditur
jus beneficium praestat ei qui convertitur;
« liberum arbitrium, negari Dei gratia vi­
nam confert ipsi auxilium in ea occasione,
ci deatLir : quando autem asseritur Dei grain qua praevidit consensurum esse. Et per
« tia, liberum arbitrium putetur auferri. »
hanc inæqualitatem auxiliorum in esse gra­
Et lib. 4, contra Julianum Pelagianum, cap.
tiae, et beneficii, præcluditur quod unus
8 hujus suae sententiae meminit his verbis :
possit adversus alium inflari. Denique nihil
« Asseris me in alio libro meo dixisse,
« negari liberum arbitrium, si gratia com­
fere difficile occurrit circa efficaciam gratiæ,
scientiam Dei, prædestinationem, et alia
ic mendetur : et iterum, negari gratiam, si
Fidei mysteria, quæ juxta principia scien­
« liberum commendetur arbitrium, calum­
tiae mediae suaviter non declarentur.
et niaris. Non hoc a me dictum est, sed
Confirmatur, quoniam prædicto opinio,
« propter ipsius quaestionis difficultatem

84

DE GRATIA EFFICACI.

<■ videri hoc potesl dictum esse, et putari. » I
Unde ut supra dub. 1, num. 27, Molinae
opponebamus, Augustinus aperte fatetur
doctrinam suam obscuram esse, nec omnino
placare inquietam intellectus inquisitio­
nem : sed monet, ut cum Apostolo ad ins­
crutabilia Dei judicia confugiamus. Eandemque difficultatem viderunt nobiles Scho­
lastici, quos dedimus § prxced. num. 105.
Sed nihilominus Augustini doctrinam pro­
barunt Pontifices, et amplexati sunt cæteri
Patres Augustino posteriores, et commu­
niter Scholastici, ut constat ex dictis § pri­
ced. et quxst. 1, prooemia li, cap. 7. Ut merito
Molinae, ejusque sequacibus cum de facili­
tate propriae opinionis gloriantur, possimus
D.Bcrn. dicere cum D. Bernard, epist. 109 : « Quid
ergo tu, quid melius offers, quid subtilius in­
venis, quid secretum tibi revelatum jactas,
quod tot prxterieril Sanctos, effugerit Sa­
pientes? Omnes videlicet, a quibus Molina
autumat admissam iri ipsius opinionem,
si eis proposita, explanataque semper fuis­
set.
Scientia
123. Cæterum, absolute loquendo, resifihiih P°ndetur ad argumentum negando majobac ‘ rem ; quoniam licet sententia Augustiniana,.
Γοηψο- et Thomistica, quam dub. seq. proponemus,
nit. difficilis sit, ut hujus materiæ inscrutabilis
altitudo poscit; nihilominus opinio Molinistica, quae suavissima suis asseclis appa­
ret, pluribus incomparabiliter scatet diffi­
cultatibus, et quae nec inter se, nec cum
veritate conciliari possunt, ut constat ex
iis, quae in lota hac disputatione diximus.
Et quamvis illa opinione supposita videan­
tur quædam inferri, quibus efficacia gratiæ
■emolliatur, et libertati attemperetur, caeteraque censeantur componi,quæ hic ingerunt
difficultatem : hoc tamen ideo est, quia ex
falso sequitur quodlibet, et innumerabiles
consequentiae queunt ex uno falso principio
deduci, tam verae, quam falsae. Unde mirum
non est, quod ex praesupposita existentia
scientiæ mediæ (quam falso asseri latissime
ostendimus tom. 1, tract. 3, disp. 10), tot.
illi appendices assuant in hac materia Ad­
versarii. Sed revera, si introspiciatur, nihil
prodest ad eas superandas difficultates, quas
argumentum proponit, ut singulas consi­
derando apparebit.
Bxtin124. Primo enim non recte declaratur,
hcrta (Iualiler 8ratia efiicax ex praescientia non
tcm. praejudicet libertati; immo vero illam in
sua radice suffocat, et extinguit, ut § 3 os­
tendimus. Nam antecedenter ad omnem

determinationem liberam Dei, vel creatu­
rae verum fuit v. g. quod si Judas eo tem­
pore, et circumstantiis, in quo, et sub quibus
de facto fuit, vocaretur, non pamiterel. Hac
autem supposita praescientia, non potuit
Judas eo tempore, et illis circumstantiis
pœnitere, nisi vel falsificando praescientiam
divinam, vel eam destruendo ; et utrumque
est impossibile : unde taliter poenitentiam
;
omisit, quod pœnitere non potuit, atque
ideo non libere omisit. Et frustra dicitur,
præscientiam illam fundari in ipso eventu
futuro, et esse suppositionem consequen­
tem ; quia revera, cum creatura primo po­
nitur in rerum natura, invenit praefuisse
in Deo illam præscientiam, et eam destruere
non valet : antequam vero producatur, est
;
nihil, et minus valet eam præscientiam imi
pedire : atque ideo in quocumque statu res­
picit illam suppositionem ut antecedentem,
et a propria determinatione non ortam, ut
supra loco cit. ostendimus.
t
Secundo, non recte exponitur, quomodoNoj* .
efficacia sit quid intrinsecum in auxilio, et β»
non sit pura denominatio mutuata ab”13.*
.
.. C3M1
eventu : quoniam præscienlia non immutat inaexi·
praedicata intrinseca auxiliorum, sed ea
invariata relinquit : unde cum auxilium
'
efficax ex se non distinguatur a sufficienti,
;
nec etiam differt ex praescientia, sed solum
i
ab eventu. Praevidit quippe Deus, quod au­
xilium ex se sufficiens, et indifferens deter­
minabitur per cooperationem arbitrii ; et
sic transibit in efficax, seu potius efficiens :
quod est esse efficax ab eventu. Praesertim,
i
quia ab eisdem auxiliis dependet consensus
conditionale futurus in statu conditionato,
ac consensus absolute futurus in statu absoluto; consensusautem in statu conditionato
non dependet ab auxilio efficaci ex praescien­
tia, alias procederemus in infinitum : ergo
nec in statu absoluto ; atque ideo præscientia media nihil confert, ut auxilia dicantur
vere, et intrinsece efficacia, ut latius dixil
mus§ 1.
125. Tertio perperam declaratur differen-Xoasl·
tia inter auxilium efficax, et sufficiens, si”JJ£‘
semel sunt idem auxilium realiter, et
differenter queunt cum assensu, vel dissensu tenuiconjungi. Nam quod Deus præviderit con-11^^
jungendum esse determinate cum dissensu,
i
non variat auxilium, nec illi confert ullam
1
connexionem ; sed prævidet Deus, quod vo­
luntas creata determinabit auxilium ex se
indifferens, et sic transibit ad rationem actu
efficientis. Quod etiam quandoque contingeret,

DISP. VII, DUB. III.

geret, etiamsi nulla supponeretur præscientia; nam nihil minus præslaret illud auxi­
lium, et tamen non diceretur efficax ex
praescientia, nec haberet aliquid physicum,
vel morale, per quod antecedenter ad consensum differret ab auxilio mere sufficienti.
Et potest hoc urgeri, et declarari in statu
(uturitionis conditional; ibi enim nequit,
juxta principia scientiæ mediæ, assignari
aliqua differentia inter auxilium efficax, et
sufficiens pro priori ad consensum; a qui­
bus tamen, et non ab aliis auxiliis dependet
idem consensus in statu absoluto. Recolan­
tur quæ § 1 diximus.
J n!- Quarto constat ex dictis, quod Adversarii
^non recte ostendunt, quomodo qui caret
auxilio efficaci ad consensum, possit abso” lute illum elicere. Quoniam eo ipso, quod
praedicto auxilio careat, supponit in Deo
praefuisse præscientiam carentiæ futuri con­
sensus; quæ suppositio est simpliciter an­
tecedens, quam nequit homo vel destruere,
vel cum ea consensura componere, ut supra
vidimus. An vero Thomistæ cum carentia
auxil i i efficacis ad consensum salvent potes­
tatem veram ad consentiendum, dubio se­
quenti constabit.
taui
minus recte θχ scientiæ me;.rûi,(liæ principiis, et oblatione gratiæ ex se, et
** ab intrinseco indifferentis, solvitur illa
’cTWir.quæstio, cur gratia in uno sit efficax et in
Y'15alio non sit efficax : cur unus convertatur,
et alter non convertatur ? Recurrendo vide­
licet primo ad velle, vel nolle voluntatis
creatæ, quæ gratia sibi data pro libi to uti­
tur, vel non utitur. Id, inquam, minus recte
asseritur : quia Apostolus in hujus difficul­
tatis resolutione, vel admiratione non habuit recursum ad creaturam, sed ad Crea­
turis inscrutabilia judicia, ut optime docuit
-1·: ■?·!). Prosper, veræ, et Augustinianæ gratiæ
propugnator egregius, in lib. 1, de vocat.
Gent. cap. ult. ubi ait : « Igitur profundi< tas illius quæstionis, quam secundum
< admirationem Apostoli impenetrabilem
• confitemur, per liberi arbitrii velle, vel
< nolle non solvitur; quia licet insit homini
malum nolle, tamen nisi donatum non
' habet bonum velle.IUud contraxit natura
« per culpam, hoc recipit natura per gra« tiam. » Quam doctrinam hausit e magis­
tro; nam D. Augustinus lib. de spiritu, et
Utera, cap. 33, inquit : « Si quis me inter■' roget, cur illi ita suadetur, ut porsuadea« tur, illi autem non? Duo solum occur­
runt, quæ respondere mihi placet ·. 0

85

« altitudo divitiarum ! Et, Nunquid iniqui—
« tas apud Deum? Cui hæc responsio non
« placeat, quaerat Augustino doctiores, sed
« caveat ne inveniat præsumptiores. » Et
lib. Enchirid. cap. 99, versans illa verba D Ad»Apostoli : « Homo, tu qui es, qui respon« deas Deo? ait : Hoc loco quidam stulti
« putant Apostolum in responsione defe« cisse, et inopia reddendæ rationis repres« sisse contradictionis audaciam. Sed ma­
tt gnum pondus habet, quod dictum est :
« Homo, tu quis es?Et in talibus quæstio« nibus ad suæ capacitatis considerationem
« revocat hominem : verbo quidem brevis,
« sed reipsa magna est redditio rationis. »
Simila tradilS. Doctor epist. 105, et serm.l,
de verbis A post. cap. 4, et tract. 26 in Joan.
et alibi sæpe. Videatur etiam D. Thom. 3, D-Tho.
contra gentes, cap. 161.
127. Sexto denique perperam respondetur illi quaestioni, an cum eadem entitative stable
gratia fieri possit, ut unus convertatur, et uteex
alius non convertatur, dum pars affirma-^311'
tiva probatur cum sola inaequalitate gratiæ unns’
in ratione beneficii : quam inæqualitatem^^
revocant Adversarii ad diversam præscien- alius
r . ..
...
1 . . .
non.
tiam futuri eventus. Ita, inquam, sinistre
respondetur : tum quia inflatu conditionato
nulla apparet differentia gratiæ adhuc in
esse beneficii ; sed sub eodem prorsus auxi­
lio praevidetur, quod unus consentiet, et
alter non consentiet, ut Adversarii palam
fatentur : eadem autem discretio, quæ prae­
videbatur conditionate futura, ponitur in
statu absoluto ut dependens ab eisdem pror­
sus principiis, a quibus in statu conditio­
nato praevidebatur pendere : atque ideo fiet
hæc discretio absolute independenter ab
inaequali gratia, tam in esse entis, quam in
esse beneficii. Tum praeterea, nam quod
gratia consequatur effectum (in quo .Adver­
sarii constituunt inæqualitatem in ratione
beneficii), non provenit ab eo, quod a Deo
trahit, et participat; siquidem id aequale
est, ut supponitur in consentiente, et non
consentiente : sed provenit a voluntate
creata, quæ auxilium ex se indifferens ad
unam partem determinat ; et consequenter
dici non valet, quod Deus majus quid bene­
ficium uni, quam alii impertiatur. Ex quo
ulterius fiet, ut unus possit inflari adversus
alium, quippe qui dicet : Ego nihil accepi a
Deo, quod tu etiam non acceperis; et tamen
Deo consentio, tu vero eisdem auxiliis prae­
ditus Deo resistis.Tum deinde,quia ut idem
donum crescat in ratione beneficii, requi-

86

...

t

DE GRATIA EFFICACI.

ritur quod proveniat illud augmentum ex
speciali intentione donantis ; Deus autem
priusquam praevideat consensam sub gratia
futurum, non intendit determinate consen­
sum, sed indifferenter se habet : ergj illa
inaequalitas, qua gratia in uno conjungitur
cum consensu, et non in alio, non variat
illam in ratione beneficii; sed esta casu,et
provenit adæquateab effectu. Tum denique,
quia illa Adversariorum doctrina aperte
n.Auf. opponitur D. August, lib. de pridesl. SS.
cap. ult. ubi ait : Nunquid per hrc dona,
qui omnibus communia sunt hominibus (talia
sunt auxilia contrariæ opinionis, nempe
ex se sufficientia, ex se non efficacia et qu®
tam cum consensu, quam cum dissensu
conjungi queunt) discernuntur homines ab
hominibus? Hic autem (nempe Apost. 1 ad
Corinth.4), prius dixit : Quis enim te discer­
nit? Et deinde addidit : Quid autem habes,
quod non accepisti? Posset quippe dicere
homo inflatus : Discernit me fides mea, jus­
titia mea, vel si quid aliud (utputa determi­
natio propriæ voluntatis). Talibus cogita­
tionibus occurrens bonus Doctor : Ou id au­
tem habes, inquit, quod non accepisti? /1 quo,
nisi ab illo qui te discernit ab alio, cui non
donavit quod donavit tibi? Si autem acce­
pisti, ait, quid gloriaris quasi non acceperis?
Et postea subinfert : Gratia discernit bonos
a malis, non qui communis est bonis, et ma­
lis. Videantur supra dicta dub. 1, § 4 et 5,
ubi quibusdam objectionibus adversus hanc
doctrinam occurrimus.
Visar- Ex his satis liquet ad argumentum num.
rciundi^actum, et aperte constat, quam patur. rum prosit usus scientiæ medi® ad expli­
candam efficaciam gratiæ; et quomodo re­
linquat insolutas eas difficultates, pro quibus
superandis ab ejus patronis introducta est,
et quas suaviter credunt se componere.
Omittimus superesse alia plura, quæ cum
gratia efficaci dependenter a scientia media
conciliari non valent ; cujusmodi est, Deum
facere ut faciamus, ut aperte docet Scrip­
tura, et ponderavimus disp. 5, dub. 6 et§2.
Efficaciam grati® desumi ab omnipotentia
divina, ut supra expendimus § 4, Deum
posse quamlibet voluntatem, et in quolibet
tempore ad se convertere, ut Scriptura, et
August, manifeste tradunt, et argumentati
fuimus § 5. Conversionem hominis esse
effectum grati® dependenter ab intentione
Dei speciali, et determinata, ut vidimus §6.
Qu® omnia, et alia sexcenta cum principiis
scienti® medi® componi nequeunt; et ia-

i

DISP. VII, DUB. IV.

lursingulos in particulari referre. Sufficiat
men necessario ab omni qui Pelagio non
dicero sic docere Γ.0 Theologos, tam anti­
offert manus, admittenda sunt.
quos, quam modernos sacri Ordinis Praedi­
128. Ad confirmationem respondemus,^^
catorum, quos citatis locis refert Vives connos non asserere, quod Adversariorum opi­ sioad
frascientiam mediani disp. 19, dist. 2, §2,
coiiirnio sit improbabilis; sed quod opposita nulioeiique possemus ex eodem Ordine multo
licia
D. Augustini, et D. Thomæ sententia est
S.Ti plures adjicere. Sic etiam docent Theologi
■· Sriprobabilior, gravior, antiquior, securior,
sacrarum Religionum Canonicorum PræScripturæ, et Conciliis, Patribus, ac rationi
*«· menstratensium, B. Mari® de Mercede,
I■ HgL
itK>
congruentior : cui proinde toto nisu inhae­
, <»D. Hieronymi, Minimorum S. Francisci de
remus. In eo autem, quod confirniatio tan­
Paula, Patrum Clericorum Minorum, et
git de approbatione, vel permissione scienCarmelitarum ; quos cuncti vident tam
tiæ mediæ post delationem ad summum
scriptis, quam voce sic palam asserere.
Pontificem, non est cur hic detineamur,
Idem etiam docet gravissima Academia
suppositis his quæ diximus § priced. et disp.
Lovaniensis in scriptis D. Augustini versa1, procemiali, cap. G, § 4, et tom. 1, tract. 3,
lissima, cujus plures alumnos refert Syl—
disp. 10. Videantur tamen Vincentius Ba­
viusopusc. de motione primi Motoris, part. 2,
ronins, et Ν’. Philippus a SS. Trinil. quo­
ari. 26. Docet præterea Scotus cum suis
rum verba dedimus loco cit.
discipulis, quos refert Vives ubi supra :
quamvis enim Scotus non ponat efficaciam
gratiæ in forma inhærente ; assignat tamen
DUBIUM IV.
aliquid antecedens infallibiliter connexum
cum nostris actibus, nempe voluntatem
Utrum gratia efficax habeat efficaciam ex se,
Deiefiicacem, et sympathiam, sive infalli­
et ab intrinseco.
bilem consensum nostræ voluntatis cum
Postquam explicuimus modos,quibus alii
illa. Docent denique alii gravissimi Theoexponunt gratiæ efficaciam, et ostendimus
logi, Driedo, Ruardus, Curiel, Cornejo,
quantum a veritate, et Augustini mente
,ιίτΔLezana, Villegas,, Basilius Legionensis,
lw,Rna, Ram, et alii innumeri, quos prolixum
deficiant; superest jam, ut auxiliorum effi­
caciam veritati, et Augustino consonam
esset referre. Unde si ad authoritatem Doc­
declaremus : quod isto, et sequenti dubio
torum attendamus, nostra sententia longe
I £ excedit adversam, præsertim si sacras con­
præstabimus. Nomine autem gratiæ ex se,
sideremus Religiones ; nullam quippe Ad­
et ab intrinseco efficacis,illam efficacitatem,
sive infallibilem connexionem cum actu
versarii persuadere hucusque potuerunt, ut
gratiæ correspondent! intelligimus, quæ
eorum sententiæ in communi subscribat,
nec consensum conditionato futurum sup­
veleam in communi tueatur; cum tamen
piares integri Ordines, nec infimi subsellii,
ponat, nec ipsum in statu absoluto expecpro Dominicanorum causa (quæ D. Augus­
tet; sed potias illum adeo infallibiliter
tini, et D. Thomæ est) omnibus nervis de­
inferat, ut nequeat absolute vel cum ejus
certent. Videantur Authores citati tomo 1,
carentia, vel cum dissensu componi, illæsa
tract. 3,disp. 10, dub. 8, § 1 et tract. 4, disp.
tamen nostri arbitrii libertate, et hoc est,
10, dub. 3, § 2 et in hoc tract, disp. 4, dub. 6,
quod præcipue in præsenti dubio investi­
§2et dub. priced. § 7,nam omnes præsenti
gamus : an autem sit qualitas physice mo­
assertioni subscribunt.
vens, an vero sit operatio moraliter tan­
Quæ potest probari omnibus aulhoritalitum, etsi efficaciter, ad consensum alliciens,
bus, et rationibus, quas locis modo citatis
dubio sequenti videbimus.
eipendimus ; 'sed oportet ut denuo novas
ipsi vires adjiciamus. Quamvis autem in­
numera sint testimonia, tam Scripturæ,
quam Conciliorum, et SS. Patrum, ex quiVera sententia proponitur,et authoritale
ί bus satis aperte colligitur ; nihilominus ut
firmatur.
vitemus prolixitatem, ea duntaxat in hoc §
129. Dicendum est, gratiam efficacem cmde· L*· breviter expendemus, quæ selectiora vi­
ridentur; alia vero, ut oportuerit, aliis aresse talem ex se, et ab inlrinseco.Sic docent sio·
gomentis inserenda sunt. Probatur ergo
D. Augustinus, et D. Thom. locis infra
primo ex Scriptura ; nam in primis fre­
referendis : quos sequuntur adeo unani­
miter Thomistæ, ut supervacaneum videa­
tur

87

quenter docet, hominem non posse resis­
tere Dei voluntati, ut Sapientiae 11 ; Virtutis3p. u,
brachii tui quis resistet? Esther 13 : Non est W!}:13·
'/ut possit tuv resistere voluntati. si decreve* ?.
ris salvare Israel. Ad Rom. 9 : Voluntat i
ejus quis resistit? Isaiæ 14 : Dominus exerci­
tuum decrevit et quis poterit infirmare? Et
alibi sæpe. Quæ ad minus designant impo­
tentiam resistendi in sensu composito. Si
autem auxilium, medio quo Deus suam
exequitur voluntatem, non esset ex se effi­
cax, id est infallibiliter connexum cum con­
sensu, posset voluntas creata divinæ vo­
luntati resistere ; siquidem quocumque
auxilio posito, valeret illud frustrare, et
cum eo componere dissensum : ergo dicen­
dum est, dari aliquod auxilium ex se effi­
cax, et ex propriis prædicatis inferens con­
sensum.
130. Quarum authoritatum robur non ginm.
infringitur, si dicatur, Deum non velle effi­
caciter, et absolute consensum nostrum,
nisi supposita praescientia conditional® futuritionis illius ; ac proinde totam impoten­
tiam non fundari in qualitate auxilii, sed
in ipso creaturæ consensu præviso. Quo-Pdr^(^“*
niam, esto juxta hanc solutionem posset
salvari, quod creatura esset impotens ad
resistendum divinæ voluntati absolut®, et
jam volenti ; minime tamen salvari valet,
quod non possit prædictam voluntatem im­
pedire, et facere ne Deus velit; siquidem
Deus non potest velle consensum creatur®,
nisi præviderit eum conditionate futurum ;
et creatura potest impedire, ne Deus præ­
viderit. Deus autem est adeo liber, et om­
nipotens in volendo, ut nec frustrari effectu
intento, nec impediri, quin intendat quod
voluerit, potest ab ulla creatura, ut sacra
Scriptura locis relatis satis aperte signifi­
cat, et ex eis docet August, lib. de corree- D.Aug.
tione et gratia, cap. 14, ubi inquit : σ Sic
« enim velle, vel nolle in volentis, aut no­
a lentis est potestate, ut divinam volunta­
a tem non impediat, nec superet potesta­
a tem. Quod nisi credamus (inquit cap. 95
a Enchirid.) periclitatur ipsum nostræ Fi­
a dei confessionis initium, quo nos in
a Deum
Patrem omnipotentem credere
a profitemur. Et lib. i ad Simplicianum,
a q. 2. addit : Illud autem nescio, quomodo
a dicatur, frustra Deum misereri, nisi nos
a velimus. Si enim Deus miseretur, jam
« volumus. Ad eandem quippe misericor­
a diam pertinet, ut velimus. »
131. Præterea idem significat Scriptura

88

DISP. VII, DUB. IV.

DE GRATIA EFFICACI.

Aha in eis locis, in quibus asserit Deum facere,
gratia efficax non parit ex se illos effectus
turxtes-111 faciaraus» quorum insignis habetur
ab Augustino relatos, non est cur homo eos
limonia. Ezech. 36, vers. *26, ibi : Dabo vobis cor noa Deo postulet, sed potius tam Deus, quam
E^l!i’ vum, et spiritum novum ponam in medio
auxilium a Deo descendens expeclabunt,
vestri. Auferam cor lapideum de carne ves­
quod voluntas creata se determinet, vel
tra, et dabo vobis cor carneum, et faciam ut
saltem supponent ipsam conditionate de.
terminatam. Quod si admittitur, in quo
in prxceptis meis ambuletis, et judicia mea
resplendet illa energia efficacitatis gratiæ,
custodiatis, et operemini. Ubi sermonem
quæ per Ezechielem prædicitur, et ab Au­
esse de auxilio efficaci liquet ex ipso effectu,
gustino prædicalur? Videantur quæ dixiJ
qui certissime praedicitur futurus. Hæc au­
mus disp. 4, dub. 6, § 1, ubi quasdam Ad­
tem verba nequeunt aptari, nisi auxilio ex
versariorum evasiones praeclusimus.
se efficaci; nam auxilium aliter efficax non
132. Deinde idem significat Scriptura in
aufert cor lapideum, nec facit ut faciamus ;
eis locis, in quibus asserit Spiritum Domini
sed potius supponit voluntatem conditionate determinatam ad consensum, et per
insilire in aliquem, induere aliquem, arripere aliquem, etc. important enim eæ loillam fit, ut ipsum auxilium faciat. Nec
quutiones efficacem Dei impulsum ad ali­
in Adversariorum opinione infallibilitas
quid agendum, ut Judic. 6, et 14, et Numer.;
eventus reducitur ad efficaciam, et virtu­
24. et 1 Reg. 11, et Ezech. 21, et speciali-Xne. |
tem divinae voluntatis superantem resisten­
ter I Paralipom. cap. 12, ubi dicitur : Spi-uw*
tiam, et defectibilitatem creaturæ; sed
potius ad praescientiam divinam, et ad
ritus Domini induit Abisai principem inter
voluntatem creatam, quæ praevidetur con­
triginta, et dixit : Tui sumus David, etc.
sensura : unde tota infallibilitas est ex sup­
Quod testimonium sic interpretatur, et pro
gratia ex se efficaci versat D. August, lib. DAl>
positione fundata in voluntate creata se
de correp. et grat. cap. 14 : Nunquid ille
determinante. Oppositum autem aperte
pjov. colligit D. August, in lib. de gratia, et libero . posset adversari voluntati Dei, et non potius
ejus facere voluntatem, qui in ejus corde ope­
arbitrio, cap. 16, ubi diligentissime versat
ratus est per Spiritum suum, quo indutus
relatam testimonium his verbis : ·.< Cerest, ut hoc vellet dicere, et facere? Ubi, ut
« tum est, nos servare mandata, si volu« mus : sed quia praeparatur voluntas a , vides, non revocat Augustinus infallibilita« Domino, ab illo petendum est, ut tantum | tem hujus effectus, et impotentiam resis­
tendi voluntati divinae in praescientiam
« velimus, quantum sufficit, ut volendo
Dei, vel in suppositionem ipsius eventus
« faciamus. Certum est, nos velle, cum
conditionate futuri; sed in Spiritum Dei,
« volumus : sed ille facit, ut velimus bo« num, de quo dictum est, quod paulo ante
qui.potentissime in corde Abisai operatus
« posui, quod praeparatur voluntas a Doest, ut vellet sic dicere, et facere. U nde per­
git S. Doctor : Item paulo post (nempe in
« mino ; de quo dictum est Psal. 36: A Do­
eodem cap.) ait eadem Scriptura : « Omnes
it mino gressus hominis dirigentur, et
i
« viam ejus volet; de quo dictum est ad
« hi viri bellatores dirigentes aciem corde
« Philip. 2: Deus est qui operatur in nobis
« pacifico venerunt in Hebron, ut consti« et velle, et operari. Certum est nos fa­
« tuerent David super Israël. Sua utique
ti cere, cum facimus : sed ille facit, ut fa­
« voluntate isti constituerunt regem David.
it ciamus, praebendo vires efficacissimas
« Quis non videat? Quis hoc neget? Non
« voluntati (pende verba), qui dixit Ezech.
« enim hoc non ex animo, aut non ex bona
i
u 36: Faciam ut in justificationibus meis
« voluntate fecerunt corde pacifico ; et ta« ambuletis, et judicia mea observetis, et
'< men hoc in eis egit, qui in cordibus homi1
« facialis. Cum dicit : Faciam ut faciatis,
« num quod voluerit (non quod prxscierit
« quid' aliud dicit nisi : Auferam a vobis
« ipsos velle) operatur. Propter quod prae« cor lapideum, unde non faciebatis; et
« misit Scriptura. Et ambulabat David pro­
'
« dabo vobis cor carneum, unde faciatis?
li ficiens, et magnificabatur, et Dominus
,
« Ille facit ut faciamus, cui dicit homo
« omnipotens (en radicem totius efjicacix, et
;
« Psal. 140 : Pone, Domine, custodiam ori
« quod sic accideret David) erat cum illo.
i
« meo; hoc est enim dicere : Fac ut ponam
« Ac per hoc Dominus omnipotens, qui erat
’ « custodiam ori meo : quod beneficium
« cum illo, adduxit istos,ut eum regem con­
« Dei jam fuerat consequutus, qui dixit
ti stituerent. Et quomodo adduxit? Nunquid
u Psal. 38 : Posui custodiam ori meo. » Si
« corporalibus ullis vinculis alligavit ? Intus
egit,

I

■ egit, corda tenuit, corda movit, eosque
i voluntatibus eorum, quAs ipse in illis
•j operatus est, traxit. Si ergo cum voluerit
« reges in terra Deus constituere, magis
i habet in potestate voluntates hominum,
t quam ipsi suas, quis alius facit, ulsalu• bris sit correptio, et fiat in correpti corde
« correptio, ut ccelesti constituatur in reI gno? » Non potuit Augustinus amplius
exagerare vim intrinsecam motionis divi­
nae, quam asserendo Deum per illam magis
possidere, et habere sibi subjectas homi­
num voluntates, quam ipsi habeant. Cum
tamen juxta Adversarios oppositum debeat
affirmari ; cum dicant, Deum non posse ho­
minem ad quod voluerit convertere, nisi
quando, et ubi explorando ‘praescierit ipsum
se determinaturum ad conversionem ; et
ipse semper, et ubique id potest, si sola
gratia potentiali, et indifferenti adjuvetur.
• 9- 133. Insuper idem significat Scriptura in
“jfeveis locis, in quibus asserit Deum movere, in«v clinare, immutare, et convertere corda hominum: quæ innumera sunt, ut Proverb .2.1,
Job. 12, 1, Regum 10 et alibi sæpe. Illustris
—15 est locus Esther. 15 ubi de Assuero dicitur,
quod cum elevasset faciem, et ardentibus
oculis furorem pectoris indicasset, regina
corruit, et convertit Deus cor regis in mansue­
tudinem.· quam motionem efficacem fuisse,
nemo est qui dubitet. Porro, unde habuerit
efficaciam illam, an ex dispositione regis,
vel ex praescientia futuri eventus ; an poliasex virtute Dei moventis, cujus imperium
ilia motio participabat, et deferebat, decla1 ■'·■;· rat recte D. Augustinus lib. de gratia, et libero arbitrio, cap. 21, ubi ait: Videte quid
Scriptura dicat : Et intuitus eam, tanquam
impetu indignationis sux, et timuit regina
(en qualem vel temporis, vel regis disposi­
tionem), ct convertit Deus, et- transtulit in­
dignationem ejus in lenitatem. Scriptum est
in proverbiis Salomonis : Sicut impetus aqux,
sic cor regis (quod liberrimae potestatis cen­
setur,) in manu Dei : quocumque voluerit,
inclinabit illud. Et post plurima testimonia,
quæ ibi commemorat, inquit : His, et ta­
libus testimoniis divinorum eloquiorum, qux
omnia commemorare nimis longum est, satis,
quantum existimo , manifestatur operari
Deum in cordibus hominum ad inclinandum
hominum voluntates quocumque voluerit. Si
operatur ad inclinandum,movet anteceden­
ter : et si inclinat quocumque vult, frustra
dicitur, quod expectat occasiones, et tem­
pus : movet igitur efficaciter ex se. Unde
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

89

concludit Augustinus : Quid mirum est, si
per Spiritum sanctum operatur in cordibus
electorum suorum bona, qui operatus est, ut
ipsa corda essent ex malis bona. Aesi dicat :
Si Deus potest mala corda, cujusmodi erat
co r regis Assueri, i n bona con ve r te re q u a ndo,
et ubi nulla apparebat dispositio, vel occa­
sio ad conversionem, sed potius expectabatur oppositum ; quid mirum, si in cordibus
electorum suorum, utique recte dispositis,
operetur efficaciter bona, quæ vult ?
Quod adhuc urgentius premit in lib. 1 de datis
gratia Christi contra Pelagium, cap. M, ubi
ait : Quis autem non videat multo magis esse
indignationem a contrario in lenitatem con­
vertere, atque transferre, quam cor neutra
affectione praeoccupatum, sed inter utrumque
medium in aliquid declinare? Legant ergo,
et intelligant, intueantur, atque fateantur,
non lege, atque doctrina consonante forinse­
cus, sed interna, atque occulta, mirabili, w:
ineffabili potestate operari Deum in cordibus
hominum, non solum veras revelationes, sed
etiam bonas voluntates. Desinat itaque jam
Pelagius et seipsum, et alios fallere contra
Dei gratiam disputando. Non propter illorum
trium unum, id est propter possibilitatem
bonx voluntatis, atque operis; sed etiam prop­
ter voluntatem, atque operationem bonam
erga nos gratia Dei prxdicanda est. Non ideo
tantum adjutorium divinae gratiæ commende­
tur, quia possibilitatem adjuvat naturalem.
Ubi præter adjutorium sufficiens, quod ad­
juvat vires naturæ, et præter gratiam exci­
tantem, quæ importat veras revelationes,
exposcit Augustinus distinctum auxilium,
quod non solum præstet possibilitatem, seu
sufficientiam, seu vires, et quod non solum
revelet verum, sed quod interna potestate
operetur bonas voluntates. Id autem salvari
nequit, nisi admittamus auxilium ex se
efficax : alia quippe vel præstant solam
sufficientiam, vel non operantur cum mi• rabili potestate ; sed solum habent infalli­
bilem cum effectu connexionem ex præscientia, vel ex suppositione ipsius consensus
a creatura absque anteriori determinatione
eliciti. In quo quæ potestas elucet?Tandem
idem S. Doctor prædictum testimonium
urgens lib. 1 contra duas epist. Pelagian,
cap. 20, inquit : Deus cor regis, antequam
mulieris sermonem poscentis audisset, con­
vertit, et transtulit ab indignatione in lenita­
tem; hoc est, de voluntate Ixdendi ad volun­
tatem favendi, secundum illud Apostoli ad
Philip. 2: Deus est enim qui operatur in vu*.
i

90

DE GRATIA EFFICACI.

DISP. VII, DUB. IV.

•

n.->bôiatimo'ex
‘luriT
Joan.k
d.au?.

6Îs d velle. Nunquid homines Dei, qui hxc
scripserunt, imo ipse Spiritus Dei, quo Au­
thors hxc per ipsos scripta sunt, oppugnavit
liberum hominis arbitrium? Absit. Sed om­
nipotentis in omnibus, et judicium justissi­
mum , et auxilium Dei misericordissimum
commendavit. Quibus verbis occurrit Au­
gustinus antiquo argumento, quod Recentes
adversus gratiam ex se efficacem intorquent,
nempe liberum arbitrium per illam everti;
recurritque pro ejus enodatione ad Dei non
præscicntiam, sed omnipotentiam.
134. Denique ne totam Scripturam, quae
hoc passim damnat, huc transferamus, idem
si8nifical Christas Dominus Joan. 6 illis
verbis : Omnis qui audivit a Patre, et didi—
ven-t Qlq me Qaæsjc pro nostra sententia
expendit D. August, lib. 1 de gratia Christi
contra Pelagium, cap. 14 : « Quis autem
« non videat, et venire quemquam, et non
« venire arbitrio voluntatis? Sed hoc ar« bitrium potest esse solum, si non venit;
« non autem potest, nisi adjutum esse, si
« venit. Et sic adjutum, ut non solum quid
« faciendum sit, sciat; sed quod scierit,
« etiam faciat. Ac per hoc, quando Deus
« docet,· non per legis litteram, sed per
« Spiritus gratiam ita docet, ut quod quis« que didicerit, non tantum cognoscendo
« videat, sed etiam volendo appetat, agen<i doque perficiat. Et isto divino docendi
Ί modo ipsa etiam voluntas, et ipsa opera'( lio, non sola volendi, et operandi natu« ralis possibilitas adjuvatur. Si enim soα lum .posse nostrum hac gratia juvaretur,
« ita diceret Dominus : Omnis qui audivit
« a Patre, et didicit, potest venire ad me.
« Non autem ita dixit ; sed , Omnis, qui
« audivit a Patre, et didicit, venit ad me.
a Venire posse in natura posuit Pelagius,
σ vel etiam ut modo dicere cœpit, in gra« tia, qualemlibet eam sentiat, qua ipsa, ut
« dicit, possibilitas adjuvatur : venire au« tern jam in voluntate, et opere est. Non
« est autem consequens, ut qui potest ve« nire, etiam veniat, nisi id voluerit, atque
<■. fecerit. Sed omnis qui didicit a Patre,
« non solum potest venire, sed venit : ubi
« jam et possibilitatis profectus, et volun<r latis affectus, et actionis effectus est. n
Ubi præter adjutorium possibilitatis, sive
auxilium sufficiens, apertissime exposcit
Augustinus aliud auxilium, ad quod infallibililersequatur effectus. Adversarii autem,
qui negant auxilium ex se efficax, præter
auxilium sufficiens nihil aliud adjiciunt,

nisi ipsam voluntatis cooperationem, vel
cipiamus facere; si agit quod vult, ut veli­
auxilium Dei simultaneum, quæ sunt ipse
mus agere, profecto ejus auxilium non ma­
effectus subsequutus : ergo nisi contradica­
net anceps, et a nostra cooperatione vel
mus Scripturæ, et expositioni Augustini,
absolute, vel conditionate fu tura suspensum;
præter omnia auxilia sufficientia confiteri
sed potius illam ex se parit, et infert : alias
necesse est aliud auxilium, quod possibili­
si gratiam solum polentialem, et indiffe­
tatem infallibiliter conjungat cum effectu.
rentem communicat, nos agimus, et faci­
Pro quo etiam faciunt verba Christi Domus, ut Dei gratia agat, et faciat.
mini in eodem capite G : Nemo potest venire
iiCw- Tertio .-Concilium Arausicanum II contra
ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum.
! j; Massilienses pro gratiæ defensione congreQuæ ita ponderat August, lib. 1 contra duas
1 gatum diffinit : Ipsam gratiam, ut invocetur
epist. Pelagian, cap. 19 : Aon ait, direxit,
a nobis : cumque resistere Spiritui sancto per
ut illic aliquo modo intelligamus prxcedere
Salomonem dicenti : Prxparatur voluntas a
voluntatem. Quis trahitur, si jam volebat?
Domino;et Apostolo salubriter prxdicanti,
Et tamen nemo venit, nisi velit. Trahitur
Deus est qui operatur velle; quisquis non
ergo miris modis, ut velit, ab illo qui novit
confitetur per sancti Spiritus infusionem, et
intus in ipsis hominum cordibus operari, non
operationem in nobis fieri, ut purgari a pec­
ut homines, quod fieri non potest, nolentes
cato velimus. Plane gratia, quæ facit ut in­
credant, sed ut volentes ex nolentibus fiant.
vocetur a nobis, et per quamfit, ut velimus,
Si autem auxilium non esset ex se efficax,
volitionem nostram praecedit, cum ad ipsam
jam fieret efficax per cooperationem arbi­
tanquam ad effectum ordinetur : et aliunde
trii, vel in statu absoluto, vel in statu con­
est efficax, siquidem illam causât, et facit
ditionato; et ita voluntas intelligeretur
nos infallibiliter agere : quæ nisi gratiæ ex
aliquo modo praecedere auxilium, quo mo­
se efficaci aptari nequeunt, aliter enim ex­
vetur; atque ideo non traheretur, sed du­
posita non facit in nobis, ut faciamus, Sed
ceretur, quod tamen Augustinus dicit esse
precise nobiscum facit. Quod statim rejicit
Christi verbis contrarium. Ergo juxta
Concilium dicens : Quod bona agimus, Deus
Scripturam sacram intellectam secundum
in nobis, atque nobiscum operatur. Sed hæc
expositionem Augustini, singularissimi, et
Arausicani testimonia operosius pondera­
probatissimi in hac causa Doctoris, simpli­
bimus infra § 6. Eadem fere habentur in
citer fatendum est, gratiam efficacem esse
! EM Concilio Milevitano, can. 4, qui praesente
talem ex se, et ab intrinseco; hoc est, non
Augustino editus est, et ab Innocentio I fuit
ex consensu subsequuto, nec ex praescientia
approbatus, ut diximus disp. 1, can. 5, §5.
media.
Quarto: omnia Concilia Africana adver­
135. Confirmatur primo authoritateSum- ConJl.
sas Pelagium, et ejus reliquias congregata
morum Pontificum, et Conciliorum. Primo, nator*
nihil frequentius determinant, quam Deum
tenus u
quia!Cœlestinus I,Leo I, Gelasius, JoannesIIsumnis
in negotio salutis non expectare nostras vo­
approbarunt, et amplexati sunt doctrinam^’
luntates : quod nisi admittamus auxilium
S. Augustini in difficultatibus circa auxilia
ex se efficax, nullatenus, aut ægre salvari
gratiæ contra Pelagianos, et eorum reli­
potest: nam auxilia,et decreta indifferentia
quias : et juxta illam decreverat Cle­
non influunt absolute, sed sub conditione
mens VIII totam controversiam inter Doquod voluntas creata se determinet, aut
minicanos, etMolinæ defensores resolvere,
velit agere, ut vidimus dub.prxced. unde
ut constat ex dictis dubio praecedenti, § 7 et
opus est, ut subsistant ad ostium animae, et
disp. 1 proœmiali, cap. 6, § 4 et cap. 7,
expeclent quid voluntas creata velit.
§ 1. Quod autem nostra fuerit D. Augustini
! prvj- 130. Quinto : quia Concilia adversus Sesententia,constat tam ex supra dictis, quam
mipelagianos congregata illam gratiam asex dictis locis modo citatis, et amplius cons­
serere existimanda sunt, quam ipsi Semitabit ex dicendis.
pelagiani negabant ; alias frustra diffinirent,
Secundo : quia Ccelestinus Pontifex qui- toies. "Sse-et hærclicorum dogma intactum relinquebusdam Galliæ Episcopis rescribens, ait : 11
Z.N- rent. Quod autem Semipelagiani concesNon dubitemus ab ipsius gratia omnia homi­
serint gratiam sufficientem, et excitantem,
nis merita prévenir i, per quem fiat, ut ali­
et tantum negaverint gratiam ex se eflicaquid boni et velle incipiamus, et facere. Et
cem,et trahentem infallibiliter ad consen­
inferius :
quippe in nobis, ut quod vult,
sam, satis liquido constat ex epistola D.
et velimus, et agamus. Si Deus facit, ut inProsperi ad August, ubi refert easdem ob­
,
cipiamus

91

jectiones adversus gratiam ex se efficacem
opposuisse Massilienses, quas modo junio­
res contra illam intorquent ; petitque a S.
Doctore, ut ipsis obviam occurrat. Ac pri­
mum , inquit, quia plerique non putant.
Christianam Eidem hac dissensione violari,
quantum periculi sit in eorum persuasione
patefacias. Deinde quomodo per istam prxoperantem (pende verbum) et cooperanlem
gratiam liberum non impediatur arbitrium.
Postremo quemadmodum per hanc praedica­
tionem propositi Dei (hoc est, decreti præscientiæ de futuro eventu non innitentis)
quo Fideles fiunt qui praeordinati sunt ad
vitam sternam, nemo eorum qui cohortandi
sunt, impediatur, nec occasionem negligently
habeant, si se prédestinâtes esse desperent.
Quæ difficultates, ut nostri Adversarii au­
tumant, locum non habent in gratiæ effi­
cacia ab ipsis excogitata, vel exsuscitata ;
sed solum in efficacia Thomistica : unde
constat Semipelagianos non negasse gratiam ab ipsis assertam, et impugnasse gra­
tiam ab Augustino, et Thomistis traditam,
nempe efficacem ex se, et non ex sola præs­
cientia. Sexto, et ultimo Concilium Tri-Trideil!
dentinum nostram doctrinam expressions.
6, cap. 4, asserens liberum arbitrium a Deo
motum, et excitatum (utique motione ex se
efficaci, per quam dicebat Calvinus liber­
tatem everti) cooperari assentiendoDeo cum
potestate ad dissensum, atque ideo libere
agere. Ubi ex una parte supponit gratiam
ab intrinseco efficacem, et ex alia parte di­
luit obiter principale Calvini, et Adversa­
riorum motivum, ut latius vddebimus infra
§ io.
137. Confirmatur secundo aulhoritateSS. FU|Cituv
Patrum. Et in primis quid in hac parte sentiat Augustinus, satis constat ex nuperdictis: taiess.
quibus, ut prolixitatem vitemus, nunc tan-^’™"·
tum adjicimus ejus testimonium in lib. de
gestis Pelagii, cap.3, ubi versans illud Apos­
toli ad Rom. 8 : « Quicumque spiritu Dei
« aguntur, hi sunt filii Dei, inquit : Procul« dubio plus est agi, quam regi. Qui enim
« regitur, aliquid agit : quivero agitur,age« re aliquid ipse vix intelligilur. Tamen tan« tum præslat voluntatibus nostris gratia
«Salvatoris, ut non dubitet Apostolus di« cere ·. Quotquot spiritu Dei aguntur, etc. »
Eandem veritatem docent satis communiter
alii Patres. Athanasius super c. 2 ad Ephes. v
in impressione Lugdunensi anni 1532 inquit : Qux Deus paravit, di/Jcrri non poterunt,
neque prxlermitti, quin peragantur, tanquam

·. 2

DE GRATIA EFFICACI.

divinitus sint prédéfinita, idque per mullam * «. autem gratiæ est adjuvare, mutet dictotrgu nos providentiam. Quæ verificari non ! « rum ordinem, neque quod posterius, in
« priori loco constituat. Male enim gratiam
poterunt, nisi applicentur motioni Dei ex se
i Dei suae voluntati postponit, cum ista
efficaci, et minime suspensæ, vel expectant!
« bona esse non possint, si illa defuerit,
n.Cçûü.consensum nostrum. S. P. N. Cyrillus
u Non enim dicat : Meum est velle credere,
Alexand. lib. 1 de adoratione, et cultu, ubi
« Dei autem gratiæ adjuvare ; sed dicat:
ponderans Angelos apprehendisse manus
«Gratiæ Dei esse adjuvare, ut sit meum
Loth, et uxoris, et filiarum ejus, ut ipsos e
« velle credere : tunc enim vere, recteque
civitate educerent, inquit : « Manifesto ar« ait, ejus esse hoc velle, cum gratia praevia
« gumento tibi esse potest, nos non verbis
« cœperit adjuvare. » Quibus verbis diserte
« solum incitari, et adhortationibus menti
docet, gratiam efficacem (ad quam scilicet
« immissis, ut a peccato discedamus ; sed
sequitur velle), esse illo priorem, et ipsi
« tanta benignitate erga nos uti Servatorem
præviam, et voluntatem mulare : quod
« lotius universi Deum, ut actu ipso, effigratiæ ex se indifferenti applicari nequit,
« cacilerque nobis auxilium praestet, secum hæc suspensa maneat usquedum vo­
« eundum quod scriptum est : Apprehenluntas incipiat velle. Idem apertissime sen­
' disti manum dexteram meam, et in contit D. Basilius Magnus in oratione sacriWi*
« silio meo deduxisti me. Cum enim
Altaris, quam refert Petrus Diaconus lib.
« humana natura non satis valida est, ne­
de Incarnat, et gratia, cap. 8 : « Dona, Do­
ti que per se sufficit, ut malum effugere
it mine, virtutem, ac tutamen : malos,
« queat, una nobiscum quodammodo con­
« quæsumus, bonos facito, bonos in boni­
ti tendit Deus, duplicique beneficio afficere
te tate conserva : omnia enim potes, et non
«cognoscitur, admonitionibus nimirum
« est qui contradicat tibi : cum enim volue« persuadens, et subsidium praestans for­
α rts, salvas, et nullus resistit voluntati
ti tius, quam ut ab impediente, aut impe­
« tuæ. » Quæ de Deo ut movente per gra­
ti ranle malo superari possit. » Quid extiam ex se indifferentem verificari non
d Pros» Pressius Pro6ra^a exse efficaci?D.Prosper
valent, cum praedicta gratia simpliciter suo
' in epistola ad Ruffinum, loquens- de Lydia
effectu privari possit. Denique ut prolixi­
purpuraria, cujus Dominus aperuit cor, ut
tatem vitemus, gratiam ex se efficacem do­
intenderet his quæ dicebantur a Paulo,
cent, vel supponunt communiter alii Pa­
ait : « An dicendum est voluntati Dei hutres: Dionysius cap. 5, de divinis nominibus .’Dionysi.
« manas obsistere voluntates? » Et ilerum:
S. Ephrem. serm. de vita religiosa, post^^f
« Quis ista corda mutavit, nisi qui finxit
medium, et serm. 3, de compunct. cordis. Danast
« singillatim corda eorum ? Quis hujus riS. Leo I. serm. de passione Domini, et serm. Ληώικ.
« goris duritiem ad obediendi mollivit af1 de jejunio 10 mensis, et serm. 9, D. Da-H‘er0B'
« fectum, nisi qui potens est de lapidibus
« Abrahæ filios excitare ? » Est autem adeo
mascenus serm. 1 de sacris imaginibus, pau­
lopost principium.!). Nazianzenus orat. 31,
frequens D. Prosper in repetendo hanc præceptorisAugustini sententiam, ut nihil fre­
tractans illud Apostoli ad Rom. 9 : Non est
quentius scripta ejus eructent : quocirca
volentis, etc. D. Ambros. lib. 10, in Lucam,
supervacaneum est singularia loca referre,
ad illa verba cap. 22 : Conversus Dominus
respexit Petrum : et lib. de fuga sæculi, cap.
l' lien D. Irenaeus lib. 4, adversus Valent inum,
cap. 76, inquit : Non enim (u Deum facis,
I. D. Hieronym. lib. 3, contra Pelag. paulo
sed Deus te facit. Si ergo opera Dei es, ma­
post medium, et supter epist. ad Ephes, cap.
num artificis tui expecta opportune omnia
1, et alii plures, quorum verba transcri­
facientem. Et infra addit : Manus ejus liniet
bunt Zumel torn. 2 opusc. disp. 5, a fol.
te intus. Ubi asserit, quod sicut a Deo effi­
117, Alvarez de auxiliis disp. 22, et disp.
cimur, ita a Deo agimur, ipsique primatum
85, et lib. 2 Respons. cap. 1, Estius in 2,
in nostris operibus debeamus referre :
dist. 29 § 3, Navarete torn. 2, controv.
quod verificari nequit, nisi Deus opera nos­
21, § 6, et Ί, circa finem, et alii.
tra inchoet per auxilia ex se inferentia
138. Confirmatur tertio ex orationibus i,!ca
Ecclesiae, quæ satis aperte supponunt, Deum prolgj
DFul- consensum- D. Fulgentius lib. de Incarnat.
°' et gratia Christi, cap. 8, inquit : « Deusersua infinita virtute posse hominum volun- nesEc« go, qui homini poenitentiam dat, ipse
tates convertere, neque hanc vim referunt
« mutat hominis voluntatem. Proinde si
in praescientiam futuri eventus, sed in Dei im­
« quis dicit : Meum est velle credere, Dei
potentiam, et auxiliorum gratiæ efficaciam.
Quo

DISP. VII, DUB. IV.
Quo sensu in oratione secreta Dominicæ 4
post Pentecosten, orat Ecclesia Deum, ut
« nostras etiam rebelles ad se compellat vop.au « luntates, «juxta doctrinam August.cap.98
Enchiridii, ubi ait: « Quis tam impie desi« piat, ut dicat, Deum malas hominum
α voluntates quas voluerit, quando voluer rit, ubi voluerit, in bonum non posse
« convertere ? » Quod tamen concedendum
esset, si auxilium quo Deus movet, non
est ex se efficax : nam expectare illud
necesse est vel opportunitatem temporis,
vel meliorem subjecti dispositionem, ut
dubiis praecedentibus arguebamus. Idem
significat Ecclesia in alia oratione, ubi ait :
Deus qui omnipotentiam tuam parcendo
maxime et miserando manifestas. Si au­
tem auxilia mediis, quibus Deus exequitur suam misericordiam, non essent ex
se efficacia, nihil haberent supra auxi­
lia sufficientia, in quo splenderet om­
nipotentia divina ; sed tantum emineret
Dei præscientia, quæ vocandi occasiones
exploravit, ut tunc vocaret. Idem praeterea
significat Ecclesia in alia oratione, Deus vir­
tutem, cujus est totum, quod est optimum. Et
innumerae sunt Ecclesiae orationes, quæ
habent hoc initium : Omnipotens sempiterne
Deus: Omnipotens, et misericors Deus: Quzsumus omnipotens Deus, etc. Quas non te­
mere, sed summa providentia'disposuit
Ecclesia ; tum ut moneremur profectum
nostrum non in dispositionem arbitrii, non
in temporum vicissitudines revocandum
esse ; sed in omnipotentiam Dei, qui quem,
et quando, et ubi voluerit, potest efficaciter
ad se trahere ; tum ut erigeremur in spem
consequendi auxilia efficacia, cum hæc non
suspendantur inter ambiguas temporum,et
subjectorum differentias, sed pendeant tan­
tum ex Dei omnipotentia, quæ uniformiter
ipsa adest.
His communibus Ecclesiae orationibus
D.Fi-iLconsonant D. Basilius in oratione Liturg.
'
num. prxced. relata, cum ait : Malos bonos
fac, omnia enim potes. D. Benedictus in
Regula, cap. 28, ubi monet orandum pro
Monacho incorrigibili, ut Dominus qui om­
nia potest, operetur salutem circa infirmum
fratrem. Quibus verbis ulerque sanctissi­
mus Patriarcha videtur allusisse ad locum
Sapient, cap. 11, vers, 25 : Omnium misere­
ris, quiaomnia potes ; et satis expressit effec­
tus gratiæ non ex præscientia, sed ex Dei
virtute ortum ducere: alias solum posce­
rent, ut Deus converteret homines, quando,

93

Ot ubi per scientiam mediam prænovit fu­
turum esse, ut converterentur. Nisi Ad­
versarii dicant, Deum solum posse efficere,
quæ præscit esse conditionate futura : sed
tunc'curabunt nobis exponere primum ar­
ticulum Fidei : Credo in Deum Patrem om­
nipotentem. Tandem communibus Ecclesiae
deprecationibus adjungimus antiquam, et
gravem orationem, quam Ecclesia Hispa­
niae in Conciliis Toletanis praemittebat, ut
referunt Garsias Loaysa in Conciliis Hispa­
nia»,etSeverinus Binius tomo 1 Conciliorum
generalium, in principio ; nam doctrinam
nostram haud parum confirmat. Est autem
ejusmodi : « Adsumus, sancte Spiritus,
« adsumus : peccati quidem humanitate
« detenti, sed in nomine luo specialiter
« adgregati. Veni ad nos, adesto nobis, et
« dignare inlabi cordibus nostris. Doce nos
« quid agamus ; quo gradiamur, ostende ;
<i quid efficiamus, operare. Esto solus et
« suggestor, et effector (preme verbum),
« judiciorum nostrorum, qui solus cum Deo
« Patre, et Filio nomen possides gloriosum.
« Non nos patiaris perturbatores esse justi« tiæ, qui summe diligis aequitatem. Ut
α sinistrum nos non ignorantiae trahat,
« non favor inflectat, non acceptio muneris,
« vel personae corrumpat : sed junge nos
« tibi efficaciter solius tuæ gratiæ dono
(quid expressius, ut excludantur ab effi­
cacia gratiæ, quia ipsa gratia non sunt)?
« ut simus in te unum, et in nullo devie« mus a vero. Qualiter in nomine tuo col­
ee lecti, sic in cunctis teneamus cum mode« ratione pietatis justitiam, ut hic a te in
ee nullo dissentiat sententia nostra, et in
ce futuro pro bene gestis consequamur præ« mia sempiterna. Arnen. »

§· u.
Ostenditur specialiter D. Thomam
aperte docere nostram assertionem.

139. Cum maximam habeat Angelicus DT1IO
Doctor in Ecclesia catholica authoritatem,
præcipue tamen pro his controversus debet gratiam
audiri. Tum quia fidelissime inhaeret Au-^æ^,
gustino cæterorum Doctorum in hac parte
antesignano : tum quia Summus Pontifex inirinClemensVIII decreverat istum nodum jux- scco·
ta utriusque Doctoris mentem exsolvere.
Quid autem doceat Augustinus, ex dictis
tam in his, quam in praecedenti dubio pers­
pectum habemus : unde possemus absque

94

r*

1 'f JH
æ- -

DE GRATIA EFFICACI.

majori indagine judicare eandem esse sen­
tentiam Praeceptoris Angelici. Quæ consul­
tis etiam ejus scriptis est adeo nostra, ut
M. Petrus de Lorea disp. 21, de gratia, post
secundam conclusionem merito asseruerit,
evidens esse, quod nostra assertio sit
S. Thomæ doctrina. Adversarii tamen tan­
ta luce non oppressi hoc præsidium nobis
praeripere moliuntur, et ad propriæ causae
subsidium servire cogunt, mon absque legi­
timorum discipulorum dolore, et indigna­
tione ; nam tolerabilius censent, et merito,
quosdam palam D. Thomæ adversari, quam
alios ipsi extraneas opiniones, et sæpe illo
indignas affingere.
rersii- Quod ergo S. Doctor sentiat, gratiam
efficacem esse talem ex se, et ab intrinseco,
teflimo- probatur ex pluribus ipsius testimoniis :
tlia nam in hac 1,2, quxst. \O,art. 4 ad 3,
inquit : «Si Deus movet voluntatem ad ali« quid, impossibile est. quod voluntas ad
α illud non moveatur ; non tamen est
« impossibilesimpliciter : unde nonsequi« tur, quod voluntas a Deo ex necessitate
« moveatur. » Ubi simul docet assertionem
nostram statuendo infallibilem connexio­
nem inter motionem Dei, quæ est auxilium,
et motionem voluntatis, quæ est ejus ope­
ratio : et occurrit præcipue Adversariorum
motivo, declarando hanc efficaciam non
inferre necessitatem absolutam voluntati
contrariam. Qua responsione non indigeret
S. Doctor, si loqueretur de efficacia desump­
ta ab effectu, vel ex præscientia ; hæc
quippe, ut ejus patroni loquuntur, nec ap­
parentem necessitatem inducit, cum non
sit antecedens, sed consequens liberam vo­
luntatis creatæ determinationem. Eandem
sententiam repetit infra quxst. 112, art. 3,
ubi ait : «Præparatio ad gratiam secundum
« quod est a Deo movente, habet necessi« talem ad id, ad quod ordinatur a Deo ;
« non quidem coactionis, sed infallibili—
« talis, quia intentio Dei deficere non poQuam “ test· D 11 b* non fundat infallibilitatem
aliter effectus supra præscientiam ejus ut conditiat'ac tionate futuri ; sed supra motionem gratiæ,
■'àîsii'æ secundum quod est a Deo, et provenit ex
pâli, ejus intentione efficaci. Quo nihil expres­
sius dici potuit ad asserendam gratiam ex
se efficacem, et a crealuræ determinatione
independentem. Idem docet 2, 2, quxst.
24, art. 11, his verbis : «Virtus Spiritus
« sancti (hoc est motio, vel auxilium ab Spi­
ritu sancto impressum) « infallibiliter ορθ­
ά ratur quandocumque voluerit :unde im-

« possibile est hæc duo simul esse vera,
« quod Spiritus sanctus velit aliquem mo« vere ad actura charitatis, et quod ipse
« charitalemomiltat peccando,» Et quodlib.
12, art. 3, inquit : « Prædestinatio habet
« certitudinem ex parte voluntatis divinæ,
« cui non potest aliquid resistere. » Si au­
tem auxilium non esset ex se efficax, non
haberet prædestinatio certitudinem ex par­
te voluntatis divinæ, sed potius ex parte
præscientiæ, quam divina voluntas suppo­
neret, ut Adversarii discurrunt. Et tandem
quxst. 6, de Alain, art. unico ad 3, ait :
« Deus movet voluntatem immutabiliter,
« propter efficaciam voluntatis moventis,
« quæ deficere non potest : sed propter na« turam voluntatis motæ, quæ indifferenter
« se habet ad diversa, non inducitur neces« sitas, sed manet libertas. » Ubi, sicut et
in primo testimonio supra relato, mira
brevitate, ac profunditate statuit nostram
assertionem, posuit ejus fundamentum, et
exclusit motivum adversa?.
140. Respondent Adversarii, nihil in Eflatestimoniis contineri, quod eorum opinioni eiua·
repugnet ; nam verissimum, inquiunt, est
voluntatem absolutam Dei deficere non
posse, et assequi infallibiliter effectus,
quos intendit. At Deus non habet volunta­
tem absolutam circa actus liberos volunta­
tis creatæ, nisi prius exploret, quid volun­
tas ipsa factura sit. Supposita autem præs­
cientia eventus conditionate futuri, potest
Deus illum absolute intendere, et tunceffectus infallibiliter, et necessario necessitate
suppositionis erit jnonquidemsuppositione
fundata in qualitate auxilii, quo Deus mo­
vet, sed innitente intentioni Dei præscientis futurum eventum. Si enim hacpræscien­
tia non præsupposita, Deus absolute inten­
deret, et moveret, vel exponeretur periculo
frustrandi suam voluntatem, vel destrueret
liberam determinationem creaturæ.
Sed hæc responsio voluntaria est, et nul- prwiulum fundamentum habet in relatis D. Tho- dilor·
mæ testimoniis : nam S. Doctor ita asserit
motionem Dei infallibiliter inducere actus,
vel effectus, ad quos movet creaturam, ut
nec minimo verbo insinuet recursum ad il­
lam præscientiam mediam. Immo apertis­
simo sermone, cui nisi proterve obviam iri
non potest, docet infallibilitatem eventus
a Deo intenti fundari in efficacia, et virtute
moventis, cui resisti non valet. Cæterum
qui semel animum obfirmarunt, negratiam
ex se efficacem reciperent, nullo particulari
testimonio,

DISP. VU, DUB. IV.
testimonio, quantumlibel evidenti, urge­
buntur, cui non contendant adhibere res­
ponsionem. Unde magis oportet ostendere
eorum doctrinam, et solutionem nuper
datam repugnare, non tantum huic, aut illi
S. Doctoris testimonio, sed generalibus
ejus principiis, et toti suorum scriptorum
contextui.
Mte. 1 11. Cuncta igitur quæ prædita responpS' sio involvit, adversari doctrina? D. Thomæ
ostenditur primo : nam Doctor Sanctus,
itipo-ut compoïiat libertatem nostrorum actuum
wa" cum efficacia divinæ voluntatis,et motionis
ab ea derivatae, recurrit ad omnipotentiam
Dei, et ad universalitatem divini influxus
sese extendentis tam ad substantiam, quam
ad modos nostrarum operationum, quin
ullo verbo ad scientiam mediam confugiat.
Sic in quxst. 23, de. cerit. ari. 5, ait : « Vo<< luntas divina est agens fortissimum :
■'unde oportet ejus effectum ei omnibus
« modis assimilari, ut non solum fiat id
« quod Deus vult fieri, quod est assimilari
« secundum speciem ; sed ut fiat eo modo,
« quo Deus vult illud fieri, id est, necessa« rio,vel contingenter, cito, vel tarde. » Et
opusc. 2, cap. 140, ait : « Ad efficaciam divia na? voluntatis pertinet, ut non solum fiat
« quod Deus vult, sed ut eo modo fiat, quo
t id fieri vult : vult autem quaedam fieri
« necessario, et quædam contingenter, quia
« utrumque requiritur ad completum esse
« universi : ut igitur res utroque modo
* provenirent, quibusdam adaptat causas
« necessarias, quibusdam contingentes. »
Quid autem sit, Deum adaptare causam
liberam ad operandum, declarat idem S.
Doctor super epist. ad lieb. cap. 12, ad illa
verba : Deus autem pacis aptet vos in omni
bono, ubi lect. 3, inquit : « Dupliciter apta« tur homo ad benefaciendum, uno modo
« exterius operando ; et sic unus homo
« aptat alium persuadendo vel commi« nando: alio modo aliquid interius ex< hibendo, et sic solus Deus aptat vo« luntatem, qui solus ipsam potest im« mutare, secundum illud Proverb. 21 :
< Cor regis in manu Domini, quocumque
« voluerit, vertet illud. » Eandem doctri­
nam tradit 1 part, quxst. \9,art. 8,et quxst.
22, art. 4, et quxst. 23, art. 6, et quxst. 83,
art. 1 ad 3, et in hac I, 2, quxst. 10, art.
4 ad 1, et in \,ad Annibald. dist. 47, quxst.
l,art.4 ad 4, et 1 Periherm. lect. 14, et 6
Metaph.lect. 3 et 1, contra gentes, cap. 55, et
alibi sæpe. Hoc autem principium conci­

95

liari non potest cum responsione, quam
impugnamus ; nam juxta illam non ideo
rnotio divina inferi infallibiliter actum,
quia Densest omnipotens, et applicat suam
virtutem ad effectus, quos absolute intendit,
et subjicit sibi operationes creatas tam quoad
substantiam, quam quoad modum ·, sed
potius omnia vice versa contingunt; nam
sequitur infallibiliter actus, quia voluntas
creata determinat motionem Dei ex se in­
differentem : unde tota infallibilitas fun­
datur non in virtute, vel motione Dei, sed
in suppositione accidentali, quod voluntas
creata praevisa est operatura in tali occa­
sione.
142. Secundo Angelicus Doctor perpetuus n-x-t
est in asserendo Deum efficere nostros actus
liberos, non solum quia dedit virtutem operandi, vel quia simul nobiscum influat; sed e?$ucr.i’
quia nos applicat ad agendum. Unde ad versus illos qui hoc negabant (ne, ut ipsi cen­
sebant, læderetur libertas arbitrii), inquit
lib. 3, contra gentes, cap. 89 : « Quibus
ti quidem authoritatibus sacræ Scriptura?
« resistitur evidenter ; dicitur enim Isaiæ
« 26 : Omnia opera nostra operatus es,
« Domine. Unde non solum virtutem vo­
« lendi a. Deo habemus, sed etiam ope­
« rationem. Praeterea hoc ipsum, quod
« Salomon dicit Proverb. 21 : Quocumque
« voluerit, vertet illud, ostendit divinam
« causalitatem non solum extendi ad poten­
« tiam voluntatis, sed etiam ad actum ip­
« sius. Item Deus non solum dat virtutem,
« sed etiam nulla res potest propria virtute
« agere, nisi agat in virtute ipsius, ut
« supra ostensum est. Ergo homo non
« potest virtute voluntatis sibi data uti,
« nisi in quantum agit in virtute Dei.
« Illud autem in cujus virtute agens agit,
« est causa non solum virtutis, sed etiam
« actus. Quod in artifice apparet, in cujus
« virtute agit instrumentum, etiam quod
« ab hoc artifice propriam formam non
« accepit. Deus ergo est causa in nobis non
« solum voluntatis, sed etiam volendi. »
Idem tradit quxst. 3, de potentia, art.7, ubi
concludit :« Sic ergo Deus est causa cujusli« bet, in quantum dat virtutem agendi, et
« in quantum conserva ea, et in quantum
« applicat actioni. » Idem repetit 1 part,
quxst. 19, art. 3 ado, et quxst. 83, art. 1
ad 3, et quxst. 105, art. 5 ad 3, et super
epist. ad Rom. cap. 9, lect. 3, et super 1 ad
Corinth, cap.ïo, lect.ï, et lib. 2 Physic.lect.
8, et in hac 1, 2, quxst. 6, art. 1, et quxst.

96

DE GRATIA EFFICACI.

9, art. 4. et quæst. 109, fere per totam, ubi
generalem hanc doctrinam applicat iis quæ
ad ordinem gratiæ spectant, tam in art. I,
quam in art. 9, ubi ait : « Homo in gratia
' existons non indiget alio auxilio gratiæ,
< quasi aliquo alio habitu infuso. Indiget
tamen auxilio gratiæ secundum alium
modum, nt scilicet a Deo moveatur ad
·< recte agendum, et hoc propter duo : pri• mo quidem ratione generali propter hoc,
• quod sicut supra dictum est, nulla res
«r creata potest in quemcunque actum pro■< dire, nisi virtute motionis divinæ. »
Hujusmodi autem generale D. Thomæprin­
cipium directe opponitur Adversariorum
responsioni supra traditæ ; nam si Deus
movet, et applicat creaturam ad operandum
motione non auferente, sed supponente vir­
tutem agendi : ergo inter omnia auxilia
sufficientia, et operationem mediat auxilium
movens, et relucens virtutem auxiliorum
sufficientium ad exercitium. Adversarii au­
tem totum hoc negotium consummatum
existimant in collatione auxiliorum suffi­
cientium, et cooperatione liberi arbitrii ;
et asserunt auxilium sufficiens, et liberum .
arbitrium simul juncta cooperari simul­
tanée, aliudque auxilium ex se efficax mo­
vens, et applicans superfluere.
hocurv
Ter!if>’ qu*a Coctor Sanctus ubique
pnnei-'tradit, non ideo Deum scire res futuras, quia
’'[“"^'■futuræ sunt, sed e converso ideo res esse
rriam ^uturas· (lu*a sciuntur a Deo. Ita habet exadverw· presse 1 part. y. 14, art. 8, el q. 16, art. 1,
ri!S· et.J, 2, quæst. 93, art. 1 ad 3, et quæst. 2,
de Veritate, art. 14 ad 1, et alibi sæpe.
Explicat autem expresse in priori testimo­
nio citato ex 1 part, adjungendum esse
scientiæ divinæ liberum Dei decretum, quo
inclinetur ad determinata futura : < Cum
- enim, inquit, forma intelligibilis ad op- posita se habeat (cum sit eadem scientia
« oppositorum) non produceret determina­
te tum effectum, nisi determinaretur ad
• Deum per appetitum, ut dicitur in 9
« Metaph. Manifestum autem est, quod
■< Deus per intellectum suum causai res,
■ cum suum esse sit suum inteliigere. Unde
• necesse est. quod sua scientia sit causa
σ rerum,secundum quod habet voluntatem
« conjunctam. » Et hac ratione semper
docet, notitiam futurorum inniti divino
decreto, ut in 1, dist. 39, quæst. 1, art. 1,
resolvit, quod licet esse, et scire Dei sint idem
secundum rem. tamen scire sequitur volnntatein, ut imperatum ab ipsa. Et art. 2 ad 1,

inquit: Ipsum scire in Deo est subjectum
libertati voluntatis. Et pariter docet res nul­
lam habere futuritionem, nisi dependenter
a voluntate divina libere decernente ea pro­
ducere, vel permittere absolute, vel sub con­
ditione, ut 1 part. quæst. 14, art. 9, in resp.
ad 3, ubi ait : « Scientia Dei est causa rerum
α adjuncta voluntate ; unde non oportet,
« quod quæcumque scit Deus, sint, vel
« fuerint, vel futura sint; sed solum eaquæ
σ vult esse, vel permisit esse.» Et 1 part,
quæst. 16, art. 7, ail 3, inquit : « Illud quod
« nunc est, ex eo futurum fuit antequam
« esset, quia in sua causa erat, ut fieret.
« Unde sublata causa, non esset futurum
« illud fieri. Sola autem prima causa est
« aeterna. Unde ex hoc non sequitur, quod
a ea quæ sunt, semper fuerit verum ea esse
afutura, nisi quatenus in causa sempiterα na fuit, ut essent futura ; quæ quidem
» causa solus Deus est. » Eadem repetit
quæst. 2, de Verit. art. 12, et lib. 1, contra
gentes, cap. 68, et alibi sæpe. Hoc autem
principium toties a D. Thom. assertum
funditus evertit traditam solutionem ; nam
si Deus non intendit efficaciter actus nos­
tros, nisi dependenter a præscientia eo­
rum ut conditionate futurorum : ergo
tam eorum futurilio, quam Dei præscientia
supponuntur ad liberam determinationem :
cujus oppositum tradit aperte D. Thom. di­
cens, scientiam futurorum inniti libertati
voluntatis Dei, et nihil esse futurum nisi
id, quod Deus vult fieri. Quando igitur
S. Doctor in locis num. 138 relatis asserit
Deo aliquid intendenti humanum non re­
sistere arbitrium, et intentionem divinam
deficere non posse, minime loquitur de
intentione supponente præscientiam, vel
eventuum futuritionem, ut Adversarii com­
miniscuntur; sed loquitur de intentione
absoluta ex parte subjecti, quæ et futuritio­
nem præstat objecto, et præscientiam ejus
fundat, et cui infallibiliter præintentus
effectus succedit.
144. Quarto, Angelicus Præceptor Ρθτ-ήΐΐΜ®ι
petuo tradit, Deum prædiffiniisse, et præ-^nra
determinasse omnes nostras operationes,^^'
tam quoad substantiam, quam quoad mo-pwitn*·
dum. Unde loco supra citato ad Annibald.
inquit: α Voluntate Dei non solum res in
« esse producuntur, sed etiam rebus pro« ducendis modum, quo producerentur,
« prædeterminavit. « Et 1 part, quæst. 16,
art. 1, in corp, ait : a Ea quæ hic per acci« dens aguntur, sive in rebus naturalibus,
sive

DISP. VII, DUB. IV.
«sive humanis, reducuntur in aliquam
« causam præordinanlem. »Etquodlib. 12,
quasi. 3, art. 4, ait : « A providentia Dei
< omniasunt prædeterminala. » Eadem re­
petit I part, quæst. 19, uri. 3 ad 5. et quæst.
25, art. 5 ad I, et lib. 3, contra gentes, cap.
90, et alibi sæpe. Quod autem hæc præordinatio sit ex se efficax, et non maneat sus­
pensa a libera creaturæ determinatione
conditionate futura, ut Authores responsio­
nis quam impugnamus, affirmant, liquet
evidenter ex eodem S. Doctore ; nam ex
efficacia illius determinationis divinæ in­
fert, libernm fore exercitium voluntatis
nostræ. Quæ consequutio nulla esset, si e
converso, ut Deus præordinaret, et decer­
neret actus nostros, deberent ipsi prius esse
conditionate futuri : tunc quippe ille liber­
tatis modus, et conditionata futuritio non
inferrentur ex præordinatione Dei, sed ad
illam supponerentur. Quod autem D.Thom.
ex præordinatione efficaci Dei inferat liber­
tatem eventus, liquet ex loco citato ad Anni­
bald. ubi post verba supra relata statira
subdit : « Unde cum voluntas Dei efficaci■<ter impleatur, oportet quod res fiant, eo­
sdem modo sicut voluntas divina dispo« Suit. » Et l,p. quæst 19, art. 8, inquit :
« Cum voluntas divina sit efficacissima, non
« solum sequitur quod fiant ea, quæ Deus
* vult fieri ; sed quod eo modo fiant, quo
« Deus fieri vult. Vult autem Deus quaedam
« fieri necessario, quædam contingenter,
«ut sit ordo in rebus ad complementum
’ universi, r Et art. 2, dixerat : « Ex hoc
i ipso, quod nihil divinæ voluntati resis« tit, sequitur quod non solum fiant ea,
■ quæDeus fieri vult; sed quod fiant con­
tingenter, vel necessario, quæ sic fieri
-j vult.«Et 1,contra gentes,cap. 18:«EfficaT cia divinæ voluntatis exigit, ut non so­
lum sit quod Deus vult, sed etiam quod
■ hoc modo sit, sicut Deus vult esse illud. »
Quam sententiam frequentissime inculcat,
ut superfluum fuerit alia testimonia expen­
dere. Videantur quæ diximus tract. 3,
dwp. 5, dub. 2. et disp. 10, dub. 4, et
tract. 4, disp. 10, dub. 2, el in hoc tract,
disp. 4, dub. G, et quæ dicimus dub. seq.
nam cuncta simul sumpta omnino persua­
dent intellectui recte disposito, et ut judi­
cet D. Thomam sentire, quod auxilia gratiæ
sunt ex se efficacia, et ut fateatur responsio­
nem Adversariorum num. 139 datam, vio­
lentam esse, et S. Doctori prorsus con­
trariam. Quod si hanc evidentiam illi

97

non vident, vel visam nolunt concedere,
nostra non refert, qui nec intendimus, nec
speramus ipsos ad veritatem Thomisticam
convertere ; sed illam tantum studemus
explicare, et communire, ac Lectoris bene
affecti judicio exponere. Per prædictam
autem gratiam ex se efficacem non everti
libertatem arbitrii, ut Adversarii in hacte­
nus impugnata responsione causantur,
infra constabit.
145. Confirmantur hæc omnia ex dictis
disp. prooemiali, cap. 7, § 3 ; nam esto con- seflira
cederemus, non constare evidenter, quæ decttin hac parte fuerit sententia D., Thomæ,’2demente
end“®
nihilominus in dubio præsumendum est, D.iho.
illos Authores mentem S. Doctoris tenere,
qui hæreditaria successione ipsum summo­
pere colunt, qui ejus lectioni sunt addicti,
qui ejus gloriam zelant, qui pro illo ubique
pugnant, et qui in ejus verba jurare dicun­
tur : secus vero illos Authores, qui nihili
solent facere Angelici Præceptoris senten­
tias, qui saepissime ejus expressas assertio­
nes negant, qui licet conclusionem quæ alias
est D. Thomæ, quando ipsis placet defen­
dant, communiter tamen non solum fun­
damenta ab ipso tradita spernunt, verum
etiam quantum possunt, impugnant·, in
eoque ingenium eminere autumant, ut ni­
hil sit adeo certum in D. Thom. quod sub
dubioet probabilitate non relinquatur.Constat autem priores illas proprietates Dominicanis convenire, posteriores vero his
contra quos agimus, evidenter adaptari ;
et tot hujus veritatis habemus testes, quot
sunt eorum libri, ut liquido ostendimus’
loco supra citato. Nec id negabunt nisi cæci, eQsurdi, qui vel eorum opera legere, vel
eorum disputationes audire nequeunt. Ergo
cum omnes Dominicani constanter doceant,
gratiam esse efficacem ex se, et ab intrin­
seco, idque sentiat esse de mente D. Tho­
mæ, præsumendum est ita esse. Praesertim
quia Dominicani sua sponte id semper do­
cuerunt, et docent : Adversarii autem com­
pulsi sunt negare, nostram assertionem
esse expressam D. Thomæ, et oppositam
opinionem ipsi affingere, postquam vide­
runt Clementem VIII decrevisse controver­
siam hanc resolvere juxta mentem Sancto­
rum Augustini, et Thomæ, ut dub. pri­
ced. num. 102 observavimus ; prius enim
de novitate sibi applaudebant.

DE GRATIA EFFICACI.

98

§ III.
Expenditur prima ratio pro gratia ex se
efficaci.
146. Praecipuum fundamentum nostrae
assertionis habetur ex hactenus dictis in
tîoiiè ra-hac disputatione; quoniam gratia non est
tio. efficax solum ab effectu, ut dub. I ostendi­
mus contra Molinam: ergo antecedenter
ad illam habet aliquod prædicatum, per
quod differat a gratia pure sufficienti, et
ratione cujus connectitur infallibiliter cum
effectu : sed hujusmodi connexio nequit
fundari in attemperatione gratiæ sufficien­
tis ad subjectum cui communicatur, ut du­
bio 2 probavimus contra Vasquez : nec
valet consistere in eo, quod gratia sufficiens
conferatur in eo tempore, in quo per scien­
tiam mediam praevisa est habitura effec­
tum, ut contra Suarium, et alios dub. prx ced. statuimus : ergo gratia efficax habet ex
se, et ab intrinseco infallibiliter effectum,
et distingui a gratia pure sufficienti. Patet
consequentia, quia non apparet, in quo alio
possit hujusmodi efficacia consistere.
Conii rEt confirmatur, quoniam præter omnia
malur.
auxilia sufficientia, seu communicantia vi­
res , requiritur aliud auxilium reducens
prædictas vires ad exercitium, ut ostendi­
mus disp. 4, dub. 6; sed auxilium reducens
vires ad exercitium, sive actum primum ad
actum secundum, connectitur infallibiliter
ex se, et ab intrinseco cum operatione; im­
plicat enim virtutem operativam reduci ad
exercitium agendi, et non agere, ut ex ter­
minis liquet : ergo admittendum est auxi­
lium ex se, et ab intrinseco efficax. Vi­
deantur quæ diximus locis nuper citatis,
ubi diversa argumenta formavimus , quæ
præsenti assertioni deserviunt; praeclusi­
mus etiam plures evasiones, quibus Adver­
sarii illis occurrunt, quæ proinde in præ­
senti non expendimus, ne actum agamus.
Supersunt tamen adhuc alia rationum mo­
menta, quæ nostram assertionem evincunt,
et ideo
sccun147. Probatur secundo ratione funda'üMim0*mentali ; quoniam gratia ex se, et ab in­
trinseco efficax non destruit libertatem
operationis creatæ , sed aliunde ea gratia
admissa, melius explicatur supremum Dei
dominium supra nostras operationes, per­
fecta subjectio creatura? ad Deum, infalli­
bilis certitudo prædestinationis, et alia quæ
in præsenti controversia salvari debent, et
Praxipua pro
asser­

quæ cum opinionibus hactenus impugnatis unm 1
**
vel* nullo modo,
vel non ita recte concilan- eftcu^3
tur:ergo dicendum est, gratiam esse efiitua Iicacem ex se, et ab intrinseco. Consequen­ bertiif
tia est evidens pro qualitate materiae. Minor
autem satis constat ex dictis in hac dispu­
tatione. Major autem , quam Adversarii
negant, probatur·, quia gratia inferens in­
fallibiliter non solum substantiam opera­
tionis, sed etiam omnes ejus modos, nequit
libertatem prædictæ operationis destruere ;
siquidem inter illos modos recensetur mo­
dus libertatis : atqui gratia ex se efficax
infert infallibiliter non solum substantiam
operationis, sed etiam omnes ejus modos :
ergo prædicta gratia non destruit liberta­
tem. Suadetur minor ; nam gratia ex se effi­
cax participat ab omnipotentia Dei vim
movendi liberum arbitrium ; ad hoc quippe
producitur, ut sit medium, per quod Deus
moveat, et voluntatem creatam cum suo
effectu conjungat: atqui omnipotentia conti­
net operationem creatam non solum quoad
substantiam, sed etiam quoad omnes ejus
modos, potestque infallibiliter hæc omnia
causare, cum contineantur intra sphaeram
possibilium :ergo gratia ex se efficax causât
non solum substantiam, sed etiam omnes
modos opera-tionis creatæ, saltem qui ma­
litiam, et defectum non explicant. Qui dis­
cursus desumitur ex D. Thom. quxst. 39, D.Ttde Veritate, art. 5 ad 4, ubi ait : « Voluntas
divina est agens fortissimum , unde
oportet ejus effectum ei omnibus modis
« assimilari, ut non solum fiat id quod
α Deus vult fieri, quod est assimilari se­
« cundum speciem ; sed ut fiat eo modo,
quo Deus vult illud fieri, id est necessa­
« rio, vel contingenter, cito, vel tarde. »
Idemque repetit aliis pluribus locis num.
138 citatis. Quod etiam docuerat D. Ansel-d a»: ·
mus in lib. de concordia prxscientix, prxdest.
et gratix, cap. 1, his verbis : « Quoniam quod
« Deus vult, non potest non esse, cum vult
« hominis voluntatem nulla cogi, vel pro­
u hiberi necessitate ad volendum, vel ad
« non volendum, et vult effectum sequi vo­
(X luntatem, tunc necesse est esse liberam,
σ et esse quod vult. »
148. Respondent Adversarii, omnipoten-AdttNtiam divinam continere quidem tam substantiam, quam modum libertatis operatio- sss.
nis creatæ , et similiter infallibiliter fieri
quæ Deus absolute vult, quod tantum inten­
dunt D. Thom et D. Anselmus locis citatis.
Negant tamen, quod Deus possit efficere,
vel
a

u

DISP. VII, DUB. IV.
vel velle absolute fieri volitionem liberam
medio auxilio ex se, et ab intrinseco effi­
caci; quoniam prædictum auxilium est me­
dium ineptum, ut sequatur talis effectus ;
connectitur enim infallibiliter cum opera­
tione, determinat voluntatem ad unam par­
tem, et excludit indifferentiam ad opposi­
tum : atque ideo infert operationem non
liberam, sed necessariam. Unde sicut exeo,
quod Deus contineat vitalitatem operatio­
nis creatæ, et si eam absolute intendat, il­
lam infallibiliter causet, minime infertur
quod Deus possit illam vitalitatem produ­
cere medio aliquo principio proximo non
vitali, sed solum medio principio vitali, et
operationi proportionato : ita ex eo quod
præcontineat libertatem operationis creatæ,
et si eam absolute intendat, infallibiliter
inferat, neutiquam sequitur , quod possit
illam causare medio aliquo principio neces­
sario, cujusmodi est auxilium ab intrinseco
efficax; sed solum medio principio indiffe­
renti, quale est auxilium inventum ab Ad­
versariis.
kil· Sed contra est : quoniam semel admisso,
H
omnipotentiam Dei continere tam substan­
tiam. quam modum liberum operationis
creatæ, et similiter infallibiliter fieri quæ
Deus fieri vult; minime repugnat Deum ab­
solute velle quod fiat volitio libera, quippe
cum certus, et securus sit tam ratione præcontinentiæ, quam ratione infallibilitatis,
quod sequetur operatio, et libertas opera­
tionis. Siculi , ut Adversariorum utamur
exemplo, quia Deus continet vitalitatem
operationis creatæ, et infallibiliter assequi­
tur effectum, quem absolute intendit, potest
velle absolute, quod fiat actus vitalis. Sed
hæc nequeunt verificari, nisi Deus concur­
rat ad actum liberum creatum per auxi­
lium ab intrinseco efficax : ergo sic concur­
rit. Probatur minor, quia omne auxilium,
quod non est ab intrinseco efficax, potest
suo effectu privari, et ineptum proinde
fexistit, ut sit medium,per quod divina om­
nipotentia consensum liberum infallibiliter
causet, ut constat ex dictis dub. prxced. § 4
et5; ergo nisi Deus concurrat ad actum li­
berum per auxilium ab intrinseco efficax,
salvari nequit quod contineat in sua omni­
potentia tam substantiam , quam omnes
modos operationis creatæ, et quod possit
eam absolute intendere.
h f 149. Confirmatur primo, quia Deus est
ex se omnipotens ad causandum non solum
substantiam volitionis creatæ, sed etiam

99

modum libertatis illius : ergo concursus
actualis Dei infert ex se tam substantiam,
quam illum modum. Antecedens est cer­
tum, quia si Deus non haberet ex se poten­
tiam tam ad substantiam, quam ad modum
liberum volitionis creatæ, non esset omni­
potens, quippe qui non posset efficere om­
nia objective possibilia, vel posset per po­
tentiam aliunde emendicatam. Consequen­
tia vero probatur; nam cuilibet potentiæ
correspondet actus ipsi proportionatus :
ergo potentiæ ex se potenti inferre, et cau­
sare effectum, correspondet actus ex se il­
lum effectum conferens, et causans : et
consequenter si omnipotentia Dei potest ex
se inferre, et causare actum liberum, con­
cursus actualis Dei ex se infert, et causât
talem actum. Et tunc ultra : Deus concurrit
ad actus liberos medio auxilio actuali effi­
caci : ergo hujusmodi auxilium ex se infert,
et causât actum liberum ; atque ideo est ex
se, et ab intrinseco efficax.
Per quod tamen ( ut tacitæ objectioni
occurramus) minime excluditur, quod in­
fluxus x’oluntatis creatæ desideretur, et
ad operationem liberam concurrat ; sed
tantum habetur , quod auxilium efficax
perfecte subjiciat voluntatem creatam Deo,
et faciat illam libere agere, et sibi cooperari.
Sicut ex eo, quod omnipotentia Dei possit
ex se causare volitionem vitalem, minime
sequitur, quod valeat illam efficere absque
voluntate creata vitaliter influente, sed
tantum quod possit voluntatem creare, et
omnia prærequisita conjungere, et movere
quæ ad volitionem vitalem desiderantur,
quin hæc aliunde emendicet, sed omnia
potius ex se pariat. Et ratio est eadem utrobique, quia videlicet quamvis aliqui actus
creati dependeant essentialiter non solum a
Deo, sed etiam ab aliquo principio proxima
creato, eia pluribus aliis requisitis ; nihilo­
minus hæc omnia subsunt divinæ poten­
tiæ, tam in esse, quam in agere, et tam in
produci, quam in applicari : nam quidquid
explicat rationem entis, cadit sub virtute,
et causalitate primi , et universalissimi
agentis, quod proinde potest ex se cuncta
illa causare, causatque per suum concur­
sum omnia efficaciter inferentem. Qui dis­
cursus sumitur ex D. Thom. 3, contra gen­
tes, cap. 94.
Confirmatur secundo evertendo Adversa-nii-uitur
riorum motivum; quoniam concursus Dei,A^vcrsa’
sive auxilium efficax, quod ex una parte moiiinfert ex se, et ab intrinseco actum, et ex vutn‘

DISP. VU, DUB. IV.

100

ΙΟΙ

DE GRATIA EFFICACI.

amore,sed divisim, et secundum se ; idem
dicendum est de auxilio ex se efficaci ad
alia parte relinquit potestatem ad opposi- ] ipso auxilio, sed cum voluntate : ergo præ­
amorem: et quantum ad hoc non datur dis­
tum, nequit libertati praejudicare ; siquidem
dictum auxilium relinquit, et secum coexiscrimen inter auxilium ex se efficax ad
libertas actualis non consistit in elicientia
tere permittit potestatem ad oppositum. Et
amorem, et ipsum amorem. Unde nequit
duorum actuum inter se incompossibilium,
consequenter auxilium ex se efficax ad amo­
prædictumauxilium magis destruere liber­
sed in elicentia unius conjuncta, et coexis­
rem non magis praejudicat libertati, quam
tatem, quam destruit potentiam ad caren­
amor ipse, si eliceretur independenter ab
|
tante simul cum potestate ad oppositum :
tiam amoris secundum se.
atqui auxilium ex se efficax, v. g. ad amo­
auxilio ex se efficaci, ut autumant Adver­
rem ex una parte, infallibiliter infert amo­
sarii.
I A;u Secundo, quia non e.i tantum ratione
amor semel elicitus non destruit liberta—
rem, et ex alia parte non destruit potesta­
150. Nec satisfacit si dicatur, maximum d».
tem ad oppositum : ergo non prajjudicat
esse discrimen inter auxilium ex se infe-^” * i.tem, quia impotentia ex ea consequuta sit
libertati : ac proinde potest esse medium
cens amorem, et amorem elicitum a volun- rie» ; i - libera voluntati, vel quia fundetur in sup­
positione libera,ut hæc responsio falso sup­
aptum, ut divina omnipotentia causet in- I tate non præmota auxilio ex se efficaci. 5tj
ponit ; sed quia revera in eodem instanti
fallibiliter actum liberum. Major, et utra­
Quoniam licet voluntas amans nequeat si­
adest potentia ad carentiam amoris secun­
que consequentia constant. Minor autem
mul habere amoris carentiam, nihilomi­
dum se : alias amor non esset in se formaquoad primam partem non negatur ab Ad­
nus hæc impotentia consequitur liberam
liter liber pro eo tempore, in quo durat ;
versariis, et quoad secundam ostenditur :
voluntatis determinationem , qua se ad
sed tantum esset liber præsuppositive, et in
amandum applicavit, atque ideo non præ­
tum quia auxilium ex se, et ab intrinseco
causa, nempe in prima voluntatis determi­
judicat voluntatis libertati ; est enim im­
inferens amorem, non potest magis exclu­
natione: quod est absurdum. Constat autem
potentia consequens, et fundata in supposi­
dere potestatem ad oppositum amoris, quam
ex supra dictis, auxilium ex se efficax re­
amor ipse actu existons ; siquidem impossi­
tione libera voluntatis et ab ea impedibilis,
linquere in voluntate eandem potestatem,
bilitas componendi unam formam cum alia
Cæterum auxilium ex se efficax est suppo­
quam amor relinquit : ergo minime præju­
attenditur penes effectus, quos causant :
sitio antecedens, quam nec voluntas potest
dicat libertati.
atqui amor actu existons v. g. in instanti
impedire, nec valet cum carentia amoris
; ,i- Tertio, quia hoc ipso, quod Deus sitomA, non excludit potestatem ad oppositum
componere : quocirca inducit necessitatem
nipotens, debet continere determinationem’
amoris in eodem instanti ; alias nullus qui
antecedentem, et affert impotentiam ante­
voluntatis creatæ, et quæ ad illam conse­
amat, amaret libere; siquidem careret po­
cedentem ad carentiam amoris. His autem
quuntur, non minus perfecte, ac ipsa votestate ad oppositura, sine qua non datur
stantibus, non stat libertas.
libertas : ergo auxilium ex se, et ab intrin­
Hoc, inquam, non satisfacit, sed confir- ew> w.'. lanias, ut decuit D. August, lib. decorrept.
el gratia, cap. 14, illis verbis : Magis habet
seco inferens amorem, non tollit potesta­
mationem nostram in suo robore relinquit.
Deus in potestate sua hominum voluntates,
tem ad oppositum. Tum etiam, quia si ob I Primo, quii quando homo ita elicit unum
piam ipsi suas : ergo si voluntas creata po­
aliquam rationem auxilium efficax inferens
actum, ut simul habeat ab intrinseco potes­
test ita se determinare ad amorem,ut simul
ex se, et ab intrinseco amorem excluderet
tatem ad oppositum, nequit non agere li­
retineat potestatem ad amoris carentiam,
potestatem ad pdium pro eodem instanti,
bere ; sicut enim libertas habitualis con­
at possibilem secundum se haberi in eodem
maxime quia prædictum auxilium est insistit in potestate ad opposita, non quidem
instanti, qua ratione voluntas actu amans
conjunbibile cum carentia amoris : atqui I ut componenda,sed ut divisim, et secundum
libere amat : pari ratione poterit Deus ita
amor etiam est inconjungibilis cum sui ca­
se habenda : ita libertas actualis non condeterminare voluntatem creatam ad amo­
rentia, et nihilominus relinquit, vel secum I sistit in conjunctione v. g. amoris, et carem, ut simul in ea relinquat potestatem
permittit potestatem ad illam ; alias omnis ■ rentiæ amoris : sed in eo, quod voluntas ita
adcarentiam amoris secundum se: atque
qui amat, non posset tunc non amare ; at­ i eliciat amorem, ut simul habeat potestatem
ideo non evertet libertatem, sed potius in­
que ideo amaret necessario, quod est absur­
ad carentiam amoris secundum se. Et
feret infallibiliter tam substantiam opera­
dum : ergo etiam auxilium ex se efficax ad
quandiu hoc salvatur, nequit non essentia­
tionis, quam modum libertatis.
amorem relinquit, et secum coexistere per­
liter salvari libertas actualis, cum nihil
151. Et urgetur hoc; nam ideo impolenmittit potestatem voluntatis ad carentiam
aliud exposcat. Ratio autem superius facta
'
lia consequens ad ponendam carentiam
amoris. Tum denique, nam ideo amor actu
non eo collimat, ut ostendat eodem prorsus
I
amoris in eodem instanti, in quo est amor,
existons relinquit, et secum permittit illam I modo se habere auxilium ex se efficax ad
i
sivcadconjungendamcarentiam amoris cum
potestatem , quia licet sit inconjungibilis I amorem, ac amorem ipsum elicitum indecircunstantia accidentali, quod tunc amor
cum sui carentia, nihilominus nullum prae­ I pendenter ab auxilio ex se efficaci ; sed ut
existât,non præjudicat libertati, quia conse­
dicatum habet repugnans potestati ad ca­
probet prædictum auxilium relinquere in
quitur libertatem voluntatis creatæ, et ejus
rentiam amoris secundum se, nempe ad
voluntate eandem potestatem ad carentiam
determinationem, ut Adversarii loquuntur:
carentiam ut conjungendam non cum ipso
amoris, quam amor ipse relinquit; Quod
atqui impotentia consequens auxilium ex
amore, sed cum voluntate : atqui licet au­
satis manifeste probat,quoniam prædictum
se efficax, etiam consequitur libertatem, et
xilium ex se efficax ad amorem, nequeat I auxilium non magis, imo minus opponitur
determinationem voluntatis creatæ, non
cum ejus carentia conjungi, nullum tamen I carentiæ amoris, ac ipse amor : ergo si
habet prædicatum repugnans potestati ad
quidem ut habitas in se formaliter, sed ut
amor secum permittit in voluntate potesta­
carentiam amoris secundum se, nempe ad
præcontentas in omnipotentia divina, a
tem ad sui carentiam ut possibilem haberi
carentiam illam ut conjungendam non cum I in eodem instanti, non quidem simul cum
amore,

qua derivatur auxilium efficax,et cujus vir­
tutem participat. Certum quippe est, omni­
potentiam Dei continere eminenter volun­
tatem creatam, et omnem ejus determina­
tionem : qui continentias modus excedit
perfectionem modi, quo voluntas creata se
determinat,ut nuper vidimusex Augustino,
el constat ex testimoniis D. Anselmi, et D.
Thomæ supra relatis, et quod pluris est, ex
Cælestino Papa in rescripto ad quosdamoHesu.
Galliarum Episcopos, ubi ait: Ita Deus Patta
paternis inspirationibus tangit corda Fide­
lium, ut cum aliquid boni agimus, nec nos­
trum deesse sentiamus arbitrium, et in bonis
quibusque voluntatis humanx singulis moli­
bus magis illius valere non dubitemus auxi- veiDeus
Hum. Quod falsum esset si Dei omnipotentia, non est
et auxilium non continerent perfecte libe-teas,’vel
ram voluntatis creatæ determinationem.
Ergo impotentia, quæ ad determinationem citer
Dei, et ad auxilium ex se efficax consequi- veread
tur, non præjudicai libertati. Et sic perstat
ratio superius facta, nempe vel Deum iû
sua omnipotentia non continere volitionem
creatam, tam quoad substantiam, quam
quoad modum ; quod est intolerabile : vel
posse per auxilium ab intrinseco efficax
causare, et infallibiliter inferre in volun­
tate creata liberam volitionem ; quod inten­
dimus. Liquet, etiam, positionem auxilii ex
se efficacis esse quidem suppositionem an­
tecedentem ; non tamen necessitatem an­
tecedentem, ut falso responsio Adversario­
rum supponit; namconsequitur determina­
tionem nostram ut eminenter præhabitam
in omnipotentia divina. Videatur D. Thom. D Tb0
quxst. 22, de Veritate, art. 8, ubi inter
alia, quæ huic discursui favent, inquit :
« Deus voluntatem immutat sine eo, quod
« voluntatem cogat. Potest autem Deus vo« luntatom immutare ex hoc, quod ipse in
« voluntate operatur , sicut in natura.
« Unde sicut omnis actio naturalis est a
« Deo, ita omnis actio voluntatis, in quan­
te tum est actio, non solum est a voluntate
« ut immediate agente ; sed a Deo ut primo
« agente, qui vehementius imprimit. Unde
« sicut voluntas potest immutare- actum
« suum in aliud, sicut ex dictis patet ; ita
« et multo amplius Deus. »
152. Adde primo, naturam inferiorem
superiori agenti subordinatam eo magis creata
perfici, quo magis ipsi subordinatur.et con- turper
jungitur, ut sumitur ex D. Thom. 2, 2, Ç°ica·
quxst. 2, art. 3, et inductive potest ostendi : c'?i™gra'
sed voluntas creata etiam in ratione liberæ

102

DISP. VII, DUB. IV.

DE GRATIA EFFICACI.

Quod verificari nequit, nisi Deus habeat
subordinate r essentialiter Deo ut primo li­
supremum dominium supra hominis vo­
bero. a quo suam libertatem, et determina­
§ IV.
luntatem. Et insuper ostenditur ratione;
tionem participat: nisi velimus hæc praedi­
nam Deo convenit supremum dominium
cata realia creata divinae omnipotentiae, et
Proponitur secundum fundamentum ver.r
supra omnes alias res, quia est prima illa­
causalitati subtrahere ; quod est omnino
sententiæ.
rum causa, communicans ipsis lotam entiabsurdum.et absque insigni impietate con­
tatem, et perfectionem : sed etiam Deus
cedi non valet, sicut Augustinus asseruit de
153. Secundo probatur nostra conclusio aw '
est prima causa voluntatis creatæ, et illi
Cicerone, qui ut homines faceret liberos, fecit
alia ratione, quæ præcedentem magis con!
impertitur totam onlitatem, et perfectio­
firmnt · mmninm Hone
sacrilegoswgo quanto magis voluntas creata
firmat
: quoniam Deus habet supremum1 dut», '
nem ; quod sine errore in fide negari nesubditur divinæ. tanto magis in propria li­
dominium supra voluntatem creatam : lia.
quit : ergo Deus habet supremum dominium
bertate perficitur ; ac proinde ex eo, quod
ergo potest ex se eam efficaciter applicare
supra voluntatem creatam.
omnipotentia Dei moveat voluntatem crea­
ad operationem liberam : ergo auxilium,
ftsa 15-1. Huic argumento, quod satis efficax
tam per auxilia ab intrinseco efficacia,et ut
quo illam sic applicat, est efficax ex se, et
est, respondent primo quidam ex Adversa­
sic dicamus,omnipotentia, potius inducitur
ab intrinseco, nempe ex participatione di­
riis, Deum habere supremum dominium
libertas operationis, et non infertur abso­
vini dominii, et non ex præscientia con­
supra voluntatem creatam, non quidem
luta necessitas ad actum, sive impotentia
sensus condilionate futuri. Hæc secunda
absolutum, et despoticum, quale habet su­
ad oppositum.
consequentia legitime ex prima deducitur.
pra causas naturales ; sed tantum politi­
vane
Adde secundo, non posse destrui, vel
Prima vero ex antecedenti : tum quia do­
cum, et civile. Unde non sequitur, quod
diTcor- imminui perfectionem libertatis creatae
minium, ut communiter definiunt Philoso­
possit voluntatem creatam efficaciter, et
1iberta-r Per augmenlam perfectionis libertatis, ac
phi Morales, et Jurisperiti, est facultas
antecedenter applicare ad libere agendum,
tem crea-potentiae divinæ ; nam potentia essentialilibera utendi re sua sine injuria alterius :
sed solum quod possit illam moraliter re­
’pSten- ler subordinata perficitur per subordinased usus a lieujus rei importat applicationem
gere, dirigere,allicere, etc. uti Rex se habet
€reau>- ^onera ac^ potentiam superiorem ; et quo
rei illius ad aliquam operationem, ut inquit
ad sibi subditos. Nam si Deus haberet do­
ris. perfectiori potentiæ subordinate^ eo ma­
D. Thom, in hac 1, 2, quæst. 16, art. 1 ; et
minium supra voluntatem, sicut supra cau­
gis in se perficitur, ut inductive potest
uti est applicare aliquod principium actionis
sas naturales, moveret ipsam quocumque
ostendi in omnibus causis essentialiter
'ad actionem, ut asserit ibidem ari. 2. Unde
vellet absque ipsius libertate, et consensu,
subordinatis. Constat autem, libertatem
quia charitas est regina, et domina inter
sicut movet alias causas naturales : quod
creatam essentialiter subordinari libertati,
cæteras virtutes, eas movet, et applicat,
est absurdum. Sic jam olim respondebant
et potestati divinae : ergo destrui, vel dimi­
imperando earum operationes, ut dicemus
f
Bastida in congregatione 38, de auxiliis, et
nui non potest per augmentum perfectionis
in tractatu de Charitate. Ergo si Deus ha­
alii.
illius. Atqui multo perfectior asseritur li­
bet supremum dominium supra voluntatem
teii. Sed hæc responsio non satisfacit.· Primo,
bertas, et potestas divina, si agat per auxi­
creatam, potest ipsam efficaciter, ad opera­
quoniam ratio superius facta probat, Deum
lia ab intrinseco efficacia, hoc est parti­
tiones liberas applicare. Tum etiam, quiaEi*®·
habere dominium supra voluntatem crea­
cipantia suam efficaciam ab ipsa omni­
voluntas creata ratione dominii, quod habet^®^
tam, non solum civile et politicum, sed
potentia Dei, et non expectantia consensum
supra suas operationes, potest ad illas se?n^û
etiam absolutum, et supremum. Quod sic
creaturae ut condilionate futurum : nam eo
efficaciter, et libere applicare : sed domi-4«diterum ostenditur ; nam ideo Deus habet
ipso divina virtus absolvitur a quadam de­
nium supremum non est minus, quam do­ QXsupremum dominium supra omnes causas
pendentia, quæ semper in suo genere im­
minium voluntatis creatæ:ergo si Deus illud
naturales, quia est prima causa illarum,
perfectio est. Ergo exeo, quod omnipotentia
habet, poterit efficaciter applicare volun­
et omnium operationum ipsis corres­
Dei moveat voluntatem creatam per auxilia
tatem creatam ad libere operandum. Tum
pondent i um, non solum quantum ad
ab intrinseco efficacia, et independentia a
denique, nam ideo potest Deus omnes cau­
substantiam,sed etiam quantum ad omnes
determinatione creaturae ut condilionate
sas naturales efficaciter applicare ad ope­
modos earum proprios : sed etiam Deus
futura, nec destruitur, nec imminuitur
randum, quia habet supremum dominium
est prima causa voluntatis creatæ, et om­
libertas creata, sed magis perficitur. Ac
supra illas : ergo si idem dominium habet
nium operationum ipsis correspondenproinde vane fingitur discordia, et incomsupra voluntatem creatam, poterit eam effi­
tium, non solum quoad substantiam, sed
possibilis inimicitia inter perfectionem Dei
caciter applicare ad omnes suas operationes,
etiam quoad omnes modos, qui malitiam,
in movendo, et perfectionem libertatis
atque ideo ad libere agendum. Antecedens
et defectum non exprimunt : quippe cum
creatæ in se libere determinando ; quasi
autem est expressum D. Augustini in lib.
haec omnia sint entia secunda, et depen­
non subsistat hæc, si asseratur illa. Immo
decorrept. et gratia, cap. 1-1, ubi ait : Deus
deant a Deo tanquam a primo ente, quod
vero si alicui præjudicandum foret, dece­
magis habet in sua potestate voluntates ho­
nisi agendo contra Fidem negari non va­
ret potius libertatem creatam divinæ cedere,
minum, quam ipsi suas. Quo etiam sensu
let : ergo Deus habet supremum, et abso­
quam e converso ; ne dum homines nimis
dixit Franco Abbas torn. 12, in fine car-Fru­
lutum dominium supra voluntatem creatam
liberos facimus, faciamus sacrilegos. Plura
minis.
Abte<
in ordine ad liberas ejus operationes. Nec
alia possemus pro majori robore hujus fun­
Sed percontaris, si gratis, quid merearis?
hinc sequitur, ut perperam infert respon­
damenti adjicere, quæ tamen infra comIpsum velle tuum noveris esse suum.
dens, quod sicut Deus ita habet dominium
modius §7 seorsim expendemus.
Quod
)

f ■

i

103

supra causas naturales, quod eas moveat
ad agendum sine libertate, sic etiam mo­
veat voluntatem creatam : sed potius colli­
gitur oppositum. Nam ex supremo dominio
Dei infertur,quod possit omnes causas crea­
tas efficaciter applicare ad operationes illis
correspondentes, quin ulla operatio, vel
operationis modus subterfugiat divinum
dominium : unde sicut quia agere necessa­
rio est modus proprius causarum natura­
lium, Deus habet supremum dominium, ut
moveat efficaciter causas naturales, non
solum ad agendum, sed etiam ad agendum
necessario : ita quia agere libere est modus
proprius voluntatis creatæ, Deus habet su­
premum dominium ad movendum volunta­
tem creatam, non solum ut agat, sed etiam
ut agat libere. Immo vero si ita moveret
voluntatem, ut eam non permitteret agere
libere, vel si motio Dei non se extenderet
ad modum libertatis, non ita perfecte Deus
dominaretur voluntati; siquidem aliquis
modus divinum, et supremum dominium
subterfugeret, et non ita se extenderet in
producendis modis propriis operationis
liberæ, ac se extendit in producendis mo­
dis propriis operationis necessariæ. Et
hanc vim habet in præsenti illud adver­
bium Sicut, quo causas naturales, et libe­
ras in ordine ad supremum Dei dominium
comparamus. Quæ comparatio habetur ex­
presse in sacra Scriptura, Proverb. 21 : Proverb
Sicut divisiones aquarum, ita cor Regis in 21.
manu Dei : quocumque voluerit, vertet illud.
Ex quo nullus sanæ mentis collegit, quod
sicut aquæ cedunt absque libertate divino
imperio, ita cor Regis ipsi absque libertate
obediat : sed pacificatio stat in hoc, quod
tam aquæ, quam cor Regis subsunt Dei do­
minio, ab eoque efficaciter moventur ad
operationes, et modos sibi proprios ; aquæ,
ut dividantur absque libertate ; cor vero,
ut se libere inclinet.
155. Secundo refellitur eadem responsio, impug.
quia dum limitat dominium Dei ad hoc,
solum moveat voluntatem creatam poli­
tice, et civiliter, eo modo quo Princeps im­
perat subditis, qui multoties Principi ali­
quid efficaciter intendenti resistunt, et sese
opponunt ; contradicit aperte S. Augustino D.Aug.
cap. 95 Enchiridii, ubi ait : α Tunc, nempe
« in statu glorioso, videbitur quam certa,
« immutabilis, et efficacissima sit voluntas
« Dei; quam multa possit, et non velit ; ni« hil autem velit, quod non possit; quam« que sit verum, quod in psalmo canitur :

104

f

;
»?a
,;·<·

DE GRATIA EFFICACI.

t Dens autem noster in cœlo, et in terra
.. omnia quæcumqne voluit, fecit. Quod
■; utique non est verum, si aliqua voluit,
« et non fecit. Et quod est indignius, ideo
α non fecit, quoniam ne fieret quod volebat
« omnipotens, voluntas hominis impedivit.
.< Non ergo fit aliquid, nisi omnipotens
« fieri velit, vel sinendo ut fiat, vel ipse fa.< ciendo... Et cap. 97, subjungit: » In cœlo,
« et in terra non quædam voluit, et fecit ;
ea
( quædam
vero voluit, et non fecit : sed
omnia quæcumque voluit, fecit. Quis
porro tam impie desipiat, ut dicat Deum
; malas hominum voluntates, quas volue­
rit, quando voluerit, quomodo voluerit,
ubi voluerit, in bonum non posse con.< vertere? * I bi, ut vides, S. Doctor attri­
buit Deo dominium adeo supremum ad in­
flectendum voluntatem creatam, ut quando,
quomodo, et ubi voluerit, illam infallibili­
ter moveat, quin Deo volenti ullum resistat,
vel impediat arbitrium : quod dominium si
non est absolutum, et plusquam politicum,
nescimus quod dominium absolutum exco­
gitari, vel fingi possit, cum majus domi­
nium supra actus liberos nequeat apprei..-ρύπ- hendi. Et inconveniens, quod Bastida in
sioibia prædicta responsione causabatur, nempe
rn AuZ absolutum Dei dominium supra volunta­
tem creatam destruere libertatem istius,
refellitur etiam a S. Doctore, qui cum illo
supremo, et absoluto Dei dominio supra
voluntatem nostram simul componit istius
libertatem, et quod libere obediat Dei im­
perio, atque motioni. Unde in lib. de cor­
repi. et gratia, cap. 14, inquit : « Qui hoc
non fecit, nempe quod vult, nisi per ipsou rum hominum voluntates, habens sine
« dubio humanorum cordiumquo placuerit.
« inclinandorum omnipotentissimam po« testatem.» Et lib. 1, contra duas epist. Pelagianor. cap. 20, tractans qualiter Deus
converterit efficaciter cor regis Assueri ab
indignatione in clementiam, inquit; «Nun« quid homines Dei, qui hæc scripserunt.
« imo ipse Spiritus Dei, quo authore hæc
« scripta sunt, oppugnavit liberum arbi­
ti trium ? Absit. Sed omnipotentis in omni« bus et judicium justissimum, et auxilium
« misericordissimum commendavit. » Ex
Gemens quibus, et aliis D. Augustini testimoniis
V1IL hanc veritatem collegit Summus Pontifex
Clemens VIII, in opusculo quod ut particu­
laris Doctor concinnavit, ut postea ad deter­
minationem ultimam in causa de auxiliis
coram ipso agitata procederet : nam cap. 5,

dicebat : « Gratia habet suam efficaciam ab
« omnipotentia Dei, et a dominio, quod sua
« divina Majestas habet in voluntates hou minum, sicut et in cætera omnia, quæ
«sub cœlo sunt, secundum S. Augusti« num. » Quod latius expendimus dubio
præcedenti, §4.
,
1ύ6. Tertio, et ultimo confutatur præ-Beirti· |
dicta responsio : quoniam dominium cui
!
resisti non potest, est absolutum : sed Deus
j
habet tale, ac tantum dominium supra vo­
luntatem nostram, ut hæc Deo absolute in­
tendenti consensum nostrum liberum resis­
tere nequeat : ergo Deus habet absolutum
j
dominium supra nostram voluntatem. Pro­
batur minor : tum omnibus sacræ Scripturæ testimoniis, quæ supra dedimus § 1.
Tum etiam ratione : quoniam si voluntas
posset resistere Deo intendenti absolute
consensum nostrum liberum, vel illa re­
sistentia esset ex influxu Dei, vel non? Si
primum : ergo illa resistentia esset etiam
ex voluntate Dei ; nam Deus nihil causai,
nisi ex libera suæ voluntatis determina­
tione; et consequenter jam resistentia non
esset resistentia, sed potius fieret juxta Dei
voluntatem. Si autem eligatur secundum :
ergo est possibile aliquid reale, et creatum,
quod ponatur in rerum natura independen­
ter ab influxu Dei, et quod Deo absolute
renitente consistat in mundo ; quod conce­
dere esset impietas intolerabilis. Tenen­
dum igitur est, quod Deo absolute inten­
denti liberum nostrum consensum nequeat
voluntas resistere, potentia videlicet conse­
quenti, et quæ cum illa absolut-a Dei volun­
tate conjungat, vel conjungere possit dis­
sensum ; quamvis possit dissentire in sensu
diviso, respiciendo videlicet dissensum ut
ponendum dependenter ab alia Dei volun­
tate, quæ ipsum dissensum saltem quoad
materiale decerneret; quod sufficit ad libere
consentiendum, ut infra magis constabit.
Nec prodest dicere, Deum non posse abso­
lute intendere consensum liberum volun­
tatis, nisi supposita præscientia consensus
conditionate futuri ; nam si semel voluntati
Dei absolute secundum se accepta non poI test arbitrium creatum resistere, aut ejus
efficaciam vincere, etiamsi Deus intendat
anteprævisionem, inferet infallibilitercon­
sensum liberum, atque ideo frustra ad illam
præscientiam recurritur.
157. Occurrunt secundo alii ex Adversa- AÎj£n..
riis rationi supra facta concedendo, quod
' Deus habeat supremum, et absolutum do­
minium

DISP. VU, DUB. IV.

minium supra voluntatem crcatarn, sicut
supra ownia alia entia. Asserunt tamen
hujusmodi dominium sufficienter salvari
per hoc, quod Deus per concursum simultaneum attingat effective, et immediate entitatem cujuslibet volitionis creata?, quin vo­
luntas posset in aliquem actum, nisi depen­
dentor a tali concursu prodire. Hunc enim,
et non alium prævium, et prædelerminativum Dei influxum admittunt in omnibus
causis, tam liberis, quam necessariis.
■ i'4j· Sed hæc doctrina sæpius a nobis confuJ lata est, et minime diluit robur nostri ar­
gumenti. Tum quia dominium est facultas
utendi re sua sine injuria alterius; atque
ideo si Deus habet supremum dominium
supra voluntatem creatam, potest ea uti
prout ipsi Deo placuerit : usus autem est
applicatio rei ad propriam operationem, ut
supra ex D. Thom. ergo potest Deus appli­
care voluntatem creatam ad volitionem :
atqui concursus simultanées non applicat
causam ad operandum, alias non simultaneus, sed praevius esset, et operationem an­
teiret : ergo concursus simultaneus insuffi­
ciens est, ut Deus per illum influens dicatur
habere supremum, et absolutum dominium
supra voluntatem creatam. Tum etiam,
quia ex eo, quod una causa influat imme­
diate in operationem, motum, vel effectum
alterius causae, non ideo dicitur habere do­
minium supra talem causam, vel ea uti in
ordine ad illum effectum ; quod satis appa­
ret in duobus trahentibus currum ; ii quippe
immediate concurrunt ad eundem motum,
et nihilominus neuter dicitur habere do­
minium super alium, vel eo uti ad praedic­
tam effectum : ergo ex eo, quod Deus influat
immediate in volitiônem a voluntate pro­
cedentem, minime salvatur quod habeat
sapremum dominium in voluntatem, vel
quod ea utatur in ordine ad operationem
intentam. Tum praeterea, quia ad supre­
mum, et absolutum Dei dominium supra
omnia entia creata pertinet, ut possit de
quolibet ente reali disponere efficaciter,
prout sibi placuerit ; alias jam dominium
non erit absolutum, et supremum, sed cui
limites præffgi poterunt : atqui voluntatem
creatam influere in propriam volitionem,
est quoddam praedicatum reale creatum
distinctum a volitione : ergo Deus potest
disponere, et efficere non solum quod volitiosit, sed etiam quod voluntas in illam
influat : sed per concursum simultaneum
tantum salvatur, quod volitio creata sit
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

105

immediate a Deo, non vero, quod Deus dis­
ponat, et efficiat, ut voluntas influat; si­
quidem prædictus concursus non attingit
causam, sed effectum : ergo prædictuscon­
currendi modus non est sufficiens ad salvan­
dum absolutum, et supremum dominium
Dei supra voluntatem creatam. Tum deni­
que, nam si Deus dicitur habere dominium
voluntatis creatæ, et ea uti in ordine ad
suas operationes, quia influit immediate in
prædictas operationes, et eæ nequeuntproduci nisi dependentor a Dei influxu; pari
ratione dicetur voluntatem creatam habere
dominium Dei, et eo uti in ordine ad ope­
rationes ad extra : quod est omnino absur­
dum. Patet sequela in actionibus vitalibus ;
nam sicut influxus creatura? in has opera­
tiones petit concursum simultaneum Dei,
ita influxus Dei in easdem operationes pos­
tulat influxum creatnræ, et nequii actio vi­
talis produci, quin ab utriusque principii
influxu dependeat.
Ad hæc, supremum, et absolutum Dei
dominium supra voluntatem creatam pos­
tulat, ut Deus possit illam sibi subjicere, et
perfecte subordinare : sed Deus ex vi con­
cursus simultanei nequit sibi perfecte sub­
jicere, et subordinare voluntatem creatam :
ergo hujusmodi concursus non sufficit ad
salvandum supremum, et absolutum Dei
dominium supra voluntatem. Major est
certa, quoniam sicut dominium in genere
importat potestatem supra rem dominanti
subditam, ita dominium perfectissimum,
quale est dominium supremum, et abso­
lutum Dei supra voluntatem creatam, ex­
poscit ut Deus illam possit perfecte sibi
subjicere, et subordinare. Minor etiam li­
quet, quoniam ex vi concursus simultanei
duarum causarum ad eundem effectum sal­
vatur quidem, effectum ab utraque causa
dependere, et utrique subordinari; minime
vero salvatur, quod una causa in seipsa al­
teri subordinetur ; alias ab ipsa in tali subordinatione dependeret, eamque proinde
supponeret, et consequenter non se haberent
pure simultanée, sed una alteram anteiret :
ergo ex vi concursus simultanei Dei cum
voluntate creata minine salvatur, quod.
Deus illam sibi perfecte subordinet, et sub­
jiciat. .
158. Tandem alii ex Adversariis responi,
viliina
dent, Deum habere supremum, et absolu- evasto,
tum dominium supra nostram voluntatem,
illudque dominium exercere per concursum
non solum simultaneum, sed etiam præve8

106

DE GRATIA EFFICACI.

nientem : dicunt tamen Deum eo dominio
non uti in ordine ad operationes liberas
per auxilia ex se, et ab intrinseco efficacia;
sed per auxilia ex se indifferentia, connexa
λ ero cum operatione ex suppositione præscientiæ media?. Et rationem reddunt, quo­
niam implicat in terminis, ut actus fiat
hbere, et non per principia indifferentia,
sed per auxilia ex se, et ab intrinseco ad
'.’.num determinata. Unde vel Deus non ha­
bet absolutum dominium supra voluntatem
creatam in ordine ad operationes liberas,
quod est absurdum ; vel illud dominium
habet ut exequendum per auxilia indiffe! rentia.
>’■;·<·
Cæterum neque ista responsio satisfacit,
nec distinguitur reipsa a precedent ibus,
atque ideo obnoxia manet eisdem impugna­
tionibus. Nam in primis supremum Dei
dominium supra voluntatem creatam debet
illam sibi perfecte subjicere : sed Deus me­
diis auxiliis ex se indifferentibus nequit sibi
perfecte subjicere voluntatem, cum potius
hæc auxilia subjiciantur voluntati, et ab
illa determinentur : ergo vel Deus non ha­
bet absolutum dominium supra voluntatem
creatam, vel potest eam applicare ad pro­
prias operationes liberas per auxilia ex se,
et ab intrinseco efficacia. Deinde dominium
supremum Dei exposcit, ut Deus in vi causalitatis assequatur effectus, quos vult, fa­
ciendo voluntatem facere, ut satis expressit
i>. T' D. Thom. 1, contra gentes, cap. 68, dicens :
■> Dominium, quod habet voluntas supra
•i suos actus, per quod in ejus potestate est
■' velle, excludit determinationem virtutis
-.i ad unum, et violentiam causæ exterius
agentis; non tamen excludit imluentiam
·· superioris causæ, a qua est ei esse, et
« operari : et sic remanet causalitas in
causa prima, quæ est Deus, respectu mo­
ti tuum voluntatis. » Nequit autem intelligi, quod Deus, ut supremus, et absolutus
Dominus voluntatis creatæ, assequatur in
vi influxus, et causalitatis operationes crea­
tas liberas, nisi influat, et causet easdem
c-perationes per media, sive auxilia ab in­
trinseco efficacia. Nam illa quæ indifferen­
tia ex se sunt, non conjunguntur infallibi­
liter cum effectu ex vi influxus, et causali­
tatis, sed tantum ex suppositione accidentali
præscienliæ ipsius operationis conditionate
futuræ. Unde eadem auxilia in alio tem­
pore, vel occasione prædictum effectum non
assequuntur, sed frustrantur per voluntatis
renitentiam. Ergo auxilia ex se indiffe­

rentia, et solum efficacia ex praescientia
eventus, minime sufficiunt ad salvandum
supremum, et absolutum dominium Dei
supra voluntatem creatam. Tandem ex su­
premo Dei dominio, quo magis habet in sua
potestate hominum voluntates, quam ipsi
suas, infert Augustinus, quod possit homi­
nem convertere quando, quomodo, et ubi
voluerit. Idque satis liquet in ipsa voluntate
creata, quæ quia est domina suorum ac­
tuum, potest se determinare quando, quo­
modo, et ubi vult, quin ad hoc prærequirat
ex parte sua anteriorem determinationem,
vel præscientiam eventus futuri, ut ex Sua­
rio vidimus dub. præced. § 4 et 5. Ergo vel
Deus non habet majus, aut saltem æquale
dominium, vel potest independenter ab alia
anteriori præscientia, et conditionata de­
terminatione voluntatem creatam ad agen­
dum determinare : hoc autem salvari ne­
quit, nisi influat per auxilia ab intrinseco
efficacia : ergo, etc.
159. Confirmatur primo refellendo re- ΡίίΙϊ.
cursum ad scientiam mediam, ut salvetur
supremum Dei dominium supra voluntatem tum »
creatam. Quoniam ad supremum Dei do-!^”
minium spectat, ut nihil contingat absque
licentia (ut sic dicamus) Dei, vel eo incon-^V'
suito, et non disponente : sed eo ipso, quod niat1·
admittatur scientia media, aliquid contin­
git absque Dei licentia, ipso inconsulto, et
nihil disponente: ergo perperam recurritur
ad scientiam mediam, ut salvetur supre­
mum Dei dominium, cum potius per talem
scientiam destruatur. Major est certa, quo­
niam sicut dominium in genere petit, quod
subditus in eo, in quo subditus est, se sub­
jiciat dispositioni superioris, et eo incon­
sulto non agat : ita perfectissimum, et ab­
solutissimum Dei dominium super omnia
entia creata poscit, ut nihil accidat præter
Dei licentiam, et dispositionem, et quod
omnia dependeant ab ejus voluntate, vel
imperante, vel permittente. Minor etiam
liquet ; nam admissa scientia media, ne­
cessario concedendum est, quod ante om­
nem licentiam, et dispositionem Dei con­
sensus creaturæ, qui ex se tantum erat
possibilis, transeat in conditionate futurum;
et quod objectum, quod ex se non erat de­
terminate verum, fiat verum determinate ·,
alias objectum scientiæ mediæ non præcederet omne decretum Dei, sed ipsi innite­
retur ; et ita non esset objectum scientiæ
mediæ, sed scientiæ omnino liberæ, tam
subjective, quam objective : quod destruit
talis

DISP. VII, DI B. IV.

,
i

I

■
ί

talis scientia; media· fundamentum. Cons­
tat autem transitum ilium consensus creati
abesse possibili ad esse futurum, et a non
esse determinate verum ad esse verum
determinate, non esso quid fictum, vel
ens rationis, sed aliquod prædicatum reale;
cum fundet objectum verum, et reale
scientiæ mediæ. Ergo hac scientia admissa,
necessario sequitur, aliquid contingere
sine licentia Dei, et ipso inconsulto, et nihil
disponente.
W Confirmatur secundo, quia sicut est con­
tra rationem supremi, et absolutissimi do­
minii, quod possit cogi a subditis, ut velit;
itaetquod possit impediri, ne velit: utrum­
que enim aperte repugnat supremo, et
absolutissimo domino ; et cogi, ut velit ; et
impediri, ne velit. Nam in eo in quo quis
cogitur, vel impeditur, non explicat potes­
tatem, et dominium; sed potius potestatis
defectum, et servitutem, ut ex ipsis termi­
nis liquet. Sed juxta principia scientiæ me­
diæ creatura impedit Deum, ne velit : ergo
eis stando, salvari non potest, quod Deus
sit supremus, et absolutissimus dominus
creatura. Probatur minor, qua si Deus
prævideat per scientiam mediam, Petrum
si poneretur in tali occasione, non fore con­
sensurum, manet impeditus ne velit, vel
decernat consensum Petri in tal i occasione :
sed illud impedimentum non est a Deo, si­
quidem praecedit omnem ejus determina­
tionem liberam : ergo est a creatura : hæc
igitur impedit ne Deus velit, quod secun­
dum se erat volibile, et possibile, cujusmodi est consensus in illa occasione. Et
consequenter vel Deus potest per auxilia ex
se efficacia, et independentia a scientia me­
dia applicare voluntatem creatam ad agen­
dum ; vel non habet supremum, et absolu­
tum dominium super illam.
te&n· Confirmatur tertio, quoniam nullus sanæ
n»;!o.ment*s dicet Principem, vel Prælatum ha­
bere supremum dominium in subditos,
quibus nihil injungere potest, nisi prius
consulat, et exploret, quid ipsi velint sua
sponte facere ; et hoc tantum velit, quod
praevidet ipsos sua sponte facturos. Nam
eo ipso Princeps, et Prælatus non sibi sub­
jicerent voluntates subditorum, sed potius
seipsos illorum voluntati, et-dispositioni
committerent, et substernerent : quod des­
truit rationem tam potestatis dominativæ,
quam veræ obedientiæ. Ergo si Deus non
potest absolute velle consensum creaturæ,
nisi prius consulat, et exploret quid ipsa

107

creatura sua sponte factura est ; et tunc de­
mum accedat, et determinationi creaturæ
subscribat, sequitur Deum non habere ve­
rum (ne dicamus supremum) dominium
supra creaturam ; et hanc non subordinari
Deo per veram subjectionem, et obedientiam. Quod cum absque horribili impietate
concedi non possit, necessario conceden­
dum est, Deum ex vi dominii supremi quod
supra voluntatem creatam habet, posse ante
omnem scientiam mediam voluntatis actus,
tam liberos, quam necessarios absolute de­
cernere, et simul per auxilia ex se, et ab
intrinseco efficacia applicare voluntatem ad
eos eliciendos in tempore, et circunstantiis,
quæ ipse Deus prædiffinivit, juxta illud
Psalmi 134 : Omnia quæcumque voluit Do- Psalm.
minus fecit in coelo, et in terra. Qualiter Ιίμ
autem non implicet, auxilium ex se efficax
inferre operationem liberam, ut toties in
suis evasionibus inculcant Adversarii, jam
constat ex supra dictis, et magis constabit
ex dicendis.

Proponitur tertia ratio in favorem
gratiæ eæ se efficacis.
160. Tertio probatur nostra conclusio, Tertium
quia nisi gratia sit efficax ex se, et ab in- ™UQi'
trinseco, perit certitudo prædestinationis :
consequens est absurdum, quippe quod
destruit ipsam prædestinationis essentiam ; Nisi grahæc enim est præparalio beneficiorum Dei,
quibus certissime liberantur quicumque libe- efficax,
rantur, ut sumitur ex D. Augustino lib. rfe tinati.»
dono perseverantis, cap. 11, et D. Thom. 1,
part, quæst. 23, art. 2, 3, et 4, et quod plu­
ris est, ex verbis Christi Domini, Joan. 10: Joan. w.
Oves mes vocem meam audiunt, et sequuntur
me, et ego vitam æfernam do eis : et non pe­
ribunt in sternum, et nemo rapiet eas de
manu mea. Ergo necessario admittenda est
gratia efficax ex se, et ab intrinseco. Se­
quela ostenditur, quoniam ut prædestinatio
sit certa, debet exequutioni mandari per
media infallibiliter inferentia effectum ;
ubi enim media, per quæ provisor agit,
sunt fallibilia, nequit de effectu præintento
omnino certificari, sed frustrationi manet
obnoxius : atqui non admisso auxilio ex se,
et ab intrinseco efficaci, cætera omnia me­
dia sunt fallibilia ; siquidem solum pros­
tant posse, et committuntur determina­
tioni, et dispositioni voluntatis creatæ, quæ

108

DE GRATIA EFFICACI,

ex se est defect i bi lis, et in utramque par­
tem vertibilis : ergo nisi admittatur auxi­
lium ex se, et ab intrinseco efficax, perit
certitudo praedestinationis.
cmu161. Huic argumento occurrunt AdverAdvma-sarii ue8aQd° sequelam, ad cujus probariorum tionem respondent primo,quod licet auxi lia,
sfum. Ρ*Γ quæ praedestinatio exequutioni manda­
tur, non sint ex se efficacia, ac proinde possint, quantum est ex se, frustrari ; nihilo­
minus infallibiliter, et certissime assequun­
tur effectum, quia dispensantur in eo
tempore, et occasionibus, in quibus Deus
per scientiam mediam prævidit, quod vo­
luntas creata ipsis cooperabitur, et consen­
tiet. Qua suppositione facta, infallibile
omnino est, quod inferet effectum : nam
cum illa praescientia fundetur in supposi­
tione libera determinationis conditionate
futuræ ; et omne quod est, necessario ex
suppositione sit : fieri non valet, quod vo­
luntas dissentiat auxiliis sibi communicatis
in illa occasione, in qua praevisum est, quod
Molina. consentiet. Ita Molina 1 part. quæst. 13,
art. 5, disp. 1, mernb. 11, § Aos vero, et
art. 6, in commentario.
EvertiSed hæc responsio nequit sustineri : quoRTho. niam prædestinatio adæquate accepta, hoc
est non solum secundum id, quod dicit for­
malissime, et in recto, sed etiam secundum
alios actus divinos, quos indispensabiliter
præsupponit, debet esse certa non solum
certitudine praescientiae, sed etiam certitu­
dine causalitatis, et ordinis mediorum, per
quae exequutioni mandatur : atqui certitudo
quæ in hac evasione asseritur, non est cer­
titudo causalitatis, sed solius præscientiæ :
ergo, etc. Minor est certa, quia tota illa cer­
titudo desumitur ex præscientia consensus
conditionate futuri, non vero ex parte au­
xiliorum, quæ ista responsio fatetur esse
ex se fallibilia, et non importare certitu­
dinem eventus, nisi ut subsunt scientiæ
mediae : ergo certitudo in hac evasione as­
serta non est certitudo causalis, sed solius
præscientiæ. Major autem probatur tum ex
D.Tbo. D. Thom. quæst. 6, de Veritate, art. 3, ubi
hæc habet : « Non potest dici, quod præ« destinatio supra certitudinem providen« tiæ nihil aliud addit, nisi certitudinem
« præscientiæ ; ut sic dicatur, quod Deus
« ordinat prædestinatum ad salutem, sicut
« et quemlibet alium : sed cum hoc de prae­
ii destinato scit, quod non deficiet a salute.
« Sic enim dicendo, non diceretur prae­
ii destinatus differre a non prædestinato ex

« pacte ordinis, sed tantum px parte præs« cientiæ ; et sic præscientia esset causa
« praedestinationis, nec prædestinatio esset
« per electionem prædestinatoris : quod
« est contra authoritalem Scripturæ, et
« dicta Sanctorum. Unde præter certitudi« nem præscientiæ, ipse ordo prædestina·
« tionis habet infallibilem certitudinem. »
Et 1 p. q. 23, art. 7, inquit : u Numerus
« prædestinatorum est certus Deo, non so­
il lum ratione cognitionis, quia scilicet scit
« quot sint salvandi ·, sed etiam ratione
« electionis, et prædefinitionis cujusdam. »
Et in 1 ad Annibald. dist. 40, quæst. unica,
art. 3 ad 2, ait : « Prædestinatio respectu
« gratiæ.et gloriae habet certitudinem præs« cientiæ, et causæ. » Ubi expresse S.
Doctor attribuit prædestinationi aliam cer­
titudinem præter certitudinem præscientiæ,
quæ nequit esse alia, nisi certitudo ordinis,
causalitatis, et influxus in media, et per
media, quibus prædestinati salvantur.
162. Tum etiam ratione ex eisdem testi- Har­
moniis desumpta : quoniam si prædestinatio esset certa sola certitudine præscien­
tiæ eventus futuri, prædestinatio supra
communem providentiam, quæ dispensat
auxilia sufficientia reprobis, et electis com­
munia, nihil adderet nisi aliquid de linea
intellectus, nempe ipsam præscientram
eventus futuri ; non vero aliquid de linea
voluntatis, et de linea efficacitatis, et efficientiæ ; alias jam non esset sola certitudo
præscientiæ, sed etiam causalitatis, ut ex
ipsis terminis liquet : consequens est contra
sacram Scripturam, et dicta Sanctorum,
quæ revocant praedestinationem ad propo­
situm, et electionem voluntatis divinae ;
nam ad Ephesios 1, dicitur : « PrædestinatiΑ<ΐΕμ· »
« secundum propositum ejus qui universaD.nifr |
« operatur secundum consilium voluntatis
« suæ. η Ubi D. Hieronym. « Prædestina« tio, inquit, et propositum simul posita
« sunt, juxta quæ operatur omnia Deus se« eundum consilium voluntatis suæ ; quod
« universa quæ facit, consilio facit, et vo­
ir luntate ; quod et ratione plena sint, et
« potestate facientis, o Et ad Rom. 9, dici-AtlK
tur : « Ut secundum electionem propositum ?·
u Dei maneret. » Quo testimonio utitur
August, lib. decorrept. et gratia, cap. 7, di- d.ak !
cens : « Electi sunt autem, quia secundum
« propositum vocati sunt. Propositum non
« suum, sed Dei, de quo alibi dicit : Ut se­
rt eundum electionem propositum Dei ma­
rt neret. » Et idem S. Doctor eodem lib. cap.
8, disserens

DISP. Vil, DU B. IV.
d, disserens de firmitate, el indefoctibilitate
D. Petri in Fido, ipsam reducit non in
præscientiam Dei, sed in præparationem, et
dispositionem voluntatis divin®. Unde ait:
«Quis ignorat tunc fuisse perituram fidem
Petri, si ea quæ fidelis erat, voluntas
< ipsa deficeret ·, et permansuram, si ea
; voluntas maneret. Sed quia praeparatur
< voluntas a Domino, ideo pro illo non
posset essse inanis oratio. » Et cap. 14,
inquit: « Deo volenti salvum facere nullum
α hominis resistit arbitrium ; sic enim
« velle, et nolle in volentis, aut nolentis
.i est potestate, ut divinam voluntatem
< non impediat, nec superet potestatem. »
Ubi impossibilitatem repugnandi divinæ
voluntati absolutae, quæ in praedestinatis
resplendet, revocat in efficaciam ipsius vo­
luntatis .divinæ, non in implicationem
componendi dissensum cum praescientia
consensus conditionate futuri, ut autumant
Adversarii.
.tsertio Qua ratione solet asserere idem S. Doc'
tor, praescientiam quæ praedestinationem
comitatur, fundari in electione, et proposito
Dei decernentis circa praedestinatos quæ
vult. Prædestinasse, inquit cap. 18, de bono
perseverantiae, est hoc præscisse, quod fue­
rat ipse facturus. Et de pnedesl. Sanctor.
i'1·' cap. 10, ait: Prædeslinatione Deus ea præscivit, qu.v fuerat ipse facturus. Quam doc­
trinam sequitur perpetuo Angelicus Prae­
ceptor, revocans certitudinem praedestina­
tionis, non ad solum intellectum divinum,
sed etiam ad efficaciam, et immutabilita­
tem divinæ voluntatis, ut quodlib. 12, art.
3, ubi ait : Prædestinatio habet certitudinem
ex parte voluntatis divinæ, cui non potest
aliquid resistere. Et quæst. G, de Malo, art.
unico ad 3 : Deus movet voluntatem immu­
tabiliter propter efficaciam moventis. Et in
hac 1,2, q. 112, art. 3, inquit : Praeparatio
ad (jratiam, secundum quod est a Deo mo­
vent^ habet necessitatem ad id, ad quod or­
dinatur a Deo, non quidem coactionis, sed
infallibilitat is ; quia intent io Dei deficere non
potest. Idemque repetit pluribus aliis locis
§2 rolatis. Ergo secundum Scripturam, et
Patres concedendum est, praedestinationem
supra providentiam communem, quæ re­
probis, et electis auxilia gratiæ dispensat,
addere non solam certitudinem praescien­
tiae, sed etiam certitudinem causalitatis, et
influxus voluntatis.divinæ, et auxiliorum,
per quæ praedicta voluntas exequutioni
mandatur.

109

1G3. Confirmatur primo, quoniam si prae- Major
destinatio, ut inquit Molina in comment.
illius art. G, non habet aliam certitudinem, ponsioquam divinæ præscientiæ, qua Deus praevidet n,v
per media, per quæ unusquisque praedestina­
tus est .perventurum eum in vitam aeternam ;
sequitur prædestinatum non differre a re­
probo, nisi ex parte præscientiæ eventus,
sive boni usus liberi arbitrii ut conditionate
futuri : consequens est absurdum : ergo et
antecedens. Sequela videtur evidens, quia,
prædestinatio. et prædestinatus sunt vel ut
correlativa per modum actus, et objecti :
ergo si prædestinatio supra providentiam
reprobis communem non addit nisi præ­
scientiam eventus, sive boni usus liberi
arbitrii ut conditionatefuturi,praedestinatus
non differt a reprobo, nisi ex parte illius
præscientiæ. Falsitas autem consequentis
ostenditur, quia illa præscientia non addit
aliquod Dei beneficium; siquidem convenit
ipsi necessario, et independenler a nova
aliqua Dei voluntate, vel influxu, et fun­
datur in ipso bono usu liberi arbitrii con­
ditionate futuri : ergosi praedestinatus non
differt a reprobo, nisi ex parte præscientiæ
Dei, ut asserit Molina, aperte sequitur
praedestinatum non magis debere Deo,
quam reprobum, neque esse magis beneficiatum, quam illum : hoc autem est contra
Fidem, qua profitemur praedestinationem
esse maximum Dei beneficium, imo origi­
nem, et radicem cunctorum beneficiorum,
et gratiarum : ergo absurdum est dicere,
quod praedestinatus, et reprobus solum
differant ex parte præscientiæ. Nec hic .
valet communis ille Adversariorum recur­
sus ad in equalitateni auxiliorum in ratione
beneficii, quatenus praedestinato conferun­
tur iti tempore, et occasione, in quibus
operabitur ; reprobo autem communicantur
quando, et ubi operaturus non est. Hoc,
inquam, effugium manet ex dictis praeclu­
sum; quoniam illa inaequalitas ex parte
temporis, et occasionum non est ex se
efficax ad inducendum effectum in praedes­
tinato; sed si effectus sequitur, ideo est,
quia voluntas creata determinat auxilia sibi
collata, et se applicat ad consensum : et quia
Deus ante omnem electionem, et decretum
id futurum esse prævidit, ideo illud tem­
pus dicitur congruum : ergo ex parte vo­
luntatis Dei non ponitur inoqualitas inter
prædestinatum, et reprobum, sed tota inae­
qualitas sumitur ex parte præscientiæ
innixæ futuræ voluntatis determinationi.

110

DE GRATIA EFFICACI.

161. Confirmatur secundo, quia si tota
coelestium, ne attingat cos effectas, quos
inaequalitas inter prædestinatum, et repro­
alias necessario produceret : sed voluntati
bum se tenet ex parte præscientiæ, quatenus
Dei non est qui resistat, uldicitur ad Horn. 9;
ille praevidetur consensurus auxiliis, et iste
ergo si praedestinatio supra certitudinem
eisdem auxiliis dissensurus : ergo possibile
præscientiæ addit certitudinem causalitatis
est, quod homo sine nova gratia consentiat,
desumptam ex efficacia voluntatis divinæ,
et se discernat ab alio ; et consequenter,
necessario sequitur effectus prædestinatioquod absque novo beneficio perseveret.
nis, et tollitur indifferentia ad oppositum ;
Quod sic explicatur : Deus, ut Adversarii
quod est destruere libertatem.
docent, ante omne decretum suæ voluntatis
Ad objectionem optime respondet D.1*'1·»·’»*
vidit plures homines sub eisdem auxiliis,
Thom. qu:rst 6, de I erit. art. 4, in cor- d.ti».
et in eodem tempore, et cum eisdem occa- ' pore, his verbis : « Dicendum, quod duplex
sionibus constitutos ita se habituros fore,
« est certitudo, scilicet cognitionis, et ordiut quidam consentirent; quin ulla diversi­
« nis . Cognitionis quidem certitudo est
tas ex parte conditionis, sive ex parte ante­
α quando cognitio non declinat in aliquo ab
cedentis in eis appareret, sed tota splende­
« eo, quod in re invenitur : sed hoc modo
ret in effectu: viditetiam quosdam conditio« existimat de re, sicut est. Et quia certa
nate perseveraturos, quosdam non perseve­
α existimatio habetur de re praecipue per
raturos, quin ulla, ut diximus, ex parte
« causam rei, ideo tractum est nojpen cerconditionis, sub qua ii effectus praevideban­
« titudinis ab ordine causæ ad effectum,
tur, diversitas appareret. Constat autem
α ut dicatur ordo causæ esse ad effectum
eventum conditionate futurum transire in
« certus quandocausainfallibilitereffectum
absolutum, purificata conditione. Ergo de
« producit. Praescientia ergo Dei, quia non
facto, et in statu absoluto, stante omnimoda
« importat universaliter ordinem causæ
aequalitate ex parte auxiliorum, et benefi­
« respectu eorum, quorum est (ut patet in
ciorum Dei, praedestinatus perseverat, et
« præscientia peccatorum) non consideratur
discernitur a reprobo; et consequenter non
« in ea nisi certitudo cognitionis tantum :
magis debet Deo ille, quam iste ; et praedes­
« sed prædestinatio præscientiam includit,
tinatio non erit specialissimum Dei benefi- i « et habitudinem causæ ad ea quorum est,
cium. Consequens est intolerabile, et quod
« addit in quantum est directio, sive prænemo, nisi Pelagianus, admittet
ergo
« paratio quædam. Et sic potest in ea consinecessario concedendum est, praedestina­
« derari supra certitudinem cognitionis
tionem esse certam certitudine non solius
« certitudo causæ. » Unde satis liquet ad tes­
præscientiæ, sed etiam causalitatis, et
timonia in contrarium adducta ; procedant
influxus : quod absque auxiliis ex se effica­
enim de certitudine solius præscientiæ,
cibus salvari nequit. Recolantur quæ dixi­
ultra quam necessario admittenda est cer­
mus dub. prxced.§ 1 et 2, ubi praeclusimus
titudo ordinis causæ ad effectum, quæ
evasiones, quibus huie confirmationi posset
nequit consistere absque efficaci causalitate. .
occurri.
Confirmationem diluit idem S. DoctorSoMer
objccSed
icies : Certitudo formaliter
loco citato, in responsione ad 3, ubi ait : M3üo. j
>'°· loquendo pertinet ad intellectum, ut tradit
« Dicendum, quod corpus cœleste agit in ' T>J’ 1
°' D. Thom in 3, dist. 23, quxsl. 2, art. 2,
« hæc inferiora necessario, quasi necessita(juxstiuncula 3. ubi ait : Certitudo est deter­
« tem inducens, quantum est de se ; et
minatio intellectus ad unum. Et dist. 26,
« ideo effectus ejus necessario evenit,, nisi
quxst. 2, art. 4. inquit : Certitudo est fir­
« sit aliquid resistens. Sed Deus in volunmitas adhæsionis virtutis cognoscitivx ad
« ta te agit non per modum necessitatis,
suum objectum. Ergo certitudo prædestina« quia voluntatem non cogit, sed movet
tionis adæquate consistit in divina præ« eam non auferendo ei modum suum, qui
scientia, non vero in causalitate divinæ
« in libertate ad utrumlibet consistit. Et
voluntatis, atque auxiliorum, perquæexe« ideoquamvisdivinæ voluntati nihil resisquutioni committitur.
α tat, tamen voluntas, et quælibet alia res
ccmfirConfirmatur, quoniam causa habens cer« exequitur divinam voluntatem secundum
imUo. titudinem ad effectum, necessario illum
«modum suum; quia et ipsum modum
inducit, nisi aliquid possit prædictæ causæ
« divina voluntas rebus dedit, ut sic ejus
resistere : sicut dispositiocausarum inferio­
« voluntas impleretur. Et ideo quidam
rum aliquando resistit iulluxui corporum
« explent divinam voluntatem necessario,
quidam

DISP. VII, DUB. IV.
« quidam contingenter; quamvis illud quod
» Deus vult, semper fiat. » Ubi ex certitu­
dine sunnnæ etlicacitatis divinæ infert, et
quod sequatur effectus, et quod sequatur
libere : nani utrumque est efficaciter a Deo
volitum;et propterea concludit illo articulo,
praedestinationem gaudere certitudine, tarn
præscientiæ, quam causalitatis.
xafc ]6G. Secundo occurrunt alii ex Adver;
sariis probationi sequelae num. 159 pro­
posite, concedendo quod media, per quæ
praedestinatio mandatur exequutioni, ha­
beant certitudinem non solius præscientiæ,
sod etiam causalitatis. Ad hoc autem
sufficere existimant, quod auxilia gratiæ reipsa influant in operationes nostras, et
quod ex dispositione Dei prædestinantissint
connexa cum fine, sive ultimo effectu prae­
destinationis. Hoc autem salvatur in auxi­
liis sufficientibus graliæ prævenientis, et
elevantis; nam revera possunt influere in
actus nostros, et aliunde ex speciali inten­
tione, ac dispositione Dei prædeslinanlis
conferuntur in his occasionibus, in quibus
Deus praevidet illa habitura effectum ; atque
ideo certo connectuntur cum ultimo effectu
prædestinationis, non solum ex præscien­
tia, sed etiam causaliter.
Hæc tamen responsio nihil fere addit
supra responsionem Molinæ hactenus impu­
ni. gnatam, et facile refellitur. Primo, quia ad
certitudinem causalitatis ut condistinctam
a certitudine præscientiæ, non sufficit quod
causa influat utcumque; sed requiritur,
quod causa dicat infallibilem ordinem ad
effectum, et ipsum infallibiliter causet :
sed auxilia gratiæ prævenientis, et adju­
vantis, quæ non habent efficaciam ex se, et
ab intrinseco, nequeunt illum infallibilem
ordinem importare : ergo nisi admittatur
auxilium ex se, et ab intrinseco efficax,
praedestinatio solum erit certa certitudine
præscientiæ, non autem causalitatis. Minor
liquet, quia auxilia quæ ex se non habent
efficaciam, solum præstant posse agere, et
sunt ab intrinseco indifferentia, subdunturque in suo influxu determinationi volunta­
tis create, ut Adversarii communiter con­
cedunt : sed cum hoc non cohæret, quod
praedestinatio, et auxilia per eam dispen­
sata dicant infallibilem ordinem causalita­
tis super actus nostros, alias jam non essent
indifferentia, et determinabilia; sed potius
determinativa voluntatis, ut ex se liquet :
ergo nisi auxilia sint ex se, et ab intrinseco
efficacia, non inferunt effectu certo certitu-

111

dine causalitatis. Secundo, quoniam si
auxilia ex se indifferentia essent certa certi­
tudine causalitatis, etiamsi secluderemus
scientiam mediam, inferrent infallibiliter
suum effectum; siquidem adhuc retinerent
suam causalitatem, et virtutem : conse­
quens est falsurn, cum in ea hypothesi non
haberent aliquid extrincecum, vel intrin­
secum, vi cujus potius connecterentur cum
consensu, quam cum dissensu, ut Adver­
sarii concedunt : ergo auxilia ex se indiffe­
rentia, et praedestinatio ut per ea exequibilis, solum sunt certa certitudine præscien­
tiæ.
Tertio, quia ut causa sit certa certitudine
causalitatis, non sufficit quod possit causare,
alias omnis causa haberet hujusmodi certi­
tudinem ; sed insuper desideratur, quod
per modum causæ dicat infallibilem ordi­
nem ad effectum ut reipsa ponendum; ita
quod ejus infallibilis productio revocetur
in modum agendi, quo causa influit : sed
auxilia ex se indifferentia, qualia præcise
admittunt Adversarii, quamvis habeant
virtutem sufficientem ad influendum in
actus nostros, nihilominus seclusa præ­
scientia media, non connectuntur infallibi­
liter cum consensu : ergo praedicta auxilia,
et prædestinatio, ut per illa mandatur exe­
quutioni, non habent certitudinem causali­
tatis, sed solius præscientiæ. Unde Molina,
qui gratiam ex se efficacem negavit, valde
consequenter docuit praedestinationem non
habere aliam certitudinem, quam præscien­
tiæ; quoniam licet auxilia sufficientia, et
indifferentia influant in actus nostros, nihil­
ominus non inferunt ex se infallibiliter
operationem ; sed applicantur, et determi­
nantur per liberum arbitrium. Unde tota
certitudo, et infallibilitas, quibus illa auxi­
lia conjunguntur cum operatione, vel solum
est consequenssuppositionem accidentalem,
quod creatura operetur; vel si est antece­
dens, tantum importat certitudinem præ­
scientiæ mediæ, quod creatura tunc opera­
bitur. Quapropter vel hæc secunda respon­
sio satis inconsequenter ad propria princi­
pia procedit, vel relabatur necesse est in
responsionem Molinæ supra impugnatam.
167. Propter hæc compulsi sunt quidam
ex Adversariis concedere in Deo decreta a..<>râïn
absoluta, et efficacia, non quæ omnem r\'f' '
determinationem voluntatis creatæ antece­
dant, sed quæ supposita scientia media
omnium quæ voluntas creata ageret, si in
his, aut illis occasionibus constitueretur,

η·>

DE GRATIA EFFICACI.

ejus actus conditionato futuros absolute
prædiffîniant. Quo pacto sibi videntur sal­
vare, quod prædestinatio habeat certitudi­
nem non ex sola praescientia Dei, sed etiam
ex parte voluntatis divinæ, quæ immuta­
bilis. et efficacissime est ad inducendum
offectus conditionate futuros, et per scien­
tiam mediam praevisos, quos ut sint, abso­
lute decernit. Nec tamen hoc decretum
efficax consequens, vel concomitans liber­
tati nostrorum actuum praejudicat, quia
jam supponit ipsos ut conditionate futuros
ex libera voluntatis creatæ determinatione.
coufuu- Cæterum neque ista responsio satisfacit,
lor· neque suis principiis cohæret ; quoniam ut
praedestinatio sit certa certitudine non
solius præscientiæ, sed etiam causalitatis,
requiritur quod absoluta Dei voluntas exequutioni mandetur per media infallibiliter
causantia consensum, vel alios prædestinationis effectus ; ita quod infallibilis con­
nexio inter auxilium, et consensam funde­
tur non in sola præscientia eventus futuri,
sed in aliquo intrinseco participato ex
efficacia, et virtute divinae voluntatis : at
per hoc, quod Deus supposita scientia
media eventus conditionate futuri, decer­
nat absolute concurrere cum creatura ad
consensum, nullum praedicatum advenit
auxiliis, per quod infallibiliter causent
consensum, infallibilitate fundata in aliquo
intrinseco participato ex efficacia divinae
voluntatis ; sed tota certitudo adaequate fun­
datur in sola praescientia : ergo illud decre­
tum absolutum, post scientiam mediam
superveniens, nullam novam certitudinem
causalitatis praebet praedestinationi, sed eam
relinquit cum sola praescientiae certitudine.
Major constat, quoniam certitudo prædestinationis non debet mensurari per certitu­
dinem, et indefectibilitatem Dei in essendo;
sed penes infallibilitatem mediorum, per
quæ influit, et per quæ divina \oluntas
exequutioni mandatur; alias certitudo prae­
destinationis non differret a certitudine
communis providentia?, nec ipsi aliquid su­
peradderet, nisi ad summum certitudinem
praescientiae; siquidem omnes alii effectus
procedunt etiam ab eodem primo principio
omnino necessario in essendo : ergo ut
prædestinatio sit certa certitudine causali­
tatis, non sufficit, quod Deus velit absolute
actus nostros, et quod hæc volitio ab ipsis
actibus’in statu absoluto præsupponatur;
sed requiritur, quod praedicta Dei voluntas
aliquid communicet auxiliis, per quod effi­

caciam suam diffundat, et illa cum effectu
infallibiliter, et causaliter connectât ; aliter
enim relinquit ipsa prorsus invariata, ol
cum sola certitudine præscientiæ, quam illa
absoluta Dei voluntas supponit : et sic re­
deunt omnes impugnationes supra posito.
Minor etiam liquet : tum quia illa absoluta
Dei voluntas post scientiam mediam super­
veniens, tantum vult exequutioni mandare
consensum nostrum dependentor ab eisdem
prorsus auxiliis, sub quibus scientia media
praevidit consensura conditionate futurum :
sed auxilia sub quibus consensus praevide­
tur conditionate futuras, non important
aliam certitudinem, quam præscientiæ fun­
data? in ipsa suppositione accidentali consen­
sus conditionate futuri ; siquidem praedicta
auxilia praevidentur conjuncta cum effectu
antecedenter ad absolutam Dei voluntatem:
ergo per hoc, quod supposita scientia media
consensus conditionate futuri Deus absolute
decernat concurrere ad consensum, nihil
advenit praedictis auxiliis, per quod causent
certo, certitudine causalitatis, sed relin­
quuntur cum sola certitudine præscientiæ.
Tnm etiam, quia illa voluntassuperveniens
non est praevia, sed concomitans ; atque
ideo non attingit immediate auxilia,- sed
influit immediate in operationem : ergo
non immutat auxilia, sed ea relinquit in
propria, et intrinseca eorum conditione:
ergo nisi auxilia sint ex se, et ab intrinse­
co, efficacia, nequeunt ex vi hujus superve­
nientis voluntatis influere certo certitudine
causalitatis; sed solum habebunt sibi ad­
junctam certitudinem præscientiæ.
168. Urgetur hoc amplius; etenim vel illa
absoluta Dei voluntas decernens concurrere poganobiscum ad operationem est per se neces- ,M>·
saria, ut auxilia causent operationem, vel
non est necessaria ? Si datur hoc ultimum :
ergo prædicta voluntas pure concomitanter se habet ad auxilia, et nullam ipsis
causalitatem, efficaciam, vel certitudinem
impertitur ; et consequenter non proderit,
ut auxilia quæ ex se solum habebant certi­
tudinem præscientiæ, habeant postea certi­
tudinem causalitatis. Si autem eligatur pri­
mum :ergo prædicta voluntas recensenda
est inter principia a quibus consensus prae­
videtur dependere in statu conditionato ;
nam ab eisdem principiisconditionate posi­
tis dependet effectus conditionate futurus ;.a
quibusabsolutepositis dependet effectus abso­
lute futurus. Unde objectum scientiæ mediae
sic formandum erit: Si const ifuero Petrum
in

DISP. VII, DUB. IV.
in tali occasione, et voluero cum illo absolute
concurrere ad consensum, consentiet. Et sic
jam ex parte conditionis ponitur aliquid
antecedens, et infallibiliter connexum cum
consensu ; et tota propositio est absolute,
et necessario vera : implicat enim, Deum
velle absolute concurrere, et quod non con­
currat, atque effectum inducat. Ex quo ul­
terias fiet, ut cognitio prædictæ veritatis
non pertineat ad scientiam mediam, sed
ad scientiam simplicis intelligentiæ, non
minus quam ista : Si Petrus voluerit abso­
lute operari, operabitur. Ergo prædicta res­
ponsio et insufficiens est, et propriis illorum
Authorum principiis non cohæret.
169. Ad hæc : si supposita scientia me­
diaconsensus conditionate futuri, fieri po­
test ut absque læsione libertatis succedat
in Deo voluntas absoluta, et efficax, decer­
nens consensum ; pari ratione fieri poterit
ut supposita prædicta scientia, imprimatur
voluntati auxilium ex se efficax inferens
consensum : consequens non admittitur
ab Adversariis, et si admitteretur, eviden.aiui-ler inferretur, praedictum auxilium, sive
ante, sive post scientiam mediam commu«· nicatum libertati non praejudicare, sed re­
linquere potestatem ad oppositum (hanc
enim potestatem vel ex se aufert, vel nun­
quam tollit) : ergo illi Authores vel minus
consequenter ponunt in Deo illam volunta­
tem, vel immerito negant auxilia ex se
efficacia. Sequela ostenditur : tura quia ideo
auxilium ex se efficax destrueret liberta­
tem voluntatis creatae, quia nec auferri po­
test ab illa, nec cum dissensu conjungi :
sed etiam voluntas creata non potest auferre
illam absolutam Dei voluntatem de consen­
su absolute futuro, nec illam valet compo­
nere cum dissensu : ergo si hoc non obstante
supposita scientia media, illa voluntas Dei
non praejudicat libertati, nec ipsi praeju­
dicabit auxilium ex se efficax. Tum etiam,
nam ideo illa absoluta Dei voluntas non
aufert libertatem, quia potuit a creatura
impediri, si hæc praevideretur elicitura
actum oppositum : sed eodem modo posset
impediri collatio auxilii ex se efficacis, si
hæc collatiosupponeret scientiam mediam :
ergo idem quod prius.
Tum denique ; nam ideo libertas non
tolleretur per illam absolutam Dei volunta­
tem, et tolleretur per auxilium ex se, et ab
intrinseco efficax, quia prædicta voluntas
est quid intrinsecum respectu voluntatis
creatæ, et solum influit remote ; auxilium

113

autem afficit intrinsece voluntatem, et im­
mediate influit in ejus operationem : sed
hoc discrimen nihil valet : ergo idem di­
cendum est de auxilio ex se efficaci, ac de
illa absoluta Dei voluntate. Probatur mi­
nor ; nam voluntas eliciensdissensumcom­
ponit illum non solum cum principiis in­
trinsecis, et immediatis sed etiam cum ex­
trinsecis, et remotis : et si non potest com­
ponere cum illis, nec valet cum istis com­
ponere, eo quod actus non est conjungibilis
cum principiis extrinsecis, et remotis, nisi
mediantibus principiis intrinsecis, et pro­
ximis : ergo si non obstante, quod voluntas
creata nequeat componere dissensum cum
voluntate Dei absolute decernentis consen­
sum ; nihilominus elicit libere consensum,
quia polest habere dissensum secundum
se, et non ut conjungendum cum prædicta
Dei voluntate : pariter quamvis non valeat
componere dissensum cumauxilio ex seefficaci ad consensum, nihilominus adhuc sub
illo auxilio eliciet libere consensum, quia
potest dissensum habere secundum, et non
ut conjungendum cum auxilio efficaci ad
consensum. Vel si ad libertatem requiri­
tur, quod voluntas possit dissensum com­
ponere cum quclibet principio intrinseco,
et immediato, atque ideo cum omnibus au­
xiliis : .pariter requiretur, quod possit il­
lum componere cum omnibus principiis
extrinsecis, et remotis, ac proinde cum ab­
soluta, et efficaci voluntate Dei decernentis
consensum. Recolantur quæ diximus dub.
prxced. § 6, ex quibus hæc impugnatio po­
test magis confirmari.
§VI.

Expenditur quartum argumentum
pro gratia ex se efficaci.

170. Arguitur quarto in favorem nos- Λ ,
træ assertionis, quia si non datur auxilium pro vera
ex se efficax, per quod Deus nos faciat infal-^1^*
libiliter operari, sequitur Deum in negotio
nostræ justificationis expectare voluntates
noslras, ut a peccato purgari velimus, et
sic demum nobiscum cooperari : consequens
est contra Concilium Arausicanum secun- conci­
dam sub. S. Leone I, adversus Pelagiano- J‘UUI.
rum reliquias congregatum, can. 4, ubi canam,
hæc habentur . « Si quis, ut a peccato pur« gemur, voluntatem nostram Deum expec« tare contendit ; non autem, ut etiam
« purgari velimus, per sancti Spiritus in-

i.

114

DE GRATIA EFFICACI.

DISP. VII, DUB. IV.

115

V

fusionem, et operationem in nos fieri
nisi effi­ « confiteretur,resistit ipsi Spiritui sancto per
caciter
nos præ- « Salomonem dicenti : Praeparatur volunmoveai,
debet « tas a Domino ; et Apostolo salubriter
nostras « praedicanti : Deus est qui operatur in noexpec­
tore vo­ « biset velle, et perficere pro bona volutiluntates.
« tate. » Ergo necessario admittendum est
auxilium ex se efficax. Sequela ostenditur,
quia si auxilium non ex se efficax, non in­
fert ex se operationem voluntatis, sed ejus
operationi, ac determinationi committitur ;
ita ut si voluntas voluerit operari, auxilium
ipsi cooperetur ; si autem noluerit operari,
auxilium a cooperando impediatur : sed
hoc ipso Deus per auxilium movens expectat voluntates nostras ; ergo si auxilium
non est ex se efficax,Deusin negotio nostrae
justificationis voluntates nostras expectat.
Soarii
171. Nec refert, si cum Suario in opusc.
TCqo°Q de
M. 3, cap. 15, a num. 12, res­
pondeas^ hunc canonem injuste allegari
pro nostrasententia. Quoniam cum dicitur :
Deum non expectore nostras voluntates, du­
plex sensus insinuari potest. Primus, quod
Deus non expectet operationem liberi ar­
bitrii tanquam inchoantem negotium jus­
tificationis ; et hic sensus est verissimus,
et intentus a Concilio contra Pelagianorum
reliquias : sed non impugnat eos qui ne­
gant gratiam ex se efficacem ; ii enim ag­
noscunt gratiam praevenientem nostras
operationes, et simultanée influentem in
illas. Alter est, quod Deus non expec­
tet voluntates nostras ut libere consen­
tientes, et cum divino adjutorio se de­
terminantes, ac disponentes ad justifica­
tionem : et hic sensus, qui nobis favet, nec
est verus, neque a Concilio intentus : quia
negari non potest, quod Deus in hoc sensu
Apoc. a. voluntates nostras expectet, cum Apocalyp.
^•3, dicatur: « Ecce ego sto ad ostium et
« pulso.» Et Isaiæ 5 : α Expectavi ut faceret
« uvas,et fecit labruscas.»Etcap.30 : «Prop« terea expectat Dominus, ut misereatur
D.Awb. « nostri. » UndeAmbros. serin. 19, super
« psal. 118,tractans illa verba : « Prævene« runt oculi mei ad te diluculo, inquit :
λ Vult se præveniri sol justitiae, et ut prae« veniatur expectat. Audi quemadmodum
« expectet, et cupiat praeveniri : dicit Anv gelo Loadiceae, poenitentiam age, ecce ego
« sto ad ostium et pulso.» Confirmatque Sua­
rius hanc responsionem,quoniam Concilium
asserit,eum qui dicit Deum expectare volun­
tates nostras, contradicere Spiritui sanc­
to dicenti : Prxparatur voluntas a Domino :
K

I' ·

- V-tf

sed qui asserit Deum expectare voluntatem
nostram, postquam hominem vocavit, et
excitavit per gratiam, non negat voluntatem
a Deo præparari : ergo Concilium non dam­
nat sic asserentem, sed solum condemnat
eos qui dicebant, Deum ante primam vo­
cationem expectare, quod hominis volun­
tas inchoaret salutis negotium.
Hæc, inquam, responsio non satisfacit, Eje
neque intentioni Concilii consonat ; quoniam nec Pelagius in ultimo sui dogmatis
statu, nec Semipelagiani, vel alii Pelagii
discipuli negaverunt gratiam praevenien­
tem ex se indifferentem, vel simultaneum
Dei influxum in opera salutaria ; sed tan­
tum gratiam ex se efficacem : ergo vel in­
juste damnati fuerunt in Concilio, vel Con­
cilii canon majorem gratiam exposcit,
nempe ex se efficacem, quam illi haeretici
perpetuo negarunt. Antecedens ostendimus
disp. 1, cap. 4 et 5, et cap. 5, § 3, quod
nunc breviter quantumad Pelagium, cons­
tat ex S. August, in lib. de gratia Christi, dak.
cap. 10,ubi introducit Pelagium ita loquentem : « Operatur in nobis Deus velle, quod
« bonum est, et sanctum, dum nos terrenis
« cupiditatibus deditos, et mutorum more
« animantium tantummodo praesentia dili« gentes, futurae gloriae magnitudine, et
α praemiorum solicitatione succendit ; dum
« revelatione sapientiae in amorem Dei sta­
rt pentem suscitat voluntatem ; dum nobis,
« quod tu alibi negare non metuis, suadet
« omne quod bonum est. » Et lib. de gratia
Christi contra Pelagium, cap. 14, inquit
idem S. Doctor : « Venire posse in natura
« ponit Pelagius, vel (ut modo dicere cœ« pii) in gratia, qualemlibet eam sentiat. »
Ex quibus constat, Pelagium tandem tan­
dem admisisse gratiam utcumque praeve­
nientem, et adjuvantem. Deinde idem
antecedens quoad Semipeligianos, contra
quos specialiter egit Synodus Arausicana,
evidentius ostenditur : tum quia D. Pros-ppr^
per in epist.ad August, de illis sic refert :^®ora
« Nec considerant se gratiam Dei, quamneptai··
« comitem dicunt, non praeviam, humano« rum esse meritorum, etiam illis volun- M»·
» tatibus subdere, quas ab ea secundum iirfife« suam phantasiam non negant esse præ-^j^
« ventas. » Ubi manifesta involvitur re-tap*
tia-pre·
pugnantia, nisi dicamus Semipelagianos venia­
lis
duplicem gratiam concessisse,alteram comi­ etta
’.
tem, vel simultanée influentem ; et alteram
prævenientem, ultra quas D. Prosper aliam
exposcit, ne gratia humanae voluntati sub­
datur,

datur, quæ nequii esse alia, quam gratia
ex se, et ab intrinseco efficax.
172. Tum etiam, quia propria Semipela5 gianorum asserta non aliunde melius inno­
tescere possunt, quam ex scriptis Fausti
Regiensis inter eos principis, quæ habentur
lom. 1 Bibliothec. SS. Patrum. Docet au­
tem Faustus necessitatem gratiæ prævenientis lib. 1, cap. 6, ubi ponderans illud
Apostoli 1 ad Corinth. 15 : « Gratia Dei sum
id quod sum, » inquit: Primas partes soli
■ gratiæ pie subjectus adscripsit.» Et cap. 9
ait : « Nunc ista dicentes non laborem gra­
tiæ coæquamus, sed omnino gratiam sine
comparatione præponimus. » El capite 1
ejusdem libri dixerat : « Ego arbitror, quod
« libertas arbitrii sibi soli sufficere sine
< præsidio gratiæ non potuerit, etiam an­
tequam privilegium illius transgressio
:
j violaret. Quomodo vero nunc potest sibi
i sola sufficere, ad cujus arrogantiam dici­
tur : Quia sine me nihil potestis facere ?
• Ad cujus præsumptionem divinus sermo
« dirigitur : Nisi Dominus ædificaverit do­
mum, in vanum laboraverunt qui ædifî• cant eam ? Quid utique elationi sine gra« tia perficere denegatur, humilitati cum
'gratia implere conceditur.» Expressio­
rem adhuc mentionem gratiæ comitis, sive
fooperantis facit idem Faustus eodem lib.
I, cap. 5, ubi ait : « Verum juxta Catholi< cam regulam, opera legis evacuantur,
■' quæ secundum literam sunt ; et ea quæ
post gratiam, comitante gratia, gerenda
- sunt, asseruntur. » Et cap. 11, inquit:
I
< Quod Deus præcepta divina per laboriosa
< servitutis officia, gratia coopérante ser!
« vantibus regnum cœleste promisit. Et
« lib. 2, cap. 10, circa finem. ait : Quin po«tius, coopérante adjutorio, etiam suo
i opere fit dignus, et cum bona conscientia
■ beatus. » Et idem fere habet Cassianus
i
collât. 13, ut vidimus disp. 3, num. 135
d 174. Tum denique, quia id aperte tes:·Ακ. tatur D. August, in lib. de prxdest. ST.
cap. 1, ubi de Semipelagianis sic loqui­
tar : a Pervenerunt autem ibi fratres nostri
« at praeveniri voluntates hominum Dei
» gratia fateantur, atque ut ad nullum opus
• bonam,vel incipiendum, vel perfipiendum
i sibi quemquam posse sufficere sentiant.»
Ex quibus liquido habetur,Semipelagianos,
imo et Pelagium in ultimo sui erroris statu
dixisse et confessum fuisse necessitatem
gratiæ, tam praevenientis, quam comitan­
tis, ut latius ostendimus loco supra citato.

173. Ex quibus omnibus refellitur illa Major
Suarii responsio, quoniam praedictus Con- Snaril
cilii canon in eos dirigitur, qui asserebant 'ratio.
Deum expectare hominis voluntatem in
justificationis negotio : quod Concilium
damnat in sensu ab ipsis intento, alias ni­
hil adversus illos diffiniret, sicut modo Sua­
rez, et Adversarii dicunt in eo Concilio
nihil contra suam doctrinam decretum
fuisse. Atqui Semipelagiani, qui Deum hu­
manas voluntates expectare dicebant, mi­
nime negabant necessitatem gratiæ prævenientis, et comitantis, ut constat ex nuper
didis : ergo aliam gratiam negabant, ex
cujus negatione inferebant,Deum expectare
hominum voluntates : hæc autem non po­
test esse alia, nisi gratia ex se efficax, infe­
rens, et causans infallibiliter operationem
nostram : ergo Concilium Arausicanum in
hoc sensu damnat illorum doctrinam, et
assertam ab ipsis propositionem,quod Deus,
Ut purgari velimus, nostras voluntates expec­
tat. Minor subsumpta liquet, quia supra
gratiam prævenientem, et comitantem,non
est assignabitis alia gratia, nisi gratia ex
se, et ab intrinseco efficax, quæ non solum
nos excitet, et in actu primo constituat,
quod est proprium gratiæ sufficientis prævenientis ; vel nos adjuvet immediate in­
fluendo in opera nostra, quod est proprium
gratiæ comitantis : verum etiam nos effi­
caciter, et infallibiliter adoperandum ap­
plicet, et cum operatione conjungat. Porro,
quod iidem ipsi Semipelagiani, qui gratiam
prævenientem, et comitantem opera nostra
concedebant, dicerent Deum expectare vo­
luntates nostras, constat ex Fausto Regiensi Faustus
supra relato : nam lib. 1, cap. 19, ait :
Porro pro ratione justitix per seefjectum non
peragit, nempe Deus ; quia voluntatem ejus,
qui est purgandus, expectat: quæ sunt ipsis­
sima verba a Concilio reprobata. Et similia
dixerat cap. 10 et 11, et postea inculcat lib.
2, cap. 10.
Confirmatur primo : nam Concilium Confirdamnat asserentes, Deum expectare huma- luat|n
nas voluntates, ut purgemur a peccato,quia
per ipsius Spiritus sancti infusionem, et
operationem fit, ut purgari velimus, juxta
illud Salomonis : Prxparatur volunta i a
Domino ; et illud Apostoli : Deus est cui
operatur in nobis et velle, et perficere, etc.
Ergo illam gratiam exposcit Concilium, ne
Deus dicatur expectare voluntates nostras,
per quam (it. ut purgari velimus. Sed sola
gratia ex se efficax est apta ad hunc effec-

116

DE GRATIA EFFICACI.

tum præstandum . Hanc igitur exposcit
Concilium, cum damnat asserentes Deum
expectare humanas voluntates. Probatur
minor : tum quia omne auxilium ex se
indifferens determinatur per liberam vo­
luntatis determinationem : ergo per illud
non fit, ut velimus; sed potius per nostrum
velle fit ut praedictum auxilium cooperelur:
ergo sola gratia efficax est apta ad præstan­
dum illum effectum, quem Concilium in­
tendit. Tum etiam, quia præter auxilium
ex se efficax, non datur nisi auxilium suf­
ficiens, et concursus simultaneus: sed auxi­
lium sufficiens non facit ut faciamus, sed
solum quod simus factivi, vel quod possi­
mus operari ; et propterea multoties datur
auxilium sufficiens, quin operemur : et
similiter concursus Dei simultaneus non
facit nos facere, nec attingit immediate
voluntatem nostram, sed producit imme­
diate nostram operationem : ergo solum
auxilium ex se efficax est aptum, ut per
illud fiat, quod velimus, ut determinat
Concilium.
Tum denique, quia auxilium faciens ut
velimus, est causa volitionis nostrae, prout
procedit a nostra voluntate: sed auxilia quæ
Adversarii admittunt, licet influant in
nostras operationes, nihilominus non sunt
causa illarum, prout a nobis procedunt :
ergo solum auxilium ex se efficax facit ut
velimus. Major est certa ; quoniam auxi­
lium, quod non est causa nostra? operatio­
nis, prout procedit a nobis, non facit nos
facere : quod aperte constat in duobus por­
tantibus lapidem; neuter quippe facit alium
portare, quia non est causa motus prout ab
alio, sed tantum prout a se : ergo ut auxi­
lium faciat nos facere, debet esse causa
nostra? operationis, prout a nobis procedit.
Molinæ Minor autem conceditur a Molina 1 p. disp.
1 θ’ artdi>p.5, membro 10, ubi satis con­
sequenter ad sua principia docet, quod licet
lota entitas actus supernaturalis sit effectus
prædestinationis, et gratiæ ; nihilominus
prout procedit a libero arbitrio, non est
effectus prædestinationis, et gratiæ, sed
solius liberi arbitrii. Et fundamentum ejus
est, quia gratia non est tota ratio proxima
agendi operationes supernaturales, nec est
libera ut quo, vel ut quod : sed ipsa, et li­
berum arbitrium cooperantur ad operatio­
nem supernaturalem velut duæcausæ par­
tiales , ex quibus gratia attingit superturalitatem, et liberum arbitrium attingit
libertatem: unde licet effectus ab utroque

principio dependeat, nihilominus prout est
ab uno, non est ab alio, ut palet in exem­
plo duorum portantium lapidem nuper
posito. Quæ doctrina est valde communis
apud Adversarios. Ergo auxilia ab ipsis ad­
missa, licet influant in operationes super­
naturales, nihilominus non sunt earum
causa?, prout a nostra voluntate procedunt.
174, Confirmatur secundo : nam Conci-Vten
lium damnat asserentes, Deum in negotio
.
justificationis expeclare bonas voluntates,
1
ne gratiæ adjutorium humanae voluntati
subjiciatur , ut constat ex canone 6 se!
quenti : Si quis humilitati, et obedientiee hu­
mana subjungit gratia adjutorium, nec ut
obedientes, et humiles simus, ipsius gratix
donum esse consentit,resistit. 1 postolo dicenti:
|
Quid habes quod non accepisti ? Et ratio est
satis perspicua ; nam hoc ipso, quod gratia
non sibi subjungat voluntatem creatam,sed
ipsi potius subdatur, manet Deus tam in
statu conditionato, quam in statu absoluto
velut suspensus usque ad determinationem
voluntatis creatæ, explorans, et expectans
ad quam partem se determinabit ; et tunc
ipsestatim ocdirrit, et concursu simu laneo
coinfluit. Unde necessario, ac mutuo se
islæ assertiones comitantur : Deus expected
voluntates nostras, ut a peccato purgemur.Et:
Gratix adjutorium humanv industria, vel
dispositioni subjungitur. Atqui omnia auxi­
lia ex se indifferentia, qualia Adversarii
concedunt, subduntur dispositioni volunta­
tis creatæ : ergo per illa, vel ex vi illorum
vitari nequii, quin Deus expectet volunta­
tes nostras, ut purgemur a peccato ; quod
■
tamen damnat Concilium. Probatur minor:
tum quia auxilia indifferentia determinan­
tur per voluntatis creatæ determinatio||
nem, et ipsam non determinant, vel præ|
movent ad unam partem, ut Adversarii
I
constanter docent : ergo subduntur disposii
tioni voluntatis creatæ. Tum etiam, quia
’
Deus præparans , vel conferens auxilia
;
tantum indifferentia, non intendit abso­
lute, et efficaciter concurrere per illa ad
consensum nostrum, nisi ipsa voluntas
creata voluerit, et hac conditione suppo­
sita : sed conditio a qua dependet effectus,
non subditur effectui, sed potius hic illi
subjicitur, cum omnis dependentia sub­
jectio quædam sit : ergo auxilia ex se in­
differentia non subjiciunt sibi voluntatem
creatam, sed magis eidem subduntur. Tum
denique, quia vel auxilium prout a Deo
descendens, habet voluntatem creatam ita
sibi
Î

DISP. VII, DUB. IV.
sibi subjicere, ut facial efficaciter ipsam fa­
cere, et infallibiliter illam cum operatione
conjungat ; et ita est auxilium ex se, et ab
intrinseco efficax, quod intendimus ·. vel
non facit efficaciter ipsam facere, sed com­
mittitur ejus dispositioni, ac determina­
tioni ; et ita jam gratia» adjutorium huma­
ns voluntati subjungitur.
•iit- Confirmatur tertio, et urgentius : quo'^niam, ut Suarius fatetur, Concilium Arausicanum diffiniens Deum non ex pedare
humanas voluntates, damnat eos qui asse­
rebant, Deum expectare, quod voluntas
creata inchoaret negotium justificationis:
sed nisi admittatur auxilium ex se efficax,
necessario dicendum est, voluntatem crea­
tam inchoare justificationis negotium, et
Deum hanc inchoationem expectare : ergo
velprædictum auxilium ex se efficax debet
admitti, vel non salvatur canon Concilii.
Probatur minor , quoniam illud princi­
pium inchoat salutis negotium, quod ponit
primum requisitum ad salutem, sine quo
Deus ultra progredi non valet, ut ex termi­
nis constare videtur : sed nisi admittatur
auxilium ex se, et ab intrinseco efficax,
voluntas creata ponit primum requisitum
ad justificationem, sine quo Deus ultra pro­
gredi non valet : ergo voluntas creata in­
choabit negotium justificationis. Suadetur
minor, quia nisi admittatur auxilium ex
se, et ab intrinseco efficax, tota efficacia re­
ducitur ad præscientiam mediam consen­
sus conditionate futuri, ita quod Deus
nequeat absolute intendere, et decernere
justificationem adulti, nisi prius praeviderit
illum concursum fore gratiæ auxiliis ; et
non possit hominis praedestinationem exequutioni mandare, nisi præsupposito ob­
jecto talis scientiæ : hujusmodi autem re­
quisitum non est a Deo , saltem libere
agente, alias scientia media esset ipsi li­
bera; sed debet essè a voluntate creata, cum
nequeat non ab aliqua causa pendere : ergo
voluntas creata ponit primum requisitum
ad justificationem, et sine quo Deus ultra
progredi non potest.
Ad hæc : Qui non potest aliquod nego­
tium ordiri, nisi supposito aliquo requisito,
quod non habet ex se, sed ab alio, nequit
non expectare determinationem ejus, a quo
illud requisitum ponendum est ; et sic po­
tius iste,quam ille negotium inchoat : atqui
Deus nequit ordiri negotium justificationis
adulti, nisi supposita futuritione consensus
conditionate futuri, et hæc determinatio

117

objectiva non est a Deo, alias non praecede­
ret exercitium libertatis divinae ; sed est a
voluntate creata, alioquin præscientia me­
dia esset suppositio simpliciter antecedens,
et libertati creatæ praejudicaret : ergo Deus
nequit non expectare voluntatem creatam
ut inchoantem justificationis negotium ;
quod tamen asserere est contra Concilium,
ut Suarez nobis concedit.
175. Et profecto Massilienses Semipelagiani, contra quos agit Concilium, potius
ad statum conditionatum, quam ad abso­
lutum respiciebant,cum opinabantur Deum
expectare humanas voluntates, ut a peccato
purgentur. Nam ut constat ex supra dictis
num. 171, aperte fatebantur, Deum in stata
absoluto prævenire humanas voluntates
(eo nempe auxilii sufficientis, et comitantis
genere quod, et non majus, admittunt Ad­
versarii) ad omnia pietatis opera, Fide
excepta; hanc quippe inter opera non com­
putabant. Verum dicebant, Deum nihil
absolute circa opera nostra, vel justificatio­
nes decernere, nisi prius explorando quid
voluntas creata eligeret, vel ad quam par­
tem se inclinaret: atque ideo Deum huma­
nas voluntates expectare affirmabant, vel
affirmare convincebantur. Quod satis cons­
tat ex Fausto Regiensi Ub. 2, cap. 2, ubi Fatsins
clarissime utitur scientia media, eamqneKeSiC[ls
in phtrocinium sui erroris inducit, simulque excludit Dei voluntatem antecedentem,
et efficacem. Sed revolvis, inquit, et dicis :
« Præscientia, et prædestinatio humano« rum actuum, et meritorum praefixit, et
« excitat causas . Non ita est : magis de
« origine voluntatis humanæ genus præ- QUaill
« scientiæ derivatur. » Et post aliqua subdii : « Sed adhuc dicis : Quia opera, ac mipeja« voluntates hominum de nutu, et impulsu
« præscientiæ coelestis incipiant. Non ita scientia
« est : hoc potius agnosce, quod præscientia
« Dei de materia humanorum actuum su« mat exordium. Quid de nobis praescire,
« ac praeordinare debeat Deus, quantum
« pertinet ad futurum, in profectu homi« nis, defectuque consistit. » Et cap. 3,
post multa hinc inde proposita concludit :
« Ac nisi præscientia exploraverit, præ« destinatio nihil decernit. » Et hoc pacto
satis declarat, quo sensu affirmet, Deum
expectare humanas voluntates in salutis
negotio, videlicet non quia de praesenti, et
in statu absoluto Dei influxus suspensus
maneat, expectans quod creatura distincto
influxu incipiat operari ; cum potius diser-

118

DE GRATIA EFFICACI.

lis verbis η. 171 relatis fateatur, Deum sua
gratia nos praevenire : sed quia nihil circa
nos decernat, nisi prius expectet, exploret,
observet, et velut per cancellos rimetur, et
introspiciat voluntatis inclinationem, et in
quam partem se determinabit, prænoscat.
lucaneQuæ
communis Semipelagianorum
tisgra- doctrina, ut constat ex D. Prospero in
'iTisad^cp151· ad Augustinam, ubi ait : « Hæc enim
'’curre- e ipsorum definitio, ac professio est :
hint « omnem quidem hominem, Adam pecn.Prosp.cante( peccasse ; et neminem per opera
« sua, sed per Dei gratiam regeneratione
<· salvari. Universis tamen hominibus pro«· pitiationem, quæ est in sacremento sanguinis Christi, sine exceptione fuisse
propositam, ut quicumque ad Fidem, et
v ad Baptismum accedere voluerint, salvi
■ esse possint. Qui autem credituri sunt,
quive in ea fide, qua deinceps per Dei
« gratiam sint juvandi, mansuri sunt,
« praescisse ante mundi constitutionem
« Deum, et eos praedestinasse in regnum
'< suum, quos gratis vocatos » (en gratiam
praevenientem nonsolum in statu absoluto,
sed etiam in statu conditional,) « dignos
u futuros electione, et de hac vita bono fine
·.< excessuros esse praeviderit. » Et rursus
v Pene omnium par invenitur, et unasen« tentia, qua propositum, et prædestinatio« nem Dei secundum præscientiam rereperunt. n Additque : s Et ob hoc Deus alios
« vasa honoris, alios contumeliae fecerit,
« quia finem uniuscujusque praeviderit, et
« sub ipso gratiæ adjutorio » (quod non
negabant,) « in qua futurus esset voluntate,
« et actione præscierit. » Unde consequen­
ter ad hæc principia (quæ sunt ipsissima
scientiæ mediae fundamenta), perpetuo, et
summo odio habuerunt gratiam ex se effi­
cacem, et voluntatem Dei absolutam, qua
Deus, inconsulto hominis arbitrio, aliquid
circa ejus opera, et justificationem decer­
neret. Unde referente D. Prospero, assere­
bant : Removeri omnem industriam, tollique
virtutes, si Dei constitutio humanas prxveniat (utique efficaciter) voluntates, et sub
prédestinâtionis (qualem prædicabat Augus­
tinus) nomine fatalem quondam induci neces­
sitatem. Et ut testatur idem Prosper in epis­
tola ad Ruffinum, improperabant D. Augus­
tino, Duas illum generis massas, duas credi
velle naturas, ul scilicet tantx pietatis viro
Paganorum, et Manichxorum ascribatur imFaustus. Piclas- Quo respicit Faustus insignis Semipelagianus, cum lib. 1, cap, 12, inquit :

Recedat hinc originalis definitio, vel fatalis,
nempe decretum Dei omnia opera nostra
prædefinientis, et causantes : et cum eodem
libro, cap. 11, subdit : Igitur dum liberi in­
teremptor arbitrii (sic appellat Augustinum,
ut videant nostri Adversarii, an ceream
mollem, et indifferentem gratiam prædicaverit S. Doctor.) in alterutram partem
omnia ex prédestinaiinne statuta, et definita
esse pronuntiat, etiam suprema remedia po·nitentix sensu abrupts impietatis evacuat.
Quæ incommoda, et omnia quæ adversas
j
gratiam ex se efficacem intorquent modo
Juniores, inculcat usque ad nauseam Faus­
tus insuis operibus. De quo S. Isidor. in
libro de viris illustribus : Mira, inquit,
calliditate Catholicus videri voluit, cum Pelagianus esset.
176. Quæ recte ponderata maxime ro-i.^®
borant rationem num. 169 propositam;"^·
quoniam Faustus, et alii Semipelagiani, miri
qui meruerunt damnationem Concilii Arausicani supra expensam, licet confiterentur
necessitatem gratiæ prævenientis, et adju­
vantis ; quia tamen negarunt tam decreta
efficacia ante scientiam mediam, quam
auxilia efficaciter applicantia voluntatem
ad unam partem ; consequenter docuerunt,
Deum expectare humanas voluntates, quia
videlicet nec definit opera nostræ volunta­
tis antequam ejus inclinationem exploret,
nec opera nostra inchoat efficaciter per
auxilia, priusquam voluntas ipsa prædicta
auxilia sua operatione determinet : quod,
et nihil aliud, videntur intendisse cam
affirmabant Deum expectare voluntates hu­
manas, ul a peccato purgemur, ut ipsi se ex­
plicant, et constat ex hactenus dictis. Curo
ergo mens, et intentio Concilii damnantis
aliquem errorem venari debeat penes in|
tentionem eorum, qui errorem docent (ali­
ter enim Concilii censura scopum non
attingit, nec erroris authorem satis profli­
gat), sequitur Concilium Aurausicanum
damnasse illam propositionem, Deusexpectat voluntates nostras, ut a peccato purgemur,
non solum quatenus per illam videtur ex­
cludi necessitas gratiæ prævenientis, et ad­
juvantis (quam non negabant emipelagiani) sed etiam quatenus per illam signifi­
catur, Deum non prædefinire opera nostra
ante eorum præscientiam, nec illam effica­
citer inchoare per suæ gratiæ auxilia; sed
sese determinationi voluntatis creatæ com­
mittere, ut tantum ea velit, et faciat circa
opera nostra, quæ voluntas praevidetur fac­
tura,

DISP. VII, DI B. IV.
lura, vel quæ simultanée* inchoat. Hæc au­
tem non vitantur, nisi admittatur auxilium
Dei exse, et ab intrinseco efficax : istud
igitur asserit Concilium, cum negat Deum
expectare nostras voluntates, ut a peccato
purgemur.
Praesertim, quia Semipelagianorum er­
ror erat D. Augustini doctrinae directe con­
trarius, ut tam Augustini, quam Pelagii
discipuli, ob hanc causam ubique dissen­
tientes fatebantur : ergo Concilium negat,
Deum expectare humanas voluntates in
sensu, quo id negabat Augustinus; aliter
enim ejus Adversarios intactos, et audacioresrelinqueret : atqui Augustinus doce­
bat, Deum nonexpectare hominum volunta­
tes, quia eas præmovebat auxilio ex se effi­
caci,et adeo efficaci, ut Semipelagiani calum­
niarentur, per illud libertatem everti : ergo
Concilium ideo negat Deum expectare ho­
minum voluntates, quia censet, quod illas
efficaciter per auxilia movet, non solum ad
primos actus supernaturales, sed etiam ad
quosvis alios conducentes ad salutem. Quod
satis liquet ex testimoniis Scripturae, quae
inducit: Præparatur voluntas a Domino. Ei,
Deus est qui operatur in nobis velle. Quæ
allegantur omnino consone ad sensum Augustini in lib. de gratia et libero arbitr. cap.
16, ubi ait : Certum est, nos velle, cum volu­
mus; sed ille facit, ut velimus bonum, de quo
dictum est psalm. 36: Præparatur voluntas
o Domino: de quo dictum est ad Philipp. 2:
Deus est qui operatur in nobis et velle, et
operari.
177. Dices primo, prædictum Concilium
Arausicanum provinciale esse, et hactenus
non fuisse approbatum a Sede Apostolica ;
atque ideo non posse Adversarios nostros
ejus authoritate premi, vel urgeri.
Cæterum non credimus ullum ex Adver* sariis nostris, vel ex Catholicis hoc effugio
usurum, ut argumentum ex illo Concilio
assumptum declinet. Quoniam, ut vidimus
disp. 1 cap. 5, § 5, prædicti Canones non
fuerunt a Patribus in eo congregatis vel
editi, vel inventi ; sed compositi sunt autho­
ritate S. Leonis I, et ad illos Patres trans­
missi, ut ipsos admitterent, et per Gallias
promulgarent : quocirca opus non fuit alia
majori, vel nova confirmatione. Unde Pa­
tres in initio Concilii profitentur : « Unde
« et nobis secundum aulhoritatem, et ad­
monitionem Sedis Apostolicæ justum, et
' rationabile visum est, ut pauca capitula
« ab Apostolica Sede nobis transmissa, quæ

119

a ab antiquis PatribusdecæterisScriptarau rum voluminibus in hac præcipue causa
« collata sunt, ad docendum eos qui aliter.
« quam oportet, sentiunt, ab omnibus ob« servanda proferre, et manibus nostris
« subscribere deberemus. » Ubi pondera­
tione dignum est, hujumodi Canones, ut
plurimi existimant, compositos fuisse a D.
Prospero Aquitanico, qui ut refert Trithe- Trfthemius, B. Leonis Papx magnus quondam No- mins’
larius fuit, et multas in ejus persona episto­
las dictavit. Unde Author epistolæ præfixæ
ejus Operibus in editione Duacena anni
1577, censet, ideo Prosperum in eo Conci­
lio non subscripsisse, quia capitula ad Sy­
nodum Arausicanam a Leone transmissa,
ejusdem Leonis jussu Prosper conceperat,
sicut etiam Gennadius de eo scribens ait.
Quam vero profunde Prosper S. Augustini
mentem imbiberit, ejus opera demonstrant,
ubi nihil quam Augustinum eructat. Quan­
to autem S: Præceptorem imitans, odio
habuerit scientiam mediam, et ejus usum
in materia auxiliorum gratiæ proscripserit,
liquet tum ex dictis dub. præced. § 7, tum
ex dictis in hoc dubio : tum quia perpetuo
egit contra Massilienses, quibus illa scientia
admodum grata, et familiaris erat, ut vidi­
mus disp. 1, cap. 5, § 1 et 2. Quantum de­
nique prædicaverit efficaciam divinæ gra­
tiæ, illamque independentein a scientia me­
dia constituerit, liquet tam ex Augustino,
cui ubique subscribit, quam ex ejus scriptis,
quibus illius scientiæ fautores exagitat, et
præsertim in epistola ad Augustinum, ubi
ait : Sed in tantum quibuscumque commenti-γ),pr0Sp.
t iis meritis electionem Dei subjiciunt, ut quia
prxterita, quia non extant, futura quæ non
sunt futura, confingant; novoque apud illos
absurditatis genere, et non agenda præscita
sint, et præscita non acta sint. Unde maxi­
mum fundamentum habemus ad existiman­
dum Canonem illum, qui Deum humanas
voluntates expectare negat, continere pro­
priam sententiam SS. Augustini, et Pros­
peri, qui gratiam ex se efficacem prædicarunt, et cunctationem, ac suspensam illam
expectationem Dei explorantis, ad quam
partem voluntas creata ibit, totis viribus
expunxerunt.
178. Dices secundo : Si hæc itase habent, Aliud
sequitur Adversarios nostros tenere Semi-^’J^"*
pelagianorum errorem, et una cum illis dispelliauthoritate Canonis Arausicani damnari. tur
Respondetur, nostri non esse consequentiis
quæ in Adversarios formari possunt, occur-

120

DE GRATIA EFFICACI.

rore; sed magis ipsas, ut gratiam Augustinianam defendamus, urgere. Quod frequen­
ter faciunt Theologi, dum sibi adversas sen­
tentias, tametsi probabiles, impugnant :
contendunt enim ex ipsis colligere varia
absurda, in quæ Authores illis contrarii
compellantur impingere. Nec ideo illis statim affricant eos errores, ad quos in \ i con­
sequentiae admittendos adigere’sibi viden­
tur. Unde ad fautores scientiæ mediæ per­
tinebit objectionem nuper factam, qualem­
qualem vim habeat, diluere ; jamque in hoc
laboravit Suarius supra relatus : an autem
satisfecerit, aliorum remittimus judicio, et
praecipue Sedis Apostolicæ, quæ decisionem
hujus causæsibi reservavit, et cujus deter­
minationi semper subjiciemur.
Motiva
179. Illa vero, quæ Suarius in favorem
t-remn-Sliæ responsionis adducit, facile diluuntur;
‘ ’ur. concedimus enim, Deum priusquamgratiam
justificantem, sive habitualem infundat,
supponere in adultis aliquas operationes supernaturales, per quas gratiæ excitanti, et
praevenienti respondeant, et ad receptionem
gratiæ habitualis aptentur. Et quatenus
hæc praevia, et imperfectiora auxilia com­
municat, dicitur stare ad ostium animæ, et
expectare. Sed proprie loquendo non expectat voluntates nostras, sed expectat seipsum
ut conferentem beneficia, quibus efficaciter
operemur; expectat tempus, quod sua libe­
ra voluntate præfîxit ; expectat occasionem,
quam ipse disposuit; expectat rerum ordi­
nem, quem ipse, nobis inconsultis, decer­
nit. Et in hoc sensu procedunt testimonia
Scripturae ab Adversario relata ; solum enim
significant, Deum contulisse hominibus
auxilia sufficientia, e quibus possent bona
opera oriri, debuerintqueproindeexpectari :
nunquam tamen illa auxilia fructificant,
nisi Deus qui incrementum dat, ulterius
auxilium gratiæ ex se efficacis adjecerit.
Unde cunctae illae aulhoritates.et his similes
solum denotant gratiam praevenientem, cui
libere cooperamur : dicere quippe : Ecce
ego sto ad ostium, et pulso, est dicere : Non
vocatus venio, et proveniendo pulso. Et ita
D.Awb Ambrosius qui nobis objicitur, se ipsum
interpretatur ibidem his verbis : Ipseprius
in tui cordis illucescit arcano : ipse tibi dicen­
ti: De nocte vigilat ad te spiritus meus, ma­
tutinum lumen temporibus faciet splendere
nocturnis. Denique hæc, et similia testimo­
nia, quæ aliis Scripturæ non cohaerere vi­
dentur, docuit componere Concilium TriTri’j’ dentinum sess. 6, cap. 5, ubi ait : Cum in

DISP, VII, DUB. IV.

sacris litteris dicitur, Zach. 1; Convertimini
ad me, et ego convertar ad vos; libertatis nos­
tra' admonemur : cum respondemus Hicrem.
31 .· Converte nos Domine, ad te, et concerte­
mur ; Dei nos gratia provenir i confitemur.
Ad confirmationem respondemus, Con­
cilium Arausicanum loqui de praeparatione
voluntatis, qua Deus voluntatem sibi subji­
ciat, non quæ dispositioni voluntatis, ejusque industriae subdatur ; et de præparatione
quæ faciat nos operari, non quæ præcisenobiscum cooperetur; nam illam priorem
praeparationem negabant Semipelagiani,
contra quos Concilium agebat ; asserebant
vero D. August, et D. Prosper, quorum
labore, vel ex quorum scriptis Concilii
canones compositi fuere, ut supra diximus.
Adversarii autem solum concedunt, volun­
tatem præveniri præparatione gratiæ, quæ
determinetur per dispositionem arbitrii,
non quæ arbitrium Deo efficaciter subjiciat,
faciendo ut operetur quæ Deus vult. Unde
per hujusmodi gratiam non vitatur, quin
Deus expectet humanas voluntates : quod
reprobat Concilium.

§ VII.
Proponitur quinta ratio pro gratia esc se
efficaci.
180. Quinto probatur nostra conclusionis
alio motivo, per quod fundamentum § 3
propositum potest amplius roborari : quo- εώ
niam si ob aliquam rationem non deberet
admitti gratia ex se,et ab intrinseco efficax, **£»·
maxime quia tolleret potestatem ad opposi- uwii·
tum, et subinde everteret libertatem : sed
gratia ex se efficax non tollit potestatem ad
oppositum : ergo debet admitti. Major, el
consequentia constant, quia non apparet
aliud caput, ob quod non debeat admitti
praedicta gratia ; caetera quippe, quæ prae­
sens materia concernit, ut sunt certitudo
praedestinationis, supremum Dei dominium,
universalitas, et perfectio divinæ providen­
tiae, aliaque hujusmodi, melius explicantur,
hac gratia admissa; cum tamen in adversa
opinione vix, aut aegre possint exponi, et
defendi. Minor suadetur ; nam ideo gratia
ex se efficax, v. g. ad amorem tolleret po­
testatem ad oppositum, quia est suppositio
antecedens, quam voluntas creata nequit a
se excutere, vel cum carentia amoris com­
ponere, ut Adversarii causantur ; sed hujus­
modi suppositio in tali gratia reperta non
tollit

tollit potestatem ad oppositum : ergo nec
"X'gratia ex se, et ab intrinseco efficax. Minor,
quam Adversarii negant, probatur aliqui..un! bus exemplis, partim ex eorum opinione
££·£ desumptis, partim ex sententiis ab aliqui­
bus eorum admissis, partim ex doctrina
apud Theologos satis communi; et ideo li­
cet non omnia æqualiter Adversarios pre­
mant, aliqua tamen aliquos urgebunt, et
nemojfere eorum erit, quem aliquod illo­
rum non pungat.
Frota· 181. Primo igitur suadetur minor : quoxiso niam Deum praescivisse per scientiam me?i^' diam Petrum in tali occasione tali gratiæ
non consensurum, est suppositio respectu
Dei antecedens, quam ipse nequit tollere,
vel cum concursu actuali ad consensum
Petri in tali occasione conjungere : et nihi­
lominus hæc suppositio non tollit a Deo
potestatem ad aclualiter concurrendum cum
Petro ad consensum : ergo suppositio ante­
cedens, quam aliquis tollere non valet, vel
cum aliquo extremo componere, non tollit
potestatem ad illud extremum attingendum.
Major quoad singulas partes ostenditur ;
nam in primis illa suppositio præscientiæ,
quod Petrus non consentiret, praecedit om­
nem liberam Dei determinationem : ergo
est suppositio antecedens respectu Dei. Prae­
terea scientia media non convenit Deo
libere : ergo Deus non potest illam impe­
dire, vel auferre. Tandem fieri non valet,
quod Deus praescierit Petrum dissensurum,
et quod Petrus consentiat, alias falsificaretur scientia divina : ergo Deus nequit com­
ponere illam suppositionem cum actuali
concursu ad Petri consensum. Minor autem
probatur, quia adhuc stante illa suppositione
potest Petrus concurrere ad consensura,
àlioquin non libere, sed necessario dissen­
tiret : ergo etiam stante illa suppositione
potest Deus concurrere ad Petri consensum.
Patet consequentia : tum quia potestas Petri
in his, quæ sunt de linea boni, est potestas
secunda essentialiter supponens primam in
Deo potestatem : ergo si Petrus potest, etiam
Deus potest. Tum quia consensus· dependet
essentialiter non solum a potestate Petri;
sed etiam, et multo magis, a potestate Dei :
ergo in omni suppositione, in qua consen­
sos potest fieri a Petro, potest etiam fieri a
Deo : vel e converso, si a Deo fieri nequit,
nec a Petro fieri valebit. Et quamvis hæc
ratio, si recte expendatur, probet scientiam
inediam destruere libertatem, tam Dei,
quam creaturæ, ut dub. prxced. § 3 pondeSalmant. Curs, theolog. tom. X.

ravimus, ubi etiam reddidimus rationem
disparitatis inter auxilium ex se efficax, et
scientiam mediam ; nihilominus hujus
scientiæ patroni obligantur oppositum tueri:
et ita simul cum impotentia Dei ad auferen­
dam illam praescientiam, vel ad eam im­
ponendam cum actuali influxu in consen­
sum, debent salvare potestatem Dei ad
præstandum actualem concursum in con­
sensum : ergo suppositio antecedens, quam
quis nequit auferre, vel cum aliquo extremo
componere, non tollit potestatem ad illud,
videlicet secundum se, et in sensu diviso.
Recolantur dicta loco citato.
Secundo suadetur eadem minor, qniaV/getar
Deus non concurrit ad actus liberos creaturæ, nisi antecedenter determinetur ab?roto‘to·
ipsa creatura ; qua determinatione suppo­
sita, nec Deus potest ipsam auferre, nec cum
carentia sui concursus conjungere; et ni­
hilominus adhuc illa determinatione sup­
posita, potest Deus non concurrere : ergo
suppositio antecedens, quam aliquis nequit
auferre, vel cumaliquoextremocomponere,
non tollit potestatem ad attingendum præ­
dictum extremum. Suadetur major quoad
omnes partes: nam in primis juxta com­
munem Adversariorum sententiam, Deus
non decernit absolute actus liberos creaturæ.
sed tantum ipsi offert concursum indiffe­
rentem, aedeterminabilem, et cum hacvelut
expressione : Concurram fecum, si volueris
agere : omnis autem conditio, el omne determinativum præcedunt suum determina­
bile ab illa conditione dependens : ergo
Deus non concurrit ad operationes liberas
creaturæ, nisi antecedenter determinetur ab
ipsa creatura. Rursus Deus nequit determi­
nationem creaturæ auferre, siquidem præcedit suam determinationem, et omne quod
est, ex suppositione quod sit, necessario est.
Tandem implicat influxus creaturæ, nisi
simul adsit influxus Dei : ergo Deus nequit
determinationem creaturæ componere cum
carentia sui concursus. Minor etiam liquet,
quia Deus non influit necessario ad extra,
sed libere : ergo ita concurrit cum creatura
ad actus liberos, ad quos ipsa se determi­
nat, quod potest absolute non concurrere
Nec limitanda est (ut sic tacitam Adversasiorum evasionem praecludamus) imme­
diata libertas Dei ad solam primam pro­
ductionem voluntatis creatæ, sed extenditur
etiam ad omnes ejus operationes, et modos:
quia sicut omnia hæc immediate causai,
ita etiam omnia immediate, et libere vult ·

•9

DE (I RATI A EFFICACI.

< d

Caram, æquo quippe se extendunt Dei libertas, et
virtus. Hanc instantiam proposuit Joannes
Caramuel in Theologia Fundament, cap. I,
num. 26, his verbis : « Duæ circumferuntur
α sentenliæ, altera quæ docet causam se­
« cundam determinari a prima; altera quæ
« primam a secunda : et ad hanc videntur
α spectare propugnatores scientiæ mediæ.
9. Ergo quando causa secunda determinat
« primam, \el tollit primæ libertatem, vel
non tollit ? At illud prius dici non potest :
ergo debet dici hoc posterius. Tum sic.
α Per vos causa secunda potest determinare
< primam, illæsa libertate primæ : ergo
« prima poterit determinare secundam,
« illæsa libertate secundæ. Patres ergo Je­
« suit®, cum volunt suam opinionem sua­
α dere. sententiam Tbomistarura persua­
« dent, et seipsos impugnant ·. ideo enim
α negant Deum causas secundas determi­
« nare, quia determinatio libertati opponi­
« tur. »
Adversa­
182. Dices esse disparem rationem ; quo­
riorum
respon­ niam licet ex suppositione, quod creatura
sio.
velit concurrere, Deus nequeat suspendere
suum concursura·, nihilominus potest impe­
dire, ne velit:atque ideo illa suppositio
non est simpliciter antecedens, sed conse­
quitur voluntatem Dei sese accommodantis
determinationi creaturæ. Cæterura auxilium
ex se efficax nec impediri potest a voluntate
creata, nec auferri, nec conjungi cum dis­
sensu; ac proinde tollit simpliciter potesta­
tem ad oppositum.
Refelli·
Sed contra est, quoniam Deus nequit mi,ur· pediri, ne creatura velit concurrere, nisi
suspendendo suum concursum simultaneum
(prævius enim non admittitur ab Adver­
sariis), sed Deus non præbet concursum si­
multaneum, ut creatura velit concurrere :
ergo nequit per suspensionem sui concursus
impedire, ne creatura velit concurrere. Pa­
tet consequentia, quia actio nequit impediri
per suspensionem ejus concursus, qui ad
eam non requiritur : ergo si Deus non con­
currit simultanée, ut creatura velit, per
suspensionem concursus simultanei non
impeditur creatura, ut velit. Minor autem
probatur : tum quia concursus requisitus,
ut creatura velit concurrere, antecedit de­
terminationem creaturæ qua vult concur­
rere: sed concursus simultaneus Dei non
antecedit determinationem creaturæ, alias
non esset simultaneus, sed prævius : ergo
non requiritur concursus simultaneus, u
creatura velit concurrere. Tum etiam, quia

DISP. VH. DUB. IV.

id quod promittitur sub conditione, non re­
quiritur ad ipsam conditionem, nec in ea
implicatur ; ridiculum quippe esset pro­
mittere cæco visum, si viderit, cum videre
non possit sine visu : sed Deus offert crea­
tur® concursum simultaneum ad actus li­
beros sub conditione, si ipsa voluerit ad eos
concurrere ; et ideo Adversarii communi­
ter docent, Deum non decernere absolutese
concurrere ad actus liberos creaturæ; sed
tantum habere decreta indifferentia, et conditionata qu® sub hac forma solent exprimi:
Concurram cum Petro ad concursum, si ipse
concurrere voluerit ;ergo concursus simul­
taneus non requiritur, ut creatura velit con­
currere. Tum denique, quia concursus Dei
non requiritur nisi ad effectum quem præstat : sed Deus per concursum simultaneum
non præstat, ut creatura velit ; sed solum at­
tingit immediate volitionem, quæ alias est
a creatura, eo quod concursus simultaneus
non respicit causam, sed efiectum : ergo
concursus Dei simultaneus non requiritur,
ut creatura velit concurrere.
Ex quibus elucet aliud motivum ad asse­
rendum auxilium ex se efficax prævium :
nam si suppositis auxiliis sufficientibus po­
test creatura se determinare, ut velit, et hoc
pacto determinat indifferentiam concursus
simultanei sibi oblati, sequitur qnod facta
illa suppositione, quod voluntas in rerum
natura existât, et habeat omnia principia
requisita ad actum primum proximum, ne­
queat Deus impedire, ne velit. Quod est
contra communem Theologorum senten­
tiam asserentium, posse Deum impedire ac­
tiones cujuslibet causæ existentis.
183. Tertio minor supra posita ostendi-Tertii
tur : quoniam judicium dictans, et impe-^®^
rans primam volitionem liberam, est quæ-pretax H
dam suppositio antecedens, quam voluntasp,”* I
nequit impedire, nec au fer re, nec conjungere
■
cum opposito ejus, quod illud judicium dic- beran
tat, et imperat : et nihilominus voluntas ν^*·
potest tunc absolute elicere exercitium op­
positum : ergo suppositio antecedens, quam
voluntas nequit auferre, nec cum aliquo
extremo componere, non aufert absolute
potestatem ad oppositum. Major quoad sin­
gulas partes probatur ex principiis satis
communibus apud Philosophos ; nam in
primis voluntas est potentia cæca sequens
ductum intellectus, juxta illud commune
axioma : Nihil volitum, quin prxeognitum ;
ergo antecedenter ad primam volitionem
liberam debet supponi aliquod judicium il­
lam
i

lam dictans et imperans, Deinde illud ju­
dicium non oritur ex libera voluntatis ap­
plicatione, eoquod voluntas nequit applicare
intellectum nisi praecedat judicium dictans
ipsam applicationem, ob rationem proxime
factam ; atque ideo vel procedendum est us­
que in infinitum multiplicando applicatio­
nes, et judicia, quod est absurdum ; vel
sistendum est in aliquo judicio, quod ita im­
perat primam volitionem liberam, ut in
suo esse, egredi, et elici non dependeat a vo­
luntate, sedsit specialiter ab Authore natuD/'0’ ræ, ut docet D. Thom. 1, part, quxst. 84,
art. 4 ad 3,cl 1, 2, 9, art. 4, et cum eo
plures, et gravissimi Theologi. Ergo illud
judicium non dependet a voluntate, atque
ideo nequit per illam impediri. Denique
voluntas nequit cum eo judicio componere
oppositum ejus, quod per illud dictatur, nisi
præsupponatur aliud judicium dictpns, et
imperans voluntati, ut oppositum amplec­
tatur : implicat enim voluntatem amplecti
aliquid, quod sibi non proponitur ut conve­
niens ; sed fieri non potest, ut simul sint
duo judicia, quorum unum dictet hic, et
nunc prosequendum esse oppositum, cum
haec judicia opponantur virtualiter contra­
dictorie, et mutuo se destruant : ergo cum
judicio dictante, et imperante primam vo­
litionem liberam nequit voluntas oppositum
exercitium componere. Minor autem primi
syllogismi patet, quia ut supponitur, et ex
nuper dictis constat, ad judicium illud se­
quitur prima volitio libera : sed libertas
non consistit absque potestate ad utrumli­
bet: ergo in eodem instanti, in quo adest
illud judicium, voluntas habet potestatem
ad oppositum. Videantur quædiximus tract.
",disp. \\,dub. unico, num. 20 et 23, et
tract. 10, disp. 2, dub. 1, num. 14, ubi hanc
doctrinam firmavimus, et objectionibus in
contrarium occurrimus.
Qsrti 184. Quarto suadetur eadem minor, quia
j^-Christum Dominum esse simpliciter impeccabilem , et fuisse alligatum præcepto
ùii. moriendi, aliisque praeceptis naturalibus,
erat quædam suppositio antecedens, quam
nec poterat auferre, nec cum carentia ad­
impletionis praeceptorum componere : et
hoc non obstante Christus Dominus potuit
non acceptare mortem, et non adimplere
praecepta: ergo suppositio antecedens,quam
voluntas nequit auferri, vel conjungere cum
aliquo extremo, non aufert absolute, et ex
terminis potestatem ad illud extremum.
Minor est certa; quoniam Christus Domi-

123

nus libere acceptavit mortem, et adimplevit ·
praecepta, alias in eorum adimpletione non
meruisset : ergo habuit potestatem ad omit­
tendum acceptationem mortis, et praecepto­
rum adimpletionem. Major autem probatur
quoad singulas ejus partes ; nam in primis
Christum fuisse impeccabilem conveniebat
ipsi ex vi personalitatis, et antecedenter ad
omnem voluntatis determinationem, ut ad­
mittunt communiter Adversarii. Similiter
obligatio servandi praecepta naturalia non
pendet ex libera volitionis acceptatione, sed
eam antecedit ; et aliunde non habemus
fundamentum ad asserendum, Christum
petiisse a Patre, ut sibi imponeret praecep­
tum moriendi, sed potius oppositum indi­
cat Apostolus ad liom. 8, dicens Deum pro- AdRom.
8.
prio filio non pepercisse, sed pro nobis
omnibus tradidisse illum : ergo impeccabilitas Christi, ejusque obligatio ad acceptan­
dam mortem, et observanda praecepta na­
turalia, fuit quædam suppositio antecedens
respectu voluntatis Christi Domini. Deinde
Christus non potuit a se excutere hanc sup­
positionem ; nam ex una parte non poterat
non esse impeccabilis, et ex alia non pote­
rat non obligari præceptis legis naturalis ;
et aliunde dedecebat maximam Christi per­
fectionem petere a Patre dispensationem,
vel commutationem in prædicta legè ; cum
hujusmodi petitio etiam in puro homine im­
perfectionem in obediendo satis declaret.
Tandem carentia exercita adimpletionis
præceptorum, cum eorum obligatio urget,
nequit non esse peccatum : hoc autem poni
non potest in supposito impeccabili, ut ex
se liquet : ergo Christus Dominus non po­
tuit suppositionem illam componere cum
carentia adimpletionis præceptorum, quan­
do, et ubi eorum obligatio urgebat.
Quam doctrinam sic confirmat Estius in esüus2, dist. 28, § 5, ubi sic format 37, rationem
pro nostra sententia ab exemplo Christi.
« Nec enim, inquit, negari potest, quin di­
« vinitas efficaciter operetur, atque operata
« fuerit in anima Christi omnem actionem,
« motum, assensum voluntatis, tametsi li­
« berrime agentis : efficaciter, inquam,
« causalitate physica, seu proprie dicta. Id
« plane significant hæ Christi voces apud
« Joan. 5: Non possum ego a me ipso facere
« quidquam : et cap. 8 r A me ipso facio ni­
« hil : et iterum: Si ego glorifico me ipsum,
« gloria mea nihil est ; et cap. 14 : Pater
« in me manens ipse facit opera ; et cap. 16:
« Opus consummavi, quod dedisti mihi, ut
»

DE GRATIA EFFICACI.

■
u
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
σ
«
α
«
«
ti
«
«
«

faciam. At sane si quis diceret divinitatem, ipsumque Dei Verbum suasorie tantum operari motum voluntatis inChristo,
videretur haud salis recedere a Nestorio
Christum in duas dividente personas, uti
plenius ostendimus cum de gratuita prædestinatione ageremus. Jam si ita res habet in Christo : ergo et in nobis. Et si
efficax illa divinitatis operatio libertatem
ab humana Christi voluntate non excludit : ergo neque a nostra. Hoc argumento
ab exemplo Filii Dei utitur Franco tom.
10, de gratia Dei, et ante eum August.
tract. 105, in Joan, ad illud : Opus.consummavi, quod dedisti mihi, ut faciam.
Non ait, Jussisti; sed, Dedisti : ubi com- .
mendatur evidens gratia. Quid enim habet, quod non accepit etiam in Unigenito
humana natura? An non accepit, ut πι­
hil mali, sed bona faceret omnia, quando
in unitatem personae suscepta est a Verbo,
per quod facta sunt omnia ? Item hoc re­
quirebat virtus perfectissimae humilitatis
in Christo, ut omnia humanitatis suae
bona referret ad divinitatem , ut authorem. »
liiustra185. Potestque exemplum amplius roboluridci-i rari. etenim ijcet Adversariis concedereexc-ίθ-,
’
pium, mus, Patrem non obligasse rigoroso prae­
cepto Christum Dominum ad subeundam
mortem, nihilominus Pater prædiffinivit
absolute ejus mortem, et omnes illius cirAc!<r. •i.cumstantias, ut aperte constat Actor. 4, ubi
dicitur : Convenerunt in civitate ista adver­
sus puerum tuum Jesum Herodes, et Pontius
Pilatus cum gentibus, et populis Israel facere
qux manus tua, et consilium tuum decreve­
runt fieri. Rursus Christus Dominus a primo
suae conceptionis instanti cognovit per scien­
tiam beatam voluntatem Patris, qua eum,
ipsi non parcens, decreverat pro nobis om­
nibus tradere, ut tenet concors Theologo­
rum sententia. Hac autem suppositione
præmissa, quae omne exercitium voluntatis
humanæ antecessit, non poterat Christus
Dominus petere dispensationem a Patre,
nec velle voluntate absoluta, et consequenti
carentiam illius suppositionis ; nam velle
oppositum voluntatis divinae absolutae , et
evidenter cognitæ, est actus otiosus, impru­
dens et temerarius, ut communiter docent
Theologi 1, 2, quxst. 19, art. 9 et 10; unde
nequit convenire Beatis, et multo minus
Christo Domino. Rursus, non poterat Chris­
tus componere carentiam acceptationis mor­
tis cum prædicta suppositione : tum quia

falsilicaret scientiam beatam : tum quia
frustraret absolutam Patris voluntatem; et
utrumque est impossibile. El nihilominus,
his omnibus non obstantibus, habuit potes­
tatem ad non acceptandam mortem ; siqui­
dem eam libere, et meritorie acceptavit.
Ergo non omnis suppositio antecedens,
quam quis nequit auferre, vel cum aliquo
extremo componere , tollit potestatem ad
ipsum extremum, quæ requiritur ad libere
agendum, nempe potestatem antecedentem,
et in sensu diviso, quæ respicit extremum
secundum se, et praecisum a circumstantiis
ipsi accidentalibus, cujusmodi sunt opposi­
tum fuisse præ liffinitum a Deo, vel fuisse
praecognitum a Christo. Et ratio est, quam
tradit D. Augustinus, nempe hæc non fieri
exfatali determinatione voluutatisad unum, VJ.
sed ex ordinatione efficaci Dei , qui taliter
infert unum actum, ut relinquat potestatem
ad ejus oppositum ; nam vult eflicaciter et
actum fieri, et libere fieri, et utrumque se­
quitur infallibiliter. L'nde exponens illa ‘
verba Joan. 27 : Pater, venit hora, etc. in­
quit tract. 104 : « Ostendit omne tempus, el
α quid, et quando faceret, vel fieri sineret,
« ab illo esse dispositum, qui tempori sub­
it ditus non est; quoniam quae futura erant
α per singula tempora, in Dei sapientia cau« sas efficientes habent, in qua nulla sunt
tempora. Non ergo credamus hanc horam
« fato urgente venisse, sed Deo potius ordi« nante, juxta verba ipsius Christi Luc.22:
« Filius hominis, secundum quod d illi nilum
« est, vadit, n Sed de his latius agemus in
Tractatu de Merito disp. 1, dub. 2, et fusius
adhuc in Tractatu de Merito Christi, ubi
varias Adversariorum evasiones confuta­
bimus. Modo sufficiat hoc exemplum sup­
ponere ex communiori Theologorum doc­
trina, cui subscribit Suarez tom. 1, in 3
part. disp. 31, sect. 3, circa finem / quamvis
non valde consequenter ad alibi scripta,
præsertim in opuscul. lib. 1, cap. 12 et 13.
186. Quinto eadem minor suadetur : quo- Qaimj
niam donum confirmationis in gratia est^æ.
quaedam suppositio antecedens, quam con-P^-1
firmatus non potest auferre, nec cumcaren-uuinu?
tia adimpletionis præceptorum componere;
el nihilominus praedictum donum non au­
fert a confirmatis in gratia potestatem ad
non adimplendum præcepta :.ergo non om­
nis suppositio antecedens, quam quis nequit
auferre; vel cum aliquo extremo conjun­
gere, tollit potestatem ad illud extremum.
Minor liquet ; nam confirmati in gratia
libere,

DISP. VU, DUB. IV.
libere, el meritorie ad i mplent præcepta : sed
libertas non consistit absque potestate ad
oppositum : ergo confirmati in gratia ha­
bent potestatem ad non adimplendum præ­
cepta. Major vero suadetur quoad omnes
partes ; nam in primis donum confirma­
tionis collatum v. g. B. Virgini, antecessit
omne exercitium liberum voluntatis ejus ;
siquidem a primo suae conceptionis instanti
fuit ingratia confirmata : ergo voluntas B.
Virginis non potuit impedire, quin Deus
ipsi misericorditer ptedictum donum con­
ferret. Rursus effectus formalis doni con­
firmationis in gratia est firmare volunta­
tem in bono, ut deinceps non separetur a
Deo per peccatum mortale : ergo B. Virgo
non poterat, saltem potestate consequenti,
auferre, vel a se excutere donum confirma­
tionis : immosi prædictum donum abjice­
ret, eo ipso convinceretur non accepisse
irædictum donum. Tandem donum conirmationis importat gratiam sanctifican­
tem cum quodam peculiari modo participa­
tionis gratiæ consummate, ratione cujus
confirmatus in gratia est minus peccabilis,
quam cæteri justi, imo quam alii electi, qui
habent donum perseverantiæ, ut supra (Zisyi.
3, dub. 11, § 5, exposuimus : ergo sicut jus­
tus, et electus nequeunt cum gratia, et dono
perseverantiæ conjungere carentiam adim­
pletionis praeceptorum ; ita et multo ma­
gis, confirmatus in gratia est impotens ad
•eam carentiam componendam cum dono
confirmationis. Nec hic valet recursus ad
scientiam mediam dirigentem · Deum, ut
constituat hominem confirmatum in gratia
in eis occasionibus, in quibus adimplebit
præcepta, avertatque ipsum ab occasioni­
bus peccandi; quoniam si confirmatio ita
explicetur, nihil addit supra perseveran­
tiam omnibus electis communem, et sub­
inde non erit speciale privilegium B. Vir­
ginis, et Apostolorum; nam illa directio
etiam intervenit in dono perseverantiæ fi­
nalis, ut consideranti constabit. Admittenda
ergo necessario est aliqua perfectio intrin­
seca, vi cujus confirmatus in gratia firme­
tur in bono, et impeccabilitatem Beatorum
saltem imperfecte participet, ut loco citato
declaravimus. Et ita urget exemplum ex
dono confirmationis assumptum.
187. Sexto , et ultimo probatur eadem
minor : quoniam Spiritum sanctum specia­
liter assistere Scriptoribus sacris, et Summo
Pontifici diffinienti res Fidei, est quædam
suppositio antecedens, quam ipsi non pos­

125

sunt impedire, nec valent componere cum uitim
carentia
actus
scribendi,
vel diffiniendi
, <tlr \C3l1
<
1 <
·
«
quando, et ubi necessarium est ad conser-ptosnpvationem Ecclesiæ; et nihilominus Scripto-‘n&cu
res Canonici , et Summi Pontifices habent p'*™™
potestatem ad non scribendum, vel non d if- cis.
finiendum : ergo non omnis suppositio an­
tecedens, quam quis nequit tollere, vel cum
aliquo extremo conjungere, aufert potesta­
tem ad prædictum extremum consideratum
secundum se, et in sensu diviso, ut requi­
ritur, et sufficit ad libertatem. .Minor cons­
tat : tum ex doctrina D. Thom. 2, 2, quæst.
173, art. 3, et super 1, ad Corinth, cap. 14,
led. 6, quem sequuntur communiter Theo­
logi : tum quia ex opposito fieret, Scripto­
res Canonicos, et Summos Pontifices non
habere meritum in ejusmodi actionibus,
nec se gerere libere, sed ad instar arreptitiorum, quod est absurdum. Minor quoad
omnes partes simul ostenditur ; quoniam
illa assistentia Spiritus sancti non ordinatur
per se primo ad bonum Scriptoris, vel Pon­
tificis, sed ad bonum universale conserva­
tionis totius Ecclesiæ : quod bonum proportionaliter deficeret non scribendo, et
diffiniendo vera, quando, et ubi oportet; si­
cut scribendo , et diffiniendo falsa : ergo
cum illa assistentia Spiritus sancti componi
nequit, vel quod Scriptor Canonicus , et
Pontifices ipsam impediqnt, vel quod simul
cum illa conjungant carentiam praedicto­
rum actuum. Hoc exemplum, quamvis aliis
verbis, et non adeo urgenti forma, propo­
nit M. Lorca disput. 22, de gratia, § Potest Lorca
tertio, ubi loquens de actionibus Scripto­
rum, et Prophetarum, inquit : « Has enim
« fuisse actiones liberas, et valde merito« rias scribentibus, negare non possumus:
« esset enim incidere in errorem Priscillæ,
« et Montani, quem referunt Hieronym.in
« prologo super Nahum, et Epiphanius lib.
« 2, hæresi 48 , qui asserunt Prophetas
« fuisse arreptitios, qui non libere, necin« telligentes loquerentur. Has autem actio« nes fuisse primario ex divina motione,
« de Fide est ; quia propterea Deus censetur
« primus author divinæ Scrip'uræ. Fuisse
« vero hanc motionem physicam, et non
« moralem tantum, videtur certum ; quia
« asserere Prophetas, et sacros Scriptores
« moralibus persuasionibus, quæ ad sin« gula verba adhiberentur, fuisse inductos
« ad scribendum, nec facile intelligitur,
« nec a fictione videtur distans : et ideo
« Psalm. 11, dicitur : Lingua mea calamus

1

126

DE GRATIA EFFICACI.

scribæ velociter scribentis. Quod ergo in
possint eas omittere omissione negativa, et
hoc casu contingit, idem in aliis multis
secundum se. Et in hoc stat rubur exempli
actionibus , ut conversione Latronis, et
supra positi,
similibus. credendum est evenisse. »
189. Quod amplius explicatur evertendo mjJ»
188. Nec satisfacit responsio Suarii lib.
in hoc casu illam gratiam congruam ex ,B.W
• .·
1
-,
.
I.
M«U>.
5, de auxiliis, cap. 24, num. 22, ubi totum
praescientia, ad quam Suarius ubi supra
hoc negotium reducit ad gratiam congruam,
recurrit. Quoniam cum Deus per scientiam
et ad directionem Spiritus sancti mentem
mediam prævidit Scriptores Canonicos scri­
Propheta?, vel Scriptoris interius illustran­
bentes sacram Paginam, et Summos Pon­
tis : quoniam, ait ille, libere agebant ; et
tifices diffinientes materias Fidei, vel ex
ideo non prædeterminabantur physice ad
parte antecedentis, et conditionis, sub qua
hujusmodi operationes.
prævidebatur eventus, ponebatur infalli­
Hæc, inquam, responsio non enervat vim
bilis assistentia Spiritus sancti, vel non,
exempli supra positi. Tum quia petit prin­
Primum non potest admitti ab Adversariis,
cipium, dum respondet ideo Scriptores, et
quia juxta illorum principia nequit subse­
Prophetas non moveri physice, quia libere
qui actio libera, si ponatur aliquid antece­
agebant; cum tamen exemplum ad hoc in­
dens infallibiliter cum actione connexum,
ducatur, ut probetur motionem physice effi­
et determinatum ad illam, qualiter se ha­
bet assistentia Spiritus sancti non directa
cacem non tollere potentiam ad oppositum,
per scientiam mediam. Si autem dicatur
ac proinde nec libertatem. Tum etiam, quia
secundum, sequitur et in statu absoluto
modo non facimus vim in eo, quod auxi­
Scriptores sacros exarasse, et Pontifices diflium efficax moveat physice, vel moraliter
finiisse absque speciali assistentia Spiritus(de l.oc enim agemus dub. seq.) sed solum in
sancti, atque ideo corruere illorum authoeo, quod nec impediri, nec componi cum
dissensu valeat; et nihilominus relinquat ! ritatem. Nam ab eisdem principiis absolute
potestalem ad oppositum. Hoc autem suffi­ ■ positis dependet consensus in statu absoluto,
a quibus sub conditione positis dependet in
cienter explicatur exemplo assislentiæ Spiritussancti cum Pontifice, et Scriptore Ca­
statu conditionato, ut sæpius dub. prxced.
declaravimus : ergo si in statu conditionato
nonico, non solum ne errent dicendo fal­
sum, sed ne omittant dicere verum, quando, j non ponitur assitentia Spiritus sancti ex
et ubi oportet ad communem utilitatem
parte conditionis, a qua dependeat actioscribendi, vel diffiniendi, neque a praedicta
Ecclesia?.Hujusmodi autem assistentia, quo­
assistentia dependebit in statu absolulo.
quo modo explicetur, tanta, ac talis est, ut
neque impediri possit, nec cum carentia
Immo vero, si tota certitudo sacræ Scrip­
prædictarum actionum componi, juxta il­
turæ reducitur ad infallibilitatem ex prælud Christi Domini Matth. 16: Dortx inferi
scientia Dei praevidentis, quod quis non er­
rabit, sequitur quantum est ex vi hujus,
non prxvalebunt adversus eam : et Lucæ 22:
Ego pro te rogavi, ut non deficiat fides tua.
quamlibet scripturam, in qua non reperilur
Constat enim non minus periclitari Fidem
error, esse ejusdem certitudinis cum illa ;
si Pontifex omittat diffinire verum quando
nam Deus prævidit ipsam exarandam fore
opus est, quam si approbet, et proponat
sine errore, et hac praescientia supposita,
infallibile est, quod errore caret, quamvis
falsa. Et nihilominus non obstante praedicta
id nobis non semper constet. Unde coram
assistentia, possunt Pontifex, et Scriptor
sacer omittere actiones illas scribendi, vel
Deo tam infallibilis authoritalis erit hæc
diffiniendi, potestate utique antecedenti, et
suppositio a nobis modo scripta : Gratiam
in sensu diviso, quæ respicit carentiam ea­
ex se efficacem, defendimus ; quam ista, In
rum actionum secundum se; non vero po­
principio creavit L eus coelum, et terram, et
testate consequenti, quæ respiciat eam catota sacra Scriptura. Quo quid ineptius ? Ne
rentiam ut impedientem bonum totius Ec­
ergo hoc dicamus, asserendum est Scripto­
clesia? , ut supra dicebamus de libertate
res sacros praeventos, et adjutos esse speciali
Christi Domini in adimplendo praecepta.
Spiritussancti assistentia, ratione cujus non
Sicut enim nullus homo potest evertere
poterant potentia consequenti, et in sensu
Ecclesiam a Deo fundatam : ita nec Ponti­
composito, vel scribere falsa, vel omittere
fex, nec Scriptor possunt omittere actiones
vera, quæ intendebat Spiritus sanctus ma­
diffiniendi, vel scribendi, quatenus earum
nifestare. Qua ratione Scriptura ab eis exa­
carentia bonum Ecclesiæ destrueret; licet
rata, quatenus respicit ipsos prout sic af­
fectas
«
«
«
«

DISP. VII, DUB. IV.

(edos, et Spiritum sanctum prout sic rno- I admodum familiarem, si singulorum AuIhorum, quos pro se allegant, dicta, et verba
ventem, habet authoritatem infallibilem,
referremus. Sed quia hoc negotium moles­
quæ superat omne verbum humanum. Et
tissimum est, et non adeo necessarium,
nihilominus libere scribebant, ut constat
jamque in eo haud levem navarunt ope­
evdictis. Ex his ergo, et aliis exemplis, quæ
ram Alvarez lib. Respons. cap. ],anum.
omittimus, salis liquet, non omnem suppo­
50. Zumel torn 2 Variarum, disp. 5, et qui­
sitionem antecedentem, quam quis auferre
dam alii Thomistæ, qui expensis antiquo­
non potest, vel cum aliquo extremo conjun­
rum Authorum sententiis, ac verbis, satis
gere, tollere potestatem ad praedictum ex­
manifeste ostendunt ipsos nostris Adver­
tremum secundum se, et in sensu diviso,
sariis non suffragari, sed nobiscum sentire:
qualis sufficit ad libertatem ; immeritoque
propterea (et quia id facile constat ex dictis
Adversarios in hoc offendere, cespilare,
dub. prxced. § 7,) ab hoc labore in præsenti
et intricari, ne gratiam ex se efficacem ad­
supersedebimus. Cæterum ne id præteriisse Au[|10.
mittant.
omnino videamur, vindicare nobis breviter resqui
.,
pro nae
oporiet unum, vel alteram ex gravioribusepioione
§ VIII.
Doctoribus, qui allegantur pro adversa opinione . ita enim apparebit, quam fideliter
Refertur opinio contraria.
cæteri referantur. Allegat Algarbiensis D.
Bonaventuram, Scotum, et Waldensem,
«tta- 190. Oppositam nobis opinionem neganCapreolum, Cajetanum, Sotam, et Xistum
κώ.leiu gratiam esse efficacem ex se, et ab in­
Senensem ; sed eos audiamus.
trinseco, tuentur communiter Authores
191. S. Bonaventura tam parum favet d Bona,
Societatis Jesu, et quidam alii moderni. Pro
huic opinioni, ut nostram potius senten- favet,
eadem etiam referunt plures antiquos Sua­
tiam multipliciter amplectatur : nam in 1, SCJJ·.110'
rez tom 3, de gratia, lib. 5, cap. 50, cum sedist. 4, quxst. 2, reducit nobiscum certitu­
(pient, et Alascarenas Episcopus Algarbiendinem prædestinationis, non ad praescien­
sis disp. 2, de auxiliis, part. Ί, ubi pluribus
tiam, sed ad immutabilitatem divinæ vo­
relatis, num. 12, concludit : « Ego rixari
luntatis ordinantis nostræ prædestinationis
« non amo, sed illud tantum in memoriam
effectus. Et dist. 47, quxst. 1, concludit,
« revocandum puto, quod alibi non semel
voluntatem Dei nullo modo posse superari,
j animadverti, eos omnes Authores, qui
nec cassari ; sed necessario impleri: solvit« voluntatem nostram in operibus pietatis,
que argumenta contraria per distinctionem
« et ad justificationem pertinentibus libeconsequentia?, et consequentis, quæ familia­
« ram, et indifferentem ad operandum, et
ris est omnibus Thomistis, et traditur a D.
s j e non operandum relinquunt, necessario
Thom. quæst. 21, de veritate, art. 1. Et
Ί nobiscum senlire,nostraque esse in clasideo, inquit ille, est ibi necessitas consequen­
« se. » Quod si res ita se habet, necessario
hanceandem opinionem sequuntur Alvarez,
tia;, sed non consequentis, quia non mutat
eventum rei ; imo vult Deus, quod eveniat
Ledesma, Navarrete, aliique rigidiores gra­
tis ex se efficacis assertores, et omnes Thoconsequens contingens. Et in 2, dist. 26,
mistæ, Scotistæ, atque Catholici Doctores ;
quxst. 6, duo asserit valde notanda, quæ
solumque disceptabitur cum Manichaeis,
opinionem nobis contrariam evertunt; nam
Calvinistis, et Lutheranis, aliisque haereti­
in primis docet, gratiam esse principalem
cis libertatis nostræ inimicis : nam omnes
motorem ; voluntatem vero pedissequam :
Catholici praedicamus voluntatem liberam,
deinde dicit, gratiam non solum agere in
et indifferentem ad operandum, et non ope­
operationem, sed prius agere in volunta­
tem. Verba S. Doctoris Seraphici sunt:« Di­
randum ; et oppositum ab haereticis tantum
te cendum, quod absque dubio, sicut aulhoasseritur. Hincque judicabit prudens Lec­
« ritales Sanctorum dicunt, necesse est
tor, quanti facere debeat illorum Authorum
allegationes, qui ubi legerint quempiam
« ponere liberum arbitrium a gratia mo« veri, excitari. Ab ipsa enim gratia opeDoctorem asserere gratiam efficacem non
tollere libertatem, stalim eum sub proprio
« rante praevenitur, et a coopérante ad
vexillo consignant, quasi gratiæ ex se effi­
« opera meritoria elevatur-, ita quod res­
cacis hostem, et pro scientia media triaet pectu operis meritorii gratia est sicut
rium. Quem ineptum citandi modum evi­
« principalis motrix, et voluntas est sicut
dentius ostenderemus esse Adversariis * « pedisequa. » Et deinde subdit : « Sicut

128

DE GRATIA EFFICACI.

lumen non solum operatur cum aere, sed
etiam operatur in ipsum aerem ratione
continuationis cum suo fonte : sic etiam
gratia non solum operatur cum libero
arbitrio, sed etiam operatur in liberum
arbitrium, et liberum arbitrium movet.
Unde non est aliud dicere, gratiam libe­
rum arbitrium movere, quam gratiam
esse Spiritus sancti instrumentum ad
movendum liberum arbitrium. » Unde
Petrus Trigosus, qui commentarios super
nt’·'·! d Bonaventuram scripsit, nostram sentendisrpaii .
.
,r
.
.
•finir, tiam aperte docet, et in contrariam acriter
tomLe.invehitur in 1 part. quæst. 14, art. 6, dub.
diau;e!-2. et quæst. 15, art. 2, dub... et quæst. 18,
'cart. 2. dub. 2. el art. 6, dub. 2, et art. 8,
■ dub. 3. Idem etiam juxta mentem S. Dcctoris asserit Bon aventura Legioniensis in
Concordia Bouaventuræ, et Thomæ, 1 pari,
quæst. 19, art. 8. dub. 1, conclus. 14, et
quæst. 22, art. 2, dub. 1. ubi concludit: « Ex
■ dictis inferri potest, hunc modum expli­
candi perfectionem divinæ providentiæ
. circa res creatas esse convenientiorem,
et tante Majestati aptiorem ; illo quippe
concedimusomnes omnium creaturarum,
quantumvis vilium actiones, et motus »
(si peccatum excipiatur) « prædiiBniri, et
praeordinari in finem ab ipsa intentum ;
sicque ad oculum universalior, et distinc­
tior apparet cura, quam de qualibet re,
etiam vilissima habet. Ille vero Lessii n
iac proinde Molinæ, Suarii, et aliorum so­
ciorum) « nonnulla, et incerta, et antiquio­
ribus Theologis incognita proponit ; nec
< satis dependentiam uniuscujusque entis
< a primo explicat, vel etiam quomodo in
• illum ordinetur. Primo enim actus ille
scientiæ conditionatæ a prioribus Theo■ logis rejicitur, etc. » Similia repetit art.
4, seq. dub. 2, et quæst. 14, art. 3, dub. 4 et
5, et seq. Ex quibus liquet, D. Bonaventu­
ram Molinistis non favere, cum tam ipse,
quam ejus commentatores, et discipuli op­
positum doceant.
192. Scotum pro nobis stare satis mani­
Seoti;.'
iujpua- feste, ut existimamus, liquet ex dictis dub.
navit
scien­ prrced. §7, num. 101, ubi tam ipsum, quam
tial). i. e
’ nobilissimos quosque ejus discipulos osten­
diam c
ejus dimus scientiæ mediae, et his-, quæ ab ea
usum.
dependent, adversos esse. Addimus insuper,
subtilem Doelorem in 1, dist. 39, quæst. I,
§ l’bo de contingenti, nostram doctrinam
perspicue tenere, et reducere totam certi­
tudinem tam divinæ scientiæ, quam prae­
destinationis ad efficaciam, et immutabili­

tatem divinæ voluntatis : inquirens enim
quomodo cum contingentia effectuum stet
simul certitudo scientiæ Dei, inquit : « Hoc
« potest poni dupliciter. Uno modo per hoc,
« quod intellectus divinus videt determi« nationem voluntatis divinæ, videlicet il« lud fore pro A, quia voluntas illa illud deu terminat fore pro eo ; scit enim illam voa luntatem esse immutabilem, et non imα pedibilem. » Deinde secundum dicendi
modum, qui revera non differt a primo,
sed ipsum magis declarat, statim proponit,
et concludit : a Voluntas eligens unam ρητ­
ά tem, scilicet conjunctionem istorum pro
α aliquo nunc, in re facit illud determinate
·> esse verum : hoc erit pro A. Hoc autem
α existente determinate essentia est ratio
» intellectui divino intelligendi istud veu rum. » Quo nihil pro nobis expressius 1^,
dici potuit, nihil gratiæ ex sola præscientia^^
efficaci magis adversum. Unde præler Sco- Ba­
tistas loco supra citato relatos, nobisenm'“i’
sentit Franciscus de Herrera, Theologus
Salmanticensis Ordinis Seraphici, et insi­
gnis Scotista in 1, disp. 15, quæst. 8.. et disp.
24. pag. 751. Ubi concludit, Deum præmovere efficaciter, et efficienter voluntatem
nostram per auxilia gratiæ. Et consequen­
ter ad hanc doctrinam in 2, disp. 38, quæst.
6, sequentesstaluit conclusiones : « 2. Vo­
ir Juntas divina ad quamcunque actionem
« realem causæ secundae concurrit cum
« illa, prius attingens effectum prioritate
« causalitatis, quam causa secunda. 5. Vo­
ir Juntas divina in ratione potentiae exe­
rt quutivæ præmovet voluntatem creatam
ad omnem actionem ipsius voluntatis,
v quatenus est actio realis (etiamsi sit pec« cati) præmotione physica. 6. Voluntas
α divina prædeterminat voluntatem nos­
ti tram ad omnem actum virtutis studio« sum. et referibilem in Deum, prædeter« minatione physica, et morali. » Andreas
etjam a Vega insignis Theologus Scotista
lib. 6, in Trident, (cui interfuit) cap. 5, 6,
7 et 8, egregie nostram doctrinam confir­
mat, et cap. 9, inquit : α Illud serio, et
« magna attentione advertendum est, du« plicem asseruisse Patres in 5 cap. gra­
ti tiam. qua disponimur ad justificationem,
α excitantem, et adjuvantem. Excitat nam« que Deus vocatione sua sancta, et illumi« natione, ut surgamus a peccato. Neque
« contentus excitare, quadam nobis ignota
« suæ virtutis applicatione (preme verbum)
« et nostrae voluntatis mirifica inclina­
tione,

DISP. VII, DUB. IV.
lione.et inflexione benigne nos adjuvat,
e ut consentiamus, el obediamus vocationi
<. suæ. » Adversarii autem posita gratia
vocationis, non aliam gratiam applica­
tionis, inclinationis, et inflexionis exspec­
tant, ut voluntas præbeat consensum ; sed
potius dicunt, voluntatem creatam appli­
care auxilia sibi collata, et cum operatione
conjungere, hacque ratione efficacia red­
dere. Unde Molina in concordia quzst. 14,
disp. 37, in principio, aperte fatetur, Vegam
nostram docuisse assertionem locis supra
citatis. Videat ergo Lector, pro quibus stet
Doctor Subtilis, qui tam aperte, et perse,
et per discipulos nostram assertionem con­
firmat. Nec in hoc amplius immorari oporf^tet, cum ipse Suarez ubi supra, cap. 50,
num. 4, de patrocinio Scoti quasi desperans,
fateatur satis ingenue : « Propter quod fa1 teorin his verbis multum favere Scotum
« illi sententiæ, quæ affirmat esse possibi« lem prædeterminationem, quæ imme« diate fit per voluntatem divinam abso- lutam, et efficacem, immediate influen1 tem in actum voluntatis humanæ, salva
i libertate ejusdem actus voluntatis humao nae. Sed in hoc non probamus ejus sententiam, etc. » Et totum numerum sic
concludit :Optarem autem mentionem
« aliquam illius scientiæ conditional® »
(nempe mediæ) « magis expressam apud
α illum invenire. »
Κ1Γ:1 193. Venerabilis Doctor noster Thomas
££ Waldensis contra Wiclefum divinæ, et
•?zri· humanæ libertatis hostem, atque Lutheri,
**'■ et Calvini præcursorem, gloriose adeo de­
certavit, ut merito in hac controversia
parti, cui subscripserit, maximum aulhoritatis robur existimetur adjicere. Præserlim cum ejus opera laudata, approbata, el
commendata fuerint a Summo Pontifice
Martino V, et ab Universitate Parisiensi,
ut constat ex epistola, et approbatione, quæ
prostat in editione Salmanticensi anni
1557. Hunc vero eximium Patrem adeo
expresse stare pro Molinistica sententia
existimat Suarez,-ul velul triumphans in
lom.2, de gratia, lib. 5, cap. 48, num. 21,
dicat : « Non oportet autem verba ejus re­
ferre, aut ponderare, quia et rem ex pro­
fesso disputat, et acriter invehitur in
quosdam Magistros, qui periculose, ut
■ ipse ait, necessitatem antecedentem ex
efficacia divinæ voluntatis prævenientem
in actibus voluntatis humanæ jam tunc
introducere conabantur, et per hoc, ut

120

« ipse judicat, concordiam libertatis hu« manæcum operatione divinæ gratiæ, et
σ voluntate impossibilem reddebant. Et
« ideo quamvis in libro de Auxiliis hujus
« viri testimonio usus fuerim, nihil contra
« ab Adversariis dictum, vel objectum
« est. »
• Sed antequam Suario respondeamus,
oportet breviter ostendere Waldensem alienum prorsus esse a sQientiæ mediæ prin- docuii
cipiis, eaque apertissime debellare·, hinc
enim apparebit, illum gratiam ex se effica-mcd,‘o.
cem docuisse : nam annuente, et decernente
Suario, quiscientiæ mediæ nonsubscribunt,
auxilia ex se efficacia compelluntur admit­
tere. Porro Waldensi ignotam, imo ingra­
tam præscientiam illam fuisse, haud obs­
cure apparet legentibus ejus opera. Primo,
quia Waldensis nihil magis curavit, quam
sententias Patrum, et antiquorum Scholas­
ticorum fidelissime amplecti; erat enim
antiquitatis humillimus venerator. Unde
primo volumini inscripsit titulum, Doctri­
nale (idei antiquæ, seu prisez ; et frequen­
tissime inculcat se non aliter respondere
Wiclefo, quam Veteres responderant Manichæis : et lib. 1, cap. 21, hac modestia utens
ait : Ignoscat mihi Deus, paratus sum hoc
credere, si sic velit Ecclesia. Sed quia anti­
quus Doctorum chorus, quantum vidi, sub
pxna infidelitatis injungit oppositum, idcirco
timidus lapsus mei sequor antiquos. Constat
autem scientiam mediam, et ejus usum la­
tuisse antiquos Doctores, vel saltem ipsis non
placuisse, ut constat tum ex spontanea con­
fessione ejus inventoris, aut exsuscitatoris
Molinæ; tum ex aliis pluribus indiciis, quæ
dub. prxced. § 7, et alibi expendimus. Ergo
incredibile est, Thomam Waldensem sum­
mum antiquitatis cultorem scientiam me­
diam amplexatum fuisse- Secundo, quia ar­
gumentum Wiclefl idem erat cum illo, quo
nunc Calvinistæ, et nostri adversarii utun­
tur ad probandum, voluntatem Dei antece­
dentem, et efficacem, atque auxilium ex se
efficax evertere libertatem, ut constat ex
ipso Waldensi lib. cit, cap. 23, ubi ait : Λ/tendite quid Wiclef concludit- : Oportet pro­
positum Dei necessario impleri ; et ideo omne
futurum evenit necessario. Cui argumento,
cum posset occurrere per principia scientiæ
mediæ, quæ nullum Dei propositum ipsam
præveniens admittit, id tamen non facit, sed
recurrit ad communem D. Augustini, et
Thomistarum solutionem, nempe quod si­
mul cum illa certa fuluritione stat potestas

130

DE GRATIA EFFICACI.

ai oppositum, et ita non omne futurum
evenit necessario. Unde ait : « Non est ali« qua Dei providentia, determinatio, sive
« praescientia firmior, vel necessarior verbo
« divino: sed etsi Dominus aliquid praedixit,
« oppositum potest succedere in effectu :
« ergo et divinae determinationis potest op­
ii positura evenire. ■> Et infra : «Absit, utfal« lacera dicamus Dei determinationem, si« cut nec fallibilem prophetiam : sed hoc
« solum sequitur ex praemissis, quod divina
« praescientia nullum arctat, neque ejus
« providentia quemquam obligat ad seque« lam. » Non ergo scientia media usus fuit
Waldensis, nec illi favet.
observa194. Terito, et urgentius : quoniam Sauæu'eaÎ pientissimus iste Doctor duas tantum in
WalDeo distinguit cognitiones circa objecta
densis
in huc creata : aliam, qua cognoscuntur possibilia,
materia
quam vocat simplicem inteUigenliam ; aliam,
qua cognoscuntur certo futura, quam appel­
lat prxscienliam, ut constat ex lib. citato,
cap. 26, ubi inquit : « Respondet mater
« Ecclesia objectum adaequatum divinæ
« præscientiæ esse futurum de certo secun« dum quod tale, id est, quod est de certo
« futurum, non ut est futurum solum de
« possibili, vel de modo contingenti, qualiter
« multa possunt esse futura, quæ nunquam
« erunt; et ideo nec ipsa præscitasunt pro« prie, sed intellecta sunt a Deo simplici
« intelligentia, quæ non dicitur scientia,
« vel præscientia, nisi forsitan abusive, λ
Itaque omnia quæ statum possibilitatis non
egrediuntur, docet per simplicem intelligentiam cognosci ; quæ vero supra possibi­
litatem addunt futuritionem, asserit per
præscientiam attingi. Videamus igitur quid
intelligat per præscientiam, et sic agnosce­
mus, an scientiam mediam admittat, an
eam excludat. « Notandum est, inquit, quod
« præscientia aliquid plus dicit in Scriptu­
re. ris,quam vulgo concipitur. Non enim est
π præcognitio tantum rei futuræ, quia sic
« parum distaret a notitia ideali; sed est
« præcognitio rei cum applicatione odii,
« vel amoris: odii scilicet, cum præscientia
« cum reprobatione convertitur; amoris
« vero, quando cum prædestinatione conAperte « fertur. » Ubi, ut vides, præter cognitiosdcfh nem «mplicis intelligentiæ, non admittit
tiam me-nisi cognitionem præscientiæ : et rursus
hanc dicit non esse puram praecognitionem,
sed importare applicationem voluntatis di­
vinæ ad amorem, vel odium. Ergo eviden­
ter excludit scientiam mediam; hæc enim,

ut ejus patroni docent, est pure speculativa,
et mera præcognitio futurorum, quin perse
petat aliquem actum exercitum, et applica­
tum voluntatis divinæ.
Quarto, et ultimo ; quia inter varias solutiones, quibus refert Doctoressui temporis,^,
argumento Wiclefioccurrisse,quandampro- jic!
ponit, quæ vel sapit scientiam mediam, vel
ab ipsa nihil distat. Illam autem rejicit
cap. 45, his verbis : « Insto et pro priori se« quela, quia concludit, Petrum posse face« re præscireeum ad gloriam. Quod ego non
« video, quia sic divina operatio immanens
« dependeret ex futuro opere creaturæ :
« quod non admitto, licet hoc sapiat Arma­
canus de quæstionibus Armenorum. » Et
infra : « Quod ergo conceditur sine omni
.< inconvenienti a quibusdam, mens audire
« perhorret ; et magis ideo, quod non opor« tet, si Logica tenaciter servaretur cum
« naturis rerum. Quod scilicet creatura
« potest impedire divinum propositum ;
« quod potest facere ne velit, quod ab æter« no volebat. « Id autem libentissime con­
cedunt scientiæ mediæ patroni ; nam Deus,
inquiunt, fit proxime potens decernere ac­
tus liberos per eorum præscientiam, quam
voluntas creata impedire potest : et hac ra­
tione dicunt, divinam præscientiam, et
decretum non officere libertati. Prosequi­
tur Waldensis referens et refellens quæ
concedebat illa responsio : « Quod creatura
« potest facere, quod Deus nunquam præsci« vit eum ad pœnam, qui de facto sic præsci« viteum ab æterno, sine cunctatione decli« no, abnego, et procul devito. Sed istis con« cedo, Deum præscire istum posse salvari
« qui est præscitus, et præscitum ad pœnam
« præscire posse ad vitam : et hoc de omni« potentia Dei dicens super illud Psalmi :
l
« Mutabis ea. et mutabuntur, tu autem
« idem ipse es. » Et hæc breviter adnotasse
sufficiat, ut constet, Venerabilem Waldensem jam tunc procul odorasse scientiam
mediam, eamque vel in semine suffocasse;
atque independenter ab ea Wiclefi argu­
menta, quæ postea reassumpsil Calvinus,
et assumunt nostri Adversarii, diluisse.
195. A’eniamus jam ad illam sententiam,
cujus meminit Waldensis, et quam Suarius serii,
putat esse eandem, quam nunc prosequun-0^.
tur Thomiste. Illam vero sic proponit lib.
citato, cap. 25 : «Necessitas ergo antecedens
« non compatitur libertatem ; et ideo ipsa
« non convenit humanis effectibus. Pericu« lose ergo, ut mihi videtur, quidam magni
viri
it

DISP. VII, DUB. IV.
< viri necessitatem islam præcedcntem po. nunt inhumanis operibus, etiam et quod
« fluat a voluntate Dei. Maxime cum anti« quis Ecclesiæ Patribus nihil consonans
, reperire possunt, cum conantur : et illud
« quod adducunt, Cor rogis in manu Domi• ni, et quocumque voluerit, inclinat illud,
. ipse textus exponit inlelligi de necessitate
« tractionis, et inclinationis ; non autem
. de necessitate illa, quæpræceditsecundum
< Anselmum, et secundum quam voluntas
» necessario agit; nec potest aliter agere,
« etiamsi vellet, secundum Augustinum. »
;v:i Hæc Waldensis, ex quibus nescimus, qua
Bf prudentia consuerit Suarez illum jam olim
traduxisse Thomistas gratiæ ex se efficacis
propugnatores. Nam magni illi viri, quos
Waldensis citat, ponebant ex efficacia divi­
næ voluntatis derivari necessitatem ante­
cedentem, secundum quam voluntas creata
necessario ageret, et aliter agere non vale­
ret. Id justissime reprehendit Waldensis,
i.lpotequod nostram libcrlalerp evertit. Sed
quid hoc ad Thonjistas, qui cum gratia ex
seelficaci ad uhum actum docent simul co­
existed potestatem proximam ad opposi­
tum? Plus quam cœlum, et terra distant eæ
opiniones, nec nisi in capacissima Suarii
mente situari potuerunt, ut ab una fieret
transitus ad aliam, et æquali percelleren­
tur censura. Et ne videamur domestica
R adice suffragia, Franciscnm Annatum Jettifc. suitam habeamus arbitrum, Thomistis alias
severissimum. Hic ergo in lib. de liber­
tate inchoata, contra Apologistam Jansenii, cap. 2, § 1, inquit : « Quem invenient
« Janseniani interThomistas,quidixeritvo' luntatem divina gratia prædeterminatam
'Carereproxima ad dissentiendum potentia?
■ Quem dabunt qui distinctionem sensus
-compositi, et divisi sic interpretetur, ut
sensus sit, voluntatem a Deo motam posse
‘ dissentire, quando illa motio abierit, et
■< advenerit alia ? » Et in responsione ad 17
Moulalitii, inquit : « Calvinus ita gratiam
efficacem defendit, ut ab illa nullam aliam
• nobis relinqui libertatem putet, nisi eam
< quæ dicitur a coactione ; cæterum ab ista
«gratia necessitatem imponi, quæ potes·( talem auferat resistendi quandiu gratia
·< perseverat. Catholici Doclores Thomistæ,
i Scotistæ, Sorbonistæ, Jesuitæ inter se con­
sentiunt, gratiam per se efficacem ita ré­
féré voluntatem, ut vim, et potestatem
■< resistendi ei non adimat. » Et in libro cui
titulus, Augustinus a Baianis vindicatus,

131:

lib. 7, in præfatione ait : « Nam quod di« versa sit hæc sententia a doctrina Thomis« larum, ex eo patet, quod Thomistæ gra­
ti tiam quantumvis prædeterminantem,
« cum indifferentia voluntatis, et dissen« tiendi potentia componunt. » Quid ultra
egemus testibus, cum ipsi Adversarii reco­
gnoscant summum discrimen inter opinio­
nem Thomisticam, et sententiam illam,
cujus meminit Waldensis, quam postea sequuli sunt Calvinistæ, et Janseniani ? Unde
minus recte Suarez credidit, Thomistas illa incoraeWaldensis censura subnotari, et compre-1J,'nlia
hendi. Minus etiam recte, sed summa incon­
sequentia, et sui oblitus prædictus Annatus
in libro de scientia media asseruit, Tho­
mistas duo tantum requirere ad libertatem,
videlicet ex parte intellectus indifferentiam
judicii, et immunitatem acoactioneex parte
voluntatis; et in eos formatam existimat
censuram N. Waldensis : oppositum quippe
ultronea illius confessio satis evincit.
19G. Reprehendit ergo, et merito Waldensis eos, qui ex efficaci, et antecedenti Dei vo- densis..
luntate inferebant (sicut modo nostri Ad­
versarii inferunt contra Thomistas), neces­
sitatem antecedentem in nostris actibus, ut
satis liquet ex ejus verbis supra relatis, et
ex his quæ docet cap. 28, ubi ait : Ibi- au­
tem Venerabilis Anselmus, elS. Thomas cla­
rissimo ore dicunt, non esse ibi necessitatem
aliquam praecedentem, sed consequentem, qux
nihil efficit. Ubi illam necessitatem exclu­
dit, quam uterque S. Doctor excludit. Mini­
me vero removet omnem suppositionem
antecedentem, ex qua necessario necessitate
certae, et infallibilis consequentiae inferan­
tur nostri actus. Tum quia illam satis ex­
primit cap. 26, ubi ait : Videant jam magni
illi, qui necessitatem futurorum concedunt,
quod prxdicare, vel prxvidere Dei (quod in
ejus opinione habet adjunctum actum vo­
luntatis divinæ, ut supra vidimus) non
subinfert rebus praevenientem necessitatem
quamcunque, sed solum fut urit ionem de certo.
Tum etiam, quiaD. Anselmus, et D. Tho-D.Anse»
mas, quos citat, hanc suppositionem ante­
cedentem aperte docent : ille quidem in
lib. de Concordia præscientiæ cap. 1, ubi
ait : « Quoniam quod Deus vult, non potest
« non esse, cum vult hominis voluntatem
« nulla cogi, vel prohiberi necessitate ad
« volendum, vel ad non volendum, et vult
« effectum sequi voluntatem, tunc necesse
« est esse liberam, et esse quod vult. » Iste
vero quæst. 24, de Veritate, art. 1 ad 13,

DISP. VII, DUB. IV.

532

DE GRATIA EFFICACI.

inquit : « Ex praescientia Dei non potest
Quid ergo proderit nobis facere, si cuncta fa­
.·· concludi, quod actus nostri sint necessarii
ciat Deus, et merita nostra non attendit, set
necessitate absoluta, quæ dicitur necessi­
gratiam operantis, et velle, et facere ? Respon­
det Augustinus lib. de correpi, et gratia, ad
tas consequentis; sed necessitate condiprincipium : Non se itaque fallant, qui di­
tionata, quædicitur necessitas consequen­
cunt, ut quid nobis prxdicatur, atque prxeitia?. » Quæ distinctio necessitatis conse­
pitur, ut declinemus a malo, et faciamus
quentis, et consequentia? vulgaris, et famo­
bonum, si hoc non agimus, sed id velle, et
sa erat apud Scholasticos antiquos, et ad
quam contendit Waldensis toto illo.libro
operari Deus operatur in nobis ? Sed potius
intelliganl, si filii sunt, Spiritu Dei se agi,
reducere Wiclefistas, qui eam negabant,
dicentes omnia evenire necessitate absoluta. I ut quod agendum esi, agant : et cum egerint,
Tum denique, et praecipue; quia ipse
illi a quo aguntur, gratias agant : aguntur
AS’uldensis
pro gra- Waldensis statuit necessitatem divinae gra- 1 enim, ut agant, non ut nihil agant ; et ad hoc
iexse tiae efficacis, ad quam infallibiliter sequatur
eis ostenditur, quid agere debeant, ut qua iulo
cfhcaci.
nostra operatio libera. Nam postquam in I id agunt sicut agendum est, id est cum dilec­
tione, et delectatione, juslitix suavitatem,
libro doctrinalis Fidei antiquae, libertatem
quam dedit Dominus, ut ejus terra daret
nostri arbitrii contra .Manichaeos, et Wi­
fructum suum, accepisse se gaudeant. ·
clefistas tutatus fuerat, deinceps in libro de
197. Hæc, et alia quæ omittimus, satis rtoi».
Sacramentalibus negotium divinæ gratiæ
manifeste ostendunt, sapienlissimum Waloperosius agit, et plura docet quæ cum prin­
densem alienum prorsus fuisse a scientiæ
cipiis scientiæ mediæ stare nequeunt. I nde
titulo 1, cap. 9, inquit : « Sicut dicit Apos- i mediæ principiis, et nunquam gratiam ex lEi
seefficacem negas-e,sedeam vel expressisse
- tolus, in omni cogitatione, et opere di« camus singuli : Non ego, sed gratia Dei | quando gratiæ causam agebat, vel suppo­
« mecum. Id est, non ego hæc operor, sed I suisse, quando libertatem arbitrii contra
haereticos propugnabat. Ea vero aliquantu­
« gratia Dei mecum : non ego quidem hæc
cogito, sed gratia Dei mecum hæc cogitat : I lum fusius produximus, tum ne pateremur
• imo nec hanc vitam ego vivo, sed gratia ’ nostrum, et adeo gravem Doctorem in ex­
« Dei mecum. Vivo ego, jam non ego : vivit ! traneam abire, vel cogi opinionem : tum ut
Suarii conjecturas evidentius dispellere­
« autem in me Christus. » Cum tamen nos­
tri Adversarii consequenter ad sua princi- I mus ; tum. et præcipue, ne deinceps in lac
parte Thomistis exprobraret silentium.Re­
pia communiter doceant, gratiam non esse
tulit equidem Suarius in opusc. lib. 3, cap.
principium vitale, sive causam operationis
14, Waldensem pro sua opinione, quam
nostræ, quatenus vitalis est; sed solum in­
ipsum tueri dixit lib. 1. doctrin. a cap. 23
fluere partialiter in eam, quatenus superad 28, nullam tamen ejus expendit sentennaturalitatem exprimit. Deinde subdit :
Adhuc tamen agitant illud primum, quia ' tiam, nullum verbum. Unde parum curagloriam coronx promisit vigilantibus, quod ■ rant Thomistæ ei satisfacere, sed generaest promerentibus. Despondeo, quod ille vigilat, ■ lem illam allegationem æquali, et generali
qui Deo vigilat : qualiter vigilat nemo, nisi
silentio spreverunt. Sed non multo post
cui gratia donat vigiliam. Et ipsa vigiliagraobitum Suarii, qui contigit anno 1617,
tiam continet, ratione cujus debetur corona, ' edidit Alvarez libros Responsionum, anno
qux utique est gratia: ut sic gratiæ, non
videlicet 1622, et lib. \,cap. 1, num. 31, §
operibus per se gratia rependatur. Tandem
Veniamus ad Thomistam Waldensem, qui
concludit : Revera non sapiunt hoc dicentes,
fuit vir eruditus, etc. Suarii conjecturis oc­
quanta censura credendum sit, nos nihil ha­
currit, et Thomarn nostrum Augustinianæ
bere boni, quod non accepimus; sed Deum
vendicavit opinioni. Unde non admodum
omnia agere in nobis, non opera tantum, sed
gravis fuit Thomistarum mora in satisfa­
velle ipsum, quod est principium operis, per­
ciendo Adversario.
fectionis, et meriti, juxta Apostolum. Hoc
198. Quod ad Capreolum attinet, faciliuscj^w
ergo si sapèrent, et quod non ex se (pende
adhuc Adversariorum assertumdispellitur:^^.
verba), sed Spiritu Dei aguntur, qui sunt
ipse enim,uti fidelissimus D. Thomædisci1 r
seefiufilii Dei, non confidendum in propriis meritis
pulus, pluribus in locis explicat, et luetur ceu
scriberent ; quin potius bonum est confidere
ejus sententiam. Nam in 2. dist. I. quxst. 2,
in Domino, quam in homine, omni mente
art. I, conclus. 6, circa finem articuli, ait:
sonarem. At statim prosiliunt, ut dicant :
Deus est causa non solum creat urx, sed etiam
cujudibet

cujiislitet actionis trral:i: quatuor modis,
« nus esi rerum absoluto, et quatenus est
/lüiicpjnit S. Thomas de potentia />ci quxst.
« rerum eventuum. Nam quamvis utraque
3, ari. Ί. Ibi autem expresse statuit 1).
« sit æterna, prima tamen non præsuppoThom. ollicaccin præmotionem, ut fatetur
nit Deum velle creare res ·. secunda au­
Suarez, et late ostendimus disp. 5, dub. 6,
« tem præsupponit Deum velle creare res.
§5. Deinde in eodem libro, dist. 28,quxst.
« Et hinc sequitur,quod præscientiahorum
|,<irt. 3«d 12, Gregor, inquit : « Deus non
« eventuum non praecedit divinam præ« solum juvat ad bonum velle partialiter
« definitionem, sed sequitur illam ; prius
<i coelliciendo, qui est modus communis,
« enim non tempore, sed rationis ordine
< quo concurrit adcujuslibet agentis creati
« Deus volendo definit hos rerum eventus,
« effectum quemlibet, uj in argumento di« quam sciat illos fore : imo ratio, quod
α sciat illos fore, est quia volendo defini­
< cebalur ; sed etiam quodam modo spe« vit illos, λ Quo nihil expressius dici po­
t ciali, videlicet faciendo ipsam voluntatem
i partialiter concurrere : ita quod ipsa votuit ad expugnandam scientiam mediam.
« lunlas partialiter concausat applicata, et
Tum etiam, quia satis perspicue asserit,
« quasi instrinnentaliter mota a Deo ad
Deum movere praevie efficaciter voluntatem
creatam, et quamlibet creaturam ad agen­
« sic partialiter concausandum. In qua taα men motione ipsa non necessitatur, sed
dum : ut 1 part, quxst. 2, art. 3, § Ad hoc
» instrumentum liberum existons, in cujus
breviter, exponens illam propositionem D.
u potestate est sequi motionem agentis, juThomae : Moventia secunda non movent nisi
per hoc, quod sini mota a primo motore,docet
< vatur ; ita ut agat ea quæ non sic adjuta
ad rationem causæ actu causantis requiri
« nequaquam ageret. » Nec hoc testimo­
nium labefactat Suarii responsio, quod vi­
efficaciam, et hanc in ejus causalitate con­
sistere : unde nisi causalitas compleatur, ne­
delicet Capreolus non statuat universaliter
necessitatem hujus motionis præviæ, sed
que causa in actu, neque efficacia salvatur ; Doeoit
­
solum in effectibus gratiæ : tum quia id
complementum autem causæ mediæ nullate­ motio
nem
nus esse potest sine 1dependentia
a <prima : \13ΤΠ·
præsufficit ad causam præsentem. in qua effec1
tusgratiæ consideramus: tum quia si semel
ergo causa media, ut est causa media, depen­
per efficacem, et praeviam motionem non
det a prima. Et hanc motionem, utique non
tollitur libertas in effectibus gratiæ, ut do­
objectivam, sed subjectivam, et efficacem,
docet esse solius Dei, et nulli creaturæ posse
cet Capreolus, nec destruetur in aliis effec­
communicari, 1 part, quxst. 105, art. 4.
tibus: atque ideo corruit præcipuum fun­
damentum, quo Adversarii negant neces­
Juxta quam doctrinam in 2, 2, quxst. \Ί2,
art. 2, § Ad secundum, resolvit : « At si
sitatem auxilii ab intrinseco efficacis .
« de inspiratione efficaci intelligendum est,
Videantur quæ ex Gregorio, et Capreolo
« cum prophetica dicitur inspiratio,constat
diximus disp. 2, dub. 2, a num. 67.
o> 199. Cajetanus etiam, quem pro se alle« quod cum solius Dei sit efficaciter movere
^isganl Adversarii, satis aperte docet nostram
« voluntatem, et ex parte ipsius volunta'^•sententiam: tum quia non semel evertit
« tis, ut ipsum nomen sonat ; dicendum
principia scientiæ mediæ, ut 1, part.quxst.
« esset, quod non est Angelo, sed a Deo
« immediate, non per impressionem ali14, art. 13, § Ad objectiones, ubi ait :
■< Futura contingentia, ut futura in causis
« cujus formæ (videlicet permanentis) in
(Γ voluntate, sed per actualem motionem,
n indeterminatis, non sunt scibilia, ut in
« litera dicitur, nec a Deo, nec aquocum« qua solus ipse Creator potest ipsam, cum
■ que ; quia non sunt entia, nec actu, nec
« vult, et quo vult, movere, juxta illud,
α potentia magis ipsa, quam opposita. Ex
« Cor regis in manu Domini, et volvetillud
(( quocumque voluerit.» Proverb. 21.Quem
■i causis autem determinatis sunt scibilia
< juxta determinationem causarum. » Et
locum in suis commentariis illustrans.ail :
super epist. ad Rom. cap. 8, ad illa verba,
« Efficaciam simul, et facilitatem divinæ
Nam quos prxscicit, docet præscientiam Dei
« operationis ad inclinandum cor hominis
de futuris eventibus supponere ipsius Dei
« quocumque Deo placuerit, describit Sa­
prædiffinitionem, juxta illud quod Paulus
« lomon instar dividentis aquas in multos
addit : « His qui secundum propositum vo« rivos. Facillima enim est divisio aquae in
« cati sunt sancti. » Sic enim habet : « His
« multos rivos, eo quod aqua non resistit
praelibatis scito ex Theologia speculativa
« divisioni. Quemadmodum itaque opera­
άΐ>· « differentiam inter scientiam Dei, quate« tio hominis facillimae est efficaciae ad di-

134

DE GRATIA EFFICAC1,

•s videndum aquam in multos rivos, nec
« opus est labore ad hujusmodi divisionem,
« quamvis laborare oporteat ad faciendum
« alveos, per quos aqua deducatur : ita fa­
rt cillima efficacia Deus movet cor, et incli« nat illud quocumque voluerit ipse sumα mus Deus (scribitur enim hic nomen
« tetragrammaton). Nullus intercedit laa bor, nulla resistentia, quando Deus vult:
-« in omni creatura, et non solum in corde
« hominis est, quæ a Theologis vocatur
•c potentia obedientiæ relative ad Deum.
« Omnia enim quæcumque vult Deus, facit
·« sine resistentia, prout vult. » Et ad illa
verba Psalm. 11: Deus autem noster in ccelo
qurcumque votuit fecit, scribit Cajetanus :
« De tali volitione verificatur absque omni
« exceptione, quod omnia quæcumque voa luit, fecit : quia omnipotens est, nec all­
er quid potest impedire exequutionem vo« lunlatis ejus. » Quibus locis perspicue
reducit certitudinem eventuum, et effica­
ciam divinæ voluntatis, non ad praescien­
tiam eventuum, sed ad Dei omnipotentiam,
cui nemo resistere valet,nullo vel insinuato
respectu, aut dependentia ad scientiam me­
diam.
scrupo- 200. Quod si Cajetanus 1 pari. qutstAQ,
veUitur. art8, § Ad primam rationem,asserit causas
secundas non moveri a prima motione pre­
via : Non enim, inquit, oportet cum aliquis
vult aliquid, seu cum sol illuminat, primam
causam prxvia motione cooperari,sed sufficit,
et exigitur eam intrinsece cooperari tali elec­
tioni, vel illuminationi; minime negat con­
cursum Dei prævium, et applicantem, ut
Adversarii perperam colligunt ; sed tantum
intendit, quod ille Dei influxus ita praebeat
totam virtutem creaturae, ut haec non prae­
cise moveat ut mota, et per modum instru­
menti, sicut baculus motus a manu movet
lapidem, quo exemplo utitur ibi Cajetanus
se declarans his verbis : « Non enim causa
« secunda movet ob hoc præcise, quia mo­
rt vetur, sed etiam ex virtute propria. »
Unde concludit : α Illa propositio adjuncta,
c scilicet : Causa secunda nihil agit, nisi
« in virtute primæ; non juvat, quoniam
« non est sensus,quod causa secunda nullam
« virtutem habeat, nisi virtute primæ ; sed
« quod ipsa secunda nullum effectum pro« ducit, nisi virtute primæ concurrente, et
« conjungente virtutem secundæ suo effec« tui ; quoniam prima omnia attingit imα mediate immediatione virtutis. « Ubi
manifeste prater influxum Dei concurren­

tem, vel simultaneum, ponit influxum
conjungentem virtutem causæ secundæ suo
effectui, sive eam applicantem ad effectum.
Et obiter observa, eos qui scientiam me­
diam profitentur, et gratiam ex se effi­
cacem impugnant, eo præcipue ad sic
sentiendum moveri, quia ut ipsi aiunt,
nequeunt intelligore concordiam inter li­
bertatem nostram, et voluntatem, ac gra­
tiam Dei ex se efficacem ; experiuntur
autem si ipsis creditur, maximam in pro-Qu»}·
pria opinione facilitatem, et claritatem.
Cajetanus vero (quem nobili, ac subtilis-?®^»
,. halrxe
simo ingenio prædictum fui ise negabit queri·
nullus) humiliter huic difficulté i succumbit
1 part. quxsL 22, art. 4, et super epist. ad lo:4·
Bomanos, cap. 9, ubi ait : « Non est mirum,
« si non quietamus intellectus quaerentium,
« et inducentium inconvenientia ; scilicet:
« Faciat quisque quod vult, tandem imσ plebitur electio, et similia horrenda,
σ Quocirca ad curiositatem dico, illa esse
a vera ex parte divinæ electionis, seu re« probationis ; sed non esse vera sola, sed
« associata aliis veritatibus ex parte nostri,
« scilicet quod simus liberi arbitrii, quod
« faciendo quod ex nobis est, erimus per
a divinam gratiam salvi, et quod nostris
« meritis salvamur, aut damnamur nos
u adulti. Et cum objicies : Conjunge hæc
α verba simul: Respondeo me scire, quod
« verum vero non est contrarium ; sed
« nescire hæc conjungere, sicut nescio
a mysterium Trinitatis. Et sicut credo
« reliqua Fidei mysteria, ita credo et hæc
« mysteria pradestinationis, et reprobatio« nis. Meum est tenere quod mihi certum
« est (scilicet uti libero arbitrio, et reliquis
« bonis mihi a Deo concessis omni studio
e ad consequendam vitam æternam) et exa peclare, ut videam in patria mysterium
« divinæ electionis mihi modo ignotum,
rt sicut et reliqua Fidei mysteria. Hæcigno« rantia quietat intellectum meum. » Sed
maxima hæc difficultas, quam adeo exagge­
rat Cajetanus, evidenter attestatur ipsum
credidisse, voluntatem, et gratiam Dei esse
ex se efficaces, et procul rejecisse apparen­
tes facilitates illas Adversariorum, quas per
scientiam mediam, atque auxilia indiffe­
rentia conciliant.
201. Sotus vir doctissimus, injuste etiam sots
pro ista opinione allegatur,cum sa lis aperte
doceat communem fhomistarum senten- nes
tiam. lib. 1 de natura et gralia, cap. 16,
ubi inquit : Etenim non est dubium, quin
concursus

?

DISP, VU, DUB, IV.
concursus Dei, licet comitetur, ut aiunt, ac­
tionem ; sit nihilominus cuique cauw requi­
situs ad agendum, imo vero et natura prærequisitus .-quoniam non solum Deus est causa
effectus secundæ causæ, verum ipse etiam mo­
vet cam ad agendum. Quid expressius potest
desiderari pro auxilio praevio, quod toties
excludunt Adversarii ut propriis scientiæ
mediæ principiis prorsus extraneum, et
neuliquam cohaerens ? Deinde loquens de
nostris actibus liberis, subdit : Non prius
tempore a Deo, quam a nobis ; sed simul a
Deo, et a nobis fiunt ; ab eo tamen prius na­
tura. Et infra : Ita omnes attestantur, Deum
esse causam conversionis, salutisque nostræ
primovendo nos; et tamen, nisi nos an­
nuerimus. nihil fiet. Imo loquens de actibus
malis, addit consequenter cap. 18 : Haud
equidem diffitentur Theologi, entitatis (ita
vocant) quæ est peccatum, Deum esse causam
eo efficientiæ genere, quo cuncta animantia,
tl inanimantia ad 'suas naturales actiones
permovet. Hæc autem motio non est mora­
lis, sed physica, et effectiva.
Ubi observa, quod cum Sotus istis locis
totus sit in respondendo Lutheranorum
argumento, quo ex efficacia gratiæ infere­
bant voluntatem nostram ad consensum
necessitari ; cui argumento, ut Adversarii
palam dicunt, juxta principia scientiæ me­
diæ liquido, imo evidenter satisfit : Sotus
tamen nec verbo tenus ad asylum hujus
scientiæ confugit, sed illud diluit juxta
principia communia Thomistarum, per
distinctionem sensus divisi, et compositi.
Unde inquit : « Quo argumento persuadent
sibi, quoties nos Deus movet, necessita­
tem nobis inferre. Illatio tamen sua nul« lias est vigoris. Quod enim nos Deus
« libere moveat, nihil contra ejus cuncli« potentiam, et efficaciam pugnat. Quinimo
' inde amplissime patet infinita ejusvir« tus, et sapientia, quod alias causas insti­
tuit naturaliter movere, et alias libere,
α et cum singulis modo proprio concur■ rere. » Et infra : « Solutio, inquit, dubi« talionis est, quod illo tunc temporis
- momento, quo Deus mecum concurrit,
' sum liber, ut tunc agere renuam. Etenim
" dum libere moveor, possum in sensu di». viso non agere; et tunc (nempe cum non
egerim) cessabit concursus Dei ; tametsi
" in sensu composito contra se invicem
■ pugnent, Deum agere erga me actione
» illa, et me non agere. »
Ex quibus liquet primo. Sotum non ne­

133

gasse gratiam ex se efficacem, quam Luthe­
ran! ut fundamentum suæ argumentationis
praejaciebant; sed ea admissa, et concessa,
ineptam eorum consequutionem diluisse.
Liquet secundo, quod cum Sotus Concilio
Tridentino interfuerit, in quo edidit opustemTriillud de natura, et gratia, quod a Conciliidcnt,n'·
Legatis approbatum fuit; satis manifestum
videtur, Patres Sacri Concilii communiter
eandem gratiam ex se efficacem vel defen­
disse, vel supposuisse ; incredibile enim est,
virum doctum, et adeo pium aliter argu­
mentis hæreticorum respondisse in scriptis,
quam sciebat sentire Patres, quibus coram
opus vulgabat, et saepius disputaverat cum
hærelicis. Liquet tertio, satis frivole Franciscum Annatum in lib. de scientia media,
conjectasse illa verba Soti lib. 1, de gratia,
c. 15. « Quin etiam sunt inter Catholicos,
« quos viva voce dogma hoc asserentes,
« nobisque reclamantibus, defensantes au« divimus; puta, quod Deus quadam nos vi,
« ac necessitate ad se pertrahat, ita ut in
« nostra conversione mere habeamus nos
« passive, et receptive. Nimirum (subinfert
« Annatus) iidem erant sine dubio, quorum
« meminit idem Soto cap. seq. dum dicit juradis« Sunt ergo inter Scholasticos, qui docent,pci 1 ur'
« posito concursu Dei, non esse utrumque
« in potestate voluntatis, agere, et non
« agere, etc. » adversus Thomistas physicæ
præmotionis assertores a Soto directa fuisse:
non enim apparet quinam illi Catholici
fuerint, nisi physice præmoventes. Hæc, in­
quam, conjectura frivola prorsus est, et quæ
dispellitur sola confessione Annati in lib.
de libertate inchoata cap. 2, § 1, ubi ait :
« Quem invenient Janseniani inter Tho« mistas, qui dixerit voluntatem divina
« gratia prædeterminatam carere proxima
« ad dissentiendum potentia? Quem da­
te bunt, qui distinctionem sensus corapo<( siti, et divisi sic interpretetur, ut sensus
« sit, voluntatem a Deo notam posse dis« sentire, quando illa motio abierit, et ad­
it venerit alia. » Unde non semel demirati
sumus volubile hujus Authoris ingenium,
qui dum Jansenianos impugnat, excusat
prorsus ab eorum errore Thomistas ; et
dum in Thomistas invehitur, ipsos Jansenistis, imo et Calvinistis accenset, semper
discolor, et nunquam sibi, minus autem
veritati cohærens. Viri ergo Catholici, quo­
rum Sotus meminit, Thomistæ non erant;
sed quidam alii eo errore infuscati, quem
postea amplexati sunt Michael Bajus, Jan-

I3G

?·

1
rJ <

DE GRATIA EFFICACI.

senius, et alii. Liquet quarto Suarium in
opusc. lib. 3, cap. 13, absque fundamento
existimasse, illa verba quæ habet Solus ad
ai:asu-calcem quarti Sententiarum : Quidam cero
jernuft hoc loxare voluerunt dicentes, quod nimium
rejicitur- tribuerim libero arbitrio in justificationis
causa (nempe in duobus libris de natura et
gratia), ideo a Soto adjecta fuisse, quia ne­
gaverit gratiam ex se efficacem, quam asse­
runt alii Thomistæ. Hoc, inquam, Suarii
judicium dispelliturex proxime dictis; nam
qui Soti doctrinam carpebant, fuerant
iidemmet viri alias Catholici, qui gratiam
adeo efficacem prædicabant, ut dicerent ea
stante, non stare potestatem ad oppositum,
a quibus Soto reprehendebatur, et eos ipse
aequiori jure reprehendit. Quod enim Sotus
gratiam præmoventem, et eflicacem docue­
rit, constat ex nuper dictis, et ex ipso loco,
quem Suarius allegat ; nam ibi expresse
tradit, motionem Dei praevenire, et causare
efficaciter liberas nostras operationes ad
instar aeris fenestram clausam impellentis,
eamque suo ingressu aperientis. Et profecto
Sotum nostram sententiam docuisse vidit,
et confessus est Molina in Concordia, quxst.
\3,disp. 37, in principio. Quid Socii recur­
runt ad conjecturas?
xisios
202. Tandem Xistus Senensis, quem pro
pxscer se allegant Adversarii, manifeste docet nosCiccctm trara sentenl*am 5 uam ut ’P56 ΓθΓθΓΐ M· 6
Biblioth. sanet;v, annotat. 248, Ambrosius
Catharinus docebat, Deum non omnes elec­
tos praedestinasse infallibili, et immutabili
prædestinationis decreto, sed quosdam tan­
tum insigniter sanctos : circa aliam vero
electorum multitudinem dicebat, Deum ha­
buisse decretum, quo sub conditione pro­
misit beatiludinem : cui decreto non correspondebat auxilium ex se efficax, sed
gratia indifferens subjecta voluntatis create
dispositioni, et per ejus arbitrium frustra­
bilis. « Hanc, inquit Xistus, Ambrosii prae­
(( ceptoris mei sententiam ipse olim adeo
■( veram credidi, et adeo aptam existimavi
« ad evellendas duras quasdam, et atroces
<( de praedestinatione opiniones, quibus
<ί haeretici nostrorum temporum animos
simplicium desperatione impleverant, ut
(( eam ab anno aetatis meae vigesimo usque
« ad trigesimum in multis, ac praecipue
« Italiae urbibus pro concione explicave­
« rim, non sine audientium plausu, ac per­
u turbatarum mentium fructu. Cum postea
<( animadvertissem, hujusmodi assertionem
« difficultatibus, et angustiis non paucis

DISP. VII, DI B. IV.

premi, et ob id a plerisqiie doctis, ac piis
« Theologis non probari, satius duxi ab
« ejus praedicatione desistere, quam pio
« eruditorum judicio improbata docere. »
Hæc sunt adeo clara, ut vel apparenti ter­
giversatione negari queat, Xistum pro no­
bis stare, et multo minus dici possit oppo­
site opinioni subscribere. Qua forte ratione
Suarius torn. 2, de gratia, lib... cap. 51,
num. 4G, dicit, se non vidisse aliquem ex
suis, qui Xistum pro sua opinione allegarit. Sed equidem videre potuit Mascarenas
de auxiliis disp. 2, pari. 7, num. 7, ubi
illum citat contra gratiam ex se efficacem ;
nam Mascarenas opus edidit anno 1G05,
eratque Lusitanus, ac Suario notissimus;
Suarius vero obiit anno 1617, et tomus ejus
prodiit multo post ejus mortem. Cæterum
forte dixit ea? nostris, quia Mascarenas non
erat ex Jesuitis, quamvis illorum opiniones
amplecteretur : non enim credimus Sua­
rium affectasse illam nescientiam, ne pa­
lam fateretur minus recte allegatum fuisse
Senensem.
.
' g
203. Ex iis quae circa istos Doctores dixi-co­
rnus constare valet Lectori, quod judicium Ur,s&
habendum sit de aliis gravibus, et antiquis
Authoribus, quos pro se (tanquam scien­
tiam mediam ubique buccinantes, et gra­
tiam ex se efficacem longissime proscri­
bentes), allegant Adversarii. In quo amplius
non immoramur, quia ut supra diximus,
opus molestum est, et non adeo necessa­
rium. Praesertim cum nobis constet de
mente D. Augustini, et D. Thomae, quibus
dubio procul existimandum est subscrip­
sisse graviores Doctores inter antiquos.
Quod enim aliqui moderni extra Societa­
tem ejus opinionem tueantur, negari ne­
quit ; sed nec id valet Augustinianae senten­
tiae authoritatem deprimere. Immo cum
juniores ut plurimum novitatis cupedias
soleant anxie ligurire, mirandum est, quod
multo plures non subscripserint cogitationi
Molinæ, quæ hoc voluptatis genere veram
sententiam longe antecellit. Sed veritatis
pondus, et authoritas S. Augustini nobilia
ingenia morantur, ne rugosam antiquitatis
faciem aversantes, rumusculos aucupentur.
Consulat qui plura desiderat, Alvarez, et
Zumei locis supra citatis, et Franciscum
Sylvium in opusculo de primi Motoris mo­
tione, ubi plures Doctores, praecipue ex Aca­
demia Lovaniensi, quos pro se refert Sua­
rius,
* nostræ vendicat sententiae.

8 ix.

λ

§1X.

Diluitur primum Adversariorum funda­
mentum desumptum ex sacra Scriptura.

201. Sed videamus jam quibus fundamentis muniant Adversarii suam opinio­
nem. Et quidem in re gravi potissimum
desumere oportebat ex sacræ paginas testi­
moniis : illis tamen tam parum fidit Sua,
nus, ut eis committere suæ causæ patroci!
nium recusare videatur; nam torn. 2, de
I
gratia, lib. 3, cap. 43, observat sententiam
I
suam per duo testimoniorum genera posse
j
suaderi. Primo per testimonia negativa,
'
quæ directe, et formaliter excludant graI
liam praeviam ex se, et ab intrinseco efficacem : « Et hæc, inquit, probatio ex Scho« lasticis Doctoribus in cap. 19, data est :
snju· < ex Canonicis autem libris, vel antiquio( ribus Patribus expetenda non est, neque
j
« expectanda; quia hæc speculatio, vel coni troversia a Patribus antiquis non est traci tata. » Quod vel verum non est, vel nihil
habet nostra sententia, ut timeat Scripturæ
testimonia, quæ contra illam conglomerant
■
alii juniores. Nam si eam impugnant, mi­
nus recte Suarius desperavit Scripturæ pa­
trocinium, falsoque obtendit controversiam
hanc fuisse a Patribus prætermissam, ne
■
palam concederet, nihil sibi suffragari. Sed
I
veritas est, potissimam controversiam Pe­
lagii, ejusquesequacium cumD. Augustino,
ejusque discipulis fuisse circa gratiam effi­
cacem, et circa modum, quo efficax asse­
renda erat, ut constat ex dictis in hac disI
putatione, et ex professo ostendimus disp. I,
»
proœmial. cap.4, §6. Indeque falsum ορρο­
ί
ret, quod hæc difficultas non fuerit a Patri] q j bus discussa. Addit tamen Suarius, posse
ii Û;sa suam opinionem probari secundo testimoj - ^niorum genere, videlicet per affirmationes,
et doctrinas, in quibus virtute, et æquipoll
lenter contineatur negatio gratiæ ex se, et
ab intrinseco efficacis. Idque præstat primo
|·
authoritate Ecclesiast. 15 : « Deus ab initio
b - constituit hominem, et reliquit illum in
- manu consilii sui. Et infra : Apposuit
tibi ignem, et aquam : ad quod volueris,
« r-i». porrige manum tuam. Num. 30 : In ar­
bitrio viri erit, sive faciat, sive non faciat.
i
Josue 24 : Optio vobis datur , eligito.
1 JLr ' Matth. 17 : Qui vult venire post me, etc.
i uicw.3 1 ad Corinth. 7 : Quod vult, faciat. » Hæc
j ' autem non cohærent cum auxilio ex se, et
ab intrinseco efficaci; hoc quippe semel voSalmant. Curs, theolog. tom. X.
.
I

137

i luntati impressum eam ligat, ne aliam ορο­
ί rationem, determinationemve eliciat, nisi
qu e prædicto auxilio corresponded
I
Respondetur prædicta testimonia congruentissima esse ad confutandam hæresim !nr·
Manichæorum, Lutheranorum, etCalvinistarum, qui negant libertatem arbitrii creati;
infulse tamen allegari contra sententiam
Thomistarum, qui prædictam libertatem
catholicissime prædicant; nihil enim illa
testimonia evincunt, nisi hominem esse
liberi arbitrii. Difficultas autem in præsenti non est circa istud principium in
Scriptura traditum, lumine naturali notum,
et ab omnibus Catholicis admissum; sed
circa consequentiam, nempe qua ratione
cum libertate arbitrii cohæreat necessitas
auxilii ex se, et ab intrinseco efficacis pro
singulis operationibus : hanc autem diffi­
cultatem infra enodabimus occurrendo ar­
gumentis e ratione desumptis. Quamobrem
opus non erat illa testimonia explicare. Sed
ne illa penitus prætermittere videamur, ad
authoritatem Ecclesiast. (quæ magis adver­
sariis favere videtur) dicendum est, homi­
nem non ideo dici relictum in manu consilii
sui, quia exemptus sit a subordinatione ad
Deum præordinantem , et præoperantem
ejus operationes, sicut existimavit Cicero,
qui dum homines voluit facere liberos fecit
sacrilegos, ut inquit D. Augustinus lib. 5,
de civitate Dei, cap. 9 et 10. Sed dicitur re­
lictus in manu consilii sui, quia non agit
ex necessitate naturae, sed cum delibera­
tione, consilio, et determinatione, subjectis
tamen Dei providentiæ, consilio, et deter­
minationi. Quam interpretationem tradit
Angelicus Doctor, 3 contra gentes, cap. 90, d τΐχ·.
ubi cum illud testimonium opposuisset ad
probandum electiones nostras non subdi
providentiæ divinæ, respondet : « Hæc au« tern verba ad hoc inducuntur, ut homines
« esse liberi arbitrii ostendantur, non ut
« eorum electiones a divina providentia
« subtrahantur. » Et part. 1, quxst. 22 ,
art. 2 ad 4, eandem difficultatem tractans
ait : « Dicendum, quod in hoc, quod dicitur
« Deum hominem sibi reliquisse, non ex« eluditur homo a divina providentia ; sed
« ostenditur, quod non præfîgitur ei virtus
« operativa determinata ad unum, sicut in
« rebus naturalibus, quæ aguntur tantum
« quasi ab altero directe in finem ; non an­
te tem seipsa agunt, quasi se dirigentia in
« finem, sicut creaturæ rationales per libc1 « rumarbitrium,quoconsiliantur,eteligunt.
10

13S

DE GRATIA EFFICACI.

. I nde·signanter dicit : In manu consilii
; sui. Sed quia ipse actus liberi arbitrii redu. cilur in Deum sicut in causam, necesse est
ut ea quæ ex libero arbitrio fiunt, divinæ
prvvidentiæsubdantur.Providentia enim
<·. hominis continetur sub providentia Dei,
sicut causa particularis sub causa univer­
sali. ' Et quia providentia nequit esse
perfectissima, et qualis Deum decet, nisi
habeat media ex se, et ab intrinseco effica­
cia, per quæ certo, certitude tam praescien­
tiae, quam causalitatis, assequatur effectus
a se præordinalos, ut § 5 ostendimus; id­
circo necessario dicendum est. hominem
non ita derelictum fuisse in manu consilii
sui, quin egeat auxilio Dei ex se efficaci,
quo moveatur jd infallibiliter operandum.
Et quamvis hujusmodi auxilium liget, ut
sic dicamus, hominem ne actu velit oppo­
situm, vel ne dissensum cum auxilio com­
ponat; minime tamen ita ligat ipsum, ut
non possit dissentire potentia antecedenti,
et in sensu diviso : quod satis est ad salvan­
dam libertatem, ut constat ex hactenus dic­
tis. et magis ex dicendis constabit.
suant
'θ5· Se^ conlra banc responsionem inreptic.·. surgit Suarez, et-opponit primo: quia in
prædicto testimonio satis aperte exprimitur,
libertatem hominis in hoc consistere, quod
determinatio voluntatis ad unam partem
potius quam ad aliam ipsi voluntati com­
missa sit, tanquam propriæ causæ talis de­
terminationis : sed hoc non cohaeret cum
necessitate auxilii ex se, et ab intrinseco
efficacis, determinantisque voluntatem ad
unam partem ; nam eo ipso voluntas non se
determinat, sed determinatur ab alio: ergo
praedictum testimonium virtualiter, etæquipollenler excludit auxilium ex se, et ab in­
trinseco efficax. Secundo, quia in illo testi­
monio fit transitus immediatus a voluntate
in actu primo indifferenti ad electionem in
actu secundo : nam hanc vim habent illa
verba : Apposuit tibi ignem, et aquam : ad
auod volueris, porrige manum tuam. Id au­
tem yerificari nequit, si desideretur auxi­
lium ex se efficax, etprædelerminans ; hoc
quippe interponitur inter voluntatem in­
differentem , ejusque determinationem :
ergo hujusmodi auxilium excluditur per
T t uj illam authoritatem. Quo respexit, inquit,
1 Tertullianus h'6.2 contra Alarcionem, cap. 7,
ubi ait : « Igitur consequens erat, ut Deus
■< secederet a libertate semel concessa ho« mini, id est contineret in semetipso et
præscientiam, et potentiam suam, per

α quas intercessisse potuisset; si enim in« tercessisset, recidisset arbitrii liberta« tem. » Quæ intercessio, sive intermediate
non potest inlelligi, nisi per auxilium prædeterminans ex se efficax. Tertio, in pro­
dicto testimonio dicitur, homini concessam
fuisse potestatem se determinandi proprio
consilio, quod habeat in manu sua : si au­
tem requireretur auxilium ex se, et ab
intrinseco efficax, jam homo non posset se
determinare proprio consilio,quod in manu
sua haberet·, sed determinaretur consilio
extrinseco Dei, quod solus ipse Deus habet
in manu sua : ergo praedictum testimonium
satis aperte excludit necessitatem auxilii ex
se, et ab intrinseco efficacis. Quam denique
interpretationem confirmat quorumdam
SS. Patrum expositionibus, quæ tamen com­
modius expendentur § 12.
Sed hæc non labefactant traditam responsionem. Ad primam enim ejus inipu-dll!“lw·
gnationem dicendum esi, praedictum testi­
monium docere quidem voluntatis deter­
minationem ipsi tanquam veræ causæ, et
principio proximo elicitivo commissam
fuisse, atque ideo non dari liberam volun­
tatis determinationem absque ejus influxu,et
hominis consilio·, quod nemo Catholicorum
negat. Sed quia voluntas creata est agens
secundum Deo in agendo subordinatum,
et determinatio creata debet subdi deter­
minationi divinæ ; idcirco ante determina­
tionem voluntatis creatæ præit divinæ vo­
luntatis determinatio, ita quod voluntas
creata per actum a se elicitum determina­
tur formaliter ; per auxilium vero efficax
sibi impressum determinatur causaliter.
Moveturenim, non ut nihil determinet, sed
potius, ut se libere determinet ad agendum,
ut tradit D.Thom. I part, quxst. 83, art. 1 ad D.Tte3, ubi ait : « Dicendum,quod liberum arbi« tirum est causa sui motus, quia homo per
« liberum arbitrium seipsum movet ad
« agendum. Non tamen hoc est de necessi« late, quod sil prima causa sui motus id,
« quod liberum est; sicut neque ad hoc, quod
« aliquidsit causaalterius, requiritur quod
« sit prima causa ejus. Deus igitur est
« prima causa movens et naturales causas,
« et voluntarias. Et sicut naturalibus cau« sis movendo eas, non aufert quin actus
« earum sint naturales : ita movendo cau« sas voluntarias, non aufert quin actiones
« earum sint voluntariæ ; sed potius hoc in
« eis facit, operatur enim in unoquoque
« secundum ejus proprietatem. » Quam
doctrinam

DISP. VII, DUB. IV.
doctrinam hausit I). Thom, ex I). August.
« lib. do corrept. et gratia, cap. 2, ubi Suarii
objectiuneni multipliciter excludit illis
verbis : a Cum egerint illi, a quo aguntur,
« gratias agant : aguntur enim, ut agant,
• non ut ipsi nihil agant. » Et serin. 13 da
verbis A post. post medium, ubi ait : « Dicet
. mihi aliquis : Ergo agimur, non agi. mus. Respondeo, imo et agis, et ageris ;
i ct tunc bene agis, si abeo agaris. » Vi­
deantur quæ diximus disp. -1, dub. 6, § 2.
1 n^e el*am constnt ad secundam
objectionem ; nam homo non est ita relic­
tus in manu consilii sui, ut transeat imme­
diate a voluntate in actu primo indifferenti
ad actum secundum determinatum inde­
pendenter ab actuali concursu Dei, qui ac­
tum primum ab otio submoveat, et applicet
ad secundum. Immo infertur oppositum;
nam Deus producens liberum arbitrium
creatum, non illud eximit a suæ potestatis
dominio, nec fecit primum suæ determina­
tionis authorem ; hoc quippe et dedecet su­
premum Dei jus, el subordination! essen­
tiali creaturæ repugnat. Unde quantumcumque supponatur liberum arbitrium
creatum constitutum in actu primo proxi­
mo, et sufficienti ; nunquam tamen transibitad actum secundum, nisi Deus ipsumad
id applicet, et præmoveat. Quod quamvis
ubilibet verificari debeat, potissime tamen
habet locum in his, quæ ad supernaturalem
ordinem spectant, et quæ in praesenti con­
sideramus; alioqui supposito auxilio possi­
bilitatis, determinatio actualis, et discretio
adeamconsequuta non in gratiam, sed in
liberum arbitrium primitus revocanda fo­
ret : quod nequit admitti, ut contra Moli­
nam supra ostendimus dubio 1, §4. Et
profecto ipse Suarez, qui hanc objectionem
formavit, nequit illum immediatum tran­
situm fabricari independenter a concursu
Dei simultanée; qui quamvis passive ac­
ceptus sit ipsa actio creaturæ, eamque
proinde non antecedat; active tamen, et
formaliter consideratus est actio Dei imma­
nens,quæ virtutem creaturæ in actu primo
supponit, et operationem creatam causât,
et præcedil ordine causalitatis : atque ideo
intercedit, et mediat inter ulramque. Sicut
igitur necessitas hujus concursus, non im­
pedit, quin voluntas creata eliciat imme­
diate suam operationem, transeatque ab
actu primo ad secundum : ita nec id impe­
dit auxilium prævium ex se, et ab intrin­
seco efficax. Et ratio est eadem utrobique,

139

quoniam nec concursus praevius, nec si­
mul taneus requiritur ut conferens virtutem,
vel constituens actum primum; sed solum
per modum applicantis, etsimul attingentis
operationem .· unde non tollunt a voluntate
creata immediationem virtutis, sive tran­
situm immediatum ab actu primo ad se­
cundum, Quod, et nihil amplius, signifi­
cant verba ilia testimonii supra relati.
Tertullianus autem, si id revera doceret, • ·
quod ejus verba primo aspectu significare
videntur, audiendus non erat, sed cum Pelagio rejiciendus ; nam innuit Deum solum examen,
conferre auxilium possibilitatis producendo
liberum arbitrium; et hoc pacto, manum
subtrahere, et non conferre auxilium ac­
tionis, sed cætera cuncta ipsius dispositioni
committere. Quod in Pelagio reprehendit
D. Augustinus lib. de gratia Christi, cap. 5, D4uubi ait : α Quandocumque legimus, ver ηωκ'
« audimus eum divinæ gratiæ adjutorium
« confiteri, ut a malo declinemus, bonum« quefaciamus, sivein lege, atque doctrina,
« sive ubilibet constituat; sciamus quid
« loquitur, ne erremus aliter intelligendo,
« quam sentit. Scire quippe debemus, quod
« nec voluntatem nostram, nec actionem
« divino adjuvari credit auxilio, sed solum
« possibilitatem voluntatis, atque operis,
« quam solam in his tribus nos habere
« affirmat ex Deo; tanquam hoc sit infir« mum, quod ipse Deus posuit in natura.
a Cætera vero , quæ nostra esse voluit
« (nempe velle et operari) ita sint firma et
« fortia, et sibi sufficientia, ut nullo indi« géant ejus auxilio : et ideo non adjuvat,
« ut velimus ; non adjuvat, ut agamus ; sed
« tantummodo adjuvat, ut velle, et agere
« valeamus. » Quod illo opere reprobat S.
Doctor. Unde catholice concedendum est,
supposita productione liberi arbitrii, ne­
cessarium esse aliud auxilium Dei ad actu
operandum, et Deum suam præscientiam,
et potentiam deinceps non subducere, et
totum deinceps negotium voluntati creatæ
committere. Quod si id neget Tertullianus, Εχ ljf ._
Pelagianis est accensendus, nec debet al- tur.
legari contra Catholicos. Potest tamen in
legitimo sensu interpretari ; nam verbum
intercedere, quo utitur Tertullianus, non
significat ibi mediare, vel medium aliquod
adhibere, ut Suarius minus recte intellexit;
sed idem valet, ac impedire, vel obstare, ne
aliquid fiat, ut ibi observarunt Rhenanus,
et Pamelius, et constat ex Authoribus anti­
quis linguæ lalinæ : ex quibus Terentius

140

’■

■■

nKK|

.'J

ζ“· 'f
3flK
■
j·
æ®
>
tgMM
Mm ■

ix 7.

.

,
??

eiHff

IMS
i.
U
' - '
|κςΙΜ·

|B|3

Mm
2|i ™
|nn

If&SS;

/■ ’ .
9HK

lIHK
•U ' :,
SSi
|M8l

DK GRATiA EFFICACI.

Tyren- in Ândr. inquit : Si nulla xgritudo huic
hus· gaudio intercesserit ; hoc Oit, si gaudium hoc
non impediverit : et tribuni dicebantur intercedere Senatusconsultis; hoc est, impedire, ne fierent. Cum igitur Tertullianus
asserit divinam præscientiam, et potentiam
non intercedere, et quod si intercederent,
libertatein arbitrii rescinderent ; tantum
docet divinam præscientiam, et potentiam
non impedire nostram libertatem, quam
alloqui, si Dens vellet, posset impedire; et
hac ratione continet in se præscientiam, et
potentiam, ne scilicet se extendant ad inferendum nobis absolutam necessitatem.
Quod quidem verissimum est, sed alienum
prorsus a præsenti difficultate.
intima: 207. Ad tertiam patet ex dictis ; quoniam
cum omnis potestas voluntati creatæ commissa sit potestas potestati Dei essentialiter
subordinate, et manus creaturæ sit, ut sic
dicamus, manus secunda, quæ moveri debet manu Dei, magis enim habet Deus in sua
potestate voluntates hominum, quam ipsi
suas,
dixit August., lib. de correpi, et
gratia, cap. 14, minime excluditur prædeterminatioefficaxDei, tam extrinseca, quam
intrinseca, per hoc, quod dicatur homo relictus in manu consilii sui : sed semper hic
concursus subintelligitur in his, quæ sacra
Scriptura attribuit libero arbitrio creato.
Præsertim cum ipsa Scriptura id in aliis
locis frequenter exprimat, et potissimum in
Aditom.epistolis Pauli, ut ad Rom. 8 : Qui spiritu
8
Dei aguntur, etc., et cap. 9 : Nonest volentis,
neque currentis, sed Dei miserentis. Et 1 ad
lAd Cor. Corinth. : Quis enim te discernit? Et quid
AdEpb. habes, quod non accepisti ? Ad Ephes. 1 : Qui
r operatur omnia secundum consilium volunAd Phil, tatis sux. Ad Philip. 2 : Deus est qui opera~ lur in nobis et velle, et perficere pro bona voluntate: et alibi sæpe. Neque hinc sequitur,
ut arguens intendit, quod homo non se determinet consilio suo, sed tantum infertur,
quod determinatio hominis supponat determinatiohem Dei, et consilium hominis
supponat consilium Dei, et quod in omnibus quæ malitiam non exprimunt, agat
homo sub Dei determinatione, et consilio.
Hisque suppositis, homo etiam agit sibi
consiliando, et propriam determinationem
eliciendo. Qui autem nequeunt intelligere
consilium, et determinationem hominis,
nisi exclusis consilio, et determinatione Dei,
eo ipso convincuntur imaginari, libertatem
creatam esse primum principium suæ determinationis, atque ideo in his quæ liber-

I tatem concernunt, non se haberent creatu­
ram, sive ut principium alteri subordinntum; sed magis per modum agentissupremi,
alterius dominio, et jurisdictioni minime
subordinati. Quod concedere jura divinæ
| potestatis violat, et in creaturam transfert
| dominationem propriam Creatoris, utsatis
! liquet ex supra dictis §4 et ex D. Thom.38TUt
contra gentes, cap. 89, ubi talem imaginatio­
nem excludit his verbis : « Quidam vero
j « non intelligentes, qualiter motus voluni « tatis Deus in nobis causare possit absque
J « præjudicio libertatis voluntatis, conati
« sunt has authorilates male exponere, ut
« scilicet dicerent , quod Deus causât in
« nobis velle, et perficere, in quantum dat
j « nobis virtutem volendi (ut Suarius prae­
j tendit in objectionibus supra factis); non
I a autem sic, quod possimus nos velle hoc,
| « vel illud, sicut Origenes exponit in 3 Pei α triarchon., liberum arbitrium defendens
; « contra authorilates prædictas. Et ex hoc
« processisse videtur opinio quorumdam,
! « quod providentia non est de his quæ subi α sunt libero arbitrio, scilicet de electionii « bus. etc. Quibus quidem authoritatibus
! « sacræ Scripturae resistitur evidenter. Di« citur enim Isaiæ 2o : Omnia opera nostra
« operatus es in nobis Domine. Unde non
« solum virtutem volendi a Deo habemus.
« sed etiamoperationem.nQuam doctrinam
repetit in hac 1, 2, quxst. 109, art. 1, di­
cens ·. « Sic igitur actio intellectus, et cu« juscumque entis creati dependet a Deo
« quantum ad duo. Uno modo, in quantum
■< ab ipso habet perfectionem, sive formam,
« per quam agit; alio modo in quantum ab
« ipso movetur ad agendum. »
I
208. Ex his satis constat ad illud testi- Eedemonium Ecclesiast. quod aliis relictis spe-i^u.
cialiter ponderavit Suarez in suæ sententiae
‘
confirmationem. Quibus addimus jam olim
Pelagianos eo usos fuisse, ut necessitatem
divini auxilii excluderent; id enim aie­
bant significari illis verbis : α Apposuit
« tibi ignem, et aquam : ad quod volueris,
« porrige manum tuam. « Illis autem res­
pondet S. August. in lib. de gestis Pelagii D u
contra adversarios gralix Domini nostri^^
Jesu Christi, cap. 3 his verbis : « Manifes­
te tum est, quod si ad ignem manum mittit,
« et malum, ac mors ei placet, id voluntas _
« hominis operatur. Si autem bonum, et
« vitam diligit, non solum voluntas id
« agit,seddivinitus adjuvatur.Suflicitenim
a sibi oculus ad non videndum, hoc est, ad
tenebras ;

DISP. VII, DUB. IV.
« tenebras; ad videndum vero lumine suo
e non sibi sufficit, nisi illi extrinsecus ad« jutoriuin clari luminis præbeatur. » Qua
etiam similitudine usus fuerat dénatura cl
i>Th) ί/ralia, cap. ‘26, ut refert D. Thom. sup.
quvst. 109, ubi docet præter omnia auxilia
requiri aliud auxilium actuale ad bene
vivendum. Et in argumento Sed contra,
inquit: « Augustinus dicit, quod sicut ocu. Ius corporis plenissime sanus, nisi can« dore lucis adjutus non potest cernere : sic
« et homo perfectissime etiam justificatus,
« nisi aeterna luce justitiæ divinitus adju­
ti velur, recte non potest vivere : sed jus­
is tificatio fit per gratiam, secundum illud
« Rom. 3 : Justificati gratis per gratiam
« ipsius : ergo etiam homo jam habensgra« tiam indiget alio auxilio gratiæ ad hoc,
« quod recte vivat. » Loquitur autem de
auxilio præsupponente omnia auxilia suffi­
cientia, et ea ad agendum efficaciter appli­
cante, ut evidenter constat ex corpore arti­
culi, illis verbis : « Primo quidem ratione
» generali propter hoc, quod sicut supra
« dictum est art. 1, nulla res creata potest
4 inquomcumque actum prodire, nisi vir« tute motionis divinæ, etc. »
Caetera testimonia Scripturæ, quæ Sua­
rez, et alii adversarii inducunt, nihil magis
concludunt ; continent enim generalem doc­
trinam ab omnibus Catholicis uniformiter
admissam, nempe hominem libero arbitrio
gaudere, se movere, se determinare, mererique, aut demereri per proprios actus ;
et alia hujusmodi. Ex quibus per consequen­
tias solum mediatas, et remotas colligi pos­
set, auxilium gratiæ non esse ex se, et ab
intrinseco efficax. An autem hujusmodi conseqiiutiones legitimae sint, infra constabit.
Unde non oportet in eis testimoniis expo­
nendis, quæ profecto clarissima sunt, am­
plius detineri.

§ X.
Eœrtilur secundum fundamentum ex Conci­
liis Tridenlino, et Senonensi desumptum.

209. Arguunt secundo ex Concilio Tridentino sess. 6, cap. 5, ubi hæc habentur :
'■-mr v Declarat praeterea ipsius justificationis
cr/!. " exordium in adultis a Dei per Christum
în'.-ür „ jgjum praeveniente gratia sumendum
■' esse, hoc est, ab ejus vocatione, qua null' Iis eorum existentibus meritis vocantur,
a ut qui per peccata a Deo aversi erant, per

141

« ejus excitantem, atque adjuvantem gra­
te tiam ad convertendum se ad suam ipso« rurn justificationem, eidem gratiælibere
« assentiendo, et cooperando disponantur.
v Ita ut tangente Deocor hominis perSpiri« tus sancti illuminationem, neque homo
a ipse nihil omnino agat, inspirationem
« illam recipiens, quippe qui illam et ab« jicere potest; neque tamen sine gratia
« Dei movere se ad justitiam coram illo li­
er hera sua voluntate posset. » Cui doctrinæ
correspondet canon 4 ejusdem sessionis :
« Si quis dixerit, liberum hominis arbi« trium a Deo motum, et excitatum nihil
α cooperari Deo excitanti . atque vocanti,
« quo ad obtinendam justificationisgratiam
« se disponat, ac præparet, neque posse
« dissentire , si velit, sed velut inanime
« quoddam nihil omnino agere, mereque
« passive se habere, anathema sit. » Ubi
sermonem esse de gratia efficaci certius est,
quam probatione indigeat; loquitur enim
Concilium de gratia, cui homo actu compa­
ratur, et quæ parit effectum, quæ proinde
efficax est. De hac autem asserit, quod po­
test homo ipsi dissentire, illamque abjicere :
ergo gratia efficax non est efficax ex se, et
ab intrinseco. Patet consequentia, quia gra­
tia efficax ex se, et ab intrinseco connecti­
tur essentialiter cum effectu, ab eoque se­
parari non potest : ergo gratia cui homo
resistere, et dissentire valet, non est efficax
ex se, et ab intrinseco.
Confirmatur authoritate Concilii Seno- confirnensis in Decretis Fidei, decreto 15, ubi di- ™ali9,CT
.
ct · 1
Coucilio
citur : « Juxta sacram Scripturam eo ex- senoa.
« tendimus, ut voluntas humana miseri« cordiæ praevenientis auxilio suffulta, et
« interiori, et occulto secretioris inspira« tionis affiatu contacta sese convertat in
« Deum, Deo appropinquet, et ad illam
« λ-eram gratiam se præparet, qua tandem
« accepta sit ad vitam aeternam. Neque ta­
ce men tanta gratiæ necessitas libero praeju« dicat arbitrio, cum illa semper sit in
« promptu, neque momentum quidem prae« tereat, quo non stet ad ostium, et pulset :
« cui si quis aperuerit januam, intrabit ad
« illum, et cœnabit cum illo. Nec denique
« tale sit hujusmodi auxilium, cui resisti
« non possit. Quoties enim Dominus vo­
te luit congregare filios Hierusalem, sicut
« gallina congregat pullos suos, et nolucα runt. Frustra certe Stephaniis Judæos
« durae cervicis, et incircuncisis auribus
« argueret, qui semper Spiritui sancto re-

142

DISP. VU, DUB. IV.

DE GRATIA EFFICACI.

.» sisterent. Frustra Paulus Thessalonicen< ses admoneret, ne spiritum extingue« rent, si divinis inspirationibus homines
« inevitabiliter raperentur. » Quibus ver­
bis aperte dicit Concilium, liberum arbi­
trium posse resistere, imo et quandoque
resistere illi auxilio, per quod haeretici di­
cebant hominem necessario trahi : hujus­
modi autem est auxilium efficax : ergo ex
mente Concilii potest homo resistere, imo
aliquando resistit auxilio efficaci : sed hoc
verificari nequit. si prædictum auxilium
sit ex se, et ab intrinseco efficax , quippe
cum essentialiterconnecteretur cum effecta:
ergo hujusmodi auxilium non habet ex se,
et ab intrinseco efficaciam.
ur'c η
^oc arsurnenlum Jam supra propoaiiuui suimus dub. 1. §5, eique ibidem breviter
Vtixrre' occurrimus · ^d quia Adversarii præcigniiji· puum suæ causa? patrocinium illi commitfioccjL tant, oportet ipsum iterum diluere. Et prius
ostendemus, nihil urgentius posse in nostræ sententiæ favorem expendi, quam autoritatem Tridentini. Primo, quia Conci­
lium illam gratiam conciliavit cum potes­
tate dissentiendi, ac resistendi, atque ideo
cum libertate, quam hæretici asserebant
necessitatem absolutam inferre, ut vidit
Suarius torn. 2, de gratia, lib. 5 cap. 37, a
num. 5. Si enim aliam gratiam decerneret
cum libertate componi, illorum argumen­
tis non satisfaceret, sed intactam haereti­
cam eorum doctrinam relinqueret. Illi vero
non asserebant hominis voluntatem neces' sitari per gratiam sufficientem dantem prae­
cise posse determinabile ulterius per nos­
trum arbitrium; nec per gratiam solum j
moraliter allicientem, hujusmodi sunt vo- |
cationes, inspirationes, revelationes , ter- !
rores inferni, et alia hujusmodi; nec per |
gratiam efficacem solum ab effectu, vel ex I
sola praescientia eventus futuri ; neque
enim adeo stupidi erant, ut imaginarentur
gratias adeo molles, potentiales, et cereas,
et quas vel Pelagiani ipsi concederent, in­
ducere adamantinam, et plusquam fatalem
necessitatem arbitrio. Sed asserueruut pra­
ter hæc auxilia dari aliud ex sé efficax, et
adeo efficax, ut eo posito vel voluntas pure
passive se haberet recipiendo consensum,
ut Lutherus docuit; vel vitaliter quidem
ageret, et voluntarie, non tamen libere, et
cum potestate ad oppositum, ut existimavit
Calvinus. Hanc autem gratiam ex se effica­
cem eruebant tam ex sacra Scriptura, quam
ex scriptis Patrum, et præsertim Augustini, I

I

quorum testimonia non semel in hac dispu- VoU1.
talione expendimus. Huic ergo errori cuin^^
obviam ire posset Concilium negando gra-*ιμ·
tiam ex se efficacem, ex qua tot illegitimas,
et erroneas consequentias depromebant
hæretici, et ita prosternere ipsorum funda­
mentum, id tamen minime fecit ; vidit
enim gratiam ex se efficacem passim in
Scriptura, et Patribus prædicari. Sed nega­
vit illos effectus, quos hæretici prædictæ
gratiæ perperam attribuebant, videlicet vo­
luntatem tali gratia affectam se habere
mere passive, et carere potestate ad oppo­
situm; sic enim utrumque errorem Lutheri, et Calvini uno ictu demetit illis ver­
bis : Neque humo ipse nihil omnino agat, ins­
pirationem illam recipiens; quippe qui el
illam abjicere potest, etc. Unde Concilium
convenit cum hæreticis in admittendo gra­
tiam ex se efficacem ; setf procul fuit ab illis
consequentiis, vel effectibus, quos hæretici

graliarn

taed· gratiam excitantem, et moraliter allicienb“r^l' tem. Concilium autem Tridentinum in eisuiad dem locis, quæ nobis objiciuntur , satis
ute'aperte statuit aliud auxilium ab excitante
distinctum, quod nequit aliud esse, quam
*Χιΐ· motio efficaciter inferens nostrum consenj^.sum, et vim activam tam voluntatis, quam
fi· praecedentium auxiliorum ad exercitium
actuale reducens. Nam illo cap. 5, inquit:
<i Ut per ejus excitantem atque adjuvantem
< gratiam ad convertendum se ad suam ip.< sorum justificationem, eidem gratiæ li< bere assentiendo, et cooperando dispo« nantur. » Ubi praeter gratiam excitantem
ponit gratiam praevie adjuvantem ad libe­
rum assensum, et can. 3 : « Si quis dixerit
a sine præveniente Spiritus sancti ins< piratione, atque ejus adjutorio hominem
< credere, etc. » Et can. 4 : « Si quis dixe■I rit liberum hominis arbitrium a Deo moα tum, et excitatum, etc. » Ubi iterato dis­
tinguit ingratia præveniente auxilium ex­
citans diversum ab alio auxilio movente,
et adjuvante : quod minus recte diceretur,
si omnis.gratia esset solum excitans, et mo­
raliter movens, et nullum daretur aliud
auxilium efficaciter trahens, et movens.
Sensit ergo Concilium , dari hujusmodi
auxilium, idque cum Calvino adversus Pelagianos supposuit, et deinde processit ad
salvandam concordiam hujus auxilii cum
libertate.
Cujus conjectura prater hactenus dicta,
duplex aliud occurrit motivum satis urgens.
v... Primum, quia Andreas de Vega Theologus
Ordinis Seraphici, qui huic Concilii deter­
minationi interfuit, id clarissime testatur
lib. 6, in Trident, cap. 6, ubi ait : « Illud se« rio,et magna attentione advertendum est,
« duplicem asseruisse Patres in 5 cap. gra< tiam, qua disponimur ad justificationem,
« excitantem, et adjuvantem. Excitat nam< que Deus vocatione sua sancta, et illumi« natione, ut surgamus' a peccato. Neque
« contentus excitare, quadam nobis ignota
« sua virtutis applicatione, et nostra vo« luntalis mirifica inclinatione, et in« flexione benigne nos adjuvat, ut consen« tiamus, et obediamus vocationi suæ. »
Quid aliud est ignota illa divinæ virtutis
applicatio a Patribus asserta, et a gratia
excitante distincta, quam auxilium efficaci­
ter voluntatem nostram inclinans? Vel ubi
Adversarii admittunt hanc novam applica­
tionem a gratia vocante, et excitante diver­
sam? Authori modo relato concordat Cor­

143

nelius Mussas ejusdem Seraphici Ordinis, comei
et qui etiam astitit Concilio : nam lib, 2, de
divina historia, cap. 16, ait : Moventur a Deo
omnia tanquam a primo movente : quod nisi
ipse moveat prius, nihil omnino moveat in
universa nalurx. Motio autem pravia omni
natura communis nequit esse motio solum
moralis, vel vocans, vel excitans, vel inspi­
rans, hujusquippeplures naturasunt inca­
paces; sed debet esse impulsus efficax quam­
libet virtutem creatam operationi conjun­
gens. Secundum, et adhuc urgentius signum
est, quoniam Catechismus ejusdem sacri
Concilii decreto a viris sapientissimis. ante­
quam hujusmodi controversiæ inter Thomis­
tes, eteorum Adversarios ortum duxissent
editus, et a summis Pontificibus Pio V, et
Gregorio XIII approbatus, et in pluribus
Conciliis Provincialibus receptus, satis ma­
nifeste docet necessitatem auxilii efficacitr-r
moventis, ac distincti ab omni gratia exci­
tante, vel solum moraliter alliciente, qua­
lem Adversarii admittunt. Nam 1 part, in /
Fidei articulo nam. 22, docet : « Non solum
« autem Deus universa quæ sunt, provi« dentia sua tuetur, atque administrat ;
a verum etiam quæ moventur, et agunt
« aliquid, intima virtute ad motum, atque
« actionem ita impellit, ut quamvis cau­
te sarum secundarum efficientiam non im« pediat, præveniat tamen ; cum ejus oc« cultissima vis ad singula pertineat , et
« quemadmodum Sapiens testatur, attingat
« a fine usque ad finem fortiter, etdispo« nat omnia suaviter. » Ubi clarissime as­
seritur, auxilium prævium ex se efficax :
nam ex una parte dicitur, quod impellit ad
motum, et actionem, atque ideo ipsos ante­
cedit : et ex aliadicitur, quod impellit omnia
quæ agunt aliquid; subindeque nequit esse
sola vocatio, vel inspiratio, cum hujus plura
agentia sint incapacia : est igitur aliud auxi­
lium efficaciter movens ad operandum. De
quo tandem asserit, quod non impedit cau­
sarum secundarum proprias operationes.
Quibus verbis Concilium Tridentinum imi­
tatur, et tacite occurrit hæreticis, qui per
hujusmodi auxilium ex se efficax asserebant
libertatem impediri, ac necessitatem abso­
lutam inferri.
212. Ex iis haud obscure constat, quam
parum Concilium Tridentinum Adversa­
riis faveat, et quam aperte stet pro D. Au­
gustini , et Thomistarum sententia. Unde
facile est testimonia nobis objecta expla­
nare. Sed prius observa totam Adversario-

DE GRATIA EFFICACI.

M ■

r.im argumentationem ad hoc reduci :
G Gratia efficax, quæ de facto datur, non
tollit potestatem dissentiendi, etc. sed si
gratia esset ex se, et ab intrinseco effi­
cax, tolleret hujusmodi potestatem :ergo
gratia non est efficax ex se, et ab intrin­
Inolitis ft seco. » Cujus discursus primam propoAdversariorumrsitionem , quasi a Thomistis negaretur,
i.«bor. probant Adversarii maximo dispendio authoritatum Scripturae, Patrum, et præci­
pue Concilii Tridentini. In quo profecto
inutiliter laborant; quia Thomistæ illam
propositionem suspicimus , et suscipimus
tanquam Fide sancitam, et inScriptura, Pa­
tribus, et Tridentino expressam. Negamus
tamen minorem praedicti discursus, et hanc
debent Adversarii probare . alioqui nihil
conficient. Cæterum dum ad id compellun­
tur, vident se omnium illarum authoritatum robore destitui ; quia neque in Scrip­
tura, nec in Patribus, nec in Concilio Tri­
dentino inveniunt formaliter, vel æquipollenter dictum : Quod si gratia esset t-.r se, et
ab intrinseco efficax, tolleret potestatem dis­
sentiendi, resistendi, etc. Et ita probationes
iliorum jam non innituntur authoritati, sed
ratiocinationibus, quibus per mediatas, et
debiles consequentias assumptum persua­
dere conantur. Unde tanto testimoniorum
apparatu probant, quod non negamus : et
quod negamus, non probant. Concedimus
enim, gratiam efficacem non tollere potes­
tatem resistendi, ac dissentiendi ; et hoc a
nobis concessum probant illi authoritate
expressa Concilii. Negamus vero gratiam
ex se. et ab intrinseco efficacem, tollere hu­
jusmodi potestatem; et hoc a nobis negatum
illi nec probant, nec probare possunt ullo
Concilii suffragio, vel testimonio : sed co­
guntur recurrere ad melaphysicas conse­
quentias, quas stalim elidemus. Impertiiienter igitur contra nos intorquent authoritatem Concilii.
FundaHis suppositis, ad argumentum ex
'rxTri Tridentino desumptum respondemus vuldciit.dc-g^ri illa, et solemni distinctione sensus
diruitur1 di' isi. et compositi ; et dicimus voluntatem
auxilio efficaci affectam posse resistere et
dissentire in sensu diviso, et absolute :
quod sufficit ad salvandum libertatem,
quam Concilium adversus haereticos defen­
debat. Negamus tamen, quod resistere, et
dissentire valeat in sensu composito : quod
requirebatur, ut gratia non diceretur ex se,
et ab intrinseco efficax ; nam eo ipso, quod
gratia efficax nequeat cum dissensu conjun­

gi, infert infallibiliter consensum, tametsi
potestatem ad oppositum relinquat. Quæ
distinctio recens non est, ut Recentes pu­
tant, vel ad eludendas eorum argumenta­
tiones inventa ; sed celeberrima, et peran­
tiqua, ut videri potest apud Magistrum in
1, dist. 38, circa finem, D. Thomam ibi.
qwest. 1, art. 5 ad 3, Scotum dist. 39,
Quantum .ad quartum, et alios nobiliores
Scholasticos. Et ad eandem distinctionem
amplectendam obligandi sunt Adversarii
exemplo gratiæ congruæ ; nam voluntas ·
illa affecta potest quidem absolute dissenti­
re. sed dissentire non valet in sensu compo­
sito, conjungendo videlicet dissensum cum
prædicta gratia, alioqui congrua non esset.
214. Sed adversus hanc responsionem Sojril
insurgit Suarius, quoniam voluntatem au- repto
xilio ab intrinseco efficaci affectam posse
dissentire in sensu diviso, et non posse in
sensu composito, nihil aliud est, quam
voluntatem, quandiu illo auxilio afficitur,
non posse dissentire, et posse sic dissen­
tire, si-ab ea tale auxilium auferatur, vel
si illo affecta non sit : sed hoc non suffi­
cit, ut voluntas habeat potestatem ad op­
positum, qualis ad libertatem requiritur,
et a Concilio Tridentino asseritur contra
haereticos : ergo auxilium ex se efficax de­
struit libertatem, et non consonat doctrinæ Concilii. Minorem probat Suarius
torn. 2, de gratia, lib.o,c. 38, num. 2. Tum
« quia etiam Calvinus non negaret potesta<( tem dissentiendi in sensu diviso, etiamsi
« motionem necessilantem poneret. Frustra
« ergo ad faciendam vim diffinitioni impoΊ nitur Calvino, quod negaverit potestatem
σ dissentiendi in sensu diviso ; cum hæc
« nihil aliud sit, quam potestas habendi
α contrarium actum, si motio auferatur. »
Tum etiam, quia videns Deum habet potes­
tatem non videndi Deum in sensu diviso,
nempe si visio Dei ab ipso auferretur ; et
nihilominus non habet potestatem sufficien­
tem ad non amandum Deum, sed illum
necessario, et absque libertate amat : ergo
potestas illa, quam voluntas auxilio efficaci
affecta habet ad dissentiendum in sensu di­
viso, non est sufficiens, et qualis desidera­
tur ad libertatem. Majorem autem suppo­
nit, et declarat prædictus Author loco nu­
per citato, et eodem libro, cap. 18, num.
9, ubi ait : « Potentia in sensu diviso non
« est potentia proprie activa, sed magis pas« siva, quatenus potest Deus auferre illam
« prædelerminationem, et relinquere vo­
luntatem

DISP. VII, DUB. IV.
. lunlatom in sua naturali potestate. »> Elin
o/iusi·. lib. 3, de concursu Dei, cap. 9. num.
4, ubi inquit : « At fortasse dicent, poten< tiani physice prædetorminatam ad con.. sentiendum ideo posse dissentire, quia
potest carere excitatione determinante
.· ipsam, et tunc non consentiet. Ita enim
» in re ipsa respondent qui aiunt, cum Con« cilium docet posse dissentire, intelligen« dum esse in sensu diviso. » Suarii arguksi»?. mentalionem imitatur Lessius in opusc.
du gratia efficaci, cap. 3, num. 19, ubi dis­
tinctionem, et responsionem a nobis tradi­
tam sic refellit : « Sensus compositus nihil
« aliud est, quam si decretum divinum, et
;· motio divina componatur cum voluntate,
« id est, si voluntati adsit : et sensus divi—
«sas, siabsil, et tollatur. At quid mirum,
e si motione illa sublata, voluntas possit
non velle. «Et eodem modo loquuntur
alii Juniores ejusdem instituti.
Respondetur negando majorem, utpote
iîf- continentem sensum absurdissimum, et
a Thomistarum mente, et verbis prorsus
alienum. Nam cum dicimus, voluntatem
auxilio efficaci allectam non posse dissentire
in sensu composito, minime significamus,
quod cum auxilio efficaci non componatur
potestas ad oppositum ; sed solum significa­
mus, quod cum auxilio efficaci non compo­
natur, nec componi possit actus oppositus.
Unde excludimus simultatem, vel compo­
sitionem auxilii, et actus oppositi ; minime
vero excludimus simultatem, vel composi­
tionem auxilii, et potestatis ad oppositum.
Cum vero asserimus, voluntatem auxilio
efficaci affectam posse dissentire in sensu
diviso, neuliquam significamus, quod vo­
luntas divisa ab auxilio, vel si ab auxilio
divideretur, posset actum oppositum ; sed
significamus, quod voluntas conjuncta au­
xilio adhuc retinet potestatem proximam,
et expeditam ad actum oppositum, non
quidem ut conjungendum cum auxilio, sed
secundum se, et ut conjungibilem iu eodem
instanti cum potentia proxima, et expedita
l. June actu existante in voluntate. Itaque li/ j cet voluntas affecta auxilio efficaci nequeat
dissentire frustrando vim auxilii efficacis,
J/pioc est, ponendo dissensum conjunctum
cum auxilio ; valet tamen dissentire poneniKra-dodissensum secundum se, et dependentor
iH^.apræmotione opposita, vel a carentia auxi'*»· lii, ut constat ex dictis § 3, et § 7, et ex
locis ibi citatis. Et hæc est legitima intelligontia sensus divisi, et compositi, qua

145

communiter utuntur Thomislæ in hac diffi­
cultate.
215. Et cum hujus veritatis tot possemus
inducere testes, quot sunt propugnatores
Catholici gratiæ ex se efficacis, sufficiet
tamen unum audire Alvarem, quem totiesAlvarMSuarez tom. 2, de gratia, impugnat. Sic er­
go habet disp. 35, de auxiliis, num. 19 :
« Advertimus quosdam Theologos in Dia« lecticis principiis deficere, dum arbitran« tur hanc propositionem : Homo motus a
« Deo auxilio efficaci non potest dissentire
« vocationi divinae in sensu composito.
« nihil aliud significaro, quam quod temV pore quo illa motio est in homine, illi non
« potest dissentire, sed necessario convor­
er titur ; ablata vero motione efficaci, tunc
« possit dissentire, et non converti. Ued isti
« Authores non attingunt verum sensum
« compositum, sed solum faciunt composi« tionem auxilii efficacis cum voluntate
« creata ; non autem componunt auxilium
« efficax, et actualem resistentiam in eo« dem subjecto pro eodem tempore : quam
« compositionem significat ista propositio :
« l iberum arbitrium motum a Deo auxilio
« efficaci ad consensum potest dissentire in
« sensu composito. Sicut enim propositio :
« Album non potest esse nigrum in sensu
« composito, non significat, quod quando
« albedo est in homine, tunc non possit
« esse niger ; ablata vero albedine, possit
«esse niger : sed significat albedinem, etterTim« nigredinem esse formas simul incompos- m,sla5·
« sibiles in eodem subjecto, ita ut impossi« bile sit aliquid esse album, et nigrum ·,
« et propterea est vera propositio. Ita hæc :
« Liberum arbitrium motum a Deo auxilio
« efficaci non potest dissentire in sensu
« composito, non significat, quod quando
«motio efficax est in homine, non possit
« dissentire, si velit ; ablata vero motione
« efficaci, tunc possit dissentire. Sed signi« ficat hæc duo esse incompossibilia simul,
« quod scilicet auxilium efficax sit in libero
« arbitrio, et liberum arbitrium dissentiat.
« Et propterea illa propositio est vera, quo« niam auxilium efficax, et actualis resis­
te tentia nec sunt, nec possunt esse simul
« in eodem, quamvisefficax auxilium simul
« compatiatur secum in eodem arbitrio po« tentiam ad dissentiendum, si velit quod
« sufficit, et requiritur ad libertatem. » Eo­
dem modo loquuntur Ledesma, Zumel, Ca­
brera, et alii Thomistæ, quos Suarez in illo
tomo 2, de gratia, frequentissime refert.

146

DE GRATIA EFFICACI.

eu» sua- Qnarc a perdocto hoc Authore posset inrtmii Qa*rb utrum legerit Doctores Thomistes,
tciiigciv quos citat, vel non? Et cum hoc ultimum
<niukL præsumi non debeat, rursus inquirimus,
an in illis reperent intelligenliam illam
sensus compositi, etdivisi, quam ipse, et qui
eum imitantur, comminiscuntur, an vero
illam, quam Alvarez nuper docuit ? Pri­
mum nullatenus dici potest ; nam ipsæ pa­
ginate! verba oppositum clamant,et mentem
Scriptorum palam explicant, quin contraria
intelligentia queat ipsis, nisi injustissime
attribui. Quod est adeo perspicuum, ut
A,lU us. Franciscos Annatas Jesuila in lib. de liber­
tate inchoata, cap. 2, § l, dixerit : « Tho« miste nunquam sensum compositum, et
: divisum sic explicuerunt, ut dicerent vo« luntatem posse unum in sensu composito;
« et in sensu diviso, hoc est successive,
« atque ex hypothesi quod fiat mutatio,
« posse alterum. Nunquam Thomiste ita
« sensum illum compositam, et divisum
« explicuerunt. »Et cap. ô, § 1, ait : « Quem
< invenient Janseniani inter Thomistas,
<( qui concedat ita necessarium esse quoad
·< exercitium consensum, quem voluntas
« præbet motioni gratiæ, quandiu illa in« hæret, quomodo est amor beatificus,
« quandiu durat visio ? Quem invenient
« qui dixerit, voluntatem divina gratia
« prædeterminatam carere proxima ad dis« sentiendum potentia ? Quem dabunt qui
« distinctionem sensus compositi, et divisi
« sic interpretetur, ut sensus sit, volunta« tem a Deo motam posse dissentire, quan­
te do illa motio aberit, et advenerit alia ? λ
Et eodem fere modo loquitur Joannes de
jtijalda. Ripalda lib. 2 contra Baianos, disp. I I, sect.
5, et disp. 16, sect. 2. Quod cum ita sit, qua
ratione Suarius, relicta Thomistarum res­
ponsione, aliam quam ipse fingit, impu­
gnat ’? Quare in refellenda doctrina, quam
non tuemur, se occupat, atque ad respon­
sionem a nobis non traditam divertit ?
Certe, cum incredibile sit, prædictumAuthorem Thomislicum sensum non calluis­
se, qui vel tardis, et bardis hominibus
suaple luce apparet ; et aliunde illum non
impugnet, sed in alium invehatur longe
diversum : satis verosimile est, ipsum con­
suisse totam authoritatum, et rationum ma­
chinam a se structam, per distinctionem
illam sensus compositi, et divisi legitime,
ac Thomistice intellectam dissipari, et fa­
cillime evanescere. Nam, ut quidam dixit,
in solidissimo prædictæ distinctionis osse

frangantur dentes impugnantium gratiam
'
ex se efficacem. Dum ergo legitimum Tho­
mistarum sensum dissimulat, et ad alterum
ab eis alienum declinat, tacite illum appro­
bat. Si enim infirmum censeret, ipsi non
parceret, sed in ipsum argumentorum, et
authoritatum aciem dirigeret, sicut in alia
quæ reperit impugnationi magis obnoxia.
Unde Ledesma disp. unica de auxiliis, arl.^12, pag. 263, propria ingenuitate dixit:
« Authores hi in aliis materiis Theologicis
« hanc distinctionem admittentes rejiciunt
α eam in præsenti disputatione, quia eorum
α argumenta, admissa hac distinctione (ut
« admitti debet) evidenter solvuntur a
« Thomistis. » Relictis igitur his, quæ Sua­
rius contra responsionem num. 222 tradi­
tam, ut ab eo propositam, et intellectam
accumulat, utpole quæ Thomistas non tanSQnt
216. Secundo urgentius objicies : Quo- W
niam dissentire gratiæ, et abjicere gratiam,
facit ex vi proprietatis terminorum sensum
compositum : sed Concilium Tridenlinum ti«ea
declarat, ac diffinit, hominem gratia effi-^
caci affectum posse illi dissentire, eamque
abjicere : ergo homo praedicta gratia affec­
tas potest dissentire in sensu composito,
hoc est vel componendo dissensum cum
gratia efficaci, vel destruendo, et expellendo
ipsam per dissensum : hoc autem salvari
non potest, si gratia sit ex se, et ab intrin­
seco efficax ; siquidem hæc essentialiter
connectitur cum consensu, ut docent com­
muniter Thomistæ : ergo secundum Conci­
lium Tridenlinum gratia non est efficax
ex se, et ab intrinseco. Cætera constant, et
major primi syllogismi, in qua sola est
difficultas, facile ostenditur : quoniam ubi
non est gratia movens, nequit esse dissen­
sus, sed est mera negatio consensus ; nomo
quippe dicitur dissentire, ac resistere, nisi
ab alio moveatur, et inducatur ad aliquid.
Et similiter ubi forma non præexistil, ne’
quit abjici, siquidem abjectio, vel destructio
debet esse rei præexistentis. Ergo dissentire
gratiæ et abjicere gratiam, facit ex vi pro­
prietatis terminorum sensum compositum.
Sinistre igitur Thomistæ illam propositio­
nem distinguunt penes sensum composi­
tum, et divisum ; ita enim præsefert com­
positum, ut divisum non admittat.
Respondetur distinguendo majorem : Ditas
dissentire gratiæ, et abjicere gratiam, facit
sensum compositum, cum gratia excitante,
et vocante, concedimus; cum gratia effica­
citer

DISP. VII, DUB. IV.
citer applicante ad consensum, negamus
majorem. El deinde minor absolute ne­
ganda est. Itaque fatemur dissensum neces­
sario facere compositionem cum aliqua
gratia : sed dicimus hanc esse gratiam vo­
cantem, el inspirantem, non vero gratiam
applicantem efficaciter ad consensum. Et
ratio est, quoniam dissensus proprie accep­
tus opponitur suasioni ; ille quippe dissen­
tire dicitur, qui assensum non præstat sua­
denti: unde utquis dissenti redicatur,sufficit
quod dissensum cum illa suasione, seu
motione suadente conjungat. Gratia autem,
qua suadet, el invitat ad bonum, est gratia
vocans, excitans, et inspirans, ul ex ipsis
terminis constat, et admittunt nostri Adver­
sarii. I nde ul quis gratia efficaci affectus di­
catur posse dissentire, sufficit quod stante
auxilio efficaci, habeat potestatem proxi­
mam ad ponendum dissensum, non solum
quoad substantiam actus, sed etiam ut con­
jungendum, vel conjungibilem cum gratia
vocante, excitante, et inspirante. Quam po­
testatem retinet homo, tametsi auxilio ex
se, et ab intrinseco efficaci ad consensum
applicetur; quia hujusmodi auxilium nec
dat potestatem, nec praeexistentem potesta­
tem aufert. Quarnobrem sicut gratia vocante
excitatus, et auxilio efficaci non promotus
potest dissentire conjungendo dissensum
cum gratia vocante : ita proportionabiliter
auxilio efficaci applicatus potest elicere
eundem dissensum ut conjungibilem cura
gratia vocante, tametsi conjungi nequeat
cum auxilio efficaci. Caelerum munus pro­
prium auxilii ex se, et ab intrinseco effica­
cis non est vocare, excitare, vel inspirare;
sed solum applicare, et reducere virtutem
operativam ad exercitium : unde extremum
directe oppositum praedicto auxilio, et pos­
sibile, non est dissentire ipsi, sed est non
applicari, vel non agere, vel est agere op­
positum pure materialiter, et in sensu di­
viso a praedicto auxilio. Et ideo licet dis­
sentire gratiæ importet ex vi terminorum
conjunctionem dissensus cum gratia vo­
cante; illam tamen conjunctionem non
importat cum gratia applicante, sed ab ea
objective præscindit. Quocirca licet facta
comparatione dissensus ad gratiam vocan­
tem, non habeat locum distinctio sensus
compositi, et divisi, sed determinate impor­
tetur sensus compositus ; nihilominus facta
comparatione ad auxilium efficaciter appli­
cans, locum habet prædicla distinctio. Nam
potest considerari dissensus ut conjunctus

147

auxilio efficaciter applicanti ad consensum,
et sic est impossibilis; vel potest conside­
rari secundum se, et præcisus a circumstan­
tiis sibi accidentalibus, atque ideo ab ipso
auxilio efficaci : et ita manet objective pos­
sibilis, et cor respondet potestati proximæ,
quam voluntas illo auxilio affecta, et in ejus
præscientia adhuc retinet, et conservat.
Concilium autem Tridenlinum nec de- Mens
clarat, nec diffinit hominem auxilio efficaci nnj.
motum posse cum illo auxilio conjungere
dissensum ; sed tantum asserit, hominem
sic motum posse dissentire, sive (et in idem
redit) posse dissensum cum Dei vocatione
conjungere. Quod satis liquet ex ipso textu ;
nam ibi comparatur dissensus cum assensu
præslito, Deo excitante, et vocante, sic enim
habet : .Si quis enim dixerit, liberum homi­
nis arbitrium a Deo motum, et excitatum
nihil cboperari assentiendo Deo excitanti,
atque vocanti, quo ad obtinendam justifica­
tionis gratiam se disponat, ac prxparet; nec
posse dissentire (utique Deo vocanti, et exci­
tanti, cui assentit), si velit, etc. anathema
sit. Unde sicut assensus sub formalitate, et
expressione assensus refertur ad excitatio­
nem, et vocationem, et cum eis componit :
ita etiam de dissensu, quatenus dissensus'
est, philosophari oportet; quin verificari
debeat, quod possit homo dissentire con­
jungendo dissensum cum auxilio efficaciter
applicante, sed solum cum gratia excitante,
atque vocante. Et quod de dissensu dicimus,
idem de abjectione gratiae intelligendum
est ; nam Concilium non loquitur de abjec­
tione auxilii efficacis, sed de abjectione gra­
tiae vocantis, et excitantis, ut evidenter
constat ex ejus verbis cap. 5 : Ita ut tan­
gente Deo cor hominis per Spiritus sancti
illuminationem, neque homo ipse nihil om­
nino agat inspirationem illam recipiens,
quippe qui illam et abjicere potest, etc. Nam
ly illam, ad solam gratiam illuminantem
refertur, et non adest aliud, super quod
cadat. Unde doctrina tradita in hoc capite 5,
manifeste explicat mentem Concilii in illo
canone 4.
217. Nec refert si cum Suario torn. 2 dt’AiîaSuagratia, lib. 5, cap. 37, objicias : Quoniam
intentio Concilii erat diffinire, non solum
unum, aut alterum auxilium non inferre
arbitrio absolutam necessitatem consen­
tiendi, sed quod nullum auxilium eam in­
ferebat : ergo ad salvandam diffinitionem
Concilii non sufficit dicere, quod homo
possit resistere, et dissentire huic, aut illi

US

DE GRATI/ EFFICACI.

auxilio, utputa gratiæ vocanti ; sed neces­
sario concedendum est, quod possit resis­
tere cuicumque auxilio inferiori : ergo
nullum est auxilium ex se, et ab intrinseco
efficax; huic quippe resisti non potest, ut
docent communiter Thomistæ. Utraque
consequentia legitime infertur ex antece­
denti. Hoc autem probatur : quoniam inten­
tio Concilii erat profligare hæresim Calvini :
sed hic non asserebat per quodlibet auxi­
lium inferri absolutam necessitatem, sed
tantum perquandam efficacem motionem,
et impulsum Spiritus sancti : ergo intentio
Concilii fuit diffinire, non solum unum, aut
alterum auxilium non inferre absolutam
consentiendi necessitatem, sed quod nullum
auxilium illam infert.
Respondetur concedendo antecedens, et
negando utramque consequentiam, quia
licet nullum auxilium actuale inferat volun­
tati absolutam consentiendi necessitatem;
hinc tamen minime infertur, quod possit
homo cuicumque interiori gratiæ resistere,
sive cum ea dissensum componere; sed
tantum infertur, quod stante quocumque
auxilio interiori, queat homo dissentire,
vel consensum suspendere. Nam ut homo
consentiat absque absolu ta consentiendi ne­
cessitate, sufficit quod possit absolute non
consentire; ad hoc autem non requiritur,
quod valeat conjungere carentiam consen­
sus cum auxilio efficaciter applicante ad
consensum, vel ipsum auxilium excludere;
sed sufficit quod possit potestate proxima
consensum suspendere, et ejus carentiam
conjungere cum principiis operatives. Ad
libertatem quippe non requiritur potestas
ad conjungendum vel exercitia opposita,vel
æa quae se tenent ex parte ipsorum exerci­
tiorum, cum hæc potestas sit chimerica ; sed
sufficit potestas ad exercitia, et ad ea quæ
ex parte exercitiorum se tenent, ut habenda
divisim, et ut divisim, el secundum se conjungibihacum principio operativo, ut satis
liquet ex supra dictis, et praecipue § 7. Au­
xilium autem efficaciter applicans ad con­
sensum pertinet ad exercitiumconsentiendi,
non ad potestatem. Unde sicut ad hoc, ut
quis libere consentiat, non requiritur quod
possit conjungere carentiam consensus cum
consensu, sed quod possit illam carentiam
conjungere cum principio consentiendi ·. ita
non requiritur, quod voluntas efficaciter
applicata ad consensum, queat conjungere
carentiam consensus cum illo auxilio ; s
sufficit, quod valeat illam conjungere cum

principio consentiendi. Et hoc posterior
potestas actu, et revera datur in voluntate
efficaciter applicata ad consensum. Erravit
ergo Calvinus, cum ex antecedenti vero, <iait»
nempe gratiam efficacem esse talem ex se,
et ab intrinseco, intulit per illegitimam
consequentiam, voluntatem illa gratia alTectam necessitan absolute, et carere potestate,
quæ ad libertatem sufficit, et requiritur.
Unde ut Concilium ejus hæresim profliga­
ret, non negavit antecedens, sed consequen­
tiam, diffiniens liberum arbitrium a Deo
motum (illa utique motione efficaci, quam
asserebat Calvinuslposse dissentire,si velit.
Quamvis enim homo non possit resistere
auxilio efficaci, homo tamen habens auxi­
lium efficax potest resistere. Nam prima
propositio exprimit conjunctionem auxilii
efficacis cum resistentia, quæ conjunctio est
impossibilis ; posterior vero designat con­
junctionem auxilii efficacis cum potestate
resistendi, quæ conjunctio est possibilis, et
de facto datur. In prima intrat auxilium
efficax objective, et ex parte termini; in
secunda vero solum subjective, et ex parte
principii. Prima salvat efficaciam gratiæ,
quam Concilium supponit. Unde ita abest
ut Adversariis faveat, quod potius ipsorum
opinionem, ejusque principia evertat; nobis
autem satis aperte adsislat.
218. Ad confirmationem ex Concilio Se-ofnnj.
nonensi num. 209 propositam respondetur
primo, illud Concilium in loco qui nobis to de·
objicitur. Satis aperte significare, dari auxilium efficax a gratia excitante distinctum, c>lioS^
. . ■ °. .
.,
.
.
j untm
quo voluntas interius agitur, et movetur ad
consentiendum : ait enim : Ut voluntas ho­
minis misericordia? praevenientis atacilio suf­
fulta, el interiori quodam, et occulto secretio!
ris inspirationis afflatu contacta sese conver­
tat. Nam afllatus tangens voluntatem in seipsa non est motio pure objectiva, qualem
Adversarii admittunt; sed est aliquid mo­
tionem objectivam supponens, el volunta­
tem subjective, et intrinsece ad bonum,
quod motio moralis proponit, efficaciter
i inclinans. Et similiter loquens idem ConciI lium de bonis operibus, ait ; In quibus et
liberum arbitrium operatur, primo tamen, el
principalius gratia. Quod intelligi nequit
de concursu Dei simultaneo. cum iste non
prius, sed simultanée in nostra opera in­
fluat ; sed necessario debet intelligi de mo­
tione prævia, non quidem indifferenti,
alioqui non principalius operaretur, sed
I magis ut subdita determinationi arbitrii;

DISP. VII, DDB. IV.
sed de motione determinata, et efficaci. Et
si Concilium hanc motionem non suppone­
ret, el admitteret, non satisfaceret inten­
tioni haereticorum, qui per hanc motionem
asserebant, absolutam necessitatem induci.
Cum autem asserit : Nec denique tale sit
hujusmodi 'hi trahentis auailium, cui resisti
non possit, non loquitur de auxilio effica­
citer trahente, sed solum de auxilio tra­
hente quoad sufficientiam. Quod satis liquet
ex probatione immediate adjuncta; probat
enim hominem posse resistere auxilio Dei
trahentis, quia aliquando, et de facto illi
resistit. Id vero in nulla sententia verificari valet de auxilio efficaci ; nam effiçax
non est, cui de facto resistitur : et Deo vo­
lenti salvum facere nullum humanum resis­
tit arbitrium, ut dixit Augustinus lib. de
correpi, el gratia, cap. 11. In quo tamen non
ita proprie loquutum fuit illud Concilium;
nam auxilium Dei trahentis communiter,
et absolute loquendo significat auxilium
efficax, et non præcise sufficiens. Illud vero
salis fuit ad intentionem Concilii, et ut
errorem haereticorum oppugnaret.Quoniam
si semel homo resistere potest, et quando­
que resistit auxilio sufficienti : ergo homo
habet in seipso hujusmodi potestatem etiam
in illo instanti, in quo ad agendum effica­
citer applicatur. Auxilium quippe appli­
cans nec dat, nec aufert potestatem, cum
non pertineat ad actum primum, sed ad
secundum. Constat autem, quod hoc ipso,
quod homo efficaciter applicatus, et acta
agens habeat potestatem ad oppositum, non
agit cum absoluta necessitate, sed libere, et
cum dominio : ergo motio efficaciter appli­
cans, sive occultus alllatus voluntatem tan­
gens, non inducit necessitatem absolutam,
ut haeretici causabantur. El huc respexit
probatio Concilii, quamvis terminis non
adeo propriis, ac rigorosis in probatione
Iusum fuerit.
liiir-- Respondetur secundo authoritatem illius
fiii0 Concilii parum nos premere, et non mul­
tum roboris nostris Adversariis adjicere;
nam provinciale fuit, et hactenus a Sede
Apostolica non est approbatum, vel confir­
matum.
sorti 219. Sed adversus hanc secundam res' ,^ΐ.ponsionem invehitur Suarez prolog. 6, cap.
in»· 5, num. 6, ubi asserit, non posse a temeri­
tatis nota excusari eum, qui assereret prædiclumConcilium in aliquo dogmateerrasse,
vel aliquid falsum fuisse ab eo diffinitum.
Et num. 7, addit : Credendum omnino est,

IV

non defuisse illi singulare Spiritus sancit
auxilium, ut pr.csertirn in doctrina Fidei a
veritate non aberraret. Quod probat, tum
quia illud Concilium congregatum est ex
pluribus provinciis Germaniæ, et Galliae :
nam in eo praesedit Cardinalis Antonius de
Prato Archiepiscopus Senonensis, qui Galliæ, et Germaniae Primas appellatur. Tum
quia celebratum est Parisiis, unde verisi­
mile est illi adfuisse omnes Theologos Parisiensis Academiae. Tum quia cum Christus
Dominus promiserit, ubicumque fuerint
congregati duo, vel tres in nomine ejus, adfuturum esse in medio eorum, praesumen­
dum est Spiritum sanctum adstitisse illi
congregationi, in qua tot Praelati convene­
rant. Tum quia illud Concilium ante cen­
tum quinquagintafere annos est celebratum,
et per Ecclesiam divulgatum, quin aliquis
de ejus authoritate dubitaverit, vel notam
alicujus erroris inusserit. Tum denique,
quia virtualiter est approbatum a Concilio
Tridentino ; hoc quippe doctrinam de gra­
tia inSenonensi traditam magis explicatam
definit.
Cæterum haec non urgent. Nam peregri-Betundi
num est, et prorsus insolens apud Theolo- ' ’
gos tantam authoritatem Concilio provin­
ciali, a Sede Apostolica non confirmato de­
ferre, ut credendum omnino sit Spiritum
sanctum illi adfuisse, ne in aliquo dogmate.
erraret. Quid amplius tribuitur Concilio
Generali, quod Pontifex approbat? Quid
Catholici expectant Papæ determinationem,
et approbationem, si ante illam credere
omnino debent, provinciale Concilium non
errasse? Vel quale robur adjicit determi­
natio Pontificis, si ea non expectata, Fide
sancitum est, quod Concilium provinciale,
Pontifice inconsulto diffinit? Sed quorsum
Suarii existimatio collimat? Plane ut fun­
damentum sternat iis quæ tom. 2 de gratia,
lib. 5, cap. 43, scribit, ubi docet Concilium
Senonense aperte docere ejus sententiam,
et physicam prædeterminationem omnino
refellere. Quæ si vera sunt, quid ulterius
expectamus Apostolicae Sedis judicium?
Quid sibi reservant Pontifices hujus contro­
versia? resolutionem ? Actum est de causa
Thomistarum, quam Concilium Senonense
adeo manifeste damnavit. Victi sumus, et
absolutionem, vel causæ patrocinium non
est cur expectemus a Sede Apostolica, quam
Concilium Senonense (quod in nullo dogmate
errasse omnino credendum est), sua determi­
natione praevenit.

150

DE GRATIA EFFICACL

Respondetur
igitur,
nos non
asserere
■
v
.
rude- prædidum ( oncihnm errasse in aliquo Ficepeo. jej dogmate (quidquid sit, an hoc asserere
esset temerarium, quod haud facile Suarius
suadebit); omnino tamen non credere ip­
sum in nullo dogmate errasse. Nam præ­
dicta? propositiones longe diversæ sunt : ad
priorem enim sufficit non adesse aliquod
prudens motivum, ut errorem alicui affin­
gamus : non adest autem hoc motivum,
quando qui aliquid asserit, procedit juxta
principia hactenus ab Ecclesia non dam­
nata: doctrina autem Molina? (cui existimat
Suarius illud Concilium praeluxisse, vel
favisse) non est damnata ab Ecclesia : unde
sicut non asserimus Molinæ sententiam esse
errorem in Fide; ita non dicimus, quod
illud Concilium in Fide erraverit : praeser­
tim cum legitime possit exponi, ut in prima
responsione tradidimus. Ad posterioris vero
propositionis veritatem multo plura requi­
runtur, quæ in illo Concilio desiderantur,
ut diluendo singulas Suarii probationes
apparebit.
soiyiier 220. Ad primam dicimus, quod etiamsi
repha. Mud Concilium fuisset congregatum non
solum ex pluribus, verum etiam ex omni­
bus Galliae, et Geræaniæ provinciis; nihi­
lominus ejus decretis non debetur omni­
moda Fides, quia generale non fuit, sed ad
summum nationale, et a Sede Apostolica
non approbatam. At revera hallucinatur
Suarez, dum conjectat ipsi adfuisse plurium
provinciarum Prælatos ex eo, quia in illo
præsidebat Antonius Prato Archiepiscopus
Senonensis, qui Germania?, et Galliæ Pri­
mas appellatur. Nam hæc appellatio pluri­
bus Archiepiscopis Germania?, et Galliæ
communis est, de qua decertant Archiepiscopi Mogunlinus, Trevirensis, Lugdunensis,
Aquensis, et alii plures, qui non permitte­
rent Episcopos sibi suffraganeos sub extra­
neo Primate convenire. Idque liquet ex
Antonius decreto ipsius Concilii, ubi dictus Antonius
Prato.
Cardinalis testatur se se id gessisse sufiraganeorum consensu : Duximus, inquit, ha­
bito Suffragandorum nostrorum consensu, ac
mullorum divini, et humani juris Interpre­
tum consilio, his tantis malis salubriter, et
celeriter providendum. Quot autem sint Archiepiscopi Senonensis Suffraganei, constat
ex Barbosa de officio, et potestate Episcopi
Alias part. 1, tit. 1, cap. Ί, ubi tres tantum assiLapsas
• gnat, videlicet Nivernensem, Antisiodorensem,etTrecensem.En ad quam parvum
numerum reducitur ille magnas Prælatoadversa·

·.

I

rum Germaniæ, et Galliæ apparatus a Suai
rio propositus.
Ad secundam dicimus non constare,
utrum illud Concilium Parisiis celebratum'1*®^
fuerit. Esto tamen ibi celebratum sit,
eique adstiterint Doctores Studii Sorbonici, quid inde habemus, ut omnino credere
debeamus illud in nullo dogmate errasse?
Episcoporum est diffinire, suaque decreta Tcrie
Romano Pontifici subjicere, abeoqueappro- •■’i*5*
bationem expectare : Theologi autem, et
Canonistæ Concilio non intersunt, ut suf­
fragium ferant, sed ut materias tractandas
disputent. Immo Concilium Easileense circa
ultimas congregationes infamatum est, quod
recedentibus Prælatis, solis Presbyteris
majori parte constaret ; et authoritatem
non habet, nisi in his quæ a Martino V,Ni­
colao V, et Eugenio IV approbata sunt.
Ad tertiam respondemus, nullum Théo- τ«ύ
logum ante Suarium docuisse assistentiam
'
Spiritus sancti adeo infallibiliter promitti
duobus, vel tribus in ejus nomine congre­
gatis ad decernendum controversias Fidei,
ut ante confirmationem Summi Pontificis,
qui est caput totius Ecclesiæ, teneamur
omnino credere illos in nullo dogmate errasse.
Immo constat oppositum ; nam Concilium^
Carthaginense sab D. Cypriano congrega- '
tum, et omnium nalionalium celeberrimum
(utpote cui assistebant octuaginta quinque
Episcopi, ex quibus plures fuerunt Mar­
tyres, vel sancti Confessores, ut colligitur
ex epistola S. Cypriani ad Jubaianum) de
facto erravit, dum diffinivit baptizatos ab
hæreticis fore iterum baptizandos. Et hic
est universalis mos Ecclesiæ Catholicæ, ut
decreta Conciliorum fidem non extorqueant
usquedum a Sede Apostolica fuerint appro­
bata. Qua de causa licet Concilium natio­
nale 217 Episcoporum Ecclesiæ Africana?
damnaverat doctrinam Pelagii, nihilomi­
nus communiter ut hæretica non rejicieba­
tur antequam Zozimus Pontifex illius Con­
cilii decreta approbavit, ut refert D. Prosper
in Chronico. Videantur supra dicta disp. 1,
cap. 4, § 3.
Ad quartam dicendum, mirum esse quod Qoiu
Suarius ignoraverit jam pridem de autho-dllniB
ritale illius Concilii dubitatum fuisse, non
clanculum, non in angulis terræ, sed in
orbis theatro, orbo Romana, et coram
Summo Pontifice. Nam in congregatione41,
in præsentia Pauli V, et decem Cardina­
lium habita, cum Jesuitæ opposuissent su­
pra relatam authoritatem Concilii, Domi­
nicam

DISP. VII, DUB. IV.
incani illam clare, el aporie negaverunt,
dicentes illud a Sede Apostolica non fuisse
approbatum, quin ullus conlra hanc res­
ponsionem reclamaret, vel aliquid oppone­
ret : et ideo illa author itas omissa fuit
quasi non urgens, nec amplius Jesuitic ipsi
institerunt, ut refert M. Joannes a S. Tho­
ma tract. de Volunt. Dei, clisp. 5, art. 6,
num. 8. Opus autem Suarii prodiit post om­
nes illas controversas, anno videlicet 1620.
13« Ad ultimam dicendum est, doctrinam in
Senonensi Concilio traditam, quæ in Tridentino approbatur, fide dignam existere,
non quia a Senonensi tradita, sed quia a
Tridentin··» approbata fuit. Cæterum restat
Adversari ostendere, vel quod Tridentinum approbaverit universaliter doctrinam
Senonensis, cujus nec minimam mentio­
nem fecit; vel quod saltem approbaverit
eam partem, quam Molinæ opinioni favere
dicunt. Et cum id ostenderint, tunc Seno­
nensis authoritatem operosius interpreta­
bimur. Alodo dicta sufficiant, quæ non pro­
tulimus ut venerationem prædicto Concilio
debitam detrectaremus·, sed ne indirecte
authoritatem non debitam deinceps quis
formidaret, quam Suarius studuit ipsi attri­
buere.

§ XL
Occurritur tertio motivo, quod Adversarii
ex convenientia nostræ sententia cum Cal­
vino, et Jansenio formant.

îftia 221. Tertium argumentum, quod potest
esse replica contra responsionem § præcedenti datam, sic proponitur ab Adversa­
riis : Quoniam certum est, Calvinum in
hac materia errasse, justeque damnatio­
nem in Tridenlino latam meruisse : sed
Calvinus nihil in hac materia docuit, quod
Thomiste defensores gratiæ ex se efficacis
non admittant : ergo Thomistæ eodem
errore involvuntur, et eidem damnationi
manent obnoxii. Cætera constant, et minoi i'3. rem late probavit Bastida in congrega­
tione 44, coram Paulo V, componendo
plures Calvini,et Thomistarum assertiones.
» I. Auxilium prævenientis gratiæ est de
e se solo elficax indcpendenler ab humana
« libertate, ita quod humana voluntas non
« potest illud reddere efficax, vel inefficax.
« II. Posita gratia Dei de se sola efficaci,
« non possumus non velle, non possumus
« dissentire, non possumus resistere, aut

« refragari. III. Ex hac gratia actus volunta­
α tis sequitur necessario, non suapte na­
« tura, sed ex suppositione decreti divini,
a vel alterius antecedentis causæ. TV. Sine
« auxilio efficaci gratiæ homo non potest
« bene operari, vel ad Deum converti.
u V. Quod ex duobus hominibus unus con­
« vertatur, alius non, non aliunde, quam
« ex inaequalitate gratiæ est. VI. Eos quibus
« æqualem gratiam Spiritus sanctus parti­
« tur, æqualiler cum illa conari necesse est.
« VII. Oblatam gratiam recipere, hoc est
« acceptare, non nostræ facultatis est.
« VIII. Hæc .gratia ita voluntatem agit, ut
u quamvis voluntas agat, nihilominus adæ« quata causa conversionis sola gratia sit.
« IX. Auxilium in quo consistit persevan« tiæ donum, est inamissibile, redditque
« hominem immobilem in bono, indepen« denlerque a libero arbitrio, antecedenter
« facit hominem perseverare. X. Deus
« æterno suo decreto, et inevitabili omnes
« nostras actiones, sive bonas, sive malas
« prædefinit, ac prædeterminat. » Constat
autem omnes has propositiones passim
inveniri inscriptis Calvini, et Thomista­
rum, quin in aliqua dissideant : nihil ergo
docuit in hac materia Calvinus, quod a
Thomistis consequenter ad doctrinam de
gratia ex se efficaci non admittatur.
Confirmatur primo evertendo tacitam Priua
conlirresponsionem ; quoniam si Thomistæ asse­ tnalio.
rentes gratiam esse ex se efficacem, vitarent
necessitatem absolutam, et salvarent liber­
tatem, maxime per distinctionem necessi­
tatis consequentis, et consequentiæ, quate­
nus dicunt posito auxilio ex se efficaci,
sequi necessario consensum, non necessitate
consequentis, sed consequentiæ : atqui Cal­
vinus eandem distinctionem admittit : ergo
cum certum sit, Calvinum docuisse necessi­
tatem absolutam inductam per auxilium ab
intrinseco efficax, sequitur prædictam dis­
tinctionem non vitare, quin auxilium ex
se efficax inferat Calvinislicam, et absolu­
tam necessitatem. Minor constat ex verbis
Calvini lib. 1 instil. cap. 16, sect. 9, ubi Calvi­
ait : « Interea quod statuit Deus, sic necesse nus.
« est evenire, ut tamen neque præcise,
« neque suapte natura necessarium sit.
« Exemplum in Christi ossibus familiare
« occurrit. Cum induerit corpus nostro
« simile, fragilia fuisse ejus ossa, nemo
« sanus negabit ; quæ tamen frangi fuit
« impossibile. Unde iterum videmus, non
« temere in Scholis inventas fuisse distine-

152

DE GRATIA EFFICACI.

< tiones de necessitate secundum quid, et I « tata B. Augustini definitiones amplexa,
■ absoluta; item consequentis, et couse- I « singularis gratiæ defensionem retinere
« videatur. Communem vero, paremque
« quentiæ. »
« gratiam cum his communicare, apud
s.vômîj. Confirmatur secundo : nam Calvini dis­
« quos dispar interdum sequitur eventus,
cipuli palam affirmant suam doctrinam esse
« contendunt pleriquc omnes Catholici, et
Thomistis communem ; oppositam vero,
« Evangelicorum jam non pauci, etc. Et
nempe Molinistarum, dicunt sibi adversari,
addit Annatus : Non est difficile conjieamque de Pelagianismo infamant : ergo
« cere, qui sint nonnulli illi Catholici, qui
signum manifestum est, ea quæ de auxilio
a singularem illam gratiam cum Calvinisex se 'efficaci docent Thomistæ, fuisse a
« tis rigidioribus asserunt; significat enim
Calvino tradita, quem tamen justissime
α Thomistas. »
I
damnavit Concilium Tridentinum. Antece­
Confirmatur tertio : nam cum Cie-Tenu
dens, in quo est difficultas, pluribus probat
mens VIII ad partes Dominicanorum incli­
ajs.ib>..innatus Jesuita. Primo, quia Petrus Molinaret, et auxiliis ex se efficacibus satis
næns Calvinista in Anotome Arminianismi,
aperte faveret, Cardinalis Perronius ei si­
Arminianos qui in hac materia desuitis ad­
gnificavit, se facile impetraturum ab omni­
haerere videntur, impugnat, et ait : Qui
bus haereticis, ut huic determinationi obePdagianismum ita interpolarunt, sicut .4rdirent, ut refert Author Galliæ Purpurate :
miniani Papismum, Unde infert Annatus :
erat autem Cardinalis ille in assertionibus
Quis non videt Papismum, hoc est, non CalCalvinistarum versutissimus, utpote cum
vinismum, converti cum doctrina Jesuitaquibus in Gallia frequenter disputaverat :
rum? Indicans juxta mentem illius Calvi­
niste doctrinam Thomisticam non cum
ergo sensit Calvinistas nihil in hac contro­
Papismo, sed cum Calvinismo converti.
versia docere, quod Thomiste non dicant
Secundo, quia Amesius Calvinista tradit,
de gratia ex se, et ab intrinseco efficaci.
modum libertatis, quem ipse in hac materia
Confirmatur quarto : nam ea quæ Corsequitur, acceptum fuisse a Didaco Alvarez
nelius Jansenius, et discipuli docent circa
insigni Thomista. Unde arguit Annatus :
gratiam, et liberum arbitrium, sunt revera
» Calvinus, et Calviniste rigidi in modo
Calvinistica, et ex Calvini principiis deri­
• libertatis, quem servat liberum arbivata ; unde meruerunt damnari ab Inno« trium motum, et excitatum divina gra­
centio X ; atqui Janséniste palam fatentur
te tia, dissentiunt a Tridentino *. Amesius
se tueri Thomistarum causam, et pugnare
< est Calvinista rigidus in hac controversia
pro physica determinatione, sive auxiliis
« de gratia et libero arbitrio, et adhaeret
ab intrinseco efficacibus : ergo doctrina
Calvino : ergo Amesius in praedicto liberThomistarum circa efficaciam gratiæ com­
« tatis modo dissentit a Tridentino : »
munis est cum Calvinistarum dogmate, et
quam tamen fatetur esse Didaci Alvarez.
eidem anathemati in Tridentino lato sub­
Tertio, quia Tvvisius Calvinista expresse
jicitur.
asserit, suam doctrinam de gratia et libero
222. Hoc argumentum cum suis confir-R<>;<·
arbitrio ruere, si doctrina de scientia media
mationibus convulsum majori ex parte
admittatur : ergo doctrina de scientia me­
manet ex dictis disp. I proonniali, cap. 3.
dia directe opponitur Calvinismo : ergo
Sed quia Juniores aliqui non desistunt illud
cum directe opponatur doclrinæ Thomista­
nobis objicere, ut ostendant interpretatio­
rum circa efficaciam gratiæ, sequitur ean­
nem Concilio Tridentino § præcedenti ad­
dem esse in hac causa Thomistarum, et
hibitam, insufficientem esse, oportet illis
Calvinistarum doctrinam. Quarto, quia
occurrere, et in ipsorum opinionem argu­
Brache- Theophilus Brachelus, seu Milletarius, qui
menta quai fabricant, retorquere. Igitur ad
tas· Calvinisticam doctrinam imbiberat, inquit :
argumentum respondemus negando mino­
« Singularem, nec eam communem interrem ; quoniam nihil in hac materia exco­
« næ gratiæ vim apud eos qui convertungitari potest, quod Calvinisticæ hæresi magis
<i tur a Deo, adhibitam astruunt nonnulli
opponatur, quam conclusio Thomistica,
« ex Catholicis cum Evangelicorum (sic
nempe auxilium ab intrinseco efficax non
vocat Calvini discipulos) plerisque, qui ab
destruere libertatem. Pro quo semper præ
« Ecclesia Romana secessionem passi sunt.
oculis habendum est, Pelagium, et Calvi­
« Quanquam hac quidem in parte Sedis
num convenisse in una propositione, ex
u Romæ sententia prisca, necdum immuqua per illegitimas consequentias distracti
sunt

DISP. VII, DUB. IV.
sunt in hæresos extreme contrarias. Pro­
positio est : « Gratia ex se, etab intrinseco
« efficax non cohaeret cum libertate, n Cui
duui Pelagius adjunxit istam : « Sed homo
« operatur libere, ut Scriptura docet, et
« experientia evincit, » intulit : « Ergo
■· non datur gratia, quæ faciat nos facere,
juto « et ex nolentibus faciat volentes ; n quæ
idem reipsa est cum gratia ex se efficaci ab
rilet Augustino asserta, ut constat ex dictis. Calvinus autem aliter subsurnit, nempe : Sed
u:l gratia est ex se, et ab intrinseco efficax, ut
Scriptura, Concilia antiqua, Augustinus, et
alii Patres passim definiunt. Unde conclu­
dit : Ergo homo per gratiam efficacem motus
non agit libere. Quamobrem consequenter
asseruerunt alias duas propositiones ex­
treme oppositas ; nam Pelagius, ut servaret
libertatem, admisit gratiam excitantem, et
negavit gratiam efficaciter moventem : Cal­
vinus autem, ut servaret veram gratiæefficaciam, asseruit omnem gratiam interiorem
efficaciter movere, et negavit saltem virtualiter, gratiam pure excitantem. Utramque
autem haeresim unico anathematis ictu ju­
gulavit Concilium Tridentinumse.ss. 6, can.
4, diffiniens hominis arbitrium sub gratia
tam excitante, quam movente constitutum
libere agere. Et hanc Concilii determina­
tionem non solum verbotenus, sed etiam
quoad mentem, et intentionem amplectun­
tur fidelissime Thomistae, dum asserunt ex
una parte, dari aliquod gratiæ auxilium
ex se efficax, quo Deus facit nos facere, et
ex nolentibus reddit volentes; et ex alia
parte affirmant, hujusmodi auxilium relin­
quere potestatem ad oppositum, et optime
cum libertate actuali cohærere. Unde di­
recte, et immediate prosternunt germanum
illud fundamentum Calvini et Pelagii,
nempe Gratiam ex se, et ab intrinseco effica­
cem Ubertatem evertere. Molinæ autem dis­
cipuli, quamvis utramque haeresim catho­
lice detestentur, nihilominus illud hæreticorum fundamentum corroborant, fulciunt,
elconfirmant, dum in id totos nervos in­
tendunt , ut propositionem ab hæreticis
assumptam, et cui tota errorum machina
innititur, approbant, et evidentem deprædicant, videlicet Gratiam ab intrinseco effi­
cacem non posse cum libertate componi.
Quamobrem cum Thomistas impugnant,
haereticorum causæ (saltem materialiter, et
praeter intentionem) favent ; horum quippe
principia ab illis negata fovent.
223. Porro Calvinum ex præsentia graSalmant. Curs, theolog. tom. X.

153

liæ ex se, et ab intrinseco efficacis intalissecahi-H.-s
carentiam potestatis ad oppositum, et li-^can'
hortatis destructionem, liquet satis aperte «ntulit
ex dictis dist. 1, cap. 3, §3, et facile osten- nèïna*rditur. Tum quia prædictus hæreticus asse- bitrii·
ruit hominem in statu innocentia·, in quo,
ut autumat, non movebatur auxiliis ex se
efficacibus, libere egisse, ut late probat Dechamps Jesuita lib. 1 de hxresi Janseniana,
cap. 3. Tum verbis ipsius Calvini in cap. 0
Joan, ubi ait : « Pronuntiat Christus effica« cem esse Spiritus sancti gratiam, qua
« trahuntur , ut necessario credant. His
« prorsus evertitur tota liberi arbitrii po« testas, quam sibi somniant Papistæ. ■
Et in lib. contra Pelagium ait : « Ita effica« citer formari voluntatem nostram con« firmo, ut Spiritus sancti ductum sequatur
« necessario. » Tum ex ejus discipulis, qui
id passim affirmant, ut Beza in Summa Buza.
Christianismi, pag. 188, ubi asserit : omnia
necessario ex Dei immutabili decreto evenire.
Et Joannes Scarphius lib. 2 de Ubero arbi- s.arphi.
trio, cap. 3, ubi ait : « Dicimus in homine
« post lapsum, Deum ita efficaciter agere,
« et voluntatem flectere, ut hominis volun« tas Deum conversionem hominis volen« tem, et operantem non sequi non possit.»
Tum denique ex testimoniis Catholicorum .
qui id aperte testantur, ut Franciscus Vul- vclcacanius Episcopus Metensis opusc. contra n,ns'
dogmata Calvini pag. G3, ubi inquit: « Inde
« manavit error Calvini, quo falsum axio« ma sibi constituit, ut omnia fieri neces« sario, nihil contingenter evenire con­
te firmet. » EtArchiepiscopus Armachanus V ( t_
in congregatione 37 de auxiliis palam as- ciuu;:s.
seruit, errorem Calvini in eo consistere,
quod dixerit gratiam efficacem voluntati
necessitatem imponere.
224. Dissentit tamen Calvinus in hac
parte a Luthero, quod quamvis uterque negaverit voluntatem sub gratia efficaci cons- nùu'.'êt
titutam libere agere, ille tamen asseruit L,ilhc1·
pure passive se habere recipiendo conver­
sionem : iste vero admisit voluntatem ac­
tive, vitaliter, et spontanee ad talem motum
concurrere, ut constat ex libro 2 Institui.
cap. 5, § 14. Unde in hoc sensu admittit ho­
minem libere agere, non libertate quæ
indifferentiam , et veram potestatem ad
oppositum includat, sed quæ præcise exclu­
dat coactionem, et violentiam, ut constat
ex libro 2 contra Pighium, terliæ editionis
Genevensis, ubi ait : Si coactioni opponitur
Ubertas, Uberum esse arbitrium et fateor, et
11

154

DE GRATIA EFFICACI.

constanter assevero, ac pro hrretico habeo, si
quis secus sentiat : si hoc, inquam, sensu li­
berum vocetur, quod non cogatur, aut violen­
ter trahatur, sed spon/e trahatur sua, nihil
moror. Et loco citato ex libro 2 Instit. con­
queritur. quod sibi oppositum attribuatur :
Extranea, inquit, est illa similitudo, qux
nos invidiose gravat. Quis enim ita desipit,
ut hominis motionem a jactu lapidis nihil
differre autumet ? Neque vero quicquam si­
mile consequitur ex nostra doctrina. Quem
i
imitatur Beza ejus discipulus, et in cathe­
dra pestilentiae successor : nam in libello
quæst. Christian, editionis tertiæ Geneven­
sis, pag. 600, quærenti catechumeno : Fis
igitur non repugnare libertati necessitatem
agendi? Respondet : Apertius dico, non ne­
cessitate, sed coactione demum tolli liberta­
tem, et contingentium. Quod in summa est
confundere liberum cum voluntario, ut il­
lud liberum dicatur, quod est ab intrinseco
cum cognitione, quamvis non adsit facultas
ad oppositum. Idque directe damnat TriTnknt. dentinum canone saepius citato, illis ver­
bis : Neque posse dissentire, si velit, etc.
Noiii
225. Ex iisevidenter constat falsitas illius
’•JSp minoris, quam arguens assumpsit, nempe
nihil ’n hac parte docuisse Calvinum, quod
risore- Thomistæ non doceant: nam ille cumsequapu.’iuM cibus asserit, gratiam efficacem inferre ne­
cessitatem absolutam, tollere potestatem ad
oppositura, et solum permittere libertatem
a violentia, et coactione, ut liquet ex testi­
moniis nuper relatis : isti vero constanter
affirmant, gratiam ex se efficacem secura in
voluntate permittere potestatem absolutam
ad oppositum, conversionemque proinde
esse liberam non solum libertate opposita
violentiae, sed etiam libertate indifferentiae,
et dominii, ut eorum scripta apertissime
manifestant. Quod est adeo perspicuum, ut
A.. :« tus. Franciscos Annatus Molinista lib. de liber­
tate inchoata cap. 5, § 1, dixerit : Quem in­
venient Janseniani inter Thomistas, qui con­
cedat itu necessarium esse quoad exercitium
consensum, quem voluntas prxbet motioni
gratix, quamdiu illa inhxret, quomodo est
amor beatificus (utique voluntarius, et non
violentus)quamdiu durat visio? Quem inve­
nient, qui dixerit, voluntatem divina gratia
prxdeter minat am carere proxima ad dissen­
sum potentia ? Et hæc satis erant, ut omnes
illius minoris probationes, et parallelæcomparationes a Bastida inductæ sine nova res­
ponsione evanescerent : quod tunc illi res­
ponsum est.Sed ne id præteriisse videamur,

pulsanti singillatim, ac breviter responde­
mus.
226. Prius autem observet prudens Lec-Hm·
tor, quod ut monet S. Hieronym. in epist.ad
Pammachiumet Occeanum, de erroribus Ori- B®1
gen. torn. 2, hæreticisic verba temperant, sic
ordinem vertunt, et ambigua quæque concin­
nant, ut et nostram, et adversariorum con­
fessionem teneant, ut aliter hxreticus, aliter
Catholicus audiat. Errorum quippe venenum
Catholicorum sententiis, ac verbis obvol­
vere solent, ut ab incautis minori horrore
ebibatur, et sub pietatis larva exitium per
insidias moliuntur ; quod minime, si appa­
rerent, inducerent : unde eorum scripta
vario lepræ colore respersa judicium Sacer­
dotis exposcunt, qui falsum a vero discer­
nat. Nullxenim, inquit I». August, lib. 2, d>
quæst. Evangel, cap. 4, falsa doctrina est,®®*
qux non aliqua vera intermisceat. Fera ergo
falsis inordinate permixta in una disputa­
tione, vel narratione hominis tamquam in
unius corporis colore apparentia significant
lepram, tanquam veris, falsisque colorum
fucis humana corpora variantem, atque ma­
culantem. Et hinc iit, quod non omnia quæ
in hæreticorum libris leguntur, debeant eo
ipso erroris damnari, sed sedula attentione
discerni, ut ea hæretica intelligantur, quæ
Scripturæ. Conciliorum, et Patrum decretis
repugnant ; illa vero reprobari non debeant,
quæ ipsis consonant, et a Catholicis Theolo­
gis non rejiciuntur, ut docuit Gelasius PapaG&®
in lib. de vinculo anathematis, his verbis : p
Num quidnam in ipsorum hæreticorum libris
non multa, quæ ad veritatem pertineant, le­
guntur? Nunquid jam veritas refutanda est,
quia illorum libri, ubi pravitas est, refutan­
tur? Aut ideo pravi libri suscipiendi sunt eo­
rum, quia veritas, quæ in illis inserta est,
1
non negatur? Ait Apostolus: Omnia probate,
quod bonum est, tenete. Hoc supposito.
227. Ad minoris probationem dicemus, Eipii.
illam primam propositionem : Auxilium as!?
prævenientisgratiæ est de se solo efficax inde-üoaaii
pendenler ab humana libertate, etc. si significet humanam libertatem non esse causam
efficaciæ gratiæ, sive auxilio efficacitatemq»>a
non tribuere, Augustinianam, et Catholicara esse, ut constat ex supra dictis dub. 1. etc;·
Si vero significet esse ita efficacem, ut arbitrii libertatem impediat, et actum neces­
sarium inducat, Calviniana est, ut liquet ex Pris
dictis num. 222. In primo sensu traditur apr'J^
Thomistis, et in secundo negatur.
Secunda propositio, nempe : Posita gratiaSwh
efficaci,

DISP. VII, DL'B. IV.

155

efficaci, non possumus non velle, etc., ab- | hominem Deo in negotio salutis cooperari.
solute prolata est hæretica, et Calvinistica,
Primum justissime asseritur a Thomistis,
et damnata in Concilio Trident, sess. G,
ut dub. 1 contra Molinistas ostendimus.
can. 4. Sed Thomistæ illam prout jacet ne­
Secundum vero constanter negant cum Con­
gant, vel si disputationis accessitas, et cla­
cilio Trident, sess. 6, cap. 4.
ritas postulaverit , illam distinguunt, et
Sexta propositio : Eos quibus æqualem Sfexta.
dicunt hominem gratia efficaci affectum
gratiam Spiritus sanctus partitur, æqualiter
posse dissentire, potestate antecedenti, et in
cum illa conari necesse est, si denotet neces­
sensu diviso, quæ est potestas simpliciter,
sitatem absolutam, et excludentem potesta­
quam Calvinus negavit ; asserunt tamen,
tem non conandi, seu dissentiendi, Calvi­
quod nequit dissentire potestate conse­
nistica est, et orta ex principio hæretico,
quenti, et in sensu composito, jungendo vi­
nempe auxilium efficax tollere potestatem
delicet dissensum cum auxilio efficaci,juxta
ad oppositum. Si vero denotet impotentiam
AlJ illud Apostoli ad Rom. 9 : Voluntati ejus
consequentem, sive fieri non posse, quod
9· quis resistit ? Et in hoc sensu illa propositio
cum aequalibus auxiliis componantur, et
est Catholica, et Augustiniana, ut supra vi­
conjungantur inæquales effectus, Catholica
dimus § 4.
est, et asseritur a Thomistis. Nam si duo
Ttttii. Tertia propositio, nempe : Ex hac gratia
homines recipiant auxilia pure sufficientia,
actus voluntatis sequitur necessitas, etc. si
uterque poterit conari, et converti, neuter
significet necessitatem infallibilitatis, quæ
tamen convertetur : si vero recipiant auxi­
relinquat potestatem ad oppositum, Catho­
lia efficacia, uterque poterit converti, et
lica est, et conceditur a Thomistis : si vero
convertetur, quamvis simul possit non consignificet tantam necessitatem, ut excludat
x'erti in sensu diviso. Et nisi hæc doctrina
potestatem ad oppositum, Calvini est, ut
admittatur, opus est concedere, discretio­
vidimus num. 222, et amplius constabit ex
nem hominum in negotio salutis non reduci
responsione ad primam confirmationem.Et
primario ad gratiam, sed in liberum arbi­
in hoc sensu negatur absolute a Thomistis.
trium : quod quam absurdum sit, supra
Quria. Quarta propositio, nimirum : Sine auxi­
dub. 1 ostendimus contra Molinam.
lio efficacis gratiæ homo non potest bene ope­
228. Septima propositio, videlicet : OWa-Sipli(U
rari, etc. absolute prolata negatur absolute
tam gratiam recipere, hoc est acceptare, non
a Thomistis, qui potius docent, hominem
nostræ potestatisest, prout jacet,hæretica est,
per auxilia sufficientia, ab efficaci distincta,
et a Calvino asserta, qui potestatem dissen­
fieri proxime potentem ad bene operan­
tiendi auferri per gratiam efficacem asse­
dum, ut vidimus disp. præced. dub. 1. Unde
ruit locis supra citatis. Thomistæ autem,
inabsentia auxilii efficacis recognoscunt ve­
quamvis dicant hominem non reddere Dei
ram potentiam antecedentem ad actum in
auxilium efficax, sed ipsum cum sua effi­
sensu diviso, quamvis asserant hominem
cacia adæquate præsupponere, asserunt
non habere potentiam ad conjungendum
tamen cum Concilio Tridentino, hominem
actum cum carentia auxilii efficacis, quæ
auxilio efficaci motum posse absolute dis­
est impotentia secundum quid, et libertati
sentire, si velit; quia auxilium efficax ex­
neutiquam praejudicans. Calvinus vero, et
cludit quidem dissensum, non tamen dis­
qui cum eo asserunt, omnem motionem
sentiendi potestatem, ut supra explicuimus
Spiritus sancti efficacem, consequenter, et
§ 3 et 7.
haeretice docent, hominem non posse bene
Octava propositio : Uxc gratia ita volun- Octra
operari, nisi cum actu operatui, ut vidimus
talem agit, ut quamvis voluntas agat, nihi­
disp. præced. dub. 1.
lominus adæquata causa conversionis sola
Quinta propositio : Quod ex duobus
gratia sit; si excludat influxum liberi arbi­
hominibus unus convertatur, et alius non,
trii moti per gratiam, Calvinistica est, vel
non aliunde quam ex inrqualitate gratiæ
potius Lutherana : nam Calvinus asseruit
est ; si denotet, quod tota ratio forma­
voluntatem auxilio efficaci motam agere
lis proxima eliciendi conversionem, et
vitaliter, et spontanee, non tamen libere,
discernendi conversum a non converso,
seu cum potestate ad oppositum : Lulherus
sit auxilium gratiæ, catholica est, juxta il­
vero affirmavit, pure passive se habere, et
lud Apost. Quis enim te discernit ? Si vero
tantum recipere cojrversionem a solo Deo
excludat activitatem, et liberam coopera­
sibi impressam. Si autem significet, quod
tionem arbitrii, Calvini est, qui negavit
tota ratio proxima conversionis sit gratia,

156

ι·

DE GRATIA EFFICACI.

et quod hæc non mutuetur suam efficaciam
a voluntate creata, sed potius eam faciat
infallibiliter agere operationes liberas, Ca­
tholica est, et expressa D. Augustini locis
supra citatis § 1, et disp. 5, dub. 6. Et in
hoc posteriori sensu asseritur a Thomistis,
ut constat ex hactenus dictis.
Nona propositio : Auxilium, in quo con­
Nena.
sistit perseveranlix donum, est inamissibile,
reddiique hominem immobilem in bono, independenterque a libero arbitrio, antecedenter,
facit hominem perseverare: si denotet im­
potentiam consequentem, sive carentiam
potentiae ad componendum, et conjungen­
dum non perseverare cum auxilio perseve­
rantias, Catholica est, et asserta a Thomis­
tis : si vero significet impotentiam antece­
dentem, sive carentiam potentiae ad non
perseverare secundum se, et in sensu diviso,
hæretica est, et asserta a Calvino. Similiter
si ly independenler, denotet quod auxilium
perseverantia? habet suam efficaciam, eam­
que a voluntate creata non participet, sed
potius faciat infallibiliter, quod voluntas
creata libere perseveret, catholicam doctri­
nam continet, quam Augustinus sæpe do­
cuit contra Semipelagianos, et quam am­
plectuntur Thomiste. Si autem significet
exclusionem libertatis creatae, et liberam
cooperationem arbitrii, quae sit effectus
ejusdem gratiæ, hæretica est, et quam non
Thomiste, sed Calviniste docent. Nec in
hoc datur specialis difficultas, quæ non mi­
litet etiam in quolibet auxilio efficaci circa
particularem operationem.
Decima. Ultima propositio : Deus xterno suo de­
creto, et inevitabili omnes nostras actiones,
sive bonas, sive malas, prxde/init, ac prxdeterminat ; si denotet, quod Deus prædefîniat,
et prædeterminet quidquid in nostris ac­
tionibus non explicat malitiam, Catholica
est, et asserta a Thomistis cum D. August,
et D. Thom., ut tom. 1, tract. 4, disp. 10,
dub. 1, cum seq. declaravimus. Calvinus
autem erravit asserendo, Deum prædefinire
actus malos, sicut et bonos, et tam entitatem
actus peccaminosi, quam ipsam malitiam
sua efficaci motione attingere, ut constat
ex libro contra Pighium, et lib. 3 Institut,
cap. 23, et ex dictis disp. 1, cap. 3, § 3.
Summa
229. Unde constat, immensum interval’'ia’ïntêr lum mediare inter assertiones, quas Thotloctri- miste ex una parte, et Calvinus ex alia
Thoinis- statuunt in hac materia. Et si bene attendimus, omnes propositiones Calvinisticæ sunt
Calvini, appendices illius falsi principii : Motio Dei

ab intrinseco efficax tollit libertatem indi/ftrentix, seu potentiam ad oppositum : quod
Calvinus cum 1‘elagianis asseruit locis
num.222 citatis. Undecum Thomiste præjaciant in hac materia principium directe,
et contradictorie oppositum, nempe auxi­
lium ab intrinseco efficax optime cum prædicta libertate, ac potestate cohærere, necessumestquod inferant oppositas,etCatholicas conclusiones. Quod adeo manifeste
ostensum est in illa congregatione 44, de
auxiliis, ut merito dixerit Joannes a S.
Thoma 1 p. q. 19, disp. 8, art. 5, n. 23,
non posse amplius, nisi ex intolerabili igno­
rantia, aut calumnia propositiones Thomisticas Calvinianis æquiparari. Et profecto
fictus ille Calvinism i rumor, quo Adversarii
Thomisticam sententiam infuscare volue­
runt, non processit ex sincero veritatis
amore, sed ex quadam necessitate, ut objec­
tum videlicet sibi Pelagianismura retunde­
rent, et verbum verbo frangerent, ut refert
Joannes de Ripalda Jesuita tom. 2, disp.W**
113, sect. 9, n. 53, ubi ait : «Sub idem temα pus Bannez, et plerique ejus discipuli in
« publicis disputationibus, privatisque ser­
α monibus, et scriptis cceperunt notare sen­
α tentiam istam Pelagianam. Contra nostri,
α ut notam Pelagianismi suæ sententiæ vi­
G tarent, objiciebant opposite notam Cal« vinismi.
230. Ad primam confirmationem respondemus, distinctionem illam de necessitateS
consequentis, et consequentiae celebrem esse
apud Doctores Catholicos, eaqueusi fuerunt
ad enodandas difficultates præsentis materiæ D. Augustinus, quem refert Gratianus
in canone Nabuchodonosor, 23, quxst. 4.
Glossa ibidem, verbo Quanuis. Venerabilis
Beda in axiomatibus Philosophicis, lilt. 0.
Magister in 1, dist. 38. D. Thom. 1 p. q. 19,
art. 8, et q. 24 de Verit. art. 1 ad 13 et in 1,
dist. 4, q. I, art. I, et alibi sepe. D. Bonavent. in 1, dist. 47, art. 1, quxst. 1. Alber­
tus, Scotos, Durandus, aliique plurimi ex
celebrioribus Scolasticis, quos refert Alva­
rez aup. 25 de auxiliis. Unde vel Calvinus Dis·
Ιικώ
ipse, qui Catholicorum Doctorum authori­ ikrtstatem nihili solet habere, prædictam dis­ rOfcXtinctionem, saltem verbotenus, non est Φ*ώ!
et «sfr
ausus spernere, ut constat ex libro contra"^
Pighium, pag. 490, § Quod Deus, ubi ait
Nec vero quod a receptis loquendi formis destitit
necessitate secundum quid, et absolute, item™^
consequentis, et consequentix abhorream. At^^
revera sub hac loquendi modestia venenum
suæ

DISP. VII, DUB. IV.
suæ hæresis occultavit, negans re quod
verbo videbatur concedere. Distinguit enim
illo haereticus duplicem necessitatem, aliam
quæ oritur ex natura rei, et influxu cœloruni, aliarumquo causarum naturalium,
quam vocat Stoicam, fatalem, etconsequentis; et hanc ipse dispellit lib. I Inslit. cap.
16, seel. 8, his verbis : « Nos etsi de verbis
non litigamus, fati tamen vocabulum non
» recipimus: tum quia est ex eorum genere,
quorum prophanas novitates refugere nos
■> Paulus docet : tum quia ejus odio conan« tur gravare Dei veritatem. Dogma vero
■ falso, ac malitiose objectatur ; non enim
. cum Stoicis necessitatem comminiscimur
o ex perpetuo causarum nexu, et implicita
. quadam serie, quæ in natura continea·.· tur. » Et ad hæc alludit, cum in testimo­
nio quod nobis objicitur, inquit : Neque
suapte natura necessarium sit, etc. Aliam
ergo necessitatem humanis actibus affingit,
ortam videlicet ex constitutione divini
decreti, et auxilii efficacis. Unde sed. 8,
nuper citata, addit: « Sed Deum constitui­
mus arbitrum, ac moderatorem omnium,
qui pro sua sapientia ab ultima æterni-■ tate decrevit quid facturus esset ; et nunc
< sua potentia, quod decrevit exequitur. '>
Et hanc vocat ipse necessitatem consequen­
tis, subdole tamen, et contra sensum Ca­
tholicorum : nam tantam existimat a Dei
decreto, et auxilio provenire necessitatem,
ut excludat potestatem ad oppositum, et
indifferentiam arbitrii, ut constat ex locis
num. 222 citatis, et ex libro supra relato
contra Pelagium, ubi conculcans illud
exemplum, quo utitur in testimonio nobis
objecto, inquit : « Si in Christi ossibus na­
turam consideres, fragilia erant : sin vero
« illud Dei decretum, quod suo tempore
manifestatum fuit, nihilominus fracluræ
• obnoxia erant, quam humanis ærumnis
« Angeli. » Quod exemplum applicat hu­
manis operationibus : et nemo sanæ men­
tis dicet Angelos habere potentiam ad pa­
tiendum ærumnas. Unde evidenter constat,
ipsum non statuisse solam necessitatem
infallibilitatis, et bonæ consequentiæ lo­
gica? ; sed necessitatem perimentem ar­
bitrium, quamvis fraudulenter videatur
negare necessitatem consequentis, et neces­
sitatem solius consequentiæ adsiruere, ut
convenientiam cum Doctoribus Catholicis,
et antiquis Scolasticis affectet. Et ob hanc
absolutam necessitatem damnatur ejus doc­
trina in Concilio Trident.
6, can. 4.

157

A qua longissimo intervallo distant Thomislæ, cum asserunt hominem auxilio effi­
caci motum necessario consentire, neces­
sitate non consequentis, sed consequentiæ:
nam ita docent ad illud auxilium infallibi­
liter sequi operationem, ut nihilominus
asserant simul cum ipso auxilio coexistere
potestatem proximam ad oppositum in sensu
diviso : et hoc posterius sufficit ad exclu­
dendum necessitatem absolutam, seu con­
sequentis. Licet enim consequentia ab
auxilio ad operationem sit legitima, et lo­
gice necessaria ; tamen actus consequens,
et illatus est liber : quia necessarium est,
quod ad auxilium efficaciter movens ad ac­
tum liberum, sequatur actus, et actus liber,
sive elicitus cum potestate ad oppositum.
231. Ad secundam confirmationem, ornisso antecedenti, negamus consequentiam : cpnflrtum quia vetus mos hæreticorum est suos παΐ10'
errores sententiis, et dictis Catholicorum
fulcire, et præcipue illorum Doctorum,
quos vident majori authoritate pollere.
Unde ex eo, quod quidam Calviniste asse­
rant, suum dogma esse propriam Thomistarum opinionem, eamque non infimis lau­
dibus commendent, perperam infertur,
quod teneant eandem sententiam. Sic Pela­
gius in sui erroris patrocinium vocabat
S. Ambrosium, ut constat ex D. August, in D- Aulib. 1, de nuptiis, cap. ull. ubi ait : « Quod nus.
« ideo commemorandum putavi: quia Pe« lagius sic laudat Ambrosium, ut dicat :
« Beatus Ambrosius episcopus, in cujus
« præcipue libris humana elucet fides, qui
« Scriptorum inter Latinos flos quidam
« speciosus enituit, cujus fidem, et purissi« mum in Scripturis sensum, ne inimicus
« quidem ausus est reprehendere. Pœniteat
« ergo eum, quod sensit adversus Ambro« sium ; ne pœniteat eum, quod sic laudavit
« Ambrosium. » Tum etiam, quia comper­
tum est, plures Calvini discipulos ejus er­
rorem temperare voluisse, eaque de causa
in mullis dictis a præceptoris semita de­
viasse, qui proinde Calviniste molles non
immerito dicuntur. Hos vero, quantum ab
illius errore recedunt, accedere (etsi non
perveniant) ad Thomisticam veritatem,
nullum est inconveniens admittere : nec
bene infertur, quod Calvinus tenuerit Thomistarum opinionem, quia Calviniste a
Calvino deficientes ad eam aliquantulum
accedant; sed magis infertur oppositum.
Sicut enim fœcunda Martini Lutheri proge­
nies in innumeras sectas divisa est, e quibus

-i

158

aliqui magistrum rigide sequuntur, et di­
cuntur absolute Lutherani, ut sunt Itlvrisiiquiadcani, Osiandrini, etc. alii vero ejus dicta
temTbo· temperant, et ideo vocantur Semilutherani,
misiieasByt sunj Heshusii, Melanclhonici, etc. alii
accc*
««i
·
»··
«
<hntt autem pluribus ejus sententiis palam repuestùi-1 Snant> el appellantur.Intilutherani, ut sunt
rouve- Zwingliani, Buceristæ, Calviniste, Bezanite, etc. Ita e putido Calvini ovo di­
versa discipulorum placita in dies oriuntur:
quidam enim ejus rigorem circa auxilium
necessitans indivulse tenent, ac proinde ri­
gidi Calviniste appellantur : quidam vero
ita efficaciam auxilii horrent ,et ab ejus
duritie deflectunt, ut potius ad Semipelagianismum inclinent,ac propterea molles Cal­
viniste dicuntur. Hæc autem diviso ortura
præcipue habuit apud Batavos anno 1595,
nam Jacobus Arminius, et Franciscus Gummarus Leidensis Scholæ Professores inter
se circa hoc punctum dissidere creperunt,
affirmante isto existentiam auxilii ex se
efficacis et necessitatis ; illo vero asserente
nullum auxilium habere efficaciam ex se,
sed ab effectu, vel ex præscientia ; et libe­
rum arbitrium esse primum determinans,
et inchoans negotium salutis. Hinc duæ fac­
tiones inimicissimae processerunt; Arminianorum nempe, et Gummaristarum, qui
Inter bæ· adeo acriter scriptis, convitiis, immo et
relicos
discor­ armis se invicem impctivere, ut ad eam
dia.
flammam compescendam hæretici Synodum
nationalem indixerint, quæ in civitate Dordracena celebrata fuit, ubi Arminiani dam­
nati sunt, et proscripti, ut videri potest in
Theatro novissimo vite humanæ, verbo
Ilxresis, fol. 33. Cum igitur tanta sit dis­
cordia inter Calvini discipulos, discerni
haud facile potest, qui ipsum in scriptis,
quæ edere non desistunt, severe sequantur:
et multo minus colligi valet, Calvinum
aliquid docuisse, quia Calviniste illud do­
ceant; recedunt enim plures a suo Magis­
tro. Atque ideo ex eo, quod nuperi quidam
Calviniste Thomistis connivere videntur,
et Molinæ sententiam summe detestari,
perperam colligitur, eandem esse Calvini,
et Thomistarum causam, et solos Molinistas a Calvino recedere. Oppositum enim
constat ex dictis, et amplius constabit sin­
gulis hæreticorum testimoniis, quæ in hac
confirmatione referuntur, breviter occur­
rendo.
232. Molinæus, sicut et alii hæretici Cal­
viniste, falso existimat Catholicos, qui di­
cunt auxilium ex se efficax non tollere
Qood
bæreiiforam

J
•î *

DE GRATIA EFFICACI.

libertatem ad oppositum, eo ipso proseri-Qua
here gratiam Augustinianam, et cum Seruipelagianis sentire. I nde Arminianis, quiff­
quantum ad negationem auxilii necessitan- tn.
tis eum Catholicis conveniunt, attribuit Papismum, sive catholicam doctrinam. Et ita
Papismus non clauditur intra solam Scho­
lam Molinæ, sed tam Thomistis, quam aliis
Catholicis est communis : nec illis verbis
invehitur Molinæus in solos Jesuitas. sed
omnes Catholicos impetit : atque ideo falso
existimavit Annalus, Papismum cum Molinistica opinione converti. Arminiani au­
tem ita a Calvino in negando gratiam necessitantem recesserunt, ut abierint in ex­
tremum omnino contrarium , nempe in
Massiliensium errorem ; unde revera non
Papismum interpolarunt, sed Semipelagianismum restituerunt, ut testatur Francis­
cus Macedo Seraphici Ordinis in libro Mens
divinitus inspirata etc. art. 5, ubi ait : « Cum
« duo sint errores extremi circa gratiam,
d unus qui eam necessitantem, et irresisa tibilem, ut aiunt, facit;
in quo est Lua therus, Calvinus, et asseclæ, qui Mani« chæismum invexerunt : alter qui eam
« facit pedisequam, et servam voluntatis
« (vertibilem appellant) qui est Socinii,
« Arminii, et Remonstrantium, a quibus
d est Semipelagianismus restitutus. » Qua­
propter non est cur Annatus testimonio hæ­
retici innitens existimet doctrinam Arminianorum, qui gratiam ex se efficacem ne­
garunt, purum Papismum, hoc est scientiam
catholicam continere ; cum potius errorem
Massiliensium in pluribus amplectantur.
Amesiusquidem docuit, gratiam esseefli- Etfdcacem ab intrinseco, in multisque Thomistis subscribit, in quibus profecto hæreticuscxAie·
non est, sed Calvinismum magna ex parte
exuit : et præceptorom aperte impugnat
torn. 4, Bellannini enervati, ex quo plura
testimonia refert Gonet in Apologia Tho­
mistarum, art. o, num. 10. U tinam sic sen­
tiret in materia de justificatione, de Eucha­
ristia, et aliis ; Calvinista non esset, sed
Ecclesiæ catholicæ gremium, ac veniam in­
veniret. Unde ad Annati discursum respon­
detur negando minorem, nempe Amesium
esse rigidum Calvinistam.
Eodem fere modo respondemus ad id.EiTwquod dicitur de Tuvisio : nam eo libro, Sl0·
quem adversus scientiam mediam compo­
suit, non agit ut Calvini discipulus, cujus
vix toto opere meminit; sed expresse asse­
rit, se premere Scoti vestigia. Id vero dis­
simulavit

DISP. V1J, DUB. IV.
simulavit Annntus, ut solos Thomistas fe­
riret. Et ostendere debuit Tuvisium esse
rigidum Calvinistam, ut vel adversus Tho­
mistas, vel adversus Scotistas (quorum idem
fere sensus est in hac parte, et par in
scientiam mediam odium), aliquid conclu­
deret. Id tamen nec fecit, nec potuit ; nam
Tavisii studium fuit concordare libertatem
nostram cum Dei decreto ab intrinseco effi­
caci, per reductionem ad omnipotentiam
divinam, qua Deus efficaciter facit, ut crea­
tura libere, vel necessario operetur, prout
ipse disponit. In quo non Calvinum, sed
D. Augustinum imitatur. Utinam sic cætera
praeceptoris asserta corrigeret.
πέη- Theophilus Brachetus in verbis quæ nobis objiciuntur infantem se adhuc prodit,
et non satis gnarum status Ecclesiae Catho­
licae, cujus consortium, retractatis prioribus
erroribus, pœnitens candidatus ambire di­
citur. Aliter non existimaret communiorem
apud Catholicos esse opinionem Molinæ,
quam D. Augustini sententiam ; nam multo
plures, non solum e Doctoribus particulari­
bus, sed etiam ex sacris Ordinibus nobiscum sunt, quam cum illis, ut constat ex su­
pra dictis n. 111. Quod autem insinuet
Thomistas cum Calvinistis convenire in
asserenda gratia particulari, sive auxilio ab
intrinseco efficaci, nihil nostræ sententiae
praejudicat ; quia Calvinistæ non errant in
asserendo praedicto auxilio, in quo cum
Thomistis conveniunt ; sed in asserendo
illud auxilium non esse utcumque efficax,
sed necessitous, sive auferens proximam
dissentiendi potestatem ; in quo non conve­
niunt cum Thomistis, sed ab i]lis, et a ve­
ritate longissimo intervallo recedunt. Par­
cendum tamen est novo apud Catholicos hos­
piti, quod in pluribus cæspitaverit; congra­
tulandum vero, quod inter offusas adhuc
tenebras agnoverit priscam Sedis Romanae
sententiam amplecti D. Augustini defini­
tiones, et gratiam illam singularem auxilii
ab intrinseco efficacis. Cujus Augustinianae
gratiæ fuerat semper ille defensor acerri­
mus, ut ipsemet testatus fuit Petro Genet
Dominicano. Apud quem loco superius ci­
tato, et apud Vincentium Baronium in trac­
tatu de libertate humana, et gratia divina,
disp. 2, sed. 3, possunt alia huc spectantia
videri. Nobis autem, quibu^ haereticorum
colloquia, et libri interdicuntur, dicta suffi­
ciant ad dispellendas enermes Annati con­
jecturas contra gratiam ex se efficacem. Cu­
jus argumenti genus, quod ipse late prose­

159

quitur, est satis debile, et indignum, cui
fidat Doctor Catholicas : tum ob maximam
haereticorum instabilitatem, qui postquam
naufragium in fide faciunt, feruntur quo­
cumque vento doctrinæ, prout sua commoda
magis refert : tum quia sæpius rumores
spargunt, ut divisiones inter Catholicos au­
geant, et ut quorundam laudibus aliorum
excitetur invidia. Oportuit tamen Annato
etiam in his occurrere, ne vel in eis sibi
confingeret triumphum.
233. Ad tertiam confirmationem negamus majorem, utpote continentem falsam
relationem depromptam ex Authore Galliae ''mr.
Purpuratæ, qui Jesuita fuit, et Molinismo
penitus favens : unde in vita tam Cardinalis
Perronii, quam Cardinalis Dossati plurima
interserit fide indigna, prout suæ causæ fabeï'.u.
patrocinio convenire autumat. Cujus ma­
nifestum signum est, quod Perronius nihil
de hac historia referat in epistolis ad Henricum IV, in quibus tamen vel de minimis,
quæ in congregatione de auxiliis continge­
bant, certiorem facere studuit. Nec illa pro­
missio potuit ab homine sanæ mentis fieri,
et qui sententias Thomistarum, et Calvinistarum eominus intueretur : nam illi dicunt,
gratiam ex se efficacem non excludere li­
beram cooperationem arbitrii ; isti vero
(nisi a praeceptore non discedant) affirmant
gratiam ex se efficacem tollere potestatem
dissentiendi, et parere operationem non
liberam, sed praecise spontaneam. Qua ergo
ratione potuit sapientissimus Cardinalis
expectare, vel promittere cunctos Sectarios
subscripturos decreto Pontificis, si Thomis­
tarum sententiam definiret? Profecto qui
hæc referunt, et approbant, summae igno­
rantiae, vel temeritatis dedecore illum Car­
dinalem afficiunt, ut propriae opinionis sub­
servire vel reluctantem compellant. Addi­
mus, ipsam historiam pro scientia media
fabricatam causæ Thomistarum favere :
repraesentat enim Pontificem adeo pro illis
stetisse, ut tot terrores, et intercessiones
Perronii necessariae fuerint, ne gratiam esse
ab intrinseco efficacem diffinitione Apostolica declararet. Quantus vero fueritClemens
VIII, quam sedulo D. Augustinum in hac
difficultate consuluerit, et quibus titulis de­
buerit ejus judicium Perronii judicio prae­
ferri, superfluum est ostendere. Recolantur
quæ diximus dub. prœced. § 4 et § 7.
234. Ad quartam confirmationem (fabricatam a quodam Petro de Valleclausa, jam gjjg
palam aperta, in opere de immunitate Cy- maiic.m.

160

h'

4

t

•d>*

I

DE GRATIA EFFICACI.

riacorum, fol. 24 L apud Cassalas incandore
lilii) respondear omittendo præmissas, ne­
gando consequentiam, quæ illegitime ex
illis colligitur. Nam licet Janseniani stu­
duerint proprium errorem fulcire Thom istieæ sententiae suffragio, et saepius dixerint
se nihil aliud docere, quam physicam, Anguslinianam, et Thomisticam præmotionem/ut ita suum dogma a damnatione defen­
derent; convincuntur tamen manifeste de
Sirmia falsitate. Thomistæ enim simul cum auxilio
discordamier
efficaci docent coexistera potestatem proxi­
TbAniiS- mam dissentiendi : at Janseniani dicunt,
tts et
Janse- per illud auxilium praedictam potestatem
nisus.
excludi ; et ideo non veram libertatis indif­
ferentiam, sed solam spontaneitatem, ac
voluntarietalem nostris operationibus tri­
buant. Unde non Thomistis. sed Calvin is­
tis sunt in hac parte accensendi. Id quod ipsi
Annam*. Jesuitæ passim testantur, ut Annatus lib. de
libertate inchoata, cap. 2,.§ 4, ubi ait ; «Inde
« processit error Jansenii, quod putaverit
- se eodem modo philosophari posse, quo
<■ Thomistæ; cum tamen diversissima sint
Biiiidj.· eorum principia. » Et Joannes de Ripalda
in opere contra Bajanos, disp. 14, sed. 4,
quam ita orditur : « Appellabis pro Bajanis
ad Thomistas assertores physicæ prædeterminationis, quibus Bajani profitentur
consentire in adstruenda efficacia divinæ
<x gratiæ; quos a doctrina Calviniana longe
Λ dissidere, fas non est negare. » Et infra :
«. Assero Bajanos, quidquid sit de Præde(' terminatoribus, aperte consentire Cal« vino, et eis occlusas esse vias, per quas
« Prædeterminatores suam salvant doctri­
σ nam. » Et num. 48, addit : « Demum, ut
« constet Bajanorum a Pra?determinatori« bus discrimen, et mentiri Bajanos, cum
α ad eorum doctrinam et solutionem re­
σ currunt de potestate dissentiendi in sensu
Des- « divise, etc. » Et Stephanas Deschamps
champs
ejusdem instituti lib. 2, de hxresi Jansenian.
disp. 6, cap. 9, inquit : « Glocientur licet
« Janseniani tot se nuperi dogmatis patro­
« nos habere, quot physicæ prædeterminationis defensores extiterant : vere ta­
U men mihi videor esse dicturus, nullos,
0 huic doctrinæ infensiores repenri, quam
V qui post natam Calvini hæresim ex S. Do« minici Ordine, aliisque ejusdem sacra­
it menti Theologis, majoris eruditionis, et
« ingenii laude floruerunt. » Per quæ
etiam evidenter ad hominem dispellitur
Calvinianismi infamia, quam Thomisticæ
opinioni Juniores quidam studuerunt affin-

gere. Nam cum Jesuitæ disputant contraA-in^
Jansenianos, aperte docent Thomistarum
sententiam ab eorum errore longissime1)*^
dissidere : at iidem asserunt, eundem esse
Jansenistarum, et Calvini dogma : ergo vel
inconsequenter loquuntur, et indigni sunt
quibus fides adhibeatur; vel obligantur con­
cedere veritatem, nempe sententiam Tho­
mistarum de gratia intrinseca efficaci lon­
gissime distare a Calvini errore : atque
ideo anathema contra Calvinum in Conci­
lio Tridentino latum nullatenus Thomista­
rum sententiam attingere. Quod jam nota­
verat Dionysius Raymundus 1 p. c. 4, art. 9, dai
his verbis : « Necesse est frequentem libri
<r Jansenii lectionem Jesuitis oculos ape­
<r ruisse, cum ex eo tempore, quo prodiit,
a recte perceperint, quantum Thomistarum
a doctrina ab errore Calvini differret ea
parte, qua ad prædeterminationem phyα sicam spectat, nec destrueret libertatem.)'
Porro quantum Dominicani, et praecipue P.
Joannes Nicolai, in confutando Jansenismo
laboraverint, et quam acriter illud destru­
xerint, videri potest in praefatione ad tomucn 2 Pantheologiæ Raynerii, et apud
Alexandrum Sybille toto opere de libero
arbitrio contra Jansenistas.
235. His tamen adhuc non quiescunt in- Objeequieta quorundam Recentiorum ingenia,
sed opponunt : quoniam Innocentius X, in
bulla contra Jansenium edita declarat, et
damnat ut haereticam hanc illius proposi­
I
tionem : Interiori gratiæ in statu naturæ lapsæ
nunquam resistitur : ergo definit Pontifex
hanc propositionem : Interiori gratix in
statu naturx lapsx resistitur : sed propositio
doctrinalis indefinita aequivalet universali :
ergo determinat Pontifex, quod omni inte­
riori gratiæ in hoc statu resistitur : ergo
nulla est gratia interior ab intrinseco effi­
cax; huic enim, ut aiunt Thomistæ, nun­
quam resistitur.
Respondetur primo, non excusari a te-Bqp*
meritate Juniores illos, qui audent bullam S10.’’
Innocentii adversus Thomistas intorquere;
quia ipse Summus Pontifex tum pluribus
vivae vocis oraculis, tum specialiter in Con­
gregatione generali S. Inquisitionis habita
die 23 Aprilis anni 1654, declaravit se re­
linquere controversiam de gratia efficaci in
eodem statu, in quo eam reliquerat Pau­
lus V, præcepitque ejus decreta observari,
quibus severe prohibetur, ne quis alterutri
sententiae aliquam notam inurat. Quod re­
cognoscunt ipsi Jesuitæ, ut Annatus in libro
cui

DISP. VII, DUB. IV.
Allita' cui titulus: Cavilli Janseniani, cap. 29, ubi
ait : hl in quo convenimus (nempe Tho­
mistæ, et Jesuitæ) sancivit Pontifex : id in
(ρω dissidemus, disputationi nostra reliquit.
jünia. Et Martinonus in Anti-Jansenio, pag. 708,
ubi ait : « Hanc esse Thomistarum, et Je·( suitarum causam, qui dicunt, errant vel
« ipsis Thomistis judicibus. Nulla est ex
■ illisquinque propositionibus ad Summum
« Pontificem missis, ut eas speciali censura
« notare dignetur, quam duo illi Ordines
« non damnent, et censura dignam judiün· « cent. » Quibus adjungimus Caramuelem
5^’ nulli parti addictum, in Theologia Fun­
damentali, capite 1, fundam. I, ubi ait :
t> Respondeo assignando disparitatem inter
« Thomistarum, et Jansenistarum opinio« nem; illa enim est probabilissima, et ut
v talis ab Ecclesia saepissime approbata :
« hæc autem a multis Pontificibus rejecta,
« et tandem ab Innocentio X hæreseos con« demnata : et hoc sufficit, ut altera defen« datur, et altera non defendatur. »
Respondetur secundo, consequentiam il­
lam Juniorum ineptam esse, quæ ex dam­
natione hujus propositionis Jansenianæ,
Interiori gratix nunquam resistitur, colligigitur, Pontificem scilicet dilTmisse istam,
Omni interiori gratix resistitur; cum potius
inferatur oppositum. Nam Pontifex dam­
nans aliquam propositionem hæreticam,
non definit ejus contrariam : possunt enim
dariduæ propositiones contrariæ oppositæ,
et falsæ, ut in Summulis ostenditur; sed
definit propositionem contradictoriam : si
una ex contradictoriis est falsa, necessum
est, quod alia sit vera. Propositio autem
damnata ab Innocentio erat universalis, et
æquivalens huic : Nulli interiori gratix re­
sistitur; autumabat enim Jansenius, omnem
gratiam interiorem esse veram gratiam, et
nullam, quæ careat effectu, esse veram gra­
tiam, aut præstare veram sufficientiam, ut
vidimus disp.præced. dub. 1. Unde propositio
virtualiter definita a Pontifice non est hæc :
Omni interiori gratix resistitur, quæ Janse­
nianæ contrarie tantum opponitur ; sed
ista : Alicui interiori gratix resistitur, quæ
illi contradictorie repugnat. Hanc autem
gratiam, cui resistitur dicunt Thomistæ
non esso efficacem, sed sufficientem. Et pro­
fecto ipsi Juniores obligantur hanc doctri­
nam admittere ; nam propositio Jansenianaerat : Gratix interiori nunquam resis­
titur : ergo si ejus contraria, nempe Omni
gratix interiori semper resistitur, manet

161

diffinita, sequitur, quod gratix interiori
semper resistimus : id autem est evidenter
falsum, siquidem ipsi aliquando consenti­
mus.
§ΧΠ.

Diluitur quartum Adversariorum fundamen­
tum ex SS. Patrum testimoniis assump­
tum.
236. Post authoritates Scripturæ, et Quartum
Conciliorum immediatus debebatur locuscxPau·?testimoniis SS. Patrum. Sed importunitas t»®·
Recentiorum nos obligavit, ut prius expo­
neremus errores, et verba hæreticorum,
cum quibus Thomistas involvunt, quasi sub
eodem Tridentini anathemate comprehen­
sos. Videamus nunc quæ ex sacris Doctoribus arma desumant. Et observat Suarez
tom. 2, degratittf lib... cap. 4A, duo in Pa- pnncitribus generalia principia reperiri, quæ gP*n?o
nostram sententiam oppugnent. Unum (in- asquit) est, quod’efficaciam prxvenientisgratix™^*'
morali modo explicent sine physica, seu effi­
caci pradeterminatione : aliud est, quod ad
libertatem requirunt intrinsecam potestatem
proximam sese flectendi ad utrumque, cui re­
pugnat necessitas prxdeterminationis ab extrinseco provenientis.
Verumenimvero,si Patres aliud non do- c^'ol.
cent, nihil est in Patribus, quod nostram dunt.
sententiam impugnet. Nam primum illud
principium præsentem assertionem non
tangit, in qua tantum statuimus, gratiam
efficacem esse talem ex se, et ab intrinseco,
id est, non ab effectu, non a congruitate
temporis, vel dispositionum naturalium,
non denique ex præscientia media : sed ex
vi intrinseca, quam gratia ab omnipotente,
ac efficaci Dei voluntate participat. Si autem
id habeat, efficax est ex se, et ab intrinseco,
quidquid sit de modo, quo movet, physice
videlicet, vel moraliter : quod dubio se­
quenti determinabimus. Modo vero obiter .
observamus, non aliunde colligi, quod Pa­
tres explicent gratiæ efficacem modo mo­
rali, nisi quia dicunt, Deum nos movere
exterius, vel interius vocando : hinc vero
imbecilliter infertur, quod negarint gra­
tiam physice præmoventem ; nam ut op­
time notavit Angelicus Doctor in 1, dist. 4,
quxst. 1, art. 2 ad 3, vocatio importat ad­
ductionem ad aliquid : unde vocari dicun­
tur creaturæ, quando in esse producuntur:
quo sensu dicitur Deus vocare ea qux non

162

DE GRATIA EFFICACI.

stm/, ad Rom. 1, nempe, ut sint. Ita ergo
cum homines dicuntur moveri, et trahi per
Dei vocationem, non solum motio objectiva
intelligenda est, sed etiam physica causali­
tas Dei, qua efficaciter voluntatem creatam
ad exercitium agendi reducat, ut significaD.Ang. vit Augustinus lib. de gratia, et libero arbi­
trio, cap. 15, ubi dicit vocationem Pauli
efficatissimam esse propter virtutem
con­
vertentis : ubi non ad solam suasionem,
sed ad cansalitatem divinæ virtutis effica­
ciam prædictæ vocationis reducit. Et lib. de
natura et gratia cap. 12, docet, quod si gra­
tia doctrina dicenda est, sic eam Deus inte­
rius infundit, ut non ostendat tantummodo
veritatem,sed impertiat charitatem : ubi charitatis nomine non habitam, sed auxilium
actuale distinctum a motione morali in­
ternae suasionis significat. Et cap. 14, ad­
dit gratiamsic adjuvare liberum arbitrium,
ut non solum quid faciendum sit, sciat ; sed
quod scierit, etiam faciat. Quibus, et aliis
innumeris locis, tam hoc dubio expressis,
quam in sequenti expendendis, docet voca­
tionem Dei, quæ nos efficaciter trahit, non
in sola motione morali per modum suasio­
nis consistere, sed multo magis in motione
physica, qua efficaciter facit ut faciamus.
Secundum principium certissimum est,
sed quod nostram sententiam non tangit :
fatemur quippe ad libertatem requiri po­
testatem proximam dissentiendi, ut SS. Pa­
tres asserunt. Cæterum ex hoc principio
minime infertur, quod non sit necessaria
gratia ex se efficax ; hæc enim prædictam
potestatem non aufert, sed conservat potius,
ac perficit. Et cum Suarius obluctatur, ut
contrarium probet, jam non innititur illi
authoritati, et generali principio SS. Pa­
trum, quod non negamus ; sed obligatur
quærere rationes metaphysicas, quas evi­
denter elidunt Thomistæ. Unde nil fere
suffragii invenit ejus opinio in Patribus,
quod nos impugnet : et hoc sufficiebat, ut
responsiones ad singula eorum testimonia
omitteremus.
TestimoSed ne '’beamur eorum vires vel
niaPa- dissimulare, vel fugere, illa expendere, ac
quatuor ponderare oportet. Et quia innumera sunt,
classes qUæ Suarius loco citato, et Mascarenas
tur. disp. 2, part. 6, allegant, quæ confusionem
et fastidium Lectori possent adducere, ea in
quatuor classes dividemus, in quarum
prima subjiciemus authoritates Patrum
Graecorum, in secunda Latinorum, in tertia
S. Augustini, et in quarta D. Thomæ. Nec

ad minutiora, et debiliora, et quæ longis­
sime tangunt praesentem difficultatem, des­
cendemus, quæ prolixe illi Authores coa­
cervant; sed difficiliora, et quæ proximius,
et evidentius videntur nostram sententiam
evertere, ponderabimus.
Igitur ex Patribus Græcis allegat Suarius
primo loco Chrysostomum hom. 17, in"'^
Joannem, ubi ait : Deus non prxvenil volun- G™'
tates. Et hom. 12, ad Hebrxos, inquit : JVostras non antecedit voluntates, ne nostrum Ixdatur arbitrium. Et addit : In nobis est
dare, non in ullo altero. Et hom. 19, in Genes.
inquit: Deus congruis remediis appositis, to­
tum jacere in xgrotantis sententia dimittit.
Et hom. 22 : In nostra potestate totum post
gratiam relictum est. Similesquo sententias
repetit frequenter, quæ cum non possint
excludere necessitatem auxilii provenien­
tis, quod Ecclesia contra Pelagii discipulos
docet, necessario exponendæ sunt de exclu­
sione auxilii provenientis, ex se ab intrin­
seco, et antecedenter efficacis. Cui doctrinæ
mira concordia consonant alii Patres Græci
Chrysostomo antiquiores, et recentiores.
D. Dionys. cap. 19 -.Coelestis Hierarch, in-DDic*,
quit : Neque, liberi arbitrii gratia divinitus
indulta mortalibus, providentiæ divin# luce,
et splendore obtunditur. Additque Mascarenas per providentiam prædeterminationem
significari. Justinus Martyr quxst. 8 adjœffiii
Orthodoxos, ait : Non igitur causa est Deus^Wvirtutis noslrx, aut vitii ; sed propositum
nostrum, aut voluntas. Irenæus lib. 5, con-Irccie.
Ira hxres. cap. 1, docet : Deum convertere
homines non vi, sed suadela, quemadmodum
docebat Deum suadentem, et non vim infe­
rentem accipere quæ vellet. Clemens Alexan-c^;
drinus lib. 1 Pedagogi, cap. 9, docet, Deum
trahere hominum voluntates omnibus sux
sapienlix machinis. Et ponderat Suarius
Clementem non dixisse, omnibus machinis
suæ potentiae, sed suæ sapientiæ, ut solam
vocationem congruam adstrueret, et mo­
tionem efficacem exploderet. Origenes tnorija.
epist. ad Romanos, cap. 9, ait : Deum tan­
quam bonum dispensatorem ut i nostris volun­
tatibus ad ea perficienda, quæ cujusque ani­
mus eligit. Et lib. 2, de principiis, cap. 12,
asserit, nos non habere a Deo, quod bonum,
vel malum velimus. Cyrillus Alexandrinus^™:^
lib. 8, contra Julianum, ad finem : Si Deus,AleUL1
inquit, inefallibili quadam, et divina virtute,
et efficacia usus mutasset singulorum mentes
ad bene agendum, et indidisset postea bonum,
a quo xgerrime discedere posset,et non sponte,
ultra

DISP. VII, DUB. IV.
ultra non esset fructus ment is, nec res digna
laude. ; sed necessitatis, et cupiditatis, non
1'jwr wiuntarix,idest non liberte. Damascenus lib.
2 Pidei Orthodoxx, cap. 29, inquit : Qux in
potestate nostra sila sunt, non providentix,
sed libero nostro arbitrio assignari debent.
Observatque Mascarenas, providentiam,
quam Damascenus excludit, esse prædeterminalionem physicam. Et eodem lib. cap.
30, asserit idem Damascenus : Deus prxcognoscitea, qux in nobis sunt ; sed non prxdeterminat : non enim compellit ad malitiam,
Xpsat neque vim infert virtuti. Nyssenus, sive
Nemesius, lib. 8, de Philosophia, cap. 8,
eodem modo ac Damascenus loquitur, di­
cens providentiam non esse de actibus libe­
ris, sed eorum (pix non sunt in nobis, ut na­
turalis complexionis,et exterorum hujusmodi.
jtaes Marcus Heremita in opusc. de his (piiputant,
iiwi! etc. cap. 56, inquit : Occulte gratia nobis
auxiliari non desinit ; nobis autem situm est
pro virili bonum facere, aut non facere .-pri­
mum quidem divinitus excitat conscientiam.
Swjiz. Allegantur etiam Nazianzenus, TheodoreΓϋόΛ'υitias. tus, Philo Carpathius, et alii plures : at
^11!o veroapud ipsos non inveniunturevidentioCitpl·
iLus. res aulliorilates his quas expendimus, sed
tantum docent nos esse liberi arbitrii.
pri7d 238. Sed horum Grœcorum Patrum tes­
t'd- limonia, quatenus nostræ assertioni opponi
v^;rez videntur, pluribus responsionibus elevancwnr tur· Pr*mam nos docet Gabriel Vasquez 1
iaAd- part. disp. 89, cup. 3 et 4, et disp. 91, cap. 8,
ubi asserit D.Chrysostomum et Patres Grae­
cos tenuisse Semipelagianorum errorem, et
sententiam sententiae D. Augustini contra­
riam. Unde illi capiti 8, titulum hunc appo­
suit : Massilienses cum Cassiano, et Græcis
Patribus initium primx gratiæ, et prxdestinationis ex nostro libero arbitrio esse dixe­
runt. Et num. 44, inquit : Sententiam quo­
que Massiliensium tradunt multi Patres
Grxci, ut observavi cap. 4, inter quos prxeipue fuit Chrysostomus, qui et Cassiani ma­
gister fuit, etc. Quod si verum est, cadit
Suarii labor in congerendo tot Patrum Græ­
corum authoritates. Immo haud leve sumi­
tur contra ejus opinionem argumentum :
quoniam Patres Græci agentes de gratiæ
motione, et efficacia docuerunt Semipela­
gianorum errorem ab Ecclesia Catholica
damnatum, ut asserit Vasquez Societatis
Scriptor : sed Patres Græci docuerunt pro­
priam Suarii opinionem, ut ipse autumat,
et pro viribus confirmat : ergo Suarii opi­
nio non differt in hac parte a Semipelagia-

163

norum errore. Unde testimonia adversus
nos congesta aptius contra ejus opinionem
intorquentur. Sed absit ut Chrysostomum,
et tantos Patres Semipelagianismi labe de­
nigremus, quos tum aliis locis, tum præci pue disp. 1 proœmiali, cap. 5, num. 213,
el disp. 3, num. 144, ab injuria hac vindi­
cavimus. Et ideo huic responsioni ex Vasquio desumptæ standum non est ; deserviet
tamen ejus authoritas ad diluendum suo­
rum domesticorum ardorem.
239. Secunda solutio desumitur ex ipso^eennda
Suario, cujus erat hoc argumentum : nam sToex'
loco supra citato, cum recognosceret du- pr^Jérriora esse Chrysostomi verba, nec posse in nit.cjus
eo rigore ipsius opinioni absque nota erro- wes’
ris servire, adjecit num. IO : « Colligo non
« adhaesisse Chrysostomum errori Semipe« lagianorum , nedum authorem illius
« fuisse ; quia in multis locis contra illorum
« sententiam expresse docet, et in aliis non
« in eorum sensu loquitur, nec sibi contra­
it rius est. Unde licet in aliquibus locis mi­
ce nus caute fortasse loqui videatur, causa
« fuit, quia nondum illo errore exorto, se­
ct curius ad Fideles, etiam a Deo vocatos
« loquebatur, vel fervore loquendi, et mo­
te vendi eos ad exercitium virtutis, vel
« zelo impugnandi hæreticos, quorum
« error contra libertatem arbitrii tunc se
« parabat. Et hoc est, quod Xistus Senensis,
« Episcopus Lucensis, et alii dicunt, exces« sisse Chrysostomum aliquando, ut liber—
« tatem arbitrii contra hæreticos defende« ret : intelligi enim debet hic excessus in
« modo loquendi magis, quam in sensu
« doctrinæ. » Si autem vera profert Sua­
rius, multum infirmantur testimonia quæ
nobis opponit : quia loquutiones minus
cautx, provenientes ex fervore loquendi, et
excedentes in dicendi modo, hyperbolicæ re­
putantur, parumque aptæ existunt ad con­
firmandum aliquam sententiam, cum in
eis non appareat quid determinate voluit
author, vel quo excessum protulerit : atqui
Chrysostomi testimonia (idem proportionabiliter dicet Suarius de aliis Patribus, qui
Chrysostomum in modo loquendi imitan ■
tur) important loquutiones minus cautas,
provenientes ex fervore loquendi, et exce­
dentes in modo dicendi, ut Suarius affirmat :
ergo prædicta Patrum testimonia parum,
aut nihil roboris adjiciunt sententiæ no­
bis contrariae. Et qua licentia Suarius ex­
ponit Chrysostomum asserentem, Deum non
prxvenire nostras voluntates, quod non ex-

-

164

DE GRATIA EFFICACI.

eludat omnem gratiam praevenientem, sed 1 satis constat ex dictis (lisp. 1, cup. 3, per
solam gratiam efficaciter prædeterminan­
totum. Unde patres Græci asserentes, Deum
tem ; eadem licentia, et majori fundamento
non prodefini re, non provenire, non age­
illum interpretamur, quod non excludat
re, non promovere voluntates nostras, so­
gratiam efficaciter promoventem, sed so­
lum excludunt motionem ab hæreticis as­
lam gratiam necessitantem, et impedien­
sertam, videlicet necessitantem, et aufe­
tem libertatem arbitrii. Nec adest funda­
rentem potentiam dissentiendi ; minime
mentum in Chrysos tomo ad illam potius,
vero negant gratiam Dei efficaciter moven­
quam ad istam expositionem, sed econtra
tem, et applicantem : hæc quippe recte
res se habet. Quoniam Chrysostomus, ut
cohæret cum libertate, sive dissentiendi
Suarius affirmat, contra Semipelagianorum
facultate, ut constat ex supra dictis. Et si­
errorem expresse docet : at Semipelagiani
militer cum docent voluntatem creatam se
non negarunt gratiam praeviam moventem
determinare, vel non subdi providentiæ
inefficaciter, indifferenter, et vertibiliter ;
divinæ, solum intendunt excludere deter­
minationem, ac providentiam intrinsecam
sed gratiam ex se, et ab intrinseco efficacem,
ut supra ostendimus § 6. Ergo Chrysosto­
fatalem, et necessitantem, sive quæ impe­
mus in praxiictis authoritatibus ita docuit
diat liberam creaturæ electionem, qualem
gratiam non impedire libertatem, quod a
hæreticos asseruisse constat ex dictis loco
gratia excluserit vim necessitandi, non au­
proxime citato : sed neutiquam rejiciunt
tem virtutem efficaciter promovendi : sed
determinationem, et providentiam Dei
hanc tacite contra futuros Semipelagianos
eausantis actus nostros non solum quoad
supposuit.
substantiam, sed etiam quantum ad ipsum
moduro libertatis, ut ipsi multoties se ex­
Legitima
240. Et hinc sumitur tertia, et legitima
plicantes affirmant. Et hinc constat ad om­
re5Pons*° ad praedictas Patrum Graecorum
Grrco- authoritates. Cum enim ante celebres D.
nia eorum testimonia supra relata. Sed
lîmôoli' Augustini, et aliorum Catholicorum cum
insuper singulis in particulari breviter oc­
Pelagio, et ejus discipulis controversias,
curramus.
potissimum dogma a sacris Doctoribus con­
241. Chrysostomus vel sententias, quæEipljQ.
tra Simonem Magum, Marcionem, et Ma­
nobis objiciuntur, non protulit, sed islæ torD.
a Pelagianis pro sui erroris patrocinio, ut1’^’
nichaeos assertum esset libertas arbitrii,
quam illi haeretici prædicabant per Dei mo­
plures existimant, ejus operibus insertae
tionem, et efficaciam divinæ voluntatis
sunt : vel solum excludit gratiam præveeverti ; non tam curarunt Patres Augus­
nienlem necessitantem, non vero praeve­
nientem, et efficaciter moventem ad actum
tino antiquiores ostendere efficaciam gra­
tiæ, quam arbitrii libertatem asserere. Et
liberum. Hanc quippe ipse expresse docet
tom. 1, hom. de Adam et Eva, ubi ait :
ideo totos nervos in id præcipue intende­
4 Omnium bonorum effectuum, atque ορθ­
runt, ut prædictam libertatem sartam, tecά rum, et omnium studiorum, omniumque
tamque tuerentur. I nde factum est, ut adeo
« virtutum, quibus ab initio fidei ad Deum
pro libertate decertatum fuerit, ut aliquan­
tulum efficacia divinæ gratiæ depressa sit,
α tenditur, Deum profiteamur authorem,
vel saltem non adeo expressa. Minime ta­
« el non dubitemus ab ipsius gratia όπι­
men Patres illam negarunt, sed potius, ut
α nium hominum merita provenire, per
oportebat, illam sæpenumero asseruerunt,
α quam etiam fit, ut aliquid boni et velle
ut constat ex eorum testimoniis § 1 relatis.
« incipiamus, et facere. « Facere autem,
Cum igitur Chrysostomus, et alii Patres
ut faciamus, gratiam efficaciter applican­
Groci videntur motionem gratiæ efficacis
tem, et promoventem importat, ut ex Au­
excludere ; illam tantum negare intelligust. vidimus disp. 5, dub. 6.
gendi sunt, quam haeretici introducere mo­
D. Dionysius eo loco tantum asserit ho- d. ph·
liebantur, ut libertatem everterent. Illi
minem esse liberi arbitrii, et istud non
vero non qualemcunque eficaciam prædica­
destrui, vel obtundi per gratiam, quod est
bant, sed efficaciam necessitantem, sive
verissimum : minime vero excludit neces­
tollentem facultatem dissentiendi, ut cons­
sitatem divini auxilii ex se efficacis, et cor­
tat ex eorum successoribus Lutheranis,
respondents divino decreto prædelermiCalvinistis, et Jansenianis § præcedenti re­
nativo nostrarum actionum : quod ipse ex­
latis, qui eorum sepulture dogma postea
pressissime docet de divinis nominibus, cap.
extumularunt, el in orbem induxerunt, ut
5, ubi ul exponit D. Thom. led. 3. inquit:
Exemplaria

DISP.
p no Exemplaria autem dicimus esse in Deo exis­
tent ium rationes subslanti/icas, et singulari·
1er prxcxistentes, quas Theologia prxdcfmitiunes vocat, et divinat, et bonas voluntates
txistenlium prxdeterininatiras, et effectivas,
secundum quas substantialis essentia omnia
prxdcslinavit, el produxit. Unde satis in­
sulse asseruit Mascarenas, Dionysium in
loco nobis objecto providentias vocabulo prædeterminalioiiem excludere, cum illam in
loco nuper expenso adeo manifeste asserat.
jgiMK. Justinus Martyr negat, Deum esse cau­
sam virtutis, aut vitii ; causam utique ne­
cessitantem, et impedientem nostras libe­
ras electiones: minime tamen asserit,Deum
non causare actus virtuosos quatenus tales,
et peccaminosos quantum ad enlitatem :
nec in hoc sensu potest adduci a Catholicis.
Sicut ergo Adversarii illum exponunt, ut
non excludat gratiam congruam non prædeterminantem ; ita nos ipsum explicamus,
ut minime abjiciat gratiam prædeterminanlem, et non necessitantem absolute.
Irenæus solum asserit, hominem esse li­
beri arbitrii, et non agi vi, vel coactione ;
sed suadela, hoc est modo humano, sive
cum potestate non assentiendi interiori sua­
sioni, ut ipse satis se explicat ibi, et lib. 4,
cap. 71. Sed minime docet, quod homo ita
sit liber, ut non debeat a Deo ad operatio­
nes liberas efficaciter præmoveri. Hoc enim
aperte docet lib. 2, cap. 45, ubi asserit,
Denm vel minima sua ælerna providentia
determinasse ; et cap. 76, ubi ait : Si opera
Dei es, manum artificis tui exspecta oppor­
tune omnia facientem.
Cfestt» Clemens Alexandrinus recte asseruit,
■^^•Deum trahere nostras voluntates omnibus
suæ sapientiæ machinis ; sed inter istas
recensetur etiam motio participans Dei effi­
caciam, juxta illud Psalm. Omnia in sapien­
tia fecisti : unde perperam colligitur, quod
excluserit hanc motionem.
CrifcKs Origênes indignus est qui audiatur, et alassi legetur in hac materia ; nam praecursor
Pelagii fuit, defendens ita liberum arbi­
trium, quod excluserit motionem gratiae
assertam in Scriptura, Proverb. 21 : Cor
regis in rnanu Domini etc. et ad Philipp. 2 :
Deus est qui operatur in nobis velle, et perfi­
cere, ut optime praenotavit D. Thom. 3,
contra gentes, cap. 89. Unde mirum non est,
quod Origenes consequenter ad sua princi­
pia negaverit gratiam ex se efficacem. Vi­
deantur quæ de Origene praecipuo Pelagii
praecursore late diximus disp. 1, cap. 4, § 1.

vu,

DUB. IV.

165

S, P. N.CyrillusAlexandrinusclarissimecyniius
docet gratiam ex se efficacem lib. 1, de Ado-Afâf^
ratione, cujus verba supra dedimus § 1. In
testimonio autem nobis objecto solum ex - nob,s”
eludit motionem Dei necessitantem abso­
lute, el destruentem rationem voluntarii,
atque ideo et liberi, ut ipse S. Doctor satis
se explicat ; talem enim esse motionem Dei
asserebant hæretici libertatis impugnatores,
contra quos agit.
Damascenus, et Nyssenus explicantur a Ε'ί*»D. D. Thom. 3, contra gentes, cap. 90,
illa verba Ecclesiasl. 15 : « Deus ab initio^12*?55·
« constituit hominem, et reliquit in manu
« consilii sui, » sic interpretatur : <r Hæc
« autem verba ad hoc inducuntur, ut homi« nes esse liberi arbitri ostendantur ; non
« ut eorum electiones a divina providentia
«subtrahantur. Et similiter quod Grego« rius Nyssenus dicit in libro, quem de hoa mine fecit : Providentia est eorum, quæ
« non sunt in nobis; non autem eorum,quæ
«sunt in nobis : et Damascenus eum sé« quens dicit in 2 lib. quod ea quæ sunt in
« nobis, Deus prænoscit, sed non prædeter« minat : exponenda sunt, ut intelligantur,
« ea quæ sunt in nobis divinæ determina« tioni non esse subjecta, quasi ab ea neces« sitatem accipientia. » Et similia tradit 1
p. quxst. 23, art. 1 ad 1. Unde superfluitxotaex
alia expositio. Adde, opus illud Nemesii, Bcl,am
quod Nysseno attribuitur, totum esse Phi­
losophicum, et sapere Pelagianismum, ut lo­
quitur Bellarminus in lib. de Script. Ecclesiast. observat. 3, ad Nyssenum. Unde mi­
rum non est, quod testimonium nobis ob­
jectum faveat adversae opinioni.
Marcus Heremita non debuit a Suario in- yarcus
terSS. Patres reponi, vel contra nos alie- Ju­
gari ; nam de eo inquit Bellarminus lib. Jerejicitur.
Scriptoribus Ecclesiasticis, sxcul. 10, anno1*1131™'
906: « Ejus opera ita scatent erroribus con­
ti tra Fidem, ut suspicari cogar vel ab hæ« reticis nostri temporis conficta, aut valde
« depravata fuisse : neque alia de causa hu­
it jus Authoris memini, nisi ut admonerem
« cautissime esse legendum. » Quamobrem
ejus authoritas nihili habenda est, vel re­
torquenda erit in Adversarios se munien­
tes dicto hominis erroribus scatentis. Vi­
deantur quæ diximusdisp.], cap. 5, n. 207.
Nazianzenus, Theodoretus, et alii Patres
Græci qui allegantur, vel nihil ad hoc per­
tinens dicunt, vel eodem modo ac supra
relati explicandi. Et hæc de Patrum Grae­
corum authoritate.

;>

166

DE GRATIA EFFICACI.

Testimo- 2-12. Veniamus ad SS. Patres Latinos,
"noram el videamus quod suffragium apud illos inPatrum. veniant nostri Adversarii. Clemens Roman.
Kniran. epist. 3, inquit : « Qui audit sermonem veri
« Prophetæ, habet in sua potestate velle, et
« nolle illa amplecti. Nam si hoc esset, ut
α videntes ea jam non haberent in sua po« testate aliud facere, quam audierunt, vis
« erat quædara naturæ, per quam liberum
c non esset ad aliam migrare sententiam. »
Quod (addit Suarius) simili modo diceret
de motione ad unum prédéterminante.
n.Amb. Ambrosius allegatur pluribus locis ; sed
egregius, ait Suarius, habetur in exposi­
tione Symboli Apostol. cap. 4, ubi loquens
de Spiritu sancto inquit : Ubi vult, in quos
vult, et quantum vult, spirat sua propria
voluntate : per quæ verba gratiam prævenientem non in præmotione, sed in inspi­
ratione constituit. Et lib. 4, in Luca· 4, §
Et repleti sunt, ait : α Moralis enim Dorni­
er nus, et qui docuerat exemplo sui Apostoσ los suos omnibus omnia fieri, necvolen<· tes repudiat, nec invitos alligat, nec
<r ejicientibus reluctatur, nec rogantibus
v deest. » Et ponderat Suarius dixisse Ambros., Moralis Dominus, quia moraliter, et
suasione movet, non physice, et efficaciter :
et similiter dixisse, non alligat, ut deterD.Hier. minationem ad unum excluderet. Hieronym. etiam allegatur pluribus locis, ut lib.
4, in cap. 18 Jeremiæ, ubi ait : α Hoc di« cimus, non quod ignoret Deus hoc vel
« illud gentem, aut regnum esse futurum ;
« sed quod dimittat homines voluntati suæ,
« ut vel præmia, vel pcenas sua voluntate,
α et suo merito recipiat, λ Quæ sententia
nequit verificari, si Deus hominem ad sin­
gula opera efficaciter prædeterminet. Et
epist. 146, ad Damasum, ait : « Dedit illis
« propriæ mentis libertatem, et ut veniret
« unusquisque non ex imperio Dei, id est,
« non ex necessitate, sed ex voluntate. »
Motio autem ad unum determinans neces­
sitatem imponit. Et epist. 150, ad Helvibiatn,
quxst. 10, docet ex duobus vocatis unum
consentire, et dissentire alium : Quia Deus,
inquit, non salvat irrationabiliter, et absque
judicii veritate, sed causis precedent ibus ;
quia alii non susceperunt Dei Filium, alii
suscipere voluerunt. Quod verificari non
potest, si ad consensum requiratur mo­
tio efficaciter prædeterminans. Allegani) Fu^P’tur el*am D- Prosper, D. Fulgentius, et
Petrus Petrus Diaconus S. Augustini discipuli, qui
Diacon. qUa(enus hanc difficultatem pertractantes,

nunquam meminere praimotionis physicæ,
sed gratiam efficacem explicuerunt modo
morali, et cum indifferentia ulterius deter­
minabili per voluntatis arbitrium. Qua
etiam ratione inquit Suarius lib. citato,
cap. 48, allegari potest Gregorius Magnus,
quia pluribus locis efficaciam gratiæ expli-î) Anset
cat per divinam inspirationem, cui libere
consentimus. Sed majori fiducia, addit Sua­
rius num. 8, allegatur Anselmus, qui in
toto libro de Concordia perpetuus est in as­
serendo, necessitatem antecedentem impe­
dire libertatem. Unde ex ejus opinione non
potest aliquid præire nostras operationes,
quod ad illas infallibiliter prædeterminet ;
sed totum committitur voluntatis arbitrio,
ut ipse ad cap. 6 Maith, tradit his verbis :
« Misericordia Dei non est cogens, neque
« aliquid libero arbitrio aufert, qui omnes
« homines vult salvos fieri : quod tamen
« in libera illorum voluntate positum est. »
Similiter D. Bernardus in libro de gratia, DBera.
et libero arbitrio,non longe a principio,ait:
α Manet ergo libertas voluntatis, ubi etiam
« fit captivitas mentis, tam in bonis, quam
« in malis ; sed in bonis ordinatior. Tam
α integra quoque pro suo modo in creatura,
« quam in Creatore ; sed in Creatore po­
re tentior. » Quæ comparatio, addit Suarius,
vel vera non est, vel Bernardus sentit, non
magis prædeterminari voluntatem creatam
ad actus liberos, quam divinam. Similiter
idem D. Bernardus docet divinam gratiam
in actibus indeliberatis prævenire, in acti­
bus vero deliberatis solum comitari ; sic
enim inquit : « Ista cum libero arbitrio
« operatur, ut tantum illud in primo præ« veniat, in cæteris comitetur. » Et infra :
« Ita quod a sola gratia emptum est, pariter
« ab utroque perficitur. » Allegantur deni­
que Tertullianus lib. 2, contra Marcionem,Tûd&.
cap. 5, Cyprianus epist. 55, Richardus de^J^
S. Victore, Laurentius Justinianus,'et alii,s-Vim
quatenus vel affirmant divinam gratiam
non necessitare, vel docent per inspirationem, et suasionem movere.
243. Sed hæc non magis urgent, quamp^atestimonia Patrum Græcorum nuper ex-J’'^
pensa, possuntque unico verbo dispelli, ut nia un·
supra num. 235 observavimus. Eo quippe
intentio Patrum collimat, ut libertatem ar- niwu
bitrii tueretur, quam hæretici causabantur
tolli per motionem Dei absolute necessitantem ad consensum. Unde ex vi harum authoritatum præcise habetur,quod gratia non
sit ita efficax, ul absolute necessitet, et dis­
sentiendi

DISP. VII, DUB. IV.

»

I
!

;
'
I

•

sentiendi potestatem excludat ; quod cum
omnibus Catholicis atlirmarnus : minime
vero evincitur, quod gratia humanas vo­
luntates exspectet, vel quod ex se, et in­
fallibiliter non inferat nostrum consen­
sum, tam quoad substantiam, quam quoad
modum libertatis. Similiter quod Patres
communiter solum exprimant gratiam moraliter moventem, nihil interest ad prae­
sentem difficultatem: tum quia agunt contra
hæreticos asserentes nos vel absolute non
agere, vel agere instar pecudum ; et ideo
oportebat exprimere motionem trahentem
morali, et humano modo. Tum etiam, quia
modo solam intendimus gratiam esse efficacem ex se, et independenter a scientia
media, sive moveat præcise moraliter, sive
etiam physice: quod dub. seq. examinabitur.
Tum praeterea, quia cum Patres dicunt,
Dei vocationem, vel inspirationem infalli­
biliter nos trahere, et movere, eo ipso subintelligunt latentem efficacitatis modum
ipsi vocationi adjunctum, in quo, et non
præcise in motione morali, fundatur illa
infallibilis connexio vocationis cum effectu.
Et per hoc satis constabat ad omnes simul
authoritales, quin opus esset ad singulas
respondere : sed id nihilominus breviter
prostabimus.
s.cku. 244. S. Clemens Romanus recte asseruit
ad libertatem requiri potestatem dissenet necessitatem absolutam esse liùb." bertati contrariam. Sed quid inde, ut negemus auxilium ex se efficax, quod sic relinquatdissentiendi facultatem,ut nihilominus
operationem infallibiliter inferat ? Hoc
profecto ipse Clemens docuit ex doctrina
S. Petri praeceptoris sui in lib. 3 recogni­
tionum, ubi refert Simonem Magum oppu­
gnasse libertatem arbitrii eo argumento,
quo Recentiores utuntur , nimirum non
cohærere nostram libertafem cum efficaci
decreto.Cui non respondit Apostolus secun­
dum principia scientiae mediae, sed secun­
dum principia quæ Thomistæ amplectuntur,
videlicet ex efficacia voluntatis divinae sequi
et opera nostra, et ipsum modum liberta­
tis, ut latius diximus disp. 1 proœmiali,
c.3, §1.
sitbr. S. Ambrosius ita alienus est a Suarii
^^opinione, ut ipsam satis aperte impugnet
ws. verbis quæ nobis objiciuntur : nam asserit
Spiritum sanctum spirare sua voluntate
ubi vult, quibus vult, et quantum vult.
Quod verificari nequit de gratia efficaci ex
præscientia, quia hæc non est efficax ubi

167

vult, et in quibus vult Deus ; sed ubi, et
in quibus praevidit futurum esse consen­
sum : nec voluntas Dei est prima regula
hujusdeterminationis, sed voluntas creata,
quæ praevidetur elicitura consensum, ut
supra ponderavimus § 4 et dub prxced. § 4.
Quod autem S. Doctor hanc motionem effi­
cacem appellet inspirationem, nihil inte­
rest ; quia revera Spiritus sanctas spirando
movet efficaciter, non per inspirationem a
scientia media dependentem,sed per inspi­
rationem quæ participat, vel adjunctam
habet divinæ voluntatis efficaciam. Etsimiliter non obest, quod moralem Dominum
dixerit ; quia ly moralis, non significat,
quod Dominus moveat praecise moraliter, et
cum expectatione voluntatis creatæ, nec id
pertinebat ad intentionem Ambrosii ; sed
significat, quod Dominus tam verbo, quam
exemplo rectos mores nos doceat, et in mo­
ribus instruat, ut constat evidenter tam ex
ipso contextu, quam ex proœmio ad illa
commentaria, ubi in eodem sensu moralis
vocem usurpat : Moralis, inquit, puteus
abundantia, eo quod exdentibus Allophylis,
quorum specie vitia corporis figurantur, vivæ
Isaac liquorem mentis invenit; pure enim
profluunt boni mores, etc. Et recte asseruit,
quod Deus non invitos alligat, quia resistendi
potestatem non aufert. Sed hæc per auxi­
lium ab intrinseco efficax non excluditur.
D. Hieronymus in duobus prioribus tes- Esponitimoniis solum asserit, homines libere
agere, et non præmoveri a Deo motione nymus.
nécessitante, sed potius inferente actum li­
berum, ut ipse se satis explicat in epistola
illa ad Damasum, non ex necessitate, sed ex
voluntate. Per quod excludit hæresim Mani­
chaeorum, sed non impugnat auxilium ex
se efficax Thomistice, et Catholice exposi­
tum; quod videlicet ita inferat infallibiliter
unum actum, ut relinquat indifferentiam
judicii, et potentiam ad oppositum. Et mi­
nus adhuc nobis opponitur in ultima autho­
ritate ; nam loquitur de collatione gloriæ
in exequutione, quæ adultis confertur in­
tuitu meritorum. Et per ly sponte, non
excludit necessitatem divini auxilii , quo
Deus nos libere consentire faciat, juxta
illam celebrem S. Doctoris sententiam : Et
hoc, quod est meum, sine Dei auxilio non est
meum.
Quod D. Prosper, Fulgentius, et Petrus
Diaconus pro Suarii opinione allegentur,
non possumus sine admiratione audire ;
nam perpetui fuerunt in propugnando gra-

168

DE GRATIA EFFICACI.

Proper, tiam Augustinianam, cui directe adversatur
et petras 8ral*a ascientia inedia dependens,ut constat
nn'aïie- Cx suPra dictis § 1 rf-l et 6, et dub. prxced.
uipror- per totum. Ideo vero praedicti Patres mul<eienih tolæs dicunt, Deum nos movere suasionimcdta. bus, et inspirationibus, quia ita revera
contingit ; non enim agimur pecudum
modo. Sed hinc perperam infertur, quod
negaverint gratiam ex se efficacem, imo
potius hanc in ipsa suasione eflicaciter tra­
hente subintellexerunt; non enim poterant
eam efficaciam in praescientia media fun­
dare, quam agentes contra Semipelagianos
ex professo dispunxerant, ut ostendimus
n.Prosp.lœis citatis. Legatur semel, etiterum Pros­
per in epist. ad August, ubi cum refert
Semipelagianorum errorem, adversam no­
bis opinionem impugnat : A'ec considerant,
inquit, se gratiam Dei, quam comitem, non
prxviam humanorum volunt esse meritorum,
etiam illis voluntatibus subdere, quas ab ea
secundum suam phantasiam non negant esse
prxvcntas : per gratiam scilicet indifferen­
tem, et pro nutu arbitrii vertibilem. Et in­
fra : In istis Pelagianx pravitatis reliquiis
non mediocris virulentix fibra nutritur, si
principium salutis male in homine collocetur;
si divinx voluntati impie humana voluntas
prxferlur, ut ideo quis adjuvetur, quia voluit;
non ideo quia adjuvatur, velit. Postulatque
ab Augustino ut declaret : Quomodo per is­
tam prxoperanlem, et cooperantem gratiam
liberum non impediatur arbitrium? Quod
superfluum esset, si non daretur gratia
praeoperans eflicaciter, sed solum gratia
comes, et arbitrii determinationi subjecta ;
hæc quippe nec apparenter præjudicat li­
bertati. Eandem cum Prospero tenebant
opinionem Fulgentius, Petrus, et alii D.
Augustini discipuli ; hanc enim ipse docuit,
ut constat ex locis supra allegatis, et magis
adhuc constabit ex dicendis num. 246. Et
eodem modo intelligendus est D. Gregorius
Magnus.
D.Anscl. ~‘15. D. Anselmus non favet Adversariis,
doeçt sed docet gratiam Augustinianam reducens
cxseef- concordiam inter libertatem, et auxilium
licaccin. efficax non ad præscientiam mediam, sed
ad summam efficaciam divinæ virtutis, quæ
facit ut velimus libere, ut supra pondera­
vimus num. LlGjsic enim habet loco ibidem
citato : Quoniam quod Deus vult, non potest
non esse, cum vult hominis voluntatem nulla
cogi, vel prohiberi necessitate ad volendum,
vel ad non volendum, et vult effectum sequi
voluntatem, necesse est voluntatem esse li­

beram, et esse quod vult. Cum autem asserit
necessitatem antecedentem destruere li­
bertatem, non loquitur de necessitate consequentiæ , et infallibilitatis, quam ex­
presse docet in verbis modo relatis ; sed
loquitur de necessitate absoluta, et impQjr-^^
tante determinationem per modum natu-jwü»
ræ, et in actu primo, ut satis constat ex Tr*
exemplo quo utitur : Necessitas, inquit,
prxcedens causât necessitatem, sicut necesse
est ccelum volvi. Prxcedens, et e/ficiens neces­
sitas est caelum volvi, quia necesse est, ut
volvatur. Et hanc necessitatem conatur ipse
excludere a nobis, unde subinfertViolen­
tia conditionis cogit cadum volvi, te vero
nulla necessitas (absoluta scilicet, de qua
loquebatur) facit loqui. Cui doctrinæAnselmi consonat D. Thom. 1 part, quxst. 19, b.îk
art. 8 ad 3, ubi ait : Posteriora habent ne­
cessitatem a prioribus secundum modum prio­
rum. Unde et ea, qux fiunt a voluntate divi­
na, talem necessitatem habent, qualem vult
Deus ea habere, scilicet vel absolutam, vel
conditionatam tantum ;et sic non omnia sunt
necessaria absolute. Eodem modo interpre­
tari debent verba Anselmi ad cap. 6 Matlh.
(si hoc opus Anselmi est, de quo dubitat
Bellarminus in lib. de Script. EcclesiasL),
nam solum docet, misericordiam Dei non
cogere, sed relinquere liberam electionem
arbitrio : quod etiam verificatur de gratia
ab intrinseco efficaci. Sed de mente Anselmi
latius agemus infra, § 15.
D. Bernardus in priori testimonio mi-1'terçnime intendit, quod voluntas creata sitita
exempta ab intrinseca determinatione, si­
cut voluntas divina ; hoc quippe absurdis­
simum est, cum destruat supremum Dei
dominium, et debitam subjectionem crea­
turæ. Et ex opposito fieret, quod sicut vo­
luntas divina non eget prædeterminatione
morali, sive auxilio aliquo prævenienti,
ita nec voluntas creata ; quod tamen vel
ipsi Molinistæ non admittunt. Intendit
igitur, quod salvetur libertas, tam in Deo,
quam in nobis ; aliter tamen, et aliter : nam
in Deo reperilur tanquam in primo libero,
at in nobis velut in secundo libero, quod
proinde debet anteriori Dei determinationi
substerni.In secundo vero testimonio solum
tradit differentiam inter gratiam operantem
et cooperantem, asserens quod solus Deus
in actibus nostris indeliberatis moraliter
operetur; cum solus ipse eos ex proprio
consilio eliciat : at in actibus deliberatis
non operatur præcise, sed etiam comitatur;
quia

DISP. VII, DUB. IV.
quia nos simul moraliter cooperamur,
fndeeam tantum prævcntionem excludit,
quæ nostram liberam cooperationem im­
pediat; hæc vero non tollitur per auxilium
ab intrinseco efficax, ut satis constat cx
dictis. Recolantur quæ diximus disp. 5,
dub. 7, § 1.
Cæteri Patres qui allegantur, nostram
sententiam non tangunt, et eodem fere
modo exponendi sunt ; tantum quippe doj
cent, motionem Dei non tollere potestatem
ad oppositum : quod verissime asseritur de
auxilio ex se, et ab intrinseco efficaci. Vi­
deantur quæ de Tertulliano diximus § 11,
num. 205. Certe ipse Suarius, qui tot testi­
monia coacervavit, satis perspexit, quam
parum nos debeant urgere : nam lib. cit.
cap. 48, num. 1, observat Damasceni loca,
in quibus asserit nihil boni posse fieri a
nobis sine auxilio Dei, liberum tamen no­
bis esse Deum vocantem sequi, et similia
valde generalia esse, quæ proinde inutilia ju­
dicavit ad suæ sententiæ confirmationem.
Si autem perpendantur testimonia Patrum,
tam Graecorum, quam Latinorum, quæ ipse
affert, nihil amplius quam Damascenus af­
firmant ; atque ideo æque infirma sunt ad
impugnandum nostram sententiam.
rtstiae· 246. Post alios Patres allegat Suarius
ί dm specialiter Augustinum, et quidem merito :
nam in hac causa maxime eminet inter
alios sacros Doctores. Probat autem Augus­
tinum non docuisse gratiam esse ex se, et
ab intrinseco efficacem, non isto, aut illo
particulari testimonio, cui facile esset oc­
currere ; sed pluribus motivis, quæ cap. 46
refert, et ponderat. Primo, quia S. Augus­
tinus explicat efficaciam gratiæ per congruitatem ad hominem qui vocatur, ut
constat ex lib. 1 ad Simplicianum, cap. 2, et
deprxdest. SS. cap. 16, et alibi sæpe. Si au­
tem gratia esset efficax ex se, et ab intrin­
seco, non indigeret hac congruitate.Secundo
D. Augustinus reducit efficaciam gratiæ ad
vocationem Dei, ut constat ex locis modo
citatis : nec aliam gratiam intermediam, et
præmoventem cognoscit, ut patete# lib.cit.
ad Simplicianum, ubi ait: Ut velimus suum
caluit esse, et nostrum ; suum vocando, et
nostrum sequendo ;ubi immediate vocationi
consensum adjunxit. Et similiter in libro
de graiia, et libero arbitrio, cap. 5, loquens
de Paulo inquit : Quod conversus fuerit, nec
gratia erat sola, nec voluntas erat sola ; ut
autem vocaretur, gratia fuit sola. Si autem
gratia sit ab intrinseco efficax, oportet post
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

169·

vocationem aliud auxilium adjungere. Ter­
tio D. Augustinus constituit efficaciam gra­
tiæ in motione morali prædicationis, illu­
minationis, inspirationis, suasionis, etc.
ut constat ex libro de natura, et gratia,
cap. 25 et cap 34, et lib.6 confessionum, cap.
7, et alibi sæpe. Motio autem moralis non
importat infallibilem connexionem cum
effectu, sed talis est, ut ei possimus resis­
tere. Quarto, quia Augustinus docet homi­
nes vocari a Deo efficaciter multis, et variis
modis, ut constat ex libro de corrept.et gra­
tia, cap. 5, ubi ait : Quare isti sic, illi aliter,
atque alii aliter diversis, et innumerabilibusmodis vocantur, ut reformentur ? Absit, ut
dicamus. Quod repetit lib. 6 confess, cap. 7
et 8 et lib. 7, cap. ult. et alibi sæpe. Auxi­
lium autem efficax ex se, et ab intrinseco
movens importat unicum, et unifjrmem
movendi modum. Quinto, quia D. August,
non ponit auxilium gratiæ efficacis in modo
agendi communi bonis et malis, rationa­
libus et brutis, atque etiam insensibilibus,
ut constat ex libro 2, de peccator, meritis,
cap. 5, et lib. de Spiritu et littera, cap. 33 et
34, et alibi passim. Auxilium autem ex se,
et ab intrinseco efficaciter præmovens, im­
portat modum applicandi et agendi bonis
ac malis,animatis,et inanimatis,ac omnibus
creaturis communem ; siquidem fundatur
in generali earum subordinationead Deum,
ut Thomistæ communiter docent. Sexto,
quia Augustinus asserit cum eadem voca­
tione unum converti, et alium non con­
verti, vel eundem in diversis temporibus,
ut constat ex libro de dono perseverantiæ.
cap. 14, et alibi sæpe. Id autem verificari
nequit, si gratia sit ex se, et ab intrinseco
efficax : nam eo ipso eundem in quolibet
subjecto, et in qualibet duratione pariet
effectum. Septimo, quia Augustinus docet
hominem posse cuilibet gratiæ resistere ;
et si resistere nequeat, non agere libere, ut
lib. de natura, et gratia, ’cap. 6, ubi ait :
Quxcumque ista est causa voluntatis, si non
potest ei resisti, sine peccato ei ceditur. Gratiæ
autem ex se, et ab intrinseco efficaci resis­
tere non valemus. Octavo, quia Augusti­
nus asserit auxilium efficax præstare nobis
vires, et potestatem agendi, ut constaf ex
libro de gratia, et libero arbitrio, cap. 16 et
epist. 107, et alibi passim. Auxilium autem
ex se efficax, et a sufficienti distinctum non
dat potestatem agendi, ut docent communi­
ter Thomistæ. Ultimo, quia Augustinus cen­
set gratiam collatam Angelis, et hominibus
12

170

DE GRATIA EFFICACI.

in statu innocentiæ, non fuisse ex se, et ab
intrinseco efficacem, sed determinabilem
per liberum arbitrium, ut aperte colligitur
ex libro de corrept. et gratia, cap. 11 et 12.
Rationes autem, quibas Thomiste probant,
gratiam esse ab intrinseco efficacem, vel
nihil evincunt, vel suadent illam necessa­
riam esse pro omni statu. Quæ motiva viSoar. dentur Suario adeo urgentia, ut concludat :
Mulla, ut existimo, convincunt posuisse -lugustinum auxilium efficax prxveniens in
vocatione congrua, non prédéterminante,sed
modo accommodato inducente hominem infal­
libiliter ex prxscientia Dei ; et omnia simul
sumpta hanc fuisse mentem Augustini satis
ostendunt.
D.Aug. 247. Caeterum D.Augustinum docuisse nosgraUam tram sentenliam>
manifeste constat ex
•efiicacemdictis tam in hoc dubio, quam in tribus andeiacr’a' tecedentibus : et qui primo docuit opposinædia1
°P*ni°nein· nempe Molina scientiæ
mediæ Author, vel reparator, sensit sua
principia peregrina fuisse Augustino, ut
liquet ex dictis dub. prxced. § 7, et ex pro­
fesso ostendimus dub. 1, § 2, et disp. 1,
cap. 4, § 6. Ea vero quæ Suarius adducit,
satis remote attingunt nostram assertionem,
nec aliquod particulare Augusti testimo­
nium refertur, in quo neget auxilium esse
efficax ex se, et ab intrinseco. Immo argu­
mentum, seu motiva illa, quæ Suarius ex
doctrina Augustini autumat erui, prostrata
manent ex dictis locis citatis, et amplius
diluentur ex dicendis. Unde in eorum eno­
datione parum immorabimur, sed tantum
designabimus loca, in quibus illorum solu­
tio habetur.
Motiva
Ad primum constat ex dictis dub. 2, ubi
cxD.Au-exD. Augustino ostendimus, gratiam non
dici efficacem, vel congruam ex aliqua attemj
con'Æb peratione ad locum, tempus, vel aliquas
luntur. naturales dispositiones ejus qui vocatur :
Primam. et (esfimonja qUæin contrarium referuntur,
explicantur ex professo ibidem § 4.
Ad secundum dicendum est, Augustinum
•Ium. præter gratiam vocationis agnoscere aliam
gratiam, qua efficaciter trahimur, et move­
mur, ut constat ex ejus testimoniis supra
relatis § 1, et dub. 3, § 2 ei § 4. Nec oppo­
situm significat in locis, quæ objiciuntur ;
quamvis nec semper (quod fieri sine fasti­
dio non poterat) nec omnibus in locis expli­
cat illud auxilium.
Ad tertium dicimus, Augustinum præter
cr ιαω· motionem moralem admittere aliam gra­
tiam physice trahentem, et applicantem, ut

liquet ex pluribus ejus testimoniis supra
relatis § 1, et præcipue ex libro de correpi,
et gratia, cap. 12, ubi ait : « Si sic relinque- n
« retur illis voluntas sua, ut in adjutorio
« Dei sine quo perseverare non possunt»
(quod est auxilium sufficiens includens
vocationem, et quamlibet aliam motionem
moralem) α manerent, si vellent ; nec Deus
« in eis operaretur, ut vellent : inter tot,
« et tantas tentationes voluntas ipsa sua
α infirmitate succumberet. Subventum esi
« ergo infirmitati voluntatis humanae, ul
« divina gratia indeclinabiliter, et insupe« rabiliter ageretur ; et ideo quamvis inα firma, non deficeret. » Et libro de gestis
Pelagii, cap. 3, ubi ait : α Proculdubio
« plus est agi, quam regi ·. qui enim re« gitur,aliquid agit ; qui veroagitur, aliquid
« agere ipse vix intelligitur. Tamen tantum
« præstat voluntatibus nostris gratia Salva« toris,ut non dubitet Apostolus dicere:
a Quotquot Spiritu Dei aguntur, hi sunt filii
α Dei.» Recolantur dicta disp. 5, dub.
ubi varias Suarii evasiones praeclusimus. Addimusad præsentis assertionisdefensionem,
sufficere gratiam esse efficacem ex se, et
independenter a scientia media : unde ipsi
non adversatur, quod D. Augustinus expo­
suerit gratiæ efficaciam per modum motio­
nis moralis ; de quo agemus dubio sequenti.
Ad quartum respondetur, auxilium ex se Qarefficax ad actum liberum indispensabiliter 51
supponere motionem moralem: et hinc j
provenire, quod Deus variis, et diversis
modis homines vocet efficaciter, prout ipse
novit ipsis congruere, non congruitate I
fundata in natura, sed in ipsa gratia, et
Dei proposito, ut ex Augustino vidimus
dub. 2, §4. Sed ille modus vocationis non
inducit infallibiliter effectum, nisi quate­
nus habet sibi adjunctum auxilium efficax,
ut nuper vidimus ex eodem S. Doctore.
Et hinc patet ad quintum : nam molio
efficax, qua Deus applicat causas secundas *■
ad agendum, licet fundetur in generali
earum subordinatione ad Deum, ut ex plu­
ribus D. Augustini testimoniis docuit Cle­
mens VIII, cap. 5, opusculi circa istam ma-Ca
teriam, ubi ait : Hxc gratia habet efficaciam™'
ab omnipotentia Dei, et a dominio, quod sua
divina majestas habet in voluntates homi­
num, sicut et in extera omnia, qux sub calo
sunt : nihilominus movet unamquanque
causam juxta naturam suam ; et ideo ho­
minem movet ad agendum cum indifferen­
tia judicii, et potestate ad oppositum : per
quod

DISP. VH, DUB. IV.
quod auxilium efficax graliæ satie discerni­
tur a motione generali, qua cæteræ causæ
D.Tho. applicantur, ut significavit Divus Thomas
quolib.l, art. 7 ad 2, ubi ait : Deus movet
omnia secundum modum eorum, et iduo divi­
na motio a quibusdam participatur cum ne­
cessitate, a natura autem rationali cum
libertate.
248. Ad sextum respondemus D. Augusti­
num satis aperte docere, in eo qui converti­
tur, praecedere aliquod speciale auxilium,
quod non est commune ei, qui non conver­
titur, ut constat ex dictis dub. 1, §4. Testi­
monia vero, quæ nunc in contrarium alle­
gantur, ibidem explicata sunt § 3, et solum
significant convenientiam in gratia suffi­
cienti extrinseca, vel intrinseca.
Septi- Ad septimum negamus, quod Augustinus
doceat hominem posse cuilibet Dei auxilio
resistere,- resistentia proprie dicta, et in
sensu composito ; contrarium enim aperte
docet locis supra citatis § 1 et § 4 et 5. Sen­
tentia autem, quæ in contrarium refertur,
non procedit de auxilio Dei, sed de objecto
graviter alliciente ad peccatum, ut constat
ex textu : de qua objecti motione non est
eadem ratio, ac de auxilio Dei. Nulla enim
causa creata potest superare resistentiam
voluntatis, nisi auferendo ab ipsa indiffe­
rentiam judicii, ac subinde libertatem.
Deus vero ita vincit voluntatem, ut ipsam
faciat efficaciter agere, et agere libere ; nam
omnia continet, et causai, juxta illud S.
Dia?. Doctoris in libro de corfept. et gratia,
cap. 14 : Deus magis habet in sua potestate
voluntates hominum, quam ipsi suas. Unde
ibidem concludit : Deo volenti salvum face­
re nullum hominis resistit arbitrium; sic
enim velle, vel nolle in volentis, aut nolentis
est potestate, ut divinaiji voluntatem non im­
pediat. nec superet potestatem. Recolantur
supra’dicta § 5.
OcuAd octavum dicimus, auxilium efficax
TS®' juxta sententiam D. Augustini supponere
posse, sive sufficientiam, et praestare ipsum
agere, seu velle, utconstat ex libro de cor­
repi. et gratia, cap. 11, quem locum expen­
dimus disp. 5, dub. 7, §6. Quod ipsi Adver­
sarii admittere tenentur, nam gratia con­
grua, quatenus congrua (in qua congruitate
ipsi efficaciam constituunt) supponit posse
adæquatum, et pertinet ad agere. Quod si
Augustinus aliquando asserit, auxilium effi­
cax præstare vires, semper adjecit efficacissimas, insuperabiles, vel quid simile, ut liquet
ex loco supra citato, ubi loquens de Adamo

in statu innocentiæ, et de electis hujus status, inquit : Fortissimo dimisit, atque permisit facere, quod vellet ; infirmis servavit,
ut ipso servante, invictissime quod bonum est,
vellent. Per quod denotat auxilium efficax
supponere posse utcumque, et constituere
illud posse in ratione efficacis, et invicti,
hoc est cum opere infallibiliter conjuncti.
Ad ultimum respondetur, Augustinum eo |üitiloco non docere, quod Angeli, et homo in main*
statu innocentiæ non indigeant auxilio effi­
caci ad perseverandum, sed solum asserit,
quod homini, et Angelis peccantibus non
fuerit hujusmodi auxilium concessum. Vi­
deantur quæ diximus disp. 6, dub. 1, § 5,
ubi ex professo declaravimus mentem, et
doctrinam D. Augustini in eo loco, qui nunc
objicitur, et quem ad sensum Adversario­
rum detorquebat Jansenius.
Ex quibus liquet S. Doctorem nec in ali­
quibus, nec in omnibus locis, quæ Suarias
congerit, constituisse efficaciam gratiæ in
vocatione congrua ex praescientia media fu­
turi effectus ; sed in motione ex se efficaci
participante divinæ voluntatis efficacitatem,
et imperium, et independente a scientiæ
mediæ directione. Quam scienciam impos- Motn-a
sibilem esse, et contrariam D. Augustino,es ®
late declaravimus tom. 1, tract. 3, disp. assumpta
10, per totam : esse vero inutilem ad sal··
vandas difficultates hujus controversiæ, im­
mo ipsas augere, satis ostendimus dubio præcedenti. Etcuncta fere motiva, quæ Suarius
ex Augustino assumpsit ad impugnandam
nostram sententiam, debent retorqueri in
ejus opinionem ; quoniam gratia efficax non
est efficax ex congruitate ad hominem, qui
vocatur, ut ex Augustino ostendimusdub. 2,
nec consistit in mera vocatione, inspira­
tione, vel motione morali, ut constat ex
dictis in hoc dubio, et magis apparebit in
sequenti : nec est communis consentienti,
et non consentienti, vel per liberum arbi­
trium determinabilis, ut cum Augustino
probavimus dub. 1,§2, nec est superabilis
proprie loquendo, sed invictissima, ut ex
ipso vidimus § 1, 4 et 5, nec pertinet ad
posse, sed ad agere, ut cum ipso statuimus
disp. 6, dub. 1, per totum. Hujusmodi au­
tem proprietates, et velut characteristic
notæ, quibus Augustinus gratiam efficacem
explicuit, et insignivit, non conveniunt
gratiæ efficaci ex sola praescientia, vel ab
effectu, ut liquet exdoctrina Adversariorum,
qui oppositasconditionessuæ grati o efficaci
affingunt; optime autem, et inseparabiliter

172

DE GRATIA EFFICACI.

aptanturgratiæ ex se efficaci, quam docent
Thomistæ. Ergo Augustinus non illorum,
sed istorum sententiam tenuit. Recolantur
dicta dub. prxced. § 7, et disp. 1 procemiali,
cap. 4, § 6, et cap. 5, § 2, abi alia motiva
expendimus, quæ D. Augustinum pro nobis
stare evidenter, quantum materia fert, per­
suadent ; et simul evincunt, quod in dubio
præsumptio, et possessio stat pro Thomistis.
intimo- 249. Succedit tandem, ut quæ ex D. Thom.
opponunt Adversarii diluamus. Et quidem
oaæ' Suarius loco supra citato, cap. 49, non tam
refert testimonia quæ nostram sententiam
impugnent (hæc quippe non potuit in S.
Doctore reperire) quam occurrit authoritatibusD. Thomæ, quibus opinionem ipsi con­
trariam supra exclusimus § 2, ubi Adver­
sariorum evasiones confutavimus ; et quam
evidenter D. Thom. nostram doceat senten­
tiam, ostendimus. Duo vero, quæ Suarius
in doctrina D. Thom. ponderat, nimirum
nullum gratiæ auxilium auferre potestatem
resistendi, et similiter movere moraliter,
satis convulsa manent ex supra dictis § 3 et
7, ubi declaravimus praedictam potestatem
optime cum auxilio ex se efficaci cohaerere.
Et similiter ad defensionem praesentis doc­
trinae non multum interest, quod auxilium
moveat moraliter; dummodo asseratur,
quod independenter ascientia media habeat
infallibilem connexionem cum consensu :
de quo iterum agemus dub. seq. Possunt
nihilominus aliqua ex D. Thoma opponi,
quibus satisfacere oportet. Primo, quia S.
Doctor asserit, liberum arbitrium sub Dei
motione se determinare, ut 1 part, quxst. 9,
art. G ad 3, ybi ait : « Deus movet volun« talem hominis ut universalis motor ad
« universale objectum, quod est bonum ;
« sed homo per rationem se determinat ad
« volendum hoc, vel illud. » Etinhocconstituit differentiam inter agentia libera,
et non libera, ut in 2, dist. 25, quxst. 1,
art 1, ad 3, ubi inquit : « Dicendum, quod
« Deus operatur in omnibus; ita tamen,
« quod in unoquoque secundum ejus condi« tionem. Unde in rebus naturalibus ope« ratur sicut ministrans virtutem agendi,
« et sicut determinans naturam ad talem
« actionem. In libero autem arbitrio hoc
« modo agit, ut virtutem agendi sibi mi« nistret, et ipso operante liberum arbi« trium agat : sed tamen determinatio
« actionis, et finis in potestate liberi arbi« trii constituitur : unde remanet sibi
« dominas sui actus, licet non ita sicut

« primo agenti. » Auxilium vero ex se
efficax determinat ad volendum hoc, vel
illud, et tam ad actionem, quam ad finem :
ergo ex sententia 1). Thomæ homo in ope­
rationibus liberis non movetur auxilio ex
se, et ab intrinseco efficaci. Secundo, quia
S. Doctor asserit, hominem posse resistere
motioni efficaci, ut quodlib. 7, art. 1 ad 2,
ubi ait : « Sic Deus movet mentem huma« nam ad bonum, quod tamen potest huic
α motioni resistere.» Etquæst.G deMalo,
art. unico, ad 15, inquit : α Licet Deus
« faciat voluntatem velle, non oportet,
« quod ex necessitate hoc faciat ; quia potest
α per ipsam voluntatem impedimentum
« praestari. » Et 1 part, quæst. G2, art. 3,
ad 2, ait : « Inclinatio gratiæ non inducit
a necessitatem, sed habens gratiam potest
« ea non uti. » Si autem auxilium esset ex
se, et ab intrinseco efficax, non posset homo
ipsi resistere, sed necessario illi cederel.
Tertio, quia D. Thom. docet, determinatio­
nem immutabilem inducere absolutam
necessitatem, aqua proinde determinatione
debet absolvi liberum arbitrium, ut quxst.
22, de Veritate, art. 6, in corp, ubi ait :
Ex hoc dicitur aliquid esse necessarium, quod
est immutabiliter determinatum ad unum.
Et quxst. 24, art. 1 ad 14, addit : Et ideo
non oportet, quod mentes humanx sint determinatx ad aliquos effectus, sed respectu mul­
torum efficaciam habent, ratione cujus con­
venit eis libertas. Auxilium autem ex se, et
ab intrinseco efficax immutabiliter deter­
minat ad unum, nempe ad actum, cum quo
essentialiter connectitur. Quarto, D. Thom.
asserit, vocationem esse efficacem, non
antecedenter, sed ab effectu, ut lect. 3, ad
cap. 8, epist. ad Bom. ubi inquit : Hxc
vocatio est efficax in praedestinatis, quia hu­
jusmodi vocationi assentiunt. Auxilium vero
ex se efficax non ab effectu, sed anteceden­
ter ad illum habet efficaciam. Ultimo Ange­
licus Doctor nullum auxilium recognoscit,
quod habeat infallibilem connexionem cum
consensu ; sed asserit posse Deum tot mul­
tiplicare auxilia, ut homo tandem alicui
cedat, et siccerta, etsecura reddatur inten­
tio divina. Sic enim docet quxst. G, de Ve­
ritate, art. 3, ubi hæc habet : « Invenimus
« ordinem compossibilem esse respectu
a alicujus dupliciter. Uno modo in quan« tum una causa singularis producit effec« tum suum ex ordine divinæ providentiae.
« Alio modo, quando ex consursu causa­
it rum multarum contingentium, et defi­
cere

K

DISP. VII, DUB. IV.
cere possibilium pervenitur ad unum
·. effectum; (piarum unamquamque Deus
o ordinat ad consequulionem effectus, loco
. ejusquæ deficit, vel no altera deficiat,
s Sicut videmus, quod omnia singularia
■ unius speciei sunt corruptibilia ; et tamen
per successionem unius ad alterum po­
test in eis secundum numerum salvari
< perpetuitas speciei, divina providentia
taliter gubernante, quod non omnia
deficiant, uno deficiente. Et hoc modo est
in praedestinatione; liberum enim arbi■■ trium deficere potest a salute, tamen in
eo, quem Deus praedestinat, tot alia ad« minicula praeparat, quod vel non cadat ;
« vel si cadat, quod resurgat : sicut exhor■' taliones, et suffragia orationum, donum
« gratiae, et alia hujusmodi, quibus Deus
adminiculatur homini ad salutem. » Si
autem D. Thomas sentiret dari auxilium
ex se, et ab intrinseco efficax, supervacanee
ad hunc discursum, et multiplicata ad­
minicula recurreret ; posset enim certitudo
divinae ordinationis salvari per solam col­
lationem auxilii ab intrinseco efficacis.
Sentiebat ergo S. Doctor non dari, auxilium
ex se efficax, sed cuncta esse ab intrinseco
frustrabilia.
250. Haec tamen leviora sunt, ut queant
reddere dubiam mentem D. Thom. quam
‘ex dictis §2 satis perspectam habemus : et
aliunde facile explicantur. Ad primum mo­
tivum respondemus, D. Thomam merito
asserere, de ratione liberi arbitrii esse, quod
se determinet, et agat cum potestate ad op­
positum : sed hinc minime infertur, quod
ante determinationem formalem a libero
arbitrio elicitam non detur alia determina­
tio causalis a Deo impressa, mediante auxibi. lio ab intrinseco efficaci, ut docet S. Doctor
I part, quxst. 83, arlic. 1 ad 3 his verbis :
■ Dicendum quod liberum arbitrium est
■ causa sui motus, quia homo per liberum
arbitrium se movet ad agendum. Non ta" men hoc est de necessitate, quodsit prima
causa sui id, quod liberum est : sicut ne" que ad hoc,quod aliquid sit causa alterius,
requiritur, quod sit prima causa ejus.
Deus igitur est prima causa movens et
naturales causas, et voluntarias : et sicut
naturalibus causis, movendo eas, non
aufert quin actus earum sint naturales :
ita movendo causas voluntarias, non au­
fert, quin actiones earum sint naturales,
■ sed potius hoc in eis facit ; operatur enim
in unoquoque secundum ejus proprieta-

173

« tom. » Et hoc tantum intendit S. Doctor
in utroque testimonio, quamvis in primo
simul docet discrimen inter motionem Dei
in ordine ad primum actum voluntatis,
quo attingit finem, seu bonum ut sic ; et
motionem ad sequentes actus voluntatis,
quibus attingit media, seu bona particula­
ria : nam voluntas in primo actu applicatur
adaequate a Deo, et ipsa solum elicitive
physice concurrit .* ad alios autem ipse
homo se etiam applicat, non ut primum
determinans, sed ut agens sub deter­
minatione divina, ut explicuimus disp.o,
dub.1,% 1.
Ad secundum negamus, quod D. Thom. a<i«de­
doceat hominem posse resistere motioniCDndini
efficaci, resistentia proprie dicta, et in sensu
composito : sed tantum eis locis asserit,
quod homo possit Deo moventi resistere, vel
impedimentum apponere. Ad quod verificandum sufficit, quod possit resistere resis­
tentia conjungenda cum gratia vocationis,
et in sensu diviso ab auxilio efficaci, ut se
tenente ex parte termini, vel objecti, ut
§ 8 explicuimus. Et primum testimo­
nium, quod Suarius num. 8 refert, non reperimus in loco ab ipso citato. Secundum
intelligendum est modo nuper explicato (et
in eo non dicit D. Thom; licet Deus faciat,
etc. ut Suarez num. 14 refert ; sed in hunc
modum :Sic ergo illa causa, qux facit volun­
tatem aliquid velle. Nec in ea responsione,
vel in argumento, cui occurrit, utitur bac
voce Deus). Immo non est fundamentum,
ut intelligamus S. Doctorem loqui ibidem D Tllom_
de auxilio efficaci, cum aperte significet se
loqui de causa sufficienti ad movendum ; sic
enim inchoat responsionem : Dicendum,
quod non omnis causa ex necessitate inducit
effectum, etiamsi sit causa sufficiens. In ter­
tio testimonio non loquitur S. Doctor de
gratia auxiliante efficaciter movente, sed de
gratia habituali : de qua non eadem ratio,
ac de illa habenda est, sed alia longe di­
versa, ut ex se liquet.
Ad tertium concedimus determinationem ^<1 [erad unum per modum formæ, et natura?,
vel prorsus immutabilem, tam in sensu
composito, quam in sensu diviso, esse con­
tra libertatem, ut D. Thom. asserit in locis
quæ objiciuntur. Non tamen est contra ra­
tionem agentis secundi liberi determinari
a Deo motione pertinente ad actum secun­
dum, et relinquentem potestatem ad oppo­
situm in sensu diviso, atque ideo non in­
ducente immutabilitatem absolutam , ut

174

DE GRATIA EFFICACI.

tradit S. Doctor loco supra citato λγ 1 part,
qwest. 83, et in omnibus locis citatis §2.
: · I? '
Auxilium autem ab intrinseco efficax non
determinat determinatione per modum for■X
.
mæ, et naturæ non indifferentis in actu
primo; sed determinat determinatione actus secundi, relinquendo potestatem pro.ximam ad oppositum in sensu diviso : unde
non Educit immutabilitatem absolutam, ■
sedsolum secundum quid, et in sensu composito.
Adqnar- Ad quartum negatur assumptum, quod
IflHE
IUlfl non Probal Adacta D. Thomæ authoritas :
|BU
nani particula quia, non est sumenda in
·■’■*sensu causali, sed in sensu illativo, et in vi
'
consequents : optime .quippe infertur,
;V
quod si homo consentit vocationi, ista sit
efficax, quamvis vocatio non habeat a consensu efficaciam, sed e converso. Et hoc
'
pacto S. Doctor in quæst. 2 de Veritate, art.
’14, exponit Origenem asserentem : « Quia
lESw
« futurum est aliquid, ideo scitur a Deo :»
‘fî'iÇ’jj
et dicit: « hoc intelligendum esse secundum
« causam consequentiae, non secundumcau« sam essendi. »
Ad quintum negamus majorem. Et ad insertum testimonium respondetur primo,
S· Doctorem eo loco expresse docere, quod
Prædcstinatio est certa, certitudine non soîius præscientiæ, sed etiam causalitatis :
quod verificari nequit, nisi auxilia, sive
media per quæ prædestinatiomandatur exequutioni, sint ab intrinseco efficacia, ut ex
199
eodem S. Doclore ostendimus supra § 5.
■iQ
Nec oppositum docet in verbis, quæ nobis
■?'
·
objiciuntur ; nam ibi considerat duo principia, quæ concurrunt ad assequendum finem prædestinationis, nimirum liberum
arbitrium, et gratiam : et dicit, quod licet
mag»
liberum arbitrium possit deficere a salute;
|gWO
nihilominus Deus adhibet tot gratiæ admii^.J ?!
nicula, ut eam tandem non amittat: inter
|nH
hæc autem adminicula præcipue computatur auxilium efficax, quod facit infallibili: :. ? P
ter perseverare. Undetotam defectibilitatem
|Km|||
refert in liberum arbitrium, non in gra|Mm|
tiam : et sic post verba relata concludit :
υ.τΐιοω. « Si ergo consideremus salutem respectu
IIififi
“ cau?æ proximae, scilicet liberi arbitrii,
« prædestinatio non habet certitudinem,
‘i?
“ sed contingentiam : respectu autem causæ
|vw|j
“ Primæ- quæ est prædestinatio, habet ceru titudinem. »
Respondetur secundo, S. Doctorem comEH|
parare liberum arbitrium non cum isto, aut
£.08
illo actu particulari, sed cum fine prædes-

991

tinationis, qui est assequutio gloriæ. Effi­
cacia autem infallibilis respectu consequutionis prædicti finis non invenitur, com­
muniter loquendo in uno aliquo, in isto,
vel illo auxilio particulari ; sed in tota
collectione omnium auxiliorum, quæ sunt
ipsius prædestinationis effectus; quamvis
unumquodque auxilium efficax habeat ex
se efficaciam ad actum particularem, cui
deservit. Unde mirum non est, quod res­
pectu finis prædestinationis S. Doctor tot
assignaverit adminicula, et totam certitu­
dinem prædestinationis non reduxerit ad
unicum auxilium. Modo vero consideramus
auxilium efficax respective ad particularem
operationem, pro qua ut proxime elicienda
confertur.
Ex iis liquet, nihil esse in S. Doctore,
quod adversae opinioni faveat.Et quamvis in
isto, aut illo loco minus clare loqueretur,
vel in contrarian^ partem videretur incli­
nare; nihilominus dubitandum non erat,»
quod nostram sententiam teneat, et prose­
quatur. Quia mens alicujus Doctoris non
tam innotescit ex isto, aut illo particulari
loco, quam ex contextu totius doctrinæ, et
ex principiis, quæ omni dubio procul fir­
mat, et ex quibus ad omnes suas conclu­
siones communiter procedit. Hæc autem, Neu.
si in D. Thoma sedulo considerentur, adeo
manifeste evincunt necessitatem auxilii ex
se efficacis, et sic stricte cum eo connectuntur, ut ipso non concesso, illa necessa­
rio nutent ; et eo convulso, prosterni necesse
sit principia quæ Angelicus Doctor statuit
in materia de scientia, et voluntate Dei, de
prædestinatione, et in aliis controversiis
Theologicis: quod tamen nullus legitimus
D. Thomæ discipulus permittet. Videantur
supra dicta § 2 et disp. 1, c. 7, § 2 et 3, ubi
declaravimus qui censendi sint subscribere
D. Thomæ.
*

§ ΧΠΙ.
Diruitur fundamentum quintum ad versx
opinionis a ratione desumptum.

251. Aliqua argumenta, quibus Adver-qBijie
sarii impugnant nostram assertionem, proposuimus, et diluimus disp. 5, dub. 6 ; su­
persunt tamen alia, quibus oportet occur­
rere. Arguitur ergo quinto adversus gra­
tiam ex se efficacem sequenti discursu :
quoniam posito eo auxilio , quod efficax
appellamus, potest voluntas dissentire : ergo
potest

DISP. VH, DUB. IV.
potest prædictum auxilium frustrare , ac
destruere : ergo hujusmodi auxilium non
est efficax ab intrinseco. Hæc ultima con­
sequentia liquet ex prima ; nam auxilium
frustrabile, et destruibile per voluntatem
:
creatam, nequit esse efficax ab intrinseco.
Antecedens etiam est certum ; quoniam po­
sito auxilio efficaci ad consensum, voluntas
libere consentit, ut omnes Catholici docent
contra Lutherum, Calvinum, et eorum se­
quaces: ergo posito illo auxilio, potest ad­
huc dissentire. Prima vero consequentia,
in qua poterat esse difficultas, probatur :
tum quia ille qui potest producere formam
incQmpossibilem cum alia forma præexistenle, potest formam præexistenlem des­
truere; sicut qui potest introducere for­
mam ignis in materia ligni, potest eo ipso
formam ligni corrumpere : sed auxilium
efficax ad consensum est incompossibile
cum dissensu, ut docent communiter Tho­
miste: ergo si supposito auxilio efficaci ad
consensum, potest voluntas dissentire, po­
test prædictum auxilium frustrare, et des­
truere. Tum etiam, quia prædictum auxi­
lium importat essentialem habitudinem ad
consensum, tanquam ad terminum, vel
effectum, cum quo connectitur necessario :
sed qui potest destruere terminum essen­
tialem alicujus habitudinis, pdtest eo ipso
'destruere ipsam habitudinem: sicut qui
potest destruere filium, potest eo ipso des­
truere relationem paternitatis ad ipsum
terminatam : ergo si voluntas affecta auxi­
lio efficaci ad consensum potest adhuc dis­
sentire, et consensum subtrahere, poterit
utique prædictum auxilium destruere. Tum
denique, nam quod facit actus actu, facit
potentia possibiliter : sed si voluntas in
instanti, in quo habet auxilium efficax ad
consensum, eliceret dissensum, destrueret,
ac frustraret prædictum auxilium : ergo si
in instanti, in quo habet auxilium ad con­
sensum, potest dissentire, poterit etiam
prædictum auxilium frustrare , ac des­
truere.
Ceeir- Confirmatur, quia voluntas habet vim
ωϋ°· sufficientem ad frustrandum auxilium,quod.
efficax appellamus : ergo potest illud frus­
trare. Consequentia patet, et antecedens
suadetur : tum quia vis restitiva voluntatis
estsyncategorematice infinita; non enim
habet terminum in resistendo : sed vis au­
xilii nequit esse major; cum non possit esse
absolute, et categorematice infinita : ergo
voluntas habet vim sufficientem ad resis­

175

tendum auxilio efficaci, et consequenter ad
illud frustrandum. Tum etiam, quia si vo­
luntas non haberet hujusmodi vires, cede­
ret auxilio non solum infallibiliter, sed
etiam necessario, et non libere : necessario
quippe cederet alicui, quod caret viribus
sufficientibus pd ei resistendum : conse­
quens est absurdum, siquidem destruit li­
bertatem voluntatis : hæc igitur habet vim
sufficientem ad frustrandum auxilium effi­
cax.
252. Pro hujus argumenti solutione obI.
serva primo, quod licet auxilium efficax ad
consensum sit incompossibile, et inconjungibile cum dissensu, implicat enim in ter­
minis auxilium esse efficax, et non assequi
effectum ; siquidem carentia effectus osten­
dit inefficaciam auxilii : nihilominus au­
xilium efficax ad consensum, et dissensus
non opponuntur immediate, et directe, sed
solum mediate, et indirecte. Nam extre­
mum immediate, et directe oppositum au­
xilio efficaci ad consensum, non est dissen­
sus, sed est carentia prædicti auxilii, vel
est concursus efficax ad materiale dissen­
sus. Et similiter extremum immediate, ac
directe oppositum dissensui non est auxi­
lium efficax ad consensum ; sed est vel con­
sensus, vel carentia dissensus : quod satis
ex ipsis terminis liquet. Sed quia auxilium
efficax ad consensum necessario connecti­
tur cum ipso consensu, cui dissensum, vel
carentiam consensus conjungi repugnat :
propterea auxilium efficax ad consensum
nequit conjungi, vel componi cumdissensu,
sive cum carentia consensus. Et similiter
quia dissensus necessario dependet a con­
cursu efficaci ad materiale dissensus, vel
saltem a carentia auxilii ad consensum,
quibus auxilium efficax ad consensum con­
jungi repugnat ; propterea dissensus com­
poni, et conjungi non valet cum auxilio
efficaci ad consensum.
Ex quo fit, et nota secundo, quod cum irota. 2
consensus supponat auxilium efficax ad
ipsum consensum, et similiter dissensus
supponat concursum efficacem ad materiale
dissensus, et illud auxilium sit incompos­
sibile cum isto concursu : prius intelligitur
repugnantia inter illud auxilium, et hunc
concursum, et quod se mutuo expellant ;
quam intelligatur repugnantia inter con­
sensum, et dissensum, et quod se immediate
excludant. Nam sicut concursus efficax præcedit actum, ita repugnantia inter concur­
sus ad actus oppositos præcedit repugnan-

Ί76

DE GRATIA EFFICACI.

tiam inter ipsos actus : atque ideo prius
unus concursus praevius expellit alium con­
cursum sibi oppositum, quam actus expel­
lat actum sibi contrarium. Et ita prius des­
truitur auxilium ad consensum, quam
dissensus intelligatur existens : nam dis­
sensus non existit, nisi præsupponat con­
cursum prævie, et efficaciter moventem
saltem ad materiale dissensus; qui concur­
sus immediate per seipsum expellit auxi­
lium efficax ad consensum. L'nde dissensus
nunquam expellit auxilium efficax ad con­
sensum. sed illud supponit destructum per
concursum efficacem ad materiale dissensus,
a quo praevio concursu ipse dissensus essen­
tialiter dependet.
no:j 3. Tertio observa, quod licet voluntas habens
auxilium efficax ad consensam possit elicere
dissensum potentia antecedenti, et in sensu
diviso; nihilominus semper respicit illum
dissensum ut ponibilem, et ponendum dependenler a concursu efficaci ad materiale
ipsius dissensus. Et ratio est, quoniam licet
potentia antecedens, et in sensu diviso respiciat actum præcisive, et abstractum a cir­
cumstantiis accidentalibus ; nihilominus
non potest non illum respicere sub illis
circumstantiis, et dependentiis, a quibus
ipse actus nequit essentialiter absolvi. Qui­
libet autem actus creatus in suo produci, et
esse dependet essentialiter a concursu Dei
prævio, et efficaci, ut constat ex dictis in
hoc dubio, et disp. 5, dub. 6. Unde licet
voluntas sine illo concursu actuali possit
ponere actum, nequit tamen ponere actum
factibilem sine illo concursu ; quamvis enim
hujusmodi concursus non intret subjective,
et ex parte virtutis operativæ : intrat tamen
objective per modum applicationis ad exer­
citium, sive terminum, quæ voluntas res­
picit. Et sicut voluntas non elicit dissensum
nisi dependentem a concursu Dei prævio ad
materiale dissensus; sic non respicit dis­
sensum ut sibi possibilem, nisi ut depen­
dentem a prædicto Dei concursu, ut possi­
bili : ita quod si dissensus poneretur,
concursus hujusmodi dissensum anteiret.
solvitor
253. Ex iis respondetur ad argumentum
meiuuûi. concedendo antecedens intellectum de po­
tentia antecedenti, et in sensu diviso ; et
negando primam consequentiam. Quoniam
ut voluntas posset frustrare auxilium effi­
cax, requirebatur quod in ejus præsentia
posset ponere dissensum ; ita quod vel ipsum
cum auxilio conjungeret, vel per ipsum au­
xilium expelleret. Id vero non convenit

voluntati, quia non respicit dissensum nisi
ut ponendum dependentor a concursu præ­
vio, et efficaci ad ipsum dissensum, per
quem auxilium efficax ad consensum des­
truitur, vel excluditur antequam voluntas
eliciat dissensum. Et ideo non potest resis­
tere auxilio efficaci resistentia proprie dicta,
licet possit resistere resistentia indirecta,
et minus proprie dicta, quatenus potest
dissentire in sensu diviso, ut statim videbi­
mus. Ad primam autem consequentiæ pro­
bationem dicimus majorem, prout jacet,
non esse universaliter veram, sed tantum
verificari in formis immediate, vel directe
incompossibilibus, ut accidit in exemplo in
contrarium adducto; nam forma ignis, et
forma ligni sunt immediate incompossibiles, et una expellitur immediate per aliam :
unde agens potens in materia ligni intro­
ducere formam ignis, potest etiam expellere
formam ligni : et si illam introduxerit,
hanc expellet. Quando vero forma opponi­
tur alteri mediante alio, illud praecise agens
expellet formam contrariam, quod potest
formam, aut quasi formam, quæ alteram
immediate expellit, efficienter saltem me­
diate attingere : sicut ignis, qui medio ca­
lore, et aliis dispositionibus praeviis attingit
formam ignis, quæ immediate formaliter
expellit formam ligni, excludit efficienter
ligni formam : et etiam homo generans, qui ·
attingit mediis dispositionibus animam ra­
tionalem ut unitam , expellit efficienter
aliam formam substantialem incompossibilem cum anima in eadem materia. Caeterum si forma solum mediante alio alteri
formæ, aut quasi formae opponatur, et non
possit efficere illud mediam, sed illad ad
propriam causalitatem indispensabiliter
præsupponat, non expellit formam illam
sibi incompossibilem ; sed illam expulsam
supponit per illud medium, non a se, sed
ab alio productum : sicut in nostra senten­
tia, quam infra tract, seg. disp. 2, dub. 6
dabimus, actus contritionis oritur a gratia
sanctificante, quæ immediate expellit pec­
catum habituale, et a solo Deo producitor ;
et ideo licet praedictus actus sit incompossibilis cum hujusmodi peccato, et eliciatur
ab homine; nihilominus homo non expellit
effective rigorose peccatum habituale, quia
videlicet, ut eliciat contritionem, supponit
in genere causæ efficientis gratiam sanctifi­
cantem a solo Deo productam, et immediate
per seipsam excludentem peccatum : atque
ideo supponit maculam peccati effective
destructam.

DISP. VII, DUB. IV.
destructam. Ita in præsenti, licet homo
præmotus ad consensum possit elicere dis­
sensum, qui cum illa præmotione componi
nequit, non ideo dicitur, quod possit illam
præmotionom destruere ; quia videlicet
nequit dissentire, nisi dependenter a præmotione efficaci ad materiale dissensus, quæ
a solo Deo efficitur, et per seipsam, et an­
tecedenter ad dissensum, destruit, vel ex­
cludit auxilium efficax ad consensum. Unde
priusquam homo eliciat dissensum, et
destruat, vel excludat consensum, supponit
concursum Dei ad dissensum a solo Deo pro­
ductum, et pariter supponit auxilium efficax
ad consensum destructum, vel exclusum
a solo Deo. Et sicut in exemplo nuper ad­
ducto'non valet : Actus contritionis est
incompassibilis cum peccato habituali : sed
homo potest elicere actum contritionis : ergo
potest destruere effective peccatum habituale;
ita non valet : Dissensus est incompassibilis
cum auxilio efficaci ad consensum : sed homo
potest elicere dissensum : ergo homo potest
destruere, vel frustrare illud auxilium. Ea­
dem namque ratio adest utrobique, quia
destructio unius formæ solum attribuitur
producenti mediate, vel immediate formam,
ad quam immediate sequitur formæ præexistens destructio : homo autem nec me­
diate, nec immediate producit (saltem extra
Sacramentum) gratiam sanctificantem, quæ
immediate destruit peccatum habituale : et
similiter nec mediate, nec immediate efficit
præmotionem efficacem ad materiale dis­
sensus, quæ immediate expellit auxilium
efficax ad consensum. Et ideo neque homo
expellit effective peccatum habituale, neque
destruit auxilium efficax ; sed tam destruc­
tio peccati, quam expulsio auxilii efficacis
soli Deo attribuitur, qui efficit formas, ad
quas immediate consequitur destructio pec­
cati, et expulsio auxilii.
Unde etiam patet ad secundam probatio­
nem : quoniam licet auxilium èfficax ad
consensum dicat essentialem habitudinem
ad ipsum tanquam ad effectum, et homo
possit elicere dissensum, ac proinde con­
sensum destruere : nihilominus non ideo
potest destruere prædictum auxilium, quo­
niam non respicit dissensum nisi ut ponen­
dum dependenter a concursu prævio a solo
Deo causato, et immediate per seipsum ex­
cludente auxilium efficax ad consensum. Et
ideo cum dissensum elicit,supponit destruc­
tum, vel exclusum auxilium efficax ad con­
sensum, priusquam ipse, medio dissensu,

consensum destruat. Sicut in exemplo pro­
xime adducto, peccatum habituale essentia­
liter connotât, aut infert carentiam contri­
tionis ; quam carentiam potest homo, eli­
ciendo actum contritionis, excludere : et
nihilominus non potest destruere effective
peccatum habituale; quia non potest eli­
cere contritionem, nisi mediante gratia
sanctificante, quæ a solo Deo producitur, et
immediate per seipsam destruit habituale
peccatum.
Patet etiam ad tertiam probationem : nam
sicut dissensus in actu non destruit in actu
auxilium efficax ad consensum, sed illud
supponit destructum per concursum prævium efficacem ad ipsum dissensum : ita
potestas ad dissensum non est potestas ad
destructionem auxilii efficacis ad consen­
sum, sed est potestas ad dissensum ponen­
dum dependenter a concursu efficaci ad ma­
teriale dissensus : quem concursum solus
Deus immediate efficit, et per ipsum des­
truit, sive excludit, sive impedit auxilium
efficax ad consensum. Et ideo sic verificatur
illud proloquium : Quod facit actus actu,
facit potentia passibiliter ; nam expulsio, ac
destructio auxilii efficacis ad consensum est
a solo Deo : unde solus Deus potest auxilium
efficax expellere, vel destruere. Homo au­
tem sicut non producit concursum efficacem
ad dissensum, nec excludit auxilium efficax
ad consensum : ita non valet illum concur­
sum efficere, et istud auxilium expellere.
Sed ad ipsum tantum spectat posse efficere,
et actu efficere quæ sua sunt, et ad lineam
causæ secundæ pertinent, nempe vel assen­
sum dependenter ab auxilio efficaci, vel
dissensum dependenter ab efficaci concursu
a sola prima causa productis.
254. Nec refert si adversus hanc doctri-Kepii a.
nam opponas; quoniam licet hæc possint
verificari considerando voluntatem creatam
secundum se, minime tamen si considere­
tur constituta sub auxilio efficaci ad consen­
sum : sed argumentum sic voluntatem con­
siderat : ergo hac responsione non diluitur.
Probatur major : quia ex suppositione,quod
in instanti J, detur auxilium efficax ad
consensum, non est intelligibile, quod po­
natur dissensus, et quod hic dissensus au­
xilium ad consensum non excludat, vel
saltem frustret, et inefficax reddat : ergo si
facta suppositione, quod voluntas in ins­
tanti A, habet auxilium efficax ad consen­
sum, potest adhuc dissentire, poterit vel
auxilium efficax excludere, vel illud ineffi-

178

DE GRATIA EFFICACI.

cax reddere; et oppositum nequit intelligi,
nam quod facit actus actu, facit potentia
possibilités
Bespon- Hoc, inquam, non refert, sed facile ex
s’°· dictis diluitur : quoniam voluntas adhuc
constituta sub auxilio efficaci, et in sensu
composito illius, potest comparari ad dis­
sensum, vel consideratum secundum se, et
in sensu diviso; vel consideratum ut con­
jungendum cum auxilio efficaci ad consen­
sum, et in sensu composito illius. Porro ut
voluntas dicatur posse dissentire absolute,
et simpliciter, non est necessarium, quod
possit componere, et conjungere dissensum
cum auxilio efficaci ad consensum, vel cum
ipsa voluntate ut affecta auxilio efficaci ad
consensum; quae compositio est chimerica,
et impossibilis : sed sufficit, quod possit
elicere dissensum secundum se, ut conjun­
gendum cum voluntate secundum se consi­
derata, et praecisum ab auxilio efficaci ad
consensum. Et ratio habetur ex dictis; quo­
niam voluntas creata non respicit dissensum
sibi possibilem, nisi ut ponendum dependenter a concursu Dei efficaci, et praevio ad
materiale ipsius dissensus; qui concursus
expedit voluntatem ab impedimento auxilii
efficacis ad consensum. Et ideo voluntatis
potentia non respicit dissensum nisi secun­
dum se, et praecisum a conjunctione cum
auxilio efficaci ad consensum, et ut divisum
ab hac circumstantia accidentali ; quamvis
praedicta exclusio, seu divisio auxilii effica­
cis non debeat fieri a voluntate creata, sed
a Deo praevie determinante ad dissensum.
Totum autem hoc salvatur in voluntate
affecta auxilio efficaci ad consensum ; quia
adhuc dissensus manet objective voluntati
possibilis ; et similiter præmotio efficax ad
dissensum manet Deo possibilis. Possibili­
tas vero tam dissensus, quam præmotionis
efficacis ad ipsum, et simul potentia innata
voluntatis cum indifferentia judicii suffi­
ciunt, ut voluntas dicatur in actu primo
potens absolute, et simpliciter dissentire;
licet actu habeat aliquod impedimentum,
nempe auxilium efficax ad consensum,
quod nec valet excludere, nec cum dissensu
conjungere; et sic infallibiliter consentiat.
Et hoc est voluntatem affectam auxilio effi­
caci ad consensum posse dissentire potentia
antecedenti, et in sensu diviso ; et non
posse dissentire potentia consequenti, et in
sensu composito, ut loquuntur communiter
Thomistæ; nam potentia antecedens, et ad
actum in sensu diviso, respicit actum ut

objective possibilem, et praecisum a cir­
cumstantiis accidentalibus, cujusmodi est
praeexistentia auxilii efficacis ad actum op­
positum .· potentia vero consequens, et ad
actum in sensu composito respicit actum ut
exercite hic, et nunc eliciendum, et com­
ponendum cum circumstantiis, quæ accidentaliler occurrunt, ut jam explicuimus
disp. 5, dub. 6, § 7.
Unde ad objectionem neganda est major:
ad cujus probationem concesso antecedenti,
neganda est consequentia. Et ratio disparitatisest, quoniam hoc ipso, quod dissensus
in exercitio ponatur, conjungitur cum om­
nibus circumstantiis accidentalibus tunc
occurrentibus; quamobrem si fiat supposi­
tio impossibilis, quod in eodem instanti .1,
in quo est auxilium efficax ad consensum,
ponatur dissensus, opus est, quod vel simul
sint, vel quod Deus auxilium efficax ad con­
sensum in sensu composito, quod tunc sit,
excludat : quorum quodlibet repugnat, sed
infertur ex hypothesi impossibili. At dissen­
sus ut objective possibilis præscindit ab his
circunstantiis accidentalibus , et solum ex­
plicat dependentiam a voluntate potente ip­
sum elicere, et a Deo potente prævie, et si­
multanée adeum concurrere, etsimul expe­
dire, atque emundare voluntatem creatam
ab omnibus impedimentis : quæ omnia sal­
vantur in eodem instanti, in quo adest
auxilium efficax ad consensum ; et ideo tunc
voluntas absolute, et simpliciter potest dis­
sentire. Et tamen non potest auxilium effi­
cax ad consensum destruere, quia non res­
picit dissensum nisi ut ponendum depen
denter a concursu efficaci Dei ad materiale
dissensus ; qui concursus immediate expel­
lit, destruit, vel impedit auxilium sibi op­
positum, priusquam voluntas dissentiat, ut
supra diximus § 3, et constat ex notabilibus
nuper factis. Nec oppositum probat illud
axioma: Quod facit actus actu, etc. sed potius
hanc doctrinam confirmat; quia dissensus
in actu nunquam in actu destruit auxilium
efficax ad consensum ; sed supponit ipsum
exclusum per concursum efficacem ad dis­
sensum; et sic potestas voluntatis ad dis­
sentiendum non est potestas ad destruen­
dum auxilium efficax ad consensum ; sed
supponit in Deo potentiam ad præmovendum efficaciter ad dissensum, et ad exclu­
dendum auxilium efficax ad consensum :
cui potentiæ subordinatur voluntas creata,
ut possit elicere materiale dissensus.
255. Ad argumenti confirmationem res­
pondetur

DISP. VII, DUB. IV.

ueir- pondelur negando majorem intellectam de
“’•^'■resistentia proprie dicta, elicienda in prae­
sentia auxilii efficacis, et conjungenda cum
illo; nam oppositum docet D. Augustinus
lib. de correpi, et gratia, cap. 14 , ubi ait :
4 Sic enim velle, et nolle in volentis, aut
u nolentis est potestate, ut divinam volun-i tatem non impediat, nec superet potes4 tatem. Quod nisi credamus (addit in Enchirid. cap. 95), periclitatur ipsum nostræ
« Fidei confessionis initium , quo nos in
« Deum Pairem omnipotentem credere pro« litemur. » Etsatis constat ex supra dictis
§ 4, ubi cum eodem S. Doctore ostendimus,
Deum habere supremum dominium supra
voluntates nostras, quo potest efficaciter fa­
cere, ut velimus quomodo, et ubi voluerit,
salva semper nostri arbitrii libertate. Cujus
supremi dominii efficaciam participat auxi­
lium efficax, per quod defertur, et diffun­
ditur Dei imperium : unde nullam reperit
involuntate duritiem, obsistenliam, et ri­
gorem, quæ non superet, et devincat, re­
linquendo tamen in ea potestatem ad oppo­
situm in sensu diviso. Datur enim praedic­
tum auxilium, ut voluntas consentiat, et
consentiat libere : et quia non stat liber
consensus absque potestate ad oppositum,
propterea auxilium efficax ita infert infal­
libiliter actum, nihilominus dissentiendi,
vel non consentiendi proximam potesta­
tem relinquat.
Ad primam autem probationem in con­
trarium dicendum est, quod licet voluntas
creata habeat virtutem velut syncategorematice infinitam, ut possit resistere cuilibet
agenti creato , et refutare quodlibet objec­
tum sibi cum indifferentia propositum; ni­
hilominus non habet tantam virtutem , ut
omnipotentia? Dei consensum ejus efficaci­
ter intendenti valeat obsistere, sed ei effi­
caciter moventi infallibiliter cedit : major
quippe est virtus divina movens, quam vis
restitiva voluntatis. Unde D. August, in Enchirid. cap. 95, inquit : Tunc nempe inbeatitudine, videbitur quam verum sit, quod in
Psalmo canitur, Deus autem noster in cœlo,
et in terra omnia quxcu-mque voluit, fecit.
Quod utique non est verum, si aliqua voluit,
et non fecit : et quod est indignius , ideo
non fecit, quoniam ne fieret quod volebat
omnipotens, voluntas hominis impedivit.
Et c. 97, ait : Quis tam impie desipiat,
ut dicat Deum malas hominum voluntates
(utique durissimas, et divinæ gratiæ obsis­
tentes, atque adversum Deum se obfirman-

179

tes) quas voluerit, quando voluerit, quomodo
voluerit, ubi voluerit, in bonum non posse con­
vertere. Auxilium autem efficaxparticipat
virtutem, et imperium Dei moventis; quamobrem excludit actualem resistentiam vo­
luntatis, et infert infallibiliter liberum ejus
consensum. Videantur quæ diximus dubio
prxced. § 4 et 5, et in hoc dub. § 4, ubi hanc
doctrinam late confirmavimus, et Adversa­
riorum effugia præclusimus.
Ad secundam probationem negamus se­
quelam intellectam de necessitate absoluta,,
et excludente potestatem ad oppositum in
sensu diviso ; quoniam auxilium efficax ita
superat resistentiam actualem voluntatis,
faciendo ipsam consentire, quod non peri­
mat potestatem dissentiendi,nec inferatconsensum coactum, et necessarium, sed libe­
rum ; causal enim tam substantiam ope­
rationis , quam modum libertatis; cum
utrumque contineatur in omnipotentia di­
vina, et cadat sub intentione Dei efficaci,
quarum virtutem prædictum auxilium par­
ticipat. Et ideo illo posito, sequitur consen­
sus necessario necessitate infallibilitatis, et
consequentia? logicæ ; non tamen necessi­
tate consequentis , et per modum naturae
determinatae ad unum in actu primo : quæ
sola necessitas, et non illa prior, praejudicat
libertati. Quam doctrinam tradit D. Thom. D.Tbo.
quxst. 23, de Veritate art. 5 ad 4, his ver­
bis : « Voluntas divina est agens fortissi« mum ; unde oportet ejus effectum ei όπι­
α nibus modis assimilari, ut non solum fiat
« quod Deus vult fieri, quod est assimilari
« secundum speciem ; sed ut fiat eo modo,
« quo Deus vult illud fieri, idest necessario,
« vel contingenter, cito, vel tarde. » Et si­
milia tradit quxst. 22, art. 8, ut supra ex­
pendimus § 3, ubi hanc doctrinam latius
expendimus.

§ xiv.
A
Proponitur, et dissolvitur sextum motivum
adversx opinionis.
256. Arguitur sexto, et simul impugna- sextum
tur doctrina § praecedenti tradita: quoniam
si quaelibet operatio dependet essentialiter 1
a concursu Dei efficaci, et prævio, sequitur
quod homo carens praedicto concursu non
possit operationem elicere : consequens est
absurdum : ergo praedictus concursus, sive
auxilium efficax non requiritur. Sequela
videtur evidens, quia homo non est potens

ISO

DE GRATIA EFFICACI.

dicere operationem sine his, a quibus ope­
ratio essentialiter dependet : ergo si opera­
tio dependet essentialiter a concursu Dei
praevio , et efficaci, sequitur quod homo
carens praedicto concursu non possit opera­
tionem elicere. Falsitas autem consequentis
est manifesta : tum quia sine concursu prae­
vio, et efficaci possunt salvari, et multoties
dantur omnia principia, et auxilia suffi­
cientia ad agendum, ut communiter docent
Thomiste, et statuimus disp. przced. dub.
1 ; ergo homo habens illa auxilia sufficien­
tia, et carens illo concursu efficaci potest
simpliciter operationemelicere.Tum etiam,
quia ex opposito fieret, omnem hominem
qui omittit operationem, et omittendo pec­
cat, non posse illam omissionem vitare,
atque ideo peccare in eo quod non potest
non omittere : id autem est absurdissimum,
cum nemo peccet ineo, quod absolute vitare
non potest, ut ostendimus loco citato : ergo
homo carens concursu prævio, et efficaci
ad operandum, potest simpliciter operari.
Diruitur. Huic argumento jam occurrimus disp. 5,
dub. G, ξ 7, et juxta doctrinam ibi traditam
respondemus distinguendo sequelam, homo
carens auxilio efficaci non potest operationem
elicere, potestate consequenti, et per mo­
dum principii actualis, sive cum operatione
indissolubiliter conjuncti, concedimus; po­
testate antecedenti, et per modum princi­
pii habitualis, sive respicientis operationem
secundum se, negamus. \'el aliis terminis,
non potest operationem elicere, in sensu com­
posito, et conjungendo illam cum carentia
auxilii, concedimus : in sensu diviso, et
conjungendo ipsam cum voluntate, et aliis
principiis ad eam per se requisitis, nega­
mus. Et termini salis liquent ex dictis loco
citato. Itaque auxilium efficax non requiri­
tur ad constitutionem potentiæ anteceden­
tis , sive principii habitualis, et in actu
primo, cum non det posse : sed requiritur
ad constitutionem potentiæ consequentis ,
seu principii actualis, operantisque in exer­
citio; siquidem illud cum operatione con­
jungit. Et similiter carentia auxilii est
quidem incomponibilis cum operatione ;
sed non est incomponibilis cum potentia
antecedenti, et habituali ad operandum : et
ideo cum carentia auxilii stat simul potes­
tas proxima ad operationem, non quidem
ut conjungendam cum ipsa carentia, sed ut
conjungendam cum voluntate, et aliis prin­
cipiis, quæ tunc actu simul cum carentia
auxilii coexistunt. Unde adhuc in sensu

composito prædictæ carenti® datur potestas
proxima antecedens, et habitualis ad ope­
rationem secundum se, et in sensu diviso.
Hujusmodi autem potestas sufficit, ut quis
absolute, et simpliciter possit operari, ut
patet in eo qui in instanti .1, habet carentiam amoris, cum qua nequit componere
amorem: et nihilominus est absolute po­
tens amare, quia retinet potentiam antece­
dentem, et habitualem ad amorem secun­
dum se, et in sensu diviso illius circunstantiæ tunc accidentaliter occurrentis, ut
loco citato latius explicuimus.
Ad sequelae autem probationem constat
ex dictis; nam concursus Dei, sive auxilium
efficax, non requiritur ad posse agere, sed
ad actu agere ; nec operatio dependet a prædicto auxilio tanquam ab applicatione ad
agendum. Quamobrem etiamsi non detur
auxilium exercite existens, datur nihilomi­
nus ex parte voluntatis virtus operativa
proxima, et ex parte operationis possibili­
tas objectiva, et ex parte Dei potestas ad
producendum prædictum auxilium : quæ
sufficiunt, ut homo dicatur absolute posse
operari. Nam ad hanc denominationem
sufficit, quod ea quæ requiruntur per mo­
dum virtutis, et actus primi, exercite exis­
tant; ea vero, quæ requiruntur ex parte
applicationis, et operationis exercitæ, sint
simpliciter possibilia. Si enim hæc poste­
riora requisita non solum essent possibilia,
sed etiam existentia, jam homo denomina­
retur non solum potens operari, sed actu
operans. Qua ergo certitudine verum est,
ad denominationem potentis operari non
requiri denominationem actu operantis ,
eadem verificandum est ad denominatio­
nem potentis operari non requiri existentiam auxilii efficaciter applicantis, sed suffi­
cere ejus possibilitatem simul cum virtute
operativa voluntatis. Potestque id declarari
exemplo auxilii, sive concursus Dei simul­
tanei, qui in Adversariorum opinione re­
quiritur ad omnem operationem creatam :
et nihilominus cum non adest prædictus
concursus, sed solum manet objective pos­
sibilis, potest homo simpliciter operari, non
potestate respiciente operationem ut com­
ponendam cum carentia concursus simul­
tanei, sed potestate respiciente operationem
secundum se, et in sensu diviso illius circumstantiæ tunc accidentaliter occurrentis.
Idem igitur proportionabiliter dicendum
est de homine , qui caret auxilio efficaci
prævio ad operandum.
Replicabis :

u

DUB, IV.

I
257. Replicabis ; quoniam ut quis peccet
non adimplendo præcepta,non sufficiunt re;
quisitaad potentiam adimpleti vain præcepli,
sed desiderantur etiam requisita ad existenliam adimpletionis : atqui homo carens
auxilio praevio efficaci ad operandum , non
habet requisita ad existentiam adimpletio­
nis : ergo homo carens praedicto auxilio non
peccat non adimplendo præcepta : quod cum
absurdum sit, dicendum est auxilium prae­
vium, et ab intrinseco efficax non requiri
nec ad potentiam adimplelivam præcepti,
nec ad existentiam adimpletionis. Minor
probatur, quia operatio existons dependet
essentialiter ab auxilio prævio eilicaci, ut
constat ex hactenus dictis, et docent com­
muniter Thomistas : ergo homo carens prae­
dicto auxilio non habet omnia requisita ad
existentiam adimpletionis . Major autem
suadetur, quoniam præcepta non obligant
nos ad posse operari, sed ad exercite ope­
randum; nec enim legislator præcipil sub­
ditis, ut possint agere , et adimplere præ­
cepta, sed ut actu illa adimpleant : ergo ut
quis non adimplendo peccet, debet habere
requisita non solum ad potentiam adimple­
tivam, sed etiam ad existentiam adimple­
tionis. Patet consequentia ; nam requisita
ad aliquam obligationem debent esse talia
juxta modum obligationis.
Sotaio. Respondetur negando majorem : quia si
vera esset, nunquam homo transgrederetur
præcepta, sed ea semper adimpleret; nam
inter alia requisita ad adimpletionis exis­
tentiam desideratur concursus actualis, et
simultaneus Dei in ipsam adimpletionem :
posito autem hujusmodi concursu, infalli­
bile est, et necessarium necessitate conse­
quents, quod homo operetur, et præcepta
adimpleat. Et omnes Theologi communiter
docent ad omissionem peccaminosam suffi­
cere, quod homo teneatur agere, et possit
agere, et non agat ; nam obligato, potenti,
et non facienti culpa est omittere. Unde
cum hæc omnia salventur absque requisitis
ex parte actus secundi ad actualem, et exer­
citam præcepli adimpletionem , sequitur
hujusmodi requisita non desiderari, ut
homo peccet non adimplendo præcepta; sed
sufficere requisita, per quæ fit potens sim­
pliciter ad illa adimplenda potentia ante­
cedenti, et in sensu diviso ; et quod nihilo­
minus non adimpleat. Ea quippe quæ suffi­
ciunt, ut homo dicatur simpliciter posse
agere, sufficiunt etiam, ut dicatur simpli­
citer posse præcepta adimplere , et posse
idfiiu.

simpliciter non omittere ; cum eadem sit
ratio ulrobique. Ad probationem autem in
contrarium respondemus , aliud esse id
quod respicit obligatio præcepti, et quod in­
jungit; aliud voro id, in quo fundatur obli­
gatio. Respicit quidem obligatio actum, et
exercitium adimpletionis : at non fundatur
in actu, vel in exercitio, vel in eis quæ ex
parte exercitii se tenent, sed ea simpliciter
antecedit ; nam ut quis possit obligari, et
obligetur ad actum,sufficit quod habeatpotestatem, et requisita, quibus possit actum
elicere . Est enim profecto obligatio de
actibus , sed non fundatur in actibus ,
sed in eis quæ sufficiunt ad agendum.
Nec in hoc oportet parificari requisita
ad aliquam obligationem cum termino,
quem respicit obligatio ; nam terminus est
actus secundus, requisita vero sunt actus
primus, in quo actus secundus sufficienter
præcontinetur ; præcipitur enim non po­
tentia, sed actus : at non præcipitur agenti,
sed potenti agere. Unde cum denominatio
potentis agere salvetur per auxilia suffi­
cientia, et independenter ab auxilio efficaci,
ut constat ex supra dictis, sequitur salvari
obligationem præcepti, et ejus transgres­
sionem peccaminosam per solam collatio­
nem auxiliorum sufficientium, quamquam
auxilium efficax proxime requisitum ad
exercitium illius adimpletionis non con­
feratur.
258. Diximus, quamquam auxilium efli- y0(a
cax proxime, requisitum ad exercitium il­
lius adimpletionis non conferatur ; quia li­
cet independenter ab hoc auxilio salvetur,
quod omissio, vel transgressio alicujus præ­
cepti sit peccaminosa; nihilominus indispensabiliter requiritur aliquis concursus
efficax praevius, ut homo omittendo peccet.
Unde in hypolhesi, quod Deus conferret
omnia auxilia pertinentia ad actum pri­
mum, et sufficientia ad agendum, atque ad
adimplendum præcepta ; negaret vero om­
nem concursum efficacem praevium, et ap­
plicantem ad operandum, omissio adimple­
tionis præcepti non esset peccaminosa.
Quoniam ut omissio peccaminosa sit, non
sufficit quod homo teneatur agere, et quod
possit agere ; sed requiritur, quod volun­
tarie omittat : ubi enim omissio non est
voluntaria, nequit esse peccaminosa, nec
imputari. Quamvis autem homo in praedic­
ta hypolhesi teneretur agere, et posset agere
ratione auxiliorum adæquate sufficientium,
nihilominus non voluntarie omitteret. Ut

182

DE GRATIA EFFICACI.

enim omissio sil voluntaria, debet egredi a
voluntate voluntarie se movente : volun­
tas autem non movetur, nisi ex motione sui
objecti adaequati, quod est bonum : et istud
non movet, nisi medio sui amore,et conver­
sione positiva voluntatis ad ipsum ; qua? sine
aliquo actu voluntatis nequeunt intelligi :
neque actus existit in voluntate, nisi prius
supponat concursum efficacem Dei appli­
cantem voluntatem ad agendum. Quaprop­
ter si Deus omnem concursum efficacem
negaret voluntati, hæc non omitteret adim­
pletionem praeceptorum omissione volunta­
ria, et peccaminosa, quamvis haberet omnia
auxilia sufficientia ad agendum. Unde licet
ad omissionem peccaminosam non requira­
tur auxilium efficax proxime determinans
ad actum qui omittitur (hoc quippe com­
plexionem dicit implicatoriam) desideratur
tamen aliquis concursus Dei efficax, et prae­
vius applicans ad materiale illius actus, qui
est causa omittendi, et medio quo objectum
voluntatis movet ipsam, ut omittat. Quod
ex professo statuimus in tractatu de volun­
tario, disp. 4, dub. 1, et tractatu de pecca­
tis, disp. 5, dub. 2.
Aia re- 259. Sed adhuc instabis : quoniam licet
Plica, doctrina hucusque tradita salvet quandam
. potentiam metaphysicam adimplendi prae­
cepta in eo, quod caret auxilio efficaci ad
actualem adimpletionem ; nihilominus non
salvat potentiam moralem, quæ fundet
spem salutis. Et similiter quamvis juxta
hanc doctrinam possit Deus in die judicii
increpare peccatores argumento quasi metaphysico, non tamen increpatione morali,
et cui non possit adhiberi rationabilis res­
ponsio. Quid enim prodest homini potentia
antecedens ad agendum in sensu diviso, si
caret auxilio efficaci, sine quo nunquam
operabitur, nec potest attentis omnibus
operari ? Et similiter qua justitia increpa­
bit Deus peccatores de omissione adimple­
tionis præceptorum, cui poterunt ipsi ra­
tionabiliter respondere, se non habuisse
omnia requisita ad prædictam adimpletio­
nem ? Ergo doctrina a nobis tradita non
diluit vim argumenti, nec animum quietat.
Diluitur
Hæc repHca, Quam Adversarii nostri
cireior'magnificant, nova non est, sed perantiqua ;
nuclur· nam ut refert D. August, lib. 1 Retractat.
cap. 67, Monachi Adrumetini dicebant,
quod si gratia efficax requireretur ad adim­
plendum præcepta, nemo deberet corripi
de illorum omissione. Et in lib. de corrept.
et gratia, cap. 4, eos introducit sic obmur­

murantes : Recte autem corriperet, si cam
(nempegratiam efficacem) mea culpa non
haberem ; hoc est, si eam possit mihi dare,
vel sumere ipse, nec facerem; vel si dante illo,
accipere noluissem. Cum ergo et ipsa volun­
tas a Domino pr.rparetur, cur me corripis,
quia vides me ejus præcepta nolle ; et cur non
potius ipsum rogas, ut in me operetur et vel­
let ? Quorum querimoniis ut satisfaceret
Augustinus, scripsit epistolas 46, et 47, ad d.1b
eosdem Monachos, et simul duos insignes
libros, alterum de gratia et libero arbitrio,
et alium de correptione et gratia : et in
hoc ultimo cap. 8, habet præclaram illam
sententiam : Voluntas non libertate conse­
quitur gratiam, sed gratia libertatem. Ostenditqueineis correptionis utilitatem ; nam
dum hæc extrinsecus adhibetur, et excitat
ad dolorem, Deus interius cor immutat, et
dissolvit ad lacrymas pœnitentiæ. Et pro­
fecto illa objectio Adversarios æque pungit,
et ab eis dissolvi debet ; fatentur enim ho­
minem nunquam operari absque gratia
congrua, quam scilicet Deus per scientiam
mediam prævidit sortituram fore effectum :
et concedunt implicare contradictionem,
hominem non moveri gratia congrua, et
Dei vocationi consentire: asseruntque præterea, Deum postquam prævidit illam con­
gruitatem,statuisse quosdam homines cons­
tituere in eis loci, temporis, et aliarum cir­
cumstantiarum occasionibus, in quibus
prævidit gratiam futuram esse congruam,
et habituram effectum ; alios vero voluisse
constituere in eis occasionibus, in quibus
prævidit gratiam non esse futuram con­
gruam, nec habituram effectum. Unde po­
terunt hi posteriores homines Deo incre­
panti ipsos de præceptorum omissione res­
pondere : Cur nos corripis, quos gratia
congrua destituisti ? Quare nos reprehen­
dis, quos cum posses in pluribus occasioni­
bus constituere, in quibus recte operare­
mur, in eis tantum collocasti, ubi non era­
mus aliquid boni facturi ? Cur sanctos no­
bis objicis tanquam negligentiæ nostræ ac­
cusatores, cum provideris eis occasiones, et
tempora opportuna ad recte operandum ;
nobis vero elegisti ea tempora, et circums­
tantias pessimas, in quibus infallibiliter
deficeremus ? Videant ergo Adversarii,
qualiter querimoniæ, quas contra gratiam
efficacem Augustinianam peccatoribus con­
cedunt, formentur etiam majori ejulatu ad­
versum gratiam congruam a Molina inven­
tam. Si autem respondeant, illas querimo­
nias

MB

DISP. VII, DUB. IV.
nias injustas esso, quia gratia congrua, I
sive collocatio hominis in eis occasionibus,
in quibus prævidetur operaturus, non per­
linet ad posse agere, in quo fundatur obli­
gatio agendi, sed tantum ad exercitium ;
atque ideo Deum satisfecisse muneri suo
conferendo peccatoribus auxilia sufficien­
tia ad recte operandum, posseque proinde
ipsos justissime reprehendere ; id ipsum
respondebimus ad querimonias contra gra­
tiam ex se efficacem. Idque poiiori jure ;
nam carentia auxilii ex se efficacis non in­
ducit impotentiam absolutam agendi ; ca­
rentia vero gratiæ congruae illam impo­
tentiam importat, et evertit libetatem, ut
ostendimus disp. priced. § 3 et § 8, in res­
ponsione ad primum argumentum.
Fulcitur
260. Replicam ergo recte diluit D.Thom.
Γμο°Π lib. 3, contra gentes, cap. 59, ubi inquit :
D.Tbûm.tt
hujus dubitationis solutionem consi« derandum est, quod licet aliquis per mo­
te tum liberi arbitrii divinam gratiam nec
« promereri,nec advocare possit ; potest au« tem seipsum impedire, ne eam recipiat :
« dicitur enim de quibusdam Job2\ : Recede
« a nobis, scientiam viarum tuarum nolu­
it mus.Et Job 24: Ipsi fuerunt rebelles lumi« ni. Et cum hoc sit in potestate liberii arbi­
ti trii impedire divinæ gratiæ receptionem,
« non immerito imputatur ei, qui impedi­
it mentum praestat gratiæ receptioni. » Et
2, 2, quxst. 2, art. 5 ad 1, ait : « Auxilium
« gratiæ quibuscumque divinitus datur,
« misericorditer datur : quibus autem non
« datur, ex justitia non datur in poenam
« praecedentis peccati, et saltem originalis,
« ut habet Augustiuus in lib. de corrept. et
a gratia, cap. 5. et 6. » Ex quibus habemus,
hominem carentem auxilio efficaci ad adim­
plendum praeceptum, si in eo sint auxilia
adaequate sufficientia, non solum habere
potentiam absolute, et metaphysice suffi­
cientem ad praedictam adimpletionem, et
ut omissio illi simpliciter imputetur : ve­
rum etiam praedictam carentiam auxilii
efficacis esse ipsi horni ni voluntariam prop­
ter aliquod peccatum praecedens, quod ab­
solute vitare potuit. Unde nullam, vel
moralem,vel apparentem excusationem po­
test homo ex prædicta carentia praetendere,
quadivinam, ac justissimam increpationem
Nota i
præcepti non adimpletione effugiat.
pro’ 261. Pro cujus doctrinae majori luce, et
^‘^confirmatione observandum est, nullam pos­
ais tn-Se dari omissionem voluntariam, et peccalia. minosam, quin praecedat aliquis actus, qui sit

183

causa illius, et quo homo velit non adim­
plere præceptum, vel formaliler, si dicat :
volo omittere actum præceptum ; vel sal­
tem virtualiter, et interpretative faciendo
videlicet aliquid, ad quod sequitur omissio
praecepti, quam ipse praevidet futuram, ut
ex professso ostendimus locis num. 258 ci­
tatis. Hujusmodi autem actus, qui est cau­
sa omittendi, eo ipso est formaliter pecca­
tum ; nam qui sciens,et praevidens dat cau­
sam omissioni praecepti, vult vel formaliter,
vel interpretative ipsam omissionem, quæ
ut supponimus, est peccatum : velle autem
peccare, nequit non esse peccatum, cum ac­
tus volontarii sumant ab objecto bonita­
tem, et malitiam. Unde actus qui est causa
omittendi, est formaliter peccatam, ut la­
tius probavimus tract, de peccatis, disp. 5,
dub. 3. Habetque praedictus actus malitiam
physico, et realiter distinctam a malitia
reperta in omissione, et antecedentem hu­
jus existentiam ; quamvis moraliter loquen­
do, tam actus, quam omissio constituant
unum numero peccatum, ut declaravimus
loco nuper citato, dub. 4, conci. 1, et conci.
3. Ex quibus, si vera sunt, ut in praesenti
cum communiori Thomistarum sententia
supponimus, evidenter infertur, primum
hominis peccatum non posse esse omissio­
nem, sive carentiam adimpletionis præcepti, sed debere esse commissionem, sive
actum positivum, qui sit causa omittendi ;
nam ut omissio sit peccaminosa, debet sup­
ponere actum, qui sit causa omittendi ;
actus autem qui ponit causam omittendi ac­
tum præceptum, est peccatum : atque ideo
ante omnem omissionem peccaminosam
datur actus peccaminosus, et consequenter
primum hominis peccatam nequit in omis­
sione consistere.
j
Deinde observa, eum qui vult omittere Noua»
actum sibi præceptum, eo ipso velle formaliter, vel interpretative carentiam au­
xilii efficacis requisiti ad adimpletionem
præcepti. Quoniam prædiclum auxilium, et
actus praeceptus infallibiliter connectuntur ; et similiter carentia actus præcepti
infallibiliter connectitur cum carentia au­
xilii requisiti ad exercitium talis actus :
sed quando extrema sic connectuntur, non
potest quis velle unum amore efficaci, et
praclico, quin etiam velit aliud ; et simili­
ter nequit nolle unum, quin nolit aliud :
ergo qui vult carentiam adimpletionis præ­
cepti, eo ipso vult carentiam auxilii efficaI cies ad talem adimpletionm ; et pariter qui

184

DE GRATIA EFFICACI.

non vult adimplere, non vult auxilium,
sed utrumque refutat formaliter, vel inter­
pretative. Et quamvis Deus, etiam suppo­
sita illa prava hominis voluntate, qua vult
omittere, possit communicare, et multoties
conferat ipsi auxilium efficax, quo præceptum adimplet, et omissionem vitat : ipse
tamen homo per actum præcedentem, quo
voluit omittere, indignum se fecit prædicto
auxilia. Nam sicut quod omissio subsequuta
non fuerit, minime vitat, quin potius ho­
mo, volendo omittere, peccaverit : sic non
vitat, quin homo indignum se præbuerit,
cuiDeus conferret auxilium efficax ad adim­
plendum praeceptum, quod voluit omit­
tere. Unde sive sequatur auxilium efficax,
sive non, jam carentia auxilii est volita,
et intenta ab homine, et potest justissime
inferri a Deo : quod si Deus voluerit au­
xilium efficax praestare, ut homo praecep­
tum adimpleat, erit pura misericordia,
quæ vult ad indignitatem, et pravum affec­
tum hominis non attendere, juxta illud
Oseæ22.Oseæ 22 : Perditio tua ex te Israël, tantum­
modo in me auxilium tuum.
Notas. Tandem observa, actum illum,quo homo
formaliter, vel interpretative vult omit­
tere praeceptum, subjacere viribus natu­
ralibus 'liberi arbitrii, et posse per ejus
vires cohiberi, suspendi, vel impediri.
Quoniam prædictus actus est entitative na­
turalis, ut ex se liquet : homo autem ha­
bet sufficientes vires ad eliciendum, vel sus­
pendendum quemlibet actum naturalem singillatim acceptum, et prout actu,et in exer­
citio occurrit ; nam eo ipso, quod actus na­
turalis est, praedictas vires non excludit,
sed eisdem proportionatur, ut ostendimus
disp. 2, dub. 2, et 3; ergo per vires natura­
les, et independenter a gratia potest vitare
actum, quo vult omittere adimpletionem
naturalis, vel supernaturalis præcepti. Idque amplius verificatur in praesenti statu,
in quo habet homo non solum illas vires
naturales, sed etiam vires gratiæ superna­
turalis, non solum oblata, sed etiam mul­
toties collatæ, et sufficientis, nedum ad
adimplenda præcepta occurrentia, sed etiam
ut possit saltem remote, et mediate tende­
re in supernaluralem beatitudinem, ut sta­
tuimus disp. prxced. dub. 3.
Applica- 262. Ex iis patet responsio ad replicam n.
trina°ei
propositam. Respondetur enim primo,
solvitur peccatores nullam justam excusationem ex
objectio. carentia auxjiü ex se efficacis posse sibi
prætendere ·, quia ad voluntariam omissio­

nem prajcepti sufficit posse adimplere, te­
neri, et non agere : quæ omnia absque
auxilio efficaci salvantur, ut constat ex su­
pra dictis. Et hoc sufficit absolute, et in ri­
gore ad retundendum injustas illas homi­
num querimonias.
Sed addimus, et respondemus secundo,
illas apparentes peccatorum querimonias
satis retundi per ea quæ nuper notavimus ;
nam carentia auxilii efficacis (sino quo nul­
lus adimplet præcepta, immonec adimplere
potest potentia consequenti, et in sensu
composito) fuit ab eisdem volita, et intenta,
quando elicuerunt actum, quo voluerunt
tam carentiam adimpletionis, quam caren­
tiam auxilii ad exercitium adimpletionis
requisiti, ut diximus in secundo notabili :
quem actum potuerunt ipsi homines sus­
pendere, et evitare, ut in tertio notabili
declaravimus. Et quotiescumque Deus ne­
gat auxilium efficax, ad quod sequitur omis­
sio peccaminosa, toties homo voluit caren­
tiam illius auxilii, et noluit adimplere
præceptum ; implicat enim omissio pecca­
minosa, quam ille actus peccaminosus non
præcedat, ut in primo notabili explicui­
mus. Unde si peccatores obmurmuraverint
contra Deum : quare non dedisti nobis auxi­
lium efficax, quo posito non omitteremus
tuorum præceptorum adimpletionem ? Res­
pondebit Deus se illis dedisse auxilia suffi­
cientia ad adimplenda præcepta ; ipsos vero
non solum illa non adimplevisse, verum et
habuisse actum, quo voluerunt carentiam
auxilii efficacis ad prædictam adimpletio­
nem, et quo (quantum erat ex parte illo­
rum) se reddiderunt indignos, et ineptos,
ut sibi prædictum auxilium conferretur.
Quid ergo ulterius desideratur, ut Deus
justificetur in sermonibus suis, et vincat
cum judicaverit? Unde etiam liquet insuffi­
cientem sibi excusationem prætendisse Mo­
nachos Adrumetinos, cum a Superioribus
de præceptorum omissione corripiebantur,
et dicebant : Hanccharitatem (nempe auxi­
lium efficax) non accepimus; quid itaque
corripimur, quasi nos eam nobis dare possi­
mus, et nostro arbitrio habere nolimus ? ut
refert August, lib.decorrept. et gratia, cap. 6.
Ipsi enim qui præcepta omittebant, et ob
hoc increpabantur, nolebant suo arbitrio
illam gratiam efficacem habere, quam si
haberent, præcepta non omitterent. Nam
priusquam peccarent omittendo, peccarunt
volendo omittere; alias omissio peccami­
nosa non esset, ut constat ex dictis. Et ideo
falso

DISP. Vll, DUB. IV.
,

;
!

I

;

(also obtendebant suam innocentiam, et
causabantur carentiam auxilii ellicacis, sine
quo non poterant adimplere præcepta ; quo­
ties enim omittendo peccabant, toties prius
sontes fuerant, et peccaverant volendo non
adimpletionem praecepti, quem actum ipsi
collibere potuerunt, et noluerunt. Quamobrem ipsi se proprio ore damnabant, dum
apud August, lib. citato, cap. 4, dicebant :
Recte corriperer, si eam (nempe gratiam effi­
cacem) mea culpa non haberem : quia sua
culpa non habebant gratiam efficacem, quo­
ties non adimplendo præcepta peccabant.
Aliud 263. Patet praeterea ex dictis, quam merito
^“"Angelicus Doctor locis supra citatis revoca­
verit carentiam auxilii efficacis in instanti,
in quo quis peccat omittendo præcepta (quæ
si haberet auxilium efficax, non omitteret)
ad aliquod peccatum antecedens, quo homo
se impedivit volendo carentiam prædicti
Ο®.auxilii. Potest, inquit, seipsum impedire, ne
gratiam recipiat ; dicitur enim de quibusdam
Job 21. Recede a nobis : scientiam viarum
tuarum nolumus. Quod licet a quibusdam
intelligatur de ipso peccato, quod carentiam
auxilii sequitur, et ipsam carentiam dispositive, et demeritorie præcedit, ut solet dici
de actibus qui ad gratiam habitualem se­
quuntur, et ad eam disponunt : multo rigorosius, et cum majori proprietate intelligiturdeactu peccaminoso, quo quis voluit
omittere, et qui ipsam omissionem simpli­
citer antecedit. Et hanc responsionem con­
firmat S. Doctor authoritate D. Augustini
in lib. de correp. et gratia, ubi querimoniis
Adrumetinorum occurrit : unde elucet doc­
trinam supra traditam esse de mente utriusque S. Doctoris, quam insuper expressit
idem D. Thom. 1 part, quxst. 94, art. 4
ad 5, ubi ait : In tentatione non fuit primo
parenti subventum, ne deciperetur, licet tunc
maxime indigeret ; quia jam prxeesserat pec­
catum in animo, et ad divinum auxilium
recursum non habuit. Addit tamen D. Thom.
carentiam gratiæ esse pcenam peccati prxcedentis, saltem originalis, ob ea quæ dixi­
mus disp. prxced. dub. 1, § 1, quæ videri
debent.
Ccroiia- Denique ex dictis patet differentia inter
h33 propositiones : Deus juste negat, vel
negare potest gratiam homini se impedienti
per peccatum : Deus confert gratiam homini
non se impedienti per peccatum. Nam prima
est absolute vera, ut constat ex nuper dic­
tis; secunda vero denotat gratiam conferri
intuitu alicujus dispositionis negativae naSalmant. Curs, theolog. tom. X.

185

luralis, nempe quod homo viribus naturæ
non se impediat per peccatum, et ideo est
absolute falsa ; quia nec homo potest ita se
per vires naturales gerere, quin aliquando
peccet; nec Deus alligatur illi dispositioni
negativae, sed multoties post innumera pec­
cata communicat homini gratiam tam suffi­
cientem, quam efficacem. Et hanc disparitatem intendit D. Thom. loco citato, ex 3, D.irom.
contra gentes, cum inquit : Licet aliquis per
motum liberi arbitrii gratiam nec promereri,
nec advocare (utitur verbo universalissimo
complectente omne genus dispositionis) pos­
sit ; potest tamen seipsum impedire, ne earn
recipiat. Quam doctrinam, et differentiam
late tradidimus disp. 3, dub. 8, ubi opposi­
tam Suarii opinionem exclusimus.
264. Nec refert si adhuc objicias ; nam flleobjectic.
qui elicuit actum, quo voluit tam carentiam
adimpletionis praecepti, quam carentiam
auxilii efficacis ad prædictam adimpletio­
nem requisiti, fuit præmotus efficaciter a
Deo ad eliciendum illum actum, saltem
secundum esse materiale, ut communiter
docent Thomistæ : sed homo tali præmotione affectus non poterat illum actum sus­
pendere, saltem potestate consequenti, et in
sensu composito, ut tradunt iidem Thomis­
tæ : ergo prædictus homo poterit se excu­
sare a peccato, vel saltem conqueri adversus
Deum. Si enim increpetur Quare omisisti?
dicet se omisisse, quia voluit ; et se voluisse,
quia præmotus fuit ad volendum, quin po­
tuerit vel præmotionem impedire, vel eam
cum carentia prædictæ voluntatis compo­
nere.
Hoc, inquam, non refert : respondetur Dirmîur.
enim supra traditam doctrinam satis occur­
rere querimoniis eorum, qui causantur se
omittere adimpletionem præceptorum, quia
non habent auxilium efficax ad dictam
adimpletionem requisitum. Ostendimus
enim prædictam querimoniam injustam
esse, quia carentia auxilii efficacis in ins­
tanti, in quo datur omissio peccaminosa,
est volita, et intenta ab omittente per ali­
quem actum antecedentem,quo voluit omit­
tere, et quam suspendere potuit. Et hæc
doctrina non impugnatur per objectionem
supra positam. Quod autem in ea dicitur
de præmotione efficaci ad actum, quo quis
vult omittere, exclusum manet ex supra
dictis § 3 et § 7, ubi ratione, el exemplis
ostendimus, concursum Dei ad unum ac­
tum non tollere a voluntate potestatem
proximam ad illum suspendendum, vel
13

186

DE GRATIA EFFICACI.

DISP. VII, DUB. IV.

187

I
omittendum·, et magis constabit ex dicendis
§ sequenti. Quod praecipue in casu objectio­
nis locum habet; nam Deus non applicat
efficaciter ad actum, quo quis vult omittere,
quatenus prædictus actus causât, et infert
omissionem peccaminosam : nam actus sub
hac ratione explicat defectum, qui in Deum
revocari non potest ; sed in hominem, qui
dum applicatur ad entitatem, et perfectio­
nem, obliquatur, et per modum primi, et
unici deficientis causât illum actum ut peccaminosum, et quatenus omissionem pecca­
minosam infert, ut diximus disp. 5, dub.ô,
§ ult.

§ xv.
Diluitur septimum ejusdem opinionis argu­
mentum.

265. Arguitur septimo : quoniam posito
auxilio ab intrinseco efficaci ad consensum,
vtnm. sequitur consensus necessario necessitate
antecedenti : ergo non elicitur libere, ac
proinde praedictum auxilium non cohaeret
cum nostra libertate, quam tamen omnes
Catholici debemus cum efficacia gratiae con­
ciliare. Consequentia constat, quia ut om­
nes Theologi docent cum D. Anselmo in lib.
de Concordia., cap. 1, quamvis necessitas
consequens liberam voluntatis determina­
tionem non destruat libertatem, quo pacto
dicimus necesse esse hominem libere loquentem loqui : nihilominus necessitas quae
determinationem liberam antecedit, liberae
determinationi repugnat; et ideo motus
primo primi, qui consequuntur aliquam
naturalem dispositionem, quæ non subja­
cet nostræ voluntatis dominio, non sunt
liberi, neque imputantur ad culpam : ergo
si auxilium ex se efficax ad consensum con­
fert illum necessario necessitate antece­
denti, consensus subsequutus non erit liber.
Antecedens autem probatur; nam in primis
auxilium ex se efficax ad consensum habet
necessariam connexionem cum ipso con­
sensu ; implicat enim in terminis, auxilium
esse ex se efficax ad effectum, et quod’ effec­
tum non sortiatur; alioquin non esset ex
se efficax, sed indigeret aliquo alio, ut asse­
queretur effectum : ergo posito auxilio ex
se efficaci, necessario sequitur concursus.
Deinde illa necessitas est antecedens, quæ
oritur ab aliquo simpliciter antecedente
nostram determinationem : sed necessitas
proxime applicata oritur ex aliquo simpliSepti·

tantum ad substantiam, sed etiam ad mo­
citer antecedenti nostram determinationem,
dum libertatis, et utrumque infallibiliter
siquidem oritur ab ipso auxilio ex se effi­
infert. Et quia non stat libertas actualis in
caci, quod ponitur in voluntate ante omnem
elicientia alicujus actus absque proxima
ejus determinationem : ergo necessitas
potestate ad oppositum, propterea auxilium
fundata in prædicto auxilio est simpliciter
efficax ad consensum liberum taliter illum
antecedens. Ergo de primo ad ultimam,
infert, et taliter carentiam consensus ex­
posito auxilio ex se efficaci ad consensum,
cludit, quod simul actu relinquat in volun­
sequitur consensus necessario necessitate
tate potestatem ad oppositum, in sensu
antecedenti.
|
diviso. Tota ergo necessitas ibi reperta non
Respondetur negando antecedens; namM^·
est antecedens, vel absoluta, vel ex parte
ejus oppositum satis constat ex supra dictis
actus primi ; sed est necessitas infallibilita§3 et §7. Ad illius autem probationem
tis, et simpliciter consequens nostram de­
dicendum est,ad necessitatem antecedentem
terminationem ut præhabitam, tam in de­
non sufficere, quod oriatur ab aliquo ante­
creto Dei efficaci, quam in auxilio efficaci;
cedente nostram liberam determinationem;
sicut necessitas quæ consequitur nostram
sed requiri, quod oriatur ab aliquo, quod
liberam determinationem ut existentem
nec formaliter, nec causaliter, nec virtualiformaliter in seipsa. Anselmus autem in
ter sit nostra determinatio libera. Si enim
loco qui nobis objicitur, non loquitur de
illud antecedens contineat, et causet liberam
hac necessitate, sed de illa quæ inducit
determinationem, eo ipso non inducit ne­
I
violentiam, vel impotentiam ad oppositum,
cessitatem antecedentem, sive absolutam,
ut constat ex illis verbis : Violentia natura­
quæ importat carentiam potestatis ad oppo­
lis conditionis cogit coelum volui; te vero
situm : sed potius retenta, et conservata
j
nulla necessitas (absoluta scilicet, qualis
hujusmodi potestate, infert necessario, hoc
inest cœlo) cogit loqui. Illam enim priorem
est infallibiliter operationem, et libertatem
'
necessitatem cohærere cum nostra libertate,
operationis. Deus autem continet, et causât
Aasei.docuit clarissime
idem D. Anselmus in
L t
liberam determinationem creaturæ, ut nisi
eodem libro, cap. 2, illis verbis : Quoniam
agendo contra fidem negari nequeat; et
quod Deus vult, non potest non esse ; cum
ideo taliter sua causalitate concedit nostram
vult hominis voluntatem nulla cogi, vel pro­
liberam determinationem, quod illa ante­
hiberi necessitate ad volendum, vel ad non
cedenti causalitate non impediat praedictam
volendum; et vult effectum sequi voluntatem,
determinationem, sed potius ipsam firmet,
tunc necesse est esse liberam, et esse quod vult.
et ut sic dicamus, ad fructum perducat. Si
D.Ttoa. Quam doctrinam tradit etiam D. Thom.
enim continet, et causal actum, et modum
quxst. 23, de Veritate, art. 5 ad 4, et lib. 3,
libertatis, et omnia sua causalitate attingit,
contra gentes, cap. 94, eaque usi fuimus
quomodo potest per ipsam causalitatem an­
j
supra §3, ad probandum auxilium efficax
tecedentem exercitium nostræ liberae deter­
esse tale ex se, et ab intrinseco.
minationis impedire, et non potius fovere,
j obj«- 266. Est autem hæc doctrina adeo firma,
gignere, et parere ? Unde cum gratia effi­
;
ut ea facile devincantur objectiones, quas
cax sit medium per quod divina virtus, et
contra responsionem nuper traditam forcausalitas attingit nostram determinatio­
S' mant Authores contrariae opinionis. Oppo­
nem formalem, deferatquead nostras vo­
nunt primo, quia prædictum auxilium,
luntates divinum imperium, taliter ante­
prout a nobis describitur, non est minus
cedit nostram determinationem liberam,
efficaxad determinandum voluntatem quoad
quod illam ut quo contineat, et infallibiliter
exercitium, quam bonum in communi ad
causet : atque ideo nequit eam impedire,
determinandum illam quoad speciem : sed
vel necessitatem antecedentem, sive abso­
prædictum bonum ita voluntatem deter­
lutam inferre. Quamobrem necessitas orta
minat, quod voluntas sit absolute ncessitata
ex prædicto auxilio, et in eo fundata, est
quoad speciem ad amandum illud, ut com­
necessitas petendi actum liberum, quæ
muniter docent Theologi cum D. Thom. in
proinde ita abest, ut libertati praejudicet,
hac 1, 2, quæst. 10, art. 1 et 2; ergo auxiquod potius necessario faciat nos agere
liumefficaxitadeterminat voluntatem quoad
libere. Unde posito tali auxilio non solum
exercitium, ut hæc maneat absolute neces­
implicat non poni consensum, sed implicat
sitate ad ipsum eliciendum. Secundo, quia
non poni consensum liberum : nam auxi­
ideo actus correspondentes gratiæ operanti,
lium applicat efficaciter voluntatem non
tantum

sive auxilio applicanti ad primum volun­
tatis actum, non sunt nobis liberi, quia
Deus per illam gratiam nos applicat absque
nostra deliberatione; sed etiam auxilium
ex se efficax applicat nos ad agendum ante
nostram deliberationem, siquidem ante il­
lam nobis imprimitur : ergo actus prædicto
auxilio correspondons non est liber, sed sit
cum absoluta necessitate. Tertio, quia ita
se habet homo præventus auxilio efficaci,
ut non dissentiat, sicut homo ligatus forti
catena, ut non ambulet : quæ enim fortior
catena ad ligandum hominem, ne dissen­
tiat, quam auxilium efficax, cui essentiale
est excludere dissensum? Sed homo ligatus
forti catena redditur absolute impotens ad
ambulandum ; et ita non deambulare est
ipsi absolute necessarium, nec ei imputa­
tur ad culpam : ergo homo præventus auxi­
lio ex se efficaci ad non dissentiendum,
redditur absolute impotens ad dissentien­
dum, et manet necessitatus absolute, ut
assentiatur. Et urgetur hæcsimilitudo, quo­
niam sicut auxilium efficax non destruit
entitatem voluntatis, ita catena fortis non
destruit entitatem potentiæ deambulativæ ;
et nihilominus forti catena ligatus non di­
citur absolute, et moraliter posse ambulare;
sed excusatur a carentia deambulationis :
ergo efficaci auxilio præventus non est ab­
solute, et moraliter potens ad oppositum,
sed manet necessitatus ad consentiendum.
267. Confirmatur refellendo directe res- coafirponsionem supra traditam : quoniam se- «Co­
eundum Anselmum loco supra citato, sola
illa necessitas est simpliciter consequens,
et non praejudicans libertati agentis, quæ
consequitur ad determinationem liberam
ejusdem agentis, habitam formaliter in
seipsa; e contra vero, quæ determinatio­
nem formalem ipsius agentis antevertit, est
necessitas simpliciter antecedens, et ever­
tens libertatem : atqui necessitas orta ex
suppositione auxilii ab intrinseco efficacis
non consequitur determinationem nostræ
voluntatis habitam formaliter in seipsa,
sed eam simpliciter antecedit, ut constat
ex supra dictis : ergo necessitas orta ex sup­
positione auxilii ab intrinseco efficacis, est
simpliciter antecedens, et praejudicans li­
bertati. Majorem in qua est difficultas, la­
tissime probat Suarez prologom. I, cap. 6, ubi
plura ex Anselmo affert ad ejus confirma­
tionem, ex quibus quia non pauca difficul­
tate carent, et ex dictis facile explicantur,
selecliora tantum referemus. Probat ergo

'X A?

188

DE GRATIA EFFICACI.

D.Ausei.hanc esse mentem Anselmi primo, quia S.
Doctor lib. 2 : Cur Deus homo, diffinit neces­
sitatem consequentem esse, quam facit ipsemet operans. Et lib..le Concordia,cap. 1, loquens de eadem necessitate, inquit : Ideo
enim quia ponuntur res esse, dicuntur ex
necessitate esse. Sed necessitas quam facit
ipsemet operans, et quae sequitur positionem
rei in esse, subsequitur determinationem
operantis habitam formaliter in seipsa :
ergo secundum Anselmum talis debet esse
necessitas consequens, quæ non praejudicat
libertati; et omnis alia necessitas, quæ de­
terminationem formalem agentis præcedit,
est simpliciter antecedens. Secundo, quia
idem Anselmus distinguit inter actum eli­
citum a voluntate, et actum ab ea impera­
tum, et constituit differentiam in eo, quod
elicitus solum est necessarius necessitate
consequentis : Quia, inquit, quod cult libera
voluntas, potest non velle, et necesse est eam
velle, cum vult. At vero actus imperatus,
qualis est motus manus, est necessarius
necessitate antecedenti, quia supponit im­
perium voluntatis,ad quod necessario sequi­
tur : Bifariam, ait, esse necessarium, quia
et voluntate cogitur fieri, et quod fit, non
potest simul nbn esse. Si ergo imperium vo­
luntatis, quia antecedit motionem manus,
et eam infallibiliter infert, reddit eam ne­
cessariam necessitate antecedenti, et oppo­
sita libertati ; manifeste sentit Anselmus,
solam illam necessitatem esse consequen­
tem, quæ ad determinationem formalem
operantis sequitur, et quam operans sibi
imponit.
Tertio, quia Anselmus in libro Cur Deus
homo, cap. 17, docet Deum nihil ex necessi­
tate simpliciter facere : quoniam nulla ne­
cessitas præcedit ejus velle, sed ab ejus vo­
luntate derivatur. Sed capite 18 sequenti,
eodem modo loquitur de voluntatehumana,
et explicat necessitatem consequentem :
ergo sicut necessitas reperta in divina cau­
salitate non oritur ex aliquo, quod Dei de­
terminationem antecedat, ita necessitas re­
perta in actibus creatis, ne eorum libertati
obsit, debet ad ipsos sequi, et non oriri ab
aliquo, quod eosdem actus antecedat. Quar­
to, nam quod necessitas eliciendi actus
creatos consequatur ad liberam determina­
tionem Dei præcontinentis libertatem crea­
tam, nihil facit, ut actus creati liberi sint,
ut patet in amore beatifico qui consequitur
ex libera Dei determinatione, et causali­
tate ; et tamen liber non est, sed necessa­

rius, quia non consequitur liberam, et for­
malem determinationem beati ipsum eli­
cientis : ergo ut necessitas sit absolute
consequens, et non praejudicans libertati
nostræ, minime sufficit, quod sequatur li­
beram determinationem Dei, ut supra res­
pondimus; sed requiritur, ut sequatur libe­
ram determinationem nostram. Quinto,
quia Anselus lib. cit. de Concordia, sub ne­
cessitate antecedenti libertati opposita com­
prehendit determinationem ortam a Deo :
et hac ratione totus est in declarando scien­
tiam, et prædefinitionem Dei pertinere ad
necessitatem consequentem, quia videlicet
supponunt, vel involvunt ipsam determina­
tionem liberi arbitrii, saltem sub conditione
futuram : et sic salvat voluntatem Dei non
inducere necessitatem antecedentem : Quia01^
inquit, non prédestinât, nisi sicut est in pres­
cient ia. Omnis ergo necessitas, quæ determi­
nationem nostram præcedit, et infallibiliter
infert, est secundum Anselmum simpliciter
antecedens, quamquam proveniat a Deo,
et sic laedit libertatem.
Ad hæc : Plures SS. Patres, ut Chrysos-At­
torn. hom. 26 in Joan. Epiphanius hæresi 16,^·?
Tertullianus lib. 2, contra Marcionem, cap.
6, et alii inquirunt, cur Deus permiserit
hominem, quem creaverat, peccare? Et res­
pondent, Deum ita se gessisse, ne violaret
hominis libertatem. Sed hæc ratio nulla
foret, si Deus posset suo auxilio determi­
nare hominem ad bonum, quin libertatem
violaret : tunc quippe absque libertatis læsione, vel violatione impediretur peccatum,
ut discurrunt Thomistæ. Ergo ex sententia
istorum Patrum determinatio Dei antece­
dens nostram determinationem ad bonum,
I
non stat absque læsione libertatis : ergo
necessitas orta ex prædicta determinatione
est simpliciter antecedens, et libertati con­
traria.
268. Sed ista, ut diximus, facile exdoc-B^
trina supra tradita diluuntur. Ad primam
objectionem distinguenda est major: Non Ka
est minus efficax, et eodem modo, negamus :
non est minus efficax, et diverso modo, con­
cedimus; utraque enim motio, et objecti
adaequati, et auxilii praevii, efficax est :sed
illa ad necessitandum, hæc vero ad operan­
dum libere. Et deinde concessa minori,
negamus consequentiam absolute. Ratio
autem disparitatis est, quoniam objectum
adaequatum voluntatis ita apparet bonum,
quod in ipso nulla ratio mali, vel discon­
venientiae reluceat; et ideo non potest in­
tellectus

DISP. VII, DUB. IV.
lelk'dus praesentare voluntati aliquod molivuni, propter quod prædictum objectum
respuat, vel odio habeat. Unde cum radix
libertatis sit indifferentia judicii repræsentantis unum,et alterum libertatis extremum,
sequitur voluntatem non esse liberam quoad
speciem in amore boni in communi; sed
illud ita necessario amare, quod nequeat
absolute ipsum odisse. Auxilium vero effi­
cax ila determinat efficaciter ad agendum,
quod nec auferat indifferentiam judicii,
nec tollat potestatem ad oppositum in sensu
diviso: quae duo sufficiunt, et requiruntur
ad libertatem, ut supra diximus § 3 et 7.
Unde prædictum auxilium non infert ac­
tum necessario necessitate absoluta, et sim­
pliciter antecedenti, sed sola necessitate
infallibilitatis consequente nostram deter­
minationem ut præhabitam a Deo.
Daf-tex Ad secundam potest responderi primo
negando suppositum majoris ; nam licet acra*n.llIS correspondentes gratiae operanti non
sint deliberati, multoties tamen sunt liberi,
ut tradunt Cajet, et Medina, et alii Theo­
logi supra quxst. Ill, art. 2, et explicuimus
disp. 5, dub. 7, § 1 et 2. Quoniam ut actus
dicatur deliberatus, debet oriri ex praece­
dente consilio proprii suppositi, quo se tam
physice, quam moraliter applicet ad agen­
dum : actus autem correspondentes gratiae
operanti non ita fiunt, sed supponunt pri­
mam applicationem moralem ortam non a
proprio supposito, sed a solo Deo per illam
gratiam operante ; et ideo praedicti actus
nequeunt esse deliberati. Caeterum ut actus
sit liber, sufficit indifferentia judicii in pro­
ponendo, et potestas voluntatis ad opposi­
tum in sensu diviso : et quia hæc omnia
salvari queunt in prima volitione correspondente gratiæ operanti, sive Ded specia­
liter, ac moraliter per eam moventi, prop­
terea actus gratiæ operanti correspondentes
queunt esse liberi. Et ita de facto accidit in
Angelis; nam prima eorum volilio fuit li­
bera, et tamen non fuit, nec potuit esse
deliberata, sive orta ex proprio ipsorum
consilio. Qua etiam de causa Angeli in pri­
mo instanti potuerunt mereri, et tamen
non potuerunt peccare, ut diximus tract. 7,
disp. 11, dub. unico.
Respondetur secundo omittendo præmissas, et negando consequentiam. Et ratio
disparitatis habetur ex dictis ad primam ob­
jectionem : quoniam Deus per gratiam ope­
rantem ita nos applicat, vel saltem appli­
care potest absque nostra deliberatione,

189

quod non relinquat indifferentiam judicii;
sed ita repræsentat aliquod bonum, quod
non permittit apparere convenientiam in
ejus refutatione : unde sublata illa indiffe­
rentia, manet voluntas necessitata absolute
per modum naturæ ad prædictum bonum
amplectendum. Sicut dici solet de motibus
primo primis circa malum, qui sunt abso­
lute necessarii ex eo, quod in intellectu ita
repræsentatur bonum sensibile, ut pro illo
instanti non appareat bonum honestum, vel
aliquod motivum, propter quod bonum sen­
sibile rejiciatur. Auxilium autem ab intrin­
seco efficax non sic determinat ad agen­
dum, sed ita efficaciter applicat, ut simul
relinquat indifferentiam judicii, et poten­
tiam ad oppositum in sensu diviso, quibus
nihil amplius desideratur ad libertatem.
Ad tertiam negamus majorem, quia homo enoitar
non fit immediate potens ad libere ambu- Urtia·
laudum per solam potentiam formaliter li­
beram, quæ est voluntas ; sed etiam per
imaginativam, vel appetitum sensitivum :
quæ licet non resideant in membris exter­
nis, petunt tamen eorum habilitatem, et
rectam dispositionem. Unde qui caret pedi­
bus, licet habeat voluntatem, imaginati­
vam, et appetitum sensitivum, non dicitur
potens ambulare ; quia hæc denominatio
non sumitur ab illis potentiis quasi in abs­
tracto sumptis, sed quatenus concurrunt,
et connotant expeditionem membrorum. Ei
autem, qui ligatur forti catena, non minus
impediuntur membra externa, quam si clau­
dus esset, vel paralysi laboraret, vel eisdem
membris careret.
non est,
Z
· Et ideo mirum
·
quod dicatur impotens ad ambulandum, et
quod deambulationis carentia nequeat ipsi
moraliter imputari. Auxilium vero efficax
ila ligat, ut sic dicamus, voluntatem, ne
dissentiat, quod nihilominus relinquat om­
nia requisita, ut voluntas adhuc dicatur po­
tens dissentire ; nam hæc denominatio pro­
venit ab indifferentia judicii, et a potentia
voluntatis in sensu diviso : quæ omnia tunc
simul cum auxilio efficaci adsunt. Quocirca
auxilium ex se efficax non inducit absolu­
tam, et antecedentem consentiendi necessi­
tatem. Unde etiam solvitur difficultatis
augmentum.
Addimus catenam homini injectam non
esse consonam potentiæ deambulativæ, sed.
potius ipsi violentiam inferre; unde con­
ducere nequit, ut homo dicatur libere omit,tere deambulationem, sed importat ne­
cessitatem absolutam non deambulandi.

190

fi

··

(

DE GRATIA EFFICACI.

Auxilium autem efficax est consonum incli­
nationi, et perfectioni voluntatis; nam
participat imperium Dei, qui magis habet
in potestatesua hominum voluntates,quam
ipsi suas : quamobrem movet voluntatem
creatam juxta ejus modum. Porro modus
proprius voluntatis est amplecti bonum
particulare cum libertate, et potestate ad
oppositum, Unde auxilium efficax ita ap­
plicat efficaciter, et infallibiliter ad consen­
sum, ut secum simul permittat in volun­
tate potestatem ad oppositum in sensu di­
viso. Quod, et nihil amplius requiritur, ut
operatio fiat libere, et vitetur necessitas
absoluta, sive simpliciter antecedens.
Ccenrri269. Ad confirmationem negatur major,
inr con·
‘ifirmi- quam tot Suarii probationes minime evinlioni.
I10ni· cunt. Non prima, quia cum D. Anselmus
dicit necessitatem consequentem esse,quam
ipse operans facit, verum quidem asserit ;
nam omnis necessitas, quam quis libere
sibi facit, consequitur ejus libertatem. Sed
hinc non sequitur, quod omnis necessitas,
quam creatura non facit, debeat esse sim­
pliciter antecedens, sive absoluta . Quo­
niam necessitas proveniens a voluntate Dei,
ut continente nostram liberam determina- ;
tionem, licet non fiai a nobis, fit tamen a
principio, in quo nos præhabemur, et con- i
tinemur : et ideo taliter infert nostram de- i
terminationem, ut non solum causet enti- j
tatem ejus, sed etiam modum libertatis :
quapropter non est absoluta, vel simplici­
ter antecedens, sed magis est consequens.
Determinat enim Deus causaliter, et appli­
cative,ut nos determinemus determinatione
n.Ansel formali, et libera. Unde dictum Anselmi.
c?ur.ni" (lua,n
operans facit, glossandum, et ex­
tendendum est ad operantem, non tantum
utestin seipso, et se determinat formaliter;
sedetiam utcontinetur in Deo determinante
causaliter.
Nec secunda probatio urget, sed magis
firmat nostram doctrinam circa mentem
Anselmi, quia ponit exemplum in motione
manus, quæ caret libertate ; et ideo suppo­
sita determinatione voluntatis, movetur
non libere, sed necessario per modum naturæ. Quod satis evincit, Anselmum per
necessitatem antecedentem intelligere ne­
cessitatem absolutam absque potestate ad
oppositum. Omnis ergo necessitas, quæ ab­
soluta non est, nec aufert potestatem ad
oppositum, non debet juxta phrasim, et
intentionem Anselmi appellari ancecedens,
sed magis consequens. Quare cum motio

I elltcax Dei non inducat necessitatem abso­
lutam, sed relinquat indifferentiam judicii,,
et facultatem voluntatis ad appositum in
sensu diviso, ut constat ex dictis ; sequitur
I quod secundum sententiam Anselmi non
inducat antecedentem necessitatem, et li­
bertati contrariam.
Nec tertia probatio concludit ; quoniam
Anselmus æquiparat quidem libertatem
nostram divinæ libertati quantum ad exclu­
sionem necessitatis antecedentis ; neutra
quippe importat, vel supponit aliquid prae­
vium, per quod determinetur ad agendum
necessario absolute, et per modum naturae.
Sed nec comparare potuit prædictas liber­
tates quantum ad id, quod probatio inten­
dit; nam Deus est causa prima, qui proinde
ab alia priori nequit ullo pacto determi­
nari ad agendum : unde necessitas in acti­
bus Dei reperta consequitur ejus determi­
nationem formalem. Cæterum creatura est
agens secundum Deo in agendo essentialiter
subordinatum : quocirca debet supponere
determinationem, et causalitatem Dei effi­
cacem circa actus ipsos,quos creatura libere
elicit : quamobrem necessitas, quæ in ac­
tibus liberis creatis reperitur, ita consequi­
tur proxime determinationem formalem
creaturæ, quod primo, et radicaliter conse­
quatur determinationem, et causalitatem
efficacem Dei per auxilia gratiæ.
Nec quarta probatio premit, quia Deus
dupliciter potest determinare : uno modo
ex parte judicii, tollendo ejus indifferen­
tiam, et consequenter proximam voluntatis
facultatem ad oppositum , ut accidit in
amore beatifico, et potest contingere in ac­
tibus indeliberatis correspondentibus gra­
tiæ opernti, ut vidimus num. prxced. Altero
modo applicando efficaciter ad unum extre­
mum,relinquendo indifferentiam judicii,et
potestatem proximam ad extremum oppo­
situm. Et utraque determinatio est efficax;
sed una ad necessitandum absolute, alia ad
libere agendum. Prima consequitur libe­
ram voluntatem Dei ut decernentis nos
necessitare ; et ideo importat necessitatem
antecedentem respectu nostræ determina­
tionis. Secunda vero consequitur liberam
voluntatem Dei decernentis, quod libere
agamus ·. quocirca nec respectu Dei,nec res­
pectu nostri importat necessitatem rigorose
antecedentem, sed simpliciter consequen­
tem. Concedimus ergo, necessitatem antece­
dentem non excludi præcise ab actibus nos­
tris, quia consequitur libertatem divinam ;
sed

DISP. VII, DUB. IV.
fed quia consequitur praedictam libertatem
ut decernentem, quod libere agamus, et ut
producentem tam substantiam nostræ deter­
minationis, quam ejus libertatem. Auxilium
autem ellicax.de quo agimus, hoc posteriori
modo consequitur libertatem divinam: qua­
propter non ind uci t necessitatem absol u tam,
nec praejudicat libertati. Traditque hanc
B.rua.responsionem D.Thom. 1 part.q. 19,arl.S ad
3, ubi totum Suarii conatum praeoccupavit,
ac extenuavit his verbis : « Dicendum,quod
« posteriora habent necessitatem a prioriu bus secundum modum priorum. Unde et
« ea quæ fiunt a voluntate divina talem
u necessitatem habent, qualem vult Deus
u ea habere, scilicet vel absolutam, vel
« conditionatam tantum; et sic non omnia
u sunt necessaria absolute. »
270. Unde etiam patet ad quintain, et ul­
timam probationem ; fatemur enim Anselmum sub necessitate antecedente com­
prehendisse etiam aliquam necessitatem
ortam ex determinatione divina ; sed dici­
mus hanc esse, qua Deus vult, ut necessa­
rio agamus, sicut accidit in amore beati­
fico, et in aliquibus actibus indeliberatis.
At necessitas fundata in auxilio praevenienti
efficaci non est hujusmodi, sed oritur ex
determinatione Dei, qua vult nos libere
agere : unde est necessitas agendi libere,
quae ut ex terminis liquet, non importat
necessitatem absolutam oppositam libertati;
sed potius ipsam libertatem actualem gig­
nit, et firmat, juxta saepius inculcatam sen­
tentiam ejusdem Anselmi : « Cum Deus
« vult voluntatem hominis nulla cogi ne« cessitate ad volendum, et vult effectum
« sequi, tunc necesse est voluntatem esse
" liberam, et esse quod vult. » Nec Anselmusvel leviter insinuat, quod praedefinitio
efficax Dei de nostris actibus debeat eosdem
ut conditionate futuros praesupponcre ; sed
tantum intendit, quod eos involvat, vel
connotet tanquam effectum. Quod est veris­
simum, sed nobis non contrarium ; impli­
cat enim, quod Deus prædefiniat nostros
actus absque læsione nostræ libertatis, et
quod indivulse non connotet, et inferat tam
voluntatis nostræ, quam actuum ab ea pro­
curez, cedentium libertatem. Videatur Alvarez
lib. 4, Bespons. c. 4, ubi aliis levioribus
Suarii motiviscontra hancdoctrinam occur­
rit : et capite 5 sequenti, diluit alia argu­
menta, quibus SuariuS conatur trahere D.
Augustinum ad illam opinionem, quam
ipse impingit Anselmo : ea vero omitti­

191

mus, quia facile convelluntur ex dictis.
Ad additamentum difficultatis dicendum Angnwnest, Deum posse dupliciter impedire peccatum, uno modo auferendo a voluntate,quod prosterpossit peccare ; alio modo dando auxilium ni,Br'
efficax, ne peccet, licet simul possit peccare.
Primum genus impedimenti violat quidem,
vel ut proprius loquamur, superat jura li­
bertatis humanæ secundum communem
conditionem status viae ; nam homo ex se
defectibilis est, et habet libertatem non so­
lum ad bonum, sed etiam ad malum. Se­
cundum vero genus impedimenti non violat
prædictæ libertatis jura ; quia licet homo
sibi relictus possit peccare, et petat ali­
quando deficere ; nihilominus non petit
semper peccare. Et ideo voluntas, servata
ejusdem naturali conditione, quit aliquando
per auxilium efficax determinari, ne pec­
cet, retinendo simul libertatem, seu potes­
tatem peccandi, ut patet in praedestinatis,
qui licet possint finaliter peccare, non
permittuntur finaliter peccare. Patres au­
tem, qui in contrarium referuntur, so­
lum excludunt prius illud impedimentum,
et intendunt oppositam permissionem :
minime vero docent, quod posterius impe­
dimentum præjudicet libertati. Oportuit
vero, quod Deus permitteret peccatum ho­
minis, ut sic ex ipso effectu evidentius
cognosceremus hominem esse liberi ar­
bitrii ad peccandum, et non peccandum
(quamvis non sic eluceret, si perpetuo re­
tinuisset justitiam originalem) et simul ne
impedirentur alia plura bona, quæ per­
missionem peccati consequuta sunt, ut in­
carnatio Christi, manifestatio divinæ jus­
titiae, poenitentia, humilitas, et alia hu­
jusmodi. Desumiturque ita responsio ex
D. Thom. in 2 ad .4nnibald. dist. 23, quxst. D.Thom.
unica, art. 1, ubi inquit : « Dicendum,
« quod dupliciter potuisset hominis pecca­
« tum impediri a Deo. Uno modo ut aufer­
« retur peccandi potentia ; alio modo, ut
« impediretur peccati actus. Potentia qui­
« dem peccandi per naturam carere crea­
« tura rationalis non potest, quia hoc ipso,
« quod est ex nihilo, ejus potestas potest
« vergere in defectum. Potest tamen per
« gratiam confirmantem talis potentia tota­
« liter ligari, ne in peccatum ruere possit :
« quod quidem non debetur naluræ insti­
« tutae, sed naturae ultima perfectione per­
« fectae. Unde et Angelis, quibus erat bre­
« vior via statuta ad beatitudinem perve­
« niendi, statim quasi a principio prædicta

192

■ ,

& . x.t;

DE GRATiA EFFICACI.

potentia est ligata ; non autem homini, I sicut illo auxilio posito, habemus opus fa­
quem decebat longior via propter majo­
ciendum, ita habemus difficultatem superem distantiam a Deo secundum ordinem I randam. Ad probationem autem anteceden­
naturarum. Peccati autem actum Deus
tis dicendum est, auxilium ex so efficax
impedire noluit propter bona, quæ prævincere omnes difficultates causaliter, non
videbat ex peccato illo occasional! ter pro­
vero formaliter ; quia victoria formalis con­
ventura. »
sistit in aliquo exercitio a nobis libero eliI ciendo : et auxilium non est formaliter illud
§ XIV.
exercitium, sed applicat nos efficaciter ad
illud eliciendum.Unde sicut auxilium efficax
Dissolvuntur octavum, et nonum Juniorum I nos determinat, et tamen non impedit,quod
motivum.
nos determinemus ; quia non est determi­
natio formalis, ac vitalis ; sed causalis, et
Orum-. 271. Arguitur octavo : quoniam gratia
applicativa : ita idemmet auxilium non su­
r?Sxex seesl at^eo efficax, ut ea posita, nul­
perat difficultatem gravis tentationis for­
lam habeamus difficultatem in vincendo
maliter, sed causaliter ; quia non est actus
graves tentationes : ergo diminuit, vel tol­
formaliter, et ultimate vincens, sed appli­
lit meritum, quod omnes rationabiliter
catio efficax ad exercendum actum , per
judicant positum specialiter esse in gravium
quem vincamus. Et consequenter ex posi­
tentationum victoria : ergo gratia ex se
tione auxilii efficacis non sequitur, quod non
efficax non est admittenda. Hæc secunda
habeamus difficultatem vincendam , sed
consequentia recte infertur ex prima ; nam
solum infertur, quod infallibiliter difficul­
cum efficacitas ex se, et ab intrinseco sit
tatem, quæ se offert, vincamus, et quod
excogitata ad commendationem divinæ gra­
illam prostratam relinquamus, et ab ejus
tiæ, minime admittenda est, si tollat, vel
ingruentia non superemus. Quod non sic
diminuat meritum bonorum operum, quæ
contingeret, si praedictum auxilium abes­
sunt fructus, et effectus ejusdem gratiæ.
set ; tunc enim a tentatione possemus
Prima vero consequentia constat ex ante­
vinci, et vinceremur: eo autem posito, pos­
cedenti ; nam meritum eo amplius crescit,
sumus quidem vinci, sed non vincimur ;
quo major difficultas superatur : ergo si po­
quia ita perseverat allicientia objecti pecsita gratia ex se efficaci nullam habemus
carainosi, et defectibilitas nostri arbitrii,
difficultatem in vincendo graves tentatio­
in quibus gravitas tentationis fundatur, ut
nes, sequitur quodgratia ex se efficax tollat,
divino auxilio efficaciter fulciamur, et pro­
vel imminuat meritum, quod posset alias
moveamur ad eliciendum actum contra­
in tali victoria reperiri. Antecedens autem
rium, quo formaliter resistamus. Unde
probatur, quia auxilium ex se efficax vin­
ratio vincendi tentationem est quidem gra­
cit omnes difficultates ; nihil enim est,
tia : sed nos adjuti gratia vincimus, et me­
quod auxilio ex se efficaci resistat, ut nosremur. Quam excellentiam commendat in
met docuimus supra § 4, et ubi non est re­
gratia efficaci D. August, lib. de bono perse- D Ακ
sistentia difficultas adesse nequit.
verantia;, cap. 6, ubi tractans illud Matth.
Bcspon- Respondetur hoc argumentum non ma­
6 : Et ne nos inferas in tentationem, et refe­
so. gis urgere in victoria gravium tentatio- ! rens expositionem D. Cypriani, inquit :
num, quam in elicientia cujuslibet opera­
<1 Tutiores igitur vivimus, si totum Deo
tionis excellentismam victoria praedictarum
« damus. Non autem nos illi ex parte, et
tentationum habetur per opera bona, et
α nobis ex parte committimus ; quod vidit
excellenter meritoria. Porro difficultas cu« iste venerabilis martyr. Nam cum eun­
jusvis operis excellentis in ejus elicientia
α dem locum orationis exponeret, ait post
consistit : unde sicut auxilium ex se efficax
α cætera : Quando autem rogamus, ne in
non tollit, quin nos libere illud opuseliciaα tentationem veniamus, admonemur in­
mus, ut constat ex hactenusdictis: ita neque
α firmitatis, et imbecillitatis nostra? : dum
aufert, quin ejus difficultatem superemus,
« sic rogamus, ne quis se insolenter extol­
et quod eam vincendo, præmium merea­
lat, ne quis superbe, sibi arroganterque
mur. Unde negandum est antecedens :
α aliquid assumat,ne quis confessionis, aut
quoniam sicut posito auxilio efficaci, su­
α passionis gloriam Suam dicat ; cum Do­
perest adhuc opus a nobis eliciendum, ita
α minus ipse humilitatem docens dixerit :
sjperest difficultas vincenda ; atque ideo I α Vigilate, et orate, ne veniatis in tenta­
tionem ,

DISP. VII, DUB. IV.

tionem : spiritus quidem promptus est,
« caro autem infirma. Ut dum præcedit
<τ humilis, et submissa confessio, et datur
I
«totum Deo, quidquid suppliciter cum ti« more Dei petitur, ipsius pietate præsta•
a tur. Si ergo alia documenta non essent,
i
« hæc dominica oratio nobis ad causam
« gratiæ (utique ex se efficacis, et facientis
perseverare, de qua toto illo opere trac« tat August.) quam defendimus, solasuffiα ceret; quia nihil nobis reliquit, in quo
i
« tanquam in nostro gloriemur. « Multum
'
autem, et supra modum mullum relinque­
retur,si non ageremus auxilio ab intrinseco
efficaci ; quia tunc collata eadem gratia
duobus hominibus, qui eandem paterentur
tentationem, fieri posset, ut unus illi suc­
cumberet, et alter eam superaret; atqueideo
haberet aliquid, nempe suam determina­
tionem, in quo, et non in gratia, posset ad­
versus alium gloriari.
272. Dices : non potest esse difficultas in
victoria, ubi vincens habet easdem, vel ma­
jores vires, ac ille contra quem agit : sed
auxilium ex se efficax praestat vires efficacissimas, et majores qualibet tentatione :
ergo eo posito non habet homo difficultatem
in victoria tentationum.
Et urgetur praecludendo tacitam evasio­
nem, quia licet tentatio gravis importet
gravem difficultatem respectu naturæ, non
tamen respectu graliæ, qua natura adjuva­
tur; vel respectu naturæ ut adjutae per gra­
tiam : sed hoc sufficit, ut homo gratia effi­
caci adjutus non habeat difficultatem in su­
perando gravem tentationem : ergo auxi­
lium efficax excedit difficutatem victoriae,
atque ideo diminuit, vel aufert meritum.
Minor probatur, et declaratur exemplo ;
etenim Deus ut clare visus importat in ra­
tione visibilis difficultatem insuperabilem
ab intellectu creato suis viribus relicto: et
tamen quia lumen gloriae praestat vires
adaequatas et efficaces ad videndum Deum
in seipso, homo lumine gloriae elevatus
nullam paritur difficultatem in visione Dei :
ergo sufficit, quod homo habeat vires ex
gratia, ut dicatur non habere difficultatem
in victoria tentationis gravis.
Eefor- Respondetur hanc replicam ab ipsis Adversariis dissolvendam esse, quia esto non
t5r· daretur auxilium ex se efficax, negari ne­
quit, quod detur gratia sufficiens ad victo­
riam tentationum gravium ; implicat enim,
quod homo vincat absque viribus sufficien­
tibus ad vincendum : nam victoria, sicut
i
I

j

193

et actio, non fit a proportione minoris inae­
qualitatis, sed postulat easdem, vel majores
vires ex parte agentis, et vincentis, quam
ex parte passi, vel victi. Sicut ergo gratia
sufficiens non aufert difficultatem, et meri­
tum in victoria gravium tentationum, ita
nec gratia ab intrinseco efficax. Unde nega­
mus majorem, cujus falsitas evidenter cons­
tat in omnibus fere actionibus naturalibus:
nam omne agens, in quantum tale, habet
majores vires, quam passum ; alioqui ip­
sum non vinceret : et nihilominus difficul­
tatem habet in superando resistentiam
passi. Aliter enim cuncta absque difficultate
fierent : quo quid absurdius, et experientiae
magis contrarium? Sufficit ergo, quod ex
parte victi detur resistentia (quamvis non
sit insuperabilis, sed vinci queat per vires
agentis) ut hic in vincendo habeat difficul­
tatem. Et idem est dicendum in tentatione;
nam objectum per convenientiam, vel dis­
convenientiam quam offert, allicit, vel de­
terret naturam : et hac ratione importat
difficultatem in sui fuga, vel prosequutione :
quam difficultatem objectivam non impedit
gratia, sed ipsam apparere, urgere, ac solicitare permittit : praestat tamen, si suffi­
ciens sit, vires sufficientes, quibus possimus
ipsi resistere ; et si efficax fuerit, dat effica­
ciam, ut actu vincamus.
Unde patet ad augmentum difficultatis.
Et exemplum in contrarium adductum ni­
hil probat : tum quia dici potest, difficulta­
tem repertam in videndo Deum in seipso,
vinci quidem causaliter per lumen gloriae,
sed non vinci formaliter, nisi per ipsam
visionem ab intellectu elicitam : atque ideo
intellectum lumine gloriae perfusum, vi­
dendo vincere formaliter illam difficulta­
tem, sicut supra dicebamus de homine præmoto per auxilium efficax. Tum etiam, quia
intellectus per lumen gloriae determinatur
per modum potentiae naturalis ad videndum
Deum in seipso, nec habet potestatem pro­
ximam ad oppositum : unde caret omni
difficultate morali, sicut et libertate; atque
ideo praedictum lumen difficultatem illam
superat, ut meritum etiam excludat. Caeterum auxilium efficax non sic determinat
voluntatem ad victoriam gravis tentationis;
sed relinquit, ut saepe diximus, potestatem
proximam ad prosequendum objectum ten­
tationis, quod simul etiam apparere per­
mittit : quamobrem ita praestat homini su­
perare gravem tentationem, quod meritum
victoriae, sicut et victoriae libertatem non

191

DE GRATIA EFFICACI.

impediat, Poteslque doctrina hactenus tra­
dita amplius elucidari, et roborari exemplo
virtutum; nam omnis virtus ponitur ad
vincendam difficultatem repertam in opere
virtuoso, ut diximus in tract. 12, disp. 1,
dub. 1, et tamen virtutes non tollunt, quin
eliciendo opera honesta vincamus difficul­
tates; nec aliquis sanæ mentis dicet virtu­
tes, per quas fit homo habilior ad vincen­
dum, impedire, vel imminuere meritum
praedicti operis. Idem ergo de gratia, sive
sufficienti, sive efficaci dicendum est.
Nonum 273. Arguitur nono : quoniam ita se hanicmum.
unum auxilium efficax ad unicam operationem.sicut auxilium efficax perseveran­
ti® ad consequutionem salutis : sed si auxi­
lium efficax perseveranti® est ex se efficax,
et superadditum omnibus auxiliissufficientibus ; sequitur quod homo, qui habet au­
xilia sufficientia, et caret auxilio efficaci
perseveranti®, non possit consequi salu­
tem : ergo si auxilium ad unicam opera­
tionem est ex se efficax, sequitur quod qui
caret prædicto auxilio, non possit praedic­
tam operationem elicere; atque ideo quod
sine prædicto auxilio non salvetur vera
sufficientia. Cætera constant, et minor, in
qua est difficultas, ostenditur : quoniam re­
velatio, sive manifestatio status, in quoquis
existit, vel eorum qu® ad ejus statum per­
tinent, nihil adimit de potentia, seu virtute
quam habet ; sed omnia, prout præexistebant, relinquit, ut satis ex se liquet : sed si
Deus homini revelaret, se decrevisse non
conferre illi auxilium efficax perseveranti®
finalis, non posset homo ille consequi salu­
tem ; siquidem eo ipso non posset habere
actum Spei Theologicæ, quæ est medium
necessarium ad salutem : ergo signum est,
quod ante revelationem homo erat simpli­
citer impotens consequi salutem; et tamen
solum carebat auxilio efficaci ad perseve­
randum : ergo hujus auxilii carentia infert
absolutam impotentiam consequendi salu­
tem.
Confir- Confirmatur primo : nam ideo asseriinatioi. muSj carentiam auxilii ex se efficacis non
inferre absolutam impotentiam operandi,
quia prædictum auxilium non pertinet ad
potentiam, seu actum primum, sed præcise ad exercitium, sive actum secundum :
atqui carentia ejus quod non requiritur
ad actum primum, sed ad actum secun­
dum, infert absolutam impotentiam ope­
randi : ergo illam infert carentia auxilii
ab intrinseco efficacis. Probatur minor,

quia breviarium v. g. non pertinet ad ac­
tum primum, sive ad potentiam recitandi;
haec enim salvatur sine breviario ; sed tan­
tum ad exercitium recitandi, sive ad actua­
lem recitationem : et tamen qui caret bre­
viario, est simpliciter impotens recitare; et
ideo carentia recitationis non imputatur
ipsi ad culpam : ergo carentia ejus requisiti,
quod pertinet ad actum secundum, infert,
et importat impotentiam absolutam. Et
consequenter qui caret auxilio ex se efficaci
ad operandum , est simpliciter impotens
operari, et non peccabit, quamvis non ope­
retur, ut exemplo proxime inducto convin­
citur.
.
■*·
$2
Confirmatur secundo, quia existentia ηοη^ώ
constituit actum primum operativum, nec
ut quo, neque ut quod; cum adaequate sal­
vetur in supposito coalescente ex substantia
et natura, ut docent N. Complutenses Ab-x.c»?.
breviati in lib. de generat, disp. 15, quxst. 6,
sed tantum requiritur per modum condi­
tionis ad actum secundum : et tamen, si
existentia divina communicaretur alicui
supposito creato, redderet illud simpliciter
impotens ad peccandum, ut sumitur ex
communi doctrina Thomistarum 3 part,
quxst. 15 ; ergo id quod non pertinet ad ac­
tum primum, sed ad secundum, inducit
impotentiam ad actum oppositum : ergo au­
xilium ex se efficax praedictam impoten­
tiam inducit, et non relinquit potestatem
ad oppositum. Probatur hæc secunda con­
sequentia; nam ideo existentia divina com­
municata supposito creato inferret impo­
tentiam peccandi, quia licet non pertineat
ad actum primum, requiritur ad secundum,
et est inconjnngibilis, et incomponibilis
cum peccato : sed auxilium ex se efficax,
licet non pertineat ad actum primum, re­
quiritur ad secundum, et est inconjungibi­
lis cum actu opposito, vel cum carentia
actus ad quem datur : ergo auxilium efficax
ad unum actum infert potentiam absolutam
ad oppositum.
274. Respondetur argumento concedendo sotf.w
majorem, et negando minorem. Ad cujus
probationem dicendum est, quod licet reve­
latio, vel cognitio ex genere suo, et commu­
niter loquendo, nec det. nec auferat poten­
tiam ad actum,sed rem in suo statu relinquat;
nihilominus in casu argumenti revelatio
divina certo cognita induceret, saltem indi­
recte, impotentiam ad actum Spei Théolo­
gie®,quo speramus salutem. Et ideo, si prae­
dictus actus in hypothesi argumenti requi­
reretur

DISP. VII, DUB. IV.
rerelur, sicut de facto requiritur, necessitate
mediiadsalutem adultorum;eo ipso maneret
homo, cui fleret prædicta revelatio, simpli­
citer impotens ad consequendam salutem.
Ratio autem hujus doctrinæ est, quoniam
Spes Theologica respicit beatitudinem,’non
sub précisa ratione possibilis, sed sub ra­
tione futura: nam ut communiter definiunt
Theologi : Est habitus per quem voluntas
firmiter tendit in Deum ut in bonum ar­
duum futurum, consequi possibile ipsius Dei
auxilio Eo autem ipso, quod quis certo
cognosceret Deum sibi revelare futuram
damnationem, non posset formare prudens
judicium,quo suæ voluntati proponeret bealitudinem ut futuram ; quia licet supposita
illa revelatione, posset formare oppositum
judicium in sensu diviso: nihilominus illud
judicium non esset prudens, sed temera­
rium, utpote contrarium authoritati Dei
revelantis. Ad actum autem Spei Theolo­
giae non sufficit quodlibet judicium regu­
lans, sed requiritur judicium prudens, et
quale decet actum regulatum. Unde de
primo ad ultimum homo, cui certo Deus
revelaret suam damnationem, maneret im­
potens ad actum Spei Theologicae, non so­
lum in sensu composito, et impotentia con­
sequenti ; sed etiam in sensu diviso, et im­
potentia antecedenti. Et consequenter non
esset simpliciter potens ad omnia, quae de
facto ad salutem desiderantur. Quamobrem
vel dicendum esset, actum Spei Theologicae
non esse in eo casu medium requisitum ad
salutem adultorum ; vel necessario concedi
deberet praedictum hominem non posse ab­
solute consequi salutem. Desumiturque haec
n.n», doctrina ex D. Thom. quxst. 23, de Veritate,
art. 8 ad 2, ubi ait : « Dicendum, quod
« quamvis de potentia absoluta Deus posset
revelare suam damnationem alicui, non
« tamen hoc potest fieri de potentia ordi■< naria ; quia talis revelatio cogeret eum
< desperare. » Quod ex professo ostende­
mus tomo sequenti, tract. 18, disp, v, dub.%.
Haec autem ratio non militat in carentia
auxilii efficacis requisiti ad aliquam parti­
cularem operationem ; quia prædicta caren­
tia nec directe, nec indirecte aufert poten­
tiam simpliciter requisitam, et sufficientem
ad praedictam operationem in sensu diviso,
ut constat ex hactenus dictis. Immo quanvis Deus alicui revelaret se negaturum ipsi
fore auxilium ex se efficax, requisitum ad
exercitium operationis (quæ actus Spei
Theologicæ non esset) adhuc homo ille pos­

195

set, et teneretur operationem elicere; qnia
illa revelatio solum auferret judicium de
futuritione, non vero de possibilitate ope­
rationis : atque ideo adhuc in sensu compo­
sito, et in suppositione talis revelationis
posset homo absolute illam operationem
elicere; quamvis omnino certus foret, quod
eam non esset eliciturus. Diximus, qux non
esset actus Spei Theoloyicx ; nam hic specia­
liter poscit repræsentari non solum ut pos­
sibilis, sed etiam ut futurus, vel saltem
quod non cognoscatur certo ejus non futuritio, ob rationem proxime traditam.
Ad primam confirmationem neganda est^^üj
minor. Et ad ejus probationem respondeturSl°onflrdistinguendo majorem, non pertinet ad actum primum, etc. in eo qui memoriam reci­
tandorum habet, concedimus; in eo qui non
habet, negamus. Et deinde distinguenda est
minor, et concedenda ineo, qui solius memoriæ adjutorio scit recitare ; et negando in
eo, qui sic recitare nescit. Et negamus con­
sequentiam absolute. Itaque potentia reci­
tative non consistit adaequate in solo intel­
lectu, et potentia loquendi ; sed necessario
etiam exposcit ad suum actum primum pro­
ximum, et adæquatum notitiam aliquam
eorum, quæ referuntur, vel recitantur.
Quod complementum, per se loquendo, fleri
deberet mediis speciebus intelligibilibus de­
terminantibus intellectum, et coordinatis
ad talem recitationem. Sed quia plures vel
illis speciebus carent, vel non sic coordinatas habent, earum vice substituitur brevia­
rium, quod earum defectum suppleat, et
res recitandas subministret. Unde qui tam
speciebus coordinatis, quam breviario ca­
ret, eo ipso est simpliciter impotens reci­
tare : unde ob breviarii carentiam excusa­
tur a recitatione : caret quippe non solum
requisito ad exercitium recitandi, sed etiam
potentia proxima ad recitandum. Hoc au­
tem non accidit in eo, qui habet auxilia
sufficientia ad operandum, et caret solo au­
xilio efficaci ipsum reducente ad exercitium
agendi ; nam eo ipso, quod habet omnia
auxilia sufficientia, habet omnem poten­
tiam requisitam ex parte actus primi ; at­
que ideo taliter omittit, quod possit simpli­
citer agere : nec valet ex hoc capite excusari
a transgressione præcepti.
Ad secundam confirmationem dicendum occurri
est, existentiam ita esse extra essentiam ac
tus primi, ut nihilominus sit conditio ex
parte ipsius actus primi indispensabiliter
requisita ; nam quod non existit, est actu

DE GRATIA EFFICACI.

196

nihil, et non entia nullæ sunt qualitates.
Id vero, quod se tenet ex parte actus primi,
etestinconjungibilecum aliquo actu, tollit
potestatem ad illum ; quia potestas ad ac­
tum secundum respicit ipsum ut conjun­
gendum cum potentia, et cum eis quæ se
tenent ex parte illius. Porro existentia increata ratione naturæ in ea inclusæ est
summa sanctitas cuilibet peccato omnino
repugnans : quocirca conjungi nequit cum
aliquo peccato. I nde suppositum creatum
existons per existentiam divinam , esset
simpliciter impeccabile ; quia ex parte ip­
sius actus primi ut determinati per il­
lam existentiam pertinentem per modum
conditionis ad eundem actum primum,
maneret simpliciter ligatum, et impedi­
tum ad non peccandum ; atque ideo non
haberet indifferentiam ad peccandum adhuc
in sensu diviso. Auxilium autem ab intrin­
seco efficax nullo modo pertinet ad actum
primum, nec per modum formæ, nec per
modum conditionis ipsum constituentis ;
sed est adaequate extra illum et solum per­
tinet ad exercitium illius actus secundi, ad
quem eliciendum communicatur. Quamobrem ita infallibiliter infert prædictum ac­
tum, quod nihilominus relinquit omnem
potentiam proximam, et expeditam, quae
requiritur, et sufficit ad actum oppositum
in sensu diviso : quod satis est ad liberta­
tem, et potestatem peccandi, ut constat
ex dictis. An autem fieri possit, quod per­
sona creata existât per existentiam divi­
nam, ut hæc confirmatio supponit, non per­
tinet ad hunc locum, sed ad 3 partem, ubi
hoc dubium decidemus.

§ XVII.
Proponitur, et diluitur decimum
argumentum Adversariorum.
Λ
275. Arguitur decimo : quoniam si re­
quiritur auxilium ex se efficax , tollitur
.orandi necessitas, et utilitas: consequens
nequit admitti : ergo auxilium non est effi­
cax ex se, et ab intrinseco. Probatur se­
quela, quia sive oremus, sive non oremus,
nihil boni faciemus, nisi auxilio ex se effi­
caci præveniamur : si autem eo provenimur, sive oremus, sive non oremus, infal­
libiliter operabimur-.ergo ex positione talis
auxilii tollitur utilitas, et necessitas orandi,
et omnia committenda sunt Deo tale auxi­
lium concedenti, vel deneganti. Hoc argu­

mentum sæpius inculcant Adversarii, et
præcipue Lessius lib. de piwdest. sect. 2, Uwa.
num. 17, ubi asserit per nostram doctri­
nam orationes refrigescere, et extingui.
Confirmatur ex eodem Authore in dispu- cœ5r
tatione de gratia efficaci, cap. 9, num, 12, “llir
ubi ex nostra sententia colligit, « frustra a
« Deo dari omnia alia auxilia provenien­
ce tia, si non statuit dare illud auxilium
« per se efficax ; scit enim Deus hominem
« non posse illis uti sine motione efficaci,
α Sic frustra datae essent vires naturales,
« nisi statuisset simul dare suum concur­
at sum, quia sine eo illis uti non possu« mus. Denique frustra erunt pracepta,
« frustra consilia, frustra exhortationes,
« et correptiones; nemo enim his bene uti
« poterit sine auxilio efficaci, quod non est
α in ejus potestate. »
Hoc argumentum recens non est, sed Arjnquod jam olim Pelagiani, et Semipelagiani^^1
procuderant contra sententiam S. Augustini
circa prædestinationem, et gratiam. Unde
Faustus insignis Semipelagianus lib. 1 .Faste
cap. 4, sic Doctorem impugnat : « Quid
« orare homini proderit in una harum
« duarum conditione omnimodis consti« tuto? Nam etsi ad quam partem fuerit
« deputatus, ignorat; utramque tamen par­
ci tem defixam, et immutabilem non igno­
ti rat. » Et infra : α Qui unum, inquit, in
i origine perditum, alterum in pradesti« natione affirmat electum, vide quo im«r proba persuasione declinet : quid enim
« aliud dicit, nisi quod adjutorio orationis
« neuter indiget? » Unde tantum abest, ut
hoc argumentationis genere deterreamur,
ut potius hisce Adversariorum assultibus
confirmemur : deprehendimus enim ean­
dem esse D. Augustini, et Thomistarum
sententiam, cum videamus eadem argu­
menta olim objecta fuisse a Pelagii disci­
pulis contra Augustinum, et nunc objici a
Molinæ discipulis contra Thomistas. Pari­
ter ea, quæ Lessius in illa confirmatione
ponderat, ut rigorem, et asperitatem nos­
tro assertionis ostendat, jam olim prove­
nerunt Semipelagiani, qui eisdem queri­
moniis adversus doctrinam S. Augustini
obmurmurarunt. Unde dicebant apud Pros­
perum in epist. ad Augustinum : « Superα flua erit industria, et laboris indictio.
« cujus studium, stante electioné, frus­
ti trandum sit. n Et apud Hilarium in epis­
tola ad eundem S. Doctorem : « Si sic pro­
ce destinati sunt ad utramque partem, ut de
aliis

DISP. VU, DUB. IV.
« aliis ad alios nu H us possit accedere, quo
u perlinet tanta extrinsecus correctionis
« instantia? » Et Faustus Semipelagianus
lib. 1, cap. 4, inquit : « Igitur dum liberi
« interpretator arbitrii (sic vocat Augusti·*
« num) in alterutram partem omnia ex
« praedestinatione statuta, et definita esse
α pronuntiat; etiam suprema remedia pce« nilentiæ sensu abruptae impietatis eva« enat. » Denique non dubitarunt Augusti­
num, ejusque discipulos ob assertae gratiæ
rigorem Manichaeorum infami voce notare,
ut testatur idem S. Doctor lib. 3, contra
duas epist. Petagianoruin, cap. 9, ubi ait :
« Excogitaverunt Manichaeorum detestabili
« nomine imperitos, quos potuerunt, de« terrere, ne adversus eorum perversis« sima dogmata aures accommodent veri« tati. »
Dilaitor.
276. Igitur ad vetus hoc, et revirescens
nunc argumentum respondetur negando
sequelam. Cujus probationem optime ex
DJWp.sententia sui Praeceptoris diluit D. Prosper
lib. 2, de vocatione gentium, cap. 36, his ver­
bis : « Quamvis quod statuit Deus, nulla
« posset ratione non fieri, studia tamen
« non tolluntur orandi, nec per electionis
« propositum liberi arbitrii devotio rela­
ti xatur ; cum implendae voluntatis Dei ita
« sit praeordinatus effectus, ut per laborem
α operum, per instantiam supplicationum,
« per exercitia virtutum fiant incrementa
« meritorum : et qui bona egerint, non so« lum secundum propositum Dei, sed etiam
« secundum sua merita coronentur. Ob hoc
α enim in remotissimo ab humana cogita—
« tione secreto praefinitio hujus electionis
D.Greg. « abscondita est.’ » Et similiter D. Gregor.
lib. 1 dialog, cap. 8, inquit : « Obtineri
« nequaquam possunt, quæ praedestinata
« non fuerunt. Sed ea quæ viri sancti
« orando efficiunt, ita praedestinata sunt, ut
« precibus obtineantur. Nam ipsa quoque
« perennis regni prædestinatio ita est ab
α omnipotenti Deo disposita, ut ad hoc electi
« pio labore perveniant, quatenus postu« lando mereantur accipere, quod eis omσ nipotens Deus ante secula disposuit do­
it nare. » Itaque Dei voluntas efficax non
solum decernit actus nostros, sed etiam
omnia ea, quæ ad eorum elicientiam requi­
runtur, vel conducunt, prout ipse Deus
disponit : decernit autem plerumque, ut
auxilium efficax requisitum, v. g. ad vic­
toriam gravium tentationum non obtinea­
mus, nisi præsupposita oratione, quo prae­

197

dictum auxilium postulemus : et ideo tali­
ter posito eo auxilio vincemus, quod si
oratio non praecessisset, nec conferretur
ipsum auxilium. Quamobrem falsum est,
quod sive oremus, sive non oremus, infalli­
biliter operabimur quæ Deus efficaciter
vult, et ad quæ nos efficaciter applicat ; quia
multoties nec vult, nec applicat efficaciter
ad actum, nisi in exequutione decreti col­
lativi auxilii ad unum actum praesupponat
ex parte nostri orationem: vult enim dare
prædictum auxilium dependenter ab illo
medio, atque utrumque decernit, et sua gra­
tia causât. Et quod dicimus de oratione
aliisque mediis in ordine ad unicum actum;
dicendum etiam est de eisdem mediis res­
pective ad consequendum auxilium efficax
perseverantiæ finalis, et ad actum finaliter
perseverandi.
277. Sed ut magis appareat veritas hujusin^tradoctrinæ, et simul constet, quam superflua pensio,
sit scientia media ad com ponendam necessi­
tatem, et utilitatem orationis cum determi­
natione Dei aeterna circa nostras operatio­
nes, et salutem ; et quomodo totum hoc
negotium reducendum primario sit ad om­
nipotentiam, et summam efficaciam, ac
universalitatem divinæ voluntatis, et me­
diorum, per quæ agit ; placuit transcribere
verba D. Thom. 3, contra gentes, cap. 96, D.Tbo.
licet aliquantulum longiora : quia doctri­
nam supra traditam maxime elucidant, et
simul clamant quam alienus fuerit S. Doc­
tor a principiis scientiæ mediæ, et quod
semper cum D. Augustino steterit pro de­
creto, et auxilio ex se efficacibus Ait ergo
loco citato : « Ostensum est, quod divina
« providentia causas alias non excludit,
« quin potius ordinat eas ad hoc, quod ordo,
« quem apud se statuit, rebus imponatur.
« Et sic causæ secundæ providentiae non
« repugnant, sed magis prôvidenliæ exe« quunlur effectum. Sic ergo orationes apud
« Deum efficaces sunt, non tamen ordinem
« immutabilem divinæ providentiae » (qui
utique immutabilis non esset, si exequu­
tioni mandaretur per media indifferentia,
a nobis frustrabilia, et vertibilia in utram­
que partem) « solvunt; quia et hoc ipsum,
« quod tali petenti hoc concedatur, sub orα dine providentiæ cadit. Simile est ergo
« dicere, non esse orandum, ut aliquid con­
ci sequamur a Deo, quia ordo suæ provi« dentiæ est immutabilis; ac si diceretur,
« quod non esset ambulandum, ut perve« niamus ad locum ; nec comedendum, ut

198

DE GRATIA EFFICACI.

<r nutriamur : quæ omnia patent esse ab« surda. Excluditur ergo ex praemissis du­
ci plex error circa orationem. Quidam enim
« dixerunt, nullum esse orationis fructum :
« quod quidem dicebant tam illi, qui nega« bant divinam providentiam omnino, si« cut Epicurei ; quam illi, qui res humanas
« divinæ providentiae subtrahebant, sicut
« aliqui Peripateticorum, nec non et illi qui
« omnia, quæ divinæ providentiae subsunt,
<r ex necessitate contingere arbitrabantur,
« sicut Stoici. » Et post pauca subdit :
α Quidam vero e contrario divinam dispo« sitionem vertibilem orationibus esse di« cebant, sicut Ægyptii dicebant, quod fa­
ci tum orationibus, et quibusdam imagi« nibus , sive subfumigationibus , sive
« incantationibus vertebatur. » Quod statim refutat dicens, sequi ex hac positione,
« quod voluntas Dei sit mutabilis. Item
« quod aliquid ex tempore Deo adveniat.
« Et ulterius, quod aliqua, quæ tempora­
le liter in creatura sunt, sint causa alicujus
« existentis in Deo. » Idque confirmat authoritatibus Scripturæ, ut Malach. 3 : Ego
Dominus, et non mutor. Post refutationem
autem horum errorum tradit veram con­
cordiam inter utilitatem orationis, et im­
mutabilitatem divinæ voluntatis actus nos­
tros efficaciter decernentis, et inquit :
Qua liter
« Si quis autem diligenter consideret
D.Tho.
compo- « circa praedicta, inveniet quod omnis er­
nat utili- „
tatem “ ror, qui in his accidit, ex hoc accidit,
orandi « quod non consideratur differentia inter
cum im­
mutabili- « universalem ordinem, et particularem.
late diviCum enim omnes effectus ordinem ad
næ dis­
positio- « invicem habeant, secundum quod in una
causa conveniunt ; oportet tanto commu­
« niorem ordinem esse, quanto est univer­
« salior causa. Unde ab universali causa,
« quæ Deus est, ordo proveniens, necesse
« est quod omnia complectatur. Nihil igi« tur prohibet aliquem particularem ordi« nem vel per orationem, vel per aliquem
« alium modum immutari ; est enim extra
« illum ordinem aliquid, quod possit illum
« immutare. Propter quod non est mirum
« si Ægyptii reducentes rerum humana« rum ordinem in corpora coelestia, posue« runt fatum ex stellis proveniens aliqui« bus orationibus, et ritibus posse immu« tari : nam extra cœlestia corpora, et
« supra ea est Deus, qui potest coelestium
« corporum impedire effectum, qui in istis
« inferioribus ex illorum impressione se­
ct quuturus erat. Sed extra ordinem com-

« plectentem omnia non potest poni ali« quid, per quod possit ordo ab universali
« causa dependens everti. Propter quod
« Stoici, qui in Deum sicut in causam uni­
ci versalem, omnium ordinum rerum re­
ti ductionem considerabant, ponebant quod
« ordo institutus a Deo nulla ratione possit
« immutari : sed in hoc a consideratione
« universalis ordinis recedebant, quod po« nebant orationes ad nihil utiles esse,
α tanquam arbitrentur voluntates homi« num, et eorum desideria (ex quibus oraσ tiones procedunt) sub illo universali or« dine non comprehendi. Cum enim dicunt,
« quod sive orationes fiant, sive non » (en
perspicue Adversariorum motivum funda­
tum super immutabilitate divini decreti, et
auxilii, qualia ponimus Thomistæ), nihi« lominus idem effectus sequitur in rebus
α ex universali ordine earum, manifeste
« ab illo universali ordine vota orantium
« sequestrantur. Si enim hæc sub illo uni­
ci versati ordine comprehendantur, sicut per
« alias causas, ita et per hæc ex divina orα dinatione aliqui effectus sequuntur. Idem
« ergo erit excludere orationis effectum, et
« communium aliarum causarum. Quod si
« aliis causis immobilitas divini ordinis
« effectus non subtrahit, nec orationum
« efficaciam tollit. Valent igitur orationes»
(pende responsionem Lessio, et Sociis ac­
commodandam) «non quasi ordinem aeternae
« dispositionis immutantes, sed quasi sub
tali ordine etiam ipsæ existentes. Nihil
« autem prohibet per orationum efficaciam
« aliquem particularem ordinem alicujus
" particularis causæ inferioris immutari,
α Deo faciente, qui omnes supergreditur
« causas. Unde sub nulla necessitate ordi« nis alicujus causæ continetur ; sed e con­
ii verso omnis necessitas ordinis inferioris
« causæ continetur sub ipso, quasi ab eo
« institutus. In quantum ergo per oratio« nem immutatur aliquid de ordine infe­
ci riorum causarum instituto a Deo propter
« orationes piorum, dicitur Deus converti,
« vel pœnitere ; non quod aeterna ejus dis« positio mutetur, sed quia mutatur aliquis
« effectus. Unde Gregorius dicit, quod non
« mutat Deus consilium, quamvis quando« que mutet sententiam ; non tamen illam,
« quæ exprimit dispositionem æternam,
« sed illam sententiam, quæ exprimit or­
et dinem inferiorem. » Hucusque S. Doctor.
278. Ex quibus evidenter constat, ipsum ut
conciliaret necessitatem, et utilitatem ora­
tionis

DISP. VII, DUB. IV.
coesee· tionis cum ælerna dispositione Dei, nec
nuiu verbolenus recurrisse ad principia scieniipinta. tÎæ mediæ, quasi ideo esset utile orare, quia
Deus ante omne decretum præviderit, et
postea decreverit, quod si in hac, vel illa
occasione, hoc, vel illo modo oraremus,
tunc consentiremus vocationi, vinceremus
tentationem gravem, vel alios effectus asse­
queremur. Id neque apparenter insinuat
D. Thomas, sed totum negotium revocat ad
maximam universalitatem, atque efficaciam
divinæ virtutis, et providentia?. Hæc enim,
inquit, providet omnia quæ sub quocumque
ordine continentur, quin aliquid ejus dis­
positionem subterfugiat. Unde licet perora­
tionem possimus immutare ordinem hujus,
vel alterius causæ particularis inclinantis
in aliquem effectum, sicut accidit in infir­
mitate Ezechiæ · ordinem tamen divinæ
providentiæ invertere non valemus, quia
nos ipsi, et orationes nostræ sub illo uni­
versalissimo ordine continentur. Deser­
viunt igitur orationes non ad immutan­
dum quod Deus absolute, et efficaciter
decrevit ; sed ut ordinem a divina provi­
dentia præscriptum, sicut aliæ causæ par­
ticulares, exequantur. Decrevit enim Deus
non solum effectus, sed etiam media, et
causas, quibus effectus mandarentur exequutioni ; et inter has causas etiam oratio­
nes continentur. Unde inepte dicitur,
frustra esse orationes ad salutem, si semel
Deus decrevit absolute conferre ipsam sa­
lutem, eamque per auxilium ex se efficax
exequitur in tempore ; quia Deus forte de­
crevit salutem ut consequendam per ora­
tionem. Et ideo non superfluit, et multo
minus rejicienda est oratio, quamvis re­
quiratur auxilium ab intrinseco efficax,
quod orantium vota ad exequutionem eo­
rum, quæ desiderant, efficaciter perducat.
Immo etiamsi Deus decrevisset non conferre
auxilium ex se efficax ad consequutionem
salutis, adhuc dicendum non erat, oratio­
nem fore inutilem ; quia adhuc præstaret
in suo genere sufficientiam, et coleret
Deum, et a committendis pluribus peccatis
averteret hominem. Unde licet frustrare­
tur suo potissimo effectu, nempe consequutione salutis ; nihilominus ut prorsus in­
utilis abjici non deberet, cum tot haberet
effectus, et utilitates. Sicut etiam gratia
sanctificans destituta dono perseverantiæ
non assequitur salutem ; et nihilominus
nullus sanæ mentis dicit, esse inutilem in
reprobo justo : pra?stat enim per seipsam

!

I
I

I

199

plures convenientias, mundando a peccato,
sanctificando hominem, et dando in suo
genere sufficientiam ad salutem ; quamvis
actu ipsam non assequatur, nisi ipsi adjun­
gatur donum perseverantiæ ab intrinseco
efficax. Neque enim ut aliquid dicatur utile,
requiritur quod omnia præstet, vel ab aliis
requisitis non dependeat ; sed sufficit, quod
in proprio genere, et ad ea, quæ suæ lineæ
sunt, convenientiam importet : quamvis
ad alia, nisi aliis requisitis adjunctis, non
se extendat. Et nemo Catholicorum dicet,
orationem Christi ad Patrem, Matth. 26 :
Si possibile est, transeat a me calix iste, inutilem fuisse, quamvis illum effectum non
obtinuerit, et quamvis Christus certo co­
gnoverit, quod illum non erat consequutura.
279. Unde etiam patet ad confirmationem; occurriquia licet correctiones, exhortationes, consilia, et præcepta non assequantur suum tioni.
ultimum effectum in reprobis : nihilomi
nus non ob hoc inutiles, et impertinentes
dicendæ sunt ; præstant enim in suo genere
sufficientiam ad consequendam salutem :
ostendunt etiam bonitatem Dei, qui tot me­
diis peccatori succurrit : reddunt præterea
hominem inexcusabilem, qui eisdem mediis
uti potuit, et noluit, ut justificetur Deus in
sermonibus suis, et vincat cum judicaverit.
Quare licet reprobo hæc auxilia ultimate
non proficiant, possunt tamen proficere, et
haud levem utilitatem conferunt, cum hanc
potestatem in suo genere communicant ;
atque ideo non sunt appellanda inutilia,
impertinentia, aut delusoria, ut quidam
perperam objiciunt. Et sic D. August, diluit P.Aog.
hanc objectionem in lib.de cnrrept. et gratia,
fere per totum, et specialiter cap. 10, in­
quit : « Nemo dicat, non esse corripien« dum (idem intellige de exhortationibus,
de praeceptis, de consiliis, etc.) qui exor« bitat de via justa ; sed ei reditum, et per­
ce severantiam a Domino tantum esse pos­
ce cendam : nemo prudens, et fidelis hoc
« dicat. Si enim secundum propositum vo­
ce catus est iste, proculdubio illi etiam quod
« corripitur, Deus cooperatur in bonum.
« Utrum autem sic sit vocatus, quoniam qui
e corripit, nescit, faciat ipse cum charitate,
c< quod scit esse faciendum. Scit enim talem
ce corripiendum, facturo Deo aut ad mise« ricordiam, aut ad judicium. Misericor« diam quidem, si a massa perditionis ille
« qui corripitur, gratiæ largitate discretus
« est » (statuerat autem S. Doctor cap. 8,

200

DE GRATIA EFFICACI.
ί

perseverantiam finalem exposcere novum,
et speciale auxilium, quod Deus solis elec­
tis decrevit absolute conferre, independen­
ter ab operum præscientia), a et non est
« inter vasa ira, quæ perfecla sunt in per« ditionem ; sed inter vasa misericordiae,
« quab præparavit Deus in gloriam. Judiα cium vero, si in illis est damnatus, in his
« nonest praedestinatus. » Et deinde cap. 13,
concludit : « Sub isto ergo incerto, ex cha< ritate adhibenda est correptio, cujus οχι­
ά tus ignoratur : et pro illo, cui adhibetur,
« orandum est, ut sanetur. » Videatur in­
super S. Doctor in lib. de bono perseveran­
tia, cap. 18, ubi postquam retulit eorum
querimonias, qui ex ejus doctrina causa­
bantur inconvenientia similia eis, quæ no­
bis Lessius opponit, inquit : « Cavendum
a est igitur, nedum timemus, ne tepescat
a ortatio, extinguatur oratio, accendatur
« elatio. Dicatur ergo verum, maxime ubi
« aliqua quaestio, ut dicatur, impellit, et ca>< piant qui possunt : ne forte cum tacetur
α propter eos, qui capere non possunt, non
α solum veritate fraudentur, verum etiam
« falsitate capiantur, qui verum capere,quo
α caveatur falsitas, possunt. » Videatur
D.Prosp.etiam D. Prosper in carmine de ingratis,
cap. 17, ubi relatis eisdem Massiliensium
motivis, ait :

Nunquid non eadem sapiunt, eademque
perorant
Vestri illi, quarum ructatis verba, ma­
gistri ?
Sed quia consimili cognata superbia
gestu.
Prosilit, et vobis nunc respondetur, et
illis.

280. Nec refert si adhuc opponas, hanc
dispelli- doctrinam animum non quietare. Respon­
detur enim quod licet per hactenus dicta
animus superbus non quiescat, placatur ta­
men animus humilis, qui vere recognoscit,
peccatum esse ex nobis, laudem vero ex
gratia Dei. Unde misericordiae divinæ at­
tribuit posse, sufficere, et agere bonum ;
sibi autem defectibilitatem, vitium, et pec0îcæi2.catum> juxta illud Oseae 12 : Perditio tua ex
te Israël, tantummodo in me auxilium tuum.
Hinc enim liquido deprehendit, Deum ipsi
maximam misericordiam impendere, dum
ei communicat auxilia sufficientia, quibus
possit tendere ad salutem. Quod vero ne­
gato auxilio efficaci, ipse peccet, advertit
non provenire ex defectu auxilii, sed ex
Replica

f

?:

arbitrii defectibilitale, et malitia; non enim
imputatur illi, quod carent auxilio eilicaci ;
sed impututur, quod cum habeat auxilia
sufficientia ad non deficiendum, nihilomi­
nus deficiat. Quod autem Deus hæc auxilia
efficacia aliis præparaverit, non ipsi, nul­
lius justæ querimoniae occasionem praestat ;
nam in gratuitis acceptio personarum locum
non habet, ut tradit D. August, lib. de bono
■perseverant us, cap. 8. Et omnes liberi arbi­
trii in hac parte querelae retunduntur ver­
bis Salvatoris, Mattii. 20 : .1 Ulice, non facio jqul
tibi injuriam. Nonne ex denario convenisti Λ
mecum ? Tolle quod tuum est, et vade. Volo
autem et huic novissimo dare, sicut et tibi.
Aut non licet mihi, quod volo facere? An
oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum?
Et sic Apost. ad Rom. 9, non curat quietare
animum superbum ; sed aperte reprehendit
intellectum præsumptuose quaerentem in
hac materia evidentiam. Cum enim sta­
tuisset absolutam Dei voluntatem quosdam
admittentem ad regnum, quosdam vero
abjicientem : Ergo cujus vult, miseretur ;
et quem vult, indurat : subjunxit objectio­
nem arbitrii : Dicit itaque mihi, quid adhuc
queritur : voluntati ejus quis resistet ? hoc
est, cur indignatur Deus adversus homines
ejus vocationi non acquiescentes, qui si ipse
Deus vellet, minime resisterent. Quam ob­
jectionem retundit, et dispellit Apostolus
prosternendo praesumptionem arbitrii illis
verbis : Ohomo, tu quis es,qui respondeas Deo? DPiü
Sed nec hac Apostolica responsione quies­
cit quorumdam praesumptuosorum inge­
niorum calumnia, ut optime ponderavit
D. August, lib. de prædest. SS. cap. 15, di- d ab?.
cens : « Respondeat hic homo, si audet, et
σ dicat : Cur non et ego ? Et si audierit : 0
« homo tu quis es, qui respondeas Deo? nec
« sic cohibeat, sed augeat impudentiam, et
α dicat : Quomodo audio, tu quis es, o
« homo? Cum sim quod audio, id est homo,
α quod est et ille, de quo ago, cur non sim
« quod ille? At enim gratia ille talis, ac
α tantus est. Cur diversa est gratia, ubi na­
« tura communis est ? Certe non est accep­
« tio personarum apud Deum. Quis, non
« dico Christianus, sed insanus hæc di­
« cat? n De hujusmodi ergo insanis queri­
moniis nihil curandum est, nec ob earum
clamorem veritas supprimenda ; sed prædicanda est gratia, et talis, ac tanta gratia,
quantam poscit summa virtus Dei, a quo
descendit, et infirma arbitrii conditio, cui
datur.
Qua

DISP. VII, DDB. IV.
Qua etiam doctrina so munire pariter
indigent assertores gratiæ congru® penden«ientû' tisuscientia media, cum ab eis inquiritur:
AproCur Deus constituerit quosdam homines in
•i*»"’: eis occasionibus, in quibus bene se gestehir runt, ac perseverarunt ; alios vero posuerit
in eis occasionibus, in quibus certo praescie­
bat defuturos fore, et in quibus infallibili­
ter deficiunt? Nihil enim quod respondeant,
habent, nisi id perlinere ad inscrutabilra
judicia Dei, qui liberrimus est in hac rerum
dispositione. Idem ergo respondemus ad id,
quod ipsi objiciunt de communicatione, vel
negatione auxilii ab intrinseco efficacis ?
videatur Cajetanus super episl. ad Horn,
cap. 9, vers. 13, ubi difficultatem hanc trac­
tans concludit : Nec ex hac xterna disposi­
tione divina potest inferri injustitia in Deo,
sed libertas sumina; quoniam neutris tenetur,
et ex sua mera libertate pendet, velle dare gra­
tuitum donum aliquibus, et velle non dare
aliquibus. Et si hoc creditur, cadit omnis
superba, et præsumptuosa inquisitio.
(ju>n

§ XVIII.
Reliqua ejusdem opinionis, et eorum
responsiones remissive.

281. Adeo mullis argumentis utuntur
Adversarii, et per tot latera gratiam ex se
efficacem oppugnant, ut difficile fuerit om­
nia recensere absque prolixitate, atque
Lectoris fastidio. Quae licet praecavere vo­
luerimus, forte tamen jam incurrimus. Sed
ne ulterius nauseam augeamus, caetera
eorum motiva, quæ superesse videntur, et
haud obscure diluuntur ex dictis, breviter
adnotabimus, et simul designabimus loca,
ubi plenior eorum responsio habeatur. Nam
fastidium Lectoris præsenlientes, sic dubia
disposuimus, ut non omnes difficultates sub
titulo præsentis controversiæ comprehen­
derentur, sed tractarentur sub aliis, ibique
aliqua argumenta enervarentur, quæ hic
negotium facessere possent.
Ct· eti- Undecimum ergo opinionis adversæ mol’vum est ·’ quoniam de ratione agentis litum. bon est, quod positis omnibus requisitis ad
agendum, distinctis ab extremis formalibus
libertatis, possit agere, et non agere in
sensu composito, hoc est conjungendo tam
agere, quam non agere cum illis prærequisitis : sed auxilium ex se efficax requiritur
ad agendum, et distinguitur a libertate ac­
tuali ; et eo posito nequit homo non agere
Salmant. Curs. theolog. tom. X.

201

in sensu composito, sed tantum in sensa
diviso, ut docent communiter Thomistæ :
ergo per tale auxilium destruitur propria
ratio agentis liberi : ergo cum juxta Fidem
negari nequeat, quod agamus libere, con­
cedi non potest, quod tale auxilium sit ne­
cessarium. Majorem late probat Francisco
Armatus in defensione scientiæ mediæ, disp.
I, cap. 6, § 3.
Sed ad hoc argumentum satis constat exRfeipcB.
supra dictis § 3 et § 7, ubi tam ratione, 5i0·
quam exemplis oppositum illius majoris
ostendimus. Modo ad eam retundendam
sufficiat exemplum manifestum ultimi ju­
dicii practici dictantis amorem liberam,
quod præFequiritur ad amorem, et ab eo
distinguitur, et est inconjungibile cum ip­
sius carentia; et nihilominus non impedit,
quin libere agamus, ut ostendimus tract, de
Volunt, disp. 2, § 3.
282. Arguunt duodecimo : nam hoc ipso, DuoCeciquod auxilia gratiæ non evertant libertatem, fieri potest, quod cum eisdem gratiæ mm.
auxiliis unus homo convertatur, et alius
homo non convertatur ; est enim de ra­
tione agentis liberi, quod possit agere, et
non agere : sed hoc verificari nequit, si ad­
mittatur necessitas auxilii ab intrinseco
efficacis, siquidem si duo homines praeve­
niantur auxilio ex se efficaci, uterque con­
vertitur, ut constat ex hactenus dictis : ergo
non est admittenda necessitas auxilii ex se
efficacis, nec cum libertate cohaeret.
Hoc tamen motivum satis enervavimussolmio.
haç disp. dub. 1, § 4, ubi contra Molinam
ostendimus fieri non posse, quod cum eis­
dem auxiliis unus consentiat, quin discre­
tio unius ab alio revocetur non in gratiam,
sed in liberum arbitrium : quod quam ab­
surdum sit, ibi declaravimus. Et ipsi Ad­
versarii tenebuntur hoc argumentum di­
luere ; quia fieri nequit, quod posita eadem
gratia, tam in esse entis, quam in esse be­
neficii , et gratiæ, in duobus hominibus,
unus convertatur, et alter non; nam in eo
qui convertitur, est congrua , secus autem
in eo qui non convertitur : et nihilominus
gratia nec in esse gratiæ, nec in esse bene­
ficii libertatem evertit. Videantur dicta loco
citato, § 5, in respons. ad 3.
283. Arguunt decimotertio : quoniam D. D) C1.
Augustinus, et alii Patres solent expli-niuoi ter
care efficaciam graliæ per congruitatem ejus ’*™·<·ηad tempus, locum, et dispositiones subjecti, lu'"·
in quibus, et cui conferuntur : sed si gratia
efficax esset ex se , et ab intrinseco efficax,
14

202

DE GRATIA EFFICACI.

non indigeret hac congruitate, ut suum ef­
fectum induceret; siquidem seipsa, et in­
dependenter ab aliis circunstantiis produ­
ceret illum : ergo non est ab intrinseco
efficax.
..\d hoc etiam argumentum constat ex dic­
tis dub. 2, per totum, ubi cum D. Augustino
oppositam Vasquii opinionem refutavimus
ostendendo, quam absurdum sit.quod divini
auxilii efficacia ab aliis circunstantiis de­
sumatur, vel dependeat. Et iis quibus pos­
set hoc argumentum confirmari, occurri­
mus ibidem § 4.
Deci- 284. Arguunt decimoquarto : quoniam
quaruim efficacia gratiæ desumpta ex divina praesr· r-ii-n c*entia ’ quam mediam vocant , suaviter
salvat cuncta, quæ de auxilio efficaci juxta
principia Fidei salvari debent : econtra
vero gratia ab intrinseco efficax durissime
hæc componit : ergo gratia non est efficax
ex se, et ab intrinseco, sed ex illa præscien­
tia.
solutio. Sed hoc argumentum solutum manet ex
dictis dubio praecedenti per totum, ubi fuse
ostendimus § 1 et 2, juxta ipsius scientiæ
mediæ principia, debere salvari efficaciam
gratiæ independenter a tali scientia : et §
3, scientiam mediam ad salvandam liber­
tatem inventam, evertere libertatem Dei,
et creaturæ : et § 4 et 5, gratiam ex tali
scientia dependentem non tantum non com­
mendare divinam omnipotentiam, sed ipsi
aperte adversari : et § 6, talem gratiam
esse a casu, et præter intentionem divi­
nam : et §
esse contra D. Augustinum,
D. Thomam, Scotum, Scholasticos antiquos,
et graviores Theologos, qui ante et post Con­
cilium Tridentinum floruerunt : et tandem
§ 8, declaravimus, per prædictam gratiam
non salvari plurima, quæ secundum Fidem
Catholicam debemus concedere; Unde ar­
gumentum hoc in Adversarios retorquen­
dum est ; quoniam in hac controversia non
datur medium inter gratiam ex se, et ab
intrinseco efficacem , et gratiam efficacem
ex sola præscientia, ut iidemmet affirmant:
sed gratia efficax ex sola præscientia, inu­
tilis, et insufficiens, et contraria est ad sal­
vandas difficultates hujus materiae : ergo
gratia est efficax ex se, et ab intrinseco.
Deci.
285. Arguunt decimoquinto : quia si Deus
-•ι’πιωηι sua omnipotentia utens vellet imponere
ar«u- absolutam necessitatem voluntati creatæ,
mentum. non p0Sset praes(are per aliquod medium
fortius, et potentius auxilio ex se, et ab in­
trinseco efficaci, cum istud habeat essentia­

lem connexionem cum effectu a Deo præintento : ergo si Deus de facto nostras volun­
tates movet per hujusmodi auxilium, illas
absolute nécessitât ; quod tamen est contra
fidem : ergo non debet admitti prædictum
auxilium.
Hujus etiam argumenti responsio habe- Rts»*
tur ex dictis ; quoniam licet nihil sit auxi- iW'
lio Augustiniano efficacius, Deus tamen per
illud agens habet diversos modos movendi,
quibus diversimode, semper tamen effica­
citer, effectus præintentos assequitur. Quan­
doque enim movet ad unum per modum
naturæ , auferendo indifferentiam objectivam ex parte intellectus; et tunc nécessitât
voluntatem absolute, ut accidit in amore
beatifico, et in aliquibus motibus primo
primis. Quandoque vero movet ad unum
per modum liberi, relinquendo in intel­
lectu indifferentiam objectivam ; et tunc
non nécessitât absolute, sed infert efficaci­
ter, ac infallibiliter actum liberum; et sic
contingit communiter in actibus viatorum.
Quod amplius constabit ex dicendis dub. 7,
§4, ubi contraria Suarii motiva diluemus
ostendendo contradictionem , quod stante
indifferentia judicii, actussubsequutus liber
non sit.
286. Arguunt decimosexto : quoniam
stante carentia auxilii ex se efficacis, ma- ?ob
net voluntas necessitate ad carentiam co- 'arjt
existentiæ consensus cum auxilio ex seeffi-111011”3
caci : ergo manet necessitata ad carentiam
consensus ; implicat enim consensus non
coexistons auxilio ex se efficaci. Antece­
dens videtur certum ; nam qui manet necessitatus ad carentiam alicujus extremi,
manet etiam necessitatus ad carentiam
complexi ab extremis resultantis : sed ca­
rentia coexistentiæ consensus cum auxilio
ex se efficaci est complexum resultans ex
carentia auxilii : ergo stante carentia auxi­
lii manet voluntas necessitata ad carentiam
coexistentiæ consensus cum auxilio.
Sed hoc argumentum non addit supra
illud , quod § 12 diluimus. Respondetur
ergo unico verbo , carentiam coexistentiæ
consensus cum auxilio, adaequate sumptam
importare carentiam auxilii, et carentiam
consensus. Fatemur ergo carentiam sic ac­
ceptam , qua parte dicit carentiam auxilii,
non esse formaliter liberam voluntati; nam
sicut auxilium est a solo Deo, sic et auxilii
negatio. Cæterum inadæquate sumpta, qua
parte dicit carentiam consensus, libera est
voluntati in actu primo non minus, quam

DISP. VII, DUB. V.
ipse consensus. Non quia stante carentia
auxilii possit voluntas carentiam consen­
sus cum carentia auxilii componere, hoc
quippe non requiritur ad libertatem ; sed
quia stante tali carentia, conservatur ad­
huc indifferentia judicii, et potestas volun­
tatis ad consensum in sensu diviso, boc est
ad consensum ut conjungibilem tam cum
voluntate, quam cum auxilio efficaci, quod
Deus tunc actu , cum illud negat, potest
conferre. Et opposita imaginatio non satis
decernit inter libertatem primi liberi, et
secundi , ut loco citato ostendimus. Cui hae
Adversariorum tricae placuerint, videat Go­
doy tract, de prxdest. disp. 67, a num. 127,
ubi subtiliter illas extricat.
Det·287. Arguunt decimoseptimo : nam si
seç. Deus ageret ex necessitate naturæ, auxilia
iiwimi ajj eo descendentia necessitarent absolute
ueaium.voluntatem creatam; et nihilominus prædicla auxilia non essent efficaciora auxiliis
ex se efficacibus : ergo auxilia ex se effica­
cia inferunt voluntati nostræ absolutam
necessitatem.
Bejpcn- Ad hoc argumentum constabit ex dicens*0· dis dubio 7, per totum, ubi ex professo
difficultatem in majori contentam discu­
tiemus.
Ultimam
288. Arguunt ultimo : quoniam non est
nwnwm explicabile, in quo constat auxilium ex se,
et ab intrinseco efficax, vel unde participet
hanc efficaciam, vel qualiter moveat, moraliter ne, an physice : ergo non debet ad­
mitti prædictum auxilium, præsertim cum
ad Theologum pertineat non adjicere novas
tenebras obscuritati , quam ex se afferunt
nostræ Fidei mysteria; sed ea potius, quan­
tum fieri permittitur, facilioris lucis radio
.illustrare.
Huic argumento patebit ex immediate
dicendis.

DUBIUM V.
fn quo consistat auxilium cx se efficax, et
qualiter moveat.

Ppafl0$ Ex didis in quatuor dubiis præcedenli^is'1 kns superata manet præcipua difficultas,
quæ circa gratiæ efficaciam occurrit ; osten­
dimus enim auxilium aliquod esse efficax
non tantum ab effectu, non ex congruitate
ad circunstantias naturales , non denique
ex præscientia media, quæ divinum, et ab­
solutum Dei decretum antecedat; sed ex se,
et ab intrinseco habere infallibilem, et an­

203

tecedentem connexionem cum offectu,quem
Deus intendit : et in hoc contra Molinam, et
ejus sequaces conveniunt unanimiter om­
nes Thomistæ, quibus etiam communiter
consentiunt Scotistæ cum Subtili Doctore,
ut constat ex dictis dub. prxced. § 7. Conve­
niunt etiam in asserendo, quod præter con­
cursum simultaneum, quo Deus immediate
attingit operationem, et effectum creaturæ,
requiritur aliquis concursus prævius, quo
movet, et applicat causam ad operandum.
Qua de causa, et quia insufficientiam solius
concursus simultanei sæpesæpius tam in
dubiis præcedentibus , quam disp. 4, dub.
6, probavimus, ejus amplius in hoc dubio
mentionem non faciemus; sed supposita
necessitate concursus prævii, quam ex dic­
tis locis citatis satis perspectam habemus,
nunc videndum superest, in quo consistat
prædictum auxilium, sive adjutorium ex
se, et ab intrinseco efficax; et qualiter mo­
veat creaturam ? In quo tamen non multum
immorabimur : tum quia hujus dubii reso­
lutio haud obscure constat ex dictis in hoc
tractatu : tum quia dummodo asseratur,
quod auxilium est ex se, et ab intrinseco
efficax, et excludatur recursus ad scientiam
mediam , prostrata relinquitur opinio D.
Augustino, et D. Thomæ directe contraria ;
et non multum interest determinare natu­
ram, et modum prædicti auxilii, quamvis
nec id oportet relinquere intactum. Qua­
tuor autem possunt excogitari principalio­
res dicendi modi, quibus hujusmodi auxilii
conditio declaretur.
Primus, quod non sit aliquid inhærens
creaturæ , sed consistat in efficacia divini p*®3^'
decreti independentis a scientia media, quo modus.
Deus per quandam sympathiam, et morale
imperium moveat causas creatas ad agen­
dum, et earum operationes prævie, et effec­
tive attingat. Secundus, quod sit aliquid
inhærens creaturæ, non tamen realiter dis­
tinctum ab ejus operatione; sed sit ipsa
operatio, quatenus ut terminat influxum
Dei, producit seipsam, et movet ad seipsam, ut terminat influxum creaturæ. Ter­
tius, quod sit aliquid inhærens creaturæ,
et realiter distinctum ab operatione, res­
pectu cujus habet rationem auxilii ; ad eam
tamen non moveat physice, et vel ut natu­
rali pondere, sed moraliter , et ex parte
objecti; hoc est, suadendo, alliciendo, etc.
atque juxta hunc dicendi modum consistit
auxilium efficax vel in sancta cogitatione,
vel in aliquo actu indeliberato, quatenus

DE GRATIA EFFICACI.

201

ad actum determinatum eflicaciter movet,
et determinat. Quartus. quod sit aliquid in­
haerens creaturæ, distinctum realiter a
qualibet ejus operatione, et quod consistat
in qualitate non solum physica (quod se­
cundus, et tertius modus admittunt ), sed
etiam movente, et inclinante physice, et
cum vera causalitate effectiva distincta a
motione morali. Videamus nunc quis sit
praeferendus : quod distinctis assertionibus
determinabimus.

§ I.
Statuitur prima conclusio, et ab objectioni­
bus vindicatur.
Prim?
289. Dicendum est primo, auxilium ex
°'se, et ab intrinseco efficax non consistere in
solo extrinsecodecreto Dei efficaci, adjuncta
etiam sympathia, et inclinatione voluntatis
ad Deo obediendum ; sed importare aliquid
creatum inhærens, et superadditum volun­
tati. Hæc conclusio est contra Scotum infra
referendum, et communis inter Thomistas,
Nourre.ut testatur Navarrete controversia 21, de
auxiliis, § 1, pag. 321, his verbis : Disci­
puli D. Thoma perpetui sunt in illa communi
doclrina a suo Doctore accepta, quod Deus
nunquam dicitur agere ad extra, nisi inedia
entitate producta; atque adeo non ponunt il­
lam motionem extrinsecam. L nde superva­
caneum est aliquem in particulari referre.
Eam aperte etiam docet D. Augustinus in­
numeris locis, quæ in quatuor dubiis præcedentibus expendimus , in quibus sæpe
asserit, Deum auxiliando eflicaciter praes­
tare vires efiicacissimas voluntati, et ope­
rari in cordibus nostris mutando, et incli­
nando nos, ut consentiamus : quæ nequeunt
intelligi de solo extrinseco Dei decreto,
exclusa omni realitate superaddita volun­
tati; quia per illud decretum non immuta­
mur formaliter, nec habemus vires efficacissimas, nec denique praedictum decretum
estaliquidoperatum, vel factum in cordibus
D
nostris. Videatur specialiter S. Doctor in lib.
* degratia, et libero arbitrio, cap. 16, ubi in­
quit : Ille facit ut faciamus prxbendo vires
efficacissimas voluntati, qui dixit Ezech. 36:
Faciam ut in praeceptis meis ambuletis, etc.
Et iterum : Ille facit, ut velimus bonum, de
quo dictum est Proverb. 8, quod prxparatur
voluntas a Domino. Si antequam nos facia­
mus, et ut faciamus, Deus facit in volun­
tate, et præparat voluntatem , proculdubio

voluntas Dei aliquid facit in voluntate
creata, quo ipsam præparatad faciendum,
et facit facere : atque ideo auxilium efficax, licet efficax Dei decretum supponat,
in eo tamen unice non consistit, sed im­
portat aliquid inhærens, et superadditum
voluntati. Idem satis aperte docet D. Thom. Mte.
in hac I, 2, quxst. 110, art. 2, ubi resolvit
gratiam actualem, qua homo adjuvatur ad
aliquid cognoscendum, vel volendum, esse
quendam motum tfnimæ impressu in : et
hanc gratiam actualem dividunt Theologi
in sufficientem, et efficacem. Quod esse pro­
priam mentem D. Thomæ evidentius cons­
tabit ex dicendis in 3 et -1 conclusione.
Probatur primo ratione : quoniam semel Baiia
admisso, ut Scotus admittit, quod decretum
Dei circa nostros actus liberos sit ex se effi­
cax, et independenter a scientia media,
nulla est ratio ad negandum, quod auxilium
ex se efficax, importet aliquid formaliter,
et intrinsece’ nobis inhærens, et nostras
operationes liberas infallibiliter inferens :
ergo negandum non est, quod prædictum
auxilium importet aliquid intrinsecum, et
nobis inhærens. Suadetur antecedens ; nam
ideo auxilium efficax non esset aliquid no­
bis intrinsecum, et inhærens, quia everte­
ret libertatem, quatenus impressio induco-.
ret necessitatem absolutam consentiendi,
el ejus carentia importaret impotentiam
absolutam ad consentiendum ; hæc quippe
est præcipua ratio, qua Molinæ discipuli
impugnant auxilium ab intrinseco efficax :
sed ista difficultas æque urget in auxilio,
sive concursu extrinseco, nempe in de­
creto Dei ab intrinseco efficaci, quod
Scotus admittit : ergo juxta ejus principia
non est ratio denegandi, quod auxilium ab
intrinseco efficax sit aliquid nobis intrinse­
cum, et inhærens. Probatur minor; nam
si semel ponitur decretum Dei ab intrin­
seco efficax ad consensum, impossibile est
cum illo componere carentiam consensus ;
et si prædictum decretum requiritur, ut
Scotus docet, ad quamlibet operationem
creatam, non poterit creatura elicere ope­
rationem, quam Deus non decrevit : istæ
autem sunt difficultates, quas praecipue ur­
gent Adversarii contra auxilium ab intrin­
seco efficax, ut constat ex hactenus dictis
in tota hac disputatione : ergo eadem diffi­
cultates militant contra auxilium extrinsecum efficax, quod ponit Scotus, et contra
auxilium intrinsecum, quod docent Tho­
mistæ.
Confirmatur,

DISP. VII, DUB. V.
Confie- Confirmatur, et expenditur hmplius hæc
Bi3’i0· ratio : nam ideo auxilium ex se, et ab in­
trinseco efficax non consisteret in aliquo
intrinseco nobis inhaerente, sed extrinseco
Dei decreto, quia illud quod est intrinsece
in voluntate, ejus naturam immutat, et
determinat, ac proinde illius libertatem
destruit, vel impedit : quod non sic accidit
in decreto, vel auxilio extrinseco, quod
naturam voluntatis intactam relinquit :
sed hæc ratio est nulla ; ergo asserendum
est auxilium ex se efficax consistere in
aliquo intrinseco, et nobis inhaerente. Pro­
batur minor, quia juxta sententiam Scoti,
posito efficaci, et antecedenti Dei decreto,
quod Petrus v. g. in tali tempore eliciat
amorem, voluntas Petri ob naturalem
sympathiam, et subjectionem ad Deum
elicit in tali tempore talem amorem : sed
hæcsympathia, si vere datur, magis oppo­
nitur libertati, quam auxilium inhærens,
et voluntati supperadditum : ergo ratio
desumpta ex eversione, vel immutatione
libertatis nulla est ad negandum auxilium
efficax intrinsecum, si semel admittitur
illud auxilium extrinsecum, quod ponit
Scotus. Minor suadetur ; nam illa sympa­
thia, qua voluntas nostra exequitur volun­
tatem Dei efficacem, nequit consistere nisi
in naturali sequela, et vi, quibus voluntas
creata suapte natura fertur in id, quod
Deus absolute decernit ; si enim hæc sym­
pathia non constituatur in prædicta naturali
sequela, sed solum in morali, et contingenti
•connexione decreti cum effectu, jam præ­
dicta sympathia non fundabit infallibilem
certitudinem eventus, et qualem Scotus indepondenter a scientia media recognoscit in
auxilio intrinseco, sive decreto Dei efficaci :
sed mullo major est determinatio, quæ fit
per ipsam naturam, et conditionem inge­
nitam voluntatis, quam quæ fit per formam
adventitiam ipsi superadditam ; magis
enim manet determinatus ad amorem, qui
per naturam suam determinatur ad aman­
dum, quam qui determinatur per aliquid
inhærens ab intrinseco impressum, cum
intimior sit natura, quam illud : ergo illa
sympathia, sivere datur, magis opponitur
libertati, quam auxilium efficax adveniens,
et inhærens voluntati. Unde videmus om­
nes Authores, qui efficaciam Thomisticam
impugnant, pariter adversari efficaciae Sco­
ticae, et eadem argumenta ipsi opponere ;
quia revera nulla alicujus momenti difficul­
tas urget adversus præmotionem efficacem

inhaerentem, quæ applicari non possit con­
tra prædeterminationem efficacem intrin­
secam, ut recte ponderavit Suarius in opusc.
lib. 1, de auxiliis, cap. 12;
290. Respondebis sufficientem rationem eeunegandi auxilium ab intrinseco efficax inhae- Se­
rens, et voluntati superadditum, satis fun­
dari in defectu necessitatis ad asserendum
hujusmodi auxilium; quia Deus tam ut
Author naturae, quam ut Author gratiæ,
sicut non deficit in necessariis, ita vitat
superflua : et prædictum auxilium necessa­
rium non est ad effectum, pro quo intro­
ducitur a Thomistis, videlicet ad moven­
dum, et applicandum voluntatem, ut agat.
Cum enim voluntas Dei sit efficacissima, et
cui nihil resistit, per seipsam movet effec­
tive voluntatem creatam, eamquesibi per­
fecte subjicit, ut ex naturali, et insita sym­
pathia eliciat illos actus, quos Deus decernit,
quin aliquid inhærens, et praevium ipsi
imprimat diversum ab operationeelicienda.
Sed contra est, et arguitur secundo ΡΓ0_ρ([^η·
bando positive necessitatem auxilii efficacis
intrinseci, et inhaerentis; quia non cohæret, quod Deus habeat decretum ex se, et ab
intrinseco efficax circa nostras operationes,
et quod per illud decretum non imprimat
nobis aliquid prævium ad ipsas operationes :
sed Deus habet decretum ex se, et ab in­
trinseco efficax circa nostras operationes,
ut late ostendimus tom. 1, tract. 4, disp. 10,
dub. 3, et ipse Scotus docet locis infra refe­
rendis : ergo Deus per illud decretum im­
primit nobis aliquid intrinsecum prævium
ad operandum, quod nos intrinsece deter­
minat, et appellatur auxilium efficax. Cætera constant, et major suadetur : tum quia
hoc ipso, quod Deus habeat decretum ex se,
et ab intrinseco efficax circa nostras opera­
tiones, subjicit nos perfecte propriæ virtuti,
et causalilati ; sicut e converso, si Deus ne­
quit habere prædictum decretum, sed expectat determinationem nostræ voluntatis
præcognitam per scientiam mediam, recte
arguitur, quod non subjiciat sibi perfecte
nostram voluntatem, ut vidimus dub. pri­
ced. § 4 et 6 ; sed non stat, mobile perfecte
subjici virtuti, et causalitati moventis, et
quod non subjiciatur molui ipsius; siqui­
dem omne mobile est capax motus a mo­
vente impressi : ergo non cohæret, quod
Deus habeat prædictum decretum, et quod
non imprimat aliquem motum, sive impul­
sum voluntati; hujusmodi autem motus
non est ipsa volitio, cum hæc non sit effec-

u

·.

205
•■'1

*

l· ·

·

_

U
i’

Ή!

P

-■

· A ·,

DE GRATIA EFFICACI.

tos a solo Deo impressus, sed a voluntate
se movente elicitus. Tum etiam, quia ideo
ponitur illud decretum ex se, et ab intrin­
seco efficax, quia voluntas creata est de se
agens potentiate, et indifferens ad agendum;
et ab agente potentiali, et indeterminato
non procedit determinata operatio, nisi a
primo movente, et determinante moveatur,
et applicetur ad unum, ut cum Comment.
in Physic, textu 48, tradit D. Thom. 1
quxst. 19, art. 3 ad 5 ; atqui voluntas
relinquitur potentialis, et indeterminata,
nisi aliquid intrinsecum recipiat ; cum nul­
lum patiatur in se mutationem, vel alietatem : ergo non cohæret, prædictum decre- |
tum esse necessarium ad operationes volun­
tarias creaturæ, et superfluum esse auxi­
lium ipsi intrinsecum, et inhærens. Tum
præterea, quia Deus per illud decretum
efficax movet voluntatem ad agendum :
ergo imprimit ipsi aliquid prævium ad
operationem. Probatur consequentia ; nam
qua parte movet, debet in ea aliquid produ- I
cere, alias voluntas immota persisteret : et
qua parte movet ad agendum, debet illud I
productum operationem præcedere ; alioquin non moveret ad agendum, sed cum
ageret.
G
Ù’ s "
'
hæc : ita se habet virtus, vel decre·■ atur. tum Dei ad constituendum voluntatem in
• actu primo, ut possit agere, sicut se habet
decretum Dei ad movendum, et applican­
dum ipsam in actu secundo, ut agat : sed
voluntas nequit constitui in actu primo, ut
possit agere, per decretum Dei extrinsecum,
vel per virtutem divinam ipsi assistentem,
ut supra ostendimus disp. 5, dub. 3 ; ergo
nequit moveri, et applicari in actu secun­
do, ut agat per solum decretum Dei extrin­
secum. Unde oportet, quad sicut virtus,
qua constituitur in actu primo proximo,
non est virtus increata, sed aliquid creatum
SThonjjP5* inhærens, ut docet D. Thom. 2, 2,
(pixel. 23, art. 3, et statuimus loco citato :
ita motio, et applicatio actualis non sit de­
cretum extrinsecum Dei, sed aliquid crea­
tum inhærens, et intrinsecum voluntati.
Et quia veritas hujus assertionis a fortiori
confirmabitur argumentis, quæ pro sequen­
tibus expendemus, idcirco opus non est in
ea roboranda amplius immorari.
OLjcc- 291. See refert, si in favorem Scoti in
tlones. 1, (list. 2, quxst. 2, § Ostenso, et disl, 8,
quxst. 5, § Ad argumenta (cui contrarius
dicendi modus magis arridet, et sic intelligitur a discipulis, ut videri potest apud

Fuente 2 PAysicor. quxst. 5, di/ficullute 3,
art, 3,) objicias primo ; nam magis subordinatur voluntas creata Deo, quam poten­
tias animas subduntur voluntati : atqui
voluntas movet alias animas potentias ad
agendum, quin eis imprimat aliquid prae­
vium ad illarum operationes ; sed positoefficaci affectu voluntatis, stalim per natu­
ralem sympathiam, etsubordinationem se­
quuntur actiones cæterarum potentiarum :
ergo Deus movet voluntatem creatam per
decretum efficax, quin ipsi imprimat ali­
quid prævium, ut operetur. Secundo : Quo­
niam auxilium efficax nihil communicat
voluntati pertinens ad actum primum, sed
eam reducit ad actum secundum : atqui
voluntas constituitur in actu secundo per
suam operationem : ergo auxilium efficax
nihil prævium communicat voluntati ab
ejus operatione diversum; sed est ipsum
efficax decretum Dei, quatenus operationes
nostras causât, et infert. Tertio, quia si
Deus per decretum efficax deberet indispensabiliter aliquid producere prævium ad
operationem creaturæ, jam Deus non posset
efficere immediate aliquam operationem
creatam, immediatione virtutis, et suppo­
siti ; sed solum immediatione virtutis a se
diffusæ : consequens est falsum, et contra
D. Thom. qui in omni effectu creato consi­
derat aliquas rationes, quæ soli Deo corres­
pondent, et quas ipse immediate efficit : ergo
Dens per decretum efficax non producit ali­
quid prævium, et medians inter prædictum
decretum, et operationem creaturæ; atque
ideo auxilium efficax consistet in decreto
Dei ut causante, et inferente nostras actio­
nes. Quarto, quia si auxilium efficax esset
aliquid ad extra productum, et voluntati
impressum, eo ipso determinaret ipsum ad
unum, et non influeret cum ea universali­
tate, atque eminentia, quam habet volun­
tas divina ad causandum opera nostra,
tam quoad substantiam, quam quoad mo­
dum ; et consequenter prædictum auxilium
laederet libertatem : consequens est absur­
dum : ergo auxilium efficax nihil aliud est,
quam decretum efficax Dei summa infallibilitate, atque suavitate nostras operationes
producens.
Hæc, inquam, non referunt, sed facile di- Kepon1 luuntur ex dictis. Ad primam enim objec-Obfeaet;L
tionem respondetur primo negando mino- r-«»·
rem ; quia valde probabile est, voluntatem
movere cæteras potentias non per solum
‘ affectum efficacem ipsis extrinsecum, sed
per

d,·1

DISP, VII, DL'B. V.
per impressionem alicujus intrinseci ab
illo affectu derivati, per quod tendunt in
finem ejusdem voluntatis. Ex quo principio
infert frequenter D. Thom. ch ari talem esse
formam cæterarum virtutem, quia ex mo­
tione, et imperio charitatis participant
quandam perfectionem intrinsecam, per
quam diriguntur in charitatis finem, quod
ex propria specie non habent. Unde quasi.
d.ïw. 14,
Eeri/. art. 6 ad 9, inquit : « Quando
« superior vis perfecta est, ex ejus per« fectione relinquitur aliqua perfectio in
« inferiori; et sic cum charitas est in voluntate, ejus perfectio aliquo modo re« dundal in intellectu.» Et expressius adhuc
in 3, dist. 23, quæst. 3, art. 1, quæst. 1,
inquit : « Cum in viribis animae voluntas
« habeat locum primi motoris, actus ejus
<■ est prior quodammodo actibus virium,
« in quantum imperateossecundum inten« tionem finis ultimi, et utitur eis in con« sequutione ejusdem. Et ideo vires molae
« a voluntate duo ab ea recipiunt : primo
« formam aliquam ipsius, secundum quod
« omne movens, et agens imprimit suam
α similitudinem in molis, et patientibus
« abeo . » Et 2, 2, quæst. 28, art. 8, ait :
Principium moralium actuum est volun< tas, cujus objectum, et quasi forma est
« finis; semper autem forma actus conse« quitur formam agentis : unde oportet
'j quod in moralibus id quod dat actui or« dinem ad finem, det ei formam, etc. » Et
ratio hujus doctrinae habetur in testimoniis
citatis, quia quando potentiae inferiores
moventur a superiore, tendunt ex prædicta
motione non solum in proprium earum ob­
jectum, quod in propria specie respiciunt,
sedetiam in objectum potentiae superioris,
quod habent ex ejus motione : sed praedic­
tus respectus, sive tendentia, non est ens
rationis, sed relatio realis ; cum habeat fun­
damentum, terminum, et caetera quae ad
relationem realem desiderantur ; ergo est
aliqua ratio realis, et vere existeras; et
consequenter voluntas aliquid reale diffun­
dit per suam motionem ad potentias infe­
riores. Quod inter alios Thomistas docent
Qjtta. Cajet. 2, 2, quæst. 23, art. 8, Ledesma de
^■^auxiliis art. 7, pag. 152, Joan, a S. Thom.
Tkci. in Hb. de anima, quæst. 12, art. 6, et latius
ostendemus infra in tract, de merito, disp.
4, dub. 1 el 5. Unde objectio in Adversarios
retorquenda est, quoniam efiîcacior est vo­
luntas Dei erga creaturas, quam voluntas
creata erga potentias inferiores : sed hæc

207

per amorem cfiicacem imprimit eis aliquid
intrinsecum cergo voluntas Dei per decre­
tum efficax etiam imprimit creaturis ali­
quid intrinsecum, et ipsis inhaerens.
Respondetur secundo omittendo præmis-Aiîa fes­
sas, et negando consequentiam propter non p0ft‘10·
obscuram disparitatis rationem ; nam vo­
luntas, et cæteræ potentiæ radicantur in­
trinsece in eadem anima, et sic satis est,
quod ab eadem anima moveantur. Unde
cum dicitur, voluntatem movere alias po­
tentias, non significatur immediatus influ­
xus voluntatis in alias potentias, sed quod
anima se determinans per actum volunta­
tis movet alias potentias ad exercitium,
quod per voluntatem præintendit. Et ita
motio voluntatis est intrinseca aliis poten­
tiis, saltem in sua radice. Deus autem
est motor extrinsecus, cui creaturæ non
insunt : quamobrem nisi per suum decre­
tum eis aliquid communicet, relinquit illas
indifferentes, et in statu potentialitatis, in
quo praeexistebant. Qua de causa licet crea­
turæ magis subordinentur Deo, quam aliæ
potentiæ voluntati ; ipse tamen diversus
subordinations modus exposcit, quod Deus
creaturas moveat imprimendo eis aliquid
intrinsecum ; voluntas vero moveat poten­
tias per solam determinationem intrinse­
cam, non in ipsis potentiis, sed in earum
radice, nempe in anima. Praesertim quia
voluntatem creatam esse a Deo motam, et
applicatam ad agendum, est aliquod prae­
dicatum reale de novo in rerum natu­
ra existens, quod cum non resultet ex
mutatione Dei, ut ex se constat, debet re­
sultare ex mutatione voluntatis creatæ,
juxta ea quæ supra ponderavimus disp. 5,
dub. 3. Illa enim sympathia, colligatio, et
subordinatio voluntatis creatæ ad Deum
uniformiter persistit, et eadem semper ma­
net : unde nisi ponatur mutatio ex parte
Dei, quod est impossibile, vel ex parte vo­
luntatis, quod intendimus, nullum adest
fundamentum, ut voluntas dicatur a Deo
moveri ad agendum. At eadem voluntas,·
cum movet alias potentias, vere immuta­
tur in seipsa per receptionem propriæ ope­
rationis : quamobrem potest denominari
movens alias potentias realiter, quamvis
extrinsece. Ex iis autem responsionibus
ideo absolute priorem præferimus, quia
doctrina illa de sympathia, seu communi
radicatione non invenitur apud D. Thom.
qui nullibi talis symphatiæ meminisse vide­
tur ; cum tamen motionem voluntatis fre-

298

|S|B
HH
HM

iWK

IhMK

QK

DE GRATIA EFFICACI.

qjentissime explicet per modum virtutis
relicte, diffusa?, impressæ, et derivate ad
potentias inferiores, ut constat ex locis su­
pra relatis, et aliis quæ expendit Joan, a
S. Thom. loco citato.
292. Ad secundam objectionem dicendum
SalîsAt
secundæ
objec­ est auxilium exseefficax pertinere ad actum
tioni. secundum, non formaliter, sed causaliter,
et applicative; non enim est ipse actus a
creatura elicitus, sed est terminus motionis
divinæ, a quo creatura denominatur intrin­
sece, et formaliter applicata ad eliciendam
operationem .Nec hæc objectio favet opinioni
Scoti, cum ipse recognoscat auxilium effi­
cax præcedere operationem creaturæ, et
eam causare. Videantur quæ diximus disp.
5, dub.Q, num. 141, ubi declaravimus, hanc
motionem creaturæimpressam constituere
etiam creaturam in ratione principii, non
quidem habitualis, et antecedentis, quod
habet a virtute operativa, et ab auxiliis
sufficientibus ; sed in ratione principii ac­
tualis, dt consequentis, aut cum operatione
elicienda indissol u biliter conjuncti.
Ad tertiam dicimus, Deum agere opera­
Diiuitor
tenia.
tiones, atque effectus creaturæ et immediatione virtutis, et immediatione suppositi;
nam per virtutem, sive habitualem, sive
actualem, a se diffusam, et creaturæ im­
pressam agit immediatione virtutis, in
quantum quælibct vis creaturæ impressa,
et communicata subordinatur essentialiter
Deo per ipsam primo, et principaliter agen­
ti : quamvis hic influendi modus non au­
ferat a creaturis, quod agant per modum
agentis principalis secundi plures opera­
tiones, et effectus. Cæterum ad existentiam. et ultimam actualitatem cujuslibet
operationis, et effectus creaturæ concurrit
Deus etiam immediatione suppositi ; quia
nullum suppositum creatum mediat, quod
praedictas formalitates principaliter producat : sed solus Deus est immediatum,
et unicum earum principale principium,
ut diximus disp. 5. dub. 5, fere per totum. Adde, quod licet Deus ut elevans,
vel ut præmovens creaturam non agat ejus
operationes utraque immediatione, sed me­
diet virtus, aut motio creata a Deo diffusa;
nihilominus ut simultanée concurrens at­
tingit immediate utraque immediatione
quamlibet operationem, et effectum crea­
turæ. Quæ responsio sumitur ex D. Thom.
quvst. 3, de potentia, art. 7, et eam illustrat
Cajetanus 1 pari, qwest. 8 ad 1.
Ad quartam negamus sequelam ; nam

:

B

ut vidimus toto dubio praecedenti, et disp. 8o|VIIMr
5, dubio 6, motio efficax Dei voluntati
impressa non eam determinat exclu­
dendo indifferentiam domi nativam, quæ
ad libertatem requiritur ; sed submovendo
indifferentiam potentialitatis, et suspensio­
nis, quæ est imperfectio libertatis create;
facit enim eam agere, non utcumque, sed
cum indifferentia judicii, et potestate.ad
oppositum. Et quamvis hujusmodi motio
non sit in se, et entitalive, et ut quod uni­
versalis, aut eminens, sicut Dei voluntas ;
participat tamen modum ad eminentiam
ipsius divinæ voluntatis, cujus imperium
intimat creaturæ. Motio enim non tam agit
ratione suæ entitatis, quam ratione virtu­
tis, cujus est motio, ut patet in omnibus
motionibus artificiosis, et instrumentariis.
Unde nullum ex hoc capite majus præjudicium libertati infertur, quam ex decreto
Dei extrinseco, et efficaci, quod Scotus ad­
mittit, ut supra ponderavimus. Præsertim
cum effectus formalis.hujus motionis inhae­
rentis non sit determinare voluntatem ad
unum ex parte formæ, et actus primi ; sed
solum determinare causaliter ex parte actio­
nis, sive actus secundi. Voluntatem autem
esse terminatam in actu secundo, conser­
vando simul indeterminationem,sive indif­
ferentiam ex parte actus primi,ita abest, ut
libertatem imminuat, ut potius ipsam per­
ficiat, transferendo videlicet illam ab statu
libertatis potentialis ad statum libertatis
actualis : unde non magis destruit liberta­
tem, quam actus destruat potentiam.
§H.
Proponitur secunda conclusio pro dubii
resolutione.

I

■ I
293. Dicendum est secundo, auxilium ab scruta I
intrinseco efficax non consistere formaliter as3Wllft- ·
in ipsa operatione, ad quam datur, quatenus
I
illa operatio, prout dependet a Deo, prae­
cedit, et movet ad seipsam, prout dependet
a creatura; sed esse aliquid impressum
creaturæ, et realiter distinctum ab opera­
tione, ad quam eliciendam datur. Posterior
hujus assertionis pars evidenter colligitur
ex priori, ut consideranti constabit. Prima
vero est communis inter Thomistas, quo­
rum plures dedimus disp. 5, dub. 2, § 1 ;
j
unde superfluum est illos in praesenti re­
censere. Videatur tamen Alvarez de auxi­
liis

DISP. VII, DUB. V.

J i-w liisdisp. 10. amcl. 5, .Ioan, a S. Thom, in
( '^praseuti, disp. *3» art- h
fnii- Probatur primo, quia Concilia, et Patres
■ **“■ determinant contra Pelagium necessitatem
divini auxilii efficacis, ut constat ex dubiis
I
praecedentibus, asseruntque nunquam ho­
minem operari sine illo : ergo sentiunt
prædictum auxilium realiter differre ab
operatione, cui deservit. Probatur conse'
quentia : tum quia evidens est, operatio­
nem esse necessariam ad operandum, et
hominem nunquam sine operatione opera­
ri: ergo incredibile est, quod Concilia, et
Patres, cum determinant necessitatem au­
xilii eflicacis, tanquam dogma Fidei, intel­
lexerint nomine auxilii ipsam operationem
a nobis elicitam, quatenus a Deo dependet ;
indignum quippe erat Conciliorum, et Pa­
trum gravitate diffinire hominem non operarisine operatione dependenti a Deo tan­
quam a prima causa, cum hoc sit per se
manifestum. Tum etiam, quia diffinierunt
Concilia, et Patres, quod Pelagiani nega­
bant: sed non invenitur Pelagianos ne­
gasse, quod homo indigebat operatione ad
operandum, et quod operatio nostra depen­
deat a Deo tanquam a prima, et universa­
lissima causa : ergo Concilia, et Patres,
cum determinant esse necessarium auxi!
lium Dei efficax ad operandum, nomine au­
xilii non intelligunt ipsam operationem
creaturæ ut a Deo dependentem. Unde
omnia testimonia Scripturae, Conciliorum,
et Patrum, quæ in hac disputatione ex­
pendimus ad ostendendam necessitatem
auxilii efficacis, hanc assertionem evincunt,
quin opus sit alia iterum allegari.
; ίφ Confirmatur, quia communiter omnes
J Theologi docent contra Molinam, auxilium
efficax habere antecedentem, et infallibi­
lem connexionem cum nostro consensu
(undecumque proveniat illa antecedens con­
nexio), et maxime dissident in explicando
fundamentum prædiclæ connexionis, qui­
busdam recurrentibus ad scientiam me­
diam, quibusdam vero ad congruitatem
loci, temporis, etc. aliis denique ad natu­
ram ipsius auxilii, ut constat ex dictis in
quatuor dubiis antecedentibus : sed hæc
controversia non haberet locum, imo omni
prorsus difficultate careret, si auxilium
efficax nihil aliud esset, quam operatio
creaturæ, quatenus prius, et intimius de­
pendet a Deo ; quippe evidens ex terminis
est, actionem creaturæ, ut dependet a Deo,
connecti indispensabiliter cum seipsa, ut

203

dependet a creatura ; ergo hic dicendi mo­
dus est contra communem sententiam,
quam Theologi supponunt, et extraneus
ab eorum mente, et sensu.
291. Secundoprobatur eadem conclusio ; Alien
quia operatio nostra dependet realiter ab au- ra!'°
xilio Dei efficaci :ergo auxilium efficax dis­
tinguitur realiter ab operatione respectu cu­
jus habet rationem auxilii. Consequentia pa­
tet, quia nihil dependet realiter a seipso, et
pro qualitate dependentiae est qualitas dis­
tinctionis : ergo si operatio nostra dependet
realiter ab auxilio efficaci, opus est, quod
distinguatur realiter ab illo. Antecedens
autem suadetur : tum quia operatio nostra
dependet a nobis ut applicatis, et determi­
natis a De,o ad operandum, ut constat ex dic­
tis dub. præced. et docent ii Authores contra
quos agimus : sed prædicta applicatio, et
determinatio fit per auxilium efficax, hu­
jus quippe effectus formalis est reddere
potentiam determinatam, et applicatam ad
operandum, ut sæpius diximus, et admit­
tunt praedicti Authores : ergo operatio nos­
tra dependet ab auxilio efficaci.Tum etiam,
quia omnis operatio instrumentalis depen­
det a motione causæ principalis, non solum
qua elevet instrumentum, sed etiam qua
ipsum applicet, et moveat ad acta operan­
dum, ut declaravimus disp. 5, dub. 5, § 1 ;
sed operatio cujuslibet creaturæ est secun­
dum aliquam rationem actio instrumentalis, quatenus videlicet attingit in omni ef­
fectu aliquas rationes soli Deo tanquam
causæ principali correspondentes, utputa
actualitatem, et existentiam, ut loco citato
ostendimus, et amplius constabit ex dicen­
dis inferius : ergo dependet a motione
Dei, tam elevativa, quam applicativa : at­
qui sicut Deus movet elevative per auxilia
sufficientia, sic movet applicative per au­
xilia efficacia : ergo operatio nostra depen­
det ab efficaci Dei auxilio.
Confirmatur primo, quia effectus forma­ Confir­
matio
lis auxilii efficacis est creaturam esse mo­ prima.
tam, et determinatam a Deo ad operan­
dum : sed hic effectus nequit præstari ab
operatione, quam creatura elicit, etiam
ut dependet a Deo : ergo prædictum auxi­
lium non consistit formaliter in tali ope­
ratione ut a Deo dependente, quia prius
cum fundamento in re intelligimus crea­
turam esse motam, et applicatam a Deo,
quam intelligamus, ipsam agere : siquidem
movetur ut agat, et ly ut agat, aliquem
ordinem, et subsequentem effectum impor-

210

DE GRATIA EFFICACI.

tat : sed non potest intelligi operatio crea­
tura? antequam intelligatur creaturam age­
re : quod praecipue apparet in operationi­
bus vitalibus, de quarum ratione est proce­
dere a principio intrinseco agente, et se
movente : ergo creaturam esse motam, et
applicatam ad agendum, nequit esse effec­
tus formalis operationis a creatura eli­
cite, prout a Deo dependentis.
s*
Confirmatur secundo : nam auxilium
fa ’ gfljgæç movet, et determinat creaturam,
non utcumque, sed intrinsece, et inhaerenter, relinquendo illam immutatam in
seipsa, ut § praecedenti ostendimus contra
Scotum : sed creatura multoties nequit im­
mutari intrinsece per actionem a se elici­
tam : ergo auxilium efficax nequit in præ­
dicta operatione consistere. Probatur mi­
nor, quia multoties creatura operatur per
actionem formaliter transeuntem, et quæ
in passo intrinsece recipitur, ut modo sup­
ponimus ex iis quæ docent N. Compéten­
tes in lib. Physic, disp. 17, (juist. 4 ; ergo
creatura multoties nequit mutari intrinsece
per actionem a se elicitam ; implicat enim
subjectum immutari intrinsece per id,
quod non in eo, sed in alio intrinsece reperitur.
Et urgetur amplius, quoniam necessitas
ponendi concursum Dei prævium, et effica­
cem, fundatur in ratione communi omni
causæ secundæ agenti sive per actionem
immanentem, sive per actionem transeun­
tem : cujus signum est, quod nulla causa
secunda datur, quæ non egeat tali concursu
ad actualiter operandum : ergo prædictus
concursus debet consistere in aliquo, quod
secundum eandem proportionabiliter ratio­
nem dispensetur omni causæ secundæ : sed
respectu causæsecundæagentis peractionem
formaliter transeuntem nequit consistere in
ipsa operatione creaturae ut a Deo dependen­
te; sed consistit in aliquo praevio ab ipsa ope­
ratione realiter distincto : ergo nec respectu
causæ secundæ agentis per actionem im­
manentem consistit in hujusmodi actione a
creatura elicita, sed in aliquo praevio a
tali actione realiler distincto.
téiü».
Confirmatur tertio, quia prædestinatio est
certa non sola certitudine praescientiae, sed
etiam efficacis, et infallibilis causalitatis ;
quod salvari non potest, nisi media per quæ
prædestinatio mandatur exequutioni, im­
portent efficacem, et infallibilem causalitatem supra nostrum consensum, et opera­
tiones nostras, ut diximus dub. pxced. § 5 ;

sed juxta hunc dicendi modum nequeunt
assignari prædicta media : ergo talis mo­
dus nequit salvare certitudinem prædestinationis, qualem ex D. Thom. loco citato des­
cripsimus. Suadetur minor; nam in pri­
mis prædicta media nequeunt esse sola
auxilia sufficientia; ha?c quippe non im­
portant infallibilem causalitatem in ope­
rationes nostras, sed queunt optime ab ea
separari : nec possunt esse auxilia efficacia
ab Authoribus quos impugnamus, admissa;
nam cum in eorum opinione non distin­
guantur ab operationibus, nequeunt ullam
causalilatem in eas exercere; est enim de
ratione causæ distinctio realis ab effectu,
ut ostendunt N. Complutenses in lib. Physic,
disp. 8, quxst. 1.
295. Adde primo, ideo quosdam Authores urgeiar
excogitasse oppositum dicendi modum, etar"|lliD'
negasse auxilium efficax praevium realiter
distinctum ab operatione voluntatis, quia
existimarunt per hujusmodi auxilium im­
minui, vel impediri arbitrii libertatem;
esset enim, ut ipsi discurrunt, suppositio
antecedens determinans voluntatem ad
unum, et inferens infallibiliter ejus con­
sensum : atqui multo majus præjudicium
infertur libertati, si dicatur auxilium effi­
cax esse ipsam operationem voluntatis ut
dependentem a Deo : ergo prædicti Autho­
res inconsequenter procedunt. Probatur
minor, quia auxilium efficax sub conceptu
auxilii producitur a solo Deo, et antecedit
influxum voluntatis creatæ, ad hoc quippe
datur, ut voluntas influat : ergo si prædic­
tum auxilium consistit formaliter in opera­
tione, voluntas supponit suam operationem
a Deo productam : ergo non relinquitur lo­
cus, ut voluntas ipsam producat : atque ideo
manet impedita non solum ut agat libere,
sed etiam ut agat absolute. Vel si non obs­
tante, quod illa operatio supponatur a Deo
producta, fieri potest, quod voluntas illam
libere, et vitaliter eliciat, quanto magis erit
possibile, quod supposito auxilio efficaci ab
operatione distincto, voluntas libere, et vi­
taliter operetur ?
Adde secundo, prædictos Authores nihil jfjj.n
in re, aut fere nihil circa hoc punctum differre a Molina, et sequacibus, quibus alias
fatentur se totis viribus adversari; quia
hujusmodi Authores nihil aliud supra au­
xilia sufficientia adjiciunt, nisi operationem
supernaturalem, quam dicunt prius, et im­
mediatius dependere a Deo, quam a crea' tura. Quod totum admittunt Molinistæ ;
concedunt

DISP. VII, DUB. V.
concedunt enim necessitatem auxiliorum
sufficientium, ad quæ immediato sequatur
operatio crealuræ; et non renuunt conceI
dereprædiclam operationem prius, hoc est
ί
magis, et intimius dependere a Deo, quam
a creatura : et hac ratione dicunt, quod li'
cet Deus, et creatura agant per eundem con­
cursum simultaneum ·. nihilominus Deus
facit creaturam facere, et non e converso,
ul vidimus disp. 5, dub. 6, § 2. Quid ergo
concedunt, vel docent hi Authores, quod non
doceant Molinae discipuli, quorum opinio­
nem ipsi, et nos falsam, et insufficientem
censemus? Alia motiva infra expendenda
nunc omittimus, quæ hanc assertionem a
fortiori confirmabunt.
296. Nec refert, si cum Ledesma qurest.
de auxiliis, art. 6. conclus. 3. Lorca in
Lto· præsenti, disp. 21, e tal i is paucis(quibus ma­
gis placet, auxilium efficax esse ipsam ope­
rationem creaturae, vel ad summum solum
differre ab illa operatione ex natura rei)
Rbç. objicias primo: nam D. August, in lib. con­
tra dims epist. Pelag. cap. 20, agens de au­
xilio efficaci, quo Deus movit cor regis Assueri ad condescendendum voluntati reginae
Esther, inquit ·. Convertit Deus Assuerum,
d transtulit indignationem ejus in lenitatem,
operando in corde regis, quid aliud, quam
voluntatem, qua jussit, et factum est, quod
wjina poposcerat? Ergo sentit Augustinus
auxilium illud efficax nihil aliud fuisse,
quam voluntatem actualem regis, qua con­
versus, et translatus fuit, ut impleret reginae
voluntatem; et consequenter idem genera­
liter dicendum erit de aliis auxiliis efficaci­
bus. Secundo, quia non sunt multiplicandae
entitates absque urgenti necessitate ; sed ut
voluntas determinetur, sufficit unica deter­
minatio : ergo non oportet, quod duae de­
terminationes voluntatis admittantur, qua­
rum una sil a Deo, et alia a voluntate ; sed
satis erit, quod per eandem volitionem, qua
voluntas se determinat, determinetur a
Deo. Tertio, quia determinatio voluntatis
ad agendum nihil aliud est, quam exitus,
sive egressos ille, quo voluntas exit de po­
tentia in actum, et transit de actu primo ad
secundam : sed hujusmodi egressus consis­
tit formaliter in operatione ipsius volun­
tatis, quæ seipsa egreditur a voluntate,
illamqueforroaliter transfert ab actu primo
ad secandum : ergo determinatio volunta­
tis consistit in operatione ab ea elicita, nul­
lumque aliud auxilium prædeterminans,
et distinctum oportet admittere. Quarto,

211

quia motus non differt realiter a termino,
sed est ipse terminus, prout in fieri ·. sed
auxilium efficax nihil aliud est, quam mo­
tus, quo impellimur a Deo ad agendum :
ergo prædictum auxilium non differt ab
operatione nostra prout in fieri : eadem au­
tem est operatio in fieri, et in facto esse :
ergo, etc. Quinto, et urgentius : quoniam
sic expresse docere videtur D. Thom. in D.n»
hac 1,2, qwest. 110, art. 2, ubi ait : « In eo
« qui dicitur gratiam Dei habere, signifi­
ce catur quidam effectus gratuitae Dei vo« luntatis. Dictum est autem supra, quod
« dupliciter ex gratuita Dei voluntate homo
« adjuvatur. L'no modo in quantum anima
« hominis movetur ad aliquid cognoscen« dum, vel volendum, vel agendum. Et
« hoc modo ipse gratuitus effectus in ho« mine non est qualitas, sed motus quidam
« animae: actus enim moventis in moto
« est motus, ut dicitur in 3 Physic. » Cons­
tat autem, Deum per auxilium efficax mo­
vere animam ad agendum : ergo auxilium
efficax est motus animæ : motus vero
animae nihil aliud importat, quam opera­
tionem ab anima elicitam, ut constat ex
communi modo concipiendi : ergo ex mente
D. Thom. auxilium efficax nihil aliud est,
quam operatio ab anima elicita, secun­
dum quod prius, et magis dependet a Deo.
297. Hae, inquam, objectiones non urgent nespoiised facilem habent solutionem. Ad primam
dicimus D. Augustinum explicuisse illud
auxilium efficax per suum effectum, qui
fuit voluntas actualis Regis, in qua stetit
ejus influxus tanquam in termino; minime
vero exclusit motionem praeviam voluntati
impressam, et a volitione distinctam ; sed
potius eam satis expressit. Nam post verba
citata immediate addit : Quam Deus jam ut D.Aug
fieret, exaudierat, qui cor regis, antequam ser­
monem mulieris poscentis audisset, occultis­
sima et efficacissima potestate convertit. Quae
occultissima, et efficacissima potestas salvari,
aut explicari nequit, nisi admittamus media,
per quae Deus convertit, habere infallibilem
causalitatem supra nostras operationes, ac
proinde ab eisdem operationibus distingui :
nec hæc causalitas rursum salvari valet,
nisi auxilium efficax addat aliquid supra
principia sufficientia, per quod determinen­
tur, et infallibiliter in nostra opera in­
fluant, et consequenter ab eis distinguatur,
ut supra tliximus in tertia confirmatione.
Ad secundam objectionem respondemus,
duas voluntatis determinationes necessario cundr.

DE GRATIA EFFICACI.

TU

J

admittendas esso ; aliam formalem, quæ a
voluntate creata eliciatur, et per quam ul­
timate determinetur; aliam vero causalem
a solo Deo productam, perquam voluntatem
moveat, applicet, et determinet ad agen­
dum. Prior, nempe causalis, est auxilium
efficax; secundavero, nimirum formalis,
est effectus auxilii efficacis. Neque id volun­
tarie, et absque necessitate asseritur, sed ob
urgentia motiva, quæ supra expendimus,
ctdisp. 5, dub. 6, et in hac disputatione, per
totam, et amplius apparebit ex dicendis.
sohitur Ad tertiam negandam est, quod omnis
tertia, determinatio voluntatis consistat formaliter in illo egressu, sive exitu operationis
ab illa ; quamvis enim determinatio for­
malis sit intransitive praedictus egressus,
sive elicientia; determinatio tamen causa­
lis, sive auxilium efficaciter determinans
antecedit ordine causalitatis illum egres­
sum; movet enim voluntatem, ut eliciat
propriam operationem.
Diiuiicr
quartam respondetur negando majoqajrtj. rem; nam motus differt realiter a termino,
Con>ri!cI qaem introducit, ut ostendunt N. Complut.
in lib. Physic, disp. 16, quxst. 3 ; unde si
auxilium efficax se habeat ut quidam motus,
cujus terminus est nostra operatio, ad quam
per auxilium impellimur, et movemur;
sequitur auxilium efficax realiter differre
ab operatione, ad quam movet. Et ratio
generalis est, quoniam motus antecedit or­
dine causalitatis, et naturæ terminum,
quem introducit : sed repugnat, quod ali­
quid secundum prædictum ordinem antece­
dat seipsum, eo quod ordo causalitatis sal­
vari nequit absque aliqua distinctione reali
extremorum : ergo motus, et id quod se
habet ad instar motus, non est idem reali­
ter cum termino, sed distinguitur realiter
ab illo ; et consequenter si auxilium, vel
concursus efficax se habet ad instar motus,
opus est, quod differat realiter ab opera­
tione ad quam movet. Quod loquendo de
actionibus transeuntibus, et auxilio, sive
concursu efficaci eis correspondenlibus, est
satis manifestum : nam auxilium recipitur
in causa, quam movet; terminus vero, et
actio non recipiuntur in causa, sed in passo
prædictæ causæ subjecto : quæ verificari
nop valent absque distinctione reali inter
auxilium, et operationem ad quam eli­
ciendam movet. Unde cum necessitas, et
•conditio auxilii, sive concursus efficacis
non fundetur in particulari ratione causæ
agentis, vel per actionem immanentem, vel

per actionem transeuntem, sed in generali
ratione causæ secundae, sequitur omne au­
xilium efficax distingui realiter ab opera­
tione. Præsertim quia non minus dependet,
nec minus proprie causatur actio immanens
ab auxilio efficaci, quam actio transiens;
alias cum actio immanens ex suo genere sit
perfectior actione transeunte, sequeretur
id quod perfectius est, minus subdi, ac subordinari Deo agenti per auxilium efficax,
quam id quod minus perfectum est. Sicut
ergo ex causalitate, el dependentia, quam
in auxilio, sive concursu efficaci, et actione
transeunte reperimus, obligamur dicere
concursum Dei efficacem realiter differre
ab actione transeunti ; quod etiam expresse
docet Ledesma illo art. G, conclus. 4, ra- Led«»
lions 1, ita fateri oportet, auxilium-efficax,
Ct actionem immanentem ad quam movet,
distingui realiler inter se, quamvis in eo­
dem subjecto conveniant, et reperiantur.
Nam distinctio essentialis (quæ eo ipso
quod essentialis sit, numericam etiam, et
realem indispensajbiliter infert, ut osten­
dunt N. Complut. Abbreviate in Logica Complut.
disp. 14. q. 5,) non a subjectis, vel causa
materiali desumenda est, sed a generali
conditione auxilii et operationis ipsi correspondentis.
Ad quintam respondemus, quod Angeli- piiinw
eus Doctor eo loco dividit gratiam in habitualem et in actualem, seu moventem : el
de habituali asserit esse qualitatem, de ac­
tuali vero esse motum animæ, ut ex textu
evidenter constat : atque ideo significat,
quod omnis gratia actualis est motus ani­
mæ. Sicut ergo ex eo, quod D. Thom. asse­
rat gratiam actualem, et moventem esse
motum animæ, non potest colligi, quod
omnis gratia sit operatio ab anima elicita ;
nec id intendunt Adversarii, cum palam
concedant, gratiam actualem sufficientem,
et constituentem potentiam inactu primo
ad agendum, distingui realiter ab opera­
tione, atque ab ea multoties separari, ut
vidimus disp. 5, dub. 2. Ita colligere non
possunt ex prædicta authoritate, quod S.
Doctor senserit, auxilium efficax, sive gra­
tiam efficaciter moventem, esse idem reali­
ter cum operatione, ad quam movet; sed
tam ab illis, quam a nobis prædictum testi­
monium exponendum est. Respondetur
ergo ex dictis loco citato, dub. 3, § 4, D.
Thom. non asseruisse gratiam actualem
esse motum ab anima, hoc est operationem
ab anima procedentem; sed dixit osse mo~
I Ul)!

DISP. VH, DUB. V.
tumanhnre, id est, animæ impressum, vel
in anima receptum. Per quod minime si­
gnificavit ullam ejus identitatem cum ope­
ratione ab anima elicita, sed aperte expres­
sit contrarium ; asseruit enim praedictam
gratiam esse id, quo anima movetur ad
operandam : uno modo, inquit, in quantum
anima hominis movetur a Deo ad aliquid
cognoscendum, etc. quod minime convenit
operationi: hæc quippe non movet homi­
nem ad agendum, sed supponit hominem
præmotum, ut agat, et est eiïectus prædictæ
motionis. Intentio itaque S. Doctoris eo col­
liniabat, ut ostenderet gratiam actualem
non esse qualitatem permanentem, sicut est
gratia habitualis ; sed esse formam vialem,
et fluidam ad instar motus ; et in hoc sensu
asseruit gratiam actualem esse motum
animæ, ut latius explicuimus loco citato, et
? ita salis aperte colligitur ex S. Doctore supra
q. 109, art. 1, et evidentius adhuc ex quxst.
3, de potentia, art. 7 adi, ubi inquit : «Vir■ tus naturalis, quæ est rebus in sua cons« titutione collata, inest eis ut quædam
« forma habens esse firmum, et ratum, in
« natura : sed id quod a Deo fit in re natu« rali, quo actualiter agit, est ut intentio
■ sola habens esse quoddam incompletum
« per modum quo colores sunt in aere, et
« virtus artis in instrumento artificis. «
298. Ex dictis in hoc, et præcedenti §
Uri,a liquido infertur, auxilium efficax ponere
in anima aliquid intrinsecum et inhærens,
distinctum realiter ab operatione, pro qua
elicienda communicatur , et minus conse­
quenter procedere eos, qui cum ex una parte
doceant auxilium esse efficax ex se, et ab
intrinseco, atque a scientia media prorsus
independens ; ex alia parte refugiunt con­
cedere, quod sit aliquid animæ inhærens,
et quod ab operatione, cui deservit, reali­
ter differat. Id quod vel ex ipsis patronis
isR7. scientiæ mediæ recte vidit Suarez tom. 2, de
gratia, lib. 3, d^ auxiliis, cap. 31, num. 5,
ubi ait : « Multo magis consequenter lo■1 quunlur, qui dicunt praevium concursum
■' esse rem omnino distinctam a concursu
■< concomitante, et consequenter ab actione,
! et effectu causæ secundæ : nam profecto
< ablata distinctione reali, facillimum erit,
■' imo necessarium alleram distinctionem
« ex natura rei tollere. » Unde etiam ha­
betur, praeviam hanc motionem ab opera­
tione distinctam, in qua auxilium efficax
constituimus, esse entitatem physicam, hoc
est veram et realem : quo etiam sensu D.

213

Cyrillus asserit, unionem humanitatis ad d. CyVerbum Divinum in Christo Domino esse riliD5·
physicam, non quia naturalis fuerit, sed
quia vera et realis. Videndum tamen restat,
quo pacto moveat, an moraliter tantum,
an etiam physice?
Moralis motio dicitur, quæ mediante pro­
positione objecti fit, et moraliter determi­
nat, nempe suasione, et delectatione, qui­
bus objectum cognitum hominem ad con­
sensum allicit, et provocat. Physica vero
appellatur, quæ supra hanc motionem objectivam, et metaphoricam addit impulsum
causaliter, et effective moventem, ratione
cujus dicatur Deus non solum suadere, et
allicere ad consensum ; sed etiam effective,
et rigorose ipsum consensum producere,
Diximus, an moraliter tantum, quia omnes
admittunt, quod Deus hoc pacto moveat,
nec id negavit Pelagius ipse, sed satis palam
concessit Deum nos movere per legem, et
doctrinam, et sanctas cogitationes, ut refert
D. August, lib. de gratia Christi, cap. 7, et D.Ang
10, et constatex dictis dub. 2, et disp. I, cap.
4, § 4 ; sed dubium est,an etiam moveat effi­
caciter physice.
§ ni.
Alia conclusio explicans modum, quo
auxilium efficax movet.
299. Dicendum est tertio, auxilium ex Tertia
se efficax movere physice, et non præcise C^1Q*
moraliter. Hæc conclusio est communis in­
ter Thomistas, quorum plures dedimus disp.
5, dub. 6, § 2, unde superfluum est aliquos
in particulari referre. Et potest probari
pluribus sacræ Scripturæ, et SS. Patrum
testimoniis, quæ tamen, ut vitemus prolixi­
tatem, argumentis statim subjiciendis inse­
remus. Constat insuper ex omnibus motivis
loco citato propositis, et in hac disp. dub. 3,
et 4 ; nam si penetrentur, et recte expen­
dantur, sicut probant necessitatem auxilii
applicantis, et efficaciter ex se moventis,
ita etiam evincunt, quod auxilium ex se
efficax moveat physice, et non præcise mo­
raliter, ut facile consideranti constabit, et
amplius patebit ex dicendis. Unde opus non
est novas investigare rationes ad hujus
conclusionis confirmationem, sed tantum
oportet argumenta locis citatis facta aliquan­
tulum premere, et huic assertioni applicare.
Probatur ergo primo ratione satis effi­
caci : quoniam de ratione instrumenti est

IV T

•a

DE GRATIA EFFICACI.

Mio. moveri ab agonie principali motione effec­
se, et exaltetur baculus, qui utique lignum
tui proporliunata : sed voluntas creata est
est. Quibus verbis significatur, quod sicut
instrumentum Dei in ordine ad operationes,
baculus, virga, et serra moventur a nobis,
quas elicit : et prædictæ operationes sunt
ita et nos movemur a Deo : sed baculus,
quid physicum, dependentque a voluntate
virga et serra moventur a nobis effec­
non solum ut agente morali, sed etiam phy­
tive physice per impressionem alicujus
sico : ergo voluntas creata movetur physice
impulsus inferentis operationem, et effec­
a Deo ad operandum : ergo auxilium effi­
tum, ad quæ movemus : ergo nos move­
cax movet physice, et non tantum moralimur a Deo tanquam instrumenta ad eli­
ter. Hæc secunda consequentia patet ex
ciendas operationes nostras, quæ ut ex se
prima ; nam Deus movet voluntatem nos­
liquet, quid physicum sunt. Et hinc prae­
tram per auxilium efficax ipsi impressum,
cidit Scriptura occisionem gloriandi in
ut § 1 declaravimus : ergo si Deus movet
propriis operibus: quia licet quandoque lau­
dabilia, et meritoria sint ; primum tamen,
physice voluntatem, oportet etiam quod
et principale eorum principium est Deus ·,
auxilium illam physice moveat. Prima vero
consequentia legitime infertur ex praemis­
nos vero agimus tanquam instrumenta ab
sis. Major etiam est certa, ut inductive poeo mota, et applicata. Et sic intellexit prae­
D.Tho. test ostendi et tradit D. Thom. 3 part.
dictum testimonium D. Thom. ibidem : DTto·
quzst. 62, art. 4, ubi inquit : « Ponendo
α Hic, » inquit, α ponitur gloriantis increα quod Sacramentum est causa instrumenα patio, quia etiam est instrumentum, quod
« talis gratiæ, necesse est simul ponere,
« non potest operari nisi motu artificis. »
« quod in Sacramento sit quædam virtus
Et opusc. 20, de regimine Princip. lib. 3.
« instrumentalisad inducendum sacramen­
cap. 8, ubi ait : « Se habet virtus dominanti talem effectum ; et hæc quidem virtus
« tis ad Deum sicut virtus baculi ad perça­
« proportionalur instrumento. Unde comit tientem, et sicut virtus serræ ad artifi­
« paratur ad virtutem absolutam, et perce cem. Constat autem, quod virtus serræ,
fectam, sicut comparatur instrumentum
« vel securis in artificio nulla est, nisi
« ad agens principale. Instrumentum enim
α per artificem moventem, et dirigentem.
« non operatur, nisi in quantum est motum
« Ita etiam de virtute dominantis contingit,
<j ab agente principali. Et ideo virtus prinα quod nulla est sine Deo movente, et gue cipalis agentis habet permanens, et com« bernante. »
« pletum esse in natura ; virtus autem ins­
300. Probatur secundo eadem minor ex
eodem S. Doctore, qui illam frequentissime6'
et trumental is habet esse transiens ex uno
« in aliud, et incompletum : sicut et motus
asserit, et praecipue quxst. 3, de potentia,
« est actus imperfectus ab agente in paart. 7, in corp. ubi ait : « Nihil agit adesse
« tiens. » Et insuper probatur, quoniam
« nisi per virtutem Dei. Ipsum enim esse
agens inferius non attingit effectum agentis
« est communissimus effectus, primus, et
superioris, nisi moveatur ab ipso agente
i intimior omnibus aliis effectibus. Et ideo
motione effectui attingendo proportionata ;
« soli Deo convenit secundum naturam pronihil enim agit, si sibi relinquatur, ultra
« priam talis effectus. Unde etiam, ut disphæram suæ virtutis : sed instrumentum,
« citur in lib. de causis, intelligentia non
in quantum tale, est agens inferius, attin­
α dat esse, nisi prout est in ea virtus divina.
gens effectum causae superioris, et princi­
« Sic ergo Deus est causa omnis actionis,
palis, ut ex se liquet : ergo de ratione ins­
« prout quodlibet agens est. instrumentum
trumenti est moveri ab agente principali
« divinæ virtutis operantis. » Et lib. 3, con­
motione effectui attingendo proportionata.
tra gentes, cap. 89, inquit : « Deus non soVolunta- ^Iinor autem, praecipue quantum ad pri« lum dat rebus virtutem, sed etiam nulla
urncom mam Part£‘m>
esl difficultas, proba« res potest propria virtute agere, nisi agat
prari uitur primo ex sacra Scriptura; nam Isaiæ
« in virtute ipsius, ut supra ostensum est :
iDcntom 'θ' dicitur : .-Issur virga furoris mei, et ba« ergo homo non potest virtute voluntatis
adDcuin,culus ipse est : ad gentem fallacem mittam
a sibi data uti, nisi in quantum agit in vir­
ex Scrip-cum, et contra populum furoris mei mandabo
et tute Dei. Illud autem in cujus virtute
lâm?. l^1·
Postea· subditur : Xunquid gloriabi­
« agens agit, est causa non solum virtutis,
tur securis contra eum qui secat in ea ? aut
« sed etiam actus :quod in artifice apparet,
exaltabitur serra contra eum a quo trahitur?
« in cujus virtute agit instrumentum, etiam
Quomodo si elevetur virga contra elevantem
« quod ab hoc artifice propriam formam
non

r

•X' s
Hr ;·
■.

214

*

I

'»

;

DISK VII, DUB. V.
i non accipit, sed solum ab ipso applicatur
« adactum. » Et infra, cap. 91, ubi inquit :
« In quolibet agente esl duo considerare,
«scilicet rem ipsam quæ agit, et virtutem
«qua agit, sicut ignis calefacit per calo« reni. Virtus autem inferioris agentis de.1 pendet a virtute superioris agentis, in
j quantum superius agens dat virtutem
« ipsam inferiori agenti, per quam agit,
« vel conservat eam ; aut etiam applicat
« eam ad agendum, sicut artifex applicat
« instrumentum ad proprium effectum, cui
« tamen interdum formam non dat, per
- quam agit instrumentum, nec conservat,
«sed dat ei solum motum. Oportet igitur,
«quod actio inferioris agentis non solum
«sit ab eo per virtutem propriam, sed
«etiam per virtutem superiorum agen« tium. » Ex quo principio statim conclu­
dit : « Sicut igitur non est inconveniens,
«quod una actio producatur ex aliquo
« agente, et ejus virtute : ita non est in« conveniens, quod producatur idem effec« tus ab inferiori agente, et a Deo : ab utro« que immediate, licet alio, et alio modo. »
Et in eodem libro, cap. 147, inquit : « Sub
« Deo qui est primum intelligens, et volens,
« ordinantur omnes intellectus, et volun« tales, sicut instrumenta sub principali
« agente. » Quæ doctrina est satis commu­
nis inter S. Doctoris discipulos, eamque
(W jam pridem docuerat Capreolus Thomistarum princeps in 2, dist. 28, q. 1, art. 3
ad 12, his verbis : « Non solum juvat nos
« Deus ad bonum velle partialiter coeffi« ciendo, sed etiam quodam modo speciali,
faciendo ipsam voluntatem partialiter
concurrere, ita quod ipsa voluntas par« tialiter concausat applicata, et quasi ins« trumentaliter mota a Deo ad sic partia« liter concausandum. » Et Cajetanus 1
part, quæst. 45, art. 5, § Λ <7 Durandum,
tractans illam S. Doctoris propositionem,
Omnis causa secunda esl instrumentum
Dei, inquit : « Oportet omnem actionem
« creaturæ attingere ad effectum Dei,
« quia semper attingit ad esse, quod nulla
« causa dat, nisi in virtute primæ causae,
«uthic, et in 3, contra gentes, cap. 64 et
«65, ostenditur. »
Suadetur ultimo eadem minor ratione ex
“Jg· praedictis testimoniis desumpta, quia cum
idem effectus a duplici causa, superiori sci­
licet, et inferiori producitur, opus est, quod
in ipso reperiatur aliqua ratio superior,
quæ agenti superiori per se correspondent,

215

et virtutem propriam agentis inferioris ex­
cedat ; nam qualis est ordo agentium, talis
est ordo terminorum, seu finium qui agen­
tibus correspondent : atqui causa inferior
nequit attingere principaliter, et propria
virtute effectum proprium causae superio­
ris, et suam virtutem excedentem ; sed tan­
tum attingit illum instrumentaliter, et per
subord i nationem ad causam superiorem :
ergo cum ad quamlibet operationem ab
homine elicitam concurrant Deus, et homo
tanquam causa superior, et inferior ; se­
quitur, quod homo in qualibet operatione
se habeat ut instrumentum Dei.
Confirmatur; nam in qualibet operatione ConGrab homine elicita reperitur et existentia, et tnatur'
major actualitas excedens actualitatem prin­
cipii creati : sed homo nequit attingere has
formalitates virtute propria, sed tantum ut
instrumentum Dei, cui prædictæ formali­
tates tanquam causas principali correspon­
dent : ergo vel eas non attingit, quod est
absurdum ; vel in omni operatione se habet
ut instrumentum Dei : atqui prædictæ for­
malitates quid physicum sunt ; ergo homo
in qualibet operatione debet a Deo physice
moveri, tanquam instrumentum illius ; et
consequenter cum auxilium efficax sit id,
quo Deus movet, et applicat hominem ad
agendum, sequitur quod auxilium moveat
physice, et non præcise moraliter. Discur­
sus est legitimus, et.omnes fere ejus propo­
sitiones constant ex dictis disp. 5, dub. 5,ubi
illas ex professo probavimus.
301. Nec refert si respondeas, hoc argu- Evasio,
mentum cum sua confirmatione suadere
quidem quod omnis creatura sit in agendo
instrumentum Dei, et quod debeat ab illo
moveri ; minime vero, quod hæc motio de­
beat esse ejusdem rationis in omnibus
agentibus creatis. Immo contrarium inferri
videtur ; nam Deus movet unumquodque
juxta naturam suam. Unde cum homo
agens per liberum arbitrium sit agens mo­
rale, non debet præmoveri physice, sed
tantum moraliter, suasione videlicet, vel
inspiratione. Et hoc tantum evincunt testi­
monia Scripturæ, et D. Thom. supra re­
lata.
Hoc, inquam, non refert, sed facile ex Befdlidictis evertitur. Tum quia homo in quali- ,ur’
bet operatione, tametsi libera, et morali,
agit, et influit non solum ut agens morale,
sed etiam ut agens physicum, eo quod in
qualibet operatione reperitur non solum
libertas, et moralitas, sed etiam entitas,
l

1.·

216

‘

;;Λ

Hi ]

»

3

I

r. · :
♦

■

.

DE GRATIA EFFICACI.

exislontia, et actualitas, quæ quid physi­
cum sunt, ut ex se liquet : quinimo ipse
modus libertatis, et moralitatis non produ­
citur immediate, et per se ; sed fit mediate,
et per resultantiam ab entitate physica
operationis, ut ostendimus in tractatu de
bonitate, et malitia, disp. I, dub. 2, et in
tractatu de Virtutibus, disp. I, dub. 3. Ergo
homo in qualibet operatione libera subordinatur Deo non solum ut agenti moraliter
persuasionem, et inspirationem, sed etiam
ut moventi physice per rigorosam motio­
nem applicativam, et effectivam : atque
ideo auxilium efficax, quo homo movetur
a Deo ad libere agendum, movet, et appli­
cat hominem physice ad operandum. Tum
etiam, quia subordinate hominis ad Deum
tanquam ad causam principalem moventem
hominem in qualibet operatione ad agen­
dam instrumentaliter. non fundatur in
particulari hominis conditione, sed in ge­
nerali conditione agentis creati, quod ex
propria virtute nequit attingere effectum
proprium Dei, nempe existentiam, et ac- i
tualitatem operationis, et effectus, ut cons­
tat ex discursu supra facto : ergo prædicta
subordinate, cum generalis sit, fundat
exigentiam motionis divinæ, qua Deus mo­
veat generaliter omnem creaturam ad ope­
randum : atqui modus movendi moraliter i
non est communis omni creaturæ, sed tan­
tum convenit agenti libero ·, motio vero
physica quit omni agenti creato convenire :
ergo homo debet a Deo moveri non solum
moraliter, juxta suam peculiarem condi­
tionem, sed etiam physice, ob generalem
conditionem agentis creati. Et huc respicit
dirVus
d°clr*na Catechismi Romani part. 1, de
Koina- primo Symboli articulo, num. 22, ubi dici—
nns· tur : « Non solum Deus universa quæ sunt,
« providentia sua tuetur, atque administrat,
« verum etiam quæ moventur, et agunt
« aliquid, intima virtute ad motum, atque
«actionem impellit, ut quamvis secunda« rum causarum efficientiam non impediat,
« praeveniat tamen, cum ejus occultissima
« vis ad singula pertineat. » Hæc enim vis
qua Deus prævenit, et impellit universa,
quæ aliquid agunt, nequit esse moralis,
cum hæc præcise locum habeat in moraliter
agentibus : ergo debet esse aliquid altius,
et universalius morali motione : nequit
autem in alio consistere, quam in concursu,
sive auxilio efficaci movente physice tam
hominem, quam omnia alia agentia creata
ad operandum. Tum denique, quia motio

moralis non subordinat passum tamquam
instrumentum moventi moraliter, ut patet
cum diabolus, vel homo movet hominem
medio consilio, suasione, etc. nec enim di­
cimus, nec cum proprietate dicere possu­
mus, quod homo sic motus agat ut instru­
mentum diaboli, vel hominis suadentis, et
instigantis; sed ipse homo motus se habet
simpliciter, et moraliter tanquam causa .
principalis suae operationis : atqui testi­
monia Scripturæ, et D. Thom. et ratio su­
perius facta probant hominem in qualibet
operatione esse instrumentum Dei, et ad il­
lum comparari tanquam ad moventem ba­
culum, virgam, vel serram, in quibus datur
rigorosa subordinate ad principium extrinsecum movens : ergo motio moralis est
insufficiens ad salvandam veram subordinationem hominis ad Deum, tanquam ins­
trumenti ad causam principalem, quam
authoritates, et ratio supra positæ evincunt.
Atque ideo dicendum est, motionem quam
auxilium efficax importat, esse non praecise
moralem, vel metaphysicam, sed physicam,
et rigorosam.
302. Sed contra hanc doctrinam objiciesubjectn·
primo, quia Calvinus usus est authoritate
Scripturæ supra posita, cui nostri discursus
robur innititur, et in eodem sensu, quem
intendimus : constat autem Calvinum er­ ca­
vior
rasse in explicando modum, quo auxilium
efficax movet : ergo ut suspectus habendus
est praedictus discursus, et usus relati tes­
timonii. Major constat ex ipso Calvino in
libro de libero arbitrio contra Pelagium,
pag. 211, § Sed videte, ubi ait : Impios velut
serras esse in manu Dei, qux moveat, vertat,
dirigat eos quorsum vult, non ex Luthero est,
sed ex Spiritu sancto ; dicit enim Isaias de
Sennacherib : Nunquid gloriabitur serra con­
tra eum, a quo trahitur ? Et similia habet
lib. 2, Institut, cap. 3, § 9, fol. 95. Secundo,
nam contra rationem agentis liberi est mo­
veri instrumentaliter physice : ergo vel
homo non agit libere, quod est contra Fi­
dem. vel non movetur instrumentaliter
physice. Antecedens suadetur; nam de ra­
tione instrumenti physici est non moveri a
se, sed ab alio : atqui de ratione agentis
liberi est, quod positis omnibus requisitis
ex parte actus primi se moveat, et determiI net ad secundam : ergo contra rationem
agentis liberi est moveri instrumentaliter
I physice.
Respondetur ad primam objectionem Repu?
I negando majorem; quamvis enim Calvi-JjJJ*
nus

217

’W

DISP. VII, DUB. V.
I

1

)

i
I

rias utatur praedicto Scripturæ testimonio
ad asserendam intrinsecam, et physicam
eflicaciam auxilii, sive concursus prævii;
et in hoc nobiscum conveniat, et minime
erret (cum id satis aperte indicet prædictus
locus, præsertim adjuncta interpretatione
D. Thom. quam supra expendimus) erravit
tamen pessime contra doctrinam catholi­
cam, dum ex praedicto testimonio, et ex
efficacia intrinseca divini consursus prævii
collegit, hominem non agere libere, sed
necessitari a Deo tam ad mala opera, quam
ad bona. A quo errore toto ccelo distamus
Thomistæ; nam ita asserimus auxilium
esse ab intrinseco efficax, et nos physice
determinare ad agendum, utsimul dicamus
et salvemus, quod stante prædiclo auxilio
agimus libere, et possumus non agere ; et
quod ad opera mala, quatenus talia, non
præniovemur a Deo, sed a nobismelipsis,
tanquam a primo peccandi principio. Quam
differentiam inter Thomistas, et Calvinistas, inter hæresim, et veritatem, late de­
claravimus dub. præced. § 9, unde non
oportet in hoc amplius immorari. Addimus
tamen Calvinum in testimonio, quod nobis
objicitur, palam prosequi, et tueri doctri­
nam Lutheri circa efficaciam divinæ motio­
nis ad peccandum, ut ex ejus verbis evidenLetter. 1er constat. Quid autem Lutherus de præ­
dicta motione senserit, liquet ex ejus asser­
tionibus, art. 36, ubi inquit : « Quomodo
« potest homo sese ad bonum præparare,
« cum neque in potestate ejus sit vias suas
« malas facere : nam et mala opera in im■< piis operatur Deus, ut Proverb. 16, dici·.< tur : Omnia propter seipsum operatus
« est Dominus, etiam impium ad diem
« malum. Quis audeat negare, se etiam in
u malis operibus saepe coactum aliud facere,
« quam cogitaverit ?» In hoc ergo Lutheras, et Calvinus errarunt, quod asseruerunt,
auxilium efficax tollere libertatem, et indu­
cere necessitatem absolutam ; et multo
adhuc turpius in eo, quod dixerunt Deum
per concursum praevium efficacem necessitare homines ad peccandum. At non erra­
runt in asserendo necessitatem auxilii præ­
vii ex se efficacis, physice, et cum proprie­
tate moventis, ut docent Thomistæ cum
S. Augustino, qui id satis evidenter affirmat
in locis dubio praecedenti relatis, et aliis
quæ infra subjiciemus. Quomodo autem
auxilium ex se efficax, et physice movens
non laedat libertatem, constat ex dubio prae­
cedenti : neque id negant Authores, contra
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

quos nunc agimus, sed potius affirmant,
quod licet Denscommuniterloquendosolum
nos moveat per auxilia moraliter determi­
nantia ; nihilominus potest movere, et quan­
doque moveat per auxilia physice praedetcrrninanlia quin arbitrii libertas impedia­
tur. Exponere vero qualiter concursus Dei
prævius, et efficax ad entitatem operum ma­
lorum, minime attingat eorum malitiam,
non pertinet ad praesentem tractatum ; agi­
mus enim non de omni concursu Dei, sed
tantum de auxiliis divinæ gratiae, quæsolum
concurrunt ad opera honesta, et salutaria.
Nec illud difficultatem supra praesentem
assertionem addit, suppositis his quæ dixi­
mus in tract, de Volunt. Dei, disp. 10,
dub. 7.
303. Ad secundam objectionem respon- Respon­
detur distinguendo majorem : Est contra^^'
rationem agentis libere moveri instrumenta­
liter physice, excluso omni influxu per mo­
dum causæ principalis, negamus : et deinde
concessa minori, neganda est consequentia,
vel distinguendum est consequens sub eis­
dem terminis. Etenim licet quod ita agit
instrumentaliter, quod nullo modo princi­
paliter influat, nequeat esse causa libera
operationis, sed pure ab extrinsoco agatur ;
nihilominus optime cohæret, quod libere
agat qui ita movetur ad attingendum ins­
trumentaliter effectum secundum aliquas
rationes, ut tamen influat in ipsum secun­
dum suam substantiam, et speciem princi­
paliter, et per virtutem effectui ita accepto
adaequatam. Et ita accidit in praesenti ;
nam licet homo egeat motione physica Dei
ad producendum instrumentaliter existen­
tiam, et actualitatem operationis, et eandem
operationem ut existentia, et actualitate
vestitam ; habet nihilominus vel per natu­
ram, vel per auxilia gratiæ sufficientem
et adaequatam virtutem ad eliciendum
praedictam operationem secundum spe­
ciem, et substantiam consideratam, ut
disp. 5, dub. 5 explicuimus. Quod satis
est ut se libere moveat ad praedictam
operationem, quamvis semper agat sub
motione efficaci Dei ad existentiam, et
actualitatem actionis prærequisita. Hæc
enim dependentia non extrahit hominem a
ratione causæ principalis simpliciter dictae,
qualis apta est inesse creaturæ; nec ipsum
constituit in ratione instrumenti particu­
lariter dicti, sed est quaedam conditio uni­
versalis, et omni agenti creato conveniens.
Unde constat ad majoris probationem ; nam

218

DE GRATIA EFFICACI.

licet de ratione ejus, quod mere, et précise
est instrumentum, sit non moveri a se,
sed ab alio ; id tamen, quod simul est ins­
trumentum. et causa principalis sui effec­
tus secundum diversas rationes considerati,
ita movetur ab alio, quod etiam movetur a
se. Et similiter quamvis de ratione agentis
liberi sit moveri a se, minime tamen de
ratione liberi secundi, et creati est ita mo­
veri a se. quod non moveatur ab alio : sed
potius exposcit ita se agere, quod prius mo­
veatur, et agatur a primo libero, quod est
Deus. Quamobrem optime cohæret, quod
homo sit agens liberum, et simul Dei ins­
trumentum ; et quod simul moveatur a se,
et prius moveatur a Deo. Nec id vitare
possunt Authores contra quos agimus :
nam homo est principium liberum morale
se movens; et tamen ipsi dicunt, quod
movetur moraliter ab alio. Sicut ergo ipsi
componunt, quod homo moveatur morali­
ter a se, et moveatur moraliter a Deo : ita
nos asserimus, quod movetur physice a se,
et movetur physice ab alio. Et ratio est
eadem ulrobique, quia videlicet homo est
liberum secundum, quod ita movet se, ut
prius debeat a Deo primo movente moveri,
tam physice, quam moraliter. Sed nos su­
pra motionem moralem addimus motionem
physicam, et efficacem; quia homo est
agens non solum morale, sed etiam physi­
cum, et debet Deo secundum utramque ra­
tionem subordinari, salva tamen sub utra­
que motione, liberi arbitrii libertate.
Conar- 304. Quæ videtur expressa doctrina D.
Thom. sup. cap. 8, epist. ad Hom. lect. 3,
dentis ubi exponens illa verba :« Quicumque enim
trinæ. « spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei,
D.Tbo. e inquit : Primo considerandum est quo« modo aliqui aguntur a spiritu Dei. Et
« potest sic intelligi, quicumque spiritu
« Dei aguntur, id est reguntur, sicut a quo­
ti dam ductore, et directore : quod quidem
a in nobis facit Spiritus, scilicet in quan« tum illuminat nos interius, quid facere
a debeamus. Psalm. 142 : Spiritus tuus
« bonus deducet me. » Quam expositionem
continentem doctrinam de sola præmotione
morali, statim ipse dispellit, his verbis :
« Homo spiritualis non tantum instruitur
« a Spiritu sancto, quid agere debeat, sed
« etiam cor ejus a Spiritu sancto movetur :
« ideo plus intelligendum est in hoc, quod
« dicitur : Quicumque spiritu Dei aguntur.
« Illa enim agi dicuntur, quæ quodam su­
it period instinctu moventur. Unde de bru-

« tia dicimus, quod non agunt, sed aguntur,
« quia a natura moventur, et non ex pro« prio motu ad suas actiones agendas. Simi« liter homo spiritualis non quasi ex motu
« propriae voluntatis principaliter, sed ex
« instinctu Spiritus sancti inclinatur ad
α aliquid agendum, secundum illud Isaiæ
α 56 : Cum venerit quasi fluvius violentus,
* quem spiritus Dei cogit. Et Lucæ4, quod
α Christus agebatur a spiritu in desertum,
α Non tamen per hoc excluditur, quin viri
« spirituales per voluntatem, et liberum
« arbitrium operentur ; quia ipsum motum
α voluntatis, et liberi arbitrii Spiritus
« sanctus in eis causât, secundum illud ad
« Philipp. 2 : Deus est qui operatur in no<t bis velle, et perficere. » Quo nihil illus­
trius, et evidentius ad confirmandam doc­
trinam praecedentis discursus, et ad remo­
vendum oppositam objectionem, dici potuit.
Habuitque S. Doctor hanc interpretationem
ex D. August, in lib. de gestis Pelagii, cap. 3, D.Au.r.
ubi ponderans relata Apostoli verba, inquit :
a Proculdubio plus est agi, quam regi. Qui
« enim regitur, aliquid agit; qui vero agi« tur, agere aliquid ipse vix intelligitur.
« Tamen tantum præstat voluntatibus nosα tris gratia Salvatoris, ut non dubitet
α Apostolus dicere : Quotquot spiritu Dei
« aguntur, etc.» Et serm. 3, de verbis Apos­
toli post medium, occurrens objectioni
supra positae, ait : «Tu te vis agere ? A teα ipso vis agi ? Non qui spiritu suo aguntur,
« sed quotquot spiritu Dei aguntur, hi sunt
« filii Dei. Dicet mihi aliquis : Ergo agimur,
α non agimus. Respondeo, imo agis, et
« ageris : et tunc bene agis, si abeo agaris.»
Videantur alia utriusqueS. Doctoris tes­
timonia, quæ dedimus disp. 5, dub. 6,
§ 5, el in hac disp. dub. prxced. § 1 ei 2.
§ IV.
Expenditur aliud motivum pro precedent i
assertione.

305. Secundo probatur eadem conclusio, aiupw
quia Deum facere cum proprietate, ut facia-’5®^
mus est Deum non solum allicere, vel sua­
dere, vel inspirare, sed etiam nos effective,
et physice movere ad faciendum : sed Deus
facit cum proprietate, ut faciamus : ergo
Deus non solum allicit, suadet, et inspirat ;
sed etiam effective, et physice movet nos
ad faciendum : ergo auxilium efficax, quo
facit nos facere, importat non solam motio­
nem

DISP. VII, DUB. V.
I
I

I
i
i

I
1

j
I
i

nem moralem persuasionem, vel inspira­
tionem, sed etiam motionem physicam per
veram efficientiam, et impulsum. Hæc secumlaconsequentia recte infertur ex prima,
et ista ex praemissis. Major vero probatu r :
tum quia efficere alliciendo, suadendo, vel
inspirando, non est facere cum proprietate,
et absolute; sed est facere secundum quid,
et cum addito, nempe moraliter, et metaphysice : ergo Deum facere cum proprietate,
ut faciamus, non est solum allicere, vel
suadere, sed est physice, et effective nos
movere ad faciendum. Tum etiam, quia ob
hanc rationem, cum movemus cultellum ad
scindendum, vel instrumenta artis ad opera
artificiosa, dicimur proprie facere, ut illa
faciant; quia videlicet physice, et effective
ea movemus : econtra vero cum suademus,
vel rogamus alium hominem, ut faciat, non
dicimur absolute facere, ut faciat, sed so­
lum metaphysice; quia nimirum illum non
movemus physice, sed moraliter : rogamus
enim, aut consulimus, quod ipse faciat.
ùKhielMinor autem ostenditur, quia Ezech. 36,
dicitur : Spiritum meum ponam in medio
vestri, et faciam ut in præceptis meis ambuletis, et judicia mea custodiatis, et operemini.
Cowi- Et similiter Concilium Arausic. can. 9,
definit : Quoties bona agimus, Deus in nobis,
eoam, atque nobiscum, ut operemur operatur. Verba
autem sacræ Scripturæ, et Conciliorum intelligenda sunt cum proprietate, ubi non
apparet urgens motivum in contrarium :
ergo Deus facit cum proprietate, ut facia­
mus. Et in hoc sensu utilur prædicto ScripWbj. turæ testimonio D. August, contra Pelagianorum reliquias in libro de prædest. SS.
cap. 2, ubi ait : « Ideo hæc et nobis præci« piuntur, et dona Dei esse monstrantur,
< ut intelligatur, quod et nos ea facimus,
e et Deus faciat, utilia faciamus; sicut per
« Prophetam Ezechielem apertissime dicit :
o Quid enim apertius, quam ubi dicit : Ego
« faciam, ut faciatis ? Locum ipsum Scrip« turæ fratres charissimi, attendite, et vi« debitis Deum promittere facturum se,
« ut faciamus quæ jubet ut fiant. » Nec hic
oportet confutare duas Molinistarum res­
ponsiones, quibus confugiunt vel ad con­
cursum simultaneum, vel ad gratiam effica­
cem ex præscientia; et quia istas evasiones
praeclusimus disp. 5, dub. 6, § 2, et quia
modo supponimus auxilium efficax, quo
Deus facit ut faciamus, esse prævium, atque
ascientia media independens, ut constat ex
dictis duobus dubiis præcedentibus, et ad­

219

mittunt Authores contra quos in præsenti
potissimum agimus.
306. Sed hl respondent negando majo- Effo­
rem, quia ut Deus dicatur proprie, et abso- 8iumlute facere, ut faciamus, sufficit quod nos
præmoveat efficaciter ad faciendum ; sive
hæc efficacia sit physica, sive moralis. Et
quia ad salvandum ea, quæ Concilia, et
Patres in hoc puncto contra Pelagianos
diffiniunt, sufficit quod homo nequeat ope­
rari absque auxilio Dei efficaciter proprie
præmoventis, superfluum existimant, quod
Deus nos in qualibet operatione physice
præmoveat. Licet enim fateantur præmotionem physicam posse cum nostra liber­
tate componi, eam tamen dicunt communi­
ter non conferri, quia motio moralis suffi­
cit, et Deus, et natura nec in necessariis
deficiunt, nec insuperffuis redundant. Præsertim cum homo in operationibus liberis
se habeat ut agens morale, cui satis est
efficaciter moraliter præmoveri.
Hæc tamen responsio nequit sustineri ;pricinnam in primis, si semel præmotio physica dltar*
non præjudicat libertati, neutiquam ut su­
perflua ad actus liberos reputanda est ; su­
perfluum quippe non debet existimari,
quod perfecte subjicit creaturam Deo. Cum
ergo Deus habeat supra illam omne verum
dominium excogitabile, et ipsa habeat ad
Deum omnem subjectionem possibilem,
minime superfluit motio, quæ tam morali­
ter, quam physice subordinat creaturam
Deo ut primo principio moventi tam phy­
sice, quam moraliter. Deinde falsum est,
quod ad satisfaciendum intentioni Conci­
liorum, et Patrum sufficiat motio moralis:
nam Concilia, et Patres eam motionem
contra Pelagium diffinierant, quam ille ne­
gabat : at ipse non negavit motionem mo­
ralem consistentem tam in sanctis cogita­
tionibus, et affectibus : ergo Concilia, et
Patres non intendunt hanc præcise mo­
tionem, sed aliam eflicaciorem, qua phy­
sice, et rigorose moveantur ad operandum.
Minor constat ex dictis disp. 1, cap. 6, num.7,
et modo breviter ostenditur ex verbis Pelagii apud D. Augustinum lib. de gratia
Christi, cap. 10, ubi sic loquitur ille hæreticus : « Operatur in nobis Deus velle, quod
« bonum est, velle quod sanctum est ; dum
« nos terrenis cupiditatibus deditos, et mu­
et torum more animalium tantummodo
« præsentia diligentes, futuræ gloriæ ma­
tt gnitudine, et præmiorum solicitatione
a succendit ; dum revelatione sapientiae

DE GRATIA EFFICACI.

« in Dei desiderium stupentem suscitat
* voluntatem ; dum nobis, quod tu alibi
« negare non audes, suadet quod bo­
te num est. » Quibus verbis concedit Pela­
gius gratiam quæ moraliter moveat non
solum extrinsece per praedicationem legis,
sed etiam interius per revelationem sapien­
tia?, et affectum indeliberatum : et nihilox».Ang. minus id non probat Augustinus, sed monet
cap. 2-1, fateri, quod Deus interna, atque
occulta, mirabili, ac infallibili potestate ope­
ratur in cordibus hominum non solum veras
revelationes, sed etiam bonas voluntates.
Videantur quæ diximus disp. 5, dub. 4, § 1,
ubi aliquas evasiones quæ huic motivo
possent adhiberi, praeclusimus.
liupng- au/.
307. Au
Ad næc,
hæc, mono
motio moralis per
persuasiosuasioaropihK. nem’ ve^ inspirationem, vel quovis alio
modo, quod ad genus moris spectet, non
sufficit, ut Deus dicatur cum proprietate
facere opera nostra ; atqui necessario ad­
mittenda est motio Dei, qua faciat cum pro­
prietate nos facere, ut constat ex testimo­
niis supra relatis, et hæc Adversariorum
responsio admittit : ergo præter omnem
motionem moralem admittenda est alia rigorosior motio, quæ nequit non esse phy­
sica. Major suadetur ; nam Diabolus movet
nos ad peccandum suadendo, alliciendo,
instigando, et omni modo morali excogitabili, ut ex ejus summa malitia, et indus­
tria conjici debet ; et nihilominus Diabolus
non facit cum proprietate actus nostros
peccaminosos, vel quod peccemus : ergo
motio moralis est insufficiens, ut ita mo­
vens dicatur cum proprietate facere, ut faD.Tbo. ciamus. Qui discursus sumitur ex D. Thom.
quxst. 3, de malo, art. 3, ubi inquirit :
« Utrum diabolus sit causa peccati ? » Et
respondet : « Dicendum, quod causa aliquid
a movens multipliciter dicitur ; quando« que enim dicitur causa id quod est perfi« ciens : et hæc proprie, et vere causa dici« tur , quia causa est ad quam sequitur
« effectus. Ad actionem autem perficientis
« statim sequitur effectus, non autem ad
«actionem disponentis, vel consulentis,
« vel imperantis. Suasio enim non cogit in« victum, ut August, dicit in lib. 83 qq.
« quæst. 4. Sic ergo dicendum est, quod
« diabolus humani peccati causa esse potest
« per modum disponentis, vel persuadentis
■ interius, vel exterius ; aut etiam per
« modum praecipientis, ut apparet in his
« qui se manifeste diabolo subdiderunt : sed
« per modum perficientis causa esse non

« potest. » Quod late probat, quia sicut dia­
bolus non producit voluntatem creatam,
ita nequit efficere ejus operationes. Econtra
vera concludit,Deum esse causam perficien­
tem, sive efficientem nostrarum operatio­
num, quia non tantum alliciendo (quod
etiam facit diabolus) sed vere efficiendo nos
movet ad operandum. Sic ergo, inquit, mo­
tus voluntatis directe procedit a voluntate,
et a Deo, qui est voluntatis causa : qui solus
in voluntatem inclinare potest in quodcumque voluerit.
Explicatur hoc amplius ex doctrina eius- Maior
\____ K_: T>______ ______________ COiiiBladem Angelici Præceptoris : nam loco pro­■ lio.
xime citato, et 1 part, quxst. 105, art. 4,
et qwest. 106, art. 2, et qwest. HI, art 2,
et in 1, 2, qwest. 9, art. 6, et quxst. 28, D.Tto.
art. 3, et in aliis innumeris locis expressis­
sime docet, Deum habere specialem mo­
dum movendi, et inclinandi voluntatem
nostram, qui omni alteri agenti creato re­
pugnat : atqui motio moralis, quæ fit alli­
ciendo, suadendo, consiliando, etc. potest
convenire agenti creato, ut patet in diabolo,
qui nos ita movet ad peccandum, et in sanc­
tis Angelis,qui nos excitant, ut bene opere­
mur : ergo praeter motionem moralem at­
tribuenda est Deo alia specialior, et efficacior motio, qua voluntatem nostram
præmoveat ad operandum. Et urgetur ;
nam motio moralis attingit immediate po­
tentiam cognoscitivam media propositione
objecti allicientis et trahentis ; et hac ra­
tione est quodammodo exterior respectu
voluntatis : atqui D. Thom, locis citatis
asserit Deum ob speciale dominium, et in­
fluxum, quæ supra nostram voluntatem
habet, movere ipsam immediate in seipsa,
et non per motionem ext rinsecam objecti
allicientis: ergo Deus immutat voluntatem
nostram præmotione physica, hoc est, vera,
et effectiva, et condistincta a motione pure
morali. Minor liquet ex sola lectione loco­
rum, quæ citavimus ; nam illa quæst. 3,
de malo, art. 3, in respons. ad 14, in­
quit : « Deus est author nostrorum bono- Idem.
« rum operum, et sicut exterius persua« dens » (utique non tantum verbis extrin­
secus sonantibus, sed interna inspiratione)
« et sicut interius movens. Diabolus autem
« non est causa peccati, nisi sicut exterius
« persuadens. » Et ad 15, ait : α Angelus
« bonus reducit hominem in Deum, non
« quidem directe movendo voluntatem, sed
« per modum persuadentis.»Et 1 part.quæst.
106, art. 2, inquit : « Angelus inclinare
potest

DISP. VII, DUB. V.
» potent ad amorem creaturæ, vel Dei per
« modum suadentis. Ex parte vero ipsius
a potentiæ voluntas nullo modo potest mo·
« veri nisi a Deo. Operatio enim voluntatis
« est inclinatio quædam volentis in voliB tum : hanc autem inclinationem solus
« ille immutare potest, qui virtutem vov lendi creaturae contulit. » Idem repetit
aliis locis supra citatis, in quibus omni du­
bio procul attribuit Deo specialem modum
immutandi voluntatem in seipsa.etex parte
potenti® distinctum ab omni motione mo­
rali, quæ fit medio objecto, et quæ diabolo,
et sanctis Angelis potest convenire.
A!utn· 308. Nec satisfacit si respondeas, quod
' ? licet Deus, et Angeli queant movere volun­
tatem creatam motione morali : nihilomi­
nus movent modo longe diverso : nam
Deus producit immediate, et physice mo­
tionem moralem, a qua voluntas imme­
diate excitatur, nempe cognitionem, sive
repræsentationem objecti ; efficit enim spe­
cies,lumen intellectivum, et intellectionem :
quorum neutrum attingit Angelus e ffiective.
Unde satis eminet motio moralis Dei a
motione morali Angeli : et sufficienter sal­
vatur, quod Deus habeat specialem modum
immutandi voluntatem creatam, ut D.Thom.
intendit.
Etfelli· Hoc, inquam, non satisfacit, sed facile
confutatur. Tum quia tota illa differentia,
quam hæc responsio assignat, est praesupposita, et materialis ad modum proprium,
et proximum immutandi \’oluntatem ; quia
movens per suasionem, vel propositionem
objecti non aliter movet, quam ipsum ob­
jectum, medio quo movet : atque ideo quod
lumen, et species producantur, vel non
producantur, nihil interest ad modum mo­
vendi mediante objecto : atqui motio moralisinclinans voluntatem creatam, formaliler, et in esse talis considerata, communis
est ex genere suo Deo, et Angel is ; siquidem
tam Deus, quam Angeli ut sic moventes
non explicant majorem efficaciam supra
voluntatem, quam objectum ipsum, per
quod movent : ergo nisi Deus moveat etiam
physice,habent eumdem formaliter modum
movendi, licet præsuppositive, et materia­
liter differant : et consequenter non salva­
tur, quod Deus habeat specialem modum
immutandi voluntatem creatam in seipsa,
et ex parle potentiæ. ut asserit D. Thomas.
Tum etiam, quia ul tradit idem S. Doctor 1
part. q. 5, art. 3 : Sicut, intellectus movetur
ab objecto, et ab eo qui dedit virtutem intelli-

221

(jendi : ita voluntas movetur ab objecto, quod D.Tho.
est bonum, et ab eo qui causât vù tutem vo­
lendi. Atqui intellectus noster movetur a
Deo motione physica ; siquidem intellectas
est ex se potentia naturalis, et necessaria ;
et non movetur suasionibns, sed vera, et
effectiva causalilate : ergo D. Thom. cum
asserit voluntatem a Deo moveri, non in­
tendit solam motionem moralem, quan­
tumvis perfectam, et excedentem saltem
præsuppositive motionem causarum creata­
rum, sed veram motionem physicam. Tum
praeterea, quia Deus non minus perfecte,
et efficaciter movet ad actus bonos, quam ad
entitatem materialem actus peccaminosi.ut
videtur ex se manifestum : atqui Deus mo­
vet efficaciter ad entitatem actus peccaminosi, ut Authores contra quos agimus,
communiter docent ; et non movet nisi
physice (repugnat enim Deo moraliter con­
currere ad materiale peccati, ut puta præcipere, consiliari, suadere, vel allicere, ut
producamus entitatem mendacii :) et in hac
physica motione ad materiale peccati emi­
net Deus supra omnem creaturam moven­
tem ad actus vel bonos, vel malos : ergo
etiam debet habere eundem influxum phy­
sicum ad actus bonos, et explicare in modo
physice movendi suam eminentiam supra
omnem modum, quo creaturæ excitant vo­
luntatem adoperandum. Tum denique,quia
D. Thom. loco citato aperte distinguit du­
plicem motionem voluntatis, aliam objec­
tivant, et moralem ; aliam vero subjecti­
vam, et physicam ; nihil enim aliud inten­
dit illis verbis : Voluntas movetur ab objecto,
quod est bonum;et ab eo, qui causât virtutem
volendi. Atqui in fine corporis concludit :
Utroque modo proprium est Dei movere vo- Weni.
luntatem, sed maxime secundo modo, interius
eam inclinando. Ergo Deus utroque modo
movet voluntatem, nempe moraliter, sive
ex parte objecti allicientis ; et etiam phy­
sice, sive ex parte subjecti, quod interius
inclinat : et hoc posterius est maxime pro­
prium Dei, et nulli creaturæ conveniens.
309. Nec tandem refert, si cum Adversa- utiim
riis dicas, Deum etiam movere physice vo- r^£n*
luntatem creatam, non quia auxilium phy­
sice præmovens ipsi adjiciat, sed quia dedit
illi in prima sui productione inclinationem
ad bonum ; cui dum adjungit auxilium
moraliter movens, dicitur utroque modo
movere, et moraliter, et physice : atque
ideo habet in movendo x'oluntatem creatam
specialem modum, et eminentiam, quæ ne-

222

f·

> i

DE GRATIA EFFICACI.

queunt convenire creaturæ. Fundaturque
hæc responsio in testimonio supra citato
Ti.Tte. D. Thomæ ; nam inquit : « Sicut intellec« tus movetur ab objecto, et ab eo qui dedit
«virtutem intelligendi ; ita voluntas mo« vetur ab objecto, quod est bonum, et ab
« eo qui causal virtutem volendi. Et infra:
« Similiter autem et virtus volendi a solo
« Deo causatur. » Et hinc concludit, quod
Deus moveat voluntatem non solum mora­
liter, sive ex parte objecti, sed etiam phy­
sice, sive ex parte potentiae.
ojofau Hoc,inquam,non diluit vim praecedentis
10r’ discursus ·, quoniam nequit admitti, quod
Deus moveat physice voluntatem , quin
concedere opus sit, quod ipse adjiciat de
novo auxilium physice movens : sed Deum
produxisse voluntatem, non addit de novo
auxilium physice movens, ut Adversarii
dicunt : ergo vel concedere debent, quod
Deus non moveat voluntatem physice, et ex
parte subjecti ; sed solum moraliter, et ex
parte objecti : quod est manifeste contra
D. Thom. et rationem supra factam ; vel
concedere tenentur, quod quando voluntas
agit, Deus illi adjicit novum auxilium phy­
sice movens, quo ipsam ad agendum phy­
sice inclinat, et impellit. Major suadetur
generali ratione, qua omnes assertores au­
xilii efficacis intrinseci utuntur ad evin­
cendam ejus necessitatem, quæ potest sic
formari, et præsenti difficultati applicari :
quoniam voluntatem de novo moveri phy­
sice a Deo ad agendum, est quædam deter­
minatio nova, et realis , quæ nequit in
rerum natura constitui absque mutatione
alicujus extremi, vel moventis, vel moli :
atqui hæc denominatio non consurgit ex
mutatione physica Dei, ut ex se liquet: ergo
resultat ex mutatione physica voluntatis.
Nequit autem voluntas mutari physice
absque receptione alicujus intrinseci eam
physice moventis : entitas quippe, sive in­
clinatio, quam a Deo in prima productione
recepit, nisi ei aliquid adjiciatur, invariata
persistit, et novam mutationem non pati­
tur : ergo nequii admitti, quod Deus mo­
veat physice voluntatem, et quod ipsi non
adjiciat de novo aliquod auxilium physice
movens.
Nec valet recursus ad motionem mora­
lem ; tum quia hæc nequit denominare,
nisi juxta conditionem suam ; atque ideo
non denominat voluntatem motam phy­
sice, sed moraliter. Tum quia lotum genus
morale fundatur supra genus physicum :

ergo prius voluntas debet determinari phy­
sice mota, quam mora liter mota : et conse­
quenter motio, et denominatio physica prae­
venit motionem, et denominationem mo­
ralem , et non valet ab illa primitus
provenire. Et oppositum non insinuat D.
Thom. quia ejus intentio non sistit praecise
ineo, quod Deus produxerit voluntatem,
et ei communicaverit primum esse; sed
potius ex hoc principio per se noto procedit
ad concludendum, quod Deus actu, et ex
parte potentiae moveat voluntatem, ut agat,
ut ex sola lectione textus apparebit : cons­
tat autem quod Deus causalitate, et influxu
physicis,et rigorosis produxit voluntatem :
ergo vel discursus D. Thom. cum æquivocatione procedit, quod est absurdum ; vel
convincit quod Deus movet voluntatem ad
agendum, non solum moraliter, sed etiam
physice, et rigorose.
310. Confirmantur haec omnia detegendo urgens
inconsequentiam Adversariorum in hac 2"
parte ; quia omnia fere argumenta, quibus
ipsi, et nos cum D. Augustino, et D.Thoma
probamus necessitatem auxilii ex se effica­
cis, distincti ab auxiliis sufficientibus, vel
nihil probant, vel evincunt necessitatem
auxilii physice moventis, et prædeteterminantis voluntatem ; ergo cum primum do­
ceant, perperam, et inconsequenter negant
secundum. Antecedens ostenditur appli­
cando illa argumenta ad præsentemdifficultatem. Primo : Idfeo Deus movet, et applicat
efficaciter voluntatem ad agendum, quia
voluntas non est primum movens, et deter­
minans : atqui voluntas non est primum
movens, et determinans physice ; siquidem
hoc est proprium primæ causæ : ergo Deus
movet, et applicat physice voluntatem ad
operandum. Vel sub alia forma : Si Deus
non moveret, et applicaret voluntatem ad
agendum, voluntas esset primum movens,
et primum se determinans ; quod est absur­
dum : ergo si Deus non movet, et applicat
efficaciter physice voluntatem , voluntas
erit primum se movens physice, et primum
se determinans physice ; quod non mino­
rem praesefert absurditatem. Videantur quæ
diximus disp. 5, dub. G, §4.
Secundo : Ideo Deus debet præmovere
voluntatem, quia voluntas movetur per
operationem a se elicitam ; et omne quod
movetur, ab alio movetur : sed voluntas
movetur physice recipiendo in se volitionem : ergo debet a Deo physice præmoveri.
Vel sub alia forma : Quamvis voluntas mo­
veatur

DISP VII, DUB. V.
veatur physice per volitionem, non indiget
physice præmoveri : ergo licet moveatur
realiter, non exposcit præmoveri realiter;
consequens nequeunt admittere Adversarii:
ergo neque antecedens. Recolantur quæ
loco citato, § 3, diximus.
Tertio: Si Deus, supposita collatione
auxiliorum sufficientium, non præmoveret
voluntatem ad operandum, discretio actua­
lis consentientis a non consentiente non
revocaretur in gratiam, sed in liberum ar­
bitrium ; quod est absurdum : ergo si Deus,
suppositis auxiliis sufficientibus, non præmovet physice voluntatem, discretio actua­
lis, et physica reperta inter consentientem,
et non consentientem minime revocabitur
in Deum, vel in gratiam, tanquam in prin­
cipia physica illius prædicati realis, quod
nullatenus potest admitti. Vel sub alia
forma : Quamvis Deus non præmoveat phy­
sice ad agendum, discretio actualis, et phy­
sica sufficienter revocatur in gratiam : ergo
quamvis Deus absolute non præmoveat effi­
caciter, discretio actualis sufficienter revo­
cabitur in Deum, et in gratiam. Videantur
dicta loco cit. § 4 et disp. præced. dub. 1,
§4.
Quarto: Ideo Deus prædeterminat volun­
tatem, quia non minus continet, et deter­
minat illam, quam ipsa se : sed voluntas se
determinat physice : ergo determinatur
physice a Deo. Vel sub alia forma : Licet
voluntas se physice determinet, non praedeterminatur physice a Deo : ergo quamvis
se determinet, non debet a Deo praede ter­
minari ; quod tamen nequeunt nostri Ad­
versarii concedere. Videantur dicta dub.
prxced. § 3.
Quinto: Ideo Deus prædeterminat volun­
tatem, quia habet supremum dominium
supra illam : sed Deus habet supremum
dominium supra voluntatem, non solum ut
haec est agens morale, sed etiam ut est
agens physicum : ergo debet eam physice
præmovere. Vel sub alia forma: Supremum
Dei dominium in voluntatem creatam, ut
hæc est agens physicum, non exposcit,quod
eam physice prædeterminet : ergo supre­
mum Dei dominium in illam, ut est agens
morale, non postulat, quod eam præmo­
veat moraliter. Videantur dicta loco pro­
xime citato, § 4. Denique, ut prolixitatem
vitemus, omnia argumenta quæ quatuor
dubiis praecedentibus in favorem auxilii ex
se efficacis expendimus,si recte perpendan­
tur, et eorum vis penetretur, probant ne­

223

cessitatem auxilii non solum moraliter, sed
etiam physice præmoventis. Quod eviden­
tius constabit ex immediate dicendis.

§ V.
Roboratur amplius eadem conclusio.
311. Tertio probatur communis Thomistarum assertio ; quoniam de ratione
auxilii ab intrinseco efficacis est connecti
infallibiliter, et necessario necessitate con­
sequentiae cum actu ad quem datur : sed
auxilium praecise moraliter movens non
connectitur infallibiliter, et necessario ne­
cessitate consequentiae cum actu, ad quem
datur : ergo auxilium ab intrinseco efficax
non movet praecise moraliter : ergo movet
physice. Secunda consequentia patet ex
prima, et hæc legitime infertur ex prae­
missis. Major autem satis constat ex dictis
dubiis praecedentibus , et admittitur ab
Authoribus contra quos specialiter agimus,
et nunc breviter suadetur; quia si auxilium
efficax non importaret connexionem infal­
libilem. et necessariam cum actu ad quem
datur, fieri posset, quod stante auxilio non
sequeretur effectus : sed eo ipso, quod ef­
fectus non sequatur, auxilium non est ab
intrinseco efficax ; sed frustratur, et relin­
quitur in statu sufficientis : ergo de ratione
auxilii ab intrinseco efficacis est connecti
infallibiliter, et necessario necessitate con­
sequentia?, cum actu ad quem datur. Minor
etiam ostenditur ; nam auxilium praecise
moraliter movens consistit in sancta cogi­
tatione, illustratione, aut etiam indeliberata voluntatis affectione; sed optime co­
haeret, quod homo excitetur sanctis cogita­
tionibus, illustrationibus, et affectionibus
indeliberatis ; et quod nihilominus dis­
sentiat : tum quia experientia testante,
multoties hujusmodi motus sunt in nolenti­
bus, et actu dissentientibus: tum quia prae­
dicti motus nullum praedicatum habent,
per quod infallibiliter, et necessario connectantur cum consensu : ergo auxilium
praecise moraliter movens non connectitur
infallibiliter, et necessario necessitate con­
sequentiae cum actu, ad quem datur.
Explicatur amplius vis hujus argumenti:
nam ideo Deus in causis liberis non praemotis efficaciter, vel sub conditione effica­
citer praemovendis nequit certo praevidere
actus liberos absolute, vel conditionate fu­
turos, quia causa libera est de se indifferens

ad

Tertia
ral10·

Confir"d

DE GRATIA EFFICACI.

♦ -V

■

■?'

i

■

ad utramque partem,et aliundenihil habet,
per quod absolute, vel condiiionate connectatur infallibiliter, et necessario necessitate
consequentias, potius v. g. cum consensu,
quam cum dissensu, ut communiter docent
Thomiste, et alii Theologi contra Molinam,
et patronos scientiæ mediæ: atqui auxilium
moraliter precise movens non connectitur
infallibiliter, et necessario necessitate con­
sequentia» cum consensu ; sed optime co­
haeret, quod quis moraliter applicetur, et
nihilominus dissentiat : econtra vero auxi­
lium physice movens importat praedictam
infallibilem connexionem, eo quod est realis applicatio, et reductio potentiæ ab actu
primo ad secundum, et implicat potentiam
reduci ad actum secundum, et non agere :
ergo auxilium ex se efficax non movet pre­
cise moraliter, sed movet physice. Patet
consequentia.quia unum ex precipuis motivis asserendi auxilium ab intrinseco efficax
est, ut salvetur omnimoda certitudo divinæ
præscientiæ circa nostros actus liberos.
Adversa312. Huic argumento, et confirmationi
ocear™ respondent Adversarii, quod licet auxilium
moraliter movens non habeat ex genere
suo illam connexionem cum consensu,
quam intendimus ; nihilominus Deus infi­
nita sapientia sua cognoscit intra latitu­
dinem omnipotentiæ plura auxilia mora­
lia ita attemperata variis hominum condi­
tionibus, et dispositionibus, ut certus sit,
et omnino firmiter queat sibi promittere,
quod si per illa vocaverit hominem, infal­
libiliter sequatur consensus : idquecognoscit non per scientiam mediam, ut Molinistæ dicunt, sed per scientiam simplicis
intelligentiæ. Unde cum postea in tempore
praedicta auxilia impertitur, infallibiliter,
et necessario necessitate consequentiæ asse­
quitur effectum præintentum.
Eveni- Sed contra est ; nam hæc doctrina, qua
,ηΓ· utitur M. Joannes Gonzalez infra referen­
dus, vel relabitur in principia scientiæ
mediæ, quam summopere cum reteris
Thomistis precavere satagit, vel minime
evacuat robur argumenti : nam Deus ne­
quit certo prævidere consensum futurum,
nisi vel ex divina scientia supponat futuritionem objectivam consensus, et huic
suppositioni innitatur ; et sic est reipsa
scientia media : vel fundatur in decreto
præsenti, et inferente aliquod auxilium vel
condiiionate, vel absolute futurum, quod
sit terminus ipsius decreti, et consensum
nostrum infallibiliter inducat, ut satis li­

quet ex dictis dubio 3 et 1, atqui auxilia
moralia non inferunt ex se antecedenter,
et infallibiliter nostrum consensum ; siqui­
dem nullum praedicatum habent incompossibile cum dissensu : ergo vel Deus ac­
tus liberos futuros cognoscit per scientiam
mediam, quod nemo Thomistarum conce­
det ; vel ut eos cognoscat, requiritur auxi­
lium physice movens, absolute, vel conditionate futurum, quod intendimus. Et
urgetur hoc : nam ideo Deus nequit certo
previdere consensum futurum in voluntate
preventa omnibus auxiliis sufficientibus,
et non premota auxilio ex se efficaci, vel
in decreto praparante auxilia precise suf­
ficientia, et non efficacia ; quia voluntas ut
preventa omnibus auxiliis sufficientibus,
et destituta auxilio ex se efficaci, conjungi
potest cum dissensu ; nullum enim prædicatum habet, quo dissensum infallibiliter
excludat: atqui voluntas preventa omnibus
auxiliis moraliter precise moventibus, si
careat auxilio physice applicante, conjungi
potest cum dissensu ; siquidem auxilia mo­
raliter precise moventia non habent prædicatum incompossible cum dissensu : op­
time quippe cohaeret, quod quis vocetur,
illuminetur, et inspiretur; et nihilominus
cum his illustrationibus, vel affectibus dis­
sensum conjungat : ergo in voluntate mo­
raliter precise premota nequit Deus certo,
et infallibiliter prævidere consensum.
313. Confirmatur primo, quiasiauxilium loipo?morale, utputa inspiratio .1, infert infalli-aDipiiu5.
biliter consensum, vel id habet ratione
speciei,vel ratione magnæ intensionis intra
eandem speciem ? Primum nequeunt do­
cere Adversarii, quia palam fatentur, ean­
dem specie inspirationem esse efficacem in
uno, et inefficacem in alio ; immo in eodem
subjecto esse efficacem in una occasione, et
inefficacem in alia : quod vel si ipsi nega­
rent, ipsa experientia satis evincit ; id au­
tem , quod secundum speciem est efficax,
semper, et ubilibet habet efficaciam. Secun­
dum etiam dici non valet :tum quia si semel
illa inspiratio ex specie sua non vincit in­
fallibiliter resistentiam voluntatis create,
nequit ratione majoris intentionis impor­
tare infallibiliter victoriam, sed ad sum­
mum poterit illam magis, ut sic dicamus,
assecurare, nunquam tamen infallibiliter,
quia semper poterit voluntas creata dissen­
tire potentia consequenti, et in sensu com­
posito, licet cum majori difficultate. Tum
etiam, quia ut experientia suadet, homo
quandoque

DISP. VH, DUB. V.
quandoque resistit inspirationibus magis
intensis, et quandoque consentit inspira­
tionibus minus intensis : unde maximi, et
obdurati peccatores, ut Pharao, -ludas, et
alii maximis illustrationibus, tam exterio­
ribus, quam interioribus resistunt ; justi
vero vel leviter tacti divinae illuminationi
obsecundant : ergo quod consensus, vel dis­
sensus sequatur ad auxilium moraliter mo­
vens, non provenit praecise ex magna ejus
intensione intra eandem speciem. Tum de­
nique, nam quia suggestiones diaboli, qui­
bus hominem moraliter movet, non extor­
quent infallibiliter ex specie sua nostrum
consensum, quantumvis intendantur, non
extorquent certo, et infallibiliter consen­
sum, sed fieri optime potest, quod simul
cum tentatione gravissime incitante ad
consensum detur actualis dissensus, et re­
sistentia, saltem per gratiam Dei : ergo si
semel auxilia moralia, quæ Deus impertit,
ut consentiamus, non afferunt infallibiliter
ex specie sua nostrum consensum, nec il­
lum inferent infallibiliter ratione intensio­
nis ; sed fieri poterit, quod inspirationi
interiori valde intjensæ ex malitia volunta­
tis actu resistamus.
Mijor Confirmatur secundo, quia si semel fieri
potest, ut eadem inspiratio tam quoad speeiesio. ciem, quam quoad intensionem in uno sit
efficax, et in alio sit inefficax, ut praecedens
confirmatio satis evincit, et Adversarii ea
convicti concedunt ; inquirimus ab eis,
utrum aliquid intrinsecum ei superadden­
dum sit, ut reddatur efficax, vel non? Si
dicatur hoc ultimum : ergo gratia efficax, et
inefficax non distinguuntur penes aliquid in­
trinsecum, sed tota efficacia vel erit deno­
minatio sumpta ex præscientia, quod supra
dub. 3 exclusimus, vel erit distinctio sumpta
ab effectu , quod dub. 1 rejecimus. Et sic
urgentur, et compelluntur Adversarii S.
Augustinum, et D. Thomam deserere, et
Molinistis subscribere : quo nihil amarius
objici illis potest. Si autem eligant primum:
ergo in illo intrinseco consistit efficacia di­
vinæ motionis, non vero in motibus inte­
rioribus, ut præcise moraliter inclinanti­
bus. Nequit autem explicari, quid sit illud
intrinsecum, et latens auxiliis moralibus
superadditum, nisi aliquis impulsus divi­
nus physice, et causaliter voluntatem nos­
tram cum præintenta operatione conjun­
gens ; nam quidquid non movet physice,
movet tantum moraliter, atque ad auxilia
moralia reducitur, de quo proinde eaedem

225

difficultates procedunt. Necessario igitur
concedendum est, auxilium ex se efficax
movere non præcise moraliter,sed physice,
et vere causaliter.
311. Nec vis harum impugnationum di- Fundjluitur per id, quod addit prædicta responsio, nempe hanc efficaciam auxiliorum
.
moralium fundari in varia eorum attem- ,ru'
peralione ad homines, quos movent ; et
hinc provenire, quod cum eodem auxilio
quoad substantiam moraliter movente unus
homo consentiat, altero dissentiente. Hoc.
inquam, minime satisfacit, sed refellitur
eisdem motivis, quibus dub. 2 impugna­
vimus Vasquium eodem fere modo discur­
rentem (quem etiam ob hanc procedendi
similitudinem quidam non immerito re­
censent inter patronos gratiæ moraliter
præmoventis ab intrinseco efficacis). Re­
fellitur autem primo ab inconvenienti satis
gravi; quoniam discretio in actibus saluta­
ribus, et in negotio salutis nequit primitus
revocari in naturam , sed revocanda est in
gratiam, ut constat ex dictis dub. citato a
num. 42, et docent hi Thomistæ, cum qui­
bus disputamus : hoc autem verificari non
valet secundum doctrinam, qua nobis oc­
currunt : ergo prædicta evasio nullius ro­
boris est. Probatur minor : tum quia in ea
supponitur, quod stante eadem vocatione
ex parte Dei possibile sit potentia conse­
quenti unum hominem converti et alterum
non converti : ergo hæc inæqualitas, quæ
ad negotium salutis pertinet, non revoca­
tur in gratiam inaequalem, sed in diver­
sam, et naturalem hominis dispositionem.
Tum etiam, quia juxta praedictam doctri­
nam, quod vocatio sit efficax, aut inefficax,
non habet ex se, et præcisive a respectu ad
differentem hominum dispositionem : ergo
completur in esse efficacis per hoc, quod
natura eidem attemperetur ; et consequen­
ter ultimata ratio diversificandi effectum
pertinentem ad salutem, iliumque effica­
citer inferendi, non est gratia , vel gratia
sola; sed est natura, quæ gratiæ attempe­
ratur , illamque complet in esse efficacis.
Tum denique, quia difformitas, et inæqua­
litas ex parte effectuum nequit reduci in id,
quod est uniforme, et æquale ex parte cau­
sarum; sed revocandum est in id, quod ex
parte illarum importat difformitatem , et
æqualitatem : atqui si suppositis eisdem ac­
tibus indeliberatis , in quibus Adversarii
constituunt gratiam efficacem moraliter
præmoventem , primus actus deliberatus

226

DE GRATIA EFFICACI.

esset in uno homine consensus, et in altero
dissensas, daretur uniformitas, et æqualitasex parte gratiæ, cum difformitate, et
inaequalitate ex parte effectuum pertinen­
tium : ergo hæc inaequalitas non posset in
gratiam tanquam in causam reduci : revoca­
retur ergo in naturam. Quæ omnia praeci­
pue urgent, si supponatur, ut fieri potest,
quod illa inaequalis dispositio, et complexio,
ad quam commensuratur vocatio, ut fiat
efficax, sit mere naturalis, et proveniat ex
hominis industria, qui in hac, aut illa ma­
teria se studiose exercet. Tunc enim accom­
modatio , et commensuratio vocationis ad
hominem, in qua efficacia ipsius vocationis
constituitur, necessario revocanda est non
in vocationem , aut gratiam prout a Deo
descendit, quææqualis supponitur; sed in
naturalem hominis industriam, quæ se at­
temperavit , et proportionatum fecit, ut
gratia in eo recipienda fieret ipsi congrua,
et efficaciam hinc sortiretur. Nec aliquid
hic opponendum occurrit, quod pro se etiam
non possit arripere Vasquez, quodque fa­
cile non corruat ex dictis loco citato.
Ad hæc, sequitur ex prædicta Adversa­
riorum doctrina, gratiam efficacem esse ex
se, el ab intrinseco efficacem, et non esse ex
se, et ab intrinseco efficacem : consequens
est implicatorium : ergo prædicta doctrina
admitti non debet. Sequela quoad partem
affirmativam constat : tum quia ita docent
Adversarii, ut se probent longe distare a
Molinae discipulis : tum quia si gratia efficax
non haberet ex se, et ab intrinseco effica­
ciam, illam mutuaretur ex libero arbitro,
vel ab effectu, vel ex directione per scien­
tiam mediam : quod est prorsus falsum, et
ab his Authoribus minime admittitur , ut
constat ex lota disputatione. Quoad partem
vero negativam facile etiam ostenditur,
quia illa gratia non est ex se, et ab intrin­
seco efficax, quæ ex se, sive ex propria spe­
cie non infert infallibiliter effectum , sed
potest absolute cum dissensu conjungi, et
effectu privari, in quem inclinat : sed talis
est gratia efficax, quem Adversarii vocant
moraliter præmoventem ; siquidem, ut ipsi
concedunt, eadem in specie vocatio facta
per motus indeliberatos in quibusdam sor­
titur effectum, in aliis autem non sortitur,
juxta varias vocatorum dispositiones, qui­
bus ipsa gratia attemperatur ·. ergo talis
gratia efficax non habet ex se. et ab in­
trinseco efficaciam. Unde coguntur incidere

in sententiam Molinisticam, quam ipsi
maxime aversantur.
315. Refellitur secundo instaurando im- iinjuxpugnationes supra factas; nam auxilium
efficax debet esse talis conditionis, ut per
illud subsequatur effectus ea certitudine,
quam exposcunt immutabilitas divinæ vo­
luntatis talem effectum ab æterno decer­
nentis , et infallibilitas divini intellectus
illum ab æterno cognoscentis; sin minus
nutabit efficacia divinæ voluntatis, et cer­
titudo divinæ scientiae : quod es prorsus im­
possibile. Atqui auxilium moraliter praecise
movens non est hujusmodi : ergo auxilium
efficax non movet praecise moraliter, sed
etiam physice ; sive, ut cum majori pro­
prietate loquamur, non consistit in voca­
tione moraliter, et suasorie inducente con­
sensum ; sed hanc supponit, et ea supposita,
voluntatem suo pondere, et impressione
trahit, et reducit ad consensum, salva ta­
men indifferentia, quæ ad libertatem desi­
deratur. Major, et consequentia constant.
Minor autem probatur : tum quia efficacia
immutabilis divinæ voluntatis, et infalli­
bilis certitudo divinæ scientiæ tanta est, ut
repugnet non solum moraliter, sed etiam
methaphysice frustrari, aut falli : sed auxi­
lium moraliter præcise movens, licet certo
moraliter connectatur cum effectu, non ha­
bet metaphysicam cum illo connexionem ;
siquidem, ut Adversarii dicunt, potest se­
cundum suam speciem cum dissensu con­
jungi : ergo auxilium moraliter præcise
movens non inducit effectum ea certitu­
dine, quam Dei voluntas, et scientia ex­
poscunt. Tum etiam , quia illa certitudo
moralis solum potest fundari in maxima
proportione auxilii ad dispositionem vocati,
quatenus illum vehementer sollicitat, et al­
licit media propositione objecti, quod ita
vocatus perfecte cognoscat, et ad quod inde­
liberate maxime afficiatur ; nec enim ap­
paret, nec Adversarii explicant, in quo alio
consistat hæc moralis motio, et ejus effica­
cia : atqui non repugnat, quod quis opere­
tur contra id, quod perfecte cognoscit, et ad
quod valde inclinatur, aut etiam impelli­
tur, ut patet in his qui gravissimæ tentationi resistunt : ergo non repugnat, quod
homo reipsa, et consequenter resistat auxi­
liis moraliter præcise moventibus ; et con­
sequenter prædicta auxilia non inducunt
effectum ea certitudine, quam Dei voluntas,
et scientia de tali effectu requirunt. Tum
denique, quia efficacia hæc auxilii morali­
ter

DISP. VII, DUB. V.
ter præcise moventis ultimo completur per
affectum indeliberalum voluntatis; hiccnim
potius, quam sancta cogitatio, inclinat, et
trahit voluntatem ad consensum, ut Adver­
sarii merito discurrunt : atqui supposito
affectu indeliberato inclinante ad prosequutionem deliberatam ejusdem objecti, adhuc
ex parte intellectus requiritur nova propo­
sitio objecti cum omnimoda indifferentia
proportionata libertati actus deliberati, ac
subinde cum tali indifferentia, quæ possit
cum quolibet extremo aut contradictionis,
autcontrarietatis conjungi; alias non se­
queretur actus deliberatus, seu perfecte li­
ber : ergo auxilium moraliter movens in
affectu indeliberato consistens, non infert
certitudine infallibili consensum delibera­
tum : atque ideo non importat eam certi­
tudinem, quæ juxta efficaciam divinæ vo­
luntatis, et certitudinem divinæ scientiæ
desideratur.
Euiitia 316. per quod excluduntur exempla, quiAtlwa-bus Adversarii explicant, qualiter cum hac
sola efficacia gratiæ moraliter moventis coDMifoi-hæreat infallibilis certitudo scientiæ divi—
amio. næ de tali effectu determinato. Quæ sic
proponit Arauxo : « Certum est, quod vir
« cordatus, et prudens posset, si vellet, in
« medio fori cunctis cernentibus nudus sal« tare; et tamen infallibili certitudine ju« dicare quivis poterit, quod ille, nisi in
« insaniam vertatur, nunquam in talem
<i prodibit effectum. Similiter certum erit
« sapienter judicanti, quodquandiu Petrus
« dux fuerit Paulo per certam viam illum
« dirigens ad destinatum locum speciali
« directione, et cura, Paulus nunquam er­
it rabit, neque a recta via discedet; cum
« tamen possit per arbitrii libertatem alio
« divertere, et reclam viam deserere. Cur
« ergo non poterit Deo certa, et manifesta
« constare notitia, quod quandiu ipse spe« ciali, et solerti cura Petrum per semitas
« justitiae direxerit, universa tollens offen« dicula, ipsum manu tenens, et confor« tans, omniaque necessario suppeditans,
« Petrus nunquam errabit, nec a justa re« cedet via ? etc. »
ûsk.idi- Hæc, inquam, exempla facillime dispelexen-pio-tontur. Primo, quia licet quis possit certo
moraliter judicare, quod vir cordatus, et
th. prudens non saltabit nudus in foro, quia ad
hoc satis est, quod prædictus eventus non
sit moraliter contingens ; nihilominus ne­
quit id asserere certitudine metaphysica,
cui oppositum repugnat : fieri enim abso­

227

lute, et potentia consequenti valet, quod ille
qui est vir prudens, nudus saltet in foro,
cum in hoc nulla contradictio inveniatur :
ergo licet positis auxiliis moraliter moven­
tibus possit Deus sibi certo moraliter pro­
mittere, quod homo non dissentiet ·. nihilo­
minus per ea præcise media nequii habere
certitudinem melaphysicam de tali eventu ;
siquidem, ut Adversarii dicunt, non impli­
cat, quod prædicta auxilia conjungantur
cum dissensu : atqui Deus habet certitudi­
nem nedum moralem, sed etiam metaphysicam subjectivam , et objectivam de con­
sensu, quam ab æterno decernit, et futuram
esse cognoscit : ergo utitur auxiliis moven­
tibus non solum moraliter, sed etiam phy­
sice, ut consensum prædefînitum, et prae­
cognitum certo assequatur. Idemque evin­
citur ex secundo exemplo; nam licet qui
videt Petrum solerter ducentem Paulum ad
destinatum locum , queat certo moraliter
videre , quod Paulus ad prædictum locum
perveniet, nequit tamen in certo asserere
certitudine metaphysica , quam falsificari
repugnet ; non enim implicat, et quod Pe­
trus alio divertat, et quod Paulus directio­
nem Petri non sequatur : unde si non ma­
jor certitudo Deo moventi moraliter attri­
buitur, fieri poterit, quod impediatur ejus
voluntas, et falsificetur ejus scientia.
Secundo, quia in praedictis exemplis im­
plicantur ex parte antecedentis ipsi actus,
de quibus posset dubitari : et sic nil mirum,
quod adsit certitudo circa ipsos ; necesse
enim est dari actum ex suppositione, quod
sit. Unde si fiat suppositio, quod vir pru­
dens perseverans prudens, non saltabit nu­
dus in foro ; et ex suppositione, quod Paulus
sequatur solertem Petri directionem, non
errabit. Sed quid si vir prudens vertatur,
ut fieri absolute potest, in insaniam ? Quid
si Petrus solerter non ducat Paulum, aut
hic nolit illius directionem sequi, ut est
contingens ? Profecto cadit omnimoda cer­
titudo, nisi detur aliquid antecedens, quod
tales actus infallibiliter inferat, virumque
prudentem in sua prudentia retineat, et
Paulum faciat a ductrice Petri solertia non
recedere. Sic ergo licet Deus certissime
cognoscat, quod Petrus non errabit, nec a
justa recedet via, quandiu ipse illum duxe­
rit, et manu tenuerit, quia in hoc antece­
denti , seu conditione implicatur reipsa
auxilium efficax, quo tanquam manu fortis­
sima tenet Deus hominem, ne erret ; nihi­
lominus omnimoda certitudine cognoscere

228

b!

I

’'-V ·
·. '
t Χλ'ζ
u ' Λ

» f1 ,M·

» i

r

Lè

$
,1

45

\

DE GRATIA EFFICACI.

non valet, quod Petrus non errabit, si om­
nia auxilia, quibus illum adjuvat, queunt
cum errore absolute conjungi ; sive, et in
idem redit, si nullum prædicatum essen­
tiale, aut intrinsecum habent, cui error
conjungi repugnet; nisi enim hoc suppona­
tur, possibile est, quod eis auxiliis positis
error succedat, et eisdem conjungatur. Et
quia omnes actus indeliberati, in quibus
Adversarii rationem auxilii efficacis consti­
tuunt, talis conditionis sunt, ut absolute
queant cum dissensu componi, operante
homine contra id, ad quod tales actus sua­
dent, et inclinant ; idcirco nequit in eis
actibus salvari efficacia auxilii cum ea cer­
titudine, quam Dei voluntas, et scientia
poscunt, ut constat ex dictis.
ntima 317. Propter hæc Authores nobis contraAdversa-rii videntur tandem tandem admittere alircspon- quid intrinsecum, saltem modale, per quod
sw· actus indeliberati in esse auxilii efficacis
constituantur, et differant ab aliis actibus
indeliberatis ejusdem speciei, qui efficaces
non sunt, sed fraudantur effectu. Quod satis
aperte significat Arauxo infra referendus :
nam postquam asseruit, fieri posse, quod
cum eisdem auxiliis praevenientibus, et
præmoventibus moraliter, sive cum eisdem
motibus indeliberatis, in quibus rationem
auxilii efficacis ipse constituit, unus homo
convertatur, et alter non convertatur; statim advertit id intelligendum esse de iden­
titate auxiliorum quantum ad substantiam ;
Araujo. ?Uia i»
inquit, qui consentiunt, peculia­
rem aliquem habent efficacix modum hæc
prævenientia auxilia, quem non habent in
his qui dissentiunt.
Nil
Quod si ita res se habet, nihil fere docent
vHetur *11 Authores, quod non doceat communis
a cane- Thomistarum sententia de qualitate physica
TiîomTs- efficaciter, et physice præmovente; et quæsdodriiia ^onem revocant ad controversiam de no­
mine, nec in ea vincunt ut ex dicendis
constabit. Quid enim deferimus qualitati
præviæ physice præmoventi, quod illi modo
superaddito motibus indeliberatis,sivesanctis cogitationibus, et affectionibus a Deo im­
missis reipsa non conveniat ? Antecedit
enim hic modus actus simpliciter liberos,
eosque adeo infallibiliter infert, ut neque
divinitus queat cum dissensu conciliari,
nec per dissensum expelli : quæ est asperi­
tas apparens in præmotione physica, ob
quam non admittitur a Molinæ discipulis.
Rursus efficacia talis modi superadditi, sive
infallibilis ejus nexus cum consensu, non

desumitur ab ipso effectu subsequulo, nec
ex hypo thesi effectus , nec fundatur in
scientia media consensus conditionate fu­
turi ; hæc enim summopere aversantur
Authores hujus sentenliæ, et recognoscunt
prorsus aliena ab Augustiniana, et Thomistica divinae gratiæ efficacia, quam explicari,
et tueri conantur. Deinde nequit talis modus
consistere in majori actus indeliberati in­
tensione, extensione, vel duratione : hæ
quippe rationes non habent indissolubilem
connexionem cum consensu deliberato, ut
satis liquet ex hactenus dictis. Restat ergo,
quod talis modus actibus indeliberatis su­
peradditus sitquædam vis eisdemsecundum
speciem sumptis accidentalis, participata
ex infinita efficacia divinæ voluntatis inten­
dentis absolute consensum, quaeque deferat
ejus imperium, et reducat tam voluntatem,
quam praecedentia auxilia (sive actus deli­
berati sint, sive non) ad effectum gignendi
infallibiliter consensum. Quo pacto coinci­
de reipsa cum qualitate physice præmovente ; hæc enim etiam est vis incompleta,
ut infra num. 331 dicemus, potestque in
hoc sensu modus, aut qualitas modalis ap­
pellari. Unde cum contrarii Authores ver­
bis proscribant qualitatem physice præmoventem, illam in re, et quantum ad omnes
effectus admittunt : solumque in eo a com­
muni cæterorum Thomistarum sententia
recedunt, quod ii asserunt, qualitatem hanc
immediate afficere potentiam, eamquecum
actu conjungere ; illi vero affirmant, quod
prædictus modus afficit immediate actus
indeliberatos, ut deliberatos efficaciter, et
infallibiliter inferant. In quo etiam ante­
ponendus est communis modus loquendi
Thomistarum ; nam potentia, et non actus
indeliberatus habet proprie loquendo ratio­
nem principii respectu actus deliberati :
quocirca potentia potius, quam actus inde­
liberatus, debet immediate affici ea quali­
tate, aut modo, in quibus efficacia divini
principii participatur. Præsertim cum actus
deliberatus soleat elici in instanti, in quo
actus indeliberatus jam non existit : et
nunquam eliciatur absque auxilio efficaci,
quod tunc exercite potentiam efficaciter, et
infallibiliter applicet ad agendum.

DISP. Vil, DUB. V.

§ VI.
Befertur sententia contraria, ejusque
motivis occurritur.

I

Aflieo- 3l8.Oppositamnoslræ principali assertiotnffa1 n* °P*n*onera defundunt M. Joannes GonzaJ«i>. lez I part. disp.ë>8, sect.3, el Arauxo (sibi in
Anno, alus operibus contrarius) in prxsenti quxst.
Ill, dub. G, ubi affirmant auxilium efficax
non præmovere physice, sed moral i ter, nec
consistere in qualitate praevie applicante,
sed in operationibus vitalibus indeliberatis
consensum deliberatum infallibiliter indu­
centibus. Quam virorum gravium a canteris
Thomistis disjunctionem summus discipu­
lorum Molinæ sequutus est plausus, quasi
novos possit contra Augustinianam, et Thomisticam divinæ gratiæ efficaciam milites
conscribere; etex hoc levi unius, aut alterius
Thomistæ cum cæteris dissidio habeant ali­
quid, quo objectas sibi circa objectum scien­
tiæ mediæ perennes suorum-discordias ali­
quo modo retundant, ut celebrat quidam præqejoj dictae scientiæ Historiographus. Sed quam
E» lev*s
ea Thomistarum disjunctio, quam
oftipa· parum, nisi forte in verbis, a communi
aliorum modo exorbitet, et quam nihil
Adversariorum opinioni faveat, liquet tum
ex dictis, tum ex prædictorum Authorum
verbis, quibus palam profitentur se amplecti
intrinsecam, et antecedentem divinæ gra­
tiæ efficaciam, quæ est totius controversiæ
scopus, et Molinæ, et sequacium commenta­
tiones prosternit. Unde Arauxo dubium
illud absolvit his verbis :
Αηκο. « Sequitur ex hujus nostrae quaestionis
« resolutione, falsam omnino esse doctri« nam quorumdam Theologorum, quibus
« adhaesit Ludovicus Molina lib. cit. quxst.
« 14, disp. 38, quæ affirmat in libera hu« mani arbitrii facultate positum esse, ut
« gratia Dei operans, et praeveniens fiat
« cooperans, et subsequens; et quod auxi« lium Dei sufficiens reddatur efficax, et
<i quod condilionata Dei voluntas fiat abso« luta, et determinata. Hujus doctrinae falï sitas ex eo constat, quod ostendimus
<< humanum arbitrium in omni studiosa
« operatione praeveniri a Deo auxilio effia caci ipsum hominis arbitrium prædeter« minante prædeterminatione saltem mo« rali, quæ licet nulla ex parte libertatem
« imminuat, efficaciter tamen illam modo
« quodam suavissimo, et ejus naturae valde
« accommodato, ad omnem hujusmodi acreal

j

*

j

j

«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
a
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
«
et
«
«

229

tionem, praesertim supernaturalis ordinis, prædeterminat. Itaque liber ipse
voluntatis consensus, quo Deo vocanti,
et inspiranti consentit, non determinat
Dei concursum, et prævium auxilium ;
sed e contra ipsa humana voluntas a Dei
prævenienti auxilio ad talem consensum
efficaciter prædeterminatur : atque adeo
efficacia divinorum auxiliorum nullatenus a libero voluntatis usu pendet, nisi
ad eum modum, quo efficientia causae
dicitur pendere ab effectu ut a terminante
ipsam causa? efficientiam ; quæ cum proprietate dependentia appellari non potest.
Similiter quod gratia Dei operans vim
habeat, et rationem cooperatricis gratiæ,
non ab humano arbitrio desumit, sed ab
ipsa Dei voluntate, ex qua utriusque gratiæ rationem sortitur. Et tamen quod Dei
voluntas absoluta sit, et efficax comparatione ad actus humani arbitrii studiosos,
et supernaturalis ordinis, ex semetipsa
habet, sicut et habet omnem aliam siii
perfectionem. Posset forte dubitari, an
potuisset Deus ita naturæ ordinem, et
gratiæ disponere, ut efficacia divinæ voluntatis, divinæ gratiæ, divinorumque
auxiliorum ex libero humani arbitrii
usu, tanquam ex quadam conditione penderet? Verum quod de facto ita contingat,
falsum omnino, et impossibile esse cen­
seo : et quia neque decet ipsam divinæ
providentiæ majestatem, ac suavitatem ;
et quia sacræ literæ nos docent opposi­
tum , in his maxime operibus, quibus
æternæ prædestinationis ordo in tempore
« consummatur.» Et post hujus partis pro­
bationem subdit : « Sed et multo falsius, et
« improbabilius esse censuerim id, quod
« multi ex Authoribus pro prima sententia
« citatis verum esse contendunt, nimirum
« defuisse Deo modum aliquem, quo vel
« physico, vel morali concursu praevio effi­
caciter prædeterminaret arbitrium ejus
α libertate illaesa. Hoc enim asserere inju« riosum apparet divinæ omnipotentiae, ut
« insinuavit August, in quæst. illa 2, su- D.Aug.
« perius citata, dum ait : Quis etiam dicat,
« modum quo (puta homini) persuaderetur,
a ut crederet, etiam Omnipotenti defuisse?
« Infirma sane fuisset Dei gratia, si absque
« dependentia a libertate humanæ volun« tatis cooperantis, et consequentis, ratio« nem minime sortiri posset. Sed imbecil« lis esset, et plurimum ab infinita virtute
« deficiens ipsa Dei voluntas, si absoluta,
te

ee

et

230

* , ‘Λ ' ,

Λ .

I

i

H:
I

. .

ί ί·

* · 5

<

i V?

DE GRATIA EFFICACI.

et efficax esse non posset erga humanorum
Confirmatur primo ex D. Augustino, qui Confir­
matur
c actuum productionem, nisi dependenter
pluribus in locis significat efficacem volun­ primo.
ab humani arbitrii libertate. »
tatis immutationem non fieri modo physico, n.Aujç,
AniiHæc placuit transcribere ex Arauxo.quia
sed morali, media illuminatione, et delec­
•JilLDl mo­
‘raïïter evidenter evincunt, quam nullum fere sit
tatione. Tract. 26, in Joan, inquit : Amore,
JWjjL dissidium quantum ad mentem, et sentenet delectatione trahuntur homines. Serm. 13,
de verbis Aposl. Qui aguntur ah spiritu,
aosHiam^am *nter
et a^*os Thomistas. Et
pbvsice similia tradit Gonzalez ubi supra. Qui pro
amore aguntur. Lib. 2, contra duas epist.
sua opinione allegant Driedonem, ConraPelagian, cap. 9 : Tunc bonum concupisci
«Jowii. dum, el alios graves Authores, et forte non
incipit, quando dulcescere co-pit. Et lib. de
rJnrad. immerito; quia licet gratiamex se efficacem
peccator, merit, cap. 17: Cum autem ab illo
Lorea, doceant, ejus tamen efficaciam explicant
illius adjutorium deprecamur ad faciendam,
communiter per modos suasionis, et trac­
per/iciendamque justitiam, quid aliud depre­
tionis moralis,mediis sanctis cogitationibus,
camur, quam ut aperiat quod latebat, et
et affectionibus. Sed nec ob id negant pos­
suave faciat quod non delectabat ? Et similia
sibilitatem auxilii efficacis physice præmofrequentissime in suis operibus repetit.
ventis, salva arbitrii libertate : imo vero
Ergo ex mente S. Doctoris ratio auxilii efli­
expresse concedunt, quod Deus illo uti pos­
cacis non est constituenda in qualitate phy­
sit, et quod eo usus non semel fuerit in
sice præmovente, sed in actibus indelibequibusdam conversionibus extraordinariis,
ratis cogitationis, et amoris, per quos ad
in quibus ostendere voluit magnitudinem
deliberatum consensum infallibiliter tra­
brachii sui, ut videre est apud Loream dist.
himur. Idem communiter significant alii
21. Asserunt ergo, quod Deus communiter,
Patres, et præcipue S. Cyrillus Alexand. acrriii.
et per se loquendo non exequitur efficax
lib. 4, in Joan. cap. 5, ubi ait : « Non enim
suæ voluntatis propositum media qualitate
i cum dicit, neminem posse ad se venire,
physice præmovente, sed mediis actibus
il nisi Pater traxerit eum, vi quadam cogi,
vitalibus indeliberatis, qui ut ab ea efficaci
a trahique credentes putandum est ; sed
voluntate derivantur, habent vim antece­
a monitione, doctrina, revelatione infalli­
dentem, ut infallibiliter inferant consensum
« biliter facta. »
liberum, quem Deus independenter a scien­
Confirmatur secundo ex D. Thoma. Tum
cundo.
tia media decrevit absolute, quod eliceretur
quiaS. Doctor supra quxst. 110, ari. 2, ex­ D.Tho.
in tempore. Et hoc, in quo praedicti Authores
presse resolvit, gratiam habitualem qua
conveniunt, probant pluribus argumentis ;
sanctificamur , esse qualitatem ; gratiam
quæ tamen majori ex parte soluta manent
vero actualem, qua ad aliquid cognoscen­
ex hactenus dictis in tota hac disputatione.
dum, vel volendum movemur, non esse
Sed ne illa omnino præteriisse videamur,
qualitatem, sed motum animæ : atqui mo­
subjiciemus quæ aliquam difficultatem ha­
tus animae a qualitate distinctus nihil aliud
bere videntur, remittendo Lectorem ad ea
est, quam animæ operatio : ergo ex ejus
loca, ubi fusius enodantur.
sententia gratia actualis efficaciter movens
Primum
319. Arguitur ergo primo ex sacra Sripnon consistit in qualitate physice prædetermernum.tura > nam efficaciam divinæ motionis
minante, sed in actibus vitalibus indelibeexplicat modo morali, nempe mediante docratis, quibus trahimur ad liberum consen­
Jwn.6. trina, suasione, et effectu, ut Joan. 6: Omnis
sum. Tum etiam, quia ut ex fide tradit S.
l’saili'
a i>atre> et didicit, venit ad me.
Doctor 1 pari, quxst. 19, art. 8, Deus aliter
Oscæ2. Hie rem. 31: Postquam ostendisti mihi, per­
ad operandum movet causas naturales, et
cussi femur meum. Oseæ 2: Ducam eam in
aliter causas liberas : sed causas naturales
solitudinem, et loquar ad cor ejus. Psal. 84 :
movet mediante qualitate quadam intentio­
Audiam quid loquutur in me Dominus Deus,
nal! physice præmovente, ut docet quxst.
et alibi sæpe. In his enim locis non signifi­
de potentia, art. Ί ; ergo causas liberas non
catur, quod immutatio efficax voluntatis
ita movet, sed mediis actibus indeliberatis
nostrae fiat modo physico, eam impellendo,
inducentibus consensum liberum. Tum præet causaliter reducendo ad consensum ; sed
terea, nam quxst. 6 de Veritate, art. 3, hæc
modo morali, mediante sancta cogitatione,
habet : « Liberum arbitrium deficere po- piem.
et affectu. Ergo auxilium ex se efficax non
« lestasalute, tamen in eo,quem Deus præprædeterminat voluntatem physice, sed
« destinat, tot adminicula præparat, quod
moraliter.
I σ non cadat ; vel si cadat, quod resurgat :
sicut

DISP. VII, DU B. V.

« sicut exhortationes, suffragia orationum,
α donum gratiæ, el alia hujusmodi, quibus
« Deus adminiculatur homini ad salutem.»»
Ubi cum recenseat alia media, et auxilia,
non meminit qualitatis physice prædeterminantis : ad quam si dari censeret, posset
compendio totam eam certitudinem redu­
cere :ergo gratia physice prædeterminans
aliena est a mente D. Thomæ. Tum deni­
que, quia id aperte significat idem S. Doc­
tor in 2, (list. 39, quxst. 1, ari. 1 in corp.
ito· ubi ait :« Ipsa autem potentia voluntatis,
o quantum in se est, indifferens est ad plue ra : sed quod determinate exeat in hunc
a actum, non est ab alio determinante, sed
« ab ipsa voluntate. » Quibus verbis phy­
sicam prædeterminationem proscribit.
Funda- 320. Sed haec omnia facile convelluntur;
Son nam majori ex parte procedunt ab authoritate mere negativa, et inaequata. Unde ad
fundamentum desumptum ex Sacra Scrip­
tura respondemus concedendo, quod saepe
significet nos moveri a Deo media cogni­
tione, et amore, quae important motionem
moralem. Sed minime negat Scriptura,
quod physice, et vere causaliter praemoveamur a Deo. Imo vero id satis aperte signi­
ficatio aliis locis, et præcipue in eis quæ
expendimus § 3 et 4. Utrumque enim con­
cedendum est. quia utrumque requiritur, ut
libere, et infallibiliter sub determinatione
divinae gratiæ operemur. Nisi enim praeiret
cognitio, et indeliberatus affectus, non pos­
semus nos libere determinare, sed instar
lapidum ageremur : sed nisi accideret au­
xilium physice præmovens, nec infallibili­
ter subsequeretur consensus, nec arbitrium
creatum subordinaretur Creatori, ut ex­
pendimus § 1 et 5, et locis ibidem citatis.
E«pon- Eodem modo solvitur prima confirma­
sio ad
Êfiæam tio; fatemur enim hominem non vi, seu
»»®r· necessitate trahi ad consensum, sed suasio­
E3Ù0Z£E. nibus, et amore, ut D. August, et alii Patres
affirmant. Sed ut suasiones, et amor in­
fallibiliter inferantconsensum,adjiciendum
est auxilium physice immutans, quod prae­
cedentia auxilia, sive physica, sive moralia
in esse vincentium, sive inducentium effec­
tum infallibiliter constituat : quod ipsa ex
se non habent, cum possint dissensui con­
jungi. Et cum August, inquirit : Quid aliud
deprecamur, quam cognitionem, et amorem?
loquitur decognitione.et amore victricibus,
quibus superadditur vis, ut infallibiliter
vincant, nempemotio participansefficaciam
divini imperii, quam vocamus qualitatem

231

physice præoperantem, et ipseS. Doctor
vocat charitatem praecedentibus illis cogni­
tionis, et amoris motibus superinfusam, ut
seipsum exponit cum innumeris locis, quæ
in hac disputatione dedimus, tum præcipue
in lib. de spiritu, et· lilt. cap. 3, ubi ait :
« Cum id, quod agendum, et quo nitendum d.Au?.
« est, cœperit non latere, nisi etiam delec« tet, et ametur, non agitur, non suscipi« tur, non bene vivitur : ut autem diligatur,
« charitas Dei diffunditur in cordibus nos« tris, non per liberum arbitrium, quod
« surgit ex nobis, sed per Spiritum sanc« tum, qui datus est nobis. » Ubi ad amo­
rem perfecte liberum supponit requiri co­
gnitionem, el delectationem, sive affectum
indeliberatum ; sed ulterius exposcit, quod
his motibus suppositis, infundatur chari­
tas ; atque ido manifeste significat delec­
tationem, sive affectum indeliberatum non
esse auxilium ultimo, et infallibiliter in­
ferens amorem perfecte liberum ; sed ul­
terius requiri aliud auxilium, quod appel­
lat charitatem. Eademque est sententia
aliorum SS. Patrum, et præcipue Cyrilli
nostri, ut ipse se explicat in lib. de Adora­
tione, et cultu, cujus verba dedimus dubio
præced. num. 136.
Ad secundam confirmationem responde- Diiaiior
tur, satis evidenter constare ex supra dictissccundanum.291 et § 3, et locis ibidem citatis, quod
D. Thom. doceat, auxilium ex se efficax
consistere in qualitate fluida physice præ­
movente ad operandum. Nec manifestae huic
S. Doctoris sententiae nubem offundere pos­
sunt quæ hæc confirmatio affert, sed facile
dispelluntur. Ad primum dicendum, quod
sicut ex eo testimonio nequeunt Adversarii
colligere, quod gratia actualis sufficiens, ad
primum actum supernaturalem indelibera­
tum requisita non consistit in qualitate flui­
da, sed in actibus animæ, id quippe doc­
trinae D. Thom. evidenter repugnat : ita nec
colligere valent, quod gratia efficax in qua­
litate fluida non consistat. Legitimam vero
illius loci intelligentiam jam supra dedi­
mus § 2, num. 297, et disp. 5, num. 55. Ad
secundum concedimus, Deum aliter movere
causas naturales, et aliter causas liberas,
quia illas agit sine indifferentia ; in his vero,
cum eas efficaciter physice præmovet, in­
differentiam judicii, atque dominii simul
actu conservat Sed cum hac diversitate stat
quod omnes causas efficaciter physice praedeterminet, et applicet ad agendum, ut sa­
tis aperte docet D. Thom. loco cit. exquxst.

232

DE GRATIA EFFICACI.

de Veritate, et supra çiwwt 109, art. I,ut in
esset necessarium auxilium physice præde­
terminans, maxime ut Deus diceretur mo­
comment, ad eum locum observavimus, et
vere non solum objective, sed etiam subjec­
in aliis pluribus locis, quæ supra dedimus.
tive, nempe non solum proponendo bonum,
Nec diversitas in causas liberas, et necessa­
sed etiam inclinando causaliter voluntatem;
rias evincit, quod Deus nequeat efficaciter
atqui effectus indeliberatus a Deo impressus
physicepræmovere ad actum liberum;si­
inclinat subjective voluntatem, cum sit in­
quidem Adversarii admittunt prædictum
transitive ipsa inclinatio, et ex parte volun­
motionis genus non pugnare essentialiter
tatis se teneat, juxta illud Poetæ : Trahit sua
cum libertate, Deumque eo non semel usum
quemque voluptas : ergo per hanc moralem
fuisse in quorundam conversionibus. Ad
motionem salvatur, quod præcipue in præ­
tertium respondetur, D. Thom. eo loco non
senti verificari oportet. Tum etiam, quia
recensere expresse auxilium ex se, et ab
Deus per auxilium efficax præmovet homi­
intrinseco efficax. Inde tamen non colligent
nem, ut homo est, et juxta modum suæ na­
Adversarii S. Doctorem prædictum auxi­
turæ : sed homo ut homo, est agens morale:
lium non admisisse ; cum ipsi doceant, dari
ergo debet moraliter præmoveri : ad hoc au­
auxilium moraliter infallibiliter praedetertem sufficit auxilium moralitermovens: er­
minans : sed dicent illud comprehendisse
go,etc.Tum præterea,quia per hoc,quod Deus
illis verbis, Donum gratite, et alia hujusmodi.
nos moraliter per illustrationes, et subitas
Idem ergo respondemus. Videantur quæ ad
affectiones moveat, verificaturDeum facere
idem testimonium diximus dubio priced.
ut faciamus ; sicut suadens, et rogans Pe­
§ 10, num. 248. Ad quartum dicendum est,
trum, ut faciat, dicitur facere, quod Petrus
D. Thom. eo loco solum negare quod actus
faciat : sed ad hoc potissimum posset desi­
voluntatis sit ab alio determinate per mo­
derari auxilium physice prædeterminans :
dum naturæ, sed non negat, quod sit ab
ergo eo etiam excluso, sufficiunt auxilia mo­
alio determinate per modum libertatis, re­
raliter moventia, ut verificentur quæ in
tenta scilicet indifferentia per modum ju­
præsenti materia salvari oportet.
dicii. Loquitur etiam de actu voluntatis pecConfirmatur, quia in conciliando liber- conflrcaminoso, qui ut talis non est a Deo, sed a
tatem arbitrii creati cum efficacia divinæ ηΗ,,°·
voluntate creata ut a primo ad malitiam
gratiæ, eam discretionem servare oportet,
determinante. Nec prædictum testimonium
ut ex una parte salvemus supremum Dei
nullomodo favet Adversariorum intentioni,
dominium supra opera nostra, atque uni­
sed ab eis etiam exponi debet; docent enim
versalitatem, et efficaciam gratiæ ; et ex alia
actus liberos honestos voluntatiscreatæ esse
parte suaviter, quantum fieri valet, expli­
a Deo prædifliniente, et suum propositum
cemus liberam subjectionem arbitrii : sed
exequente per concursum efficacem præesto auxilium physice præmovens penitas
vium moraliter prædeterminanlem : unde
libertatem non absumat, eam tamen non
aperte debent concedere, quod actus liber
possit esse ab alio determinate. Praesertim
ita apparere permittit ; cum vix, aut ægre
explicari valeat quomodo cum auxilio phy­
cum etiam admittant auxilium physice praesice voluntatem rapiente ad unum extre­
movens posse absolute cum libertate cohae­
rere.
mum, consistat vera potestas ad oppositum :
secun- 321. Arguitur secundo, quia per auxilia
quæ asperitas plurimum temperatur asse­
rendo auxilia efficacia esse moraliter solum
gumen- e^1Cac^a moraliter moventia, cujusmodi
tum. sunt actus indeliberati sanctæ cogitationis,
præmoventia ·. ergo non oportel asserere,
et piae affectionis, salvantur omnia, quæ
quod Deus communiter præmoveat volun­
oportet in præsentiverificari tamsecundum
tatem mediis auxiliis physice prædetermiveritatem, quam secundum propriam sen­
nantibus, sed quod eam moveat per auxilia
tentiam D. Augustini, et D. Thomæ : ergo
moraliter præmoventia.
superfluum est superaddere auxilium phy­
Ad argumentum respondetur negando
sice prædeterminans. Consequentia patet,
antecedens, cujus falsitas satis liquetex dic- dettr
eo vel maxime, quod nomen ipsum auxilii
tis § 4 cum seq. ubi ostendimus insufficien- mento,
physice prædeterminantis solet aliquos de­
tiam auxilii moraliter præcise prædetermi­
terrere, ne veram gratiam ex se efficacem
nantis, et necessitatem auxilii physice præadmittant, qualem D. Augustinus, et D.
moventis. Probationes autem in contrarium
Thom. docuerunt. Antecedens autem sua­
adductae ita manent convulsae, ut supervadetur : tum quia si ob aliquam rationem I caneum pene sit eis occurrere. Responde­
mus

DISI’. VH, DUB. V.
mus lumen ad primam admittendo, quod
illi mutus indeliberati moveant aliqualiter
subjective (licet in re hujusmodi inotio nil
aliud sit,quam causalitas finis, seu objecti).
Sed hujusmodi molio moralis subjectiva so­
lum fullibiliter infert consensum perfecte
liberum; siquidem tota ejus species, et omnisejusinfluxuscomponi valetabsolute cum
dissensu. Unde opus est adjicere auxilium
physice determinans, quod voluntatem con­
jungat infallibiliter cum consensu, ut vi­
dimus §priced. Ad secundam dicimus ho­
minem, ut homo est, non solum agere mo­
raliter, sed etiam physice : unde necessum
est,quod utroque modo applicetur ad agen­
dum, ut ostendimus §4. Ad tertiam respon­
detur, non verificari cum proprietate, quod
Deus nos faciat facere, nisi nos efficaciter
præmoveatad agendum, ut exposuimus loco
proxime citato. Addimus hujusmodi pro­
bationes praetermittere urgentem aliam ra­
tionem asserendi necessitatem auxilii effi­
cacis, sive efficaciter praemoventis, quam
§ 3 firmavimus, nempe hominem in qua­
libet operatione comparari per modum ins­
trumenti physici ad Deum principaliter
agentem ·. quod absque auxilio physice ap­
plicante ad opera honesta salvari non valet,
ut ibidem explicuimus.
(tari- Ad confirmationem respondetur negando
minorem; nam supposito, quod auxilium
ticoi. efficax debeat habere efficaciam ex se, hoc
est antecedenter ad consensum, tam exer­
citum, quam praevisum, et debeat illum
efficaciterinfallibiliter inferre, ut hi Autho­
res nobiscum asserunt,et hic supponitur ex
dictis dubio praecedenti ; nullus rigor appa­
ret in eo, quod physicum sit, et physice exe­
quatur ea munera; sed potius salva potestate
antecedenti ad oppositum, et indifferentia
judicii, quae ad agendum libere requirun­
tur, melius explicat dignitatem gratiae, et
divini dominii excellentiam. Immo Autho­
res contrarii, velint, nolint, aliquid ipsi
motioni morali obligantur adjicere ad sal­
vandam efficaciam divinæ voluntatis, et
infallibilitatem scientiae divinae, ut vidimus
num. 317, et in hoc superaddito emicat ea­
dem asperitas, si ita appellanda est, quam
imaginantur in auxilio physice praemovente.
Terrores vero illi, quibus quidam physicam
praedeterminationem odiosam facere stu­
dent, phantastici sunt, et spernendi, sicut
Augustinus similes Pelagianorum, et se­
quacium ejulatus sprevit, ut vidimus dubio
priced. § 17, per totum.
>
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

233

322. Arguitur tertio ab inconvenienti-Tertium
bus, quæ ex nostra sententia consequuntur. nænuim.
Nam sequitur primo, quamlibet gratiam
efficacem, quantumvis minima sit, sufficere
ad conversionem cujus! i bel peccatoris, sive
hoc, sive altero modo affectus sit; quod est
absurdum, siquidem juxta sententiam D.
Augustini, et aliorum SS. Patrum, et se­
cundum communem modum concipiendi,
major et efficacior gratia desideratur ad
convertendum maximum peccatorem, quam
ad conversionem ejus, qui minus resistit.
Sequela autem est manifesta ; nam cum ef­
fectus formalis gratiæ physice promoventis
sit reducere potentiam ad actum, fieri non
poterit, quod vel minima gratia efficax po­
natur in peccatore, et quod eum ad actum
conversionis non reducat; atque ideo quae­
libet gratia efficax sufficiet ad quamlibet
conversionem. Sequitur secundo, posita gra­
tia efficaci, voluntatem non elicere novam
determinationem, atque ideo nullo modo
agerë, sed præcise agi ; quod est omnino
absurdum, utexse liquet. Probatursequela;
nam cum gratia physice præmovens deter­
minet per seipsam voluntatem ad unam
partem, supervacaneum erit, quod volun­
tas determinationem eliciat. Sequitur tertio,
Deum physice determinare ad actus peccaminosos ; quod est absurdum, cum prædeterminatio physica urgentius inferat ope­
rationem, quam prædeterminatio moralis;
qua tamen Deus uti non valet in ordine ad
actus pravos, ne dicatuj author peccati.
Sequela ostenditur ; nam prædeterminatio
physica fundatur in generali dependentia
agentis creati a Deo in qualibet operatione,
ut satis liquet ex dictis § 3, et consequenter
vel non requiritur ad actus bonos, vel re­
quiritur etiam ad malos.
Respondetur ex nostra, et communi Thc-Rc$ixm.
mistarum sententia nihil inferri, quod siovere inconveniens sit. Unde ad primum di­
cendum est, auxilium efficax posse consi­
derari vel secundum id, quod formaliter
affert, vel secundum id quod essentialiter
præsupponit. Et hoc posteriori modo sump­
tum necessario prærequirit auxilia suffi­
cientia ad conversionem, nempe (ut alia
omittamus) vocationes, et inspirationes :
quæ media varia sunt, et majora, aut minora
secundum diversam, majorem, aut mino­
rem hominis convertendi indispositionem,
et resistentiam. Çæterum priori modo accep­
tum eandem rationem formalem importat,
et semper sortitur effectum, ubi in rerum
16

234

DE GRATIA EFFICACI.

natura ponitor. Sed poni indifferenter non
valet ; nam cum sit applicatio, seu reductio
virtutis prxexistentis, nequit poni nisi præsupponendo virtutem applicabilera, quæ
per auxilia sufficientia constituitur. Et ideo
non est concedendum absolute, quemlibet
peccatorem posse cum qualibet gratia con­
verti :quod negant D. August, et alii Patres :
sed oportet addere, quod possit cum quali­
bet gratia efficaci converti, supposita suffi­
cienti ; quod nullum est inconveniens. Et
ipsi Adversarii debent hanc doctrinam ad­
mittere ; nam docent, actus indeliberatos
non habere rationem gratiæ efficacis, nisi
participent quondam latentem, et specialem
modum, quo posito infallibiliter sortiuntur
effectum, ut vidimus num. 317. l'nde con­
cedere tenentur,quod qualibet gratia effi­
caci, quæ eadem est quantum ad formale,
nempe quoad modum actibus superadditum,
possit quilibet peccator converti.
Secundum inconveniens non infertur ex
nostra sententia, quia præmotio physica
determinat causaliter, et inchoative, ut vo­
luntas creata se determinet formaliler, et
ultimate : unde locum relinquit liberæ vo­
luntatis determinationi. Idemque respon­
dere debent Adversarii ; nam docent auxi­
lium efficax determinare antecedenter effi­
caciter moraliter voluntatem ; et tamen
negare non valent, quod hoc supposito vo­
luntas se moraliter determinet. Tertium,
si sermo fiat de prædeterminatione physica
ad actus peccaminosos secundum id, quod
entitatis, et perfectionis dicunt, nullum est
inconveniens ; sed admitti debet, ut osten­
dimus disp. 5, num. 153, et aliis locis ibi­
dem citatis. Nec hoc majorem difficultatem
habet in concursu Dei ad extra, quam in
prædiffinitionibus Dei aeternis ; quas tamen
respectu entitatis peccati admittunt Autho­
res cum quibus agimus.
Quarium 323. Arguitur quarto,quia nomen praemoargii- tionis physicae, aut auxilii physice praemomemum· ventis non reperitur apud D. Thomam,
nec apud alios antiquiores Doctores : ergo
ut suspectum, et minus aptum rejiciendum
confir- est' Confirmatur, quia hujus praemotionis
tnatur. defensores non satis explicant, quid sit, ad
quod praedicamentum pertineat, quem ef­
fectum formalem causet, quem terminum
producat, et alia plura, quæ non levem in­
gerunt difficultatem : haec autem facile vi­
tantur, si dicamus auxilium efficax consis­
tere in motibus indeliberatis inducentibus
consensum perfecte liberum : ergo in his

motibus, et non in ea qualitate constituere
oportet rationem auxilii ab intrinseco
efficacis.
Respondetur ad argumentum, frustrasoiutio.
disceptationem revocari ad voces, ubi de
re concepta nequit esse litigium. Admitti­
mus quidem hunc terminum complexum,
Prxmotio physica, non reperiri formaliter
apud D. Thom. aut antiquiores Doctores :
sed ros hoc termino significata, nempe mo­
tio, aut qualitas a Deo impressa agentibus
creatis, ut infallibiliter operentur, frequen­
tissime, et clarissime occurrit in scriptis
D. Thom. et D. August, aliorumque gra­
vium Authorum,ut ostendimus in comment.
ad art. 1, quxst. 109, et disp. 2, dub. 2,
num. 67, cum seq, et in hoc dub. § 3, cum
sequentibus. Oportuit vero, quod legitimi
utriusque S. Doctoris discipuli hanc vocem
excogitarent, eaque in disputationibus ute­
rentur : tum ut brevius significarent rem
conceptam : tum ut varia Molinistarum
subterfugia occluderent, ut optime tradit
Alvarez lib. 2 Respons. cap. 1, a num. 33.Ainrez.
Nec insolens aut novum est, ut ubi novae
occurrunt controversiae, nova nomina cu­
dant Doctores, quibus conceptus explicent,
et difficultatis scopum breviori compendio
attingant. Hujusmodi sunt ; Voluntas signi,
et beneplaciti ; Opus operans, et operatum ;
Auxilium efficax, et sufficiens, aliaque plu­
ra, quæ non reperiuntur apud veteres Ec­
clesiae Patres : et tamen illis non absque
laude Theologi utuntur, ut veritates a Pa­
tribus fusius traditas pressius exprimant,
ut jam supra disp. 5, dub. ult. num. 176
observavimus contra Bennium, et Delphium, qui voces has, Auxilium efficax,
el sufficiens, ut nuperum inventum calum­
niantur. Novis enim rebus (ac proinde an­
tiquis, dum ad novas disceptationes tra­
huntur) nova nomina imponenda sunt, ut
docuit Cicero lib. 1, ei 3, Academ. quxst. cicero.
Jamolim Ariani criminabantur hanc vo­
cem Homousion, de quibus Athanasius :Athjnis« Offenduntur, inquit, novitate nominis ?
« An etiam rei ipsius veritatem, quae hoc
aest sortita vocabulum, refugiunt? Res
<i enim antiqua nomen novum accepit :
« non vocabulo nova rei veritas accessit, n
Qua responsione munire se debent ipsi Ad­
versarii : tum quia nomen præmotionis
moralis, vel auxilii efficacis moraliter præmoventis non invenitur apud D. Thom. et
antiquiores Doctores. Tum quia palam con­
cedunt, Deum physica praemotione appli­
care,

235

DISP. VII, DDB. VI.
care, et determinare causas naturales ad
operandum ; et tamen, ut ipsi aiunt, istud
vocabulum novum est. Tum nec ab isto
nomine penitus abhorrent in operibus liCo.uilezberis, ut videre est apud Gonzalez ubi su­
pra, conchis. 5, quam ita proponit : « Quin« to dico : efficacia gratiæ praevenientis
præmoventis quasi physice voluntatem
<1 nostram, optime cohæret cum usu nostræ ingenuae libertatis. Hæc conclusio
« ex praecedentibus satis est manifesta;
σ nomine enim præmotionis physicæ, aut
« quasi physicæ solum intelligimus talem
<- præmotionem Spiritus sancti, quæ ex sua
« intrinseca virtute efficaciter inclinet vo■ luntatem ad consensum, ita ut ex ejus·.> modi præmotione necessitate illationis
σ inferatur consensus voluntatis, etc. »
Quam proinde responsionem non tam re­
ponimus his Authoribus, quam Molinae
discipulis, qui frequentius, ut objectam si­
bi scientiæ mediæ novitatem retundant,
hoc teli genus intorquent, sed incassum ;
non enim repellimus novam vocem, sed
novum usum rei jam pridem cognitae, sed
quam D. Aug. reputavit inutilem, et in
Massiliensibus reprobavit, ut constat ex dic­
tis dub. 3, et disp. I, cap. 1, cap. 5, η. 1 et 2.
Omni. Ad confirmationem respondemus, eisTrm dem,et majoribus difficultatibus opponi Adlioni. versarios circa constitutionem, et effectus
præmotionis moralis, sive auxilii moraliter
præmoventis ; quia cum actus indeliberatusnon habeat ex se indissolubilem con­
nexionem cum consensu perfecte libero,
ad quem inclinat ; coguntur ei superaddere
novum modum, ut vidimus § præced. Et
tunc restat illis exponere, quid sit ille mo­
dus, quem effectum formalem præstet, quid
participet, quid addat, quare importet tam
infallibilem nexum cum actu libero ? etc.
Unde trahuntur ad easdem difficultates,
quas præmotioni physicæ impingunt. Prae­
sertim cum ipsi doceant, Deum præmovere
physice causas naturales ad operandum,
ubi eaedem occurrunt difficultates.Et ab illis
discemus propriam ejus rei notionem, et
effectus, quæ facile applicabimus præmo­
tioni physicae ad actus liberos, salvo modo
libertatis. Sed revera hæc nullum nego­
tium facessunt, supposito quod auxilium sit
ex se, et ab intrinseco efficax, ut ipsi, et
omnes Thomistæ concedunt, et ex unani­
mi eorum consensu dubio praecedenti sta­
tuimus. Si quæ vero Explicanda supersunt,
dub. seq. explicabimus.

DUBIUM VI.
Qualiter expediri debeant dubiola quxdam
circa auxilium physice movens ?

Quæ hactenus diximus, satis ostendunt
necessitatem, ac proinde possibilitatem, et
existentiam auxilii ex se efficacis, physice
præmoventis. Sed quia post quaestionem
an est, recto ordine occurrit quæstio quid
sit, oportet prædictæ motionis naturam, et
proprietates declarare. Hæc vero satis ma­
nifeste ex hucusque dictis colliguntur. Sed
quia Franciscus Suarez lib. 3 de auxiliis,cap.
30, cum sequentibus, plures quaestiones cir- 1
ca naturam, et affectiones hujus motionis
excitavit, et mira arte studuit ostendere,
quod Thomistæ in earum resolutione for­
midolose, ambigue, et contradictorie pro­
cederent, ut vel hac ratione physicam præ­
motionem odiosam legentibusfaceret, operæ
pretium erit ejus interrogationibus resolutorie, perspicue, et breviter respondere;
quod hoc dubio praestabimus. Et quamvis
prædictus Author eas interrogationes non
satis legitimo ordine proposuerit, illum
tamen non immutabimus, ut ejus intentio­
ni magis directe satisfiat.
324. Prima interrogatio est, an concursus, prinia
prxvius sit aliquid creatum ? Respondetor quastio.
concursum prævium posse sumi vel pro ac­
tione Dei, vel pro eo, quod ab illa actione
derivatur ad creaturam, ut formaliter præmoveatur. Primo modo non est aliquid
creatum, quia Deus non agit per actiones
formaliter transeuntes, ut cum D. Thom. DTh)J
2, contra gentes, cgp. 16, et I part. q.
13 art. 7, et quxst. 25, art. 1, ad 2,
quxst 41, art. 4 ad 3, et pluribus aliis
locis docent communiter Thomistæ. Secan­
do modo est aliquid creatum extra Deum,
ut cum communi Thomistarum sententia
ostendimus dub.prxced. et praecipue § I.
Et in hac posteriori acceptione pertinet ad
præsens institutum, in qua proinde illud
deinceps usurpabimus, ut æquivocationem
vitemus ; quo pacto melius appellatur præmotio physica.
325. Secundo inquirit, an hic concursus^v>· iuU
prxvius sit ejusdem ration is in omnibus causis
secundis ? Respondetur negative. Nam cam
Deus hac motione prævia prædeterminet
creaturam ad operandum juxta ejus nata­
ram, et servata propria ipsius conditione,
oportet quod juxta differentiam agentium
secundorum, et diversas eorum operationes

236

DE GRATIA EFFICACI.

et modos, varientur hujusmodi præmotiones ; licet omnes conveniant in hoc. quod
reducant potentiam ad actum, et inferant
infallibiliter exercitium, I nde hujusmodi
præmotio in agentibus corporeis est corpo­
rea, in spiritualibus spiritualis ; et rursus
cum datur ad opera naturalia, est natura­
lis ; et cum deservit supernatural! opera­
tioni, est supernaturalis. Et quod de hac
partitione generica dicimus, est proportionabiliter dicendum de multiplicatione spe­
cifica intra pradicla genera, imo et de
multiplicitate individual! operationum.
Nam præmotio ita essentialiter commensuratur operationibus, pro quibus datur,
ut nulli alteri queat deservire; quod sa­
tis evincit eam multiplicari specie, et nu­
mero, juxta speciem, et numerum praedic­
tarum operationum. Nec in hoc ceperit
Suarius dissidium inter Thomistas.
Teriia
236. Tertio interrogat, an prædicl us conqra'iio. cursussitexsedelerminatusnon solumaiispe­
ciem operationis, d effectus causx secundæ,sed
diam ad individuum actum d effectum?Res­
pondetur affirmative. Tum quia hujusmodi
motio prædeterminat ad exercitium actus :
exercitium autem nequit esse nisi in indivi­
duo: unde opus est, quod ipsa habeat simi­
lem determinationem. Tum quia alioquin
superaddenda foret alia determinatio, et
sic in infinitum. Tum quia prædicta molio
essentialiter commensuratur operationi,
ad quam eliciendam movet, nec ad aliam
valet concurrere : quocirca debet ex se, sive
intrinsece habere determinationem non
solum ad esse specificum, sed etiam ad esse
individuate operationis.
Cowcc- Hinc fi1»
ut aSens ve^ simul, vel
larium, successive eliciat plures operationes, debet
immutari per plures præmotiones opera­
tionibus, et effectibus correspondentes ; ita
ut cessante una operatione, arguatur ces­
sasse præmotionem ad illam operationem,
non vero præmotionem, ad operationem
aliam, quæ perseverat. Quam resolutionem
recognoscit Suarez esse communem inter
Thomistas. Sed addit ipse ad hanc determi­
nationem individualem operationum, et
effectuum superfluum esse concursum pra}vium, cum sufficiat simultaneus, sive con­
comitans ; nulla enim creatura quit ope­
rari absque hujusmodi concursu ; et potest
Deus illum pro suo libito limitare, et de­
terminare ad peculiarem effectum. Verum
falsitatem hujus doctrinæ satis ostendimus
disp. 5, dub. 6, d in hac disp. dub. 1, 3, et

■1 ; nam concursus simultaneus ad ex­
tra est ipsa operatio agentis secundi, ad
quam debet præmoveri, ut operetur cum
subordinatione ad Deum : unde talis si­
multaneus concursus non determinat crea­
turam ex parte Dei, sed eam supponit prædeterminatam. Imo vero nequit Deus con­
cursum simultaneum exhibere, nisi prius
exhibeat concursum prævium ; alioquin
cæco modo cooperabitur, et dubius de effec­
tu, saltem cum hic est operatio aliqua li­
bera. Recolantur dicta locis citatis.
327. Quarto inquirit, an hic concursus Qnarü
prævius fiat a solo Deo, vel etiam ab ipsa'10'1""^
causa secunda ? Respondetur fieri a solo Deo.
Quoniam causa secunda nequit efficere nisi
per actionem ; nec actionem elicere valet,
nisi prius præmoveatur a Deo : quocirca
opus est, quod prævius concursus suppona­
tur ad omnem actionem creaturæ, atque
ideo quod subterfugiat ejus influxum. Quod
evidens esl in agentibus per actionem for­
maliter transeuntem ; nam hujus effectus
recipitur in passo extrinseco, cum tamen
præmotio physica moveat, et afficiat agen­
tia. Videantur quæ diximus dub.prxced. §2,
ex quibus magis firmabitur hæc resolutio,
in qua nec Suarius ipse ullam difficultatem
consideratione dignam invenit.
328. Quinta interrogatio est, in quo sub- Quinp
jecto proxime, et immediate recipiatur concursus prævius? Respondetur recipi in prin­
cipiis immediate operativis, quæ ad operan­
dum concurrunt, sive hujusmodi principia
sint potentia», sive habitus, sive alia comprincipia. Nam hujusmodi concursus appli­
cat , et reducit prædicta principia ad
exercitium operandi : unde opus est, quod
illa immutet in seipsis; atque ideo quod in
illis recipiatur tanquam in subjecto quo.
Unde facta hypothesi, quod plura principia
proxime, et immediate ad eandem operatio­
nem concurrant, oportet, quod omnia illa
intrinsece præmoveantur, et consequenter
quod præmotio multiplicetur juxta illorum
principiorum diversitatem. Si vero plura
principia subordinentur unicæ virtuti pro­
xime agenti, ut contingit quando agimus
per charitatem, satis est quod præmotio
afficiat immediate talem virtutem ; nam
sicut operatio ab hac virtute elicita est ope­
ratio voluntatis, et anima?; ita præmotio
immutans, et applicans talem virtutem im­
mutat, et applicat voluntatem, et animam.
Hinc inferri argtfit Suarez, nullam po­
tentiam, aut virtutem creatam esse pure
activam,

DISP. VII DUB. VI
bujfii activam, sed simul esse passivam ; quia deiiKfuh
esse capax recipiendi physicam præmodbpel· tionem. Id vero licet præd ictus Author inllDf‘ sinuet esse difficile, el contra communem
sensum Philosophorum, libenter et conse­
quenter admittimus : quia verissime con­
cluditur, quod sicut nulla vis creata est pri­
mum principium agendi, ita nec valet esse
vis pure activa, sed necessario habet admix­
tam potentialilatein, et indifferentiam : ob
quæ necessarium est, quod omnis vis creata
debet pati a Deo recipiendo præmotionem,
qua acluelur, et cum exercitio infallibiliter
conjungatur, agatque sub Dei causalitate, et
dominio. Quod nobis tam certum est, quam
creaturam esse creaturam, et agens secun­
dum non esse primum. Videantur quæ di­
ximus disp. 5, dub. 6 et in hac disp. dub. 4,
ubi ex his principiis ostendimus necessita­
tem auxilii prævii, et intrinsece efficacis.
Quod autem Philosophi communiter divi­
dant potentias in activas, et passivas, huic
veritati non præjudicat; quia considerant
potentias secundum suas particulares ratio­
nes, tum inter se, tum in ordine ad agen­
tia, et objecta creata ; quo pacto quædam
sunt activæ, quædam passivæ. Sed non ne­
gant, quod comparatione ad primum prin­
cipium cujuscumque motus Dei Ο. M. quælibet virtus activa creata sit etiam passiva,
et mutari debeat per impressionem motio­
nis præviæ : sed potius ratum est apud illos,
omrte quod movetur, ab alio moveri. Ex
quo principio necessitatem physicæ præmotionis deduximus dub. præced. § 3.
Scjü 329. Sexto inquirit : An, et quomodo prx■liwsiio. vius concursus distinguatur a potentia, quam
præmovet? Respondetur distingui ante in­
tellectum. Quoniam illam realiter supponit,
et ab ea realiter separatur ; cessat enim per­
severante potentia : nec de hoc unquam
dubitaverunt Thomistæ . Merito autem
Mmbs. Nunus, et Ledesma (quos inconsequentiæ
arSu*t Suarez) potuerunt affirmare præmo­
tionem non distingui a potentia præmota
distinctione enlitativa, sed solum modali ;
quia ut ex dicendis constabit, præmotio non
est entitas completa, sed est quid fluens,
et ad instar motus, habetque ex hac parte
conditionem modi : quocirca non oportet,
quod a potentia præmota distinguatur dis­
tinctione rei a re, sed magis distinctione
inter rem, et modum ; sive, et in idem
redit, distinctione inter ens completum,
et incompletum. Et in hoc sensu loquun­
tur duo illi Authores, ut evidenter cons­

tat ex eisdem locis, quæ Suarius allegat.
330. Septimo inquirit: An præmotio sit Sepii<p
res distincta ab operatione, et effectu causarq03Eslii>secundæ? Respondetur, præmotionem dis­
tingui ante intellectum ab operatione, et
effectu creaturæ. Tum quia non fit a crea­
tura, sed a solo Deo, ut n. 294 diximus :
quod aliter accideret, si esset idem realiter
cum operatione creaturæ. Tum ob alias ra­
tiones, quas proposuimus dub. præced. § 2.
Sed quia præmotio non est ens completum,
sed incompletum ad instar motus, et modi,
asseruerunt aliqui Thomistæ præmotionem
esse idem entitative cum operatione crea­
turæ, quatenus hæc identitas negat distinc­
tionem inter entia completa, et habentia
esse fixum : sed communiter non negarunt,
quod differant ante intellectum, cum palam
communiter dixerint, operationem creatu­
ræ dependere realiter a physica præmotione : quod verificari non valet absque dis­
tinctione reali, saltem modali inter prædicta
extrema. Non defuit tamen unus, aut alter,
qui existimaverint, auxilium efficax esse
ipsam creaturæ operationem, prout prius,
idest magis, et intimius dependet a Deo, et
terminat influxum divinum. Sed horum
sententiam deserunt communiter alii, eamque impugnavimus loco proxime citato.
Hinc patet ad aliud dubium, quod Suarius ^sunepræcedenti annectit, an videlicet, et quo- conmodo prævius concursus differat a simultaneo? Nam cum simultaneus concursus sit
idem realiter cum operatione creaturæ,opus neam.'
est, quod inter prævium concursum, et si­
multaneum reperiatur eadem distinctio,
quæ datur inter concursum prævium, et
creaturæ operationem.
331. Octavo interrogat Suarez, an hujus- octavi
modi prævius concursus, seu præmotio sit qaatsUo'
qualitas, an vero motus? Et hic immensas
discordias repraesentat inter Thomistas, eo
quod aliqui dixerint esse qualitatem, alii
autem motum. Respondetur prædictam mo­
tionem esse qualitatem. Et ratio hujus re­
solutionis constabit ex immediate dicendis.
Potuerunt autem Thomistæ illam quando­
que qualitatem, quandoque vero motionem,
seu motum, absque ulla contradictione ap­
pellare ; quia revera et qualitas est, et habet
conditionem ad instar motus. Pro cujus
luce recolenda sunt quæ diximus disp. 5,
dub. 3, nempe dari aliquas qualitates flui­
das, et transeuntes, quæ in prædicamento
directe non collocantur, sed ad genus qua­
litatis. et ad speciem dispositionis reducun-

238

DE GRATIA EFFICACI.

fur. Hujusmodi est auxilium sufficiens, da­
tum v. g. ad unicum actum supernaturalem
eliciendum ab ea potentia, in qua habitus
non praeexistit, ut ibidem ostendimus et cum
communi Thomistarum sententia firmavi­
mus. Sic etiam proportionabiliter se habet
auxilium efficax (idemque intellige de aliis
physicis præmotionibus), nam ex una parte
reducitur ad genus qualitatis, in quo cons­
tituitur per se illa virtus, seu potentia, ad
quam determinandam ab intrinseco ordi­
natur : etex alia parte non habet esse com­
pletum, et stabile, sed totum ejus esse con­
sistit in determinando, et trahendo ad
operationem, cui commensuralur, et cum
qua evanescit. Quæ attendentes Thomistæ,
auxilium illud vocant et qualitatem, et motum, sive motionem. Dum enim considerant ejus essentiam, qualitatem appellant ;
quia in re qualitas est, licet incompleta.
Dum vero attendunt ad modum essendi,
quem habet, motum et motionem vocant,
quoniam se habet ad instar motus ; neque
enim habet esse fixum, nam non est principium habituale plurium operationum,
sed fluit cum operatione, ad quam præmovet. Quam doctrinam, sicut et loquendi formulas ab Angelico Doctore susceperunt ;
. nam in quxst. 3, de potentia, art. 7, ubi
manifeste (vel ipso Suario concedente) asserit præmotionem physicam, aperte docet
esse qualitatem. ΛΖ, inquit, quod a Deo fd
in re naturali, quo aclualiter agit, est ut intentiosola, habens esse incompletum per mo­
dum, quo colores sunt in aere, et virtus artis
in instrumento artificis. Ubi tam verba,
quam exempla manifestant, quod hujusmodi
præmotio ex sententia S. Doctoris est qualii> Tho. tas incompleta. In hac vero 1,2, quxst. 110,
art. 2, resolvit id, quo anima movetur a
Deo ad operandum, non esse qualitatem, sed
motum quendam animx. Ubi eam rationem
qualitatis negat gratiæ præmoventi, quam
attribuit gratiæ habituali, nempe rationem
qualitatis complète, et permanentis; eo
quod gratia præmovens habet esse fluidum,
et incompletum; quæ proinde concipitur
ad instar cujusdam motus. Quas loquutiones
dum imitantur Thomiste, præmotionem
physicam, et auxilium efficax vocant in­
differenter qualitatem incompletam, et
motum; quia qualitas essentialiter est se
Conor- hatens ad instar motus.
maliO
/-»
.
.
,
. .
præce- Quæ omnia majorem claritatem accipient
résolu- supponendo quod, ut diximus disp. 5, dub.
tionis. G, § 3, licet auxilium sufficiens possit esse

;

'
;
,
;
|
I
'
i
j
|
!
;
!
i

|
i
i
j
·

’

:

non efficax et ab eo realiter separetur ; ni­
hilominus auxilium efficax semper habet
eminenter rationem auxilii sufficientis, seu
dantis virtutem ad existentiam, et actuali­
tatem operationis : pro quibus requiri ali­
quam actualem elevationem superadditam
omni virtuti habituali, ostendimus lococit.
dub. 5. Deus ergo ab æterno decrevit v. g.
dare Judæ auxilium, quo possit converti ;
sed non decrevit dare auxilium, quo con­
vertatur ; et huic in tempore dat auxilium
sufficiens, nempe vires, ut queat converti ;
sed illum non præmovet efficaciter ad con­
versionem. Ubi evidens est, auxilium suffi­
ciens distingui, imo et separari ab efficaci.
Decrevit autem etiam ab æterno conferre
v.g. D. Petroauxilium, quo possitconverti,
et auxilium quo convertatur ; et huic in
tempore dat auxilium sufficiens, et efficax.
Ad quod non oportet, quod communicet
duas realitates, sed sufficit imprimere uni­
cam, quæ eminenter habeat utriusque auxi­
lii rationes, quæque præstet vires, et mo­
veat : nam Deus in hoc posteriori casu ele­
vat movendo efficaciter, et efficaciter movet
præstando vires. Unde superfluum est realitates has in eo qui convertitur, multipli­
care; præsertim cum D. August, sæpissime BAu?
indicet oppositum : affirmat enim, quod
gratia eflicax præstat vires efficacissimas, et
insuperabiles ; quo pacto significat eandem
gratiam coadunare in se sufficientiam ali­
quam, et efficaciam.
Nec hinc sequitur, eum qui non recipit
auxilium efficax, carere gratia sufficienti ;
quoniam licet auxilium simul sufficiens, et
efficax non recipiat, recipit tamen aliud
auxilium praecise sufficiens, quod præstat
ultimum posse ad existentiam, et actualilatem operationis ; atque ideo habet quidquid
requiritur ad actum primum. Nec ulterius
sequitur, eum qui recipit auxilium illud,
quod eminenter est simul efficax, et suffi­
ciens. carere potestate, et subinde libertate
ad oppositum ; quia adhuc conservat in­
differentiam judicii, et proximam poten­
tiam peccandi, aut non operandi, quam ex
se habet. Et non magis præjudicat libertati
unum auxilium, quod simul eminenter sit
sufficiens, et efficax; quam praejudicarent
duo auxilia, quorum unum esset praecise
sufficiens, et aliud praecise efficax, ut loco
citato explicuimus.
Ex hac doctrina, quæ est satis communis
inter Thomistas, ut diximus tract. 13, disp.
5, n. 37, magis manifestum fit, quam recte,

DISP. VII, DUB. VI.
i'nrmo· et sine contradictione* auxilium efficax (idem
Sttuon Hdelligode præmotiono physica) potuerint
iiMæ· qualitatem el mot uni, seu motionem appelπιο το· f
.,
.
, i■ ·
■ , .■
alor lare.Nam qua parte est divinæ virtutis par^^tieipatio, etpræstat virtutem, siveullimum
virtutis complementum ad actualitatem, et
existentiam operationis, nequii non esse
aliqua vis operative; et ideo constitui debet
saltem reductive in genere qualitatis, et in
specie virtutis permanentis, quam elevat.
Et qua parte derivatur a Deo efficaciter in­
tendente effectum, deferlque divinum im­
perium efficax,et illud quasi applicat poten­
tiae,eam reducendo ad exercitium,magis ex­
primit rationem motus, seu motionis ; nam
sub hoc posteriori conceptu supponit actum
primum adaequate constitutum, et solum
habet movere ad actum secundum. Unde
facile explicatur effectus formalis praedicti
auxilii (in quo designando calumniatur
Suarius caecutire Thomistas); est enim,
creaturam elevari ultimo efficaciter ad agen­
dum: vel est, creaturam moveri elevative
efficaciter ad agendum. Et hinc ulterius per­
vium est formare ejus legitimam diffinitio­
nem per qualitatem loco generis, et per
effectum formalem loco differentiae, ut sole­
mus diffinire alias qualitatis species.
objectio. 332. Sed dices : Domus, quod auxilium
efficax separetur realiter a sufficienti, et
quod nullas praestet vires, sed praecise moDiffiiii-veat : erit-ne qualitas, an praecise motus a
lar· qualitate distinctus ? Respondetur in pri­
mis, posse rationabiliter dubitari, an casus
sit possibilis ; nam satis verosimile appa­
ret, non posse Deum movere efficaciter
creaturam ad agendum, quin eo ipso, et
eodem, ut sic dicamus, impulsu eam cons­
tituat ultimate potentem ad actualitatem,
et existentiam operationis ; atque adeo
quin ei communicet aliquam sufficientiam.
Sed licet concedamus id absolute non re­
pugnare,nihilominus de facto, et secundum
communem, et consonam rebus providen­
tiam non ita contingit ; nam supervaca­
neum est hujusmodi realitates multiplicare,
cum una, et eadem derivetur ex divina
virtute efficaciter intendente effectum, atque
ideo imitetur Dei virtutem, et efficaciam,
possitque proinde simul obire munera
auxilii dantis aliquod posse, et auxilii
moventis ad actum. Et hanc præsentem
providentiam attendunt Thomistæ, cum
de iis auxiliis agunt, eorumque nataram,
et proprietates exponunt.
Admissa tamen interrogationishypothesi,

239

posset probabiliter dici, auxilium efficax
nullo modo sufficiens non reduci ad prae­
dicamentum qualitatis, sed pertinere ad
postprædicamentum motus : nam in eo
collocatur non solum motus, de quo agit
Aristot. 3 Physic. sed etiam alia entia in­
completa habentia modum motus, ut tra­
dunt N. Complut, in lib. Physic, disp. 11. Complut.
quxst. 8, num. 48. Melius tamen responde­
tur, quod adhuc in ea hypothesi, auxilium
efficax pertineret, saltem reductive, ad
genus qualitatis. Quoniam licet auxilium ef­
ficax in eahypothesi nullas præstaret vires,
nihilominus perse, et essentialiter deter­
minaret virtutem operativam, nec aliud
subjectum quo posset immediate afficere.
Unde sicut ob hanc proportionaliter ra­
tionem species intelligibiles (sive influant
active,sive nonjadgenusqualitatisspeclant :
ita auxilium efficax deberet ad idem prædi- »
·
camentum reduci. Ex quo magis firmatur
resolutio num. 331 proposita : nam ex dic­
tis constat, praevium concursum, tam adae­
quate consideratum, quam inadæquate con­
sideratum, id est, prout implicat conceptum
alicujus virtutis sufficientis, et prout ex­
plicat munus movendi, et applicandi, per­
tinere ad praedicamentum qualitatis. Prae­
sertim cum etiam secundum hunc pos­
teriorum conceptum non sit mera applicatio
agentis ad passum, sed importet subordinationem agentis secundi ad primum.
Virtus autem infirmior roboratur, et per­
ficitur per conjunctionem ad superiorem.
Et ita concursus praevius importat etiam ex
hac parte vigorem, actualitatem, et deter­
minationem potentiae : quæ munia sunt
propria primae speciei qualitatis, ad quam
proinde talem concursum reduci oportet.
Et quia non habet esse fixum, sed labile, et
transiens, reducitur ad speciem dispositio­
nis. Quæ resolutio magis firmabitur osten­
dendo, quod auxilium præmovens, sive
efficax, sub conceptu etiam præmovendi, et
non dandi ullas vires, influit active in ope­
rationes creaturæ, ut infra num. 334 di­
cemus.
333. Nono interrogat Suarez, an concur- Nona
sus pravius, seu præmotio physica constituat, 'iaæstl0·
aut compleat actum primum, an vero se te­
neat ex parte actus secundi? Ubi iterum re­
praesentat magnas Thomistarum discordias,
eo quod aliqui asserant, talem motionem
complere virtutem agentium secundorum,
alii autem affirment, esse meram eorumdem agentium applicationem. Cæterum

V;

240

DE GRATIA EFFICACI.

discordia haec est phantastica, et ex dictis I Ad quod tamen respondetur, auxilium effi­
facile revocatur ad pacem. Unde responde­
cax ita acceptum non se habere per modum
mus præmotionem physicam, qua parte dat
puro conditionis ad operationem creaturæ;
vires ad actualitatem, et existentiam ope­
sed comparari active, et influxive ad pro­
rationis. complere actum primum ; et qua
dictam operationem. Quæ est concors Tho­
parte actum primum supponit, et reducit
mistarum sententia adversus eundem Sua- sumi
rium tom. 1 Metaph. disp. 22, sed. 2, ubi
ad secundum, non praestare illud comple­
vehementer deceptus est attribuendo disci­
mentum, sed hanc reductionem. Quo­
pulis D. Thomæ quod doceant physicam
circa secundum hoc posterius munus neque
est actus primus, nec est actus secundus,
promotionem esse puram conditionem ad
sed est indissolubilis nexus inter utrumque;
agendum ; cum tamen oppositum clament
nam determinat actum primum ad secun­
eorum scripta, ut videri potest apud Ledum, et ex parte illius se tenet quasi appli­
desmam disp. de auxiliis, art.3,fol. 76, Lcdesm.
cative, et ex parte hujus terminati ve; illum
conclus. 3, ubi prodictam calumniam re­
pellit. Idque satis liquet ex motivis, quibus
determinat infallibiliter ad agendum, ad
probant necessitatem prodicti auxilii, aut
hunc vero terminatur inferendo infallibi­
motionis ; nam majori ex parte aequaliter
liter exercitium. Thomistæ autem nullum
evincunt, et quod existât, et quod concurrat
in re habent dissidium ; nam qui conce­
active ad operationem creaturæ. Illa vero
dunt auxilium efficax complere ottum pri­
mum, illud considerant secundum concep­
late expendimus duobus dubiis immediate
procedentibus, et disp. 5, dub. 6, unde sa­
tum inadæquatum dandi vires ad actuali­
tis erit brevi recapitulatione aliquorum
tatem, et existentiam operationis : quo
memoriam refricare Nam in primis opor- Præœopacto eminenter habet rationem auxilii
tet concedere prodictum auxilium, seuD0'nesse
sufficientis, ut in resolutione dubii proce­
promotionem , ne creatura sit primum
dentis explicuimus. Qui autem negant, quod
principium suæ determinationis : hoc au- nem ad
complet actum primum, et quod praestat
tem inconveniens non præcavetur, si præ-aJ^.
vires, illud considerant secundum alium
dictum auxilium solum se habeat per moconceptum inadæquatum applicandi, et de­
dum pura conditionis, et non influat active ; citer,
terminandi actum primum : quo pacto
nam hoc admisso, adhuc creatura erit pri­
solum explicat munus determinationis, et
mum principium effectivum suæ determi­
applicationis, et nullo modo constituit pri­
nationis ; siquidem inchoabit active hujus­
mum in esse procise talis. Quomobrem de
modi determinationem. Prxlerea Deus pro­
eodem auxilio efficaci adæquate sumpto, et
movendo active influit in’operationem crea­
prout ambit utrumque munus, possunt
tura: quod verificari non posset, si pramotio
unum, et alterum secundam diversas con­
creaturæ impressa non influeret effective ;
siderationes absque ulla contradictione af­
firmare.
tunc quippe influxus effectivus Dei promo­
ventis sisteret in ipsa promotione, et non
Decima 334. Decimo inquirit: Anconcursus prxqiHsiio. r jUS concurrat active ad operationem creators,
procederet ea mediante usque ad operatio­
an solum se habeat tanquam conditio neces­
nem, et effectum creaturæ. Deinde auxilium
saria, qux sit velut causa per accidens ? In
efficax, seu præmoyens est id, medio quo
quo rursus tragicum spectaculum exhibet
Deus exercet supremum dominium supra
discordiarum inter Thomistas, sed quale
voluntatem creatam, ejusque operationes :
sincera tantum eorum lectio deturbet. Res­
sed Deus active dominatur voluntati, et
pondetur ergo, præmotionem physicam,
ejus operationibus ; siquidem eam effective
sive auxilium efficax, qua parte dat vires
transmutat, et cum operatione conjungit:
ad actualitatem, et existentiam operationis,
ergo oportet, quod auxilium efficax, seu
influere active in illam. Quod est adeo
promovens active, et influxive se habeat ad
manifestum, ut superfluum sit in eo evin­
operationes voluntatis crcatæ. Ulterius,
cendo immorari. Neque id Thomistarum
ideo necessum est concedere hujusmodi
ullus negavit, nec Suarius habet quid in
auxilium, quia prædestinatio, quæ eo me­
hac parte repraesentet inconsequentiae, aut
diante exequutioni mandatur, debet esse
disjunctionis in illis. Majus dubium posset
certa, et infallibilis, non solum certitudine
esse loquendo de auxilio efficaci considerato
præscientiæ, sed certitudine influxus, et
secundum alium conceptum determinandi,
causalitatis : quod verificari non valet, nisi
et applicandi,qui videtur ipsi propriissimus.
auxilium efficax habeat influxum, et causalitatem

DISP. VII, DUB. VI.
salilatem in operationes creaturæ. Tandem,
ul alia motiva omittamus, oportet conce­
dere prædiclum auxilium, ut discretio
consentientis a non consentiente revocetur
primario, et principaliter in gratiam, sive
in Deum efficaciter sua gratia præmoventem, et discernentem : si autem auxilium
efficax non se haberet active, et causaliter
ad consensum, jam discretio non revocaretur in gratiam efficacem, sed potius in crea­
turam, quæ posita ea conditione, se active
discerneret, et active inchoaret consensum:
oportet ergo, quod auxilium efficax, seu
pramovens comparetur active, et influxive,
et causaliter ad operationes creaturæ.
Cuir. Confirmatur evertendo motivum, quo
Suarius ducitur, ut existimet auxilium effideaiis cax, seu prædeterminans, prout a Thomistisasseritur, non posse concurrere active;
et manifestando ejus in hac parte æquivocalionem. Nam ideo auxilium efficax, qua­
tenus præmovens et applicans, non posset
active concurrere ad voluntatis operationes,
quia ita acceptum non se habet per modum
virtutis operati vae, nec præstat vires volun­
tati: sed hæc ratio nullius roboris est:
ergo, etc. Probatur minor : tum quia id
quod perse et ab intrinseco est determina­
tio potentiæ activæ, debet acti vese habere ad
hujuspotentiæ effectum; qua ratione probant
communiter Thomistæ, speciem inlelligibilem influere active in intellectionem, ut
vidimus Iract. 2, disp. 2, dub. 3. Sed auxi­
lium efficax, licet sub conceptu præmotionis non det vires, nec constituat actum pri­
mum, sed illas, et istum supponat ; nihilo­
minus sub prædicto conceptu habet, quod
per se, et ab intrinseco sit determinatio
potentiæ activæ ; in hoc quippe ejus essen­
tia consistit : ergo concurrit active ad
operationes potentiæ, quam præmovet.Tum
etiam, quia concurrere active ad effectum
latius palet, quam concurrere per modum
potentiæ, vel virtutis, vel actus primi,actio
enim active se habet ad terminum, licet ad
eum non comparetur per modum potentiæ,
virtutis, vel actus primi ; et eadem est ratio
de concursu simultaneo : ergo ex eo, quod
auxilium efficax non præstet virtutem, nec
constituat potentiam in actu primo, mi­
nime infertur, quod non concurrat active
ad operationem creaturæ. Tum præterea,
nam ideo actio se habet active ad effectum
agentis, quia licet non det vires,illas tamen
formaliter, et intransitive reducit ad exer­
citium ; et quia est id, medio quo agens

211

attingit effectum : sed eadem proportionabiliter ratio militat in auxilio efficaci sub
conceptu præmoventis; etsi enim vires sub
hoc conceptu non communicet, nihilominus
est id medio quo Deus attingit prævie opera­
tiones creaturæ, et hujus vires reducit ad
exercitium : ergo licet auxilium præ­
movens non præstet vires, concurrit tamen
active ad operationes creaturæ. Tum de­
nique, quia licet dentur vires sufficientes in
actu primo ad aliquem effectum, si tamen
sunt ex se indifferentes, nequeunt elicere
actionem determinatam, nisi prius in
seipsis determinentur ; a causa enim inde­
terminata in quantum tali, nequit effectus
determinatus prodire: quocirca id per quod
determinantur vires præsuppositæ ex se
indifferentes, complet illas in esse princi­
pii actualis, et determinati ; et consequen­
ter debet active se habere ad earum effec­
tum ut determinatum, sicut et prædictæ
vires ita determinatae se habent : atqui
auxilium efficax, licet voluntati non com­
municet vires, nihilominus eas supponit
indeterminatas, potentiales, suspensas, et
cum quolibet extremo indifferenter conjungibiles ; et rursus per seipsum determinat,
et constituit prædictas vires in esse princi­
pii actualis operationis detérminatæ ; ad
hoc quippe præcipue deservit, ut constat ex
dictis in hac disputatione, fere per totam :
ergo auxilium efficax, non solum qua parte
imbibit aliquas vires sufficientes, sed etiam
qua parte præmovet, et applicat vires, quas
supponit, concurrit active ad operationes,
et effectus creaturæ.
%
Et hinc patet ad plurima, quæ Suarius Motin
coacervavit loco cit. cap. 33 ; omnia quippeenervanad hoc reducuntur, quod ipse imaginatur, tDtnihil posse actuare potentiam, quin sit vel
actus primus, hoc est, virtus operativa ;
vel actus secundus, id est operatio : et indo
causatur, quod cum auxilium efficax non
sit operatio, debeat esse virtus operativa :
cumque sub conceptu efficacis, seu præmo­
ventis non habeat esse talem virtutem, in­
fert quod sit vel mera conditio, vel entitas
ficta, et purum nihil. Sed jam ostendimus
insufficientiam illius dilemmalis ; nam
inter actum primum, et secundum optime
concipitur, et reipsa datur aliquid a Deo
impressum, quod actum primum determi­
nat, et conjungit infallibiliter cumsecundo.
Hinc etiam constat, quem effectum ha­
beat præmotio physica, seu auxilium efficax.
Nam ejus effectus in genere causæ formalis

DE GRATIA EFFICACI.

t

■ ■ i»

..

;·

i· F.*·*·’.

»

tkL· /
< 1

VI

est potentiam esse præmotam, et efficaciter
applicatam ad agendum, ut num. 331 dixi­
mus. In genere autem causæ efficientis
habet eundem effectum, quem habet poten­
tia præmota. Unde sicut hujus effectus quu
est actio, et effectus qui est terminus pro­
ductas : ita effectus quo præmotionis est
operatio potentiæ, et effectus qui esi termi­
nus, quem potentia præmota producit. Nec
circa hoc, suppositis hactenus dictis, occur­
rit alicujus momenti difficultas.
Un-»
335. Undecimo inquirit prædictus Author; Jn concursus prxvius possit per divi­
nam potentiam separari a simultanée, sive
(et in idem redit} an fieri divinitus possit,
quod Deus prxdeterminet creaturam ad agen­
dum, et quod non succedat operatio ? Res­
pondetur negative cum communi Thomisdau.·. tarum sententia, quam docuerunt D. August,
n. Tb".
T|JOra piuj-ibus in locis, quæ in hac
disputatione dedimus. Quam responsionem
cum prævidisset Suarius, eam admiratione
impugnavit, quasi parum credibile fuerit
tam indissolubilem nexum reperiri inter
qualitatem præmoventem, et operationem
creaturæ (quæ idem ipsa est cum concursu
Dei simultaneo), ut ea qualitate posita, non
valeat Deus egressum prædictæ operationis
suspendere. Sed hanc admirationem facile
deponit, qui considerat divinæ voluntatis
efficaciam, supremumque in creaturam do­
minium, ut fusius ponderavimus dub. 4, et
præcipue § -1, cum seq. Ex quibus hæc reso­
lutio breviter probatur ; quia præmotio
physica est effectus voluntatis divinæ effi­
caciter imperantis, et intendentis operatio­
nem creaturæ : sed implicat Deum efficaci­
ter imperare, et intendere aliquem effec­
tam, et quod effectus non subsequatu r : ergo
implicat, quod Deas suo auxilio efficaci,
seu præmotione physica determinet crea- '
turam ad agendum, et quod operatio crea­
turæ suspendatur, aut impediatur. .Minor
liquet, quia si Deo efficaciter imperante, et
intendente effectum aliquem, prædictus ef­
fectus non sequeretur, plane inferretur,
Deum non esse omnipotentem, nec perfecte
dominari creaturis : quod asserere est maisahs. lûfesta blasphemia. Unde Isaiæ 14, dicitur :
Dominus exercituum decrevit, et quis poterit
Ad ito· infirmare? Et ad Rom. 9: Voluntati ejus
DAug
resistit? Et D. August, lib. de correct.
et gratia, cap. 14 : Deo volente salvum facere,
nullum humanum resistit arbitrium. Et D.
D.Tho. Thom. 1 pari, quxst. 19, art. 6, concludit,
voluntatem Dei consequentem, seu abso-

lute prædiffinientem, semper impleri, el
nunquam frustrari posse.
Accedit hanc præmotionem physicam,
seu auxilium efficax percipere internum
imperium Dei, illudque applicare creatu­
ris : quamobrem sicut impossibile est Dei
absolutam, et efficacem voluntatem frustra­
ri ; ita repugnat, quod ad physicam præmotionem operatio, et effectus non sequan­
tur. Unde liquet, quod necessitas, qua Deus,
supposito concursu praevio, exhibet simultaneum, non est absoluta, et antecedens
respectu Dei. sed secundum quid, et conse­
quens liberam ejus determinationem ; nam
quia illius voluntas immutabilis, et omni­
potens est, fieri non valet, quod libere de­
cernat præmovere efficaciter creaturam ad
operandum, et quod subtrahat concursum
simultaneum, vel quod operatio impedia­
tur : alioquin vel omnipotens non esset, vel
sibi contradiceret.
Sed opponit Suarez ; nam licet facta sup- objeepositione, quod Deus efficaciter intendat sààrêz.
operationem creaturæ, nequeat componi,
quod operatio non sequatur, eo quod divina
voluntas frustrari non valet ; nihilominus
nulla apparet contradictio in eo, quod Deus
imprimat qualitatem præmoventem non ex
intentione efficaci operationis creaturæ, sed
ob alios fines, utputa ad ostendendum suam
potentiam, et libertatem : nam in eo eventu
ex eo, quod creaturæ operatio non succede­
ret, minime inferretur divinam volunta­
tem frustrari : ergo absolute non repugnat,
quod Deus imprimat creaturæ præmotionem physicam, et quod ea posita suspenda­
tur operatio creaturæ.
Respondetur negando majorem, quia Bespospræmotio physica ex se. et ab intrinseco, ’l0·
et secundum sua essentialia prædicata nihil
aliud est, quam participatio divini imperii,
et terminus immediatus influxus Dei effi­
caciter prædeterminantis creaturam adope­
randum ; nec aliud nomine præmotionis
physicæ intelligimus, aut significamus :
quocirca impossibile est, poni in rerum na­
tura physicam præmotionem, nisi præsupposito eo Dei imperio, et ea efficaci inten! lione : eis autem suppositis, impossibile
est , quod præmotio non inferat effectam,
at ipse Suarius concedit : unde implicatorium est, quod ad præmotionem physicam
operatio non sequatur. Præsertim cum se­
clusa ea efficaci Dei intentione, et directio­
ne, et posita qualitate præmotionis physicæ
non inferentis infallibiliter effectum, Deas
non

l

DISP. VII, DUB. VI.
non posset sibi certo effectum promittere,
necprœparare prudenter simultaneum con­
cursum; sed ageret cæco, et imprudenti
modo, et cum dependentia a determina­
tione creaturæ, ut superius ostendimus dub.
•I, num. GO ei nutu. 01, Recursum autem ad
directionemscientiæ mediæ, qui posset huic
hypothesi subsidio esse, sæpesæpius exclu­
simus ut impossibilem, his controversiis
inutilem, Deo indecentem, et alienum a
mente D. Augustini, et D. Thomæ, et alio­
rum SS. Patrum.
336. Duodecimo interrogat : An de po> (ustio lenlia absoluta possit Deus exhibere concur­
sum simulia neu m, non prxslando concursum
prgvium? Respondetur negative, cum com­
muni Thomistarum sententia. Nam impli­
cat, quod Deus præparet, aut exhibeat con­
cursum simultaneum cæco, et imprudenti
modo : si autem exhiberet concursum si­
multaneum non prædeterminando efficaci­
ter creaturam, cæco, et imprudenti modo
concurreret, quippe qui concurreret igno­
rans, an creatura exhibitura foret consen­
sum, vel non : sicut qui projiceret lapidem
nesciens, an illo esset aliquis percutiendus,
ut ex professo ostendimus locis proxime
citatis. Implicat præterea, quod creatura sit
primum principium suæ determinationis ;
'
haberet autem hujusmodi principii ratio­
nem, si ageret non prædeterminata, Deo
simultanée præcise concurrente, ut osten­
dimus disp. 5, dub. 6, § 4. Deinde implicat,
quod creatura agat absque subofdinatione
essentiali ad Deum, tam in essendo, quam
in agendo, et quin Deus exerceat supremum
dominium, quod habet supra illam : quæ
salvari non valent absque physica prædelerminatione, ut ostendimus dub. 4, § 4, et
M}. Et quia tam in his locis, quam in tota
hac disputatione fuse ostendimus necessi­
tatem hujus praevii concursus, non oportet
hic in ea evincenda amplius immorari.
<*>«- Nec refert, si cum Suario objicias : Non
implicat contradictionem, Deum per seipsum facere quidquid facit per creaturam, si
spectetur sola ratio efficientiæ : ergo potest
Deus per seipsum facere, quod facit media
præmotione physica, supplendo ejus effi,
cientiam : sed hanc efficientiam supplendo,
supplet totam ejus necessitatem : ergo non
implicat, quod Deus non communicando
præmotionem physicam, concurrat simul­
tanée, et coefficiat operationes creaturæ.
K’niur. Non, inquam, hoc referi ; sed facile dis­
pellitur. Tum quia falsum est, quod Deus

245

possit facere per seipsum, quod facit per
creaturam, etiamsi spectetur sola ratio efficienliæ ; nam supplere non valet influxum
activum potentiæ vitalis in vitam actualem:
implicat enirn, quod Deus efficiat actionem
vitalem creatam absque potentia vitali,quæ
in illam influat, ut modo ex vera Philo­
sophia supponimus. Tum etiam, quia licet
Deus posset per seipsum facere quidquid
facit per creaturam, si solam efficientiam
attendamus ; repugnat tamen, quod Deus
faciat per creaturam, nisi hæc habeat, quod
requiritur ad actu agendum ; sive, et in
idem redit, repugnat quod creatura efficiat,
quin habeat requisita ad efficiendum : qua
ratione implicat creaturam agere absque
virtute sufficienti, ut agat : præmotio autem
physica est requisitum essentiale, ut crea­
tura reducatur ad exercitium, ut proxime
dicebamus : unde implicatorium est, quod
Deus faciat creaturam ab eo non præmotam
facere. El hæc ostendunt falsitatem ante­
cedentis, et consequentis illius enthyme­
matis, quod Suarius format. Tum denique,
quia totum, et adæquatum munus præmo­
tionis physicæ non est efficere ; nam prius­
quam efficiat, determinat per seipsam, ac­
tual, infallibilitat, et trahit creaturam ad
exercitium, deferendo, et velut intimando
Dei imperium a quo derivatur, et quod par­
ticipat : quæ munia nequit Deus per seip­
sum obire, cum sint propria causæ formalis
intrinsecæ. Et hinc liquet, falsam esse mi­
norem, quam Suarius subsumit, et ruere
totum ejus discursum.
Hæ sunt interrogationes, quas prædictus
Author proposuit, ut in earum resolutione
ostenderet implicari, et mutuo sibi repu
gnare Thomistas. Sed ex dictis constat,,
quantum in hac parte circa rem, et senten­
tias pacem observent, licet non semper eis­
dem vocibus utantur, aut eodem modo se·
explicent ; et quam immerito fingantur
bella circa minutias, ubi omnium idem est
propositum, et scopus, nempe auxilium ef­
ficax esse tale ex se, et ab intrinseco, et in­
dependenter ascientia media. Aliam inter­
rogationem, quam Suarius omittit, et in
cujus resolutione securius posset dissidium
aliquod inter Thomistas repræsentare, jam
subjicimus.

DE GRATIA EFFICACI.

DUBIUM VII.

.In λ Deus ageret necessario, voluntas
creata ageret libere?

ri

■

■

’·’?
fi­

Apeiimr 337. Discussio hujus difficultatis non moconno- dicam Ιοοθπι conciliabit ad perfectiorem
vcrsir. notitiam naturae, et conditionis auxilii effi­
cacis, cui praesens disputatio deservit. Sup­
ponimus vero ex hactenus dictis, Deum
praemovere physice, et efficaciter volunta­
tem creatam ad operandum ; et simul cum
hac efficacia antecedenti cohaerere potesta­
tem voluntatis ad oppositum in sensu divi­
so, ac proinde libertatem. Hujusmodi autem
præmotio secundum praesentem statum fit
a Deo libere, et indifferenter agente ; sum­
ma quippe eminentia, et perfectio volunta­
tis divinæ exposcit, ut in nullum nisi in
divinum necessario feratur ; cætera vero
respiciat ut objecta materialia, et inadæquata, quæ proinde ita de facto amat, ut
possit ea absolute despicere. Quod cum D.
I’.ih1· Thom. 1 part, quasi. 19, art. 3, et 10, do­
cent communiter Theologi. Sed dubium est,
an admissa suppositione impossibili, quod
Deus absque libertate, id cum naturali de­
terminatione ad unum moveret voluntatem
creatam, adhuc ista ageret libere? Ad cujus
difficultatis resolutionem non oportet præsupponere (ut quidam perperam faciunt)
ex parte ipsius hypothesis, et conditional®
suppositionis, vel quod maneret liberum
arbitrium creatum, vel quod Deus eundem
ipsi concursum præberet ; hæc enim impli­
cantur reipsa in consequenti, cujus verita­
tem investigamus, et eidem disputationi
subjecta sunt. Unde solum supponimus,
Deum agere ex necessitate naturæ, et in­
quirimus, an hoc dato, voluntas creata
ageret libere.
Diffcren- Cælerum, quia aliqui æquivocant in prae'contin- senti, dum contingentiam cum libertate
confundunt, præmittendum est, quod li(aicQi. cet effectus contingens, et effectus liber con­
veniant in hac ratione, quod uterque potest
esse, et non esse ; differunt tamen in hoc,
quod effectus contingens particulariter dic­
tus, et prout distinctus a libero, nihil aliud
exposcit, nisi defectibilitatem intrinsecam,
et impedibilitatem ab extrinseco ; et simili­
ter causam esse contingentem situm in eo
est, quod vel possit secundum communem
providentiam ab alia causa in sua opera­
tione impediri, vel aliquos effectus praeter
intentionem, et appetitum innatum attin-

gere. At effectus liber petit procedere a prin­
cipio proximo impedibili ab intrinseco,
quod videlicet ita agit, ut possit se ab ope­
rando suspendere, vel oppositum effectum
producere ; quod proinde habet potestatem
dominativara super utrumque extremum,
et neutrum singillatim acceptum respicit
tanquam bonum sibi adæquatum. Unde
modus operandi contingenter imperfectio­
nem ex suo genere importat, nempe defectibilitatem intrinsecam, et impedibilitatem ab extrinseco : at vero modus agendi
libere ex suo genere dicit perfectionem,
videlicet potestatem dominativam, et elec­
tionem ad operandum, vel non ; quæ in­
differentia activa nequit non eminentiam
habere super extrema quæ attingit. Et ita
Deus qui libere agit, non agit contingenter,
sed immutabiliter ex se, et inimpedibiliter
ab extrinseco. Nunc autem disputationis
gratia supponimus Deum necessario in­
fluere, ly necessario excludente tam contin­
gentium, quam libertatem. Sed praesens
difficultas non respicit effectus contingen­
tes particulariter, et stricte dictos (quamvis
de illis etiam aliqua obiter dicemus) sed so­
lum operationes liberas : quocirca consulto
titulus inquirit, an voluntas creata libere
ageret ?

DISP. VII, DUB. VII.

subscribunt omnes ejus discipuli, ut testatur
Godoy infra referendus.
talio
Probatur ratione desumpta ex dictis dub.
SU. <l“æ potest sic formari : quoniam si Deus
esset agens necessarium, voluntas creata,
cum omitteret, non omitteret libere : ergo
cum ageret, non ageret libere. Consequenj
tiaconstat : tum quia non stat vera libertas
absque indifferentia ad extrema contradic­
torie opposita, cujusmodi sunt agere, et non
agere, sive omittere : ergo si voluntas in
illa hypothesi omittens non libere omitte­
ret, agens non libere ageret. Antecedens
[
autem probatur : quoniam ut voluntas li­
bere omittat, requiritur quod possit elicere
actum omissum, saltem in sensu diviso, et
potentia antecedenti : atqui in prædicta hy­
pothesi, dum omitteret, non posset elicere
actum omissum, nec in sensu diviso, nec
potentia antecedenti : ergo non libere omit­
teret. Suadetur minor, quoniam voluntas
creata, cum sit agens secundum Deo subordinatum (quod adhuc in illa hypothesi reti­
neret, ut supponunt Adversarii) non res­
picit nec in sensu diviso, nec potentia
antecedenti operationem nisi ut ponendam
dependenter ab auxilio Dei efficaci : sed in
hypothesi, quod Deus ageret ex necessitate
naturæ, non posset absolute præmovere
voluntatem in illo instanti, in quo illam
non præmoveret ad agendum ; si enim in
b
illo instanti ita Deus omitteret præmovere,
quod præmovere posset, jam se haberet ut
Negativa sententia prxfertur.
agens liberum, et consequenter destruere­
tur dubii suppositio : ergo in ea persistendo,
338.Dicendum est,quod si Deus ageret ne­CajcIüvoluntas creata, cum omitteret, non posset
sio.
cessario, voluntas creata non ageret libere.
ulla potentia elicere actum omissum.
Hæc conclusio non invenitur expressa apud
Confirmatur, et declaratur primo : quoD. Thomam, est tamen valde consona ejus
friffio. niam ut voluntas omittens possit absolute
doctrinae, et principiis, ut ex dicendis cons­
elicere actum omissum, requiritur quod ac­
tabit. Unde sic docent plurcs Thomistæ,
tus maneat pro eodem instanti objective, et
Ferrara 1, contra gentes, cap. 67, ratione^mn.
secundum se possibilis ; non enim stat vera
5§. Ad evidentiam secundi, Bannez 1 part,
potentia activa creata, vel increata, nisi ad
qwest. 19, art. 8, conclus, ult. ubi etiamMathia.
actum objective, et secundumsepossibilem :
Zumel disp. 2, conclus. 9, Machim
atqui in prædicta hypothesi actus omissus
unico, Arauxo ibi ari. 10, in commentario,
non maneret objective, et secundum se
Herrera in manuscriplis, Navarrete conlro- Nanr
possibilis pro instanti, in quo omitteretur :
vers. 9, conclus. 2, Nunus 3 p. q. 62, art. 5,
ergo voluntas creata non posset absolute
q. 1, pro solutione secundi argumenti. Le­
prædictum actum in illo instanti elicere :
desma qwest, unica de auxiliis, art. 3, fol. uergo non libere, sed necessario omitteret.
102, asserens in hoc convenire omnes dis- t,esau
Major, et utraque consequentia constant.
cfyulosD. Thom. et omnes fere Theologos.
Minor autem probatur : quoniam possibili­
Ram relect. 5, pag. 123, conclus. 1, dicens Ria.
tas objectiva, et secundum se alicujus actus
esse communem Thomistarum sententiam.
creati, dependet non solum ab hac, vel illa
Eandem etiam tuetur Scotus in 1, dist. 2. sowcausa, sed ab omnibus principiis,quæ actus
qwest. 2 et dist. 8, q. 2. et dist. 39, q. I, cui
per se, et essentialiter respicit : et quolibet
subscribunt

repugnante absolute, actus manet absolute
impossibilis; nam malum ex quocumque
delectu : atqui actus voluntatis creatæ res­
picit per se, et essentialiter Deum tanquam
principium a quo inter alia specialiter ha­
bet actualitatem, et existentiam, ut dixi­
mus disp. o, dub. 5 ; ergo ut actus volunta­
tis creatæ maneat objective, et secundum se
possibilis pro aliquo instanti, requiritur
quod Deus possit in ipso instanti prædictum
actum producere : sed si Deus ageret neces­
sario, non posset producere actum in ins­
tanti, in quo actum non producit ; siquidem
necessario omitteret producere, ut supponi­
tur : ergo in prædicta hypothesi, actus
omissus non maneret objective, et secun­
dum se possibilis.
Confirmatur, et explicatur secundo ex sedictis in tract, de Voluntario, disp. 2, dub.2, cnnd0*
conclus. 3 et 5 ; nam cum voluntas creata sit
liberum secundum, et potentialitati admix­
tum, prius debet exerceri indifferentia pas­
siva voluntatis in esse mobilis a Deo per
auxilium, quam indifferentia activa in ra­
tione se moventis per actum : ergo sicut ad
omissionem liberam requiritur, quod vo­
luntas ita se non moveat ad actum, quod
posset se ad actum movere; sic requiritur,
quod ita non moveatur a Deo ad agendum,
quod valeat ad agendum præmoveri : sed
in prædicta hypothesi non sic contingeret;
ita enim voluntas nonpræmoveretur a Deo,
quod neutiquam posset præmoveri abso­
lute ad agendum : ergo non omittere libere.
Probatur minor, quia si voluntas posset in
eo instanti præmoveri a Deo, ut Deus neces­
sario ageret, non posset non Deus volunta­
tem præmovere ; nam agens necessarium
agit necessario suum effectum in subjecto
praedicti effectus capaci, et sibi debite ap­
proximato, ut se haberet voluntas respectu
Dei : ergo in prædicta hypothesi ideo vo­
luntas non præmoveretur a Deo, quia non
posset absolute in eodem instanti a Deo
præmoveri.
339. Nec hujus argumenti robur infri-Adversuges, si respondeas primo cum Godoy in 1 ri^“*
part, tract. 6, disp. 54, num. 16, quod in Rinm.
prædicta hypothesi, licet præmotio ut a Deo Go<o>·
descendens esset necessaria ut quod, et in
essendo ; nihilominus foret libera ut quo,
et in movendo : nam ita applicaret neces­
sario voluntatem ad actum, quod in ea.relinqueret potestatem ad omissionem in sensu
diviso. Et similiter carentia auxilii præmoventis ita inferret carentiam operationis,

Λ1 4

216

3

i

<<»►<·

;λ

•1ί

DE GRATIA EFFICACI.

ut nihilominus relinqueret in voluntate po­
testatem ad actum in sensu diviso. Ex quo
minime infertur, voluntatem non posse
agere, vel omittere libere ;sed tantum Deum
necessario præmovere voluntatem ad libere
agendum, vel omittendum : quæ non est
necessitas absoluta, sed consequentiæ, et
infallibilitatis.
Precta- Hæc, inquam, responsio non diluit argu,1Ilor’ mentum, sed refellitur ex dictis. Tum quia
cum dicitur auxilium in eo eventu præmovens, licet foret necessarium ut quod, et in
essendo,fore liberumut quo, et in movendo,
quia applicaret ad actum liborum, et non
tolleret potestatem ad oppositum, manifeste
incurritur petitio principii : id quippe est, j
quod controversiae praesenti subjicitur, et
quod argumento facto impugnatur. Tum
etiam, quia ut auxilium sit liberum ut quo,
et in movendo, debet connota re in Deo po- |
testatem ad negandum praedictum auxilium
et ponendam auxilii carentiam ; nam cum
voluntas creata, et omnia illi inhærentia
subordinentur Deo. non possunt facere, vel
omittere, nisi dependenter a Deo potente
etiam facere, vel omittere: atqui Deus in
instanti, in quo daret auxilium, nequiret
illud non conferre; siquidem supponitur |
agere ex necessitate naturæ : ergo auxilium
quod a Deo in prædicta hypothesi descen- i
deret, non esset liberum ut quo, et in mo­
vendo : idemque proportionabiliter dicen­
dum est de auxilii carentia. Tum præterea,
quia eatenus Thomistæ communiter salvant
voluntatem carentem auxilio efficaci ad
amorem posse absolute amorem elicere,
quatenus voluntas licet nequeat carentiam
auxilii a se excludere, vel cum tali carentia
amorem componere, respicit nihilominus I
amorem ut possibilem poni dependenter
ab auxilio Dei efficaci, quod Deus potest
absolute voluntati conferre. Cum enim vo­
luntas respiciat amorem tanquam agens se­
cundam Deo in agendo subordinatum, satis
est, ut voluntas dicatur potens in actu primo
amorem elicere, quod habeat ex se poten­
tiam ad actum secundum rationes sibi correspondentes, et quod aliunde connotet
Deum ut potentem sibi conferre auxilium,
quod ad eliciendum actum requiritur, ut la­
tius expendimus supra dub. 4 et disp. 5,
dub. 6.. Constat autem, quod in hypothesi
praesentis dubii, voluntas carens auxilio
efficaci non posset illam carentiam a se
excludere, nec cum illa componere actum ;
et quod aliunde Deus non valeret in ins-

I tanti, in quo auxilium negaret, auxilium
impertiri, sive ejus carentiam auferre; et
quod hæc impotentia Dei non esset ex sup­
positione, sed ex absoluta necessitate : ergo
I voluntas carens auxilio eflicaci ad ali­
quem actum non posset absolute actum eli­
cere; et consequenter carentia auxilii esset
necessaria, tam ut quo, quam ut quod:et
idem dicendum est de auxilio efficaci, quod
in ea hypothesi conferretur.
340. Nec satisfacit secundo, si cum eodem Ahl
sapientissime Magistro ubi supr«a num. 29 eus»,
et num. 64 iterum respondeas, quod licet
Deus in prædicta hypothesi necessario con­
ferret auxilium, hoc est, absque electione
et libertate ad oppositum ; nihilominus non
semper illud conferret, nec semper illud
negaret ; sed quandoque uno modo se ha­
beret, et quandoque modo contrario. Cum
enim Deus necessario agens influeret juxta
dispositionem causarum secundarum, et
causa libera postulet non semper agere, nec
semper omittere ; Deus, eodem modo dis­
pensaret suum concursum eflicacem. Et
consequenter Deus ita omitteret præmovere, quod nihilominus præmovere posset,
et quantum est de se præmoveret, si causa
secunda hujusmodi concursum exigeret.
Unde non sequitur, quod voluntas creata
non posset elicere actum in instanti, in
quo illum omitteret, vel quod actus in illo
instanti maneret objective impossibilis.
Hæc, inquam, responsio non satisfacit.BcfeiiiPrimo, quia si Deus agens ex necessitate ,0Γ·
naturæ deberet suum concursum eflicacem
distribuere juxta dispositionem agentium
secundorum : ergo solum posset præmovere
voluntatem, quando voluntas esset dispo­
sita ad hanc præmotionem : sed in instanti,
in quo voluntas actum omitteret, non esset
disposita, ut præmoveretur ad actum, alias
Deus non omitteret præmovere ; sed potius
eam ad agendum applicaret, ut hæc respon­
sio supponit : ergo Deus in prædicto ins­
tanti non posset præmovere voluntatem, et
consequenter vel hæc non posset absolute
tunc agere , quod intendimus; vel posset
agere absque subordinatione ad Deum ut
potentem præmovere, quod est impossibile.
’ Secundo, quia licet hæc evasio salvet, quod
Deus non semper præmoveret, nec semper
præmovere omitteret, sed quandoque age­
ret, et quandoque non, juxta variam dispo­
sitionem causarum secundarum : nihilominüs salvare non potest, quod Deus attentis
omnibus principiis, et circumstantiis per
se
Alu

1

DISP. VII, DUB. VIL
se pertinentibus nd netum primum volun­
tatis creatæ, ita non præmoveret illam,
quod ipsam in eodem instanti præmovere
posset. Et ratio est, quoniam vel illa prin­
cipia, et circumstantiae exigunt præmotionem, vel exigunt ejus carentiam?Si pri­
mum : ergo Deus necessario agens juxta
dispositionem causarum secundarum ita
præmovebit, quod in eodem instanti non
poteritpræmolionem negare. Si secundum:
ergo ita præmotionem negabit, quod non
poterit voluntatem præmovere. Quæ im­
potentia, sive necessitas, cum non fundetur
in aliqua suppositione libera creala, vel increata, nequit non esse absolute talis, et
libertatem destruere. Tertio, quia si Deo
agenteex necessitate naturæ, voluntas creata
libere operaretur, fieri optime posset in
prædicta hypothesi, quod ex duobus homi­
nibus æqualiter dispositis, et eodem modo
se habentibus in iis, quæ ad actum primum
spectant, unus eliceret v. g. amorem, et
alter eundem amorem omitteret. Cum enim
causa libera sit illa, quæ positis omnibus
requisitis ex parte actus primi, potest agere,
et non agere, nulla apparet implicatio in eo,
quod unus ex illis hominibus amaret, et
alius non ; et consequenter unus præmoveretur ad amorem, et alter non præmoveretur.Atqui præsentia, vel carentia præmotionis non proveniret ex inæquali illorum
hominum dispositione, siquidem suppo­
nuntur omnino æquales. Ergo frustra re­
curritur ad hujusmodi dispositionem , ut
salvetur, quod quando Deus non præmo­
veret, posset præmovere absolute volunta­
tem. Immo infertur oppositum; nam si
stante ex parte voluntatis capacitate adpræmotionem, Deus necessario ageret, et quan­
tum posset, illam non præmoveret, mani­
feste infertur Deum illam præmovere non
posse. Quarto, et urgentius ; quia licet præ­
dicta responsio possit apparenter sustineri
in ordine ad naturales operationes ; minime
tamen potest sustineri in ordine ad auxilia
efficacia, et opera ordinis supernaturalis,
quae in praesenti consideramus, et ad quæ
Adversariorum doctrina se extendit. Nulla
quippe dispositio naturalis assignari potest,
obquam Deus hominem efficaciter applicet
ad opera supernaturalia ; imo neque ex
parte auxiliorum supernaturalium potest
hujusmodi determinatio assignari, ut sae­
pius in hac disputatione diximus, et docent
communiter illimet Thomistæ contra quos
praecipuenunc agimus. Maneat igitur Deum,

247

si ageret ex necessitate naturæ, ita omittere
præmovere, quod absolute præmovere non
posset ; vel ita præmovere, quod præmotionem omittere non valeret; et consequenter
vel voluntatem creatam non fore subjicien­
dam Deo in agendo, vel eodem modo, et
cum eadem determinatione, ac necessitate
•se habere.
311. Ex quibus etiam rejicitur tertia Altera
quorumdam responsio, qui asserunt, Deum ro^n'
in prædicta hypothesi non esse liberum
formaliter, fore tamen liberum eminenter;
quia et actum liberum creatum contineret,
et ad illum posset voluntatem applicare:
sicut modo non est causa formaliter contin­
gens; et tamen est causa eminenter contin­
gens, quia effectus contingentes continet,
et producit.
Hoc, inquam, manet exclusum ex dictis: irapustum quia dum asseritur Deum, non liberum na,ur'
formaliter, fore liberum eminenter, quia
contineret actum liberum creatum, mani­
feste petitur principium ; quia id præcipue
controvertimus, an si Deus non esset for­
maliter liber, darentur actus liberi in vo­
luntate creata ? Tum etiam, quia vel Deus
in prædicta hypothesi, cum non præmovet,
potest absolute præmovere, vel non potest
præmovere? Si primum : ergo Deus non
agit ex necessitate naturæ, sed cum liber­
tate formali: hæc quippe nequit non adesse
in illo, qui ita omittit, ut possit non omit­
tere : et sic destruitur suppositio, et status
quæstionis. Si secundum : ergo x’oluntas
creata omittens nequit absolute in illo ins­
tanti agere ; quippe quæ agere non valet,
nisi ut subordinate Deo potenti ipsam præ­
movere ad agendum. Recursus ergo ad
•libertatem Dei eminentialem vel nihil
Adversariis favet, vel quæstionis statum
evertit.
Quæ impugnationes, sicut et argumen-instaura­
tum .supra factum, possunt amplius robo-^*ik>
tari ex iis, quæ diximus tract. 10, disp. 2, uis.
dub. 1, § 2. Etenim libertas fundatur in
modo universalitatis, quo potentia fertur in
aliquod objectum, tanquam in bonum sibi
inadæquatum; nam hoc ipso retinet formalitatem ad tendendum in extremum oppo­
situm, atque ideo procedit cum indiffe­
rentia, et dominio ad utrumlibet. Unde D.
Thom. supra quxst. 10, art 2, investigans, DThom
et detegens radicem nostræ libertatis, inquit:
Si proponatur aliquod objectum voluntati,
quod sit universaliter bonum, et secundum
omnem considerationem, ex necessitate vo-

DE GRATIA EFFICACI.

218

luntas in illud tendit, si aliquid velit ; non
enim potest velle oppositum. Si autem propo­
natur sibi aliquod objectum, quod non ^eun­
dum quamlibet considerationem sit bonum,
non ex necessitate voluntas fertur in illud.
Et quia defectus cujuscumque boni habet ra­
tionem non boni; ideo illud solum bonum,
quod est perfectum, et cui nihil deficit, est tale
bonum, quod voluntas non potest non velle,
quod est beatitudo. Alia autem quilibet par­
ticularia bona, in quantum deficiunt ab ali­
quo bono, possunt accipi ut non bona, et se­
cundum hanc considerationem possunt repu­
diari, vel approbari a voluntate, qux potest
in idem ferri secundum diversas considera­
tiones. Constat autem potentiam inferio- !
rem, quae in agendo subordinatur alteri
causae superiori, non posse attingere effec­
tum cum majori universalitate, et cum mi­
nori determinatione, quam sint in causa I
superiori; eo quod idem est ordo agentium,
ac ordo finium, et objectorum, quae respi­
ciunt : unde videmus causas superiores
agere sub universaliori ratione, et causas
inferiores sub ratione magis restricta, ut I
inductive potest ostendi. Ergo implicat,
Deum agere actum voluntatis creatae ex ne­
cessitate naturae, et cum omnimoda deter- i
minatione ad illum; voluntatem vero crea­
tam ipsum elicere libere, et cum indif- |
ferentia ad oppositum. Atque ideo vel I
dicendum est, Deo agente ex necessitate na­
turae, voluntatem non operaturam libere,
quod intendimus : vel asserendum erit,
voluntatem in ea hypothesi non esse ope- l
raturam cum subordinatione ad Deum tanquam ad primam, et universalissimam
causam, quod Adversarii non admittunt :
vel denique dicere oportebit, causam infe­
riorem respicere effectum sub ratione su­
periori, et minus restricta ; causam vero |
superiorem eundem effectum attingere sub
ratione inferiori, et minus universali :
quod implicat in terminis.

§ n.
%1
Consectaria pncedentis doctrinx, qux
illam magis confirmant.

, .
342. Ex dictis infertur primo, quod si
corolla- Deus ageret ex necessitate naturæ, nullum
num. jn creatis daretur liberum arbitrium. Hoc
corollarium docent communiter Authores
num. 338 relati. Ex quibus aliqui illud
probant, quia libertas est perfectio simpli­

citer simplex : ergo debet per prius Deo
convenire, quam creaturis .· ergo ablata a
Deo nequit in creaturis reperiri. L’ælerum
hæc ratio licet sperni omnino non debeat,
haud obscure tamen solvitur a contrariis;
nam cum in hujus dubii hypothesi suppo­
natur, quod Deus non ageret libere; suppo­
nitur etiam, quod libertas tunc non esset
perfectiosimpliciter simplex ; et inquiritur,
utrum hoc admisso, posset Deus liberum
arbitrium creatum producere : sicut de facto
non est causa formaliter contingens, et ni­
hilominus efficit causas secundas formaliter contingentes.
Fundamentum igitur hujus consectarii
habetur ex dictis, quoniam implicat poten­
tia ad actum absolute impossibilem; siqui­
dem potentia vera non est, nisi possibi­
lium : atqui si Deus ageret necessitate na­
turæ, nullum exercitium liberum esset
possibile in creatura, eo quod voluntas in
instanti, in quo ageret, non posset omittere;
et in instanti, in quo omitteret, non posset
agere, ut § praecedenti declaravimus : ergo
si Deus ageret necessario, nullum maneret
liberum arbitrium in creaturis.
Ad hæc : sicut voluntas creata non potest
denominari actu agens, nisi cum subordi­
natione ad Deum actu simul agentem : ita
non potest denominari potens agere, nisi
cum subordinatione ad Deum agere poten­
tem, nec valet denominari potens omittere,
nisi cum subQrdinationead Deum potentem
non prædeterminare voluntatem ad agen­
dum. Atqui si Deus ageret ex necessitate
naturæ, non denominaretur potens agere,
et omittere eundem effectum; sed potius
cum omitteret, non posset agere ; et cum
ageret, non posset omittere ; siquidem hæc
denominatio est de ratione agentis ex ne­
cessitate naturæ : ergo pariter voluntas
creata non denominaretur potens ad utrum­
libet. sed tantum posset agere quod ageret,
et solum posset omittere quod omitteret.
Constat autem, quod sine illa potestate, et
cum hac determinatione non stat liberum
arbitrium : nullum ergo liberum arbi­
trium in creaturis maneret, si Deus esset
agens ex necessitate naturæ.
343. Sed objicies :si Deus ageret necessario, objects
eosdem effectus produceret necessario, quos
nunc libere producit; siquidem hypothesis
praesentis dubii præsupponit Deum eosdem
, effectus præcontenturum, et producturum
fore : et solum variat modum agendi : sed
1 inter effectus, quos Deus nunc præcontinet,
et

DISP. VII, DUB. Vif.
et libere producit, recensetur liborum arbi­
trium ; ergo Deus in prædicta hypothesi
liberum arbitrium necessario produceret :
hoc igitur existerai, quamvis Deus ageret
necessario.
Diiiiur. Respondetur negando majorem : quo­
niam sicut in prædicta hypothesi variare­
tur perfectio Dei, quantum ad modum
agendi, ita variaretur quantum ad præcontinentiam aliquorum effectuum, nempe ac­
tus liberi, et liberi arbitrii. Hujusmodi
quippe effectus non consistunt, quin conno­
tent ex parte Dei potestatem ad utrumlibet,
ut constat ex dictis; quæ potestas nequit
convenire Deo agenti ex necessitate naturæ,
ut ex ipsis terminis liquet. Ad insertam au­
tem majoris probationem dicendum est,
quod licet in prædicta hypothesi solum præsupponatur expresse, quod Deus ageret ex
necessitate naturæ, et tantum variaret mo­
dum agendi : nihilominus ex ipsa hypothesi legitime deducitur, quod variaretur
etiam perfectio divina quantum ad aliquas
perfectiqnes, quas actu non continet : inter
quas recensemus liberum arbitrium crea­
tum. Quamobrem sicut in prædicta hypo­
thesi non supponitur, quod Deus præcontineat, vel non præcontineat, actum liberum
creatum, alias præsupponeretur id ipsum,
quod disputationi subjicitur ; et tamen ex
ipsa hypothesi deducimus Deum non fore
præcontenturum actum liberum creatum,
ob ea quæ diximus § præced. ita etiam in
illa hypothesi non est præsupponendum,
quod Deus necessario agens præcontineat,
vel non præcontineat liberum arbitrium
creatum; sed hoc eidem disputationi subji­
ciendum est, in qua partem negativam col­
ligimus, et propugnamus tanquam insepa­
rabilem appendicem praecedentis asser­
tionis.
secnn- 344. Unde infertur secundo, hypothesim
^““■quam aliqui formant in præsenti, nempe :
rica. Λη si Deus esset agens necessarium, et homo
esset agens liberum, homo libere operaretur ?
esse complicatoriam, et utramque partem
inferre, sicut in aliis suppositionibus complicatoriis solet accidere. Nam quod non
ageret libere, probatur ratione supra facta ;
quia nequit homo agere libere, quin habeat
potestatem ad non agendum ; nec hanc po­
testatem habet, nisi connotet Deum poten­
tem non præmovere in eodem instanti, in
quo præmovet : nam sicut actus creatus de­
pendet a præmotione Dei, ita carentia actus
a carentia auxilii, et potestas creaturæ ad
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

249

utrumlibet a potestate Dei ad utrumlibet :
hanc quippe correspondentiam essentialiter
exigit subordinate agentis secundi ad pri­
mum. In prædicta autem hypothesi ita se
haberet Deus, quod non posset agere actum,
quem omitteret; nec omittere actum, quem
agit. Unde ex prima hypothesis parte ne­
cessario consequitur, voluntatem creatam
in illa hypothesi non fore operaturam li­
bere. Quod autem libere ageret, legitime
infertur ex secunda parte suppositionis ;
quia hoc ipso, quod maneret liberum arbi­
trium creatum, præconlineret actum libe­
rum, et iste maneret absolute, et objective
possibilis : atque ideo Deus agens necessario
juxta exigentiam causarum præmoveret
voluntatem ad agendum libere, et ipsum
actum efficeret. Quamobrem ex prædicta
hypothesi utraque pars negativa, et affir­
mativa inferretur. Nec id mirum est ; nam
suppositio illa non importat unicum præ­
cise impossibile, cujus appendices determi­
nate investiget ; sed complectitur duo im­
possibilia, et inter se repugnantia, ex qui­
bus opus est, ut oppositæ, et complicatoriæ
consequenti® deducantur. Sicut si quis in­
quiretur : /In si Spiritus sanctus non proce­
deret a Filio, et ad Filium realiter referretur,
distingueretur realiter ab illo? Utraque enim
pars sequeretur : negativa, quia non proce­
deret, et distinctio in divinis fundatur in
processione : affirmativa etiam, quia refer­
retur realiter, et non stat realis relatio abs­
que distinctione reali extremorum. Sic proportionabiliter accideret in præsenti.
Dices cum Godoy num. 44 : Si Deus ageret Objectio,
necessario, et moveret liberum arbitrium, Go'in''
Deus suum concursum attemperaret naturæ
liberi arbitrii; quia in nulla suppositione
potest esse Deo connaturale rerum naturas
evertere : ergo ita sequeretur pars deter­
minata, nempe voluntatem acturam esse
libere, quod non inferretur pars opposita,
videlicet non esse libere operaturam.
Respondetur negando consequentiam ; solutio,
quia cum voluntas non operetur libere, nisi
habeat potestatem ad oppositum, nec hanc
potestatem habeat, nisi ut subordinata Deo
potenti oppositum causare, vel permittere,
qua potestate Deus in prædicta hypothesi
non gauderet, cum supponatur agere ex ne­
cessitate naturæ; determinate inferlur vo­
luntatem in tali hypothesi non fore libere
operaturam. Nec tunc diceretur, Deum re­
rum naturas evertere : sed tam Deum,
quam creaturam habere naturam ad unum
17

250

DE GRATIA EFFICACI.

determinatam : quod cum ex parte Dei sup­
ponatur ab Adversariis, mirum, aut inde­
cens non est, quod a nobis asseratur, futu­
rum esse ex parte creaturæ. Adde vano, et
non ita consequenter ad principia Thomistica recurrere illos Authores ad modifica­
tionem concursus divini per naturam vo­
luntatis, in qua recipitur : quoniam auxi­
lium efficax Dei non determinatur, aut
modificatur per voluntatem, et voluntatis
concursum ; sed potius voluntatem Dei sub­
jicit, et ad unum applicat : nec tantum res­
picit substantiam operationis, sed omnes
etiam ejus formalitates de linea entis, et
ipsum modum libertatis. Quod praecipue
verificandum est in auxiliis, et actibus or­
dinis supernaturalis, quæ per se considera­
mus in hac disputatione. Ûnde si auxilium
efficax non descenderet a Deo ut potente
ipsum auxilium negare, et oppositum vo­
luntatis exercitium producere, vel permit­
tere, procul dubio non posset actum libe­
rum inferre, sed necessitatem absolutam
induceret.
Tertiam
315.1nfertur tertio, complicatoriam etiam
ritm1" esse
hypothesim, quam aliqui propo­
nunt, videlicet .’/in λ Deus ageret ex neces­
sitate naturx, et partes universi servarent
ordinem, quem modo habent, voluntas creata
ageret libere ? Quia nequit hypothesis sic pro­
poni, quin in ea includatur liberum arbi­
trium, quod modo pertinet ad ordinem
hujus universi. Unde sicut ex hypothesi
numero praecedenti proposita, in qua ex­
presse supponitur mansurum liberum ar­
bitrium, utrumque sequitur : ita ex hypo­
thesi nunc proposita, in qua liberum arbi­
trium, ut pars hujus universi implicatur,
infertur utrumque. Nec in hoc oportet am­
plius immorari, suppositis nuper dictis.
Observandum tamen obiter est, aliquos Au­
thores qui adversus assertionem § praece­
denti propositam allegantur, illi revera
non contradicere ; quia tantum asserunt,
quod si Deus ageret necessario, et remane­
ret liberum arbitrium creatum, vel paries
hujus universi haberent eundem ordinem,
quem modo habent, voluntas creata ageret
libere. Quod ex parte verum est. et a nobis
admittitur: quia illa suppositio est complicatoria, et infert consequentiam affir­
mativam, et negativam. Sed ipsimet Au­
thores docent, quod si Deus esset agens ne­
cessarium, nullum agens foret liberum ; et
sic negant virtualiter, quod voluntas ageret
libere.

316. Infertur quarto, quod etiamsi DeusQurium
in prædicta hypothesi conferret voluntati
eandem entilative, el materialiter qualita­
tem prædeterminantem, et applicantem,
quam modo tribuit ad eliciendum volitio­
nem liberam; nihilominus illa qualitas
esset diversa formaliter, el modaliter in
ratione beneficii, et auxilii. Hoc corolla­
rium consonat omnino nosiræ assertioni,
et directe opponitur opinioni contrariae. Et
quidem quod illa qualitas variaretur saltem
in ratione beneficii, est satis evidens, quia
ut aliqua res habeat rationem beneficii, de­
bet provenire ex libera, et gratuita volun­
tate donantis; beneficium quippe locum non
habet in omnino necessariis et præler dan­
tis electionem communicatis : qua ratione
licet plura bona proveniant nobis a sole,
nihilominus non habent rationem beneficii
prout a sole, sed prout a Deo, quia sol non
influit ex electione. Deus autem in prædicta
hypothesi non ageret ex electione, sed ex
necessitate naturae. Unde qualitas præmovens ab eo descendens variaretur ad minus
in ratione beneficii. Quod autem etiam mu­
taretur formaliter in ratione auxilii, liquet
ex dictis; nam modo prædicta qualitas est
libera ut quo, quia descendit a Deo potente
ipsam denegare, et opposito modo concur­
rere : quam indifferentiam Dei in agendo
ipsa præmotio participat virtualiter in
applicando : unde habet, quod non in­
ferat necessitatem absolutam, sed solum
infallibilitatis, ob efficaciam, et immuta­
bilitatem divinæ voluntatis liberæ, a qua
descendit. Si autem Deus ageret ex ne­
cessitate naturæ, non connotaret Deum
potentem eam impedire, et ad opposi­
tum exercitium concurrere; quamobrem
non esset libera ut quo, quia ita præmoveret voluntatem, ut nec ipsi conferret, nec
in ea supponeret potestatem ad oppositum ;
hæcquippe potestas non subsistit, nisi Deus
habeat similem potestatem. Unde etiam
fieret, quod variaretur modaliter; quoniam
nunc dicit respectum ad Deum tanquam ad
causam liberam, cujus libertatem virtuali­
ter, et ut quo participat : tunc autem im­
portaret habitudinem ad Deum tanquam
ad causam necessariam, cujus proinde li­
bertatem neque ut quod, neque ut quo pos­
set participare, sed potius omnimodam ne­
cessitatem in movendo. Quæ variatio potius
splenderet in his motionibus, quam in aliis
effectibus absolutis; nam hujusmodi mo­
tiones se habent ad instar causalitatis; causalitas

DISP. VII, DUB. VII.
salitas autem nequit non explicare modum,
quo causa influit, ut apparet in motionibus
artificiosis, quibus instrumenta applicantur
ad effectus artis.
ultimi 347. Ultimo sequitur ex dictis, quod licet
,lül10· prima radix libertatis creatæ, tam habitua­
lis, quam actualis, sit omnipotentia Dei, et
summa efficacia divinæ voluntatis, quæ
causât in nobis non solum substantiam ope­
rationis liberæ, sed etiam modum ipsum
libertatis ; nihilominus libertas divina est
ad minus conditio indispensabiliter requi­
sita, ut omnipotentia, et summ'a efficacia
Dei prædiclos effectus inferat,et exequatur.
Primam hujus corollarii partem docent
communiter Thomistæ cum Angelico PræD.Ti». ceptore 1 pari, quxst. 19, art. 8, ubi post­
quam impugnavit opinionem quorundam
asserentium carentiam necessitatis in agen­
do revocandam esse in causas secundas,
mediis aliis quibus Deus operatur, inquit :
« Et ideo melius dicendum est, quod hoc
« contingit propter efficaciam divinæ vov laniatis. Cum enim aliqua causa efficax
α fuerit ad agendum, effectus consequitur
a causam, non tantum secundum id quod
« fit, sed etiam secundum modum fiondi,
« velessendi. Cum igitur voluntas divina
« sit efficacissima, non solum sequitur ,
« quod fiant ea, quæ Deus vult fieri, sed
« quod eo modo fiant, quo Deus ea fieri
« vult. Vult autem Deus quædam fieri neσ cessario, quædam contingenter, ut sit ordo
σ in rebus ad complementum universi. Et
<i ideo quibusdam affectibus aptavit causas
« necessarias, quæ deficere non possunt, ex
« quibus effectus de necessitate proveniunt.
« Quibusdam autem aptavit causas contin­
et gentes defectibiles , ex quibus effectus
« contingenter eveniant. Non igitur prop« terea effectus voliti a Deo eveniunt con/( tingenter, quia causæ proximae sunt con« tingentes; sed propterea, quia Deus voluit
u eoscontingenterevenire.contingentescau« sasad eos præparavit. » Et ad secundum
argumentum inquit : « Ex hoc ipso, quod
« nihil voluntati divinæ resistit, sequitur
* quod non solum fiant ea, quæ Deus vult
■t fieri ; sed quod fiant contingenter, vel
« necessario, quæ sic fieri vult. » Secunda
vero corollarii pars traditur communiter
aThomistis supra relatis, et facile constat
ex dictis ; quoniam ut voluntas creata agat
libere, requiritur quod in eodem instanti
possit oppositum ·. quæ potestas debet eonnotare, et supponere in Deo similem potes­

251

tatem ; nam sicut agere creatum subordinatur agere divino ; ita potestas creaturæ
potestati divinæ subjicienda est : sed Deus
dum agit unum, nequit habere potestatem
ad oppositum, quin libertate gaudeat ; si­
quidem libertas in tali modo agendi consis­
tit: ergo esto libertas divina non sit prima
radix libertatis creatæ, et actus liberi, sed
omnipotentia ; nihilominus est conditio
indispensabiliter necessaria, ut Deus pro­
ducat in creaturis libertatem,tam actualem,
quam habitualem. Videatur Arauxo loco
citato, ubi duas Cajetani evasiones praeclu­
dit, et defendit fundamentum Scoti, quod
cum ratione nostra reipsa coincidit.
'§ ΙΠ.

Refertur opinio contraria, et primo ejus
motivo occurritur.
348. Adversus assertionem nostram, ejus- opinio
que corollaria sentiunt Cajetanus 1 part. Cr“aIra’
quxst. 19, art. 8, § Circa istam, Nazarius ibi- Cajetadem, controvers. 2, conclus. 3, Alvarezdisp. saza26, deauxiliis, num. 14, in respons.ad 4,Godoy
ubi supra, qui etiam refert alios Thomistas, Godoy,
ut Capreolum, Ferraram, etZumelum. Sed
Ferrara, et Zumel pro nobis stant locis su­
pra citatis : Capreolus vero non loquitur
determinate de actibus liberis,sed de effecti­
bus contingentibus,de quibus non est eadem
ratio, ut ex dicendis constabit.Eidem opinio­
ni subscribunt Vasquez 1 part. disp. 100, Vascap.3, Arrnbal dispSxi, cap.3,et quidam alii Arrubai.
extra Scholam D. Thomæ. Et probatur pri-pritunm
mo, quoniam etiamsi Deus ageret ex necessitate naturæ, adhuc darentur effectus con­
tingentes : ergo etiam darentur actus liberi
in creaturis. Consequentia patet a paritate;
quia sicut libertas, ita etiam contingentia
non stat cum omnimoda necessitate, sed
petit indifferentiam ad esse, et non esse :
ergo si necessitas Dei in agendo non des­
trueret conlingentiam, ita neque libertatem.
Antecedens autem probatur, quia etiamsi
Deus ageret ex necessitate naturæ, adhuc
causæ secundæ essent defectibiles, et impedibiles tam a causa prima, quam ab aliis
causis secundis potentioribus : ergo ita
agerent, quod possent ab agendo impediri :
ergo agerent contingenter.
Huic argumento respondent primo Scotus, et illius discipuli negando antecedens ; rewonexistimant enim, quod si Deus ageret ex s,°
necessitate naturæ, nulla causa secunda

252

DE GRATIA EFFICACI.

ageret libere, vel contingenter ; sed omnes
agerent cum omnimoda, et absoluta neces­
sitate excludenkMam contingentium, quam
libertatem. Quod sibi persuadet Scotus ge­
nerali ratione ; quoniam omnis causa, quæ
non agit nisi ut mota, si necessario move­
tur, necessario agit: sed causa secunda non
agit nisi mota a Deo; et in hypothesi, quod
Deus ageret ex necessitate naturæ, necessario a Deo moveretur, ly necessario excludente tam contingentiam.quam libertatem;
siquidem Deus nec libere, nec contingenter
moveret : ergo si Deus ageret ex necessitate
naturæ, omnis causa secunda ageret neces­
sario. necessitate excludente tam contingentiam. quam libertatem. Unde nulla in
eo eventu quærenda esset disparitas inter
libertatem, et contingendam, sed æqualiter
de utraque philosophari oporteret. Quæ doc­
trina placuit M. Joanni Vincendo, et qui­
busdam aliis discipulis D. Thom. ut refert
Ledesma ubi supra /W. 103.
[mjeg- 349. Sed displicet communiter aliis ThoL>aTho
qu*dem merito: tum quia opposi’ tam doctrinam satis aperte tradit D.Thom. 1,
contra gentes, cap.b", ratione 5. his verbis :
« Si causa proxima fuerit contingens, ejus
« effectum contingentem oportet esse, etiam« si causa remota necessaria sit ; sicut
« plantæ non necessario fructificant, quam« vis motus solis sit necessarius, propter
« causas intermedias contingentes. Scienu tia autem Dei etsi sit causa rerum scita« rum per ipsam, est tamen causa remota
« earum : igitur necessitati scitorum con« tingenda non repugnat, cum contingat
« causas intermedias contingentes esse. »
Ubi, ut vides, una ex rationibus, quibus
D. Thom. probat divinam sciendam non
imponere de facto necessitatem omnibus
rebus scitis, est quia causæ proximae talium
rerum sunt ex se contingentes : quæ ratio
etiam militaret in -hypothesi, quod Deus
ageret ex necessitate naturæ. Similia tradit
1 part. quxit. 14, art. 13 ad 1, ubi ait :
idem.
Dicendum, quod licet causa suprema sit
« necessaria.tamen effectus proximus potest
« esse contingens propter causam proxi« main contingentem. Sicut germinatio
« plantæ est contingens propter causam
« proximam contingentem, licet motus so« lis, qui est causa proxima, sit necessa« rius. Et similiter scita a Deo sunt con« tingentia propter causas proximas, licet
» scientia Dei, quæ est causa prima, sit
« necessaria, υ Tum etiam, quia de facto

Deus non est causa contingens, sive impedibililer agens: et nihilominus causât cau­
sas contingenter agentes, et effectus contin­
genter evenientes ; et hoc non ob aliam
rationem, nisi quia causæ secundæ sunt
impedibiles in agendo ; et ad contingendam
effectus, cum sit de genere mali, sufficit defectibilitas ex parte principii proximi : quæ
ratio etiam militaret in hypothesi, quod
Deus ageret ex necessitate naturæ. Quod
motivum non urget in libertate etiam ad
malum; nam ut quis libere malum attingat,
debet habere in eodem instanti potestatem
intrinsecam ad bonum oppositum, vel sal­
tem ad mali carendam : quæ putestas non
subsistit in creaturis, nisi Deus habeat po­
testatem ad idem : Deus autem, si ageret ex
necessitate naturæ,ita concurreret ad unum,
quod non posset in eodem instanti concur­
rere ad oppositum. Tum præterea, quia
Deus de facto nihil contingenter producit,
et omnia producit libere : quod satis per­
suadet aliter in omni hypothesi philoso­
phandum esse de contingentia, ac de li­
bertate.
Tum denique, et praecipue, quia in præ­
dicta hypothesi ipsa summa efficacia Dei, et
defectus libertatis in agendo inferret plures
effectus contingentes; quod exemplis decla­
ratur. Etenim Deus agens ex necessitate
naturæ concurreret v. g. cum equo, et cum
leone, cum inter se pugnarent : et cum leo
sit fortior quam equus, ita concurreret cum
leone, ut hic vinceret, et impediret vires
equi : qui proinde effectus esset respectu
equi contingens. Similiter concurreret cum
terra ad emittendum flores, et cum equo
ad currendum super illos, et consequenter
ad eos conterendum : qui effectus accideret
terræ ad iructum inclinanti.Pariter concur­
ret necessario cum aqua ad humectandum,
et cum igne ad calefaciendum: et ex utriusque causæ concursu resultaret qucddam ter­
tiam, quod esset præter intentionem particu­
larem earum causarum. Denique quidquid
contingenter nunc fit ex influxu necessario,
et universali cœlorum, fieret etiam in illa
hypothesi, Deo similiter influente ; quia
perseverarent eædem causæ proximae im­
pedibiles, et sub variis conditionibus applicabiles: ex quibus de facto provenit, quod
plures actiones causarum proximarum im­
pediantur, et plures effectus præter earum
particulares inclinationes resultent : quod,
et nihil amplius, exposcit contingentia ut
distincta a libertate.
350.

DISP. VII, DUB. VIL.
350. Dices: Deus in prædicta hypothesi
præmoveret efficaciter causam inferiorem
ad producendum suos effectus : sed præmotio efficax inducit infallibiliter effectum, et
a nulla causa creata frustrari valet: ergo
causa inferior infallibiliter causaret effec­
tum, et a superiori non vinceretur ; atque
ideo ex hac parte impediretur contingentia,
vel saltem ex vi hujus exempli a nobis ad­
ducti non salvaretur.
soHtur. Respondetur negando majorem univer­
saliter intellectam ; nam in illa hypothesi
Deus non præmoveret efficaciter causam
inferiorem ad producendum effectum suum ;
sed potius præmoveret causam superiorem
ad illum impediendum. Cum enim, ut sup­
ponitor, Deus moveret causas ad agendum
proportionate ad suam virtutem ; et virtus
superior vinceret inferiorem, non posset
Deus utramque simul physice praemovere
ad' productionem suorum effectuum, sed
tantum præmoveret superiorem, cum ea­
rum effectus essent intense incompossibiles.
Moveret tamen inferiorem ad conandum,
et sic infallibiliter conaretur effectum pro­
ducere ; illum, tamen non efficeret : tum
quia vinceretur a superiori : tum quia non
moveretur efficaciter a Deo ad illum reipsa
præstandum; et sic contingenter sequeretur
carentia effectus causæ inferioris.
MKiyuni Ad motivum autem Scoti respondetur
SSr''distinguendo majorem : Causa quæ non agit
nisi ut mola, si necessario movetur, necessa­
rio agit, reduplicative ut mola, concedimus
majorem ; quantum est ex se, negamus
majorem : et concessa minori, negamus
consequentiam absolute. Itaque cum defectibilitas, sive contingentia in agendo sit
quaedam imperfectio, et de genere mali, et
malum ex quocumque defectu ; satis est,
quod causa proxima sit ex se defectibilis,
et quantum est de se impedibilis ab extrinseco,ut dicatur agere contingenter; quamvis
reduplicative ut mota, sive ut substans
divinæ efficaciæ, necessario effectum pro­
ducat. Et hoc de facto contingit, quia omnis
causa naturalis contingens reduplicative
ut praemota attingit necessario suum effec­
tum ; et tamen agit contingenter, quia de
se est defectibilis, et potest ab extrinseco
impediri. Unde vel ratio Scoti probat, quod
de facto nulla causa secunda agit contin­
genter, quod est absurdum ; vel non probat,
quod Deo agente ex necessitate naturæ, au­
ferretur ab his inferioribus contingentia.
Sicut ergo de facto contingentia effectuum
objeetin-

253

non sumitur per habitudinem immediatam
vel ad primam causam, vel ad causam se­
cundam reduplicative ut præmotam effica­
citer a prima ; nam potius ex hac parte
habent necessitatem et infallibilem deter­
minationem ; sed sumitur per respectam
ad causas.secundas proximas de se defecti—
biles, et impedibiles ab extrinseco : ita
proportionate liter in prædicta hypothesi
philosophandum esset.
351. Sed ecce urget argumentum in prin-i^nr,.
cipio positum, quod potest esse replica inl^ur^u'
favorem Scoti contra responsionem proxime difficuidatam : quoniam sicut actus liber petit ita Us'
fieri, quod possit absolute non elici ; ita
effectus contingens petit ita causari, quod
possit absolute non produci ; cum hac tan­
tum differentia, quod potestas, ut actus
liber evadat, debet esse a principio intrin­
seco eliciente actum, et habente dominium
omittendi illum ; potestas vero, ut effectus
contingens non causetur, debet esse ab ex­
trinseco ex causa, ut puta fortiori potente
inferiorem impedire. Atqui si Deus ageret
ex necessitate naturæ, omnes causæ naturales ita agerent suos effectus, ut non pos­
sent ab agendo impediri per aliquam
causam extrincecam : ergo non agerent
contingenter. Probatur minor eodem dis­
cursu, quo supra ostendimus, non fore in
prædicta hypothesi actus liberos, quia si in
eodem instanti, in quo Deus simul cum
igne v. g. concurreret ad calefaciendum,
posset illam calefactionem impedire, vel
·
ad talem actionem non concurrere, jam
non influeret ut agens necessarium, sed ut
liberum, quod videlicet ita agit, ut possit
non agere : et ita destrueretur hypothesis
argumenti : ergo si Deus influeret necessa­
rio, omnes causæ naturales ita producerent
suos effectus, ut non possent ab extrinseco
impediri. Unde argumentum a nobis fac­
tum, vel non convincit abfuturam esse in
prædicta hypothesi libertatem creatam; vel
suadet contingentiam pariter fore abfu­
turam.
352. Respondetur persistendo in traditaNotapriresponsione. Pro cujus majori intelligentia^P™
observa, contingentiam in agendo conve- responnire rebus ex se, hoc est, quia potentiates 510lie'
sunt, et ex nihilo fuere productæ; hinc
enim habent agere impedibiliter, sive cum
potentialitate ad deficiendum in operando.
Ita enim se habet unumquodque ad esse,
sicut ad operari : unde sicut quælibet res
habet ex se non esse, seu posse ab essendo

254

DE GRATIA EFFICACI.

deficere: ita habet ex se non agere, seu
posse deficere in agendo. Quod insinuat D.
11». Thom. 1 part. quxst. 86, art. 3, ubi ait :
Est autem unumquodque contingens ex parte
materix, quia coni ingens est, quod potest este,
et non esse. Potentia autem pertinet ad ma­
teriam , necessitas autem consequitur ratio­
nem forme; quia ea, qui consequuntur ad
formam, ex necessitate insunt. Ubi materiae
nomine intelligit non solam materiam phy­
sicam , sed etiam omnem materiam metaphysicam, sive entium creatorum potentialitatem, sicut formae nomine intelligit actualitatem. Unde cum potential itas, et
capacitas manendi sub nihilo, et nunquam
operandi conveniat creaturæ ex se, et non
ex Deo, ut diximus tract. 13, disp. 12, dub.
1 et 2, sequitur, quod modus agendi con­
tingenter non conveniat creaturis forma­
tter per subordinationem ad Deum ; quam­
vis hanesubordinationem in omni entitate,
et actuali late, tam actionis, quam modi
agendi, et ipsius contingentia» præsupponant. Quamobrem in hoc, quod est agere
contingenter, ly contingenter, non denotat
perfectionem, sed conditionem potentialem
principii ; ly vero agere, denotat perfectio­
nem illi convenientem ex entitate, et aciualitate participata a primo agente. Sicut
in ense secare est perfectio conveniens ipsi
ratione forma» ; contrahere vero rubiginem,
et sic impedire actionem , est imperfectio
conveniens ratione materia». Creaturæ au­
tem in quacumque hypothesi essent ex se
nihil, cum supponantur manere creaturæ :
et si oppositum fingatur, erit suppositio
complicatoria. Unde in quacumque hypo­
thesi erunt defectibiles in agendo : quod, et
nihil amplius, importat agere contingenter.
Nota 2.
Deinde nota, libertatem non importare
ex suo genere potentialitatem , sed potius
actualitatem, et dominium super extrema,
ad quæ se extendit. Nulla autem creatura
potest explicare activitatem absque subordinatione ad Deum, tanquam ad causam
primo agentem. Unde ut dicatur posse agere
in aliquo instanti, debet connotare in Deo
potestatem ad producendum in eodem ins­
tanti eundem effectum : et ubi Deo defuerit
hujusmodi potestas, nequit convenire crea­
turæ : neque ista diceretur absolute potens
ad talem effectum , ut latius § præcedenti
explicuimus.
353. Ex his ad replicam respondetur dis­
tinguendo majorem : sicut, et diverso modo,
concedimus: sicut, et eodem modo, nega­

mus. Deinde distinguatur minor, non pos-sohiiw
sent ab agendo impediri, quantum est ex se, uSu,
negamus : quantum est ex parte Dei, et ex
parte efficacitatis a Deo derivati, concedi- rentia iemus. Et negamus consequentiam absolute.β'*
Ratio autem disparitatis insinuatur in ipsa W
replica, el constat ex dictis : quoniam in jenter,
agere contingenter, ly contingenter denotat
potentialitatem, et defectibilitatem princi­
pii proximi, quæ imperfectio convenit crea­
turæ ex se : quamobrem debet agere contin­
genter. licel Deus, et omnia alia principia
ut subsunt divinæ eflicaciæ, inimpedi biliter
influant. Cæterum in agere libere denotat
potestatem activam, eldominium : quæ per­
fectio convenit creaturæ ut subordinate
Deo tunc potenti ad eundem effectum con­
currere. Quocirca, ut creatura dicatur libere
agere, debet supponere in Deo prædiclam
potestatem, et quod ita concurrat ad hunc
actum, quod possit ad oppositum concur­
rere. Hæc autem potestas repugnaret Deo,
si ageret ex necessitate naturæ. Unde in
prædicta hypothesi creaturæ agerent con­
tingenter, et non agerent libere.
.Adde, contingentiam esse de genere mali;
libertatem vero de genere boni : bonum
autem debet esse ex integra causa, malum
vero potest esse ex quocumque defectu :
quapropter ad contingentiam sufficit defectibilitas, et potentialitas principii prQximi;
ad libertatem autem requiritur potestas ad
utrumlibet, tam in causa proxima, quam
in remota. Sicut ob eandem proporlionabiliter rationem, ut substantia dicatur ma­
terialis, sufficit quod habeat unam partem
materialem; ut autem dicatur spiritualis,
requiritur, quod tota spiritualis sit, et nul­
lam materialem partem includat.
354. Nec refert, si adversus hanc doctri - Replia,
nam objicias primo : nam ex illa sequitur
omnes causas naturales agere contingenter,
siquidem nulla est quæ non habeat polentialitatem, et sit ex se defectibilis : conse­
quens est contra communem Philosopho­
rum sententiam, qui causas necessario
agentes, cujusmodi sunt cœli, et aliæ cau­
sæ create universales, distinguunt ab aliis
causis contingenter agentibus, quales sunt
ressublunares : ergo prædicta doctrina ne­
quit sustineri. Secundo oppones, quia licet
libertas circa bonum explicet potestatem
activam, et dominium, quæ perfectio con­
venit creaturæ ex Deo ; nihilominus liber­
tas ad peccandum explicat defectibilitatem
convenientem creaturæ ex se : ergo etiamsi
Deus

I

1

I

I
ί
i

i

I

DISP. VII, DUB. VII.
Deus agens necessario moveret voluntatem
creatam ad bonum, et hæc illud infallibi­
liter amplecteretur ; adhuc tamen relineret
libertatem ad peccandum, et consequenter
prosequulio boni esset formaliter libera ; li­
bertas quippe actualis consistit in exercitio
actuali voluntatis cum potestate ad ορρο­
situm.
Diiiiiiur Hæc, inquam, non referunt; nam ad
pnsfl’ primam objectionem respondemus, quod si
loquamur de contingentia in ampla accep­
tione, quam supra præmisimus , nullum
inconveniens est concedere omnes causas
creatas agere contingenter , siquidem om­
nes sunt ab intrinseco defectibiles. Quod
exemplo existentiæ declaratur, quia omnes
contingenter existunt cum sola necessitate
suppositionis, quod fuerint productae, et
conserventur a Deo. Ita autem se habet
unumquodque ad esse, sicut ad operari. Ni­
hilominus peculiari titulo convenit contin­
gentia causis inferioribus sublunaribus, ac
corporibus cœlestibus . Cujus differentiae
d.ti». radicem docet D. Thom. 1 Periherm. lect.
14, ubi exponens Aristotelem inquit : zlssi. gnat rationem possibilitatis, et contingenlix :
el in his quidem qux sunt a nobis, ex eo quod
sumus consiliativi; in aliis autem ex eo,
quod materia est in potentia ad utrumque op­
positorum. Sed videtur hxc ratio non esse
sufficiens : sicut enim in corporibus corrupti­
bilibus materia invenitur in potentia se ha­
bens ad esse, et non esse : ita etiam in corpo­
ribus coelestibus invenitur potentia ad diversa
ubi, et nihil in eis evenit contingenter , sed
solum ex necessitate. Unde dicendum est,
quod possibilitas materiæ ad utrumque , si
communiter loquamur, non est sufficiens ra­
tio contingent'ix, nisi etiam addatur ex parte
potent ix activx, quod non sit omnino deter­
minata ad unum; alioquin si ita sit determi­
nata ad unum, quod impediri non potest ,
consequens est, quod de necessitate reducat in
actum potentiam passivam eodem modo. Quia
ergo in corporibus cœlestibus forma per­
fecte dominatur materiæ, et ejus capacita­
tem adaequat, propterea excludit ab ea in­
differentiam ad esse, et non esse talis for­
ms, et consequenter trahit de necessitate
illam ad actum determinatum, tam essendi,
quam operandi. Et hac ratione excludunt
communiter Philosophi contingentiam a
corporibus cœlestibus. Caeterum in sublunaribus forma non perfecte dominatur ma­
teriae, nec ejus appetitum satiat; ac proinde
non excludit ab ea capacitatem ad essen-

dum sub carentia ipsius formæ, et reci­
piendi impressiones formae contrarias, quæ
ejus activitatem retardent, et impediant.
Unde oritur contingentia horum inferio­
rum, tam in essendo, quam in operando ;
quia ita sunt, et agunt, ut possint non esse,
et non operari. Quæ ratio etiam militat in
hypothesi, quod Deus ageret ex necessitate
naturae, ut consideranti constabit, et con­
stat ex dictis.
Immo vero, ipsa corpora cœlestia, quam­
vis habeant necessitatem in propria opera­
tione seorsim, et secundum se considerata ;
nihilominus plura contingenter producunt,
quia varie se respiciunt, el propriam ope­
rationem, praeter uniuscujusque particula­
rem inclinationem , refrangunt. Ut Satur­
nus ex se necessario infrigidat, et Sol ex se
necessario calefacit : sed possunt ita insuis
sitibus disponi, ut sese impediant, et ali­
quid contingenter producant. Unde D.
Thom. loco supra citato addit : « Philoso- D.Tho.
« phus dicit in lib. de somno et vigilia,
« quod multa , quorum signa præexistunt
« in corporibus cœlestibus, puta in imbri­
ci bus, et tempestatibus, non eveniunt; quia
« scilicet impediuntur per accidens. Et
« quamvis illud etiam impedimentum se« eundum se consideratum reducatur in
« aliquam causam cœlestem ; tamen con­
ii cursus horum, cum sit per accidens, non
« potest reduci in aliquam causam natura­
li liter agentem. » Quod exemplo declarat
idem S. Doctor I part, quxst. 115, art. 6, ubi Idem,
ait : « Quod aliquod corpus terrestre igni­
ti tum in superiori aeris parte generetur, et
« deorsum cadat, habet causam aliquam
« virtutem cœlestem . Et similiter etiam.
« quod in superficie terræ sit aliqua mate« ria combustibilis, potest reduci in aliquod
« cceleste principium. Sed quod ignis ca­
ti dens huic materiæ occurrat, et comburat
« eam , non habet causam aliquod corpus
« cceleste , sed est per accidens. Et sic pa­
ti tet, quod non omnes effectus ccelestium
« corporum sunt ex necessitate. » Ita ergo,
Deo agente ex necessitate naturæ, plures
effectus essent accidentales, et contingentes
per habitudinem ad causas creatas , tam
ccelestes, quam sublunares, licet frequen­
tius evenirent per respectum ad istas, quam
ad illas, sicut de facto contingit. Videantur
Complut. Abbreviati tract, de Cœlo, dispA, Complui.
quxst. 7, ubi difficultatem hujus objectionis
ex professo discutiunt.
355. Ad secundam objectionem dicimus,

DE GRATIA EFFICACI.

Kesym-libertatem ad peccandum, secun lum quod
explicat defectum, convenire voluntati ereawpli- tæ ex se ; non posse tamen voluntatem
C1DQ,
·
.
.
. .
respicere actum, vel omissionem peccaminosam , quin prius respiciat aliquam
actualitatem ut attingendam dependenter a
concursu Dei. Et quidem si loquamur de
peccato commissionis, res est manifesta :
nam hujusmodi peccatum importat pro ma­
teriali entitatem. et actualitatem existentiæ, quas nulla creatura potest attingere,
nisi ut subordinata Deo potenti eosdem
effectus producere. Si autem sermo fiat de
peccato omissionis, etiam liquet in nostra
sententia; quia censemus repugnare omis­
sionem puram voluntariam, et multo ma­
gis peccaminosam ; sed asserimus omne
voluntarium exposcere actum positivum,
medio quo objectum voluntatis influat tra­
hendo, et convertendo illam ad se, ut ex
professo ostendimus tract, de Voluntario,
disp. 4, dub. 1, et tract, de peccatis, disp. 5,
dub. 2. Unde nequii dari omissio peccaminosa, quin prius voluntas libere exerceat
aliquem actum, qui sit causa vel occasio
omittendi. Cura ergo in hypothesi, quod
Deusageret ex necessitate naturæ, creatura
non posset elicere actum liberum, ut § 1
ostendimus, et hæc objectio supponit, fit in
prædicta hypothesi, voluntatem non posse
peccare, nec peccato commissionis, nec pec­
cato omissionis ; sed si ageret, necessario
ageret ; et si omitteret, necessario omit­
teret.
§ IV.

Diluitur aliud argumentum adversat
opinionis.
Secan­
dum arguincnimn.

356. Secundo arguitur, quia stante indif­
ferentia judicii ex parte intellectus, actus
voluntatis per illud judicium regulatus ne­
quit esse necessarius, sed est absolute liber:
atqui in hypotbesi, quod Deus ageret ex
necessitate naturæ, adhuc in intellectu
creato daretur indifferentia judicii : ergo
adhuc daretur volitio. libera per illud judi­
cium regulata. Probatur minor, quia in
prædicta hypothesi intellectus creatus ap­
prehenderet bonum in communi, et sub eo
bona particularia : sed hic posset judicare
nullum ex illis particularibus bonis esse
summe bonum, vel necessario prosequen­
dum : ergo adhuc haberet indifferentiam

judicii. Major autem est D, Thomæ quxst.[r>ito.
24, de Veritate, art. 2, ubi ait : « Tota ra« tio libertatis ex modo cognitionis depen« det ·, appetitus enim cognitionem sequiα tur, cum appetitus non sit nisi boni,
« quod sibi per vim cognoscitivam propoα nitur. » Et in hac 1, 2, quxst. 17, art. 1
ad 2, inquit : a Radix libertatis est volun< tas, sicut subjectum ; sed sicut causa, est
« ratio : ex hoc enim voluntas potest ad
« diversa ferri, quia ratio potest habere
a diversas conceptiones boni. »
Nec satisfacis, si respondeas cum Suario suirii
tom. 1, Metapli. disp. 19, sect. 3, et lib. 1,
opusc. cap. 2, et prolegom. 1, de gratia, c.
4, et in 3 part, quxst. 8, disp. 37, sect. 3,
majorem hujus argumenti esse omnino fal­
sam,etcontra communem consensum Theo­
logorum ; existimat enim prædictus Author,
voluntatem, etiam stante indifferentia ju­
dicii, posse a Deo necessitari. Cujus funda­
mentum praecipuum est ; nam ubi virtus
activa moventis excedit virtutem restitivam mobilis, potest illud vincere, et ad pa­
tiendum, vel agendum ex necessitate de­
terminare: sed virtus activa Dei est major,
quam virtus restitiva voluntatis creatæ,
etiam stante indifferentia judicii : ergo
stante hujusmodi indifferentia potest Deus
superare virtutem restitivam x'oluntatis
creatæ, et ad agendum necesssitare.Id quod
in hypothesi argumenti contingeret ; nam
cum Deus possit stante indifferentia judicii
voluntatem necessitare ad agendum, et
Deus operans ex necessitate naturæ ageret
quantum posset, profecto voluntati creatæ
necessitatem inferret, etiamsi simul staret
indifferentia judicii. Cui opinioni eo ve­
hementius Suarez adhæsit, quia perspicue
vidit, quod ea falsificata, et exclusa, cor­
ruunt omnia argumenta, quæ adversus
præmotiones physicas, el auxilia ab intrin­
seco efficacia, tam ipse, quam ejus asseclæ
intorquent.
357. Hæc, inquam, responsio non satis-R^cfl!‘·
facit, sed innititur falsæ doctrinae, quam
saepius in tract, de Voluntar. disp. 2, dub.
1 et 2, ex professo rejecimus. Nunc breviter
impugnatur: tum quia oppositum docet D. o.Th*
Thomas locis supra citatis, et insuper Isnra.
part. quxst. 83, art. Ι,βί in hac 1, 2, quxst.
10, art. 2, quem unanimiter sequuntur ejus
discipuli, et alii plures apud Josephum a
5. Maria quxst. 3,delibero arbitrio, art.2. Ut
videat Suarius, qua maturitate dixerit suam
existimationem esse communem Theolo­
gorum

DISP. VII, DUB. IV.

I

gorum sententiam. Tum etiam, quia quælibet actio sequitur conditionem formæ,
quæ est agendi principium : sed bonum ap­
prehensum per intellectum se habet ut
forma, quæ est principium volendi : ergo
implicat, quod si bonum apprehenditur sub
indifferentia, volitio sequatur cum omni­
moda determinatione, et necessitate. Tum
praeterea, quia Deus non potest movero vo­
luntatem ad eliciendum actum, nisi erga
objectum ipsi actui correspondons ; sicut
nequit moveread videndum nisi visibile,
nec valet movere adamandum nisi bonum:
,
sed objectum volitionis necessariæ est bo­
num necessarium, in quo videlicet non ap­
paret inadæquatio, et imperfectio ob quam
refutari possit : ergo implicat, quod non
stante-hac necessitate, et determinatione
objectiva, voluntas eliciat volitionem ne­
cessariam : sed non adest praedicta neces­
sitas objectiva, quoties adest indifferentia
judicii, ut liquet ex terminis : ergo, etc.
Tum deinde, quia non minus repugnat vo­
luntatem ferri per modum naturae in ob­
jectum indifferens, quam ferri per modum
principii liberi in objectum necessarium :
sed hoc implicat : ergo et illud. Et ratio
utrobique est eadem, quia videlicet modus
s,
actionis sequitur conditionem formae, quae
est agendi principium, vel actionem specificat, uti se habet objectum. Tum denique,
quia actus voluntatis essentialiter pendet a
bono ut apprehenso per intellectum : ergo
actus necessarius a bono necessario appre­
henso, sive in quo non relucet ratio mali,
ob quam refutetur ; et actus liber a bono
indifferenter apprehenso, quod videlicet ita
apparet bonum, ut nihilominus non sit
bonum adaequatum, sed judicetur posse re­
linqui.
Motivun» Ex quibus facile dispellitur fundamen­
ti. tum Suarii : fatemur enim omnipotentissi­
me· mam Dei voluntatem posse superare in
quacumque hypothesi resistentiam volun­
tatis creatae, et inferre efficaciter actum li­
berum, vel necessarium, prout Deo libue­
rit, ut supra dub. 3, §4 et dub. 4, § 4, contra
professores scientiae mediae probavimus .
Aliter tamen,et aliter vincit hanc resisten­
tiam, et volitionem efficaciter infert : nam
cum volitioessentialiter dependeat a cogni­
tione, Deus volitionem efficaciter intendens
totum negotium a cognitione inchoat.Unde
ut sequatur volitio necessaria, prius causât
necessarium judicium,tam in essendo,quam
in dirigendo : ut autem sequatur volitio

257

libera, prius causât liberum judicium, sal­
tem in regulando; quia efficacia divina
movet voluntatem juxta modum objecti, a
quo voluntas in modo agendi essentialiter
dependet. Nec magis dedecet divinam vir­
tutem, quod non possit causare volitionem
necessariam erga objectum indifferens, vel
volitionem liberam erga objectum necessa­
rium, quam quod non possit impedire quod
actus habeant essentiam dependenter ab
objecto, utputa quod visio non specificetur
a visibili, et volitio a bono. Ubique enim
salvat essentias rerum, nec valet earum
prædicata quidditative subvertere.
358. Aliter ergo ad argumentum supraVeraresfactum respondetur concedendo majorem, prjn'n
et negando minorem,quam inserta probatio
non evincit : quoniam indifferentia in ju­
dicando circa prosequutionem alicujusboni
fundatur in universalitate cognitionis ap­
prehendentis rationem boni in communi,
quod de se parat viam ad utrumlibet extre­
mum, et cum neutro repræsentatur ut ne­
cessario connexum. In praedicta autem
hypothesi non esset universalior cognitio
creata, quam divina, nec id ullus Adversa­
riorum intendit:ita enim supponitur, Deum
carere libertate, quod nihilominus suppo­
natur manere infinite perfectiorem creatu­
ris. Sicut ergo Deus in prædicta hypothesi,
non obstante universalitate in cognoscendo,
haberet determinationem, et necessitatem
in judicando, et hæcposterior determinatio
excluderet libertatem voluntatis in agendo:
ita proportionabiliter de intellectu creato
dicendum esset. Arel si Adversarii reputant
implicare, quod creatura agat necessario,
si semel cognoscit bonum in communi, et
bona particularia sub illo contenta : ita
etiam implicabit, quod Deus necessario
agat, si omnia tam in communi, quam in
particulari cognoscere supponatur. Unde
obligantur Adversarii asserere, non posse
prædictam hypothesim fieri, nisi suppo­
nendo, quod Deus non cognoscat bonum in
communi ut indifferenter acquisibile per
hæc, vel illa bona particularia. Supposito
autem,quod intellectus divinus non cognos­
cat bonum in communi, sed determinatus
necessario maneat ad judicium de prosequutione bonorum particularium, nullam
vel apparens potest illis adesse argumen­
tum, quo probent in prædicta hypothesi
intellectum creatum apprehensurum esse
bonum in communi, et sub illo bona par­
ticularia ; alias supponeretur intellectum

MM

258

DE GRATIA EFFICACI.

creatum fore perfectiorem divino, quod
destruit ipsam suppositionem.Quocirca ar­
gumentum istud, quo utitur Godoy num.
1 l,inipsos Adversarios est retorquendum·,
quoniam ut voluntas feratur libere in ob­
jectum, debet intellectus judicare cum in­
differentia ; ad quod requiritur, quod ap­
prehendat bonum in communi : sed in
hypothesi data intellectus creatus non ha­
beret majorem universalitatem in cognos­
cendo, quam intellectus divinus ; et hic non
cognosceret bonum in communi, et cum
indifferentia ad bona particularia ; alias
etiam ageret libere, ut nuper diximus: ergo
in prædicta hypothesi wjlontas creata non
libere, sed necessario ageret.
Bespon- Sed demus Adversariis, quod intellectus
confir- creatus in ea hypothesi apprehenderet uniΐ>’τΐοΧ versalia, et quod supposita cognitione boni
in communi, judicaret hoc bonum particu­
lare amplectendum esse,adhuc volitio subsequuta esset necessaria.Et ratio desumitur
D.Tho. ex D. Thom. qwest. 24, de Veritate, art. 2,
ubi ait : Si judicium cognoscitivx non sit in
potestate alicujus, sed sit aliunde determina­
tum; nec appetitus erit in potestate ejus, et per
consequens nec motus, vel operatio absolute.
Judicium autem est in potestate judicantis,
secundum quod potest desuo judicio judicare;
de eo enim, quod est in nostra potestate, pos­
sumus judicare. Et 1 part, qwest. 83, art. 1,
inquit : Homo agit judicio, quia per vim
cognoscit ivam judicat aliquid esse fugiendum,
vel prosequendum. Sed quia judicium istud
non esl ex naturali instinctu in particulari
operabili, sed ex collatione quadam rationis,
ideo agit libero judicio, potens in diversa
ferri. Et in hac 1, 2, qursl. 17, art. 1 ad 2,
ait : Ex hoc voluntas potest ad diversa ferri,
quia ratio potest habere diversas conceptiones
boni. Et ideo Philosophi diffiniunt liberum
arbitrium, quod est liberum de ratione judi­
cium. Quibus locis aperte docet D. Thom.
judicium prærequisitum ad volitionem, ut
ejus libertati non præjudicet, debere subja­
cere hominis, vel saltem Dei potestati ; ita
ut in eodem instanti, in quo homo judicat
hoc bonum particulare hic, et nunc aman­
dum esse, possit habere diversam concep­
tionem boni, et oppositum judicare. Ubi
enim judicium esset ita determinatum, ut
non posset absolute mutari, necessitatem
absolutam inferret. Qua ratione probat S.
Doctor loco citato ex quaestione de veritate,
quod brutis libertas non inest, quia videli­
cet judicant cum determinatione ad unum,

nec habent potestatem ad mutandum judi­
cium, et formandum dictamen oppositum.
In hypothesi autem, quod Deus ageret ex
necessitate naturæ, homo habens in aliquo
instanti judicium dictans bonum particu­
lare prosequendum esse, non posset in
eodem instanti oppositum judicium for­
mare. Quoniam 'prædicta potestas deberet
homini convenire ut subordinate Deo po­
tenti in eodem instanti ad formandum op­
positum judicium concurrere. Repugnat
vero, quod Deus agens ex necessitate natu­
ræ possit in eodem instanti.in quo ad unum
concurrit, illud omittere, et concurrere ad
oppositum ; quia hic modus agendi est pro­
prius, et constitutivus agentis liberi. Unde
judicium hominis in prædicta hypothesi
non esset liberum adhuc ut quo, sed voli­
tionem omnino necessariam inferret. Nec
apprehensio boni incommuni pararet prac­
tice viam ad judicandum cumindifferentia,
sed se haberet quasi mere speculative; nam
cognitio universalis, vel boni in communi
eatenus confert ad libertatem, quatenus
connotât potestatem formandi diversa, et
opposita judicia particularia immediate re­
gulantia volitionem ; quæ potestas in præ­
dicta hypothesi non adesset, ut constatez
dictis.
359. Replicabis: quoniam primum ju-Replia.
dicium regulans primam Angeli volitio­
nem non fuit in Angeli potestate; et nihilo­
minus volitio subsequuta fuit libera : ergo
ex eo, quod Deo agente ex necessitate natu­
ræ,judicium practicum regulans volitionem
creaturæ non esset in ejus potestate, mi­
nime evincitur, quod non esset libera. Con­
sequentia constat. Minor vero supponitur
ex tractatu de Angelis. Major autem osten­
ditur; nam cum voluntas sit potentia cæca,
necessario in quolibet actu supponit cogni­
tionem objecti, in quod ferlur : ergo si
primum judicium Angelr fuisset in ejus
potestate, et ortum duceret ex libera vo­
luntatis applicatione, deberet supponere
alium actum intellectus, quo illa volitio,seu
libera applicatio dirigeretur, et sic usque
in infinitum. Quod inconveniens non vita­
tur, nisi sistendo in aliquo judicio simplici­
ter necessario, quod supponatur ad omnem
liberam volitionem.
Respondetur concedendo majorem, quam solito
recte evincit inducta probatio, ut declara­
vimus in tract, de Angelis, disp. 11, dub.
i unico, num. 21, ei tract, de Voluntario,disp.
1 2, dub. 1, num. 19, et in hoc tract, disp. 5,
dub. 7,

DISK Vir, DUB. VII.
dub. 7, hum. 159. Hinc tamen solum in­
fertur ad volitionem liberam, universaliter
loquendo, non requiri quod judicium illam
regulans sit in potestate ejusdem suppositi,
Gloriatur ex libera ejus applicatione ; sed
id tantum desiderari in volitionibus libe­
ris, quæ supponunt alios actus voluntatis,
ex quibus potest hæc libere se movere, et
alias potentias applicare : in quo sensu
procedunt testimonia D. Thom. nuper ex­
pensa. Absolute enim fieri potest, quod
judicium regulans volitionem non sit in
potestate suppositi, et quod nihilominus
volitio subsequuta sit libera, ut in casu
replicæ contingit. Cæterum sive volitio sit
prima, sive secunda, ut libere eliciatur,
indispensabiliter exposcit, quod judicium,
per quod regulatur, non sit omnino ne­
cessarium in essendo, et in suo produci ;
sed debet ita esse in instanti, in quo re­
gulat volitionem, ut possit absolute non
esse, vel per potestatem Dei, et creaturæ,
vel saltem per Dei potestatem. Et ratio
habetur ex dictis : quoniam sicut actus
voluntatis dependet a Dei præmotione, ita
etiam necessario dependet ab ultimo judi­
cio practico ipsum imperante, et dirigente.
Unde voluntas non dicitur potens elicere in
aliquo instanti actum, nisi ut ponendum
dependenter tam a præmotione, quam a
judicio in eodem instanti possibilibus. Quo­
circa ut libere agat, debet connotare Deum
potentem in eodem instanti præmovere, et
concurrere ad judicium circa exercitium op­
positum, quod voluntas respicit ut sibi ab­
solute possibile. Et ita accidit in judicio
regulante primam volitionem Angelicam ;
nam licet voluntas Angeli nequeat vel se
applicare ad tale judicium, vel a se illud
excludere ; nihilominus Deus potest abso­
lute tale judicium vel mutare, vel suspen­
dere. Quod satis est, ut voluntas Angeli,
quatenus Deo sic potenti subordinate, pos­
sit in oppositum exercitium, et consequen­
ter libere in prima volitione se gerat.
Cæterum si Deus ageret, ex necessitate na­
turæ, ita concurreret ad formandum judi­
cium dirigens volitionem , ut in eodem
instanti non posset vel prædictum judicium
non causare,vel ad contrarium concurrere.
Unde volitio subsequuta esset simpliciter
necessaria, quippe quæ non connotaret ut
possibilia pro eodem instanti principia re­
quisita ad oppositum exercitium.
mens 360. Sed adhuc urgebis : quoniam si
<μ|1ί3 Deus posset absolute non concurrere ad

259

formandum illud judicium, quod regulavit
primam volitionem Angelicam, qua Ange­
lus ad ultimum finem conversus est, vel
posset ad oppositum judicium concurrere,
sequeretur Angelum potuisse absolute in
primo ipstanti peccare : consequens est
falsum, ut late ostendimus in trad, de Ange­
lis, disp. 10, dub. unico .-ergo et antecedens.
Sequela ostenditur, nam praecipuum fun­
damentum ad asserendum, Angelum in
primo instanti non posse peccare, est quia
ante primam volitionem non potuit praece­
dere in intellectu Angeli aliquis defectos
vel erroris, vel inconsiderationis : atqui
si Deus non concurreret ad illud primum
judicium,quod Angelus de facto habuit,prae­
cederet in intellectu Angelico inconsideratio : et si Deus concurreret ad oppositum
judicium, præcederet error : ergo si Deus
posset absolute non concurrere ad illud
judicium , veli concurrere ad oppositum,
posset Angelus absolute in primo instanti
peccare.
Ut huic difficultati perspicue occurratur, Nota,
observa ex dictis disp. 2, dub. 4, § 3, replicam hanc non posse habere locum, nisi sup­
posita elevatione Angeli ad ultimum finem ·
supernaturalem ; si enim in suis puris
naturalibus relinqueretur, eo ipso amaret
ultimum illius ordinis finem, non libere,
sed necessario absolute : et consequenter
non posset Deus vel judicium illum amo­
rem regulans suspendere, vel ad oppositum
judicium concurrere : sed perinde se habe­
ret illud judicium, sicut quædam proprietas
Angeli ipsi necessario conveniens. Suppo­
sita autem elevatione Angeli ad ordinem
supernaturalem, manet liber, et obligatus
ad diligendum ultimum finem supernatu­
ralem, imo et naturalem finem ut superna­
tural! subordinatum : et in hac hypothesi
procedit replica, alias negatur suppositum.
Deinde observa , quod licet supposito
præcepto supernatural! obligante Angelum
in primo instanti, ut se referret in ultimum
finem supernaturalem, judicium dictans
amorem finis naturalis sistendo ibi, esset
erroneum, et similiter volitio illi judicio
correspondens esset peccaminosa ; nihilo­
minus tale judicium secundum se non est
erroneum, et talis volitio secundum se non
est peccaminosa. Si enim non adesset prae­
ceptum obligans Angelum ad se referendum
in ultimum finem supernaturalem, ratio­
nabiliter, et absque errore posset judicare,
Diligendaesl mihibeatitudonaturalis,excluso

260

DE GRATIA EFFICACI.

ordine ad ulteriorem finem ; et similiter pos­
nec sequitur, quod Deus non sit liber in
set voluntas absque peccato elicere hunc
causando illud judicium, et Angelus in
actum : Volobealitudinem naturalem absgue
eo prosequendo : nec sequitur, quod Deus
ordine ad ulteriorem finem. Nam carentia
possit causare judicium defectuosum, et
praedictae ordinationis secundum se non est
quod Angelus possit in primo instanti pec­
care. Nam ad illud primum sufficit poten­
carentia rectitudinis debit® inesse judicio,
tia ad oppositum negative acceptum secun­
etvolitioni angelicis ; sed est mera negatio.
dum se, et in sensu diviso ; quæ potentia
I nde licet ut conjuncta cum praecepto sit
mala, nihilominus secundum se accepta, et
Deo, et Angelo reipsa convenit : ad poste­
ut terminat potentiam antecedentem, et in
rius vero requirebatur potentia ad opposi­
tum privati ve acceptum,et ut conjungendum
sensu diviso, nullam praesefert malitiam.
Bfftfa Ex iis facile constat ad replicam ; necum præcepto ; quæ potentia et Deo, et
rf‘>oitur-ganda enim est sequela. Quoniam ut voliAngelo in primo instanti repugnat. Et hæc
tio, quam Angelus habuit in primo instanti,
doctrina illustrari potest exemplo Christi
circa ultimum finem supernaturalem, vel
Domini, qui ex una parte erat impeccabilis
absolute, et ex alia parte libere adimplevit
circa naturalem ut supernatural! subordinatum, fuerit libera, satis fuit, quod potuerit
Patris præcepta ; quia habuit potestatem ad
habere in eodem instanti judicium dictans
carentiam adimpletionis negativeacceptam,
volitionem finis naturalis.sistendoibi. Porro
et in sensu diviso : quod sufficit ad agen­
Deus potuit absolute hoc judicium causare
dum libere libertate contradictionis ; et
absolute, et secundum se, sive in sensu di­
aliunde non potuit habere carentiam adim­
viso,quamvis non potuerit prædictum judi­
pletionis privative sumptam, et ut conjunc­
cium componere cum præcepto superna­
tam, vel conjungendam præcepto ; quod
tural! in eodem instanti obligante-.nam hæc
requirebatur, ut diceretur posse peccare.
solum est impotentia secundum quid, et in
De quo iterum infra agemus in tract, de
sensu composito, quæ non præjudicat li­
Merito, disp. 1, dub. 2.
bertati Dei in causando tale judicium. Unde
voluntas Angeli ut subordinata voluntati
§
v.
Dei, taliter se convertit ad finem superna­
turalem, quod potuerit non converti, atque
Ultimo argumento satisfit.
ideo libere se gessit in prima illa superna­
tural! volitione. Nec tamen sequitur, quod
361. Arguitur tertio : quoniam etiamsi Terta
potuerit in primo instanti peccare ; quia ad
Deus ageret necessario, non imprimeret,®^
hoc requirebatur^ quod posset habere cavoluntati auxilium efficacius quoad speciem,
rentiam conversionis non solum secundum
quam illud, quo eam de facto efficaciter mo­
se, et negative acceptam, sed etiam ut con­
vet : sed hujusmodi auxilium non. tollit
jungendam cum præcepto, et privative
libertatem : ergo nec illud, quo ipsam effi­
consideratam. Et quamvis si reipsa omitte­
caciter moveret in hypothesi, quod ageret
ret, reipsa peccaret ; hoc non ideo esset,
ex necessitate naturæ. Minor, et consequenquia illa carentia secundum se sit peccatum ;
tiaconstant.Major autem probatur.quia non
sed quia in exercilioconjungeretur accidenest intelligibile auxilium efficacius quoad
taliter cum præcepto, a quo secundum se
speciem, quam illud, quod antecedenter
accepta præscindit ; nam omissio, ut exer­
ad operationem habet essentialem con­
cite existens, est minus præcisiva, quam
nexionem cum illa, ipsumque infallibiliter
secundum se, et ut possibilis existere : quo
infert : sed hujusmodi est auxilium efficax,
pacto corresponde! potentiæ antecedenti,
sive præmotio physica, qua Deus de facto
et in sensu diviso. Quod autem de volitione
movet efficaciter voluntatem, ut constat ex
dicimus, dicendum etiam est de judicio il­
dictis duobus dubiis praecedentibus, etdolam dirigente ; nam judicium dictans amo­
centcommuniter Thomistæ : ergo auxilium,
rem naturalis beatitudinis excluso ordine
quo Deus agens ex necessitate naturæ, mo­
ad finem supernaturalem, secundum se
veret voluntatem, non esset quoad speciem
non est erroneum : et hac ratione po­
efficacius eo, quo illam de facto movet. Vel
test a Deo causari. Ut conjunctum vero
si auxilium in prædicta hypothesi destrue­
cum præcepto obligante ad supernatura­
ret libertatem. etiam nunc ipsam everteret;
lem conversionem , erroneum foret ; sed
quod tamen nequit admitti.
hoc pacto nequit a Deo produci. Unde
Confirmatur primo : quoniam motio
causæ

DISP. VII, DVB. VII.

26 i

causæ superioris modificatur in causa in- I homo, licet ille necessario, et iste libere
feriori, cui communicatur,el sequitur illius
operetur. Et deinde concessa minori, ne­
conditionem; unumquodque enim recipitur
gamus consequentiam. Ratio autem dispaad modum recipientis : et hac ratione
ritatis constat ex supra dictis ; nam auxi­
quamvis Sol ex se agat uniformiter, et ne­
lium efficaciter, et antecedenter connexum
cessario cum omnibus causis inferioribus,
cum operatione, quod de facto datur, sup­
diversos nihilominus effectus producit in
ponit in Deo potestatem negandi prædictum
planta, ac in homine, et sic de aliis : ergo
auxilium, a cujus carentia dependet essen­
sicut motio Dei necessario agentis recepta
tialiter carentia operationis crealæ : unde
in causis necessariis necessario moveret,
taliter infert infallibiliter actum, ut nihilo­
et concurreret ad necessarias operationes ;
minus secum permittat in eodem subjecto
ita recepta in causa ex se libera, cujusmodi
potestatem ad carentiam actus ponendam
est voluntas creata, libere moveret, et in­
dependenter a materia auxilii : quo nihil
duceret operationes liberas.
amplius requiritur, ut voluntas creata per
wd.ùo. Confirmatur secundo : nam quoties actio
modum principii habitualis Dei potestati
dependet a duplici principio, quorum unum
subjecti possit omittere operationem, quam
deficere non.potest, et aliud potest deficere,
actu elicit ; et consequenter agit libere.
actio evadit simpliciter contingens, vel
Cæterûm si Deus ageret necessario, ita
etiam libera, si principium, quod deficere
præmoveret voluntatem creatam, ut in illo
valet, liberum sit : qua ratione conclusio
instanti non posset non absolute præmodependens ex duplici præmissa, una ne­
vere, nec valeret carentiam præmotionis
cessaria, et alia contingenti, non est neces­
inducere ; alias non præmoveret necessa­
saria, sed contingens : sed volitio creata
rio, sed libere, et ita destrueretur hypothe­
sis dubii. Unde voluntas creata non posset
dependet non solum a Deo, sed etiam a
in eodem instanti actum omittere ; nam
voluntate creata, quæ ex se libera est, et
omissio operationis pendet essentialiter a
valet deficere : ergo etiamsi Deus moveret
carentia auxilii ad operationem, ut in eo­
necessario, adhuc volitio creata esset libera.
dem instanti possibili. Atque ideo voluntas
Ttftio. Confirmatur tertio : nam ex eo, quod
1'eus ageret necessario, solum inferretur,
creata non ageret libere, seu cum vera, et
quod vellet necessario volitionem creatam,
dominativa potestate ad opposita ; sed ne­
quam modo vult libere ; et quod necessa­
cessario, et cum omnimoda determinatione
ad unum. Quod non accideret ob majorem
rio praeberet auxilium prævium, etsimulperfectionem specificam motionis, ut ar­
taneum, quæ modo libere confert : sed
modo vult non solum volitionem quoad
guens minus bene supponit ; sed potius ob
substantiam, sed etiam quoad modum· li­
imperfectionem principii, a quo in eo
bertatis, et ad utrumque præbet libere au­
eventu descenderet : nam ita conferretur a
xilium prævium, et simultaneum : ergo in
Deo, quod non posset absolute non conferri.
hypothesi, quod ageret ex necessitate na­
Ad primam confirmationem respondetur, Prima
confir­
turæ, et substantiam volitionis creatae, et
antecedens solum verificari in motione, matio
modum libertatis necessario vellet, et ad
sive influxu causæ universalis creatæ, cu- diluitur,
uirumque necessario præberel auxilium.
jusmodi est Sol ; non vero in motione effi­
Ex quo tamen minime sequitur, quod actus
caci primi moventis. Et ratio disparitatis
creatus non esset liber, sed potius hoc ip­
est, quoniammotiocausæuniversalis creatæ
sum inferretur ex maxima necessitate, at­
solum respicit effectum secundum aliquam
que efficacia, tam voluntatis Dei, quam
rationem communem ulterius connotabiauxilii, seu concursus divini.
lem per alias rationes magis determinatas,
'xrani· 362. Ad argumentum (quo non semel
quæ causis particularibus correspondent ;
utitur Suarez, ut gratiam ex se efficacem
et ideo motio causæ universalis determina­
impugnet) respondetur admittendo majo­
tur per causæ particularis influxum. Sicut
rem ; nam revera, si Deus ageret ex neces­
enim ratio v. g. corporis mixti, quæ Soli
sitate naturæ, non efficacius ageret, quippe
corresponded determinatur per rationem
qui ageret cum minori universalitate, et
viventis, quæ corresponde! plantæ : ita in­
cum majori determinatione, et ut sic dica­
fluxus Solis determinatur per plantæ in­
mus, subjectione, et dispositione ad bona
fluxum. Cæterum primum movens simpli­
particularia, quæ necessario diligeret. Si­
citer attingit per se omnes, et singulas racut modo non agit efficacius leo, quam I tiones, tam universales, quam particulares

Ccrnfiraller
frlstt.

DE GRATIA EFFICACI.

in effectu repertas, eo quod respicit illum
^ub ratione universalissima entis, quæ
prædictas rationes transcendit. Quamobrem
nulla earum reperitur in effectu, quæ divi­
nam motionem, et determinationem sub­
terfugiat, sed omnes cadunt sub illa. Unde
influxus creaturæ non modificat, et deter­
minat influxum efficacem Dei, sed potius ab
illo secundum omnes formalitates, et mo­
dos, et circumstantias determinatur. Quæ
est doctrina D. Thom. locis citatis disp. 4,
dub. 6, et in hac disp. dub. 4, quam commu­
niter tradunt ejus discipuli, dum asserunt
gratiam esse efficacem ex se, et ab intrin­
seco. Unde qui in præsenti contrarie dis­
currunt, non salis sibi constant, ut de
Cajetan. cujus est hæc confirmatio, dixit
Ledesma ubi supra, fol. 99.
Addimus motionem Dei modificari per
causas secundas in hoc sensu, quod liberas
movet ad actas liberos, et necessarias movet
ad actus necessarios. Cæterum hæc non
verificantur, nisi suppositis supponendis,
tam exparte causæ primæ, quam secundæ.
Et quia actus nequit fieri libere, nisi connotet ex parte Dei potestatem ad oppositum ;
quæ potestas Deo repugnaret, si ageret ex
necessitate naturæ : propterea in prædicta
hypothesi, motio Dei non posset terminari
ad actum liberum, neque ad id per creatu­
ram determinari. Et in hoc sensu, concesso
antecedenti, negamus consequentiam.
secunda 363. Ad secundam confirmationem di' tur” cendum est, ex ea ad summum probari, vo­
litionem creatam fore in illa hypolhesi con­
tingentem, non autem liberam. Et ratio
habetur ex dictis § 3 ; nam contingentia in
agendo solum importat defectibilitatem
principii, quæ adhuc conveniret voluntati
creatæ ex se, quamvis Deus ageret ex neces­
sitate naturæ. Libertas autem importat po­
testatem dominativam super utrumque li­
bertatis extremum, quæ non potest creaturæ
convenire, nisi ut subordinate Deo potenti
illam præmovere ad utrumlibet, saltem
pro materiali. Et quia hujusmodi potestas
Deo non conveniret, si ageret ex necessitate
naturæ, propterea in ea hypothesi voluntas
creata non ageret libere, sed ita ageret, ut
non posset in eodem instanti habere oppo­
situm exercitium. Exemplum autem illud
præmissæ necessariæ, et præmissæ contin­
gentis solum persuadet, futuros esse plures
effectus contingentes, etiamsi Deus necessa­
rio ageret, ob defectibilitatem intrinsecam
principii proximi creati. Dræsertimquia ad

conclusionem necessariam non sufficit,
quod ulraque præmissa sit in se necessaria;
sed requiritur, quod inter se necessario
connectante? : nam extrema ita connectun­
tur inter se in consequenti, sicut conjun­
guntur cum medio in praemissis. Inter prae­
missam autem necessariam, et praemissam
contingentem nequit dari necessaria con­
nexio : quapropter conclusio dependens ab
una præmissa necessaria, et altera contin­
genti, est simpliciter contingens. Et rursus
praemissa necessaria, ut contingenti asso­
ciata, non influit nisi ut determinata per
illam, atque ideo influit contingenter, sicut
supra de causis creatis universalibus dice­
bamus. Aliter autem se haberet Deus agens
ex necessitate naturæ; nam et necessario
ageret per creaturas, et non determinaretur
ab illis, sed potius ipsas quoad omnes ra­
tiones determinaret. Unde cum ipse careret
potestate ad oppositum ejus, ad quod de
facto concurreret, creatura etiam careret
simili potestate; atque ideo ageret necessa­
rio necessitate libertati opposita, non tamen
opposita contingentiæ : nam ad contingentiam sufficit agere, quantum est ex se, impedibiliter, atque defeetibiliter : quod sem­
per creaturæ conveniret, ut loco citato
explicuimus.
Adde hanc confirmationem supponere,
quod Deus esset agens necessarium, et
creatura agens liborum ; quæ suppositio est
complicatoria, ex qua ulrumque sequitur,
ut num. 341 diximus.
Xd ultimam confirmationem respondetur, uitiei
quod hoc ipso, quod Deus velit necessariodirullBr·
volitionem creatam, et præbeat necessario
concursum ad illam, non potest velle, nec
concurrere, ut prædicta volitio libere eli­
ciatur a creatura. Quoniam si Deus vult, et
concurrit necessario ad illam, non potest
in eodem instanti velle, vel permittere, vel
concurrere ad oppositum, alias jam ageret
libere. Unde cum creatura non possit ali­
quid efficere, nisi potestate secunda, etsubordinata Deo potenti eundem effectum (se­
cundum quod explicat deformitatem) attin­
gere ; sequitur quod creatura its eliciat
volitionem a Deo intentam, ut nequeat ad
oppositum exercitium se determinare. Ubi
autem tollitur potestas ad oppositum, et
quod libertas etiam auferatur necesse est.
Quamobrem implicat in terminis, quod
Deus velit necessario creaturam agere li­
bere.
QUÆST. GXII.

I >

(

QUÆSTIO ΟΧΠ.

263

QUÆSTIO CXII
De causa graliæ.
ARTICULUS I.

Utrum solus Deux sil coûta gralix.
Ad primum sic proceditur. Videtur, quod non solus Deus
sit causa graliæ. Dicitur enim Joan 1 : Gralia, et veritas
perJesum Christum facta est. Sed in nomine Jesu Christi
intelligitur non solum natura divina assumens, sed etiam
jutura creata assumpta. Ergo aliqua creatura potest esse
cau^a gratiæ.
Preterea, ista differentia ponitur inter Sacramenta nova;
legis, et veteri-, quod Sacramenta novae legis causant gra­
tiam, quam Sacramenta veteris legis solum significant. Sed
Sacramenta novae legis sunt quædam visibilia elementa.
Ergo non solus Deus est causa gratiæ.
Praterea, secundum Dionys. libro ccelest. hierarch. An­
geli purgant, et illuminant, et perficiunt Angelos inferiores,
et etiam homines. Sed rationalis creatura purgatur, illumi­
natur, et perficitur per gratiam. Ergo non solus Deus est
causa gratiæ.
Sed contra est, quod in Psal. dicitur : Gratiam, et gloriam
dabit Dominus.
Respondeo dicendum, quod nulla res potest agere ultra
suam speciem, quia semper oportet, quod causa potior sit
effectu. Donum autem graliæ excedit omnem facultatem
naturæ creatæ, cum nihil aliud sil, quam quædam partici­
patio divinæ naturæ, qua èxcedit omnem aliam naturam ;
et ideo impossibile est, quod aliqua creatura gratiam causcl.
Sic enim ne cesse est, quod solus Deus deificet communi­
cando consortium divinæ naturæ per quandam similitudinis
participationem : sicut impossibile est, quod aliquid igniat,
nisi solus ignis.
Ad primum ergo dicendum, quod humanitas Christi est
sicut quoddam organum divinitatis ejus, utDamasc. dicit
i» 3 libro. Instrumentum autem non agit actionem agentis
principalis propria virtute, sed virtute principalis agentis,et ideo humanitas Christi non causai gratiam propria vir­
tute, sed virtute divinitatis adjuuctæ, ex qna actiones hu­
manitatis Christi sunt salutares.
Ad secundum dicendum, quod sicut in ipsa persona Christi
humanitas causal salutem nostram per gratiam, virtute di­
vina principaliter operante : ita etiam in Sacramentis novæ
legis, quæ derivantur a Christo, causatur gratia instrumentaliter quidem per ipsa Sacramenta, sed principaliter per
virtutem Spiritus sancti in Sacramentis operantis, secundum
illud Joan. 3 : Nisi quis renatus fuerit ex aqua, et Spiritu
sancto, etc.
Ad tertium dicendum, quod Angelus purgat, illuminat, et
perficit Angelum, vel hominem per modum instructionis
cujusdam, non autem justificando per gratiam. Unde Dio­
nys. dicit 1, cap. de divin, nom. quod hujusmodi purgatio,
illuminatio, et perfectio nihil est aliud, quam divina; scien­
tia* assumptio.

Contusio : Solus Deus potest esse causa prin­
cipalis gratiæ.
ARTICULUS II.
Utrum requiratur aliqua prxparatio, el dispositio ad gra­
tiam ex parte hominis.

Ad secundum sic proceditur. Videtur, quod non requira­
tur aliqua praeparatio, sive dispositio ad gratiam exparte
hominis, quia ut Apostolus dicit Roman. 4: Ei qui operatur,
merces non imputatur secundum gratiam, sed sec.indum
debitum. Sed præparatio hominis per liberum arbitrium

non est nisi per aliquam operationem : ergo tolleretur ratio
gratia·.
Præterea : Ille qui in peccato progreditur, non se præparat ad gratiam habendam Sed aliquibus in peccato pro­
gredientibus data est gralia, sicut palet de Paulo, qui gra­
tiam cousequulus est dutp esset spirans minarum, et cædis
in discipulos Domini, ut dicitur Aci. 0. Ergo nulla praepa­
ratio ad gratiam reqniri.ur ex parte hominis.
Praeterea : Agens infinitae virtutis non requirit disposi­
tionem in materia, cum nec ipsam materiam requirat, sicut
in creatione apparet, cui collatio gratiæ comparatur, quæ
dicitur nova creatura, ad Galat. ulL Sed solus Deus, qui est
infinilæ virtutis, gratiam causal, ut dictum est. Ergo nulla
præparatio requiritur ex parte hominis ad gratiam conse­
quendam.
Sed contra est, quod dicitur Amos 4: Præpara te in oc­
cursum Dei tui, Lsrael. Et 1. Regum 8, dicitur : Praeparate
corda vestra Domino.
Respondeo dicendum, quod sicut supra dictum est, gratia
dicitur dupliciter. Quandoque quidem ipsum habituale do­
num Dei, quandoque autem auxilium Dei moventis animam
ad bonum. Primo igitur modo accipiendo gratiam, praeexigitur ad gratiam aliqua gratiæ præparatio, quia nulla forma
potest esse nisi in materia disposita. Sed si loquamur de
gratia secundum quod significat auxilium Dei moventis ad
bonum, sic nulla præparatio requiritur ex parte hominis
quasi præveniens divinum auxilium ; sed potius quæcum­
que præparatio in homme esse potest, est ex auxilio Dei
moventis animam ad bonum. Et secundum hoc ipse bonus
motus liberi arbitrii, quo quis praeparatur ad bonum gratiæ
suscipiendum, est actus liberi arbitrii moli a Deo. Et quan­
tum ad hoc, dicitur homo se praeparare, secundum illud
Prov. 16 : Hominis est praeparare animum. Et est principa­
liter a Deo movente liberum arbitrium. Et secm.dum hoc
dicitur a Deo voluntas hominis praeparari, et a Domino gres­
sus hominis dirigi.
Ad primum ergo dicendum, quod præparatio hominis ad
gratiam habendam quædam est simul cum ipsa infusione
gratiæ. Et talis operatio est quidem meritoria, sed non gra­
tiæ, quæ jam habetur,-sed gioriæ, quæ nondum habetur.
Est autem alia præparatio gratiæ imperfecta, qua; aliquando
praecedit donum gratiæ gratum facientis, quæ tamen est a
Deo movente. Sed ista non sufficit ad meritum, nondum
homine per gratiam justificato : quia nullum meritum potgst
esse nisi ex gratia, ut infra dicetur.
Ad secundum dicendum, quod cum homo ad gratiam se
praeparare non possit, nisi Deo eum praeveniente, et mo­
vente ad bonnm, non referi utrum subito, vel paulalim ali­
quis ad perfectam praeparationem perveniat .· dicitur enim
Eccles. 11 : Facile est in oculis Dei subito honestare paupe­
rem. Contingit autem quandoque, quod Deus movet homi­
nem ad aliquod bonum, non tamen perfectum.· et talis prae­
paratio praecedit gratiam. Sed quandoque stalim perfecte
movet ipsum ad bonum, et subito gratiam homo accipit, se­
cundum illud Joan. 6 .· Omnis qui audit a Patre, et didicit,
venit ad me. Et ita contigit Paulo, quia subito cum esset in
progressu peccati, perfecte motumuest cor ejus a Deo au­
diendo, et addiscendo, et veniendo ,· et ideo subito est gra­
tiam consequutus.
Ad tertium dicendum, quod agens infinitæ virtutis non
exigit materiam, vel dispositionem materia*, quasi praesuppositam ex alterius causæ actione : sed tamen oportet, quod
secundum conditionem rei causandæ in ipsa re causcl cl
materiam, et dispositionem debitamad formam. Et similiter
ad hoc, quod Deus gratiam infundat animse, nulla praepara­
tio exigitur, quam ipse non faciat.

DE GRATIA.

•264

Prima conclusio : Ad gratiam habitualem
requiritur aliqua dispositio ex parte ho­
minis.
Secunda conclusio : Ad gratiam sumptam
pro auxilio Dei moventis animam non re­
quiritur aliqua praeparatio ex parte ho­
minis.
Tertia conclusio : Omnis hominis disposi­
tio ad gratiam est a libero arbitrio, ut molo
a Deo.

Primam conclusionem ex professo eluci­
dabimus, et defendemus tract, seq. disp. 3,
ubi etiam declarabimus, an actus quibus
homo præparatur ad gratiam, sint disposi­
tiones physicae, vel morales; aliasque diffi­
cultates decidemus,quae hic possent proponi,
sed aptius illi loco reservantur. Secunda, et
tertia conclusio satis constant ex dictis in
hoc tract, disp. 3, per totam, ubi explicui­
mus insufficientiam virium naturalium, ut
homo eis tantum adjutus ad gratiam aliquo
modo se praeparet. Ibidem etiam, et praeci­
pue dub. 8 explicuimus, qualiter Deus im­
primat primum gratiæ auxilium independenter ab omni hominis dispositione. Quod
fusius prosequuti sumus disp. G, dub. 3.
ARTICULUS IIL
Utrum tMSWio detur oratia re préparanti ad gratiam,
rei (acie/dt quod est ix se.

Ad tertium sic proceditur. Videtur, quod ex necessitate
detur gratia se præparanti ad gratiam, vel faeieuii quod io
se est. Quia surer illud Kom. 5: Justificati ex fide pacem
tabeamus, etc. dicit glossa : Deus recipit cum qui ad se con­
fodit, aliter esset in eo iniquitas. Sed impossibile est, in
Deo iniquitatem esse : ergo est impossibile, quod Deus non
recipiat eum qui ad se confugii ;cx necessitate igitur gra’i.im assequitur.
Prælcrea Augustinus dicit in lib. de caso diaboli, quod
ista est causa, quare Deus non concessit diabolo graliam,
qcia ipse nou voluit accipere, uec paratus fuit. Sed remota
rausa necesse est removeri effectum : ergo si aliquis velit
accipere gratiam, necesse est quod ei detur.
Prætcrea : Bonum est communicativum sui, ut patet per
Dionys. in 4 cap. de di v. nom. Sed bonum gratiæ est melius,
quam bonum natura·. Cum igitur forma naturalis ex neces­
sitate adveniat materi® disposita?, videtur quod multo ma­
gis gratia ex necessitate detur præparanli se ad gratiam.
Sed contra est, quod homo comparatur ad Deum sicut la­
tum ad figulum, secundum illud Hierem. 18: Sicut lutam in
manu figuli, sic vos in manu inea. Sed lutum non ex neces­
sitate accipit formam a figulo, quantumcumque sil præparatum. Ergo neque homo recipit ex necessitate graliam a Deo,
quaniumcumquc se préparée
Respondeo dicendum, quod sicut supra dictum est, præparatio hominis ad graliam est a Deo sicut a movente ; a li­
bero autem arbitrio sicut a moto.
Potest igitur praeparatio dupliciter considerari. Uno qui­
dem modo secundum quod est a libero arbitrio, et secundum
hoc nullam necessitatem habet ad gratiæ coiisequuiionem.
quia donum gratiæ excedit omnem praeparationem virtutis
human®. Alio modo potest considerari secundum quod est
a Deo movente, et tunc habet necessitatem ad id, ad quod
ordinatur a Deo, non quidem coactionis, sed infallibili latis ;
quia intentio Dei deficere non poiest, secundum quod Au­

gustinus dicit in libro ile praedestinatione .Sauciorum, quod
per beneficia Dei certissime liberantur qiiinunquc liberan­
tur. Unde si ex intentione Dei π i (nentis est, quod homo,
cujus cor movet, graliam cniiscqiiaiiir, Infallibiliter ipsam
consequitur, secundum illud Joan. G : Omnis qui auditu
Patre, et didicit, \ruii ad me.
Ad primum ergo dicendum, quod glossa illa loquitur de
illo, qui confugit ad Deum per actum meritorium liberi ar­
bitrii jam per graliam informati ; quem si non reciperet,
esset contra justitiam, quam ipse statuit. Vel si referatur ad
motum liberi arbitrii ante gratiam, loquitur secundum quod
ipsum confugium hominis ad Deum esi per motionem divi­
nam, quam jasium esi non deficere.
Ad secundum dicendum, quod defectus gratiæ prima
causa est cx nobis : sed collationis gratiæ pria a causa est*
a Deo, secundum illud Osear 13: Perditio lua ex te Israel,
tantummodo ex me auxilium tuum.
Ad tertium dicendum, quod etiam in rebus naturalibus
dispositio materiæ non ex necessitate consequitur formam,
uisi per virtutem agentis, qui dispositionem causal.

Prima conclusio : Si praeparatio ad gra­
tiam consideretur secundum id, quod habet
a libero arbitrio, nullam necessitatem im­
portat ad gratiæ consequutionem.
Secunda conclusio : Si præparatio ad gra­
tiam consideretur secundum quod est a Deo
movente, habet necessitatem ad id, ad quod
ordinatur a Deo, non quidem coactionis,
sed infallibilitatis.

Primam ex his conclusionibus late pro­
bavimus disp. 3, dub. 7 cum sequentibus, ubi
late explicuimus legitimum sensum illius
vulgaris proloquii, Facienti quod est in se
Deus non denegatgratiam. Secundam etiam
ex professo ostendimus disp. 7, per totam,
ubi exposuimus qualiter auxilium efficax
habeat ex se,et ab intrinseco efficaciam,sive
antecedentem, et infallibilem connexionem
cum actu libero ad quem movet, quin hæc
infallibilitatis necessitas libertatem obruat,
sed potius perficiat, foveat, et causet.
ARTICULUS IV.
Virum qraha sit major in u>iot quum in alio.

Ad quartum sic proceditur. Videtur, quod gratia non sil
major in uno quam in alio ; gratia enim causatur in nobis ex
dilectione divina, ut dictum est. Sed Sap. 6. dicitur : Pu­
sillum, et magnum ipse fccil, clæqualiier est illi cura de
omnibus. Ergo omnes æqualiter graliam ab eo consequun­
tur.
Prætcrea : Ea quæ in summo dicuntur, non recipiunt
magis, et minus. Sed gratia in summo dicitur, quia conjun­
git ultimo fini : ergo non recipit magis, et minus : non est
ergo major in nuo. quam in alio,
Prætcrea: Gratia est vita animæ, ut supra dictum est:
sed vivere non dicitur secundum n.agis, et minus : ergo
etiam neque gratia.
Sed contra est, quod dicitur ad Ephes. 4 : Unicuique data
est gratia secundum mensuram donationis Christi: Quod
autem mensurate datur, non omnibus æqualiter datur: ergo
non omnes aequalem graliam lia bent.
Respondeo dicendum, quod sicut supra dictum est habitus
duplicem magnitudinem liabcre potest. Unam ex parte finis,
yel objecti, secundum quod dicitur una virtus alia nobilior,
in quantum ad majus bonum ordinator. Aliam vero ex parle
subjecti, quod magis, vel minus participai habilum inhærentem.

QUÆSTIO CXH.
rvoiem. Secandum igilur primam magnitudinem gratia
rnluiii faciens non potest esse major, et minor; quia gra­
tia .«tconduui sul ralioticiii conjungit hominem summo bono,
qeod e*l Deus. Bed ex parle subjecti gratia potest susciperc migis, vol minus, prout scilicet unus perfectius Illus­
tratura lumine gratiæ, quam alius. Cujus diversitatis ratio
quidem est oliqua ex parte pneparanlis se ad gratiam ; qui
enim nugis se ad graliam pra-parat, pleniorem gratiam ac­
cipit. Sed ex huc parie non potest accipi prima ratio bujus
diversitatis, quia præparallo ad graliam non est hominis,
nisi In quantum liberum arbitrium ejus praeparatur a Deo.
Unde prima causa bujus diversitatis accipienda est ex parte
ipsius Del, qui diversimode suæ gratiæ dona dispensat ad
boc, quod ex diversis gradibus pulchritudo, et perfectio
Ecclesiæ consurgat : sicut etiam diversos gradus rerum
instituit, ut esset universum perfectum. Uude Apost. ad
Ephes. 4, postquam dixerat, unicuique data est gratia secun­
dum mensuram donationis Christi, enumeratis diversis gra­
tiis, subjungit : Ad consummationem Sanctorum in ædillcationem corporis Christi.
Ad primum ergo dicendum, quod cura divina dupliciter
considerari potest. Uno modo quantum ad ipsum divinum
actum, qui estsimplexct uniformis. Et secundum hocæqua­
liter se habet ejus cura ad omnes, quia scilicet uno actu sim­
plici et majora, et minora dispensat. Alio modo potest con­
siderari ex parte eorum, quæ in creaturis ex divina cura
proveniunt Et secundum hoc invenitur inaequalitas, in quan­
tum scilicet Deus sua cura quibusdam majora, quibusdam
rainora providet dona.
Ad secundum dicendum, quod ratio illa procedit secun­
dum primum modum magnitudinis gratiæ; non enim potest
gratia secundum hoc major esse, quod inajus bonum ordi­
net; sed ex eo, quod magis, vel minus ordinat ad idem
bonum magis, vel minus participandum, potest esse diversi­
tas intensionis, vel remissionis secundum participationem
subjecti, et in ipsa gratia, et in finali gloria.
Ad tertium dicendum, quod vita naturalis pertinet ad
substantiam hominis; et ideo non recipit magis, et minus.
Sed vitam gratiæ participat homo accidentaliter .· et ideo
eam potest homo magis, vel minus habere.

Prima conclusio : Si gratia consideretur
ex parte objecti, seu finis, et quoad speciem,
non est major in uno, quam in alio.

Secunda conclusio: Si gratia consideretur
ex parte subjecti, et quoad intensionem, est
major in uno, quam in alio.

Prima conclusio constat ex dictis disp. 4,
dub. 8, ubi statuimus, non esse possibiles
gratias sanctificantes specie diversas : ibique expendimus rationem, qua D. Thom.
utitur in hoc articulo. Secundam (quæ est
de fide) satis efficaciter probat ratio S. Docloris. Recolantur quæ diximus tract. 2,
disp. 5, dub. 1 et 2, ubi statuimus visiones
beatificas esse inaequales quoad intensionem,
sed non posse multiplicari, aut se excedere
quantum ad perfectionem essentialem; nam
rationes pro utraque parte ibidem factae
probant etiam utramque conclusionem D.
Thom.

Salmant. Curs, theolog. tom. X.

265

DISPUTATIO VIII.

De causis gratiæ.
Quatuor causas cujuslibet effectus consi­
derant communiter Philosophi, nempe effi­
cientem, finalem, materialem, et formalem ;
quas rursum solent in alias quasi species
partiri. Unde acturi de causis^ratiæ habi­
tualis, debemus eandem considerationem,
et partitionem imitari, ut praecisis his quæ
difficultatem non habent, vel alibi expo­
nuntur, ad ea quæ supersunt hic tractanda,
stylum convertamus. Et quidem causa for- Malfimalis duplex est, alia intrinseca, seu cons-pl'ilæra
titutiva rei; aliaextrinseca, sive exempla- can?a·
ris. Cum autem gratia sit quaedam forma,
non indiget causa formali intrinseca, sed
potius ipsa constituit intrinsece hominem
gratum, ut explicuimus disp. 4,dub. 2. Quod
vero posset hic de causa ejus extrinseca, seu
exemplari revocari in dubium, explicatum
reliquimus loco cit. dub. 4, ubi diximus,
qualiter gratia participet, sive imitetur na­
turam divinam sub conceptu naturæ, et
prout importat modos infinitatis, esseitatis.
et illimitationis.
Rursus causa materialis alia est receptiva,
et alia dispositiva. Et loquendo de causa re­
ceptiva,liquet ex dictis loco citato.diib.o,sub­
jectum immediatum gratiæ habitualis esse
substantiam animae, aut spiritus. An autem
hoc subjectum recipiat gratiam secundum
coaptatiomem naturalem, vel secundum ca­
pacitatem obedientialem, ex dicendis dub. 2
constabit.Dispositio autem alia est proxima,
et alia remota ; et qualiter utraque ad gra­
tiam requiratur, et concurrat,haud obscure
constat ex dictis disp. 3, dub. 5 cum seq. et
magis constabit ex dicendis tract, seq.disp.3
per totam.
Deinde causa finalis solet dividi in finem
ultimum et non ultimum. Et loquendo de
fine simpliciter ultimo, certum est gratiam,
sicut et omnia alia entia creata, respicere
solum Deum tanquam finem simpliciter ul­
timum. Qualiter autem creaturæ compa­
rentur ad Deum sub ratione finis, an scili­
cet ut media, an alio modo, explicuimus ex
professo tract. 8, disp. 2, dub 5. Sed si lo­
quamur de fine non simpliciter ultimo,
gratia præsens licet ad diversos hujusmodi
fines ordinetur, nihilominus specialiter
respicit Christum Dominum ut finem ma­
gis principalem. De quo 3 part, agemus,
18

'266

In !

ιί-;
î’A J.
'· Jlk
t · 4Z
-w
1’1.’ ·
:

DE CAL SIS GRATIÆ.

tuentur communiter omnes Theologi, uno,
jamqiie aliqua diximus tract. 5, disp. 5,
aut allero excepto, quos infra dabimus.
dub. unico. Nec in hoc aliquid speciale in
Ubi supervacaneum est singulos nostræ
gratia præ aliis rebus notatu dignum oc­
sententiae defensores recensere.
currit.
Quæ potest probari primo ex sacra Serip-J^j
Tandem causa efficiens solet dividi in .
tura : nam id quod est proprium Dei, ne­
efficientem moral iter, et in efficientem phy­
quit convenire creaturæ : sed esse causam
sice; et hæc rursus in principalem, et ins­
principalem gratiæ est proprium Dei : ergo
trumentaient Et si ad causam efficientem
esse causam principalem gratiæ nequit con­
moraliter, seu per merita attendamus, cer­
venire alicui creaturæ. Probatur minor
tum est, Christum Dominum esse hoc modo
manifestis Scripturæ testimoniis, in quibus
CundL causam gratiæ, ut docet Concilium Trident,
Trident.
asseritur, Deum esse propriam, et speciasess. 6. cap. 1, quod ostendere pertinet ad 3
lemcausam gratiæ, eteiïectuum qui gratiam
part. Si autem loquamur de causa efficiente
consequuntur, ut ad Rom. 3 : Unus est Deus, Ad Ros.
physice instrumentaliter, etiam est certum
qui justificat, etc. Job. 14 : Quis potest fa- j^3·^
in via D. Thoraæ. quod tam Christus Domi­
cere mundum de immundo conceptum semine,
nus, quam Sacramenta novae legis concur­
nisi tu, qui solus es. Oseæ 13 : Salvator nonOscxii
runt hoc pacto ad productionem gratiæ
est prxter me. Isaiæ 45 : Ego sum qui deleo Isaiæij.
sanctificantis. Sed id ex professo explicare
iniquitates tuas : narra si quid habes, ut jus­
pertinet ad Tractatum de Incarnatione, et
tificeris. Et similes loquutiones frequenter
ad Tractatum deSacramentis, ubi propriam
occurrunt in Scriptura. Nec in eis praecise
sedem habet. Unde ex tot causis, quas sibi
excluditur a creatura, quod sit causa prin­
gratia vendicat, precise ad hunc locum per
cipalis gratiæ per modum primi principii,
se pertinet sola causa efficiens principalis;
et independenter a Deo communicante vir­
de qua proinde, et de modo quo gratiam
tutem ad agendum. Id quippe generale est,
producit, in hac disputatione tractabimus.
et respective ad quemcunque effectum etiam
imperfectissimum ; siquidem creatura nul­
' DUBIUM I.
lum efficere valet per modum primi prin­
cipii, aut per virtutem a Deo non receptam.
Jn aliqua creatura possit esse causa efficiens
Ergo efficere gratiam per modum causæ
principalis gratis.
principalis est proprium Dei privative, et
nulli creaturæ convenire, aut communicari
Dupliciter potest intelligi, quod creatura
valet. Unde Concilium Trident, sessione 6, Concd^
gratiam principaliter produceret : uno mo­
cap. 7,recensens causas justificationis (quæ
do in seipsa, per actionem prorsus imma­
est effectus formalis primarius gratiæ) so­
nentem ; alio modo in distincto supposito,
lum Deum assignat causam efficientem prin­
per actionem formaliter , aut virtualiter
cipalem, haud obscure significans id nulli
transeuntem. Deinde duobus modis posset
praeter Deum posse convenire.
hoc contingere : Primo secundum poten­
Confirmatur primo ex D. August, in lib. conlrtiam ordinariam rerum naturis consonam:
de peccator, merit, cap. 14, ubi ait : Quisquis S.
Secundo per potentiam Dei absolutam, quæ
ausus fuerit dicere, Justifico te (videlicet per
efficere valet quidquid non implicat con­
modum causæ principalis) consequens est, ut
tradictionem. Et quamvis hæc difficultas
dicat etiam, Crede in me. Quibus verbis
posset juxta præmissas distinctiones diver­
aperte significat, ejusdem esse justificare,
sis assertionibus resolvi, nihilominus quia
sive efficere gratiam justificantem per mo­
ratio decidendi eadem est, omnes unica, et
dum causæ principalis, cujus est ut in ipsum
universali assertione cum D. Thoma com­
credamus: sed hoc posterius ita est proprium
prehendemus.
Dei, quod nulli, quam ipsi convenire valet,
ut docet D. Thom. 2,2, quxst. 2, art. 2,ergo DTh.,
§ Ijustificare, seu efficere gratiam per modum
causæ principalis ita est proprium Dei,
Defenditur communis, et vera sententia.
quod nulli creaturæ convenire, aut commu­
1. Dicendum est, implicare quod aliqua
nicari potest.
Conclu­
sio.
creatura producat principaliter gratiam. Sic
Confirmatur secundo : Quia Augustinus se1) Tiw
docet D. Thomas art. 1, et quxst. 2" de Ve­
(aitD. Thom. loco citato ex'quæst. de Veriritate, art. 3, et alibi frequenter : idemque
tate, in primo argumento Sed contra), dicit
in

DISP. VIII, DUB. I.
in lib. de Tr init. quod sancti viri non possunt
dare Spiritum sanctum : sed in dono gratiæ
datur Spiritus sanctus : ergo homo sanctus
non potest gratiam dare. Qui discursus fun­
datur manifeste in sacris Litteris , et in
communibus Theologiae principiis. Major
quidem; nam ut quis possit dare principa­
liter, et authoritative Spiritum sanctum,
debet esse principium illius, ut ostendimus
tract. 6, disp. 16, dub.3, et disp. 19, dub. 2 ;
implicat autem, quod creatura sit princi­
pium Spiritus sancti : ergo nulla creatura
potest dare principaliter, et auctoritative
Spiritum sanctum. Minor etiam, quia Spi­
ritus sanctus datur hominibus, eosque in­
habitat per gratiam justificantem; atque
ideo fieri non' valet, quod homini commu­
nicetur gratia, et quod ei non detur Spiri­
tus sanctus, ut ostendimus supra disp. 1,
cap. 1, § 3. Ex quibus principiis liquido in­
fertur, nullam creaturam posse producere
per modum causæ principalisgratiam sanc­
tificantem.
Tertio.
Confirmatur tertio, quia secundum AuD.Tho.
(ap ijem Angelicus Doctor loco
citato in quarto argumento Sed contra) ma­
jus estjustificare impium, quam creare coelum,
et terram : sed per gratiam justificatur im­
pius: cum igitur creare coelum, et terram
nulla creatura possit, nec gratiam conferre
poterit. Qui etiam discursus desumitur ex
sacris Litteris, quæ satis perspicue docent,
gratiam justificantem esse nobiliorem crelo,
et terra, et omni ente naturali, ut ostendi­
mus disp. 4, dub.7, et rursus dicemus tract.
seq. disp. 4, dub. 3. Quamobrem sicut nulla
creatura potest habere tantam virtutem, ut
queat coelum, et terram, et omnia entia na­
turalia principaliter continere, et efficere :
ita nulla creatura valet gratiam justifican­
tem per modum causæ principalis præcontinere, et producere, utstatim magis expli­
cabimus.
Ratio.
Deinde probatur conclusio unica ratione
fundamentali desumpta ex D. Thoma in
præsenti, quam possumus ita formare. Nam
si aliqua creatura posset efficere principali­
ter gratiam, vel id haberet per virtutem
sibi propriam, et connaturalem, vel per
virtutem elevantem sibi impressam, et ab
extrinseco communicatam : neutrum est
possibile :ergo repugnat, quod aliqua crea­
tura producat principaliter gratiam. Major,
et consequentia constant ; quia nulla causa
potest producere effectum, nisi vel per vir­
tutem sibi propriam, vel per virtutem non

267

propriam, sed ab exlrinseco communica­
tam ; neque inter hæc duo potest medium
aliquod excogitari. Minor autem quoad
primam partem probatur ; nam creatura,
quæ per virtutem sibi propriam, et connaturalem produceret principaliter gratiam,
deberet esse supernaturalis, et ordinis di­
vini, sicut ipsa gratia : tum quia illam
praecontineret, tum quia illius perfectionem
adæquaret , aliter enim non posset eam
principaliter elicere ; et in hoc sensu dixit
D, Thom. in præsenti : Sic enim necesse est, d τίκ».
quod solus Deus deificet communicando con­
sortium divinæ naturæ per quondam simili­
tudinis participationem, sicut impossibile est,
quod aliquid igniat, nisi solus ignis. Que­
madmodum enim ut aliquid principaliter
virtute propria igniat, debet habere for­
maliter, vel eminenter naturam ignis : ita
ut aliqua causa principaliter virtute pro­
pria producat gratiam, debet habere for­
maliter, vel eminenter gratiæ naturam;
atque ideo debet esse aliquid divinum, et
supernatural. Repugnat autem creatura
supernaturalis(videlicet existens, et subsis­
tens ut quod, sicut ad rationem agentis quod
requiritur); imo vero repugnat creatura,
cui supernaturalia dona sint connaturalia,
ut ostendimus tract. 2, disp. 3, dub. 2. Ergo
fieri non potest, quod aliqua creatura per
virtutem sibi propriam, et connaturalem
producat principalilergratiam. In qua parte
magis confirmanda, et ab objectionibus vin­
dicanda non debemus immorari ; quia huic
negotio operam ex professo dedimus loco
citato, ad quem Lectorem remittimus. Addi
tamen pro ejus majori confirmatione pos­
sunt, quæ supra diximus disp. 3,dub.o, cum
sequentibus, ut ostenderemus, nullas vires
naturales sufficere ad producendam vel mi­
nimam dispositionem ad gratiam ; ea quippe
a fortiori evincunt, quod non sufficiant ad
efficiendum principaliter ipsam gratiam.
2. Secunda vero minoris pars etiam os­
tenditur; nam vel illa virtus superaddenda
creaturæ est minus perfecta quam gratia,
vel magis perfecta? Hoc ultimum dici non
valet ; nam gratia est forma perfectissima
secundum essentiam inter omnes, quæ per­
tinent ad ordinem supernaturalem, ut os­
tendimus disp. 4, dub. Ί. Primum autem
non sufficit, quia causa efficiens principalis
debet adæquare perfectionem effectus.
Confirmatur, et explicatur primo; nam
de ratione causæ principalis est, quod priecontineat, et adaequet perfectionem effectus: pnBW*

263

DE CAUSIS GRATIÆ.

sed nulla substantia naturalis, nulla etiam
supernaturalis qualitas continet, et adaequat
perfectionem specificam gratiæ sanctifican­
tis, ut ostendimus loco citato : ergo repu­
gnat, quod aliqua creatura, vel per vires
proprias, vel per virtutem sibi superaddi­
tam producat gratiam per modum causæ
principalis.
seConfirmatur secundo occurrendo tacitae
f,wd0 objectioni ; nam licet unio hypostatica sit
aliquis modus creatus, et hoc admisso, de­
tur aliquid creatum, quod excedat perfec­
tionem specificam gratiæ sanctificantis, ut
diximus loco supra citato num. 115, nihilo­
minus prædictus modus non est operativus,
sed ordinatur ad esse, sive constitutionem
suppositi; unde relinquit humanitatem.et
ejus facultates naturales cum eadem poten­
tia, vel impotentia physica, quam ex se ha­
bent: cujus signum est, quod humanitas
assumpta a Verbo nullum actum superna­
ta ralem potest elicere, nisi prius recipiat
inseipsaaliquam virtutem supernaturalem,
per quam elevetur : ergo prædictus modus
unionis nequit per seipsum conferre virtu­
tem sufficientem ad producendum gratiam
sanctificantem. Aliunde vero non est assi­
gnabitis alia virtus, quæ sufficiat ad hunc
effectum, ut constat ex dictis. Ergo impossi­
bile est quod creatura vel per virtutem pro­
priam, vel per virtutem sibi superadditam
producat principaliter gratiam.
Kfla3. Respondebis, hanc rationem cum suis
tiuai. confirmationibus solum probare, quod nulla
creatura possit per virtutem a gratia dis­
tinctam producere principaliter ipsam gra­
tiam : minime vero quod per gratiam ele­
vata, et constituta non valeat alteram gra­
tiam efficere. Si enim unus ignis (quod est
exemplum D. Thom.) potest principaliter
ignire, et unus calor valet producere prin­
cipaliter alium calorem, quia reperitur
adæquatio perfectionis inter causam, et
effectum : quare una gratia non poterit effi­
cere principaliter aliam gratiam, cum ha­
beant similem adæquationem? Imo vero
ratio a nobis facta potest in nos retorqueri ;
nam ideo creatura non posset per virtutem
sibisuperadditam principaliter gratiam pro­
ducere, quia non est assignabitis virtus,
quæ gratiæ parfectionem adæquet : atqui
una gratia adæquat perfectionem essentia­
lem alterius, ut ex se liquet ; ergo creatura
elevata per gratiam potest alteram gratiam
principaliter efficere, eo plane modo, quo
licet aqua non habeat ex se vim ad produ­

cendum calorem, nihilominus semel cale­
facta potest alium calorem in manu princi­
paliter producere.
Sed contra est : Nam semel ostenso, quod Praeit
creatura per virtutem a gratia distinctam d,lDr
non possit gratiam præcontinere, et prin­
cipaliter efficere, consequens est, quod nec
per gratiam constituta queat producere
principaliter gratiam. Et ideo D. Thom.
non curavit de hac parte, sed illam ut per
se notam reliquit. Potest autem efficaciter
ostendi, quia creatura elevata per gratiam
nequit producere principaliter aliam gra­
tiam, vel in se, vel in alio : ergo impossi­
bile est, quod creatura producat principa­
liter gratiam. Consequentia patet, quia re­
pugnat, quod gratia producatur, et pro­
ducta recipiatur, nisi vel in agente ipso, vel
in alio passo ab agente distincto. Et ante­
cedens quoad primam pariem ostenditur :
tum quia implicat, quod duo accidentia so­
lum numero distincta recipiantur in eodem
subjecto, ut ostendimus tract. 1, disp. 2,
dub. 3 ; sed si creatura habens gratiam pro­
duceret in se gratiam alteram, duo acci­
dentia solo numero distincta, nempe duae
ipsæ gratiæ reciperentur in eodem sub­
jecto, ut ex se constat : ergo impossibile est,
quod habens gratiam efficiat in seipso gra­
tiam aliam. Tum etiam quia, vel gratia in
eodem supposito recipienda, et producenda
est majoris intentionis, quam gratia praee­
xistens, vel minoris? Hoc ultimum dici non
valet, quia nemo recipit nisi secundum quod
est in potentia. Per quod etiam excluditur,
quod sit aequalis. Si vero dicatur primum,
liquido convincitur, quod gratia praeexistens
non producat principaliter alteram gra­
tiam ; nam causa principalis non exceditur
ab effectu. Tum denique, nam cum gratia
non sit immediate operativa, nequit aliquid
efficere, nisi mediis virtutibus, quæ in po­
tentiis recipiuntur, ut diximus disp.4, dub.5,
et rursus prædictæ virtutes nequeunt agere
in substantia animae, aut spiritus, in qua
gratia recipitur; sed earum influxus, sicut
et operationes, sistunt intra ipsas potentias:
ergo una gratia minime valet alteram gra­
tiam in eodem supposito efficere. Quod con­
vincunt ipsa exempla, quibus utitur respon­
sio; nam licet ignis valeat ignire, nequit
tamen formam ignis in seipso producere :
et quamvis calor unus valeat efficere alium
calorem in alio supposito, non tamen in
parte, cui inhæret.
Secundavero antecedentis pars, ad quam
denique

DISP. VIII, DUB. I.
donique tota difficultas devolvitur, etiam
probatur. Primo ab inconvenienti, quia si
gratia in uno existons esset virtus sufficiens
ad producendum principaliter alteram gra­
tiam in alio supposito, id de facto praesta­
ret : consequens est omnino falsum, et con­
tra manifesta Scripturae testimonia, quae
supra dedimus : ergo gratia uni inhærens
non est virtus sufficiens ad producendum
principaliter alleram gratiam in alio. Se­
quela videtur manifesta, quia supposita
aequalitate, et proportione duorum in esse
causae, et effectus, nulla est ratio quare
unum non producat aliud : ergo si gratia
uni inhærens est virtus sufficiens ad produ­
cendum principaliter gratiam in alio, id de
facio praestabit.
Nec valet dici, quod Deus de facto oppo­
situm decreverit, nolitque cum una gratia
ad productionem alterius concurrere. Nam
hoc facile refellitur ; Deus enim de facto gu­
bernat creaturas secundum modum provi­
dentiae earum naturis, et virtutibus connaturalis, et proporlionatæ : et hac ratione
dispensat suum concursum juxta earum
dispositionem, et vires : unde quia ignis
valet principaliter ignire, et calor calefa­
cere, propterea non impedit, quod sic in­
fluant; sed potius præmovet, et cooperatur,
ut eo modo attingant illos effectus. Ergo si
gratia in uno existens est virtus sufficiens
ad producendum principaliter gratiam in
alio, nullum est fundamentum, ut dica­
mus, quod gratia id non præstet. Et ita ad­
mittendum erit, quod unus homo justificet
principaliter physice alium, et quod Fides,
et Spes' existentes in peccatore efficiant Fi­
dem, et Spem in alio homine ; militat enim
eadem ratio. Quod si adest fundamentum,
ne id dicamus, ut revera adest, et docet
Scriptura locis supra citatis ; ex eodem fun­
damento edocemuf, quod gratia non est
virtus sufficiens ad producendum principa­
liter gratiam in alio.
Secundo probatur eadem antecedentis
pars destruendo fundamentum responsio­
nis; nam ut aliquid valeat producere prin­
cipaliter aliud, non sufficit, quod illud adae­
quet in perfectione specifica, sed insuper
debet ipsum praeconii nere, et cum eo proportionari in ratione causæ, et effectus :
atqui licet una gratia adæquet alleram in
esse entis, et quoad perfectionem specificam ;
illam tamen non praecontinet, nec cum
illa proportionatur in ratione causæ, et
effectus (et hanc posteriorem adæquationem,

2G0

ut per se pertinentem ad hanc materiam
cum D. Thom. consideramus ) : ergo im­
possibile est, quod gratia in uno existens
producat principaliter gratiam in alio. Con­
sequentia patet. Major autem est certa, ut
liquet facta comparatione tam inter species,
quam inter individua ejusdem speciei. Li­
cet enim unus Angelus adæquet, imo exce­
dat perfectionem specificam alterius Angeli;
nequit tamen illum principaliter produ­
cere : et quamvis unus homo sit ejusdem
speciei cum alio, nihilominus non quili­
bet homo valet quemlibet alium hominem
producere, ut ostendunt N. Complut, in /jfr. Complut.
Physic, disp. 15, quæst. 4.Minor autem pro­
batur, quia inter alia, quæ ad proportionem
inter causam, et effectum spectant, requi­
ritur debita proportio agentis ad passum,
aliter enim nequit effectum ipsi impri­
mere : quocirca ubi repugnat, quod virtus
aliqua possit ex natura sua cum passo con­
jungi, eo ipso convincitur, quod non habeat
proportionem, atque ideo nec sufficientiam
in esse causæ, et virtutis ad imprimendum
effectum. Gratia autem in uno existens ne­
quit alteri debite applicari, et approximari,
ut in eo alteram gratiam producat. Nam
subjectum gratiæ recipiendae est sola subs­
tantia spiritualis, cui altera uniri per mo­
dum agentis principalis non potest; alioquin eidem uniretur per intimum illapsum,
quod est impossibile. Et hac ratione repu­
gnat, quod unus Angelus alium illuminet
producendo in ejus intellectu aliquid vir­
tute propria, ut ostendimus tract.
disp.
14, dub. 2, § 3. Ergo licet una gratia alte­
ram adæquet in esse entis, et quoad per­
fectionem specificam ; nihilominus ei non
proportionatur in esse causæ.
Et hinc patet ad exempla in contrarium
inducta ; nam in eis salvatur adæquatio, et
proportio non sol um in esse entis, sed etiam
in ratione causæ, et effectus; quod in nos­
tro casu non contingit.
4. Urgetur, et explicatur hoc amplius, ConGrquia in naturalibus licet scientia, vel ars malur‘
existens in intellectu unius adæquet perfec­
tionem specificam alterius; nihilominus
fieri non valet, quod magister per scien­
tiam, et artem, quas habet in se, producat
principaliter similem scientiam, vel artem
in mente discipuli : ex quo legitime infer­
tur, quod ipsius scientia, vel ars non adae­
quat illum effectum in esse effectus : ergo
idem dicendum est de una gratia comparata
ad aliam gratiam. Antecedens est certum,

270

DE CAUSIS G RATI.E.

el liquet ipsa experientia; nam vel conante,
et desiderante magistro, fieri non valet,
quod scientia in ipso existens producat phy­
sice principaliter similem scientiam in dis­
cipulo. Consequentia vero probatur tum a
paritate, quia eadem proportio reperitur
inter unam scientiam, et alteram scientiam,
quæ datur inter unam gratiam, et alteram
gratiam : ergo si non obstante æqualitate
specifica inter unam, et alteram scientiam in
esse entis, fieri non valet, quod scientia in
uno existens producat principaliter alleram
scientiam in alio : pariter npn obstante
æqualitate specifica inter unam, et alteram
gratiam/ fieri non poterit, quod gratia in
uno existens, efficiat principaliter gratiam
in alio. Tum etiam, nam quod scientia
uni inhærens nequeat efficere principaliter
scientiam in altero, nequit provenire nisi
vel ex eo. quod scientia unius nequit immu­
tare physice principaliter intellectum alte­
rius ; vel ex eo, quod habitus ex sua pro­
pria ratione non est productivus alterius
habitus : sed eæ rationes etiam militant in
una gratia respectu alterius, siquidem gra­
tia quæ deberet producere, est habitus : et
gratia quæ produceretur, deberet recipi in
substantia spirituali, immutando radicali­
ter intellectum, et voluntatem : ergo fieri
non valet, quod gratia uni inhærens produ­
cat principaliter gratiam in alio.
Expcn- Declaratur ulterius aperiendo rationem
specialis repugnantiæ in eo, quod gratia in
uiionis. uno existens producat principaliter alteram
gratiam in alio; quoniam licet quælibet
gratia sit participatio naturæ divinæ, et
præstet jus ad gloriam, et ad unionem cum
essentia divina in ratione furmæ intelligibilis, ut explicuimus disp. 1, dub. 2 et 3,
nihilominus hæc omnia habet per modum
seminis, et cum subordinatione ad Deum
tanquam ad causam, quæ principaliter ho­
minem regenerat, et promovet, ac perdu­
cit ad gloriam : ergo nequit producere prin­
cipaliter aliam gratiam. Probatur conse­
quentia : tum quia semen, quatenus tale,
nequit attingere principaliter effectum prin­
cipalis agentis, imo nec aliud semen.quod ad
talem effectum conducit : qua ratione licet
calor queat producere principaliter alium
calorem, nequit tamen producere principa­
liter vel ignem, vel alium calorem ignitivum, sed id præstat in virtute ignis prin­
cipaliter agentis : ergo si gratia est virtus,
et semen Dei homines deificantis, fieri non
valet, quod gratia unius gratiam in alio

producat, iliumque deificet, nisi ad sum­
mum instrumentaliter, et cum subordina­
tione ad Deum principaliter deificantem.
Quod profunde significavit D. Thom. illis d.
verbis : Sic necesse est, quod solus Deus dei­
ficet communicando consortium naturæ dil'ifir per quondam similitudinis participatio­
nem ; sicut impossibile est, quod aliquid
igniat, nisi solus ignis. Tum etiam, nam eo
ipso, quod semen, quatenus tale, naturam
agentis, seu generantis participet imper­
fecte, et in quodam esse diminuto, nequit
principaliter efficere aliud semen ejusdem
rationis; sed vel nullo modo efficit, vel so­
lum instrumentaliter : neque enim efficere,
aut communicare semen est cujuscumque
agentis imperfecti, quale est ipsum semen;
sed id pertinet ad agens perfectum, et quod
perfecte habet naturam medio semine com­
municandam : qua ratione implicat, quod
semen hominis sit principaliter ab alio
agente creato, quam ab homine. Constat
autem, quod natura divina, quæ in gratia
participatur, et per eam transfunditur, so­
lum habet esse perfecte in Deo, non vero in
ipsa gratia ; hæc enim solum inadæquate,
et imperfecte, et limitate naturam divinam
participat, cum se habeat ad instar semi­
nis : ergo vel nullo modo efficit aliam gra­
tiam, vel solum instrumentaliteream pro­
ducit. Quod etiam expressit D. Thom. ver­
bis proxime relatis. Tum denique, nam eo
ipso, quod ex parte termini producendi
importetur aliquid, quod virtutem agentis
excedat, nequit hæc virtus talem terminum
principaliter producere, licet habeat adæquationem cum ipso immediate, gt præcisive considerato : qua ratione licet unus
calor adæquet alium calorem secundum se
sumptum, nequit efficere principaliter calo­
rem disponentem ad substantiam, quia vi­
delicet substantia excedit calorem : sed ex
parte gratiæ producendæ importatur essen­
tialiter, saltem in jure, et radice unio ad
divinam essentiam per modum formæ intelligibilis; et divina essentia sic unita ex­
cedit vim, et perfectionem cujuslibet gra­
tiæ : ergo licet una gratia aliam ada?quet in
prædicatis essentialibus, illam tamen ne­
quit principaliter efficere ; sed hic principa­
lis influxus tantum convenit habenti natu­
ram Dei per essentiam, eamque potenti in
ratione formæ intelligibilis communicare,
qui est solus Deus.
5. Ad hæc : posse producere gratiam in
alio, est posse alium constituere Deum
per

DISP. VIH, DUB. I.
urteiur por participationem similitudinis in natura
divina, sive (el in idem redit) est posse
alium generare in filium Dei per commu­
nicationem naturæ divinæ, quæ in gratia
participatur :sed una gratia nequit efficere
principaliter hos effectus : ergo una gratia
non potest alleram gratiam in alio princi­
paliter producere. Consequentia est legi­
tima; nam qui non valet esse causa effec­
tuum formalium alicujus formæ, non valet
ipsam formam principaliter efficere. Major
autem est certa, quia effectus formalis gra­
tiæ sanctificantis est constituere Deum per
participationem, vel Dei filium per consor­
tium in natura divina, quæ in gratia parti­
cipatur, ut constat ex dictis disp. 4, dub. 2
et 3; ergo posse producere principaliter
gratiam, est posse efficere principaliter
Deum per participationem, et generare
alium filium Dei. Minor denique ostendi­
tur, quia ad communicandam naturam, et
generandum non sufficit æqualitas speci­
fica, sed insuper requiritur, quod essentia
generantis habeat in eo statum perfectum,
elcompletum, juxta commune Philosopho­
rum axioma, quod yenerare est opus perfecti.
Et hinc provenit, quod licet unus infans sit
ejusdem speciei, et perfectionis cum altero
infante; nihilominus infans, dum infans
perseverat, nequii suam naturam dif­
fundere , et alium infantem generare ;
quia videlicet habet essentiam hominis
in statu imperfecto. Similiter quamvis fcemina sit ejusdem essentias cum viro, ne­
quit tamen esse principium activum gene­
rationis, vel naturam active diffundere;est
enim individuum imperfectum intra spe­
ciem, juxta doctrinam D. Thom. 3 part.
D.Tto ipixst. 32, art. 4. Ob eandem rationem
dantur quaedam animalia valde imperfecta,
quæ nequeunt sibi simile generare. Constat
autem, quod natura divina solum habet
esse perfecte in Deo, secus vero in gratia ;
hæc quippe solum participat praedictam na­
turam in quodam esse diminuto, videlicet
accidentaliler, et finite. Ergo una gratia
nequit esse principium principale ad cons­
tituendum alium Deum per participationem
similitudinis in natura divina, sive (et in
idem redit) ad regenerandum alium in
filium Dei per communicationem naturæ
divinæ, quæ in gratia participatur. Sed hic
influendi modus est proprius solius Dei ; in
quo prædicta natura habet esse perfecte. Si­
cut diffundere active principaliter naturam
humanam non est cujuscumque habentis

271

talem naturam, utputa infantis, aut fœminæ; sed spectat ad solum virum, qui
illam naturam perfecte habet.
6. Ex qua doctrina patet ad exemplaExempla
num. 3 proposita,el ad alia,quæ possent adduci; nam in omnibusillis reperiemus.quod b*··*·
agens communicans principalitersuam na­
turam,non solum habet talem naturam sed
quod illam habet in statu perfecto. Qui au­
tem exislit in gratia, non habet naturam
divinam perfecte, sed in quodam esse limi­
tato, et diminuto ·. quocirca nequit eam per
modum principii principalis diffundere.
Patet etiam, qualiter licet duæ graliæ ha­
beant æqualilatem, et adæquationem in esse
entis, et quoad speciem ; non tamen in ra­
tione causæ, el effectus, quia gratia partici­
pat imperfecte naturam Dei, atque ideo non
valet esse principium principale ad diffun­
dendum eam, et constituendum alios filios
Dei. Palet denique, qualiter licet gratia
participet naturam divinam in esse radicis
aliarum operationum, utputa inteliigendi,
amandi, etc. non tamen in esse radicis
generandi filios adoptivos, sive transfun­
dendi naturam. Nam priores illæ operatio­
nes conveniunt naturæ non determinando
statum perfectionis, quocirca queunt etiam
radicari in natura habente statum imper­
fectum. Generare autem seu diffundere na­
turam ad alios, est opus perfecti in seipso,
quamobrem nequit convenire habenti ut­
cumque naturam, sed necessario exposcit,
quod natura habeat esse in statu perfecto.
Unde quia gratia participat naturam Dei,
potest esse radix plurium operationum
divinarum, ut sunt intelligere, et amare
Deum in seipso : sed quia prædictam natu­
ram non capit perfecte, sed solum partici­
pat finite, et in esse diminuto, nequit esse
principium activum principale, ut se diffun­
dat, et regeneret alios in filios Dei. Sicut
quia fœminahabet naturam humanam, sed
imperfecte, potest efficere alias hominis
operationes, non tamen generare ; nam
generare active principaliter hominem est
opus naturæ humanae, non utcumque, sed
existentis determinate instatu,et in diviquo
perfecto.
Desumiturque hæc doctrina ex D.Thom. Coniitquæst. cit. de Verit. ubi proponit tertium
argumentum in hunc modum : Bonum est tradit»
diffusivum sui : sed forma corporalis estcxD Ah
principium suæ communicationis in simili­
tudinem speciei : ergo gratia, quæ forma
perfectior est, potest esse principium simi-

272

DE CAUSIS GRATIÆ.

lis communicationis. Ad quod respondet :
Dicendum, quod non esi ex defectu bonitatis
gratis, quin habens eam possit in alium dif­
fundere ; sed est ex ejus eminentia pariter, et
defectu habentis, quia ipsa transcendit statum
natura creatæ; et habens eam, non ipsam
participat in tanta perfectione, ut eam com­
municare possit, Deinde proponit 24, argu­
mentum in hac forma. Secundum Philoso­
phum 4 Metaph. perfectum est unumquod­
que, quando potest alterum sibi simile
facere ; et loquitur de perfectione naturae :
major autem est perfectio gratiae, quam
naturae : ergo habens perfectionem gratiae
potest alterum in gratia constituere. Quod
ita diluit : « Dicendum est, quod perfectio
« gratiae polior est perfectione naturæ ex
« parle formæ perficientis, non autem ex
« parte perfectibilis. Nam quodammodo
α perfectius possidetur quod est naturale, in
« quantum est naturali virtuti activae pro« portionatum, cujus proportionem donum
a supernaturale excedit. Et ideo propria
α virtute non potest aliquod donum super« naturale transfundere, quamvis possit
α facere simile sibi in natura. » Ubi. ut
vides, S. Doctor in utraque responsione
considerat et rationem naturæ, seu formæ,
quam gratia participat, et modum, quo illa
natura tam in gratia, quam in subjecto
grato participatur : asseritque gratiam ex
parte naturæ, seu formæ, quam participat,
quæ est ipsa natura Dei, excedere omnes
naturas, et formas ordinis naturalis ; non
autem ex parte modi participandi, quia
gratia non participat naturam Dei, nisi
finite, et in esse diminuto, ut ipsum nomen
participationis satis exprimit : et rursus
subjectum non habet naturaliter gratiam,
sed ex impressione divina ; atque ideo ne­
quit Dei naturam mediante ipsa gratia per­
fecte capere. Et quia ad diffusionem naturæ,
sive ad generandum aliud simile requiri­
tur, quod agens sit perfectum, non solum
ex parle naturæ, sed etiam ex parte modi
habendi naturam ; merito concludit, quod
habens gratiam non possit principaliter
eam diffundere, aliosque sibi similes in
illa natura constituere. Sed hoc est opus
proprium Dei, qui naturam in gratia accidentaliter, et finito modo participatam ha­
bet per essentiam, infinite, et in statu
perfecto.

§ II.
Motiva adversa opinionis convelluntur.
7. Contraria nobis sententia non proba- Opinio
tur Author ibus ; pauci enim, et valde rari
sunt, qui vel humanitati Christi Domini
deferant virtutem sufficientem, ut possit
principaliter physice gratiam in nobis pro­
ducere. Nec pro hac parte reperimus alios,
nisi Medinam, et Cabreram ad 3 part. Medhu.
quxst. 13. Idem etiam tuebatur Arnoldus AnwM.
quidam haereticus, quem refert Caponius
in præsenti, et videtur esse Arnoldus ille
de Villanova, qui, ut testatur Prateolus,
affirmabat naturam humanam a Verbo as­
sumptam esse aequalem Deo in omnibus
bonis, ettantundem posse, et valere. A quo
delirio non multum recedere audimus (non
absque dolore) Theologos aliquos, qui hoc
tempore ausi sunt affirmare, humanitatem
Christi esse æque sanctam, bonam, amabi­
lem, ac Deum ipsum. De quo suo loco.
Plura autem ex argumentis, quæ possent
pro hac sententia formari, soluta alibi re­
linquimus ; unde non oportet in eorum
enodatione · immorari. Hujusmodi sunt,
quod non repugnat substantia supernatu­
ralis ; et quod non implicat alia gratia, aut
forma accidentalis sanctificans specie per­
fectior : et quod substantia naturalis sit
perfectior simpliciter, quam gratia : ex
quibus videtur colligi, quod sit possibile
principium potens gratiam principaliter
efficere. Sed primum impugnavimus tract.
'2, disp. 3, dub. 2, secundum vero confuta­
vimus in hoc tract, disp. 4, dub. 8, ultimum
denique evertimus eadem disp. dub. 7, ad
quæ loca Lectorem remittimus. Unde non
multa motiva supersunt, quibus occurra­
mus.
8. Probatur tamen primo, quia homo Primus
justificat, et sanctificat se : ergo producit
principaliter gratiam, qua justificatur, et
sanctificatur. Consequentia patet, quia ejus­
dem est efficere formam, et effectum for­
malem illius. Antecedens autem constat ex
pluribus locis Scripturæ, in quibus illa loquutio occurrit, ut 1 Joan. 3 : Omnis
habet hanc spem, sanctificat se. Et eundem
loquendi modum Patres communiter imi­
tantur, ut videri potest apud D. Ambros. Ambros
Psalm. 43, Chysost. homil. 38, Imperfecti, yæJcm
Hieronym. super ad Ephes. 1 et 5, Origen, orijenl
hom. 9, in Numer. et alios.
Respondetur, hominem sanctificare se,
non

DISP. VIII, DI R. I.
Bflfw.· non quidem effectivo, producendo videlicet
** formam sanctificantem, ut satis liquet ex
aliis Scripturæ testimoniis, quæ num. I
expendimus ; Sed solum dispositive, qua­
tenus ponit actus, quibus ad receptionem
gratiæ disponitur, ut supra diximus disp.
3, dub. 5, et latius declarabimus tract, seq.
disp. 3, per totam. Et in hoc sensu expo­
nenda sunt testimonia, quæ in contrarium
referuntur.
Sed instabis : nam qui ponit ultimam
dispositionem ad formam, ponit effective
ipsam formam, ut est vulgare Philosopho­
rum proloquium ; sed homo ponit princi­
paliter actus, quibus ad gratiam ultimo
disponitur : ergo ponit effective principali­
ter ipsam gratiam.
toiinr. Respondetur, majorem solum verificari
de ultima dispositione, ad quam forma se­
quitur effective, sive in genere causæ effi­
cientis, quatenus posita tali dispositione,
statim forma naturali sequela resultat :
• tunc quippe verificatur,quod influxus agen­
tis in dispositionem pertingat usque ad ip­
sam formam, et ita contingit in naturali­
bus, Id vero non accidit in nostro casu ;
nam gratia non resultat physice ab aliqua
ultima dispositione : sed potius hæc dispo­
sitio supponit simpliciter gratiam, et ab ea
in genere causæ efficientis dependet. Unde
non sequitur, quod homo mediante dispo­
sitione ultima efficiat gratiam ; sed potius
e converso, quod per gratiam elevetur et
adjuvetur ad efficiendum ultimam disposi­
tionem,quæ ad connaturalem gratiæ recep­
tionem desideratur, ut locis supra citatis
fusius exposuimus. Aliæ responsiones pos­
sunt videri apud Curiel, et Arauxo in
præsenti.
okjwiw.
Nec refort si dicas, responsionem a
nobis datam non posse habere locum in
actu pænitentiæ; hic enim habet expellere
PJi» effective peccatum, ut docet D. Thom. 3
pari, quxst. 85, art. 2 ad 3, ac subinde con­
currit effective ad gratiam, quæ formaliter
peccatum expellit. Unde cum homo efficiat
per modum causæ principalis actum poeni­
tentiae, per eundem attinget principaliter
gratiam.
ocelli- Hoc, inquam, non refert ; nam peccatum
potest considerari ut est malum hominis,
et dicitur macula ; et ut est malum Dei, et
dicitur offensa. Primo modo expellitur per
gratiam : secundo per satisfactionem. Actus
autem pænitentiæ non concurrit effective
ad destructionem peccati, ut est macula, et

273

malum hominis ; sed ut est offensa, et ma­
lum Dei. Unde non sequitur quod actus pœnitenliæ attingat effective gratiam, sed quod
efficiat satisfactionem. Et hoc tantum in­
tendit D, Thom. ut tract, seq. disp. 3, num.
101, magis constabit.
10. Secundo arguitur ; nam Joan. 1, di- Sewtncitur : Gratia et veritas per Jesum Christum 3'Γ!'ζ"
facta est ;sed in nomine Jesu Christi intel-"ænnluæ·
ligitur non solum divinitas, sed humani­
tas : hæc igitur est causa principalis phy­
sica gratiæ nostræ.
Et confirmatur, quia gratia unionis est Confirlonge perfectior, quam gratia nostra : ergo ηΛΐαΓ·
Christus habens gratiam unionis potest
nostram gratiam principaliter efficere.
Argumentum diluit D. Thom « in hoc^P0®°
sio
art. in respons. ad 1, his verbis: «Di­
ce cendum, quod humanitas Christi est sicut
« quoddam organum divinitatis ejus, ut
« Damascenus dicit in 3 lib. Instrumen­
te tum autem non agit actionem agentis
« principalis propria virtute, sed virtute
« principalis agentis. Et ideo humanitas
« Christi non causât gratiam propria vir­
et tute, sed virtute divinitatis adjunctæ, ex
« qua actiones humanitatis Christi sunt sa­
te lutares. »
Ad confirmationem constat ex supra dic­
tis num. 2, quod licet unio hypostatica sit
perfectior, quam gratia sanctificans ; ni­
hilominus nec gratiam, nec alium effectum
producere valet, nisi in humanitate detur
virtus præcontentiva, et operativa talium
effectuum. Cum autem in humanitate non
possit inveniri virtus, quæ valeat gratiam
principaliter producere, fit quod humanitas
a Verbo assumpta non efficiat principaliter
nostram gratiam, sed solum instrumentaliter, ministerialiter, et ut organum divi­
nitatis.
Sed insurges : nam Christus Dominus Replica,
influit in gratiam modo quodam excellen­
tissimo, qui non convenit aliis ministris :
influit enim per modum capitis, quod alii
ministri non habent : sed efficere instrumentaliter physice gratiam commune est
aliis ministris, ut patet in sacerdote absol­
vente a peccatis : ergo Christus influit in
gratiam nostram, noninstrumentaliter.sed
principaliter.
Respondetur cum D. Thom. loco cit. ex solvitur.
quxst. de Veritate, in respons. ad 6, ubi DTtro·
ait : Dicendum, quod ideo Christus secun­
dum humanam naturam prx 'aliis ministris
caput Ecclesix dicitur, quia prx exteris aliis

DE CAUiSlS GRATIÆ.
ministerium habuit, in quantum per fidem
ipsius sanctificamur, et per invocationem
nominis ejus Sacramentis imbuimur, et virtule passionis ejus tota humana natura a
peccato primi parentis purgatur, et multa
alia hujusmodi, qux Christo singulariter
conveniunt. Itaque licet alii etiam ministri
conveniant in hoc, quod est efficere phy­
sice instrumentalitergratiam; nihilominus
Christus Dominus eos longe antecellit
etiam in hoc genere influxus : tum quia
ejus humanitas est instrumentum divinitati
immediate, et substantialiter conjunctum :
tum quia influit universaliter in omnem
gratiam : tum quia elicit operationes infi­
niti valoris, et meretur de condigno nos­
tram justificationem; quæ alii ministri non
habent. Ob quas excellentias Christus Do­
minus est caput morale omnium hominum,
influitque principaliter moraliter in omnes
nostrae justificationis, et praedestinationis
effectus. Et hoc pacto simul cohaeret, quod
Christus Dominus per humanitatem solum
instrumentaliter physice influat in gra­
tiam; et quod nihilominus habeat influxum
longe excellentiorem, quam habent alii mi­
nistri, ut docet D. Thom. verbis relatis, et
3 part, quxsl. 8, art. 1 ad 1, ubi hæc habet:
Idetn. Dicendum, quod dare gratiam, aut Spiritum
sanctum convenit Christo, secundum quod
Deus authoritative; sed instrumentaliter con­
venit etiam ei secundum quod homo, in quan­
tum scilicet ejus humanitas instrumentum
fuit divinitatis ejus. Et ita actiones ipsius
ex virtute divinitatis fuerunt salui iferte, ulpote gratiam in nobis causantes, et per meri­
tum,et per efficientiam quandam. Augustinus
autem negat Christum secundum quod homo
est,dare Spiritum sanctum perauthoritatem.
Instrumentaliter autem, sive minislerialiter
etiam alii Sancti dicuntur dare Spiritum
sanctum, secundum illud ad Galat. 3 : Qui
tribuit nobis Spiritum, etc.
Alia re11. Instabis, quia non minor virtus, et
pllta‘ perfectio requiritur ad efficiendum princi­
paliter moraliter gratiam, quam ad eam
producendum principaliter physice : ergo
si Christus ut homo produxit principaliter
moraliter nostram gratiam, ut proxime
diximus, pariter potuit illam principaliter
physice producere. Antecedens suadetur,
quia ad producendum principaliter moraliler gratiam, præsertim destruentem of­
fensam, et expellentem maculam, requiri­
tur virtus, et perfectio infinita: hæc autem,
et non major, requiritur ad producendum 1

principaliter physicegratiam.ul ex se cons­
tat : ergo, etc.
Respondetur, quod ad efficiendum priii-DdaKur.
cipaliter moraliter gratiam requiritur vir­
tus, seu perfectio infinita ex parte suppositi,
seu principii </uod ; nam eæ tantum opera­
tiones queunt infinite valorari, et esse me­
riti infiniti, quæ procedunt a supposito
divino : istud quippe non se habet præcise
per modum principii efficientis ad prædictas operationes , sed etiam per modum
formæ moralis illas dignificantis influite.
Non requiritur tamen, quod principium
quo proximum, vel radicale sit infinitum ;
nam operationes in se physice finitae, et a
principio proximo physice finito proceden­
tes queunt infinite moraliter dignificari
ratione suppositi eis uniti per modum for­
mæ moratis. Et hinc habent operationes
Christi Domini, quod possint principaliter
moraliter efficere gratiam, et remittere pec­
catum, et satisfacere pro offensa, ut in
Tractatu de Incarnatione dicemus. Cæterum ad efficiendum principaliter physice
gratiam, requiritur virtus, et perfectio
physice infinita, non solum ex parte prinpii quod, sed etiam ex parte principii quo:
nam ubi principium quo est finitum, ne­
quit gratiam praecontinere, et principaliter
producere, ut constat ex dictis § prteced.
Unde attentis omnibusmajor virtus, et per­
fectio requiritur ad producendum principa­
liter physice gratiam, quam ad illam effi­
ciendum principaliter moraliter. Et ita
Christus Dominus (qui ut homo, principa­
liter moraliter efficit gratiam) non est, ut
homo, causa principalis physica illius, ut
docet D. Thom. locis supra relatis.
12. Arguitur tertio : nam quod creatura Tenia
nequeat producere principaliter gratiam,/1**
nequit provenire nisi vel ex eo, quod gra­
tia est qualitas supernaturalis, vel quia est
participatio formalis alicujus prædicati di­
vini : sed non implicat, creaturam produ­
cere principaliter qualitatem supernaturalem, quæ formaliter participet aliquod
prædicatum divinum : intellectus v. g.
perfusus lumine gloriæ producit principa­
liter visionem beatificam, quæ est qualitas
supernaturalis participans formaliter ali­
quod prædicatum divinum ; idemque ap­
paret. in voluntate eliciente actum charitatis : ergo non implicat, quod creatura pro­
ducat principaliter gratiam.
Confirmatur primo , quia gratia habet
DU UT
finitam, et limitatam perfectionem, cum prisa
sit
1

DISP. VIII, DUB. I.
sil aliquid extra Deum : ergo ad producen­
dum principaliter gratiam non requiritur
virtus infinita : sed virtus quæ infinita non
est, potest crealuræ communicari : ergo
non implicat, quod crealuræ communicetur
virtus, per quam producat principaliter
gratiam.
Confirmatur secundo, quia sicut non re*' pugnat, quod creatura participet alia attri­
buta, utputa voluntatem divinam, media
cbaritate; ita non repugnat, quod partici­
pet attributum omnipotentiae : sed eo ipso,
quod creatura omnipotentiam participet,
potest gratiam principaliter producere,
quandoquidem nequit major virtus ad pro­
ductionem gratiæ desiderari, quam virtus
omnipotentiam participans : ergo non im­
plicat, quod creatura possit gratiam prin­
cipaliter producere.
'Jttsiri· Ad argumentum respondetur negando
majorem ; jam enim supra assignavimus
principalem rationem, ob quam repugnat,
quod creatura aliqua gratiam principaliter
producat. Nara cum sit participatio imme­
diata naturæ divinæ. et debeat per modum
naturæ communicari, produci principa­
liter non valet, nisi ab eo, qui naturam
divinam habet perfecte, et in esse completo,
qui est solus Deus. Actus autem supernaturales participant perfectiones divinas me­
diate, hoc est, mediante ipsa gratia, quæ
habet rationem naturæ ; et ex genere suo
non petunt indispensabiliter, quod natura
habeat statura perfectum, ut num. 6 dixi­
mus. Unde non repugnat, quod creatura
habens gratiam, vel aliud principium supernaturale, efficiat principaliter superna­
tural operationes.
Wnimr Ad primam confirmationem negamus
primam consequentiam ; nam licet gratia
w,io· in esse entis habeat finitam perfectionem,
explicat tamen perfectionem infinitam in
esse termini, quia est formalis participatio
naturæ divinæ sub conceptu naturæ; atque
ideo debet diffundi ut terminus spiritualis
regenerationis filiorum Dei, et hoc pacto
diffundi non valet ab alio agente principali,
quam ab eo qui habet naturam divinam in
statu perfecto.quiestsolusDeus, utsupra ex­
plicuimus. Praesertim cum non sit assignabilealiquod principium creatum, quod gra­
tiæ perfectionem adaequet,nisi altera gratia ;
quæ tamen nequit gratiam aliam principa­
liter producere, ob ea quæ supra diximus.
BoMtar Ad secundam negamus minorem, quia
'"r‘3 non quælibet participatio omnipotenti®

adæquat graliæ perfectionem, sed deberet
esso tanta, quod includeret etiam naturam
divinam in statu perfecto ; aliter enim non
posset ad communicationem ejusdem natu­
ræ, quæ in gratia participatur, et ad rege­
nerationem liliorum Dei principaliter con­
currere, ut supra expendimus. Cumque
solus Deus habeat naturam divinam in statu
perfecto, fit quod solus Deus possit gratiam
principaliter producere. Accedunt etiam
alia motiva, quæ supra proposuimus. Acce­
dit denique, quod virtus participans omni­
potentiam semper est ad effectus propriosejusdem omnipotentiæ, quos proinde non
attingit principaliter, sed instrumentaliter,
et cum subordinatione ad Deum principa­
lem, et specialem agentem, ut patet in vir­
tute ad patrandum miracula.
13. Ex dictis in hoc dubio infertur Primum
primo, nullam creaturam posse producere00?^"
principaliter habitus virtutum supernaturalium. Quoniam ille solus valet producere
principaliter proprietates alicujus naturæ,
qui potest efficere principaliter eandem na­
turam,eo quod proprietates per se loquendo
fiunt per eandem actionem, per quam na­
tura producitur ; sed habitus virtutum supernaturalium sunt proprietates gratiæ
sanctificantis, quæ in ordine supernatural!
habet rationem naturæ : ergo cum nulla
creatura possit producere principaliter gra­
tiam, sequitur quod nulla creatura valeat
efficere principaliter prædictas virtutes .
Videantur quæ diximus tract. 12, disp. 3,
dub. 3, ubi hoc consectarium ex eodem
principio late firmavimus ; ibique occurri­
mus objectionibus, quæ contra illud in præ­
senti formari possunt, et indirecte impu­
gnare nostram principalem assertionem.
14. Sequitur secundo, nullam creaturam secund*
posse principaliter physice augere suam illat·0·
gratiam, et supernaturales virtutes. Nam
ille solus valet augere principaliter physice
aliquem effectum, qui valet ipsum princi­
paliter efficere : tum quia augmentum est
ejusdem rationis, et ordinis cum essentia :
tum quia augens principaliter effectum ,
illum efficeret, si non supponeret produc­
tum : sed nulla creatura potest efficere
principaliter physice gratiam, et superna­
turales virtutes, ut constat ex dictis : ergo
nulla creatura valet efficere principaliter
physice augmentum gratiæ, et supernaturalium virtutum. Quod ex professo osten­
demus in Tractatu de Charitate, agentes de
hujus virtutis intensione.

276

* .X

4

γ.

DE CAUSIS GRATI. E

Tenimn 15. Colligitur tertio, nullam creaturam
dutala Ρθ^θ efficere principaliter physice vel mi­
nimum auxilium gratiæ sufficientis, aut
efficacis, supposito quod hujusmodi auxi­
lium non consistat formaliter in actibus a
creatura elicitis ; sed in qualitate fluida,
quæ vel det vires adactus supernaturales,
vel vires quas supponit, præbeat, et cum
exercitio infallibiliter conjungat, ut decla­
ravimus disp. 5,dub. 2 et disp. 7, dub. 4. Si
enim ratio auxilii in actibus indeliberatis
consistat, ut quidam volunt, consequens
erit, quod sicut creatura est causa principa­
lis physica prædictorum actuum, ita etiam
esset causa principalis auxilii. Quod si ab­
surdum apparet, quod creatura sibi ipsi
fabricetur auxilia, ex hoc ipso convincitur,
quod ratio auxilii sufficientis, vel efficacis
non consistat formaliter in actibus elicitis
a creatura. Sed supposita vera doctrina,
quam locis citatis statuimus circa conditio­
nem, et quidditatem auxilii, ostenditur
consequentia, et veritas hujus consectarii :
tum quia prædicta auxilia'ordinantur ad
introducendam, conservandam, et augen­
dam gratiam : sed solus ille potest princi­
paliter introducere, conservare, et augere
gratiam, qui potest illam principafiter
producere : ergo cum solus Deus valeat
efficere principaliter gratiam ; sequitur,
quod solus Deus valeat efficere principaliter
hujusmodi auxilia. Tum etiam, quia si lo­
quamur de auxilio efficaci, solos ille valet
ipsum principaliter efficere, qui habet hu­
manorum cordium,quo,quando, et quomodo
voluerit, inclinandorum absolutam, et in­
fallibilem potestatem, ut ex D. August, os­
tendimus disp. pr.rced.dub 3 et 4. Unde cum
potestas adeo magna sit solius Dei, fit quod
solus Deus possit producere principaliter
auxilium efficax. Si vero sermo fiat de auxi­
lio sufficienti, cum istud suppleat, aut com­
pleat defectum virtutum supernaturalium
in ordine vel ad speciem actus, vel ad ejus
intensionem, actualitatem, et exislentiam,
oportet quod prædictum auxilium reduca­
tur ad supernaturales virtutes ; unde ab eo
solum poterit principaliter produci, qui
praedictas virtutes potest efficere principa­
liter ·. hic autem est solus Deus, ut constat
•ex dictis.

DUBIUM U.

t h um gratia fiat per creationem.
Dubium hoc est appendix praecedentis,et
quia post notitiam causæ principaliter pro­
ducentis gratiam succedit notitia modi quo
fit, et quia plures ex Antiquis probarunt
gratiam a nulla creatura posse principaliter
fieri, quia existimarunt, gratiam produci
per creationem, quæ solum est a Deo sal­
tem sicut a causa principali. Pro difficulta­
tis autem resolutione duo breviter præsupponenda sunt. Primum sit, dubium proce­
dere de connatural! gratiæ productione,
sive de modo productionis, quem ipsa connaturaliter sibi vendicat ; quidquid sit, an
per divinam potentiam aliter possit pro­
duci. Secundum. creationem, et eductionem
in eo praecipue distingui , quod creatio
nullum per se supponit subjectum, quod
transmutet ; eductio autem supponit perse
subjectum, illudque per se loquendo trans­
mutat: et quamvis possit ab exercitio trans­
mutandi separari, semper tamen quantum
est ex se, est actu transmutativa, ut docent
N. Complui, in lib. Physic, disp. 4, quxst.Coai[.:æ·
3,cum duabus seqq. His suppositis

§ I.
Résolut io difficultal is ex sententia D. Thomx.

16. Dicendum est, gratiam non fieri per Coc£lî
creationem, sed per eductionem. Secunda sio
assertionis pars evidenter sequitur ex
prima, quia inter hoc, quod est formam
aliquam creari, vel educi, non datqr me­
dium. Utramque vero partem docet aperte
D. Thom. ut statim videbimus. Idemque
communiter tuentur omnes Theologi mo­
derni, tam intra, quam extra Scholam D.
Thom. unde superfluum est illos in parti- DTtA
culari referre. Videantur tamen Curiel in cariei,
præsenti, art. 1, dub. 3, § 2, Zumel dub. 3,
Gonet disp. 4, art. 2, Suarez lib. 8, cap. 2,
Valentia disp. 8, q. 4, punct. 2, et N. Com-CoaH*
plut, loco cil. quxst. 5.
Probatur primo authoritate D. Thom.pMu»
nam infra quxst. 113, art. 9 , inquirit,exD
utrum justificatio impii sit maximum opus
Dei? Et resolvit , quod si attendamus ad
rem factam, justificatio est opus majus,
quam cœlum, et terra ; quia in justifica­
tione producitur gratia, quæ est forma ccelo,
et

DISP. VIII, DUB. II.
el terra perfectior, si voro attendamus ad
modum productionis, ca-1 urn, et terra sunt
majus opus, quia sunt ex nihilo. Idemque
repetit in responsione ad 1. Ergo ex sen­
tentia S. Docturis gratia justificans non fit
ex nihilo, el per creationem ; sed ex præsupposito subjecto , et per eductionem. Et
supra y w/. 110, art. 2 ad .3, cum dixisset
gratiam fieri ex nihilo, adjecit quod per ly
rx nihilo, excluditur meritum praecedens.
Gratia , inquit, dicitur creari ex eo, quod
homines secundum ipsam creantur, id est in
noro esse constituuntur ex nihilo, id est non
ex meritis. Quo pacto satis expressit, gra­
tiam non fieri ex nihilo physice, sive ex
non præsupposito subjecto, quod ad veram
creationem requirebatur ; sed tantum mo­
raliter, sive ex non præsupposito recipien­
tis merito, quod ad rigorosam creationem
lirti. non sufficit. Et quxst. unica de virlutib. art.
10, in respons. ad 13 , inquit : « In anima
« est aliquid in potentia , quod natum est
« reduci in actum ab agente naturali ; et
i hoc modo sunt in potentia in ipsa virtu< tes acquisitæ. Alio modo aliquid est in
« potentia in anima, quod non est natum
• educi in actum, nisi per virtutem divij nam , el hoc modo sunt in potentia virj tutes infusæ. » Ubi expresse concedit
virtutes infusas fieri per eductionem ex po­
tentia obedientiali animæ ; eadem autem
est ratio de gratia justificante : tum quia
prædictæ virtutes sunt proprietates ejus :
tum quia per se loquendo fiunt per eandem
actionem, qua gratia producitur.
teit· Confirmatur urgentius ex principiis geD^neralibus, et certis in doctrina D. Thom.
Tum quia nulla creatura valet esse instru­
mentum creationis, ut tradit S . Doctor
1 par/, quxst. 45, art. 5 ; sed creatura con­
currit instrumentaliter ad productionem
gratiæ, ul affirmat idem S. Doctor in hoc
articulo, inresp ad 1 et 2, et 3 part, quxst.
62, art. 1; ergo ex sententia D. Thom. gra­
tia non fit per creationem. Tum etiam, quia
secundum præsentem providentiam nihil
desinit per annihilationem , ut tradit S.
Doctor 1 part, quxst. 104, art. 4 ; ergo gra­
tia cum destruitur per peccatum , non de­
sinit per annihilationem : atqui desitio rei
proportionate ejus productioni, ita ut quod
incipit per creationem, desinat per annihi­
lationem , et quod fit per eductionem ex
subjecto, desinat per resolutionem in illud,
ut frequenter tradit idem S. Doctor : ergo
ex ejus mente gratia non fit per creationem,

sed per eductionem. Evasiones autem, qui­
bus possent Adversarii vim harum autho­
rs latum declinare, statim dicenda præcludent.
17. Secundo probatur eadem assertio ra- κ3ΐιυ
tione fundamentali ex eisdem testimoniis
D. Thom. desumpta ; quia creari non con- uns. "
venit nisi entibus per se subsistentibus , et
concreari non convenit, nisi rebus quæ ad
productionem entis per se subsistentis comproducuntur : sed gratia non est ens per se
subsistens, nec comproducitur ad ejus pro­
ductionem : ergo creari, vel concreari non
convenit gratiæ ·, atque ideo gratia non fit
per creationem, sed per eductionem. Utra­
que consequentia patet. Major autem decla­
ratur , et suadetur , nam vel res fit per se,
vel ad productionem alterius : fieri autem
per se non convenit, nisi entibus per se
subsistentibus : ut vero aliquid comproducatur ad alterius productionem , opus est,
quod fiat eadem actione ; ubi enim duo
fiunt per diversas actiones, nullum eorum
comproducitur , sed unumquodque termi­
nat diversam actionem , ut ex se liquet :
creari per se non convenit nisi entibus per
se subsistentibus , et concreari non conve­
nit; nisi rebus quæ ad productionem rei
per se subsistentis, et creationem termi­
nantis comproducuntur. Quod declaratur
exemplis ; nam ideo Angeli, animæ ratio­
nales, et cceli terminant per se creationem,
quia (suppositis aliis conditionibus) sunt res
per se subsistentes , et ideo intellectus, et
voluntates Angelorum, et animarum ratio­
nalium, et pariter formæ substantiales, et
accidentales coelorum concreantur ; quia
licet perse non subsistant, fiunt tamen ad
productionem Angelorum, animarum , et
coelorum ·, atque terminant eandem crea­
tionem. Minor denique quoad primam par­
tem est manifesta ; nam gratia est vera
qualitas, et forma accidentalis, quæ in suo
esse dependet a subjecto, ut constat ex dic­
tis disp. 4, dub. 1 ; ergo gratia non est res
per se subsistens. Secunda etiam minoris
pars facile ostenditur ; nam omnis res per
se subsistens est aliqua substantia, et entitas naturalis, quæ proinde terminat natu­
ralem actionem : sed gratia non fit per
actionem ordinis naturalis, sed per supernaturalem influxum, cum ipsa sit entitas
ordinis divini : ergo gratia non comprodu­
citur ad productionem rei per se subsisten­
tis , sed fit per diversam actionem. Quod
inductive etiam liquet ; nam actio efficiens

278

DE CAUSIS GRATI.E.

gratiam, quæ nobis datur, nos supponit
productos ; et actio efficiens gratiam , quæ
Angelis communicata fuit, supponebat eos
jam creatos.
Confir·
Confirmatur, et declaratur primo ; nam
nrimo. ideo Angelus fit per creationem, quia nul­
lum præsupponit subjectum, ex quo fiat. Et
ideo ccelum fit per creationem , quia licet
habeat partes, ex quibus constat, et quas
aliquo modo supponit ; eas tamen non præ­
supponit factas, sed ipsæ potius fiunt ad to­
tius cceli productionem, quæ proinde est ex
nihilo. Et ideo accidentia propria Angelo­
rum, et ccelorum fiunt per creationem ,
quia licet dependeant a subjecto, et ipsi inhæreant, illud tamen non præsupponunt
factum per actionem diversam, sed comproducuntnr ad ejus productionem , quæ
est creatio. Atqui gratia ex una parte de­
pendet a subjecto, siquidem est forma ac­
cidentalis; et ex alia parte supponit sub
jectum productum per aliam actionem, et
ipsa terminat novum, et distinctum in­
fluxum, cum fiat per actionem altioris or­
dinis. Ergo gratia nec creatur, nec con­
creatur.
st18. Confirmatur secundo : quia fieri aliran']°. qUjj per eductionem , est fieri per actio­
nem transmutantem subjectum, vel saltem
transmutativam illius : sed gratia fit per
actionem transmutantem subjectum , vel
saltem ejus transmutativam : ergo gratia
non fit per creationem, sed per eductionem.
Majorem recte probant N. Complui. locis
supra citatis, eamque facile est ostendere :
tum quia actio transmutans subjectum, vel
ejus transmutativa, illud per se supponit :
sed creatio non supponit subjectum, cum
sit ex nihilo :ergo actio transmutans sub­
jectum , vel ejus transmutativa, non est
creatio, sed eductio. Tum etiam, quia ter­
minus factus per transmutationem subjecti
vel exercitam, vel exactam, præsupponit
subjectum factum ; atque ideo non fiet ex
nihilo per creationem, sed ex ipso subjecto
per eductionem ab illo. Minor autem pro­
batur, quia gratia aliquando supponit sub­
jectum prius tempore factum , ut in nobis
contingit; et tunc subjectum in productione
gratiæ transmutatur, transit enim realiter
a non esse gratiæ ad esse illius. Aliquando
autem fit in eodem instanti, in quo subjec­
tum creatur, ut in Angelis accidit : sed hoc
est per accidens respectu ipsius gratiæ; pos­
set enim æque bene fieri in duratione se­
quenti , cum creatio Angelorum nullum

habeat nexum ex natura rei cum gratiæ
productione : et ita licet in eo eventu pro­
ductio gratiæ non transmutet exercite sub­
jectum, est tamen de se ejus transmutativa.
Sicut proportionabilitcr contingit in ver­
mibus genitis in eodem instanti, in quo
species sacramentales corrumpuntur; non
enim supponunt materiam alia duratione
factam, sed tunc primo productam ; el ta­
men vermes non creantur.
Confirmatur tertio præcludendo commune Adversariorum effugium : quia si
aliqua via posset salvari, quod gratia crea­
retur, aut concrearetur, maxime quia in
productione gratiæ intervenirent duæ ac­
tiones, quarum prima efficeret enlilatem
gratiæex nihilo, alia vero gratiam produc­
tam substantiae uniret : illa esset creatio,
hæc autem eductio, aut transmutatio sub­
jecti : illa soli Deo competeret, hæc vero
posset mediis instrumentis, utputa Sacra­
mentis, exerceri ; ad eum plane modum,
quo anima rationalis per unam actionem
creatur a solo Deo , et per aliam actionem
unitur materiae virtute agentis creati : sed
haec doctrina est falsa, et caret solido fun­
damento : ergo gratia non creatur, aut con­
creatur , sed fit per eductionem . Major
constat, quia ille discurrendi modus cense­
tur probabilior omnium, quos excogitarunt
Authores contrariae opinionis , et frequentior est inter illos. Minor autem probatur :
tum quia unumquodque ita se habet ad
fieri, sicut ad esse : sed gratia, utpoteforma
accidentalis, non habet esse independenter
a subjecto, sed in omni momento, et signo
in quo habet existere per inhaerendam ad
subjectum : ergo non habet fieri indepen­
denter a subjecto , sed fit per inhaerentiam
ad illud : atque ideo per eandem actionem
fit, et unitur. Tum etiam, nam ideo anima
rationalis fit per unam actionem, et unitur
per aliam, quia est forma per se subsistens,
quæ proinde fit, et existit independenter a
subjecto : sed gratia non est forma per se
subsistens, ut ex se liquet : ergo gratia non
habet fieri per unam actionem, et uniri per
aliam ; sed eadem actione producitur , et
subjecto communicatur. Tum præterea,
quia frustra fiunt per plura , quæ pos­
sunt fieri per pauciora, sed nulla apparet
repugnantia in eo, quod gratia per ean­
dem actionem fiat, et uniatur : ergo gratia
fit, et unitur per unicam actionem. Tum
denique, quia licet per divinam potentiam
fieri valeat, quod gratia per unam actionem
producatur,

DISP. VIII, DUB. II.
producatur, ct per aliam diversam actio­
nem communicetur subjecto; nihilominus
non adest urgens fundamentum, ut existi­
memus ila de facto contingere ; nam motiva
hactenus proposita satis evincunt, esse ma­
gis connaturale gratiæ fieri, et uniri sub­
jecto per eandem actionem ; ct communis,
acsuavisDei providentia operatur de facto
juxta conditionem , et exigentiam rerum :
ergo gratia de facto unica, et eadem actione
fit, el unitur subjecto.
rei». Confirmatur ultimo evertendo principale
Adversariorum motivum ; nam ideo gratia
non educeretur ex subjecto , quia excedit
omne subjectum, atque ideo non valet in
illo præcoatineri : sed hæc ratio falsum
supponit, et nullius roboris est : ergo gra­
tia educitur ex subjecto. Major patet; nam
id præcipue Adversarii causantur , ut ne­
gent gratiam fieri per eductionem , quia
videlicet gratia est forma ordinis divini;
subjectum vero est entitas naturalis ,
inter quod et formam illam non recog­
noscunt proportionem. Minor autem os­
tenditur : tum quia actus, v. g. Fidei, est
qualitas supernaturalis, et ordinis divini,
et tamen non fit per creationem, sed edu­
citur ex subjecto : siquidem credens elicit,
et efficit principaliter talem actum : ergo
quod gratia sit forma ordinis divini, mi­
nime probat, quod non possit fieri per educ­
tionem. Tum etiam, quia si illud motivum
esset alicujus momenti, etiam evinceret ,
quod gratia non uniretur subjecto, nec ab
illo in suo esse dependeret, siquidem unio,
et esse gratiae sunt ordinis divini : conse­
quens est aperte falsum , et ab Adversariis
non admittitur, cum potius affirment, unio­
nem gratiæ ad subjectum esse eductionem:
ergo prædictum motivum nullius momenti
est. Tum denique, quia ad salvandam emi­
nentiam gratiæ supra subjectum satis est,
quod gratia non educatur ex entitate rei,
ut est potentia naturalis naturali agenti
subjecta, sed fiat ex entitate, prout est po­
tentia obedientialis, quæ soli Deo ut agenti
principali substernitur, nam eo ipso splen­
det eminentia gratiæ supra naturam : ergo
non adest urgens fundamentum , ut nege­
mus gratiam fieri per eductionem ex præsupposito subjecto, sicut de facto fiunt om­
nes aliæ qualitates naturales, et supernaturales, quæ subjectum factum per aliam
actionem supponunt.

279

§ II.
Iteferuntur senlenlix contrarix, et earum
motivis occurritur.
19. Prima sententia nobis adversa de-sentenfendit, gratiam fieri per creationem.
Scotus in 2, dist. 3Ί, quxst. unica, § Eadem Scotos.
argumenta. Durand, disl. 18, quxst. 2, num. ^"οί.
13. Idem Scotus, Durandus, Capreolus, ?a'G^ei
lud. Gabriel, Richardus in 4, dist. 1, En-Richard,
ricus quodl. 4, quxst. 37, Vega lib. 7, inEy™us.
Trident, cap. 13, et alii. Secunda docet gra-Ferraar.
tiam non creari, sed concreari ad produc­
tionem hominis, qui creatur in esse grati.
Ita Ferrara 4, contra gentes, cap. 57, Sotus
in 4, dist. 1, quxst. 3, art. 1, Thomas Hur­
tado in Prxcursore Theologo, disp. I, de su­
pernatural. controvert. 6, membro 3, qui pro
eadem opinione refert plures Thomistas
antiquos. Tertia affirmat gratiam in rigore
non educi, nec creari, sed fieri per actio­
nem altioris ordinis, nempe infusionem,
quæ solum secundum quid est eductio, et
reducitur ad creationem. Ita Choquetius lib. Choqnc2, de causa gratiæ, disp. 4, cap. 2, conclus. tias’
3, Arauxo in prxsenli, dub. 2, conclus. 2, Aranxo.
( licet contrarium dicat conclus. 4 ). Marti- Prad0:
nez de Prado 2 part. Metaph. controvers. 4,
art. 5, § 4, et alii. Id vero, in quo omnes
conveniunt, nempe gratiam non fieri per
eductionem, potest eisdem argumentis pro­
bari, quæ tamen majori ex parte soluta re­
liquimus § præcedenti.
Arguitur ergo primo ex sacra Scriptura, primum
in qua justificatio, seu productio gratiæ justifîcantis appellatur creatio, ut Psalm. 50 : Psalm.
Cor mundum crea in me Deus. Ad Coloss. 2: AdCoCreati in operibus bonis. Et ad Galat. ult. : Adlos.
GaIn Christo Jesu nec circumcisio aliquid valet, lat.
nec prxputium , sed nova creatura. Ergo
gratia fit per creationem.
Confirmatur primo ex D. Thom, qui in Conlir2, dist. 26 quxst. unica, art.2 ad 5 ait : Cum malur
primo.
gratia corrumpitur, simul in nihilum redit : D.Tho.
ergo ex ejus sententia gratiæ destructio est
annihilatio : ergo ejus productio est creatio,
quæ sola annihilationi correspondet. Et su­
pra quxst. 110, art. 2 ad 3, affirmat gratiam
proprie loquendo non fieri, vel corrumpi,
sed creari, ex eo quod homines secundum
ipsam creantur. Et in quxst. 3 de potentia,
art. 8 ad 3, docet gratiam creari secundum
quod creari potest convenire formæ non
subsistenti.
Confirmatur secundo ex D. Chrysost.

280

DE CAUSIS GRATLE

•j
Ii’

.·■·; : ;

?

mi

se- hom. 55, ad populum, ubi ait, Deum dare
DChrv’.
creationem quandam, in quantum
nobis dat. quod possimus cooperari ad alio­
rum justificationem : sed justificatio fit per
gratiam : ergo sentit Chrysost. productio­
nem gratiæ esse creationem.
Dimiiar Sed hæc facile explicantur. Ad argumenn'en’JM»
spondetur, posse illius vim retundi
aliis Scriptura testimoniis, in quibus jus­
tificatio appellatur regeneratio, et renasjoau s. centia, ut Joan. 3 : Α’ύ'ί quis renatus fuerit :
Ad Cor. 1 a£l Corinth. 4: Per Evangelium ego vos
Jacob, penut. Et Jacobi 1 : Voluntarie genuit nos
verbo veritatis. Quem loquendi modum imiconcit. tatur Concilium Trident, sess. 6, cap. 3 et 4.
indent Kegeneratio autem non est in rigore crea­
tio, nec concreatio, sed cumeductione coin­
cide. Dicendum ergo est, quod cum Scrip­
tura docet, gratiam creari, loquitur de
creatione morali, quatenus homo sine me­
ritis constituitur in novo esse divino; sed
non intendit, quod gratia fiat physice ex
nihilo, id est, non ex præsupposito subjecto.
h.Tto. Quam interpretationem docet D. Thom.sup.
quæst. 110, art. 2 ad 3 ubi ait : Gratia dici­
tur creari ex eo, quod homines secundum ipsam
creantur, id est, in novo esse constituuntur ex
nihilo, non ex meritis, secundum illud ad
Ephes. 2: Creati in Christo Jesu in operibus
bonis.
Addimus, creationem in usu Scriptura
sumi specialiter pro productione magnarum
rerum, licet ex nihilo non fiant. Unde ex
his quæ facta suntexpræsupposita materia,
Genes. 1, solus homo, et cete grandia creari
D.Hie- dicuntur, ut observavit D. Hieronym. super
ronym. /0CUHl ci‘L
Ephes, cap. 2 et in epist. 2 et 4.
Gratia autem ex parte rei factæ est opus
majus, quam cceIum, et terra, ut docet D.
Thom. quæst. seq. art. 9. Quocirca ejusproductio appellatur in Scriptura creatio, licet
sit in, et ex præsupposito subjecto.
occurri- Ad primam confirmationem respondetur
nîæcJrl· θ· Thom. in priori testimonio solum inίοηΓ ffin(^ere>
in destructione gratiæ nulla
ejus pars, aut gradus intrinsecus perseve­
ret; quod est annihilatio minus stricte dicta,
et convenit etiam formis corruptibilibus, ut
docet idem S.Doctor in4, disl. H, quæst. 1,
art. 2 ad 1. Sed non negat, quod gratia re­
solvatur in subjectum, et suum non esse in
eo relinquat ; cum potius id aperte suppo­
nat eisdem verbis, quæ nobis objiciuntur :
Cum gratia, inquit, corrumpitur, etc. In se­
cundo testimonio solum intendit, quod
productio gratiæ sit creatio moraliter, id

est non ex meritis præsuppusitis, ut ipse
ibidem expresse addit. El in hoc eodem
sensu loquitur in 1 ad Annibald. dist. 14,
quæst. unica, art. 5 ad2,In tertio solum ex­
cludit potentiam naturalem, ex qua gratia
fiat : sed non affirmat, quod fiat absolute
ex nihilo ; imo excludendo quod fiat ex po­
tentia naturali, palam supponit, quod fiat
ex subjecto secundum potentiam obedientialem. Aon habet, inquit, talem materiam,
in qua sit hoc modo in potentia, quod per
agens naturale adduci possit in actum, sicut
est de aliis formis naturalibus.
Unde considerantes, quam parum ur­
geant testimonia D. Thomæ quæ pro hac
opinione afferuntur, et quam urgentia, et
manifesta sint illa quæ pro nostra senten­
tia num. 16 expendimus, non semel admi­
rati sumus, quod tot, et adeo graves ex antiquioribusThomistis huic parti subscripse­
rint, præsertim cum eorum opinio necessaria
non sit ad tuendum alias S. Doctoris sen­
tentias ; illa enim quæ affirmat solum Deum
posse principaliter efficere gratiam, salva­
tur independenter ab hoc principio, ut dub.
præced. ostendimus. Imo indignum esset
sententiam tam certam alligari principio
adeo dubio.
Ad secundam confirmationem responde-selito
mus D. Chrysost. imitari modum loquendi
Scripturae, et eodem modo exponi.
20. Arguitur secundo : quia gratia est sca*·
forma longe perfectior, quam anima ratio- J**
oerfectionem fit W
nalis : sed hæc ob suam perfectionem
per creationem : ergo et gratia.
Confirmatur primo ; nam actio producens
gratiam debet esse præstantissima, juxta
nobilitatem termini, quem attingit : sed
creatio est perfectior, quam eductio : ergo
productio gratiæ non est eductio, sed crea­
tio.
COnurmaiur
Confirmatur secuncio,
secundo, qnia
quia gratia ao
ab in·
in- x*
trinseco, et quantum est de se, est formaliincorruptibilis : ergo corrumpi non valet :
sed eductio, et corruptio mutuo sibi corres­
pondent : ergo gratia nequit educi.
Confirmatur tertio, quia illud quod edu­
citur, fit per transmutationem subjecti :sed
gratia producitur absque subjecti transmu­
tatione, ut patet in Angelis ; receperunt enim
gratiam absque ulla reali transmutatione,
siquidem nunquam fuerunt sub non esse il­
lius : ergo gratia non fit per eductionem.
Ad argumentum respondetur, gratiam
esse perfectiorem anima rationali quantum
ad speciem, seu prædicata, quæ participat ;c'
secus

DISP. VIII, DUB. Π.
stcusvoro quantum ad modum essendi ;
namanima est forma per so subsistens;
gratia autem est quædam qualitas subjecto
inhærens. Et quia modus productionis debet
proporlionari modoessondi, propterea ani­
ma rationalis fit per se, et independenter a
subjecto, ac subinde per creationem, ut su­
pra declaravimus. Potestquehæc responsio
confirmari exemplo visionis beatificæ, quæ
lerfectior est anima rationali; et tamen non
itpercreationem, sed pereductionem, cum
procedat ab intellectu creato tamquam a
causa principali. Modus etiam unionis hy­
postatica) perfectior est absolute, quam ani­
ma rationalis : et nihilominus non creatur,
sed educitur; siquidem nec esse, nec fieri
valet, nisi dependenter ab humanitate,
quam unit, et supponit per aliam actionem
productam.
sdritur Ad primam confirmationem respondemus, productionem gratiæ esse actionem
“to· prastantissimam ex suo genere, cum per­
tineat ad ordinem divinum ; sed non esse
præstantissimam intra genus, cum efficiat
terminum dependenter a subjecto. Nec est
aliquod inconveniens, quodspecies pertinens
ad ordinem inferiorem excedat speciem
pertinentem ad genus superius ; sic enim
charitas est perfectior fide, licet illa spectet
ad genus appetitivum, quod est minus per­
fectum, quam genus intellectivum, ad quod
fides pertinet. Unde ex vi hujus minime
infertur, quod productio gratiæ debeat esse
creatio. Potestquehocetiam declarari exem­
plis proxime adductis ; nam actiones pro­
ductivae visionis beatificæ, et unionis hypostaticæ, sunt actiones perfectissimæ, ut
dignitas terminorum, qnos attingunt, ex­
poscit ; et tamen non sunt crea tæ, sed eductæ.
Ad secundum dicendum est, dupliciter
possealiquid dici incorruptibile : uno modo,
quia ex natura sua potest, et petit in æternum durare ; et hoc modo dicitur gratia in­
corruptibilis. Alio modo, quia ex supposi­
tione, quod sit destruendum, non possit in
subjectum resolvi, sed debeat annihilari :
et quod hoc posteriori modo est incorrupti­
bile, est etiam ingenerabile, et fieri non
valet nisi ex nihilo. Sed gratia non est in­
corruptibilis hoc posteriori modo; si enim
destruatur, relinquit suum non esse in
præexistens subjectum, ut liquet quando
per peccatum destruitur. Unde non sequi­
tur, quod gratia debeat fieri ex nihilo, et
per creationem. Quod declaratur exemplo
visionis beatificæ, quæ etiam estincorruptiSalmant. Curs, thaolog. tom. X.

281

bilis illo priori modo ; petit enim, et po­
test, quantum est de se, durare in æternum:
et tamen si destrueretur, non annihilare­
tur, sed resolveretur insubjectum. Idemque
accideret in modo unionis hypostaticæ, si
humanitas dimitteretur a Verbo.
Ad tertiam constat ex supradictis n. 18, Tertia,
quod ad eductionem non requiritur trans­
mutatio exercita subjecti, sed quod sufficit
transmutatio exacta, sive (et in idem redit)
actio transmutativa subjecti. Licet autem
Angeli non receperint gratiam per exerci­
tam sui transmutationem, eo quod habue­
runt illam in primo suae creationis instanti;
nihilominus actio producens gratiam erat
de se transmutativa Angelorum, quia illos
supponebatereatos per actionem distinctam,
et poterat æque bene suum terminum effi­
cere in duratione sequenti. Potestque hoc
declarari exemplo visionis beatificæ, quam
anima Christi Domini habuit in primo suæ
creationis momento, et absque exercita sui
transmutatione : et nihilominus prædicta
visio non est facta per creationem, sed per
eductionem; siquidem procedebat ab anima
tanquam a causa agente principali.
21. Arguitur tertio, quia ut forma possit TcrtIllin
educi, debet præcontineri in subjecto, cui ar?®unitur; ubi enim unum non includitur in
alio, nequit ab illo extrahi, ut patet ex com­
muni modo concipiendi ; sed gratia non
præcontinetur in subjecto, cui unitur: ergo
gratia nequit educi. Probatur minor, quia
id, quod est supernaturale, nequit præcon­
tineri in subjecto naturali, ut ipsum nomen
supernaturalitatis, sive excessus supra na­
turam satis evincit : sed gratia est forma
supernaturalis; subjectum vero cui unitur,
nempe substantia animæ, aut spiritus, est
naturale : ergo gratia nequit præcontineri
in subjecto, cui unitur.
Nec valet dici, quod præcontineatur in
entitate naturali secundum potentiam ejus
obedientialem. Nam contra hoc est; nam
vel potentia hæc obedientialis distinguitur
a naturali entitative, vel non? Si dicatur
hoc ultimum, redit eadem difficultas. Pri­
mum vero dici non valet : tum quia non
habet fundamentum : tum quia inde fieret,
gratiam non uniri immediate substantiæ
animæ, sed huic potentiæ obediential!, quæ
dicitur ab illa entitate distingui.
Confirmatur : quia non implicat, quod cenfirgratia producatur independenter a subjecto, " Jlur·
et quod deinde subjecto uniatur ; in quo
eventu non posset non per creationem pro-

19

282

DE CAUSIS G R ATI. E.

duci : sed supposito, quod hic productionis I
modus non implicet, attribuendus est gra­
tiæ; siquidem ejus dignitas id exposcit:
ergo gratia non fit per eductionem, sed per
creationem. Probalur minor, quia non im­
plicat, quod accidens fiat dependenter a
subjecto, et deinde existât independenter ab
illo, ut patet in accidentibus Eucharistiae :
ergo e converso non implicat, quod gratia,
licet sit accidens, fiat independenter a sub­
jecto, et deinde ei uniatur, et habeat esse
dependenter ab illo.
Ets,r<n·
argumentum respondetur sustinendo
solutionem inter arguendum datam, quæ
'ia ' optima est. Quoniam licet ad hoc, quod
forma præcontineatur in potentia activa
agentis principalis, opus sit quod hujus­
modi potentia sit ejusdem ordinis, et per­
fectionis cum forma producenda, eo quod
unumquodque agit secundum id, quod actu
habet ; nihilominus ad hoc, quod forma
* præcontineatur in potentia pure receptiva,
opus non est, quod hujusmodi potentia sit
entitative ejusdem ordinis, et perfectionis
cum forma recipienda ·, quia potentia receptivasolum importat meram capacitatem,
ut forma fiat per ejus transmutationem;
sed actu non habet ejus perfectionem. Quod
satis liquet tum in materia prima respective
ad formam substantialem :tum in substan­
tia naturali comparative ad formam artis :
tum denique in humanitate Christi Domini
respective ad modum unionis hypostatica?.
Unde ut gratia educatur ex subjecto, neces­
sarium non est, quod subjectum sit entita­
tive ejusdem ordinis cum gratia, nec hujus
dignitas id exposcit. Sed quia gratia est or- I
dinis divini, et a solo Deo agente principali |
produci potest, proplerea debet educi ex sub­
jecto secundum potentiam ejus obedientialem ; hæcquippe importat entitatem rei,non
utcumque acceptam, sed ut subjectam Deo,
ut ex illa, et in illa faciat quidquid non im­
plicat contradictionem. Et in hoc sensu dixit
„11,1_.DO.
Λ D.
, Th. in 1, d. 17,1 q. 2, art. 2 in
. corp.
* * quod
dona gratuita non educuntur quasi de potentia
materia, quia nihil est in potentia naturali
quod per agens naturale educi non possit; et
ideo origo gratia est per novam infusionem. Et
idem dixerat d. 14, q. 3, art. unico, in corp.
Ad hujus vero doctrina? improbationem
respondetur admittendo, quod potentia obedientialis sit realiter eadem entitas cum po­
tentia naturali. Sed hoc non evincit, quod
non distinguantur in esse potentia?; nam
potentia naturalis est naturalis entitas cum

habitudine ad actum sibi connaturalem, et
ad agens, quod naturali virtute potest illum
actum inducere; obedientialis autem po­
tentia est entitas naturalis prout dicit me­
ram non repugnantiam ad actus ordinis
superioris, et ut Deus in ea, et ex ea faciat
quidquid non repugnat : quæ diversitas suf­
ficit, ut distinguantur in esse potentiæ,
licet eadem entitas sint. Sicut verum, quod
est objectum intellectus, et bonum, quod
est objectum voluntatis, distinguuntur in
esse objecti, licet sint realiter idem ens.
Unde absolute, et consequenter conceden­
dum est, gratiam præcontineri sicut in po­
tentia receptiva in entitate naturali, non
tamen accepta secundum potentiam natura­
lem, sed sumpta secundum potentiam obedientialem. Nec quantum ad hoc apparet
major difficultas in productione gratiæ,
quam in ejus unione; si enim gratia potest
immediate uniri substantiæ naturali sump­
tae secundum potentiam obedientialem,
quare non poterit fieri sicut ex subjecto et po­
tentia mere receptiva, ex eadem substantia
naturalisecundum potentiam obedientialem
considerata? Praesertim cum eadem diffi­
cultas militet in modo unionis hypostaticæ,
in actibus supernaturalibus, in auxiliis suf­
ficientibus, et efficacibus ; quæ tamen fiunt
per eductionem, atque ideo debent in sub­
jecto præcontineri. Majorem autem hujus
potentiæ obedientialem notitiam exhibere
pertinet ad 3 partem, quxst. 13, ubi agitur
de potentia anima? Christi, et ibidem per­
fectiori ejus notioni operam dabimus.
Ad confirmationem respondetur omit-Dte
tendo majorem, et negando minorem; quia
in pra?senti non agimus de modo, quo gra­
tia per absolutam Dei potentiam valeat
produci ; sed de modo productionis ei con­
natural!, et quo de facto producitur, ut in
limine dubii observavimus. Sicut enim gra­
tiam existere independenter a subjecto forte
non repugnat, et tamen de facto non ita
contingit, et si contingeret, esset miraculum,
ut palet in exemplo accidentium Eucharistiæ : sic etiam gratiam fieri independenter
a subjecto, forsan non implicat; sed tamen
quod non ita producatur, satis evincunt tum
motiva supra posita, tum specialiter natu­
ralis correspondent!a inter ejus fieri, et esse.
Unde si ita fieret, interveniret miraculum,
cujus possibilitatem modo adstruere, vel
negare nostra non refert. Sed satis fuerit
ostendere, id non congruere connatural!
rerum dispositioni, ut hactenus fecimus.
aut. v.

ARTICULUS V.
ARTICULUS V
1'truin ht>nu> ponit tetre te hubere gratiam J

Aii quintum sic proceditur. Videtur quod homo possit wire
■a luberv Rrjtiaui. Gratia enim est in anima per sui essen­
tiam. Sctl eeriissima cognilloanirnæesl eorum qua; sunt in
anima per sui essentiam, ut palet per August. 12, super Gen.
ad literam : ergo gratia certissime potest cognosci ab eo qui
gratiam habet.
Praeterea, sicut scientia est donum Dei, ita et gratia. Sed
qui a Deo scientiam accepit, scit se scientiam habere,
secundum illud Sap. 7: Dominus dedit mihi horum qu«e sunt
teram scientiam : ergo pari ratione, qui accipit gratiam a
Deo, scit se gratiam habere.
Pra terea .· Lumen est magis cognoscibile, quant tenebra :
quia secundum Apost. ad Ephes. 5, omne quod manifestatur,
taen est : sed peccatum, quod est spiritualis tenebra, per
certitudinem potest sciri ab eo qui habet peccatum .· ergo
inulto magis gratia, quæ est spirituale lumen.
Praterea Apost. dicit 1 ad Corinth 2: Nos autem non spiritmn hujus mundi accepimus, sed spiritum qui a Deo est,
ut sciamus quæ a Deo donata sunt nobis Sed gratia est pri­
mum donum Dei : ergo homo qui accipit gratiam per Spirltma sanctum, ier eundem Spiritum scit gratiam esse sibi
datam.
Praterea Gen. 22, ex persona Domini dicitur ad Abratam: Noue cognovi, quod timeas Dominum ; id est, cognos­
cere te feci. Loquitur autem ibi de timore casto, qui non
est sino gratia ; ergo homo potest cognoscere se habere
gratiam.
Sed contra est, quod dicitur Eccles. 9, quod nemo scit
ulru.ii sit dignus odio, vel amore. Sed gratia gratum faciens
facit hominem dignum Dei amore. Ergo nullus potest scire
utrum tabeat gratiam gratum facientem
Respondeo dicendum, quod tripliciter aliquid cognosci
potest. Uno modo per revelationem. Et hoc modo potest ali­
quis scire se habere gratiam ; revelat enim Deus hoc ali­
quando aliquibus cx speciali privilegio, ut securitatis gau­
dium etiam in hac vita in eis incipiat et confidentius, cl for­
tius magnifica opera prosequantur, et mala præsentis vit®
sestineant : sicut Paulo dictum est 2 ad Corinth. 12: Suflicit
tibi gratia mea. Alio modo homo cognoscit aliquid per seipSU2), et hoc ccrtitudinaliicr. Et sic nullus potest scire se
tabere gratiam,- certitudo enim non potest haberi de aliquo,
uisi possit dijudicari per proprium principium; sic enim
certitudo habetur de conclusionibus demonstrativis per in­
demonstrabilia universalia principia. Nullus autem posset
scire se habere scientiam alicujus conclusionis, si princi­
pium ignoraret. Principium autem gratiæ, et objectum ejus
est ipse Deus, qui propter sui excellentiam est nobis igno­
tus. secundum illud Job. 3G:Ecce Deus magnus vincens
scientiam nostram. Et ideo ejus praesentia in nobis, et
absentia per ccrtitudidem cognosci non potest, secundum
illud Job. 9: Si venerit ad me, non videbo eum .· si autem
abierit, non intelligam. Et ideo homo non potest per certi­
tudinem dijudicare, utrum ipse habeat gratiam, secundum
illud I ad Corinth 4:Sed r.equc mcipsum judico: qui autem
judicat me, Dominus est Tertio modo cognoscitur aliquid
conjecturaliter per aliqua signa Et hoc modo aliquis cognos­
cere potest se habere gratiam, in quantum scilicet percipit
se delectari in Deo, et contemnere res mundanas, cl in
quantum homo non est conscius sibi alicujus peccati morta­
lis. Secundum quem modum potest intelligi, quod habetur
Apoealrps. I: Vincenti dabo manna absconditum, quod nemo
novit, nisi qui accipit : quia scilicet ille qui accipit, per
quodam experientiam dulcedinis novit, quam non experi­
tur ille qui non accipit. Lsta tamen cognitio imperfecta est.
Unde Apostolus dicit 1 ad Corinth. 4: Nihil mihi conscius
sum, sed non iu hoc justificatus sum : quia ut dicitur in
Psl. 13: Delicta quis intclligit? Ab occultis meis, etc.
Ad primum ergo dicendum, quod illa, quæ sunt peressentiitn sui in anima, cognoscuntur experimental! cognitione,
in quantum homo experitur peractus principia intrinseca ;
-ient voluntatem percipimus volendo, Cl vitam in operibus
vit®.
Ad secundum dicendum, quod de ratione scientiæ est,
qaod lio.uo certitudinem habeat de his, quorum habet scien­
tiam : et sirailiter de ratione lltlci est, quod homo sil certus

283

do his, quorum tabet fidem. El hoc ideo, quia certitudo per­
linet ad perfectionem intellectos, in qnoprædicta dona exis­
tant : cl ideo quicnmque tabet scientiam, vel fidem, eertns
e*t se habere. Non esi autem similis ratio de gratia, et charitate. et aliis hujusmodi, qux· perficiunt vim appetitivarn.
Ad tertium dicendum, quod peccatum habet pro principio,
et objecto bonum commutabile, quod nobis est notum. Ob­
jectum autem, vel finis gratiæ, c*t nobis ignotum propter
sua; iliimitationis immensitatem, secundum illud 1 ad
TimotlL ult. Lucem tabitat inaccessibilem.
Ad quartum dicendum, quod Apostolus ibi loquitur de
donis gloria*, quæ sunt nobis data in spe. quæ certissime
cognoscimus per fidem ; licet non cognoscamus per certitu­
dinem nos tabere gratiam, per quam nos possimus ea pro­
mereri. Vel potest dici, quod loquitur de notitia privilegia!?,
quæ est per revelationem. Unde subdit, nobis autem revela­
vit Deus per Spiritum sanctum.
Ad quintum dicendum, quod illud verbum Abrahæ dictum,
potest referri ad notitiam cxpcrimentalem, quæ est per ex­
hibitionem operis. In opere enim illo, quod fecerat Abra­
ham, cognoscere potuit experimenta!iter se Dei timorem
tabere. Vel potest hoc etiam ad revelationem referri.

Prima conclusio : Homo potest per divi­
nam revelationem certo scire se habere gra­
tiam.
Secunda conclusio : Homo non potest
absque divina revelatione certo scire se ha­
bere gratiam.
Tertia conclusio : Homo potest absque di­
vina revelatione cognoscere conjecturaliter
se habere gratiam.

DISPUTATIO IX.
De certitudine gratiæ.
Postquam D. Thom. luculenter ostendit
divinæ gratiæ essentiam, existentiam, et
causas,antequam accederet ad declarandum
nobis ejus effectus, de quibus agit duabus
quaestionibus immediate sequentibus, adje­
cit in hoc articulo nobile dubium, quod
pertinet ad gratiæ causam materialem, an
scilicet homo, qui gratiam recipit, queat
scire se habere gratiam ? Quæ difficultas, ut
testatur Solus in apologia contra Catharinum cap. 2, longissimae omnium, et moles­
tissimae disputationis Sancto Concilio Tridentino occasionem praebuit. Quas moras
imitantur non solum qui adversus haereti­
cos controversias scribunt, sed etiam plures
Theologi, cum literam hujus articuli illus­
trant. Nos vero, quia nihil speciale illorum
sudori superaddendum cernimus, pressius
rem tractabimus, et quæ ad rem faciunt,
pluribus extraneis, et superfluis abscissis,
resolutorie proponemus.

u.

DE CERTITUDINE GRATLE

284
DUBIUM I.

Ftaim Aorno possti certo cognoscere se esse
in gratia ?

Ut quæ communia sint inter Theologos,
separemus ab his, quæ offerunt disceptatio­
nis materiam, oportet aliqua praemittere, ex
quibus status controversis, et voces, quibus
proponitur, magis innotescent.

Prrlibanlur aliqua pro dubii resolutione.

1. Magnam ambiguitatem parit in hac
i lacer- causa diversa certitudinis usurpatio. Quam,
i.-repiio ut superemus, observandum est, quod ut
latius declarabimus intract.de Fide, disp.2,
dub. 5, certitudo alia est objectiva, et alia
formalis. Prior consistit in invariabili, et
permanenti rei cognitæ determinatione :
posterior autem consistit in firmaadhæsione
intellectus ad verum. Et hæc rursus bipar­
titur; alia enim solum æquivoce dicitur
talis, quando videlicet non oritur ex vi motivi, vel ex meritis objecti, sed ex quadam
firma voluntatis electione, et applicatione;
et hoc pacto hæretici suos errores firmiter
amplectuntur, et quidam nimis proterve
suis opinionibus adhaerescunt. Sed hæc, ut
diximus, improprie vocatur certitudo, et est
in rigore pertinacia : nam cum certitudo
sit perfectio intellectus, debet commensurari ejus perfectivo, quod est verum. Alia
autem est proprie, et rigorose certitudo,
nempe cum motivum, cui intellectus inni­
titur, tam urgens est, ut mereatur firmum
assensum. Unde juxta diversitatem, et me­
rita motivorum possunt excogitari diversi
hujus certitudinis gradus. Nam aliquando
motivum connectitur infallibiliter cum ob­
jecto cognito, ita ut repugnet, quod cogni­
tioni ex eo motivo ortæ subsit falsitas.
Quod adhuc multipliciter accidit, quia
aliquando motivum se habet ut causa, aut
effectus per se rei cognitæ; ut cum scientifico modo procedimus a causa ad effectum,
et e converso : et tunc certitudo ibi reperta
Cent- pertinet proprie ad scientiam. Quandoque
uuio me-autem motivum non est proprie causa, aut
’’ica " effectus, aut quid intrinsecum rei cognitæ,
sed extrinsecum Dei testimonium ; et certi­
tudo ibi inventa spectat ad fidem. Ita tamen,
quod quando testimonium Dei respicit totam
Ecclesiam, fundet fidem, et certitudinem

catholicam ; quando vero respicit particula­
rem personam, fundet fidem, et certitudi­
nem particularem, utrobique tamen infalli­
bilem. De quo in tractatu de Fide latius di­
cemus. Ad hanc divinæ fidei certitudinem
accedit etiam certitudo Theologico; nam
licet non innitatur unice, et immediate Dei
testimonio, procedit tamen ex una proposi­
tione de fide, et ex altera naturaliter evi­
denti per legitimam consequentiam ; unde
nequit non esse infallibilis. Et in his omni­
bus reperitur certitudo, ut sic dicamus, metaphysica; quia implicat, quod in his assen­
sibus falsitasreperiatur.
2. Contingit autem, quod motivum assen- ftjtk
sus non habeat infallibilem, et essentialem ι“Γ^’
connexionem cum objecto assensus; habeat
tamen connexionem adeo magnam, ut pru­
dentem dubitationem excludat : et tunc paritcertitudinem moralem,et reddit animum
quietum, licet oppositum absolute non re­
pugnet. In quo etiam reperiuntur diversi
certitudinis gradus. Et quidem supremus
videtur esse, qui fundatur in testimonio
omnium hominum : licet enim omnes pos­
sint absolute falli, aut mentiri; incredibile
tamen est, quod pro hac falsitate omnes
conspirent : unde hujusmodi testimonium
maximam certitudinem gignit, et talem, ac
tantam, ut homo non possit dubitare, aut
fluctuare circa rei assertæ veritatem. Et
hujus generis est certitudo, qua tenemus
Romam existere. Alius vero est gradus in­
fimus, qui videlicet fundatur in testimonio
aliquorum,aut plurium gravium hominum,
praecipue quando non occurrit rationabile
motivum adjudicandum contrarium; tunc
quippe intellectus consequiturquandam mo­
ralem, seu prudentialem certitudinem, et
potest absolute non dubitare : sed tamen
haec certitudo tanta non est, ut excludat po­
testatem dubitandi ; nam si intellectus velit
alia motiva attendere, utputa illos homines
posse falli, aut mentiri, dubitationem con­
cipiet, et manebit incertus. Et ad hoc genus
spectat ea certitudo, qua tenemus nos esse
baptizatos; Petrum, quem videmus in ha­
bitu, et ministerio sacerdotis, esse sacerdo­
tem, et similia, quae in usu, et convictu
humanæ vitæ frequenter occurrunt. Inter
hos vero certitudinismoralisgradus mediant
alii majores, aut minores, juxta majorem,
aut minorem motivorum praestantiam, et
dignitatem, ut facile quis cogitare potest.
Juxta hanc igitur certitudinis differen­
tiam potest praesens dubium tractari. Et ita
videndum

DISP. IX, DUB. I.

ixibu videndum est primo, an homo per principia
naturalia, seu per scientiam mere naturahc· lem valeat certo cognoscere se esse in gralia,
bf>J· Secundo, an id possit judicare per assensum
immediatum Fidei Catholicae. ^Tertio, an
per fidem divinam particularem speciali
revelationi innitentem. Quarto, an per as­
sensum Theologicum procedentem ex una
præmissa de fide, et altera naturali evidenti.
Quinio, an per certitudinem moralem, et in
quo gradu?
ton 3. Ut ergo certa ab incertis separemus,
r'ÙÎ supponendum est primo, hominem posse
^^certo cognoscere, et fide divina particulari
aw- credere, se esse in gratia, si Deus hoc ipsi
specialiter revelet; et hoc non semel acciΡ*ώ· disse in quibusdam personis sanctis. Hæc
suppositio quoad utramque partem constat
ex sacra Scriptura, in qua frequenter legi­
mus Sanctos cognovisse suam justitiam, uti­
que ex privilegiatæ revelationis notitia.
Lki. Constat de B. Virgine, Luc 1 : Ave gratia
P^na. Οθ S. Job ex ejus libro, cap. 27 : Non
fex *) recedam ab innocentia mea. De David Psal.
Lac 23. 2o : Ego autem in innocentia mea ingressus
JAiiTi- sum> De Abraham. Genes. 20, De Magdalena,
JmisZuc. 10, De bono Latrone, Luc. 23. De
Paulo 2 ad Timoth. 4 : Bonum certamen
certavi : reposita est mihi corona justitiæ.
Denique de Apostolis Joan. 13 : Fbs mundi
estis. Et similia constant ex Ecclesiasticis
historiis, vilisque Sanctorum, in quibus
non semel legimus Deum quibusdam suæ
perfectionis, et justitiæ statum revelasse.
Imo plures Theologi affirmant, Angelos in
via, et Adamum in statu innocentiae illus­
tratos fuisse revelatione divina, qua suam
justitiam cognoverunt. Favet autem Deus
aliquibus hoc singulari privilegio, inquit
DTl». D. Thom, in hoc art. ut securitatis gaudium
etiam in hac vita in eis incipiat, et confiden­
tius,et fortius magnifica opera prosequantur,
ι-l malaprxsentis vitæ sustineant, sicut Paulo
dictum est 2 ad Corinth. 12 : Sufficit tibi gra­
tia mea. Sed modo non agimus de eo, quod
secundum extraordinarium, et specialem
Dei providentiam fieri valet ; sed de eo,
quod regulariter contingit.
4. Supponendum est secundo, neminem
«wdi posse per principia pure naturalia, seu per
tiXesi scientiam mere naturalem certo cognoscere
se esse in gratia. Hanc suppositionem non
lerprin-solum docent omnes Theologi Catholici, sed
fK etiam admittunt ipsi hæretici, cum quibus
nlia· postea disceptabimus ; non enim certitudi­
nem, quam suæ justitiæ prædicant, ad lu-

■

285

men naturale reducunt, sed ad lumen fidei,
ut infra videbimus. Ratio autem D. Thomæ D.Tho.
in hoc articulo id evidenter demonstrat :
Certitudo (inquit de hac mere naturali cer­
titudine agens) non potest haberi de aliquo,
nisi possit dijudicari per proprium princi­
pium : sic enim certitudo habetur de conclusio­
nibus demonstrativis per indemonstrabilia
universalia principia. Nullus autem posset
scire se habere scientiam alicujus conclusionis,
si principium ignoraret. Principium autem
gratiæ, et objectum ejus est ipse Deus, qui
propter sui excellentiam est nobis ignotus, se­
cundum Job 36 : Ecce Deus magnus vincens
scientiam nostram. Et ideo ejus præsentia in
nobis, et absentia per certitudinem cognosci
non potest, secundum illud Job 9 : Si venerit
ad me, non videbo eum; si autem abierit,
non intelligam. Et ideo homo non potest per
certitudinem dijudicare, utrum ipse habeat
gratiam, secundum illud 1 ad Corinth, o: Sed
neque me ipsum judico : qui autem judicat me,
Dominus est. Nec relinquitur locus, ut gratia
certo naturaliter cognoscatur per effectus ;
nam ut aliquid certo cognoscatur per effec­
tus, debent tales effectus esse proprii, et
procedere per se a causa, quæ illis median­
tibus cognoscitur : proprii autem, et perse
effectus gratiæ sunt supernatùrales, sicut
ipsa, quocirca vim, et perspicaciam luminis
naturalis excedunt : unde non magis fieri
valet, quod scientia naturalis proprios effec­
tus gratiæ certo cognoscat, quam quod ipsam
gratiam immediate attingat. Videantur quæ
diximus disp. 3. dub. 1, ubi ostendimus in­
sufficientiam luminis naturalis ad depre­
hendendum ea quæ ad ordinem supernaturalem spectant : ibique satisfecimus objec­
tionibus quæ hic possent occurrere.
5. Supponendum est tertio, hominem non Nemo teobligari ad credendum fide divina, quod sitdedinin gratia. Hæc suppositio est de fide, quam
proinde docent unanimiter omnes Theologi habere
Catholici contra hæreticos Lutheranos. Proeraliank
quo sciendum est, prædictos hæreticos duo
asseruisse. Primo, hominem posse certificari per assensum Fidei Catholicæ (non qui­
dem historialem, ut ipsi distinguunt, sed
promissionum) quod sit in gratia Dei, sive
quod ipsi non imputentur peccata. Secundo,
quod hæc fides requiratur, et sufficiat ad
hominis justificationem. Et quantum ad
prius assertum socios habuerunt viros alias
Catholicos, et præsertim Canonicos Colonienses, qui id affirmarunt in suo Catechismo, et in Antididogmate, et alios non

■

• *· :W· ‘

DE CERTITUDINE GRATIÆ.

286

a.

»

■

paucos. qui circa hoc punctum in Concilio
Tridentino disceptaverunt ante ipsius Con­
cilii determinationem statim subjiciendam.
Imo et post Concilii decretum hanc doctri­
nam utcumque tutari, variaque subterfugia
quærere studuerunt, ut constat in Ambro­
sio Catharino hujus sententia? speciali pa­
trono. de quo inferius. Sed posteriorem hae­
reticorum assertionem aperte, et directe
damnavit Concilium Tridentinum, alteram
quasi ex obliquo feriens. Cujus proinde
canones referemus, quibus nihil superad­
dere opus est ad nostra propositionis firmi­
tatem; illam enim aperte diffiniunt. Nam
indent
inquit Concilium : Si quis dixe­
rit, fidem justificantem nihil aliud esse quam
fiduciam divina misericordia peccata remit­
tentis propter Christum, vel eam fiduciam
solam esse, qua justificamur, anathema sit.
Et canone 13 : Si quis dixerit, omni homini
ad remissionem peccatorum assequendam ne­
cessarium esse, ut credat certo, et absque ulla
hxsilatione propria infirmitatis, et indispo­
sitioris, peccata esse remissa, anathema sit.
Et canone 14 : Si quis dixerit hominem a
peccatis absolvi, ac justificari ex eo, quod se
absolvi, ac justificari certo credat ; aut nemi­
nem vere esse justificatum, nisi qui credat se
esse justificatum: et hac solu fide absolutio­
nem, et justificationem perfici, anathema
sit.
pondus His suppositis videndum superest, utrum
’'uti?.'' l*cel hemo non teneatur certo credere se
esse in statu gratiæ, possit tamen secundum
communem, et praesentem gratiæ providen­
tiam, et citra specialis revelationis privile­
gium cognoscere certo se habere gratiam :
sive hæc certitudo habeatur per fidem di­
vinam universalem, vel particularem, im­
mediatam, vel mediatam, et sit prorsus, ac
meiaphysice infallibilis : sive habeat solam
infallibilitatem moralem desumptam ab
experientia, effectibus, aut aliis signis.Quod
tamen majoris claritatis gratia oportet di­
versis assertionibus resolvi.
§ H.

Statuitur vera, et catholica sententia.
Prima
conda-

sw*

Vf

Dicen^um est primo, hominem, se­
cluso specialis revelationis privilegio, non
possédé sua justitia esse certum certitudine
fidei divinæ universalis, aut particularis,
immédiats?, vel mediatæ, cui absolute re­
pugnat subesse falsum. Hæc conclusio pro-

cedit contra haereticos hujus temporis, et
contra Ambrosium Catharinum; eamque
tuentur communiter Scholastici in l,d. 17,
et Theologi cum D. Thom. in prasenti art.5, 1>Ή»·
Soto lib. 3 de natura et gratia, a cap. 10, et
in apologia adversus Cathar. Vega lib. 9
Trident. Ruardus art. 9, Roffensis art. 10, staidei.
Stapleton. lib. 7 de justificat. Bellarmin. ^’fa
lib. 3 de justificat. Castro verbo gratia,
resi 3, Suarez lib. 9, cap. 9 et alii plures. i‘ariEamque jam pridem ante Concilium Trid.sæ^w
docuerant Academiæ l’ariensis, et Lova- nieas.
nensis contra Lutherum.
Probatur manifestis sacrae Scripturae Probis
testimoniis, nam Ecclesiastis 9 dicitur :eX|on^
Sunt justi, atque sapientes, et opera eorum
manu Dei : et tamen nescit homo, utrum
amore, an odio dignus sit. Et Ecclesiastici 5 : ErcieDe propitiato peccato noli esse sine metu. pJovwi.
Proverb. 30 : Quis potest dicere, mundum
est cor meum, purus sum a peccato? Job. 9: Job.
St’ simplex fuero, hoc ipsum ignorabit anima™' b
mea. Psal. 18 : Delicta quis intelligit? Ab
occultis meis munda me, et ab alienis parce
servo tuo. 1 ad Corinth. 4 : Nihil mihi cons-AdCw.
cius sum, sed non in hoc justificatus sum. Et
alia plura occurrunt in sacris literis, quae
congerunt Authores relati. Est tamen ad­
vertendum, quod licet in eis interdum lo­
quantur personae, quæ suam justitiam per
revelationem specialem cognoverunt, sicut
de Job, David, et Paulo supra diximus; ni­
hilominus ea sine falsitate protulerunt in
persona cæterorum hominum secundam
communem statum, et gratiæ providen­
tiam : unde nulla est contradictio. Effugia
vero, ad quæ Adversarii recurrunt, ut
robur horum testimoniorum elevent, pra­
eludunt fuse relati Authores. Sed efficacius
impugnationis genus est communis Sancto­
rum Patrum in sensu a nobis intento expo­
sitio, ut jam subjicimus.
Confirmatur ex communi Patrum sen- co&6rtentia, qui assertionem nostram tuentur, et®^1
testimonia proxime allata in eodem sensu tus.
interpretantur. D. Basilius in constit. .Vo-d.bssL
nach. cap. 2, Cyprianus serm. de eJtemo-θ^ρΛ
syna, Chrysost. horn. II, ad locum Pauli, DTbT
D. Thom. et D. Anselmus ibidem. Hiero-pj^;
nym. in Daniel. 4, ad illa verba, Forsitan
ignoscet delictis tuis, Gregorius lib. 5 J/o-D.Grn
ral. cap. 6 et 12, et lib. 9, cap. 16 et 17.
D. August. Psal. 41, ad illa verba, Abyssus DAn<
abyssum invocat : et lib. de perfect, justitia,
post medium, et hom. 35, ex lib. 50, homil.
Bernard, epist. 42 et serm. 3, de Adventu, etD.Ern.
serm.

DISP. IX, DUB. I.
serm. 17, in Cantica, el alii plures apud Au­
thores citatos.
Bai» 7.Secundo probatur ratione desumpta ex
tat» verbis Concilii Tridenti ni statim referenul* dis, quæ fundamentum haereticorum, et
Catharini directe prosternit, et potest ita
formari : quoniam licet in sacra Scriptura
reperiantur propositiones universales, in
quibus hominibus pœnitentibus, aut susci­
pientibus fidem Christi, et Sacramenta Re­
ligionis Christianae, Dei gratia, et misericordiapromittitur; nihilominus in his proposi­
tionibus implicatur conditio, quod homines
se disponant sicut oportet ad susceptionem
Sacramentorum, et gratiae receptionem,
ut edocemur ex aliis evidentibus ejusdem
Scripturae locis, in quibus proponitur neces­
sitas hujus dispositionis, et cooperationis
ex parte hominis, ut constabit ex dicendis
tract, seq. disp. 3, dub. 1. Unde ex vi gene­
ralium illarum propositionum nemo potest
certo certitudine fidei immediatae, nec me­
diate judicare, quod consequutus sit gra­
tiam, eamque conservet, nisi cognoscat
certo vel certitudine fidei, vel saltem certi­
tudine scientiae, et evidentiae naturalis,
quod praedictas dispositiones ex parte sua
adhibuerit; aliter enim non valet ex uni­
versalibus illis propositionibus suam parti­
cularem justificationem colligere, eamque
tenere assensu certo fidei immediatae, vel
mediatae. Atqui homini secundum commu­
nem, et ordinariam gratiae providentiam,
et secluso speciali privilegio, nequit cons­
tare certo certudine fidei, vel evidentiae na­
turalis, quod adhibuerit praedictas disposisitiones sicut oportet, ut ei justificationis
gratia infundatur. Ergo homo secundum
communem providentiam, et secluso spe­
ciali privilegio nequit cognoscere certo cer­
titudine fidei immediatae, vel mediate, quod
receperit gratiam ; et consequenter, quod
eam conservet. Major, et utraque conse­
quentia patent. Minor autem ostenditur;
nam in primis, quod homo hic, et nunc adhi­
buerit eas dispositiones, et quod ad eas con­
currerit sicut oportet, non est revelatum
nec per sacram Scripturam, nec per Apostolicam traditionem, ut de se liquet ; ergo
homo nequit credere per assensum fidei
universalis, quod hic, et nunc elicuerit dis­
positiones, sicut oportet, sive (et in idem
redit) quod adhibuerit eas conditiones, sub
quibus generales loquutiones Scripturae gra­
tiam promittunt. Rursus, hoc, quod est dis­
positiones ex parte hominis requisitas esse,

287

sicut oportet ad salutem, est quaedam con­
ditio perlinens ad ordinem supernatura­
lem, ut satis liquet ex dictis disput. 3,dub. 2,
cum sequentibus : sed homo nequit habere
naturalem evidentiam eorum, quæ ad ordi­
nem supernaturalem spectant, ut constat
ex dictis numer. 4; ergo homo nequii habere
certitudinem evidentiae naturalis, quod ex­
hibuerit ex parte sua dispositiones sicut
oportet, ut gratia promissa ipsi infundatur.
Hoc fundamentum proponit Concilium RoboTridentinum sess. 6, cap. 9, eoque inanemCxcot>hæreticorum fiduciam retundit, evertendo cil· V*"
simul eorum motivum, et declarando qua­
liter hujus certitudinis defectus non pro­
veniat ex dubitatione, quam Catholici ha­
beamus de divinis promissionibus, aut mi­
sericordia Dei, aut satisfactione Christi, ut
inepte objiciebant hæretici, et quidam alii
in hac parte decepti. « Sed neque illud asse« rendum est » (inquit sacra Synodus).Co^·
« oportere eos qui vere justificati sunt, abs« que ulla omnino dubitatione apud semet« ipsos statuere se esse justificatos, nemi« nemque a peccatis absolvi, ac justificari,
« nisi eum qui certo credat se absolutum,
« atque justificatum esse; atque hac sola
« fide absolutionem, et justificationem per­
te fici ; quasi qui hoc non credit, de Dei
« promissis » (hæc erat hæreticorum ca­
lumnia) « deque mortis, et resurrectionis
« Christi efficacia dubitet. Nam sicut» 'ecce
responsionem) « nemo pius de Dei miseri­
te cordia, de Christi merito, deque Sacraee mentorum virtute, et efficacia dubitare
ee debet : sic quilibet dum seipsum, suam« que propriam infirmitatem, et indispoee sitionem respicit, de sua gratia formite dare, et timere potest; cum nullus scire
et valeat certitudine fidei, cui non potest
ee subesse falsum, se gratiam Dei esse conee sequutum. » Quam doctrinam quantum
ad hoc, quod homo non tenetur credere se
absolvi, et justificari, ut absolutionem, et
justificationem consequatur, diffinit in ca­
nonibus, quos num. 5 dedimus : unde op­
positum asserere est hæresis manifesta.
Quantum vero ad hoc, quod homo, secluso
speciali privilegio, nequit cognoscere certi­
tudine fidei se gratiam justificationis con­
sequi, aut habere, non diffinit; et ideo sen­
tentia Catharini non est manifesta hæresis;
est tamen erronea, et temeraria; quia Con­
cilium in sua doctrina disertis verbis sup­
ponit, et pronuntiat, hominem non posse
cognoscere certitudine fidei, cui non potest

-

•288

'Λ

DE CERTITUDINE GRATIÆ.

subesse falsum, se esse in gratia. Omnis
enim fides divina talis est, ut ei falsum subesse non valeat. Unde Concilium omnem
certitudinem fidei divinæ excludit, sive sit
immediata, sive mediata, sive universalis,
sive particularis. Et Catharinus, qui ut ful­
men Concilii declinet, eique vel aperte con­
tradicere, vel ab antiqua sententia recedere
non videatur, recurrit ad quandam fidem
divinam, cui falsum subesse possit, implicat
in terminis, et vocibus ludit ; nam repugnat
quod ulla fides innitatur reipsa Dei testi­
monio, et fallatur, ut ostendemus in tract,
de Fide, disp. 2, dub. 4. Sed ejus sententia
adhuc magis confutabitur ex immediate di­
cendis.
seconda g. Dicendum esse secundo, hominem sesio' ' cluso specialis revelationis privilegio, non
posse habere certitudinem moralem in
primo gradu, quem supra, num. 2 expli­
cuimus, sive quææqualis sit ei, qua credi­
mus Romam esse. Hanc conclusionem do­
cent Authores num. 6 relati (exceptis Soto,
et Vega.) et communiter recentiores TheoArauw
*n pratenti, Arauxo dub.
Cenet.*4, conci. 2, Gonet rfisp. 5. art. 2, conclus.
iMntnæJ’ ct alii· Fundamentum praecipuum hu­
jus assertionis desumitur ex verbis Conci­
lii Tridentini proxime relatis, et potest
ita proponi : nam certitudo moralis adeo
magna, ut comparetur certitudini, qua cre­
dimus Romam esse, excludit actu, et ha­
bitu dubium, et formidinem : sed homo,
excluso specialis revelationis privilegio,
non habet tantam suae justificationis cer­
titudinem, ut actu, et habitu excludat du­
bium, et formidinem : ergo non habet
moralem suae justitiae certitudinem aequa­
lem illi, qua credimus Romam esse. Major
est manifesta; nam de existentia Romae, et
similium objectorum, in quorum testifica­
tionem omnes homines, et nationes conspi­
rant, tam magnam certitudinem habemus,
ut non solum actu non formidemus, aut
dubitemus ; sed etiam ut vel volentes, et
conantes dubitare, et formidare, non possi­
mus : satis enim penetrat intellectus, quod
licet non repugnet metaphysice omnes
homines decipi ; incredibile tamen sit, et
nunquam contingens, quod omnes simul
decipiantur, vel ad unam falsitatem conspi­
rent : aliunde etiam nullum habet funda­
mentum, ut fabricentur contrariam opinio­
nem, quæ tamen absque omni motivo stare
nequit : unde tam actu, quam habitu exclu­
dit omnem formidinem, et dubium circa

oppositum : ergo certitudo tam magna, ut
æquari possit certitudini, qua Romam esse
credimus, omne dubium, et formidinem,
tam actu, quam habitu excludit. Minor
autem probatur ; nam qui actu, et habitu
excludit dubium, et formidinem circa suam
justitiam, nequit de illa formidare, et du­
bitare, ut ex se liquet : sed licet homo non
debeat semper actu dubitare, aut formidare;
nihilominus, nisi habeat suæ justitiæ spe­
cialem revelationem, est in tali disposi­
tione, ut dubitare, et formidare possit : Quilibet enim, ut inquit Concilium, dum seip-Cuti
sum, suamque propriam infirmitatem,
indis sitionem respicit, de sua gratia for­
midare, et timere potest : ergo homo, secluso
specialis revelationis privilegio, non habet
tantam suæ justitiæ certitudinem, ut actu,
et habitu omne dubium et formidinem ex­
cludat.
Confirmatur primo omnibus testimoniis c«ii·
Scripturæ, et Patrum, quæ dedimus num. 6;
nam in eis non solum excluditur certitudo,
quæ pertineat ad fidem divinam immedia­
tam, aut mediatam; sed etiam certitudo, quæ
absolute talis sit, et excludat omnem timo­
rem, et dubium, sive quæ intellectum secu­
rum omnino reddat ; procedunt enim inde­
finite, docentque hominem posse de sua
justificatione timere : atqui certitudo tam
magna, ut assimilari queat illi, qua credi­
mus Romam esse, est certitudo absolute ta­
lis, et expellit timorem, ac dubium, ut ex­
perientia liquet : ergo homo, secluso spe­
cialis revelationis privilegio, nequit habere
tantam circa suam justitiam certitudinem,
quantam habet de Romæ existentia.
Confirmatur secundo, et satis urgenter; se­
nam si aliquis tantam haberet suæ justitiæ, ra:·
vel remissionis peccatorum certitudinem,
quantam habet de Romæ existentia, posset
absque temeritate juramento affirmare se
esse justum, et sibi remissa fuisse peccata,
sicut absque temeritate potest quis jurare
Romam existere : atqui homo nequit abs­
que temeritate jurare se esse in gratia Dei,
aut sibi remitti peccata : ergo homo non
tantam suæ justitiæ certitudinem habet,
quantam habet circa Romæ existentiam.
Probatur minor ex Innocentio III, in cap.
ultim. de purgat, canonica, ubi temeritatis
damnat, quod quidam Archiepiscopus Bisuntinus juraverit se esse immunem a qui­
busdam criminibus, de quibus accusabatur,
utens æquivocatione, quod prædicta delicta
sibi remissa essent coram Deo per poeniten­
tiam.

I

Γ
'

i

,

I
I

I

i

•
I
i
1

i

DISP. IX, DUB. I.
tiam. « Præstimimus, inquit Pontifex, quod
,i:,!l11 q volebat sub praescripta forma jurare, quod
« immunis erat ab illis criminibus, etc.
« lanquam dimissis per pcenitentiam jam
« esset immunis ab illis. Sed hoc jurare
« non parvæ temeritatis existeret, cum
« B. Job dicat : Etsi simplex fuero, hocip« sum ignorabit anima mea. » L’bi Ponti­
fex reprehendit, et damnat tale juramentum, non solum quia Archiepiscopus injuste
usus fuerit æquivocatione, non respondens
juxta mentem judicis legitime interrogantis; sed etiam, et praecipue, quia dum se
absolute judicavit a praecedentibus peccatis
immunem per pcenitentiam, hoc judicium
juramento firmaverit, atque ideo temere in
jurando processerit. Ubi aperte supponit
Pontifex, et authorise Scripturae confir­
mat, nemini secundum communem provi­
dentiam posse ita certo de sua justitia conslare, ut eam juramento absque temeritate
valeat asserere.
Tertio. 9· Confirmatur tertio, quia si homo seeundum communem, et præsentem gratiæ
providentiam, tantam certitudinem suæ
justitiæ habere posset, ut excluderet omne
dubium, et formidinem, nec minus certo
eam sibi adesse crederet, quam Romam
existere, id praecipue contingeret in viris
sanctissimis, qui negotio salutis summa vi­
gilantia incumbunt. Cum enim prædicta
certitudo debeat, suppositis generalibus
Dei promissionibus, fundari in bonis ope­
ribus, et exercitiis virtutis, quibus homo
divina gratia adjutus ad ejus receptionem,
et augmentum se disponit, in eis præcipue hæc certitudo, et securitas assurge­
ret, qui sanctiores sunt. Atqui viri sanctis­
simi non ita certificabantur de suæ jus­
titiæ'statu, quin frequenter timerent, et
dubitarent. Ergo signum manifestum est,
hominem secundum communem gratiæ
providentiam non ita de ejus possessione
fieri certum, et securum, ut omne dubium,
et formidinem actu, et habitu exuat, et per­
inde se ad illam habeat, ac se habet ad
Romæ existentiam. Minor, in qua poterat
esse difficultas, liquet tum experientia, tum
lectione historiarum : et ut alia exempla
Timor omittamus, S. P. N. Hilarion post plurima
m*racu^a> post egregia virtutum insignia,
post summos asperitatis, et mortificationis
labores, morti jam proximus, cum ex suæ
salutis formidine, et judicii horrore con­
flictaretur, spiritum contra hujusmodi hor­
rores erigere opus habuit his vocibus : Egre­

289

dere, quid limes? Egredere anima mea, quid s.P.x.
dubitas? Septuaginta prope annis servisti ®η.
Christo, et mortem times? Licet enim viri
perfecte fidissimam spem concipiant mise­
ricordiae divinæ, et sæpe numero maxima
pace, et securitate fruantur : nihilominus
dum propriam defectibilitatem attendunt,
de sua justitia formidare possunt, et non
semel formidant.
Nec hujus formidinis defectus excellen­
tiorem sanctitatem indicat, sed potius tepo­
rem et socordem ac minus humilem affec­
tum ; nam qui summa cura suæ saluti in­
vigilant, frequenter excitantur peracutis
quibusdam formidinis, el anxietatis stimu­
lis, ut inquit D. Laurent. Justinianus in lib. Laurent.
de casto connubio, cap. 15, his verbis : « Ad Josli'
.
,
.... .
.
man.
« reprimendam hominis audaciam sapien« tissime interdum se subtrahit sapientia,
« non odiendo , non contemnendo, sed
« amando. Quis autem nisi quandoque re« lictus sibi propriam agnosceret fragilita« tem? Continuus successus occasionem pa­
ci rat elationis. Vix quippe flagellis eruditus
« animus, et tentationibus attristus suam
« valet intelligere infirmitatem. Et infra :
« Nullus experiretur talia, nisi qui ardencc ter diligit. Ignitus vero amor ex priva« tione agnoscitur. Qui parum amat, nec
« dilecti recessus causas inquirit, nec exur­
et git, ut quaerat : non gemit pro dilecto, ne­
tt que dolet pro delicto. Non autem ità, qui
ct diligit multum. Nunquam enim sine do­
it lore amittitur, quod cum maximo amore
« possidetur. Amoris vehementia ex inqui« sitione colligitur. Legitimus namque
« amator mox ut abest sponsus, redit ad
« se, cordis sui latebras perlustrat, diligen­
te ter intentiones, cogitationes, affectionesct que examinat; si quid in verbis , si in
« factis deliquerit, subtiliter dijudicat ;
ce utrum erga fratrem peccaverit, aut pro­
ce ximo suo aliquid scandali posuerit, vel
« offendiculi, remémorât. » Et illumina­
tissima Virgo,
et M. N. Theresia non semel
m-N.S.
o 1
.
There*
experta est hunc formidinis , et dubietatis Sja.
peramarum anguorem, ut ipsa testatur plu­
ribus suorum scriptorum locis. Videatur
cap. 1, mansion. 4, ubi ait :« Passanse ter« ribles trabajos, porque no nos enlende« mos, y lo que no es malo , sino bueno,
« pensamos que es mucha culpa. » Et cap.
1 , mansion. 6 , ubi inquit : « Vienen unas
<i sequedades, que parece que jamas sea
« acordado de Dios, ni se a de acordar : y
« como una persona, de quien oyo dezir

DE CERTITUDINE GRATIÆ.

I

« desde locos. es quando oye hablar de su
« magestad. Todo no es nada, si no que so­
bre esto venga el parecer , que no sabe
informar a los confessores , y que los
a trahe enganados : y aunquemaspiensa, y
« vé que no ay primo movimiento, que no
« descubra, y aunquese lo digan, no apro« becha ; que esta el enlendimiento tan
obscuro, que no es capaz de ver la ver« dad, sino creer loque la imagination le
« représenta . que entonces ella es la se* nora, y los desatinos, que el demonio le
& quiere representar : a quien debe N. Se« nor de dar licencia, para que la pruebe,
a y para hazerla entender, que esta reproa bada de Dios. Porque son muchas las co­
sas, que la combaten con una apretura
interior tan sensible, e intolerable, que
« yo no se, â que se pueda comparar, sino
« a los que padecen en el infierno : porque
« ningun consuelo se adroite en esta tem« pestad. » Quæ prolixius dicere libuit :
tum quia ostendunt quam cohæreat SanctoCoDcii. rum experientiae sententia illa Concilii :
Qufâtei (jam seipsum, suamque propriam in­
firmitatem , et indisposil ionem respicit, de
sua gratia formidare potest. Tum quia evin­
cunt , quam exulet ab inani haereticorum
fiducia Sanctorum humilitas, et spiritus.
Tum quia recte probant praesentem asser­
tionem .
Conlfr Quæ tandem confirmari potest, quia ut
uTinio. aliquis tanta certitudine morali cognosceret
se esse in gratia, quanta credit Romam
existere, deberet vel per fidem, vel per evi­
dentiam naturalem judicare, quod adhi­
buerit dispositiones ex parte sua requisitas,
sicut oportet, ut ei peccata remissa, et gra­
tia infusa fuerint : sin minus jam potest ex
hoc capite dubitare, et formidare. Sed homo
secluso specialis revelationis privilegio, ne­
quit habere hanc posteriorem certitudinem;
nam ly sicut oportet, importat quandam ra­
tionem supernaturalem, quæ evidentiam
naturalem excedit; et sub fide universali,
prout hic, et nunc contrahitur ad hanc par­
ticularem dispositionem, minime cadit, ut
sup, num. 7, diximus. Ergo homo, secluso
specialis revelationis privilegio, nequit
tanta certitudine cognoscere se esse in gra­
tia, quanta credit esse Romam. Et quod
dicimus de dispositione propria , extendi
etiam eodem modo potest ad intentionem
ministri, ubi gratia datur per Sacramenta.
Unde nec de ipsa gratia baptismali, quam
forte homo in infantia recepit, et postea

f*.

t

«

non amisit per peccatum, potest habere hu­
jusmodi certitudinem. Præsertim cum me­
ri to dubitare possit, an peccaverit per igno­
rantiam, ubi notitiam peccati non ita pa­
lam occurrit.
10. Dicendum est tertio, fieri posse, quod Teriu
homo secundum communem providentiam
habeat moralem suæ gratiæ, sive justifica­
tionis certitudinem in secundo gradu, quem
num. 2 descripsimus, hoc est, similem illi
certitudini, qua credimus hominem, quem
videmus celebrare, esse sacerdotem, vel
nos esse baptizatos, vel esse talium homi­
num filios. Quæ proinde gratiæ certitudo
talis erit, ut licet non excludat potestatem
dubitandi, et timendi, nihilominus multoties excludat formidinem, el dubia actua­
lia, animoque afferat non modicam securi­
tatem , et quietem. Hanc assertionem a
fortiori defendunt Ambrosius Catharinus,
Solus , et Vega, illamque tuentur Carthu- vki
sianus in 1, dist. 17, quxst. 5, Ruardus urt.c^"^·
5, S Quamvis necessarium , Valentia disp.
8, quxst. o, punct. 4, Suarez ubi supra cap. jcw.a
11, num. 3, Joan, a S. Thom. disp. 24, ar/.ST!wa
3, § Circa ultimum, ubi postquam dixit ali­
quos maximo studio perfectioni incumbere,
experirique in seipsis virtutis amorem, et
fructus, concludit : Tales habent signa valde
probabilia de sua gratia, vel omnia ista, uel
aliqua illorum plus, vel minus ; et moraliter
sunt certi de sua gratia , et salute. Ubi pru­
denter convincit probabilitatem , et mora­
lem certitudinem, quia hæc moralis certi­
tudo, quam juxta communem providentiam
possibilem esse asserimus, non excludit
potestatem formidandi, et sic non differt ab
insigni quadam probabilitate, quæ ob mag­
num signorum concursum animum servat,
et ut plurimum excludit actualem MTmidinem.
In quo sensu haud obscure nostram asser-Prato
tionem docet D. Thomas in præsenti, ubi d.?».
postquam negavit justos secundum commu­
nem providentiam habere suæ gratiæ cer­
titudinem simpliciter talem, statim addit :
« Tertio modo cognoscitur aliquid conjec- d.tk.
« turaliter per aliqua signa. Et hoc modo
aliquis cognoscere potest se habere gra­
« tiam , in quantum scilicet percepit se
a delectari in Deo, et contemnere res mun­
a danas, et in quantum homo non est cons­
a cius sibi alicujus peccati mortalis. Se­
a cundum quem modum potest intelligi,
a quod habetur Apocal. 1 : Vincenti dabo
a manna absconditum , quod nemo novit,
nisi

DISP. IX, DUB. I.
- nisi qui accipit. Quia scilicet ille qui ac« cipit, per quandam experientiam dulce­
dinis novit, quam non experitur ille, qui
« non accipit. Ista tamen cognitio iniper■< fecla est. » Nam D. Thorn, in his verbis
attribuit hominibus insigniter justis spe­
cialem aliquam suæ gratiæ notitiam, quam
vulgariter, el communiter non habent alii
homines justi, sed non ita virtutis studiosi.
Id quippe importat specialis illa divinæ dul­
cedinis experientia. Atqui concipere proba­
bilem justificationis propriae notitiam valde
commune est omnibus justis,eamque habere
debent quotquot debite accedunt ad sus­
cipiendum Sacramentum Eucharistiae,juxta
W>i. Hlud Apostoli 1 ad Corinth. II : Probet au­
tem seipsum homo, etc. Ergo ex mente D.
Thom. fieri potest secundum communem
providentiam, quod aliqui justi habeant
suæ gratiæ moralem quandam.certitudi­
nem; licet quia absolute non repugnat,
quod eorum existimationi subsit falsum,
possint absolute dubitare , et timere , ut
docet Concilium Tridentinum ubi supra.
El ob banc rationem asserit S. Doctor, quod
ista cognitio imperfecta est.
Fedj- 11. Probatur ergo primo, quia sacra
usérip- Scrip tura docet, justos posse habere ali—
lm· quam suæ justitiae certitudinem : sed hæc
certitudo nequit esse fidei, nec aequalis illi
certitudini, qua scimus Romam esse , ut
constat ex dictis in duabus assertionibus
praecedentibus : ergo est alia inferior cer­
titudo moralis, qualem scilicet communiter
habemus de aliis rebus, quæ pertinent ad
humanas operationes, ut in assertione ex­
plicuimus. Major, in qua poterat esse diffiiaa.14.cultas, probatur; nam Joan. 14 , dicitur :
los autem cognoscetis eum, quia apud vos
Mm.rnanebit, et in vobis erit. Ad Rom. 8 : Ipse
Α·' :Γ· spiritus testimonium reddit spiritui nostro,
quod sumus filii Dei. 2. Ad Corinth. 2: Glo­
ria nostra hxc est, testimonium conseientix
nostrx. 1, Joan. 3: JVos scimus, quoniam
translati sumus de morte ad vitam, quoniam
diligimus fratres. Et infra : In hoc cognos­
cimus, quoniam ex veritate sumus, et in consPans. peclu ejus suadebimus corda nostra. 2, Petri
1: Satagite ut per bona opera certam vocatio­
nem, et electionem facialis. Et similia pas­
sim occurrunt in Scriptura.
aPiiri- Confirmatur ; nam sancti Patres frequen­
tas. 1er affirmant, justos præsertim insignis
sanctitatis esse certos, et securos de suæ jus­
tificationis statu : sed non asserunt certitu­
dinem fidei, aut certitudinem tantam, quan­

29!

tam habemus de existentia Romæ : ergo
loquuntur de alia inferiori certitudine,
qualem in assertione proposuimus. Proba­
tur major; nam D. August, serm. 28, de D Aug.
verbis Aposl. ait : Non est arrogantia, sed
fides prxdicare, quod accepisti. Et tract. 5,
super epist. Joan, ait : Redeat unusquisque
ad cor suum, si ibi inveniet charitatem, se­
curus sit, quia transii de morte ad vitam.
D. Gregorius lib. 2 Dialog, cap. 2 : Mensd. Greg.
qux divino spiritu impletur, habet evidentissima signa sua. Et relatis his signis , con­
cludit : Liquet, quod de prxsentia sancti Spi­
ritus testimonium ferat. S. Leo Papa serm. D.Leo.
8, Epiphan. Quisquis hujusmodi est, Deum
habitatorem, et rectorem suum esse non du­
bitet. D. Ambros. lib. 5, de Sacram, cap. 2:D. Arab
Anima tua, vel Ecclesia videt se ab omnibus
mundatam esse peccatis, et dignam qux ad
altare possit accedere. S. P. N. CyrillnsD.Cpill.
Alexandrinus lib. 10, in Joan. cap. 3: Qui
vero omni virtute mentem suam purgando,
apti jam ad majora facti sunt, spiritus illu­
minatione recepta, oculis animx habitantem
in se Deum videbant. D. Bernardus serm. 6, d. Bern,
in Cantica : Si hxc sensero, non ambigo spon­
sum adesse; verbi siquidem hx copix sunt, et
de plenitudine ejus ista accipimus. Similia
proferunt iidem, et alii sacri Doctores, ut
videri potest apud Bellarm. ubi supra, et
alios. Et ponderandum est, Patres non
loqui de notitia privilegiata fundata in spe­
ciali revelatione; sed hæc dirigere ad om­
nes homines, ut eos in virtutis studio pro­
moveant quibus tamen promittant certi­
tudinem, securitatem, et pacem. Cumque
hæc nequeant secundum communem pro­
videntiam ita perfecte haberi, ut non solum
excludant actualem formidinem, sed etiam
potestatem dubitandi, et timendi : sequi­
tur, quod Patres adstruant possibilem sal­
tem esse aliam certitudinem inferiorem,
quæ ordinarias anxietates, et dubia exclu­
dat , et quandam habitualem securitatem,
et pacem afferat, licet non expellat formi­
dandi potentiam, si anima velit ad pro­
priam defectibilitatem, et ignorantias at­
tendere.
12. Ex praedictis autem Scripturæ, etPa- Kallt>
trum testimoniis desumitur fundamentalis funda..
.
ii··
mentalis
nostrae assertionis ratio : quoniam de divina
misericordia praesumendum est, quod viris
sanctis , et qui summo studio ei placere ,
illiusque mandata observare, et gloriam
quaerere satagunt, impertiatur omnem il­
lam proprii status cognitionem, quæ ad

292

DE CERTITUDINE GRATIÆ.

majus eorum solatium, pacem, et profectum conducit, dummodo oppositum non
constet ex Scriptura, et Conciliis, aut Patrum authoritate : sed quod justi possint
aliquam moralem suæ justitiae certitudinem
habere, ex una parte non repugnat Scripturæ, Conciliis, aut Patrum authoritati, et
ex alia parte non parum confert ad justorum solatium, profectum, et pacem : ergo
asserendum est quod justi secundum communem providentiam possint habere aliquam suæ justitiæ moralem certitudinem,
qualem videlicet in assertione descripsimus. Major, et consequentia constant. Minor autem quoad primam partem suadetur;
nam potius Scriptura, et Patres significant
justos posse habere aliquam suæ justitiæ
certitudinem, ut proxime vidimus. Ubi autem certitudinem excludunt, loquuntur vel
de certitudine fidei, cui non potest subesse
falsum,- vel de certitudine morali adeo
magna, ut excludat potestatem formidandi,
ut Concilium Trident, ex eis colligit, et
docuit. Ergo asserere, quod justi valent habere eam moralem suæ-justitiæ certi tudinem, ut Licet potentiam formidandi non
expellat, actuales tamen, et continuas anxietates excludat, afferatque actualem quandam securitatem , et pacem , minime contradicit Scripturæ, Conciliorum , et Sanetorum Patrum doctrinæ. Secunda etiam
minoris pars satis liquet, nam dum viri
sancti cognoscant se a Deo diligi, in ejus
gratia permanere , et a salutis itinere non
exorbitare, maxime excitantur ad majorem
ipsius Dei amorem, et ad ferventius in ejus
mandatis observandis, et gloria quærenda
studium. Nam si imperfecta quædam hujus
status notitia, aut probabilitas ad amorem,
et gratitudinem provocat, urgentiores profecto amoris , et gratitudinis flammas accendet moralis illa certitudo, et velut sensibilis, ut Patres loquuntur, divinæ familiaritatis contrectatio·. Nec inflationis
periculum adeo imminet : tum quia cum
hac ordinaria Sanctorum pace, et securitate stat simul potestas formidandi, si ad
propriam defectibilitatem , el antiqua peccata attendant. Tum quia Deus permittit,
ut nonnunquam actualiter dubitent, et formident, ut num. 9 videmus. Tum quia
similis certitudo, et securitas non reperitur
nisi in humilibus, cum præsumptio non sit
argumentum sanctitatis, nec serenitatem
importet, sed caliginem.

I

§ III.
Argumenta adversus nostras assertiones
dissolvuntur.

I
I
i

!
:
|
I
j
I

|

1

13. Contrariam primæ conclusioni sen-Pn»
tentiam docuerunt hæretici, Luther, art.tb»
10» Calvin, in antidot. Concil. ad sess. 6, j1^
Bucerus art. de justificat. Kemnitius
mine Concil. ad sess. 6, Melancthon in locis^iS·.
commun, tit. de Fide, et alii Sectarii aflîr-ye^'z
mantes , hominem non solum posse, sed
etiam debere credere fide divina, peccata
#bi non imputari , sed justum esse per
Christum. Eidem etiam assertioni adversatur Ambrosius Catharinas in opuscul.
cert dud. gratix, et in apologia contra Sotum,
Qbi defendit, quod licet homo non tenea-ur credere se esse in gratia . potest tamen
credere certitudine fidei divinæ, saltem
mediatæ,aut particularis. Quod multi etiam
tuebantur ante determinationem Concilii fs^
Tridentini num. 7 relatam, ut refert Vega.
Primusque hanc sententiam videtur docuisse N. Joannes Bacon, ut significat Solo
lib. 3 de natura, et gratia, cap. 12. Adver- Kuri
sus secundam conclusionem sentiunt Ruar- &&
dus art. 9, Soto in apologia, cap. 3 et 4, Vega
lib. 9, in Trident, cap. 46 el 47 , qui aflirmant posse hominem , etiam seclusa spociali revelatione , habere tantam suæ justitiæ certitudinem , quantam habet de Romæ existentia. Quorum sententiam dicit
esse probabilem Gregor. Martinez in prxs.
dub. 1, conci. 6. Et quia omnes sententiæ
mutuo se juvant, et eisdem fere motivis
utuntur , non oportet earum fundamenta
seorsim proponere , sed congruentius est,
ut illis simul occurramus.
Arguitur ergo primo authoritatibus sacra phæ
Scripturæ, quas num. 11 proposuimus; in^^
eis enim satis manifeste significatur,hominem posse certo cognoscere se esse in gratia:
cumque certitudo innitens testimonio Scrip·
turæ debeat ad fidem immediate, aut mediate saltem pertinere, sequitur quod homo
possit fide divina credere se esse in gratia;
et a fortiori poterit habere tantam suægratiæ moralem certitudinem, ut omne dubium, et formidinem excludat. Specialiter
potest urgere illud Apost. ad Rom. 8 :
spiritus testimonium reddit spiritui nostro,
quod sumus filii Dei : nam testimonio Spiritus sancti debetur fides infallibilis.
Confirmatur ex Patribus, qui Scripturam <**■
edocti, eodem modo loquuntur, ut num. II 10
vidimus.

,

DISP. IX, DUB. I.
DAcf vidimus. Quibus potest addi locus Augustini
in lib. de vera pamit. cap. 2, ubi ait : Non
dicimus, Dimitte nobis débita nostra, pro his
peccatis, quit remissa credimus in Baptismo,
nisi de fide dubitemus. Ubi supponit homi­
nem credere peccata sibi remissa fuisse in
Baptismo, et contrariam dubitationem Fidei
Catholicæ repugnare.
Urgetur; nam in Symbolo Apostolorum
■'v'! proponitur expresse hic articulus, Remis­
sionem peccatorum. Ergo homo debet, ac
subinde potest fide divina credere peccata
sibi remitti, atque ideo se esse in gratia.
ïteii· Ad argumentum potest responderi, testi—
monia Scripturæ in quibus significatur, ho­
mines habere suæ gratiæ certitudinem, vel
esse illorum Scriptorum verba, qui per spe­
cialem revelationem cognoscebant se esse in
gratia, ut supra num. 3 diximus ; ab iis au­
tem nequit desumi argumentum ad alios
homines, quibus specialis revelatio non fit.
Vel prædicta testimonia non dirigi ad sin­
gulos Fideles divisive sumptos,sed ad eorum
congregationem, sive ad Ecclesiam ; in qua
certum est certitudine fidei divinæ, quod
aliqui sunt in gratia. Et utramque exposi­
tionem communiter tuentur Authoressupra
relati, fundantque tum in eisdem, tum in
aliis Scripturæ locis, quæ num. 7 dedimus.
Nec aliquid potest opponi, quod facile non
diluatur.
Addimus tamen prædictas authoritates
optime exponi juxta ultimam nostrarum
assertionum, pro qua merito eas allegavi­
mus. Non enim docet Scriptura, quod justi
habeant suæ justitiæ certitudinem determinatedivinam, aut determinate infallibilem;
sed solum asserit, quod habeant certitudi­
nem, vel quod possint suam justitiam in se
cognoscere, utique modo humano, et per
effectus ejusdem justitiæ, ut sunt opera
virtutum, affectio in Deum, oblivio tempo­
ralium, exacta divinorum mandatorum ob­
servatio, odium culpæ, et alia hujusmodi.
Et hoc pacto Spiritus sanctus testimonium
reddit spiritui nostro, non quidem aliquid
signate revelando, vel contestando; sed
prædictos effectus operando, ex quibus quæ­
dam moralis certitudo, et securitas consur­
git. Et in hoc sensu verba Apostoli intel—
D.Tbx lexit D. Thom. ad eum locum lec. 3, circa
finem : Testimonium (inquit) reddit, non
quidem exteriori voce ad aures hominum,
sicut Pater protestatus est de Filio suo
Mat th. 3, sed reddit testimonium per effec­
tum amoris filialis, quem in nobis facit. Sed

293

quia notitia hujus effectus non est prorsns
infallibilis, cum in eo dijudicando, et dis­
cernendo possimus absolute decipi, non
sequitur quod possimus, et multo minus,
quod debeamus illud testimonii genus cre­
dere assensu fidei divinæ, aut prorsus infal­
libili : sed satis est, quod aliam inferiorem
moralem certitudinem concipiamus,qualem
concipimus circa alios, quos sancte vivere
cernimus.
Patres qui in confirmatione allegantur, Confireodem modo exponendi sunt. Et D. August,
per ly credimus, non significat assensum l«r·
fidei divinæ, aut prorsus infallibilem, vel
qui omnem formidinem actu, et potestate
expellat; sed aliam inferiorem credulitatem
significat, nempe confidentiam. Unde lib. 2,
contra Cresconium, cap. 26, ubi repetit ean­
dem sententiam, loco illius vocis credimus,
substituit hanc, confidimus.
Quod additur, nihil urget; nam sensus
illius articuli non est, quod peccata unicui­
que absolute remittantur, sed quod remit­
tantur eis, qui ad remissionem se disponunt.
Unde incertitudo in hac parte non oritur
ex dubio circa divinam misericordiam, et
gratiam ; sed ex dubio circa nostram dispo­
sitionem.
14. Arguitur secundo : nam de fide est, seeunSacramenta conferre gratiam ea recipienti ‘fen­
eum sufficienti dispositione : sed adultus, ”>m.
v. g. cum baptizatur potest evidenter cognos­
cere se esse dispositum; siquidem valet
seipsum dijudicare, et manifeste deprehen­
dere, qua fide, et intentione illud Sacra­
mentum recipiat : ergo potest certo credere
se esse in gratia, saltem certitudine Theolo­
gica, vel morali excludente omnem formi­
dinem.
Confirmatur ; nam Ecclesia non habet Coufirmajorem certitudinem de dispositione ejus maIur
qui patitur martyrium, quam ipse Martyr,
quando est adultus : sed Ecclesia indubitata
fide illum colit ul Sanctum : ergo ipse Mar­
tyr indubitata fide potest cognoscerese esse
in gratia.
Ad argumentum respondetur primo ne-Soiviiur
gando minorem ; nam ad recipiendam gra-æj,^,.
tiam in Baptismo debet adultus habere ali­
quam dispositionem supernaturalem, et
hanc homo nequit evidenter cognoscere.
Deinde omittendo minorem, negamus con­
sequentiam ; quia valor Baptismi, et infusio
gratiæ non solum dependet a dispositione
recipientis, sed etiam ab intentione minis­
tri, quam recipiens nequit evidenter cognos-

20-1

DE CERTITUDINE GRATIÆ.

core ; unde absolute non valet cognoscere
se esse in gratia cum ea certitudine, quæ
expellat potestatem formidandi. Nec hinc
sequitur, quod possit rebaptizari; quia ut
baptizatus existimetur, et nequeat Baptis­
mum repetere, sufficit certitudo moralis
interior, qualis communiter intervenit in
actibus humanis, ut in ultima assertione ex­
plicuimus, et docet Innocentius HI, in cap.
Veniens, de presbytero non baptizato.
Diioitar
Ad confirmationem respondetur, nec Ecnatio* c^es’am» nec Martyrem ante hujus mortem
cognoscere certitudine prorsus infallibili
Martyris internum statum ; sed peracto per
mortem martyrio, et Ecclesia, et Martyr
ipse cognoscunt certo Martyris sanctita­
tem.
Tertium
15. Arguitur tertio, quia si homo non
posset certifîcari de suæ justificationis statu,
non posset recipere Sacramentum v. g. Eucharistiæ : consequens est falsum : ergo
homo potest habere suæ justitiæ certitudi­
nem.Sequela ostenditur, quia ut homo digne
recipiat prædictum sacramentum, debet se
judicare mundum a peccato, juxta illud
Apostoli : Probet autem seipsum homo, etc.
ergo si non valet certificari de sua justitia,
nequit ad illud Sacramentum accedere.
Begun- Respondetur, quod ut homo licite accedat
'IJ' ad Eucharistiam, et ad alia Sacramenta vi­
vorum, non requiritur certitudo speculativa
suæ justitiæ, sed sufficit, quod probabiliter
judicet se esse in gratia ; nam eo ipso potest
formare judicium practicum omnino cer­
tum de licita illorum Sacramentorum re­
ceptione, et non agit contra conscientiam.
Sufficit enim ad licitam sacramentorum
administrationem, et susceptionem ea mo­
ralis certitudo, quæ intervenit in rebus hu­
manis. Nec amplius exigit Apostolus, quam
humanam diligentiam in perscrutando sta­
tum animæ, et dispositionem conscientiæ.
Quod liquet etiam in aliis Sacramentis ; nam
ut quis possit alicui homini confiteri sacramentaliter peccata, non requiritur quod
omnimoda certitudine excludente omnem
formidinem speculativam, judicet talem
hominem esse sacerdotem, et habere potes­
tatem absolvendi ; sed sufficit, quod proba­
biliter speculative judicet esse talem.habeatque circa hoc moralem quandam certitu­
dinem fundatam in communi hominum
judicio ; nam eo ipso potest formare dictamen practicum omnino certum, quod licite
illi homini confiteatur. Idemque in adora­
tione hostiæ, et similibus exemplis videre

licet. Hinc autem solum concluditur, quod
homo potest circa propriam dispositionem,
et justitiam habere similem certitudinem,
ut in ultima conclusione concedimus.
16. Arguitur quarto : nam si ob aliquamQaiMi*
rationem homo non posset habere cerlitudinem divinam, aut infallibilem suæ gra­
tiæ, maxime quia hæc est qualitas superna­
turalis : sed hæc ratio non convincit : ergo,
etc. Probatur minor : nam etiam fides
Theologica est supernaturalis, et tamen qui
illam habet, cognoscit certo se habere fidem :
ergo quod gratia sit qualitas supernaturalis,
non probat quod homo nequeat habere cer­
tam cognitionem illius. Minorem hujus se­
cundi syllogismi expresse docet D. Thom. d.tu
in hoc art. in respons. ad 2, ubi hæc : De
ratione scientia est, quod homo certitudinem
habeat de his, quorum habet scientiam; et
similiter de ratione fidei est, quod homo sit
certus de his, quorum habet fidem : el hoc
ideo, quia certitudo pertinet ad perfectionem
intellectus, in quo prædicta dona existant ;et
ideo quicumque habet scientiam, et fidem,
certus est se habere. Et similia habet 1 part,
quxst, 87, art. 2 ad 1, et super 2 ad Corinth.
13, lect. 2. Quam doctrinam desumpsit ex
D. Augustino lib. 3, de Trinit. cap. l,et super d.aj;.
Psal. 32, cone. 1, ubi asserit, quod licet quis
respondere non possit, an justus sit; res­
pondere tamen potest, quod sit fidelis.
Huic argumento respondetur negandosolci»
minorem. Ad cujus probationem respondent
communiter plures discipuli D. Thomæ,fi­
delem certo cognoscere se habere fidem
Theologicam, sive hæc certitudo sit fidei
divinæ, sive evidentiæ, sive experienti® :
in quo explicando rursus dividuntur inter
se, ut videri potest apud Gregor. Martinez
in praesenti dubio 2. Id vero in quo conve­
niunt, sibi præcipue persuadent tum authoritate D. Thom. proxime relata : tum ob
diversitatem, quam D. Thom. assignat inter
fidem, et gratiam : nam actus fidei cum
certus sit, et ad intellectum spectet, potest
de se per seipsum certificare intellectum,
sive id fiat signate, sive exercite; certitudo
vero non est propria perfectio gratiæ, vel
aliorum donorum, quæ pertinent ad partem
affectivam, et idcirco nequeunt inducere
infallibilem sui certitudinem. Tum deni­
que, nam quilibet Catholicus potest sine
temeritate jurare se esse fidelem ; quod
facere non posset, nisi haberet infallibilem
suæ fidei certitudinem. Juxta quam doctri­
nam assignanda est disparitas inter gra­
tiam,

DISP. IX, DUB. I.
tiara, el fidem. Et consequenter asserere
oportet, non ob id præcise hominem non
habere suæ gratiæ certitudinem, qua gratia
ty^qualitas supernaturalis sit, sed ob specialem
Araw.'ejus conditionem. Ita Cajetanus, Bannez,
Arauxo; Gregor. Martinez, Gonet, et alii in
e*1· praesenti.
w * 17. Sed non minus probabile nobis videT tur, quod fidelis non habeat infallibilem
certitudinem qualitatis actus, vel habitus,
quo credit. Pro quo animadvertendum est,
quod cum dicitur, fidelem habere certitu­
dinem suæ fidei, ly suæ fidei, potest designareobjeclum creditum ; nam saepe nomen
actus derivatur ad objectum, ut constat ex
D. Alhanasio in Symbolo ; Hæc est Fides
Catholica, quam nisi quisque fideliter, firmiterque crediderit, etc. Et in hoc sensu quili­
bet Catholicus habet infallibilem suæ fidei
certitudinem; credit enim firmiter Fidei
mysteria, innitendo infallibili Dei testi­
monio. Vel ly suæ fidei, designat actum cre­
dendi, vel principium hujus actus; abstra­
hendo tamen, quod hic actus, ejusque
principium sint supernaturalia, vel non.Et
hoc etiam pacto habet fidelis infallibilem
suæ fidei certitudinem, quia evidenti expe­
rientia deprehendit se credere, et se subji­
cere doctrinæ Ecclesiæ Catholicæ ; sicut qui
scit, evidenter cognoscit se scire ; et qui du­
bitat, evidenter videt se dubitare : quod est
commune omnibus actibus intellectus. Vel
tandem ly sux fidei, designat conditionem,
speciem et qualitatem actus credendi, et
principii hujus assensus, et significat esse
supernaturalia. Et in hoc sensu negamus,
quod fidelis habeat infallibilem suæ fidei
certitudinem. Unde non obligamur reddere
quantum ad hoc rationem disparitatis inter
gratiam, et fidem; sed majori consequentia
procedimus. Et fundamentum hujus reso­
lutionis est illudmet, quod supra expendi­
mus ad excludendam infallibilem gratiæ
certitudinem. Nam quod hic, et nunc homo
habeat habitum fidei supernaturalem, et
quodsupernaturalem ejus assensum eliciat,
non est revelatum a Deo : ergo credens non
habet certitudinem fidei immediatae, vel
mediatæ de eo, quod utatur habitu super­
natural!, et eliciat supernaturalem assen­
sum. Rursus fidelis non habet speciem pro­
priam supernaluralitatis repertæ in habitu,
et actu fidei : ergo nequit evidenter, vel
scientific©, vel experimentaliter deprehen­
dere talem supernaturalitatem.
Accedit etiam, quod ad assensum super­

295

naturalem fidei requiritur supernaturalis
motio voluntatis, ut diximus disp.3, dubA·,
homo autem nequit habere infallibilem hu­
jus supernaturalis affectionis certitudinem,
cum sit actus pertinens ad lineam affecti­
vam, sicut attritio, v. g. aut alii actus, qui
ad infusionem gratiæ requiruntur : ergo
homo non valet habere infallibilem certitu­
dinem, quodsupernaturalem fidei assensum
eliciat.
Nec motiva in contrarium urgent. Non Aiotiva
primum, quia D. Thom. loquitur de certi- respontudine circa objectum creditum. Deratione, cfæmu
inquit, fidei est, quod homo sit certus de his, tnr.
quorum habet fidem. Cum autem postea sub­
dit : Et ideo quicumque habet scientiam, vel
fidem, certus est se habere, non designat
scientiæ, aut fidei qualitatem, an scilicet sit
supernaturalis, vel non ; sed solum asserit,
quod credens ex ipso actu credendi experi­
tur evidenter se credere : quod optime fieri
valet, quin evidenter, aut infallibiliter co­
gnoscat qualitatem assensus fidei. Per hoc
tamen assignat congruam, et optimam dif­
ferentiae rationem inter certitudinem fidei,
et gratiæ ; nam hæc non abstrahit, sed de­
terminate importat rationem formæ super­
naturalis ; et aliunde nullum evidenter
experimur ejus effectum, quo certo possi­
mus de ejusexistentiajudicare. Fides autem
abstrahit a naturali, et supernaturali, et in
abstractione parit effectum credendi : quia
in eadem abstractione sumptus inducit evi­
dentem notitiam fidei, licet non manifestet
ejus qualitatem. Unde homo potest certo
cognoscere se habere fidem, quamvis non
possit certo cognoscere se habere gratiam.
Et in eodem sensu loquitur D. Augustinus ;
nam ut aliquis interrogatus possit respon­
dere se esse fidelem, satis est, quod habeat,
et certo cognoscat se habere fidem objecti ;
licet ignoret hujus fidei subjectivam quali­
tatem. Et hinc patet ad secundum motivum.
Ad tertium respondemus, quod ut aliquis
sine temeritate juret se esse fidelem, sufficit
habere certitudinem fidei de objecto, et de
assensu, quidquid sit de qualitate hujus as­
sensus ; jurat enim se credere omnia quæ
docet Ecclesia Romana, sed non jurat, quod
actus, quo credit, supernaturalis sit, vel
habeat esse sicut oportet. Quod si de hoc in­
terrogetur, non posset id absque temeritate
jurare. Quæ omnia confirmari magis pos­
sunt ex eo, quod inter Theologos Catholicos
fuit, et est disputatio circa qualitatem assen­
sus fidei Theologicæ, an scilicet entilative

296

·.

hi

η.

3f.

:

DE CERTITUDINE GRATIÆ

supernaturalis sit, necne'? Quibusdam affir­
mantibus, et negantibus aliis, ut vidimus
disp. 3, dub. 3. Et tamen omnes Catholici
habent certitudinem objecti suæ fidei, jurantque esse fideles, et credere quæ docet
Ecclesia. Signum ergo est, eorum certitudi­
nem referri ad objectum, et ad assensum
absolute, hoc est, abstrahendo ab eo, quod
sit supernaturalis, vel non. Ut autem ex
certitudine circa fidem recte colligeretur
certitudo circa gratiam,opus erat, quod fide­
lis certo cognosceret assensum, quem elicit,
esse supernaturalem, ut supra vidimus.
Aliud argumentum, quod posset contra eas­
dem assertiones hic proponi, diluimus disp.
2. dub. 6, num. 208.
Tenia
18. Adversus ultimam assertionem stare
ojiiaio videtur
Medina, in
præsenti,, Gregor
Marticontra, . ,
- r.
, °
,
ria. nez dub. 1, conci, 1, Arauxo dub. 4, conci. 2,
θοηβί arl- -> conci. 1 et alii, quatenus geneAru\o ra^ier neoanl» Qu°d homo possit habere
Gonet' moralem suæ gratiæ certitudinem. Sed forte
dissidium non est de re : nam iidem con­
cedunt, quod justus queat habere insignem
notitiam conjecturalem suæ gratiæ, et ar­
gumenta quibus utuntur, solum excludunt
certitudinem moralem, qualem et nos exclu­
simus in secunda conclusione. Unde eorum
motiva parum premunt, ut ea enodando
constabit.
Arguunt ergo primo,
quia secundum Con____ __________
r-.-Trc.
«Ρ* cilium Trident, quilibet justus formidare
de sua justitia debet, dum seipsum, suamque infirmitatem considerat : sed certitudo
moralis excludit formidinem : ergo justus
nequit habere moralem suæ gratiæ certituswnn- dinem. Secundo, quia homo potest jurare
uai id, quod certo moraliter cognoscit ; qua ra­
tione potest Petrus jurare se esse filium
Joannis.et Franciscum esse sacerdotem,
et alia hujusmodi : sed nequit absque teme­
ritate jurare se esse in gratia, ut constat ex
dictis num. 8, ergo homo nequit certo moTeriium. raliter cognoscere se esse in gratia. Tertio,
quia certitudo moralis non conjungitur cum
formidine : sed personæ insignis sanctitatis
solent de sua justitia formidare, ut diximus
num. 9, ergo non habent moralem ejus cer­
titudinem : atque ideo multo minus illam
QUar. habebunt alii justi non ita perfecti. Quarto,
tum. quia signa, ex quibus posset hæc certitudo
desumi, sunt obnoxia falsitati, et homo in
eis perpendendis plerumque fallitur : ergo
non relinquitur medium, ut homo concipiat
moraliter certitudinem suae justitiae.
Sed haec, ut diximus, facile explicantur.

Ad primum, quo utitur Gonot, respondetur
Concilium non asserere, quod homo debeat
formidare, sed quod possit. Id vero recte cohæret cum morali hae imperfecta certitu­
dine, quam possibilem asserimus. Nam licet
pacem, et securitatem afferat, minime ex­
cludit potestatem timendi, si homo velit
propriam defectibilitatem respicere, ut su­
pra explicuimus.
Ad secundum respondemus, falsum esse,
quod homo possit generaliter jurare ea circa ‘H*
quæ habet certitudinem moralem. Quamvis
enim quis possit absque temeritate jurare
se credere, quod baptizatus sit, vel quod sit
sacerdos ; nequit tamen jurare, quod resipsa baptizatus, et sacerdos sit, licet circa
hoc habeat moralem certitudinem. Sic in
præsenti inconveniens non est concedere,
quod homo possit absque temeritate affir­
mare cum juramento se probabiliter cre­
dere, quod sit in gratia ; sed temerarium
estjurare, quod absolutehabeat gratiam. Et
ratio utrobique est, quod cum hac morali
certitudine cohaeret, quod res aliter se ha­
beat in se : unde licet homo queat pro­
priam existimationem juramento confir­
mare. non tamen objectum absolute. Com­
muniter tamen securius affirmamus, quae
ad actus externos, præsertim aliorum per­
tinent, quam quæ pertinent ad propriam
justitiam : tum quia hujus signa rariora
sunt .· tum quia in asserendo proprio, vel
alieno Baptismo, aut Sacerdotio, nullum
apparet periculum ; in confessione autem
propriae justitiae periculum alicujus gloriolæ
imminet, quam justi formidantes, vel pro­
priae conscientiae testimonio non se facile
credunt, sed frequentius de tam magno bono
dubitant, juxta illud Proverb. 28 : Beatus
vir qui semper est pavidus. Sed hoc non im- 2i
pedit, quod multoties securitate fruantur.
Et hinc patet ad tertium, et etiam ad ulti­
mum ; nam licet prædicta motiva, et signa
sint metaphysice fallibilia ; queunt tamen
ita multiplicari, continuari, et frequentari,
ut inducant moralem certitudinem, sicut
etiam accidit in pluribus aliis rebus, de qui
bus hujusmodi certitudinem concipimus.
Quæ autem sint gratiæ evidentiora signa,
jam supra insinuavimus, et latius explicant
D. Thom. in 4, dist. 9, quæst. 1, art. 3,quæsHunc. 2, Vega lib. 9 in Trident, cap. 45 el V»
lib. 12, cap. 12, Suarez lib. 9 cap. 11 et alii.SnrC7

QUÆST. CXIJI.

QUÆSTIO CXIII.

297

QUÆSTIO CXJII.
De effectibus gratiæ, in decem articulos divisa.
Deinde considerandum est de effectibus tjratiæ. Et primo de justificatione impii, que est
effectus (jralite operantis. Secundo de merito, quod est effectus qralix coopéranti.<. Circa primum
queruntur decem.
articulus i.
Virum justifl. titio impii sil remissio peccatorum.

Ad primum sic proceditur. Videtur, quod justificatio im­
pii non sit remissio peccatorum. Peccatum enim non solum
justitia? opponitur, sed omnibus virtutibus, ut ex supra dic­
tis pateE Sed justificatio significat motum quondam ad jus­
titiam: noo ergo omnis peccati remissio est justificatio,cum
omnis motus sil de contrario in contrarium.
Prelerea : Unumquodque debet nominari ab eo. quod est
lotissimum in ipso, ut dicitur in 2 de anima. Sed remissio
pacatorum praecipue fit per fidem, secundum illud Act. 15:
Fide purificans corda eorum .- et per charitatem. secundum
illud Proverb. 10: Universa delicia operit cliaritas. Magis
ergo remissio peccatorum debuit denominari a fide, vela
cbarita te, quam a justitia.
Prælerea .· Remissio peccatorum idem esse videtur, quod
vocatio ; vocatur enim, qui distat.Distat autem aliquis a Deo
per peccatum. Sed vocatio justificationem præcedit, secun­
dum illud Rom. 8: Quos vocavit, hos et justificavit : ergo
justificatio non est remissio peccatorum.
Sed contra est, quod Roman. S, super illud: Quos vocavit,
bos et justificavit, ait Glos, remissione peccatorum : ergo
remissio peccatorum est justificatio.
Respondeo dicendum, quod justificatio passive accepta
importat motum ad justitiam, sicut et calefactio motum ad
calorem. Cum autem justitia de sui ratione importet quan­
to rectitudinem ordinis, dupliciter accipi potest.Uno modo
secundum quod importat ordinem rectum in ipso actu homi­
nis. Et secundum hoc justitia ponitur virtus quædam, sive
sit particularis justitia, quæ ordinat actum hominis secun­
dum rectitudinem in comparatione ad alium singularem ho­
minem; sive sit justitia legalis, quæ ordinat secundum rec­
titudinem actus hominis in comparatione ad bonum commune
multitudinis, ut patet in 5 Ethic. Alio modo dicitur justitia
prout importat rectitudinem quandam ordinis in ipsa inte­
riori dispositione hominis, prout scilicet supremum hominis
subditur Deo, et inferiores vires anima; subduntur suprema*,
scilicet rationi. Et hanc etiam dispositionem vocat Philoso­
phus in 5 Ethic, justitiam metaphorice dictam. Hæc autem
justitia in homine potest fieri dupliciter. Uno quidem modo
ter motum simplicis generationis, qui est ex privatione ad
formam. Et hoc modo justificatio posset competere etiam
ei. qui non esset in peccato, dum hujusmodi justitiam
etiam a Deo acciperet, sicut Adam dicitur accepisse origi­
nalem justitiam. Alio modo potest fieri hujusmodi justitia
in homine secundum rationem motus, qui est de contrario in
contrarium ,· et secundum hoc justificatio importat transmu­
tationem quandam de statu injuslitiæ ad statum justitke prae­
dicta.·. Et hoc modo loquimur hic de justificatione impii,sc­
andam illud Apostoli ad Rom. 4: Ei qui non operatur, cre­
denti aulem in eum qui justificat impium, etc. Et quia motus
denominatur magis a termino ad quem, quam a termino a
quo. ideo hujusmodi transmutatio, qua aliquis transmutatur
a stato injuslitiæ ad statum justitia? per remissionem pec-

Salmant. Curs. theolog. tom. X.

cati, sortitur nomen a termino ad quem, et vocatur justifica­
tio impii.
Ad primum ergo dicendum, quod omne peccatum secun­
dum quod importat quandam inordinationem mentis non
suhditæ Deo. injustitia potest dici prædicta? justitia? contra­
ria, secundum illud Joan. 3: Omnis qui facit peccatum, et
iniquitatem facit, et peccatum est iniquitas. Et secundum
hoc remotio cujuslibet peccati dicitur justificatio.
Ad secundum dicendum, quod fides, et charitas dicunt
ordinem specialem mentis humana? ad Dcmn. secundam in­
tellectum, vel affectum : sed justitia importat generaliter
lotam rectitudinem ordinis. Et ideo magis denominatur
hujusmodi transmutatio a justitia, quam a charitate, vel
fide.
Ad tertium dicendum, quod vocatio refertur ad auxilium
Dei interius moventis, et excitantis montem ad deserendum
peccatum. Quæ quidem molio Dei non est ipsa remissio pec­
cati, sed causa ejus.
%

Conclusio est affirmativa.
articulus

n.

•

Utrum ad remissionem culpae, quæ exi justificatio impii,
requiratur gratiæ infusio.

Ad secundum sic proceditur. Videtur, quod ad remissio­
nem culpæ, quæ est justificatio impii, nnn requiratur gratia·
infusio. Potest enim aliquis removeri ab imo contrario sine
hoc, quod perducatur ad alterum, si contraria sint mediata.
Sed status culpæ, et status gratiæ sont contraria mediata ; est
enim medius status innocentia?, in quo boum nec gratiam
habet, nec culpam : ergo potest alicui remitti culpa sine
hoc, quod perducatur ad gratiam.
Praeterea .· Remissio culpæ consistit in reputatione divina,
secundum illud Psalm. 31: Beatus vir cui non imputavit Do­
minus peccatum. Sed infusio gratiæ ponit etiam aliquid in
nobis, ul supra habitum est : ergo iufusio gratiæ non reqniritur ad remissionem culpæ.
Praeterea : Nullus subjicitur simul duobus contrariis: sed
quædam peccata sunt contraria, sicut prodigalitas, et illibe­
ralitas.· ergo qui subjicitur peccato prodigalitatis, non simul
subjicitur peccato illiberalitatis. Potest tamen contingere,
quod prius ei subjiciebatur : ergo peccando vitio prodigali­
tatis, liberatur a peccato illiberalitatis, et sic remittitur ali­
quod peccatum sine gratia.
Sed contra est, quod dicitur Roman. S: Justificati gratis
per gratiam ipsius.
Respondeo dicendum, quod homo peccando Deum offen­
dit, sicut ex supra dictis patét. Offensa autem non remittitur
alicui, nisi per hoc, quod animus offensi pacatur offendenti.
Et ideo secundum hoc peccatum nobis remit’1 dicitur, quod
Deus nobis pacatur. Quæ quidem pax consistit in dilectione,
qua Deus diligi^nos. Dilectio autem Dei. quantum est ex

20

->V8

DE CERTITUDINE G R ATI. E.

parte actus divini. est «terna. et immutabilis ; sed quantum
<-st ad effecturo, quem nobis impri nil, quandoque iuierrumjitur. prtxjt scilicet ab ipso quandoque deficimus,- el quan­
doque iterum recuperatur. Effectus autem divina? dilectiot.is in nobis, qui per peccatum tollitur, est gratia, qua
t.otco fit dignus vita «terna, a qua peccatum mortale exclu­
dit. Et ideo non posset intelligi remissio culpa.*, si non
adesset infusio gratia*.
Ad primum ergo dicendum, quod plus requiritur ad lioc,
quod offendenti remittatur offensa, quam ad hoc, quod simt liciter aliquis non offendens non habeatur odio. Potest
enim apud homines contingere, quod unus homo aliquem
c.iium nec diligat, nce odiat; sed si eum offendat, quod ei
dimitut offensam, boe. non potest contingere absque speciali
tenevolentia. Benevolentia autem Dei ad hominem reparari
dicitur per donum gratiæ .· et ideo licet homo antequam pec­
cet potuerit esse sine gratia, et sine culpa, tamen post pec­
catum non potest esse sine culpa, nisi gratiam habeat.
Ad secundum dicendum. quod sicut dilectio Dei r.on solum
'• .nsistit ia actu voluntatis divina*, sed etiam importat quen-

dam gratia* effectum (ul supra dictum est) ita etiam el hoc.
quod esi Deum non imputare peccatum homini, importat
quendam effectum in ipso,cui peccatum non imputatur,-quod
enim alicui non imputetur peccatum a Deo, ex divina dilec­
tione procedit.
Ad tertium dicendum, quod sicut Augustinus dicit in libro
de nuptius, et concupiscentia, si a peccato desinere, hoc es­
set uon habere peccatum, sufficeret ut hoc moneret Scrip­
tura ; Fili peccasti ; non adjicias iterum. Hoc autem non
sufficit, sed additur : Et de pristinis deprecare, ut tibi re­
mittantur ,· transit enim peccatum actu, et remanet reatu, ut
supra dictum est : et ideo cum aliquis a jeccaln unius vitii
transii iu peccatum contrarii vitii, desinit quidem habere
actum pra-teriti, sed non desinit habere reatum. Unde simul
habet reatum utriusque peccati, non enim peccata sunt sibi
contraria ex parte aversionis a Deo. ex qua parte peccatum
reatum habet.

Conci usio

est aftirmativa.

TRACTATUS XV.

T11A C T A T U

XV

DE JUSTIFICATIONE IMPII.
PKÆLOQUIUM.

l’oskIuani Angelicus Doctor de quidditalc, existentia, divisionibus, et causis
divinæ gratiæ disseruit, procedit ad decla­
randum duos præripuos ejus effectus ,
nempe justificationem, et meritum : quo­
rum primum communicat in genere causæ
formalis, posteriorem vero in genere cau­
sæ efficientis. Quemadmodum enim calor
per exhibitionem suæ entitatis constituit
subjectum formaliter calidum, et deinde
est principium activum calefaciendi alia :
itagralia per seipsam constituit subjectum
formaliter gratum, justum, pt sanctum ; et
insuper estprincipium effectivum operatio­
num, quibus vitam æternam meremur. Et
quia effectus formalis est unicuique inti­
mior, quam effectus in genere causæ effi!< v· cientis ; idcirco D. Thomas in præsenti
qaæstione 113, prius tractat de justifica­
tione, acturus in sequenti de merito : quam
methodum nos etiam observabimus.
Justificationis vero vocabulum, cum plurimas habeat acceptiones, quas late refes^-runl Stapletonius lib. 5, de Juslif. prologom.
s·;*' 2 et 3, Sotus lib. 2, de natura, et gratia,cap.
6, et alii ; dupliciter tamen, et principali­
ter, quantum ad præsens attinet, accipitur.
Nam in primis justificare idem valet, ac
aliquem innocentem, et justum declarare,
Pc.ab.seu pronuntiare : quo sensu Proverb. 17,
nrs 15Versdicitur : Qui justificat impium, ct
(pii condemnat justum, abominabilis esi uter­
que apud Deum. Deinde idem importat ac
justum, et sanctum aliquem facere : quo
ΑΠ: ...sensu Apostol. ad Horn. 4, vers. 5, inquit :
1 Credenti in eum , qui justificat impium ;
id est, qui ex impio facit justum,ut exponit
r, \-; August, in psalm. 30, cone. 1. Et hæc pos­
βω»

terior justificationis acceptio frequentior
est in Scriptura, et usitatior apud Catholi­
cos ; illa vero prior magis placet Lutheranis, et Calvinistis : ii enim in justificatione
impii veram justitiæ communicationem
non recognoscunt, sed solam non reputa­
tionem peccatorum : Catholici vero utram­
que admittunt, et confitentur. Unde justi­
ficari proprie, et catholice loquendo, est
veram justitiam recipere, qua homo non
solum reputetur, sed justus sit.
Porro justitia dupliciter usurpatur, ut Justitia
observavit Aristot. 5, Ethic, cap. 5, unodiritw·^
modo determinate pro virtute, quæ est ad
alterum, et ponit æqualitatem inter perso- rîti.
nas vel inter personam, et aliquid, quod
munus personæ gerit : quæ, ut Jurisperiti
definiunt, est constans, et perpetua voluntas
jus suum unicuique tribuendi. Altero modo
large pro collectione omnium virtutum ;
nam cum justitia importet adæquationem,
et hæc reperiatur in quolibet virtutis actu
respectu regulæ rationis, non immerito
quælibet virtus pars justitiæ vocatur, et
omnium virtutum collectio dicitur absolute
justitia. Communis autem virtutum supernaturalium radix est gratia sanctificans, ut
tract, prxccd. disp. 4, dub. G, declaravimus,
per quam homo interius ita disponitur, ut
vires inferiores subdantur rationi, et ista
Deo ; quamobrem gratiam sanctificantem
justitiam antomonastice appellamus, et
omnes in gratia existantes vocamus justos.
Quo sensu August, lib. de natur, et gratia, August.
cap. 38, ct cap. ult. dixit : Charilas in­
choata, inchoata justitia est ,charitasmagna,
inagna justitia est ; charilas perfecta, per­
fecta justitia est. Subdividit autem ipse
Augustinus hanc justitiam, in eam quæ est idem,
propria Beatorum, et nullum peccatum,

«Μ

300

3.

■

··

:

F

I’

.? t .

u'
’■it

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

etiam veniale, secum permittit; et in illam
quæ viatoribus communiter convenit, et
venialia peccata secum compatitur, quam­
vis omne mortale excludat. De quo viden­
Idem. dus est lib. de peccat. meritis, el remiss. cap.
ult. In præsenti enim solam justitiam in
secunda acceptione, et prout Viatoribus
convenit, consideramus : et ita justificari
idem erit, ac justitiam, sive gratiam jus­
tificantem recipere : sicut et justificare
idem erit, ac justum facere, seu consti­
tuere.
n.Tbo.
« Hæcautem justitia» inquit D. Thom.
art. 1, hujus quæst. « potest fieri dupliciter.
(Γ Uno quidem modo per modum simplicis
< generationis, qui est a privatione ad for­
<r mam. Et hoc modo justificatio posset
« competere etiam ei qui non esset in pec­
« cato, dum hujusmodi formam a Deo acci­
« peret, sicut Adam dicitur accepisse ori­
« ginalem justitiam. Alio modo potest fieri
< hujusmodi justitia in homine secundum
I ■ i * rationem motus, qui est a contrario in
« contrarium : et secundum hoc justificatio
« importat transmutationem quandam de
*
« statu injustitiae ad statum jastitiæ præ« dictæ. Et hoc modo loquimur hic de jus­
< tificatione impii, secundum illud Apost.
ad Rom. 4 : Credenti autem in eum, qui
Ad Rom.
4- « justificat impium. Et quia motus deno­
ff minatur magis a termino ad quem, quam
< a termino a quo; ideo hujusmodi trans­
mutatio, qua aliquis transmutatur a
(( statu injustitiae per remissionem peccati,
« sorlitur nomen a termino ad quem, et
« vocatur justificatio impii. » Ex quibus
objet- verbis salis elucet, quid sit objectum hujus
ju'in- tractatus, seu justificatio quam in præsenti
datas, consideramus :est enim motus, sive trans­
latio hominis ab statu culpx mortalis ad
statum justitix, seu gralix. Quæ definitio
Conril. aperte colligitur ex doctrina Concilii TriTrident i A
Q
■ dent. sess. 6, quæ est de justificatione, cap.
4, 7 et 14, et evidentius constabit ex dicen­
dis in toto tractatu.
Ordo
Cum igitur in quolibet motu reperiatur
naieri». terminus a quo, qui per motum excluditur,
et terminus ad quem, qui per motum acqui­
ritur·, el dispositiones quibus mobile apta­
tur, et denique essentia ipsius motus : hoc
eodem ordine tractatum hunc in quatuor
disputationes partiemur. In quarum prima
agemus de peccato, quod in justificatione
destruitut; insecunda de gratia, sive forma,
quæ in justificatione communicatur; in ter­
tia de actibus, quibus peccator ad justifica-

tionom disponitur; et denique in quarta
quidditatem, et conditionem, ac perfectio­
nem ipsius justificationis considerabimus.
Et cum in hac materia quædam sint apud
Theologos Catholicos satis communia, et
quæ ab hæreticis tantum negantur; quæ­
dam vero sint inter ipsos Theologos valde
dubia, ac disceptationi obnoxia : sic com­
muniter procedemus, ut quæ in Theologia
Catholica sancta sunt, leviori manu tange­
mus, ea relinquentes illis Authoribus, qui
controversias in hæreticos scripserunt, uti
sunt Bellarminus, Stapletonius, Vega, De-Miu
canus Lovaniensis, et alii : in his vero, quæ Sy^;
inter Theologos controvert! solent, operosius insudabimus, præeunte ubique Angelici
Doctoris luce, cujus mentem assequi, et
sensa tueri maximopere desideramus.

DISPUTATIO I.

De termino a quo justificationis,
seu de expulsione peccati.
1. Peccatum quod homo, cum justifica- IVfW.
tur, exuit, non est peccatum actuale; repu-toe­
gnat enim, saltem naturaliter, et per se esiter·
loquendo, hominem in eodem instanti pec-^J^
care, et mundari ab eodem peccato : sed est ufiaikquoddam malum, quod ex peccato actuali Cls
relinquitur, et habituale peccatum, seu
macula dici solet, juxta illud quod scribitur
lib. Josue, cap. 22 : « An parum est vobis,
a quia peccastis in Beelphegor, et usque in
« praesentem diem macula hujus sceleris
« in vobis permanet? » Et Hierem. 2. « Sji®T
« laveris te nitro, et multiplicaveris tibi
« herbam Borith, maculata es in iniquitate
« tua coram me. Quomodo dicis non sum
« polluta? » Quibus verbis significatur,
quod transacto actu peccati, relinquitur in
anima peccatum habituale, sive macula red­
dens animam coinquinatam, et Deoiabominabilem. Et quamvis ex dictis in tract. 13,
disp. 16, dub. 3 et 4, et in comm, ad art. 2,
quxst. 82, satis superque constet, in quo
essentia praedicti peccati consistat ; quia
tamen perfecta intelligenlia omnium fere,
quæ in hoc Tractatu occurrunt, haberi ne­
quit, nisi praedicti peccati quidditatem pers­
pectam, et fixam habeamus ; idcirco opor­
tet ante alia illam breviter statuere, et
declarare. Ad quod opus non est nova po­
nere fundamenta, sed satis erit quæ sparsim
locis citatis diximus, in unum hic colligere,
et

DISP. I, DUB. I.
et ubi res postulaverit, amplius exponere,
ut exHiceps ad cætera inoffenso pede cur­
ramus.
DUBIUM 1.

In quo consistat essentia peccati mortalis
habitualis, quod est terminus a quojusDficat ion is.
Μώ

2. Plura sunt mala, quæ post peccatum
actuale succedunt. Primo denominatio a
peccato praecedenti relicta, ratione cujus
dicitur homo peccasse, et esse in peccato :
licet enim actus peccati physice præterierit, moraliter tamen perseverat quamdiu
non retractatur : succedit præterea privatio
gratiæ, quam homo peccando a se exclusit;
et simul carentia conformitatis ad legem,
quam per peccatum violavit : deinde of­
fensa, sive injuria moraliter in Deo resul­
tans, secundum quam dicitur offensus ab
homine : insuper reatus, sive condignitas
peccatoris ad pœnam, cui obnoxius ob pec­
catum constituitur : et tandem aversio a
Deo, et conversio habitualis ad bonum
proprium, excepto ordine ad Deum tan­
quam ad ultimum finem. Post hæc divina
lex ordinat hominem ad pœnam ex justitia
punitiva : ac denique statuto tempore ad­
venit pcena per talem legem taxata.Viden­
dum ergo est, in quonam ex his malis pro­
pria ratio peccati mortalis habitualis essen­
tialiter consistat? Et primo certum est,
peccatam habituale non consistere in ordi­
natione, qua Deus taxat homini pœnam,
neque in ipsa pcena; hæc quippe nullam
malitiam exprimunt, sed potius ipsi adver­
santur : nec sunt a peccatore, sed a Deo, a
quo tamen nullum valet esse peccatum.
Similiter, ut fere certum supponimus, si­
tam non esse in offensa Dei, saltem passive
accepta; quia hæc recipitur moraliter in
Deo, ut 3 part, tract. 1, disp. 1, declarabi­
mus; peccatum autem habituale manet in­
trinsece in peccatore. Diximus, passive ac­
cepta: quia ratio offensæ habitualis Dei
active, et radicaliter considerata coincidit
reipsa cum habituali peccato, cujus essen­
tiam investigamus.

§ IPrxferlur, et defenditur D. Thomx
sententia.
r.wlD. 3. Dicendum est, essentiam peccati habi’in tualis mortalis hominis elevati ad ordinem

301

supernaturalem consistere in privatione
voluntaria gratiae sanctificantis, quam homo
per peccatum mortale actuale a se exclusit,
cum respectu ad prædictum peccatum ac­
tuale. Diximus in conclusione, peccati mor­
talis; quia modo loquimur de peccato habi­
tuali, quod est indispensabiliter terminus
a quo justificationis impii, quod tantum
est mortale; veniale quippe non necessario
in justificatione destruitur. Diximus etiam
hominis elevati, etc. quia modo praescindi­
mus a statu hominis conditi in puris, et
solum consideramus praesentem providen­
tiam. In quo autem consisteret peccatum
mortale hominis conditi in puris, modo
non oportet ex professo examinare; quam­
vis nec id in totum omnino relinquetur,
sed ex dicendis in hoc Tractatu, et præcipue
disp. sequenti, dub. 7, haud obscure appa­
rebit. Assertio ergo sic intellecta est ex­
pressa D. Thom. pluribus in locis statim
referendis. Quod ut evidentius constet, ani­
madvertendum est, hoc complexum, pecca­
tum habituale, sub iis terminis apud D.
Thom. non reperiri ; sed alium terminum
simplicem æquivalentem, nempe maculam :
quod etiam apud alios Scholasticos antiquos
invaluit, et non immerito. Nam esse ma­
culatum coram Deo, nihil aliud est, quam
esse peccato coinquinatum ; id autem est
effectus proprius peccati habitualis, unde
debet ab eadem forma, aut quasi forma
provenire : atque ideo macula, et peccatum
habituale, a quibus ille effectus communi­
catur, sunt idem secundum rem, quamvis
pressius significentur nomine macula;, quam
voce complexa peccati habitualis. Juniores
vero Theologi utroque termino ad eamdem
rem significandam indifferenter utuntur.
Hoc supposito, aperte evincitur D. Thom. DTil0
docuisse, peccatum habituale esse privatio­
nem gratiæ cum habitudine ad peccatum
actuale, per quod inducitur : nam quxst. 3,
dépotent, art. 6 ad 23, inquit : «Macula in
« anima non ponit naturam aliquam, sed
« solam gratiæ privationem ; tamen cum
« respectu ad actum praecedentem, qui
« hujus privationis causa fuit, vel esse
« potuit. » Et in hac 1, 2, quxst. 86, art. 1 Hw.
ad 3, ait : « Macula non est aliquid positive
« in anima, nec significat privationem so« lam, sed significat privationem quandam
« nitoris animæ in ordine ad suam caa« sam, quæ est peccatum, n Et in 4, dist. ω>ΐηι<
14, quxst. 2, art. 1, quxst. 3 ad 2, inquit :
« Per adventuηχ gratiæ ad essentiam ani-

302

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

« mæ tollitur macula, quænihil aliud erat,
idea.
quam gratiæ privatio. » Et dis/. IS,
quæst. I, art. 2, quæst iunc. 1, ait: « Macut la, quantum in se est. non ponit de es« sentia sua, nisi privationem gratiæ;
X sed ponit ut causam obstaculum peccati,
« quod obstat ad gratiæ receptionem. >'
Idemque repetit in aliis pluribus locis, quæ
citavimus tract. 13, in comment, ad art. 2,
quæst. 86. Unde sic docent communiter
Caprcol. Thomistæ, Capreol. in 4, disp. 14, çu.rst.l,
Srtns. conci. 4. Sotus ibidem dist. 15, quæst. 1,
art. 2. Cajet. Conradus, et Medina 1,2,
quæst. 86, ubi etiam Alvarez, disp. 180,
idem Cajelanus quæst. 113, art. 2, § Jd
Gonct evidentiam. Gonet tract, de peccatis, disp. 8,
l’ art. 3. Labat disp. 6, dub. 8, et alii plures.
Fawta- 4. Probatur primo authoritate simul, et
D‘c“,u"’· ratione; quia peccatum mortale habituale,
quatenus tale, est essentialiter mors ani­
mae : sed mors est privatio vitæ, ei vita
habitualis animæ habetur per gratiam
sanctificantem : ergo peccatum mortale
habituale consistit essentialiter in priva­
tione gratiæ sanctificantis. Minor, et con­
sequentia constant. Major autem habetur
Concit, ex Conciliis Arausic. II, cap. 2, et Trident.
Concit.
can- -, ubi peccatum originale diciTridcni. tur mors animæ: et eadem est ratio quan­
tum ad hoc de peccato mortali personali,
nt omnes Theologi admittunt : quo sensu
j«ob. 2. Jacobus in sua canonica, cap. 2, dixit:
Peccatum, cum consummatum fuerit, gene­
rat mortem; hoc est, peccatum actuale, cum
gravitatem simpliciter attingit, inducit
mortem animæ, videlicet maculam, sive
habituale peccatum.
contir- Confirmatur, quia denominationes opΠΒ,’°· posilæ debent a furmis, seu quasi formis
oppositis provenire : atqui esse habitualiter sanctum, et justum, et esse habitualiter
injustum, maculatum, et peccatorem, sunt
denominationes oppositæ,-ut ex se liquet:
ergo ab oppositis formis, aut quasi formis
petendæsunt : sed homo denominatur jus­
tus, et sanctus habitualiter, et immediate
per gratiam sanctificantem, ut ostendimus
tract, priced, disp. 4, dub. 2, cum secp
ergo denominatur habitualiter, et imme­
diate peccator, et injustus per id, quod im­
mediate opponitur gratiæ ·. hoc autem nihil
iliud est, quam ejusdem gratiæ privatio;
nulla quippe forma positiva esl excogitabi­
tis, quæ gratiæ habituali immediate repu­
gnet : ergo peccatum habituale, a quo homo
denominatur habitualiter peccator, essen­

tialiter, et fornialiler sumptum, in priva­
tione gratiæ sanctificantis consistit.
o.Probalur secundo eadem assertio ; quia Ali,,
peccatum originale consistit essentialiter in ‘-J ·
privatione gratiæ, sive justiliæ originalis : 'ta
ergo peccatum mortale habituale personale
consistit essentialiter in privatione gratiæ
sanctificantis : ergo omne peccatum mor­
tale habituale in prædicta privatione con­
sistit. Hæc secunda consequentia facile
constat; quia omne peccatum mortale ha­
bituale adaequate dividitur in personale, et
originale. Prima vero consequentia sua- ·
detur; quia si privatio gratiæ, vel justitiæ
originalis habeat quidquid requiritur, ut in
ea constituamus essentiam peccati origina­
lis; pariter privationi gratiæ sanctifican­
tis nihil deficiet, ut in ea collocemus peccati
habitualis personalis essentiam. Anteeo-luwi
dens autem ostenditur : tum ex D. Anselm.
lib. de conceptu Virg. cap. 26, ubi inquit :
Peccatum originale aliud intelligere nc< queo in ipsis infantibus per inobedien« tiam Adæ, nisi nuditatem justiliæ. a
Tum ex D. Thom. 1, 2, quæst. 82, art. 3, D.ik
ubi ait : « Peccatum originale materialiter
« quidem est concupiscentia, formaliter
« vero est defectus originalis justitiae. » Et
quxst. 3 de Malo, art. Ί, inquit : « Inpec-tk®
« cato originali est aliquid formale, scilicet
« carentia originalis justiliæ. » Idemque
repetit aliis locis quæ dedimus tract. 13,
disp. 16. dub. 5, § 1. Cui subscribunt D.
Bonavent. Lyranus, Durandus, Suarez,D**
Vasquez, et alii, quoseoJem loco. num.121 binsl
citavimus. Tum etiam ratione, quia peccatum originale est quid intrinsecum pueris
ex Adamo descendentibus, et ab ejus pec­
cato derivatum, ut constat ex Concilio Tri-t’^
dent. sess. 5, can 3, et sess. G, cap. 3, atque Tn
ideo differt ab Adami peccato, quod ipsi soli
intrinsecum fuit : sed hoc pueris intrinse­
cum, et ab Adamo derivatum, nequit esse
aliquid positivum, ut jam docent commu­
niter Theologi, quos citavimus loco supra
relato dub. 2. et 3, et vel ex eo satis liquet,
quod nihil positivum fingi potest, quod
Adamus per unicum actum ad posteros
traduxerit, eorumque substantiae, vel po­
tentiis impresserit, ut discurrenti facile
constabit : ergo peccatum originale consistit
in aliqua privatione : atqui nulla alia pri­
vatio aptior assignari potest, in qua essen­
tiam peccati originalis constituamus, quam
carentia originalis justitiæ ; siquidem hase
immediatius ipsi justitiæ opponitur, et ad
cæteras

DISP. I, DUB. I.
cæteras privationes præsupponitur, et per
Sacramentum Baptismi primario aufertur :
ergo peccatum originale consistit formaliter, et essentialiter in privatione originalis
justitiæ.
leniam 0. Tertium, et urgentius nostræ conclusionis fundamentum desumitur ab insufficientia, et falsitate modorum dicendi, qui­
bus alii Authores essentiam peccati mortalis
habitualis declarant : quod satis constabit
^^.eos breviter referendo, et refutando. Nam
aileoc· in primis essentia prædicti peccati persona^refâ lis nequit consistere in actu peccati physice
‘«^pralerito, et moraliter ob non retractatioworc- nem permanenti, ut recentiores ex Socielntul° tatecommuniler docent. Quoniam peccatum
originale non consistit in peccato Adami,
ut a parvulis non retractato ; sed importat
aliquid intrinsecum non solum moraliter,
sed etiam physice parvulos afficiens : ergo
idem dicendum est de peccato mortali habi­
tuali personali; atque ideo nullum pecca­
tum habituale consistit in peccato actuali
physice praeterito, et moraliter permanenti.
Antecedens conceditur ab Adversariis, et
est valde commune inter Theologos, desu^ii-miturque ex Concilio Trident, locis supra
citatis, ubi declarat, pecéatum originale
transfundi ab Adamo in posteros, et esse
omnibus proprium, atque ab unoquoque
contrahi : quod verificari nequit de ipso
peccato actuali Adami ; hoc quippe non
transfunditur, nec singulos parvulos afficit,
sed ad summum cos extrinsece denominat,
et ad voluntarietatem peccati originalis
concurrit : ergo peccatum originale non
consistit in illo actu Adami physice praete­
rito, et moraliter permanenti ; sed impor­
tat aliquid ab eo diversum, et singulis par­
vulis intrinsecum. Consequentia vero pro­
batur, quia peccatum actuale personale non
minorem vim habet ad causandum aliquid
habituale, et intrinsecum, quod hominem
habitualiter, et intrinsece denominet pec­
catorem, quam peccatum actuale Adami ad
transfundendum in parvulos illud habi­
tuale, et intrinsecum a se distinctum : ergo
si peccatum originale consistit in aliquo
habituali a peccato actuali Adami distincto :
idem de peccato habituali personali dicen­
dum erit.
Confirmatur, quia denominatio justi, et
sancti non desumitur ab aliquo virtutis
actu, quantumvis optimo, ut moraliter ob
non retractationem perseveranti ; sed de­
sumitur ab aliqua forma habituali, et ab

303

omni actu distincta, nempe a gratia sancti­
ficante : ergo pariter denominatio injusti,
et peccatoris non desumitur ab actu pravo
physice praeterito,et moraliter permanenti,
sed ab aliquo habituali a praedicto actu dis­
tincto. Antecedens est certum, et conse­
quentia probatur a paritate rationis, quia
cum denominationes peccatoris, et justi
sint oppositae, debent a formis oppositis, et
proportionaliter se habentibus derivari.
7. Deinde peccatum habituale nequit con-Vf. Ί. (î
sistere in carentia conformitatis ad legem, carè^a
quam quis peccando violavit ; quia prae- fSS
dicta carentia coincidit reipsa cum acta3,1
peccaminoso, quo homo legem transgressus ΰ·
est : sicut conformitas actualis, quam ex­
clusit, coincidebatcum actu virtuoso, quem
elicere tenebatur : unde quemadmodum
peccatum habituale non consistit formaliter in praedicto actu peccaminoso, ut mora­
liter permanenti, ut constat ex nuper dic­
tis : ita nec consistere valet in carentia con­
formitatis ad legem, quam quis peccando
violavit. Si autem dicatur, peccatum habi­
tuale consistere non in carentia conformi­
tatis actualis, sive quæ deberet inesse actui,
sed in carentia conformitatis habitualis,
sive quæ deberet toti homini inesse, vel
nihil dicitur, vel reipsa defenditur nostra
sententia : quia habitualis, et permanens
conformitas totius hominis ad legem divi­
nam habetur per gratiam sanctificantem :
hæc quippe sola est, quæ animam imme­
diate afficit, et totum hominem rectificat, et
Deo subjicit : ergo carentia conformitatis
habitualis ad legem est reipsa carentia gra­
tiæ sanctificantis : ergo vel hic discurrendi
modus nihil dicit, vel coincidit reipsa cum
nostra sententia, quæ asserit peccatum ha­
bituale in privatione gratiæ sanctificantis
consistere. Videantur quæ diximus tract.
13, disp. 15, dub. 1, a num. 12.
8. Praeterea nequit peccatum habituale
consistere in reatu proximo ad pœnam,
}
quia vel hujusmodi reatus est denominatio ad paextrinseca desumpta a lege divina taxante 'i'"·
pœnam peccato, ut vult Scotus ; vel est ali­
qua ratio intrinseca peccatori, fundans, et
exigens punitionem, et pœnæ taxationem,
atque inflictionem, ut docent communiter
alii Theologi : et in neutra ex iis rationibus
potest peccatum habituale consistere. Non
in prima, quia peccatum habituale est de
genere mali culpae, quocirca nec per mo­
dum effectus, nec per modum denomina­
tionis extrinsecæ potest a Deo provenire;

304

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

ordinatio autem passiva peccatoris ad pcenam est de genere boni, et a Deo provenit ;
æquum enim, ac justum est, peccatorem ad
pœnam destinari, et culpam luere. Neque
etiam in secunda : quia reatus proximus,
sive condignitas subeundi pœnam conse­
quitur essentiam peccati habitualis : prius
enim cum fundamento in re concipimus
aliquem esse peccatis maculatum, quam in·
telligamus esse pœna aeterna dignum, ipsique obligatum : quippe cum non dicatur
aliquis peccator, quia pœnam meretur ; sed
potius ideo mereatur poenam, quia pecca­
tor fit. Unde sicut quidditas, et primaria
ratio gratiæ sanctificantis non consistit in
constituendo hominem dignum vita aeterna,
sed in faciendo ipsum consortem, et parti­
cipem divinæ naturæ, ad quod virtualiter
consequitur illa condignitas : ita peccatum
habituale nequit primario, et essentialiter
consistere in illa condignitate proxima, sed
consistere debet in aliquo alio priori con­
ceptu, qui illam condignitatem, sive rea­
tum proximum fundet. Diximus, reatum
proximum ; quia reatus radicalis est reipsa
fundamentum reatus proximi, et coincidit
realiter cum peccato habituali, cujus essen­
tiam inquirimus. Quæ tamen minus con­
venienter, et sufficienter explicaretur per
rationem reatus radicalis : sicut inepte
diceremus, essentiam hominis esse visibi­
litatem radicalem, seu radicem videndi :
id quippe investigamus, quid nempe sit
illa radix, ad quam proprietates, aut con­
ceptus secundarii consequuntur. Sed circa
hæc videantur quæ diximus tract. 13, disp.
17, dub, 1, ubi de reatu ex professo disse­
ruimus.
Ne-juein 9. Denique non potest habituale peccasbEeta-tam cons*stere in conversione habituali ad
bituaii bonum commutabile, quatenus hæc habiηυσΓ tualis conversio significat aliquem habitum
ub kU P^itivum ex peccato actuali relictum, et
essenliæ, vel voluntati animae superaddi­
tum ; quoniam nullus habitus aptus est, ut
ineo quidditas maculæ, seu peccati habi­
tualis constituatur. Tum quia, ut arguit
DW·»·.D. Thom, in 4, dist. 18, quæst. 1, art. 2 :
• Ex peccato non remanet positive aliquid
in anima, nisi dispositio, vel habitus, quæ
« consequuntur peccatum ex parte actus, ex
·< quo aliquid ponit : sed macula non est
« dispositio ex actu causata, nec habitus :
' quod patet ex hoc, quod dispositio, et ha­
bitus possunt sine gratia destrui per conί trariam consuetudinem, macula autem

«sino gratia non aufertur : ergo macula
« non ponit aliquid positive in anima. »
Tum etiam, quia habitus, in quo essentia
peccati habitualis constitueretur, converte*
re t peccat o r i s vo 1 u n t a t em ad u 11 i m u m fi nem,
eamque proinde secundum omnes inclina­
tiones adæquate sibi subjiceret ; siquidem
ratio ultimi finis absque hujusmodi suhordinatione salvari nequit : atqui nullus ha­
bitus a voluntate productus valet eam sibi
adæquate subjicere, cum comparetur ad
illam tanquam effectus ejus universalitatem
non adaequans ; sicut ob oppositam ratio­
nem habitus charitatis voluntatem creatam
perfecte subjicit, quia non est effectus vo­
luntatis creatæ, sed formalis participatio
voluntatis divinæ : ergo nullus habitus a
peccatore productus potest esse aptus, ut in
eo essentia peccati habitualis constituatur:
quod motivum latius expendimus tract, de
ult.fine, disp. 4, dub. 2. Tum denique, quia
si ob aliquam rationem deberet admitti
habitus superadditus peccatori, per quod
converteretur ad bonum commutabile, ex­
cluso ordine ad Deum tanquam ad ultimum
finem, maxime quia post actum peccati ma­
net peccator habitualiter conversus ad bo­
num proprium, et aversus a Deo : atqui
pro isto effectu non requiritur habitus su­
peradditus, sed sufiicit essentialis inclinatio
voluntatis creatæ, adjuncta privatione gra­
tiæ sanctificantis per actum peccati inducta :
ergo prædictus habitus non est necessarius,
neque in eo essentia peccati habitualis va­
let consistere. Minor constat ex dictis disp.
cit. dub. 2 et 3, ubi ostendimus ultimum
finem peccatoris, nempe bonum proprium,
non esse aliquid ex se inordinatum, sed
fieri irreferibile ad Deum ultimum finem
per gratiæ privationem, ratione cujus cogi­
tur voluntas sistere in prædicto bono, et ad
divinum non progredi : unde tota perver­
sitas ibi reperta non consistit in positivo
prædictæ conversionis, sed in privatione
gratiæ, in qua maculam, habitualem aver­
sionem, et habituale peccatum constitui­
mus.
Ex quibus
omnibus
confirmatur nostra t S-f Tifr
*
.
conclusio; quoniam peccatum habituale de- usebet consistere in aliquo malo habitualiter,
et intrinsece existente in peccatore, quod
aliorum malorum, sive damnorum ipsi
peccatori convenientium fundamentum, et
radix sit : atqui hujusmodi rationes soli
privationi voluntaria? gratiæ sanctificantis
conveniunt : ergo habituale peccatum in
prædicta

DISP. I, DL’B. I.
prædicta privatione consistit. Suadetur mi­
nor ex dictis ; nam peccatum actuale prae­
teritum non afficit intrinsece peccatorem,
ut patet in parvulis, qui non denominantur
peccatores ab actu Adami, sed ab aliquo
alio in eis relicto. Qua etiam ratione con­
vincitur, praedictam conditionem non posse
convenire carentiæ conformitalis actualis
ad legem ; nam haec carentia coincidit reipsacum actu peccati, ut num. 7 vidimus.
Deinde reatus proxime acceptus non est
primaria, et habitualis radix malorum
peccatoris, sed aliam radicem consequitur.
Praeterea conversio habitualis ad bonum
commutabile, quatenus inordinata est, im­
portat pro formali privationem gratiæ, si­
cut etiam carentia conformitatis habitualis
ad legem Dei, et reatus fundamentalis.
Ergo conditiones propriæ peccati habitua­
lis, tam originalis, quam personalis, soli
privationi voluntariæ gratiæ sanctificantis
conveniunt. Hæc quippe habitualiter, et
intrinsece afficit peccatorem, et est prima
radix malorum peccatori convenientium ;
sicut gratia sanctificans, cui immediate op­
ponitur, est prima radix bonorum, et per­
fectionum, quæ justo conveniunt.

§ H.
Referuntur sententix contraria;, et earum
motivis occurritur.

Pn

10. Prima sententia nobis contraria asserit, peccatum habituale originale esse
£^ri' qualitatem quandam morbidam ab Adamo
• causatam, et ad nos per libidinosam generationem traductam. Ita docuit Gregor, in
2, dist. 30, quxst. 2, ari. 2, quem sequuti
sunt aliqui ex antiquioribus Scholasticis.
«· A qua opinione non multum distat senten1 lia quorundam Thomistarum asserentium
peccatum, tam personale, quam originale
consistere in habitu inclinante hominem
ad bonum commutabile, tanquam ad ulti­
mum finem, relicto ex actuali peccato præ(erito. Hanc tenet Gregorius Martinez 1, 2,
quxst. 82, art. 1, dub. I, conci. 4, et pro
Ewen.eadem refertur Herrera in lib. de conceptu
Virginis, cap. 15. Præcipuum utriusque
[“,1’;, opinionis fundamentum desumitur ex aliBtrias- quibns testimoniis SS, Patrum, qui pecca***’ tum originale appellant languorem, et vid.Ar. Hum animi, ut D, August, lib. 6, contra
DT|W' Julianum, cap. 18 el D. Thom, supra quxst.
82, art. I, et ari. 2, in resp. ad 1, ubi resol­

305

vit peccatum originale non esse puram
privationem, sed habitum corruptum.
Confirmatur ex eodem S. Doctore in præ- Confirsenti art. 1, ubi resolvit justificationem natl0,
impii non esse simplicem mutationem,
quasi a privatione ad formam, sed esse
motum a contrario in contrarium, atque
ideo a positivo in positivum : cum autem
hæc contraria sint, peccatum habituale, et
gratia ; sequitur, quod sicut gratia est qui­
dam habitus positivus, ita etiam peccatum
habituale.
Sed has opiniones late impugnavimus,
earum fundamenta diruimus tract. 13,
disp. 1G, dub. 2 et 3, quo remittimus Lecto­
rem. Modo ad præcipuum utriusque funda­
mentum breviter respondetur, SS. Patres
nomine languoris, et vitii significasse con­
cupiscentiam, non secundum se, sed ut
destitutam gratia, et gubernaculo rationis :
quo pacto velut privata freno tendit inordi­
nate in sua objecta. Ipsa quippe privatio
justitiæ merito appellatur vitium, et lan­
guor ; quia est animæ disconveniens, eamque permanenter afficit ad modum languidæ
qualitatis. Ex quo etiam manent exclusi
Sectarii, qui peccatum originale in ipsa
concupiscentia constituunt, eo fundamento
ducti, quod Paulus ad Iloman. 7, concupis-D. raul.
centiam peccatum appellet : Jam, inquit, KOm· 7non ego operor illud, sed quod habitat in me
peccatum. Hoc, inquam, exclusum manet
tum ex dictis, tum ex interpretatione Con­
cilii Trident, sess. 5, can. 5, ubi dicitur
Hanc concupiscentiam, quam aliquando
Apostolus peccatum appellat, sancta Synodus
declarat, Ecclesiam Catholicam nunquam in­
tellexisse peccatum appellari, quod vere, et
proprie in renatis peccatum sit; sed quia ex
peccato est, et ad peccatum inclinat. Funddturque hæc expositio in eodem Apost. cap. Aposu
8 seq. ubi inquit : Nihil damnationis est in αρ·8·
his, qui sunt renati in Christo Jesu; in
quibus tamen adhuc permanet concupiscen­
tia : hæc igitur non est formaliter peccatum
originale. Videantur dicta loco citato,dubA.
Ad difficultatem, quam tangit confirma-Solvitur
lio, plenius constabit ex dicendis disp. 4,
dub. 1. Modo respondemus, in termino a
quo justificationis non solum importari
peccatum habituale, quod immediate per
gratiam expellitur ; sed implicari etiam
peccatum actuale præteritum, a quo habi­
tuale causatur. Sicut enim umbra non est
mera carentia lucis, sed privatio lucis cau­
sata ex interpositione corporis opaci : ita

208

S9

K

I

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

peccatum habituale non est mera negatio
gratiæ. sed privatio ejusdem, ut inducta ex
actu peccati, et ab eo in ratione voluntarii
dependens. Quamobrem licet peccatum ha­
bituale præcisive, formaliter, et in recto
sumptum non sit aliquid positivum, ut
constat ex dictis : nihilominus terminus a
quo justificationis aliquid positivum impli­
cat, nempe actum præteritum non retrac­
tatum, et moraliter permanentem : atque
ideo justificatio impii se habet, ut inquit D.
D.Tfcx Thom. secundum rationem motus,, licet mo­
tus rigorosus non sit. Sicut ob eandem pro1<!?a portionabiliter rationem expulsio umbræ
per adventum lucis motus quidam est a
contrario in contrarium. Desumiturque hæc
responsio ex eodem S. Doct. quxst. 28, de
Terit, art, 6, ubi ait : « Absentia gratiæ
<i secundum se considerata habet tantum
« rationem pœnæ, non autem rationem
« culpæ, nisi secundum quod relinquitur
« ex actu voluntario praecedente : sicut te« nebra non habet rationem umbræ, nisi
r secundum quod relinquitur ex interposic tione corporis opaci. Sicut ergo ablatio
« umbræ importat non solum remotionem
t tenebræ, sed remotionem corporis im< pedientis lucem : ita remissio culpæ
■r non solum importat ablationem ab( sentiæ gratiæ, sed ablationem impedi·< meati gratiæ, quod erat ex actu peccati
« præcedente : non ut actus ille non fuerit,
; quod est impossibile ; sed ut propter illum
influxus gratiæ non impediatur. » Cætera
hujus opinionis motiva videantur loco cit.
GûûCl. dub. 3, a num. 76, et apud Gonet. tract, de
peccatis, disp. 7, art. 5, § 6.
Tertia
11. Tertia sententiadocet.peccatumorigiopinio.
naleesse peccatum actuale Adami,prout extrinsece parvulos peccatores denominat :
unde consequenter asserit, peccatum origi­
nale non multiplicari,sed unum, et idem in
pigbiui. omnibus parvulis esse. Ita Pighius, et Cas^imer. tharinus, quos sequitur Salmeron, super
Funda- epist. ad Item. cap. 5, disp. 45, cum duabus
mentam. r
1.
1
e
sequent. Nihil autem occurrit in favorem
hujus sententiæ (quam communiter Theo­
logi ut periculosam, et erroneam rejiciunt)
Bom.5. nisi testimonium Pauli ad Iloin. 5, ubi ait:
Per inobedientiam unius peccatores constituti
sunt mulli. Constitui enim per aliquid, si­
gnificat causam formalem : ergo Adami
peccatum denominat parvulos peccatores,
atque ideo in prædicto peccato consistet
formaliler peccatum originale.
Hoc tamen facile dispellitur ; nam Apos-

, tolus non usurpat ly per, in sensu formali,dw;·»
sed in sensu causali: significat enim, pec­
catum Adami fuisse causam effective tradu­
centem peccatum originale, sive gratia.·
privationem ad parvulos. Quod manifeste
liquet ex iis quae immediate Paulus subjun­
git ; Sicut per inobedientiam unius peccatores e·,
constituti sunt inulti, ita et per unius obedientiam justi constituuntur inulti. Constat enim
justos esse, et dici formaliter tales a justitia,
sive a gratia sibi inhaerente, non vero ab
obedientia Christi Domini ; hæc quippe non
sanctificat nos formaliter, sed effective,
quatenus fail causa meritoria nostræ salu­
tis, ut docet Trident, ms. 6, can. 10, hisTriJw
verbis : Si quis dixerit, homines sive Christi
justitia, per quam nobis meruit, justificari,
aut per eam ipsam formaliter justos esse,
anathema sit. Idem ergo proportionabiliter
de inobedientia Adami, et de peccato origi­
nali dicendum est, cum verba Apostoli in
utraque propositione paria sint, et simili­
tudinem inter obedientiam Christi, et inobedientiam Adami doceant.
12.Quarta sententia concedit peccatum ori- Qcr.
ginale consistere in privatione justitiae ori-i
ginalis; asserit tamen peccatum habituale
personale non consistere in privatione
gratiæ, sed in actu præterito peccaminoso,
quod licet physice transierit, moraliter
tamen perseverat quandiu non retractatur,
vel condonatur. Ita sentiunt Vasq. 1, 2, v«.
disp. 139, cap. 5, Salas quxst. 86, disp. 14,
sect. 4, Lugo de pamilent. disp. 7, sect. 5,
et alii Juniores. Probatur primo, quia pec- m-,
catum habituale, v. g. furti, est ejusdem
rationis in statu naturæ elevatæ, et in statu,
naturæ conditæ in puris: sed in eo statu
non consisteret in privatione gratiæ, quippe
quæ tunc nec esset, nec deberetur; consis­
teret autem in peccato præterito non re­
tractato moraliter permanenti ; cum nulla
alia forma, aut quasi forma permanens pro
eo statu excogitari possit: ergo idem in
præsenti statu dicendum est. Secundo, quia
de essentia peccati venialis habitualis est
tantum peccasse, et non retractasse pecca­
tum : ergo idem dici debet de peccato mor­
tali habituali. Tertio, quia intentio v. g.
consecrandi physice præterita, et moraliter
ob non retractationem perseverans sufficit,
ut homo dicalur esse habitualiter intendens,
sive permanens in intentione : ergo pariter
peccatum actuale physice præteritum, et
moraliter perseverans, sufficiet, ut homo
dicatur habitualiter peccator, sive perma­
nens

I

I

DISP. I, DUB. I.

nens in peccato, quin alia lornia, nut quasi
forma sit necessaria. Quarto, quia in humaI
nis, ut quis dicatur esse habitualiter offen!
sus, sufficit ipsum aliquando offendisse, et
I
offensam per satisfactionem, vel alio modo
non compensasse : idem igitur de peccato
habituali contra Deum dicendum est.
Hæc tamen opinio, ut supra diximus,
valde inconsequenter procedit. Si enim
peccatum Adami habuit vim,et efficaciam ad
transfundendum in parvulos aliquid intrin­
secum, et physice permanens, et a peccato
acluali distinctum, nempe privationem
gratiæ; cur peccatum actuale personale id
ipsum in proprio supposito non efficiet ? Et
si privatio gratia» ex peccato acluali Adami
relicta habet conditiones sufficientes, ut di­
catur peccatum habituale originale parvu­
lorum; quare privatio gratiæ ex peccato
actuali personali relicta easdem conditiones
non habebit, ut dicatur peccatum habi­
tuale personale adultorum ? Adversarii au­
tem ad illud prius asserendum compelluntatiL tur authoritate Concilii Tridentini supra
relata, cui aliter satisfacere nequeunt, nisi
concedant in parvulis aliquid intrinsecum,
et permanens a peccato Adami distinctum :
qaæ author i tas non procedit expresse de
peccato habituali personali. At cum Conci­
lium absque ratione in illo decreto non
processerit; et eadem ratio urgeat in pec­
cato habituali personali,ut modo diximus :
vel asserendum est, peccatum habituale
personale in voluntaria privatione gratiæ
consistere ; vel dicendum, Tridenlinum in
eo decreto minus recte processisse ; quod
nemo Catholicorum admittit. Nec rationes
quibus Adversarii utuntur, efficaces sunt,
sed facile queunt convelli.
13. Ad primam late constabit ex dicendis
disp.seq. dub- ~. Nunc breviter respondetur
Boti- primo majorem non esse certam, quia cum
status purorum, et status naturæ elevatæ
non essent ejusdem rationis, sed valde inter
se differrent, salis verisimile est, peccata
habitualia illorum statuum diversa essen­
tialiter fore ; atque ideo ex eo, quod pecca­
tum habituale in statu purorum consisteret
in actu præterito non retractato, minime
sequitur, quod de facto in prædicto actu
consistat. Praesertim cum nunc habeamus
aliquid ex peccato actuali relictum, et ab eo
distinctum, in quo essentiam peccati habi­
tualis constituamus, nempe privationem
gratiæ. At in statu purorum non adest, vel
non facile explicatur aliquid distinctum a

307

peccato actuali præterito, in quo consistat
peccatum habituale. Unde obligamur con­
cedere, peccatum habituale prædicti status
consistere in actu peccaminoso physice præ­
terito, et moraliter permanenti, ab coque
homines denominari peccatores, sive habi­
tualiter existentes in peccato. Potestque
hæc responsio instari retorquendo totum
argumentum in Adversarios ; nam pecca­
tum habituale Adami, et peccatum originale
parvulorum est ejusdem rationis, magis
quam peccatum habituale in statu naturæ
elevatæ, et peccatum habituale in statu na­
turæ conditæ in puris ; cum illi status ma­
gis differant, quam isti : sed peccatum ha­
bituale Adami non consistebat,ut ipsi dicunt
in privatione gratiæ, sed in actu præterito
non retractato : ergo idem de peccato origi­
nali dicendum est ; quod tamen Adversarii
non audent concedere. Sicut ergo ipsi aliter
discurrunt de peccatis habitualibus perso­
nali, et originali : ita nos possumus cum
eadem licentia, et majori fundamento
aliter, et aliter sentire de peccatis habitua­
libus illorum statuum. Secundo responde­
mus, peccatum habituale in neutro statu
consistere in actu præterito moraliter per­
manenti, sed tantum in privatione per
actum peccaminosum inducta; quæprivatio
nunc est carentia gratiæ ; at in eo statu esset
carentia non gratiæ supernaluralis, sed
rectitudinis naturalis, quæ apta esset ho­
minibus pro eo statu competere. Tertio di­
cimus, peccatum habituale instatu purorum
fore essentialiter privationem gratiæ, non
quæ in subjecto esset, sed quam a subjecto
excluderet, si illam in eo inveniret : sicut
de facto macula per secundum peccatum
mortale inducta, est essentialiter privatio
gratiæ, quia licet per accidens eam non
supponat in subjecto, ipsam tamen per se
excluderet, si inveniret. Utra autem ex iis
responsionibus debeat præferri, loco citato
constabit. Videantur interim dicta tract.13,
disp. 16, dub. 5, num. 153.
Ad secundum respondemus negando an-Dispell i·
teeedens : nam etiam ex peccato veniali
actuali relinquitur quædam macula habi­
tualis, quæ consistit non in privatione
gratiæ, sed in privatione fervoris charitatis,
sive in eo quod charitas sit minus habilis ad
suos actus exercendos ut colligitur ex D.
Thom. in 4, dist. 16, quæst. 2, art. 2, d.tIwiu.
(piæstiunc. 1 ad 1, ubi ait : « Macula potest
« esse dupliciter. Uno modo per privatio« nem pulchritudinis, et sic in veniali non

308

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

. manet aliqua macula, quia non tollit gra­
ft tiam, quæ est animæ decor. Alio modo
e per hoc, quod pulchritudo, quæ est gratia,
impeditur ne exterius appareat, sicut per
<· pulverem pulchritudo faciei fœdatur;et
talis macula est in veniali, quia impedi■ .·< tur decor gratiæ, ne in actibus exterius
ostendatur. » Et similia habet 3 part.
quæst. 87, art. 2 ad 3.
wtiomr 1’*·
tertium negamus consequentiam,
quia intentio actualis consecrandi non re­
linquit mulloties effectum physice manen­
tem, et a se distinctum, quod appellemus
intentionem habitualem, vel vidualem :
unde nihil assignari potest pro constitutivo
intentionis habitualis, nisi actus præcedens
non retractatus, et moraliter perseverans :
ad quod tamen oportet, quod intentio non
longo tempore praeterierit. At peccatum
actuale causât inanima aliquid intrinsecum,
et non solum moraliter, sed etiam physice
actu permanens, nempe carentiam gratiae ;
in qua proinde aptius, quam in actu peccaminoso physice praeterito, et moraliter per­
manenti essentiam peccati habitualis con­
sistere affirmamus.
occurri· Ad ultimum neganda etiam est conselimo, quentia, quia sicut amor in creatis non
ponit aliquid intrinsecum in objecto amato,
sed illud denominat extrinsece : ita offensa
non excludit ab offendente aliquam per­
fectionem habitualem, nec privationem ali­
quam habitualem ineo inducit,aquadenomineturhabitualiteralterioffensus,et injurius;
sed hanc denominationem habet ab offensa
praeterita, non retractata, vel non condo­
nata. Cæterum amor Dei erga hominem
ponit in eo aliquam perfectionem intrinse­
cam, per quam fit objectum congruum
divini amoris, nempe gratiam sanctifican­
tem. Unde cum homo per actum peccati
divinam amicitiam rescindit, excludit a se
aliquid intrinsecum, ipsam videlicet gra­
tiam, atque incurrit voluntariam.physicam,
et permanentem ejus privationem ; cui
proinde nihil deest, ut peccatum habituale
vere, et proprie dicatur, ut supra magis
ponderavimus.
quinta
15. Quinta sententia docet , essentiam
opinio, peccati habitualis, tam personalis, quam
originalis, consistere in carentia conformiFundl’ lat*s
lcSem· s*c docet Curiel 1, 2, quæst.
mentum 82, art. 3, dub. 4. Et probatur unico fun­
damento : quoniam de ratione peccati est
contrarielas ad legem : ergo sicut peccatum
actuale constituitur per carentiam confor-

mitatis actualis; ita peccatum habituale per
carentiam conformitatis habitualis ad le­
gem : in hac igitur carentia, et non in pri­
vatione gratiæ consistit peccatum habi­
tuale.
Respondeturcarentiam conformitatis ha- Kc-w
bitualis ad legem esse reipsa privationem >!0’
gratiæ sanctificantis ; nam per eam de facto
habitualiter legi conformamur, et Deo sub­
jicimur; et hoc tantum concludit funda­
mentum nuper expensum. Quod si Adver­
sarius aliam carentiam intendat, nulla alia
potest de facto excogitari, nisi carentia con­
formitatis actualis ad legem, quæ est pri­
vatio inhaerens actui peccaminoso; et sic
coincidit cum sententia præcedenti, cujus
motivis proxime occurrimus. Addendum
est primo, primariam rationem maliti®
repertam in actu peccaminoso non consis­
tere in carentia conformitatis actualis, quæ
estcontrarietas privativa; sed in tendentia
positiva ad objectum dissonum rationi, quæ
est positiva contrarietas, ut constat ex dictis
tract. 13, disp. 6, dub. 4, cum duobus seqq.
Unde si argumentum convinceret, potius
concluderet peccatum habituale consistere
in aliquo positivo : quod tamen Adversarius
non admittit. Id vero satis declarat, aliter
philosophandum esse de peccato actuali, ac
de peccato habituali, saltem cum actuale est
peccatum commissionis : nam primaria hu­
jus ratio consistit in tendentia positiva ad
objectum rationi dissonum ; id quippe pri­
mo elucet in praedicto peccato. At peccatum
habituale est quid relictum ex peccato ac­
tuali, deordinans totum hominem : quod
indispensabiliter non est aliud, quam pri­
vatio gratiæ, sive conformitatis habitualis
ad legem. Addimus secundo, privationem
voluntariam gratiæ altiori modo opponi
legi, quam opponatur quaelibet alia ratio
peccati ; nam excludit ordinem ad ultimum
finem, in quod omnia praecepta collimant,
ut diximus tract, de peccatis, disp. 16, dub.
5, num. 135 et 149.
16. Sed objicies : peccatum habituale elotjttSi
actuale sunt ejusdem rationis specific® :
ergo utrumque debet essentialiter constitui
per eandem rationem, atque ideo vel per
carentiam gratiæ, vel per carentiam con­
formitatis, vel per aliquod positivum legi
contrarium.
Respondetur, peccatum habituale, et ac-sotaa
tuale non esse ejusdem rationis, logice, et,
metaphysice loquendo ; siquidem differunt
essentialiter, saltem ratione quasi form®
facile,

DISP. J, DUB. I.
facile, vel difficile mobilis : et insuper ad
essentiam peccati actualis non pertinet ca­
rentia conformitatis habitualis ad legem;
quæ tamen spectat ad essentiam peccati ha­
bitualis, nt autumat Adversarius. Sunt ta­
men ejusdem rationis moraliter, et reduc­
tive: quia peccatum habituale est terminus
peccati actualis, et tamquam unum quid
censetur in ordine ad pœnam, et ad pru­
dentem aestimationem. Sicut etiam omissio
peccaminosa, et actus qui est causa omit­
tendi, sunt moraliter idem, quamvis metapljysice differant essentialiter, ut diximus
trad. 13, disp. G, a num. 103 et dtsp. 8, a
num. 7. Unde neganda est consequentia
absolute, quia modo non moraliter, sed
metaphysice consideramus peccati habitua­
lis essentiam. Nec refert, quod actus et ha­
bitus tendentes in idem objectum formale
sint ejusdem rationisquoad tendentiamspecificam, ut jam diximus in eodem tractata,
disp.'àdub. unico, a n. 8. Non, inquam, hoc
refert; quia peccatum habituale non est ha­
bitus, neque habitui in modo tendendi com­
paratur : sed est suo modo quid altius habitu
operativo, resultatque in substantia animæ,
et eam in sei psa deturpet, eo proportionali
modo, quo se habet gratia sanctificans, cui
immediate opponitur. Habitus autem, cum
quo actus peccaminosus convenit in tenden­
tia specifica ad objectum, producitur imme­
diate, et proprie per actum peccaminosum,
relinquiturque in eadem potentia,et appella­
tur vitium; quod tamen non est formaliter
peccatum , licet ad peccatum inclinet, et
tendat inobjectum rationi contrarium, quod
peractum peccaminosum attingitur. Cujus
distinctionis evidens signum est, quod in
justificatione destruitur omnino peccatum
habituale, ut dubio sequenti dicemus ; et
nihilominus post justificationem solent per­
manere habitus vitiosi quoad entitatem,
licet non in statu vitii, ut declaravimus
trad.de peccatis, disp. 1, dub. 1, num. 24.
: ! 17. Sexta, et ultima sententia tenet, pec■ ■ catum habituale, tam originale, quam per­
sonale, consistere in reatu ad pœnam æternam, quam subibit peccator, si in peccato
/·: .<aI mortali decedat. Sic docent Scotus ind,Z dist.
ï/r
§ ^iC0 i!jdur,u])[ etiam Gabriel
qursh l,«rt. 1, Major, Bassolis, Almainus
“çur$t. 1 et alii ex antiquioribus. Funda­
mentum desumunt ex D. August, qui plu­
ribus in locis pco eodem usurpat maculam,
et reatum : sentit igitur maculam, seu pec­
catum habituale in prædicto reatu consistere.

30 J

Et confirmatur, quia ita se habet actus
bonus in ordine ad deputationem ad glo­
riam, sicut actus malus in ordine ad depu­
tationem ad pœnam ; sed ex actu bono non
relinquitur aliquid, nisi deputatio ad glo­
riam : ergo ex actu malo non relinquitur,
nisi deputatio, seu reatus ad pœnam ·. id
autem quod relinquitur ex peccato actuali,
est peccatum habituale : hoc igitur nihil
aliud est, quam reatus ad pœnam.
Respondetur primo D. August, eis in lo-Convel·
cis non loqui de reatu proximo, qui vel est lun!or*
denominatio extrinseca sumpta ab ordina­
tione activa, qua divina lex peccatorem sub­
jicit pœnæ ; vel est proprietas, autconceptus
quidam virlualis consequens primariam ra­
tionem peccati habitualis, ut supra num. 8
explicuimus. Sed loquitur de reatu radica­
liter, et fundamentaliter considerato, quo
pacto significat privationem gratiæ, quæ est
radix intrinseca talis obligationis, et depu­
tation's ad pœnam, et solet etiam reatus
appellari, juxta illud Exodi 32 : Percussit e>2
Dominus populum pro reatu vituli.
Respondemus secundo, quod cum macula
appellatur reatus, usurpatur per metonymiam causa pro effectu, vel nomen medii
applicatur extremo, ut docet D. Thom. m2, D.Tha
dist. 42, quæst. 1, art. 2, his verbis : «Quia
« obligatio pœnæ quodammodo est media
« inter culpam, et pœnam : ideo nomen
« medii transmittitur ad extremum, ut in­
it terdum ipsa culpa, vel pcena, reatus di­
te catur.
Ad confirmationem neganda est minor,
quia quod primo per actummeritorium in­
ducitur, non est deputatio extrinseca, vel
jus proximum ad gloriam ; sed est nova, et
major gratia, saltem in esse gratiæ : auge­
tur enim per quemlibet actum meritorium
gratia præexistcns, ut tractatu seq. disp. 4,
dub. 5, declarabimus. Et hoc augmentum
gratiæ est radix intrinsecaejus dispositionis
proximae , qua homo justus fit aptior ad
majorem gloriam. Idem ergo proportionabiliter de actu peccaminoso, et peccato ha­
bituali respective ad pœnam dicendum est.
18. Quamvis omnes opiniones hactenus prjmuu,
relatæsatis inter se dissideant, fulcianturque peculiaribus fundamentis, quæ hucus- <tireoie
que diluimus ; conveniunt tamen in asse- nansasrendo,quod peccatum habituale non consistit
formaliter in sola privatione gratiæ sancti­
ficantis; et hoc probant communibus argu­
mentis, quæ proinde ad hunc locum reser­
vavimus, ut eis simul, ac breviter occurra-

310

• v

î> ’

H ·

DE JI STIEIC AT10NE 1MP1I.

mus. Arguitur ergo primo impugnando
directe nostram assertionem : nam id quod
est pœna. nequit esse culpa : sed privatio
gratiæ est pœna peccati : ergo nequit esse
culpa:ergo peccatum habituale nequit in
privatione gratiæ consistere. Utraque con­
sequentia patet. Minor vero est certa; nam
Deusprivat nossua gratia, et amicitia, quia
D.Tho. peccavimus : et sic docet D. Thom. supra
quxst. 85. art. 3, el quxst. 1, de Malo, art. 4
ad5, et alibi sæpe. Major autem probatur :
nam de ratione pœnæ est, quod sit involun­
taria, seu voluntati repugnans : at de ra­
tione culpæ est, quod sit voluntaria, sive a
voluntate procedens : ergo id, quod est
pœna, nequit esse culpa. Unde Angelicus
D.Tbo. Doctor in 2, dist. 32, quxst. 2, art. 1 ad 2,
inquit : Privatio gratix non habet rationem
culpx, sed pccnx.
Confir­
Confirmatur, quia privatio gratiæ secun­
matio.
dum omnem suam rationem causatur a Deo
suspendente concursum conservati vum gra­
tiæ habitualis, quam ipse unice producit, et
conservat ; sed quod causatur a Deo, nequit
esse culpa, alias hæc in illum reduceretur :
ergo privatio gratiæ nequit esse culpa.
occurn- Respondetur ad argumentum, quod gra^.^'tia sanctificans potest bifariam considerari :
primo quatenus communicat animæ esse
divinum, et eam perficit in seipsa: quo
pacto est. et dicitur bonum hominis : se­
cundo quatenus subjicit animam Deo, ut
ultimo fini ; qua ratione est bonum Dei. Et
eodem modo privatio gratiæ potest dupli­
citer considerari : uno modo quatenus ex­
cludit subjectionem habitualem hominis ad
Deum ·, el hoc pacto est malum Dei, seu
contra Deum, el habet rationem culpæ : al­
tero modo quatenus excludit ab anima esse,
et perfectionem, quam gratia ipsi commu­
nicabat; et hac ratione est malum hominis,
et habet rationem pœnæ. Unde in eadem
privatione gratiæ coincidunt rationes culpæ,
et pœnæ secundum diversas formalitales,
idem, ut docuit D. Thom. quxst. citat, de Malo, in
resp. ad 1,his verbis: Idem secundum diversa
potest esse et culpa, et pœna;non tamen se­
cundum idem. Et in loco cit. ex 2 Sent, non
stetit in verbis-relatis, sed adjicit alia, qui­
bus hanc doctrinam complexus est : Priva­
tio, inquit, gratix non habet rationem culpx,
sed pœnx, nisi in quantum ex voluntate est.
Ubi aperte supponit privationem gratiæ,
quatenus causatur a voluntate creata exclu­
dente a seipsa subjectionem habitualem,
quam per gratiam habebat respectu Dei,

esse culpam, quamvis sub alia ratione sit
pœna. Et hinc patet, majorem argumenti
vel esse absolute falsam, vel distinguendam
esse : et concedendam de culpa, et pœna sub
eadem ratione consideratis ; negandum vero
si considerentur sub diversis rationibus. Et
deinde minor, et prima consequentia distinguondæ sunt secundum doctrinam pro­
xime traditam : et tandem secunda conse­
quentia neganda est absolute. Quia ex prae­
missis non concluditur, quod peccatum
habituale non consistat in privatione gra­
tiæ; sed solum, quod privatio gratiæ, ut
exchidiWperfectionem hominis, et est a solo
Deo, non habeat rationem culpæ, sed pœnæ.
Videantur dicta tract. 13, disp. 16, dub. 5, a
num. 129.
Ad confirmationem constat ex proximemini»
dictis: nam licet privatio gratiæ, ut est malum hominis, et exspoliat ipsum perfectione
supematurali, habetque rationem pœnæ,
sit a Deo; nihilominus ut est malum Dei,
et excludit subjectionem ad ipsum, habet­
que rationem culpæ, non est a Deo, sed ab
homine. Ad quod non requiritur, quod gra­
tia in esse physico ab homine dependeat,
vel conservetur: sed satis est, quod in ra­
tione subjectionis voluntaria) ad Deum de­
pendeat ab homine, et quod ab ipso secun­
dum istam rationem excludatur. Præsertim
cummultoties privatio formæ inducatur ab
eo, qui præexistentcm formam non conser­
vabat, ut patet in homine, qui alterum ho­
minem interficit, ut latius explicuimus loco
nuper cit.a num. 142.
19. Arguitur -secundo ab inconvenienti- setw·
bus, quæ ex nostra sententia inferuntur.
Prime
ςρπη if nr nmnn
Primo sequitur,
omne npprntnm
peccatum hnhitnnln
habituale tna.
fore ejusdem speciei ; quia privationes re­
gulantur penes formam, qua privant : gra­
tia autem sanctificans est ejusdem speciei
in omnibus hominibus : ergo si peccatum
habituale consistit formaliter in privatione
gratiæ, plane infertur, omnia peccata ha­
bitualia esse ejusdem speciei. Hoc autem
nequit admitti, cum juxta communem mo­
dum concipiendi dicamus, unum peccato­
rem esse maculatum peccato furti, alium
peccato homicidii, etc. Secundo infertur,
omnes peccatores esse æqualiter maculatos:
nam privatio in facto esse non suscipit ma­
gis, et minus, ut docet D. Thom. supra D.fl*·
quxst.~3, art. 2, el quxst. 82, art. 4 ; priva­
tio autem gratiæ est privatio in facto esse,
siquidem nihil gratiæ relinquit ; atque ideo
omnes peccatores erunt æqualiter maculati.
Consequens

DISP. I, .OLP. I.
Consequens nequit sustineri, cum certum
sit, non omnes peccatores esse æqualiter
peccatores. Tertio infertur, majori peccato
habituali maculari, qui majorem gratiam
habebat; nam privatio recipit magis, et
minus juxta gradus formæ, qua privat ■ et
consequenter qui habens gratiam ut centum,
commisit furtum, majori macula inficitur ,
quam ille qui habens gratiam ut duo, fecit
sacrilegium. Quod tamem nemo cordatus
admittet; nam evidens est, sacrilegium
esse majus peccatum, quam furtum. Quarto
infertur, in unoquoque peccatore non esse
nisi unicum peccatum habituale; quia pri­
vatio gratiæ non multiplicatur numero,
sed est unica, sicut forma, qua privat, et
introducitur per primum peccatum. Con­
sequens est omnino falsum : nam qui plura
peccata actualia patravit, pluribus habitua­
libus irretitur.
Respondetur, nullum ex allatis inconvementibus inferri ex nostra sententia, ut
g diluendo oppositas probationes constabit.
Ad primam negamus sequelam, quia peccatum habituale non consistit in privatione
gratiæ physice, el absolute sumpta : quo
pacto est ejusdem rationis in omnibus pec­
catoribus, sicut forma, seu gratia, qua pri­
vat. Sed consistit in privatione gratiæ vo­
luntaria, et relicta ex peccato praecedenti,
ad quod dicit habitudinem, ut constituat
propriam rationem peccati habitualis. Et
cxhac parte peccata habitualia multiplican­
tur specie, sicut actus peccaminosi, per quos
inducuntur. Desumilurque hæc solutio ex
ite D.Thom. in 2, dist. 32, quæst. 1, art. 1
ad 2, ubi ait : « Cum omnium peccatorum
« mortalium genera hoc commune habeant,
1 quod gratiam tollunt ; non tamen om­
nium est una macula, sed diversae, secun­
dum quod defectus gratiae ad diversas
» causas refertur : unde defectus gratiæ ex
• actu luxuriæ proveniens est macula il­
lius peccati, et sic de aliis. » Videantur
dicta tractatu sæpe citato, disp. 16, dub.
9, num. 150.
Ad secundum negamus etiam sequelam ;
‘ nam privatio in facto esse recipit magis, et
minus per habitudinem ad causam per
quam inducitur, et per respectum ad obsta­
cula, quæ subjectum a forma elongant ; si­
cut omnes qui recedunt ab urbe, manent in
facto esse privati ubicatione, sive existentia
intra urbem : et nihilominus qui recessit
per centum milliaria, manet magis priva­
tus prædicta ubicatione, quam qui per duos

311

passus recessit. Et similiter pœna damni
consistit in privatione visionis beatificæ in
facto esse ; quo non obstante datur inaequa­
litas in hujusmodi pœna ob plura peccato­
rum obstacula, quæ magis, vel minus elon­
gant damnatum a prædicta visione, ut
declaravimus tract, cil. disp. 18, a num. 16.
Pariter cæcitas est privatio visus in facto
esse ; et nihilominus major cæcitas est,
quæ majus, et pejus impedimentum videndi
apponit : nam mayis çxcus dicitur, inquit
D. Thom. in 2, dist. 42, quæst. 2, art. 5, I,lcrn·
cui ex loto erutus est oculus, quam qui ex
aliquo humore ad pupillam concurrente visum
amittit, quamvis uterque cxcus sit. Ita ergo
licet peccatum habituale consistat in priva­
tione gratiæ, potest esse majus, vel minus ;
quia illa privatio importat habitudinem ad
plura, vel pauciora, graviora, vel leviora
peccata, per quæ introducitur, et hominem
a consequutione gratiæ magis elongant. Nec
D. Thom. nobis adversatur locis in proba­
tione citatis, quia loquitur de privatione
considerata physice secundum se, et sine
respectu ad causam : quo pacto fatemur non
suscipere magis, et minus. Unde etiam pa- Ad ter
tet ad tertiam. ; nam licet privatio majoris tiuai·
gratiæ præexislentis sit major physice, ejus
tamen gravitas, vel intentio regulatur per
habitudinem ad actum præcedentem, per
quem inducitur, et in ratione voluntariæ
constituitur. Unde peccatum habituale sa­
crilegii pejus est furto, licet per accidens, et
in exequutione minorem gratiam excludat,
quia quantum est de se, majus gratiæ impe­
dimentum apponit. Quæ est doctrina D.
Thom. supra quæst. 86, art. 1 ad 3, ubi D 111 ’
ait : « Macula non est aliquid positive in
« anima, nec significat privationem solam :
« sed significat privationem quandam ni« toris animae in ordine ad suam causam,
« quæ est peccatum : et ideo diversa peccata
« diversas maculas inducunt. Et est simile
« de umbra, quæ est privatio luminis ex
« objecto alicujus corporis ; et secundum
« diversitatem corporum objectorum diver« sificanlur umbræ. »
Ad ultimam dicendum est, quod licet se-A'<lu!ti
eundum peccatum mortale non excludat K JIU·
actu gratiam sanctificantem, quam abjec­
tam per primum peccatum supponit, induit
tamen novam ejus privationem sumptam
in esse privationis moralis, et in ratione
peccati habitualis : atque ideo tot sunt pec­
cata habitualia, quot fuerunt mortalia. Et
ratio est, quia gratia sanctificans ita es-

312

Idem.

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

unica forma, quod radicat, el fundat conformi talem ad diversas leges, ut puta ad
legem non occidendi,ad legem non furandi,
etc. Unde licet per quodlibet peccatum mor­
tale expellatur tota entitas gratiæ, nihilo­
minus per diversa peccata excluditur diver­
simode: nam per peccatum v. g. homicidii
excluditur per se gratia ut fundabat con­
formi talem ad legem non occidendi ; et in­
troducitur per se privatio gratiæ, ut specia­
liter præstabat hanc rectitudinem, et sic de
aliis peccatis. Quamobrem dum supervenit
peccatum actuale furti, fit nova privatio
gratiæ, non quidem in esse rei, et physice
loquendo ; sed moraliter, et modaliter :
quia privatio gratiæ praeexistens incipit
habere specialem oppositionem ad legem
non furandi, et importat novum respectum
ad peccatum furti. Atque ideo multiplica­
tur formaliter in ratione maculæ, et peccati
habitualis, juxta speciem, et numerum pec­
catorum gravium actualium, ut docet D.
Thom. in 4, dist. 18, quæst. 1, art. 2,
quæstiunc. 1 ad 1, his verbis ; t Quamvis
« quantum ad ipsam privationem gratiæ
■>( non differant maculæ peccatorum, diffe« runt tamen quantum ad causam, ex qua
« macula consequitur : et secundum hoc
« etiam quodlibet peccatum unam maculam
« addit, in quantum novum obstaculum
·· gratiæ ponit. -·. Recolantur quæ diximus
loco sæpe citato, disp. 16, a num. 151. In
qua disputatione, et in commentario ad
articulos 1 et 2 quaestionis 86, late egimus
de hac materia, pluresque alias difficulta­
tes enodavimus, quæ hic ut minus necessa­
rias relinquimus. In præsenti enim ea
tantum curavimus declarare, sine quibus
saltem perstrictis obscure procederemus in
hac materia ·. et quæ lector, si iis destitue­
retur, compelleretur legeie in volumine
præcedenti, et ad illud sæpenumero non
absque molestia recurrere. Sed pro luculen­
tiori hujus dubii intelligent ia consulat loca
a nobis citata, ex quibus hactenus dicta ma­
jori ex parte decerpsimus.

DUBIUM II.
Utrum in justificatione impii vere auferan­
tur peccata.
Procedit hoc dubium circa peccata mor­
talia: hæc enim, ut in limine hujus dispu­
tationis observavimus, sunt quæ reddunt
hominem impium, et injustum, ac Deo abo­

minabilem : a quo statu per justificationem
eximitur : peccata enim venialia nec priores
illas denominationes conferunt, nec semper
in justificatione impii delentur. Quam diffi­
cultatem breviter decidemus, quia ejus vera
resolutio communis est inter Theologos.

§ I.
Asseritur veritas catholica.
20. Dicendum est, in justificatione impiic
vere auferri peccata mortalia, ita ut nihil V
in justificato relinquatur, quod vere habeat
rationem culpæ lethalis. Hæc conclusio est
de fide, et definitur in Concilio Trident.
sess. 5, in decreto de peccato originali1^
§ ult. illis verbis : « Si quis asserit, per
« Jesu Christi gratiam, quæ in Baptismo
« confertur, non tolli totum id, quod veram,
« et propriam rationem peccati habet, sed
« illud dicit tantum radi, aut non imputari,
« anathema sit. » Et quamvis Concilium
expresse tantum loquatur do peccato origi­
nali, eadem tamen ratio militat in omni ·
peccato mortali ; et hujus etiam veram
ablationem satis exprimit idem Concilium
sess. 6, cap. 7, el can. 11. Eandem asser­
tionem docent communiter SS. Patres, et
Theologi, tam antiqui, quam juniores, et
præcipue qui adversus hæreticos scripsérunt, ut Stapletonius toto lib. 3, de Justificat.
Vega lib. 5, super Trident, cap. 7, Sotus/il». I·.··
1, de natura, et gratia, cap. 11, et lib. 2,^ ·
cap. 9, Becanus in Summa, tract. 4, cap.
2, de Justificat io ne Calvinistarum, quæst.
1, et alii.
Probatur primo manifestis sacræ Scrip-friM3
turæ testimoniis. Quæ ut magis urgeant, et^;
veritatem catholicam evidentius confirment,
animadvertendum est, peccata mortalia !ai
variis nominibus in Scriptura significari ;
et rursus eorum ablationem exprimi aliis
vocibus, quæ non meram occultationem,
sed rigorosam, et veram eorum destructio­
nem important. Id autem sic ostenditur ;
nam in primis nihil usitatius est in Scrip­
tura, quam peccata appellari maculas, et
sordes, et inquinamenta animae, ut Jerem.JeR _
2, vers. 21 : Maculata es in iniquitate tua
coram me. Et Apocalyps. 22, vers 21 : Qui A;ca'
in sordibus est, sordescat adhuc: et alibi sæpe. Et tamen Scriptura docet animam in
justificatione ablui, et mundari, ut Ezech. En
36, vers. 25 -.Effundam super vos aquam'^'
mundam, et mundabimini ab omnibus in­
quinamentis

L’ISP. I, DUB. II.
iMct.pdnamentis vestris. Et 1 ad Corinth. 6 :
' Hxc quidem fuistis, sed abluti estis, sed
Γχ°' sanclificatiestis. Et Psalm. 50: Asperges me
hyssopo, et mundabor : lavabis me, et super
\h&inivem dealbabor. Et in prima Joan. cap. 1:
Sanguis Christi emundat nos ab omni peccato.
AXi l Et Apocalyp. 1, vers. 6 : Lavit nos a pecca­
tis nostris in sanguine suo. Ergo sicut sordescorporales nonmanent in corpore, quod
vere abluitur, et mundatur ; sed deponun­
tor, et evanescunt : ita maculæ peccatorum
non manent post ablutionem,et emundatio­
nem, quæ in justificatione fit, sed vere
cessant, et destruuntur.
Similiter frequenter Scriptura peccata
appellat vincula, et laqueos animæ, quibus
peccator sub potestate Sathanae detinetur,
Priwb.utProverb. 5: Iniquitates suæ capiunt im’’ pium, et funibus peccatorum suorum constrin­
gitur : el nihilominus significat hominem
in Justificatione ab his vinculis liberari, et
fsta illam vetustatem excutere, ut Psalm. 11 :
^ Dirupisti Domine vincula mea. Et ad Rom.
G-.iVunc vero liberali a peccato, servi facti
a \. estis Deo. Et ad Colossens. 1 : Eripuit nos de
potestate tenebrarum, et transtulit in regnum
filii dilectionis suæ : et alibi sæpe. Qui au­
tem liberatur a servitute, non manet in
vinculis, sed ea deponit : ergo homo justi­
ficatus vere derelinquit vincula peccatorum.
te.9. Quod evidenter constat ex illo Joan. 8 : Si
vos filius liberavit, vere liberi estis.
Deinde peccatum mortale solet in Scrip­
tura appellari infirmitas, et mors animæ,
ut Mich. 1 : Desperata est plaga ejus: et
primae Joan. 3 : Translati sumus de morte ad
vilain. Sed eadem Scriptura significat, ho­
minem in justificatione sanari, et vivificari,
AiRœi.ut ad Roman. 8 : Nihil damnationis est iis,
Jn qui sunt in Christo Jesu. Et ad Titum 3 :
»1 Salvos non fecit per lavacrum regenerationis.
ERiŒ.Etad Rom. 5 cap. vers. 11: Existimate vos
fj- mortuos esse peccato, viventes autem Deo in
Christo Jesu Domino nostro. Ubi autem
datur salus, et vita, vere aufertur infirmi­
tas, et mors : ergo in justificatione vere
aufertur mors, et infirmitas peccati.
Tandem hanc rigorosam peccati mortalis
destructionem apertissime significat Scrip­
tura, dum asserit illud tolli, deleri, exhau­
riri, et projici : quod enim tollitur, deletur,
exhauritur, et projicitur, vere aufertur, et
non præcise tegitur, vel occultatur. Cele­
nt i brioraScripturæ testimonia sunt Joan. 1,
Ά 29 : Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata
ira.3.mundi. Actor. 3: Poenitemini, et convertimini,
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

313

ut deleantur peccata. Ad Hebræos 9 : Chris-M Heb.
tus semel oblatus est ad malorum exhau­
rienda peccata. Micheæ 7 : Projicit in profun- Mich. 7.
dum maris omnia peccata vestra. Et innu­
mera sunt alia loca his similia, quæ videri
possunt apud Authorescitatos.
21. Nec alicujus momenti est hæretico- X'tw
rum responsio, qui prædicta testimonia sic r ’ '
interpretantur, ut dicant, in eis non signifi­
cari veram peccatorum ablationem, et des­
tructionem ; sed tantum quod per justitiam
Christi tegantur, et occultentur, et quod
deinde homini non imputentur ad poenam.
Non, inquam, valet hæc responsio, sed fa-p(r^iJcile refellitur. Tum quia absurdissime ex­
ponit prædicta testimonia, vel potius eludit.
Quis enim credet hæc idem prorsus valere :
Agnus Dei qui tollit, et qui tegit peccata
mundi? Dirupisti, et occultasti vincula mea:
et Christus oblatus est ad exhaurienda, et
ad occultanda peccata, et sic de aliis ; cum
eæ voces, et earum significata toto coelo dif­
ferant inter se ? Tum etiam, quia Deum
nihil latet, sed omnia nuda et aperta sunt
oculis ejus, ut dicitur ad Ilebr. 4 ; ergo non
cohæret, quod in homine post justificatio­
nem maneant peccata, et quod tegantur,
vel occultentur respectu divinæ cognitionis :
vel si Deus non videt in homine justificato
peccata, vere in prædicto homine peccata
non sunt. Quo argumento utitur D. Thom. Γ>·τι ■
in 4, dist. 22, quæst. 1 art. 1 ad 2, his
verbis : Charitas dicitur operire peccata
Deo, qui omnia videt : unde oportet, quod ea
destruat. Tum praeterea, quia judicium Dei
est secundum veritatem, ut inquit Apost. ad
Rom. 2 ; sed non esset secundum veritatem, Λί1.Κο;η·
si hominem, in quo vere residerent maculæ,
et sordes peccatorum, reputaret justum, et
mundum, et non subjectum pœnæ : ergo si
in justificatione occultantur peccata Deo, et
non imputantur homini ad poenam, vere
post justificationem non manent, sed vere
destruuntur. Tum denique, quia ut dicitur
Sapient. 14 : Odio sunt Deo impius, et im-^·, -4.
pietas ejus : ergo si in justificatione Deus
deponit odium erga peccatorem, et ob præcedentia delicta non deputat, et obligat ad
pœnam æternam, ideo est, quia prædicta
peccata vere auferuntur, alias semper mo­
verent Deum ad odium, el punitionem.
Unde August, ex eo, quod Deus non videat
peccata ad puniendum, colligit quod pec­
cata vere non sint, sed evanescant ; nam
enarrat. 2, in psalm. 31, tractans illa verba: p«i. ai.
« Beati quorum remissæ sunt iniquitates,
21

314

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

<·. et quorum lecta sunt peccata, adjecit :
p v i. Cooperta sunt peccata, et tecta sunt, abo­
lita sunt. Si texit peccata Deus, noluit ad■ verlere;si noluit advertere.noluit animad­
vertere. Bf post pauca : Nec sic intelligatis. quod dixit:Peccata operta sunt quasi
ibi sint, et vivant. Tecta ergo peccata
quare dixit ? Ut non viderentur. Quid
• enim eiatDei videre peccata, nisi punire
' peccata ? » Si enim Deus videt in homine
peccatum, nequit non illum odisse, et repu­
tare punitione dignum.
I: ·
22. Probatur secundo assertio catholica
Λ.-Ι* sequenti discursu desumpto ex D. Thom. 3
h’ part. Qu.Tst. 86, art. 1, quoniam quod pecΙ,τ^’· cata in justificatione non auferantur, vel
provenit ex eo, quod peccata semel com­
missa nequeunt auferri, vel ex eo, quod
Deus non vult illa auferre : neutrum dici
potest : ergo nullum adest fundamentum, ut
dicatur peccata mortalia non auferri in jus­
tificatione, sed tantum tegi, vel non impu­
tari ad poenam. Major, et consequentia
constant. Minor autem quoad primam par­
iem ostenditur : quoniam peccata remitti
non consistit in eo, quod commissa non
fuerint, id enim impossibile est ; sed con­
sistit in eo, quod macula, et damna ex eis
relicta auferantur : atqui possibile est, ma­
culas, et damna ex peccatis praecedentibus
relicta vere auferri ; nam macula potest au­
ferri per gratiam sanctificantem, et aversio
a Deo per actum charitatis, et sic de aliis :
unde certum est, Beatos in patria carere
vere, et realiter his imperfectionibus, et
a -21. sordibus, juxta illud Apocal. 21 : Non in­
trabit in eam aliquid coinquinatum : ergo
possibilis est vera ablatio, et destructio pec­
catorum. Secundam etiam minoris partem
D.Ti*. recte probat D. Thom. loco citato, in fine
corporis : quia Deum nolle auferre peccata
a veris prenitentibus, « primo repugnat di,rw.· 2. < vinae misericordia?, dequa dicitur Joel. 2,
< quod benignus, et misericors est, et pa­
ci tiens, et multæ misericordia?, et præsta< bilis super malitia. Vinceretur enim quo' dammodo Deus ab homine, si homo
c peccatum vellet deleri, quod Deus delere
v non vellet. Secundo, quia hoc derogat
e virtuti passionis Christi, per quam pce« nitentia operatur, sicut et cætera Sacra1Jf i. 2 « menta; cum scriptum sit prima? Joan. 2 :
” « Ipse est propitiatio pro peccatis nostris,
« non solum nostris, sed etiam totius
« mundi. »
Confirmatur, quia ex opposito fieret, non

dari in Ecclesia veram potestatem remit- emit­
tendi peccata, tam per Sacramentum Bap- lut,f·
tismi, quam per Sacramentum Poenitentia? :
consequens est manifeste contra fidem; nam
in Symbolo Nicaeno dicitur : Confiteor unuwiswM
Baptisma in remissionem peccatorum. Ei ad^J^
Ephes. 5 : Mundans eam lavacro per verbum ivit.r. Et Actor. 3 : Pœnilemini, et converti- AtU
mini, ut deleantur peccata vestra.Et Joan.20: Jean s
Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis.
Ergo in justificatione vere remittuntur, et
auferuntur peccata. Nec quidquam prodest
interpretatio haereticorum, qui dicunt pec­
cata remitti, quia occultantur, et homo
vestitur justitia extrinseca Christi Domini.
Quoniam licet ille, qui lepra maculatur, vel
vinculis constringitur, superindueret ves­
tem pretiosissimam, et tegentem ejus ulcera,
ac vincula, ita ut lepræ, vel catenarum hor­
ror non appareret ; nihilominus nullus
sanæ mentis homo diceret, illum non esse
vere leprosum, et religatum ; nec absolute
pronuntiaret illum esse sanum, et liberum.
Scriptura autem, et fides docet hominem
rite baptizatum, et pœnitentem mundari a
peccati sordibus, et peccata illi remitti.
23. Tertio, et ultimo probatur nostraA1“r)·
conclusio; quoniam macula, seu peccatum
habituale consistit essentialiter in priva­
tione voluntaria gratiae sanctificantis,ut dub.
præced. declaravimus : sed in justificatione
recipit homo gratiam sanctificantem, ut
dicemus disp. seq. dub. 1; ergo in justifica­
tione vere et proprie aufertur peccatum, et
macula. Patet consequentia; nam quaelibet
privatio vere aufertur per formam opposi­
tam in eodem subjecto introductam : sicut
umbra aufertur per adventum lucis; et cae­
citas per visum, et infirmitas per salu­
tem.
Confirmatur ; nam qui habet in se pecca­
tum, licet occultatum, et dissimulatum, est
vere inimicus Dei ; cum aversio a Deo sit
indispensabiliter annexa peccato mortali,
juxta illud Joan. 8 : Fos ex patre diabolo Jm*
estis : et Sapient. 14 : Odio sunt Deo impius,
et impietas ejus. Qui autem justificatur, de­
sinit esse Dei inimicus, et ejus amicus, ac
filius fit, juxta illud Joan. 15 : Jam non di-Jojn.it
cam vos servos, sed amicos. Et cap. 1 : Dedit
eis potestatem filios Dei fieri. Ergo in justi­
ficatione non tantum teguntur, vel occul­
tantur peccata, sed vere delentur, et aufe­
runtur.

§11.

DISP. I, DUB. II.
δ II.
Htrdicorum fundamenta convelluntur.

24. Oppositam, et hæreticam sententiam
«"‘•docuerunt olim Procius, ut refert D; EpiMt>. phan. hvresi 64, et Massilienses, ut tradit
•^ Theodorctus lib. 4 de fabulis hvrelicorum ;
quam post plura sæcula foetescentem ample­
xati sunt Calviniste sequuli suum magis­
trum, qui illam docet lib. 3 Institut, cap. 11,
§ 21, el lib A, cap. 15, § 10, et in An­
tidoto Trident. sess. 5, quibus locis affirmat,
peccata nec per Baptismum, nec per poeni­
tentiam vere extingui, aut auferri, sed tan­
tum obvelari, et tegi justitia extrinseca
Christi, quam peccator per fidem apprehen­
dit, et induit, ul justus appareat, et ob peccata non damnetur a Deo. Quod probant
primo; nam quod tegitur, et operitur, vere
permanet, et non destruitur : sed in Scripturadicitur, quod in justificatione teguntur,
et operiuntur peccata : hæc igitur in justi­
ficatione non destruuntur, et extinguntur
in seipsis, sed vere permanent, et tantum
teguntur, ne homo propter illa damnetur.
Mb. Minor probatur; nam psal. 31, dicitur :
Beati quorum remissx sunt iniquitates, et
quorum tecta sunt peccata : ubi secunda
versiculi pars explicat primam, ut idem sit
iniquitatem remitti, ac tegi peccatum. Et
Pala. psal. 81 : Remisisti iniquitatem plebis tuæ, et
81 operuisti omnia peccata eorum : ubi idem
iMrii.significatur. Et tandem primae Petri 4 :
Charitas operit multitudinem peccatorum.
ftrfr- Confirmatur primo, quia D. Paulus, postA?Era Quam justificatus fuerat, scribit ad Rom. 7 :
<■ Jam non ego operor illud, sed quod habitat in
me peccatum : ergo in homine justificato
vere permanet, et inhabitat peccatum, licet
tegatur, et occultetur.
h,Confirmatur secundo ; nam Isaiae 64, di­
citur : Facti sumus ul immundi omnes, et
unwersx justilix nostræ tanquam pannus
menslruatx : hoc autem falsum esset, si per
justificationem vere auferrentur peccata :
ergo non auferuntur, sed praecise occultan­
tur.
Confirmatur tertio, quia concupiscentia
vere remanet in justificatis, ut definit ConCzti1. cil. Trident, sess. 5 in decreto de peccato ori^^ginali, § ult. atqui concupiscentia est vere
peccatum : ergo hoc manet, licet occultum,
et tectum in justificatis. Probatur minor ex
Apostolo, qui frequenter concupiscentiam
appellat peccatum, ut ad Rom. 3 et 6, 7 et 8,

!

315

et ad Jlebrxos 11. f 'nde D. August, in lib.v, AdRom.
contra.Julian, inquit: Concupiscentia carnis, A'InHebcontra quam bonus concupiscit spiritus, pec- D. Âog.
catum est, quia inert illi inobedientia contra
dominatum mentis.
Confirmatur quarto, quia post justifica­
tionem manent habitus vitiosi ; justi enim
experiuntur easdem pravas inclinationes,
quas antea habebant : ergo etiam remanent
habitualia peccata. Patet consequentia; nam
ideo post justificationem perseverant vitia,
quia habitus, seu qualitas permanens nequit
destrui per unum actum oppositum : sed
peccatum habituale non est minus perma­
nens, quam vitium : ergo, etc.
Ad argumentum constat ex supra dictis ; Diruitur
nam licet illud, quod tegitur respectu cogni- mentum.
tionis humanæ possit vere permanere, id
tamen quod Deo occultatur, vere non rema­
net; nam Deum nihil latet, sed omnia pec­
cata nostra, si vere sunt, videt, et clarissime
intuetur, juxta illud Psal. 89 : Posuisti iniquitates nostras in conspectu luo. Unde res­
pectu Dei idem est peccatum operiri, et de­
leri, ut satis evincunt ipsa testimonia, quæ
nobis objiciuntur ; siquidem mutuo conver­
tuntur in illis locis, peccata a Deo remitti,
et peccata Deo tegi, vel operiri. Et ideo
David in priori loco post verba relata sta- David,
tim adjëcit : Beatus vir, cui non imputavit
Dominus peccatum, nec est in spirituejus do­
lus : ut significaret, in eo cujus tegitur pec­
catum, et cui non imputatur peccatum,non
adesse peccatum, seu dolum, sed vere au­
ferri. Dicuntur tamen peccata tegi : quia
Deus sanat ab illis per tegumentum, sive
emplastrum gratiæ supervenientis, ut disp.
seq. dub. 1, videbimus. At sub illo emplas­
tro non latet peccatum, sed sanatur, et vere
aufertur. Quo respexit August, in enarrat. Aujœt.
2 ad illum psal. his verbis : Deus ergo tegat
vulnera, non tu. Nam si tu tegere volueris
erubescens, medicus non curabit. Medicus
enim tegat, et curet; emplastro enim tegit.Sub
tegmine medici sanatur vulnus : sub tegmine
vulnerati celatur vulnus. Cui celas ? Qui no­
vit omnia. Impossibile enim merito reputat
Augustinus, peccata esse, et Deo celari : si­
cut necessarium, vere destrui, si Deum la­
tent. Videatur etiam D. Chrysost. in com- D.Chrys.
ment, ad cap. 1 ad Ephes, ubi tractans illa
Apostoli verba : « Deus nos acceptos, sive
« gratiosos habuit in dilecto Filio suo, in« quit : Gratiosos nos reddidit, hoc est, non
« solum peccatis liberavit, sed et dilectos
« amicos effecit. Quemadmodum enim si

■HRS

316

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

« quis scabiosum quondam, peste, morbo,
« senio, paupertate pariter, ac fame cor« ruptum nactus, formosum mox adoles« tentera reddat, qui quosvis venustate su« perel. vehementem splendorem e genis
« emittat, ipsaque fulgura oculorum reper« cussionibus obscuret; quem deinde ei in
« ipso ætatis flore constituat, atque insuper
« et purpura, et omnigeno mundo restituat
« atque exornet : non aliter animam nos« tram Deus et elaboratam, et pulchram, et
« desiderabilem, ac dilectam reddit. » Quod
magis constabit ex dicendis disp. seq. dub. 1.
Rcspon- 25. Ad primam confirmationem responi-nmasi detur, D.Paulum peccati nomine intelligere
coufir· concupiscentiam, quæ non est vere, et forX’ maliter peccatum; sed peccatum dicitur,
quia ex peccato est, et ad peccatum inclinat,
coneii. ut interpretatur Concilium Trident, sess. 5
ii.Tbo.1 *n decreto de peccatu origin. § ult. et D. Th.
ad lucum Apostoli, lect. 3.
Ad$e. Ad secundam dicendum, Isaiae verba rerput!a:a. ferenda esse ad ceremonias, vel justitias
populi Judaici, quæ immunda dicantur
propter ejus peccata. Vel dicendum, inter­
pretanda esse de immunditiis peccatorum
venialium,quibusmultoties justorum opera
permiscentur. Ex quo tamen non infertur,
quod in homine justificato permaneant maculæ peccatorum mortalium, quæ dicuntur
immunditiæ simpliciter.
AdtcrAd tertiam constat ex dictis ad primam,
nain.^ Et ad testimonium D. Augustini responde' mus, S. Doclorem ibi agere contra Julianum
asserentem, concupiscentiam non esse ma­
lam, sed bonam, et laudabilem : quod ta­
men refellit Augustinus ostendendo concu­
piscentiam, quatenus talem, esse multipli­
citer malam : quod probat primo verbis
citatis, quia videlicet non obedit rationi,
sed ei multoties adversatur. Ex hinc vero
non sequitur, quod sit formaliter peccatum ;
sed magis oppositum : nam quod rationem
prævenit, et cui ratio non obsecundat, ne­
quit esse peccatum, saltem grave ; istud
enim si fuerit actuale, per consensum ratio­
nis consummatur ; et si fuerit habituale, a
peccato actuali non retractato dependet.
Unde cum concupiscentia, etiam postquam
homo ad Deum efficaciter convertitur, et
peccata praecedentia retractat, nihilominus
perseveret ; manifestum est non esse for­
maliter peccatum, sed vel objectum, vel
effectum peccati, vel inclinationem ad illud,
vel denique destitutionem inferiorum virium
a retinaculo rationis, ut loquitur D. Thom.

quxst. 4, de malo, ari. 2 ad 4. De quo vi-w-.c
deantur dicta tract. 13, disp. 16, dub. 4.
Ad ultimum concedimus antecedens in-Aio)i
telfectum de vitiis materialiter, et quoad u
entitatem consideratis; et negando conse­
quentiam absolute. Ad cujus probationem
dicimus, non ideo vitium manere secundum
suam entitatem post justificationem, quia
qualitas permanens sit; gratia-enim, et
charitas sunt formæ ex se non minus per­
manentes; et nihilominus per unicum ac­
tum peccati mortalis destruuntur. Ratio
ergo disparitatis inter habitum vitii, et pec­
catum habituale est, quod istud consistit
formaliler in privatione gratiæ : quaelibet
autem privatio statim destruitur ubi pri­
mum introducitur forma opposita. Habitus
vero vitii secundum suam entitatem non
habet oppositionem cum gratia, quia per
suam entitatem præcisive acceptam nou
avertit a Deo formaliter, nec convertit for­
maliter ad bonum commutabile, sed ad
summum dispositive, quatenus videlicet
inclinat habitualiter ad actum, qui si elice­
retur, gratiam excluderet, sicut supra de
concupiscentia dicebamus. Quamobrem ha­
bitus vitiosus secundum entitatem acceptus
non corrumpitur immediate per adven­
tum gratiæ, sed destruendus est per actus
oppositos. Diximus, secundum entitatem etc.
quia vilium sumptum formaliter secundum
statum vitii, hoc est, prout dominatur vo­
luntati in ordine ad peculiare objectum,
eamque practice et exercite ad illud incli­
nat, destruitur per adventum gratiæ, quæ
oppositum dominium, et inclinationem,
illis superatis, inducit. Et hoc sensu dixit
D. Thom. quæst. 1, de virtut. art. 10 ad 16:d.îi>.3.
Actus contritionis habet, quod corrumpat
habitum vitii ex virtute grati#. Unde in eo,
qui habuit habitum intemperanti#, cum con­
teritur, non remanet cum virtute temperanti#
in fus# habitus intemperanti# in ratione ha­
bitus, sed in via corruptionis, quasi disposi­
tio quxdam. Videantur quæ diximus tract.
\3Kdisp. 1, dub. 2 a num. 23.
26. Arguitur secundo; nam si homo post Scmjustificationem generet aliumhominem,com-d^£
municat, et traducit ad illum peccatum ori- va­
ginale : sed nemo dat quod in se non habet :
ergo homo post justificationem retinet pec­
catum originale.
Confirmatur, quia postquam homo in oairSacramento pænitentiæ justificatus est, po- nal:û·
test iterum eadem peccata confiteri, et ab
eis absolvi : ergo post justificationem re­
manent

DISP.
manent prædicta peccata. Antecedens cons­
tat ex communi praxi Christianorum, qui
eadem peccata sæpius confitentur. Conse­
quentia vero probatur : tum quia peccata
sunt materia Sacramenti Pænitentiæ : ergo
si vere destructa fuissent, non possent esse
materia novi Sacramenti. Tum etiam, quia
si peccata non permanerent, non posset sa­
cerdos cum veritate dicere : Ego le absolvo;
absolvi enim non postest, nisi qui ligatus est.
iv:; Ir Ad argumentum respondetur, hominem
‘'«J. traducere ad filios peccatum originale ut
'instrumentum Adami, ipsi in diffusione
praedicti peccati subordinatum : instrumen­
tum autem sufficienter agit per virtutem
imperfecte præcontentivam effectus, licet
hunc in seipso forma liter, et perfecte non
habeat : quamobrem homo justificatus po­
test peccatum originale traducere, quamvis
ipso formaliter non maculetur. Quod satis
liquet inséminé; istud enim est, quod pec­
catum originale immediative causât, et dif­
fundit; quamquam certum sit, semen non
infici formaliter peccato originali, sed tan­
tum virtualiter, et per modum instrumenti,
iiTh' ut recte declarat D. Thom. in 2, dist. 30,
quxst. 1, art. 2 ad 4, his verbis : « Licet se'j men non habeat tn se infectionem culpae
in actu, habet tamen in virtute : sicut
♦ etiam patet, quod ex semine lepræ gene■ ratur filius leprosus, quamvis in ipso se­
mine non sit lepra in actu ; est enim in
e semine virtus aliqua deficiens, per cujus
defectum contingit defectus lepræ in prole.
ί Similiter ex hoc ipso, quod in semine est
telis dispositio, quæ privatur illa impas■ sibilitate, et ordinabilitate ad animam,
« quam in primo statu corpus humanum
. habebat, sequitur quod in prole, quæ est
«susceptiva originalis peccati, efficiatur
■ peccatum originale in actu. » Et quæst. 4,
de malo, art. 6 ad 4, inquit : « Per Baptis< mura homo liberatur a peccato originali
« quantum ad mentem » (in qua erat pri­
vatio gratiæ), «sed remanet peccati infectio
■i quantum ad carnem » (nempe concupiscenh·''. tia). « Unde dicit Apostol. Ipse mente servio
legi Dei, carne autem legi peccati. Homo
autem non generat mente carnales filios,
■ sed carne ; et ideo non transmittit novita­
tem Christi, sed vetustatem Adami. » An
autem hæc traductio fiat moraliter tantum,
an etiam physice, decisum habetur in tract.
13, disp. 3 el 4, ubi hanc eandem objectio­
nem latius diluimus. Nunc addimus,·in ip­
sos haereticos retorquendam fore; nam ipsi

r,

DUB. II.

317

licet negent peccatum originale vere auferri
per Baptismum, dicunt tamen auferri rea­
tum ad pœnam æ ternam, atque hominem
superinduere justitiam Christi ; et tamen
homo baptizatus generat filium cum reatu
ad pcenam æternam, et nudum, seu non
vestitum justitia Christi : ergo sicut homo
baptizatus transmittit illum reatum , et
eam carentiam ornatus per Christi justi­
tiam ; ita poterit vere transmittere pecca­
tum originale, quamvis ipse actu, et formaliter non habeat in seipso prædictum
peccatum.
Ad confirftiationem concesso antecedenti, Coofir:
negamus consequentiam. Ad cujus primam satisfit,
probationem dicendum, peccata esse mate­
riam remotam Sacramenti Pænitentiæ, do­
lorem vero, et confessionem esse materiam
proximam. Eadem autem materia remota,
si per novam materiam proximam deter­
minetur, atque informetur, potest novo, et
distincto Sacramento servire; sicut quia
aqua est materia remota Baptismi, ablutio
vero corporis materia proxima, eadem aqua
potest deservire diversis numero Sacra­
mentis Baptismi, si diversis ablutionibus
successive deserviat. Unde licet peccata in
confessione vere remissa fuerint, possunt
nihilominus ut diversis dolori, et confes­
sioni conjuncta, diversæ receptioni Sacra­
menti Pænitentiæ deservire. Ad secundam
probationem dicimus verba : Ego te absolvo,
significare : Quantum est ex me, confero tibi
Sacramentum remissivum peccati, seu gra­
tiam remissivam peccati, ut sumitur ex D.
Thom. 3 part, quxst. 84, art. 3 ad 4. Qnod Γ'·τ!ιοω·
semper verificatur, licet pœnitens remis­
sionem eorundem peccatorum prius acce­
perit; quia recipit majorem gratiam per
modum remissivæ, quamvis actu per acci­
dens illa exercite non remittat, sed jam
destructa supponat. Sicut etiam in forma
Sacramenti Baptissimi significatur conferri
gratiam per modum regenerantis, licet bap­
tizatus supponatur per accidens præexistere
spiritualiter genitus per gratiam sanctifi­
cantem, et emundatus a peccato originali :
el tamen semper ea forma verificatur, quia
gratia per Baptismum collata regenerativa
est, et regeneraret actu, et quantum est
ex parte Christi, et ministrorum Ecclesiæ
conferentium Sacramenta. Sed major hujus
difficultatis discussio pertinet ad 3 partem,
loco proxime citato, ubi illam tractant Theo­
logi, et videri potestGonettract. 5, disp. 12,
art. 3.

318

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

27. Tertio arguitur, quia si peccata in
justificatione vere destruerentur, non redi­
rent per subsequens peccatum mortale ;
quod enim semel vere destructum est. ne­
quit iterum renasci, saltem per potentiam
creaturæ : atqui peccata, quæ in justifica­
tione remitti dicuntur, vere redeunt per
subsequens peccatam mortale : ergo in jus­
tificatione non fuerunt vere destructa. SuaMauh. detur minor : tum ex parabola Malth. 18,
,a ubi cura dominus servo nequam omne de­
bitum remisisset, nihilominus postea ob
ejus novum crudelitatis peccatum illum
tradit carceri, et tortoribus, dicens : Aon
exeat inde, donec reddat universum debitum.
Tum etiam, quia bona opera mortificata
per peccatum, redeunt per sequentem poe­
nitentiam : ergo peccata remissa per poe­
nitentiam. redeunt per subsequens pecca­
tura : id quippe paritatis ratio convincit.
Bespoa- Respondetur negando minorem cum comsio· rauni Theologorum sententia 3 p. quxst.
88, art. 1, ad quem locum pertinet haec
difficultas. Quoniam cura peccatum habi­
tuale consistat in privatione voluntaria
gratiæ, et hæc auferatur in justificatione
per gratiæ introductionem, nulla est causa
quæ valeat peccatum illud producere. Non
quidem Deus, qui nequit esse causa peccati :
neque etiam homo, qui non valet eandem
actun? peccaminosum (a quo privatio gra­
tiæ denominabatur voluntaria) iterum eli—
xcomp.cere, ut docent N. Complut, in lib. de gene­
rat. disp. 13, quxst. I. Quam totalem, et
initerabilem peccatorum destructionem siEicch. gnificatScriptura Ezechiel, 18, illis verbis:
18 Si impius egerit poenitentiam, omnium ini­
quitatum ejus, quas operatus est, non recorNalium idabur· Et Nahum 1 : Non consurget duplex
tribulatio : vel ut legunt Septuaginta : Non
judicabit Dominus bis id ipsum in tribula­
tione. Dicuntur tamen peccata praecedentia
redire per subsequens peccatum improprie,
et secundum qiiid : tum quia subsequens
peccatum simile est procedentibus, quan­
tum ad maculam, et reatum : et vulgare
est dicere, quod aliquid redit, quando ipsi
aliud similesuccedit : sicut dicimus, febrem
redire, si febris febri succedat. Tum etiam
ob circumstantiam ingratitudinis : nam
peccatum subsequens fit gravius ex eo, quod
horno peccet post beneficium remissionis
peccatorum procedentium ; quamvis neque
ista sit circumstantia specialis, nisi homo
formaliter peccet ex contemptu prodicti be­
neficii. Et hinc patet ad primam minoris

Tcrtiom

probationem desumptam ex illa parabola;
nam ibr tantum intenditur, quod proce­
dentia debita redeant secundum quandam
æquivalentiam nuper explicatam jquoetiam
sensu intelligitur illud Jacobi 2 : QuicumquDwHi
totam legem servaverit, offendat autem in uno,
factus est omnium reus : privatur enim gra­
tia et beatitudine, ac si nullum mandatum
servasset, sed in omnibus deliquisset. Et
eadem ratione debent exponi aliqui SS. PP.
qui nostro responsioni adversari videntur.
Ad secundam probationem, concesso an­
tecedenti negamus consequentiam. Et ratio­
nem disparitatis tradit D. Thom. in 4, D.ik
dist. 21, quxst. 1, art. 1 ad 6, his verbis:
α Remissio peccatorum est principaliter
α opus Dei , sed mortificatio meritorum
« procedentium est opus hominis. Homo
α autem sua actione non potest evacuaro
« simpliciter opus Dei, quamvis possit im« pedire, ne sibi prosit : et ideo homo per
« peccatum sequens non potest remissio« nem procedentium peccatorum annul: lare. Potest autem sua actione evacuare,
α qaod per ipsum factum est ; et ideo potest
« mortificationem procedentium merito« rum per merita sequentia penitus annul­
et lare, procipue gratia adjutus. » Addit etiam
S. Doctor 3 part, quæst. 89, art. 5 ad 1,
quod « opera peccati per pœnitentiam aboα lentar secundum se ; ita scilicet, quod ex
« eis ulterius, Deo indulgente, nec macula,
α nec reatus inducatur. Sed opera in cha« ritate facta non abolentur a Deo, in cujus
« acceptatione remanent ; sed impedimen­
ti tum accipiunt ex parte hominis operan­
ti tis. Et ideo remoto impedimento, quod
α est ex parte hominis operantis, Deus im« plet ex parte sua illud, quod opera mere« bantar. o Sed de hac difficultate latius
agemus in tract, seq. de Merito, disp. 5, dub.
unico.

DISPUTATIO II.

De termino ad
justificationis,
sive de forma justificante.
Nonnullæ difficultates, quæ ad proceden­
tem disputationem pertinebant, nequeunt
perfecte examinari antequam explicemus,
quæ sit forma justificans : quamobrem ne­
cessarium est prosentem disputationem or­
diri. Ubi autem explicuerimus formæ jus­
tificantis

DISP. II, DUB. I.
tificantis naturam, el conditiones, facilius
erit resolvere dubia tarn huic disputationi
propria, quam huic, et illi communia.

DUBIUM I.
Ulruin in justificatione impii infundatur gra­
tia sanctificans, per quam et remittatur
peccatum, ct homo, sanctificetur indepen­
denter ab alio favore exlr inseco?

Kjfjl. 28. Plures difficultates sub unius dubii
titulo comprehendimus, ut illius terminos
’.rt-h' explicando constabit. Supponimus enim ex
dictis disputatione praecedenti, justificatio­
nem impii importare veram peccatorum
remissionem : sed dubitari potest, utrum
justificatio consistat adæquate in praedicta
remissione, an autem complectatur etiam
veram, et internam hominis renovationem
per infusionem gratiae sanctificantis : et
ideo inquirimus : Utrum in justificatione
impii infundatur gratia sanctificans. Deinde
dubitari potest, utrum remissio peccato­
rum, et sanctificatio hominis pure concomitanter, aut etiam disparate se habeant,
proveniantque hujusmodi effectus a diversis
causis formalibus ; an vero remissio pecca­
torum sit effectus formalis gratiae sanctifi­
cantis : qua de causa addimus in titulo :
Per quam et remittatur peccatum, et homo
sanctificetur. Tandem dubitari valet, utrum
gratia per seipsam immediate communicet
prædictos effectus, an vero post illius intro­
ductionem requiratur novus, et superve­
niens favor Dei condonantis peccata, et ac­
ceptantis hominem ad suam amicitiam, et
suorum bonorum participationem : quamo­
brem adjicitur in titulo : Independenter ab
alio favore extrinseco. Quas difficultates singillatim, majoris claritatis gratia, diversis
assertionibus decidemus.

§ i.
Statuitur prima conclusio primx difficultati
respondens.

Prima 29. Dicendum est primo, hominem in
t^!“' sua justificatione recipere gratiam sanctifi­
cantem, atque inhaerentem, et per eam in­
terius renovari. Haec conclusio est de fide,
riideni et ^finitur in Concilio Trident, sess. 6,
can. 11, his verbis : « Si quis dixerit, ho■ mines justificari vel sola imputatione

319

« justitiæ Christi, vel sola peccatorum re­
u missione, exclusa gratia, et charitate, quæ
a in cordibus eorum per Spiritum sanctum
« diffundatur, atque illis inhæreat ; aut
α etiam gratiam, qua justificamur, esse
« tantum favorem Dei, anathema sit, » ubi
Concilium expresse asserit, justificationem
non consistere vel in sola imputatione jus ­
titiæ Christi, vel insola peccatorum remis­
sione, vel in solo favore Dei; sed præter hæc
omnia importare gratiam sanctificantem
in hominum cordibus diffusam, eisque inhærentem : quod fieri non valet, quin
homo interius renovetur, ut ipsa sancti
Synodus magis declarat in eadem sess. cap.
7, his verbis : « Hanc dispositionem, sea
« praeparationem justificatio ipsa consequi­
<( tur, quæ non est sola peccatorum remis­
(( sio, sed et sanctificatio, et renovatio in­
« terioris hominis per voluntariam suscep­
« tionem gratiæ, et donorum : unde homo
« ex injusto fit justus, et ex inimico amicas,
a ut sit hæres secundam spem vitææternæ.
Et infra additar : « Id tamen in hac jus­
te tificatione fit, dum ejusdem sanctissimae
« passionis merito per spiritum sanctam
« charitas Dei diffunditur in cordibus eo« rum, qui justificantur, atque ipsis inhae« ret : unde in ipsa justificatione cum re­
« missione peccatorum hæc omnia simul
« infusa accipit homo per Jesum Christum,
« cui inseritur, fidem, spem, et charita« tem. » Et ita docent unanimiter omnes
Catholici contra haereticos nostri temporis.
Videantur Osius in confessione fidei cap. 81, Ostes.
Decanus Lovaniensis art. 8, de justifica­ Decanus
Lc-van.
tione, Sotus lib. 1, de natura et gratia, cap. Sûîu«.
Bellarm.
11 et lib. 2, cap. 19, Bellarminus lib. 2, de^.f'^'
Justificat, cap. 6 et 7, Becanus in Summa,
,
tract. 4, cap. 2, quxst. 2, et alii, qui adver­
sus Lutheranos, et Calvinistes scribunt.
30. Probatur primo authoritate sacræ εβγηϊιScripturæ, quæ hanc veritatem perspicue
docet, et praecipue in epistola Pauli ; nam !Ui'a·
ad Titum 3, inquit : « Eramus aliquando VI ;i.
« et nos insipientes, increduli, errantes, ’-uns.
« etc., sed salvos nos fecit per lavacrum
« regenerationis, et renovationem Spiritus
« sancti, quem effudit in nos abunde, ut
»( justificati gratia ipsius haeredes simus se­
« cundum spem vitæ æternæ. » Cujus loci
singula fere verba subministrant argumen­
tum contra haereticos, ut ea ponderando ap­
parebit : nam in primis asserit Apostolus,
Deum homines peccatores ab erroris, in­
sipientiae, incredulitatis, etc. maculis salvos

r,

w

320

i

■

1!

-■’■γ

* ·■<. i

rid
» Tf-.i

<

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

fecisse per lavacrum regenerationis, hoc
est, per Baptismum, quo ab statu filiorum
Adami translati sunt ad statum filiorum
Dei, ut exponit Concil. Trid. sew. cit. cap. 4 ;
Tniteat hæc autem regeneratio communicat natu­
ram Dei in nobis participatam per gratiam
P
sanctificantem, ut docet D. Thom. 3 part,
qu.rst. 23, art. 1, ubi ait : « Hoc autem plus
habet adoptio divina , quam humana,
α quia Deus hominem, quem adoptat, ido­
neum facit per gratiæ munus ad hæreditatem ccelestem percipiendam : homo
« autem non facit idoneum eum , quem
< adoptat,sed potius eum jam idoneum eli­
git adoptando. « Quod ex professo osten^'.^‘•-dimus trad, prxce.l. disp. 4, dub. 2. Ergo
i; r in justificatione impii non tantum abster­
guntur maculæ peccatorum, sed etiam com­
municatur gratia sanctificans. Et urgetur
ad hominem contra Calvinum, nam ipse
lib. 1 Institut, cap. 15, § 4, docet hominem
per merita Christi, et lavacrum regenera­
tionis restitui in veram, et solidam integri­
tatem, quam amiserat in Adamo : atqui
Adamus habuit veram sanctitatem inhae­
rentem, et sibi superadditam, quam pecClfri . dando exuit, ut asserit idem Calvinus lib. 2
nos. Instit. cap. 1, § 5, his verbis : κ Postquam
it in Adamo obliterate est cœlestis imago,
non solus sustinuit hanc pœnam. ut in
α locum sapientiae, virtutis, sanctitatis, ve­
ritatis, justitiae, quibus ornamentis ves­
« titus erat, teterrimæ cederent partes,cae­
citas, impotentia, impuritas, vanitas,
tl injustitia, etc. » Ergo vel sibi Calvinus
adversatur, vel homo cum justificatur, con­
sequitur gratiam per Adami peccatum amis­
sam : atque ideo justificatio non consistet
in sola remissione peccatorum, sed etiam
in renovatione interiori, et infusione gra­
tiæ sanctificantis.
Deinde addit Apostolus, nos salvos fieri
per renovationem Spiritus sancti : quam re­
novationem alibi frequenter repetit, ut ad
ad E· ’. Ephes. 4 : « Renovamini spiritu mentis
4
« vestræ, et induite novum hominem, qui
secundum Deum creatus est in justitia, et
a<f Cotes. “ sanctitate veritatis. » Et ad Coloss. 3 :
8. « Nolite mentiri, invicem spoliantes vos
c veterem hominem cum actibus suis, et
< induentes novum, eum qui renovatur in
« agnitionem, secundum imaginem ejus,
i. j-iv.i- qui creavit illum, υ Ubi manifeste docet
ficatioae
justificationem impii fieri non per solam
rcnoulur ho­ abjectionem veteris hominis, sive peremunrno.
d itionem ab antiquis peccatis·, sed per hoc,

quod novum hominem induat, et per re­
novationem in antiquam imaginem, quam
perdiderat. Hoc autem inintelligibile est,
nisi impius recipiat in se justitiam, et for­
mam sanctificantem ; aliter enim licet pecca­
ta deponeret, non fieret novus homo, neque
imaginem Dei assequeretur, sed relinque­
retur in sola conditione naturali. Ergo
justificatio impii non importat solam remis­
sionem peccatorum, sed veram innovatiotionem mediante forma infusa, et inhærente, quam gratiam sanctificantem appel­
lamus. Et confirmatur hoc amplius ; nam
ob hanc internam renovationem concludit
Apostolus, quod non solum peccatorum te­
nebras abjicimus, sed quod superna luce
musirdiuur, lu
x au
illustramur,
ut 2
ad voriiiin·
Corinth. u4 : uvus
Deus qui
dixit de tenebris lucem splendescere, ipse if-Codai
luxit in cordibus nostris. Et 1 ad Thessal. 5; ul
Vos autem. fratres, non estis in tenebris, sed j*8,
filii lucis est is. Et ad Ephes. 5 : Eratis ali- A4
quando tenebrx, nunc autem lux in Domino, Ε'^
ut filii lucis ambulate. Illuminatio autem
fit non persolam tenebræ, vel umbræ ab­
jectionem, sed per receptionem lucis : ergo
justificatio non estsolapeccatorum remissio,
sed etiam infusio interioris, et inhaerentis
justitiae.
.
·' ’ 'Ji
31. Asserit praeterea Apostolus, quod in
justificatione effunditur in nos Spiritus sanetus,‘quod etiam traditui/Rom. 3, his verbis :Adfcs.
Char itas Dei difi usa est in cordibus nostris3eu
per Spiritum sanctum, qui datus est nobis.
Et cap. 8 : Vos in carne non estis, sed in
spiritu, si tamen spiritus Dei habitat in vobis.
Et hinc infert, justificatos esse templum
Spiritus sancti 1 ad Corinth. 3 : NescitisudCg
quia templum Dei estis, et spiritus Dei habi- 3 eti
tat in vobis? Templum Dei sanctum est, quod
estis vos. Et cap. 6 : Membra vestra templum
sunt Spiritus sancti, qui in vobis est. Constat te ju­
vero, quod hæc diffusio, communicatio, et“”!^
inhabitatio Spiritus sancti in nobis non cstg^®
illa generalis intimitas, qua Deus omnibus.»»»
rebus etiam inanimatis assistit, per essen­
tiam videlicet, praesentiam, et potentiam;
alioqui frustra Paulus illam adeo praedica­
ret, et commendaret : ergo debet importare
alium specialiorem praesentiae modum. At­
qui Deus fit rebus praesens per hoc, quod in
eis aliquid efficit, ut tradit D.Thom. I part. d.ti:·.
quast. 8, art. 1. Ergo Deus specialiter ha­
bitans in justificatis efficit in eis nobile ali­
quod. et habituale donum, quo aptentur in
templum ipsius, et quod gratiam sanctifi­
cantem appellamus, ut recte conclusit D.
Thom.

'i boni, loco cil. ari. 3 ad 4,his verbis : Nulla
alia perfectio superaddita substantif facit
Deum esse in aliquo, sicut objectum cognitum,
fl amatum, nisi gratia :et ideo sola gratia fa- I
cit singularem modum essendi Deum in re­
bus.
Tandem concludit Apostolus, hominem
in justificatione fieri hxredem vitx xternx :
Aliquod etiam tradit ad Rom. 8 : Ipse Spiritus
testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Dei. Si autem filii, et hxredes : hxrtdes quidem Dei, cohxredes autem Christi.
t£?M’er quæ significat hominem justificatum
Ukoi habere jus, et coaptationem ad bona propria
Dei, quæ in ejus visione, et amore consistunt. Atqui homo non habet hoc jus, et
coaptationem ex naturalibus : ergoilla habet
ex gratia, et perfectione sanctificante, quam
in justificatione participat. Nec prodest hæI
reticorum evasio, qui asserunt, ad. hoc suffi­
cere extrinsecam voluntatem Dei acceptanI
lis justificatu m adgloriam ob merita Christi.
nn. Nam illam optime praecludit D. Thomas
qurst.21 deverit. art. 1, his verbis : «Vult
Deus omnibus creaturis bonum naturæ,
propter quod dicitur omnia fecisse,
Sapient. 11 et Genes. 1, sed ratione hujus
acceptationis non consuevimus dicere,aliI
quem habere gratiam Dei, sed in quan1
tum Deus vult ei aliquodbonumsupernaturale,quod est vita æterna : unde ad Rom.
< 6 dicitur, Gratia Dei vita æterna..Sed hoc
I
bonum Deus non vult alicui indigno. Ex
« natura autem sua homo non est dignus
I
tanto bono, cum sit supernaturale; et
ideo ex hoc ipso, quod ponitur aliquis
« Deo gratus respectu hujus boni, ponitur
quod sitdignus tali bono supra sua natu­
ralia. Quod quidem non movet divinam
voluntatem, ut hominem ad illud bonum
ordinet : sed potius e’ converso ex hoc
ipso, quod Deus sua voluntate aliquem
ordinet ad vitam æternam, præstat ei ali­
quod, per quod sit dignus vita æterna. »
Unde concludit : « Sic ergo homo dicitur
gratiam Dei habere non solum ex hoc,
c quod a Deo diligitur in vitam æternam,
sed ex hoc, quod datur ei aliquod donum,
per quod est dignus vita æterna. Et hoc
donum dicitur gratia gratum faciens.
Aliter enim in peccato mortali existons
posset dici in gratia esse, si gratiam so­
lam acceptationem divinam diceret ; cum
« contingat aliquem peccatorem esse prædestinatum ad vitam æternam haben­
dam. »

32. Secundo probatur nostra conclusio Bau0
ratione ex relatis testimoniis desumpta :
quoniam homo, cum justificatur, fit Deo Catho-'
gratus : ergo recipit formam intrinsecam. Uea‘
Antecedens patet ex dictis, quia nequit non
esse Qeo gratus homo, quem ipse videt pec­
catis mundum, ad Adami justitiam restitu­
tum, facium filium lucis, hæredem beatitudinis, cohæredem Christi, etSpiritus sancti
templum : sed hæc omnia bona consequitur
homo cum justificatur, ut patet ex relatis
testimoniis : ergo fit Deo gratus. Consequen­
tia vero probatur, quia hominem fieri Deo
gratum, seu placere Deo, est terminare di­
vinum amorem : atqui amor Dei non præsupponit in objecto bonitatem, quam diligit,
sed eam efficit, qua de causa non est affecti­
vus, sed effectivus : ergo si homo cum jus­
tificatur, incipit esse gratus Deo, recipit
aliquam formam intrinsecam, per quam
constituitur in esse objecti congrui ad ter­
minandum divinum amorem. Quam ratio­
nem tradit D. Thom. supra quxst. 110, art. n.Tho.
1, et in præsenti art.2, eamque late expen­
dimus, atque ab objectionibus vindicavimus
tract, prxced. disp. 4, dub. 1, ubi ostendi­
mus gratiam habitualem esse formam nobis
intrinsece superadditam , et inhærentem.
Et quia in prædicta disputatione plura tra­
didimus, quæ assertionem præsentem evin­
cunt, ibique explicuimus, in quo consistat
essentia gratiæ habitualis, seu formæ justi­
ficantis, sive hominem Deo gratum, justum,
et sanctum constituentis, quid a Deo parti­
cipet, quomodo fundet jus ad gloriam, et
qualiter se habeat ad charitatem, et reli­
quas virtutes ; ideo in præsenti supervaca­
neum est alia adjicere, et ad eum locum
lectorem remittimus. Sed nihilominus.
Confirmatur primo refellendo evasionem Co1^'
hæreticorum : nam ita se habet obedientia '
Christi ad nostram justitiam, sicut obedien­
tia Adami ad nostram injustitiam, ut cons­
tat ex Apostolo ad Horn. 5. Atqui peccatum Λι1?οιη·
Adami causavit in nobis aliquid intrinse­
cum, et inhaerens, et unicuique proprium,
videlicet peccatum originale, a quo formaliter denominamur peccatores, et Deo abo­
minabiles, ut constat ex dictis disp. prxced.
dub. 1; ergo justitia Christi causât in nobis
aliquid intrinsecum , et inhærens, nempe
gratiam, a quo formaliter denominamur
justi, et Deo grati : ergo justificatio non im­
portat solam peccatorum remissionem, sed
veram homins renovationem per formam
intrinsecam.

322

DE JUSTIFICATIONE LM PI I.

Confirmatur secundo; nam quod Deus in
impii justificatione aliquam ipsi formam
intrinsecam sanctificantem, elevantem, et
exornantem animam communicet, nullam
implicat contradictionem : et aliunde hoc
magis decet bonitatem Dei, magis effert
merita Christi, ef magis, imo simpliciter
consonat testimoniis sacræScripturas :ergo
cahiuus ita asserendum est. I nde ipse Calvinus vi­
detur in hac parte tandem convictus suum
dogma retractasse ; nam in libro de vera
Ecclesiæ reformandæ ratione, inquit : A’»mqiiam reconciliamur Deo, quin semel done­
mur justitia inhaerente, Et inferius : Do­
ceantur homines fieri non posse, ut justi
censeantur Christi inerito, quin renoventur \
spiritu in sanctam vitam : frustraque gratuita
Dei adoptione gloriari omnes, in quibus spi­
ritus regenerationis ivm habitat : denique
nullos a Deo recipi in gratiam, qui non justi
quoque vere fiant. Sed quo respiciat hæretici
hujus intentio, magis constabit ex imme­
diate dicendis.

torum, quam interior sanctificatio sunt ef­
fectus formales gratiæsanctificantis,et ab ea
tanquam a causa formali dependent; atque
ideo non se habent pure concomitanter, vel
simultanée, ita quod remissio peccatorum
ab una forma proveniat, et sanctificatio ab
alia. Quod evidentius adhuc determinat
idem Concilium sess. 5, in decreto de peccato
originali, num. 5, ubi hæc habentur : « Si
« quis per Domini nostri Jesu Christi gra« tiam, quæ in Baptismate confertur, rea« tum originalis peccati remitti negat,
« aut etiam asserit non tolli totum id, quod
« veram, et propriam rationem peccati haα bet, anathema sit. » Nam id, per quod
peccatum remittitur, est vera causa prædictæ remissionis : sed peccatum remittitur
per gratiam Christi, utique inhærenlem.et
intrinsecam, et sanctificantem, ut ipsum
Concilium explicat, et definit, sess. 6, can.
11; ergo gratia sanctificans est vera causa
remissionis peccatorum ; et consequenter
remissio peccatorum, quæ in justificatione
fit, non se habet pure concomitanter ad
sanctificationem, seu renovationem inte­
§ H.
riorem ; sed hæc, et illa ab eadem forma
Résolutiu secundx difficultatis.
intrinseca, et interiori proveniunt. Unde
Catechismus Romanus ex decreto ejusdem^
seranda ^3· Dicendum est secundo, sanctificatioConcilii editus part. 2, cap. 2, num. 50, fel·
concin- nem interiorem, et peccatorum remissioinquit : « Est autem gratia, quemadmodum
M0' nem, quæ in impii justificatione fiunt, non
« Tridentina Synodus ab omnibus credense habere pure simultanée, velconcomitana dum, pcena anathematis proposita, deter, vel a diversis formis provenire ; sed
« crevit, non solum perquam peccatorum
immediate esse effectus formales gratiae
« fit remissio, sed divina qualitas in anima
sanctificantis, et ab ea communicari. Hanc
« inhærens, ac vel uti splendor quidam, et
Concit, conclusionem satis aperte docet Concilium
« lux, quæ animarum nostrarum maculas
Trident Tridentinum sess. G, cap. 7, ubi declarat
« omnes delet, ipsasque animas pulchriojustificationem non esse solam peccatorum
« res, et splendidiores reddit. » Et ita do­
remissionem, sedet sanctificationem, et reno­
cent communiter Doctores Catholici, quos
vationem interioris hominis. Et deinde ex­
proinde supervacaneum est referre. Vi­
plicat justificationis causas, et perveniens
deantur tamen Authores § præcedenti re­
ad causam formalem, inquit: Demum unica
lati, et Stapletonius lib. 5 fere per totum, etavfc
formalis causa est justitia Dei, non qua ipse
Curiel inpræsenti, art. 2, dub. 1, conclus.2,
justus est, sed qua nos justos facit : qua vi­
Suarez de gratia lib. Ί, cap. Ί.
delicet ab eo donati renovamur spiritu mentis
34. Probatur assertio quoad omnes si- u
noslræ, et non modo reputamur, sed vere justi
mul ejus partes sequenti discursu : quo­
nominamur, et sumus, in nubis recipientes,
niam sanctificatio interior impii est effectus
etc. Ex quibus per legitimam consequentiam
formalis gratiæ habitualis : ergo et remissio
evincitur nostra conclusio ; nam justificatio
peccatorum : ergo interior sanctificatio, et
importat remissionem peccatorum, et sanc­
peccatorum remissio non se habent pure
tificationem interiorem, ut docet sacra Sy­
concomitanter, sed ordine quodam in impii
nodus in prima propositione : sed justifi­
justificatione. Hæc secunda consequentia
catio fit per justitiam inhaerentem, seu gra­
liquet ex prima ; nam cum duo effectus ab
tiam sanctificantem, tanquam per causam
eadem forma proveniunt, non se habent
formalem, ut Concilium in secunda propo­ I pure concomitanter, sed servant aliquem
sitione declarat : ergo tam remissio pecca­
ordinem inter se : præsertim quando unus
est

DISP. II, DUB. I.
est positivus, uti se habet sanctificatio ; et
alter privativus, aut quasi privativus, ut
exclusio peccati : nam privativus supponit
positivum, et eo mediante communicatur.
Prima vero consequentia ostenditur, quia
f1'*3· sanctitas, ut definit D. Dionys. lib. de divinis
nominibus, cap. 12, el docent communiter
Theologi, est libera, perfeclaque munditia
ab omni scelere. Unde sanctus dicitur, ut
inquit Origenes homil. 11, super Leviticum, qui segregat se a malis actibus, et Deo
dicatur.Ergo si gratia habitualis sanctificat
formaliter ipsum, eadem etiam emundat
ipsum a peccatis : atque ideo peccatorum
remissio erit effectus formalis gratiæ habi­
tualis. Antecedens autem probatur primo :
quia natura increata Dei constituit ipsum
formaliter sanctum per essentiam : sed
gratia habitualis est participatio formalis
naturæ increatæ Dei sub conceptu naturæ,
ut ex professo ostendimus tract, prxced.
disp. 4, dub. 3 ; ergo gratia habitualis cons­
tituit hominem formaliter sanctum per .
participationem ; et consequenter interior
impii sanctificatio erit effectus formalis
gratis habitualis. Secundo , quia forma
quæ radicat fidem, spem, charitatem, et
cæteras virtutes supernaturales, et est pri­
mum principium operum supernaturalium,
quibus tendimus ad perfectam unionem
cum Deo, nequii non hominem sanctificare;
quandoquidem homo per praedictas virtu­
tes, et opera segregatur a malis operibus,
et mancipatur divino cultui, in quo con­
sistit sanctitas, ut ex Dionysio, et Origene
dicebamus : sed gratia habitualis est radix
omnium virtutum supernaturalium , et
primum principium supernaturalium ope­
rationum, ut ostendimus loco citato, dub.
Get 7,ergo sanctificat hominem. Tertio,quia
si gratia habitualis ex una parte non abster­
git sordes peccatorum, ut dicunt hæretici, et
ex alia non sanctificat, et renovat impium,
non apparet ad quid diffundatur in cordi­
bus nostris, vel quem effectum formalem
communicet, et consequenter vel frustra,
vel nullo modo infundetur injustificatione:
quod tamen nequit admitti, nisi agendo
contra Fidem, ut constat ex dictis § præced.
Quarto, et præcipue, quia testimonia ibi
expensa hoc manifeste significant : nam.acZ
dicitur : Secundum suam mise­
ricordiam salvos nos fecit per lavacrum re­
generationis, el renovationis Spiritus sancti :
hæcquippe regeneratio, el renovatio nihil
aliud est, quam interior sanctificatio,quam

323

Paulus dicit fieri per lavracrum,seu Baptis­
mum : sed Baptismus non regenerat, et
renovat animam formaliter, et immediate
per seipsum, sed mediante gratia habituali,
quam producit : hæc igitur sanctificat ho­
minem formaliter.
Confirmatur primo, quia tam illumina- Confic­
tio aeris v. g. quam remotio tenebrarum Jrjæo'
ab eo sunt effectus formales lucis,et servant
ordinem inter se ; lux quippe primo com­
municat suum effectum primarium et posi­
tivum, quod est facere subjectum lucidum ;
el deinde praestat effectum secundarium, et
privativum, quod est expellere a subjecto
tenebram sibi oppositam: atqui gratia in
Scriptura appellatur lux, peccatum vero di­
citur tenebra illi luci opposita : ergo gratia
animæ impressa et habet illuminare, ac
sanctum facere hominem ; et simul habet
expellere ab eo peccatum : ita tamen, quod
illuminatio,seu sanctificatio sit effectus pri­
marius, et positivus gratiæ; expellere au­
tem peccatum sit effectus ejus secundarias,
et privativus. Minor, imo et totus discursus
habetur 2, ad Corinth. G : Quxparticipatio 2 a.i
justitix cum iniquitate? Aut qux societasCorJnÜ!·
lucis ad tenebras? Et 1, Petri : Qui de tene-1 Petri2.
bris nos vocavit in admirabile lumen suum.
Confirmatur secundo, quia omnis priva-secund»·.
tio excluditur per formam oppositam, ita
quod exclusio privationis sit effectus forma­
lis secundarius, et privativus a forma de­
pendens, ut constat ex Philosophia, et in­
ductive potest ostendi : sed macula, sive
peccatum habituale consistit formaliter in
privatione voluntaria gratiæ sanctificantis,
ut vidimus ’disput. præced. dub. 1; ergo ma­
cula, sive peccatum habituale expellitur
per adventum gratiæ sanctificantis ; et hæc
expulsio est effectus formalis secundarius
privativus, a prædicta gratia dependens.
35. Secundo probatur nostra conclusio Alia radestruendo potissimum Adversariorummotivum ; nam hujus effectus, quod est homi­
nem injustificatione sanctificari, et emun­
dari a peccatis, aliqua causa formalis assi­
gnanda est ; sicut in universum quilibet
effectus formalis, seu denominatio ab aliqua
causa dependet : atqui causa formalis hujus
effectus nequit esse justitia increata Dei, ut
quidam hæretici autumant ; nec justitia
creata Christi Domini in ejus obedientia, et
merito consistens : ergo debet esse aliqua
forma intrinseca, et inhærens : atqui nulla
aptior ad hunc effectum præstandum exco­
gitari potest, quam gratia sanctificans, ut

324

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

facile apparebit consideranti maximam ejus
perfectionem, qualem tract, przced. disp. -1,
per totam descripsimus : ergo prodicta
gratia est causa formalis sanctificationis,
et emundationis hominis a peccato ; atque
ideo hujusmodi effectus non se habent dis­
parate, vel concomilanter in justificatione,
sed servant connexionem, et ordinem inter
se, et ab eadem forma proveniunt. Caetera
constant. Et minor primi syllogismi, in qua
sola potest esse difficultas, probatur; quia
justitia increata Dei sanctificat nos effective
physice, et justitia creata Christi Domini
sanctificat nos effective moraliter : causa
autem efficiens non denominat formaliter
passum immediate per seipsam, sed medio
effectu, quem producit : ergo non denomi­
namur formaliter sancti, et mundi a pecca­
tis vel per justitiam increatam Dei, vel per
justitiam creatam Christi Domini; sed opus
est aliam formam pro prædicto effectu assi­
gnare.
ConfirConfirmatur, et explicatur amplius; nara
matur' ideo hominis sanctificatio, et emundatio a
peccatis non fieret forrnaliter per gratiam
sanctificantem in justificatione impressara,
quia id dedeceret abundantiam justitiæ
increatæ Dei, vel justitiæ creatæ Christi
Domini ; eo quod argueret eas esse imper­
fectas, et inefficientes ad nostram justifi­
cationem, indigereque aliquo alio ad nos
sanctificandos, et emundandos : sed hoc
inconveniens non infertur, imo sequitur
oppositum : ergo hominis sanctificatio, et
peccatorum remissio fit formaliter per gra­
tiam sanctificantem in justificatione in­
fusam. Probatur minor : quoniam Sol, v.
g. est causa perfecta, et sufficiens ad illumi­
nandum, et dispellendum tenebras, ut ex se
liquet; et nihilominus illuminatio, ac te­
nebrarum expulsio non fit immediate, et
formaliter per lucem existentem in Sole,
sed per lucem aeri communicatam, impres­
sam, et inhærentem, quin ex hoc aliqua
imperfectio, vel virtutis defectus soli attri­
buatur: ergo nullam imperfectionem irro­
gamus justitiæ Dei, et Christi per hoc, quod
dicamus hominem sanctificari, et mundari
a peccatis per formam inhærentem in justi­
ficatione infusam.Imp vero sicut est magna
Solis perfectio producere lucem in aliis cor­
poribus,per quam intrinsece illustrentur,et
emundentur a tenebris : ita est magna per­
fectio Dei, et Christi diffundere in nobis
gratiam,perquam intrinsece sanctificemur,
€t purgemur a peccatis, juxta illud D. Petri

in 2 canonic. cap. 1 ; Gratia vobis, el
adimpleatur in cognitione Dei, et Christi 1
desu Domini nostri ; quomodo omnia nobis
divinv virtutis sur, qu.v ad vitam, et pieta­
tem donata sunt per cognitionem ejus, qui
vocavit nos propria gloria, et virtute : per
quem maxima, et pretiosa nobis promissa
donavit, ut per h.vc efficiamini divina con­
sortes natura, fugientes ejus, qur in mundo
est .concupiscent ir corrupt ioncm.V nde elucet
Adversariorum in hac parte hallucinatio;
dum enim audiunt nos dicere hominem
sanctificari, et a delictis purgari per for­
mam creatam sibi in justificatione impres­
sam ; existimant, vel potius calumniantur
nos negare hominem sanctificari, et emun­
dari per justitiam Dei, et Christi : quod
tamen expresse asseritur in Scriptura. Id
vero nec somniamus, sed dicimus homi­
nem sanctificari, atque a peccatis mundari
per Dei, et Christi justitiam, et simul per
justitiam creatam sibi inhærentem ; aliter
tamen, et aliter : nam ly/w, cum applica­
tur justitiæ extrinsecæ Dei, et Christi Do­
mini, significat causam efficientem physi­
cam, vel moralem nostræ sanctificationis,
et emundationis a peccatis : quando vero
applicatur justitiæ nobis inhærenti, signi­
ficat causam formalem immediatam, et
intrinsecam sanctificationis, et remissionis
peccatorum : quam formam causai princi­
paliter physice Deus ob merita, et justitiam
Christi Domini moraliter influentia. Eo
proportionali modo, quo illuminatio aeris
fit per Solem, et per lucem aeri inhæren­
tem ; sed per illam effective, per hanc vero
formaliter; quæ nec inter se pugnant, nec
una arguit imperfectionem alterius in suo
genere ; sed tantum probat eundem effec­
tum formalem a pluribus, ac diversis cau­
sis pendere.

§ m.
Posterior dubii difficultas deciditur.
36. Dicendum est tertio, gratiam sanctificantem esse...
formam sufficientem
. . ad sane-f■**
S»
tificationem hominis, et remissionem pec­
catorum, independenter ab alio favore Dei
extrinseco distincto ab eo, quo ipsam gra­
tiam homini infundit. Hanc conclusionem
docent communiter Thomistæ, quibus con­
sentiunt Vasq. disp. 201, cap. 2 et 3, dicens Vj-pe
Aulhores contrarios e medio tollere veram Rc"
rationem justitiæ inhærentis, quam Patres
Concilii

DISP. II, DUB. I.
Concilii Tridentini statuero curarunt : Becanus in summa torn. 2, cap. 3, f/imt. 5,
asserens oppositam sententiam favere Calvinistis, et alii plures.
Fundamentum præcipuum hujus asser­
ui' tionis desumitur ex Concilio Trid. locis
supra citatis, et praecipue sesS, 6, cap. 7, et
potest sic formari : Si gratia habitualis, ut
homines sanctificaret, et emundaret a pec­
catis, indigeret novo favore Dei extrinseco
distincto ab eo actu, quo infunditur, non
esset forma vere justificans : consequens
est contra Concilium luco cit. ubi dicitur :
Cnica causa formalis justificationis est jus­
titia Dei,non qua ipse justus est, sed qua nos
justos facit, etc. ergo gratia habitualis im­
mediate per seipsam, et independenter a
novo favore Dei extrinseco hominem sanc­
tificat,et emundat a peccatis. Sequela osten­
ditur : tum quia illa est forma vere justifi­
cans, quæ præstat effectus proprios justifitionis, nempe sanctificationem interiorem,
et peccatorum remissionem, ut docet idem
Concilium cap. cit. in principio : ergo si
gratia habitualis non præstat hos effectus,
sed adhuc ea posita, requiritur novus, et
superveniens Dei favor, quo hominem ac­
ceptet ad amicitiam, et ipsi remittat pec­
cata; sequitur gratiam habitualem non esse
formam vere justificantem. Tum etiam,
quia effectus ’formalis alicujus formæ pro­
venit immediate ab ipsa forma : ergo ef­
fectus formalis formæ justificantis debet
immediate ab ipsa forma provenire ; et
quidquid ab ea ita non provenit, nequit
esse effectus formalis illius, nec ipsa poterit
ad illum comparari tanquam causa forma­
lis : ergo si sanctificatio hominis, et re­
missio peccatorum non provenit immediate
a gratia sanctificante, sed adhuc ea posita,
requiritur novus Dei favor ad communi­
candos prædictos effectus, manifeste sequi­
tur, gratiam habitualem non esse causam
formalem nostræ sanctificationis.
1 -f· Confirmatur; nam causa formalis est,
■ qua posita, ponitur effectus formalis : qua
ratione lux est causa formalis lucidi, et
calor calidi : sed posita gratia habituali, ad­
huc in opposita sententia non ponitur justi­
ficatio; posito vero favore extrinseco Dei,
justificatio consequitur : ergo favor extrin­
secus Dei, et non gratia inhærens est causa
formalisnostræ justificationis; quod tamen
damnatur in Trident, sess. cit. can. 11, his
verbis: Si quis dixerit, gratiam qua justifica­
mur, esse tantum favorem Dei, anathema sit.

325

37. Nec satisfacit dicere, quod gratia ha- ε»·.,μο.
bitualis est quidem forma justificans ; in­
completa tamen, et imperfecta, quæ proinde *
compleri debeat per favorem extrinsecum
Dei acceptantis ipsam ad perfectiores effec­
tus, quam ipsa ex se pariat : sicut valor monctæ sigillatæ a Principe consurgit adæquate tam ex valore intrinseco ipsius me­
talli , quam ex valore extrinseco, quem
Princeps ipsi attribuit. Hoc, inquam, non sa­
tisfacit, sed potest efficaci ter refelli. Primo,^·^quia inde fieret, causam formalem adæ- ,|l!nr'
qiiatam nostræ justificationis constitui partim ex gratia inhærente , partim ex actu
Dei acceptantis , et valorantis gratiam ad
illos effectus : sicut in exemplo adducto
causa formalis valoris monetæ constituitur
adæquate partim ex dignitate intrinseca
metalli, partim ex ordinatione extrinseca
Principis. Consequens nequit sustineri :
nam aperte contradicit Concilii verbis :
Unica causa formalis justificationis est jus­
titia Dei, non qua ipse justus est, sed qua
nos justos facit. Ergo gratia sanctificans ita
est causa formalis nostræ justificationis ,
quod non eget compleri in ratione talis per
extrinsecum Dei favorem. Secundo, quia si
ad justificationem ita concurrunt gratia in­
hærens, et gratia extrinseca, seu favor ex­
trinsecus Dei, quod posita gratia inhærente,
adhuc non sequantur effectus proprii justi­
ficationis; posita vero gratia extrinseca ,
seu favore extrinseco Dei, statim prædicti
effectus consequuntur; potiori jure deberet
constitui forma justificans in gratia extrin­
seca, quam in gratia inhærente : illa enim
præcipua causa formalis dicenda est, quæ
immediatius, et infallibilius, et cum ma­
jori necessitate communicat effectum for­
malem. Ex quo ulterius fieret, Concilium
errasse, et injuste consuisse, unicam causam
formalem justificationis non esse justitiam,
qua ipse Deus justus est, sed qua justos nos
facit, qua videlicet a Deo donati renova­
mur spiritu mentis nostræ.
Tertio, quia si semel licet asserere justi­
ficationem completam , et perfectam , in
quantum talem, fieri partialiter per causam
formalem extrinsecam, et nobis non inhæ­
rentem ; eadem licentia, et eodem funda­
mento dicent hæretici totam justificationem
fieri adæquate per formam extrinsecam ;
nam Scripturæ testimonia § 1 relata, qui­
bus Catholici communiter probant, justifi­
cationem importare renovationem hominis
per aliquam formam internam, qua homo

326

DE JUSTIFICATIONE IM I’ll.

justificatur, indefinita sunt, et loquuntur
de renovatione perfecta, qua efficimur tem­
pla, filii, et consortes Dei, ut ea perpendenti
constabit : atque ideo vel probant perfec­
tam, et completam justificationem fieri per
formam intrinsecam , vel nihil evincunt.
Ex quo deinde fiet, ut non habeamus pa­
trocinium , et arma in Scriptura ad pro­
pugnandam doctrinam Tridenti ni contra
haereticos. Quarto : nam ipsi hæretici non
diffitentur formam inhaerentem, quæ justi­
ficet imperfecte, et inchoative , ut constat
«acer ex Bucero in colloquio Ratisponensi, proposit. 1, ubi cuidam proponenti, Fidem esse
initium salutis, respondet : « Hoc si intel« ligatur de justitia inchoata, quæ fide, spe,
<> et charitate, cæterisque virtutibus hic
i' comprehensis constat, admittimus ; hanc
« enim justitiam dicimus donum esse, et
« novam in Christo creaturam , quam fide
sana percipimus, primamque ejus par­
tem esse fidem ipsam; cum neque amare
‘ Deum , neque bene de eo sperare possi·>· mus, nisi fide eundem cognoverimus.
« Hanc tamen inchoatam justitiam non
« esse eam, qua justi sumus apud Deum,
« ita ut propter illam vita aeterna nobis
v debeatur; cum ex parte tantum, et im·' perfecta sit, nec legi Dei satisfaciat, dum
hic vivimus : ideo aliam in nobis, nempe
i Dei justitiam esse, qua Christo Domino
a confidamus, et fiducia salutis confirme« mur. » Et eodem fere modo loquebantur
Lutheran! in libello Carolo V, Imperatori
exhibito , art. 5. Nemo autem audebit di­
cere , per hanc haereticorum doctrinam
satisfieri intentioni, et decreto Concilii
Tridenlini asserentis unicam causam for­
malem justificationis esse justitiam nobis
inhærentem : ergo doctrina illa de justitia
inchoata, et justitia perfecta omnino reji­
cienda est.
Aiiara- 38. Deinde probatur conclusio ratione
lio. desumpta ex dictis § præcedenii, quæ vel
vera non sunt, vel hanc assertionem evin­
cunt; quoniam forma, quæ per seipsam
sanctificat hominem, et expellit peccatum ,
non indiget alio favore Dei extrinseco , ut
prædictos effectus communicet: sicut forma,
quæ per seipsam facit calidum , et forma ,
quæ per seipsam facit lucidum, non indi­
gent favore, vel alio concursu extrinseco ,
ut prædictos effectus suo subjecto imper­
tiantur : sed gratia habitualis per seipsam
et sanctificat hominem , et expellit pecca­
tum ; aliter enim verificari nequit, quod

sanctificatio hominis , et remissio peccati
i
fiat per gratiam sanctificantem nobis inhæ­
rentem, vel quod sint ejus effectus; cnjus
oppositum loco citato ostendimus : ergo
gratia sanctificans est forma sufficiens ad
sanctificationem hominis , et remissionem
peccati, independenter ab alio extrinseco
Dei favore, distincto ab alio actu, quo Deus
praedictam gratiam producit , et commu­
nicat.
I
Confirmatur primo , quia homo nequit ct*.
fieri sanctus per essentiam, sed tantum per
participationem, ut ex se liquet : atqui gra­
tia habitualis est ex natura sua sanctitas
per participationem, seu participatio for­
malis sanctitatis divinæ , ut ostendimus
tract, præced. disp. 4, dub. 2 et 3 ; ergo per
seipsam , et independenter ab alio extrin­
seco favore sanctificat hominem. Aliunde
autem sanctitas excludit maculam peccati,
ut diximus supra : ergo gratia per seipsam,
et sine novo favore peccatum expellit.
Confirmatur secundo, quia post actum se·
peccati relinquitur macula , seu peccatum
habituale, adjunctis reatu ad pœnam ætefnam, et offensa passiva Dei : atqui hæc om­
nia sufficienter excluduntur per gratiam,
independenter a favore diverso ab illo actu,
qui gratiam communicat : ergo gratia per
seipsam, et sine novo favore sufficit ad des­
tructionem peccati , et eorum quæ pecca­
tum concomitantur : sed forma sufficiens
ad destruendum peccatum , sufficit etiam
ad sanctificandum ; siquidem emundatio a
peccatis est effectus sanctitatis : ergo gratia
habitualis per seipsam. et absque novo fa­
vore habet sanctificare, et expellere pecca­
tum. Minor primi syllogismi , in qua est
difficultas, ostenditur; nam in primis quae­
libet forma sufficit, per seipsam ad exclu­
dendam sui privationem, sicut lux ad ex­
pellendam tenebram : peccatum autem ha­
bituale consistit in privatione graliæ, ut
disp. præced. dub. 1, ostendimus : ergo gra­
tia per se sufficit ad expellendum peccatum
habituale. Deinde reatus ad pœnam æternam est velut proprietas consequens essen­
tiam peccati habitualis, ut ibidem diximus
n. 8 ; ergo simul cum eo expellitur per gra­
tiam. Praesertim cum gratia tribuat ex na­
tura sua jus ad vitam æternam , ut statui­
mus tococit. ex tract, præced. cum quo jure
non cohæret, saltem naturaliter loquendo,
obligatio subeundi pœnam æternam. Tan­
dem eo ipso , quod Deus infundit gratiam,
pacatur homini, et ipsum respicit ut ami­
cum:

DISP. II, DUB. I.
cum ; fieri enim non potest, quod homo
recipiat gratiam, et quod non fiat objectum
terminans divinum amorem ; cum ipsa
gratia sit effectus dilectionis divinæ : ergo
Deus per eundem actum remittit injuriam,
et non se habet ut offensus : ergo non re­
quiritur novus, et distinctus favor, vel ac­
tus , quo odium deponat, et offensam re­
mittat.
§ IV.
Referuntur sententix contrariée, et convel­
luntur earum motiva.

39. Innumerabiles fere possemus contra
nostras, et communes assertiones referre
sententias ; nam ut testatur Osiander hæreticus inconfutatione scripti Melancthonis,
apud solos Confessionistas viginti inveniun­
tur dicendi modi circa justificationem. Sed
quia eas referre prolixum, et inutile foret,
1res tantum subjiciemus, quæ magis directe
nostris conclusionibus adversantur. VideaPntrtl tur tamen Prateolus lib. 9, verbo Justificaiorii. Prima ergo sententia primæ nostræ
ùïtere-asserlioni opposita docet, hominem in justificatione non recipere aliquam formam in­
haerentem, neque interius renovari : autu­
mant enim ejus authores justificationem
vel fieri per justitiam increatam Dei, vel
fieri per justitiam Christi nobis applicatam,
tanquam per causam formalem , et per
misericordiam Dei, tanquam per causam
efficientem, nobis applicantem justitiam
Christi, et per actum fidei nostræ, tanquam
per conditionem , qua apprehendimus jus­
titiam Christi, et qua credimus Deum ob
ejus merita remittere nobis peccata, sive
i£ia. illa nobis non imputare ad pœnam. Ita Lulherus in comment, ad c. 2 epist. ad Galawii tas, Mathias Illyricus cent. 1, lib. 2, column.
238. Calvinus lib. 3, Instit. cap. 11, § 2, et
Ukitesalii hæretici, quibus in hoc consentit ΛΙberlus Pighius, vir alioqui catholicus conStmîdî trov. 2, de fide et oner. Secunda sententia
ia "· secundæ conclusioni contraria distinguit
inter sanctificationem , et peccatorum re­
missionem : et concedit sanctificationem
fieri per formam inhaerentem ; secus vero
remissionem peccatorum , in qua potissi­
mum asserit justificationem consistere. Ita
Citri- Calvinus in antidoto Concilii Trident, sess.
BE' 6, cap. 8, cujus errorem imitantur aliqui
viri Catholici, sed in hac parte seducti, ut

327

Tiletanus prima part, apologixpro ConcilioTïleian.
Trident, titulo de dispensât, et ministerio ad­
ventus Christi, et Franciscus Sonnius lib. 2 Francis.
demonstrationum Christianas Religionis,tract.Sonn,us·
9, cap. 5, qui licet dicant in justificatione
produci formam inhaerentem , et sanctifi­
cantem hominem , asserunt tamen remis­
sionem peccatorum non esse effectum hujus
formæ, sed fieri per justitiam Christi, quam
nobis Deus misericorditer applicat.
Tertia sententia concedit, tam sanctifica- Tenia
tionem , quam remissionem peccatorum
fieri per formam intrinsecam, nempe gra­
tiam habitualem ; dicit tamen hanc for­
mam esse justitiam imperfectam, et insuffi­
cientem ex se ad peccatorum remissionem,
compleri autem per misericordiam Dei, et
extrinsecum ejus favorem. Pro qua senten­
tia Vasquez ubi supra, cap. 1, refert Sco-scoius.
tum in 4, disl. 16, quæst. 2. § Respondeo,
Gabrielem, Gregorium, Okam, Joan nem de
Medina et alios Nominales : quibus consen-conincii.
tit Coninch. disp. 21, de charitate , dub. 8,Soarcz·
eisdem reipsa subscribit FranciscusSuarez
tom. I, in 3 part. disp. 4, sect. 8, § Ad pri­
mum vero, ubi asserit præter infusionem
gratiæ inhærentis requiri ex parte Dei no­
vam condonationem injuriae. Quem sup­
presso nomine percellit Vasquez ubi supra,
cap. 2, illis verbis : Recentiores Theologos
multo magis miratus sum, quod post prxclaram Concilii Trident, definitionem, tam exi­
lem justitiam inhxrentem justis concesserint,
ut ex se non habeat virtutem tergendi macu­
las, neque eas purgare valeat, nisi favore,
et condonatione Dei relaxentur, etc. Et Bellarm. lib. 2, de Justif. cap. 2 , indistincte
dicit, errorem esse negare, vel justitiam in­
haerentem, vel qux absolute , simpliciterque
justificet. Et quia harum sententiarum fun­
damenta mutuo se juvant, et idem fere con­
cludunt; idcirco ea simul, et indiscriminatim proponemus.
40. Arguitur ergo primo, quia Scriptura?rimnin
Primam
frequenter asserit, hominem non esse jus- arbu­
mentum.
tum coram Deo ut Job 9 :Non justificabitur Job 9.
homo compositus Deo. Et psalm. 142 : Non Psalm.
justificabitur in conspectu tuo omnis vivens: 112.
hoc autem falsum esset, si homo in justifi­
catione reciperet formam intrinsecam, qua
sanctificaretur, et a peccatis mundaretur :
ergo eam non recipit, sed tota justificatio
fit per aliquid extrinsecum. Et huc respi­
cere videtur Apost. 1, ad Rom. 10, ubi re­ i ad
prehendit eos qui asserebant propriam, etKomüo.
interiorem justitiam : Ignorantes, inquit,

328

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

justitiam Dei, et suam volentes statuere, jus­
titia Dei non sunt subjecti.
Coufir- Confirmatur primo ex Apostolo 2 ad Copr?n'<x r*n^>' θ»
: t 'f nos efficiamur justitia
•2iACor.Dei in ipso : ergo justitia nostra non est ali’ quid nobis inhærens, sed ipsa justitia Dei
in eo existens, et nobis exterius applicata.
seConfirmatur secundo , quia hominem
eundo, justificari, est fieri objectum congruum di­
vinæ dilectionis : unde per id ipsum cons­
tituitur in esse justi, per quod constituitur
in esse congrui ad terminandum divinum
amorem : atqui nihil est congruum ad ter­
minandum divinum amorem, nisi bonitas,
et justitia increata Dei : hæc igitur est, quæ
nos formaliler justificat, et superfluit om­
nis alia forma inhærens.
Diluitor
Ad argumentum respondetur Scripturam
πμ-ϊποή ‘n e*s l00*5 non neSare’
Justi habeant
' 'veram, et realem justitiam in semetipsis, a
qua formaliter denominentur; sed tantum
docere, quod justitia nostra, et sanctitas
nostra, si comparentur cum justitia, et sanc­
titate Dei, quasi pro nihilo habeatur, et ve­
lu t dispareat : sicut esse creaturarum dici­
tur non esse si cum esse Dei comparetur, ut
D.Greç. exponit D. Gregor, in cap. 4 Job, his verbis:
Humana justitia divinæ justitiæ comparata
injustitia est, quia et lucerna in tenebris lu­
cere cernitur, in solis radio posita tenebratur.
Neque Apostol. in loco ad Roman, favet Ad­
versariis : quia ut ex contextu liquet, non
contraponit justitiam inhaerentem justitiae
increatæ; sed justitiam veram, quæ habetur
per fidem in Jesum Christum,‘justitia? ope­
rum naturalium,vel legalium, utexponitD.
DTbo. Thom. ibi led. 1, his verbis : α Quaerentes
« statuere, idest firmare suam justitiam,
« quæ consistit in operibus legis, quæ se­
ct eundum eorum opinionem non expecta« bat aliquid a Deo, sed solum ex arbitrio
« operantium erat : et ideo dicit eorum
« esse justitiam quasi humanam, et non di­
et vinam, secundum illud supra cap. 4 : Si
« Abraham ex operibus justificans est, ha« bet.gloriam, scilicet apud homines, sed
« non apud Deum ; justitiæ enim Dei
« non sunt subjecti, idest nolunt subjici
« Christo, per cujus fidem justificantur ho« mines a Deo. »
Respon- Ad primam confirmationem dicimus
roufir- Scripturam frequenter usurpare abstracta
matio- pro concretis : unde Cantic. 3, ubi Vulgata
Cauüc3.n<>stra habet, Ne suscitetis dilectum, Septua­
ginta Interpretes vertunt, Ae suscitetis di­
lectionem. Quod præsertim facit Scriptura

ubi aliqua concreta valde perfecta commun·
dat, ut observant D. Hieron. in Λ6 24etu h.,,
D. August, tract. 39 in Joan. Sic ergo in 11 **
loco qui nobis objicitur, cum dicitur homi­
nes effici justitiam Dei,significatur homines
fieri justos justitia Dei, non qua ipse justus^
est, sed qua nos justos facit, ut exponunt
Trident, loco sa?pe citato, Chrysost. in coin- y,.‘:
ment, prædicti loci, August, de spiritu, el
litera, c. 18, et D. Thom. led. 5, in fine.
Ad secundam dicimus, bonitatem crea­
tam congruam non esse ad terminandum
amorem affectivum Dei, et per modum ob­
jecti primarii ; sufficere tamen ad termi­
nandum amorem effectivum, et per modum
■
objecti secundarii, ut declarat D. Thom. 1 i«.H |
part, quæst. 20, art. 2. Et hoc posteriori
I
modo terminant homines justi divinum
j
amorem : unde non habent constitui justi
per justitiam increatam, sed per creatam,
|
et inhærentem.
41. Arguitur secundo, quia Scriptura^·
sacra asserit homines justificari per justi-1^
tiam Christi Domini, et peccata nobis ita
remitti per Christum : sed ly per, cum proj
prietate acceptum significat causam forma­
lem : ergo justificatio, et remissio peccato'
rum fit per justitiam Christi, tanquam per
I
causam formalem ; et consequenter super.
fluit alia causa formalis nobis inhærens,
quæ nos sanctificet, atque a peccatis expur­
get. Major constat ex Apost. ad Rom.
« Per unius justitiam in omnes homines in 5:'
« justificationem. » Et iterum : « Per unius
j
« obedientiam justi constituuntur multi.
|
Et cap. 9 :« Justitia autem Dei per fidem
ί
« Jesu Christi in omnes, et super omnes,
« qui credunt in eum. » Et ad Galat. 3 :
« Scientes autem, quod non justificatur
a homo ex operibus legis, nisi per fidem
« Jesu Christi. » Et hinc concludit idem
|
Apost. I, ad Corinth. 1, quod « Christnsudi« factus est nobis sapientia a Deo, et justi- πΛΙ
« tia, et sanctificatio, et redemptio. »
Confirmatur primo, quia eadem Scrip-us­
tura aperte docet, remissionem peccatorum,
et reconciliationem peccatoris cum Deo fieri f'“'
per Christum, ut ad Rom. 3: Inimici cum^·essemus, reconciliati sumus Deo per mortem 5
filii ejus. Et infra : Gloriamur in Deo per
Dominum nostrum Jesum Christum, per
quem nunc reconciliationem accepimus. Et 2
ad Corinth. 5 : Omnia autem ex Deo, qui nos ii i
reconciliavit per Jesum Christum. Et ad'·’^
Rom. 3 : Quem proposuit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius. Particula 4
autem

DISP Π, DUB. J.
autem per designat causam formalem, ut
cum dicimus hominem per intellectum
cognoscere, asbra per lucem fulgere : ergo
justitia Christi, et non alia forma inhærens
nos emundat a peccatis, et reconciliat cum
Deo.
*
Confirmatur secundo, quia non levis in·
'l' * juria irrogatur justitiæ Christi, si dicatur,
eam non esse sufficientem, ut nos constituat
justos, et Deo acceptos : ergo praeter justi­
tiam Christi non alia justitia admittenda
est, perquam justificemur.
j Ttrio. Confirmatur tertio, quia praeter infiniir'! ’ tum nihil est accipere, ut docet Arislot. 3
Physic, continet enim totam perfectionem
suæ lineae : sed gratia, seu justitia Christi
est infinita in esse justitiæ, et gratiæ, ut
Dit», tradit D. Thom. 3 p. quxst. 7, art. 11; ergo
non datur alia gratia, vel justitia creata
praeter justitiam, et gratiam Christi.
àfctt Ad argumentum respondemus particulam per, in usu tam sacræ paginæ, quam
aliarum scripturarum significare non solum
causam formalem, sed etiam effectivam,
λκλ Um physicam, quam moralem, ut Joan. 1 :
' i "Omnia per ipsum facta sunt : et Proverb. 8 :
Per me reges regnant ; et alibi sæpe. Ubi
autem designet causam formalem, ubi
vero causam effectivam, ex ipsa particula
nude sumpta venari nequit ; sed tam ex
contextu, quam ex natura rerum, de quibussermo fit, colligendum est. Justitiæaulem existenti in Christo Domino nequit
adaptari ratio formæ nos sanctificantis, ut
constat ex hactenus dictis : congruit autem
optimo ratio causæ efficientis meritoriæ.
Unde cum in locis in hoc argumento ad­
ductis dicitur homines justificari, aut fieri
Deo acceptos per Christum Dominum, sive
per justitiam illius ; ly per, non designat
causam formalem, sed effectivam ; et sen­
sus est, Christum Dominum suis meritis
obtinuisse, ut Deus nos sanctificaret, et sibi
acceptos haberet : per quod tamen non ex­
cluditur causa formalis intrinseca. Sicut
cum dicitur infirmum sanari per medicum,
non significamus, quod medicus sit formaliter salus hominis ; sed quod sit causa, ut
salus homini restituatur, utique interna,
inhærens, et distincta ab arte medici. Quo
exemplo utitur D. Thom. 3 part, quæst.
49, art. 1 ad 3, ubi ait : « Dicendum, quod
« Christus sua passione nos a peccatis libe* ravit causaliter, idest, instituens causam
i nostræ liberationis, ex qua possent quæ« cumque peccata remitti, vel præterita,
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

329

vel praesentia, vel futura : sicut si medieus faciat medicinam, ex qua possint
quicumque morbi sanari, etiam in futu­
rum. λ
Unde etiam palet ad primam confirmationem ; nam testimonia in ea relata fa-piimam
conlîrciunl eundem sensum ; significant enim matioChristum Dominum esse causam moralem, ncm<
propter quam Deus nobis remittit peccata ;
sed non excludunt, quod remittantur per
formam intrinsecam. Cum autem dicitur
Christus Dominus esse justitia, sanctificatio,
et redemptio nostra, sensus non est forma­
lis,
sed causalis
: sicut cum- Deuteron.
30, Γ011. uU.
i · ·i
i
r
r
· ·
dicitur de Deo : Ipsa est vita tua; idest,
causa tuæ vitæ ; et Joan. 10 : Ego sum re-Joan·10 ·
surrectio, et vita ; hoc est, causa resurrec­
tionis,et vitæ : per quod minime excluditur,
quod homines habeant vitam, tam natu­
ralem, quam supernaturalem a Deo dis­
tinctam.
Ad secundam confirmationem negatur
antecedens ; quia justitia nostra formalis,
et intrinseca est effectus formalis justitiæ
Christi Domini in genere causæ efficientis
meritoriæ : unde nulla fit injuria justitiæ
Christi Domini per hoc, quod dicamus
Deum ob ejus merita nobis infundere justi­
tiam inhaerentem. Immo vero hinc magis
extollitur Christi justitia, quæ tanta est, ut
nos efficiat sanctos, atque a peccato liberos,
non per solam denominationem extrinsecam, sed causando formam, per quam in­
trinsece, et formaliter justi constituamur.
Sicut minime sequitur, vitam Dei increatam esse imperfectam, quia vivamus per vi­
tam creatam ab ea distinctam, quam tamen
vita Dei efficiat.
Ad tertiam dicimus, sensum propositio- Ad ter­
nis Philosophi esse, quod infinitum careat lul“
terminis intra propriam lineam ; minime
vero, quod extra infinitum nihil aliud de­
tur : constat quippe Deum esse ens infini­
tum, præter quod tamen dantur entia creata
ab eo distincta. Sic ergo licet gratia Christi
Domini sit infinita in esse gratiæ, minime
excludit, quod præter ipsam dentur aliæ
gratiæ, et sanctitates hominibus inhaeren­
tes, per quas justi intrinsece constituantur.
Sicut eliam lux Solis est infinita in esse lu­
cis ; et nihilominus non tollit, quod alia
corpora sint lucida formaliter per lucem
sibi inhaerentem, et a luce Solis participa­
tam. Cui comparat D. Thom. gratiam D.Tiw.
Christi loco citat, in fine corporis, his ver­
bis : « Gratia potest considerari secundum
22

«
«
«
it

DE JUSTI FICATI ONE IMPII.
< rationem gratiæ, et sic gratia Christi po<. test dici infinita, eo quod non limitatur ;
σ quia scilicet habet quidquid pertinere po« test ad rationem gratiæ, et non datur ei
t- secundum aliquam certam mensuram id
« quod ad rationem gratiæ pertinet ; eo
« quod secundum propositum Dei, cujus est
,< gratiam mensurare, confertur animæ
« Christi sicut universali principio gratifiv cationis in humana natura, secundum
« illud Ephes. 1: Gratificavit nos in dilecto
< filio suo. Sicut si dicamus, lucem Solis
. esse infinitam, non quidem secundum
« suum esse, sed secundum rationem lucis,
« quia habet quidquid ad rationem lucis
« pertinere potest. »
Tcriioai 42. Arguitur tertio; nam ita se habet
satisfactio ad satisfaciendum, sicut justitia
ad justificandum : sed homines satisfaciunt
Deo pro peccatis suis ex rigore justitiae per
satisfactionem in Christo existpntem, et
ipsis moraliter applicatam : ergo justifican­
tur etiam per justitiam in Christo existentem, et cum eis moraliter media fide con­
junctam, quin alia justitia inhærens indispensabiliter requiratur. Minor ostenditur,
quia homines nequeunt per actus proprios
satisfacere Deo pro suis peccatis ex rigore
justitiae : ergo vel non ita satisfaciunt, vel
satisfaciunt per satisfactionem a Christo
Domino elicitam et eis moraliter applica­
tam.
3otQli0
Respondetur negando majorem ob mani­
festam disparitatem inter justificationem,
et satisfactionem ; hæc quippe ex genere
suo est quid morale, et potest moraliter
applicari ei, cum quo satisfaciens est mora­
liter unitus; et sic unus homo potest pro
altero satisfacere. Cæterum justificatio, seu
sanctificatio ex genere suo est quid physi­
cum ; importat enim inter alia vera princi­
pia physica ad eliciendum operationes supernaturales, quibus conjungimur Deo, et
mancipamur divino cultui : qua ratione
nequit unus homo sanctificari, aut justifi­
cari per sanctitatem, vel justitiam alterius.
Sicut etiam manus potest satisfacere pro
delicto, quod lingua commisit ; nequit tamen
esse calida per calorem in lingua existentem, sed debet affici calore sibi inhaerente.
Sic ergo Christus Dominus nobis per mo­
dum capitis moraliter unitus potest pro
nobis satisfacere , et nihilominus nequit
nos sanctificare per sanctitatem in ipsoexistentem, sed necessaria est alia sanctitas no­
bis impressa, et quam Christus Dominus

per sua merita moraliter in nobis producit.
Hac enim sanctitate interna efficimur actu
membra Christi, et consequimur fructum
satisfactionis illius ; aliter quippe, licet in
se sufiicientissima sit, nobis efficaciter non
prodest. Quam doctrinam tradit D. Thom. n.w.
3 part, quasst. 49, art. 1, in corp, ubi ait :
« Passio Christi causât remissionem pecca·
«torum per modum redemptionis; quia
« enim ipse est caput nostrum, per passio« nem suam, quam ex charitate, et obedien« tia sustinuit, liberavit nos tanquam mem« bra sua a peccatis, quasi per pretium
« suæ passionis. Sicut si homo per aliquod
« opus meritorium, quod manu exercet,
« redimeretse. a peccato, quod pedibus com« misisset. » Et postea art. 3, in resp. ad
3, explicat modum, quo incorporamur
Christo, et efficimur moraliter ejus mem­
bra: « Satisfactio, » inquit, « Christi habet
« effectum in nobis, in quantum incorpora« mur ei, ut membra suo capiti. Membra
a autem oportet capiti conformari. Et ideo
« sicut Christus primo quidem habuit gra« tiam in anima cum passibilitate corporis,
« et per passionem ad gloriam immortali« tatis pervenit ; et nos, qui sumus membra
α ejus, per passionem ipsius liberamur
« quidem a reatu cujuslibet pœnæ : ita ta« men, quod primo recipimus in anima
« spiritum adoptionis filiorum, quo adscri­
pt bimur ad hæreditatem gloriæ immorta« lis, etc. »
43. Arguitur quarto : nam justitia, quaQara ,
sumus et dicimur justi coram Deo, debet
exacte correspondes regulæ, seu legi di­
vinæ : hoc est, debet continere omnia, quæ
dicta lex jubet, et nihil habere, quod prædictæ legi repugnet, justum quippe sumitur
ex prædicta correspondentia ad suam regu­
lam ; et ideo ad Galat. 3, dicitur :
dictus qui non permanserit in omnibus quas
scripta sunt in libro legis, ut faciat ea. Et
Jacobi 2 : Quicumque totam legem servare-ju&<.
rit, offenderit autem in uno, factus est om­
nium reus. Atqui justitia nobis inhærens, si
quæ est, non correspondet exacte regulæ
divinæ : ergo nequit nos constituere justos
coram Deo ; atque ideo vel non sumus co­
ram illo justi, vel tales efficimur per justi­
tiam Christi nobis moraliter applicatam.
Probatur minor : tum quia nemo in hac
vita caret peccatis, quæ divinæ legi repu­
gnant, juxta illud 1 Joan. cap. 1 : Si dt.Teri-iJtaiL
mus, quoniam peccatum non habemus, ipsi
nos seducimus, et veritas in nobis non est. Et
Isaiæ

DISP. II, DUB. I.

Imi « Isaiæ Gt : Fadi sumus ut immundi omnes, et
quasi pannus menstruate universe juslilte
Milrx. Tum quia lex divina præcipit inter
M~alia, Matth. 22 : Diliges Dominum Deum
tuum ex toto corde luo, el ex lota mente tua :
quod tamen non valemus adimplere, cum
innumeris hujus mortalis vitæ necessitati­
bus distrahamur.
***· Respondetur duplicem esse carentiam
correspondentiæ ad divinam legem : aliam
rigorose talem, qua videlicet avertimur ab
ipsa lege, et Deo ultimo fine : quod tantum
iit per peccatum mortale ; aliam secundum
quid talem, qua nimirum aliquid facimus
præter legem, ab ea tamen, et Deo ultimo
fine non avertimur : quod contingit cum
venialiter tantum peccamus. Unde etiam
est duplex correspondentia ad divinam le­
gem : una absolute talis, quæ habetur dum
homo non peccat mortaliter : altera omni­
bus modis talis, quæ habetur dum homo
nec venialiter peccat. Utraque autem cor­
respondentia exacta, et perfecta est : sed
secunda exactior, et perfectissima. Nam
qui moraliter non peccat, subjicitur legi
absolute, et rigorosam carentiam correspondentiæ ad illam non incurrit : qua de
causa dicitur absolute immaculatus, juxta
Psilai.illud psalm. 1: Beati immaculati in via, qui
ambulant in lege Domini. Qui autem nec
venialiter peccat, subjicitur legi omnibus
modis, et nullam, vel minimam incurrit
correspondentiæ carentiam. Sed hoc poste­
rius est proprium Beatorum, ex viatoribus
vero adultis in sola B. Virgine inventum
est.
Hinc ad argumentum dicendum est, jus­
titiam qua sumus justi coram Deo, impor­
tare correspondentiam absolute talem ad
legem divinam, quæ videlicet excludat pec­
catum mortale, et aversionem a prædicta
lege : et in hoc sensu procedunt testimonia,
quæ ad probationem majoris inducuntur.
Non autem petit indispensabiliter prædicta
justitia correspondentiam ad divinam le­
gem,quæ sit perfectissima, et omnibus mo­
dis talis, quæ nimirum excludat omnia pec­
cata venialia. Recte quippe cohæret, quod
aliquis sit absolute justus, et dicatur per­
fectus coram Deo; et quod nihilominus le­
viter. seu venialiter peccet. Sic enim Genes- G. dicitur : Noe vir justus, atque perfeclus. Et Deut. 18 : Tu autem perfectus eris
ΐώ. coram Domino Deo tuo. Et Matth. Estote per<u?· /êdi: Et ad Philip. 3 : Quicumque perfecti su­
mus, hoc sentiamus. Et tamen certum est

331

homines viatores (S. Virgine excepta) pec­
casse venialiter, ut diximus tract. prxced.
disp. 2, dub. 7. Unde August, episl. 54 ad
Macedonium, exponit hoc modo verba
Christi Domini :Si vos cum sitis mali, nostis
bona dare, et inquit : Illum dicimus bonum,
cujus prevalent bona ; eumque optimum, qui
peccat minimum : ideoque Dominus, quos di­
cit bonos propter participationem gratix di­
vina, eosdem etiam malos dicit propter vilia
infirmitatis humanx. Quibus verbis aperte
docet homines esse absolute justos, et bonos
propter gratiam sibi communicatam : et
esse malos secundum quid propter peccata
venialia, quæ committunt, et simul cum
gratia conjungunt. In hoc ergo sensu con­
cessa majori, negamus minorem. Cujus
prima probatio non urget; nam primum
testimonium procedit de peccatis veniali­
bus, quæ divinæ legi absolute non repu­
gnant, nec ab ea hominem avertunt, sed
tantum divertunt, et sunt præter legem, ut
explicuimus tract, de peccatis, disp. 19,
dub. 1. Secundum vero testimonium expo­
nendum est ad litteram, non de justitia
Evangelica, quæ fit per internam gratiam a
Spiritu sancto in nostris cordibus diffusam;
sed de justitia legali, quæ consistebat in
observatione cæremoniarum apud Judæos,
ut exponunt D. Hieronym. ibi, et D. Cyril-D.Hier
lus lib. 5, in Isaiam torn. 6. Et adhuc in hocDCjrii·
sensu accipiendum non est, ut prolatum in
persona Isaiæ, et aliorum justorum tem­
pore legis Mosaicæ : sed ut prolatum in
persona impiorum, et peccatorum homi­
num. qui quamvis in observatione quarundam legum justi viderentur, deficiebant ta­
men simpliciter in aliis observantiis, et
erant absolute polluti ad instar panni menstruatæ. Addit, et bene Bellarmin. ubi supra Bellarim
cap. 11, nos in præsenti non agere de jus­
titia actuali, quæ consistit in operibus a no­
bis factis, et quæ proinde secum habet plures defectus; sed de justitia habituali, quæ
est opus solius Dei, quam ipse in nobis pro­
ducit : Dei autem perfecta sunt opera, ut di­
citur cap. 32, Deuteron. Unde gratia sanc-DCo!cv
tificans sufficiens est, ut perfecte simus con- 82
formes habitualiter divinæ legi, et parati
ad vitandum cuncta, quæ Deo displicent, et
ipsa etiam peccata venialia, si per ipsa
averteremur ab illo.
44. Ad secundam ejusdem’minoris pro­
bationem dicendum est, ly ex toto corde tuo.
et ex lota mente tua, dupliciter intelligi
posse : uno modo, ut idem sit, ac super om-

332

DE JUSTIFICATIONE IM I’ll.

nia alia, ut nihil in corde Deo præponatur : I justificans, sufficit quod per seips.un formaaltero modo, ut semper actu Deus cogitetur,
liter, et immediate sanctificet hominem, et
expellat id quod habet rationem peccati, et
el ametur. Prima perfectio est propria sta­
mali in ipso homine, et quod ex vi suæ
tas viatorum, et cadit sub praecepto, eamproductionis habeat excludere alia, quæ pec­
que, licet curis hujus vite distracti, possu­
mus cum gratiæ adjutorio habere. Secunda
catum consequuntur, cujusmodiest offensa
passiva Dei. Et hac ratione, consulta asse­
vero est propria status comprehensorum,
ruimus, gratiam ad prostandum prodictos
et non cadit sub præcepto, sed magis est
effectus non indigere eotrinseco Dei favore
finis præcepti : quamobrem licet eam non
distincto ab eo actu, per quem ipsa gratia in­
■ habeamus in hac vita, non propterea defi­
funditur. Et in hoc sensu negamus antece­
cimus in alicujus præcepti observatione.
dens argumenti ; nam licet gratia imme­
3Reg. Unde Scriptura testatur 3 Reg. cap. 14,
diate formaliter per seipsam non excludat
4 Re?. Davidem in toto corde suo sequutum fuisse
offensam passivam Dei; nihilominus actus
-3- Deum : et idem dicitur de Josia 4 Reg. 23,
divinus, per quem gratia petit produci,
quos tamen certum est curis hujus vite oc­
prædictam offensam expellit. Nam eo ipso,
cupatos fuisse, et peccasse venialiter. Et
quod Deus gratiam in homine producat, et
quamvis illa prior perfectio possit respec­
gratum, ac sibi acceptum faciat, remittit
tive ad secundam imperfectio dici ; abso­
injuriam, deponit odium, et condonat offen­
lute tamen sufficit, ut quis perfecte adim­
sam, quin alius favor, vel nova acceptatio,
pleat illud, præceptum, quatenus obligat ·.
seu condonatio superveniens requiratur.
nam posterior perfectio non cadit sub præ­
Unde etiam gratia habet suo modo offen-Qahfc
cepto, sed in eam velut in finem collimasam destruere, non quidem ut forma ipsij^
nus per prioris perfectionis exhibitionem.
immediate, et subjective opposita ; sed ut^31
uTi». Et ita intelligendusestD. Thom.2,2, quxst.
terminus necessario connexus cum actu di­
44, art. 6, cum inquit : α Intendit Deus per
vino, per quem formaliter, ac immediate
« hoc præceptum, ut homo Deo totaliter
excluditur offensa : et sic gratia offensam
« uniatur; quod fiet in patria, quando Deus
Dei expellit formaliter indirecte, et comple­
α erit omnia in omnibus, ut dicitur I ad
tive; est enim terminus formæ, perquam
o Corinth. 15. Et ideo plene, et perfecte in
offensa deponitur. Per quod patet ad utram­
« patria implebitur hoc præceptum; in via
que antecedentis probationem; nam præcise
« autem impletur, sed imperfecte. » Eteoevincunt, gratiam non expellere formaliDAug dem modo interpretari debet D. August, in
ter immediate offensam passivam Dei, quod
pluribus locis, quæ refert Stapletonius lib.
libenter admittimus ; sed minime tollunt,
5, de Justificat, cap. 10, in quibus signifi­
care videtur, non haberi in hac vita adim­
quod gratia sit forma absolute, et simplici­
ter hominem justificans, ut constat ex dic­
pletionem dicti præcepti; considerat enim
tis. Adde, hominem eo ipso, quod gratiam
ejus finem, qui tamen sub præcepto non
cadit.
sanctificantem recipiat, converti habitualiQuintuin
45. Arguitur quinto, quia gratia sancliter ad Deum, tanquam ad ultimum finem, ct
arsn- ficans non est sufficiens ad destruendam
restituere ipsi affective hanc perfectionem,
meoliun.
oiiensam Dei ex peccato actuali relictam :
quam mortaliter peccando abstulerat, et in
ergo non est sufficiens ad justificandum,
cujus intentata privatione ratio offensae con­
sed indigebit novo favore Dei, et condona­
sistit. Unde posita gratia, opus est, quod ra­
tione extrinseca. Consequentia patet, quia
tio offensæ auferatur.
justificatio importat destructionem olîensæ
46. Ultimo arguunt Adversarii, quia exuitix»
Dei : ergo forma ad hanc insufficiens non I nostra sententia sequitur, fieri non posse
sufficit ad illam. Antecedens autem osten­
adhuc per divinam virtutem, quod pecca­
ditur, tum quia gratia sanctificans est in
tum destruatur sine infusione gratiæ, et
quod gratia, et peccatum nequeant in eo­
homine, offensa vero est in Deo : ergo gra­
tia nequit offensam formaliter destruere.
dem subjecto consistere, et quod sola gratia
Tum etiam, quia offensa Dei est simpliciter
sine aliquo actu sufficiat ad peccati destruc­
infinite gravitatis, ut dici solet 3 part, in
tionem : hæc autem absurda sunt, ut quæ
tract.de Incarnat, gratia autem perfectionis
derogant omnipotentiæ divinæ : ergo sen­
tentia nostra non debet admitti.
finite : ergo est insufficiens ad destructio­
nem illius.
Sed hoc argumentum tangit plures, et s·-.·
Respondetur, quod ut gratia sit forma
graves difficultates, quibus enodandis tractatns

DISP. II, DUB. II.
latus hic majori ex parte deserviet, et quas
infra sais locis decidemus. Videantur etiam
quæ diximus tract, prxced. disp. 4, dub. I
42, ubi alia argumenta diluimus, quæ pos­
sent in præsenti opponi, et explicuimus
quo sensu fieri possit, ut supposita gratia
sanctificante, homo actu non acceptetur ad
gloriam.
DUBIUM II.

Virum aliqua hominis operatio sit, vel possit
esse forma justificans.

•17. Ex hactenus dictis constat gratiam,
seu formam justificantem duos effectus for­
males homini impertiri : alterum prima­
rium, et positivum, qui est constituere ho­
minem Deo gratum, et sanctum, ac justum
coram illo : alium vero quasi secundarium,
et privativum, qui est mundare hominem
a peccato. Nam generaliter loquendo sic se
habent effectus positivus, et privativus,
quoties ab eadem forma communicantur ;
privativus enim positivum supponit, et eo
mediante introducitur. Nunc videndum est,
quænam sit forma hos effectus praestans,
vel præstare valens ; actus-ne ab homine
elicitus, an habitus, vel qualitas permanens
a Deo infusa? Et quamvis haeretici hujus
temporis communiter asserant, actum fidei
sufficere ad hominis sanctificationem; in
eis tamen refellendis non immorabimur,
quia supponimus ut omnino certum apud
Catholicos, fidem non esse formam sancti­
ficantem, imo nec dispositionem ultimam,
et omnino sufficientem ad sanctificationem :
compatitur enim ex natura sua, et de facto
multolies coexistit simul cum peccato mor­
tali. De quo videri inter alios possunt Bel^•larmin. lib. 1 de justificat, cap. 12, cum se­
quentibus, et Becanus torn. 2 Summx, tract.
4, cap, 2, quxst. 6. Et ob eandem fere rationem missos facimus alios actus supernaturales, quos homo viator elicit, actu amo­
ris Dei super omnia, et actu contritionis
exceptis, quos quidam asserunt esse formam
justificantem, vel ad minus habere ex na­
tura sua vim justificandi, posseque proinde
communicare prædictum effectum. Quod
an verum sit, Ijic discutiendum est : etclaritatisgratia dubium per partes decidemus,
et a facilioribus, ac certioribus inchoabi­
mus.

333

§ I.
Prima conclusio explicans, quid de facto
contingat.
48. Dicendum est primo, actum charita- Prin?
tis, vel contritionis de facto non esse for- sio
mam justificantem. Sic docet aperte D. D'T!n
Thom. in præsenti quæstione, fere per to­
tam, et quxst. 28, de Verit. art. 8, et 3 part,
quxst. 86 et qwest. 89, et in 3, dist. 19,
quxst. 1, art. I, quxstiunc. 1 et in 4, dist.
17, tota quxst. 1, in quibus locis manifeste
supponit, et docet, actus contritionis, et charitatis distingui a forma justificante, ad
eamque comparari per modum dispositio­
nis. Unde sic docent unanimiter ejus disci­
puli in praesenti : quibus etiam consentiunt
Vega lib. 7, in Trident, cap. 24, Bellarm. J^·
lib. 2, de Justificat, cap. 15, Suarez lib. 7,Beilarnj.
de gratia, cap. 8 et tom. 1, in 3 part. disp.
4, sect. 8 et tom. 4, disp. 4, sect. 3, Granados tract. 8, disp. 3, Lorca disp. 35, Beca- Becan,
nus ubi supra, cap. 3, quxst. 5, Aversa inA'ersa'
prxsenti sect. 3, et communiter alii Theo­
logi, ex quibus aliqui asserunt hanc asser­
tionem esse omnino certam, et non posse
oppositam absque temeritate defendi.
Primum, et praecipuum ejus fundamen- Præcîtum habetur ex Concilio Tridentino, et potest ad hanc formam reduci : quoniam dis- mentum,
positio ad aliquam formam, vel ad effectum Trident,
formalem, non habet rationem causæ for­
malis : sed actus charitatis, vel contritionis
est dispositio ad justificationem : ergo non
est causa formalis illius. Consequentia pa­
tet. Major etiam constat, tum inductione in
aliis dispositionibus, et formis; nihil enim
reperiemus, quod habeat rationem verae
dispositionis ad aliquem effectum, et simul
sit causa formalis illius, ut discurrenti per
formas, et dispositiones ordinis naturalis
liquido apparebit. Tum etiam ratione, quia
inter dispositionem, et formam invenitur
mutua dependentia, et causalitas; forma
enim dependet a dispositione in genere
causæ materialis dispositivæ ; dispositio
vero dependet a forma in genere causæ vel
formalis, vel finalis, ut modo ex vera Phi­
losophia supponimus : atqui realis depen­
dentia, et causalitas exposcit realem dis­
tinctionem inter extrema, ut ex se liquet :
ergo dispositio ad formam, vel ad ejus effec­
tum formalem, non habet rationem causæ
formalis, sed differt realiter ab illa. Minor
vero habetur pluribus in locis Concilii Tri-

334

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

dentini, in quibus asseritur amorem Dei,
et contritionem praeparare, ac disponere
hominem, ut justificetur, sive ut justifica­
tionis gratiam consequatur.
Vis^iii 49. Respondet Vasquez disp. 203, cap. 9,
pnm. numConcilium nec in praedictis locis,
nec in aliquo alio, contritionis nomine
significasse, vél intellexisse contritionem
perfectam, quae amorem Dei super omnia
includit, vel præsupponit; sed alium dolo­
rem minus perfectum, qui solet attritio
appellari. Unde ex Concilio non habetur,
quod contritio perfecta sit dispositio ad
justificationem, ac proinde nequit ex illo
colligi, quod non sit de facto forma justifi­
cans in eis honoribus qui eam eliciunt, et
ea mediante justificantur.
praelo- Sed hæc interpretatio, prout sic univer'refelii- saliter jacet, est evidenter falsa, et potest
t«r· efficaciter refelli. Primo, quia Concilium
sess. 14, cap. 4, manifeste distinguit contri­
tionem perfectam, quam asseruit impetrare
veniam peccatorum, a contritione imper­
fecta, sive attritione; nam postquam de
contritione sermonem fecerat, statim de
attritione agit, dicens : « Illam vero contritionem imperfectam, quæ attritio di« citur, quoniam vel ex turpitudinis pec« cati consideratione, vel ex gehennae, et
« poenarum metu communiter concipi« tur, etc. » Ergo signum manifestum est,
quod Concilium in priori capitis parte lo­
quebatur de contritione perfecta. Secundo,
et praecipue, quia Concilium loquitur de
contritione, quæ sine Sacramento in re, et
cum Sacramento in voto deservit ad justi­
ficationem ·. sic enim habet : « Docet præ« terea, etsi contritionem hanc aliquando
« charitate perfectam esse contingat, homi« nemque Deo reconciliare, priusquam hoc
« “Sacramentum (Poenitentiae videlicet) actu
« suscipiatur, ipsam nihilominus reconci« liationem ipsi contritioni sine Sacra« menti voto, quod in illa includitur, non
« esse adseribendam. » Contritio autem,
quæimportat votumSacramenti, et quæ sine
illo in re in suscepto perducit ad justifica­
tionem, non est attritio, vel dolor imper­
fectus, sed contritio perfecta; cum certum
sit, nominem cum sola attritione extra
Sacramentum justificari : ergo contritio,
de qua loquitur Concilium, est contritio
perfecta.
Everti­
50. Confirmatur primo; nam Concilium
tur am­
plius. sess. 6, can. 9, definiens contra Pelagianos
, Condi.
Trident. necessitatem divini auxilii ad eliciendum

actus, quibusad justificationem disponimur,
inquit : « Si quis dixerit, sine praeveniente
« Spiritus sancti inspiratione, elejusadju« torio hominem credere, sperare, dili« gere, aut pcenitere posse, sicut oportet,
« ut ei justificationis gratia conferatur,
« anathema sit. » Atqui Concilium loquitur
de dilectione Dei, et de contritione perfec­
tis : ergo hujusmodi actus sunt dispositio­
nes, ut gratia justificans nobis infundatur;
atque ideo non sunt ipsa forma justificans.
Minor liquet : tum quia Concilium per ly
credere, el sperare, intelligit actum Fidei,
et Spei virtutum Theologicarum : ergo per
ly diligere, et pcenitere, intelligit amorem
charitatis Theologicæ, et dolorem ex illo
amore procedentem ; alias Concilium inconsequenter, et satis obscure procederet :
charitatis autem amor, et dolor actus per­
fecti sunt, diversique ab attritione, et amore
imperfecto, ut ex se liquet. Tum etiam, quia
Concilium eos praecipue actus recenset, ad
quos praecipue requiritur auxilium divinæ
inspirationis, et adjutorii, ut sic Pelagianorum superbiam retundat : sed actus, ad
quos præcipue requiritur prædictum auxi­
lium, sunt actusamoris perfecti, etperfectæ
contritionis, ut ex se, et ex eorumdem
actuum nobilitate constat : ergo Concilium
in prædicto decreto hujusmodi actus com­
prehendit, et recenset inter alias disposi­
tiones, quæ ad gratiam justificantem desi­
derantur.
Confirmatur secundo considerando me-oatj.
thodum, quam Concilium in tradenda doc-tDfrA
trina illius sextæ sessionis observat ; nam
cap. 6, enumerat actus, quibus homo ad
justificationem præparatur : et deinde cap.
7, sequenti, assignat causam formalem il­
lius dicens : « Hanc dispositionem, seu
a præparationem justificatio ipsa consequi« tur, etc. » et postea relatis aliis justifi­
cationis causis, inquit : « Demum unica
α formalis causa est justitia Dei, non qua
« ipse justus est, sed qua nos justos facit :
α qua videlicet ab eo donati renovamur
α spiritu mentis nostræ, et non modo re­
ti putamur, sed vere justi nominamur, et
« sumus, justitiam in nobis recipientes,
« unusquisque secundum suam mensuram,
α quam Spiritus sanctus partitur singulis
« prout vult, et secundum propriam cujus« que dispositionem, et cooperationem. »
Ubi plura possunt ponderari, quæ superio­
rem doctrinam confirmant. Primo, quod
Concilium cap. 6, ubi agit de dispositioni­
bus

DISP. II, DUB. II.

bus ad justificationem, actus, et operatio­
nes hominis recenset : capite vero 7, agens
de forma justificante, nullius operationis
hominis meminit : ergo signum est, quod
Concilium omnes, et singulos hominis
actus ad ejus justificationem concurrentes
reponit inter dispositiones ; et quod sentit
causam justificationis formalem ab omni­
bus, et singulis hominis operationibus dif­
ferre. Secundo, quod Concilium dum cap.
6, agit de dispositionibus, dicit hominem
illas elicere, libere moveri in Deum, cre­
dere, timore concuti, spe erigi, Deum dili­
gere, etc., quæ omnia operationibus conve­
niunt : quando autem cap. Ί, agit de forma
justificante, non dicit hominem illam eli­
cere, sed potius illam recipere, illa donari,
et quod Deus illam facit : ergo satis aperte
distinguit Concilium omnem hominis ope­
rationem (cujusmodi etiam sunt amor cha­
ritatis, et contritio perfecta) a causa formali
justificationis.
jjjf Confirmatur : nam Concilium dicit formam justificantem infundi a Deo juxta
uniuscujusque dispositionem : sed illud,
juxta cujus diversitatem .praecipue desumi­
tur inaequalitas gratiæ, non consistit in
actibus imperfectioribus, sed in actibus
amoris Dei, et contritionis perfectae : unde
si duo haberent attritionem ut decem, et
contritionem ut quinque, non reciperent
gratiam ut decem, sed ut quinque : ergo
supponit Concilium, actus amoris Dei, et
contritionis perfecta habere rationem dis­
positionis ad gratiam sanctificantem.
En*·. 51. Nec refert, si iis omnibus occurras
dicendo, minime repugnare, quod eadem
entitas secundum unum conceptum habeat
rationem dispositionis, quatenus aptat sub­
jectum ad ulteriorem formam ; et secun­
dum alium conceptum habeat rationem
causæ formalis, quatenus per seipsam præstat effectum suo subjecto, illudque consti­
tuit in aliquo esse. Sicut idem calor est
forma ad constituendum calidum, et dispo­
sitio ad generationem ignis. Et secundum
. II» D. Th. 1 part, quæst. IQ, art. 6, et quæst. de
anima, art. 9, eadem forma substantialis se­
cundum gradum superiorem, et constituit
materiam formaliter in aliquo esse, et simul
disponit ad gradum inferiorem, ac perfectiorem.Sicergocontritioethabebit rationem
dispositionis ad gratiam, quod tantum docet
Concilium Tridentinum ; et simul non pro­
hibebitur habere rationem formæ sanctifi­
cantis hominem, ac expellentis peccatum.

335

Hoc, inquam, non refert, sed facile re-.impogfellitur : quoniam licet eadem entitas pos- Ka,or·
sit esse causa formalis respective ad unum
effectum, et causa dispositiva respective ad
alium, ut constat illo exemplo caloris; ni­
hilominus id quod est vera dispositio ad
aliquem effectum, nequit esse vera causa
formalis illius, ut in eodem exemplo li­
quet : calor enim, quia est dispositio ad
ignem, nequit esse causa formalis ignis.
Et ratio constat ex supra dictis, quia vide­
licet causa dispositiva, et causa formalis
respective ad eumdem effectum mutuo se
causant, et mutuo ab invicem dependent;
quod absque reali earum distinctione sal­
vari nequit. Atqui Concilium docet, con­
tritionem esse dispositionem ad justifica­
tionem : ergo sentit, contritionem non esse
causam formalem, per quam justificamur :
quamvis possit esse causa formalis, per
quam homo dolet, vel Deum amat, vel ad
Deum actualiter, et affective convertitur,
quod libenter admittimus. Nec D. Thom.
locis citatis asserit, formam substantialem
secundum unum gradum esse dispositio­
nem ad seipsam secundum alium : sed
docet accidentia consequentia unum gra­
dum esse dispositionem ad alium; acciden­
tia autem non sunt causa formalis compo­
siti substantialis, sed mere dispositiva, ut
ex se liquet. Unde illud exemplum, sicut
et primum, nihil adversus doctrinam supra
traditam evincunt, sed potius illam con­
firmant.
52. Secundo probatur nostra conclusio Kalio
­
alia ratione desumpta ex eodem Concilio funda
menta­
lis.
Tridentino locis statim referendis, quæ po­ Concit.
test sic proponi : nam parvuli justificantur Trident.
formaliter per gratiam habitualem : ergo
et adulti. Ergo nullus de facto justificatur
formaliter per actus amoris, et contritionis.
Antecedens est omnino certiim, quia Con­
cilium Trident, sess. 5, can. 4, definit par­
vulos per Sacramentum Baptismi mundari
a peccato originali : et can. 5 sequenti, de­
terminat baptizatum exuere veterem ho­
minem, et induere novum, ac fieri filium
Dei, et cohæredem Christi : et deinde sess.
7, can. 13, determinat parvulos baptizatos
inter fideles, utique justos, computandos
esse: sed hæc parvulorum justificatio non
fit per formam extrinsecam, ut constat ex
dictis dub. prxced. nec fit per aliquam ope­
rationem ab eis elicitam, quam elicere non
valent : ergo fit formaliter per gratiam
habitualem ; quod ut certum ex definitions

336

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

vasi Ecclesias docet Vasquez disp. 203, cap. 6.
Prima vero consequentia probatur; quia
parvuli et adulti justificantur per formam
ejusdem rationis ; siquidem utrique ex vi
formæ, per quam sanctificantur, consti­
tuuntur consortes naturæ Dei, filii Dei, et
haeredes vitæ æternæ : ergo si parvuli
justificantur formaliter per gratiam habi­
tualem, adulti etiam per eamdem gratiam
justificantur. Ex quibus secunda consequen­
tia satis liquet; nam ad unicum effectum
formalem sufficit una forma , seu causa
formalis, ut inductive potest ostendi : ergo
tam parvuli, quam adulti justificantur for­
maliter de facto per gratiam habitualem;
et nemo de facto justificatur per actus amo­
ris, et contritionis.
Cofifir Confirmatur, quia Sacramentum Bap­
tismi. quod confertur parvulis, et quod
confertur adultis, est ejusdem rationis;
siquidem constat ex eisdem partibus essen­
tialibus, materia videlicet, et forma : ergo
confert effectum ejusdem rationis; instru­
mentum enim, quale est Sacramentum
Baptismi, nequit esse ejusdem rationis, si
effectus diversae rationis producat; siqui­
dem constituitur essentialiter per habitudi­
nem ad effectum : atqui effectus, quem Sa­
cramentum Baptismi confert parvulis, est
gratia habitualis, per quam formaliter jus­
tificantur, ut constat ex modo dictis.· ergo
effectus quem confert adultis, est gratia
habitualis, per quam formaliter justifican­
tur. Et urgetur hoc ; nam Baptismus adulto
collatus præstat ipsi formam, qua justifi­
catur; siquidem effective instrumentaliter
ipsum justificat, quod absque productione
formæ justificantis facere nequit: atqui non
præstat, neque efficit actus amoris, et con­
tritionis, ut ex se liquet : ergo forma justi­
ficans adultos non consistit de facto in prædictis actibus. Quod manifeste expressit
Caiccti Catechismus Romanus p. 2, cap. 2,num.5O,
Komau u])j doctrinam Tridentini sic declarat :
a Exponendum erit hujus Sacramenti,
■ (nempe Baptismi) virtute nos non solum
« a malis, quæ vere mala dicenda sunt,
σ liberari ; verum etiam eximiis bonis, et
« muneribus augeri. Animus enim noster
« divina gratia repletur, qua justi, et filii
« Dei effecti, æternæ quoque salutis hæret des instituimur. Est autem gratia, quemα admodum Tridentina Synodus abomni« bus credendum, poena anathematis proσ posita decrevit, non solum per quam
« peccatorum fit remissio, sed divina qua­

ff litas in anima inhærens. » Et deinde n.
!
51 : « Huic autem additur nobilissimus
« omnium virtutum comitatus, quæ in
« anima cum gratia divinitus infunduno tur. » Id autem, quod virtutes habituales
comitantur, non est aliqua hominis opera­
tio, sed forma quædam habitualis, et per­
manens, sicut ipsæ virtutes.
53. Respondebis, hoc argumentum cumE*^sua confirmatione tantum evincere, quod
homo justificetur de facto persolam gratiam
habitualem, quando justificatur intra Sa­
cramentum, et absque contritione ; minime
vero cum justificatur extro Sacramentum,
et cum contritione : tunc quippe ipsa con­
tritio, ut gratiam habitualem antevertit,
potest etiam lapsum justificare.
Sed contra est primo : nam homo, sive
intra, sive extra Sacramentum justificetur,1^'
est justus ejusdem essentialiter rationis;111’^·
siquidem fit consors ejusdem naturæ di­
vinæ, et hæres ejusdem vitæ æternæ : sed
ad effectus formales ejusdem essentialiter
rationis requiritur forma ejusdem ratio­
nis essentialis : ergo tam intra, quam
extra Sacramentum justificatur per ean­
dem formam justificantem : sed intra Sa­
cramentum justificatur de facto per solam
gratiam habitualem, ut constat ex dictis,
et admittit hæc responsio : hæc igitur, et
non actus aliquis est de facto, et extra
Sacramentum causa formalis justificatio­
nis. Secundo, quia etiam cum homo jus­
tificatur extra Sacramentum, et elicit
actum contritionis, recipit gratiam habi­
tualem, ut constat ex Concilio Trident.
sess. 6, vap.
et sess. 14, cap, 4; sed gratia
habitualis habet de facto quidquid requiri­
tur, ut sit forma justificans; participat
enim naturam divinam, est radix omnium
virtutum, et constituit nos filios Dei, ut
constat ex dictis dub. prxced. et fusius ex
tract, prxced. tota disp. 4, unde parvuli, et
omnes qui absque contritione prædiclam
i
gratiam recipiunt, sunt essentialiter adae­
quate justi, non minus quam illi, qui eli­
ciunt contritionem : ergo qui justificatur
intra Sacramentum, justificatur formaliter
persolam gratiam habitualem, et non per
contritionis, aut amoris actus.
Tertio, quia si actus contritionis de facto
aliquando, nempe extra Sacramentum, jus­
tificaret formaliter, gratia habitualis in eis.
qui contritionem eliciunt, non haberet ra­
tionem formæ justificantis, imo nec existeret in ita justificatis : consequens est absur­
dum :

DISP. II DUB. II.
dum : ergo prædicta contritio non justificat
de facto. Sequela ostenditur, quia idem
effectus formalis nequit naturaliter a dua­
bus formis præstari, et sic nequit idem
'subjectum esse album per duas albedines,
aut calidum per duos calores : ergo si homo
aliquando justificatur formaliter per contri­
tionem, nequit tunc justificari formaliter
per gratiam habitualem. Falsitas autem
consequentis liquet, quiajustificaro pertinet
ad effectum formalem primarium gratiæ
sanctificantis ; siquidem per semetipsam
expellit maculam, ac constituit hominem
participem naturæ divinæ, et simpliciter
rectum, ac justum coram Deo, ut dub.
prxced. vidimus : nequit autem forma na­
turaliter communicari subjecto, quin suum
effectum formalem, et primarium ipsi im­
pertiatur : ergo si de facto gratia habitualis
in aliquo justo non exercet rationem formæ
sanctificantis, sequitur dari de facto aliquem
justum, in quo non sit gratia habitualis ;
quod tamen est error in Fide, et contra
Concilium Trident, sess. 6, cap. Ί. Nec
prodest dicere, contritionem, et gratiam
habitualem esse causas formales partiales
ejusdem justificationis ; nam impugnatio
nuper facta satis evincit gratiam habitualem
esse formam adaequate, et sufficienter justi­
ficantem : id quod liquet in parvulis bapti­
zatis, qui per gratiam habitualem consti­
tuuntur justi coram Deo non minus adaequate
et sufficienter, essentialiter loquendo, quam
adulti : atque ideo vel dicendum est aliquos
adultos justificari de facto absque infusione
gratiæ habitualis, quod sine errore in Fide
dici non potest ; vel concedere oportet prae­
dictam gratiam esse de facto tam in parvu­
lis, quam in adultis causam formalem
adæquatam justificationis, et consequenter
actus contritionis, et amoris de facto non
justificare formaliter.
'■'«»· 54. Sed objicies ; nam humanitas Christi
Domini sanctificata eàt primario per natu­
ram divinam ipsi substantialiter in eadem
persona unitam ; et nihilominussanctificata
etiam fuit per gratiam habitualem in anima
receptam : ergo ex eo quod adultus de facto
justificetur per actum contritionis, non im­
peditur justificari etiam de facto per gratiam
habitualem.
■ .viisr. Respondetur negando consequentiam :
tum quia ex praemissis non infertur conse­
quentia de facto, sed ad summum de possi­
bili, et per respectum ad absolutam (Dei
potentiam, cujus opus fuit sanctificatio

337

Christi: an autem vel hoc saltem probetur,
infra videbimus §3. Tum etiam,et praecipue,
quia illæ duæ Christi sanctitates non sunt
ejusdem rationis, nec eundem effectam
formalem praestant ; sed una est increata,
altera creata ; una personalis, alia formalis;
prior sanctificat substantialiter, posterior
vero accidentaliter. Cujus diversitatis si­
gnum est, quod nos dicimur univoce sancti,
ac justi cum Christo ut sancto per gratiam
habitualem, secus ut sancto per sanctitatem
personalem et increatam : circa quod vi­
dendi sunt Theologi 3 part, quæst. 7, et
consuli potest Godoy ibidem disp. 21, § 2. Godoy.
Cæterum sanctitas, et justificatio, quam ac­
tus contritionis impertiret, si de facto
sanctificaret, esset ejusdem rationis cum
sanctitate, et justificatione, quam de facto
communicat gratia habitualis; utraque
enim inhaereret, mundaret a peccato, tri­
bueret idem consortium naturæ divinæ, et
conferret jus ad eandem hæreditatem ;
alias non omnes justi essent justi ejusdem
rationis, vel eodem modo compararentur
ad Deum. Unde vel dicendum est, quod
actus contritionis justificando impediat de
facto justificationem per gratiam habitua­
lem, quod nequit admitti, ut constat ex
modo dictis ; vel quod si non impedit, non
justificat de facto.
55. Quæ hucusque diximus, possunt, am­
plius, et non leviter confirmari ex ipso
Vasquio, qui praecipuus censetur contrariae
partis patronus : nam disp. illa 203, cap.
10, num. 127, postquam asseruit contri­
tionem perfectam habere ex natura sua
vim justificandi (quod § sequenti examina­
bimus) concludit : « Addendum tamen est, vasquii
« nunc quidem justificationem nostram,
« emundationem a peccato originali fieri
« per habitum gratiæ,non per contritionem.
« Nam secundum communem, et veram
« Scholasticorum sententiam concedendus
« est habitus gratiæ justificantis in omnibus
« qui justificantur, licet id de Fide hactenus
« non sit definitum : concesso autem hoc
« habitu, multo melius est tribuere ipsi jus« tificationem, et emundationem a peccato,
« quam actui, ut in omnibus eodem modo
« justificatio fiat; siquidem in parvulis, et
« in his qui virtute Sacramenti justifican­
te tur, habitus gratiæ necessario conceden« dus est. » Quibus verbis aperte fatetur
excessum probabilitatis nostræ sententiae
supra contrariam, et qualiter innitatur
communi, et verae Scholasticorum doctrinae,

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

338

licet nolit concedere eam esso de Fide.
Quod cum ita sit, nescimus qualiter prædictus Author tom. 1 in 3 p. disp. 2, cap. 6,
num. 62, scripserit : « Memini autem con« tritionis, quia in adulto qui justificatur
« extra Sacramentum, magis certum est
« eum justificari contritione, quam gratia
« habituali, ut ostendimus 1, 2, disp. 203,
« cap. 3. » Nam quomodo hæc verba cohae­
reant cum aliis proxime relatis, non facile
apparet,- hic enim refert se docuisse loco
citato, adultum extra Sacramentum justifi­
cari per contritionem, cum tamen eo loco
concludat adultum de facto non justificari
per contritionem, sed per gratiam habitua­
lem. Deinde in priori testimonio docet,
melius esse asserere justificationem non
fieri per contritionem, sed per habitum ; in
posteriori autem affirmat oppositum esse
magis certum : quæ duo nequeunt conciliari,
nisi dicatur melius esse asserere quod est
minus certum, vel esse magis certum quod
non expedit affirmare. Id tamen nemosanæ
mentis admittet ; quoniam cum veritas, et
certitudo sint perfectio intellectus, con­
gruentius, ac rationabilius est assentiri
doctrinæ magis certæ ; et certior nequit esse
illa cui acquiescere non oportet. Quo autem
judicio affirmaverit Vasquez singularem
illam suam opinionem esse certiorem con­
traria, quilibet deprehendet, qui scierit
nostram sententiam esse communem inter
Theologos, et satis aperte colligi ex Concilio
Tridentino, ut constat ex hactenus dictis.
§H.

Secunda conclusio explicans quid conveniat
naluris rerum.
°θ· ^cen(^um est secundo actus amoris
conclu- Dei, et contritionis non habere ex natura
Ratio, sua conditiones sufficientes, ut sint causa
formalis justificationis. Sic docent Authores
supra relati num. 48, et communiter Theo­
logi. Probatur primo ; nam si contritio
perfecta, v. g. haberet ex natura sua condi­
tiones requisitas, ut esset causa formalis
justificationis, de facto exerceret munus
prædictæ causæ, et justificaret formaliter
adultum extra Sacramentum : prædicta
quippe justificatio fit juxta communem pro­
videntiam ordinis gratiæ, atque ideo serva­
tis conditionibus, quas res ipsæ ex natura
sua important : atqui de facto contritio per­
fecta non exercet munus causæ formalis in

Secunda

justificatione adulti extra Sacramentum,
neque in aliquo alio casu, ut constat ex
dictis § præced. ergo contritio perfecta non
habet ex natura sua conditiones sufficientes
ut sit causa fonnalis justificationis; idemque proinde dicendum est de actu amoris
Dei super omnia.
57. Nec refert, si cum Vasquio respondeasγ15,Ί
negando sequelam ; quia licet contritio habeat ex natura sua omnes conditiones re- ~
quisitas, ut sit causa formalis justificatio­
nis ; nihilominus de facto oritur a gratia
habituali, quam proinde supponit in ho­
mine ; atque ideo praevenitur ab illa, et
impeditur, ne munus causæ formalis de
facto exerceat : quod quantum est de se,
obiret si gratia habitualis, ac justificatio
ipsam non præcederent. Hoc, inquam, nonPrtdt·
refert, sed refellitur ad hominem : quoniam
contritio perfecta, quam primo elicit adul­
tus, cum justificatur extra Sacramentum,
vel petit ex natura sua oriri a gratia habi­
tuali, vel petit ex natura sua eam simplici­
ter antecedere ? Si dicatur hoc ultimum :
ergo perperam, et absque fundamento asse­
rit Vasquez prædictam contritionem oriri a
gratia sanctificante, eamque, et ejus effec­
tum formalem præsupponere. Patet conse­
quentia,quia de facto justificatio adulti extra
Sacramentum fit, saltem per se, et commu­
niter loquendo, juxta naturam rerum, quæ
ad justificationem concurrunt, et citra omne
miraculum : ergo si contritio ex natura sua
petit non oriri a gratia habituali, sed eam
simpliciter præcedere, inconsequenter asse­
ritur contritionem de facto oriri a prædicta
gratia. Si autem eligatur primum : ergo
contritio non habet ex natura sua omnes
conditiones requisitas ad rationem causæ
formalis justificationis. Probatur conse­
quentia ; nam forma ex natura sua praes­
tans aliquem effectum, non supponit ex
natura sua aliam formam, quæ praedictum
effectum communicet, et a qua semper im­
pediatur, ut inductive potest ostendi ; hac
quippe ratione calor non supponit ex natura
sua aliam formam, quæ calidum formaliter
constituat ; nec lux supponit aliam formam,
a qua communicetur illuminatio formalis :
ergo si contritio perfecta supponit ex natura
sua, et per se loquendo gratiam habitualem,
quæ formaliter justificet, manifeste sequi­
tur, contritionem perfectam non habere ex
natura sua conditiones requisitas ad justifi­
candum formaliter, sed potius habere oppo­
sitam conditionem.
Ad

DISP. II, DUB. II.
Ad hæc, omnia SS. PP. testimonia, et
cuncta argumenta quæ latissime congerit
Vasquez in illa disp. 203, cap. 3, ut probet
actum contritionis perfectae ex natura sua
esse causam formalem justificationis, pro­
cedunt de facto ; et id de facto contingere,
si quid probant, evincunt, ut ea legenti
constabit, et satis apparebit ex dicendis § 4;
sed actus contritionis perfectæ de facto non
est forma justificans, ut liquet ex dictis
§ priced. et fatetur ipse Vasquez in calce
prædictæ disputationis,ul vidimus num. 55;
ergo motiva, quibus conatur probare con­
tritionem perfectam esse ex natura sua, et
quantum est do se, formam justificantem,
nullius roboris sunt, et intentum non evin­
cunt.
A!ù 58. Secundo probatur nostra conclusio:
quoniam justificatio est translatio hominis
ab statu peccati ad statum gratiæ, et adop­
tionis filiorum Dei : sed actus contritionis,
vel charitatis non-habet conditiones suffi­
cientes, ut causet formaliter hanc transla­
tionem : ergo non habet conditiones requi­
sitas, ut justificet formaliter. Consequentia
est legitima. Major autem habetur expresse
Ont. in Concilio Trident, sess. 6, cap. 3, ubi de
‘nie5t impii justificatione agens inquit : « Pro hoc
« beneficio Apostolus gratias nos semper
« agere hortatur Patri, qui dignos nos fecit
« in partem sortis Sanctorum in lumine, et
< eripuit de potestate tenebrarum, transtu« litque in regnum Filii dilectionis suæ, in
« qno habemus redemptionem, et remissio- nem peccatorum. » Et immediate prose­
quitur in cap. 4 seq. « Quibus verbis justi« ficationis impii descriptio insinuatur, ut
«sit translatio ab eo statu, in quo homo
« nascitur filius primi Adae, in statum gra« tiæ, et adoptionis filiorum Dei per secun« dum Adam Jesum Christum Salvatorem
« nostrum. » Minor autem probatur ; nam
in primis forma quæ constituit statum,debet
esse habitualis, et permanens ; est quippe
de ratione status hujusmodi stabilitas, et
permanentia, ut ipsum ejus nomen satis
exprimit : atqui actus contritionis non est
forma habitualis, ut ex se liquet : ergo ne­
quit constituere formaliter statum, atque
ideo non possumus per illam transferri formaliter ab uno statu in alium.Deinde forma,
perquam formaliter renascimur, et adop
tamur in filios Dei, debet esse formalis
participatio naturæ divinæ ; siquidem hæc
filiatio consistit formaliter in consortio for­
mali ejusdem naturæ, et in naturali exigen­

33ί>

tia, seu jure ad hæreditatem ælernam, ut
ex professo diximus trad, priced, disp. 4,
dub. 2, 3 et 4; sed actus contritionis, vel
charitatis non est formalis participatio na­
turæ divinæ, cum hæc sit propria ratio
constitutiva gratiæ habitualis, ut ostendi­
mus locis citatis ; et aliunde operatio creata
nequeat esse natura, sed naturam potius
supponat : ergo actus contritionis, vel cha­
ritatis nequit esse forma, per quam regene­
remur in filios Dei.
59,Nec refert,si respondeas,actum amoris Evasio.
Dei habere ex se, et ex natura sua sufficien­
tem permanentiam : unde videmus, quod
invariata specie perseverat in æternum in
Beatis. Aliunde etiam constituit nos filios
Dei, ut significat Scriptura 1, Joan 4: Omnis iJoan.4.
qui diligit proximum, ex Deo natus est. Quæ
igitur conditio deest .actui amoris Dei, vel
contritionis eo amore perfectæ, ut sit foriha
justificans ?
Hoc, inquam, non refert, sed efficaciter Confuta·
refellitur aperiendo magis robur rationis
nuper factae : quoniam nulla operatio valet
ex natura sua esse permanentior, quam
principium a quo petit ex natura sua pro­
cedere : nam permanentia, sicut et quaelibet
alia operationis perfectio, derivatur ab ejus
principio effectivo, et in ipso debet praehaberi. Tunc ultra : vel actus amoris Dei petit
ex natura sua procedere a gratia habituali,
vel a gratia actuali auxiliante, vel a prin­
cipio quod ab utraque gratia praescindat?
Neque enim potest aliud principii genus
excogitari, nec operatio valet praescindere
ab omni principio. Si dicatur primum,
aperte sequitur, actum amoris non esse ex
natura sua formam justificantem, siquidem
ex natura sua supponit formam constituen­
tem primario statum gratiæ, a qua ipse
amor trahit totam suam perfectionem, et
permanentiam. Si asseratur secundum, le­
gitime infertur, actum amoris non esse ex
natura sua quid permanens, et aptum ad
constituendum statum ; siquidem ex natura
sua petit procedere a principio non perma­
nenti, nempe ab auxilio actuali. Si denique
eligatur tertium, manifeste convincitur,
actum amoris ex natura sua non esse quid
permanens, vel transiens ; siquidem prin­
cipium a quo ex natura sua petit procedere,
simili modo se habet : atque ideo amor ex
natura sua non habebit permanentiam re­
quisitam ad constituendum statum. Ex quo
ulterius deducitur, illum non es*e formam
constitutivam filiorum Dei ; nam hujus-

340

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

modi forma debet ex siia natura esse per­
manens, et stabilis, non minus ac status,
quem prædicta filiatio importat. Per quod
evanescit utrumque hujusmodi responsio­
nis motivum : primum quidem, quia amor
beatificus procedit ex natura sua a gratia
habituali consummata ; unde ab illa deri­
vat suam permanentiam. Secundum etiam,
nam in eo testimonio tantum significatur,
dilectionem proximi esse dispositionem, ut
quis sit filius Dei, et hanc filiationem comi­
tari. Idque vel ex eo liquet ; nam ibi sermo
habetur de dilectione proximi, quam tamen
nec Vasquez ipse, nec alius asseruit habere
ex natura sua vim sufficientem ad justifi­
candum formaliter.
Eveni- Confirmatur primo : quoniam effectus
p°li^ formalis positivus, habitualis, et perma­
nens, nequit communicari nisi a forma,
quæ positive, et habitualiter permaneat :
sed hominem esse justum est effectus for­
malis positivus, et habitualis ; actus vero
amoris non est forma, quæ positive, et ha­
bitualiter permaneat : ergo hominem esse
justum nequitcommunicari ab actu amoris,
tanquam a forma : atque ideo prædictus
actus non erit ex natura sua forma justifi­
cans. Utraque consequentia patet. Major
autem est certa, quia effectus formalis est
ipsa forma communicata subjecto, ac
proinde debet esse talis juxta ejus qualita­
tem : ergo effectus positivus, habitualis, et
permanens nequit communicari, nisi a
forma, quæ positive,et habitualiter perma­
neat. Minor vero quoad primam partem
facile constat ; nam esse justum non expri­
mit negationem, nec exprimit solam ratio­
nem actu operantis ; alias pueri, et dor­
mientes non essent justi : ergo est effectus
positivus habitualiter permanens. Quoad
secundum etiam ostenditur ; nam post­
quam transii actus amoris Dei, non perma­
net positive, et habitualiter in seipso, ut
liquet ex terminis, alioquin non transiret :
ergo prædictus actus non est forma, quæ
positive, et habitualiter permaneat.
Aiiud
60. Nec proderit dicere, quod permaneat
præc'iü-’ *u ali(lua conversione habituali, nt signifidiwr- cavit Joannes Vincentius relectione de gratia
'inccbl'Christi, q. 1, post 6 conclusionem. Quo­
niam non est excogitabitis conversio habi­
tualis, nisi vel radicatis, et sic est gratia
sanctificans ; vel proxima, et sic est habi­
tus charitatis : neutra autem producitur
per actum amoris, sed a solo Deo infundi­
tur, ut constat ex Concilio Trident, sess. 6,

c. 7. Præterquam quod juxta hanc evasio-c ·
nem, jam forma positive, et habitualiterTr:lat
denominans justum, non est formaliter
actus amoris, vel contritionis; sed est vel
gratia habitualis, vel habitus charitatis,qui
a prædicto actu realiter distinguuntur;
esto per illum producerentur, et relinque­
rentur post illum.
Confirmatur secundo : non ideo aliquisiw
est formaliter justus, quia juste operatur ;1"^
sed potius ideo juste operatur, quia est for­
maliter justus ; operari enim in quolibet
ordine supponit esse, et in eo fundatur, ut
docent communiter Philosophi, et latius
expendemus § sequenti : atqui actus amoris,
vel contritionis operatio quædam est, ut ex
se liquet : ergo ex natura sua non consti­
tuit formaliterjustum.sed juslumsupponit.
Qui discursus sumitur ex D.August, lib. 1, Dhf
contra duas epistol. Pelagian, cap. 2, ubi
ait : α Non vivunt homines bene, nisi
α prius effecti sint filii Dei. « Et Psalm.
110, inquit : « Justitiam homo non opera« tur, nisi justificatus. » Et psalm. 118,
concion. 26, exponens illa verba : α Feci
« judicium, et justitiam, inquit: Justitiæ
« nomine hoc loco non ipsa virtus, sed
« opus ejus significatum est. Quis enim fe« cit in homine justitiam, nisi qui justificat
« impium ? hoc est, per gratiam ex impio
« facit justum. Facit ergo justitiam, idest
a opusjustitiæ, qui habet in se justitiam. »
Nec opus est in confirmanda hac assertione
amplius immorari ; nam a fortiori constabit
ex immediate dicendis.

§ in.

C itima conclusio resolvens dubium per respec­
tum ad potentiam Dei absolutam.
Gl. Dicendum est tertio, actum contri-Tenu
tionis, vel amoris non posse esse formam
sanctificantem adhuc de potentia Dei absoIqta. Sic docent plures ex Authoribus num.
48 relatis, et specialiter M. Joannes a S.
Thoma in prxscnti disp. 27, art. 1, § Exjiom
hac ratione, et Montesinos disp. 33, art. 2,
§ 5, num. 110. Probatur primo : quoniam
actus contritionis, vel amoris ex natura
sua non est forma justificans : ergo nec per
divinam potentiam potest formaliter justi­
ficare. Antecedens constat ex dictisg prxced.
Consequentia vero probatur : tum quia
forma causât suum effectum formalem per
I exhibitionem propriæ entitatis : ergo si ex

l
I
■
■
I
|

DISP. II, DUB. II.
vi propria? enlitatis, et naluræ nequit formaliterjustificare, nee per divinam poten­
tiam poterii communicare prædictum effec­
tum ; sicut quia albedo ex natura sua non
facit formaliter calidum, nec per poten­
tiam Dei absolutam valet formaliter cale­
facere. Tum etiam, quia id quod est de se,
et ex natura sua impotens causare aliquem
effectum, manebit semper sub eadem im­
potentia, nisi ei aliquid superaddatur, ut
ex se liquet, et inductive potest ostendi in
omnibus causis : sed nihil potest superaddi
actui contritionis, et charitatis, vel amoris,
ul præstent formaliter effectum justifica­
tionis, quem ex se præstare non possunt :
ergo nequeunt etiam per respectum ad ab­
solutam Dei potentiam justificare forma­
liter. Suadetur minor, quia vel id quod
adderetur actui contritionis, et amoris esset
ejusdem lineæ, et rationis cum illis, vel
esset diversæ rationis. Si dicatur primum :
ergo non potest conducere, ut actus contri­
tionis, et amoris præstent effectum diversæ
rationis, distinctum ab illo, quem ex se
præstare possunt ; sed ad summum condu­
cet, ut præstent eundem effectum perfec­
tiori modo, atque ideo cum ex se solum
habeant disponere ad justificationem, non
vero justificare formaliter, non poterunt
ratione illius superadditi justificare forma­
liter, sed tantum disponere perfectius ad
justificationem. Si autem eligatur secun­
dum : ergo non actus contritionis, vel
amoris justificat formaliter, sed tantum illa
forma ipsi superaddita : sicut si albedini
adderetur calor, a quo subjectum fieret for­
maliter calidum, neutiquam diceretur al­
bedo causa formalis calefactionis passivæ,
sed tantum calor ipsi superadditus.
r.i 62. Secunda ratio fundamentalis, per
quam hactenus dicta magis roborantur ,
desumitur ex didis tract, præced. disp. 4,
dub. 5, ubi ostendimus gratiam habitualem
distingui realiter a charitate, et potest sic
proponi : nam implicat aliquam operatio­
nem ordinari perse primo ad esse, et re­
cipi in essentia animæ : sed de ratione for­
mae justificantis est ordinari per se primo
ad esse, et recipi in essentia animæ : ergo
implicat aliquam operationem vitalem esse
formam justificantem, et consequenter ac­
tus contritionis, vel amoris nec per divi­
nam potentiam potest formaliter justifi­
care. Hæc secunda consequentia liquet ex
prima ; nam repugnat, quod justificet for­
maliter,nisi quod estforma justificans:sicut

341

repugnat, quod constituat hominem forma­
liter, nisi quod est forma humana. Prima
vero consequentia legitime infertur ex
præmissis. Major autem suadetur ; nam in
primis operatio ordinatur per se primo, et
essentialiter ad operari, ulex ipsis terminis
liquet : ergo nequit ordinari per se primo
ad esse ; implicat enim, quod esse, et ope­
rari respiciantur per se primo ab eadem
entitate creata, cum sint specificati va adæquate diversa ; qua ratione probant com­
muniter Thomistæ, substantiam creatam
non esse potentiam immediate operativam:
et ob idem motivum ostendimus loco ci­
tato, gratiam habitualem distingui realiter
ab habitu charitatis, et ab omni virtute
immediate operativa. Deinde omnis opera­
tio vitalis recipitur immediate in potentia,
a qua elicitur, cum vivere sitmoveri active
a se : atqui repugnat essentiam animæ eli­
cere immediate operationem ; siquidem
non est potentia immediate operativa, ut
modo ex vera Philosophia supponimus :
ergo*repugnat operationem aliquam recipi
immediate in essentia animæ. Minor de­
nique ostenditur ; nam de ratione formæ
justificantis est constituere hominem sim­
pliciter justum apud Deum ; atque ideo de­
bet esse justitia universalis, et complecti
formaliter, vel radicaliter omnem rectitu­
dinem erga ultimum finem : id autem
præstare non potest, nisi prius constituat
hominem justum in seipso, et perficiat
immediate essentiam animæ, a qua omnis
rectitudo, tam habitualis quam actualis de­
rivetur ad potentias : ergo de ratione for­
mæ sanctificantis est ordinari per se primo
ad esse in ordine supernatural!, et recipi
immediate in animæ essentia. Qui discur­
sus desumitur ex D. Thom. quæst. 110,art. D.Thom.
3 et 4, in hac quæst. art. 1, in corp, et ad 2,
ubi ait : Dicendum, quod fides, et charitas
dicunt ordinem specialem mentis humanas ad
Deum secundum intellectum, vel affectum :
sed justitia importat generaliter totam recti­
tudinem ordinis. Et ideo magis denominatur
hujusmodi transmutatio a justitia, quam a
charitate, vel fide.
Confirmatur, et explicatur primo : quo-Roboraniam ut aliquis-sit simpliciter justus in^um'i
ordine supernatural!, debet participare
justitiam increatam, et universalem : sel
nulla operatio potest adhuc per divinam
potentiam participare increatam, et uni­
versalem justitiam : ergo nulla operatio
potest etiam per absolutam Dei potentiam

312

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

esse forma justificans.Probatur major,quia
ut aliquis sit simpliciter justus in ordine
supernaturali, debet participare justitiam,
aqua Deus dicitur simpliciter justus, sicut
in universum omnis perfectio supernatu­
ralis hominis convenit ipsi per participa­
tionem perfectionis divinæ .· justitia autem,
aqua Deus dicitur simpliciter justus, non
est hæc, vel illa particularis justitia circa
istam, aut illam specialem materiam ; sed
est justitia, et rectitudo universalis circa
omnem materiam : ergo ut homo dicatur
justus simpliciter, debet participare justi­
tiam increatam , et universalem . Minor
etiam ostenditur : quoniam justitia univer­
salis Dei non consistit in aliquo attributo,
vel operatione, sub expresso conceptu attri­
buti, vel operationis ; sed consistit in na­
tura divina, quae est radix universalis om­
nium attributorum, et perfectionum divi­
narum: ergo ut quis participet universalem
justitiam Dei, debet participare naturam
divinam sub conceptu naturæ : sed nulla
operatio participat naturam divinam sub
conceptu naturæ, cum nulla operatio creata
possit habere rationem primæ radicis ea­
rum perfectionum, quæ sunt in proprio
supposito ; sed potius radicem a se distinc­
tam supponat : ergo nulla operatio potest
participare justitiam universalem Dei. Vi­
deantur quæ diximus loco supra citato,
dub.3,ubi statuimus gratiam sanctificantem
esse participationem formalem naturæ di­
vinæ sub conceptu naturæ.
incidens
63. Nec refert, si dicas, amorem Dei su•h'peïii-Per omn*a εθη1ϊηθΓθ virtualiter omnem
far. hominis rectitudinem; siquidem omnia
quæ sunt in homine, subjicit Deo ultimo
fini super omnia dilecto. Non, inquam, re­
fert : quoniam licet praedictus amor conti­
neat omnia virtutum opera in proposito,
et-imperio; nihilominus ea non continet
per modum radicis, et rigorosi principii
effectivi. Non enim elicit omnia virtutum
opera proxime, vel radicaliter ; sed tantum
ea imperat, et hominem Deo subjicit in
virtute gratiæ habitualis existentis in ani­
mæ essentia, cui proinde convenit propria
ratio justitiæ universalis, et consequenter
conceptus proprius formæ justificantis.
D.Tho.Quae est doctrina D. Thom. tum in hac 1,2,
q. 110, art. 3 et 4, et quzst. 111, ari. 2, tum
in q. 27, de veril. art. 5 ad 9, ubi ait : aUna
« gratia perficit omnes potentias, non qui« dem ita, ut sit in omnibus sicut in sub« jecto; sed in quantum informat omnium

potentiarum actus, n Et ad 17, inquit :
Immediatus effectus gratiæ est conferre
esse spirituale, quod pertinet ad informationem subjecti,sive ad justificationem
impii, quæ est effectus gratiæ operantis ;
sed effectus gratiæ mediantibus virtutibus est elicere actus meritorios. »
Ex quibus confirmatur, et explicatur se-Fwur
eundo ; nam in ordine naturali illa forma
constituit simpliciter aliquod subjectum, ’n
quæ præstat illi esse simpliciter in tali or­
dine, et radicat ea quæ in tali subjecto reperiuntur : ergo pariter in ordine superna­
tural! illa forma constituit hominem sim­
pliciter justum. quæ præstat ipsi simpliciter
esse in tali ordine, et radicat omnes per­
fectiones in eo repertas. Sicut enim in
ordine naturali distinguuntur natura,esse,
virtus, et operatio ; ita eædem perfectio­
nes in ordine supernatural! distinguenda
sunt ; cum non minus pateat iste ordo,
quam ille, nec adsit ratio, ut circa illum
contrario modo discurramus. Atqui repu­
gnat actui contritionis, et amoris praestare
esse simpliciter in ordine supernatural!,et
radicare perfectiones supernaturales, quæ
in homine reperiuntur : ergo repugnat
actui contritionis, et amoris constituere
hominem simpliciter justum, ac proinde
esse formam justificantem.Suadetur minor;
nam in primis forma supernaturalis, quæ
dat esse simpliciter in tali ofdine, recipitur
in ipsa substantia, quæ dat esse naturale :
sicut omnis virtus immediate operative
recipitur in potentiis immediate operativis; perfectio enim debet accommodari perfeclibili, et illi proportionari : sed repugnat
actui contritionis, et amoris recipi in subs­
tantia immediate, cum substantia nequeat
immediate operari : ergo prædictus actus
nequit præstare esse simpliciter in ordine
supernaturali. Deinde nulla operatio potest
esse prima radix perfectionum, quæ in
ejus subjecto reperiuntur, cum ipsa opera­
tio ex natura sua postulet aliquam radicem,
et virtutem, a qua oriatur, ut satis ex se
constat : repugnat igitur actui contritionis,
et amoris esse radicem perfectionum super­
naturalium, quæ in justo reperiuntur. Nec
in præsenti occurrit aliqua objectio adver­
sus hanc ralionem,cui opus sit obviam ire,
suppositis his quæ diximus locis citatis, et
videri possunt, ut ejus robur magis inno­
tescat.
64. Et quamvis hactenus dicta procedant
specialiter circa effectum primarium formæ
justificantis,
«
«
«
α
«
α
«

DISP. II, DUB. II.
torn-justificantis, de quo est potissimum difficultas; ex eisdem tamen convictum relinqui«jtë tur, quod actus contritionis, vel amoris
irtM nequeat esse formalis causa expulsionis
peccati. Tum quia cum expulsio formalis
peccati sit effectus secundarius formæ jus­
tificantis, et communicantis interiorem ho­
minis renovationem; nequit causari tanquam a forma, nisi ab eadem forma , quæ
præstat effectum primarium: quæ, ut vidi­
mus, est sola gratia habitualis. Tum etiam,
quia privatio non expellitur formaliter, nisi
per formam, qua privat ; peccatum autem
habituale consistit essentialiter in priva­
tione gratiae habitualis, ut vidimus dispu­
tatione \,dub. 1, unde nequit expelli for­
maliter, nisi per gratiam habitualem. Tum
præterea, quia licet posito actu contritionis,
vel amoris Dei super omnia, nequeat per­
manere peccatum habituale, seu macula ;
id tamen non oritur ex eo, quod praedictus
amor habeat formalem, et immediatam op­
positionem cum tali peccato ; sed quia pec­
catum habituale in esse talis dependet ab
actu praeterito non retractato , qui actus
excluditur, vel retractatur per actum con­
tritionis : et sic indirecte, ac mediate ex­
pellitur peccatum habituale per contritio­
nem, tanquam per dispositionem ultimam
ad formam sibi oppositam, et destruentem
dispositionem, et requisitum, a quibus in
sua conservatione dependet. Sicut posito
calore ut octo, expellitur forma substantia­
lis aquæ, non quia calor sit formalis causa
illius expulsionis ; sed quia disponit ad for­
mam oppositam, et simul expellit frigidi­
tatem, sine qua nequit aqua conservari.
Similiter si tollatur corpus opacum inter­
medium, expellitur umbra, non quidem
quia illa ablatio corporis sit causa formalis
expulsionis umbrae ; sed quia tollit corpus,
a quo umbra in sua conservatione depen­
det. Et quamvis posita illa corporis abla­
tione, non introduceretur lux umbram
formaliter expellens, adhuc nihilominus
umbra sub conceptu umbrae cessaret, non
quia ablatio corporis opaci esset forma ex­
pellens umbram, sed quia umbra in esse
talis dependet a corpore opaco ; est enim
carentia lucis ob corporis opaci interposi­
tionem. Quod exemplum magis accedit ad
conditionem praesentis materiae. Sed hæc
magis constabunt ex infra discendis dub.
6, et ex his quae statim dicemus.

343

§ IV.
Refertur sententia contraria, et ejus
motiva eliduntur.
65. Oppositam nostris assertionibus opi­ Opimo
con­
nionem tuetur reipsa Gabriel Vasquez ; traria.
nam licet in hac 1, 2, tantum docuerit, ac­ Vasq.
tum amoris Dei super omnia, et coutritionis perfectæ esse ex natura sua formam
justificantem, posseque proinde, saltem per
divinam potentiam, justificare formaliter,
et ausus non fuerit asserere, de facto ita
contingere ; nihilominus in 3 part, hunc
timorem deposuit, et absolute docuit justifi­
cationem adulti extra Sacramentum fieri
de facto per actum amoris Dei, vel contri­
tionis perfectæ : et dicit hanc doctrinam
esse certiorem opposita, ut supra vidimus
num. 48. Pro eadem sententia refert plures
Authores, tam ex his qui scripta sua typis
mandarunt, quam ex aliis gravibus sui tem­
poris Theologis, quos ipse inquit suæ opi­
nioni subscripsisse. Sed quod ad istos atti­
net, urbanitati nostræ relinquitur Vasquio
credere ; neminem enim vidimus juniorem
ex his, qui post illum scripserunt, ejus opi­
nioni suffragantem : et Montesinos qui Vasquium cognovit, -et Compluti etiam docuit
(et quem Vasquez disp. 203, cap. 3, num.
20, refert suæ sententiae subscripsisse)asse­
rit ejus sententiam esse singularem. Ex
illis autem solus Jansenius cap. 48 Con- Jansen.
cordix, exponens illud Lucae 7 : Remittuntur
ei peccata multa, quoniam dilexit multum,
Vasquio favere videtur. Cæteri vero, nempe
Cajetanus, Paludanus, Medina, Richardus, Cajet.
Hossius, Cassalius, Joannes Vincentius, et Medina
alii Vasquii opinionem minime prosequuntur, sed facile explicantur pro communi Cassat,
sententia, ut eos exponunt Aversa, Grana-Vince:it'
dos, Suarez, et alii ex Authoribus sup.a
relatis, immo quidam ex illis, quos Vasquez
allegat, docent peccatum neque per divinam
potentiam remitti posse ullo modo absque
infusione gratiæ habitualis ; quo nihil ma­
gis oppositum ipsius opinioni dici potuit.
Sed quidquid de hoc sit.
66. Probatur primo hæc sententia pia-primum
ribus Scripluræ, et Patrum testimoniis, ίη^“π*ηι
quibus satis aperte significatur, hominem
justificari per actum charitatis, et contritio­
nis. Nam Proverb. 10, dicitur : « Universa P
b
« delicta operit charitas. » Et 1 Petri 4 : w._
« Charitas operit multitudinem peccato-1 Pclr'4’
« rum. » Et Joan. 14 : « Si quis diligit me, Joan.u

344

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

« Pater mens diligit eum, et ad eum venio·
Doctores. Et tamen nec Vasquez ipse, nec
e mus, et mansionem apud eum faciemus. »
Catholicorum alius audebit dicere hæc testi­
monia evincere, quod fides sit de facto, vel
AdKom.Et ad Rom. 13: e Plenitudo ergo legis est
ajco. « dilectio. » Et ad Coloss. 3, Charitas dicisit ex natura sua forma justificans ; cum
hæc sit manifesta Lutheranorum hæresis
j*^-· tur vinculum perfectionis. Et Lucæ 7, Chris ·
’ tus dixit de Magdalena : « Remittuntur ei
damnata in Concilio Trident, sess. 6 can. 9.
Ergo nec testimonia, quibus Vasquii sen­
α peccata multa, quoniam dilexit multum.»
tentia probatur, illam evincunt ; aequaliter
Et eodem modo loquuntur sacri Doctores ;
August nam August, lib. de natura, et gratia cap.
enim sonant, et idem significare videntur,
42, docet charitalem esse nostram justitiam.
Quod igitur Vasquez responderit his poste­
Et cap. ult. inquit : « Charitas inchoata,
rioribus testimoniis, idem illis prioribus
« inchoata justitia est ; charitas provecta,
accommodandum proportionabiliter est.
« provecta justitia est ; charitas magna,
Duæ autem sunt communes Theologorum
« magna justitia est. « Et lib. de moribus
expositiones, quibus declarant, qualiter fi­
Ecclesix, cap. 11, affirmat, hominem per
des dicatur justificare. Primo, quod fides
charitalem sanctificari. Et lib. 2, contra
dicitur justificare, non formaliter, sed dis­
Cresconium Grammat. cap. 12, dicit, quod
positive ; est enim dispositio ad gratiam, et
a peccatis mundamur sacrificio cordis conradix justificationis, sine qua nequit homo
SEphr. fn7»; id est, actu contritionis. S. Ephrem
placere Deo. Secundo, quod m omnibus re­
lib. de die Judicii, ait : Compunctio sanitas
latis testimoniis sermo habetur de fide viva,
D.Bern. est animx, et illuminatio mentis. D. Ber­
quæ per dilectionem operatur, ut dicitur ad
nard. serm. 83, in Cantica, dicit dilectionem
Galat. 5. Et utraque expositio colligitur ex mgi
desponsare animam verbo. Et serm. 3, de
Concilio Trident, sess. cit. cap. 7 et 8. Sic
timore Domini, affirmat charitatem perfec­
ergo cum in supra relatis Scriptura, et Pa-T,ide'
tam esse perfectam sanctitatem. Eodemque
trum testimoniis asseritur, amorem Dei,
modo loquuntur alii Patres, quos prolixum
vel contritionem justificare, minime signi­
Ecclesia-esset referre. Habetur igitur ex Scriptura,
ficatur, praedictos actus esse causam forma­
et Patribus, actum charitatis, vel contritio­
lem nostræ justificationis ; sed significatur
nis esse causam formalem nostræ justifica­
illos vel justificare dispositive, sunt enim
tionis. Quod significare videtur Ecclesia,
optima, et ultima dispositio ad salutem; vel
dum in benedictione Palmarum canit :
justificare connexive, et concomitanter, ha­
Deus cpiem diligere, et amare justitia est, etc.
bent enim sibi semper adjunctam gratiam
Enerva- Hoc fundamentum, cui praecipue innitijustificantem. Utraque autem expositio sa­
'reior- tur Vasquez, patitur nostro judicio manitis facile, et cuhærenter potest applicari
queiur. festam instantiam, et potest adversum il­
singulis testimoniis ; sed prior facilior est,
lum retorqueri ; nam etiam Scriptura, et
et magis propria ; et ea supposita, super­
Patres docent, hominem justificari per fifluum est singula testimonia explicare.
Ad Rom. dem, ut ad Roman. 3 : Justitia Dei per fidem
67. Sed pro majori eorum intelligentia
et 10.
Christi. Et cap. 5: Justificati ex fide
addimus, quædam ex illis loqui decharitate,
pacem habeamus. Et cap. 10: Omnis qui crevel de dilectione actuali ; et hæc juxta duas
Joan. 3.dit in illum, non confundetur. Et Joan. 3:
nuper allatas expositiones interpretanda
Ut omnis qui credit in ipsum non pereat.
sunt. Quædam vero solum dicunt, charita­
Lucæ 7 Lucæ 7 : Fides tua te salvum fecit. Et cap. 8:
tem justificare, esse nostram justitiam, ope­
etS- Crede tantum, et salva eris. Et eodem modo
rire peccata : et hæc aptius, et absque ullo
Hilar, loquuntur Patres. Hilarius 8, de Trinit. Baincommodo intelligenda sunt de charitate
silius homilia de humilitate, Chrysostom.
habituali, quæ sæpius charitatis vocabulo
Lot Aomtl. de fide, et hom'd. 3, in epist. ad Titum,
insignitur. Porro charitatis nomen ex pri­
August Lo° Papa serm. 4, de Epiphan. August, lib.
maeva impositione gratiam importat; deri­
Origen. 1 contra duas epist. Pelag. Origenes ad illa
vatur enim aGræco /àotç quodgratiam,seu
verba Rom. 3: Arbitramur justificari homi­ I pulchritudinem significat ut observavimus
nem per fidem, ubi ait : Dicit sufficere solius
tract, prxced. disp. 4, dub. 5, in principio.
fidei justificationem, ita ut credens quis tan­
Gratia autem absolute, et simpliciter dicta
to Tho. tummodo justificetur. Et D. Thom. in hym­
stat pro gratia habituali, quæ in essentia
no solemnitatis corporis Christi, ait : Ad
animæ recipitur, et est principium radicale
firmandum cor sincerum sola fides sufficit. Et
omnium virtutum, quæ recipiuntur in po­
eadem satis communiter asserunt alii sacri
tentiis. Unde charitatis vocabulum olim
commune

DUB. Π.

eommune eral tam gratiæ habituali, quam
virtuti, qua Deum diligimus. Usus tamen
Theologorum fecit, ut charitatis vox spe­
cialiter attribueretur virtuti , qua Deum
diligimus, ut sic majori claritate in suis
disputationibus procederent.
,v.: j· Unde cum in Scriptura, et Patribus anti■,’ξζ quis aliqua de charitate dicuntur, inspicieny· dum est, quid ipsi attribuant, ut hoc pacto
dignoscere possimus, de qua charitate lo­
quantur. Cum enim ipsi attribuunt perfec­
tiones, quæ in anima immediate recipi ex- ’
poscunt, profecto loquuntur de charitate
radicati, seu de gratia habituali, cujusmodi
i U"'3-est illud I, Ioan. 3 : Videte qualem charitatem dedit nobis Pater, ut /ilii Dei nomine!
mur, ef simus. Cum enim hæc filiatio pos­
tulet consortium naturæ divinæ, et natura
’
sit prima radix eorum, quæ in potentiis
recipiuntur, et debent animam immediate
afficere ; proculdubio eo loco charitatis voce
non intelligitur virtus recepta in voluntate,
sed gratia habitualis immediate animam
afficiens. Et in eodem sensu dixit August,
tom. 10, serm. 1, in Dominic. 2, post Epiphan. Sicut radix omnium malorum est
I
cupiditas, ita radix omnium bonorum est cha­
ritas. Charitas quippe in voluntate recepta
non habet rationem radicis respecta om­
nium donorum supernaturalium, cum ipsa
potius radicetur in gratia se habente per
modum naturæ. Quando vero charitati at­
tribuunt perfectiones proprias virtutis pro­
xime operativæ, loquuntur de charitate
particulari virtute, quæ residet immediate
in voluntate.Cum ergo animam sanctificare,
justificare, delere peccata, etc. sint perfec­
tiones propriæ naturæ divinæ per partici­
pationem, qua primo radicaliter, et simpli­
citer renovamur, et qua constituimur in
esse filiorum Dei; sequitur, quod testimonia
Scriptura?, et Patrum, quæ has perfectiones
charitati accommodant, inlelligi debeant
non de habitu speciali charitatis recepto in
voluntate (quamvis nec id concedere prodes­
set Yasquii opinioni) et multo minus de
I
operationeprædictohabituicorrespondente:
sed exponenda sunt de gratia habituali, quæ
est prima charitas, ac pulchritudo animæ,
et participat naturam Dei sub conceptu na­
turæ. Desumilurque hæc doctrina ex August, concion. 28, in psalm. 118, ad illa
verba : « Feci judicium, et justitiam, » ubi
ait : « Justitia? nomine in hoc loco non ipsa
virtus, sed opus ejus significatum est.
■i Quis enim fecit in homine justitiam, nisi
Sulmant. Curs. theolog. tom. X.

345

tf qui justificat impium ? Fecit ergo justi« tiam, idest opus justitia?, qui habet in se
« justitiam.» Quibus verbis distinxit justi­
tiam, qua justificamur, ab omni opere vir­
tutis, el simul docuit qualiter intelligenda
sunt testimonia, quæ asserunt aliquod cha­
ritatis, vel alterius virtutis opus osso nos­
tram justitiam.Videantur quædiximus loco
supra citato, § 5.
68. Arguitur secundo ratione ; quoniam
actus amoris Dei, vel contritionis habet da'J,“n%ci».
facto omnes conditiones requisitas, ut for- ιπιπ·
maliter justificet : ergo est de facto forma
justificans, vel saltem habet ex natura sua,
quod posset formaliter justificare, nis.i
aliunde impediretur. Consequentia est legi­
tima, et quæ inductive potest ostendi in
omnibus aliis causis formalibus ; quippe
quæ ideo sunt tales, quia habent conditiones,
ut formaliter præsteiit effectum. Antecedens
autem suadetur primo, quia illa forma jus­
tificat formaliter, quæ animam cum Deo
formaliter, et intime unit : sed amor Dei
super omnia intime, et formaliter unit ani­
mam cum Deo ; qui enim ex toto corde
diligit Deum, ipsi perfecte adhæret ; et qui
adhæret Deo, unus spiritus fit cum illo, ut
dicitur 1, ad Corinth. 6. Habet igitur amor ia(ic«i
Dei super omnia hanc præcipuam conditio- °·
nem formæ justificantis. Secundo, nam for­
ma justificans constituit formaliter homi­
nem objectum congruum amoris Dei erga
ipsum : sed amor charitatis, quo homo dili­
git Deum super omnia, constituit hominem
objectum congruum amoris Dei erga ipsum:
ergo idem quod prius. Probatur minor ;
nam Deus nequit odisse hominem diligen­
tem se, nec patitur ab aliquo diligi, quin
ipsum diligat, juxta illud Joan. 15: Si quis .ium.i i.
diligit me, Paler meus diliget eum. Et 1 1Joan4·
Joan. 4 : Deus charitas est, et qui manet in
charitate, in Deo manet, et Deus in eu. Tum
præterea, quia amor charitatis est amor
amicitiæ: sed amicitia petit redamationem :
ergo hoc ipso, quod quis diligat Deum amore
charitatis, redamatur ab illo, ut dicitur in
testimoniis modo relatis ; atque ideo fit
objectum congruuin divini amoris.
Confirmatur primo, quia justificatio fit .c„i;Ll.
per voluntariam susceptionem gratiæ, et
donorum, ut loquitur Concilium Trident. C0!)G'l
sms. 6, cap. 7 ; sed actus contritionis, vel triiiu·!.
charitatis est formalis susceptio gratiæ, et
donorum, et absque illo non datur hæc vo­
luntaria susceptio : ergo praedictus actus
justificat formaliter.
23

346

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

so·
Confirniatursecundotnamactuscharitatis,
fU1’,! ‘ vel contritionis habet de facto cuncta requisi­
ta, ut expellat formaliter peecatum : ergo il­
lud de facto sic expellit, vel saltem poterit ex
natura sua ita expellere; atque ideo praes­
tabit effectum formalem proprium formæ
justificantis. Utraque consequentia constat.
Et antecedens suadetur primo, quia homo
per praedictum actum convertitur formaliter ad Deum : sed formalis conversio ad
Deum expellit formaliter aversionem ab
illo, et conversionem ad bonum commuta­
bile, in quibus consistit peccatum : ergo
praedictus actus expellit formaliter pecca­
tum. Secundo, quia conversio ad Deum,
quæ fit per actum charitatis, vel contritio­
nis, tantum habet bonitatis, quantum actus
oppositus habet malitiæ : ergo praedictus
actus potest reparare quidquid actus peccati
induxit : ergo potest formaliter expellere
peccatum. Tertio, quia peccatum habituale
est quædam privatio voluntaria gratiæ, ut
diximus disp. 1, dub. 1; sed actus contritio­
nis reddit formaliter illam privationem
involuntariam·, quippe qui retractat actum
peccaminosumpræteritum.per quem priva­
tio gratiæ constituebatur in esse voluntaries;
ergo actus contritionis destruit formaliter
peccatum. Quarto, quia potentior est actus
contritionis, vel amor ad conciliandum ho­
minem cum Deo, quam actus peccati ad
avertendum hominem a Deo; hic enim est
actus naturalis, ille supernaturalis : iste non
semper avertit directe, sed aliquando im­
plicite, et indirecte, ille vero semper con­
vertit explicite, et directe ad Deum : sed
actus peccati constituit hominem simpliciter
peccatorem : ergo actus contritionis, vel
amoris destruit simpliciter peccatum.Quin­
to, quia actus contritionis, vel charitatis est
incompossibilis cum peccato, etiamsi nul­
lus habitus supernaturalis infundatur : sed
hanc incompossibilitatem exercet per suam
informationem, actuando enim subjectum
emundat illud a culpa : ergo expellit for­
maliter peccatum. Sexto, nam quoties ex­
pellitur peccatum, debet dari aliqua causa
formalis illius expulsionis, sicut in univer­
sum quilibet effectus habet suam causam
formalem : sed in hypothesi, quod daretur
actus contritionis sine habitu gratiæ, ex­
pelleretur peccatum, et non adesset alia
causa formalis inhærens præter ipsum ac­
tum contritionis : hic ergo esset causa for­
malis illius expulsionis.
69. Ad argumentum negatur antecedens ;

nam ut ex supra dictis constat, potissimus*'*'14
effectus formæ justificantis est conslituercû'câ
hominem in statu filiorum Dei per consor­
tium, seu participationum divinæ naturæ,
quem effectum nequit praestare actus con­
tritionis, vel charitatis. Ad primam autem
antecedentis probationem dicendum est,
effectum formalem formæ sanctificanlisesse
unire animam cum Deo, non præcise affec­
tive, et actual iter, et perficiendo unam
tantummodo potentiam ;sed quasi effective,
et habitualiter, et perficiendo substantiam
animae in seipsa, et radicaliter omnes ejus
potentias ; nam totum hoc requiritur, ut
homo dicatur fieri unus spiritus cum Deo.
Actus autem contritionis, vel charitatis per
seipsum non unit animam cum Deo hoc pos­
teriori modo, sed tantum illo priori, ut su­
pra vidimus. Undo non sanctificat formali ter, sed solum dispositive, et in affectu, el
proposito.
I
Ad secundam ejusdem antecedentis pro­
bationem respondetur, formam justifican­
tem constituere hominem objectum simpli­
citer congruum divini amoris; ad quod
requiritur, quod ipsasit bonum simpliciter,
et constituat hominem simpliciter bonum,
et rectificatum in seipso; quod tamen non
fit per aliquam operationem, sed per for­
mam habitualem in substantia animæ re­
ceptam, et omnes potentias radicaliter per­
ficientem. Et in hoc sensu neganda est
minor, cujus prima probatio non urget;
quia licet Deus non possit odisse actum
contritionis, vel charitatis ; id tamen mi­
nime provenit ex eo, quod hic actus sit for­
ma justificans, sed quia est dispositio valde
perfecta ad justificationem, et quia ea po­
sita, cessat peccatum, ut infra magis decla­
rabimus. Ut autem Deus dicatur diligere
simpliciter hominem , non sufficit quod
prædictum actum efficiat, vel auxilium
quodlibet ad illum efficiendum communi­
cet ; sed opus est, quod gratiam habitualem
conferat. Et si absque ista daretur actus
contritionis, vel charitatis, non diceretur
Deus hominem simpliciter diligere, sed
tantum amore secundum quid, sive effi­
ciente dispositionem ad formam, perquam
homo constituitur in esse simpliciter dili­
gibilis a Deo. An autem hoc fieri possit, in­
fra videbimus dub. 6. Testimonia autem in
hac probatione allegata procedunt de facto;
nam actus amoris Dei secundum praesentem
providentiam habet sibi adjunctam gratiam
sanctificantem, quæ præstat illos effectus.
Ex

DISP. II, DUE. II.
Ex quibus pilet ad secundam minoris
probationem; nam amicitia hominis ad
Deum fundatur in consortio naturæ divi­
nae ; est quippe amicitia ex genere suo mu­
tuus benevolenti» amor in alicujus boni
irtlet. communione fundatus, ut definit Aristot. 8
Ethicor. Et propterea de facto amor chari­
tatis est amor amicitiae, quia supponiteertnmunicationem hominis cum Deo in natura
Dei per gratiam sanctificantem. Si autem
inveniretur praecisus a tali gratia, non es­
set actu formaliter amor amiciliæ, sed tan­
tum dispositive, et aptitudinalilcr; dispo­
neret enim ad formam fundantem amici­
tiam, quam si supponeret, esset actualité?
amor amiciliæ formalis. Unde homo tali
actu praeditus, et gratia sanctificante desti­
tutus, non redamaretur a Deo amore ami­
citiae, nec amore simpliciter tali ; sed tan­
tum amore secundum quid, nempe efficiente
dispositionem ad formam sanctificantem,
qùæ sola fundat veram amicitiam inter
Deum, et hominem. Et ratio a priori totius
doctrinae praecedentis est, quoniam amor
increatus non est affectivus, sed effectivus :
quamobrem tunc Deus dicitur diligere ho­
minem simpliciter, quando in eo efficit bo­
num simpliciter tale; quod quidem non
praestat, nisi communicet formam rectificantem totum hominem in seipso perma­
nentor, et habitualiter : hæc autem est gra­
tia habitualis in substantia animæ recepta,
quæ proinde,et non aliqua hominis operatio,
habet rationem formæ sanctificantis. Actus
autem contritionis, vel charitatis, licet in
se sit quoddam excellens donum, dicitur
tamen bonum secundum quid respective ad
gratiam sanctificantem, ad quam ultimate
disponit, et quæ simpliciter antecellit per­
fectionem omnium bonorum, tam natura­
lium, quam supernaturalium, ut statuimus
tract, præced. disp. 4, dub. 7.
■>zsni- Ad primam confirmationem dicendum
est. non ideo dici justificationem fieri per
voluntariam susceptionem gratiæ, et dono­
rum,quia ipsa voluntaria susceptio fitforma
justificans, sed quia per talem susceptio­
nem disponimur ad justitiam. Quod vel ex
eo liquet, nam Concilium in illo loco agit
de justificatione, quæ fit tam extra Sacra­
mentum per voluntariam susceptionem in­
clusam in actu contritionis, vel charitatis;
quam intra Sacramentum per voluntariam
susceptionem implicitam in attritione, et
aliis actibus, qui ad recipiendum Sacramen­
tum desiderantur. Et tamen certum est, et

347

a Vasquio concessum, hominem intra Sa­
cramentum non justificari formaliter per
attritionem, vel alios actus, sed tantum per
gratiam habitualem. Idem ergo dicendum
est, cum extra Sacramentum justificatur :
et eodem modo exponenda sunt illa verba :
Per voluntariam susceptionem grati», etc.
70. Ad secundam confirmationem ne-sccumα
gandum est antecedens ; oppositum enim
satis constat ex supra dictis. Nec illud evin­
cunt probationes inductæ. Non prima, quia
macula peccati, seu peccatum habituale non
consistit formaliter in aversione actuali,
sive in actu peccati moraliter permanente;
sed consistit formaliter in aversione habi­
tuali, sive in privatione voluntaria gratiæ
in substantia animæ immediate recepta, ut
statuimus disp. 1, dub. 1. Unde non expel­
litur formaliter, nisi per illud, quod in
anima immediate recipitur, et ipsi imme­
diate opponitur. Actus autem contritionis,
vel amoris nec recipitur in substantia ani­
mæ, nec illi privationi immediate repugnat,
ut ex se liquet; sed recipitur in potentiis,
et opponitur privationi gratiæ, vel me­
diante ipsa gratia, ad quam disponit ; vel
mediante involuntarietate, quam inducit,
utstalim magis declarabimus. Quamobrem
praedictus actus nequit esse causa formalis
expulsionis peccati, sive transferens homi­
nem ab statu peccati ad statum gratiæ. et
filiorum Dei.
Nec secunda probatio urget, quia actus
peccati non constituit formaliter statum
peccatoris, sed avertit actu; et eo transacto,
manet macula habitualis, quæ peccatorem in
esse talis formaliter constituit. Unde esto
quod actus contritionis tantum de bonitate
haberet, quantum actus peccati habet de
malitia, minime infertur, quod formaliter
justificet, vel quod formaliter constituat
statum justi; sed tantum colligitur, quod
sicut ex actu peccati relinquitur macula
constituens formaliter peccatorem, ita actus
charitatis, vel contritionis secum afferat
gratiam sanctificantem, quæ constituet for­
maliter justum. Cum hac tamen differentia,
quod actus peccati efficit maculam ; actus
vero contritionis, et charitatis non efficit
gratiam, sed tantum ad eam disponit : quo­
niam macula produci valet a solo peccatore,
et gratia sanctificans a solo Deo. Diximus :
Esto quod actus contritionis, etc., quia si ac­
tus peccaticonsideretur secundum rationem
injuriæ, et offensæ’Dei, et actus contritio­
nis secundum Jrationem satisfactionis, ille

3-18

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

istum incomparabilitorexcedit ; nani offensa
Dei est simpliciter infinita, satisfactio vero
per actum contritionis est finitasimpliciter,
ut 3 part. ostendimus.
Diluitor
probatio convincit ; nam ma'Mtia· cula est privatiovoluntaria. non formaliter,
quasi ipsa sit carentia actus voluntarii ; sed
tenninalive, quia est terminus ex actu vo­
luntario relictus, et ejus effectus. Unde ex
eo. quod actus contritionis, vel charitatis
retractet, et expellat formaliter actum peccaminosum praeteritum, minime sequitur,
quod eodem modo formaliter expellat ma­
culam peccati -.sed tantum quod eam expel­
lat dispositive, et mediate, quatenus et
expellit actum, a quo macula in sua con­
servatione dependet, et quatenus disponit
ad gratiam sanctificantem, per quam ma­
cula expellitur formaliter. Sicut ablatocorpore opaco causante umbram, cessat um­
bra; non quia ablatio illius corporis sit
forma umbram expellens; sed quia tollit
causam, a qua umbra dependet, et succe­
dit lux, quæ umbram formaliter excludit.
Nec quarta probatio est alicujus momen­
ti ; nam gratis concessa majori, ad minorem
dicimus, actum peccati non constituere sta­
tum peccatoris formaliter, sed tantum ef­
fective, quatenus infert maculam, sive pri­
vationem gratiæ, quæ illum statum forma­
liter constituit. Undesolum conci uditur.quod
actus contritionis peccato actuali imme­
diate oppositus expellat maculam mediate,
indirecte, et dispositive, quatenus excludat
actum, a quo macula dependet, et disponit
ad gratiam, quae illam expellit formaliter,
ut nuper diximus.
Nec quinta probatio suadet intentum ;
nam ad rationem causa? formalis non suffi­
cit quod informando concurrat ad effectum,
alioquin omnis dispositio esset causa for­
malis ; siquidem actuando, et informando
subjectum causât, ut patet tum in quanti­
tate, et in aliis accidentibus, quæ praepa­
rant ad formam substantialem : tum in
calore ut octo, qui est incompossibilis cum
forma ligni, et actuando, atque informando
expellit eam ; et nihilominus non est causa
formalis expulsionis, quia non expellit eam
immediate per seipsam, sed mediante forma
substantiali ignis, ad quam disponit, et quæ
immediate repugnat forma? ligni, et recipi­
tur in eodem subjecto. Et idem proportionabiliter accidit in nostro casu.
71. Nec denique ultima probatio premit :
quoniam si loquamur de facto, et attentis

naturis rerum, quoties datur actus contri­
tionis, vel charitatis, et expellitur peccatum,
tolies etiam adest gratia habitualis, quæ est
causa formalis illius expulsionis. Si autem
fiat hypothesis, quod actus contritionis se­
paretur a gratia, expellitur procul dubio
peccatum habituale; implicat enim esso
habitualiter in peccato eum qui actu conver­
titur ad Deum tanquam ad ultimum finem
super omnia dilectum ; nam hæc conversio
subjicit Deo absolute omnia, quæ sunt in
homine; cl peccatum habituale est illi insubjicibile, ut magis ex dicendis in hoc
tractatu constabit. Nec tamen in eo eventu
contritio dicenda esset causa formalis ex­
pulsionis peccati, quia nec ipsi immediato
opponitur, nec in eodem subjecto recipitur,
ut constat ex hactenus dictis ; sed tantum
concurreret ad eam expulsionem indirecte,
et dispositive, quatenus destruit actum pec­
cati, a quo macula dependet, et disponit ad
causam formalem, per quam expellitur.
Quæ in eo eventu non esset aliquid distinc­
tum a negatione, seu carentia peccati habi­
tualis; posito enim actu contritionis, pri­
vatio gratiæ, quæ erat in anima, et cons­
tituebat formaliter peccatum habituale,
transiret in simplicem negationem ; quippe
cum illa carentia jam non esset homini vo­
luntaria, nec ab ejus actu dependeret. Ad
effectum autem formalem negativum non
quaerenda est alia forma, aut causa forma­
lis, quam negatio; hæc quippe per sui ex­
hibitionem constituit subjectum formaliter
negatum, et privationem excludit.
Potestque hoc declarari exemploumbræ;
hæc enim in esse talis dependet a corpore
opaco lucem impediente : uhde ablato cor- 'ct>±·
porc opaco, cessat umbra, quamvis lux, cui
immediate opponitur, non succedat. Nec
tunc oportet quærere aliam causam forma­
lem, quæ umbram expellat formaliter, dis­
tinctam a simplici negatione umbræ; tran­
sit enim subjectum ab esse privatum luce,
ad esse negatum tam luce, quam lucis pri­
vatione, seu umbra. Sic peccatum habituale
est quædam umbra, seu privatio lucis gra­
tiæ, dependens tanquam a causa ab actu
praeterito non retractato, et infusionem lu­
cis gratiæ impediente : unde retractato, et
excluso prædicto actu peccati, statim eva­
nescit macula in esse maculæ, sive umbræ,
et privationis gratiæ ; quia deest causa, a
qua in conservatione, et in esse talis depen­
det. Illius au tem umbræ expulsio fit connaturaliter, et perse loquendo, per lucem gra­
tis

DISP. Π, DUB. II.
tiæ habitualis in anima diffusam. Sed si
gratia in en eventu non infunderetur, non
alia forma immediate expellens quaerenda
foret, nisi ipsa simplex negatio graliae, quae
immediate per seipsam expelleret antece­
dentem negationem. Et licet subjectum non
esset positive gratum, tamen nec esset pri­
vative non gratum, sed vclut negative se
haberet; et ad constituendum subjectum
formaliter negatum sufficit ipsa negatio,
nec alia forma positiva requiritur. An au­
tem hypothesis hujus argumenti sit abso­
lute possibilis, infra dicemus dub. G.
TBiiïs 72. Arguitur tertio ratione Vasquii disp.
cil. cap. 5, et impugnatur doctrina proxime
ϊ«· tradita : quoniam si homini, qui justificatus
est per actum contritionis extra Sacramen­
tum, Deus auferret habitum gratiæ, adhuc
homo ille diceretur justus; e contra vero,
si homini qui justificatus est per solam in­
fusionem gratiæ habitualis, Deus talem
gratiam auferret, jam homo ille non mane­
ret justas : nam in priori casu, ablato ha­
bitu gratiæ, adhuc permaneret moraliter
actus praeteritus contritionis non retracta­
tus, qui posset hominem justum denomi­
nare ; in secundo autem casu nihil maneret,
quod ipsum denominaret justum, siquidem
auferretur forma, a qua adaequate consti­
tuebatur in esse justi : ergo signum est, quod
actus contritionis habet vim justificandi, et
quod justificat, saltem partialiter, adultum
extra Sacramentum.
c.efr· Confirmatur primo ; quia si contritio non
concurrit per modum causae formalis ad
justificationem adulti extra Sacramentum,
sequitur contritionem non requiri jure na­
turali, sed tantum jure divino positivo ad
talem justificationem : consequens est fal­
sum, et contra communem Theologorum
sententiam : ergo contritio justificat adul­
tum extra Sacramentum per modum causæ
formalis. Sequela ostenditur ; nam si semel
contritio non concurrit ad praedictam justi­
ficationem per modum causæ formalis, tan­
tam concurrere potest per modum disposi­
tionis: sed non habet rationem dispositionis
ad justificationem ex natura sua, et ob connataralem connexionem cum gratia, sed
solum ex voluntate divina sic disponente :
ergo si non justificat per modum causæ for­
malis. non requiritur ad justificationem ex
jure naturali, sed solum ex jure divino po­
sitivo.
SeConfirmatur secundo, quia justificatio
debet fieri formaliter per illam formam,

3-19

quæ peccato essentialiter considerato magis
opponitur : sed amor Dei super omnia ma­
gis opponitur peccato essentialiter conside­
rato, quam gratia habitualis : ergo justifi­
catio potius fieri debet formaliter per actum
amoris, quam per gratiam habitualem.
Minor suadetur; nam peccatum essentiali­
ter consideratum excludit amorem Dei super
omnia, et non excludit gratiam,- si enim
homo conditus in puris peccaret, excluderet
gratiam, nec incurreret ejus privationem :
ergo actus dilectionis Dei super omnia ma­
gis opponitur prædicto amori, quam gratiæ
habituali.
Ad argumentum respondetur negandoRespooantecedens : nam sicut actus contritionis,
quando est praesens, non denominat forma-mentam
liter hominem justum, sed tantum disposi­
tive; est enim non quidem forma justifi­
cans, sed dispositio ad formam justifican­
tem : ita si esset physice praeteritus, et
moraliter permanens, non determinaret
hominem justum formaliter, sed dumtaxat
dispositive. Quamobrem homo in hypothesi
argumenti ad summum esset dispositus ad
justificationem, non autem justas positive,
et formaliter ; ac proinde in tali casu quan­
tum ad justitiam formalem perinde se ha­
beret, ac homo a quo semel justificato Deus
auferret habitum gratiæ.
Ad primam confirmationem dicimus, inDiiuiiur
prima
ea tangi difficultatem, quam infra disp. 3, confir
­
dub. 1 et 2, ex professo examinabimus. matio)
Nunc respondemus negando sequelam; nam
ut contritio requiratur ex jure naturali ad
justificationem adulti extra Sacramentum,
et non præcise ex praecepto positivo, satis
est, quod jus naturale dictet, hominem obli­
gari ad quaerendam reconciliationem cum
Deo per media conducentia ad talem recon­
ciliationem vel ex natura sua, vel saltem
ex dispositione divina. Et profecto attritio
non est dispositio connexa ex natura rei cum
gratia; et nihilominus supposita lege Dei
requirentis dolorem ad minus attritionis ad
justificationem, quæ fit intra Sacramen­
tum pœnitentiæ, jus naturale obligat homi­
nem ad procurandum praedictum dolorem,
quando vult intra Sacramentum pœnitentiæ
justificari. Sic ergo licet contritio non esset
dispositio ex natura rei connexa cum gratia,
adhuc tamen homo obligaretur ad illam ex
jure naturali, et non præcise ex praecepto
positivo; quia saltem ex lege Dei requiritur
ad justificationem adulti extra Sacramen­
tum, quam homo ex jure naturali procurare

3ôu

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

tenetur per media sibi possibilia. Et appel­
lamus hoc jus naturale, non quia contra
supernaturale, vel quæ supernaturale dic­
tat, distinguatur ; sed quia distinguitur a
praeceptis positivis, quasi accidentaliter
superadditis. Cæterum hæc latius exponen­
tur loco citato.
drttshi Ad secundam confirmationem constat ex
caSu' dictis c/ίφ. 1. dub. 1, § 1, ubi statuimus
peccatum habituale, sive maculam hominis
elevati ad finem supernaturalem,consistere
formaliter in privatione voluntaria gratiæ
sanctificantis; cui privationi immediatius
opponitur ipsa gratia, quam actus amoris.
Unde cura in præsenti agamus de forma
justificante impium elevatum ad superna­
turalem finem, merito asserimus eam con­
sistere in gratia habituali, et non in actu
amoris, vel contritionis. Et quidem, si vera
supponit hæc confirmatio,peccatum in statu
purorum non consisteret in privatione
amoris supernaturalis, ad quem homo non
esset tunc elevatus; sed tantum in privationeamoris naturalis, ad quem tunc tene­
retur. Ex quo tamen non licet inferre, quod
sicut tunc homo justificaretur formaliter
per actum amoris naturalis, ita nunc justi­
ficetur per eundem actum naturalem. Quod
satis persuadet aliter philosophandum esse
de peccato habituali in eo statu, ac in statu
præsenti; et consequenter de forma, qua
homo tunc justificaretur, et modo justifica­
tur. Diximus, si vera supponit confirmatio,
etc. quia tangit rem satis obscuram, quam
infra dub. 7 elucidare curabimus.
uiiitnuu» 73. Arguitur ultimo, quia si homo non
nvciMin. PJæditus gratia habituali raperetur ad vi­
sionem beatificam, eo ipso justificaretur
formaliter, et mundaretur a peccato : ergo
visio beatifica potest saltem per divinam
potentiam esse causa formalis justificatio­
nis ; atqui non minorem vim habet amor
Dei super omnia : ergo potest saltem per
divinam potentiam hominem formaliter
. justificare. Cætera constant, et antecedens
suadetur : tum quia beatiludo, quæ in vi­
sione Dei consistit, est justitia, et sanctitas
consummata : ergo videns Deum fieret for­
maliter justus. Tum etiam, quia beatitudo
non compatitur secum summam miseriam
peccati : ergo visio beatifica seipsa, et præcisoquocumquehabitu expelleret formaliter
omne peccatum.
solutio. Respondetur negando antecedens ; nam
rationes a nobis superius factæ, sicut evin­
cunt alias operationes non posse subire

munus forma? justificantis, ita etiam pro­
bant, quod visio beatifica non justificet for­
maliter, sed tantum dispositive, et consum­
mati ve : est enim perfectissimus fructus
gratiæ sanctificantis, seu formæ justifican­
tis. Unde si quis gratia habituali non pras
ditus raperetur ad prædictam visionem, non
maneret formaliter justus, quippe qui care­
ret prima radice sanctitatis, quæ debet in
essentia animae immediate residere, et inde·
refundere rectitudinem ad potentias, et
operationes. Sed tantum esset justus dispo­
sitive, et consummative, et quoad fruclum;
haberet enim operationem maxime con­
nexam, quantum est de se, cum forma jus­
tificante, seu gratia consummata ; et in­
quam ut in potissimum sui fructum ipsa
gratia inclinat. Unde palet ad primam an­
tecedentis probationem ; nam visio beatifica
præcisive, et in abstracto sumpta, sicut nonest formalis justitia, ita nec est formalis
justitia consummata, sed consummatio jus­
titia?, et gratiæ. Ad secundam concedimus,
visionem beatificam excludere omne pec­
catum : sed id non præstat, quia forma jus­
tificans sit, vel peccatum formaliter imme­
diate expellat ; sed quia est dispositio
incompossibilis cum illo, expellit enim
immediate omne diclamen pravum, tam
actuale, quam habituale, a quibus conser­
vatio voluntaria maculæ dependet, ut supra
num. 71, de actu charitatis, vel contritionis
dicebamus; et simul necessario naturaliter
infert ipsum actum charitatis. An autem
hypothesis hujus argumenti sit absolute
possibilis, infra dub. 6 declarabimus.
DUBIUM III.

(Irum peccatum mortale actuale, et yralia
habitualis simul de [acto in aliquo instanti
coexistant?
71. Quia de ratione formæjustificantisest
expellere peccatum mortale, iIlique opponi ;
examinari solet in præsenti, qualis, et
quanta oppositio inter ipsa reperiatur. Id
vero nequit aptius innotescere, quam inves­
tigando, an gratia, et prædictum peccatum
simul coexistere possint; hinc enim appa­
rebit, utrum ex natura sua mutuo sibi re­
pugnent, vel id tantum habeant ex dispo­
sitione extrinseca Dei : et obiter etiam
constabit, quo causalitatis genere se invi­
cem expellant. Porro peccatum mortale est
duplex : aliud actuale, quod in exercitio
»
.
voluntatis

DISP. HI, DUB. II.

351

« supponunt, absque fundamento authori« tatis, et rationis singulariter decernat. ■
Sed quidquid de hoc sit.
Primum fundamentum nostræ assertio- itjijo
nis desumitur ex testimoniis sacræ Scripturæ , Summorum Pontificum, et Concilii '·*<·
Tridentini, quæ satis aperte excludunt de
facto conjunctionem, sivecoexistentiam cujuslibet peccati mortalis cum gratia sancti­
ficante, seu habituali. Nam 2, ad Corinth.iaiCw.
6, dicitur : Quæ enim participatio justitiz
cum iniquitate, aut quæ societas lucis ad te­
nebras? Gratia autem habitualis est nostra
justitia inhærens, quodlibet vero peccatum
mortale, est iniquitas. Similiter gratia est
lux anim e, peccatum vero mortale est hu­
jus lucis tenebra, ut sumitur ex eodem
A post, ad Ephes. 1, et satis constat ex supra A<1 Eph.
dictis : nullam ergo communicationem, vel
societatem habent etiam per minimum ins­
tans. Idemquæ motivum desumitur ex locis
Scripturæ, in quibus gratia dicitur vita, et
peccatum mors, ut ad Rom. et Q ; constat
enim vitam, et mortem ejusdem subjecti
non simul coexistere. Præterea Christus
Dominus Malth. 6, excludit duplicem hæ-Haun.c.
minis servitutem ergo Deum, et erga dia­
bolum, seu peccatum. Nemo, inquit, potest
duobus dominis servire.Unde subinfert: Non
potestis Deo servire, et mammonæ. Si autem
homo in eodem instanti, in quo peccat mor­
taliter , retineret gratiam , simul serviret
Deo per gratiam, et diabolo per actum pec­
§ Icati. Deinde 1 Joan. 3, dicitur : Omnis qui i .Joan.a.
in Deo manet, non peccat. Et statim : Omnis
Proponitur communis sententia, et authoriqui natus est esc Deo, peccatum non facit;
tate firmatur.
quia semen ipsius, nempe gratia, in eo ma­
fc.jQ. 75. Dicendum est, peccatum martale acnet : et non potest peccare, quoniam ex Deo
tuale, et gratiam habitualem in nullo ins­
natus est. Quibus verbis minime intendit
tanti simul de facto coexistere. Hæc conclu­
Apostolus Joannes, quod omnes justi sint
sio est D. Thom. in præsenti art. 2, et in 2,
impeccabiles , vel quod nequeant absolute
2, quxst. 24, art. 10, et quæst. 28, de veri­
peccare ; id enim est aperte contra Fidem ·.
tate, art. 9, et quæst. unica de char it. art. 12
sed docet justos non posse cum sua justitia
nd 13, et alibi sæpe, quem sequuntur comcomponere, et conjungere peccatum, ut cons­
Afaio muniter omnes Theologi. Videantur Arauxo
tat ex communi Patrum , et Theologorum
Jtaun.’ in præsenti ari. 2, dub. 2, conci. 2, Gregointerpretatione. Id autem manifeste falsi'i?.^rius Martinez dub. 1 et 2, Joan, a S. Thom.
ficaretur, si justus in illo instanti , in quo
Sarez. 2, 2, disp. 16, art. 1, Suarez lib. 7, deyralia,
est justus, ac retinet justitiam, haberet si­
3 cap. 19, ubi num. 5, asserit opinionem con­
mul peccatum actuale mortale , quod tunc
trariam esse absurdam, et majori nota dig­
committeret. Tandem Apostolus ad liant. 8, κοοιλ
nam /Ripalda torn. 2, de Ente supernal, lib.
asserit : Nihil nunc damnationis est his, qui
6, (lisp.'ull. sect. 13, ubi dicit, quod senten­
sunt in Christo Jesu ; idest, in gratia. Si
tiam oppositam « omnes Theologi deseautem justus in instanti, in quo peccat mor­
< ruerunt, plures censentes absurdam ,
taliter, haberet, et retineret gratiam sanc­
» et plures temerariam, quod in re gravi
tificantem, simul esset in Christo Jesu per
< contra omnes Theologos, qui oppositum I gratiam, et aliquid damnationis haberet.

litfiwrvoluntatis peccam inoso consistit, sive operatiosit, sive omissio : aliud habituale, quod
' f' · situm est in macula, sive privatione gratiæ
sanctificantis, ex peccato actuali relicta, ut
latius explicuimus disp. 1, dub. 1. Deinde
duplex coexistentia inter peccatum, et gra­
tiam excogitari potest : alia de facto, et per
respectum ad providentiam ordinariam :
alia de possibili, et per ordinem ad poten­
tiam Dei absolutam, quæ non alligatur con­
natural! rerum exigentiae, sed extenditur
ad omnia non implicantia contradictionem.
Et quia levior est difficultas circa quæstionem de facto, et respective ad communem
providentiam, idcirco eam in præsenti du­
bio tractabimus, alteram discussuri in
sequenti.Sed cum nemo Catholicorum asse­
rat peccatum habituale, et habitualem gra­
tiam in aliquo instanti de facto coexistere,
superfluum est dubium in hoc sensu ver­
sare :quamobrem ad peccatum actuale illud
reducere oportet. Et hic est sensus tituli :
Utrum peccatum actuale de facto, etc. Move­
tur autem dubium specialiter propter illud
instans, in quo homo in gratia præexistens
peccat mortaliter; videtur enim, quod pro
illo instanti adhuc conservet gratiam habi­
tualem immediate post destruendam; et
consequenter, quod gratiam, et peccatum
actuale de facto pro aliquo instanti conjun­
gat.

DE JUSTIFICATIONE IMPII.
nempe actum peccati mortalis, cui damna­
tio ælerna debetur.
rrgetw. 76. Propter hæc testimonia , et similia,
quæ facile quis in sacra Pagina offendet,
xin Summi Pontifices Pius V et Gregor XIII,
damnarunt aliquas propositiones Michaelis
Baii. in quibus, nempe in 31 et 33 et 43
et 70 et 71, asserebat peccatum, et reatum
pienæ æternæ conjungi cum charitate. Quæ
animadversio extenditur etiam ad gratiam
sanctificantem , quippe quæ vel non differt
realiter a charitate, vel non separatur ab
illa. Et eadem censura respicit praesentem
providentiam ; nam attenta potentia Dei
absoluta, probabilis quorundam opinio est,
gratiam, et peccatum posse simul in eodem
subjecto coexistera : quod Pontifices non
intenderunt damnare. Sentiunt ergo, et de­
terminant, quod charitas, sive gratia sanc­
tificans , et peccatum mortale nunquam de
facto pro aliqua duratione in eodem supposito conjunguntur. Quod etiam satis persCobcI. pitue decuerat Concilium Trident, nam
iri !?!·.!
β( caj,
asserit justificationem im­
portare remissionem , seu destructionem
peccatorum : et postea cap. 6 , determinat
causam unicam formalem nostrae justifica­
tionis esse gratiam sanctificantem inhærentem:sensit ergo, quod haegratia posita non
manet peccatum, vel quod si datur, et adest
peccatum, non conservatur, nec habetur
gratia justificans. Præsertim quia quandiu
perseverat gratia , seu forma justificans,
etiam perseverat justificatio : atque ideo si
justificatio complectitur destructionem, ac
remissionem peccatorum, fieri non poterit
de facto , quod in eodem instanti, in quo
perseverat gratia, peccet homo mortaliter.
Quomodo enim tunc remittetur peccatum,
quod in præsentia gratiæ committetur ? Et
idem Concilium sess. 5, cap. 5, asserit, quod
in renatis, hoc est, in justificatis, nihil odit
Deus : in his, qui vereconsepulti sunt Christo.
In eo autem qui mortaliter peccat, aliquid
odit Deus, nempe ipsum peccatum actuale,
tanquam pœna æterna dignum : ergo in eo­
dem instanti non perseverat homq de facto
renatus, seu justificatus per gratiam ; sed
potius in eodem instanti, in quo consum­
matur actus peccati mortalis, illam exuit,
atque admittit.
77. Horum testimoniorum aculeos peri.orra, sensisse videtur Lorca, sed non satis pon­
derasse : nam cum in 2, 2, qwest. 24, sed.
3, disp. 22, in dubio appendice conquere­
retur de aliquibus Dodoribus, qui opinioni

quam in hac 1, 2, sed. 6, disp. 40, soquulus
fuerat, inurebant temeritatis, vel majoris
notae censuras, inquit num. 19: « Quocum« que animo loquuti fuerint, facile esi os« tendere, magnam fuisse imperitiam in
« eorum verbis. Sit enim verum, aut fai­
te sum, gratiam, et peccatum actuale in uno
« instanti indivisibili, quo consummatur
« peccatum, esse simul ; quid tamen ad Fi« dem Catholicam attinet? Est-ne contra« rium alicui sacræ Scripturæ testimonio?
« Adversatur Ecclesiædiffinitioni? Opponi« tur communi Patrum, aut Theologorum
« sententias ? Infert aliquod nocumentum
« Christianis moribus? Accedit, vel toto
« cœlo, ad aliquem errorem ex his, quos
α Ecclesia cavet ? etc. » Sed ut diximus,
videtur Lorca non satis ponderasse mo-^“
menta authoritatum, quas proxime expendimus, et satis liquido nostram , et communem sententiam evincunt ;xin quibus
proinde facile inveniret responsionem ad
ea, quæ inquirit. Nam testimonia divinæ
Paginæ docent, peccatum mortale, et gra­
tiam sanctificantem minime coexistera; at­
que ideo asserere, quod oppositum de facto
contingit, est contra sacram Scripturam.
Deinde duo Pontifices damnant asserentem
charitatem cum peccato de facto conjungi ;
id quod satis aperte docuerat Concilium
Tridentinum : unde sequitur , actualem
compositionem gratiæ, et peccati mortalis
esse contra diffinitionem Ecclesiæ, ac
proinde esse ex illis erroribus, quos Eccle­
sia cavet. Tandem prædictam opinionem
opponi communi Theologorum sententiæ,
vel ex eo liquet, quod nullus Theologus,
præter Loream, illam propugnet, et omnes
Moderni ipsi adversentur. Quibus motivis
haud facile contemnendis, vel enervandis
innitebantur illi Doctores, qui Lorcæ opi­
nioni notam aliquam adhibuerunt. Nos ta­
men ab omni censura abstinemus : imo
nec expenderemus ista, nisi intueremur
Loream adeo de sua opinione securum, ut
loco citato ex 2, 2, num. 2G, asseruerit, non
posse nostram sententiam absque periculo de­
fendi. In quo vehementer excessit, et om­
nibus Theologis non absque illorum injuria
se opposuit, ut cordatus quilibet facile judi­
cabit.
78. Nec refert, si cum prædicto Aulhore fr**
num. 28 , respondeatur primo , prædicta’Ini·
testimonia, et præcipue Bullas Pontificum r'5
loqui de peccato habituali , sive de statu
peccati, cum quo ipse concedit gratiam nec
per

DISP. HI, DUB. III.
per minimum instans coexistera , quippe
cum inter ea agnoscat oppositionem ex na­
tura rei : minime vero procedere de peccato
actuali, quod est via ad statum peccati, et
non habet ex natura sua oppositionem cum
gratia : quod proinde asserit ille cohaerere
de facto per aliquod instans cum gratia ha­
bituali, quæ immediate post excludenda est.
Unde videtur ejus opinionem citatis Authoribus non adversari.
e :a- Non, inquam, hoc satisfacit, sed facile
refellitur. Tum quia relata testimonia in­
definite procedunt, et indefinite asserunt,
peccatum mortale, et gratiam sanctifican­
tem non simul coexistera : sed nullum adest
urgens, vel apparens fundamentum, ut ab
hac universali doctrina excipiamus pecca­
tum actuale; nec aliquis Theologus præter
Loream id hactenus asseruit : ergo doc­
trina in prædiclis testimoniis contenta uni­
versalis est, et omne peccatum mortale
comprehendit. Tum etiam, quia relata tes­
timonia includunt rationes, quæ æque ur­
gent in peccato actuali, ac in habituali, ut
ea expendendo ponderavimus : cujusmodi
est nihil damnationis esse in renatis: nihil
Deum odisse in justificatis : non posse ho­
minem duobus dominis servire : nullam
esse convenientiam inter peccatum, et gra­
tiam, et alia hujusmodi : ergo vel hujus­
modi rationes nullius roboris sunt, vel ex­
cludunt saltem de facto, et attentis naturis
rerum, conjunctionem gratiæ cum peccato
mortali, tam actuali, quam habituali. Tum
præterea, nam ideo peccatum habituale
non coexistit simul cum gratia, quia homo
exviprædicti peccati dicitur esse in pec­
cato, sive existens in statu peccati : sed in
eodem instanti, in quo homo committit pec­
catum mortale, est in peccato, el existit in
statu peccati mortalis : ergo tunc de facto
non est in gratia, nec illam actu conservat.
Probatur minor, quia in instantaneis, et
actibus internis intellectus, et voluntatis
simul est fieri, et facium esse ; unde pecca­
tum mortale in uno instanti consummatur:
ergo in eodem instanti, in quo homo pec­
cat mortaliter, est, et dicitur peccator, at­
que existit in statu peccati.
taie Confirmatur ad hominem ostendendo inconsequentiam prædicli Aulhoris; nam peccatum habituale habet oppositionem cx na­
tura sua cum gratia sanctificante; quocirca
non coexistit de facto simul cum illa, sed
vel eam excludit, vel ab ea expellitur : ergo
idem proportionabililer dicendum est de

353

peccato actuali. Antecedens concedit Ix»rca,
et quidem merito ; nam peccatum habituale
est privatio voluntaria gratiæ habitualis ;
privatio autem ex natura sua opponitur
formæ qua privat, et nequit,, saltem de lege
ordinaria, simul cum illa consistere. Con­
sequentia vero suadetur : nam quoties ali­
qua privatio opponitur ex natura sua formaliler, et immediate alicui formæ, toties
actio ultimo inducens privationem illam
opponitur etiam cx natura sua efficienter,
et mediate prædictæ formæ, eamque effi­
cienter , et mediate excludit. Qua ratione,
quia umbra opponitur immediate , et for­
maliter luci, actio ultimo inducens umbram,
nempe interpositio corporis opaci, opponi­
tur luci efficienter, et mediate : unde in eo­
dem instanti, in quo ultimo adhibetur illa
interpositio, sequitur ex natura rei umbra
formaliter, atque immediate expellens lu­
cem, et ipsa destructio lucis. Sed peccatum
mortale actuale est actio, vel quasi actio ul­
timo inducens privationem gratiæ, quæ
ipsam gratiam formaliter, atque immediate
expellit ; nec enim apparet, quid ultra de­
sideretur, ut prædicta privatio resultet.
Ergo peccatum actuale opponitur ex natura
sua efficienter, et mediate gratiæ sanctifi­
canti, et simul cum illa non consistit.
Ad hæc, peccatum habituale ex natura
sua opponitur gratiæ sanctificanti, et eam
formaliler, et immediate excludit : sed ad
peccatum actuale sequitur ex natura rei in
eodem instanti peccatum habituale : ergo
peccatum actuale opponitur gratiæ sancti­
ficanti, saltem mediate, et effective. Conse­
quentia patet, et major conceditur ab Ad­
versario. Minor autem ostenditur : quoniam
peccatum habituale nequit a Deo causari,
sed tantum ab homine; implicat enim, quod
aliquid habens rationem peccati reducatur
ad Deum tanquam ad causam : sed homo
nequit aliter efficere, aut quasi efficere pec­
catum habituale, nisi actualiter peccando :
et hoc ipso, quod actualiter peccet, ponit ex­
parte sua quidquid requiritur, ut tunc re­
sultet peccatum habituale : ergo habituale
peccatum resultat, et sequitur ex natura rei
in eodem momento ad peccatum actuale.
79. Nec iterum refert, si cum eodem Authore respondeas secundo, in prædiclis testimoniis tantum intendi, quod peccatum
mortale, et gratia non coexistant in homine
pro aliqua temporis duratione ; minime
vero excludunt, quod coexistant via corrup­
tionis pro unico indivisibili instanti, sicut

aîhi-i

354

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

accidit cum justus peccat ; tunc quippe per­
severat gratia pro illo indivisibili instanti,
in quo consummatur peccatum ; sed statim evanescit in tempore immediate se­
quenti.
MultipliNon, inquam, prodest hæc evasio, sed ex
irodu- Jam dictis facile praecluditur. Primo, quoniam testimonia a nobis adducta indefinite
loquuntur, dum negant conjunctionem pec­
cati mortalis, et gratiæ : sed aliunde non
adest ullum fundamentum, ut debeant prae­
cise exponi de exclusione prædiclæ con­
junctionis pro aliquo tempore, non vero
pro aliquo instanti: ergo praedictam conjunc­
tionem excludunt tam in tempore, quam
in quolibet instanti. Secundo , quia relata
testimonia dum applicantur peccato habi­
tuali , excludunt ejus conjunctionem cum
gratia, non solum pro tempore, sed etiam
pro quolibet instanti, ut Lorea concedit, et
nequit absque insigni temeritate negari :
ergo eodem modo exponenda sunt cum ap­
plicantur peccato actuali. Probatur conse­
quentia ; nam illa testimonia utrumque
peccatum comprehendunt, et de illis inde­
finite loquuntur, ut constat ex proxime dic­
tis contra primam responsionem. Tertio, i
nam qua licentia Lorea interpretatur illas |
authoritate», ut non intelligantur de aliquo I
instanti indivisibili, sed tantum de tem­
pore; eadem poterit eas exponere, ut non I
intelligantur de brevi aliquo tempore, sed i
solum de tempore longo : atque impune
affirmabit, peccatum mortale actuale , et |
gratiam de facto coexistere simul pro ali- ;
quo tempore brevi, non autem pro multo |
tempore longo : consequens est omnino ab­
surdum, et quod absque temeritate nequit
concedi :ergo doctrina ex qua infertur est
falsa. Quarto, nam quod peccatum mortale,
et gratia non coexistant de facto simul pro
aliquo tempore, provenit ex oppositione,
quam inter se habent : sed eandem oppo­
sitionem habent in quolibet instanti : ergo
de facto in nullo instanti simul coexistant.
Probatur minor, quia illa oppositio funda­
tur in propriis prodicatis peccati mortalis,
et gratiæ : sed in quolibet instanti gaudent
eisdem prædicatis, quæ habent in tempore;
siquidem duratio non variat propriam eo­
rum conditionem : ergo gratia, et pecca­
tum mortale eandem oppositionem habent
in instanti, ac in tempore. Atque ideo si­
cut testimonia supra relata statuunt, quod
de facto, et secundum communem Dei pro­
videntiam , quæ consulit omnibus rebus

juxta earum proprietates, et exigentiam,
nullum peccatum mortale, et gratia coexistunt in aliquo tempore, licet brevi : ita
etiam decernunt , quod non coexistant pro
aliquo instanti, et utrumque excludunt.
Confirmatur ex supra dictis ; nam in eo- Ετσdem instanti, in quo consummatur pecca- pm.
tum actuale, ponitur peccatum habituale :
sed gratia non permanet in illo momento,
in quo primo ponitur peccatum habituale:
ergo gratia non conservatur in illo instanti,
in quo consummatur peccatum actuale.
Consequentia est evidens, et minor conce­
ditur a Lorca. Major autem ostenditur :
tum quia si semel posito peccato actuali,
resultat peccatum habituale, nulla est ratio,
ob quam potius resultet in duratione im­
mediate sequenti, et non in eodem illo ins­
tanti, in quo peccatum actuale consumma­
tur. Immo est ratio ad oppositum : tum quia
ex una parte peccatum actuale, et habituale
non habent inter se oppositionem ; et ex
alia parte urgentius potest agere peccatum
actuale, quando actu physice est, quam curo
praecise moraliter perseverat : ergo in eo­
dem instanti, in quo consummatur pecca­
tum actuale, ponitur peccatum habituale.
Tum etiam, quia posito fundamento pro­
ximo, et adæquato alicujus privationis, statim resultat privatio ; neque enim habet
alium modum productionis, ut inductive
potest ostendi : sed peccatum habituale
consistit in voluntaria gratiæ privatione,
cujus fundamentum proximum, et adæquatum est peccatum mortale actuale : ergo
posito peccato mortali actuali, statim in eo­
dem instanti ponitur peccatum habituale.
Minor hujus ultimæ probationis quoad
primam partem constat ex dictis disp. 1,
dub. 1, et quoad secundam ostenditur, quia
fundamentum proximum, et adæquatum,
ut resultet peccatum habituale, non ponitur
a Deo, alias ipse esset causa peccati ha­
bitualis, quod est omnino falsum ; sed tan­
tum poniturab homine mortaliter peccante:
atqui ex parte hominis nihil amplius re­
quiritur, ut resultet peccatum habituale,
quam quod committat peccatum mortale:
quocirca posito peccato mortali actuali, et
circumscriptis omnibus aliis, atque secluso
alio novo influxu, resultat peccatum habi­
tuale : ergo peccatum actuale est fundamen­
tum proximum, et ad&quatum illius pri­
vationis, in qua consistit habituale peccaI tum.
1
80. Nec tandem refert, si ex prodicto
Authore

DISP. Ill, DUB. III.
{^ai Authore num. 26, respondeas tertio, illum
^.non intendero, quod peccatum actuale, et
ΚΨ®· gratia coexistant simul in aliquo temporis
instanti, perquod intrinseco mensurentur ;
sed ad suæ opinionis firmitatem sufficere,
quod coexistant in aliquo instanti, velsigno
naturæ : quod sic accidere pro comperto ha­
bet. Cum enim peccatum actuale sit prius
prioritate causalitatis, quam expulsio gra­
tia?, necessarium est, quod illam expulsio­
nem pro aliquo signo praecedat, in quo
proinde signo (cum non sit adhuc expulsio
gratiæ) opus est quod ipsa gratia persistat.
Authoritatesautem supra relatae, esto exclu­
dant coexislontiam gratiae, et cujuslibet pec­
cati mortalis pro omni duratione reali, sive
instantanea, sive successiva : illam tamen
minime excludunt pro aliquo signo naturæ,
et instanti metaphysico ; quippe cum Scrip­
tura, et Concilia has metaphysicas consi­
derationes non respiciant.
Non, inquam, refert hæc responsio, sed
adeo aperte implicat in terminis, ut de ea
dixerit Ripalda ubi supra n. 12G, fuisse
gravis peccati pessimam emendationem. Sed
verba omittendo, refellitur : quoniam ea
quæ sunt simul natura, a fortiori sunt
simul duratione reali, eo quod strictior, ac
indivisibilior est simultas naturæ, quam
simultas durationis ; omnia enim quæ sunt
simul natura, sunt simul duratione, et non
e converso, ut liquet ex communibus Phi­
losophi® principiis : ergo si peccatum mor­
tale, et gratia non coexistunt de facto in
aliqua duratione reali, et hoc evincunt tes­
timonia a nobis adducta, non coexistunt
simul de facto in aliquo instanti, vel signo
naturæ ; cl hoc etiam evincitur eisdem tes­
timoniis. Deinde ea pertinent ad aliquod
signumnaturæ, quæ in aliquo causandi ge­
nere comparantur per modum causæ, vel
per modum compriucipii ad aliquem effec­
tum : sed ut peccatum actuale causet expul­
sionem gratiæ, et ad eam expulsionem
præsupponatur, opus non est, quod gratia
simul ad ipsam expulsionem concurrat, ut
satis ex se liquet ; sed sufficit quod imme­
diate antea in subjecto praefuerit, ut induc­
tive potest ostendi in omnibus aliis formis,
quæ a subjecto expelluntur : ergo gratia, et
peccatum actuale non sunt simul in aliquo
instanti, vel signo naturæ ; sed potius in
eodem signo, in quo est peccatum actuale,
est expulsio, seu privatio gratiæ : illud qui­
dem per modum causæ, et ut independens ;
hæc vero ut dependens, et per modum ef­

fectus. Motivum autem Lorcæ in hac res­
ponsione insinuatum est satis leve, ut infra
magis constabit.

§ Π.
Communitur eadem assertio datibus aliis
motivis.

81. Secundo probatur nostra, et comma- Alj(JfJ
nis sententia argumento desumpto ex testi-molivar“
moniis § praecedenti relatis, quod potest dem assic formari : nam ea quæ habent prædicatascr!l0nc
opposita, et se invicem excludentia, non
conjunguntur de facto, et secundum provi­
dentiam communem in aliquo subjecto, eo
quod providentia communis disponit de
rebus juxta earum exigentiam, et condi­
tionem : sed peccatum mortale actuale, et
gratia sanctificans habent praedicta opposita,
et se invicem excludentia : ergo non con­
junguntur de facto, et secundum providen­
tiam communem in aliquo subjecto. Cætera
constant. Et minor, in qua sola poterat
esse difficultas, satis liquet : quoniam per
gratiam efficimur sancti, et justi ; per pec­
catum injusti, et peccatores : per gratiam
regeneramur in filios Dei ; per peccatum
constituimur servi, et filii diaboli : per
gratiam emundamur, et sanamur ; per pec­
catum maculamur, et languescimus : per
gratiam vivimus vita supernatural! ; por
peccatum morimur, et prædicta vita desti­
tuimur : per gratiam habemus jus ad glo­
riam, per peccatum obligamur pœnæ damni
quæ in privatione prædictæ gloriæ consis­
tit. Sed hæc prædicata sunt satis opposita,
et se invicem excludentia, ut satis ex ipsis
terminis liquet : ergo gratia, et peccatum
habent prædicata opposita, et se invicem
excludentia. Recolantur quæ supra disp. 1,
dub. 2, diximus contra haereticos asserentes
in justificatione peccata non destrui, sed
operiri ; nam praesentem doctrinam satis
confirmant.
82. Huic argumento occurrit Lorca ne- Eifagando minorem, ad cujus probationem respondet, prædicta prædicata, prout conve­
niunt peccato actuali, et gratiæ habituali,
non habere sufficientem oppositionem, ut
se invicem pro quolibet instanti excludant,
et in nullo valeant coexistere. Nam pecca­
tum actualesolum habet illa prædicata,ut in
fieri, et causaliter ; gratia vero'habitualis
habet illa formaliter, et in facto esse : pecca­
tum quippe actuale solum est via, vel ten-

356

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

dentia ad inducendum ea prædieata, quæ
ipsi attribuimus, quatenus infert peccatum
habituale, seu privationem gratiæ, cui illa
prædieata formaliter, atque in facto esse
conveniunt. I nde argumentum solum pro­
bat, gratiam habitualem, et peccatum habi­
tuale non coexistere de facto in aliquo ins­
tanti; minime vero, quod peccatum actuale
pro aliquo instanti cum gratia nun conjun­
gatur.
Cûütaa- Sed contra est ; nam eo ipso, quod pecca,ur tum actuale habeat illa prædieata causali­
ter, et in fieri, infert in eodem instanti in
quo peccatum habituale, cui illa praxlicata
conveniunt formaliter, et in facto esse, et
cum quo gratia habitualis non conjungitur
de facto in aliquo instanti : ergo hujusmodi
gratia in nullo instanti conjungitur de facto
cum peccato actuali. Consequentia liquet.
Et antecedens suadetur : tum quia posita
ultima causalitate,actione, vel dispositione,
ut aliqua privatio resultet, statim ipsa pri­
vatio consequitur : sc-d peccatum mortale
actuale est ultima causalités, actio, et dis­
positio, ut sequatur privatio gratiæ, in qua
peccatum habituale formaliter consistit ;
nam posito peccato mortali actuali, nihil
aliud requiritur, ut prædicta privatio in
ratione peccati resultet : ergo eo ipso, quod
peccatum actuale habeat in fieri, et causali­
ter ea prædieata, illa statim infert, prout
habent esse talia formaliter, et in facto esse.
Tum etiam, quia peccatum actuale consum­
matum ita se habet ad habituale, sicut ge­
neratio consummata ad formam generan­
dam .-et ita se habet ad gratiam ; sicut cor­
ruptio consummata ad formam corrumpen­
dam : sed in eodem instanti, in quo ponitur
generatio consummata, adest forma genita;
el in eodem instanti, in quo ponitur cor­
ruptio consummata, non est forma corrum­
penda, sed potius non esse illius, ut constat
ex Philosophia : ergo in eodem instanti, in
quo consummatur peccatum actuale, poni­
tur peccatum habituale, et non adest gratia
sanctificans. Id quod significasse videtur
•Jacobii. Jacobus cap. I, suxcanonicx, dicens : Pecca­
tum, cum consummatum fuerit, generat mor­
tem.
impup- 83, Confirmatur primo-ostendendo res­
amplius.ponsionem Lorcæ petere principium, dum
asserit,gratiam non destrui usquedum adsit
peccatum habituale, quod dicit sequi ad peccatumacluale rquoniam peccatum habituale
nihil aliud est.quam voluntaria privatio sive
absentia gratiæ. ut diximus disp. l,dub. 1;

ergo idem est dicere, gratiam non destrui
ante adventum peccati habitualis, ac dicere,
non dari destructionem gratiæ ante gratiæ
destructionem, seu privationem : quod qui­
dem verissimum est, sed inepto, et prorsus
identice asseritur, ut negetur gratiam des­
trui in eodem instanti, in quo est peccatum
actuale. Sicut si quis assereret lucem non
destrui formaliter, nisi per umbram, et
hanc diceret sequi ad interpositionem cor­
poris opaci, atque inde concluderet, lucem,
et interpositionem corporis opaci in eodem
instanti coexistere, inepte in hoc discursu
procederet. Nam umbra est ipsa destructio
formalis lucis, et non mediat inter positio­
nem corporis, et lucis destructionem : et
licet ordine naturæ sequatur ad interposi­
tionem corporis opaci, nihilominus existit
in eodem instanti cum illa, ac proinde ne­
quit lux simul cum illa interpositione con­
sistere. In eodem itaque instanti, in quo
interponitur corpus, sequitur umbra, quæ
est ipsa formalis carentia lucis ; et conse­
quenter in eodem instanti concurrunt pri­
vatio lucis tam in fieri, quæ est interposi­
tio corporis opaci, quam in facto esse, quæ
est ipsa umbra, seu privatio lucis : et ita
nec cum illa interpositione, nec umbra in
illo instanti conjungitur. Idem ergo dicen­
dum est de peccato actuali, et habituali, et
gratia, quorum conditiones declarat fre­
quenter D. Thom. per analogiam adexem-D.i»
pium proxime adductum.
Confirmatur secundo : nam ex sentential^
•. . * *
prædicti Authoris sequitur, hominem in r!5
eodem instanti esse in gratia, et non esse
in gratia : consequens implicat in termi­
nis : ergo illa doctrina est falsa. Sequela
ostenditur ex principiis, quæ Lorca sup- ira
ponit ; asserit enim peccatum actuale,
et destructionem gratiæ non mensurari
intrinsece tempore successivo , vel ins­
tantibus illius, sed duobus instantibus
discretis, quorum unum succedit imme­
diate post aliud : ita ut in primo instanti
discreto sit verum dicere : Nunc est gratia
cum peccato actuali, et immediate post non
erit ;et in secundo instanti discreto verificetur : Nunc non est gratia, et immediate
antea erat. Et quia unum indivisibile addi­
tum alteri non facit majorem extensionem,
quam unicum indivisibile, idcirco asserit
ille, utrumque indivisibile discretum correspondere unico instanti temporis succes­
sivi, et sub illo comprehendi. Sic discurrit
ubi supra num. 31. Ex quibus evidenter se­
quitur,

DISP. HI, DUB. 1Π.
quitur, hominem in eodem in. tanti nostri
temporis esse in gratia, cl non esse in gra­
tia ; siquidem hoc instans complectitur duo
instantia discreta, in quorum uno est gra­
tia, et in alio gratia non est. Et quamvis
l''» Lorea eXlslimel, tolli contradictionem per
recursum ad duo illa diversa instantia
discreta, fallitur tamen aperte; nam
a<lcontradictionem sufficit verificari duas
propositiones contradictorias de eodem
subjecto, el in eodem instanti, sive intrin­
secum sit, sive extrinsecum ut induc­
tive potest ostendi. Et certe, si opposi­
ta Philosophia vera esset, nullibi posset
excogitari contradictio, sed admittendum
esset, posse hominem in eodem instanti
nostri temporis esse vivum, et non vivum;
fidelem, et non fidelem ; album et non al­
bum, aliaque sexcenta absurda, quæ nequtunt.ullo pacto sustineri, licet recurra­
tur ad diversa instantia discreta, per quo­
rum unum mensuretur esse, et per aliud
non esse. Nec hactenus Doctores horum ins­
tantium meminerunt, ut contradictionis
conderent leges; sed ad ea recurrit Lorea,
ut difficultatem verbotenus effugeret. Vi:·?.■· deatur D. Thom. quæst. 28 de veritate, art.
I
2 ad 10.
:,■>:· 81. Nec refert, si adversus hanc rationem,
££· et confirmationes objicias primo, cum præ­
dicto Authore ubi supra, nwm. 29, quia non
minor oppositio invenitur inter actum charitatis, et peccatum habituale.ac inter actum
peccati, el gratiam habitualem, cum utrobique reperiatur eadem proportio : sed indu­
bitatum est, inquit ille, actum charitatis in
instanti, in quo consummatur, coexistere
de facto simul cum peccato habituali ; si­
quidem juxta doctrinam Tridentini, prædictus actus non est forma justificans, sed
dispositio ad justificationem, quæ imme­
diate post facienda est per gratiam sancti­
ficantem ; ergo ex oppositione reperta inter
peccatum actuale, et gratiam, non colligitur
eflicaciter, quod de facto non coexistant si­
mul in aliquo instanti. El aperitur amplius
vis hujus objectionis : quoniam in eodem
instanti, in quo homo peccat omittendo ac­
tum sibi praeceptum, debet habere princi­
pium sufficiens ad eliciendum prædictum
actum ; alioquin non libere, sed necessario
omitteret : sed principium sufficiens ad eli­
ciendum actum charitatis est ipsa charitas :
ergo in eodem instanti, in quo homo peccat
omittendo actum charitatis sibi præceptum,
habet charitatem ; hæc igitur pro aliquo

;357

instanti conjungitur cum peccato actuali.
Secundo, nam si argumentum nostrum de­
sumptum cx oppositione inter peccatum
actuale, elgratiarn habitualem esset efficax,
suaderet etiam, quod neque per divinam,
et absolutam potentiam possent in aliquo
instanti conjungi ; siquidem semper reti­
nent sua prædieata, et oppositionem illis
innitentem : consequens, inquit ille, est
contra communem consensum Theologorum
oppositum asserentium : ergo prædictum
argumentum efficax non est.
Eæ, inquam, objectiones parum urgent.ue.nrriAd primam enim, omittendo majorem, negamus minorem ; nam actus contritionis,
vel charitatis est ultima dispositio ad gra­
tiam, cum illa infallibiliter connexa; atque
ideo in eodem instanti, in quo adest illa dis­
positio, adest etiam gratia justificans, et
expellitur peccatum. Et hæc est commu­
nis, et indubitata doctrina inter Theolo­
gos. Unde mirum est, qua ratione, et ve­
ritate dixerit Lorea oppositum ejus esse
indubitatum.Nec ipsi suffragatur ullo pacto
Concilium Tridcntinnm : nam exeo, quod
contritio non justificet formaliter, sed sit
dispositio ad formam justificantem, mi­
nime infertur, quod contritio sit in aliquo
instanti in quo temporis, vel naturæ, in
quo sit peccatum, et in quo non sit for­
ma justificans; sed tantum sequitur, quod
contritio præcedat gratiam, et destructio­
nem peccati prioritate a quo, in genere
causæ materialis dispositivæ : sive, et in
idem rodit, quod in prædicto causandi
genere contritio sit causa ; et destructio
peccati, et gratia sint ejus effectus. Hinc
vero potius colligitur oppositum ; nam
causa actu causans nequit esse, aut intelligi
absque effectu actu causato, et sibi actu
coexistente. Neque additamentum difficul­
tatis urget, sed facile diluitur ex dictis
tract, prxcedenti, disput. 6, dub. 1. §3. Juxta
quæ respondetur, vel principium requisi­
tum ad eliciendum actum charitatis non
esse charitatis habitum, quod cum gratia
connectitur, et peccato repugnat ; sed auxi­
lium transiens, quod a gratia separari, et
cum peccato conjungi potest : vel prædictum
principium (quod verius censemus, ut ex
biliter ipsum habitum charitatis ; sed non
oportere, quod prædictus habitus sit in
eodem instanti, in quo homo omittit chari­
tatis actum ; sed sufficere, quod potuerit
esse, et quod homo voluntarie illum exclu-

338

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

serit ; nam eo ip.->o omissio actus præcepti
redditur voluntaria. Et sic contingit,quoties
homo peccat omittendo : nam ante hanc
omissionem præcedil actus, quo directe, vel
indirecte vult omittere, et qui est formaliter peccatum ; et habitum charitatis, qui
futurus erat principium amoris, excludit.
Recolantur dicta loco citato.
Diiuiinr Ad secundam objectionem dicendum est,
veritatem illius consequentis certiorem, et
communiorem esse inter graves Theologos,
ut dub. seq. constabit : et Lorea absque fundaftiento asseruit oppositum. Illi vero, qui
existimant gratiam, et peccatum mortale
posse de potentia Dei absoluta conjungi,
ideo sic discurrunt, quia existimant praedi­
cata illa gratiæ, et peccati, quæ supra re­
censuimus, non pertinere ad essentialem
eorum conceptam,atque ad effectum prima­
rium, sed tantum ad secundarium. Et quia
conceptas, atque effectus secundarii possunt
per potentiam Dei absolutam rescindi, vel
impediri, propterea asserunt illi Authores,
gratiam, et peccatum posse per providen­
tiam extraordinariam in eodem subjecto
simul coexistere. Nemo autem asseruit,
posse hanc conjunctionem fieri permanen­
tibus omnibus prædicatis, et effectibus for­
malibus gratiæ, et peccati, in quibus oppo­
nuntur inter se. Unde quia de facto, et
secundum providentiam ordinariam gratia
et peccatum actuale habent prædicata, et
effectus, tam primarios, quam secundarios,
qui ipsis ex natura rei conveniunt, et per
quos ad invicem opponuntur ; propterea
asserunt, graliam, et peccatum actuale nun­
quam de facto conjungi : et haud obscuram
disparitatem tradunt inter ea, quæ nunc
accidunt, et illa quæ per potentiam Dei ab­
solutam possunt contingere. An autem
eorum doctrina, et disparitas veritatem ab­
solute contineat, dub. seq. constabit.
riiimnm
Tertio, et ultimo suadetur sententia
proas- communis enervando proprium, ac præcipuum fundamentum adversæ; nam ideo
vum. peccatum actuale,et gratia deberent coexistere de facto in illo instanti, in quo hujus­
modi peccatum consummatur, quia pecca­
tum actuale est ratio expellendi gratiam, et
præcedit prioritate naturæ ejus expulsionem
atque ideo debet pro illo priori cum gratia
simul coexistere : atqui hoc motivum nul­
lius roboris est -. ergo peccatum actuale, et
gratia non coexistant simul de facto in ali­
quo instanti. Suadetur minor ·, nam quo­
cumque modo peccatum actuale expellat

gratiam, opus non est, quod illi coexistât,
vel quod ejus destructionem in aliquo ins­
tanti, vel signo in quo naturæ, aut duralionis praecedat. Id autem sic ostenditur ;
nam licet concederetur, peccatum actuale
solum moraliter concurrero ad destructio­
nem gratiæ, quatenus Deus in poenam peccâti actualis conservationem gratiæ suspen­
deret ·, adhuc tamen potest illa pcena, seu
destructio gratiæ infligi in eodem instanti,
in quo primo ponitur et consummatur pec­
catum. Sicut fieri solet, quod in eodem ins­
tanti, in quo ponitur meritum, ponatur
etiam præmium : qua de causa ille, qui ha­
bens gratiam ut quatuor, elicit actum cha­
ritatis ut sex, statim in eodem instanti con­
sequitur augmentum gratiæ ut sex; quam­
vis hoc augmentum sit præmium illius
meriti, et ejus effectus moYalis. Constat
autem,quod ita proportionabiliter se habent
meritum, et præmium, sicut culpa,etpœna.
Si autem dicatur (quod verum esse constat
ex dictis) peccatum actuale comparari ad
expulsionem gratiæ in genere causæ effec­
tivae physicæ, quatenus est actio, qua homo
a se gratiam expellit, idem etiam sequitur;
nam in eodem instanti, in quo incipit, et
est actio, potest incipere, et esse ejus ter­
minus: sicut in eodem instanti, in quo
primo existit Sol, extitit illuminatio, et lux
per illam producta : et in eodem instanti,
in quo verificatur interponi corpus opacum,
verificatur etiam esse umbram, quæ est
velut terminus ex illa interpositione resul­
tans. Quod si dicatur, peccatum actuale con­
currere ad destructionem gratiæ in genere
causæ dispositivæ (quod etiam verum exis­
timamus) idem profecto evincitur ; nam in
eodem instanti, in quo ponitur ultima dis­
positio, ponitur etiam forma, vel quasi
forma, ad quam disponit : et sic posito ca­
lore ut octo, statim simul adest forma ignis,
et carentia formæ ligni, ad quas ultimo
materiam coaptat. Nulla autem ultimior,
ut sic dicamus, dispositio ad destructionem
gratiæ potest excogitari, quam peccatum
actuale.Tandem si dicatur, peccatum actuale
concurrere formaliter ad gratiæ expulsio­
nem, idem a fortiori convincitur ; nam ubi
primo introducitur una forma, aut quasi
forma, statim ponitur destructio alterius,
quam formaliter expellit. Sicut posita for­
ma cadaverica, statim destruitur forma vi­
vens, quin simul in aliquo instanti, vel
signo in quo naluræ, aut durationis concur­
rant. Ergo quocunque modo explicetur ex­
pulsio

DISP. Ill, DUB. HI.
pulsio gratiæ. per peccatum actuale, in
codem instanti, el signo in quo consumma­
tur peccatum, adest expulsio gratiae : nec
oportet, quod peccatum actuale, et gratia in
eodem instanti, aut signo in quo naturæ,
vel durationis coexistant.
îwW· 86. Dices supercsse adhuc aliquam ratio­
nem, ob quam debeant gratia, et peccatum
actualecoexistere; nam principiacujuslibet
mutationis debent existere in instanti, in
quo mutatio perficitur ; aliter enim non po­
terunt esse principia illius, cum non entis
nullæ sint qualitates: sed gratia est princi­
pium illius mutationis, qua homo per pec­
catum actuale transit ab esse in gratia ad
esse in peccato; siquidem est terminus a
çuo prædictæ mutationis : ergo gratia debet
existere in illo instanti, in quo consumma­
tur peccatum actuale, et fit transitus ad
statum peccati.
Sed hoc nihil est: quoniam licet princi­
pium mutationis, quod ad eam concurrit
influendo, et causando, deberet ipsi coexis­
tere; nihilominus id, quod solum concurrit
per modum termini a quo relinquendi, et
expellendi,minime debet mutationi coexis­
tere, sed potius debet non esse quando
mutatio perficitur, et sufficit quod imme­
diate præextiterit. Id quod satis liquet ex
communibus principiis Philosophiæ ; nam
privatio formæ generanda? concurrit ad ge­
nerationem per modum principii, et tamen
quia solum est principium per modum ter­
mini a quo, non coexistit, sed potius desinit
in instanti, in quo perficitur generatio; alioquin in eodem instanti esset materia prima
sub non esse v. g. formæ humanae, et sub
esse illius: quod est absurdum,et ridiculum.
Et plane si objectio esset alicujus momenti,
potius evinceret coexistentiam gratiæ cum
peccato habituali ; nam principia prædictæ
mutationis sunt ipsa gratia, et habituale
peccatum; fit quippe transitus ab illa ad
istud. Hanc autem coexistentiam neque ipse
Lorea concedit. Quamobrem multo minus
ex vi hujus objectionis evincitur coexistentia inter peccatum actuale, et gratiam. Nec
oportet insuadendocommunem assertionem
amplius immorari ; nam ejus ^veritas ex
dicendis dubio sequenti evidentius appa­
rebit.

359

§ III.
Convelluntur rnotiva opinionis adversx.
87. Contra communem assertionem sin- opimo
gulariter sentit Lorea locis superius citatis “"4^'
num. 77, ubi docet, quod quando ille, qui Lora,
praeexistebat in gratia, peccat mortaliter,
perseverat gratia pro illo instanti, in quo
peccatum consummatur, et cum ipso peccato
actuali conjungitur; cessat autem, et cor­
rumpitur in ducatione immediate sequenti,
quam ipse autumat non esse tempus, vel
instans temporis successivi, sed quoddam
instans discretum. Pro qua opinione nullum
referi Theologum præter Scotum in 2, dist. Scotus.
37, quxst. 2, § Ex ista solutione, ubi dicit :
Peccatum- non potest effective corrumpere gra­
liam, sed tantum demeritorie, ita quod prius
voluntas avertit se naturaliter, quam Deus
cesset naturaliter conservare gratiam. Cæterum Scotus minimo suffragatur huic opi­
nioni, sed tantum intendit, quod peccatum
actuale præcedat prioritate naturæ,et ordine
causalitatis meritoriae ablationem gratiæ ;
minime voro, quod peccatum sit in uno
instanti, et privatio gratiæ in alio ; vel
quod gratia simul cum peccato in aliquo
instanti de facto coexistât; id enim potius
refutat, et nostram, ac communem senten­
tiam manifeste tuetur in eadem quaestione,
§ Ad quxslionem, ubi cum Augustino lib. 3, D.Aug.
de libero arbitrio, inquit : Neque ad momen­
tum est dedecus culpxsine dedecore injustitix,
ut scilicet ipsa voluntas seipsam privans
justitia, in hoc se privet maximo bono sibi
conveniente. Et profecto Scotum eam Loreae
opinionem non docuisse, irrefragabiliter ex
eo deprehenditur, quod nullus Scotista an­
tiquus, vel modernus illam prosequatur :
quod non ita accideret, si Doctor Subtilis,
ut Lorea autumat, illam docuisset. Sed quid­
quid de hoc sit.
Arguitur primo ab aulhoritate : nam in primum
Concilio Trident. &w. 6, cap. 11, dicitur :
Deus sua gratia semeljustificatos non deserit, Condi.
nisi prius ab eis deseratur. Quod antea
dixerat D. August, lib. de natura, et gratia, D.Aog.
cap. 2G. Ergo prius est, quod homo pec­
cando mortaliter deserat Deum, quam quod
Deus auferat gratiam : ergo in illo primo
instanti, in quo homo peccat, non est ablata
gratia, sed potius cum ipso peccato actuali
coexistit. Idem significat D. Basilius hom. d.î a.
21, de diversis, quæ est de homine qui inci-

360

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

dit in latrones, ubi ait : Procedunt vulnera
nuditatem, ut intelligas, quod peccatum pro­
cédât gratia carentium. Et similiter D.
D IM Thom. 2, 2, quxst. 21, art. 12, inquit : ΝΊcut lumen statim cessaret esse in aere per
hoc, quod aliquod obstaculum poneretur illu­
minationi Solis : ita etiam charitas statim
deficit esse in anima per hoc, quod aliquod
obstaculum (nempe peccatum actuale) poni­
tur influentbe charitatisa Deo in anima. Ubi,
ut vides, non dixit S. Doctor, simul auferri
gratiam, sed statim : quæ particula non
significat id quod simul, sed quod proxime,
et immediate post fit.
Respondetur hæc testimonia nihil contra
nos evincere ·, nam ex eis solum colligitur,
quod peccatum actuale causet privationem
gratiæ, seu peccatum habituale ; et quod
illis sit prius ordine causalitatis, vel sim­
pliciter, vel saltem in aliquo determinato
causandi genere. Ex hoc autem minime
infertur, quod in uno instanti sit peccatum
actuale, et in alio instanti privatio gratiæ,
vel quod gratia simul cum peccato actuali
in aliquo instanti coïncidât. Sed potius in­
fertur oppositum ; nam causa actucausans,
et effectus actu causatus sunt in eodem
instanti, et signo in quo; licet causa sit
prior a quo, hoc est independent ; effectus
vero sit posterior a quo, hoc est dependens;
non enim in alio consistit hæc prioritas,
et poslerioritas, quam in independentia,
et dependentia intra aliquod causæ genus.
Id quod satis liquet tum exemplis allatis
num. 83,tum exemplo, quo utitur D.Thom.
D Tbo.
nam in eodem instanti, vel signo, in quo
est interpositio corporis opaci, est etiam
umbra : licet interpositio sit prior prioritate causalitatis, et independent^. Nec op­
positum significat S. Doctor per illam par­
ticulam statim ;quia insolens non est, quod
hæc particula significet etiam, quod subito,
et simul instantanée fit. quin necessario
exprimat habitudinem ad posteriorem, et
sequentem durationem.
88. Dices : In illo priori, in quo peccatum
Objectin.
praecedit privationem gratiæ, non est, nec
intelligitur hujusmodi privatio: ergo est,
et intelligitur ipsa gratia. Datet consequen­
tia, quia homo ut elevatus ad ordinem supernaturalem, nequit esse, vel intelligi
absque gratia, vel gratiæ privatione : ergo
si proillo priori non est, nec intelligitur
gratiæ privatio, pro illo priori debet esse,
et intelligi gratia.
Respondetur negando antecedens, quia

prius illud non est signum essendi, vel in
quo ; cum in nullo instanti, vel signo in <pio
sit peccatum, in quo etiam non sit privatio
gratiæ: sed tantum esi signum causalitatis,
et a quo. Ex eo autem, quod peccatum prae­
cedat privationem gratiæ prioritate causalitalis, et a quo, minime infertur, quod pec­
catum sit, vel intelligatur absque priva­
tione gratiæ, vel conjunctum cum gratia :
sed tantum sequitur, quod peccatum in illo
signo, vel causæ genere, in quo causât
gratiæ privationem, sit, et intelligatur ut
independens, et in recto ; privatio vero
gratiæ intelligatur ut dependens, et in obli­
quo ; sed utrumque simul coincidit simul­
tate durationis, et signi in quo, ut satis li­
quet ex exemplis supra allatis.
Sed adhuc urgebisjnam peccatum actaale&V*
ita præcedit expulsionem gratiæ, ut nullo
modo sit posterius, quam illa in aliquo
genere causæ : ergo omnibus modis præce­
dit eam, atque ideo poterit optime absque
illa esse,et intelligi. Probatur ulraqueconsequentia ; nam quod aliæ causæ non sint,
nec intelligantur in aliquo instanti absque
effectu, quem causant, provenit exeo, quod
inter causam, et effectum datur mutua de­
pendentia : et sic oportet causam ita praece­
dere effectum in uno genere,quod ad ipsum
consequatur in alio. Antecedens autem
suadetur : quoniam si expulsio, seu carentia
gratiæ præcederet in aliquo genere pecca­
tum actuale ; jam verificaretur, quod sicut
prius homo deserit Deum peccato, quam
Deus deserat ipsum subtrahendo gratiam :
ita prius Deus desereret hominem auferendo
gratiam, quam homo desereret Deum pec­
cando ; utrumque enim verificaretur in
diverso genere causæ : consequens est ab­
surdum, et contra Concilium Trident, loco
supra relato, num. 87, ergo peccatum ac­
tuale ita præcedit privationem gratiæ, quod
nullo modo sit posterior, quam illa.
89. Huic replicæ posset responderi primo Piis
negando antecedens ; nam ut quidam pu-^’
tant, ita peccatum actuale præcedit priva­
tionem gratiæ in genere causæ efficientis
physicæ, vel moralis, quod subsequitur ad
illam in genere causæ dispositivæ ; nam
ablatio graliæ sanctificantis est conditio,
vel dispositio requisita, ut homo in actum
peccati mortalis prorumpat, et ut prædictus actus possit animæ inesse. Sicut
gratia habitualis ita præcedit in genere
causæ formalis, aut etiam effectivæ expul­
sionem peccati, quod nihilominus carentia
peccati

DISP. II, DI;B. III.
peccati piæcedat gratiam in genero causæ
•lispositivæ-, est enim dispositio, vel condi­
tio desiderata, ut gratia queat infundi, et
animæ inhærere. Et ulrobique eadem pro­
portio reperiri videtur. Ad probationem
autem in contrarium neganda esset sequela,
quoniam carentia gratiæ potest bifariam
considerari : uno modo prout habet ratio­
nem peccati habitualis ; et hoc pacto nullo
modo est a Deo, sed tantum a peccatore ;
implicat enim Deum causare aliquid secun­
dum quod exprimit malitiam. Alio modo
in quantum non implicat rationem peccati
habitualis, sed tantum rationem pœnæ ; et
hoc pacto non est a peccatore, sed a Deo ;
Deus enim est, qui inpcenam peccati aufert
ab homine gratiam sanctificantem, quam
prius in eo conservabat. Et quia malum
culpæ est prius, quam malum pœnæ, id­
circo in carentia gratiæ prior est conceptus
culpæ, quam pœnæ ratio. Et sic homo pec­
cans prius deserit Deum per peccatum, tum
actuale, tum habituale, quam ab ipso Deo
deseratur per ablationem gratiæ secundum
rationem pœnæ. Carentia autem gratiæ se­
cundum quod præcedit peccatum actuale in
genere causæ dispositivæ, non est pœna,
nec causatur a Deo ; repugnat enim Deum
causare dispositionem ad peccatum, in quan­
tum tale. Sed est quædam privatio, et ma­
lum,quod alias, ut diximus,causatur a pec­
catore in genere causæ efficientis ; licet in
illo priori, in quo disponit, non explicet
illam dependentiam. Quamobrem licet con­
cedatur privationem gratiæ præcedere in
genere causæ dispositivæ peccatum actuale,
minime infertur, quod prius Deus deserat
hominem, quam ab ipso deseratur, vel quod
utrumque valeat de illis cum eadem pro­
prietate enuntiari. Quæ responsio est verosimilis, et probabilitate non caret.
tor Sed absolute, et melius respondetur omit" :ιύ· tendo antecedens, et negando utramque
consequentiam, utpote quæ perperam ex
antecedenti infertur. Nam optime cohæret,
aliquod esse prius simpliciter alio, atque
ab eo in nullo causæ genere dependere ; et
quod nihilominus in nullo instanti sit sine
illo, vel quod habeat ejus oppositum. Sic
enim Sol est prior sua illuminatione in
genere causæ efficientis, et ab ea in alio
genere non dependet ; et tamen in eodem
instanti, in quo est Sol, est etiam ejus illu­
minatio, quin ex absoluta Solis prioritate
inferri valeat, quod Sol in aliquo instanti
careat illuminatione, vel habeat aliud præSalmant. Curs, theolog. tom. X.

dicatum illuminationi oppositum, sic etiam
interpositio corporis opaci est simpliciter
prior, quam umbra in genere quasi effi­
cientis, vel formalis, et a prædicta umbra
in nullo alio genere dependet ; ex quo ta­
men non sequitur, quod in instanti, in quo
corpus interponitur, non sit umbra : vel
quod in illo priori, in quo corpus opacum
umbram præcedit, sint simnl interpositio
corporis, et lux. Hoc ergo pacto, quamvis
peccatum actuale sit simpliciter prius ex­
pulsione gratiæ, et in nullo causæ genere
ab ea dependeat, neutiquam colligitur,
quod in illo instanti, in quo consummatur
peccatum actuale, non sit privatio gratiæ,
vel quod gratia, et peccatum in aliquo
instanti, et signo in quo simul sint. Et ra­
tio habetur ex supra dictis, quia videlicet
prioritas a quo, et causalitatis optime co­
hæret cum simultate in quo dii rationis,
coexistentiæ, et intelligentiæ. Videatur D.
Thom. 1 part, quxst. 63, art. 5, ubi prae- d.Tuo.
dictum Lorcæ fundamentum evertit.
90. Arguitur secundo : quoniam privatio Stcuagratiæ comparatur ad peccatum actuale, ’•{imtnsicut pœna ad culpam : Deus enim videns tn,n·
hominem peccare, aufert ab ipso suæ gratiæ
donum : sed pœna supponit simpliciter
culpam, et opus non est, quod de facto in­
fligatur in eodem instanti, in quo culpa
committitur : ergo privatio gratiæ supponit
simpliciter peccatum actuale, et opus non
est, quod de facto ponatur illa privatio in
instanti, in quo homo peccat : ergo de facto
in illo instanti coexistant gratia, et pecca­
tum actuale.
Huic argumento satis constat ex dictis ; Diiuimr
nam etsi privatio gratiæ tantum compara- vnm<
retur ad peccatum aetuale per modum pœ­
næ, et in genere causæ efficientis moralis,
atque in hoc genere illud simpliciter sup­
poneret; nihilominus hinc non recte infer­
retur, debere privationem gratiæ poni in
instanti diverso ab eo, in quo consumma­
tur peccatum, et sic de facto universaliter
contingere, ut Lorea intendit. Nam optime
cohæret, pœnam, et culpam in eodem ins­
tanti coincidere, licet ordine naturæ, et
causalitatis moralis pœna post culpam se­
quatur : sicut recte componitur, quod ali­
quid comparetur ad aliud tanquam præ
mium ad meritum, et quod post ipsum
succedat in genere causæ effectivæ moralis·,
et quod nihilominus utrumque in eodem
instanti coexistât. Si enim in eodem ins­
tanti, in quo justus meretur augmentum
24

362

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

gratiæ ipsum augmentum lanquam prae­
mium assequitur : quare qui meretur pri­
vationem gratiæ, ipsam privationem velut
poenam in eodem instanti non sustinebit ‘?
Et quo fundamento, aut necessitate debe­
mus contrario modo discurrere, et opposi­
tas tenere assertiones? Quam responsionem
prosequi debent Scotus, Ochamus, Gabriel,
Lbriei. Joannes de Medina, et alii Nominales, qui
communiter non recognoscunt oppositio­
nem physicam inter peccatum, et gratiam,
sed tantum moralem : vel quia sentiunt
gratiam non habere ex natura sua vim
sanctificandi, sed tantum ex ordinatione
Dei illam valorantis, sicut princeps solet
valorare monetam : vel quia in peccato
non concedunt vim physicam depulsivam
gratiæ. sed solum demeritoriam, quatenus
sua turpitudine provocat Deum, ut gratiæ
conservationem suspendat.
Heii·..- Secundo, et melius respondetur, peccaΓ^ι·<.η· tum ac|aate non solum moraliter expellere
gratiam, sed etiam physice, et ex natura
rei ; atque ideo non tantum movere Deum,
ut gratiæ conservationem suspendat, sed
per semetipsum, et ex propriis prædicatis
illam excludere : quocirca nequit de facto,
et secundum communem providentiam si­
mul cum illa in aliquo instanti coexistere.
D.T... Quam doctrinam, quæ est D. Thom. 2, 2,
quæst. 24, ari. 10, el aliis locis supra citatis,
Cajcc.i sequuntur communiter Thomistæ, Cajet, in
Grc^r. præsenti art. 5, § Sed hæc solutio, Sotus lib.
Araujo
‘b naiura> el Qratia, cap. 18, Gregor,
zrxe!. Martinez in præsenti, art. 2, dub. 1 et 2,
Araujo dub. 2, Zumel dub. 4, conclus. 3et 4,
Curiel du6. 1, §2, et dub. 3, in principio,
λιλ. ’ Montesin. disput. 47, quæst. Ί, § 2, Joannes
TonL
Thom. 2, 2, disp. 16, art. 1, Aragon.
Gi^r d 'l1^'
art- æ’ c,rca
conc^US‘ Quibus
etiam consentiunt Authores extra Scholam
D. Thom. Vasqupz I, 2, disp. 91, cap. I, et
disp. 204, cap. 2, Torres 2,2, disp. 72, dub.
4, Azof tom. I, lib. 4, cap. 24, quæst. 4,
Granad. controuers. 8, de gratia, tract. 8,
disput. 4, et communiter Doctores, licet in
explicando modum, et qualitatem hujus
physicæ oppositionis dissideant aliquantu­
lum inter se. Et profecto dari aliquam op­
positionem ex natura rei inter peccatum,
et gratiam, videtur satis manifestum ;
quoniam peccatum hominem inficere, et
reildere Deo abominabilem, tam certum
est, quam verum est peccatum esse pecca­
tum, seu malum rectæ rationi contrarium.
Quod autem gratia ex se sanctificet, et red­

dat hominem Doo gratum, satis superque
constat ex supra dictis dub. 1, per tutum, el
tract, præced. disput. 4, dub. 2 el 3, ubi
Scoti, et Nominalium opinionem refutavi­
mus, eorumque argumenta diluimus.
91. Nec refert si adversus hanc responsionem objicias primo : quoniam nequit^·'·
influere physice id, quod non perlinetad
genus physicum, sed ad genus morale : sed
peccatum actuale, quatenus causai priva­
tionem gratiæ, non pertinet ad genus phy­
sicum : sed ad genus- morale : ergo non
causât physice illam privationem, sed so­
lum moraliter. Probatur minor, quia pec­
catum actuale causât expulsionem gratiæ,
quatenus peccatum est : sic enim, et non
aliter gratiæ opponitur : sed peccatum,
quatenus tale, non pertinet ad genus phy­
sicum, sed ad genus moris; siquidem ma­
litia est quædam species moralitatis : ergo
peccatum actuale, quatenus causât privatio­
nem gratiæ, non ad genus physicum, sed
ad morale pertinet. Secundo : quoniam pec· stcatum actuale nullam physicam oppositio- æ4
nem habet cum gratia : ergo non causal
physice privationem gratiæ. Consequentia
liquet ; nam peccatum non causât illam
privationem, nisi ut opponitur gratiae, et
juxta modum oppositionis : ergo si ei non
opponitur physice, nequit causare physice
ejus privationem. Antecedens autem sua­
detur ; quia oppositio physica dividitur
adaequate ab Aristot. in Postprædicamentisâr^
in oppositionem privativam, qualis reperitur inter visum, et caecitatem; et contradic­
toriam, qualis reperitur inter esse, et non
esse ; et contrariam, qualis reperitur inter
calorem, et frigiditatem ; et relativam,
qualis invenitur inter patrem, et filium.
Nulla autem ex his oppositionibus datur
inter peccatum actuale, et gratiam sancti­
ficantem. Non quidem privativa, vel con­
tradictoria ; quia istæ solum inveniuntur
inter unum extremum positivum, et aliud
quod sit privatio, vel negatio : peccatum
vero actuale, et gratia sunt quid positivum.
Nec etiam reperitur inter ea oppositio re­
lativa ; quia gratia, et peccatum non sunt
quid relativum, sed entia absoluta. Nec
denique oppositio contraria ; nam contraria
sunt, quæ sub eodem genere maxime dis­
tant, et in eodem subjecto recipiuntur, et
ab eodem mutuo se expellunt ; gratia au­
tem, et peccatum sunt sub diversis generi­
bus, vel potius ordinibus, naturali scilicet,
et supernatural! ; et recipiuntur in diversis
potentiis,

DISP. 11, DUB. III,

potentiis, nempe gratiam in essentia ani­
ma, et peccatum in potentiis, in quibus
consummatur. Nulla igitur oppositio phy­
sica reperitur inter gratiam, et peccatum
actuale.
jju. Hæ, inquam , objectiones non urgent.
Prima enim ex æquivocalione procedit.
Quam ut excludamus, observandum est,
causalitatem physicam, vel moralem non
regulari penes entitatem rei quæ causât,
vel effectus qui producitur ; sed penes mo­
dum causandi, quidquid sit de entitate
causæ, vel effectus. Modus autem causandi
moraliterconsistit ineo, quod causa non
attingat effectum immediate per seipsam,
et absque interventu alterius causæ imme­
diatioris ; sed potius moveat per meritum,
aut demeritum, suadendo, alliciendo, ter­
rendo, vel’ provocando causam aliam, ut
effectum immediate per seipsam attingat.
Et oppositus concurrendi modus, nempe
immediate, et per se, constituit propriam
rationem physicæ causalitatis, sive causa
sit entitas physica, sive non. Hac ratione
insw. Aristoteles in Postprædicamentis dividit
oppositionem in quatuor species, nempe
contrariam, contradictoriam, privativam,
et relativam, quæ omnes sunt oppositiones
reales, et ex natura rei, quamvis non om­
nia earum extrema sint entia realia, vel
habeant aliquam naturam ; quia videlicet
perseipsa, et independenter ab alio super­
addito se invicem excludunt.
Deinde nota, hominem per peccatum ac­
tuale causare immediate, et absque inter­
ventu alterius causæ, privationem gratiæ
sanctificantis, quatenus constituitmaculam,
seu peccatum habituale, eo modo, quo po­
test dici, privationes habere causam effecti­
vam. Et ratio est, quoniam prædicta priva­
tio secundum illam rationem est malum
morale, quod proinde nequit esse a Deo, et
consequenter nec valet esse ab homine, ut
solum moraliter movente Deum, ut illam
privationem inducat. Aliunde vero certum
est, prædictam privationem habere ali­
quam causam, quæ ipsam per se, et imme­
diate attingat, cum sit quidam effectus de
novo positus in rerum natura ; et hæc causa
nequit esse alia praeter ipsum hominem
mortaliter peccantem, ut discurrenti cons­
tabit. Homo igitur per peccatum actuale
causal immediate, et per se, atque physice
privationem gratiæ in seipso.
92. Ex his principiis ostendimus in tract,
de peccatis disp. 14, dub.3, peccatum Adami,

363

in quantum fuit peccatum capitis, causasse sohitar
in posteris physice, et principaliter privationem justitiæ originalis, in qua peccatum
originale formaliter consistit. Et in eodem
sensu nunc asserimus, hominem per pecca­
tum actuale causaro physice in seipso pri­
vationem gratiæ sanctificantis, licet tam
peccatum actuale,quam privatiosubsequuta,
quatenus peccatum est, sint quid morale.
Solum quippe intendimus, non esse neces­
sarium influxum novum, et distinctum, ut
homo causel privationem gratiæ, quatenus
est macula, et peccatum. Cujus doctrinae
veritas confirmari amplius potest exemplo
nuper adducto; nam si peccatum Adami
potuit physice, et immediate per seipsam
causare in posteris privationem gratiæ, seu
peccatum originale, quare per peccatum ac­
tuale personale non poterit homo causare
in seipso gratiæ privationem,seu habituale
peccatum? Recolantur dicta loco citato, ubi
solutæ habentur aliquæ objectiones, quæ
possunt huicdoctrinæ adversari.
Ad secundam objectionem facile constat υααπίex dictis ; nam divisio oppositionis ab Aris- r’nndæl·
tot. tradita convenit peculiari ter oppositioni Aristot.
formali, et immediatæ. Peccatum autem ac­
tuale non opponitur formaliter, et imme­
diate gratiæ sanctificanti, sed tantum effec­
tive, et mediate ; producit enim privationem
gratiæ, quæ formaliter immediate gratiam
excludit. Et ideo mirum non est, quod pec­
catum actuale, et gratia non habeant ali­
quam speciem earum oppositionum, quas
Philosophus recensuit ; et ex defectu earum
perperam infertur, quod peccatum actuale
non expellat physice gratiam. Sicut etiam
actio causans cæcitatem non opponitur vi­
sui privative, contradictorie, contrarie, vel
relative : et tamen opponitur illi effective
physice ; efficit enim cæcitatem, quæforma­
liter privative visui opponitur, et illum ex­
pellit. Et similiter interpositio corporis
opaci nulla ex illis quatuor oppositionibus
opponitur luci ; et tamen opponitur ipsi
physice effective, quia introducit umbram
formaliter privativo luci oppositam , eamque formaliter expellentem. Idemque proportionabiliter de peccato actuali respective
ad gratiam dicendum est. Et ratio eadem
militat utrobique; quia videlicet actio ha­
bet, et præstat effective, quod ejus termi­
nus habet, et præstat formaliter ; atque ideo
si ejus terminus habet oppositionem physi­
cam formalem privativam cum aliqua for­
ma, eamque physicq formaliter privative

361

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

expellit a subjecto; opus est, quod actio
intrinsecis, ex quibus ens naturale compo.
opponatur physice effective tali formæ, ilnitur, et quæ ad illius tam generationem,
;
lamque a subjecto physice effective exclu­
quam corruptionem desiderantur : sed non
dat.
procedit in causis ab intrinseco corrumpen­
?ΠΤιΙ
93, Sed adhuc instabis contra hanc doctibus, ut constat ex exemplis nuper adduc­
rci iiM trinam. Primo, quoniam actio ordinis na­
tis. Quod autem Angelus a solo Deo possit
turalis , cujusmodi est peccatum , nequit
destrui, et non per aliquam causam natura­
lem, ideo est, quia Angelus in suo esse non
I
effective physice destruere formam ordi­
nis supernaturalis, qualis est gratia. Et
dependet ab aliqua dispositione, quæ per
agentia naturalia corrumpi valeat. Nechanc
|
ratio videtur perspicua : quoniam res eis­
dem causis corrumpitur, vel destruitur,
doctrinam impugnat id, quod in replica
quibus generatur, vel producitur, ut sumiadditur ; nam certum est, quod homo potest
Arfetct tur ex Aristot. 2 Ethic. cap. 1, qua ratione
virtute, seu potius dcfectibilitate propria,
quia Angelus a solo Deo producitur, a solo
suspendere actum supernaturalemsibi præ>
ceptum, et quemcumque actum, qui sit dis­
Deo valet destrui. Ergo cum solus Deus
positio ad conservationem gratiæ; et quod
producat physice effective, saltem princi­
paliter, gratiam sanctificantem, ut ostendi­
valet elicere actum peccaminosum opposi­
tum, qui seipso contrarie, vel privative
mus liact. prxced. disp. 8, dub. 1, sequitur
dispositionem supernaturalem excludat;
quo 1 solus Deus efficiat physice destructio­
quamvis nequeat actum supernaturalem
nem. seu privationem illius. Quod si dica­
virtute naturali, et absque auxilio Dei eli­
tur, hominem non destruere gratiam om­
cere, juxta illud Oseæ 13 : Perditio tua ex^'··
nino directe et immediate, sed tantum in­
te Israel, tantummodo in me auxilium tuum.
directe, quatenus destruit dispositionem, a
qua gratia in sua conservatione dependet :
Exclusa autem, vel impedita dispositione
id, inquam, si dicatur, eandem subit diffi­
requisita ad gratiam, et adhibita disposi­
tione contraria, consequens est, quod suc­
cultatem ; nam etiam illa dispositio est
cedat gratiæ privatio.
ordinis supernaturalis, quæ per nullum
Ad secundam replicam dicendum est,opus'Jœ.actum naturalem, cujusmodi est peccatum,
nonesse, quod actus peccaminosus prodiivalet directe, ac immediate attingi.
cat aliquem terminum distinctam a se rea­
Alia re- Secundo, quia nulla privatio producitur
liter ; sed ipso est intransitive actio, et ter­
Min. immediate, et per se, sed resultat ex posi­
minus'productus, et fieri, ac facium esse,
tione alicujus positivi, ut inductive potest
ad quod sequitur gratiæ privatio. Sicut po­
ostendi : atque actus peccati nullum termi­
sito actu infidelitatis, et secluso alio ter­
num positivum physice efficit, ad quem se­
mino positivo intermedio, sequitur privatio
quatur privatiogratiæ; nec enim est assifidei;et posito actu desperationis, sequitur
gnabilis talis terminus : ergo actus peccati
privatio spei. Unde sicut qui elicit actum
non efficit physice privationem gratiæ.
infidelitatis, et desperationis, eodem actu
Diluitur
Ad primam replicam respondetur, homiponit effective physice privationem fidei, et
prinia. nem per peccatum actuale non efficere omspei : ita proportionabiliter qui dicit actum
ninodirecte privationem gratiæsanctificanpeccati, ponit eodem actu effective physice
tis, attingendo gratiam in se; sed destruere
privationem gratiæ. Quod si instantia re­
ejus unionem, sive informationem, quate­
ducatur ad peccatum actuale omissionis,
nus excludit dispositiones, a quibus gratia
diluenda est ex dictis in tract, de peccatis,
in sua inhaerentia dependet, cujusmodi est
conversio, saltem exacta, ad Deum tamquam
disp. 5, dub. 2, et tract, prxced. disp. 6, dub.
ad ultimum finem, a quo homo avertitur
1, § 3, ubi statuimus non dari omissionem
per actum peccati. Et hoc pacto multoties
puram peccaminosam, sed ante illam ne­
formæ destruuntur ab iis causis, a quibus
cessario præire aliquem actum, qui et est
nequeunt principaliter produci ; sic enim
causa omittendi, et est formaliter peccatum.
interponens corpus opacum, expellit lucem,
9-1. Arguitur ultimo,et simul impugnatur ciiai
quæ est qualitas coelestis : et ignis destruit
doctrina proxime tradita : quoniam si gratia^
formam, v. g. viventis, quam efficere non
expelleret effective peccatum, gratiacoexis-valet : et aliæ causæ corrumpunt unionem
teret peccato pro aliquo instanti: ergosi actus
animæ rationalis, quæ creatur a solo Deo.
peccati expellit effective gratiam, ut hacte­
Oppositum autem non colligitur ex illo pro­
nus diximus, peccatum pro aliquo instanti
loquio Philosophi ; nam procedit in causis
coexiste! gratiæ. Consequentia patet a pari­
tate

DISP. II, DUB. III.

Idle rationis. Et antecedens videtur expresD.no. sum D. Thom. guxst. 28 de Veritate, art. 2
ad 9, ubi hæc habet : « Dicendum quod
< gratia, quæest, et inest, expellit culpam,
« non eam quæ est, sed quæ non est, prius
e autem erat. Non enim expellit cul« pam per modum causæ efficientis (sic
e enim oporteret, quod ageret in culpam
« existentem ad ipsius expulsionem, sicut
v ignis agit in aerem existentem ad ejus
α expulsionem); sed expellit culpam for« maliter. Ex hoc enim ipso, quod inforo mat subjectum* sequitur quod culpa in
c subjecto non sit; sicut patet de sanitate,
« et infirmitate. » Idem apertius docet art.
8 in corp.
hia Respondetur negando antecedens. Ad cujus probationem dicendum est, quod dupli­
citer potest aliquid effective expellere aliud.
Uno modo per modum successivum, sicut
ignis agit ad destructionem aeris : et quod
hoc pacto expellit, debet coexistere rei des­
truendae; quia cum motus sit successivus,
nonslatim expellit rem destruendam, sed
cura ultimo completur. Alio modo per mu­
tationem instantaneam, sicut Sol expellit
tenebras : et quod hoc pacto expellit, non
debet necessario coexistere rei destruendæ ;
sed fieri optime potest, quod in eodem ins­
tanti agens incipiat esse, et agere, et res
destruenda desinat esse, ut apparet in exem­
plo nuper adducto. Nam in eodem instanti,
in quo verificalur Solem primo existere,
verificatar etiam Solem illuminare, et illu­
minando expellere tenebras, quin Sol, et
tenebrae simul coextiterint. Quando ergo
î'-ïh). D. Thom. asseruit, quod si gratia expelleret
effective peccatum , ageret in culpam, et
consequenter ipsi coexisleret, loquebatur
de gratia ut agente priori modo, non autem
ut efficiente posteriori modo. Nam licet gra­
tia expelleret effective peccatum; si tamen
expelleret instantanée, minime peccato co­
existent, quia primum esse gratiæ esset pri­
mum agere illius; et primum ejus agere
esset primum non esse peccati, ut constat
exemplo Solis proxime adducto. Neque hinc
sequitur, quod gratia sic expellat peccatum
(quodexpresse negat D. Thom.), nam cum
gratia sit forma incompossibilis ex natura
sua cum peccato, seipsa illud formaliter ex­
pellit, quin ad hoc præstandum egeat alia
causalitale effectiva, ut dicit S. Doctor in
ultimis verbis illius testimonii. Videatur
etiam loco citato in respons. ad 10, ubi
aperte refutat doctrinam Lorcæ, et recur­

sum ad instantia illa discreta refellit, ac
tandem concludit : « Infusio gratiæ, cum
« sit in instanti, est terminus cujusdam
« motus continui,utpote actus mediationis,
« per quem affectus disponitur ad gratiæ
« susceptionem ; et ejusdem motus termi­
ti nus est remissio culpæ,quia exhocipso
« culpa remittitur, quod gratia infunditur.
« In illo ergo instanti est primo terminus
« remissionis culpæ, scilicet non habere
« culpam ; et infusionis gratiæ, scilicet ha« here graliam. In toto ergo tempore præ
« cedenti, quod terminatur ad hoc instans.
a quo tempore mensurabatur motus media­
ti tionis prædictæ, fuit peccator habens cul­
te pam, et non habens gratiam, nisi tan­
ce tummodo in ultimo instanti, ut dictum
c< est. Sed ante ultimum instans hujus
« temporis non est accipere aliud imme« diate proximum ; quia quodeumque ins­
et tans accipiatur aliud ab ultimo, inter il­
ee lud, et ultimum erunt infinita instantia
ce media. Et sic patet, quod non est accipere
α ultimum instans, in quo justificatus sit
« habens culpam, et non habens gratiam ;
ce est autem accipere primum instans, in
ce quo habet gratiam, et non habet culpam,
ce Et hæc solutio potest accipi, ex verbis
a Philosophi in 8 Physic. » Per quæ non
parum roborantur hucusque dicta.
95. Secundo, et melius respondetur, me- Melior
rito D. Thom. asseruisse illam conditiona- o Tho’
lem, quod si gratia expelleret peccatum per
modum causx efficientis, coexisleret cum illo;
etiam abstrahendo ab hoc, quod ageret per
motum successivum, vel per mutationem
instantaneam. Quoniam cum gratia non
connectatur essentialiter cum aliqua exsuis
operationibus, possitque etiam de lege or­
dinaria ab omni operatione suspendi, plane
inferretur, quod si solum agendo expelleret
peccatum, posset_quando non ageret, se­
cundum totam suam entitatem cum peccato
componi, et quod de facto componeretur.
Et hanc vim habent verba D. Thom. loco in
objectione citato : « Quod si gratia per ac­
te tum contritionis, et fidei formatæ remis­
it sionem culpæ causabit, causabit eam per
« modum causæ efficientis. Quod esse non
« potest ; nam causa effective destruens ali« quid, prius ponitur in esse, qaam id quod
« destruit, sit in non esse » (præcedit enim
quantum est de se, natura, et tempore ope­
rationem, perquam causât non esse ;) « non
« enim ageret ad ejus destructionem, quod
« jam non est. Unde patet, quod gratia non

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

366

« per aliquam operationem est causa remis« fiionisculpæ, sed per informationem sub« jecti. » Hoc autem motivum non habet
vim in peccato actuali respectu expulsionis
gratiæ, licet hanc effective expellat ; quia
non expellit effective per modum causæ effi­
cientis, eliciendo operationem, a qua valeat
suspendi; sed expellit effective per modum
exercitii in actu secundo, est enim ipsa causalitas, per quam gratia expellitur, sive
ipsa actualis expulsio, quæ aliam causalitatem, vel terminum, ut praedictum effec­
tum communicet, non expectat.
tûftsec- 96. Exquibus omnibus decisa relinquitur
!!n™ difficultas, quam in limine hujus dubii pro­
ponimus, et solent alii seorsim examinare,
an videlicet peccatum, et gratia opponantur
physice, et ex natura rei? Constat enim ex
hactenus dictis, affirmative respondendum
esse, quin opus sit pro hac veritate firmanda
nova ponere fundamenta. Videri tamen
possunt Authores supra relati num. 90, qui
Qualiter iHam magis ex professo discutiunt. Constat
turgra- etiam praedictam oppositionem, prout repep^tmnritur infer gratiam, et peccatum habituale,
actuali, esse formalem privativam; et prout inveni­
tur inter gratiam, et peccatum actuale, esse
causalem, et effectivam. Addi etiam potest,
oppositionem inter peccatum actuale, et
gratiam non incongrua ratione appellari
contrariam reductive, quatenus peccatum
actuale est extremum positivum summe
distans a gratia, et indisponens hominem
ab ejus participatione : qua etiam ratione
corpus opacum contrariatur luci. Ad hanc
autem oppositionem reductive contrariam
nihil refert, quod extrema sint diversi ge­
neris, vel quod in diversis subjectis reci­
piantur ·, nam oppositæ leges statuuntur
non pro contrarietate reductiva, sed pro ex­
tremis directe, et omnino rigorose contra­
riis. Supposito ergo, quod gratia, et pecca­
tum actuale non coexistunt simul in aliquo
instanti, succedit examinandum :
DUBIUM IV.

Utrum peccatum mortale, et gratia valeant
de potentia absoluta simul in eodem sub­
jecto coexistere?
Dubium procedit de gratia existente in
subjecto, cui vere inhæreat, et quod intrin­
sece informet, quidquid sit de gratia exis­
tente in subjecto vel per quandam extrinsecam assistentium, vel per alium modum

excogitabilem. Nec restringimus dubium ad
gratiam in esse gratiæ, sed illud etiam ad
gratiam in esse qualitatis extendimus, et
utramque ejusdem gratiæ considerationem
eidem disceptationi subjicimus.

§ I-

Eligitur pars negativa, et expenditur
primum fundamentum illius.
97. Dicendum est, per nullam potentiamCc«»
fieri posse, quod peccatum mortale, et gra- 'Λ
tia in eodem subjecto coexistant. Sic docet
D. Thom. locis infra referendis, quem se-Me
quuntur communiter ejus discipuli, Ca-Ùpna·
preol. in 1, dist. 17, quæst. 3, art. 2, Cajet, ùja
in præsenti art. 2 et 2, 2, quæst. 24, art. 1,
Sotus 3, de natura, et gratia, cap. 18, et tn 4,
dist. 15, quæst. 1, art. 2, N. Philippus de püç
gratia, disp. 6, dub. 6, Vincentius de gratiaf^Christi, ante I quæst. § Primum Consecta­
rium, Greg. Mart, inpræsenti,dub. 4,ArauxoAnm
dub. A, Joan. aS.Thom. 2, 2, disp. 16, art.Joai
I, Gonet. de Justifie, disp. 1, art. 5, Montes.5^
disp. 33, quæst. 7 § 2. Quibus etiam subs-M-*
cribunt plures ex extraneis. Richard us tn Ktoi
4, dist. 17, art. 1, quæst. ~, Aureol. in 1.^
dist. 17, part. 1, art. 2, Argentinas in 3,
dist. 19, quæst. 1, art. 1, conci. 1, Ruardus Ββί
art. 8, § Occurrit, \7asquez in præsenti, disp. ’
201, Torres 2, 2, disp. 72, dub. 6, BecanusTo»
tom. 2, Summæ, tract. 4, cap. 3, concl. 4,
Granad. controvcrs. 8, de gratia, tract. 8,Gn:ki
disp. 4, Kellisonus 3 part. quæst. 87, art. 9, Kà
et alii plures.
Probatur primo : quoniam peccatum ori- fra
ginale, et gratia per nullam potentiam va- n~‘
lent coexislere in eodem subjecto : ergo nul­
lum peccatum mortale potest, adhuc de po­
tentia Dei absoluta, cum gratia in eodem
subjecto coexistere. Consequentia liquet.
Tum a paritate; quia argumenta, quibus
Adversarii utuntur, generalia sunt, et non
magis urgent in peccato personali, quam in
originali : ergo si non evincunt possibilem
esse conjunctionem peccati originalis cum
gratia in eodem subjecto, neque convincent
possibilitatem conjunctionis peccati perso­
nalis cum gratia. Tum a fortiori; quia pec­
catum personale non habet minorem oppo­
sitionem cum gratia, quam peccatum origi­
nale; immo habet majorem repugnantiam,
quia pejus est, et magis voluntarium, ut ex
se liquet : ergo si tanta est oppositio inter
peccatum originale, et gratiam, ut nec per
potentiam

DISP. II, DUB. IV.
potentiam absolutam queant in eodem sub­
ject componi ; idem a fortiori dicendum
est de conjunctione peccati personalis, et
gratiq. Antecedens autem ostenditur, quia
per nullam potentiam fieri potest, ut in eo­
dem subjecto sint forma, et privatio ejus­
dem forma?; alioquin subjectum haberet, et
non haberet formam, quod implicat contra­
dictionem : sed peccatum originale consistit
formaliter, et essentialiter in privatione
gratiæex peccato Adami relicto : ergo pec­
catum originale, et gratia per nullam poten­
tiam queunt coexistere in eodem subjecto.
Bj- 98. Huic argumento occurrunt communiter Adversarii negando antecedens. Ad
cujus probationem quidam respondent ne­
gando minorem; autumant enim peccatum
originale non consistere in privatione gra­
tiæ, sed vel in aliqua qualitate positiva, vel
in reatu ad pœnam, vel in peccato Adami,
prout a parvulis non retractato, vel in ca­
rentia condonationis divinæ, vel in aliquo
alio, quæ facile sibi videntur cum gratia
conciliare, saltem per potentiam Dei abso­
lutam.
Cæterum hæc evasio præclusa manet ex
iin· dictis tract. 13, disp. 16, dub. 3 et 4, ubi la­
tissime refutavimus contrarios dicendi mo­
dos, et ostendimus quidditatem peccati ori­
ginalis consistere in privatione gratiæ ex
peccato actuali Adami relicta : quod iterum
firmavimus in hoc tractatu, disp. 1, dub. 1.
Unde istam minorem tanquam certam in
præsenti supponimus, praesertim cum non
pauci ex Adversariis eam doceant, contra
quos proinde argumentum in suo robore
perseverat. Sed insuper ostenditur efficaci­
ter : quoniam peccatum originale est ma­
lum culpæ ab Adamo propagatum, ad ejus
filios transfusum, ipsis inhærens, et uni­
cuique proprium : sed hujusmodi conditio­
nes, et velut characteristicæ peccati origi­
nalis notæ minime conveniunt eis rationibus, in quibus quidam ex Adversariis
essentiam peccati originalis constituunt ;
congruunt autem optime privationi gratiæ
ex peccato Adami relictæ : ergo in hac pri­
vatione, et non in eis rationibus essentia
peccati originalis consistit. Major habetur
■ ■■·■■■ evidenter in Concilio Trident, sess. 5, can. 2,
illis verbis : a Si quis Adæ prævaricatio1 nem sibi soli, et non ejus propagini asse• rit nocuisse; et acceptam a Deo sanctita< tem, et justitiam, quam perdidit, sibi soli,
et non nobis etiam eum perdidisse ; aut
« inquinatum illum per inobedientiæ pec-

367

« catum, mortem, et pœnas corporis tan« turn in omne genus humanum transfu« disse, non autem et peccatum, quod mors
« est animæ : anathema sit. » Et can. 3, di­
citur : « Si quis hoc Adæ peccatum, quod
« origine unum est, et propagatione, non
« imitatione transfusum omnibus, ineat
« unicuique proprium, etc. » Et
6, cap.
3, hæc habentur : « Nam sicut revera ho« mines, nisi ex semine Abrahæ propagati
« nascerentur, non nascerentur injusti, cum
« ea propagatione, per ipsum dum conci« piuntur, propriam injustitiam contra« liant, etc. » Quæ doctrina damnavit, et
exclusit tum hæreticorum errores, tum fal­
sas aliquorum antiquorum Scholasticorum
opinationes, qui in explicanda propria ra­
tione peccati originalis graviter decepti
sunt. Habentur autem in hac Concilii doc­
trina omnes conditiones peccati originalis,
quas recensuimus, ut ex verbis relatis liquet,
et nemo, nisi errando, negare audebit. Mi­
nor vero quoad primani partem etiam cons­
tat; nam in primis peccatum Adami, ut phy­
sice præteritum, et ut moraliter perseverans
ob parvulorum non retractationem, non est
illis intrinsecum, et inhærens, nec unicui­
que proprium ; sed est simpliciter quid ex­
trinsecum, et omnibus Adami filiis com­
mune. Deinde reatus ad pœnam, et non
condonatio divina non habent rationem cul­
pæ, sed ipsam consequuntur, et supponunt.
Denique nullus habitus positivus potest ex­
cogitari, qui per peccatum actuale Adami
producatur, et rationem peccati sortiatur,
eo vel maxime, quod quidquid positivum
ab Adamo trahimus, cum gratia sanctifi­
cante do facto conjungimus; cum tamen
nemo Catholicorum asserat, peccatum ha­
bituale mortale, et gratiam simul de facto
coexistere. Secunda autem ejusdem minoris
pars facile ostenditur : quoniam privatio
voluntaria gratiæ nequit non esse culpa .
repugnat quippe rectæ rationi, hominem
voluntate propria, vel prout in se, vel prout
in capite, donum illud, quo Deo subditur,
adjicere. Aliunde autem quilibet parvulus
prædictam privationem contrahit, et habet
in seipso. Maneat ergo, conditiones proprias
peccati originalis non convenire illis ratio­
nibus, in quibus alii essentiam hujusmodi
peccati constituunt ; congruere autem op­
time privationi graliæ ex peccato Adami
relictæ, atque ideo quidditatem peccati ori­
ginalis in hujusmodi privatione consistere.
Et sic argumentum permanet in suo robore.

368

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

Alii*·».,· ■.)■». Secundo quidam ex Adversariis ocs"'· currunt probationi illius antecedôntis ne­
gando majorem sequentis syllogismi ; au­
tumant enim fieri posse per divinam poten­
tiam, quod forma, et ejus privatio in eodem
subjecto coexistant. Nam cum formam ex­
cludere privationem sibi oppositam sit effec­
tus secundarius ejusdem forma?, fieri divi­
nitus potest, quod forma communicetur
subjecto secundum effectum primarium,
quin ad communicationem secundarii sese
extendat, licet de facto, et attentis nataris
rerum utrumque communicet. Quod in
praesenti posse ita contingere, vel ex eo pro­
batur, quod infusio gratiæ, et remissio cul­
pa? suntduæ mutationes realiter distincta?,
exquibus infusio gratiæ est prior, et remis­
sio culpa? posterior; transit enim homo a
non esse gratiæ ad esse gratiæ, et ab esse
n.TL ' peccati ad non esse illius, ut docet D.Thom.
in praesenti, ari. 6 ad 2 et qiuest. 28, de I>ritale,art. 1 et ii. Unde nulla apparet repu­
gnantia in eo, quod gratia non se extendat
ad excludendum peccatum, et quod adsit
infusiograliæ,quinsuccedatremissioculpæ.
foufou Sed nec ista responsio satisfacit, sed facile
'r refellitur ostendendo falsitatem funda­
menti, quod assumit. Quoniam formam
coexistere simul in eodem subjecto cum sui
privatione, est prorsus impossibile. Et ratio
est ; nam licet exclusio privationis, si ad
sonum verborum pra;cise attendamus, vi­
deatur effectus privativus, et secundarius ;
re tamen ipsa est effectus positivus, et pri­
marius : non enim exclusio, seu carentia
carentiæ est alia carentia, sed est ipsa
furma : qua ratione carentia mortis est vita,
et carentia umbræ est lux ; et eadem ratione
carentia privationis gratiæ est ipsa gratia,
implicat autem formam inhærere subjecto,
et non impertiri ipsi suum effectum positi­
vum, et primarium : ergo implicat formam,
et ejus privationem coexistere simul in eo­
dem subjecto. Hac decausasicut per nullam
potentiam fieri potest, quod idem subjec­
tum habeat vitam, et simul privationem
vita?, seu mortem : ita fieri non poterit,
quod idem subjectum habeat gratiam, et
privationem gratiæ, sive peccatum origi­
nale, si semel istud, ut jam ostensum est,
in privatione gratiæ consistit. Qua similiConcit, tudine utitur expresse Concilium Trident.
Trident, priori loco supra citato, ubi inquit : Si quis
dixerit, Adajnum inquinatum per inobedienHr peccahim. mortem, et pcenas corporis
tard inn in <a,ine genus humanum transfu-

i disse, non autem et peccatum, quod mors esi
anima, anathema sit, cum contradicat Αρον
toto dicenti : Per unum hominem peccatum
intravit in mundum, et per peccatum mors;
et ita in omnes homines mors perlransiit, in
quo omnes peccaverunt. Ex quibus Concilii
verbis instauratur argumentum nostrum :
quia sicut mors est privatio vitae, ita pec­
catum originale est privatio gratiæ, quæ est
vita supernaturalis animæ; et ideo Conci­
lium peccatum illud appellat mortem : sed
per nullam potentiam fieri potest, ut idem
subjectum habeat vitam, et sit mortuum,
vel quod vita introducatur in subjectum, et
mortem ab eo non expellat ; qaamvis exclu­
sio mortis per vitam videatur effectus secun­
darius, et privativus ; sicut exclusio peccati
per gratiam : ergo per nullam potentiam
fieri valet, quod gratia, et peccatum origi­
nale in eodem subjecto coexistant.
IO). Unde obiter diluitur motivum, quod Dtsdiassumitur ex doctrina D. Thom. nam exclusio privationis est secundum rem eadem
mutatio simplex, et indivisibilis cura infu­
sione, sive introductione formæ, ut constat
ex modo dictis : unde impossibile, etinintelligibile prorsus est, quod adveniat forma,
et ejus privatio non excludatur : quod suffi­
cit ad nostrum intentum, si semel peccatum
originale in privatione gratiæ consistit.
Sed quia in destructione peccati habitualis
non tantum abjicitur privatio gratiæ, sed
etiam retractatur actus peccati praeteriti, a
quo peccatum habituale dependebat; et si­
mul excluditur conversio positiva ad bonum
commutabile, quæ comitatur gratiæ priva­
tionem; propterea D. Thom. affirmat re-D1**
missionem peccati esse ex hac parte muta­
tionem diversam ab infusione graliæ, ut
constat ex quæstione illa de verit. art. 6, in
corp, ubi ait : « Patet igitur, quod si culpa
« omnino non est aliquid positive, idem est
« infusio gratiæ, et remissio cylpæ secun« dum rem, secundum vero rationem non
<r est idem. Si autem culpa aliquid ponit,
« non secundum rationem, sed secundum
« rem, aliud est infusio gratiæ, et infusio
v culpæ, si considerentur ut mutationes,
α quamvis in ratione motus sint unum.
« Culpa autem aliquid ponit» (inlellige an­
I tecedenter, vel concomitanter; non forma­
liter, etin recto), α et non solum absentiam
« gratiæ; absentia enim gratiæ secandum
« se considerata habet tantum rationem
I « pœnæ, non autem rationem culpæ, nisi
1 n secundum quod relinquitur ex actu volantatus

•M

DISP. II, DUB. IV.
. lunlatis præcedenli » (et ex hac parte
importat aliquid positivum) v sicut tenebra
« non habet rationem umbræ, nisi secun« dum quod relinquitur ex interpositione
« corporis opaci. Sicut ergo ablatio umbræ
t importat non solam remotionem tene­
bra, sed remotionem corporis impedien« tis; ita remissio culpæ importat non solam
« ablationem absentiæ gratiæ, sed ablatio« nem impedimenti gratiæ, quod erat ex
c actu peccati præcedentis. Non ut actus
i ille non fuerit; quod est impossibile;
( sed ut propter illum influxus gratiæ non
c impediatur. Palet igitur, quod infusio
« graliæ, et remissio culpæ non sunt idem
α secundum rem. »
101. Ex quibus verbis magis elucet, quæ
(«w· sit mens S. Doctoris, et quomodo asserlioxrtii*-nem nostram teneat, et confirmet ; quia ita
se habet peccatum actuale ad habituale,
sicut interpositio corporis opaci ad um­
bram : quemadmodum enim corpus opacum
impedit, ne lux diffundatur : ita peccatum
actuale obstat, ne rnfundatur gratia. Et ita
se habet peccatum habituale ad gratiam,
sicut umbra ad lucem ; quemadmodum
enim umbra est privatio lucis relicta ex
interpositione corporis opaci, ita peccatum
habituale est privatio gratiæ relicta ex obs­
taculo peccati actualis. Constat autem, quod
ubi lux diffunditur per aerem, evanescit
umbra, et corpus opacum desinit exercere
rationem impedimenti ; et oppositum neque
per divinam potentiam fieri potest : impli­
cat enim, ut ipsi Adversarii fatentur, in
eadem parte aeris coexistere lucem, et um­
bram; esto expulsio umbræ sit effectus se­
cundarius, et mutatio diversa ab infusione
lucis. Ergo pariter, ubi primo gratia infun­
ditur animæ, statim peccatum habituale
destruitur, et actus præteritus peccaminosus cessat ab exercitio impedimenti ; et op­
positum per nullam potentiam fieri valet,
esto destructio peccati sit effectus secunda­
rius gratiæ, et hujus infusio sit mutatio
realiter diversa ab expulsione peccati : quod
modo non interest, sed ex dicendis disp. 4,
bî- dub. I, constabit. Videatur D. Thom. hac
I, 2, (juxst. 86, ari. 1 et 2, et quxst. 109,
art. 7, et aliis pluribus locis, quæ citavi­
mus disp. 1, dub. I, et in quibus essentiam
peccati habitualis, sive maculæ (quæ apud
S. Doctorem idem sunt) in voluntaria gra­
tiæ privatione constituit.
102. Tertio, et magis apparenter nostræ
rationi occurrunt Suarius, et Curiel infra

III —I

369

referendi, et dicunt peccatum habituale non Tenia
esse meram, et physicam carentiam gratiæ, Γ^π'
sed insuper importare moralem connota- à»r
tionem ad actum praeteritum non retracta- uri'1
tum. Quamvis autem quaelibet forma imme­
diate per seipsam excludat privationem
sibi oppositam ; et ideo semel infusa gratia,
non maneat ejus privatio : potest nihilomi­
nus permanere peccatum habituale, quia
gratia non excludit indispensabi liter connotationem illam moralem ad actum jiræteritum non retractatum ; in qua potius,quam
in sola privatione gratiæ, consistit propria
ratio maculæ, seu peccati habitualis. Unde
fieri per divinam potentiam polerit, quod
gratia, et peccatum habituale simul in eo­
dem subjecto coexistant.
Sed hæcetiam evasio præcluditur ex dic-Hcfeiiitis : quoniam licet macula, seu peccatum
habituale supra privationem gratiæ addat
connotationem, seu respectum moralem ad
actum præteritum peccaminosum , per
quem fuit inducta ; nihilominus formaliter,
et in recto non consistit in actu præterito
non retractato, nec in respectu ad illum;
sed consistit in privatione gratiæ, quæ fun­
dat talem respectum, et in qua virtualiter,
tanquam in termino, et effectu perseverat
actus præteritus peccaminosus : ergo semel
exclusa hujusmodi privatione per gratiam,
impossibile omnino est, quod permaneat
peccatum habituale. Patet consequentia,
quia impossibile est, quod aliquid perma­
neat absque eo, in quo formaliter, et in recto
consistit; esto permanerent alia connotata,
vel obliqua : quod inductive potest ostendi
in omnibus aliis essentiis, tam physicis,
quam moralibus; tam positivis, quam pri­
vativis. Explicatur hoc amplius inquirendo,
an essentia peccati originalis consistat in
actu peccaminoso Adami non retractato;
an vero in privatione justitiæ originalis ex
illo peccato relicta? Vel (et in idem redit)
an ad constitutionem peccati originalis suf­
ficiat Adamum peccasse, et parvulum connotare illud peccatum ; an vero requiratur,
quod parvulus ex vi illius peccati careat
justitia originali ? Primum dici non potest,
ut supra num. 5, et locis ibidem citatis os­
tendimus; quoniam unicuique parvulo inest
peccatum originale proprium, et intrinse­
cum : quod minime verificari potest de pec­
cato Adami præterito; istud quippe non
inest formaliter parvulis, nec est uniuscu­
jusque proprium, ut ex se liquet. Asseren­
dum igitur est secundum, nempe originale

370

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

peccatum consistere in privatione gratiæ :
ergo sublata hujusmodi privatione, non
perseverant ea, quæ ad constituendum pec­
catum originale desiderantur : atqui impos­
sibile est, quod gratia insit animæ, et quod
ab anima non auferatur gratiæ privatio, ut
hactenus ostensum est : ergo impossibile est,
quod semel infusa gratia, non auferatur
peccatum originale ; et consequenter per
nullam potentiam peccatum originale, et
gratia valent coexistere.
impuij103. Confirmatur detegendo æquivocatiotem^’ nem Adversariorum in hac parte : quoniam
licet peccatum originale non consistat in
privatione physica gratiæ, sed magis in
privatione morali; nihilominus impossibile
est, quod auferatur privatio physica gratiæ,
quin simul, et consequenter auferatur pri­
vatio moralis : sed posita gratia, indispensabiliter aufertur privatio physica illius,
ut satis ex se liquet, et Adversarii conce­
dunt: ergo impossibile est, quod posita gra­
tia, non auferatur peccatum originale. Cae­
tera constant. Ei major suadetur : tum quia
privatio moralis habet pro fundamento, et
pro materiali privationem physicam : sicut
in universum ea, quæ ad ordinem moralem
spectant, in aliquo physico fundantur : ergo
ablata privatione physica,aufertur necessa­
rio privatio moralis. Tum etiam, quia ex­
clusa privatione physica gratiæ per ipsam
gratiam actu inhaerentem, non est explica­
bile, quid sit illa privatio moralis gratiæ,
in qua dicunt consistere peccatum origi­
nale. Tum praeterea, quia licet recte intelligatur, quod quis habeat physice formam,
et quod nihilominus careat jure morali ad
habendam illam, vel habeat, quantum est
ex se, debitum ad carendum ea; nihilomi­
nus si formam vere, et physice habet, nul­
lam habet privationem exercitam illius.
Sicut de facto qui peccat, caret jure morali
ad vitam naturalem, et quantum est ex vi
peccati, indignus est naturaliter vivere : ex
quo tamen non sequitur, quod habeat mo­
ralem carentiam vite naturalis; sed quili­
bet prudenter judicabit illum actu, et exer­
cite habere vitam, quamvis deberet ea
carere. Optime quippe cohaeret forma cum
debito, ut sic dicamus, carendi illa; nam
debitum illud non opponitur formæ imme­
diate, sed mediante carentia quam ex se in­
duceret : at conjunctio formæ, et privatio­
nis exercite illius est prorsus impossibilis,
et chimærica-, quia forma immediate, et
per seipsam est destructio suæ privationis.

Ergo licet actus prætcritus peccaminosus
mereatur, quantum est de se, privationem
gratiæ, et fundet debitum carendi illa; ni­
hilominus si semel infunditur gratia, nulla
manet ejus privatio, vel physica, vel mora­
lis; et actus ille prætcritus desinit exercere
rationem impedimenti respectu sanctifica­
tionis et amicitiæ divinæ, ut optime signi­
ficavit D. Thom. loco supra citato, num. 100, d.t·.
illis verbis : « Sicut ablatio umbræ impor<t tat non solam remotionem tenebrae, sed
« remotionem corporis impedientis : ita
« remissio culpæ importat non solam abla« tionem absentiæ gratiæ, sed ablationem
K impedimenti gratiæ, quod erat ex actu
« peccati praecedentis. Non ut actus ille non
« fuerit, quod est impossibile ; sed ut prop« ter illum influxus gratiæ non impedia« tur. « Constat autem, quod non impedi­
tur influxus gratiæ , cum Deus gratiam
influit : ergo aufertur non solum absentia,
sive carentia gratiæ, sed etiam actus prae­
teritus in esse impedimenti exerciti gratiæ,
atque ideo tollitur privatio gratiæ, tam
physica, quam moralis. Quid enim illius
adhuc perseverat?

I

DISP. II, DUB. IV.
Ium originale, quantum est ex se) nec per
divinam potentiam fieri posset, quod huma­
nitas illa assumpta a persona divina priva­
tionem physicam illius unionis exueret, et
simul etiam non deponeret privationem
ejusmoralem-.alioquin adhuc posita unione
hypostatica maneret in peccato, quod est
absurdissimum. Id autem non aliunde pro­
venit,nisi quia destructa privatione physica,
destruitur etiam privatio moralis illi innitens, et cessat actus peccaminosus præteritas exercere rationem impedimenti , et
obstaculi : sine quo exercitio nequit priva­
tio subsequuta dici moralis, aut voluntaria,
prout ad constitutionem peccati habitualis
requiritur. Idem ergo proportionabililer
de infusione gratiæ, et exclusione priva­
tionis ipsi cppositæ dicendum est.
;*j«· 105. Nec refert, si objicias, rationem hu’cusque expensam non probare universaliter
in omni peccato mortali : ergo inepta est
ad evincendam incompossibilitatem omnis
peccati mortalis, et gratiæ, etiam per res­
pectum ad divinam potentiam, prout in
assertione statuimus. Consequentia liquet,
etantecedenssuadetur : quoniam non omne
peccatum mortale consistit formaliter in
privatione gratiæ : sed ratio nostra nititur
in eo, quod peccatum originale in gratiæ
privatione consistit. : ergo non probat in
omni peccato mortali. Major ostenditur
primo, quia peccatum mortale actuale non
consistit in privatione gratiæ, sed vel est
aliquid positivum, vel non importat imme­
diate, nisi privationem rectitudinis, quæ
actui inesse debebat. Secundo : nam pecca­
tum habituale in statu purorum non con­
sisteret in privatione gratiæ, utpote cum
homo non esset ad eam habendam elevatus,
ac proinde peccando non incurreret ejus
privationem ; sed tam ante, quam post pec­
catum existeret sub mera negatione illius.
Tertio, quia rationes, quibus ostendimus,
vel potius supponimus peccatum originale
consistere formaliter in privatione gratiæ,
non militant in peccato habituali personali,
ut facile consideranti constabit : ergo istud
non in privatione gratiæ, sed in aliquo alio
consistit. Ex quibus fiet, quod licet pecca­
tum originale, et gratia non possent divi­
nitus in eodem subjecto coexistere, ob ra­
tionem supra factam ; minime tamen repu­
gnabit hæc coexistentia peccato actuali, et
peccato habituali personali, atque in statu
purorum.
Non, inquam, refert hæc objectio : ne­

371

gandum enim est antecedens ; nam ratioResnonrecte perpensa universaliter evincit, im- sio'
possibilem esse conjunctionem inter gra­
tiam, et quodlibet peccatum mortale in
eodem subjecto, ut eam formando ostendi­
mus num. 97. Cum enim rationes Adversa­
riorum ad oppositum asserendum univer­
sales sint, et innitantur in eo, quod exclusio
peccati per gratiam sit effectus secundarius
gratiæ, et moralis, sive ex divina ordina­
tione dependens : probant etiam respectu
originalis, vel nihil evincunt. Unde e con­
trario dum ostendimus repugnantiam in­
superabilem inter peccatum originale, et
gratiam ; eo ipso ostensum reliquimus,
quod gratia nequit cum aliquo peccato mor­
tali coexistere. Immo illud prius sufficiebat
ad falsificandum assertionem Adversario­
rum, quæ indefinita, et universalis est, ut
ex se liquet. Ad probationem autem in
contrarium dicendum est, omne peccatum
mortale vel consistere formaliter in priva­
tione voluntariagratiæ,vel habere illam pri­
vationem sibi essentialiter annexam : pro
robore autem rationis nostræ quodlibet ho­
rum snfficit, ut ex dictis constat. Unde dis­
tinguendo praemissas in hoc sensu, nega­
mus absolute consequentiam. Probationes
vero, quæ in contrarium expenduntur, ad
summum evincunt, quod aliquod peccatum
mortale non sit formaliter privatio gratiæ;
sed non excludunt, quod dictam privatio­
nem habeat sibi essentialiter annexam, ut
ea diluendo constabit.
106. Ad primam dicimus, peccatum ac- Protatuale non esse formaliter privationem gratiæ, inferre tamen illam essentialiter
modo, quem dub. præced. explicuimus. Nec 1
hæc sequela divinitus impediri potest, sup­
posito quod Deus permittat peccatum actuale;
eo quod Deus non causât, vel conservat pec­
catum habituale : nec aliter illud permittit
in suo primo esse, nisi permittendo pecca­
tum actuale, ex quo resultat : unde hujus
permissio, et existentia nequit divinitus
separari ab existentia, et permissione illius.
Præserlim cum homo in causando peccatum
habituale non subordinetur Deo agenti, sed
ipse sit primum agens , et ftbn aliter causet
peccatum habituale, nisi committendo ac­
tuale : istud quippe est unicum, et adæquatum fundamentum illius resultantiæ, quo
proinde stante, nequit ista impediri. Pecca­
tum autem habituale consistit in privatione
gratiæ, ut disp. \,dub. 1, statuimus, et ex
dicendis magis constabit. Unde ratio supra

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

facta etiam evincit impossibilem esse con­
junctionem inter peccatum actuale, et gra­
tiam. Et Lorca qui nobiscum convenit in
asserendo illud prius, inconsequenter negat
hoc posterius, ut dub. priced. probavimus,
Surer et recte vidit Suarius torn. 3, de gratia, lib.
", cap. 20, num. 11, cum sequentibus, et
præcipue num. 17.
Ad secundam respondemus, peccatum
habituale in statu purorum vel consistere
in privatione gratiæ, non quidem ut de­
bita?, sed ut aptæ vel saltem habere sibi
essentialiter illam privationem annexam.
Consisteret enim juxta hunc secundum di­
cendi modum in privatione rectitudinis
naturalis propriæ illius status. Gratia au­
tem praedictam rectitudinem eminenter
continet : unde nec divinitus conjungi va­
let cum opposita privatione, sed eam essen­
tialiter excludit. Sicut etiam privatio gra­
tiæ, in qua consistit peccatum habituale
hujus status, tollitur indispensabiliter, et
essentialiter per unionem hypostaticam ad
Deum ; quia praedicta unio continet emi­
nenter totam gratiæ accidentalis rectitudi­
nem. Sed de hac difficultate latius agemus
infra dub. 7,
Ad tertiam dicimus, quod si semel pecca­
tum originale consistit in privatione intrinsecagratiæ,et non in solo peccato actuali
Adami, ut a parvulis non retractato, vel a
Deo non remisso; idem a fortiori dicendum
est de peccato habituali personali. Si enim
peccatum actuale Adami habuit efficaciam,
ut in parvulis relinqueret aliquid intrinse­
cum, in quo ipsum peccatum actuale virtualiter, et intrinsece perseverat ; nulla est
ratio, iit peccato personali proprio negemus
similem efficaciam ; et opposito modo dis­
curramus de peccato habituali personali, ac
de peccato habituali originali. Recolantur
quædiximusdisp. l,dub. 1.

§ HExpenditur aliud argumentum in favorem,
verx sentent ix.

Aiiara107. Secundo probatur nostra conclusio
,i0- sequenti ratione ; quoniam si post infusio­
nem gratiæ sanctificantis adhuc permaneret
peccatum, ejus conservatio in Deum tanquam in causam, et authorem revocaretur :
consequens implicat contradictionem : ergo
implicat, quod post infusionem gratiæ pec­
catum perseveret : ergo per nullam poten­

tiam fieri valet, quod gratia, et peccatum
simul coexistant. Utraque consequentia li­
quet. Minor etiam est certa; nam ejus est
conservare, cujus est agere, et producere, ut
communiter docent Philosophi : repugnat
autem omnino summæ Dei perfectioni, et
bonitati peccatum etlicere : ergo implicat,
quod Deus illud conservet. Major autem os­
tenditur : quoniam gratia habet ex natura
sua vim expellendi peccatum in genere
causæ formalis, eo proportionali modo, quo
calor expellit frigiditatem, salus infirmita­
tem, et lux umbram, ut supra ostendimus
dub. 1 ; ergo sicut conservatio frigiditatis,
infirmitatis, et umbræ,in præsentia caloris,
salutis, et lucis esset miraculosa, et Deo
proinde tanquam causæ, et authori attri­
buenda : ita permanentia peccati in præ­
sentia gratiæ in Deum velut in causam, et
authorem revocari deberet.
Confirmatur, et explicatur, quia omnecaaopus miraculosum Deo specialiter attribuitur : sed permanentia peccati in præsentia
gratiæ esset opus miraculosum : ergo per­
manentia, sive conservatio peccati in præ­
sentia gratiæ Deo specialiter attribueretur.
Quod non minus implicat, quam Deum esse
authorem, et specialem causam peccati, ut
impie asserebat Calvinus, et sancte dam-c^
nat Concilium Trident, sess. 6, can. 6. Ma-θ
5^
ΠΙ'λΕ
jor est certa, quia de ratione miraculi est,
quod excedat virtutem omnium causarum
naturalium, sive quod fiat præter ordinem
totius naturæ creatæ, ut docet D. Thom. 1 Dlk'·
pari, quxst. 110, art. 4. et cum eo communi­
ter Theologi : id autem, quod fit præter or­
dinem totius naturæ, et excedit vim om­
nium agentium naturalium, nequit non
revocari in Deum, tanquam in specialem
authorem, ut ex se liquet. Minor etiam sua­
detur, quia illud, quod fieri nequit attentis
naturis rerum, et juxta communem provi­
dentiam; sed tantum per potentiam Dei
absolutam, et secundum providentiam ex­
traordinariam, nequit non esse miraculum :
qua ratione conjunctio duorum contrario­
rum in gradu intenso, vel coexistentia dua­
rum formarum substantialium in eadem
materia sunt miraculosæ : sed permanentia
peccati, et gratiæ nequit fieri juxta naturam
rerum, vel secundum providentiam com­
munem ; sed si fieret, tantum fieret per
potentiam absolutam, et secundum provi­
dentiam extraordinariam, ut ipsa diversis­
sima, et valde adversa prædicata peccati, et
gratiæ evincunt, et satis liquet ex his, quæ
contra

DISP. Π, ‘DUB. IV
contra Loream dub. priced. diximus : ergo
decisione hujus dubii adversetur ; nihilo­
permanentia peccati in præsentia gratiæ
minus relatis Scoto, Gabriele, et aliis Auesset opus miraculosum.
thoribus responsionis supra datæ, inquit :
pj.-j
108. Huic argumento, et confirmationi
«Hi vero Authores procedunt ex illo fun(Tpa varjas Adversarii adhibent solutiones, sed
« damento, quod gratia, et charitas non est
insufficientes, ut eas referendo, et refel« qualitas natura sua faciens gratum, vel
leudo constabit. Primo Scotistæ, et Nominav habens oppositionem connaturalem cum
les respondent, gratiam non habere ex na« peccato. Et ita possunt pro hac sententia
lura sua vim expellendi peccatum ·, sed il«citari Joannes de Medina, et alii supra
lud de facto expellere ex dispositione
« allegati pro illa sententia ; nam ex illo
extrinseca Dei statuentis peccatum des« fundamento necessario sequitur hæc as­
truere, ubi primo infunditur gratia : quæ
« sertio. Sed illud nobis omnino displicet,
aliequin posset, nulla sibi illata violentia,
« ut supra diximus : neque illa sententia,
cum peccato conjungi, quin aliquod in hac
« ut in illo fundata, est probabilis : neque
conjunctione interveniret miraculum.
« Theologi, qui ex illo fundamento illi adftWi- Sed contra est : Quoniam doctrina, cui
« hæserunt, authoritatem illi conciliant.,!
cJc.i. hæc responsio innititur, nequitsustineri post
109. Secundo respondet Ripalda tom. 2, Atiuu
^“ Concilium Tridentinum, ut satis ostendidisput. till. sec. 16, cumseq. gratiam hamusdu6. 1, § 3. Concilium enim sess. 6,
here quidem inactu primo, et ex natura sua Ε1^ι<Ιλ.
cap. 7, declarat justificationem peccatoris
vim expellendi peccatum, et naturalem cum
complecti sanctificationem, et renovatioeo oppositionem ; non tamen naturaliter
nem interiorem, ac remissionem peccatoinsuperabilem, sed quæ absque ulla gratiæ
rum ; et postea determinat, quod justificaviolentia, et sine aliquo miraculo devinci
tionis « unica causa formalis est justitia
queat. Nam gratia, inquit ille, eatenusex
« Dei, non qua ipse justus est, sed qua nos
natura sua gaudet vi ad detergendum pecα justos facit, qua videlicet a Deo donati recata, quatenus sua bonitate allicit Deum, ut
« novamur spiritu montis nostræ : et non
peccatum remittat : sicut meritum provocat
< modo reputamur, sed vere justi nominaipsum, ut præmium largiatur. Sed quia non
i mur, et sumus, justitiam in nobis reciest tanta bonitas gratiæ, quanta malitia pec« pientes, unusquisque suam. » Quæ Concicati ; nec Deus sibi tantum complacet in
lii doctrina verificari nequit, si Adversariogratia, quantum ipsi displicet peccatum;
rum principia sunt vera. Tum quia causa
idcirco potest absque ulla violentia, vel miformalis causât suum effectum per exhibiraculo post infusionem gratiæ destructiolionem suæ entitatis, ut inductive potest
nem peccati suspendere. Unde necessaria
ostendi : atqui gratia non remittit peccata
est nova actio, novusque favor, ut posita
per exhibitionem suæ entitatis, sed per exgratia, peccatum expellatur. Quæ doctrina
trinsecam dispositionem Dei condonantis
adeo ipsi arridet, ut asserat eam videri
peccata, cum gratiam alias infundit, ut
Concilio Tridentino magis conformem : tum concii.
docent Adversarii : ergo gratia non erit
quia Concilium distinguit beneficium mfu-TridC!It
causa formalis justificationis, ut determisionis gratiæ, a beneficio remissionis peccanat Concilium. Tum præterea, quia si gratorum : nam sess. 6, cap. 7, dicit, quod justia ex natura sua non expellit peccatum,sed
tificatio non est sola peccatorum remissio,sed
requiritur nova actio Dei peccatum remitest sanctificatio. Et infra: In justificatione
tentis, perspicue infertur, remissionem
cum remissione peccatorum hxc omnia simul
peccatorum, quatenus talem, non fieri per
infusa accipit homo, etc. Tum quia can. 11
formam intrinsecam (licet alias, et pro
illius sessionis statuit, hominem non justifialiis effectibus forma intrinseca nobis incari solo favore externo Dei: ergo insinuat
fundatur), sed consistere in illo extrinseco
ad justificationem requiri favorem illum,
Dei favore : quod asserebant hæretici Luthelicet habeat adjunctam gratiam.
rani, et Tridentinum damnavit. Et quia
Sed hæc solutio non differt a responsione Cocfl;!opposita doctrina satis convulsa manet ex
nuper impugnata,et plures inconsequentias lQr·
dictis loco citato, ideo in ea amplius refelinvolvit. Nam in primis Scotistæ, imo et
lendanon immoramur, sed falsam, et inuNominales non negant, gratiam esse qualitilem ad ventilandam difficultatem præsentatem valde excellentem, et quæ Deum ali—
tis dubii supponimus. Videatur Suarez cit.
qualiter alliciat ad peccati destructionem ;
cap. 19, num. 11, qui licet nobis in 1 sed id palam concedunt, ut refert Vasquez

374

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

v*<q. disp. 2Û1, cap. 1, num. 5. Cæterum quia ex
una parte non agnoscunt physicam opposi­
tionem inter peccatum, et gratiam ; et ex
alia parte illa motio, et allicientia moralis
est imperfecta, et insufficieus : 'propterea
consequenter asseruerunt, gratiam et pec­
catum non opponi ex natura rei, et pecca­
tum non expelli formaliter per solam gra­
tiam, sed requiri extrinsecum Dei favorem
illud condonantis. Sed Ripalda convenit
cum eis in asserendo illud principium :
ergo vel inconsequenter procedit, vel ejus
opinio non differt ab illorum sententia ;
quam tamen ipse temperare cupiebat, et
quam Suarius, ut nuper vidimus, dixit esse
improbabilem. Immo relabi videtur in senBBcerns. tentiam Buceri, Alberti Pighii, et CanoniriglHUS.
_ , .
. °
eorum Colomensium, qui omnes recognos­
cunt, gratiam esse quandam qualitatem
eximiam, et intrinsecam justitiam, quæ
utcumque movet Deum ad condonanda pec­
cata; quia tamen existimant esse justitiam
imperfectam, et insufficientem ad peccato­
rum remissionem, consequenter asserunt
remissionem peccati fieri simpliciter non
per formam inhaerentem, sed per extrinsecam Dei acceptationem, et condonationem:
quod jam omnes Theologi post Concilium
Tridentinum communiter docent esse erro­
rem in Fide, et damnari in Concilio locis
superius citatis, ut vidimus dub. 1, § 3.
Eandem autem, et non majorem perfec­
tionem gratiæ attribuit Ripalda : ergo, etc.
110. Præterea ideo prædictus Author vi­
Impug­
natur detur sibi salvare, peccata remitti de facto
amplius.
per gratiam tanquam per causam forma­
lem, ut definit Concilium Tridentinum,
quia gratia habet vim sufficientem in actu
primo ad movendum Deum, ut peccata re­
mittat; sicut meritum habet vim sufficien­
tem in actu primo, ut moveat Deum ad
praemii collationem : qua ratione non du­
bitat gratiam appellare (insolita Theologis
voce) merilum physicum. At hæc falso, et
inconsequenter asseruntur : ergo Ripaldæ
doctrina, et responsio sustineri non potest.
Suadetur minor : tum quia meritum non
est causa formalis praemii, vel ejus, quod
loco praemii se gerit ; sed magis habet ra­
tionem causæ efficientis moralis : qua ra­
tione nullus asseruit, causam formalem
beatiludinisesse opus bonum factum in via:
ergo si gratia se habet per modum meriti
saltem physici, ut ille loquitur, sequitur
gratiam non esse causam formalem remis­
sionis peccatorum ; quod est contra Conci­

lium Tridentinum. I um etiam, quia ut
aliquid sil causa formalis alicujus effectus,
non sufficit,quod ex naturasuaillumexigat,
si effectus per aliquod aliud superadditum
praestandum est. Sicut forma substantialis
petit ex natura sua extensionem in ordine
ad locum; et tamen quia hæc extensio non
fit immediate per formam substantialem,
sed per quantitatem, propterea non forma
substantialis, sed quantitas est causa formalis prædictæ extensionis. Et eadem ratione
natura substantialis non est causa formalis
eorum effectuum, quos præstant accidentia
ab ea dimanantia,ut puta esse calidum, vel
coloratum; quamvis natura prædictos effec­
tus exigat. Qua etiam de causa unio hypos­
tatica non est, nec dicitur causa formalis
plurium effectuum, quos exigit in Christo
Domino, v. g. esse sapientem, vel sanctum
per gratiam accidentalem ; quia videlicet
hi effectus non communicantur immediate
per ipsam unionem, sed per formam aliam
ab unione exactam, et distinctam. Et tan­
dem gratia, et meritum unius justi non
sunt causa formalis remissionis peccatorum
in alio homine, licet justus queat per suam
gratiam, et meritum Deum movere, et al­
licere, ut alteri peccata dimittat. Hoc autem
modo, et non urgentiori exigentia asserit
Ripalda, gratiam concurrere ad remissionem peccatorum in proprio supposito : ergo
vel inconsequenter loquitur, vel sentit gra­
tiam non esse causam formalem remissio­
nis peccatorum, ac proinde justificationis,
quæ illam remissionem complectitur. Quod
tamen aperte contradicit declarationi Con­
cilii Tridentini locis citatis.Tum præterea,
nam prædictus Author ideo asserit Deum,
posita infusione gratiæ, non necessario, et
indispensabiliter destruere peccatum, quia
non videt in ea tantam bonitatem,quantam
malitiam videt in hoc ·. et minus illa ipsi
complacet, ac displicet istud. Ex hoc autem
discursu evidenter sequitur, gratiam non
habere adhuc moraliter vim sufficientem in
actu primo ad destructionem peccati : sicut
nec meritum gaudet vi sufficienti inactu
primo ad aliquod praemium, quando non
habet adæquationem cum illo. Quam tamen
vim sufficientem, et in actu primo Author
ille non audet gratiæ denegare, ne prorsus
neget gratiam formaliter expellere pecca­
tum : ergo nec sibi, nec veritati constat, et
satis inconsequenter procedit.Tum denique,
quia ex ejus doctrina sequitur, actum con­
tritionis, vel amoris Dei super omnia esse de
facto

DISP. II, DUB. IV.
fjclb formam remissivam peccati : quod
negant communiter Theologi, ut supra vi­
dimus dub. 2. Sequela ostenditur, quia sicut
gratia habet perfectionem, et bonitatem in­
trinsecam, qua Deus possit allici ad remis­
sionem peccati : ita praedictus actus habet
intrinsecam, et eximiam excellentiam, qua
Deus moveri valeat, ut peccatum remittat.
Et quemadmodum bonitas praedicti actus
non adæquat gravitatem offensae Dei : sic
bonitas intrinseca gratiæ non adæquat ma­
litiam, et deformitatem peccati, ut prædic­
tus Author discurrit. Ergo ejus doctrina
æque probat actum contritionis, vel amoris
Dei esse formam justificantem, vel nihil
probat.
Pims 111, .Moliva autem, quæ ex Tfidentino
ΗΠΒ
·
.
*■ . .
tsctn. assumit, satis levia sunt, et in ipsum retor^'quenda. Primum quidem non urget ; nam
Concilium non ideo diversis vocibus si­
gnificat remissionem peccatorum, et ho­
minis justificationem, sive internam reno­
vationem; quia per diversas Dei actiones
fiant, vel per diversas causas formales
communicentur; sed quia sunt duæ mu­
tationes passivæ, et duo effectus formales
ejusdem formæ intrinsecæ, nempe gra­
tiæ. Sicut per eandem actionem introduci­
tur forma nova, et expellitur præexistens;
et utraque mutatio habet eandem causam
formalem intrinsecam, videlicet formam
advenientem, quæ seipsa communicat no­
vum esse, et expellit antiquum. Quo exemD.ite pio utitur D. Thom. infra, art. 6 ad 2, ubi
ait: « Dicendum, quod gratiæ infusio, et
c remissio culpædupliciter considerari posg sunt. L'no modo secundum ipsam subsg tantiam actus, et sic idem sunt ; eodem
c enim actu Deus et largitur gratiam, et
e remittit culpam. Alio modo possunt con- siderari ex parte objectorum ; et sic diffe« runt secundum differentiam culpæ quæ
« tollitur, et gratiæ quæ infunditur. Sicut
c etiam in rebus naturalibus generatio, et
corruptio differunt, quamvis generatio
unius sit corruptio alterius. » Quemad­
modum ergo in rebus naturalibus post
eductionem, et introductionem unius for­
mæ, non requiritur alia actio, quæ formam
præexistentem expellat, sed ipsa actio, quæ
novam formam induxit, extenditur conse­
quenter ad antiquae destructionem : ita po­
sita gratia non requiritur alia actio, quæ
peccatum expurget, sed ipsa sese extendit
ad expulsionem illius, quin novus favor,
saltem loquendo juxta naturas rerum, desi­

375

deretur. Et profecto ipsa verba Concilii,
quæ Ripalda opponit, ejus intentioni ad­
versantur ; ipse enim autumat Deum prius
infundere gratiam, et hanc semel infusam
Deum sua bonitate allicere, ac provocare,
ut novam actionem exerat, per quam ex­
pellat peccatum : atque ideo sentit, peccati
expulsionem esse omnibus modis posterio­
rem gratiæ infusione. Concilium autem e
contra se gessit ; nam expulsionem peccati
collocavit ante infusionem gratiæ, velsanctificationem ; sic enim habet locis a Ripalda
citatis : Justificatio non est sola peccatorum
remissio, sed et sanctificatio : Et deinde : In
justificatione cum remissione peccatorum hxc
omnia simul infusa accipit homo, fidem,
spem, charitatem. Quod fecit Concilium,
quia licet utraque mutatio sit simul termi­
nus ejusdem actionis ; nihilominus ordine
generationis, et ex parte mobilis prius est
emundari a culpa, quam sanctificari per
gratiam ; sicut etiam in naturalibus secun­
dum genus causæ materialis prior est cor­
ruptio unius, quam generatio alterius, ut
latius explicabimus disp. 4, dub. 4.
Secundum motivum levius adhuc est; non Alterum
enim negamus ad justificationem, et pecca-convolu­
torum-remissionem requiri favorem Dei; tur*
nec asserimus, gratiam independenter a
Dei misericordia mundare nos a peccatis :
dicimus tamen hunc favorem, et miseri­
cordiam non supervenire post gratiæ infu­
sionem, vel esse ipsi accidentarium et adventitium ; sed esse indistinctum ab actione,
qua gratia infunditur, et in ipsa formaliter
consistere. Quod non aliunde, quam ex ipso
Concilio Tridenlino discimus : nam cap. ”7 Co.icn.
cit. (ubi explicat doctrinam, quam can. Il
diffinit), simul asseruit, gratiam intrinse­
cam esse unicam causam formalem nostræ
justificationis, et occurrit hæreticorum ob­
jectioni, quæ motivo Ripaldæ simillima
erat ; sic enim habet : « Demum unica for­
te malis causa » (nempe justificationis) «est
« justitia Dei ; non qua ipse justus est, sed
« qua nos justos facit : qua videlicet ab eo
« donati renovamur spiritu mentis nostræ.
« et non modo reputamur, sed vere justi
« nominamur, et sumus, justitiam in nobis
« recipientes, unusquisque suam, secundum
« mensuram, quam Spiritus sanctus parti« tur singulis, prout vult, et secundum pro« priam cujusque dispositionem, et coope« rationem. Quanquam enim nemo possit
« esse justus, nisi cui merita passionis Πό­
α mini nostri Jesu Christi communicantur;

376

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

i id tamen in hac impii justificatione fit,
dum ejusdem sanctissima? passionis me: rito per Spiritum sanctum charilas Dei
< diffunditur in cordibus eorum, qui justit ficantur, atque in ipsis inhæret, etc. » Ex
quibus liquet, quod licet ad hoc, ut peccator
fiat justus, et consequenter a peccatis ex­
purgetur, egeat favore Dei, et merito pas­
sionis Christi Domini , tamen hic favor in
ipsa gratiæ communicatione imbibitur, et
ab ea formaliter importatur; hunc enim
formalem sensum exprimunt, et intendunt
verba Concilii ; et non meram concomitantiam temporis, vel identitatem subjecti.
Relictis ergo his, et aliis responsionibus,
quæ satis demisse de forma intrinseca jus­
tificante loquuntur, et minorem probabili­
tatis speciem post Concilium Tridentinum
habere videntur.
ïertja
1 12. Tertio occurrit rationi nostræ Suare<poii- fins concedendo gratiam habere ex natura
saario sua oppositionem cum peccato, et quae na­
turaliter, et absque speciali miraculo supe­
rari non possit ; et consequenter asserit,
coexistentiam gratiæ, et peccati (quam cen­
set non implicare) fore miraculosam.Negat
tamen hinc sequi, quod Deus sit causa pec­
cati, vel conservationis illius, vel alterius
indecentiae ipsi repugnantis ; quia ad prae­
dictum miraculum sufficeret, Deum ex una
parte peccatum permittere, et ex alia gra­
tiam infundere, habendo se permissivead
peccatum, et infiuxive, atque effective ad
gratiam. In quo nullum absurdum apparet;
de facto enim permittit peccatum, et ejus
conservationem. Sicut calor ut sex, v. g.
excludit ex natura sua frigiditatem ut quin­
que, et miraculum foret utramque qualita­
tem cum illis intensionis gradibus simul in
eodem subjecto conservare: et tamen quia
frigiditas nequit destrui, quin Deus suspen­
dat concursum ejus conservativum, quem
Deus libere confert, vel negat ; propterea
post introductionem caloris potest Deus
conservare frigiditatem, videlicet non sus­
pendendo concursum conservativum illius.
Sic ergo,quia peccatum conservatur depen­
denter a permissione divina, quam Deus
post infusionem gratiæ non obligatur sus­
pendere ; idcirco fieri divinitus valet, ut
post gratiam infusam perseveret peccatum,
quin ejus esse, vel conservari refundatur
in Deum tanquam in causam, sed tantum
ut permissive se habentem.
ι·!ψα?- Sed ista responsio non satisfacit argul!MUi mentOj et refeiiitur ex eisdem principiis

i

hactenus expensis ; quoniam Deum permit­
tere peccatum habituale nihil aliud est,
quam non conferre formam ex natura sua
destructivam illius : sicut Deum permittere
peccatum actuale, nihil aliud est, quam non
conferre auxilium efficax, quo posito homo
non peccaret : et Deum permittere tenebras
in aere nihil aliud est, quam Deum non
communicare aeri lucem, quæ tenebras dis­
pelleret : atqui gratia habitualis est ex na­
tura sua forma destructiva peccati, ut hu­
cusque ostendimus, et Suarius admittit:
ergo cum Deus confert homini gratiam, eo
ipso non permittit peccatum, atque ideo
peccatum statim cessat. Sicut in exemplis
adductis, posita luce, cessai permissio tene­
brarum, et posito auxilio efficaci ad vitan­
dum peccatum actuale, non adest permissio
peccandi, nec sequitur peccatum. Unde si
in prædicta hypothesi adhuc conservaretur
peccatum habituale, unum e duobus neces­
sario deberet dici, nempe vel gratiam a Deo
collatam non esse ex se sufficientem ad
destruendum peccatum ; vel Deum posita
tali gratia, non se habere ad illud pure
permissive, sed positive, et effective, con­
servando ipsum contra naturam gratia»;
quod est omnino falsum. Quamobrem vel
Suarez sibi contrarius tuetur reipsa doctri­
nam Scotistarum, et Nominalium negan­
tium gratiæ vim intrinsecam depellendi
peccatum (quam ipse asserit esse improba­
bilem) vel inconsequentcr procedit conce­
dendo possibilem esse coexistentiam peccati
cum gratia. Quod e suis asseruit RipaIdaR>7» ubi supra sect. 20, ubi recognoscit, quod
supposita repugnantia inter peccatum, et
gratiam naturaliter insuperabili, nec per
miraculum fieri potest, ut simul coexistant;
et quod tale miraculum est Deo impossibile
cum ipsum faciat authorem, aut conserva­
torem peccati.
Explicatur amplius vis hujus impugna-^;;
tionis : quoniam id quod non dependet, nec
conservatur a Deo agente per influxum po­
sitivum, sed solum ut ab habente se pure
permissive circa illud, nequit a Deo destrui
per cessationem, aut suspensionem influ­
xus, sed destrui debet per introductionem
formæ oppositæ. Qua ratione ad destructio­
nem umbræ non desideratur, quod Deus
suspendat influxum positivum ; sed requi­
ritur, et sufficit, quod introducat formam
umbræ oppositam, nempe lucem. Constat
autem, quod conservatio peccati habitualis
non dependet a Deo positive influente in
peccatum,

DISP. II, DUB. IV.
peccatum, alias Deus esset illius causa, quod
impium est asserere ; sed solum dependet a
Deo precise ut ipsum permittente. Ut ergo
Deus destruat peccatum habituale, non re­
quiritur, quod suspendat aliquem concur­
sum positivum circa illud; sed suflicit, quod
introducat in homine formam peccato oppo­
sitam. Ergo vel dicendum est, quod posita
precise gratia, destruitur indispensabiliter
peccatum; vel quod gratia non est forma
peccato opposita; vel tandem, quod Deus
posita gratia incipit exercere aliquem no­
vum influxum, quo peccatum specialiter
conservet, et vim gratiæ impediat, et sus­
pendat. Cumque illud primum neget Sua­
rius, compellitur vel admittere secundum,
quod ejus doctrinae adversatur; vel conce­
dere tertium, quod est prorsus absurdum,
et impossibile.
Συ»· 113. Unde obiter elucet discrimen inter
exemplum a Suario adductum, et materiam
praesentem : nam frigiditas, et calor sunt
*' duæ qualitates positivae, quarum quælibet
dependet a Deo positive influente, et con­
servante : unde ad frigiditatis destruc­
tionem præter introductionem caloris re­
quiritur suspensio concursus conservantis
frigiditatem; atque ideo (si aliunde non
implicat coexistentia illarum qualitatum)
fieri optime valet, quod Deus post introduc­
tionem caloris nolit conservationem frigi­
ditatis suspendere, et ita utramque qualita­
tem simul in eodem subjecto componat. Se­
cus accidit in peccato, et gratia, ut modo vi­
dimus. Unde etiam eruitur alia differentia;
nam ideo salvatur, generationem caloris,
et corruptionem frigiditatis esse duas muta­
tiones inter se connexas, et hanc dependere
ab illa, quia post generationem caloris non
requiritur aliqua alia actio positiva, quæ
corrumpat frigiditatem ; sed suflicit sus­
pensio divini concursus illam conservantis,
quae cum negatio sit, non tollit immediationem, et connexionem inter mutationes
illas. At Suarius post introductionem gratiæ
ponit in Deo novam actionem positivam,
saltem moralem, quæ immediate destruat
peccatum, ut statim videbimus. Unde ex
ejus sententia sequitur, remissionem pec­
cati, et renovationem per gratiam esse duas
mutationes pure concomitanter se haben­
tes : et unam non sequi immediate ad aliam,
nec utramque provenire ab eadem gratia
tanquam ab unica causa formali. Quod
quam absurdum sit, constat ex modo dictis,
et ex his quæ supra statuimus dub. 1 § 2.
Salmant. Curs, lheolog. tom. X.

377

Nec satisfacit, quod Suarius addit, nempe impogillud quod præter gratiam ad destructionem peccati requiritur, nec esse suspen-ejus ra­
sionem divini concursus conservantis pec- P00”0·
catum, nec esse novum influxum physicum
aliquam formam in homine introducen­
tem; sed esse novum influxum moralem,
nempe positivam peccati remissionem, seu
condonationem.
Hoc, inquam, minime satisfacit, sed in­
currit, si recte perpendatur, circulum nu­
gatorium, et manifestam petitionem prin­
cipii. Nam destructio peccati, et remissio
peccati idem prorsus sunt, saltem ex parte
Dei : ergo identice, et nugatorie asseritur,
ad destructionem peccati requiri peccati re­
missionem; et non recte dicitur, ideo posita
gratia, non destrui indispensabiliter pecca­
tum, quia ad destructionem peccati requi­
ritur peccati remissio. Id quidem verissi­
mum est, sed ratio nostra unum, et alterum
(quæ revera idem sunt) convincit; et res­
ponsio petit principium, dum ad negatio­
nem unius causatur negatio alterius. Unde
impugnatio superius facta hanc etiam Sua­
rii responsionem comprehendit, et valet
sub eisdem fere terminis ipsi applicari :
nam id quod non dependet a Deo positive
influente, sed tantum permissive se ha­
bente, nequit a Deo remitti per suspensio­
nem divini concursus, sed solum per pro­
ductionem, et introductionem formæ oppo­
site : sed peccatum sic se habet, et gratia
est forma peccato opposita : ergo ad remis­
sionem peccati non requiritur suspensio di­
vini concursus, sed suflicit productio, et in­
troductio gratiæ. Et si posita gratia, pecca­
tum adhuc perseverat, signum est, vel quod
gratia non est forma peccato opposita, vel
quod Deus novo, et speciali influxu conser­
vat illud.
114. Confirmatur primo ostendendo insuf­
ficientiam hujus responsionis ad vitandum Cæaiür
inconveniens in nostro argumento inten- Priu10·
tum : quoniam implicat, permanere aliquem
effectum physicum, vel moralem absque
aliqua causa, quæ ipsum conservet : sed po­
sita gratia sanctificante, homo non conser­
vat peccatum habituale : ergo posita gratia
sanctificante, vel Deus indispensabiliter
peccatum habituale destruit, ac remittit ;
vel Deus est causa conservativa peccati ha­
bitualis. Major, et consequentia constant :
minor autem suadetur, quoniam licet homo
possit conservare peccatum habituale secun­
dum se, et in absentia gratiæ; nequit la25

DE JUSTIFICATIONE IM I'll.

: î >'

»

|i ( ;

►

men stante gratia, et in sensu composito
illius, peccatum efficere, vel conservare,
saltem naturaliter, et per proprias vires, eo
quod gratia, ut Suarius admittit, est forma
naturaliter opposita peccato, et illud natu­
raliter indispensabiliter expellens. Quod ad
i.Jmd. minus significatur, et intenditur in 1, Joan.
3
3, illis verbis : Qui natus est ex Deo. pecca­
tum non facit, quoniam semen ipsius (nempe
gratia) in eo manet; et non potest peccare,
quoniam ex Deo natus est. Sicut licet causa
aliqua naturalis queat conservare frigidita­
tem ut quinque secundum se. nequit ta­
men illam conservare in præsentia caloris
ut sex (quod est Suarii exemplum) ; et ideo
in hypothesi conjunctionis harum qualita­
tum vel solus Deus conservaret frigiditatem
ut quinque, vel saltem fulciret, et speciali
influxu corroboraret concursum antiquum
causæ naturalis. Ergo posita gratia sancti­
ficante, homo non conservat peccatum ha­
bituale, vel saltem si homo peccatum con­
servat, fulcitur ad hoc novo, et speciali Dei
influxa. Quod est aeque absurdum, ac illud
prius; quia non minus repugnat Deo adju­
vare ad conservationem peccati, quam illud
perse solum conservare, vel efficere.
ConOr- Confirmatur secundo aperiendo amplius
tuinrsc-robur argumenti in hypothesi possibili,
con °’ imo de lege ordinaria contingenti. Demus
hominem extra Sacramentum in eodem
instanti elicere actum contritionis perfectæ,
vel amoris Dei super omnia, et gratiam ha­
bitualem recipere. Si in hoc casu perma­
neret peccatum habituale, a solo Deo con­
servaretur. Ergo vel dicendum est, Deum
non posse gratiam cum peccato conjungere;
vel posse Deum peccatum per se conservare,
atque adeo efficere : conservatio enim est
continuata productio; et ille tantum ali­
quem effectum per se conservare valet, qui
illum per se efficere potest. Assumptum au­
tem suadetur, quia homo ille per gratiam
habitualem, quam recipit, exuit privatio­
nem ejusdem gratiæ, in qua privatione nos
asserimus peccatum habituale consistere;
et per actum amoris, vel contritionis, quem
elicit, suspendit, interrumpit, et retractat
actum peccaminosum, quem moraliter con­
servabat, et in quo ut sic moraliter perma­
nenti alii essentiam peccati habitualis cons­
tituunt : ergo homo, ille habet, et ponit ex
parte sua quidquid ad destructionem peccati
habitualis ex parte ejus desideratur. Vel di­
cant Suarius, et Adversarii, quid amplius
ex parte hominis desideretur ad retractatio-

nem, et destructionem peccati. Nequii enim
culpa aliqua conservare effectum, cum ha­
bet, et ponit cuncta, quæ ad ejus destructio­
nem ex sua parte desiderantur, ut de se
constare videtur, et potest inductive in om­
nibus aliis causis ostendi. Ergo si in ea hy­
pothesi adhuc permaneret peccatum habi­
tuale, ejus permanentia, et conservatio mi­
nime posset in hominem revocari.
Ad hæc, si stante tota entitate gratiae, etvr»
stantibus tam actu contritionis, quam omnibus aliis dispositionibus, quæ ad effectus
gratiæ, et ad peccatorum remissionem na­
turaliter desiderantur, adhuc non adest
peccatorum remissio, sed ulterius requiri­
tur ille actus extrinsecus Dei, quem Suarius
appellat peccati remissionem, et destructio­
nem moralem, et hoc actu extrinseco posito
infallibiliter peccatum destruitur ; non ap­
paret qua ratione dicatur remissionem pec­
catorum fieri per gratiam intrinsecam, tan­
quam per causam ; et potius non dicatur
fieri formaliter per extrinsecam Dei actio­
nem, sive per non imputationem peccati :
causa enim formalis est illa, qua connaturaliter posita, ponitur effectus, et qua ablata,
aufertur. Undeerrasset Tridentinum Con-^£
cilium docendo justificationem impii com­
plecti remissionem peccati, et unicam cau­
sam formalem justificationis esse gratiam
nobis inhærentom, ut supra contra Scotistas, et alios ponderavimus. Et sic relabitur
Suarius in eorum opinionem, quam appellat improbabilem, et quæ gratiæ negat vim
connaturalem ad detegendum peccata. Vi­
deatur Vasq. disp: 204, cap. 5, ubi late ur- TK
get hoc inconveniens, ostendens minimo
cohaerere, quod gratia sit ex natura sua
forma destructiva peccati, et quod nihilo­
minus expectet aliam extrinsecam condo­
nationem, vel cum peccato possit conjungi.
Videatur etiam Becanus loco supra citato,
ubi asserit oppositam opinionem esse diffi­
ciliorem errore Calvini dicentis, peccata non
tolli, sed tegi Christi meritis, et justitia.

DISP. II, DUB. IV.

spopondimus nos firmaturos esse ex prin­
cipiis traditis praesentem conclusionem,
quod nunc exequimur sequenti discursu.
Implicat hominem esse conversum ad duos
ultimos fines : sed si homo simul haberet
peccatum mortale, et gratiam, esset conver­
sus ad duos ultimos fines : ergo implicat
hominem habere simul peccatum mortale,
ct gratiam. Consequentia est legitima. Mi­
nor etiam liquet, quia homo per peccatum
mortale convertitur ad bonum proprium,
tanquam ad ultimum finem, ut statuimus
tract, do ult. fine, disp. cit. dub. 3 et 4 cum
sequent. vel ad bonum inordinatum con­
anti. trarium Deo, ut docet Suarius eodem tract,
disp. 13. At per gratiam convertitur ad
ultimum finem; nam gratia vel est ipsa
charitas, vel radix physica charitatis, ut
declaravimus tract, prxced. disp. 4, dub. 5,
et charitatis objectum est Deus ultimus finis
sapernaturalis super omnia dilectus, ut te­
net communis Theologorum sententia cum
5. ft). D. Thom. 2, 2, quxst. 23 ; ergo si homo si­
mul haberet peccatum mortale, et gratiam,
esset conversus ad duos ultimos fines. Ma­
jorem autem late ostendimus locis citatis,
et nunc breviter probamus : quoniam de
ratione ultimi finis est, quod nulli alteri
subordinetur, et quod omnia alia sibi subordinet ; hoc enim indispensabiliter im­
portat ly amari super omnia, quod est de
essentia ultimi finis : sed eo ipso impli­
cat hominem esse conversum ad duos ulti­
mos fines : ergo, etc. Suadetur minor : nam
si A, v. g. et B, sunt duo ultimi fines, in­
quirimus utrum A subordinetur B, aut non
subordinetur? Si subordinatur : ergo jam
non est finis ultimus, siquidem subordinatur alteri. Si non subordinatur : ergo jam
B non est ultimus finis, siquidem non om­
nia sibi subordinat. Quam incompossibilifci datem significavit Christus Dominus Malth.
6, illis verbis : Nemo potest duobus dominis
servire; aut enim unum odio habebit, et alte­
rum diliget; aut unum sustinebit, et alterum
contemnet.
116. Confirmatur, et declaratur primo,
«K. quia finis se habet ad voluntatem sicut ter­
§ III.
minus suæ inclinationis : ergo duo ultimi
fines se habent tanquam duo termini ul­
Eadem veritas alia ratione fulcitur.
timi : sed implicat eandem rem terminari
duplici termino ultimo : ergo implicat vo­
115. Tertio probatur assertio nostra alio AJâi !
luntatem habere duos ultimos fines. Mi­
argumento desumpto ex iis quæ diximus
nor ostenditur ; nam quod est ultimo termi­
tract, prxced. disp. 2, du6. 4, § 2 et lract.de
natum, non est ulterius terminabile, alias
ultimo fine, disp. 4, dub. 3, ubi num: 32,
id, quod terminabile superost, non manespopondimus

ret ultimo terminatum ; quæ est manifesta
contradictio: ergo implicat eandem rem ter­
minari duplici termino ultimo .Quo discursu
ostendi solet, implicare quod idem corpus
habeat duplicem quantitatem, et quod cons­
tituatur simul in pluribus locis, et quod li­
nea terminetur duplici puncto ultimo, et
quod eadem natura existât per duplicem
existentiam.
Confirmatur secundo : nam impossibile
est eandem voluntatem esse conversam ad cn ‘
aliquem finem, et aversam ab illo : sed si
voluntas esset conversa ad duos fines ulti­
mos, simul converteretur ad unumquemque
eorum, et ab eodem averteretur : ergo im­
plicat voluntatem esse conversam ad duos
ultimos fines. Major est certa, quia aversio
ab aliquo fine includit essentialiter caren­
tiam conversionis ad eundem finem ; sicut
recessus a termino a quo importat essentia­
liter carentiam accessus ad illum : sed
forma, et carentia formæ sunt divinitus inconjungibiles in eodem subjecto, siquidem
forma per semetipsam excludit immediate
oppositam sui carentiam, ut late ostendi­
mus § 1 ; ergo impossibile est, voluntatem
esse conversam ad aliquem finem, et aver­
sam ab illo. Minor etiam liquet,- nam quo­
ties fines sunt oppositi, et inter se non subordinati (cujusmodi sunt ultimi fines correspondentes gratiæ, et peccato) conversio
ad unum est aversio ab alio : sicut quia loca
sursum, et deorsum sunt contraria, acces­
sus ad locum sursum est recessus a loco
deorsum; et accessus ad locum deorsum,
est recessus a loco sursum : ergo quemad­
modum si aliquis simul accederet ad locum
deorsum, et ad locum sursum, simul etiam
recederet ab unoquoque eorum, quod ma­
nifeste repugnat : ita si voluntas esset simul
conversa ad duos ultimos fines, simul etiam
esset aversa ab unoquoque eorum. Qui dis­
cursus sumitur cx D. Thom. 9. 13, de Malo, D.Tbo.
art. 2, in corp, ubi ait : « Converti ad bo­
« num creatum sicut ad finem, facit aver­
(( sionem ab incommutabili bono, quod de­
« bet esse ultimus finis, eo quod non pos­
« sunt esse plures ultimi fines. »
Confirmatur, et declaratur ultimo; nam Tcnio.
si peccator haberet gratiam, esset, et non
esset conversus ad creaturam, vel ad bo­
num proprium, tamquam ad ultimum fi­
nem : sed esse, et non esse conversum ad
eundem terminum, implicat contradictio­
nem ; siquidem esse, et non esseimmediate.
et contradictorie opponuntur : ergo implicat

*

380

Mi

•ί

DE JUSTIFICATIONE LM PII.

contradictionem, quod peccator habeat gra­
tiam. Sequela obtenditur; nam in primis
peccator esset conversus ad bonum pro­
prium, vel ad creaturam, tanquam ad ulti­
mum finem, ut supponitur. Deinde non
esset hoc pacto conversus ; quia creatura,
vel bonum proprium nonexercent rationem
ultimi finis respectu peccatoris, nisi quate­
nus habent sibi adjunctam irreferibilitatem
in Deum, sive carentiam, aut privationem
subjectionis ad Deum, quæ habetur per
gratiam ; aliter enim nullam deformitatem
important, sed optime, et absque peccato
terminant affectum voluntatis ; nec cons­
tituunt determinate finem proprium pecca­
toris, sed tam huic, quam justo correspon­
dent, ul explicuimus tract, de ult. fin., disp.
4, dub. 3, § 5. Atqui homo habens gratiam
non habet privationem gratiæ, vel illius
subjectionis ad Deum, quam gratia commu­
nicat : ergo si peccator haberet gratiam,
non esset conversus ad creaturam, vel ad
bonum proprium , tanquam ad ultimum
finem.
snani
117. Quæ ratio cum suis confirmationir<mU~ bus est’adeo efficax, ut facile prosternat plu­
res responsiones, quasilli adhibent Adver­
sarii. Nam primo Suarius lib. 1 de gratia,
cap. 33, ct lib. 7, cap. 18, cum sequentibus,
respondet, quod licet repugnet hominem
actuali conversione simul converti ad Deum,
et creaturam, tanquam ad duos ultimos
fines·, minime tamen repugnat, quod habitualiter sic convertatur, vel quod habitualiter convertatur ad unum finem, et
actualiter ad alium ; eo quod inter duos
habitus, vel inter habitum, et actum con­
versionum ad duos fines ultimos multo mi­
nor oppositio reperiatur, ac inter duas con­
versiones actuales. Unde tantum infertur ex
nostra ratione, quod homo nequeat actu
peccare, et simul actu diligere Deum super
omnia ; minime vero, quod nequeat habere
peccatum habituale, et graliam habitualem;
vel peccatum habituale, et actum charita­
tis ; vel gratiam habitualem, et actum pec­
cati.
EvertiSed hæc evasio est insufficiens, et præclu«ur. ditur ex dictis, et sub eadem iiere forma :
quoniam si duo ultimi fines dominarentur
habitualiter voluntati, quilibet eorum vo­
luntatem sibi perfecte subjiceret, et non
subjiceret sibi ; et quilibet eorum esset ul­
timus, et non esset ultimus : quæ sunt
aperte contradictoria. Sequela ostenditur;
nam in primis qua parte voluntas subjici­

tur habitualiter alicui ultimo fini, omnia
quæ sunt in voluntate, eidem fini habilualiter subjiciuntur : atque ideo si habet duas
conversiones habituales, seu duos habitus,
aut quasi habitus sic convertentes, necesse
est has conversiones, seu habitus unicuique
ultimo fini subjici. Aliunde vero conversio
habitualis ad unum finem non subjicitur
alteri fini ultimo, cum isti fines sint inter
se oppositi, et non subordinati ; et con­
versio habitualis ad Deum, v. g. ultimum
finem, non sit illo modo conversio ad bo­
num commutabile, ut ex se constare vide­
tur. Ergo si voluntas esset conversa habi­
tualiter ad duos ultimos fines, quilibet
eorum voluntatem sibi perfecte subjiceret,
et non subjiceret sibi perfecte voluntatem.
Deinde si voluntas est habitualiter conversa
ad finem ultimum, v. g. A, et ad ultimum
finem B, inquirimus an finis A subjiciatur
habitualiter fini B, vel non subjiciatur ipsi
habitualiter ? Si subjicitur ; ergo A non est
ultimus finis habitualis voluntatis; huic
enim repugnat subjici habitualiter alteri.
Si non subjicitur habitualiter : ergo S non
est ultimus finis habitualis ; hic enim ex­
poscit subjicere sibi habitualiter omnia,
quæ voluntas habitualiter appetit.
Adde primo, quod sicut conversio actua-|~7
lis ad finem ultimum affert secum indis- &
pensabiliter aversionem ab alio ultimo fine
illi opposito, quæ aversio inconjungibilis
est cum conversione ad ipsum ; et idcirco
repugnat duplex conversio actualis ad duos
ultimos fines : ita conversio habitualis ad
aliquem ultimum finem affert secum indispensabiliter aversionem ab alio ultimo
fine illi opposito, quæ aversio componi ne­
quit cum conversione ad ipsum, atque ideo
repugnabit duplex conversio habitualisad
duos fines ultimos. Et ratio utrobique est
eadem : quoniam quantum quis accedit
ad unum terminum, tantum recedit a ter­
mino illi opposito ; et ideo ultimi fines adae­
quati sunt termini extreme distantes, et
præsertim in materia, de qua loquimur.
Quid enim magis distans a Deo super om­
nia dilecto, quam bonum proprium, vel
bonum inordinatum amatum super om­
nia ?
Adde secundo, bonum proprium, vel
quodlibetaliud, non posse habere rationem
finis ultimi habitualis respectu peccatoris,
nisi habeat sibi adjunctam privationem or­
dinis, et subordinationishabitualisadDeum
tanquam ad ultimum finem; aliter enim
non

DISP. II, DL’B. IV
non est finis inordinatus, nec proprius pec­
catoris. Qui autem habet gratiam, non ha­
bet privationem ordinis, et subordinationis
habitualis ad Deum tamquam ad ultimum
finem; nam gratia per seipsam ordinat
habitualiter hominem ad Deum ut ad
finem ultimum. Ergo repugnat, quod bo­
num proprium, vel quodlibct aliud habeat
rationem ultimi finis habitualis respectu
existentis in gratia; atque ideo repugnat,
quod habens graliam maneat conversus
habitualiter ad alium finem ultimum, nisi
ad Deum.
118. Secundo respondet Curiel, quod licelimplicet aliquem esse conversum mora” liter ad Deum ultimum finem, et simul
aversum moraliter ab illo; vel esse simul
moraliter conversum ad Deum, et ad crea­
turam ; tamquam ad duos ultimos fines ;
minime tamen repugnat, esse conversum
physice ad Deum, et aversum ab eo mora­
liter, et conversum moraliter ad creaturam.
Tum quia hujusmodi conversiones sunt
diversi ordinis : tum quia recte cohæret,
aliquem esse recte dispositum physice ad
aliquem finem, et moraliter indispositum
erga illum ·. sicut filius, qui graviter offen­
dit patrem, est physice loquendo, ratione na­
turæ recte dispositus ad hæreditatem pater­
nam; et nihilominus est moraliter hœreditate indignus ratione culpae. Ille autem, qui
simul haberet gratiam, et peccatum, con­
verteretur physice ad Deum per gratiam,
et ab eo moraliter per culpam averteretur,
ac converteretur moraliter ad creaturam.
Unde non repugnabit, quod simul habeat
gratiam, et peccatum.
frK!I. Sed hæc etiam responsio est insufficiens,
et falso nititur fundamento. Tum quia de
ratione ultimi finis creaturæ rationalis est
illam sibi perfecte subjicere secundum om­
nes ejus inclinationes, et affectiones, tam
physicas, quam morales ; aliter quippe non
diligitur super omnia, sed cum limitatione,
et restrictione ad quaedam tantum bona, et
ad specialem modum amoris ; ergo impli­
cat, quod homo convertatur ad Deum tan­
quam ad ultimum finem, et non converta­
tur ad ipsum tam physice, quam moraliter :
sed cum hac conversione inconjungibilis
est aversio moralis a Deo, et conversio mo­
ralis ad creaturam, tanquam ad ultimum
finem, ut concedit Curiel : ergo implicat
absolute hominem manere conversum ad
Deum, et creaturam tanquam ad duos ulti­
mos fines ; atque ideo habere gratiam, et

381

peccatum, quibus illæ conversiones essen­
tialiter conveniunt. Tum etiam, quia fal­
sum est, hominem per gratiam converti
duntaxat physice ad Deum ultimum finem;
nam gratia est participatio formalis naturæ
divinæ, quæ convertit physice, et moraliter
ad bonum proprium Dei, tanquam ad fi­
nem ultimum; atque ideo gratia participat
eundem modum inclinationis. Tum praete­
rea, quia amor charitatis Dei super omnia
est formalis, et essentialis conversio, nedum
physica, sed etiam moralis, ad Deum tan­
quam ad ultimum finem; nam qui illum
amorem elicit, appretiat Deum super omnia,
tam physica, quam moralia, et tam physice,
quam moraliter, ut constat ex communi
consensu Theologorum , qui in prædicto
diligendi modo essentiam talis amoris cons­
tituunt; et opposita limitatio esset prorsus
voluntaria, et essentiam amoris charitatis
destrueret. Gratia autem continet eminen­
ter, et habitualiter amorem charitatis Dei
super omnia, sicut quaelibet natura conti­
net proprias operationes : ergo gratia con­
vertit hominem tam physice, quam mora­
liter ad Deum tanquam ad ultimum finem;
cum qua conversione inconjungibilis est
tam aversio moralis a Deo, quam conversio
moralis ad creaturam, tanquam ad ulti­
mum finem, quæ indispensabiliter comi­
tantur peccatum. Tum denique, nam ex
opposito dicendi modo fieret, hominem posse
simul actu peccare graviter, et diligere
Deum super omnia ex amore charitatis ;
quia eadem licentia diceretur per peccatum
averti a Deo moraliter , et per amorem
converti ad Deum physice : consequens est
absurdum, et non minus repugnans, quam
idem corpus simul moveri sursum, et deor­
sum ; quod ipse Curiel judicat impossibile :
ergo, etc.
Ad hæc : ut destruatur aversio moralis a
Deo, sufficit conversio habitualis per gra­
tiam, quin indispensabiliter requiratur
alius actus, vel conversio libera (quam forte
significavit Curiel nomine conversionis Curict.
moralis) : ergo signum est, quod gratia
convertit hominem ad Deum, tam physice,
quam moraliter. Consequentiaconstat ; nam
aversio destruitur per conversionem sibi
oppositam : ergo mdralis aversio per con­
versionem moralem. Antecedens etiam li­
quet in parvulis baptizatis ; hi enim ante
infusionem gratiæ erant aversi habitualiter
moraliter a Deo per peccatum originale; et
tamen per solam gratiam sanctificantem

382

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

absque elicientia alicujus operationis, aut
conversionis libera, deperdunt illam aversionem moralem; alioquin simul de
facto haberent gratiam, et retinerent aver­
sionem moralem a Deo;quodest erroneum :
ergo sola conversio habitualis ad Deum per
gratiam sufficit addestruendumaversionem
moralem ab illo, quin alius actus, vel con­
versio libera requiratur.
3i«fa
119·
motiva Curielis urgent. Non
primum, quia licet conversio physica, et
pclicn· conversio moralis pertineant ad diversos
:ur ordines, utraque tamen includitur in con­
versione ad Deum tanquam ad ultimum
finem; nam hujusmodi finis subjicit sibi
voluntatem perfecte, et in omni ordine.
Nec secundum, quia illud exemplum non
est ad rem ; filius enim non comparatur ad
haereditatem velut ad ultimum finem, vel
physice, vel moraliter; sed se habet per
modum subjecti capacis illius : quod qui­
dem secundum naturam non importat ma­
jorem, vel minorem aptitudinem ad eam,
quamcæteri homines, quibus illa natura
est communis : sed ut filius haberet jus ad
illam;quod tamen tollitur, vel impeditur
per gravem injuriam patris. Hinc tamen
non apparet, quid adversus doctrinam su­
pra traditam possit concludi.
Tertia
Tert*° Posset responderi ex doctrina
«spot Suarii lib. 1 de gratia, cap. 33, non repustario. gnare hominem esse aversum a Deo ut su­
pernatural! fine, et conversum ad eum
tanquam ad finem naturalem (quo pacto
existimat se habere parvulos decedentes
absque Baptismo); et similiter non impli­
care, esse hominem conversum ad Deum
supernaturalem finem, et aversum ab eo ut
a fine naturali. Unde ratio nostra nec erit
efficax, nec universalis;quippe quæ non
concludit inconjungibilitatem omnis pec­
cati, et gratiæ; sed ad summum, quod non
possit conjungi gratia cum peccatis, quæ
sunt contra Deum authorem supernatura­
lem, vel quæ hominem a fine supernatural!
avertunt.
Cæterum hæc evasio, quæ simillima est
præcedenti, eisdem impugnationibus refel­
litur, quas ei facile quivis applicabit. Qui­
bus addimus, gratiam convertere hominem
ad Deum tanquam ad ultimum finem for­
maliter supernaturalem, et eminenter na­
turalem ; inclinat enim ad Deum tamquam
ad bonum summum, et perfectum in omni
ordine absolute. Cum qua conversione in·
conjungibilis est aversio ab ipso tanquam a

naturali fine, vel conversio ad creaturam
velut ad ultimum finem naturalem. Deinde
quodlibet peccatum mortale violat, saltem
indirecte, subjectionem debitam Deo ultimo
fini naturali ; nam recta ratio dictat, quod
Deo ultimo fini perfecta subjectio debetur;
cum prædicta vero violatione incompatibilis est amor Dei super omnia, non solum ut
supernaturalis finis, sed etiam ut praecise
habet rationem ultimi finis naturalis. Quod
late contra Suarium ostendimus tract, pri­
ced. disp. 2, dub. 4, § 2, cum sequentibus :
quo loco, et tractatu de ultimo fine, disp. 4,
fere per totam, praelusimus alias evasiones
minoris momenti, quæ possent rationi nos­
tra adhiberi ; ubi etiam diluimus objectio­
nes, quæ possent huic rationi opponi, uti
sunt quæ formantur ex exemplis peccatoris
operantis bene moraliter, et justi peccantis
venialiter, et ejus qui simul cum gratia
habet vitia, aliasque similes, pro quarum
enodatione eo lectorem remittimus, ut
prolixitatem vitemus.
121. Sed oppones, rationem hactenus ex- Pria
pensam nimis probare; convincit enim, si0^
quid probat, amorem Dei super omnia nec
per divinam potentiam posse conjungi cum
peccato mortali, sed illud indispensabiliter
expellere; siquidem prædictus amor con­
vertit hominem ad Deum ultimum finem,
a quo per peccatum avertitur. Hinc autem
ulterius fîeret, prædictum actum esse for­
mam expulsivam peccati non minus, quam
gratiam; quod tamen negavimus supra
dub. 2.
Respondetur negando sequelam. Ad cujus
probationem concedendum est, amorem Dei 91
super omnia esse omnino inconjungibilem
cum quocumque peccato mortali, ut ratio
supra facta satis evincit, et latius ostendi­
mus loco proxime citato ex tractatu præce­
denti. Hinc vero minime sequitur, quod
amor sit causa formalis expulsiva peccati :
tum quia ad hoc non sufficit, quod expellat
peccatum utcumque, sed desideratur, quod
illud expellat per modum formæ sanctifi­
cantis, et rectificantis radicaliter totum ho­
minem : id vero nulli operationi, sed soli
gratiæ habituali convenit, ut contra Vasquez
ostendimus dub. 2. Tum etiam, quia si amor
Dei super omnia sit supernaturalis, proce­
dit a gratia sanctificante, tanquam a princi­
pio sui effectivo, et indispensabiliter neces­
sario; atque ideo non expellit formaliter
peccatum, sed tantum dispositive, ut infra
dub. G et disp. 3, dub. 4, latius declarabi­
mus.

DISP. II, DUB. IV.

383

mus. Si autem fuerit amor naturalis, nequit i sed eum duntaxat ut ultimam finem respi
homo potentia consequenti in illum prodire,
cit, quern ipsi praefigit. Alius enim entitatis
nisi prius expurgetur per gratiam a peccato
conceptus est universalissimus, et non dehabituali, et expediatur ab ejus obice, qui
nominat specialiter.
cum prædicto amore conjungi nequit, ut
statuimus loco citato ex tractatu praecedenti,
quem lector adeat.
v
lati· 122. Objicies secundo : unica actio potest
*
w habere simul duos ultimos fines : ergo non
repugnat eundem hominem ad eosdem fines
Corroboratur eadem conclusio duabus aliis
converti, tam actualiter, quam habitualiter.
rationibus.
Consequentia patet a paritate. Et antece­
dens etiam constat in actione peccaminosa,
123. Quarto probatur assertio D. Thomæ Quarta
quæ secundum entitatem est a Deo, et in
.alia ratione desumpta ex eodem S. Doctore
ipsum ordinatur tanquam in ultimum fiquxsL 28 de Verit. art. 2, quæ potest ad hanc' Bio­
nem : at vero secundum malitiam est a solo
formam reduci : nam implicat Deum dili-D’^b0'
peccatore, et pro ultimo fine respicit ejus
gere simpliciter hominem, eique pacari, et
bonum; licet entitas, et malitia non diffequod homo sit in peccato : sed implicat horant realiter.
.
minem habere gratiam, et quod Deus eum
fejtlli· Respondetur negando antecedens. Ad
simpliciter non diligat, ipsique pacetur :
■v cujus probationem dicendum est, actionem
erg0 implicat, quod homo habeat gratiam,
non respicere ultimum finem ut quod, sed
existât in peccato; atque ideo impossibitantum ut quo ; est enim id, quo operans lis erit conjunctio gratiæ,, et peccati in eofinem attingit, et ad eum convertitur. Praedem subjecto. Ultima consequentia legitime
dictam autem denominationem non confert
infertur ex prima, et hæc ex præmissis.Maactio, nisi subjecto, a quo elicitur, et in quo
jorem, quam quidam ausi sunt negare, recte
est. Unde actioni peccaminosæ non conveprobant Cajet. 3 part, quxst. 86, art. 2, etcajctail
nit adhuc ut quo recipere alium finem,
θχ eo Curiel loco supra citato inrespons.ad I, Curiel,
nisi illum, in quem ab eam eliciente, nempe
quoniam repugnat summæ Dei perfectioni,
a peccatore, ordinatur. Et ita tam peccator,
ac bonitati, non odisse, et reprobare peccaquam ejus actio peccaminosa habent simtum, et peccatores. Unde Ecclesiast. 12, di-Eccles,
pliciter eundem ultimum finem, videlicet
citur ; Allissimus odio habet peccatores. Et~
bonum proprium ipsius peccatoris. Quod
Sapient. 14 : Odio sunt Deo impius, et im- u.
autem illamet actio secundum entitatem sit
pietas
Et Luc. 13, et Matth. 25 : iVes-Luc. 13.
a Deo, qui illam ordinat ad seipsum, non
ciovos; idest, non approbo, sed reprobo vos: ^5^
facit, ut prædicta actio habeat absolute
et hac de causa peccatores appellantur vasa
Deum pro ultimo fine. Tum quia ad Deum
iræ> ad Ephes. 2, et alibi sæpe. Repugnat Ephes.2.
non comparatur per-modum exercitii, sed
igitur Deum diligere simpliciter hominem,
per modum effectus ; et ita respectu Dei non
ac pacari simpliciter illi, qui existit in pec*
sortitur denominationem conversionis, ne-cato. Minor autem ostenditur: quoniam
que ut quo, neque ut quod. Tum quia ratio
cum amor Dei erga creaturam sit amor
entitatis est conceptus generalissimus, et
effectivus, tunc Deus dicitur diligere hotranscendens, et communis actionibus hominem simpliciter, quando communicat
nestis, et peccaminosis : unde ineptus est,
illi bonum, quod est simpliciter bonum :
ut ratione ejus dicatur actio respicere desed gratia sanctificans est bonum simpliciterminate finem bonum, aut malum. Sed
ter, et adeo magnum bonum, ut omnes
hæc determinatio accipienda est ab elisubstantias creatas, et creabiles, et cuncta
ciente proximo, qui in casu objectionis entiaccidentia, tam naturalia, quam supernatatem actionis subordinat malitiæ, et finem
turalia, et denique cuncta (si unionem hyentitatis fini malitiæ. Quocirca prædicta
postaticam excipiamus) superet simpliciter
actio non habet simpliciter duos fines ultiin perfectione, ut late ostendimus tract.
mos, sed unicum tantum, nempe finem ulprxced. disp. 4, dub. 7, et est bonum adeo
timum ipsias peccatoris. Sicut etiam entitas
æstimabile, ut D. Thom. in hac quæst. art. 9 D T|Wi
ipsius peccatoris est a Deo, et propter Deum ;
ad 2, merito asseruerit, bonum unius graet nihilominus non dicitur absolute, quod
tiæ majus esse, quam bonum totius unipeccator habet de facto duos ultimos fines, l versi : ergo implicat, hominem habere gra-

384

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

tiam, et quod non diligatur simpliciter a
Deo, ipsique reconcilietur. Hinc factum est,
ut gratia habitualis communiter, et antonomastice appelletur gratia gratum faciens,
ut loquitur Doctor Sanctus supra gurst. 111,
art. 1 in corp, et ad 1, ubi ait : Gratia non
dicitur facere gratum effective, sed formali­
ter, quia per hanc hamojustificatur, et dignus
efficitur vocari Deo gratus, secundum illud
ad Colossens. 1 : Dignos nos fecit in partem
sortis Sanctorum in lumine.
rriaam 12-1. Nec satisfacit primo, si cum Scotistis, et Nominalibus respondeas negando,
gratiam habere tantam perfectionem, quan­
tam ipsi attribuimus; vel habere ex natura
sua, quod hominem formaliter Deo gratum,
et objectum divino amori congruum consti­
tuat. Existimant quippe ii Authores multo
abjectiorem esse hujus qualitatis naturam ;
evehi autem ad praedictos effectus ex extrinseca Dei providentia illam pro libito sic
appretiantis, et valorantis.
Præclu- Non, inquam, satisfacit hæc responsio,
dltDr· sed praeclusa manet ex dictis loco supra ci­
tato disp. 4, fere per totam, ubi oppositam
doctrinam late firmavimus. Nunc breviter
refellitur. Primo, quia ex ea aperte sequi­
tur, gratiam ex natura sua non esse for­
mam sanctificantem, et unicam causam
formalem nostræ justificationis; et homi­
nem potius justificari per acceptionem, et
favorem extrinsecum Dei, quam per for­
mam inhærentem : quod quam absurdum
sit, quantum haereticis nostri temporis fa­
veat, et quam aperte doctrinae Concilii Tri­
dentini adversetur, satis liquet ex supradictis § 2 ei dub. 1, per totum. Secundo,
quia possibilis est qualitas, quæ sit partici­
patio formalis naturæ divinæ, et radix in
proprio supposito perfectionum supernaturalium, et praestet jus ad hæreditatem aeter­
nam, et hominem in seipso, et erga Deum
sanctificet, et rectificet; nec enim in hoc
apparet ulla implicatio contradictionis :
quæ qualitas eo ipso transcendit perfectio­
nem cæterorum entium naturalium , et
supernaturalium (unica excepta unione hy­
postatica) atque ideo est bonum simpliciter
tale, et terminat amorem Dei effectivum
simpliciter talem. Hujusmodi vero qualita­
tem asserimus esse gratiam sanctificantem,
quæ de facto existit, et quam SS. Patres tot
praeconiis efferunt, qualia vidimus, et ex­
pendimus dispu!. citata, ut communiter
docent alii Theologi contra Scotistas, et
Nominales; quibus jam parum authoritatis

in hac parte defertur, et quorum doctrinam,
cui innititur evasio, Suarius supra cilatus^^
improbabilem appellat.
125. Nec satisfacit secundo, si cum aliisAihenAuthoribus respondeas, gratiam per suam
entitatem esse quidem in ordine physico
bonum maximum, et simpliciter tale, et
eodem modo terminare dilectionem Dei
simpliciter talem in esse physico; non ta­
men esse bonum maximum, et simpliciter
tale in esse morali : quia ad hoc debebat sibi
adjunctam habere condonationem peccati,
quæ non ad genus physicum, sed ad morale
pertinet, et quam Deus potest pro libito sus­
pendere. Unde non implicat, Deum com­
municare homini gratiam, et quod illum
non diligat simpliciter, tam physice, quam
moraliter; cum qua præcise dilectione con­
jungitur indispensabiliter depositio odii, et
remissio culpæ.
Non, inquam, satisfacit hæc solutio,Tumc«fe·
quia petit principium,dum exeo negatgra- ,£r
tiam terminare amorem Dei simpliciter
talem, et inconjungibilem cum odio simpli­
citer tali, quia Deus posita gratia potest non
remittere peccatum; cum tamen de hoc sit
tota controversia, et argumentum nostrum
ex amore Dei simpliciter erga hominem,
cui confert gratiam, inferat dispositionem
odii Dei erga eundem hominem, et remis­
sionem peccati. Tum etiam, quia eadem
licentia posset dici, donum unionis hypostaticæ esse bonum maximum in ordine phy­
sico, et terminare dilectionem Dei simpli­
citer talem in ordine physico; non tamen
esse bonum maximum in ordine morali,
nec terminare dilectionem Dei simpliciter
in tali ordine, nisi habeat adjunctam con­
donationem peccati in humanitate, quæ
assumitur, quam remissionem possit Deus
suspendere etiam post collatum bonum
unionis. Atque ideo non repugnare, quod
Deus terminet humanitatem prius peccato
affectam ; et quod nihilominus permaneat
in ea peccatum. Utrobique enim quantum
ad hoc militat eadem ratio ; et consequenter
vel dicendum est, non solum gratiam, sed
etiam unionem hypostaticam esse compossibilem cum odio Dei; vel neutrum bonum
posse Deum creaturæ conferre, quin eo ipso
diligat eam simpliciter, et deponat ejus
odium, atque peccatum remittat; Tum de­
nique, nam eo ipso, quod Deus communicet
illud bonum supernaturale simpliciter in
esse physico, quod est gratia, diligit homi­
nem simpliciter in esse morali ; et ille amor
est

S

I j

I

i

I

;

DISP. Π, DUB. IV.
esi simpliciter talis in esso morali, et atten­
tis omnibus : sed cum hujusmodi amore
non cohæret, quod objectum illud termi­
nans, nempe homo, sit in peccato, ut res­
ponsio nuper data concedit, el salis constat
ex dictis num. 123 ; ergo eo ipso, quod Deus
communicet homini gratiam, desinit homo
esse in peccato : atque ideo conjunctio pec­
cati, et gratiæ est impossibilis. Major, in
qua poterat esse difficultas, suadetur ; quia
amor in morali aestimatione crescit juxta
magnitudinem boni, quod confert, et juxta
æstimabilitatem illius secundum rectam ralionem, ut in omnibus beneficiis potest in­
ductive ostendi : sed hominem fieri forma­
liter participem naturæ divinae, habere in
se radicale, et connaturale principium vi­
dendi Deum in seipso, in quo summa homi­
nis felicitas consistit, aestimatur secundum
rectam rationem esse bonum supernaturale
simpliciter, immo summum bonum inter
dona creata; et qui minus illud aestimaret,
perperam de ejus dignitate censeret : ergo
eo ipso, quod Deus praestet homini prædic­
tum bonum (præstat autem cum communi­
cat gratiam, a qua prædicti effectus sunt
divinitus inseparabiles) diligit hominem
simpliciter in esse morali, et dilectione,
quae in morali ordine est talis simpliciter,
et attentis omnibus. '
Eteni- Confirmatur, quia amori quo Deus commanicat gratiam, debetur non solum ex
lege Dei extrinseca, sed etiam ex natura rei
amor quo remittat offensam, ita ut remis­
sio activa peccati sit ex natura rei proprie­
tas, vel extensio amoris conferentis gra­
tiam : ergo amor communicans gratiam
præcisesumptus, et abstractus ab alio favore
est dilectio simpliciter, non solum in esse
physico, sed etiam in esse morali. Antece­
dens concesserunt pliires ex adversariis, et
facile ex dictis ostenditur ; quia ad gratiam
sequitur destructio peccati , tanquam effec­
tus ejus secundarius, et qui ex natura rei
nequit gratiæ denegari, alioquin ista non
esset forma justificans, ut sæpius pondera­
vimus : ergo amori communicanti gratiam
debetur amor remittens peccatum , ita ut
remissio activa peccati sit proprietas, vel
extensio amoris conferentis gratiam ; ean­
dem quippe propositionem observant actio­
nes inter se, ac illarum termini, vel effec­
tus. Consequentia vero probatur; nam eo
ipso, quod remissio activa peccati sit pro­
prietas, vel extensio connaturaliter debita
amori communicanti gratiam, debet emi­

385

nenter præhaberi in amore communicante
gratiam ; sicut aliæ proprietates, et exten­
siones continenter eminenter in eo, cui
connaturaliter debentur : sed id, quod emi­
nenter continet aliud , est præstantius eo,
vel saltem non est minus præstans, quam
illud : ergo amor conferens gratiam est
præstantior, vel æque præstans, quam amor
remittens peccatum ; atque ideo sicut amor
remittens homini peccatum est dilectio
simpliciter Dei erga hominem, inconjungibilis cum odio Dei erga ipsum hominem:
ita de amore conferente illi gratiam dicen­
dum est.
126. Nec tandem satisfacit, quod Suarius, Tenis
et Curiel respondent, scilicet hominem fieri r^“'
Deo gratum, et terminare dilectionem Deisrârw
simpliciter talem , esse quidem effectum
gratiæ, sed secundarium, atque ideo posse
gratiam divinitus prædicto effectu privari,
et afficere hominem , quin illum Deo gra­
tum, et ab eo simpliciter dilectum consti­
tuat; et consequenter fieri potest, quod post
infusionem gratiæ odium Dei non depona­
tur, sed perseveret peccatum.
Hoc, inquam, non satisfacit, sed rejicitur Eefeiiiex dictis. Primo, quia esto terminare dilec­
tionem Dei simpliciter talem esset effectus
secundarius gratiæ, nihilominus gratia de­
bet præcontinere in seipsa prædictum effec­
tum , sicut universaliter causa formalis
præhabet in se suos effectus primarios , et
secundarios : ergo amor Dei conferens gra­
tiam continet eminenter dilectionem Dei
simpliciter, quæ in effectu secundario eluce­
ret : sed eo ipso amor Dei conferens gra­
tiam est dilectio simpliciter talis, ut nuper
expendimus : ergo fieri non valet, quod
Deus communicet homini gratiam, et quod
ipsum non diligat simpliciter. Secundo, quia
eatenus dici potest, quod gratiam terminare
dilectionem Dei simpliciter, est effectus ejus
secundarius, quatenus gratia in hoc effectu
importat respectum ad aliquod extrinse­
cum : sicut Angelum petere fieri per crea­
tionem, dicitur osse effectum secundarium,
vel prædicatum non essentiale; quia ex eo,
quod habeat talem essentiam, nempe per se
subsistentem, postulat talem productionis
modum : hoc autem non sufficit, ut gratia
possit illo effectu privari, ut patet ex præ­
dicto exemplo : ergo, etc. Tertio, quia pla­
ces sunt effectus secundarii, sine quibus
non conservantur , nec divinitus conser­
vari valent rerum essentiæ ; sic enim quan­
titas dari nequit absque divisibilitate in

• ··

386

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

ordine ad se; et lux nequit diffundi, quin
expellat tenebras : ergo ex eo, quod termi­
nare divinam dilectionem simpliciter ta­
lem, sit effectus secundarius gratiæ, perpe­
ram colligitur, quod possit gratia infundi, et
talem dilectionem non terminare. Quarto,
quia eodem fundamento dici posset, gra­
tiam unionis hypostaticae non terminare
dilectionem Dei simpliciter, quia prima­
rius conceptus praxlictæ unionis non est
terminare illum amorem ; sed terminare,
et suppositure physice naturam creatam,
ad quod sequitur illum amorem exigere,
sicut Adversarii philosophantur de gratia;
atque ideo non minus posset compati odium
Dei erga humanitatem prius affectam pec­
cato, et deinde assumptam a persona di­
vina, quam compatitur, ut Adversarii au­
tumant , erga hominem peccatorem , cui
Deus gratiam communicat.
confuta127. Ex quibus etiam praeclusa manet
Cunelis alia Cunelis, et quorundam evasio, qui dievasio. eunt argumentum superius factum recte
convincere, loquendo de amore Dei confe­
rentis gratiam in esse gratiæ; secus vero,
si loquamur de amore Dei producentis gra­
tiam in esse qualitatis. Hoc, inquam, effu­
gium manet satis praeclusum : quoniam no­
mine gratiæ in esse qualitatis vel intelligitur solus conceptus genericus gratiæ, vel
comprehenditur etiam ultima gratiæ diffe­
rentia physica, et specifica? Si dicatur hoc
ultimum, perseverat argumentum supra
factum; nam gratia secundum suam ulti­
mam differentiam præstat nobis consor­
tium naturæ divinæ, et radicale, et connaturale principium ad videndum Deum in
seipso ; atque ideo est bonum supernatu­
ral simpliciter, quod nequit non provenire
ex dilectione Dei simpliciter erga hominem.
Si autem eligatur primum, nihil dicitur.
Tum quia impossibile est, gratiam inhærere, et communicari homini secundum
gradum genericum, quin ipsi inhæreat, et
communicetur secundum differentiam spe­
cificam. Tum quia, illo impossibili gratis
admisso, si controversia ad illud revocetur,
cessat status præsentis dubii, quod tantum
inquirit, an peccatum mortale valeat con­
jungi cum gratia secundum suam ultimam
differentiam accepta; in hoc quippe sensu
tractatur hæc difficultas a Doctoribus.
uiiimutn 128. Ultimo probatar nostra conclusio
rüsfuiv" ratione desumpta ex D. Thom. in præsenti
datumQ' art' θ' et suPra (luæst· 11θ> art... et 3 part.
D.Tho. quxst. 23, fere per totam, quæ potest sic

formari : Nam repugnat hominem pecca­
torem esse filium adoptivum Dei : sed re­
pugnat hominem purum habere gratiam,
et non esse filium Dei adoptivum : ergo re­
pugnat conjunctio gratiæ, et peccati in eo­
dem homine. Consequentia liquet, et major
est certa : tum quia peccatores sunt filii
diaboli, ut dicitur Joan. 8, et Joan. 3; ergoj^
non sunt filii adoptivi Dei. Tum quia inde­
cens omnino est, quod Deus sit, et dicatur
pater peccatoris. Tum quia filio adoptivo
Dei debetur hæreditas æterna consistens in
visione Dei in seipso, juxta illud Apostoli
adRom. 8: Si/ilii, elhxredes. Et peccatori Bai
non debetur hæc hæreditas, cum potius ha­
beat reatum ad pœnam æternam, quæ con­
sistit in carentia prædictæ visionis ; habere
autem illud jus, et eo carere, vel habere
reatum ad oppositum, implicant contradic­
tionem : ergo, etc. .Minor etiam liquet, quia
gratia præstat indispensabiliter homini esse
filium Dei adoptivum, juxta illud Apost.
loco citato : Quicumque spiritu Dei aguntur,
hi sunt filii Dei : ubi nomine spiritus intelligit gratiam interius diffusam , ut constat
ex verbis sequentibus : Non accepistis spi­
ritum servitutis iterum in timore, sed acce­
pistis spiritum adoptionis /iliorum, in quo
clamamus, Abba pater: ipse enim spiritus tes­
timonium reddit spiritui nostro, quod sumus
filii Dei.
129. Huic argumento, relictis responsio- Efe
nibus Scotistarum , Nominalium, et alio- p“·
rum, qui abjectissime de dignitate gratiæ
senserunt, et quos sæpius, et specialiter
quoad præsens punctum refutavimus tract,
præced. disp. 4, dub. 2, occurrit Curiel ne- Clr;ü
gando minorem ; quia licet gratia ex natura
sua faciat hominem filium Dei adoptivum;
nihilominus hic effectus est secundarius,
quo proinde privari valet, præsertim cum
communicatur subjecto indisposito, et im­
pedito ad habendum prædictum effectum,
uti est peccator.
Sed hæc responsio refellitur efficaciter :C«fa·
quoniam filiatio Dei adoptiva nihil aliud
est, quam participata similitudo filiationis
Dei naturalis, et æternæ : ergo sicut ad fi­
liationem Dei naturalem, et æternam nihil
aliud requiritur, quam quod persona di­
vina habeat naturam Dei sibi formaliter,
et per se communicatam, ut cum communi
Theologorum sententia statuimus in tract,
de Trinit. disp. 2, dub. 2, ita ad filiationem
adoptivam nihil aliud requiritur, nisi quod
persona Deo extranea recipiat formaliter
ab

DISP. Π, DUB. IV
ab ipso participationem naturæ divinæ. Et
quemadmodum repugnat dari illud prius,
et reperiri aliquod obstaculum ad filiatio­
nem Dei naturalem; ita repugnat dari hoc
posterius, et reperiri aliquod impedimen­
tum ad filiationem Dei adoptivam. Atqui
communicari nequit gratia, quin ipsa for­
maliter communicet participationem for­
malem naturæ divinæ, cum ejus essentia
consistat in eo, quod sit participatio formaJftirii.iig naturæ Dei, juxta illud D. Petri in 2
canon, cap. 1: Per quem maxima , et prxtiosa nobis promissa donavit, ut per hxc effi­
ciamini divinx consortes naturx . Quibus
verbis significari donum gratiæ docent com­
muniter SS. Patres et Theologi, ut ostendi­
mus tract, prxced. disp. 4, dub. 3, § 2. Re­
pugnat igitur gratiam communicari homini
puro, et non constituere illum filium adop­
tivum Dei. Desumiturque hæc doctrina ex
b.Tto. D. Thom. loco. cit. ex 3 part, quxst. 23,
ari. 3, in corp, ubi ait : « Tertio modo as< similatur creatura Verbo Dei æterno se« eundum unitatem quam habet ad patrem;
« quod quidem fit per gratiam, et charita« tem. Unde Dominus Joan.. 17, orat: Sint
» unum in nobis, sicut et nos unum sumus.
« Et talis assimilatio perficit rationem adop« tionis, quia sic assimilatis dëbetur hæ« reditas æterna. Unde manifestum est,
« quod adoptari convenit soli creaturæ ra< tionali, non tamen omni, sed solum ha« benli charitatem. »
Confirmatur retorquendo in Curielem
^exemplum, quod nobis opponit ; nam in
naturalibus repugnat hominem accipere
naturam ab alio homine, et non esse filium
ejus naturalem : ergo in supernaturalibus
repugnat hominem purum accipere a Deo
participationem naturæ divinæ, et non esse
filium Dei adoptivum , seu per participa­
tionem : sed eo ipso, quod homo accipit a
Deo gratiam, accipit abeo participationem
divinæ naturæ, siquidem essentia gratiæ in
hac participatione consistit : ergo eo ipso,
quod homo accipit a Deo gratiam, fit filius
Dei per adoptionem, seu participationem.
Et quemadmodum si filiatio naturalis esset
incompossibilis cum peccato gravi contra
patrem, non posset natura patris commu­
nicari, quin eo ipso peccatum expelleret ab
illo cui communicaretur : ita quia homi­
nem esse filium Dei est incompossibilecum
peccato gravi contra Deum, fieri non po­
terit, quod natura Dei homini communi­
cetur per gratiam, quin eo ipso emundet

i

illum a culpa, et sanctum ac justum cons­
tituat. Accidit tamen contrarium in natu­
ralibus, quia generatio naturalis solum
confert naturam humanam, quæ nullam
habet incompossibilitatem cum peccato ad­
versus patrem : at regeneratio spiritualis
communicat homini naturam divinam per
participationem , quæ hominem constituit
Deum per participationem, et filium Dei
adoptivum, quæ prædicata repugnant pec­
catori. Atque ideo vel homini non confe­
runtur (quod est impossibile, si ei commu­
nicatur natura divina per participationem),
vel ab illo peccatum expellunt, ipsumque
justum constituunt. Quam doctrinam satis
expressit D. August, psal. 49, in principio, n.Aiw
ubi explicans illa verba, Deus Deorum, in­
quit ·. « Manifestum est ergo , quia homi« nes dixit Deos, ex gratia sua deificatos,
« non de substantia sua natos. Ille enim
α justificat, qui per semetipsum justus est ;
« et ille deificat, qui per seipsum, non al« terius participatione Deus est. Qui autem
« justificat, ipse deificat, quia justificando
« filios Dei facit. Dedit eis potestatem filios
α Dei fieri. Si filii Dei facti sunt, et Dii
« facti sunt. Sed hoc gratiæ est adoptan­
te tis, non naturæ est generantis. »
130. Sed objicies : non stat filiatio adop-Objectio
tiva absque acceptatione adoptati ad hæreditatem patris : sed fieri divinitus potest,
quod Deus conferat homini gratiam, et il­
lum non acceptet ad gloriam, sed potius
decernat eum in aeternum gloria privare, ut
statuimus loco supra citato , dub. 2 , § 2,
conci. 2; ergo,fieri potest, quod homo reci­
piat gratiam a Deo, et non sit filius ejus
adoptivus.
Respondetur distinguendo majorem, quæDiluitor
si intelligatur de adoptione inter homines,
concedenda est; negari vero debet, si intel­
ligatur de adoptione hominis in filium Dei.
Et rursus minor distinguenda est, et con­
cedenda de acceptatione extrinseca, ne­
ganda vero de acceptatione intrinseca , se­
cundum dignitatem subjecti. Et tandem
negamus consequentiam absolute. Itaque
in hoc differunt adoptio humana, et divina,
quod illa non immutat adoptatum, nec ali­
quid intrinsecum ponit in eo, sed adæquate
consistit in acceptatione extrinseca ad hæreditatem patris: unde si hanc acceptationem
extrinsecam excludamus , tota humana
adoptio penitus evanescit. Cæterum adop­
tio divina altior, et nobilior est, utpote
quæ communicat homini naturam divinam

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

383·

per gratiam, et constituit ipsum intrinseco
Deum per participationem , et inlrinseso
dignum vita æterna, sive hæreditate patris
divini, ut nuper vidimus ex Augustino.
Quamobrem etiamsi deficiat illa acceptatio
extrinseca, sive (et in idem redit) licet Deus
decernat homini habenti gratiam non con­
ferre gloriam ; adhuc nihilominus persistit
ille simpliciter filius Dei per participatio­
nem ; quia adhuc retinet formam, quæ ip­
sum in esse filii Dei constituit· nempe gra­
tiam, quæ est formalis participatio naturæ
divinæ. In quo filiatio hæc potius filiationi
naturali inter homines, quam adoptivae
comparanda est. Quemadmodum enim qui
retinet naturam humanam acceptam a pa­
tre , perseverat necessario filius ejus natu­
ralis, licet excludatur ab hæreditate pa­
terna : ita quandiu homo retinet partici­
pationem formalem naturæ divinæ per
gratiam, perseverat filius Dei per partici­
pationem , et adoptionem ; quamvis Deus
ipsi denegat hæreditatem , seu gloriam.
Quod potest declarari exemplo justorum,
sive eorum qui habent gratiam, et carent
peccato, quos nemo negabit esse filios Dei
adoptivos; et nihilominus non repugnat,
quod Deus decernat denegare illis·gloriam
in æternum. Signum est ergo, filiationem
Dei adoptivam non constitui per accepta­
tionem extrinsecam ad gloriam, sed per
solam gratiam, et condignitatem, sive acceptabilitatem intrinsecam.

§ V.
Refertur Opinio contraria, et diluuntur
ejus motiva.
131. Oppositam nobis opinionem tuentur
«onjra- d. Bonavent. in 3, dist. 31, art. 1, quæst: 1,
D.uôn. Durandus in 1, dist. 17, quæst. 10 ct in 3,
^Pafud. dût. 31, quæst. 1, Palud. dist. 28Kquæst. 3,
Opinio

^e'or’ arl' 3’ Scotus 171

^,si· 37»

wnica,

et in 4, dist. 16, quæst. 2, Greg, in 1,
dist. 17, quxst. 1, art. 2, Gabriel quæst. 1,
Jk"iin’ nri" 1 ct 3»
quæst. 1, Aliacensis in 2,
Curie!. quæst. 9, art. 2, Henricus quodlib. 5, quæst.
^3, Medina Complut, codice de Pœnit. quæst.
11, Curiel controv. 3 in 2. D. Petri 2, num.
188 et in præsenti art. 2, dub. 3, Suarez in
3 part. disp. 9, sect. 3 et lib. 7 de gratia,
cap. 20, Ripalda torn. 2, disp. ult. sect. 16,
cum seq. et denique quotquot non agnoscunt
oppositionem ex natura rei inter peccatum,
et gratiam, sed solam oppositionem ex

Gabriel

dispositione extrinseca Dei, vel ad summum
demeritoriam, quorum plures supra dedi­
mus dub. 1, num. 39. Cujus opinionis fun­
damentum (sicut et cujusvis alterius ne­
gantis aliquid esse impossibile) consistit
majori ex parte in evasionibus, et respon­
sionibus, quibus ejus Authores occurrunt
argumentis nosiræ sententiæ ; eas tamen
supra confutavimus, et praeclusimus. Sed
pauca adhuc argumentasupersunt diluenda.
Arguitur primo : quoniam peccatum, etPrim
gratiam in eodem subjecto conjungi, non^·.
implicat ex parte divinæ omnipotentiae, nec
ex parte divinæ justitiæ. vel bonitatis : ergo
nullo modo repugnat. Suadetur antecedens
quoad primam partem, quia vel inter gra­
tiam, et peccatum datur oppositio physica,
vel solum moralis? Si detur prior, solum
potest esse contraria, qualis datur inter duo
contraria valde intensa ; quæ tamen con­
jungi possunt per divinam virtutem. Si
autem detur posterior, multo facilius de­
vinci poterit per omnipotentiam Dei; nam
licet peccatum exigat moraliter absentiam
gratiæ, et e converso, potest Deus illa simul
conservare contra eorum exigentiam. Se­
cunda etiam antecedentis pars ostenditur;
nam gratiam cum peccato jam commisso
conjungi, non est ab intrinseco malum, si­
cut mentiri, v. g. ergo prædicta conjunctio
non repugnat divinæ bonitati, vel justitiæ.
Respondetur negando antecedens ; namSobiv
conjunctio peccati, et gratiæ est implicatoria, et impossibilis in seipsa, ob rationes a
nobis allatas : unde non magis cadit sub
objecto divinæ omnipotentiæ, quam con­
junctio lucis, et tenebrae, vel alia impossi­
bilia : repugnat etiam divinæ bonitati, et
justitiæ, quia nequit fieri talis conjunctio,
quin Deus sit causa specialiter conservans
peccatum, ut supra ponderavimus § 2. Ad
probationem prioris partis antecedentis res­
pondetur, peccatum, etgraliam opponi tam
physice, quam moraliter; quia peccatum et
demeretur gratiam, et eam per se ipsum
expellit ; et similiter gratiæ dignitas ex­
poscit absentiam peccati,et illud persemet- '
ipsam excludit: utraque autem oppositio
tanta est, ut nequeat per divinam potentiam
devinci, ut constat ex dictis. Ad probatio­
nem secundæ partis ejusdem antecedentis
constat ex proxime dictis. Quibus addimus,
repugnare Dei perfectioni, quod diligat sim­
pliciter hominem peccatorem ; et non posse
Deum in eo conservare gratiam, quin eum
diligat simpliciter, ut § prmcedenti vidimus.
Repugnat

DISP. II, Dl B. IV.
Repugnat etiam divinæ bonitati, quod Deus
habeat pro filio adoptivo hominem existentem in peccato ; et nequit homo habere
gratiam in se, quin sil filius Dei adoptivus,
ut ostendimus a numero 128. x
ι··'ίΓ· 132. Sed contra insurgunt Adversarii :
tum quia expulsio peccati est ad summum
effectus secundarius gratiæ ; primarius
quippe debet consistere in aliquo positivo :
sed omnipotentia divina quit separare for­
mam a suo effectu secundario, cum iste sit
extra essentiam illius: ergo non repugnat
divinæ omnipolenliæ producere graliam in
peccatore, et impedire destructionem pecca­
ti. Tum etiam, nam id quod est morale, non
expellitur, aut destruitur indispensabiliter
per aliquid physicum : sed peccatum habi­
tuale est quid morale,gratia vero est aliquid
physicum, ut ex se constat : ergo posita
gratia, non est indispensabile, quod des­
truatur peccatum, sed manet absolute pos­
sibilis eorum conjunctio. Tum denique,
quia actus peccati, et gratia ad summum
possunt opponi physice, oppositione contra­
ria-, siquidem tam actus ille, quam gratia
suntquid positivum, et absolutum : sed non
implicat, quod in eodem subjecto conser­
ventur duo contraria, licet valde contraria,
et intensa sint, ut communiter docent Phi­
losophi ·. ergo non implicat conjunctio gra­
tiæ, et actus peccati ; aliunde vero peccatum
habituale nihil aliud est, quam actus pec­
cati ut moraliter perseverans : ergo non
repugnat, quod gratia, et peccatum simul
coexistant.
i ;:!ar Hæ tamen impugnationes manent con;ηω· vulsæ ex supradictis. Ad primam respon­
detur, non esse universaliter verum, quod
forma possit privari suo effectu secundario,
ut supra diximus, et liquet in forma cadaverica, quæ nec per divinam potentiam
impediri valet, ne formam viventem exclu­
dat; et in luce, quæ impediri nequit, no
tenebram expellat. Quod præcipue verificatur, quando effectus secundarius non est
expulsio formæ positivæ, sed privationis
ipsius formæ, quæ inducitur, ut accidit in
exemplo immediate adducto, et contingit
in nostro casu ; nam peccatum habituale
est privatio gratiæ, vel alicujus rectitudinis
præcontentæ in gratia. Quamobrem impos- ·
sibile est infundi gratiam, et peccatum ha­
bituale non expelli. Et eadem est ratio de
peccato actuali ; hoc quippe licet in priva­
tione gratiæ formaliter non consistat,infert
tamen ex se indispensabiliter prædictam

L

389

privationem,ul supra vidimus. Etsi replica
aliquid probaret, evinceret eodem modo
possibilem esse conjunctionem unionis hyposlalicæ, et peccati in humanitate ante
unionem peccato affecta; nam expulsio
peccati est etiam effectus secundarius illius
unionis ; atque ideo poterit stante unione
impediri.
Ad secundam dicimus, peccatum
esse pure quid morale, sed importare ve- cund».
ram, et physicam privationem gratiæ, ut
sæpius diximus ; et similiter gratiam ita
esse formaliter aliquid physicum, quod
eminenter est aliquid morale : rectificat
enim simpliciter hominem in ordine mora­
li. Unde objectio ex hac parte nihil evincit ;
optime quippe fieri potest, ut forma emi­
nenter moralis expellat sui privationem,
tam physicam, quam moralem. Praesertim
quia illud morale, in quo essentia peccati
consistit, nequit ab homine conservari in
praesentia gratiæ, cum hæc ex natura sua
peccatum expellat, ut nobiliores ex Adver­
sariis fatentur: unde vel posita gratia, eva­
nescit necessario peccatum, quod asserimus;
vel non conservabitur ab homine, sed a
Deo; atque ideo Deus erit causa peccati,
quod est absurdum, et impossibile. Potestque doctrina hæc confirmari exemplo
proxime adducto unionis hypostaticae, quæ
est formaliter aliquid physicum, et nihilo­
minus cum peccato non cohæret, sed illud
indispensabiliter excludit.
Ad tertiam jam constat ex dictis dub. 2, Terti»
a num. 92, peccatum actuale, et gratiam salisfll*
opponi privative mediate ; nam actus pec­
cati infert inimpedibiliter privationem gra­
tiæ, quæ cum ipsa gratia non valet adhuc
divinitus conjungi. Aliunde etiam oppo­
nuntur virtualiter contradictorie, ob plures
implicationes, quæ ex eorum conjunctione
resultant, ut hactenus demonstravimus. Et
falso, ac sine fundamento assumitur, posse
omnia contraria, vel extrema positive op­
posita in eodem subjecto conjungi ; alioquin
posset materia habere simul formam vi­
ventem, et formam cadavericam ; et idem
mobile posset simul, et per se moveri sur­
sum, et deorsum ; et eadem humanitas pos­
set simul esse assumpta ad personam divi­
nam, et perseverare in peccato actuali, vel
habituali ; quæ tamen esse absurdissima, et
impossibilia, censent communiter Adver­
sarii. Sicut ergo forma objectionis in his
exemplis nihil concludit, ita nihil probat
in præsenti materia.

ïi-Vi

390

133. Arguitur secundo, quia ut gratia
hal>eat inevitabiliter adjunctam expulsiota«- nem peccati, debet assignari aliquis con­
ceptus primarius gratia?, qui illam expul­
sionem essentialiter inferat ; ab aliis enim
secundariis conceptibus quit divinitus se­
parari : atqui primarius conceptus gratia?
non infert essentialiter expulsionem pec­
cati : ergo gratia non habet inevitabiliter
sibi adjunctam peccati expulsionem. Suade­
tur minor.· nam primarius, et dignior con­
ceptus gratiæ est, quod sit participatio na­
turæ divinæ, seu natura divina per partici­
pationem: sed hic conceptus sufficienter
salvatur per hoc, quod gratia sit radix ha­
bituum supernaturalium, et quod habeat
moraliter ex quadam decentia annexam
sibi remissionem peccati ; cum quo tamen
recte cohæret, quod ipsa remissio peccati
divinitus impediatur, sicut impediri potest
resultantia supernaturalium habituum :
ergo gratia ex suo primario conceptu non
infert essentialiter remissionem peccati.
Ci-nGrConfirmatur, quia præter infusionem
t-auo. graiiæ requiritur nova Dei actio, quæ pec­
catum remittat, et destruat : sed Deus potest
hanc actionem suspendere : ergo fieri po­
test, quod post infusionem gratiæ non des­
truatur peccatum,sed adhuc cum illa perse­
veret. Consequentia patet. Minor etiam
suadetur ; nam id, quod est bonitatis finitæ,
nequit obligare Deum, ut remittat, et des­
truat id, quod habet infinitam gravitatem,
saltem ex parte offensa? : sed gratia est bo­
nitatis finitæ, peccatum vero habet gravi­
tatem infinitam ex parte offensa? : ergo post
infusionem gratiæ potest Deus suspendere
actionem remittentem peccatum, si semel
hæc actio succedit post gratiæ infusionem.
Major autem probatur pluribus testimoniis
Scriptura?, et SS. Patrum, quæ congerit
Ripalda ubi supra num. 2*26, in quibus be­
neficium remissionis peccatorum recense­
tur tanquam distinctum a beneficio sancti­
ficationis per gratiam : nam ad Rom. 4,
itom.4. dicitur : « Mortuus est propter delicta nos« tra, et resurrexit propter justificationem
Coloss.1. a nostram. » Ad Coloss. 1: « Eripuit nos de
« potestate tenebrarum et transtulit in rep«al.i50.« gnum filii dilectionis suæ.» Et Psal. 150 :
« Averte faciem tuam a peccatis meis, et
« omnes iniquitates meas dele. Cor mundum
α crea in me Deus, et spiritum rectum ind Aug. « nova in visceribus meis. » Unde Augus­
tinus lib. de hæresi, cap. 88, explicans quid
sit gratia, per quam justificamur, ait esse
Scam·

i

DE JUSTIFICATIONE IMPII.
illam, qua eruimur de potestate tenebrarum,
et in regnum Christi transferimur. Et similia
habent alii Patres. Ergo præter infusionem
gratia? requiritur nova Dei actio, qua? pec­
catum remittat, et destruat.
Respondetur argumento negando mino-kv*
rem. Ad cujus probationem neganda est St
minor, quia conceptus naturæ divina? per
participationem, in quo consistit essentia
gratiæ, est adeo perfectus, ut nos constituat
simpliciter Deo gratos, et filios ejus adopti­
vos: cum quo nec divinitus cohærere potest,
quod simus peccatores, Deo ingrati, ct filii
diaboli ; quæ prædicata comitantur indis·
pensabiliter peccatum, ut declaravimus
§ præced. Et ideo per suum conceptum pri­
marium infert essentialiter destructionem
peccati, esto hujusmodi destructio sit effec­
tus secundarius gratiæ : sicut forma cadaverica infert expulsionem forma? viventis,
et lux destructionem umbræ. Unde negan­
dum est, quod gratia solum ex quadam de­
centia morali inferat prædictam expulsio­
nem ; vel quod hic effectas valeat impediri,
sicut divinitus suspendi valet resultantia
habituum supernaturalium. Eo praesertim,
quod ex non resultantia passionum nulla in
Deo sequitur imperfectio : at ex eo, quod
stante in anima gratia, non destruatur pec­
catum, arguitur quod Deus illud specialiter
conservet, quod nequit admitti, ut supra
vidimus § 2. Adde, gratiam eo ipso, quod
sit natura divina per participationem, in­
clinare, et convertere hominem ad bonum
divinum, tamquam ad ultimum finem ;
cum hac autem inclinatione, et conversione
componi nequit aversio a Deo ultimo fine,
quæ essentialiter convenit peccato.
Ad confirmationem negamus majorem-MBs
ipsa enim actio, qua Deus communicat peccatori gratiam, est formaliter, et intransi­
tive remissio peccati, et destructio offensa:
ita tamen, quod ipsa actio immediate, et
formaliter per seipsam excludat offensam
in Deo moraliter existentem, et ex acta
peccaminoso relictam ; terminus autem
prædictæ actionis excludat formaliter pec­
catum habituale in homine existons, quod
erat prædictæ gratiæ privatio. Unde actio
Dei justificantis se habet ad destructionem
• offensæ formaliter,et ad destructionem pec­
cati effective ; est quippe forma incompossibilis cum offensa passiva, sive cum hoc,
I quod Deus se habeat per modum offensi ;
: et simul est productio formæ incompossiI bilis cum peccato. At gratia se habet ad
destructionem

DISP. Π, DUB. IV.
destructionem peccati formaliter, et ad des­
tructionem offensæ se habet terminative; est
enim forma inconjungibilis cum peccato, et
terminus actionis inconjungibilis cum offen­
sa, ut satis liquet ex dictis. Quamobrem
sicut gratia, et sanctificatio hominis suppo­
nit indispensabiliter amorem Dei, ex quo
procedit, et quem terminat: ita supponit
depositionem odii Dei erga hominem, et
remissionem offensae; nam hoc odium est
inconjungibile cum eo amore. Desumiturp.no, que haec doctrina ex D. Thom. 7. 28 de Veril. art. 2 ad 6, ubi ait : « Hoc ipsum, quod
« est Deum non imputare nobis nostra deα licta, ex consequenti relinquit in nobis
α aliquid, per quod a reatu prædicto digni
t sumus absolvi ; et hoc est gratia. » Ex
quibus satis liquet, superflue post infusio­
nem gratiæ poni novam Dei actionem, qua
peccatum remittat. Et si hæc ponitur, pro­
fecto sequitur, gratiam de facto non des­
truere peccatum, sed hujus remissionem
fieri adaequate per formam extrinsecam.
Quod quam falsum, et periculosum sit asse­
rere, satis constat ex supra dictis § 2. Liquet
etiam nihil interesse, quod gratia sit per­
fectionis finitæ, ut ea posita queat conser­
vari infinita Dei offensa; quia gratia non
destruit offensam meritorie (ad quod forsan
requireretur ea proportio) sed terminative;
est quippe terminus, quem Deus efficere
non valet, nisi destruendo peccatum ; et
istud destruere nequit, nisi deponendo
odium, et injuriam remittendo. Nec aliquid
evincunt illae authoritates, quæ ad suaden­
dam majorem inducuntur; quoniam ex eis
ad summum habetur, infusionem gratiæ,
et remissionem peccati esse duas mutatio­
nes, et duo beneficia, seu potius dona, ut
sic dicamus, passiva : minime vero, quod
justificatio active sumpta non sit unica actio
divina ; et unicum formaliter beneficium
conferens peccatori duo bona ab invicem
inseparabilia. Immo ipsa testimonia doctri­
nam hactenus datam fulciunt ; nam in eis
prius significatur destructio culpæ, remissio
offensæ, et redemptio hominis, quam sanc­
tificatio, vel gratiæ infusio ; per quod insi­
nuatur, sanctificationem per gratiam esse
effectum divini amoris destruentis pecca­
tum, et remittentis injuriam. Recolantur
supra dicta § 2.
134. Arguitur tertio, quia gratia nequit
destrui, quin Deus suspendat concursum
conservativum illius : sed peccatum non
infert Deo absolutam, et metaphysicam ne­

391

cessitatem, ut suspendat concursum gratiæ
conservativum : ergo peccante eo, qui ha­
bebat gratiam, potest Deus concursum
conservativum gratiæ non suspendere, at­
que ideo conjungere gratiam cum peccato.
Suadetur minor : tum quia nihil crea­
tum potest Deum absolute obligare, ut vel
actionem eliciat, vel actionem suspen­
dat. Tum quia eatenus peccatum inferret
eam necessitatem, quatenus reddit subjec­
tum gratia Dei indignum : sed Deus potest
hanc indignitatem absolute non attendere :
ergo peccatum non infert necessitatem ab­
solutam, ut Deus suspendat concursum
gratiæ conservativum.
Confirmatur, quia privatio gratiæ est conflrpœna peccati : ergo stat bene, quod homo mal10,
peccet, et quod non sequatur gratiæ priva­
tio. Antecedens est certum apud Theologos,
ut ostendit Suarez lib. 11, de gratia, cap. 4.
Consequentia vero probatur, quia poena
debet esse separabilis a culpa, saltem per
divinam potentiam ; alias frustra Deus
comminaretur illam pœnam peccanti, si
id quod dicitur poena, consequeretur indis­
pensabiliter culpam : sicut etiam frustra
promitteret pro præmio operis illud, quod
cum prædicto opere indispensabiliter con­
nectitur.
Ad argumentum respondetur concedendo occurripræmissas, et negando consequentiam ; ι“5ΓΓ^".*
quia licet Deus non possit absolute necessi- tioni.
tari ad eliciendum, vel suspendendum ac­
tionem ; necessitari tamen valet ex aliqua
suppositione ipsi libera. Sic enim ex sup­
positione, quod communicet materiæ for­
mam cadavericam, necessitatur suspendere
concursum conservativum formæ viventis,
quæ in materia præexistebat ; et ex suppo­
sitione, quod permittat fieri peccatum ac­
tuale, necessitatur ut neget auxilium effi­
cax ad illud peccatum vitandum : idemque
pluribus aliis exemplis ostendi potest.Quod
accidit cum effectus utriusque actionis, vel
termini actionis, et concursus permissivi
sunt inter se incompossibiles. Et ita con­
tingit in præsenti ; nam gratia, et peccatum
nequeunt in eodem subjecto componi : unde
si Deus vult permittere peccatum, necessi­
tatur consequenter suspendere concursum
gratiæ conservativum. Ex quibus satis pa­
tet ad utramque minoris probationem.
Ad confirmationem negamus consequen- ntspontiam. Ad cujus probationem respondemus,
non esse universaliter verum pœnam esse firmadivinitus separabilem a culpa ; sed id ad "°"’'

392

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

summuin verificari quando culpa se habet
ad pœnam pure moraliter. et demeritorie;
non autem efficienter, et physice, sicut ac­
cidit in præsenti. Nam privatio gratiæsub
ea ratione, quæ peccatum habituale est, vel
ad ejus integritatem spectat, non est a Deo,
ut ex se liquet ; sed tantum est a peccante.
Ultima autem determinatio, et causalitas,
quam ponit peccator, ut praedicta privatio
resultet, est peccatum actuale : quocirca eo
posito, statim, et inevitabilitersuccedit pri­
vatio gratiæ, tam ut est carentia pulchritu­
dinis, qua Deus hominem exornabat (quo
pacto non est culpa, sed pœna) quam ut est
carentia subjectionis hominis ad Deum
(qua ratione non est pœna, sed culpa). Ne­
quit enim unus conceptus ab alio realiter
separari, cum sint realiter unica ejusdem
formæ privatio, ut ex se liquet. Ad proba­
tionem autem in contrarium respondemus,
quod ut Deus comminetur privationem gra­
tiæ, non requiritur, ut hæc pœna possit a
culpa divinitus separari ; sed satis esse,
quod prsedicta privatio ad culpam sequatur :
nam eo ipso potest Deus horrore hujus certissimæ pœnæhominem a peccato deterrere.
Et si argumentum aliquid probaret, sua­
deret utique, privationem gratiæ vel non
sequi ad culpam ex natura sua, et secluso
miraculo ; vel non esse pœnam peccati :
nam frustra videtur (ut in hac confirma­
tione arguitur), Deum pro culpa commi­
nari illam pœnam, quæ ad culpam ex na­
tura sua, et secluso miraculo consequitur,
ut plures Adversarii asserunt. Unde vel inconsequenter loquuntur, vel nihil adversus
nostram assertionem evincunt. Quod autem
præmium sit separabile a merito, non pro­
venit ex eo, quod alias frustra Deus pro­
mitteret illud (posset quippe adhuc illa in­
separabilitate supposita, ipsum offere, et
repræsentare, ut homines ad recte operan­
dum alliceret); sed ex eo provenit, quod ex
separatione meriti a præmio nulla sequitur
contradictio. Ex separatione autem peccati
ab ea pœna, quæ est privatio gratiæ, plures
sequuntur contradictiones, ut supra vidi­
mus. Recolantur quæ diximus tract, de
peccatis, disp. 16, a num. 131, et disp. 17, a
num. 50.
Quartuu
135. Arguitur quarto, quia ita se haberet
mentum, natura cum omnibus virtutibus moralibus
in ordine ad finem naturalem respectu ho­
minis conditi in puris, sicut se habet gratia
cum virtutibus infusis in ordine ad finem
supernaturalem respectu hominis elevati

ad prædictum finem : sed non implicaret,
quod in homine condito in puris reperiretur, et conservaretur tota illa perfectio,
quamvis haberet adjunctum peccatum mor­
tale : ergo non implicat, quod in homine
elevato ad supernaturalem finem, reperiatur tota perfectio gratiæ, et virtutum infu­
sarum, quamvis simul adsit peccatum mor­
tale.
Confirmatur primo, quia habitus naturalis amicitiæ Petri v. g. erga Joannem
secundum suam entitatem acceptus con­
jungi potest cum gravi offensa, aut peccato
Petri contra Joannem ; ita quidem, ut
stante illo peccato, non denominet Petrum
amicum Joannis ; quam tamen denomina­
tionem ipsi tribueret, si connolaret absen­
tiam prædictæ offensæ : ergo pariter enti­
tas gratiæ potest conservari in peccatore,
ita quidem ut stante peccato non denominet
hominem amicum Dei, et ipsi gratum :
quas tamen denominationes ipsi tribueret,
si connotaret absentiam peccati.
Confirmatur secundo, quia tantum alli-seψ.
ciunt voluntatem humanam perfectiones
naturales, quantum perfectiones supernaturales alliciunt voluntatem divinam :
sed nulla perfectio naturalis posita in
homine offendente alterum hominem obli­
gat offensum, ut odium deponat, et of­
fensam remittat, nisi ad summum æqualis
satisfactio pro offensa : ergo nec gratia, nec
alia perfectio supernaturalis posita in pec­
catore obligat Deum, ut infallibiliter pec­
catum remittat, nisi ad summum æqualis
satisfactio pro offensa, quam tamen gratia
secumnon affert.
Ad argumentum respondemusretorquen-DEà.’
dum esse in Curielem ejus authorem ; nam
si quid probat, suadet etiam conjunctionem
gratiæ, et peccati esse possibilem ex na­
tura rerum, et de lege ordinaria ; quod ta­
men prædictus Author non admittit. Nam
conjunctio naturæ, et virtutum moralium
cum peccato in statu purorum (cui ille com­
parat conjunctionem gratiæ, ac virtutum
infusarum in statu naturæ elevatæ) contin­
geret secundum communem providentiam,
et naturas rerum ; quippe cum in prædicto
statu nullum fieret miraculum. Deinde res­
pondetur primo negando majorem, etdisparitas est satis manifesta : quoniam natura
cum virtutibus acquisitis non facit homi­
nem dilectum a Deo simpliciter, non cons­
tituit ipsum formaliter filium adoptivum
Dei, non convertit determinate hominem
ad

DISP. II, DUB. IV.
ad bonum rationis tanquam ad ultimurn
iinein, ac denique non opponitur peccato
immediate, sêd potius est subjectum illius.
Etideo mirum non est, quod natura prædita virtutibus acquisitis conjungi non so­
lum divinitus, sed etiam naturaliter queat
cum aversione a Deo, cum reatu ad pœnam
æternam, et cum aliis prædicatis propriis
peccati mortalis. Oppositum vero accidit in
gratia sanctificante ; hæc quippe præstat
indispensabiliter illa prædieata, quæ cum
peccato gravi nequeunt ullo pacto componi.
Respondetur secundo, quod ut paritas te-1J neat, et similitudinem debitam observet,
<Mir- debet inter prædieata propria status purorum recenseri conversio naturalis actualis,
vel habitualis ad Deum authorem natura­
lem, tanquam ad ultimum finem super om­
nia dilectum, sicut homo per gratiam con­
vertitur ad Deum ultimum finem superna­
turalem : nam prior illa conversio, vel
saltem carentia oppositæ aversionis caderet
sub praecepto in statu purorum, ut ostendi­
mus tract, præced. disp. 2, dub. 3, § 4. Sic
autem disposita paritate, admittimus majo­
rem, et negamus minorem ; nam eo ipso,
quod homo in statu purorum peccaret gra­
viter, amitteret dilectionem naturalem
Dei ut ultimi finis ; hæc enim dilectio inconjungibilis est cum peccato gravi, ut
ostendimus loco cit. dub. 4, § 2. Unde homo
conditus in puris non posset omnem per­
fectionem naturalem propriam illius status
conjungere cum peccato mortali. Et ita
argumentum firmat assertionem nostram,
quamvis ob plures rationes implicet con­
junctio gratiæ et peccati, quam conjunctio
peccati cum natura condita in puris, et cum
perfectione debita, ac propria prædicti
status.
:iTri. Ad primam confirmationem responde­
am mus, quod si quid probat, suadet de lege
ordinaria, et attentis naturis rerum, posse
entitatem gratiæ conjungi cum peccato ;
sicut eodem pacto cum illo conjungitur ha­
bitus amicitiæ naturalis hominis erga ho­
minem: id vero non admittunt Adversarii,
quorum plures, et graviores palam fatentur,
conjunctionem gratiæ, et peccati esse na­
turaliter, seu juxta rerum naturas impos­
sibilem. Deinde concesso antecedenti, ne­
gamus consequentiam ; quia habitus ami­
citiæ existens in Petro erga Joannem non
est effectus amoris Joannis erga Petrum,
nec ab illo conservatur ; atque ideo ex of­
fensa, et odio Joannis minime sequitur,
Salmant. Curs. theolog. tom. X.

393

quod prædictus habitus destruatur. Rursus
de ratione prædicti habitus non est conver­
tere Petrum ad Joannem, tanquam ad ob­
jectum simpliciter,etsuperomnia dilectum;
unde recte cohæret cum peccato Petri erga
Joannem. Gratia autem est terminus amo­
ris, quo Deus diligit hominem simpliciter ;
quocirca fieri non potest, ut gratia sit in
homine, et hic sit Deo exosus, et abomina­
bilis per peccatum. Præterea gratia conver­
tit hominem ad Deum tanquam ad ultimum
finem super omnia dilectum, a quo pecca­
tum indispensabiliter avertit ; quapropter
gratia , et peccatum nequeant divinitus
conjungi. Aliæque plures implicationes reperiuntur in conjunctione peccati, et gratiæ,
quæ nequeunt habitui amicitiæ, et peccato
contra hominem accommodari : eas autem
supra expendimus.
Ad secundam confirmationem dicendum
est, eam fundari in suppositione falsa, et a
nobis sæpius rejecta, quod gratia solum
moraliter , et alliciendo Deum, peccatum
excludat : constat quippe ex hactenus dic­
tis, illud expellere physice, ex natura rei,
immediate, et per seipsam. Deinde omit­
tendo præmissas, negamus consequentiam :
quoniam bonitas naturalis existens in ho­
mine offendente, non est terminus, vel
effectus amoris, quo homo offensus diligat
simpliciter offendentem; et ita rectecohæ­
ret, quod offendens habeat quamlibet, et
maximam perfectionem naturalem, et quod
nihilominus offensus cum odio habeat, et
offensam sibi factam non remittat. Contra­
rium autem accidit in gratia ; hæc enim
est effectus, et terminus divinæ dilectionis
erga hominem, et est in seipsa bonum sim­
pliciter : unde non cohæret, quod homo
habeat gratiam, et quod non terminet di­
lectionem Dei simpliciter talem ; sive, et
in idem recidit, quod Deus illum hominem
non diligat simpliciter, odiumque erga il­
lum non deponat, et remittat ipsi peccatum,
ut latius declaravimus § præced.
137. Arguitur quinto ; nam si conjunc- Quintum
tio peccati et gratiæ esset impossibilis, s&wnlutn.
queretur impossibile esse hominem peccare
in instanti v. g. A, ex suppositione, quod
habeat gratiam in illo instanti : consequens
est contra fidem, qua edocemur hominem
viatorem posse in quolibet instanti pec­
care : ergo conjunctio gratiæ et peccati
non est impossibilis. Sequela ostenditur ;
nam qui habet gratiam in instanti A, ne­
quit in eo instanti peccare, nisi vel compo26

394

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

nendo peccatum cum gratia, vel expellendo
gratiam : atqui ex suppositione, quod ineo
instanti habeat gratiam, nequit eam expel­
lere; nam omne quod est, ex suppositione
quod sit, necessario est : ergo si impossi­
bilis est conjunctio gratiæ cum peccato,
sequitur impossibile esse, quod homo pec­
cet in instanti, in quo habet gratiam.
Hespon- Hoc argumentum, quod aliunde imple5I0· xum est,et solet afferre difficultatem, nihil
in præsenti evincit.Tum quia si ex possibilitalepeccandi inferretur possibilitas con­
junctionis gratiæ, et peccati, plane seque­
retur gratiam, et peccatum posse de lege
ordinaria conjungi ; quandoquidem habens
gratiam in instanti A, potest de lege ordi­
naria peccare. Tum etiam, quia idem ar­
gumentum suaderet gratiam, et carentiam
gratiæ posse in eodem subjecto componi ;
nam homo in eodem instanti, in quo habet
gratiam, potest ipsam amittere, et ea carere.Tum denique,nam amor Dei, etodium
Dei nequeunt divinitus in eodem subjecto
simul existere ; et multo minus amor,et ca­
rentia amoris : et hoc non obstante, potest
homo in eodem instanti,in quo Deum amat,
illum odisse, vel non amare. Solutio igitur
prædicti argumenti, quod generale est, et
pluribus rebus quit applicari, habetur ex
his, quæ late diximus tract, præced. disp. 7,
dub. 4, juxta quæ respondetur negando se­
quelam. Adcujus probationem distinguenda
est ea propositio : Homo in instanti, in equo
habet gratiam, non potest peccare,nisi compo­
nendo gratiam cum peccato, vel gratiam ex­
pellendo: etsi intelligatur de potentia conse­
quenti, et in sensu composito actus peccati
ad circumstantias hic et nunc accidentaliter
' occurrentes, concedi debet; si autem intelli­
gatur de potentia antecedenti,et insensu di­
viso aconjunctione peccati cum circumstan­
tiis accidentaliter hic et nunc occurrentibus,
neganda est. Nam stante gratia, aut etiam
auxilio efficaci impossibili cum actu peccati,
perseverat adhuc in homine potentia practica respiciens, licet non omnino practice,
actum peccati ut præcisum a circumstantiis
hic accidentaliter occurrentibus (inter quas
recensetur tam exclusio gratiæ, quam con­
junctio cum illa),atque ideo ut tunc simpli­
citer possibilem : quæ est potentia antece­
dens,et in sensu diviso. Hæc autem potentia
sufficit, et requiritur ad hoc, quod homo
habens gratiam possit absolute peccare, ut
loco citato tam exemplis, quam rationibus
declaravimus. Nec obstat impossibilitas

DISP. II, DUB. V.

39$

consequens, el in sensu composito orta ex
ponit ad formam incompossibilem cum ha- . cum peccato conjungi, non sequitur, quod
suppositione accidentali existentiæ gratiæ.
bitu : quam si efficeret, eo ipso habitum
illud formaliter expellat, sed quod illud
138. Arguitur sexto, quia esto repugna-^
destrueret. Undo si impediri divinitus va­
per gratiam, tanquam per causam forma­
ret conjunctio peccati habitualis, et gratiæ^
let habitus actui correspondons, componi
lem, supponat exclusum. Tum etiam, quia
habitualis, minime tamen implicat con­
etiam divinitus poterit actus cum habitu
esto actus cha r i tatis non procederet a gra­
junctio actus peccati cum habitu gratiæ:
sibi mediale tantum opposito ; non enim
tia, adhuc tamen non infertur, ipsum ex­
ergo non est universaliter verum, gratiam
repugnat idem subjectum attingere acluapellere peccatum per modum causæ forma­
non posse divinitus conjungi cum aliquo
liter aliquid, et ad oppositum habitualiter
lis, sed solum per modurn causæ dispositipeccato mortali. Probatur antecedens, quia
inclinari, præsertim cum mera attingentia
væ, ut contra Vasquez ostendimus dub. 2.
non minorem oppositionem habent interso
actualis ab habituali præcisa non domineAdde, quod sicut ex eo, quod actus charitahabitus fidei, el habitus scientiae de eadem
tor perfecte subjecto, sed tantum illud affi­
tis sit secundum præsentem providentiam
veritate, quam habituale peccatum,et habi­
ciat per modum transeuntis.Sic autem acci­
inconjungibilis cum peccato, non sequitur
tus gratiæ ; sicut enim peccatum importat
dit in conjunctione habitus fidei, et actus
esse de facto formam justificantem, vel
privationem gratiæ, ita fides importat pri- |
scienliæ circa idem objectum ; nam actus
remissivam peccati, ut omnes Adversarii
vationemevidentiæ,quam scientia indispen­
scienliæ nec producit indispensabiliter ha­
admittunt: ita ex eo, quod divinitus cum
sabiliter affert: et hoc non obstante possibilis
bitum scienliæ, nec illum sibi essentialiter
peccato conjungi non valeat, minime potest
est conjunctio actus scienliæ cum habitu fi-·
inferri, quod de facto, vel de possibili sit
annectit ; sed potest ab habitu sibi corresdei, ut communiter docent Thomistæ curnSJ1’forma justificans , ut bene declaravimus
pondente divinitus separari (cum prædictus
Doctore 2,2, quæst. 157, art. 3 ad 3, ubi ait:
loco proxime citato.
habitus debeat a Deo produci) atque ideo
Quia Paulus in raptu non fuit beatus habiactus scienliæ est divinitus conjungibilis
tualiter, sed solum habuit actum Beatorum,
cum habitu fidei circa eandem Areritatem.
consequens est,ut simul tunc in eo non fuerit
DUBIUM V.
Actus autem peccati est omnino insepara­
actus fidei, fuit tamen simul ineo fidei habitus:
bilis a peccato habituali, eo quod habituale
ergo licet implicaret conjunctio habitualis
drum peccatum hominis elevati ad finem
peccatum nequit a Deo produci, ut ex se
peccati,et habitualis gratiæ; minime tamen
supernaturalem possit divinitus auferri
liquet ; nec ab homine aliter fit, quam per
repugnat, quod actus peccati conjungatur
absque mutatione intrinseca peccatoris.
peccatum actuale, quæ est ultima causalicum habitu gratiæ.
tasad resultantiam illius : atque ideo pec­
Confirmatur, quia non magis repugnat teEx hucusque dictis constat , gratiam
cato actuali posito, impossibile est impedire
conjunctio actus peccati cum habitu gratiæ,
sanctificantem esse necessariam secundum
resultantiam habitualis. Quamobrem sicut
quam conjunctio actus charitatis cum pec­
præsentem providentiam ad remissionem
peccatum habituale opponitur gratiæ oppo­
cato habituali ; nam quemadmodum actus
peccati mortalis , tantamque habere cum
sitione immediata divinitus insuperabili :
peccati avertit a Deo, ad quem habitualiter
illo oppositionem, ut nec divinitus valeant
ita peccatum actuale opponiturgratiæ tanta
convertimur per gratiam ; ita actus chari­
in eodem subjecto conjungi. Succedit, ut
oppositione mediata, ut nec divinitus de­
tatis convertit ad Deum, a quo habitualiter
investigemus, an prædicta gratia sit adeo
vinci queat.
avertimur per peccatum habituale : atqui
Adde peccatum actuale esse immediate,
requisita ad destruendum peccatum, quod
conjunctio actus charitatis cum peccato ha­
hujus remissio sit impossibilis absque illius
et per semetipsum impedimentum, quo
bituali non est simpliciter impossibilis :
stante nequit gratia homini infundi, vel in
communicatione. Cujus difficultatis enoda­
ergo nec impossibilis est conjunctio actus
illo conservari ; nam prædictum peccatum
tioni deserviet praesens dubium cum duobus
peccati cum gratia habituali. Suadetur mi­
per semetipsum constituit hominem Deo
sequentibus. Sed ut terminos tituli expli­
nor : quia si actus charitatis habet tantam
cemus, et simul exponamus punctum diffi­
simpliciterodiosum et abominabilem ;cum
oppositionem cum peccato habituali, ut nec
cultatis in hoc dubio, et sequentibus ventiquo nullo modo componi potest, ut homo
divinitus coexistere valeant, aperte sequi­
landæ, oportet aliqua breviter prælibare.
terminet dilectionem Dei simpliciter, sine
tur , posito actu charitatis, infallibiliter
qua nequit Deus gratiam efficere, aut in
auferri peccatum ; cx quo ulterius fieret
homine conservare, ut supra expendimus
prædictum actum esse formam remissivam |
a num. 123. Actus vero unionis non impe­
peccati, atque ideo justificantem : quod
Pramitluntur aliquæ observationes.
dit Deum, ut habitum fidei specialiter con­
tamen supra negavimus dub. 2 ; ergo pre- {
S
servet.
dictus actus componi saltem divinitus potest !
139. Peccatum, pro cujus destructione, NoU u
U*·* Adconfirmationemconcedimusmajorem,
cum peccato habituali.
et destructionis causis elucidandis præsens
Ui)’ quam recte evincit probatio ipsi inserta, ut
Ad argumentum respondetur negando5*'*'
dubium ordimur, debet esse grave, seu
expendimus toto § 3, et negamus minorem.
antecedens. Et ad illius probationem, omit-Js*!
mortale , quod videlicet graviter legem
Ad
cujus
probationem
admittimus
primam
tendo praemissas, negamus consequentiam.
violat, et rationi opponitur : istud quippe
sequelam,
et
negamus
secundam.
Tum
Ratio disparitatis est, quoniam inter habi­
est, quod hominem constituit simpliciter
quia
actus
charitatis
dependet
essentialiter
tum, et actum non est oppositio formalis,
impium, et injustum ; et cujus destructio
a gratia sanctificante, tanquam a forma, et
et immediata, sed tantum effectiva, aut
dicitur justificatio,el est materia circa quam
principio effectivo, ut infra dub. G declara­
dispositiva, quatenus actus efficit, vel dis­
hujus Tractatus ; venialia enim non faciant
bimus
:
unde
licet
prædictus
actus
nequeat
ponit

1

'

i

396

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

DISP. II, DUD. V;

397

quæ non solum removeat peccatum, sed
homo intrinsece immutatur, abstrahendo a
hominem simpliciter injustum,nec illorum
praesenti statu naturæ elevatæ ad ordinem
etiam restituat hominem ad eum statum,
conditione prædictæ gratiæ. In sequenti
remissio est rigorosa justificatio, sed major
gratiæ, et ad finem supernaturalem, inquo
et perfectionem, quæ ante peccatum habe- ί vero decidemus, quænam gratia ad destruc­
præcise extensio , vel explicatio justitiæ.
statu adsunt præcepta supernaturalia tali
bat. Alia imperfectissima, quæ solum des—
tionem peccati desideretur. Ex quibus omni­
Divisio Dividitur autem peccatum mortale in acordini proportionata, et prædicto fini con­
peȟ Iruat aliquod malum ex peccato causatum,
bus manent explicati titulus hujus dubii, et
ynvis. tualë, et habituale : illud est, quod actualigrua ; immo ipsa præcepta naturalia ca­
ut puta pœnam, aut pœnali lates, quæ ad
dispositionis ordo ad sequentia. His suppo­
ter procedit a voluntate, et actualiter violat
dunt sub directione Dei supernaturalis
• peccatum consequuntur. Alia denique me­
sitis.
authoris, et eidem fini ex Dei ordinatione
legem, vel omittendo quod præcipit, vel
dia, et velut perfecta in ratione remissionis,
faciendoquod prohibet. Istud veroest, quod
deserviunt. Quocirca nemo de facto conscius
quæ videlicet non restituat omnia bona per
ex peccato actuali relinquitur, et quod ho­
prædictæ ordinationis, et elevationis legem
§ Π.
peccatum
amissa,
destruat
tamen
omne
id
minem denominat peccatorem habitualiter,
naturalem violat, quin simul etiam non
quod habet veram rationem peccati, et quod
Refertur negativa D. Thorax sente mt ia, et
et intrinsece. Dari quippe hoc habituale, et
agat, saltem indirecte, contra legem superhominem peccatorem denominat, et consti­
unico fundamento munitur.
intrinsecum sic hominum denominans ,
naturalem, et Deum supernaturalem authotuit. Primam autem ex iis remissionibus
satis liquet ex dictis disp. 1, dub. 1, et locis
rem non offendat. Igitur in hoc, et sequenti I
supponimus omnino impossibilem esse
141. Dicendum est, impossibilem esse, Conciaibi citatis. Rursus peccatum mortale habi­
dubio agemus de destructione peccati mor­
adhuc per respectum ad potentiam Dei ab- s,°’
absque immutatione intrinseca peccatoris;
tuale dividitur in originale, et personale.
talis hominis elevati ad finem supernatosolutam, remissionem peccati mortalis per­
immo absque infusione gratiæ sanctifican­
Illud dicitur, quod ex peccato actuali Adami
ralem, ut in dubii titulo proposuimus; et
sonalis, absque intrinseca peccatoris mutatis. Nam cum inter alia bona per peccatum
derivatur ad descendentes ab eo per semi­
postea tractabimus de destructione peccati
tionc. Ita D. Thom. in prxsenti art. 2, ubi '
exclusa computetur ipsa gratia, implicatonalem propagationem : istud vero vocatur,
commissi in statu purorum, ut hoc ordine
rium est, quod peccatori remittatur pecca­
concludit, non posse intelligi remissionem,
quod ex peccato actuali proprio relinquitur
majorem claritatem conciliemus, et ex faci­
tum remissione reparante omnia mala, et
peccati, si non adsit infusio gratiæ : et idem
lioribus ad difficiliora procedamus.
in eodem supposito. Utrumque autem vere
restituente omnia bona ; et quod denuo non
significat 3 part. quxst. 86, art. 2 ct in 4,
manet post peccatum actuale, et subjectum
141. Præterea animadvertendum est,
consequatur gratiam sanctificantem, et in­
dist. Ί, quxst. I, art. 3, quxst iunc. 1 ad 2,
plura mala comitari peccatum mortale
inficit , constituitque abominabile coram
trinsece innovetur. Secundam etiam sup­
et quxst. 28 de verit. art. 2. Quibus locis
Deo, ut latius explicuimus locis proxime
habituale hujus status ; nempe maculam,
ponimus possibilem esse absque immuta­
adeo aperte tuetur assertionem nostram, ut
sive
aversionem
habitualem
a
Deo,
quæ
relatis. Utrumque etiam subjicitur praesenti
tione intrinseca peccatoris ; nulla quippe
prorsus excludat varias interpretationes
consistit in privatione gratiæ, perquam
difficultati, et comprehenditur nomine pec­
repugnantia apparet in eo, quod Deus ab
Adversariorum. Nam quod aliqui respon­
homo ad Deum habitualiter convertebatur:
cati mortalis, quod in dubii titulo ponitur:
extrinsecocondonet v. g. pœnam, quam in­
dent,
S. Doctorem loqui præcise secundum
conversionem
habitualem
ad
bonum
proï:5
,
quamvis majoris claritatis gratia speciali­
fligere decreverat, et quam peccatum ex se
providentiam, et potentiam ordinariam,
prium,
excluso
ordine
ad
Deum
supernata-^
5
ter agemus de peccato habituali personali,
merebatur. Tota ergo difficultas devolvitur
facile refellitur; quoniam id quod est sim­
ralem finem : indignitatem intrinsecam-*»
et deinceps quæ de eo dixerimus, originali
ad ultimum, et quodammodo medium re­
pliciter possibile, saltem per respectum ad
applicabimus. Non comprehendimus au­
peccatoris, sive incongruitatem, et impro-^missionis modum, quo scilicet fît præcise
potentiam absolutam, licet de facto non eve­
tem peccati mortalis nomine peccatum
portionem, ut terminet divinum amorem:
destructio ejus, quod veram habet rationem
niat secundum potentiam ordinariam, intel­
actuale ; hoc quippe actuale non dicitur,
dignitatem, sive reatum, et obligationem
peccati ; et de hoc inquirimus, an fieri va­
ligi optime potest ; ens quippe nequit non
nisi quando actu committitur : et implicaintrinsecam ad subeundum pœnam propter
leat pure ab extrinseco, et absque intrinseca
esse verum, et intelligibile : ergo cum
torium supponimus esse, quod aliquid
culpam : offensam passivam Dei, qua inD. Thomas affirmet, intelligi non posse
peccatoris mutatione, sive ut alii loquuntur,
destruatur in eadem duratione, in qua fit ;
telligitur læsus, et injuriatus ex affectu
remissionem peccati absque infusione gra­
absque infusione cujuscumque doni, vel
quamvis de hoc etiam dubitaverint qui­
peccantis, secundum prüdentum æstimatiæ, profecto loquitur non solum secundum
gratiæ.
dam Rccentiores, quos obiter confuta­
tionem : odium Dei erga peccatorem, quo
providentiam ordinariam, sed per respec­
143. Pro cujus decisione tandem observa,
5Z15.
bimus.
ipsum abominatur, et per quod illum pri­
tum etiam ad potentiam Dei absolutam,
neminem negare, quod ad remissionem
Nota 2.
140. Deinde observa ex dictis tract, prxvat sua amicitia habita ex consortio gratiæ:
sive ad possibilitatem rei secundum se.
peccati aliquod genus gratiæ desideretur;
ced. disp. l,dub. 2, hominem in duplici
destinationem.peccatoris ad pœnam, quam
Quod autem alii dicunt, S. Doctorem loqui varia
nam cum ablatio peccati sit quoddam bo­
statu considerari, et constitui posse: primo
Deus ipsi ob culpam infligere decernit,alia­
de necessitate graliæ in esse gratiæ, quæ fogSr*
num,
et
beneficium
peccatori
indebitum,
in statu purorum, sive in puris naturalibus,
que plura mala, quæ prolixum esset recen­
importat extrinsecam benevolentiam Dei,
nequit non esse gratia, saltem extrinseca,
sub cis videlicet conditionibus, ac disposi­
sere, et quæ D. Thom. quxst. 28, de FeritD.fr
.
,.
. .
.
. ,
luntur.
quod Deus peccatum remittat. Sed difficul­
non vero in osse qualitatis intrinsece inhae­
tionibus, tam intrinsecis, quam extrinsecis,
art. 2, comprehendit nomina aversions, :i
tas est, an desideretur etiam gratia intrin­
rentis, evidentius adhuc confutatur ; quo­
quæ naturam rationalem naturaliter con- . ofjensx, et reatus. Quibus in hac 1, 2, quxst.
seca, sive inhærens? Hæc autem est duplex :
niam infusio gratiae non est mera acceptatio,
comitantur in ordine ad proprium, et con109, art. 2, addit detrimentum ipsius natu­
aut benevolentia extrinseca, sed productio,
alia habitualis, et permanens, quæ afficit
naturalem finem ; quæ omnia clauduntur
ralis rectitudinis. Ex iis autem, quod potis­
et communicatio alicujus doni in homine
immediate substantiam animæ : alia vero
intra ordinem naturalem, naturamque ad
simum, et formaliter constituit peccatum
recepti, ut satis ex se liquet : ergo cum
actualis, et transiens, quæ afficit immediate
Dapi x superiorem finem non evehunt. Unde in
habituale, est macula, seu privatio gratiæ;
S. Doctor asserat, non posse intelligi peccati
potentias operati vas, eas elevando, et pro­
statu non darentur præcepta supernanam hæc est primum intrinsecum inter
remissionem absque infusione gratiæ, promovendo ad aliquam operationem, ut ex
turalia, quibus homo in finem supernatumala habitualia, quæ ex peccato actuali
professo explicuimus tractatu prxced. fere
culdubio gratiæ nomine non inlelligit όχ­
ralem dirigitur ; ac proinde non posset
relinquuntur, et comparatur ad cætera per
han; per totum. Ergo in præsenti dubio solum ι trinsecam Dei benevolentiam, sed alicujus
homo in prædicto statu (saltem directe)
modum fundamenti, et radicis, ut latius
uSlc determinabimus, an ad remissionem pecdoni intrinseci communicationem. Praeser­
præcepta supernaturalia violare, vel Deum
exposuimus
disp.
1,
dub.
I.
*
*
’
ut legislatorem, et finem supernaturalem
tim cum in responsione ad 1, dicat : Homo
142. Unde fit, quod triplex remissio pec·^ ■■^•cati requiratur indispensabiliter communi­
offendere. Secundo potest considerari in 1 cati excogitari possit. Alia perfectissima,
catio alicujus gratiæ inhærentis, per quam > post peccatum non potest esse sine culpa, nisi

398

Γ»Ε JUSTIFICATIONE IMPII.

gratiam habeat. Et ad 2 : lioc. quod est Deum I
non imputare peccatum homini, importat
quendam effectum in ipso, cui peccatum non
imputatur. Quæ nisi violenter et absurdis­
sime nequeunt applicari gratiæ extrinsecæ
acceptationis.sed evidenter significant com­
municationem alicujus doni intrinseci.
surcz. Quod denique alii cum Suario respondent,
S. Doctorem sermonem facere de remis­
sione peccati perfectissima, quæ importat
reparationem bonorum, quæ homo pec­
cando amisit,ut supra explicuimus num 1-12,
non autem de sola, et pura remissione pec­
cati, facile etiam ex eisdem testimoniis re­
jicitur, quoniam D. Thom. minime studuit
probare, ad restitutionem gratiæ necessa­
riam esse gratiam ; id quippe cuilibet etiam
inepto est per se notum, et indignum pror­
sus, ut a Sanctissimo Doctore in dubium
revocaretur : sed ex effectibus, quos pecca­
tum relinquit, conclusit necessariam esse
gratiam ad destructionem peccati. Quod
evidentius adhuc liquet ex responsione ci­
tata ad 1, ubi ait : Licet homo antequam
peccet, potuerit esse sine gratia, et sine culpa ;
tamen post peccatum non potest esse sine culpa,
nisi graliam habeat. Et q. cit. de Ver it. in
resp. ad 5, inquit : Adam a statu gratiæ de­
cidit, et non solum a statu naturæ. Sed tamen
si a solo statu naturæ decidisset, nihilominus
tamen ad expiationem infinitæ offensæ donum
dicinæ gratiæ requireretur. Ubi aperte lo­
quitur de remissione peccati, quod non
habet adjunctam amissionem gratiæ : ergo
independenter ab hoc, quod homo perdide­
rit gratiam per peccatum, aifirmat S. Doct.
necessariam esse gratiam ad peccatum des­
truendum; atque ideo non loquitur de re­
missione peccati, prout est reparatio gratiæ
amissæ, sed de sola, et pura remissione
peccati secundum se. Et quia de mente An­
gelici Praeceptoris evidentius constabit ex
dicendis dubio sequenti, idcirco in ea am­
plius asserenda non oportet hic immorari.
Angelicum Doctorem sequuntur commucapreol n^ter CJU5 discipuli, Capreolus in 4 dist. 1,
Palud.' quxst. 2, art. 3, in respons. ad argumentum
tterqce conira 2 conclusionem, Paludanus citatus a
So:us. Capreolo, Soto dist. 15, quxst. 1, art. 2,
Petrus de Solo de institut. Sacerd. lect. 4 de
Cajeian.Pœn‘ienil(I> Ferrara 3, contra gentes, cap.
Conrad. 157 Cajetan. Conradus, et Medina ad hunc
Armo. art. 2, ubi etiam Arauxodub. 3, conci. I,
Martin" Zumel disp. 2, conci. 3, Gregor. Martinez
Serra, dub. 3, conci. 1, Marcus a Serra dub. 2,
STbo:u.Joan. aS. Thoma disp. 2", art. 2, § Dice

ergo, el tom. 2 in 3 part. disp. 35, art. 1,
I
Montes disp. 33, num. 191, Gonel. disp.
art. 4, § 2, Labat dub. 2, § 1, Nuno 3 jmrl.
quxst. 86, art. 2, dub. 2 in fine, el alii pinrimi. Quibus ex extraneis subscribunt^
Richardus in 4, dist. 1, art. 6, quxst. 3,
Dellarmin. lib. 2, de Justificat, cap till,
Valentina disput. 8, quxst. 5, punct. 5, Vas- I
quez disp. 206, cap. 2, Meratius disp. 10,
Becanus im Summa, tom. 2, tract. 4, cap.3,
num. 28, Kellisonus 3 part, quxst. 8G, url.2,
concl. 9. Ex quibus Vasquez, el Becanus af­
firmant, vel ex eo nostram sententiam prae­
ferendam esse contraria?, quia hæc pluri­
mum favet Calvinistis. Quod haud immerito
dicunt; nam omnes subtilitates, quas Ad­
versarii excogitarunt ad eluendam necessi­
tatem gratiæ pro remissione peccati, Calvinistas instruunt, ut argumentis Catholico­
rum occurrant, el negent peccatum de facto
remitti per infusionem gratiæ inhærenlis.
Sed quidquid de hoc sit.
145. Probatur conclusio unico funda-ri^
mento desumpto ex D. Thom. locis supra
citatis, quod potest ita formari ; nam im-«^
plicat peccatum destrui quandiu homo ma­
net habitualiter maculatus, aversus a Deo,
et dignus odio Dei, et pcena ælerna ; sed
implicat, quod homo exuat, ac relinquat
has denominationes absque sui intrinseca
mutatione : ergo implicat, quod peccatum
destruat absque mutatione intrinseca pec­
catoris. Consequentia patet. Major etiam
liquet; nam repugnat, quod effectus, aut
quasi effectus formales alicujus formæ, vel
quasi formæ, perseverent destructa forma,
a qua unice proveniunt ; et e converso
repugnat, formam destrui, et quod ejus
effectus formales perseverent. Qua ratione
implicat subjectum permanere album sine
albedine, et quod albedo destruatur, et al­
bum persistat, ut satis ex se constat. Atqui
hominem esse habitualiter maculatum,
aversum a Deo, dignum odio Dei, et pcena
œterna, sunt quasi effectus formales unice
provenientes a peccato habituali ; neque
enim alia forma, aut quasi forma excogitari
potest, a qua hujusmodi denominationes
communicentur, nisi prædictum peccatum.
Ergo repugnat tale peccatum destrui, el
quod nihilominus prædictæ denominatio­
nes permaneant. Minor autem ostenditur,
quia denominatio intrinseca nequit cessare
quandiu non cessant principia, a quibus
adæquate dependet; sicut in universum nul­
lus effectus cessat, nisi ex cessatione alicu­
jus

-^ι-I·»»!·.-··

DISP. II, DUD. N.
jus principii, a quo dependet : atqui prin- ι
cipia, a quibus prædictæ denominationes
dependent, solum possunt esso actus prae­
teritus, non retractatus, qui illas denomi­
nationes causât, et moraliter conservat ; et
ipse homo, in quo manent, el cui confe­
runtur; et carentia gratiæ, vel rectitudinis
ex actu peccaminoso relicta; et hujusmodi
principia cessare nequeunt absque muta­
tione intrinseca peccatoris : ergo implicat,
quod homo relinquat, et exuat prædictas
denominationes absque intrinseca sui mu­
tatione. Minor hujus posterioris syllogismi
quoad primam partem satis liquet; nam
Deus sub nulla ratione est principium con­
servans prædictasdenominationes.nec aliud
principium desiderari, vel excogitari po­
test, a quo dependeant, præter illa, quæ
recensuimus. Secunda etiam minoris pars,
in qua est difficultas, ostenditur ; nam actus
præterilus, ut non retractatus, nequit ces­
sare nisi per retractationem vel elicitam ab
homine, vel habitam eminenter in aliqua
forma ipsi infusa : homo etiam cessare ne­
quit, nisi per sui destructionem : carentia
denique gratiæ, vel rectitudinis nequit ces­
sare, nisi per gratiam, vel rectitudinem
oppositam : quæ omnia satis liquet fieri non
posse absque intrinseca peccatoris muta­
tione.
^rr' Confirmatur primo, quia nequit peccatum
friK. destrui, quin homo transeat de esse aver­
sum a Deo ad non esse aversum; de esse
maculatum ad non esse maculatum ; de esse
dignum odio Dei, et pœna æterna, ad non
esse dignum tali odio, et pœna : sed impli­
cat fieri hunc transitum absque intrinseca
mutatione peccatoris : ergo implicat pecca­
tum destrui, et quod peccator intrinsece non
mutetur. Major et consequentia patent. Mi­
nior ostenditur; quoniam implicat variari
denominationem realem absque mutatione
reali alicujus extremi, aut requisiti ex his,
quæ ad talem denominationem desideran­
tur; nam ubi cuncta, quæ ad determinatio­
nem realem desiderantur, manent prorsus
immota, et invariata, opus est, quod eadem
denominatio immota, et invariata perseve­
ret, juxta illud : Idem manens idem semper
facit idem : atqui prædicta mutatio realis
nequit poni ex parte Dei, quippe qui immu­
tabilis est in seipso : nec sufficit poni ex
parte alicujus extrinseci, cum istud impertinenter, et per accidens se habeat ad præ­
dictas denominationes : ergo solum potest
poni ex parte ipsius peccatoris, et conse-

■<:-■ .r^?;

399

quenter implicat fieri transitum hominis
ab illis denominationibus ab denominatio­
nes oppositas, et quod homo intrinsece non
immutetur.
Confirmatur secundo, et declaratur am- Seplius robur rationis nostrae; quia nequit tund0’
Deus destruere denominationes maculati,
aversi a Deo, et digni pœna æterna, pecca­
tori intrinsece convenientes, nisi vel sus­
pendendo antiquum aliquem concursum,
vel exhibendo concursum novum : sicut in
naturalibus nequit Deus destruere aliquam
denominationem realem subjecto intrinsece
convenientem, nisi vel suspendendo con­
cursum conservativum formæ, et principio­
rum communicantium prædictam denomi­
nationem; vel producendo aliquid incompossibile cum prædicta forma,et principiis;
aliter enim relinquit intacta, et immutata
cuncta principia, quæ ad talem denomina­
tionem concurrunt; et sic opus est, quod ipsa
denominatio invariata persistat, ut satis ex
se liquet. Deus autem nequit suspendere
concursum conservativum prodictarum de­
nominationum, nempe maculati, aversi,
dignipœna, etc. ipse enim nullo modo cau­
sal, vel conservat prædictas denominatio­
nes; sed sola creatura per modum primi
principii defectivi eas causât, et conservat ;
quocirca nequit Deus illas destruere per sus­
pensionem proprii concursus. Posset tamen
eas destruere indirecte suspendendo con­
cursum conservativum subjecti, cui conve­
niunt, et de quo prædicantur : sed hoc fieri
non posset absque intrinseca, et maxima
peccatoris mutatione, ut ex se liquet. Res­
tat igitur, quod vel Deus nequeat illas de­
nominationes destruere, quod est absur­
dum ; vel quod eas destruere valeat exhi­
bendo novum aliquem concursum. Tunc
ultra : Vel ille concursus Dei ponit aliquid
in peccatore, vel nihil in eo producit, sed
tantum in aliquo extrinseco? Si primum,
habemus intentum, quia repugnat aliquid
in peccatore poni de novo, et quod ipse in­
trinsece non mutetur. Secundum autem non
sufficit; quoniam illud extrinsecum non
habet ullam repugnantiam, vel incompossibilitatem cum statu intrinseco peccatoris;
et idcirco posita qualibet mutatione, aut
variatione intrinseca, adhuc homj mane­
bit in peccato : sicut qui cæcitatem semel
contraxit, eam minime deponet per hoc,
quod fiat mutatio in aliquo extrinseco, sed
| solum per reparationem visus.
I

DE JUSTIFICATIONE IMPII,

400
§. ni,

Confutantur dur responsiones Nominalium,
et quorundam Juniorum.
146 .Huic argumento occn rru n t pri m o Scoefi«- tus,Gabriel,et alii Nominales, et specialiter
Sootus. Joannes de .Medina codice de pernitentia,
lract· 1» quxst. 1. e/ 12, asserendo pecca­
tum habituale nihil aliud esse, nisi obliga­
tionem subeundi prenam pro peccato actuali
præterito, dicentem ordinem ad prædic­
tum actum, et taxatam ex decreto Dei.
Unde cum Deus possit suspendere illud
decretum in tempore determinato ex dispo­
sitione æterna, quin de novo aliquid effi­
ciat ; sequitur, quod absque mutatione in­
trinseca peccatoris, queat cessare illa obli­
gatio. sive reatus, ac proinde peccatum
habituale, quod formaliter, et in recto non
differt ab illis. Sicut si Princeps valoraret
metallum usque ad determinatum tempus,
eo elapso, absque ulla nova mutatione ces­
saret valor monetae ; et si judex damnaret
aliquem ad carcerem usque ad præiixum
diem, transacto eo die cessaret obligatio
manendi in carcere.
Ciwfau· Cæterum hæc responsio est insufficiens,
!ur et eam communiter impugnant Theologi
post Concilium Tridentinum, et quidem
merito; nam principium, cui innititur,
absurdissimum est, et a pluribus censetur
improbabile,aut etiam erroneum.Tum quia
transacto actu peccati, aliquid assignandum
est, quod habeat veram rationem peccati
habitualis ; obligatio autem subeundi pcenam, sive reatus ex divina lege proveniens,
minime habet rationem peccati, cum sit a
Deo illam taxante, et infligente, a quo ta­
men nullum valet esse peccatum : ergo
peccatum habituale non consistit formali­
ter in prædicta obligatione, vel reatu. Et si
in solo reatu consisteret, fieret in justifica­
tione non auferri peccatum, proprie lo­
quendo, sed solum suspendi obligationem
subeundi pcenam pro peccato. Hanc autem
doctrinam, et ejus appendices damnarunt
piusv. Pius V et Gregorius XIII, inter alias proxhi’ positiones Michaelis Baii, quarum 53 erat
in hunc modum : « In peccato duo sunt,
» actus, et reatus. Transeunte autem actu,
« nihil manet, nisi reatus, sive obligatio
ad pernam. Unde in sacramento Baptis<r mi, aut sacerdotis absolutione proprie
« reatus peccati dunlaxattollitur, et minisc terium sacerdotis solum liber at a reatu, n
Primum

Tum etiam, quia transacto actu peccati,
homo vere,et proprio est,et dicitur aversas
a Deo, maculatus, indignus Dei amore,
dignus pœna æterna,etc. ut passim clamant
Scriptura, Concilia, et Patres: sed formaaat
quasi forma præstans hujusmodi denomi­
nationes, non est aliquis actus divinus, vel
terminus ab eo dependens ; siquidem præ­
dictæ denominationes sunt de genere mali
culpæ, a quo procul omnino absunt actio
divina, et terminus ab illa dependens : et
rursus obligatio proxima subeundi poe­
nam, vel est actio divina, vel denominatio
extrinseca a Deo proveniens, ut autumant
Nominales : ergo prædictæ denominatio­
nes non proveniunt ab hujusmodi obli­
gatione, sed ab aliquo alio, quod pecca­
tum habituale dicitur, et de quo procedit
præsens difficultas. Tum denique, quia
damnati inferno committunt de novo plura
peccata actualia, et consequenter incurrunt
nova peccata habitualia ; et nihilominus
non infligitur, nec decernitur eis nova poe­
na, saltem essentialis : ergo peccatum habi­
tuale non consistit formaliter in obligatione
proxima subeundi pœnam, orta ex divina
lege : sed in aliquo alio, quod præcedit illam
Dei dispositionem. Unde cum responsio
data divertit ad remissionem prædictæ
obligationis, difficultatem minime solvit,
sed fugit, et rationem supra factam insuo
robore relinquit. Recolantur quae diximus
disp. l,dub. 1, ubi Nominalium opinionem
refutavimus.
117.Confirmatur detegendo radicem,unde provenit æquivocatio, et insufficientia
prædictæ responsionis; etenim in peccatore αϊ!·
duplex obligatio subeundi pœnam distin­
guenda est : alia intrinseca, et consequens
necessario peccatum ; nam eo ipso, quod
quis peccat, fit dignus pœna, illique obno­
xius, quod non minus certum est, ac pec­
catum esse odio et abominatione dignum,
Alia extrinseca, quæ est denominatio ex­
trinseca desumpta a lege taxante modum,
tempus, et qualitates pœnæ. Inter hujus­
modi vero obligationes plurimum differt;
nam posterior provenit a Deo, quam proinde
libenter concedimus posse vel absolute im­
pediri, vel determinato tempore cessare abs­
que aliqua peccatoris mutatione, per so­
lam suspensionem, vel non extensionem
divini decreti. Prior autem provenit unice
a peccatore non minus, quam ipsum pecca­
tum : unde non potest a Deo impediri per
suspensionem proprii concursus, quippe
quæ

DISP. II, DUB. V.

401

quæa prædicto concursu minime dependet.
148. Responsioni Nominalium hactenus Aliorum
Qaamobrem vel semper manebit, vel des­
impugnata affinis omnino est doctrina Car- r^D’
truenda est a Deo per hoc, quod novum
dinalisde Lugo trad, de pernitentia, disp.
aliquem concursum eliciat, quo immutet,
sect. 5 cum sequentibus, Joannis de Ripalda
et variet principia adæquata, a quibus de­
torn. 2, de Ente supernal, disp. ult. sect. 22,
pendet, et in quibus fundatur prædicta obli­
cum seq. et quorundam aliorum Juniorum,
gatio ; alitor enim eodem modo persistet.
qui argumento supra facto respondent se­
Hujusmodi vero principia sunt actus peccacundo, peccatum habituale consistere adæminosus ut non retractatus, et peccator ipse
quate in actu peccaminoso præterito, et in
in rerumnatura manens ; ethæc immutari,
non condonatione divina ; nam transacto
aut variari nequeunt absque mutatione in­
actu peccaminoso, nihil aliud recognoscunt,
trinseca peccatoris, ut supra ponderavi­
a quo dicatur homo formaliter peccator,
mus. Ergo obligatio intrinseca subeundi
nisi hæc duo, videlicet hominem peccasse,
pœnam, peccatum indispensabiliter conse­
et Deum illi non condonasse peccatum.
quens, ac perinde peccatum ipsum, destrui
Unde autumant, quod posita condonatione
non valent absque intrinseca peccatoris
extrinseca Dei,statim evanescunt tam deno­
p.lto. immutatione. Quod optime dociiitD. Thom.
minatio peccatoris, quam aliæ denomina­
in 4, dist. 1 G, quxst. 2, art. 1, in rest. ad. 1,
tiones, quæ illam comitantur, ut puta ma­
his verbis : « Peccatum quodlibet potest di­
culati, aversi a Deo, digni poena æterna, etc.
et mitti, vel remitti quoad duo, scilicet
quamvis nihil peccatori imprimatur, per
v quantum ad culpam, et quantum ad
quod immutetur intrinsece.
c reatum. Non autem potest esse secunda
Sed hæc doctrina verbis tantum differt aRefelli-α remissio sine prima ; quia quandiu masententia Nominalium, et aliunde est falsa, tarc net culpa, manet debitum pœnæ. Culpa
et insufficiens. Quod sic ostenditur primo :
c autem in deordinatione voluntatis consis­
nam eo ipso, quod homo graviter peccet,
ti tit. Unde non potest culpa remitti, nisi
et antequam intelligamus Deum ipsi con­
« reordinetur voluntas : quod esse non podonare, vel non condonare peccatum, intelligimus ipsum maculatum, aversum a
c test quandiu in ipsa deordinatione maDeo, etc. Prius enim est, quod homo pec­
« net,alias duo opposita essent simul vera.»
cet, et sit in statu peccati, quam quod Deus
ilii Ad hæc : ideo obligatio extrinseca, et
condonet, vel non condonet peccatum, ut
proxima subeundi pœnam pro peccato popatet etiam in humanis : prius enim Petrus
nem test a Deo suspendi, vel impediri, quia pro­
offendit Paulum, et demeretur amicitiam
venit a solo Deo, et non a peccatore : atqui
ejus, quam quod Paulus remittat, vel non
obligatio intrinseca, et radicalis non prove­
remittat offensam. Ergo peccatum habituale
nit a Deo, sed a solo peccatore ; siquidem
non consistit formaliter partialiter in non
prædicta obligatio coincidit reipsa cum ali­
condonatione divina ; implicat enim esse,
quo malo culpæ : ergo prædicta obligatio
aut intelligi effectum formalem absque suo
suspendi, vel impediri non potest a solo
constitutivo. Secundo, quia transacto actu
Deo pure ab extrinseco, sed ad id desidera­
tur mutatio intrinseca peccatoris. Et urge­ ■peccati, vel manet intrinsece in peccatore
condignitas radicalis ad pænam, quæ est
tur, quia si Deus decerneret obligari pec­
ipsa macula peccati habitualis; vel solum
catorem ad prenam absolute, et absque ulla
datur condignitas proxima ad pœnam, quæ
temporis limitatione, non posset cessare
est denominatio extrinseca desumpta a Deo
hujusmodi obligatio absque aliqua Dei mu­
non condonante pœnam a se taxatam ? Si
tatione per novum decretum retractans an­
eligatur primum, perseverat in suo robore
tiquum : sed homo peccando causât in soipso
ratio nostra,quia condignitas intrinseca tolli
obligationem intrinsecam, et radicalem
non valet per mutationem extrinsecam ; et
subeundi pœnam absolute, et absque ulla
aliunde apparet inconsequentia, etfalsitas
temporis limitatione ; siquidem ex parte
doctrinæ illorum Juniorum ; siquidem ansua ponit fundamentum æternum prædictæ
tecedenter ad non condonationem Dei ad­
obligationis, videlicet peccatum : ergo præ­
dicta obligatio cessare nequit absque intrin- · mittitur in peccatore aliquid intrinsecum,
quod propriissime habet rationem peccati
seca peccatoris immutatione, qua videlicet
habitualis. Si asseratur secundum, plane
vel eliciat actum retractationis, vel recipiat
formam, in qua eminenter habeatur illa
infertur, quod transacto actu peccati, nihil
retractatio.
remaneat nisi reatus, sive destinatio ad

402

DE JUSTIFICATIONE IMPII,

pœnam, et ita relabuntur in sententiam
Nominalium. Tertio, quia non condonatio,
licet sono tenus significet privationem, re
tamen nihil aliud est, quam actus increatus,
quo Deus decernit pœnam, et vult non par­
cere peccatori : nam libertas divina nec
valet manere suspensa, nec exerceri potest
per omissiones, sed circa quodlibet objec­
tum habet exercitium positivum, ut osten­
dimus loin. 2, tract, de volunt. Dei, disp. 5,
dub. 3 ;sed Deus decernens pœnam. et vo­
lens non parcere peccatori, supponit ipsum
peccatorem maculatum, dignum poena, et
indignum misericordia, quæ denominatio­
nes sunt habituales, et praestantur ab habi­
tuali peccato : ergo non condonatio suppo­
nit peccatum habituale existere intrinsece
in peccatore, atque ideo non spectat ad
ejus constitutionem.
ConSrmatur : quoniam aliud est, quod
anulis.ad existentiam, et permanentiam peccati
habitualis requiratur non condonatio divi­
na; aliud vero, quod pertineat ad ejus es­
sentiam. et constitutionem adæquatam. Pri­
mum libenter concedimus, nam implicat
manere peccatum, quod Deus remittit : at­
que ideo ut peccatum habituale perseveret,
requiritur quod Deus illud non condonet,
seu remittat. Hinc autem perperam infer­
tur secundum : nam optime cohæret, quod
aliquod requiratur per modum conditionis
ad aliquam denominationem, vel effectum,
et quod nihilominus adejusconstitutionem,
et essentiam non pertineat. Sicut in natura- !
libus, ut homo maneat habitualiter cæcus,
requiritur non infusio activa visus, sive
quod Deus non reparet visum ; et tamen
nemo sanæ mentis dicat, cæcitatem habi­
tualem constitui per non infusionem acti­
vam visus, sed omnes asserunt consistere
adæquate in privatione visus. Quæ privatio
manet intrinseceadæquate in homine, licet
ad sui existentiam postulet, quod Deus vi­
sum non communicet ; sive, et in idem
redit, quod Deus decernat non reparare
visum : quod decretum est intrinsece adæ­
quate in Deo. Unde sicut ex eo, quod si
Deus decernit destruere cæcitatem, recte
infertur, quod caecitas cessabit : ita recte
sequitur, quod si Deus vult peccatum con­
donare, peccatum destruetur. Cæterum
sicut implicat Deum velle destruere cæcita­
tem, et quod non velit immutare intrinsece
hominem communicando visum : ita im­
plicat Deum velle destruere peccatum habi­
tuale, et quod non velit immutare intrin-

sece hominem communicando aliquid in·
haerens. Nam quemadmodum cæcilas est
adæquate intrinsece in homine : ita pecca­
tum habituale est adaequato intrinseco in
peccatore ; et utrum praevenit actum divi­
num, quo Deus decernit ea destruere, vel
non destruere.
149. Nec satisfacit, quod respondent illi
Juniores, peccatum scilicet habituale non «w·
utcunque importare non condonationem
divinam, sed illam dicere tanquam partem
sui essentialem, et non ut meram conditio­
nem. Unde quia cessante parte essentiali,
opus est, quod tota essentia destruatur, fa­
cillime sibi videntur salvare, quod posita
condonatione extrinseca, evanescat pecca­
tum habituale. In quo, inquiunt, aliter
philosophandum est, ac in privatione vi­
sus; hæc quippe quid physicum est, et des­
trui non valet per formam moralem extrinsecam actus divini ; sed destruenda est
per formam, qua physice privat.
Hoc, inquam, nec satisfacit, nec sustineri E«nvalet. Et sane satis foret ad confirmandam to
veritatem nostræ assertionis obligasse Au­
thores adversæ, ut concedant actum Dei
increatum, purum, sanctum, immacula­
tum, esse partem essentialem peccati; quo
nihil potest excogitari deterius, et immun­
dius, et Deo magis abominabile. Suntenim
positiones aliquæ adeo evidenter absurdae,
ut supervacaneum sit earum publicam, ut
sic dicamus, falsitatem argumentis osten­
dere, sed satis fuerit ad eas amplectendas
coegisse ; et de earum numero censemus
hanc Adversariorum doctrinam. Sed ni-prhB
hilominus refelluntur, quoniam si essentia
peccati habitualis consisteret adæquate in co­
actu peccaminoso præterito, et in noncon-s^»
donatione divina; sive, quod idem est, in
actu Dei, quo vult non remittere peccatum,
plura, et intolerabilia absurda sequeren­
tur. Nam in primis sequitur peccatum ha­
bituale nihil intrinsecum physicum, vel
morale esse in peccatore ; nam actus prae­
teritus non est aliquid physicum, vel mo­
rale in seipso, ut ex se liquet; et aliunde
non admittitur, quod aliquid intrinsecum
relinquat in pecccatore, in quo ipse habitualiter perseverat, et quod sit peccatum habi­
tuale : actus etiam increatus, sive non con­
donatio Dei manet adæquate formaliter in
Deo, et nihil ponit in peccatore, quod sit
peccatum, ut ex se constat : ergo peccatum
habituale est purum nihil in peccatore.
Falsitas autem consequentis ostenditur,
quia

DISP. JI, DLB. V.
quia peccatur, transacto actu peccati, vere,
et realiter, ac intrinsece manet habilualiter maculatus, aversus a Deo, indignus
amure Dei, dignus ælerna pcena, et abomi­
natione divina : sed implicat, dari deno­
minationem, vel effectum intrinsecum abs­
que forma, vel quasi forma intrinseca ; nec
alia forma, aut quasi furma pro prædictis
denominationibus excogitari potest, nisi
peccatum habituale : ergo absurdum est
dicere, peccatum habituale nihil intrinse­
cum physicum, vel morale esse in pecca­
tore.
Abcd
150. Prælerea sequitur, gratiam habiκ"0dualem non destruere de facto formaliter
peccatum, sed hujus destructionem fieri per
extrinsecum Dei favorem. Quod sic osten­
ditur; nam gratia non destruit formaliter
nisi malum, quod reperil in peccatore . et
cui ipsa formaliler opponitur : sed nihil
reperit, cui ipsa formaliter opponatur; ac­
tus enim peccaminosus præteritus supponi­
tur jam non esse, et aliunde non opponitur
formaliler habituali graliæ : actus vero Dei,
quo vult non condonare, est in Deo, et ces­
sat per actum , quo condonare decernit :
præter hæc autem nihil admittitur, in quo
consistat essentia peccat* habitualis : ergo
gratia non destruit de facto formaliter pec­
catum , sed hujus destructio fit pure per
extrinsecum Dei favorem. Falsitas autem
consequentis satis liquet ex supra dictis
dub. 1, ubi ex Concilio Tridenlino, et com­
muni Theologorum sententia ostendimus,
remissionem peccati fieri formaliter de
facto per gratiam habitualem inhaerentem.
atero-di Deinde sequitur, peccatum habitualenon
esse vere aliquod malum de linea culpæ.
Quod sic probatur ; nam una ejus pars,
nempe actus prælerilus peccaminosus, non
est nec in seipso, ut liquet, nec in aliquo
effectu positivo, vel privativo, quod vere
habeat rationem peccati : siquidem illud
non admittunt Adversarii : altera vero il­
lius pars, videlicet actus Dei, quo vult non
condonare , non habet rationem mali cul­
pæ, sed justissimus , et sanctissimus est :
ergo peccatum habituale non est vere ali­
quod malum de linea culpæ. Falsitas autem
consequentis est manifesta .· tum quia inde
fieret peccatum habituale non esse pecca­
tum , quod implicat in terminis. Fieret
etiam, peccatum habituale esse chimæram,
vel purum nihil; nam sublata ab eo vera ra­
tione peccati, nihil ejus,nisi chimaericema­
net. Fieret præterea, transacto actu peccati,

403

peccatorem non esse malum, et abomina­
bilem coram Deo, ut supra inferebamus.
Ex quo tandem fieret, superfluam esse re­
missionem peccati, et reconciliationem cum
peccatore; sed sufficeret non ulterius pec­
care : quod refuturunt D. August, lib. 1, de D.Ang.
nuptiis, et concupis. cap. 26, et D. Thom. in D· rho'
prœsenli, et (juæst. cit. de veritate.
Denique sequitur , impossibilem esse^^Hncondonationem extrinsecam peccati : con-niensad
sequens est contra Adversarios, qui hujus- *;™1'
modi principia comminiscuntur, ut defen­
dant praedictam condonationem : ergo, etc.
Sequela ostenditur , quia condonatio illa
extrinseca est destructio alicujus mali vere
existentis, saltem moraliter : sed illa con­
donatio nihil destruit : ergo est impossibi­
lis. Probatur minor, quia vel destruit ac­
tum peccaminosum praeteritum ; et hoc
nequit dici, cuin prædictus actus ante con­
donationem cessaverit : vel destruit actum
Dei, quo vult non condonare ; et hoc non
sufficit, ut dicatur destruere malum, siqui­
dem prædictus actus malus non est, sed
justissimus : vel destruit peccatum habi­
tuale ; et nec hoc dici valet, quia peccatam
habituale consistit essentialiter adæquate
in actu peccaminoso, et in non condona­
tione Dei, ut Juniores discurrunt : ergo
destrui non valet eis non destructis. Quid
ergo destruitur, et cessat per illam condo­
nationem? Non superest, nisi malum pœnæ,
vel obligatio proxima eam subeundi. Et sic
coguntur concedere cum Nominalibus, et
Michaele Baio, nihil in justificatione impii
destrui, nisi solum reatum : et cum verbis
videantur ab cis recedere, obligantur fateri
se, quoad rem ipsam, eorum tenere opi­
nionem.
151. Quod evidentius constabit, si ab Espeaipsis inquiramus, quod sit objectum illius
condonationis extrinsecæ, qua Deus vult dentis,
non fore amplius peccatum habituale? Nam rânoms.
vel Deus vult peccatum actuale non esse ?
Et hoc non, quia jam non erat, et jam ha­
bebat non esse ante condonationem. Aut
vult non fuisse ? Et nec hoc dici valet, quia
impossibile est, peccatum non fuisse ex
suppositione, quod fuerit. Aut denique vult
carentiam non condonationis? Et nec istud
potest rationabiliter dici, quia carentia non
condonationis est condonatio ipsa, cujus
objectum investigamus. Id vero, quod res­
pondet Lugo disp. cit. sect. 9 α num. 1-18, Lap.
videlicet objectum prædictæ condonationis
esse actum peccaminosum praeteritum, ut

101

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

terminat affectam divinum conditionalum. quo Deus, quantum est de se, vellet
non praecessisse peccatum actuale, nec prae­
buisse fundamentum divinæ indignationi,
est satis futile , et insufficiens. Tum quia
cum homo actu peccat, habet Deus hunc
affectum conditionatum, siquidem pecca­
tum ipsi displicet ; et nihilominus ex vi
hujus affectus non impeditur oxislentia
peccati, nec voluntas absoluta,qua Deus
vult illud permittere: ergo prædictus affec­
tus est insufficiens ad destructionem pec­
cati, et ad excludendam voluntatem abso­
lutam , qua vult illud imputare, et non
condonare. Tum etiam, quia ipse peccalor,
postquam peccavit, habet multoties illum
affectum conditionatum, quo vellet non
peccasse, nec divinum odium incurrisse;
et nihilominus hæc voluntas est insufficiens
ad retractandum actam peccaminosum, et
ad destruendum statum peccati habitualis,
siquidem actu componitur cum illo : ergo
idem dicendum est de illo Dei affectu con­
ditionato. Praesertim, quia frustra recur­
rimus ad hos affectus imperfectissimos,
cum possit Deus absolute, et efficaciter
dicere ; Hemitto tibi peccatum, absolvo te a
peccatis : sicut sacerdotes Dei nomine dici­
mus in absolutione sacramentali. SimiliHipa’da.ter, quod Ripalda post plures dicendi mo­
dos a se relatos, et impugnatos respondet
disp. cit. sect. 25, num. 343, condona­
tionem extrinsecam Dei, et ejus objectum
sic explicari : Statuo me deinceps gerere cum
peccatore, ac si nunquam peccavisset, nullum
ei volendo malum , nec intuitu peccatorum
aliter agendo cum illo, ac cum aliis, (pii
nunquam peccaverunt: insufficiens est, et
falsum supponit. Quoniam impossibile est,
quod Deus eodem modo se gerat cum pec­
catore, ac cum aliis, qui peccatores non sunt,
nisi prius destruatur peccatum; stante quippe
peccato, nequit non exparte Dei stare odium
peccatoris; atque ideo non se geret cum eo,
sicut cum innocentibus : ergo prius ex parte
objecti intenditur, et decernitur, destructio
peccati, quam convictus , ut sic dicamus,
Dei cum peccatore, sicut cum aliis : et con­
sequenter assignari adhuc debet objectum
condonationis, qua Deus dicitur destruere
peccatum ; et impugnationes supra factæ in
suo robore persistunt. Unde vel neganda
est vera remissio, et destructio peccati ; vel
admittendum est peccatum habituale dis­
tinctum ab actu peccati, et a non condona­
tione divina, quod intrinsece afficiat pecca­

torem, ct quod subinde absque ejus immu­
tatione intrinseca destrui non possit, ul
supra diximus.
152. Sed opponunt Juniores ·, nam inotjtw.
humanis per hoc præcise, quod offensus
remittat injuriam offendenti, destruitur
offensa absque ulla intrinseca offendentis
immutatione : orgo idem dicendum est de
injuria , sive offensa contra Deum, et ejus
destructionem , saltem per respectum ad
potentiam Dei absolutam.
Ad hanc objectionem latius infra consta-M»»
bit : nunc breviter respondetur, quod licet
in humanis possit offensus destruere inju­
riam, quantum ad jus proximum exigendi
satisfactionem pro illa, per hoc præcise,
quod cedat juri suo; nihilominus adhuc in
humanis nequit destrui inordinatio habi­
tualis, quam quis contraxit offendendo gra­
viter proximum, el ratione cujus contraxit
carentiam conformitatis habitualis ad le­
gem naturalem, nisi offendens voluntatem
retractet, et injuriam a se factam detestetur. Unde licet offensus condonet ex parte
sua injuriam, sive jus exigendi satisfactio­
nem ; adhuc tamen offendens est prave dis­
positus circa illum, nisi voluntatem mutet.
Quod potius roboeat hactenus dicta; liben­
ter quippe damus Adversariis, posse Deum
remittere jus proximum exigendi satisfac­
tionem pro peccato, decernendo se in aeter­
num illud non punire, quin aliquid ponat
in peccatore : sed negamus, quod possit sic
destruere peccatum habituale, quod consis­
tit in ea deordinatione intrinseca, quam
homo peccando contraxit, ratione cujus est
intrinsece maculatus, dignus pœna, prave
dispositus erga Deum, et aversus ab illo.
Nec-id ex adducto exemplo convinci valet,
sed potius oppositum. Est tamen inter
exemplum illud, et rem praesentem hæc
differentia, quod in humanis potest offen­
sus non solum remittere jus exigendi satis­
factionem, sed etiam amare simpliciter of­
fendentem, licet hic intrincese eodem modo
se habeat : cæterum Deus, licet possit re­
mittere satisfactionem pro peccato, nequit
tamen diligere simpliciter peccatorem, nisi
intrinsece mutetur. Et ratio discriminis
sumitur ex imperfectione amoris creati, et
summa perfectione amoris divini; ille enim
potest terminari ad personam peccatoris, el
consequenter diligere simpliciter offenden­
tem, licet ipse voluntatem non retractet,et
inordinationem non deponat : hic autem
nequit non peccatorem odisse, ut supra dixi­
mus

DISP. II, DI,B. V.
mus dub. prxced. num. 123, atque ideo non
valet eum diligere, nisi homo actum pcccaminosum formaliter, aut eminenter re­
tractet, et a statu peccati recedat : quod, ut
vidimus, fieri non valet absque ejus inlrinftTta, seca mutatione. Quæ est doctrina D. Thom.
3purl. (juTst. 86, ari. 2, in corpore, ubi in­
quit : « Offensa directe opponitur gratiæ ;
« ex hoc enim dicitur aliquis alteri esse
« offensus, quod repellit eum a gratia sua.
« Hoc autem interest inter gratiam Dei, et
« hominis, quod gratia hominis non cau« sat, sed præsupponit bonitatem veram,
« vel apparentem in homine grato . Sed
.< gratia Dei causât bonitatem in homine
« grato, eo quod bona voluntas Dei, quæ
t nomine gratiæ inlelligitur, est causa om­
it nis boni creati. Unde potest contingere,
α quod homo remittat offensam, qua of«t fensus est,alicui, absque aliqua immuta« tione voluntatis ejus. Non autem contin« gere potest, quod Deus remittat offensam
u alicui absque immutatione voluntatis
α ejus. »

§ IV.
Praecluditur alia Suarii evasio.
153. Tertio occurrit rationi nostræ Suarius torn. 3, de gratia, cap. 22 et 23, conce' dendo, vel potius permittendo, quod macula
peccati habitualis, aqua homo denominaturmaculatus, aversus a Deo, dignus pcena
æterna, etc. importet de facto privationem
voluntariam gratiæ sanctificantis ·. ct con­
sequenter, quod nequeat destrui peccatum
habituale, quin homo exuat prædictas de­
nominationes, et maculam illam deponat.
Ad id autem asserit non esse necessariam
infusionem alicujus boni, vel intrinsecam
immutationem peccatoris, sed sufficere extrinsecam mutationem. Quod sic declarat ;
etenim carentia gratiæ non habet rationem
maculae, aut mali moralis , nisi quatenus
privatio est; sub conceptu quippe puræ ne­
gationis nullam importat malitiam, ut
constat in statu purorum. Porro ut habeat
rationem privationis, opus est, quod gratia
sit debita homini ; nam sublato debito, ca­
rentia formæ non est privatio, sed mera
negatio, ut patet in eodem purorum statu.
Debitum autem habendi gratiam non inest
homini ex natura rei, sed solum ex dispo­
sitione divina elevante hominem ad finem
supernaturalem ; unde sublata hujusmodi

jyjuj

1D5

ordinatione , gratia minimo deberetur ho­
mini, ut liquet etiam in exemplo proxime
adducto. Et licet de facto Deus disposuerit,
hujusmodi elevationem , et promotionem
ad supernaturalem finem fore perpetuam ;
absque dubio tamen potuit illam ad certam
tempus determinare , quo proinde elapso,
gratia non esset debita, et consequenter ejus
carentia non esset privatio, nec macula
peccati, sed mera negatio. Hoc igitur modo
censet Suarius, peccatum per divinam po­
tentiam remitti posse absque infusione doni
alicujus, et sine peccatoris immutatione.
Si enim Deus decerneret, quod gratia per
quatuor tantum annos deberetur, et Petras
intra illos peccaret; carentia illa intra il­
lud spatium esset privatio, et macula, ipsumque denominaret aversum habitualiter
ab ultimo fine, et dignum pcena æterna
consistente in privatione visionis Dei in
seipso : at elapso eo tempore, jam non ma­
neret carentia gratiæ sub ratione privatio­
nis, sed esset pura negatio; et consequenter
prædicta privatio cessaret in ratione pec­
cati habitualis, licet nulla adesset mutatio
realis ex parte subjecti. Posse autem id ita
contingere, probatur tum ex discursu nu­
per facto, tum exemplis. Nam in naturali­
bus potest carentia transire ab statu nega­
tionis in statum privationis, per solam
mutationem temporis, et absque mutatione
subjecti, ut patet in cane, qui ante nonum
diem dicitur cæcus negative, et postea pri­
vative : ergo pariter potest carentia ex sola
mutatione temporis transire ab statu pri­
vationis ad statum simplicis negationis.
Deinde in moralibus potest obligatio voti du­
rare usque ad determinatum tempus, ita ut
ejus transgressio intra illud tempus sit pri­
vatio, et post illud tempus cesset obligatio
voti , et carentia adimpletionis ejus sit
mera negatio; ut si Deusa principio tan­
tum acceptaret votum usque ad determina­
tum tempus , vel si post determinatum
tempus in voto dispensaret.
154. Cæterum hæc responsio deficit in everupluribus. Primo, quia variat statum præsentis difficultatis; supponimus enim ho- ter.
minem manere elevatum ad finem super­
naturalem absolute, et sine restrictione
ad determinatum tempus ; et inquirimus
utrum stante hac ordinatione, possit pecca- .
tum in tali statu commissum remitti abs­
que intrinseca hominis mutatione ? Cui
difficultati nequit Suarii doctrina accommo­
dari, sed eam relinquit intactam, et ad

-10Ô

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

aliam hypolhosin divertit. In hypothesi
autem a nobis assignata procedit, et urget
argumentum supra factum ; nam eo ipso,
quod homo peccaverit, manet maculatus, et
aversus a Deo ultimo fine supernaturali,
absolute, intrinsece, et absque limitatione
ad certum tempus : ergo variatio temporis
nihil confert, ut homo liberetur a praedictis
denominationibus.Seeundo, quia ille Suarii
discursus probat plus quam oportet ; nam
si quid evincit, suadet remissionem peccati
posse fieri non solum de potentia absoluta,
sed etiam juxta providentiam ordinariam,
absque immutatione intrinseca peccatoris :
nam servatis naturis rerum, ét citra ullum
miraculum potuit Deus decernere elevatio­
nem hominis ad supernaturalem finem,
non perpetuum,sed usque ad tempus deter­
minatum, quo elapso, naturaliter cessaret
peccatum prius commissam, transiret
quippe privatio gratiæ in simplicem nega­
tionem, et sic amitteret rationem maculæ,
seu peccati, ut Suarius discurrit. Terlio,
quia probat peccatum commissum contra
Deum authorem supernaturalem, posse
remitti non solum absque mutatione in­
trinseca peccatoris, sed etiam absque ulla
speciali Dei misericordia, et condonatione
offensæ; quod tamen est omnino absurdum,
etquod noncredimusaSuario admittendum.
Sequela ostenditur ; nam demus Deum ho­
mines elevasse ad supernaturalem finem
per quatuor tantum annos ; demus omnes
illos intra illud tempus peccasse ; demus
denique alios mortuos esse intra illud,
alios post illud vixisse : tunc illi qui super­
vixissent, etiamsi Deus in nihilo, præterquam in conservatione naturali, eos adju­
varet, elapso tempore statam peccati de­
ponerent per solum transitum carentiæ
gratiæ a privatione in negationem. Ex quo
ulterius fieret, homines illos discerni in
negotio salutis absque ullo Dei speciali au­
xilio , tam intrinseco, quam extrinseco ;
nam depositio peccati ad statum salutis spec­
tat. Id autem admittere esset plus quam er­
roneum. Et hæc satis erant ad refellendam
prædictam responsionem.
Refelli155. Sed ne vel in hypothesi a .Suario
proposita videamur admittere possibilem
esse remissionem peccati commissi ab ho­
mine elevato ad finem supernaturalem
absque mutatione intrinseca peccatoris,
oportet ostendere a priori falsitatem prædictæ doclrinæ. Ad quod præstandum duæ
viæ occurrunt. Prima desumitur ex diffe­

rentia inter privationes physicas, el mora­
les, et juxla illarii sic arguitur : quoniam
licet in physicis, quod carentia sit de præ­
senti privatio, attendatur præcipue penes
hoc, quod forma oppositi sit de præsenti
debita; nihilominus in moralibus, quod
carentia sit de præsenti privatio, non at­
tenditur penes hoc, quod forma opposita
sit de præsenti debita, sed penes hoc, quod
fuerit debita quando carentia est inducta;
et hoc sufficit, ut carentia formæ sil priva­
tio, et perseveret in ratione privationis,
nisi vel forma restituatur, vel actus præteritus retractetur : atqui in hypothesi,
quam Suarius proponit, gratia erat debita
in instanti, in quo homo peccavit ; siqui­
dem tunc supponitur hominem mansisse
elevatum ad finem supernaturalem :ergo
quod postea cessaverit hoc debitum, non
sufficit, ut carentia gratiæ semel contracta,
desinat esse privatio, et incipiat esse pura
negatio, deponatque munus maculae mora­
lis. Minor, et consequentia constant. Major
autem quoad secundam partem, in qua est
difficultas, suadetur exemplis manifestis;
nam qui die vetito comedit carnes, incur­
rit carentiam conformitalis moralis ad
legem tunc obligantem; quæ carentia est
vera privatio moralis, et macula : et nihi­
lominus ex eo, quod transeat dies illa, et
incipiat alia, in qua non adsit debitum
prædictæ legis, minime cessat privatio se­
mel contracta, nec exuit munus maculæ
moralis, nec transit in rationem negationis
purae; alioquin per solam variationem
temporis tolleretur macula illius peccati,
quod est omnino improbabile : ergo signum
evidens est, quod in privationibus morali­
bus non attenditur per se ratio debiti,
quandiu durat carentia, sed quando indu­
citur ; et quod sufficit tunc praefuisse, ut
semper maneat privatio, nisi vel retracte­
tur, vel destruatur. Similiter si quis voveat
servare castitatem per unum annum, solum
pro illo anno adest debitum servandi casti­
tatem ex voto, et non extenditur amplius ;
et hoc non obstante,si castitatem violet in' tra illum annum, incurrit privationem
conformitalis ad legem dictantem votum
debere servari, et manet etiam post men­
sem sub illa privatione, quandiu illam non
retractat aliquo modo, tametsi debitum
servandi castitatem ex voto jam cessaverit:
ergo in moralibus, ut carentia sit, el per­
maneat privatio, sufficit adfuisse debitam
temporequo contrahitur, et minime requi­
ritur,

.w**' A**» »*·

IjlMRIIII Ι.ΙΜΙΙΙ C

DISP. II, DUB. V.

Major

riiur, quod perseveret debitum illud. Et
ratio tam in his exemplis, quam in nostro
casu est eadem ; nam eo ipso, quod caren­
tia fuerit inducta peractum voluntarium eo
tempore, quo debebatur forma, et actus
nullo modo retractetur, censetur moraliter
permanere actus inducens, et conservans
illam carentium cum omnibus circunstantiis, cum quibus eam a principio voluit, et
produxit, inter quas computatur debitum
non ponendi carentiam ; atque ideo perse­
verat etiam moraliter carentia sub eisdem
circunstantiis, sub quibus inducta fuit a
principio : unde cum a principio fuerit
carentia formæ debitæ, et vera priva­
tio moralis : consequens est, ut easdem
rationes conservet quandiu actus præteritus non retractatur : quidquid sit, an
forma, qua privat, sit deinceps debita,
vel non.
Confirmatur, et explicatur ; quia homini
elevato ad supernaturalem finem duplici­
ter dicitur gratia debita : uno modo ex
parte Dei, qui statuit gratiam intra tempus
elevationis homini non negare, nisi ipse se
indisposuerit : alio modo ex parte hominis,
qui tenetur saltem intra illud tempus non
apponere obicem gratiæ. Unde fit, quod
elapso tempore, Deus non debeat homini
gratiam conferre ; ac subinde carentia gra­
tiæ, ut refertur adDeum.nonest carentia for­
mæ debitæ, et consequenter non habet ra­
tionem privationis, sed simplicis negatio­
nis. At eadem carentia rel^tæ ad hominem
privatio est, et non carentia pura ; quia eo
ipso, quod homo intra tempus, quo teneba­
tur non apponere obicem gratiæ, illum
apposuerit, amplexus est, et induxit veram
privationem moralem gratiæ. Quandiu
autem non retractat prædictunractum, per­
severat moraliter in amplectendo idem
objectum, et in producendo eundem termi­
num ; sicut enim repugnat manere physice
eundem actum, et quod non maneat idem
illius terminus, et objectum : ita implicat,
quod perseveret moraliter idem actus, et
quod non conservetur idem terminus, et
objectum illius. Unde sicut actus pcccaminosus, quandiu non retractatur, perseve­
rat moraliter idem intra,. et post tempus
elevationis : ita carentia gratiæ ut actui
correspondons eadem perseverat intra, et
post illud tempus. Ergo sicut intra illud
tempus erat privatio, et macula moralis :
ita etiam manet privatio, et macula mora­
lis post illud tempus elapsum.

«iSwV

407

156. Secunda via, et satis apta ad præ- Nova
eludendam Suarii evasionem habetur ex ‘nluo'
dictis tract, priced. disp. 2, dub. 4, ubi de- præ<®i
.
1
,r
.
dentis
claravimus, qualiter omnis homo elevatus responad finem supernaturalem teneatur ex lege sion,i·
naturali non violare præcepta Dei superna­
turalis authoris. Nam ratio naturalis dictat
quemlibet subditum debere obedire sub
superiori legitime præcipienti, et prohibet
transgressionem præceptorum ejus, Quam­
obrem eo ipso, quod naturale lumen connotet elevationem hominis ad finem super­
naturalem, et existentiam supernaturalium
præceptorum, extenditur ad imperandum,
saltem indirecte, eorum observationem, et
ad prohibendam transgressionem opposi­
tam. Unde fit, nullum esse peccatum ho­
minis actu elevati ad supernaturalem ordi­
nem, quod etiam non sit contra legem na­
turalem, et per quod homo non avertatur
a Deo naturali fine, et authore; et simul
contrahat privationem conformitatis ad
legem naturalem, sive rectitudinis natura­
lis, et maculam moralem. Ex iis principiis,
quæ satis perspicua sunt, et probatamanent
loco citato, impugnatur Suarii responsio ;
quoniam eo ipso, quod homo elevatus intra
determinatum tempus ad ordinem super­
naturalem offenderet Deum supernatura­
lem authorem, incurreret verum peccatum
habituale contra legem naturalem, consis­
tens saltem in privatione rectitudinis na­
turalis, vel conformitatis ad prædictam le­
gem : sed hujusmodi privatio non posset
transire in negationem ex sola variatione
temporis : ergo hæc temporis variatio est
insufficiens, ut homo deponat maculam, et
exeat ab statu peccati. Consequentia liquet,
et major constat ex nuper dictis. Minor
autem ostenditur ; nam ideo, ut existimat
Suarius, privatio gratiæ potest transire in
simplicem negationem, quia gratia non de­
betur homini ex natura rei, sed ex ordina­
tione Dei, qui potest illud debitum ad de­
terminatum tempus restringere; quo pro­
inde elapso, carentia gratiæ non erit caren­
tia formæ debitæ, vel rigorosa privatio :
atqui doctrina hæc minime applicari potest
maculæ, quæ est privatio conformitatis ad
legem naturalem, eo quod obligatio ser­
vandi prædictam legem inest homini natu­
raliter, et sine restrictione ad tempus ; nec
Deus valet hominem eximere a prædicto
debito, saltem circa præcepta negativa, ut
modo supponimus ex communi Theologo­
rum sententiii : ergo privatio conformitatis

•108

DE JUSTIFICATI UNE IMPII.

ad legem naturalem non posset ex sola va­
riatione temporis transire in simplicem
negationem.
Expea- Explicatur amplius ; nam licet homo non
tic.nfnu- teneatur semper, et pro semper se convcrtionis. tere ad Deum finem supernaturalem, et
habere gratiam ; nihilominus semper, et
pro semper tenetur non apponere obicem
prædicta conversioni, et non impedire
gratiam ; praecipue quando habet notitiam
tam praedicta conversionis, quam gratiæ :
appositio enim obicis, et impedimenti ad
hujusmodi bona, supposita tali notitia, ne­
quit non esse mala, et deordinata : immo
tangit, et violat non solum jus naturale,
sed etiam praeceptum negativum supernaturale; utrumque enim jus vetat, stante tali
notitia, appositionem praedicti impedi­
menti. Atqui homo, qui post elapsum tem­
pus elevationis ad ordinem supernaturalem
voluntarie conservaret carentiam conformitatis ad naturalem legem, eo ipso volun­
tarie conservaret obicem ad conversionem
supernaturalem, et impedimentum ad gra­
tiam : siquidem quodlibet peccatum est inconjungibilecum illis, ut dub. præced. os­
tendimus. Et aliunde homo haberet noti­
tiam (vel supponamus eam habere) ordinis
supernaturalis ; cum illam habuerit ante
illud tempus, nec adsit ratio, ut statim
eam amittat. Ergo adhuc maneret deordinatus, et maculatus per privationem conformitatis ad legem naturalem, immo et
per transgressionem habitualem praecepti
supernaturalis ea impedimenta prohiben­
tis ; et consequenter per solam variationem
temporis minime exueret statum peccati
contra legem tam naturalem, quam super­
naturalem. Nec hinc tamen fieret, quod ex
vi hujus præcise committeret novum peccatuqi ; nam tota ea deordinatio esset habi­
tualis, et relicta ex actu peccaminoso præcedenti : et non adest præceptum, ut homo
quantocius eam destruat per actualem con­
versionem ad Deum, ut patet in statu prae­
sentis providentiae. Unde praeoccupata ma­
net tacita quædam objectio.
Esk)Pa°d
1^· Ex his satis liquet ad exempla, quicxempia bus Suarius muniebat suam doctrinam,
trahum Primum enim procedebat in physicis, in
adducta, quibus libenter admittimus, posse negatio­
nem transire in privationem, vel e con­
verso, ex sola variatione temporis, secun­
dum quod debetur, aut non debetur forma
opposita. At in moralibus secus accidit, ut

modo vidimus; quia quod in eis carentia
sit privatio, regulatur præcipue penes de­
bitum in tempore, in quo inducitur, et pe­
nes actum, quo conservatur : et ubi hæc
adsunt, carentia non est simplex negatio,
sed privatio. Secundum procedit in voto,
cujus obligatio non dependet adæquate a
vovente, sed a Deo acceptante : unde sicut
Deus potest votum a principio non accep­
tare, et tunc nulla ex voto induceretur obli­
gatio : ita potest illud acceptare præcise
usque ad determinatum tempus;et tunc
obligatio orta ex voto durabitusque ad illud
tempus, et non amplius. Cæterum macula
ex peccato actuali relicta causatur unice ab
homine, et durat ex se sine limitatione,
nisi homo retractet priorem voluntatem,
vel eliciendo actum oppositum, vel recicipiendo formam, in qua eminenter præhabeaturilla retractatio. Unde ex suppo­
sitione, quod Deus permiserit hominem
peccare, et producere maculam in seipso,
non potest pro libito eam maculam usque
ad determinatum tempus permittere, et per
solam variationem debiti eam transmutare
ab statu privationis in statum negationis :
sed necessitatur vel eam permittere in
aeternum, vel ipsam destruere media im­
mutatione intrinseca peccatoris, cui con­
ferat aut gratiam sanctificantem, aut auxi­
lium ad retractandum actum præteritum.

§ V.
Refellitur aller a Curielis solulio.

158. Tertio occurrit rationi nostrae Cu-aiwb
riel in præsenti dub. 2, § 10, concedendo6^
necessariam esse aliquam mutationem, ut
peccator ab esse maculatum, aversum a
Deo, et dignum pcena, transeat ad non esse
maculatum, etc., aliter enim fatetur, fieri
non posse transitum ab uno contrario in
alium. Ad hoc autem inquit necessariam
non esse physicam peccatoris mutationem,
vel quod ei aliquid de novo infundatur; sed
satis esse, quod fiat mutatio uno ex tribus
modis. Primo, facta mutatione non in pec­
catore, nec in Deo, sed in quodam tertio;
ut si Deus decernat dimittere peccatum Pe­
tri propter preces Pauli, eo ipso quod in
Paulo ponatur talis actus, cessabit pecca­
tum Petri, et transibit ab esse maculatum
ad non esse maculatum. Sicut si Deus sta­
tuat propter satisfactionem Pauli dimittere
pœnam temporalem, quam debebat Petrus,
posita

DISP. II, DUB. V.
posita tali satisfactione in Paulo cessat in
Petro reatus ad talem peccatum. Secundo,
facta mutatione in tempore, ut si Deus ab
æterno praeviso peccato Petri, decernat di­
missum fore peccatum illud post unam ho­
ram, et Petrum deinceps acceptum fore ad
gloriam, satis esset finiri illam horam, ut
statim Petrus deponeret peccatum, et non
esset amplius dignus odio Dei. Sicut Deus
decrevit, ut lex vetus duraret usque ad cer­
tum tempus, quo elapso, sine alia muta­
tione cessavit obligatio legis. Tertio, facta
mutatione, non physica, sed morali, in ipso
peccatore; nam eo ipso, quod Deus ab extrinseco dimittat peccatum , immutatur
peccator moraliter sufficienter pro quali­
tate materiæ; aliter enim se habet secun­
dum prudentem æstimationem, siquidem
cum antea terminaret odium divinum, de­
sinit illud amplius terminare.
•jiata- Sed hæc responsio parum distat a præiir- cedentibus hactenus impugnatis, et eisdem
motivis refellitur. Tum quia id quod non
dependet ex dispositione arbitraria Dei,
sed sequitur ex natura rei ad aliquam cau­
sam, non potest ex sola dispositione ex­
trinseca Dei immutari, stante eadem causa;
nam, ut dici solet, idem manens idem
semper facit idem. Qua ratione quia esse
mortuum consequitur ex natura rei ad pri­
vationem vitae, fieri non potest, quod sub­
jectum stans sub privatione vite, non sit
mortuum, nec Deus valet oppositum decer­
nere. At hominem esse maculatum, aver­
sam a Deo, etc. non dependet ex dispositione
arbitraria Dei, sed consequitur ex natura
■saaad actum peccaminosum non retracta­
tam, sive ad privationem gratiae per actum
peccaminosum inductam : ergo hujusmodi
effectus, et denominatio cessare non potest
per solam dispositionem extrinsecam Dei,
nisi auferantur principia, ad quae consequi­
tur; quæ tamen auferri non possunt, nisi
homo retractet efficaciter actum præteritum, vel gratiam habitualem recipiat, in
qua eminenter praehabetur ea retractatio.
Tum etiam ad hominem, quia praedictus
authorconstituit essentiam peccati habitua­
lis in carentia conformitatis ad legem, ut
supra vidimus disp. I, dub. 1 ; sed hæc ca­
rentia nequit expelli per mutationem fac­
tam in aliquo extrinseco ; siquidem hujus­
modi mutatio nullam oppositionem, aut
incompossibilitatem habet cum tali caren­
tia : ergo prædicta mutatio est insufficiens ad
destruendum peccatum habituale. Plane si
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

-109

quæ mutatio posset ad hoc deservire, esset
illa qua Deus abrogaret legem, vel in lege
cum homine dispensaret. Hæc tamen ad
hoc tantum deserviet, ut homo deinceps
non peccet contra illam legem; minime
tamen ad hoc proderit, ut contra illam non
peccaverit, et ut non permaneat in peccato
commisso contra illam legem, quando obli­
gabat ; sicut de privatione gratiæ contracta
quando gratia erat debita, supra argumen­
tabamur contra Suarium.
159. Deinde rejicitur hæc responsio os- Declaratendendo, insufficientes esse singulos mu- 'jnsuffitationis modos, qui assignantur a Curiele. cicnt’3·
Et quidem primus non sufficit; nam quod
ad remissionem peccati habitualis requira­
tur aliqua mutatio extra Deum, non prove­
nit ex eo, quod Deo desit intra semetipsum
sufficiens motivum ad remissionem peccati;
pûsset quippe ad ostendendum vel suam
misericordiam , vel suam libertatem, vel
suum supremum dominium intendere, et
efficere prædictam destructionem, indepen­
denter ab alio motivo extrinseco, ut ex se
liquet. Ergo si prædicta mutatio requiritur Primus
essentialiter ad destructionem peccati, ut
concedit prædictus author, non potest
cise ad eam concurrere in genere causæ me- signatas
ritoriæ, vel per modum impetrationis; nam^j^J"
hocpacto solum importatmotivum sufficiens
vel congruum, ut Deus velit destruere pec­
catum. Atqui preces a paulo effusæ queunt
præcise concurrere ad destruendum pecca­
tum Petri in genere causæ meritoriæ, vel
per modum impetrationis ; nec enim appa­
ret, quo alio causalitatis genere valeant
concurrere. Ergo mutatio facta in Paulo
per ejus preces non est mutatio, quæ suffi­
cit, et desideratur ad destructionem peccati
in Petro.
Confirmatur primo, quia illa mutatio
extra Deum sufficit et requiritur ad des­
truendum peccatum habituale, quæ immu­
tat principia , ad quæ consequitur per se
peccatumhabituale,et in quibusessentialiter
fundatur : atqui mutatio facta in Paulo per
ejus preces, prædicta principia non immu­
tat : ergo insufficiens est ad peccati habitua­
lis destructionem. Major videtur evidens,
quia stantibus principiis,ad quæ per se con­
sequitur peccatum habituale, et in quibus
essentialiter fundatur, nequit non manere
peccatum : sicut in universum stantibus
principiis sufficientibus ad aliquam deno­
minationem, nequit non persistere talis de­
nominatio : ergo si ad destructionem pec27

I

-110

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

rati habitualis requiritur aliqua mutatio,
talis debet esse, ut immutet principia, ad
quæ per se consequitur, et in quibus essen­
tialiter fundatur peccatum habituale. Mi­
nor etiam liquet, quoniam prædicta princi­
pia nihil aliud sunt, quam actus peccami­
nosus non retractatus, et privatio gratiæ,
vel carentia, ut docet Curiel, habitualis
conformitatis ad legem per prædictum ac­
tum inducta:sed mutatio facta in Paulo
per ejus preces, illa principia non immutat,
sed intacta relinquit;siquidem nec expellit
carentiam gratiæ, vel conformitatis, nec
retractat peccatum præteritura Petri : ergo
non immutat principia, ad quæ per se con­
sequitur, et in quibus essentialiter fundatur
peccatum habituale.
Secundo.
Confirmatur secundo, quia causa mora­
lis consistens in merito, vel impetratione,
non causal immediate effectum, ad quem
ordinatur,sed tantum movet, et allicit Deum
ut prædictum effectam producat, aut infe­
rat : sed preces Pauli solum queunt concur­
rere ad destruendum peccatum Petri per
modum causæ moralis consistentis in me­
rito . aut impetratione prædicti effectus;
siquidem nec sunt causa rigorose efficiens,
nec causa formalis illius : ergo solum
queunt movere, et allicere Deum, ut efficiat
destructionem prædicti peccati. Et nunc
restat examinandum, an possit Deus eam
efficere absque mutatione intrinseca Petri,
et relinquitur status quæstionis, et· argu­
mentum a nobis factum in eadem disposi­
tione, ac si preces illae non præcessissent.
Impertinenter igitur, et insufficienter se
habet illa prior mutatio a Curiele assignata
ad decidendam quæstionem hanc, et diluen­
dum argumentum supra factum.
Impro- 160. Nec exemplum ab eo allatum ali’exemprobat; nam satisfactio respicit pœnam,
(iurti (Iuæ ί1 ^eo <axalur’ et infligitur ; unde 'si­
cut Deus potest pro libito illam ab extrin­
seco condonare, et non inferre ; sic potest
admittere satisfactionem unius pro alio.
Cætcrum culpa, et peccatum habituale sunt
præcise a peccatore, et supposito actu pec­
cati. ad ipsum ex natura sua consequuntur;
et ideo non potest Deus illud pure ab ex­
trinseco destruere, sed debet immutare pec­
catorem in seipso, vel faciendo ul retractet
efficaciter actum præteritum, vel commu­
nicando ipsi donum aliquod, in quo emi­
nenter habeatur ea retractatio. Et quemad­
modum licet unus homo queat satisfacere
per opera alterius, nequit tamen esse justus

per ejus justitiam, sed debet habere justiI
tiarn in seipso, ul supra diximus dub. 1,
I
ita qui est injustus, nequii injustitiam de­
ponere per solas preces alterius, sed debet
inseipso immutari; quia tam justitia,quam
injustitia conveniunt homini intrinsece,et
prout in re. hl voro quod admittimus de
remissione pœnæ debitæ peccatori, intelligendum est de poena temporali, e! de obli­
gatione proxima inducta ex decreto Dei ;si
enim sermo fiat de obligatione, sive reatu
radicati ad poenam damni, inseparabilis est
a peccato, et subinde nequii eo non des­
tructo remitti.
161. Secundus etiam mutationis modus ky.
est insufficiens, ob nuper dicta ; quoniam^
tempus, et ejus variatio impertinenter se
habent ad existentiam, vel destructionem
peccati habitualis, nec recenseri debent in­
ter principia, quæ ad ejus conservationem
concurrunt. Unde si Deus nequit illud des­
truere absque alia mutatione ad extra, ut
concedit Curiel, non poterit id præstare per
solam temporis mutationem; quippe quæ
perinde se habet ad illud, ac si non esset.
Cujus signum est. quod etiamsi nullum
tempus foret, posset nihilominus peccatum
remitti. Præsertim quia adveniente tem­
pore, in quo Deus ab æterno decrevit pec­
catum destruere, procedit praesentis dubii
difficultas, an videlicet possit Deus id præs­
tare absque ulla intrinseca peccatoris im­
mutatione? Dum autem dicitur, Deum
decrevisse illud destruere per solam muta­
tionem temporis , et sic adveniente tali
tempore destrui, petitur principium ; quia
si impossibilis est destructio peccati absque
aliqua real i mutatione, impossibile etiam
est, quod Deus decreverit illud sine tali
mutatione destruere in tempore. Exem­
plum vero in contrarium adductum nihil
probat, ob rationem disparitatis sæpius as­
signatam; quia lex vetus erat unice a Deo,
qui sicut potuit eam nullo modo condere,
ita potuit decernere, ut duraret, et obligaret
usque ad tempus determinatum : quo proin­
de elapso, absque ulla mutatione obligatio
eam observandi cessavit. At peccatum habi­
tuale non causatur a Deo, sed est uniceapec{
calore, mediante peccato actuali: quocirca
sicut ex suppositione, quod peus permittat
peccatum actuale, non potest resultantiam
habitualis impedire, ita nisi retractetur peccatum actuale, non valet efficere, ut habituale
cesset: nequit autem peccatum actuale retractarisinemu talione intrinseca peccatoris.
Tertius
'

DISP. II, DUB. V.

Tertius mutationis modus insufficientior
adhuc est, et manifesto polit principium,
**»· dum applicatur argumento supra facto :
nam quamvis verum sit, quod si Dous de­
cernat destructionem peccati habitualis ,
peccatum habituale destruetur ; dubium
tamen est, an Deus possit decernere, quod
destruatur peccatum absque ulla intrinseca
peccatoris mutatione : et argumentum pro­
bat pariem negativam,ob impossibilitatem,
et implicationem ex parte rei faciendæ.
Unde qui respondet posse sic remitti, quia
Deus potest id velle, manifeste petit prin­
cipium ; prius enim videndum est, an talis
destructionis modus implicet ex parte ob­
jecti, quam determinemus, an Deus illuni
decernere valeat. Dum autem dicitur, suf­
ficere pro qualitate materiæ mutationem
moralem, etiam petitur principium ; quia
argumentum probat non posse fieri illum
transitum moralem secundum prudentum
æstimalionem, quin prius destruatur ali­
quod exiliis principiis, in quibus peccatum
habituale essentialiter consistit ; stantibus
enim eisdem principiis, stat etiam funda­
mentum ad idem prudens judicium, et non
adest ratio ad apprehendendum transitum
illam moralem. Prædicta vero principia
sunt actus peccaminosus non retractatus, et
privatio gratiæ, vel conformitatis ad legem
ex tali actu relicta ; et nihil horum potest
destrui, nisi per infusionem alicujus doni
physici. Carentia enim tollitur per for­
mam, qua privat, et actus per actum oppo­
situm, vel elicitum formaliter, vel habitum
eminenter in aliquo alio,ut constat ex hac­
tenus dictis.

Ttriid*

§ VI.
Consectarium pr.vcedenlis doctrinæ
eam applicans remissioni peccati originalis.
Ciostt. 162. Ex dictis sequitur, impossibilem
ate? C3SG remissionem peccati originalis absque
•ieasas- intrinseca mutatione ejus qui illud semel
teaad contraxit. Corollarium istud docent D.
Thom. 3 part, quæst. ΊΟ, art. 4, et in 4,
pale. dist. 1, quxst. 1, art. 4, et omnes fere AuDIto' thores pro nostra assertione nuzn. 144 reRalio lati, paucis exceptis infra referendis. Nec
'ad illud suadendum opus est novam ratio­
nem expendere, sed satis evincitur ratione
superius facta.Quæ potest sic applicari ;nam
repugnat hominem transire de esse macu­
latam, aversum a Deo, et dignum poena

411

æterna, ad non esse maculatum, etc.absque
aliqua intrinseca sui mutatione : sed homo,
qui peccatum originale contraxit, est ma­
culatus, aversus a Deo, et dignus poena
æterna : ergo nequit transire ad non esse
maculatum, aversum a Deo, et pœna æterna
dignum absque intrinseca sui mutatione :
ergo impossibile est, quod absque hujus­
modi mutatione destruatur peccatum ori­
ginale semel contractum. Hæc secunda con­
sequentia liquet ex prima ; quia impossibile
est, quod homo deponat peccatum origi­
nale, quin transeat ab esse maculatum,
aversum, etc. ad denominationes oppositas.
Prima vero recte infertur ex præmissis.
Major autem satis constat ex hactenus dic­
tis. Minor vero, in qua poterat esse diffi­
cultas, est certa secundum fidem, ut late
ostendimus tract, de peccatis,disp.
dub A.
Confirmatur ; nam implicat destrui id, Couürper quod essentialiter constituitur peccatum originale, quin homo intrinsece mu­
tetur : ergo impossibilis est destructio pec­
cati originalis absque intrinseca hominis
mutatione. Consequentia palet, et antece­
dens probatur ; nam peccatum originale
constituitur essentialiter per carentiam
gratiæ inductam per peccatum Adami, in
quo præhabebantur omnium ab eo descen­
dentium voluntates, ut declaravimus tract·,
cit. disp. 16, dub. 4 ; sed carentia gratiæ
nequit destrui, nisi vel directe per formam
oppositam, vel indirecte per actum, quo
homo retractet actum, quo peccavit in
Adamo : et uterque destructionis modus
importat necessario intrinsecam hominis
immutationem : ergo implicat destrui illud,
in quo peccatum originale essentialiter con­
sistit, quin homo mutetur intrinsece.
1G3. Nec refert, si cumVasq. ubi supra<Q™;
cap.2,et Loreadisp.37,dubA, et quibusdam poœio.
aliis, quibus oppositus dicendi modus magis arridet, respondeas, peccatum originale
non inesse hominibus ex vi proprii peccati
personalis, sed supposito pacto Dei cum
Adamo, quo dispositum est, ut si in justitia
persisteret, eam ad posteros transfunderet;
si autem eam deseruerit, eam tam pro se.
quam pro illis absque determinatione ad
certum tempus amitteret ; hinc enim fac­
tum est, ut ca rexit i a prædictæjustitiæ in fi­
liis Adæ non sit mera negatio, sed vera
privatio eos maculans, et a Deo avertens.
Minime autem repugnat, quod prædictum
pactum restrictum fuisset ad determinatum
tempus, et non amplius, ut si Deus deero-

412

DK JUSTIFICATIONE IMPII.

visset, quod pactum illud duraret, et habe­
ret effectum per spatium præcise mille
annorum. In quo eventu, sicut Adamo non
peccante ejus posteri intra illud spatium
concepti justitiam originalem consequeren­
tur, non vero qui deinceps possent concipi:
ita Adamo peccante, solum illi priores con­
traherent peccatum originale consistens in
prædicta privatione justitiæ, secus vero qui
post illud tempus conciperentur ; in his
quippe haberet rationem simplicis negatio­
nis. Et consequenter non apparet repugnan­
tia in eo. quod peccatum originale cesset
absque intrinseca hominis mutatione.
EvertiNon, inquam, hoc refert. Tum quia hæc
ιαΓ· responsio fatetur, impossibilem esse remis­
sionem peccati originalis absque mutatione
intrinseca hominis, supposito pacto Dei
cum Adamo, quod de facto extitit. Id autem
satis erat ad veritatem nostræ assertionis,
et ad confutationem adversæ, nam qui di­
cunt, non repugnare destructionem peccati
absque mutatione intrinseca peccatoris,eam
doctrinam extendunt ad peccatum de facto
commissum, vel contractum. Tum etiam,
et præcipue, quia longissime distant hæc
duo, peccatum non contrahi, et peccatum
semel contractum destrui, ut ex ipsis ter­
minis liquet .Tota autem doctrina, cui inni­
titur ea Adversariorum evasio, tantum
evincit, potuisse Deum tale pactum cum
Adamo inire, ut homines ab eo procedentes
post certum tempus peccatum originale non
contraherent, nempe si pactum usque ad
determinatum tempus, et non amplius
constitutum fuisset. Minime vero probat,
quod homines, qui semel peccatum con­
traxissent, possent ab eo mundari absque
intrinseca sui mutatione. Primum libenter
concedimus, secundum vero negamus ob
rationem supra factam : unde consulto in
consectario diximus, impossibilem esse re­
missionem peccati originalis absque intrin­
seca mutatione ejus, qui illud semel contraxit.
Itaque posset contractio peccati originalis
impediri ex vi pacti praecedentis determi­
nantis traductionem ejus ad certum tempus:
at semel contractum non destrueretur per
adventum prædicti temporis, nec carentia
justitiæ transmigraret in simplicem nega­
tionem ; sed adhuc permaneret in ratione
maculæ, et privationis moralis. Et ratio est,
quoniam ad existentiam, et conservationem
privationis in moralibus non requiritur,
quod sit carentia formæ debitae, quandiu
durat carentia ; sed sufficit esse carentiam

formæ debita?, quando carentia introducta
fuit, ut supra num. 155, ratione, et exem­
plis ostendimus contra Suarium.
164. Sed objicies primo : quoniam si W»
ratio nostra aliquid probat, suadet utique^’
non posse destrui peccatum originale abs­
que infusione justitiæ originalis : conse­
quens est falsum, ut patet in adultis, qui
illud deponunt per actum contritionis; et
in parvulis, qui ab eo mundantur per gra­
tiam acceptam in Baptismo, quamvis nec
gratia, nec contritio sit justitia originalis :
ergo, etc. Sequela ostenditur, quia pecca­
tum originale consistit in carentia ejus
perfectionis, quam filii .Adami recepissent,
si ipse non peccasset : sed hæc forma erat
justitia originalis: ergo peccatum originale
consistit essentialiter in carentia prædictæ
justitiæ : ergo si ratio superius facta quid
probat, evincit utique impossibilem esse
remissionem peccati originalis, nisi prae­
dicta justitia denuo infundatur.
Respondetur negando sequelam, quamWs
inducta probatio minime evincit.Tum quia
justitia originalis formaliter, et ex parte
recti consistebat in gratia sanctificante, licet
simul importaret alias perfectiones,ut puta
subjectionem partis inferioris ad superio­
rem : quamobrem posita gratia sanctifi­
cante in anima, destruitur carentia justitiæ
originalis secundum id, quo potissime ho­
minem privabat. Nec tamen dicitur in jus­
tificatione restitui originalem justitiam,
quia ad hoc oportebat restitui gratiam cum
eo perfectionis modo , quem habebat in
Adamo. Cessat vero, posita gratia,peccatum
originale ; quia gratia excludit carentiam
originalis justitiæ formaliter, et ex parte
recti, secundum quam constituebat origi­
nale peccatum, ut aperte docuit D. Thom. or»
quæst. 5, de Malo. art. 11 ad 13. Quamdoctrinam latius tradidimus tract, citato, disp.
16, a num . 54, et videri etiam potest
Arauxo in præsenti, conci. 3. Tum etiam, Annquia esto justitia originalis differret adæquate a gratia ; nihilominus carentia justi­
tiæ originalis non constituit originale pec­
catum, nisi quatenus est voluntaria, et
dependet a peccato præcedenti non retrac­
tato : qui autem elicit contritionem, vel
recipit gratiam, retractat prædictum pec­
catum ; siquidem se convertit efficaciter ad
Deum ultimum finem supernaturalem:
quapropter, posita contritione, vel gratia,
statim cessat peccatum originale.
165. Sed replicabis (et sit secunda ob­
jectio

DISP. II, DUB. V.
Abjnb- jeclio ) hinc aperto sequi, quod peccatum
originale possit remitti absque intrinseca
mutatione ejus, qui illud semel contraxit.
Quod sic ostenditur ; nam conservatio prae­
dicti peccati dependet a peccato Adami non
retractato : ergo si Adamus illud retracta­
ret, stalim tale peccatum evanesceret, abs­
que nova, aut distincta mutatione ejus, qui
ipsum contraxerat. Nec satis erit, si res­
pondeatur, Adamum retractasse, vel po­
tuisse retractare voluntatem praecedentem
ut propriam, et personalem ; minime vero
ut erat voluntas aliorum : atque ideo cæteros, qui peccatum illud contraxerant, ab
eo liberari non potuisse per solam retracta­
tionem Adami. Nam contra hoc est, quia
nulla repugnantia apparet in eo, quod
Deus constituerit Adamum caput cæterorum
in ordine ad prædiclam retractationem.
Si enim voluntas hominum ut contenta in
Adamo tanquam in capite, fuit sufficiens
ad incurrendum voluntarie peccatum ori­
ginale, cur eodem modo contenta non po­
tuit sufficere ad retractandum ipsummet
actum peccati ? Praesertim quia non mino­
rem vim habet voluntarium in capite ad
retractandum voluntarium in capite sibi
oppositum, ac voluntarium personale ad
retractandum voluntarium personale sibi
contrarium : ergo si homo per actum a se,
et prout in se elicitum retractat sufficienter
peccatum a se, et prout in se commissum ;
pariter per actum a se, et prout in suo ca­
pite contentum, elicitum, potest retractare
sufficienter peccatum a se commissum,
prout in suo capite praecontinebatur.
Bejjofl. Respondetur negando sequelam. Adcu510 jus probationem dicendum est, nullam
repugnantiam in eo apparere, quod Deus
tale pactum cum Adamo faceret, ut eo re­
tractante suum peccatum, illud ad poste­
ros non transfunderet : in quo eventu ,
Adamo retractante actum peccaminosum,
minime traduceretur peccatum originale
ad posteros, qui post talem retractationem
conciperentur : sicut, supra diximus, even­
turum fore, si Deus pactum illud ad tem­
pus determinatum restrinxisset. Hinc au­
tem non fieret, quod qui semel peccatum
originale contraxerant, ab eo per solam
extrinsecam Adami retractationem absol­
verentur. Et ratio est, quoniam tota causalitas Adami in ratione capitis erga justi­
tiam, vel peccatum originale posterorum
ejus consummatur in instanti conceptionis.
I nde sicut non posset transfundere justi­

413

tiam originalem, nisi his qui illam in prae­
dicto instanti consequerentur ; ita non
posset liberare a peccato originali nisi illos,
qui in eodem instanti ab eo mundarentur.
Quocirca supposiia contractione peccati
originalis, non posset illud destruere per
suam retractationem. Ubi enim descen­
dentes ab Adamo post illud instans in
semetipsis formaliter extra causas existunt,
jam non censentur moraliter praecontenti
in capite, vel in ordine ad justitiam, vel
in ordine ad culpam ; sed totum hoc ne­
gotium cum illis immediate peragendum
est. Quare sicut repugnat, quod qui semel
absque peccato fuisset conceptus, illud dein­
ceps contraheret ob peccatum ab Adamo
commissum : ita repugnat, quod qui semel
in conceptione peccatum contraxisset, ab
eo mundaretur præcise ob solam retracta­
tionem Adami. Existit quippe in seipso, et
deinceps ab influxu capitis non dependet ;
et consequenter nihil retractatio capitis
conducit, ut peccatum semel contractum
exuat. Per quod patet ad exemplum in con­
trarium adductum ; nam qui retractat pec­
catum personale, influit, et immutat reali­
ter semetipsum, a quo fuerat peccatum :
/Adamus autem èxercet officium capitis
media generatione, ea vero peracta,et con­
cepto fœfu, a prædicto officio desistit, et
perinde se habet, ac si caput non esset, vel
non fuisset. Quamobrem ejus influxus nihil
post instans generationis operatur ; et con­
sequenter sua relractatione^non posset pec­
catum semel contractum destruere. Posset
autem ea retractatio, accedente pacto, ad
hoc prodesse, ut Deus ejus intuitu, sicut et
ob preces alterius justi, liberaret homines
a peccato, conferendo gratiam, per quam
intrinsece mutarentur. Videantur quæ dixi­
mus tract, cie peccatis, in comment, ad art.
4, qiiTst. 81.
166. Sed adhuc urgebis : quoniam nulla iceplicu.
apparet implicatio in eo, quod Deus cons­
tituat hominem caput morale aliorum, quos
physice non præcontineat, sed qui vel præ. contineantur in aliis causis, vel jam sup­
ponantur existere in seipsis : atqui in eo
eventu, si peccaret ille homo, peccarent
omnes moraliter in eo contenti; et si pro
illis retractaret peccatum, cuncti a peccato
mundarentur : ergo possibile est, quod pec­
catum semel contractum destruatur absque
retractatione, et mutatione intrinseca pec
catoris; sed persolam mutationem extrin­
secam existentem in alio, nempe in capite

ni

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

morali ; et ita corruit doctrina proxime
tradita. Major suadetur : tum quia præconlinentia physica, de materiali se habet ad
rationem capitis moralis. Tum quia Christus Dominus est caput morale hominum,
quos physice non pracontinet. Tum deni­
que, quia in humanis consensus unius cen­
setur moraliter consensus aliorum, licet
eos physice non præcontineat, ut patet in
his, quæ fiunt a principe vel per procurato­
rem, aut mandatarium.
suuiiv
Respondetur negando majorem intellec­
tam de capite morali in ordine ad hoc, ut
eo peccante, peccent cæteri ·, et eo peccatum
retractante, alii mundentur a culpa semel
contracta. Quam resolutionem docet aperte
DAuj. D. August. 23, ad Bonifacium, ubi ait :Jam
itaque, cum humo in seipso est, ab eo qui
genuit, aliter effectus, peccato alterius non
tenetur obnoxius. Et ratio est, quia si pec­
catum contraheretur ab eo. qui in alio phy­
sice non continetur, ob hujus qui caput di­
citur, culpam, non posset esse peccatum
personale; istud quippe propria voluntate
personali committitur, ut satis ex se liquet :
nec valeret esse peccatum originale, seu
peccatum naturæ; hoc enim cum natura
traducitur, atque ideo débet esse a gene­
rante, sive naturæ in aliis propagatore :
quod absque eorum continentia physica
nequit intelligi. Præsertim quia si postquam
aliquis est physice existens in seipso, et ab
alio tanquam a præconti nente physice non
dependet, posset per hujus peccatum pecca­
tor denominari, et constitui; posset pariter
invitus, et renitens subire hanc denomina­
tionem, ut puta si cum alter peccat, ipse
peccatum detestaretur : consequens autem
est implicatorium, siquidem de ratione
peccati est esse voluntarium. Recolantur
quæ diximus tract. 13 de peccatis, disp. 14,
dub. 2 a num. 49.
Motiva
10"· Nec probationes majoris urgent. Ad
na ener-Prima,n dicimus, præcontinentiam physivantur. cam in nostro casu esse per se fundamen­
tum præcontinentiæ moralis, ob ea quæ
proxime tradidimus ; atque ideo dici mate­
riale non per accidens, sed per se requisi­
tum ad prædictos effectus, et sine quo salvari
non possunt. Sicut etiam vitalitas physica,
et voluntarietas physica sunt materiale res­
pectu peccati actualis personalis : et nihi­
lominus esse morale hujus peccati, salvari
non valet absque prædicta materia, et fun­
damento. Ad secundum dicendum est, Chris­
tum Dominum esse caput morale homi­

num, non quia ipsius actus, et sanctitas ho­
mines immediate, et formaliter sanctificet
in seipsis, vel quia ejus satisfactio peccata
hominum immediate retractet, et deleat;
sed quia sua satisfactione, el meritis obti­
net a Deo gratiam, et auxilia, quibus ho­
mines immediate justificantur, et peccata
retractant. Quibus seclusis, quantumvis
Christus satisfactionem pro hominibus of­
ferret, vel hominum nomine peccata retrac­
taret, adhuc nihilominus homines mane­
rent in seipsis* peccatores. Unde elucet
Christum Dominum esse hominum caput,
ratione longe diversa, ac requiritur ad rem
præsentem. Ad tertiam respondetur, con­
sensum unius censeri in humanis consen­
sum alterius, quando aliquis, aut plures
potestatem, et vices suas alicui committunt,
et in ipsum transferunt : quod absque eorum
voluntate non fit, ut ex ipsis terminis li­
quet; et ita accidit in republica respectu
principis, et in mandante respectu manda­
torii, aut procuratoris. Immo vero hæc
commissio, et voluntatum translatio sufficit
quidem ad contractus humanos, in quibus
minor voluntatum intimitas requiritur;
secus autem ad peccatum committendum,
vel retractandum per alium. Quoniam cura
peccatum fiat per aversionem ab ultimo
fine, ille tantum poterit voluntatem unius
in alium transferre in ordine ad prædictos
effectus, qui valet voluntatem ad ultimum
finem ordinare, illamque ipsi unire : quod,
ut satis constat, non pertinet ad Rempublicam, vel ad creaturas, sed ad solum Deum,
connotando tamen, vel supponendo conti­
nentiam physicam hominum in alio, tan­
quam in propagatore naturæ, ut diximus
loco superius citato, num. 48.

§ VII.
Refertur opinio contraria, el occurritur
argumentis illius.
168. Oppositam opinionem tuentur Sco-s®?>
tus in 4, dist. 1, quxst. 8, § Contra istam
conclusionem, et dist. 1 l, quxst. 1 et 2, Gfr-Sv®
briel eadem dist. quæst. 1 el art. 2, post. 5G,^!
conclusionem, Okam quxst. Q ad 2 dubium,
lit. M. et quxst. 3, liti. E, Gregorius ûi6rwi
primo, dist. 17, quxst. 1, art. 2. Alliacencis in 1, quxst. 9, lilt. M, Granad. conlrawr-Jfi*
sia 8 de gratia, tract. 8, sect. 2, Curiel.
Joannes de Medina, Lugo, Ripalda, el Sua­
rez locis supra citatis. Pro qua etiam referi
Suarios

DISP. II, DUB. V

115

Suarius D. Bona venturam, Geraonem, Ar- ! dependentem, quae si deficeret, eo ipso desgenlinam, Alexandrum, el alios plures;
(rueretur tota conversio, et omnis inordiquamvis nonnulli ex his tantum loquantur
natio in ea reperta: sicut destructa, vel
de necessitate gratiae habitualis, ut dubio
impedita entitate materiali actus peccamisequenti videbimus,
nosi, eo ipso destruitur, et impeditur ejus
lie:» Quæ sententia potest suaderi primo, quomalitia : nulla autem apparet repugnantia
ΒΛ>κι.niam licet de facto Deus, cum remittit pecin eo, quod Deus destruat entitatem concatuin, iniundat etiam gratiam ; nihiloversionis illius per solam supensionem
minus remissio peccati non fit per ipsam
concursus, et absque infusione alicujusgragraliam, sed per extrinsecam Dei condonatiæ inhaerentis : sicut in universum potest
tionem : ergo non implicat, quod peccatum
destruere alias entitates per solam cessatiomortale hujus status remittatur absque alinem concursus conservativi illarum, et
cujus gratiæ infusione, et absque ulla inabsque ulla actione alium terminum protrinseca peccatoris mutatione. Consequentia
ducente.
liquet; nam si semel de facto infusio graHoc argumentum cum suis confirmatio-Soiviiur
liæ non concurrit per se ad remissionem
nibus continet propria principia, et funda- mentum,
peccati, sed pure concomitante!· se habet,
mentum Nominalium, quæ Joannes de Rinulla est ratio, ob quam indispensabiliter
palda extumulavit, et quæ ex hactenus dictis
requiratur ad peccati destructionem; unumin hoc tractatu manent satis convulsa. Ad
quodque enim potest divinitus salvari absargumentum ergo negatur antecedens, quia
que illis, a quibus per se non dependet,
doctrina ei inserta est contra Concilium
quamvis de facto ipsum comitentur. AnteTridentinum, ut late ostendimus dub. 1, § 1
cedensautem probatur : tum quiagralia non
et dub. 3, § 1, quibus locisdiluimus primam
est ex natura sua forma incompossibilis
illius antecedentis probationem. Ad secuncum peccato : tura quia non gaudet tanta
dam etiam liquet ex dictis num. 100; nam
perfectione, ut mereatur condonationem
gratia non expellit peccatum, et offensam
peccati, et multo minus ollcnsa Dei, quæ
Dei præcise moraliter per modum meriti,
habet gravitatem simpliciter infinitam.
vel impetrationis, vel satisfactionis ; sed
Cotiir· Confirmatur primo, quia peccatum haphysice per modum formæ essentialiter
bituale nihil aliud est, quam obligatio, sive
incompossibilis immediate cum peccato, et
reatus ad pœnam aeternam, propter actum
mediate cum Dei offensa : implicat enim
peccaminosum praeteritum : ergo potest
hominem per gratiam habitualem converti
Deus illud ab extrinseco remittere absque
ad Deum tanquam ad ultimum finem, et
ulla peccatoris immutatione. Consequentia
quod vel ipse perseveret in peccato, vel Deus
est manifesta, quia obligatio provenit libere
se habeat ut offensus. Præsertim cum peca Deo decernente, et taxante pœnam : ergo
catum habituale hujus status consistat in
potest libere a Deo suspendi, vel condonari,
voluntaria gratiæ privatione : quare posita
quamvis nihil de novo homini communigratia statim evanescit prædictum peccacet. Antecedens autem probatur, quia pec- | tum; eo autem destructo, nequit offensa
catum habituale est illud malum, quod re- I Dei moraliter permanere, connectuntur
manet post peccatum actuale : sed post quippe essentialiter inter se.
actum peccati nullum aliud malum relinUnde etiam liquet ad primam confirmaquilur, nisi obligatio, sive reatus ad pœtionem; libenter enim admittimus, obii- uibns
nam : ergo peccatum habituale nihil aliud
gationem proximam ad pœnam posse sus-sal*sUI·
est, nisi prædicta obligatio, seu reatus.
pendi absque aliqua intrinseca peccatoris
Confirmatur secundo, quia si peccatum
immutatione. Adhuc tamen permaneret
habituale aliquid adderet supra prædictam
peccatum habituale importans obligationem
obligationem, et reatum, maxime converradicalem, et reatum intrinsecum ad subsionem ad bonum commutabile, tanquam
eundam pœnam, in quibus, et non in illa
ad ultimum finem : sed potest Deus desproxima obligatione consistit propria ratio
truere hanc conversionem absque infusione
peccati habitualis, ut latius ostendimus
alicujus gratiæ : ergo nullius gratiæ infusio
disp. 1, dub. 1.
requiritur ad destructionem peccati. ProAd secundam etiam constat; namessenbatur minor ; nam prædicta conversio imtia peccati habitualis non consistit in conportat saltem materialiter, et ex parte funversione ad bonum commutabile, tanquam
damenti aliquam entitatem positivam a Deo
ad ultimum finem ; sed in privatione volun-

416

I

fc *

Sr J»

p

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

taria gratiæ, per quam homo ad Deum ul­
timum finem habitualiter convertebatur,
ut ostendimus loco proxime citato. Praeter­
quam quod conversio habitualis ad bonum
commutabile non habet inordinationem, et
rationem peccati, nisi quatenus connotât
voluntariam privationem gratiæ ex actu
peccati relictam; hinc enim provenit, ut
amor boni proprii, qui dese malus non est,
sed indifferens, fiat irreferibilis ad Deum,
et sistat in prædicto bono proprio, tanquam
in ultimo fine. Unde nequit ea conversio
destrui, nisi destruatur illa gratiæ privatio
quæ, ut vidimus, destrui non valet absque
immutatione intrinseca peccatoris.
169. Arguitur secundo, quia Deus non est
Secuadam minus potens ad remittendum offensam sibi
argumentua.’. factam, quam homo : sed homo potest re­
mittere offensam sibi factam absque ulla
offendentis mutatione : ergo Deus potest
remittere offensam absque ulla mutatione
peccatoris : atqui remissa offensa cessat
peccatum : ergo possibilis est destructio
peccati absque mutatione peccatoris. Pro­
batur minor, quia per hoc, quod homo of­
fensus offendenti parcat, remittit offensam ;
et tamen ex eo, quod ipsi parcat, nihil in
eo producit, ut ex se liquet : ergo, etc.
Confir­
Confirmatur ; nam eo ipso, quod Deus
matio.
peccatorem acceptet, seu praeordinet ad vi­
tam aeternam, destruitur peccatum : sed
potest Deus ipsum acceptare, et praeordi­
nare ad vitam aeternam absque aliqua ejus
mutatione : ergo potest peccatum destrui
sine aliqua peccatoris mutatione. Major vi­
detur certa, quia homo acceptatus, et prae­
ordinatus ad vitam aeternam, habet jus eam
consequendi : sed cum hoc jure non com­
patitur reatus ad pœnam aeternam, qui est
inseparabilis a peccato : ergo eo ipso, quod
Deus acceptet, et praeordinet peccatorem ad
vitam aeternam, destruitur peccatum. Mi­
nor suadetur, quia in humanis per hoc,
quod unus homo acceptet, et praeordinet
alterum ad haereditalem suorum bonorum,
nihil intrinsecum in eo ponit, nec illum
immutat : ergo idem dicendum est de Deo
hominem acceptante, et praeordinante ad
vitam aeternam. Quod satis aperte docuit
D. Tbo. D. Thom. 1 p. quæst. 23, art. 2, asserens
praedestinationem nihil ponere in prædestinato, cum tamen prædestinatio illam ac­
ceptationem importet.
Kespon- Ad argumentum respondetur omittendo
argu- præniissas, et negando consequentiam abmento. solute. Ratio disparitatis jam supra insi­

nuata est : quoniam optime cohæret, quod
homo offensus diligat alterum hominem
offendentem, et desinat esse ipsi offensus,
licet hic maneat adhuc in peccato, et odio
prosequatur offensum. Implicat autem,quod
Deus non sit infensus peccatori, eumque
respiciat ut objectum sibi abominabile; quia
odio sunt Deo impius, et impietas ejus: at­
que ideo implicat, quod Deus remittat of­
fensam, nisi mutando hominem in seipso;
quod fieri non valet absque intrinseca ho­
minis mutatione, ut ex se liquet. Unde
argumentum debet retorqueri in Adversa­
rios; nam licet in humanis possit offensus
remittere injuriam offendenti, et ei, quan­
tum est de se, pacari ; nihilominus nisi of­
fendens mutetur in seipso, adhuc perseverat
ex parte sua aversus ab offenso, et macula­
tus peccato injuriæ adversus illum commissæ : ergo evidens signum est, peccatum ha­
bituale, et offensam habitualem activam
deleri non posse absque peccatoris, sive
offendentis immutatione : ergo idem a for­
tiori dicendum est de peccato habituali
contra Deum. Quamquam in ordine ad re­
missionem offensæ passivæ, et depositionem
odii detur differentia assignata ; nam homo
potest non odisse offendentem, licet perse­
veret in peccato, imo in actuali intentione
peccandi : Deus autem ob summam suam
perfectionem nequit non abominari pecca­
torem. et manere ipsi infensus, nisi ipse
deponat culpam formalem, aut æquivalentem ejus retractationem ; quæ tamen impos­
sibilis est absque aliqua ipsius peccatoris
mutatione, ut constat ex dictis.
Ad confirmationem negamus majorem, war
cujus falsitas evidenter elucet tum in pluribus peccatoribus praedestinatis, qui accepti,
et praeordinati sunt ad vitam aeternam ; et
nihilominus permanent de facto in statu
peccati : tum quia potest Deus acceptare, et
praeordinare ad vitam aeternam hominem
actualiter peccantem ; quem tamen certum
est tunc non esse mundum a peccato, alias
actualiter non peccaret. Ad probationem
autem in contrarium respondetur, quod
licet implicet hominem habere jus ad vitam
aeternam secundum dispositionem, et di­
gnitatem intrinsecam ; et quod nihilominus
habeat simul reatum ad poenam aeternam:
nulla tamen datur repugnantia in eo, quod
secundum intrinsecam dispositionem sit
pœnæ æternæ obnoxius, el secundum ex­
trinsecam Dei ordinationem sil ad vitam
aeternam electus, ut patet in exemplis proxi­
me

DISP. Π, DUB. V.
me adductis, et in reprobo justo, qui secun­
dum praesentem dispositionem est dignus
vita aeterna, et secundum extrinsecam Dei
dispositionem ab aeterna vita excluditur.
Et ratio est ubilibet eadem ; quoniam præordinatio exlrinseca Dei non est secundum
dispositionem praesentem, et intrinsecam
subjecti, sed respicit finalem perseveran­
tiam, vel defectum illius. Unde sicut ex eo,
quod quis perseveraturus sit finaliter in
bono, non sequitur, quod de praesenti sit
mundus a peccato; cum evidens sit posse
aliquem de præsenti esse peccatorem, et
posse postea obtinere justitiam, et in ipsa
perseverare : ita ex eo, quod præordinetur,
et acceptetur ad vitam aeternam, minime
infertur, quod eo ipso mundetur a peccatis.
Inferretur autem, si ea præordinatio, et
acceptatio respiceret hominem secundum
præsentem dispositionem ; tunc quippe de
præsenti mundus esset, vel actu fieret ab
illis. Sed implicat fieri talem acceptationem,
quin peccator intrinsece mutetur per gra­
tiam, qua aptetur ad vitam aeternam, ut
constat ex dictis, et latius ostendimus tract,
prxced. disp. 4, dub. 1.
Tertiem 170. Arguitur tertio, quia peccatum habituale, et gratia supernaturalis non oppo­
nuntur immediate : ergo potest destrui ha­
bituale peccatum absque infusione gratiæ
supernaturalis : ergo absque ulla intrinseca
peccatoris mutatione. Hæc secunda conse­
quentia patet cx prima, quia si semel re­
quiritur aliqua peccatoris mutatio ad expia­
tionem culpæ, consistere debet in infusione
alicujus doni supernaturalis, ut supponunt
contrariai sententiæ Authores. Prima vero
consequentia legitime infertur ex antece­
denti ; nam in oppositis solum mediate
potest unum destrui sine communicatione,
vel productione alterius : qua ratione ut
subjectum desinat esse album, non requiri­
tur, quod fiat nigrum, sed sufficit, quod
fiat non album, et e converso. Antecedens
autem suadetur; quia inter peccatum, et
gratiam mediat status naturæ existentis in
puris, uti se haberet homo si consideretur
absque elevatione ad finem supernatura­
lem; nec enim haberet peccatum, nec habe­
ret gratiam, sed hac, et illo careret : ergo
peccatum, et gratia supernaturalis non op­
ponuntur immediate.
Cuir· Et confirmatur ; nam ideo carentia gratiæ
in statu purorum non erat peccatum habi­
tuale, quia non erat carentia formæ debitæ,
utpote cum gratia non fuisset pro illo statu

417

debita, nec homo fuisset ad supernaturalem ordinem elevatus : atqui Deus suppo­
sito hominis pecccato, potest suspendere
ejus elevationem ad ordinem supernatura­
lem, et disponere, ut gratia deinceps non
debeatur: ergo carentia gratiæ non erit
amplius privatio formæ debitæ, sed mera
carentia, et simplex negatio; et consequen­
ter cessabit peccatum habituale absque in­
trinseca peccatoris mutatione per solam ex­
trinsecam Dei dispositionem.
Respondetur ad argumentum, quod licetOccurriinter peccatum habituale hominis non ele- arguvati ad finem supernaturalem, et gratiam
supernaturalem, non detur immediata op­
positio: nihilominus inter peccatum habi­
tuale hominis ad supernaturalem finem
elevati, et supernaturalem gratiam datur
immediata oppositio : quoniam peccatum
habituale hujus status nihil aliud est, quam
voluntaria gratiæ supernaturalis privatio,
sive habitualis aversio a Deo, ut authore,
et fine supernaturali. Unde licet absolute
queat excogitari status medius inter pecca­
tam, et gratiam supernaturalem, videlicet
status purorum ; attamen ex suppositione,
quod homo fuerit elevatus ad supernatura­
lem finem, et quod peccaverit contra illum,
impossibile est, quod reducatur ad illum
statum medium, sed vel permanebit in statu
peccati, vel mundandus est ab illo per gra­
tiam supernaturalem, sive hæc sit habitua­
lis, et tollat immediate sui privationem ;
sive sit auxilians, et faciens, ut homo re­
tractet actum peccaminosum præteritum, a
quo carentia gratiæ dependet in ratione
privationis moralis. Sicut etiam Fides, et
error contra Fidem non sunt opposita im­
mediate respectu intellectus secundum se ;
potest enim intellectus manere sine illis in
statu medio ; et nihilominus ex suppositione,
quod intellectus erraverit contra Fidem,
impossibile est deponere illum errorem,
nisi per ipsam fidem, vel per aliud lumen,
in quo certitudo fidei præhabeatur. Quai
responsio desumitur ex D. Thom. quxst. 28 D.Tto.
de Verit. art. 2 ad 5, ubi inquit : α Dicen­
ti dum, quod nihil prohibet, aliqua contra« ria esse mediata respectu alicujus sub« jecti simpliciter accepti, quæ sunt imme« diata quantum ad tempus determinatum:
« sicut cæcus, et videns sunt mediata in
« cane, non tamen post nonum diem. Si­
te militer et homini respectu status naturæ
« conditæ gratia, et culpa comparantur ut
« contraria mediata ; sed post illud tempus.

118

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

. quo Adam gratiam accepit, vel accipere
4 potuit, ita quod in omnes ejus posteros
« transiret, nullus caret gratia, nisi per
« culpam actualem, vel originalem. » Et
similia habet in præsent. art. 2 ad i, et
in 1. dist. 17, quaast. 1, art. 3, quæstiunc.
I ad 2.
Kesj»oBconfirmationem omittendo praemissas
negamus consequentiam ; nam ut carentia
matfo- gratiæ sit privatio moralis, et peccaminosa,
uea’· non requiritur quodquandiu durat carentia
gratiæ, gratia sit debita, vel promissa; sed
sufficit, quod in tempore, in quo est inducta
prædicta carentia, adfuerit debitum ha­
bendi gratiam, vel non apponendi illi obi­
cem, ut supra declaravimus num. 155.
Rcpiirj. 171· Nec refert, si huic responsioni op­
ponas : nam adhuc supposita hominis ele­
vatione ad finem supernaturalem, fieri
potest, ut homo per divinam potentiam re­
ducatur ad statum medium, in quo nec pec­
catum, nec gratiam habeat : ergo ut depo­
nat peccatam, non requiritur indispensabiliter gratia. Antecedens suadetur primo:
nam si peccator elevatus ad finem super­
naturalem eliceret actum amoris Dei super
omnia ut finis naturalis, mundaretur a
peccato, istudquippe inconjungibileest cum
praedicto amore ; et nihilominus non con­
sequeretur gratiam, cum prædictus amor
sit naturalis, ut supponitur, ac perinde
improportionatus ad consequutionem for­
mæ supernaturalis: ergo homo talem ac­
tum eliciens reduccreturad statum medium,
et nec haberet gratiam, nec peccatum. Se­
cundo, quia potest Deus auferre gratiam a
justo absque ullo ejus peccato, sed utendo
sua libertate, et titulo supremi dominii ; in
quo casu maneret homo absque peccato, et
gralia, et hujus carentia non haberet ratio­
nem privationis moralis : ergo idem quod
prius. Terlio, nam quod Deus potest facere
mediante aliqua creatura, potest facere im­
mediate per seipsum : sed potest Deus des­
truere peccatum infundendo gratiam, et
immediate post destruere ipsam gratiam ;
in quo eventu maneret homo sine gratia, et
peccato : ergo potest Deus immediate per
seipsum, et absque ullo gratiæ productæ
interventu reducere hominem ad statum
medium, in quo nec gratiam, nec peccatum
habeat,'quanquam perseveret statas eleva­
tionis ad supernaturalem finem.
Hæc, inquam, objectio non refert, sed
Bespon
sio.
diluitur ex dictis ; quia cum asserimus ho­
minem elevatum ad supernaturalem finem

non posse reduci ad statum medium, in quo
nec gratiam, nec peccatum habeat, loqui­
mur do homino, qui semel peccatum con­
traxit, et de reductione immediata ; minime
vero negamus, quod qui peccatum non com­
misit, queat divinitus manere absquegratia,
et peccato ; et quod qui semel peccatum
exuit per gratiam, valeat eam amittere sine
culpa, et ita ad statum medium reduci;sed
id libenter concedimus, cum nihil praejudi­
cet veritati nostræ assertionis. In hoc ergo
sensu respondetur ad objectionem negando
antecedens intellectum de homine elevato
ad supernaturalem finem, existentein pec­
cato mortali, et de reductione immediata.
Et ad primam ejus probationem dicendam
est, hominem elevatum ad finem superna­
turalem existenlem in peccato mortali, ma­
nere aversum a Deo, ut fine, tam naturali,
quam supernatural! ; et non posse mundari
a peccato absque conversione ad illum sub
utraque ratione, vel sub motivo, quod
utramque rationem complectatur. Et ideo
implicat, quod eliciat actum amoris natura­
lis, quin prius mundetur a peccato per gra­
tiam. ut late ostendimus tract, prxced. disp.
2, dub. 4. Praesertim quia supposita eleva­
tione hominis ad finem supernaturalem,
Deus ut author naturalis dictat, et imperat,
ut homo adimpleat præceptum supernaturalis conversionis, vel saltem prohibet op­
positam aversionem ; nam lumen naturale
dictat parendum esse cuilibet superiori le­
gitime praecipienti. Quapropter dum homo
aversus a Deo supernatural! fine non con­
vertitur ad ipsum, nequit elicere verum
amorem Dei authoris, et finis naturalis
super omnia dilecti. Ad secundam proba­
tionem constat ex dictis; nam solum suadet
hominem non existentem in peccato posse
reduci ad statum medium, in quo nec pecca­
tum, nec gratiam habeat ; quod libenter
concedimus. Ad tertiam dicendum est, ma­
jorem non esse universaliter veram, sed
falsificari in his, quæ Deus facit media causa
formali, vel media causa efficienti vitali ;
non enim potest efficere effectum formalem
sine forma, vel actionem vitalem absque
principio viventi. Et hujusmodi est des­
tructio peccati ; fieri enim debet vel media
forma sanctificante directe expellente pec­
catum habituale, vel mediante operatione
vitali, qua homo actum praeteritum retrac­
tet, ut saepius diximus. Quamobrem licet
Deus hominem peccatorem elevatam ad
supernaturalem finem valeat, mediante
gratia

DISP. 11, DUB. V.

gralia reducere ad stulum medium ; minime
lamen sequitur, quod valeat hanc reductio­
nem perficere absque infusione alicujus
gratiæ.
Fwü· 172. Kalio autem, ob quam supposita hominis elevatione ad supernaturalem finem,
few gratia valeat absolute destrui absque omni
to peccato, et possit fieri transitus immediatus
a gratia ad naturam puram ; e converso
autem repugnat peccatum destrui absque
aliqua gralia, et fieri transitum immedia­
tum a peccato ad solam naturam, habetur
ex supra dictis. Quoniam gratia directe
conservatur a solo Deo, et conservatur
libere; quapropter valet a Deo pro libito destrui absque omni hominis culpa ;
atque ideo fiet transitus immediatus a gra­
lia ad naturam puram. (An autem homo
queat in hujusmodi transitum consentire,
quin consentiendo peccet, non interest ad
præsentem dillicultatem. Videatur tamen
lrm' Arauxo ubi supra. § Secus autem.) At pecca­
tum habituale unice, et directe conservatur
ab homine, qui illud in se causavit, unde
nequit destrui per aliquam cessationem
divini concursus ; sed destruendum est vel
per hoc, quod Deus communicet homini ali­
quid incompossibile cum peccato, vel per
hoc, quod homo desistat ab.ejus conserva­
tione. Hic vero tandiu intelligitur illud
conservare, quandiu antiquum peccatum
non retractat ; cum conservatio peccati ha­
bitualis in hac non retractatione, seu mo­
rali permanentia consistat. Implicat autem,
quod homo ullo modo retractet peccatum
præterituin, quin intrinsece mutetur ; nam
si eodem modo se habet, nullum praestat
fundamentum, ut dicatur peccatum retrac­
tasse; sed potius offert fundamentum ad
oppositum, ut ex se liquet. Unde liquet im­
possibilem esse transitum immediatum ho­
minis elevati ad finem supernaturalem ab
statu peccati habitualis ad statum solius
naturæ. sed necessario debere aliquam gra­
tiam intervenire; qua supposita, et per eam
destructo peccato, non repugnat, quod Deus
gratiam deinceps neget, et hominem ad
statum naturæ puræ reducat, ut optime ex11 r>’ pressit D. Thom. loco supra cil. et in pres­
senti art. 2 ad 1, ubi ait : Licet homo ante­
quam peccet, potuerit esse sine gratia, et sine
culpa; tamen post peccatum non potest esse
sine culpa, nisi gratiam habeat.
iwtro l73.Arguiturquarlo etsimul impugnatur
doctrina proxime tradita : quoniam ut pec­
cator valeat, saltem per divinam poten­

413

tiam, mundari a peccato, non requiritur
aliqua peccatoris retractatio : ergo potest
mundari a peccato absque ulla receptione
gratiæ, et sine intrinseca sui mutatione.
Consequentia constat, quia infusio gratiæ,
et interior mutatio ad hoc præcipue requi­
runtur, ut homo actum præteritum peccaminosum formaliter, vel virtualiter retrac­
tet. Antecedens autem suadetur motivo, et
exemplo, quibus utitur Scotus; nam potest Sc/j!tt'·
Deus peccatorem annihilare, et iterum ip­
sum sine aliqua gralia inhærente produ­
cere, et consequenter sine aliqua peccato­
ris retractatione; nulla quippe in hoc
apparet implicatio : sed in hoc eventu homo
reproduces non haberet peccatum : ergo
ut peccator valeat, saltem per divinam po­
tentiam, mundari a peccato, nulla requiri­
tur retractatio. Minor, in qua sola poterat
esse difficultas, videtur satis manifesta :
tum quia Deus est unica, et specialis causa
hominis reproducli : ergo repugnat, quod
in instanti reproductions homo habeat
peccatum ; hac enim ratione probant com­
muniter Thomistæ, Angelum in primo ins­
tanti non potuisse peccare, quia videlicet
Deo ut Angelum producenti attribueretur.
Tum etiam, quia destructo homine, pecca­
tum in eo existens penitus destructum est;
nam destructis nobis destruuntur ea, quæ
sunt in nobis : ergo impossibile est, quod
illud peccatum redeat; hac quippe de causa
docent communiter Doctores, implicare
quod peccata extincta per poenitentiam re­
viviscant per subsequens peccatum, quia
nimirum prædicta peccata omnino extincta
sunt in seipsis.
174. Huic argumento respondent Grego- pnma
rius Martinez, Arauxo, Joan, a S. Thoma, aiiquo,,
.
J
...
, ., ., rumresMonlesinos, Gonetus, et ahi, quod nihil ponsin.
adversus Thomistarum sententiam evincit, ^nxo’
Nam cum asserimus, impossibilem esseJ'^·a
destructionem peccati mortalis absque in- Montes,
fusione alicujus gratiæ, et sine intrinseca Gonet
peccatoris mutatione, supponimus peccato­
rem permanere ; eo quippe destructo, tolli­
tur de medio status quæstionis, cum evi­
dens sit peccatum, sicut et quamlibet aliam
formam, vel privationem, destrui ad des­
tructionem subjecti; et deinde non rema­
neat subjectum, cui possit condonari pecca­
tum. Unde concedunt, quod si peccator
annihilaretur, et postea reproduceretur,
posset et sine gratia produci, et non infici
ullo peccato ; sed quod media annihilation©,
et reproductione posset absque gralia, et

1

M* *

-120

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

retractatione peccati reduci ad statum pu­
rorum.
s<g«· Cæterum hæc responsio, quamvis salvet
reipsa veritatem nostræ assertionis, nempe
peccatum non posse destrui absque intrin­
seca peccatoris mutatione, siquidem anni­
hilatio, et reproductio maxima mutatio est;
nihilominus non tuetur D. Thomæ princi­
pia, quibus innititur illa assertio, sed ea de­
serit, et aliunde est insufficiens. Tum quia
implicat, Deum esse homini offensum, et
quod homo sit mundus a peccato : sed per
hoc, quod peccator annihiletur, et reproducatnr, non sequitur, quod Deus desinat
esse illi offensus : ergo nec sequitur, quod
ex vi illarum mutationum homo deponat
peccatum. Suadetur minor, quia in huma­
nis si Petrus fuisset offensus a Joanne, mi­
nime extingueretur offensa per hoc, quod
Joannes esset a Deo annihilatus, et repro­
duces; sed post reproductionem Joannis
maneret Petrus offensus, et posset juste a
Joanne satisfactionem exigere : ergo idem
a fortiori dicendum est de Deo offenso, licet
peccator annihiletur, et reproducatur. Et
ratio est eadem utrobique, quia videlicet
offendentis annihilatio, et reproductio nec
est satisfactio ex parte offendentis, nec est
gratuita condonatio ex parte offensi; sed est
alia mutatio disparata, et longe diversa, quæ
proinde offensam inexlinctam relinquit.
Tum etiam, quia actus peccaminosus, quan­
diu non retractatur, manet in abomina­
tione divina, et est impedimentum inconjungibile curo gratia, infertque proinde
•quantum est de se, si adsit subjectum, vo­
luntariam ejus privationem, quæ nequit
non habere rationem maculae, et peccati :
atqui annihilatio peccatoris non fuit retrac­
tatio peccati, ut ex se liquet : ergo post annihilationem mansit adhuc actus peccami­
nosus in abominatione divina, ut impedi­
mentum inconjungibile cum gratia, et
inferens quantum est de se, illius privatio­
nem, si haberet, vel connotaret subjectum :
sed ubi primo reproducitur homo, jam
adest subjectum capax prædictæ privatio­
nis : ergo illam contrahit, atque ideo pec­
cator annihilatus, et reproductus non ma­
net ex vi hujus mundus a peccato; sed vel
antiquum peccatum retinebit, vel gratiam
habebit, quæ peccatum formaliter, aut virtualiter retractet. Tum denique, quia ca­
rentia voluntaria gratiæ nequit non esse
privatio, et peccatum : sed peccator sine
gratia reproductus haberet voluntariam

DISP. II, DUB. V.

§7, ubi latius hanc doctrinam confirma­
carentiam gratiæ : ergo haberet peccatum.
Suadetur minor ; nam in primis haberet
vimus.
(sjwtio. 176. Sed objicies cum Gregor. Martin, in
carentium gratiæ, ut supponitur : deinde
11 prxsenliarl.2.dub. 3, in reap.ad 6,quod pec­
prædicta carentia esset voluntaria per res­
pectum ad actum peccaminosum praeteriΐ
catum originale non contrahitur ex vi crea­
tionis, vel ex vi actionis, quæ tantum est a
tam, qui nunquam retractatus est : ergo
haberet voluntariam caronliam gratiæ.
|
Deo, sed ex vi generationis naturalis, me­
175. Unde aliter ad argumentum respondia qua Adarnus tam naturam, quam pec­
detur negando antecedens : et ad ejus pro- fi­
catum naturæ transfudit, ut expresse docet
liationem iterum neganda est minor, quam
D. Thom. supra qwest. 83, art. 1 ad 4.
non evincunt inductæ probationes. Non
Unde si aliquis miraculose formaretur ex
prima, quia licet homo a solo Deo reproducarne Adami, et non media generatione
ceretur tanquam ab speciali causa; nihi­
naturali, minime contraheret peccatum
lominus infectio peccati non in Deum re.*
originale, ut tradit idem S. Doctor ([west.
duceretur, sed in actum peccaminosum
81, art. 4. Atqui reproductio hominis non
præleritum non retractatum, qui mansit in
est generatio naturalis, nec fit mediate, aut
abominatione divina, et nequit cum gratia
immediate ab Adamo, sed unice tantum a
conjungi; et ita constituit ejus carentiam
Deo : ergo homo reproductus minime con­
voluntariam, et peccaminosam, Unde patet
traheret peccatum originale.
ad exemplum Angeli in contrarium adduc­
Hæc tamen objectio ex dictis manet con­
tum : nam Angelus in sua creatione non
vulsa; libenter enim concedimus, hominem
supponit aliquem actum proprium pecca­
vel primo productum, vel reproductum per
minosum non retractatum, quocirca nequit
actionem miraculosam, qui prius non ha­
ex vi hujus infici peccato; sed carentia
buerat peccatum originale, illud minime
gratiæ, si sine gratia crearetur, esset mera
contracturum fore. Quod tantum evincunt
negatio, et non privatio moralis. Si vero
testimonia D. Thom. et ratio illis inserta;
Angelus prius peccasset, idem de eo, ac de
nam pactum cum Adamo initum solum
homine peccatore dicendum foret : et ita si
respexit, et comprehendit eos, qui ab ipso
dæmones a Deo annihilarentur, et iterum
per generationem carnalem descenderent.
producerentur, eadem peccatain sua reproCælerum ex suppositione, quod quis ab
ductione haberent, quibus modo maculan­
Adamo prædicto modo descenderit, et ori­
tur. Nec secunda probatio urget, quia licet
ginale peccatum in se contraxerit, et ab eo
peccatum defecerit physice, et inhærenter
per gratiam mundatus non fuerit, quanob destructionem subjecti; permansit tamen
I
quam postea annihiletur, et reproducatur,
moraliter objective in abominatione dij
prædicto peccato inficietur, nisi in reproducvina, quia retractatum non est : quocirca
tione gratiam recipiat. Quoniam adhuc ac­
semper inducit de se voluntariam, et peci
ias Adami in quantum fuit peccatum natu­
caminosam gratiæ carentiam, eamquestai
ræ, manet irretractatus in abominatione
tim causât, ubi primo connotai subjectum
divina, et est impedimentum inconjungi­
reproductum. Per quod liquet ad exemplum
'
bile cum gratia sanctificante, et consequen­
in contrarium ; nam peccata per gratiam,
ter reddit voluntariam carentiam illius.
Quo nihil amplius requiritur, ut prædicta
vel poenitentiam exlincta vere relranctantur, et nullo modo manent physice, vel
|
privatio habeat rationem privationis mo­
ralis, et inficiat hominem originali peccato.
moraliter : unde nunquam redeunt, licet
.
Si autem inquiras, an in casu objectionis, et
postea aliud succedat peccatum. Poteslque
argumenti peccatum in reproductione re­
tota hæc responsio confirmari exemplo pec·
sultans sit idem numero cum eo, quod
cati, quod Adamas per modum capitis
■
homo habebat ante annihilationem, vel
commisit; istud quippe ul a parvulis non
j
retractatum, nec manet in ipso Adamo, nec
1
distinguatur numerice ab illo? Responde­
tur, esse idem numero, saltem moraliter,
in aliquo alio, sed lanium in abominatione
cum peccato antecedenti : quoniam moralis
divina; et tamen ibi’existons inducit pec­
identitas peccati habitualis non desumitur
catum originale, sive privationem justitiæ
originalis in parvulis, ubi primo conci- j
extempore, vel aliis circunstantiisacciden­
talibus, sub quibus ponitur ; sed regulatur
piunlur, quin inde sequatur, quod Deus sil
I
per habitudinem ad actum peccaminosum
causa originalis peccati. Videantur quæ
|
non retractatum, a quo in sua conserva­
diximus trad, de peccatis, disp. 14, dub. 3.
;

421

tione dependet ; prædictas vero actus unus
tantum fuit, ut supponitur, et idem numero
perseverat in abominatione divina : unde
etiam peccatum habituale esset idem nu­
mero ante hominis annihilationem, et post
reproductionem illius.
177. Arguitur quinto : quoniam DeusQuintum
potest destruere peccatum absque quolibetrr.emum.
dono intrinseco determinate sumpto : ergo
absque omnibus donis : ergo absque omni
mutatione intrinseca peccatoris. Ultima
consequentia legitime infertur ex prima, et
hæc ex antecedenti : quoniam quod Deus ne­
queat destruere peccatum absque infusione
gratiæ, nequit provenire, nisi ex oppositione
immediata inter gratiam et peccatum; op­
positio autem immediata versatur inter
extrema determinate sumpta : ergo si pec­
catum potest destrui absque quolibet dono
determinate sumpto, pariter destrui valebit
sine infusione alicujus doni. Antecedens
autem suadetur; nam peccatum non petit
ad sui destructionem gratiam habitualem
determinate sumptam; nam destrui potest
per actum contritionis, vel amoris elicitum
cum gratia auxiliante. Et similiter non pe­
tit determinate ad sui destructionem actum
amoris, vel contritionis ; quia destrui valet
per solam infusionem gratiæ habitualis,
secluso omni actu, ut tradunt communiter
Doctores. Ergo ad destructionem peccati
nullum donum determinate sumptum re­
quiritur.
Confirmatur primo, quia si aliquod do- Prima
num intresecum requireretur, maxime quod mano?
afficeret, et immutaret vel substantiam animæ, vel voluntatem :sed ad destructionem
peccati non requiritur aliquod donum affi­
ciens, et immutans vel substantiam animæ,
vel voluntatem : ergo nullum donum in­
trinsecum requiritur ad destructionem pec­
cati. Sequela ostenditur, quia donum in­
trinsecum non requiritur ad destructio­
nem peccati, nisi ut excludat formaliter
peccatum habituale existons in substantia
animæ, vel ut retractet actum peccamino­
sum præteritum perseverantem moraliter
in voluntate, in qua consummatus est : ergo
si aliquod donum intrinsecum requireretur
ad destructionem peccati, deberet afficere,
et immutare vel substantiam animæ, vel
voluntatem. Minor autem suadetur : tum
quia posita praecise visione beatifica in in­
tellectu, et seclusa tam omni gratia a subs­
tantia animæ, quam omni operatione e
voluntate, eo ipso expelleretur peccatum;

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

t

non enim compatitur ejus miseria cum
beatiludino, quæ in prædicta unione con­
sistit. Tum etiam, quia peccatum habituale
dependet ab aliquo judicio inconsiderato,
vel dictamine erroneo intellectus; sicut
omne peccatum actuale supponit in intel­
lectu aliquem defectum : sed potest Deus
destruere illud dictamen, et judicium,quin
immutet substantiam animæ, vel volunta­
tem ; siquidem prædicti dictaminis destruc­
tio nullam connexionem habet cum infu­
sione graliæ : ergo ut destruatur peccatum,
non requiritur aliquoddonum intrinsecum,
quod afficiat, et immutet vel substantiam
animæ, vel voluntatem.
Confirmatur secundo: quoniam pecca­
cunaa
tum habituale in statu purorum posset re­
contir
u.aiio mitti absque infusione gratiæ intrinsecæ :
ergo et peccatum habituale in statu naturæ
elevatæ. Consequentia probatur : quoniam
sicut.peccatum habituale in statu naturæ
elevatæ inficit hominem, et avertit illum
ab ultimo fine supernatural! ; ita peccatum
habituale in statu purorum macularet ho­
minem, et ab ultimo fine naturali ipsum
averteret : ergo si in eo statu possent hu­
jus denominationes cessare absque infu­
sione gratiæ, pariter in præsenti statu po­
terant cessare absque infusione gratiæ, et
sine immutatione. Antecedens autem sua­
detur, quia peccatum habituale in statu
purorum esset remissibile, siquidem ex eo,
quod homo in prædicto statu peccaret, non
statim fieret obstinatus in malo, ut satis
ex se liquet: atque in eo statu nulla dare­
tur gralia, alioquin natura non maneret in
puris: ergo peccatum habitualeprædictista­
tus posset remitti absque infusione gratiæ.
Tertia.
Confirmatur tertio, quia peccatum ve­
niale habituale non solum importat rea­
tum ad pcenam temporalem, sed etiam
aliquam maculam permanentem, et ex
peccato actuali relictam ; et nihilominus
destruitur per solam extrinsecam Dei con­
donationem : ergo peccatum mortale habi­
tuale potest saltem per divinam potentiam
destrui ex sola extrinseca Dei condonatione,
et absque mutatione intrinseca peccatoris.
Consequentia patet a paritate. Et major est
satis manifesta, potestque vel ex eo suaderi,
quoniam ex opposito fieret, absolutionem
sacramentalem venialium solum relaxare
pœnam pro illis debitam, non vero des­
truere aliquam culpam, quod est omnino
falsum. Minor autem probatur; nam in
primis peccata venialia non destruuntur per

gratiam, siquidem coexistant, et compitiuntur cum illa, ut patelin plu ri bus justis:
deinde non petunt destrui per actum con­
tritionis, vel charitatis, cum mullotios re­
mittantur sine illo, ut palet in eo, qui cum
attritione recipit Sacramentum : ergo pec­
cata venialia non destruuntur per aliquid
intrinsecum, sed per extrinsecam Dei con­
donationem.
Confirmatur ultimo,quia inul toties unum ra»
peccatum habituale opponitur alteri habi­
tuali peccato, utputa prodigalitas avaritia:
ergo poterit unum peccatum habituale ex­
pelli per aliud ; sicut actus avaritia» ex­
cludit actum prodigalitatis : sed exclusio
peccati, quæ fit per peccatum, non fit per
gratiam, ut salis ex se constat : ergo ad
destructionem peccati habitualis non requi­
ritur alicujus graliæ infusio
178. Ad argumentum (quo utitur Curiel)^.,
latius respondebimus dubio sequenti, ubi
investigabimus, an ad remissionem peccati
requiratur determinate gratia habitualis
sanctificans. Nunc omittendo antecedens,
negamus consequentiam ; nam cum pecca­
tum habituale sit privatio voluntaria gra­
tiæ, potest dupliciter destrui : uno modo
directe per formam oppositam, nempe gra­
tiam sanctificantem , quæ sui carentiam
excludit ; altero modo indirecte per contri­
tionem, vel amorem, qui actum peccamino­
sum retractet, et sic reddat carentiam gratiæ
involuntariam. Neutrum autem fieri potest
absque intrinseca gratia; et ideo exeo, quod
aliqua determinate gralia non requiratur,
minime evincitur, quod possit peccatum
absque omni gratia remitti. Sicut etiam
umbra potest expelli vel per introductio­
nem lucis, vel per solam ablationem cor­
poris opaci : et ex eo, quod neutrum horum
determinate desideretur ad destructionem
umbræ, neutiquam sequitur, quod possit
umbra absque aliquo eorum destrui. Pro­
batio autem consequents tantum convin­
cit, non posse peccatum habituale destrui
directe absque infusione gratiæ habitualis,
cui immediate opponitur : at indirecte des­
trui posset per actum contritionis, vel charitalis retractantem actum peccaminosum
præterilum, a quo peccatum habituale in
sua conservatione dependet. Sicut in exem­
plo proxime adducto nequit umbra destrui
directe, nisi per lucem, cui opponitur im­
mediate : sed indirecte tollitur etiam per
ablationem corporis interpositi, a quo in
ratione umbræ dependet, ut supra declara­
vimus

DISP. II, DUB. V.

viiniisduô. 2. num, 61. Adest tamen inter
exemplum, et rem præsentem hæc diffe­
rentia, quod ablatio corporis impedientis
nihil intrinsecum ponit in aere; et ideo
destructio indirecta umbræ potest divinitus
fieri absque intrinseca aeris immutatione.
Cæterum retractatio actus peccaminosi præleriti per actum contritionis, vel amoris,
aliquid intrinsecum in peccatore ponit,
nempe ipsum actum, et auxilium ipsi de­
serviens ; quocirca peccati destructio nec
directe, nec indirecte fieri valet absque ali­
qua mutatione intrinseca peccatoris,
frira Ad primam confirmationem posset dici,
aiodi.parum intéressé ad veritatem nostræ asserl3!lf· tionis, quod gratia constituatur in substan­
tia animæ, vel in hac, aut illa potentia,
dummodo concedatur necessaria ad peccati
remissionem ; semper enim salvabitur ,
peccatum non posse remitti absque vera
peccatoris immutatione, quod præcipue in
nostra assertione intendimus. Quæ autem
gralia ad id requiratur, vel quod subjec­
tum debeat immediate afficere, late consta­
bit ex dicendis dubio sequenti. Sed nihilo­
minus respondetur concedendo majorem,
et negando minorem. Ad cujus primam
probationem dicendum est, unionem bea­
tificam, si a gratia sanctificante non oria­
tur, vel non inferat exercite amorem Dei
super omnia, non expellere peccatum, quia
nec privationem gratiæ directe excludit,
necgratiæ carentiam reddit involuntariam;
et ideo adhuc homo Deum videns maneret
sub voluntaria, ac proinde sub morali, et
culpabili privatione gratiæ. Quanquam au­
tem visio beatifica permanentor habita
constituat simpliciter statum beatitudinis,
et consequenter miseriam peccati excludat;
visio tamen quæ non oriretur a gratia ha­
bituali non esset permanens, sed transiens;
nec constitueret hominem simpliciter bea­
tum, sed permitteret in ipso miseriam pec­
cati. Et ita intelligenda sunt quæ diximus
dub..3, num. 73, ubi, sicut et in præsenti,
loquimur in hypothesi conditionata, quod
daretur visio beatifica separata a gratia ha­
bituali ; an autem hoc sit absolute possibile,
constabit ex dicendis dubio sequenti.
Ad secundam probationem patet ex modo
dictis; nam mutatio facta in intellectu, et
non se extendens exercite ad immutandum
voluntatem, relinquit actum peccaminosum
irretractatum; atque ideo est insufficiens ad
destructionem peccati. Unde licet variare­
tur dictamen parvum, adhuc tamen pecca­

423

tum habituale perseveraret : istud quippe
non dependet essentialiter ab hujusmodi
dictamine, nisi in suo produci; postea vero
potest conservari independenter ab illo, ut
patet in pluribus peccatoribus fidelibus,
qui post peccatum commissum judicant se
male egisse, et corrigunt præcedens dicta—
men; et nihilominus ex vi hujus non mun­
dantur statim a peccatis.
Addediclamen, a quo peccatum actuale
dependet, et per quod regulatur, debere
esse omnino practicum, et exercite inferens
actum peccati; id autem non habet intellec­
tus ex se, nec a Deo, sed ex motione volun­
tatis, quæ vel per ipsum actum peccati, vel
per alium actum antecedentem peccamino­
sum movet, et applicat intellectum ad judi­
candum defectuose : unde ratio practici defectuosi, reperta in dictamine intellectus
derivatur ex ipsa voluntate. Quamobrem ut
varietur illud dictamen in ratione practici,
vel a voluntate ut auxiliata inchoandum
est, vel auxilium intellectui concessam de­
bet exercite voluntatem immutare. Hac
quippe omnino immota, perseverabit invariatum judicium practicum, a quo actus
peccati dependet; licet varietur judicium
speculativum vel per visionem beatificam,
vel per actum fidei, vel per aliud quodlibet
lumen.
179. Ad secundam confirmationem cons- satisfit
tabit ex dicendis dub. 7, ubi ex professo ?^'ιη*
tractabimus difficultatem in hac confirma­
tione propositam, quæ est satis gravis, et
obscura. Modo respondemus negando ante­
cedens intellectum de gratia intrinseca,
tam naturali, quam supernatural!, saltem
prout gratia naturalis importat aliquod
donum intra ordinem naturæ; nam pecca­
tum in statu purorum commissum (esto pos­
set remitti sine infusione gratiæ superna­
tural is) minime deleri valeret absque aliqua
hominis mutatione per contritionem, vel
amorem Dei super omnia enti lati ve natura­
lis, quibus retractaret peccatum præteritum, et averteretur a bono commutabili, ad
quod inordinate conversus erat. Id quippe
evincit ratio, quam supra expendimus, ut
consideranti apparebit.
Ad tertiam constabit ex dicendis dub. 8, Bcspoaubi illam ex professo diluemus. Nunc bre-terham.
viter respondetur negando minorem. Ad
cujus probationem dicendum est, maculam
peccati venialis consistere in carentia fer­
voris charitatis, ut communiter docent
Theologi ; et sufficienter auferri per aliquem

V

•121

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

actum virtoosam gratia, et charitate infor­
matum, qui peccatum veniale præteritum
formaliter, aut venialiter retractet ; et sino
hujusmodi motu repugnat maculam venia­
lium auferri, ut latius declarabimus loco
citato.
ultro»
confirmationi recte occurrit D.
RTha Thom. in prxs. art. in resp. ad 3, his verbis :
« Dicendum, quod sicut August, dicit in
« lib. de nuptiis, et concupisc. cap. 26 : Si
« a peccato desistere, hoc esset non habere
« peccatum, sufficeret ut hoc moneret Scrip­
ti tura : Fili peccasti, non adjicias iterum.
« Hoc autem non sufficit, sed additur : Et
« de pristinis deprecare,ut tibi remittantur.
« Transit enim peccatum actu, et remanet
« reatu, ut supra dictum est » (nempe quxst.
87, art. 6). <t Et ideo cum aliquis a peccato
« unius vitii transit in peccatum contrarii
a vitii, desinit quidem habere actum præ« teritum, sed non desinit habere reatum »
(reatus nomine maculam, et peccatum habi­
tuale significat). < Unde simul habet reatum
« utriusque peccati; non enim peccata sunt
« sibi contraria ex parte aversionis a Deo,
« ex qua parte peccatum reatum habet. » Et
quæst. cit. de Verit. art. 7 ad 3 inquit : « Pec« cata, quamvis sint contraria ex parte
« conversionis, non tamen oportet, quod
« aversiones, vel reatus remanentes sint
« contraria ; quia sunt effectus contrario« rum per accidens, cum eveniant præter
« intentionem operantis. Ex contrarietate
« autem causarum sequitur contrarietas in
« effectibus, qui sunt per se, et non qui
« sunt per accidens. Unde ex contrariis ac« tibus sequuntur contrarii habitus, et dis­
ce positiones; hujusmodi enim sunt effectus
« actuum peccati secundum suam speciem.»
Unde licet unus habitus vitiosus expellatur
aliquando per alium habitum vitiosum ;
unum tamen peccatum habituale nequit ex­
cludi per aliud peccatum habituale ; sed po­
tius magis firmatur ob novum obicem ad
gratiam, in cujus voluntaria privatione
consistit essentia peccati habitualis hominis
elevati ad finem supernaturalem, ut sæpius
diximus.
DUBIUM VI.
Utrum peccatum mortale hominis elevati ad
finem supernaturalem possit de potentia
Dei absoluta auferri absque infusione gra­
tix sanctificantis.

Habemus ex dictis dubio praecedenti, re­
missionem peccati habitualis hominis ele­

vati ad supernaturalem finem, fieri non
posse absque mutatione intrinseca peccato­
ris. In cujus dubii decisione, et progressu
præcipue egimus adversus Authores extra
scholam D. Thomæ; nam S. Doctorisdisci­
puli summo consensu conspirarunt in pro­
pugnanda doctrina hactenus tradita. Nunc
superest videndum, quæ forma intrinseca
requiratur ad expiationem peccati? In quo
non parum dissident ipsi Thomistæ, cum
quibus proinde præcipua nobis concertatio
erit. Nam cum fere omnes affirment, im­
possibilem esse remissionem peccati absque
immutatione peccatoris per aliquid ipsi
intrinsece superadditum, non pauci eorum
defendunt, ad id sufficere aliquem hominis
actum, utputa contritionem; quidam viro
asserunt, requiri formam habitualem,
nempe gratiam sanctificantem. Pro cujus
decisione oportet breviter praemittere ea,
in quibus Thomistæ, cum versant hoc du­
bium, majori ex parte conveniunt.

§ I·

Separantur certa ab incertis.
180. In primis recolenda sunt quæ latiusPf»>
dub. prxced. § 1, praemisimus, videlicet sta- li'k
tum peccati mortalis hominis elevati ad sqpernaturalem finem plurima mala com­
plecti, inter quæ computatur etiam pri­
vatio gratiæ sanctificantis ; ac proinde
remissionem perfectissimam peccati afferre
secum reparationem ejusdem gratiæ. In
quo sensu evidens est repugnare, quod des­
truatur peccatum , quin denuo prædicta
gratia homini communicetur. Sed an ma­
cula , et indignitas intrinseca peccatoris
queat absolute tolli sine intrinseca ejusdem
peccatoris mutatione, non erat adeo perspi­
cuum. Thomistæ autem communiter tuen­
tur negativam sententiam, ut dub. prxced.
resolvimus. Et ita conveniunt primo in
affirmando necessitatem alicujus intrinsece
superadditi, ut destruatur macula, et cesset
indignitas intrinseca peccatoris.
Conveniunt præterea in asserendo, quodl^s»
hoc intrinsecum debet pertinere ad ordi- fag.
nem supernaturalem, ut homo emundetur^;
a peccato, quod cum foret ad prædictum te
ordinem elevatus, commisit. Idque palam
infertur ex eorum principiis. Tum quia
illud intrinsecum, quod requiritur ad des­
tructionem peccati, præcipue deservit ad
expellendam aversionem a Deo ultimo fine;
quandiu

**1

w’

DISP. II, DUB. VI.

»j

it

' ·.'· ■■

■:

425

quandiu enim hujusmodi aversio persistit, I tionem. quæ vel privationem gratiæ directe sen
nequit non inficere hominem, et peccatoexcludat introducendo ipsam gratiam, vei'^Jf1
rem denominare : constat autem, quod cum
praedictam privationem reddat simpliciter »<fo
homo elevatus ad supernaturalem ordinem
involuntariam per efficacem retractationem latnralis
peccat, avertitur a Deo ultimo fine, tam
actus peccaminosi præteriti. In quo etiam s.nflic5It
naturali, quam supernatural! ; siquidem ad
conveniunt communiter Fhorniske, et qui-dendum
eundem sub ulraque ratione debebat esse
dem merito; quia peccatum habituale hoconversus : ergo requiritur aliqua mutatio
minis elevati ad supernaturalem finem,
supernaturalis, ut peccatum hominis elevati
consistit essentialiter in privatione volunad supernaturalem ordinem destruatur.
taria gratiæ sanctificantis ; atque ideo perTum etiam, quia prædicta mutatio desidemanet prædictum peccatum quandiu perralur, ut homo actum peccaminosum præmanet illa privatio: atqui prædicta privatio
lerituin efficaciter retractet : sed peccatum
perseverat, nisi vel directe expellatur per
hominis elevati ad supernaturalem finem
formam sibi oppositam,nempe gratiam hanequit efficaciter retractari, nisi adsit alibitualem,vel excludatur indirecte per actum
qua supernaturalis operJtio, eo quod præsupernaturalem efficaciter retractantem acdictus actus peccaininosus offendit Deum
tum peccaminosum præteritum : ergo non
authorem supernaturalem . et ideo quandiu
quaelibet mutatio supernaturalis estsuffinon retractatur sub aliquo supernaturali
ciens ad destructionem peccati, sed determotivo, manet ex ea parte irretraçtatus :
minate requiritur vel gratia sanctificans,
crgoadexpiationem peccati commissi ab hovel actus supernaturalis efficaciter retracmine elevato ad supernaturalem finem netans actum præteritum peccaminosum.
cessaria est supernaturalis aliqua mutatio.
Idque satis liquet ex eo, quod plures imTum denique, quia ex omnibus naturalibus
mutationes supernaturales conjunguntur de
mutationibus ea videtur perfectior, quæ fit
facto cum statu peccati mortalis, ut actus
per amorem naturalem Dei naturalis finis
fidei, spei, et plurimi alii actus supernatusuper omnia dilecti : sed hujusmodi mutarales, tam indeliberati, quam deliberati,
tio est insufficiens ad destruendum peccaquibus homo ad justificationem remote distum commissum contra Deum ut supernaponitur : quod minime contingeret, siquæturalem finem ; siquidem non convertit ad
libet immutatio supernaturalis sufficeret
id, a quo homo peccando aversus fuerat ; et
ad destructionem peccati.
ita relinquit intactam aversionem a Deo
Ex quo etiam fit, motum attritionis susupernaturali fine, quæ nequit non esse
pernaturalis esse mutationem insufficienpeccalum :-ergo ad destructionem prædicti
tem ad peccatum destruendum : tum quia
peccati non sufficit aliqua naturalis mutanon convertit ad Deum ultimum finem sutio, sed requiritur determinate immutatio
pernaturalem, et sic relinquit indestrucsapematuralis.
tam aversionem ab eodem fine, quæ nequit
Nec satis erit dicere, amorem super omnon esse peccatum. Tum etiam, quia dé­
nia Dei authoris naturalis, esse incomposfacto componitur cum statu peccati mortasibilem cum peccato mortali; nam hinc
lis, ut patet in attritione separata aSacraminime sequitur, quod peccatum contra
mento, et docent communiter Theologi,
supernaturalem finem valeat destruere ; sed
182. Nec refert, si opponas primo-quia cum oi.je.evincitur manifeste, quod prædictus amor
sola attritione, adjuncto Sacramento, Deus ,iciæs·
nequeat elici potentia consequenti, et in
remittit peccatum : ergo cum solaattritione,
sensu composito, nisi prius, vel simnltaSacramento secluso, poterit absolute peccaneedestruatur peccatum illud per mutatum destruere; usus quippe Sacramenti
tionem supernaturalem : atque ideo, quod
non requiritur de potentia absoluta ad
supposito peccato mortali contra Deum suremissionem peccati. Secundo, quia attripernaturalem finem, sit impossibilis contio, quæ est dispositio ad Sacramentum,
versio ad ipsum ut naturalem finem,
importat propositum efficax vitandi omnia
absque conversione ad eundem ut finem
peccata, et dolorem de peccatis praeteritis :
supernaturalem, ut ex professo ostendimus
sed ob hanc rationem dicitur, quod contritracl.prxced. disput. 2, dub. 4.
tio retractat efficaciteraclum peccaminosum
ISI.Unde etiam fit,non quamlibet mutapræteritum, et quod indirecte expellit pec­
tionem supernaturalem sufficere ad destruecatum habituale : ergo idem de prædicta
tionem peccati mortalis, sed requiri muta- ■ attritione dicendum est.
Salmant. Curs. thcolog. torn. X.
28

426

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

p-iuiin. Hæ, inquam, objectiones non referunt,
lur- prima enim (qua convincitur Vasquez, ut
asserat mutationem essentialiter requisi­
tam ad expiationem peccati posse divinitas
salvari in sola attritione) est satis debilis,
quoniam Deus habenti attritionem cum
Sacramento remittit peccatum conferendo
gratiam, per quam formaliter peccatum
destruitur : ex quo tantum sequitur, quod
habenti attritionem absque Sacramento
possit etiam absolute gratiam infundere,
qua remittatur peccatum. Hinc vero mini­
me probatur, quod attritio se sola, et sepa­
rata a gratia sit mutatio sufficiens ad des­
tructionem peccati ; sed oppositum satis
constat ex dictis. Ad secundam objectionem
respondetur, attritionem nec formaliter.nec
virtualiter convertere ad Deum ultimum
finem : atque ideo non destruere oppositam
aversionem, nec reddere involuntariam
carentiam gratiæ. Quoniam propositum
non peccandi in attritione inclusum respi­
cit aliquod motivum inferius, et minus
universale, utputa convenientiam vitandi
poenam aeternam : et ideo in eventu, quo
posset ea pcena vitari absque observatione
praeceptorum, et posset vitatio cum peccato
conjungi, minime ex sola attritione induce­
remur efficaciter ad servandum praecepta, et
vitandum peccata, ut explicuimus tract. 13,
di.cp.20,nuz/i.67.Quod liquido evincit attri­
tionem non esse universalem, et efficacem
retractationem peccati sub ratione peccati,
ct quatenus opponitur Deo ultimo fini : et
consequenter esse insufficientem, ut reddat
privationem gratiæ simpliciter involunta­
riam. Unde non æquivalet contritioni, aut
amori Dei super omnia ; nam hi actus ha­
bent universalius motivum, et convertunt
ad Deum ultimum finem, destruuntque
proinde oppositam aversionem, tam actua­
lem, quam habitualem. Et certe si attritio
haberet eas conditiones, quas ipsi attribuit
objectio, non conjungeretur de facto cum
peccato, nec differret a contritione ; quod
est omnino falsum.
pnnPiIK
183.Major poterat esse difficultas circa acdifti.-ui- tum visionis Dei in seipso,qui ob suam mag4ϊ“ nam perfectionem videtur essentialem cum
peccato oppositionem habere ; præsertim
cum reddat hominem ab intrinseco impec­
cabilem, ut docent communiter Thomistæ
hac 1, 2, quxst. 4, art. 4. Sed quid de hac
operatione præcisive accepta a gratia sanc­
tificante, et amore Dei super omnia dicen­
dum sit, satis constat ex dictis dub. priced.

num. 178, et si quæ superesl difficultas
resolutioni hujus dubii subjicitur, et ex di­
cendis operosius explicabitur. Undedubium
reducitur ad duos actus, amorem scilicet
charitatis, et contritionem, qui voluntatem
convertunt ad Deum super omnia dilectum,
vel quia hanc conversionem pro explicite
asserunt, ut amor charitatis ; vel quia il­
lam supponunt, et saltem pro implicito
important, ul contritio. Et quia hujus
modi conversio perfectius, et ut sic dica­
mus, vividius elucet in amore, quam in
contritione ; el aliunde vocum multi­
plicatio confusionem haud levem inge­
nerat, idcirco in dubii decisione, el pro­
gressu solius dilectionis expressam mentio­
nem faciemus : quidquid vero de ea dictum
fuerit, poterit contritioni proportionabiliter
applicari. Stat ergo difficultatis cardo in eo,
an peccatum habituale hominis elevati ad
supernaturalem ordinem possit, saltem in­
directe, destrui per solum amorem charita­
tis supernaturalis independenter ab infu­
sione gratiæ sanctificantis habitualis; an
autem hæc sit ideo necessaria ad destruc­
tionem peccati quoquo modo faciendam, ut
implicet peccatum excludi absque prædic­
tæ gratiæ infusione ?
Diximus, saltem indirecte, etc. quia ex
supra dictis dub. 2, supponimus directam
expulsionem peccati habitualis hujus statu?
fieri non posse absque infusione gratiæ
sanctificantis, eo quod prædictum peccatum
consistit in privatione hujusmodi gratiæ,
et privatio nequit directe excludi nisi per
formam oppositam. In quo etiam conve­
niunt Thomistæ, sicut et in asserendo,
quod infusio gratiæ est mutatio sufficien?
ad destruendum peccatum, ut satis liquet
ex dictis dub. 1, et dub. 4. Immo aliquod
peccatum est, quod in aliquibus, et pro
aliquo statu desirui alio modo non valet,
quam per solam gratiam sanctificantem,
uti se habet peccatum originale in parvulis.
Nam cum hi sint incapaces eliciendi opera­
tiones supernaturales, nequii illorum pec­
catum destrui per illas, sed vel permane­
bit, vel sola gratia habituali excludetur:
quod etiam accideret in peccato personali
ejus, qui perpetuam amentiam incurrisset.
Sed de hoc iterum agemus rfisp. seq. dub. 1.
Supposito igitur, quod aliqua mutatio snpernaturalis intrinseca requiratur ad des­
tructionem peccati, et quod sufficiat mutatio
facta per infusionem gratiæ habitualis, du­
bium est, an etiam sufficiat mutatio facta
per

DISK Ji, DUB, VI,

427

per actum supernaturalem amorie Dei su- I oinnia, prædicta privatio desineret esse
per omnia, quatenus retractat efficaciter
voluntaria; ergo desineret esse peccaaclum peccaminosum, a quo privatio gratum habituale : ergo possibilis est intiæ in esse voluntaria? dependet ?
directa hujus destructio, si semel actus su­
pernatural amoris Dei super omnia non
§11.
dependet essentialiter a gratia habituali
sanctificante. Hæc secunda consequentia
Statuitur prima conclusio.
palet ex prima, et ex his quæ § præced.
prænotavimus. Prima etiam legitime in181. Dicendum est primo, actum superfertur ex præmissis.Major autem satis conssi/naturalem amoris Dei super omnia esse
stat ex dictis disp. 1, dub. 1, ubi essentiam
sufficientem ad destruendum indirecte pec- peccati habitualisdescripsimus; sed insuper
catum habituale hominis elevati ad ordiprobatur,et declaratur : tum quia de ratio­
nem supernaturalem ; atque ideoprædictum
necujuscumque peccati est,quod sit volunactum, si poneretur separatus a gratia sanetarium ; siquidem malitia est qnædam spetificante, exclusurum fore tale peccatum.
cies moralitatis, quæ sub genere voluntarii
Hanc conclusionem statuimus contra aliconstituitur : ergo sola carentia gratiæ nequos Authores qui ex una parte asserunt,
quit essentiam peccati habitualis constiamorem supernaturalem Dei super omnia
tuere ; sed requiritur, quod sit voluntaria/
non dependere essentialiter a gratia sanesive per actum voluntarium inducta, et ab
tificante habituali, sed posse de poleneo tam in fieri, quam in conservari depentia absoluta fieri medio auxilio transeunti ;
dens. Tum etiam, quia in statu purorum
el ex alia parte docent, peccatum habituale
daretur carentia gratiæ, et nihilominus
hujus status nullo modo, et per nullam poquia non esset voluntaria, non haberet ratentiam posse, destrui absque infusione
tionem privationis, aut peccati : idemque
gratiæ sanctificantis habitualis. De quorum
accideret in præsenti statu, si absque aliquo
Goset numero est Gonetus; nam primum illud
hominis peccato Deus, ut potest, conservaasserit in tract, de Incarnat. disp. 10, art.
tionemgratiæ suspenderet : ergo utcarentia
2, n. 46, cum sequent. et hoc posterius dogratiæ sit peccatum habituale, debet esse
cet in præsenti, disp. l,ari. 4, §4, num.
voluntaria. Minor denique ostenditur.
Valent 88, ct num. 101, et Gregor ins do λ alentia
quoniam privatio gratiæ nec fit, nec contom. 2, disp. 8, quæst. 5, punct. 5, in 2,
servatur voluntarie immediate per seipejus parte, ubi affirmat, quod etiamsi dasam, sed dependenter abactu peccaminoso,
relur contritio, adhuc privatio gratiæ esset ut non retractato, sive ut moraliter permapeccaminosa, et homo permaneret in pec- nenti : atqui prædictus actus efficaciter recato. Cui doctrinæ suffragari videntur Ca- tractatur per actum supernaturalem amoQpreol. preolus in 4, dist. 1, quæst. 2, art. 3, ad rjs Dei super omnia ; siquidem hujusmodi
Hiipii- argumenta Scoti,el Hispalensis ibidem ari.
amor essentialiter convertit hominem ad
3. Sed nostram assertionem tuentur com- Deum, a quo avertit actus peccati; et essenmuniter Doctores ; nam præler illos, quos tialiter avertit hominem a bonocommutadedimus dub. præced. num. 144, qui a hili, ad quod per actum peccati conversus
fortiori hanc resolutionem defendunt, ipsi fuerat : ergo eo ipso, quod daretur amor
F^. su^scr^unt Ferrara 3, contra (jentes, cap.
supernaturalis Dei super omnia, privatio
157 ; Sotus in 4,dist. 15. quæst. 1, art. 2, Gre- gratiæ desineret esse voluntaria.
Jbrtin. gorius Martinez in præsenti, dub.3,conci, 3,
Confirmatur ; nam de essentia peccati ha- Confieubi Joan, a S. Thom. disp. 27, art. 2, § Sed
bitualis est habitualis aversio a Deo ultimo ω3ΐ|ζκ
joiaio. adkuc inquires, Arauxo dub. 3, a num. 2G,
fine; sed implicat, quod ponatur amor suMontesinos disput. 33, quæst. 6, §2, Yaspernaturalis Dei super omnia, el quod non
quezdub. præced. citatus et 3 part. disp. 2,
destruatur aversio habitualis a Deo ultimo
d«6. 4, et alii quamplures.
fine; ergo eo ipso, quod poneretur prædicitewi Probatur primo ratione : quoniam pectus amor, destrueretur essentia habitualis
I
catum habituale hominis elevati ad ordipeccati. Major est certa, quoniam peccatum
nem supernaturalem consistit in privatione
habituale consistit in privatione gratiæ: ergo
gratiæ, non quidem materialiter accepta,
sicutde essentia gratiæ est.quod sit conver­
sed ut voluntaria : sed eo ipso, quod daresio habitualis hominis ad Deum tanquam
tur actus supernaturalis amoris Dei super i ad ultimum finem, ita de essentia peccati

428

DE JI STil ICATION’E IMPII/
DISP. II, DUB. VI.

fl ■

9 »

lie

habitualis est, quod sit carentia habitualis
prædictæ conversionis, sive (et in idem re­
dit) quod sit aversio habitualis a prædicto
fine. Minor autem suadetur ; nam implicat
hominem habitualiter averti ab eo fine,
quem actu diligit super omnia ; siquidem
hujusmodi conversio actualis subjicit fini
omnia quæ sunt in diligente ipsum, et po­
tior est conversione habituali, per quam
certum est destrui aversionem habitualem
oppositam : ergo repugnat, quod ponatur
amor Dei super omnia, et quod non des­
truat aversionem habitualem a Deo ultimo
fine.
Augwv Ad hæc. si amor supernaturalis Dei su‘bori^ P61* omn^a conjungeretur cum peccato ha­
bituali. esset, et non esset amor Dei super
omnia ; quod implicat contradictionem ·.
ergo posito prædicto amore, statim des­
trueretur peccatum habituale, el consequen­
ter si semel prædictus amor non dependeat
essentialiter a gratia habituali, optime
fieri poterit per absolutam Dei potentiam,
quod absque prædictæ gratiæ infusione
destruatur, saltem indirecte, peccatum ha­
bituale. Suadetur antecedens ; nam de ra­
tione ultimi finis est, quod alteri non sub­
jiciatur, alioquin eo ipso conceptum ultimi
amittet : sed de essentia peccati habitualis
est, quod homo in eo existons convertatur
ad bonum proprium, tanquam ad ultimum
finem : ergo si amor Dei super omnia con­
jungitur cum peccato habituali, erit amor
Dei super omnia, ut supponitur; et non
erit super omnia, siquidem sibi non sub­
jiciet bonum proprium, quod est ultimus
fins existeniis in peccato mortali,, atque
ideo irreferibilis ad ulteriorem finem. Re­
colantur quæ diximus dub. 4, § 2.
Evasio.
185. Dices probationes huic argumento,
et confirmationi insertas esse de subjecto
non supponente ; nam licet Authores oppo­
siti sentiant, amorem supernaturalem Dei
super omnia non dependere essentialiter
a gratia sanctificante, .posseque proinde,
quantum est de se, ab ea separari ·. nihilo­
minus docent quod supposito peccato habi­
tuali hominis elevati ad supernaturalem
ordinem, nequit homo prædictum actum
elicere, nisi in eodem instanti habeat gra­
tiam sanctificantem ; quia peccatum nec
valet conjungi cum tali actu, ut hactenus
ostendimus ; nec sine infusione gratiæ, cu­
jus est privatio, expelli. Sicut etiam amor
naturalis Dei super omnia estinconjungibilis cum quolibet peccato mortali, et est se­

cundum suam essentiam independens a
gratia sanctificante, et ab omni mutatione
ordinis supernaturalis. Ex quo tamen per­
peram inferretur, peccatum habituale ho­
minis elevati ad supernaturalem ordinem
posse de potentia absoluta deleri per amo­
rem illuni naturalem, et independenter
tam a gratia sanctificante, quam ab omni
supernatural! hominis mutatione : opposi­
tum enim tanquam omnino certum apud
Thomislassupra num. 180, firmavimus, el
latius tract, prxced. disp. 2, dub. 4.
Sed contra est primo : quoniam pluresPrath·
ex Aulhoribus, contra quos agimus, ex- d‘a
presse affirmant, quod etiamsi daretur con­
tritio, vel amor supernaturalis Dei super
omnia, non expelleretur peccatum, si ab­
esset gratia habitualis sanctificans ; qui
proinde nequeunt se hac responsione tueri,
sed coguntur componere prædictum amorem cum statu peccati mortalis ; quod esse
impossibile argumento, et confirmatione
supra factis probavimus. Secundo, quia hæc
responsio petit principium, dum dicit, im­
possibilem esso destructionem peccati habi­
tualis absque gratia sanctificante ; nam ar­
gumentum probat oppositum, dum osten­
dit, voluntariam privationem gratiæ, in
qua essentia peccati habitualis consistit,
posse cessare in ratione voluntariae, atque
ideo in ratione peccati, si semel actus amo­
ris Dei soper omnia a prædicta gratia es­
sentialiter non dependet. Quod iterum am­
plius fulcitur, et explicatur ; nam si semel
amor supernaturalis Dei super omnia non
dependet essentialiter a gratia sanctificante
tanquam a principio eificiente, nulla est
ratio ob quam, supposito peccato, a consor­
tio prædictægratiæ essentialiter dependeat:
ergo admissa ea independentia, inconsequenter hæc dependentia introducitur.Suadetur antecedens ; quoniam ideo supposito
peccato habituali, esset necessaria præsentia gratiæsanctificantis ad eliciendum amo­
rem supernaturalem Dei super omnia, ne
scilicet prædictus actus conjungeretur cum
peccato mortali, quod est impossibile : sed
hoc inconveniens minime sequitur, etiamsi
absit gratia sanctificans : ergo, etc. Proba­
tur minor, quia supernaturalis conversio
efficax ad Deum ultimum finem seipsades­
truit omnino aversionem a Deo ultimo fine,
tam naturali, quam supernatural! ; siqui­
dem ad ipsum sub utraque eminenter ra­
tione efficaciter convertit : destructa autem
aversione, nequit non destrui privatio gra­
tiæ

tiæin ratione volunlariæ, el poccaininos®;
hæc quippe ratio aversionem consequitur,
ut docet l). Thom. 1, 2, quæst. 80, art. 1 et
2 ; ergo posito prædicto actu, nullo modo
maneret peccatum. Unde minime sequere­
tur inconveniens conjunctionis inter amo­
rem illum, et peccatum ; sed determinate
peccatum expelleretur, non quidem directe,
et per formam oppositam, sed indirecte ob
defectum causæ, a qua in sua conservatione
dependet.
jîuiiHa 186. Ex quibus liquet ad exemplum in
contrarium adductum ; nam ideo supposito
peccato contra Deum fincmsupernaturalem,
nequit homo potentia consequenti elicere
amorem naturalem Dei supor omnia, nisi
prius peccatum expellatur per gratiam su­
pernaturalem, quia licet prædictus amor
secundum se a tali gratia non dependeat,
nihilominus ex una parte est inconjungibilis cum quolibet peccato mortali, et ex alia
parte nequit adhuc indirecte illud peccatum
contra Deum supernaturalem finem exclu­
dere, eo quod solum convertit ad Deum
tanquam ad finem naturalem, et ita relin­
quit intactam aversionem habitualem ab
ipso, ut a supernatural! fine ; in qua potius
aversione, quam in aversione a Deo fine
naturali consistit de facto essentia peccati
habitualis. Unde ut homo illum amorem
naturalem exerat, debet prius a peccato per
supernaturalemgratiam mundari. Quæ ra­
tio minime urget in amore supernatural!,
si a gratia sanctificante essentialiter non
dependet ; nam sicut essentialiter convertit
ad Deum sub utraque, vel ut aptius dica­
mus, sub omni, et universalissima ratione :
ita destruit omnino aversionem oppositam,
et nihil ejus indestructum relinquit : et
consequenter reddit privationem gratiæ
simpliciter involuntariam.
jjujw 187. Secundo probatur nostra conclusio
i iio- argumento ad hominem contra Gonetum :
' r''° quoniam sicut se habet amor naturalis Dei
super omnia ad maculam peccati habitualis
contracti in statu naturæ non elevatæ ad
supernaturalem finem ; ita se habet amor
supernaturalis Dei super omnia ad macu­
lam peccati habitualis contracti in statu na­
turæ elevatæ ad finem supernaturalem : sed
macula peccati habitualis contracti in statu
naturæ non elevatæ, sufficienter tolleretur,
saltem indirecte,per amorem naturalem Dei
super omnia ; et prædictus amor non solum
esset incompossibilis cum tali macula, sed
etiam efficaciter illam excluderet : ergo ma­

429

cula peccati habitualis contracti in statu
naturæ elevatæ sufficienter tollitur, saltem
indirecte, per amorem supernaturalem Dei
super omnia; et hujusmodi actus non so­
lum est incompossibilis cum prædicta ma­
cula, sed etiam illam efficaciter expellet, si
semel potest elici independenter a gratia
sanctificante. Consequentia constat a pari­
tate. Major autem videtur perspicua ; quia
sicut macula hujus status consistit in aver­
sione habituali a Deo supernatural! fine,
ad quem convertit amor charitatis : ita ma­
cula in statu purorum consisteret in aver­
sione habituali a Deo fine naturali, ad quem
amor naturalis Dei super omnia convertit :
ergo eandem proportionem habet amor
charitatis ad maculam hujus status, quam
amor naturalis Dei super omnia haberet ad
maculam in statu purorum. Minorem de­
nique expresse docet prædictus Author in
præsenti, disp. 1, art. 4, a num. 95.
188. Nec refert, si dicas hoc argumen- Objec­
tum in nos retorquendum esse ; nam tract,
prxeed. disp. 2, dub. 3 et 4, statuimus, quod
licet homo conditus in puris posset diligere
Deum dilectione naturali, et efficaci, et su­
per omnia ; nihilominus, supposito lapsu,
et statu peccati mortalis, non potest poten­
tia consequenti prædictum actum elicere,
nec talis actus valet maculam illius peccati
excludere : ergo si proportio in argumento
proposita convincit, inconsequenter affir­
mamus, quod macula peccati hominis ele­
vati ad supernaturalem finem valet auferri
per amorem supernaturalem Dei super om­
nia, et quod homo lapsus possit prædictum
actum elicere ; sed tenebamur oppositnm
affirmare.
Non, inquam, hoc refert, sed ex æquivo-Dî^iiicatione procedit : nam cum loco cil. asse- tir
ruimus, hominem lapsum non posse poten­
tia consequenti elicere actum amoris natu­
ralis Dei super omnia, loquebamur de
homine lapso secundum præsentem statum,
et providentiam, ut recolenti prædictum
locum evidenter apparebit. Id vero merito
affirmavimus, quia homo nunc lapsus ma­
net aversus a Deo fine naturali, et super­
natural! : quarti aversionem nequit adæquate destruere amor præcise naturalis ·.
siquidem solum convertit ad Deum sub
ratione naturalis finis : et aliunde nequit
cum aversione a Deo fine supernatural!
conjungi. Quamobrem homo lapsus non
valet in prædictum actum prodire, non
quidem ob defectum virium, et potentiæ

430

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

antecedentis, quæ respicit actum secundum
se; sed ob impedimentum pecca'ti contra
finem supernaturalem, quod nec valet per
amorem naturalem expelli, nec cum prædicto amore componi ; quæ est impotentia
consequens, et secundum quid. Si autem
objectio referatura 1 peccatum, inquo homo
sit, et dicatur lapsus a solo statu purorum,
sive a sola rectitudine naturæ non elevatæ
ad supernaturalem finem, falsum quidem
supponit, nam hactenus nullibi ex professo
decidimus, utrum talis macula possit au­
ferri per amorem naturalem Dei super
umnia, an vero ad id requiratur gratia su­
pernaturalis : sed hanc difficultatem dubio
sequenti tractabimus. Et quidem si pecca­
tum in quocumque statu avertat non solum
a Deo fine naturali, sed etiam ab eodem,
saltem indirecte, ut fine supernatural!,
consequens erit, quod in nullo statu valeat
auferri absque supernatural! gratia. Cæte­
rum si peccatum in statu purorum commis­
sum nullo modo avertat a Deo ut fine su­
pernatural!, sed ut pure naturali, legitime
infertur, posse prædictum peccatum absque
mutatione supernatural! auferri per solam
dilectionem naturalem Dei super omnia.
Et hoc posteriori modo discurrunt Gonetus,
et qui asserunt, peccatum commissum in
statu purorum posse absolute auferri per
naturalem eam dilectionem. Contra quos
stat argumentum supra factum, quia non
minorem vim habet amor supernaturalis
Dei super omnia ad destruendam aversio­
nem a Deo supernatural! fine, quam amor
naturalis ad destruendam aversionem a
Deo fine naturali : sed amor naturalis des­
truit sufficienter aversionem a Deo fine
naturali, el hoc modo peccatum excludit :
ergo amor supernaturalis sufficienter des­
truet aversionem a Deo fine supernatural!,
et hoc modo peccatum expellet. Unde si
prædictus actus non dependet essentiali­
ter a gratia sanctificante habituali, mi­
nime repugnabit, quod peccatum habi­
tuale hujus status destruatur, saltem in­
directe, independenter a gratia habituali
sanctificante per solam mutationem actua­
lem : et qui prius illud admittunt, inconsequenler negant hoc posterius.
tIi0.
189. Nec iterum refert, si dicas maculam
μίπιη. in statu purorum, et maculam præsentis
status habere rationes longe diversas ; illa
enim non esset privatio alicujus formæ ha­
bitualis débite, cum nulla sit assignabitis ;
sed ad summum esset privatio amoris ac­

tualis a 1 Deum naturalem finem ; macula
vero hujus status est determinate privatio
formæ habitualis, nempe gratiæ sanctifi­
cantis. Cum autem quælibet priva lio debeat
excludi per formam, qua privat, conse­
quens est, quod macula præsentis status
auferri non possit peraliquamoperalionem,
licet macula in statu purorum potuerit per
operationem excludi.
Hoc, inquam, parum refert, et facile im-tWjpugnaturex dictis. Tum quia negari non !Br'
potest, quod homo in statu purorum post
actum peccati maneret habitualiter, et per­
manentor aversus a Deo ultimo fine; siqui­
dem habitualiter, ac permanenter foret
peccator, et existeret in statu peccati mor­
talis ; et nihilominus hæc habitualis et per­
manens dispositio sufficienter expelleretur
per actum naturalem amoris Dei super
omnia, ut Adversarii concedunt : ergo pa­
riter aversio habitualis a Deo ultimo fine
supernatural!, quam homo in præsenti
statu per actum peccati contrahit, sufficien­
ter excluditur per amorem supernaturalem
Dei super omnia ; id quippe paritatis ratio
convincit. Exclusa vero aversione illa ha­
bituali a Deo supernatural! fine, impossi­
bile est. quod remaneat peccatum habituale,
cum de ejus essentia sit avertere a Deo ul­
timo fine. Tum etiam, quia etiam in stata
purorum daretur aliqua rectitudo habitua­
lis, a qua homodiceretur in eo statu justus,
et quæ per actum peccati expelleretur
(quamvis non satis constet, in quo consis­
teret prædicta rectitudo, ut dubio sequenti
latius videbimus), et consequenter macula
prædicti status importaret privationem
alicujus formæ habitualis : sed hoc non
obstante, hujusmodi macula sufficienter ex­
pelleretur, saltem indirecte, per amorem
naturalem Dei super omnia : ergo quamvis
macula hujus status sil privatio formæ ha­
bitualis, potest nihilominus indirecte ex­
pelli per amorem supernaturalem Dei su­
per omnia, si semel hic actus non dependet
essentialiter a gratia habituali, tanquam a
principio effectivo. Tum denique, nam ex
eo, quod macula hujus status sit privatio
formæ habitualis, nempe gratiæ, solum se­
quitur, quod non possit directe, et ut sic
dicamus, physice expelli absque infusione
gratiæ habitualis ; nam ut in prima ratione
expendimus, moraliter loquendo cessat
omnino, et indirecte excluditur per retrac­
tationem efficacem actus peccaminosi præteriti, a quo tam in fieri, quam in conser­
vari

DISP. II, DUB. VI.
vari dependet : quæ retractatio habetur per
amorem, quo homo convertitur ad Deum,
tanquam ad ultimum finem supernaturalem ; destructa autem moraliter privatione
gratiæ, impossibile est, quod remaneat pec­
catum, eo quod peccatum habituale hujus
status non consistit in privatione gratiæ
physice sumpta, sed moraliter considerata,
ut ex se liquet : ergo actus amoris supernaluralis Dei super omnia separatus a gratia
(si ab ea essentialiter non dependet) des­
truet efficaciter, licet indirecte, peccatum
habituale hominis elevati ad supernaturalem finem.
Quæ omnia possunt amplius confirmari,
et urgeri ad hominem contra eundem Goβ'’-·' netum ; quoniam ultima dispositio connexa
ex natura rei cum aliqua forma, non solum
est incompossibilis cum ultima dispositione
ad formam contrariam, sed etiam cum ipsa
forma : sed amor supernaturalis Dei super
omnia est dispositio ultima ex natura rei
connexa cum gratia sanctificante, ut docet
prædictus Author tract, dc Gratia, disp. 4,
art. 3, conci. 2, et nos late probavimus disp.
seq.dtib. 5; ergo amor supernaturalis Dei
super omnia non solum est incompossibilis
cum peccato actuali, quod se habet quasi
ultima dispositio ad peccatum habituale,
cui gratia formaliter, et immediate oppo­
nitur ; sed etiam est incompossibilis cum
ipso habituali peccato : atque ideo si præ­
dictus amor potest separari a gratia sancti­
ficante, expellet ex natura sua peccatum
habituale. Cætera constant. Et major vi­
detur manifesta ; hac quippe de causa calor,
et actio, qui est ultima dispositio ad formam
ignis, cui conirarialur forma aquæ, est in­
compossibilis non solum cum ultima dis­
positione ad formam aquæ, sed etiam cum
ipsa aquæ forma ; et sicut directe expellit
frigiditatem, expellit etiam indirecte fori'·- mam aquæ. Videatur D. Thom. quxst. unica
de Charitate, art. 2 in fine, et art. G in cor­
pore, et ad 7 ei 9, quibus locis probat, cha­
ritatem non posse cum peccato mortali con­
jungi.
§ ΙΠ.
Objectiones contra prxcedenlem doctrinam, et
earum enodatio.

190. Adversus nostram assertionem plura
argumenta opponunt Authores opinionis
contrariæ num. 184 citati : sed quæ effica­
s

131

ciam aliquam videntur habere, solum pro­
bant conclusionem § sequenti stabiliendam;
quæ autem præcedentem assertionem im­
pugnant, minoris ponderis sunt, et facile
diluuntur ;et idcirco ea statim subjiciemus,
ut ab illis expediti ad difficiliorem dubii
pariem procédâmes. Primo ergo potest ar- Primam
gui in favorem prædictæ sententiæ, quia^tum
majorem oppositionem habet cum peccato
visio beatifica, quam amor supernaturalisassenioDei super omnia ; sed visio beatifica sepa- Bem’
rata a gratia habituali non destrueret habi­
tuale peccatum ·. ergo prædictus amor sepa­
ratus a gratia illud non expelleret. Conse­
quentia patet tum a paritate, tum a fortiori.
Alinorem concessimus dub. præced. num.
178. Major autem probatur : tum quia
peccatum habituale hujus status habet oppo­
sitionem cum perfectionibus supernaturalibus, atque ideo debet habere majorem op­
positionem cum formis perfectioribus : sed
perfectior est visio beatifica, quam amor
supernaturalis Dei super omnia, ut docent
communiter Thomistæ : ergo majorem op­
positionem habet cum peccato visio illa,
quam hic amor. Tum etiam, quia majorem
oppositionem habet cum peccato actus, qui
redit hominem impeccabilem,quam qui ho­
minem relinquit cum potestate proxima, et
expedita ad peccandum, ut ex terminis
constare videtur : sed visio beatifica reddit
hominem impeccabilem, ut cum communi
Thomistarum sententia statuimus tract. 9,
disp. 6, dub. unico ; amor vero charitatis
relinquit hominem cum potestate proxima,
et expedita ad peccandum; siquidem fit
libere libertate contrarietatis : ergo idem
quod prius. Tum denique, quia illa operatio
habet majorem oppositionem cum peccato,
quæ intimior est formæ sanctificanti, per
quam peccatum formaliter expellitur ; nam
contrariorum eadem est ratio : sed visio
beatifica intimior est formæ sanctificanti,
nempe gratiæ, quam amor charitatis ; si­
quidem immediatius procedit a gratia, et
regulat amorem : majorem ergo oppositio­
nem cum peccato habet visio beatifica, quam
amor charitatis.
Huic objectioni (facta suppositione, quodj;CM„lu.
visio beatifica, et amor supernaturalis Dei ,io·
super omnia non dependeant essentialiter
a gratia habituali tanquam a principio ef­
fectivo) respondetur negando majorem,
quam inductæ probationes non evincunt.
Immo fere omnes possunt in Adversarios
retorqueri ; quia si homo permaneret in

•

■ .r

wtflpc-jr

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

statu purorum, perfectior esset, simpliciter
loquendo, contemplatio Dei aulhoris natu­
ralis, quam amor naturalis Dei super om­
nia: in illoque proinde potius quam in hoc
beatitudo naturalis consisteret, ut exArisArïslottot. et D. Thom. ostendimus tract. 9, dis­
D.Tbo
put. 6, dub. 2, et præcipue a num. 29 ; et
. nihilominus amor naturalis Dei super om­
nia peccatum expelleret, ut Adversarii af­
firmant; contemplatio vero Dei authoris
naturalis illud non excluderet, sed quantumcumque in suo genere perfecta esset,
posset cum habituali peccato componi -.ergo
ex eo qaod visio Dei in seipso sit perfectior,
quam amor charitatis, et visio peccatum
habituale non expelleret, minime sequitur
quod amor charitatis illud non excluderet.
Et ratio est eadem utrobique, quia videlicet
bonitas, et malitia potius respiciunt volun­
tatem, in qua consummantur, quam intel­
lectum, quo diriguntur : unde cum recti­
tudine cognitionis speculativa», aut etiam
practicæ inefficacis stare potest peccatum;
at minime componi valet cum rectitudine
effectus simpliciter tali, qualis est illa, quæ
in amore, quo convertimur ad Deum ut ad
ultimum finem, reperitur. Quam doctrinam
D T,:o expressit D. Thom. supra quæst. 109, art. 2
ad 3 his verbis : Natura humana magis cor­
rupta est per peccatum quantum ad appeti­
tum boni, quam quantum ad cognitionem
veri. Cujus manifestum signum est, quod
ad destructionem ipsius peccati potius dis­
ponimur per actus voluntatis, quam per
actus intellectus : unde nulla cognitio, vel
naturalis , vel supernaturalis , præcisive
sumpta ab actu voluntatis affert de facto
infallibiliter remissionem peccati ; actus
autem contritionis, vel charitatis illam in­
fallibiliter de facto infert, ut infra videbi­
mus disp. seq. dub. 5. Et hæc præsens. et
ordinaria providentia edocet nos, ut judi­
cemus de illis, quæ possent secundum pro­
videntiam extraordinariam contingere.
Proba­
191. Ad primam ergo majoris probatiotiones
oppositi· nem respondetur, peccatum habituale hujus
CDtcJr'’a“'status habere oppositionem cum perfectio­
nibus supernaturalibus, non quidem præ­
cise consideratis metaphysice, et in esse
entis, sed consideratis moraliter, et quate­
nus rectificant appetitum, quem peccatum
deordinat. Quamvis autem visio clara Dei
considerata in esse entis, et quoad speciem
sit perfectior amore charitatis eodem modo
considerato ; nihilominus hujusmodi amor
praeeminet visioni quantum ad virtutem

U' :

t.-·

t.

Kfl·

4'

rectificandi appetitum, quia illum efficaciter
convertit ad Deum ultimum finem; quod
visio præcisive sumpta non præstal. Unde
peccatum magis, et immediatius opponitur
amori charitatis, quam visioni Dei in seipso.
Sicut etiam peccatum in statu purorum ha­
beret oppositionem cum natura rationali,
et perfectionibus propriis illius ; et nihilo­
minus magis opponeretur amori Dei,quam
contemplationi Dei ; licet metaphysice, et
quoad speciem perfectior esset Dei contem­
platio, quam amor. Quæ doctrina sumitur
ex D. Thom. 2, 2, quæst. 2Ί, art. dad 2,ο.τ»Λ
ubi simili motivo occurrit his verbis : Di­
cendum, quod per charitatem tollitur aversio
a Deo, quæ est per peccatum, non autem per
solam cognitionem. Et ideo charitas est, quæ
diligendo animam immediate Deo conjun­
git spirituali vinculo unionis
Ad secundam respondemus, majorem op­
positionem cum peccato habere illam ope­
rationem, quæ nullum peccatu ravel actuale,
vel habituale secum permittit, quam illam,
quæ actuale impedit, sed habituale non ex­
cludit. Visio autem Dei in seipso impedit
quidem omne peccatum actuale, quia est
incompossibilis cum dictamine pravo, quod
ad positionem novi peccati requireba­
tur : at non expellit peccatum habituale,
quia per seipsam, et intransitive non con­
vertit hominem ad Deum ultimum finem,
sed relinquit aversionem habitualem, qua
perseverante perseverat etiam peccatum.
Amor vero charitatis licet non excludat
potentiam peccandi, nihilominus per seipsum est incompossibilis cum peccato ac­
tuali ; implicat enim hominem actu offen­
dere graviter Deum, quem actu diligitsuper
omnia. Et aliunde retractat efficaciter pec­
catum præteritum, et expellit aversionem
habitualem ex eo relictam : nam convertit
hominem ad Deum, a quo per peccatum
avertebatur. Et in hoc sensu (in quo debet
procedere probatio, ut aliquid evincat) ma­
gis opponitur peccato amor charitatis, quam
visio Dei in seipso; licet peccabilitati, sive
potentiæ proximæ ad peccandum magis re­
pugnet prædicta visio, quam amor : quod
nihil interest ad destructionem præexislentis peccati. Dcbetque hæc doctrina ab Ad­
versariis admitti ; nam dicunt peccatum
non posse auferri absque infusione gratiæ
habitualis, cujus voluntaria privatio pecca­
tum habituale constituit : et nihilominus
gratia non constituit hominem impeccabi­
lem, nec aufert proximam potentiam pec­
candi ;

DISP. II, DLB. VI.

candi; quos effectus præstal visio Dei in
seipso : signum igitur est, quod ad opposi­
tionem, et majorem oppositionem cum pec­
cato, parum refert oppositio major, vel
minor cum potestate ad peccandum. Ex
quibus etiam patet ad tertiam probationem;
nam quod visio prius et immediatius pro­
cedat a gratia, quam amor, solum probat
præeminentiam visionis supra amorem in
esseentis.et quoad prædicata essentialia ;
non autem quantum ad oppositionem cum
peccato, et quantum ad moralem rectitudi­
nem. Nam secundum has posteriores ratio­
nes (quæ sunt propriissime formæ sanctificantis)magis seexplicat gratia in actu amo­
ris, quam in visione Dei in seipso. Expellit
quippe gratia peccatum,quatenus habitualiter radicaliter convertit hominem ad Deum,
aquo peccatum habitualiter avertebat : et
huic habituali conversioni per gratiam non
correspondet directe visio, sed conversio
actualis per dilectionem Dei super omnia.
£$a. 192. Sed replicabis : quoniam gratia ha­
bitualis habet rationem formæ sanctifican­
tis, qualenusestparticipatioformalis naturæ
divinæ, ut constat ex supra dictis disp. 1,
dub. 1 ; sed gratia, quatcnusest natura divina
per participationem, potius se explicat in
actu visionis, quam in actu amoris; et ma­
gis connectitur cum illa, quam cum isto:
ergo eodem etiam modo se habet in ratione
formæ sanctificantis, atque ideo visio habe­
bit majorem connexionem cum forma sanc­
tificante quatenus tali ; et subinde majorem
oppositionem cum peccato illi contrario.
Minor, in qua poterat esse difficultas, vide­
tur certa, quia natura divina, ut in seipsa,
magis connectitur cum visione sui, quam
cum amore ; siquidem visio est intra lineam
ejusdem naturæ, non autem amor, ut dixi­
mus tract."i, disp. 4, dub. 2, et tract. 4, disp.
2, dub. 3 ; ergo idem dicendum est de na­
tura divina per participationem.
traotrt· Respondetur, duo esse de conceptu formæ
lar.
sanctificantis, nempe radicaro operationes
supernaturales, et expellere maculam pec­
cati. Et quidem gratia sub ratione radicis
divinarum operationum, magis,et intimius
çpnnectitur cum visione, quam cum amore;
nam visio est operatio altior et divinior,
ac superioris lineæ, ut replica recte convin­
cit. At gratia sub ratione formali expellen­
tis maculam peccati magis, et immediatius
inclinat ad amorem, quam ad visionem;
quia amor magis conducit ad prædictum ef­
fectum, quam visio. Pro cujus doctrinæ in-

433

telligentia recolenda sunt quæ diximus
tract. 13, disp. 16, dub. 5, num. 130, videli­
cet, graliarn bifariam considerari posse :
uno modo quatenus convertit Deum ad ho­
minem, et ipsum perficit, conferendo illi
consortium naturæ Dei, et radicem videndi,
ac possidendi Deum in seipso: quo pacto
gratia est, et dicitur bonum hominis. Al­
tero modo quatenus convertit hominem ad
Deum, subjiciendo totum hominem volun­
tati divinæ ; et hoc pacto est, et dicitur bo­
num Dei. Privatio autem gratiæ (in quo es­
sentiam peccati habitualis hujus status
consistere sæpius diximus ) non habet
rationem maculæ, et peccati, quatenus est
carentia gratiæ, prout gratia erat bonum
hominis, iliumque perficiebat in seipso;
nam talis carentia sub hac ratione habet
rationem pœnæ, et inducitur a Deo. Ratio­
nem autem maculæ, et peccati sortitur,
quatcnusest carentia gratiæ, prouthæc erat
bonum Dei, sive quatenus hominem Deo
ultimo fini subjiciebat. Undefit, quodgratia
sub expressione formæ destruentis pecca­
tum habituale, explicet formalissime con­
ceptum habitualem subjectionis ad Deum,
tanquam ad ultimum finem ; licet etiam sub
ratione formæ adaequate sanctificantis alias
perfectiones, ut puta radicis videndi Deum
in seipso, complectatur.
Quia ergo actus directe correspondons
gratiæ sub conceptu subjectionis habitualis
ad Deum ultimum finem, non est visio, sed
subjectio, sive conversio actualis per amo­
rem, ut ex se liquet ; propterea praedictus
amor magis connectitur cum gratia, sive
cum forma sanctificante, quatenus est expulsiva peccati ; quamvis visio magis connectatur cum eadem gratia, quatenus par­
ticipat naturam divinam, et hominem per­
ficit in seipso. Et consequenter amor habet
majorem oppositionem cum peccato, quam
visio; licet hæc sit simpliciter perfectior,
quam ille. Quam doctrinam insinuavit
D. Thom. in 4, disp. 7. quæst. 1, art. 3, D.lho.
quæstiunc. in corp, ubi ait : «· Gratia quæ
« datur ad recte vivendum, et peccatorum
« remissionem, per prius respicit volunta­
« tem, quam alias potentias ; per eam enim
« peccatur, et recte vivitur : et ideo oportet,
« quod infusio gratiæ justificantis sit secun­
« dum talem modum, qui voluntati compe« tat. » Et ad 2, inquit : « Sapientia magis
« respicit intellectum, quam voluntatem ;
« sed gratia magis voluntatem, ut dictum
« est. » Et in præsenti quæst. art. 3 ad 3,

131

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

inquit : « Sciendum est, quod non est ea« dem ratio de dono sapientiae, et de dono
! gratiæ justificantis; nam donum gratiæ
« justificantis præcipue ordinat hominem
α ad bonum, quod est objectum volun-( tatis ; et ideo ad ipsum movetur homo
( per motum voluntatis, qui est motus li« beri arbitrii. Sed sapientia perficit intel< lectum, qui præcedit voluntatem ; unde
« absque completo motu Uberi arbitrii pot test intellectus dono sapientiae illumi« nari. ·> Quæ omnia procedunt in hypo­
thesi condilionata,quod ii actus non depen­
deant essentialiter a gratia tanquam a
principio effectivo : si enim oppositum as­
seratur (de quo stalim) uterque actus sup­
ponet essentialiter destructionem peccati
per gratiam.
dn^nap
Secundo arguit Gonet : quoniam
gumen- peccatum habituale hujus status nihil aliud
Gonc't. θ5*, quam privatio gratiæ inducta per ac­
tum peccaminosum : sed quandiu non in­
funditur gratia, habet homo privationem
gratiae inductam peractum peccaminosum,
tametsi amorem charitatis eliciat : ergo
adhuc permanet in statu peccati habitualis.
Probatur minor; nam in primis quandiu
non infunditur gratia, adest graliæ priva­
tio, ut ex ipsis terminis liquet : deinde ve­
rum est, hanc privationem inductam fuisse
per actum peccaminosum : ergo si homo
non recipit gratiam, licet amorem charita­
tis eliciat, adhuc retinet privationem gra­
tiæ per peccatum inductam.
Solcilx Ad hoc argumentum salis constat ex dic­
tis ; nam peccatum habituale non consistit
in privatione gratiæ physice solum accepta,
sed moraliter considerata : quo pacto sicut
in Geri dependet ab actu peccaminoso tunc
elicito, ita in conservari dependet ab eodem
actu ut moraliterpermanente. Dicitur vero
actus moraliter perseverare, quandiu effi­
caciter non retractatur ; cessat vero moraliler per efficacem sui retractationem ; nam
hujusmodi retractatio est moralis destruc­
tio illius. Unde posita efficaci retractatione
per amorem charitatis, statim cessaret pri­
vatio gratiæ moraliter considerata, atque
ideo peccatum habituale. Carentia vero gra­
liæ, quæ gratia non infusa perseveraret,
solum esset carentia -physica, quæ posito
amore Dei super omnia, jam non conser­
vatur effective, aut quasi effective a pecca­
tore : sed conservatur a Deo, qui titulo su­
premi dominii, vel libertatis nollet gratiam
infundere. Nec in eo casu prædicta carentia

DISP. II , DUB. VI.

esset privatio subjectionis hominis ad
udiuin Dei, eo quidem proportionali modo,
Deum, in quo consistit peccatum : siquidem
quo quandiu permanet gratia in nobis, per­
homo, ut supponitur, convertitur efficaciter
manet etiam amor Dei ad nos. Tum deni­
ad Deum super omnia dilectum : sed esset
que, quia odium non tollitur, et cessat, nisi
privatio conversionis perfeclæ Dei ad ho\
per amorem : ergo ut Deus deponat odium
minem,quæ non haberet rationem peccati,
erga peccatorem, debet habere amorem
sed magis cujusdam pccnalitatis velut ne­
erga illum : sed terminus divini amoris
gativae: esset enim carentia cujusdamheneerga hominem esl gratia, qua homo cons­
iicii, cujus homo erat capax, sicut in statu
tituitur in esse objecti congrui ad terminan­
purorum contingeret. Et quamvis verum
dum praedictum amorem : ergo implicat,
semper esset, praedictam carentiam a prin­
quod Deus deponat odium erga peccatorem,
cipio inductam fuisse per actum peccami­
quin huic gratia habitualis communicetur.
nosum, id tamen minime sufficeret ad cons­
11 ’!k Qui discursus videtur expressus D. Thom.
inpræsenti ari. 2, et supra i/uxst. 110,
tituendam maculam peccati habitualis ; nam
ari. 1, et alibi sæpe.
istud non solum in suo primo fieri depen­
wvar Respondetur huic argumento negando
det a peccato actuali, sed etiam in suo con­
minorem ; nam sicut posito actu conver­
servari. Ubi autem homo convertitur effi­
sionis efficacis, sive amoris supernaturalis
caciter ad Deum super omnia dilectum,
Dei super omnia, tolleretur aversio homi­
nullo modo manet actus peccati vel phy­
nis a Deo ; ita tolleretur aversio Dei ab
sice, vel mortaliter ; atque ideo non est
homine, ac subinde odium proprie dictum
causa conservativa privationis gratiæ.
Dei erga hominem. Posset tamen manere
19-1. Tertio arguit Gregorius de Valentia
odium negative, et improprie dictum, sive
nam implicat destrui peccatum habituale,^,
carentia amoris simpliciter sumpti, consis­
quandiu Deus non deponitodium erga pecca-v’·^
tens in negatione gratiæ sanctificantis :
lorem : sed implicat, quod Deus illud odium
quam gratiam Deus independenter a pec­
deponat, nisi infundatur gratia sanctificans,
cato, et injuria non provocatus, posset ho­
tametsi homo eliciat amorem charitatis:
mini denegare, ut contingeret tam in statu
ergo in prædicta hypothesi non destruere­
purorum, quam in statu naturæ elevatae,
tur peccatum habituale. Major esl certa;
si non supposito aliquo hominis peccato
quoniam eo ipso, quod Deus eodem modo
Dens, ut absolute potest, gratiam auferret.
se habeat erga peccatorem, manifeste evin­
Ad primam autem minoris probationem
citur, quod peccator eodem etiam modo se
dicimus, Deum dici odio habere peccatorem,
habet in seipso, cum actus liberi divini in­
quia abominatur ejus peccatum, et in preferant mutationem in objecto : ergo impli­
nam ejus aufert ab homine gratiam : si
cat, quod perseveret idem odium ex parle
autem homo eliceret amorem Dei super
Dei erga peccatorem, et quod non perseve­
omnia, nec haberet peccatum, ut salis
ret etiam idem peccatum ex parte hominis
probatam est, nec proinde graliæ carentia
contra Deum ; et consequenter repugnat,
esset pœna peccali, sed simplex quædam
quod peccatum destruatur, et quod Deus
negatio ; negaret quippe Deus in eo eventu
non deponat odium erga peccatorem. Mi­
gratiam, non quia homo maneret in pec­
nor autem probatur : tum quia Deus non
cato, sed quia Deus est absolute suæ gratiæ
dicitur odio habere peccatorem, quia des­
dominus, poteslque illam pro libito non
truat ejus perfectiones naturales, eæ quippe
concedere. Sicut in exemplo proxime ad­
etiam post peccatum, et odium Dei perse­
ducto, si Deus ab homine, qui non peccavit,
verant ; sed quia privat illum dono suae
auferret gratiam, non propterea diceretur
gratiæ, et consortio suæ naturæ : ergo
illum odisse odio proprie dicto, quod versa­
quandiu Deus non communicat prædictam
tur erga culpam ■ sed odio improprie, et
gratiam, adhuc retinet odium erga pecca­
negative sumpto, quod nihil aliud est, quam
torem ; atque ideo implicat deponi illud
non amor, vel non concessio beneficii, quod
odium quandiu hujusmodi gratia iterum
posset alias conferri.
non infunditur. Tum etiam, quia sicut ter­
Ex quo palet ad secundam probationem ;
minus amoris Dei est gratia in nobis pro­
nam terminus odii Dei rigorose dicti non
ducta, ita terminus odii Dei est ablatio, seu
estquælibet carentia gratiæ; hanc enim
privatio gratiæ : sed quandiu non infundi­
carentiam haberent homines justi in statu
tur gratia, perseverat ejus privatio : ergo
purorum,qui tamen non terminarent odium
quandiu non infunditur gratia, perseverat
odium

435

illud. Sed est carentia graliæ fundata in
culpa, et propter peccatum inflicta. Ubi
autem homo diligeret Deum amore charitalis, jam cessaret culpa, quæ cum illo
amore, ut satis probatum est, conjungi non
valet ; et ideo carentia gratiæ nec fundare­
tur in peccato, nec propter illud infligere­
tur. Ad lerliam dicendum est, quod sicut
peccatum non tollitur directe nisi per for­
mam, seu graliam habitualem, qua privat ;
potest tamen indirecte auferri per disposi­
tionem sibi incompossibilem, nempe amo
rem Dei super omnia : ita odium Dei erga
peccatorem non potest directe cessare, nisi
per actum directe oppositum, nempe amo­
rem, quo conferat gratiam habitualem ;
potest nihilominus indirecte cessare per
alium actum, quo conferat auxilium efficax
ad eliciendum amorem charitatis. Nam eo
ipso, quod prædictam auxilium conferat,
intendit efficaciter destructionem indirec­
tam peccati, qua posita nequit conservare
odium proprie dictum erga hominem ; sed
illud necessario, facta tali suppositione,
deponit. Testimonia autem D. Thomæ non
oppugnant hanc doctrinam (quæ tota est
condilionata, et innitens suppositioni ab
Adversariis admissæjsed firmabunt resolu­
tionem § sequenti statuendam.
Adde primo, actum illum, quo Deus præberet auxilium efficax ad eliciendum actum
amoris supernaturalis Dei super omnia,,
licet ob defectum communicationis in na­
tura non esset, saltem exercite, amor amicitiæ, forte tamen amorem insignis benevolentiæ Dei erga hominem : et licet com­
parativo ad actum, quo infunditur gratia
sanctificans, posset dici amorsecundum quid;
nihilominus absolute consideratus posset
non incongrua ratione amor simpliciter ap­
pellari. Tum quia amor non solum dirigitur
ad communicandum bona, sed etiam ordi­
natur ad auferendum malum ; et quo majusmalum aufertur,eo amor prædicli mali abla­
tivus est major benevolentia : cum ergo pec­
catum habituale sit malum simpliciter, se­
quitur quod collatio auxilii efficacis,quo au­
ferretur,esset simpliciter,et absolute amor,
et benevolentia.Tum etiam, quia ipse amor
supernaturalis charitatis est quidem actus
excellentissimus, et magna hominis perfec­
tio ; quocirca auxilium ad eliciendum prædictum actum non posset non habere ra­
tionem insignis beneficii, et amor tale
auxilium conferens feret amor simpliciter.
Unde si Deus hujusmodi auxilium confer-

DISP. H, DUB. VL

436

DE JUSTIFICATIONE LMPlI.

rot. licet gratiam habitualem negaret, non
se haberet ut prius se habebat ; sed amaret
hominem, licet non amore amicitiæ, ob
defectum communicationis in natura, amore
tamen magnæ benevolentiae, quo praeexis­
tens odium deponeret.
Quartum
195. Arguunt quarto ; nam implicat dari
rwntuni.effectum formalem sine causa formali, ut
puta album sine al bed ine, aut lucidum sine
luce : sed destructio peccati habitualis hu­
jus status est effectus formalis gratiæ sanc­
tificantis, ut cum communi Theologorum
sententia supra dub. 2 ostendimus contra
Vasquium : ergo quamvis daretur amor
supernaturalis Dei super omnia, si tamen
simul non adesset gratia sanctificans, mi­
nime destrueretur peccatum habituale hu­
jus status.
SAhiinr. Ad hoc argumentum satis constat tam ex
nuper dictis, quam ex dictis loco in argu­
mento citato. Non enim quælibet expulsio
peccati, vel expulsio quomodolibet facta est
effectus formalis gratiæ sanctificantis : sed
ea, quæ fit.directe, et in vi formæ sanctifi­
cantis hominem.Indirecte autem posset pec­
catum expelli absquegratia habituali, si actus
supernaturalis amoris Dei super omnia pos­
set elici independenter ab illa. Nec tamen
in eo eventu actus amoris esset forma, aut
causa formalis depulsiva peccati, sed solum
esset dispositio ultima physice, ac morali­
ter ipsi repugnans. Nec alia causa formalis
quærenda esset hujus effectus, qui foret
hominem esse mundum a peccato, quam
ipsa carentia peccati, sive carentia gratiæ,
quæ cum prius fuisset rigorosa privatio
moralis, posito actu, transiret in simplicem
negationem ; nam ad effectus negativos
sufficit sola negatio, et gerit munus causæ
formalis. Sicut ablato corpore opaco, a quo
umbra dependet, etiamsi non diffunderetur
lux, cessaret umbra in esse talis ; quia ca­
rentia lucis, quæ connotando corpus inter­
positum, est privatio, eo ablato, transiret
in simplicem negationem. Recolantur dicta
loco citato.
Ultimum
196. Ultimo arguitur : nam cum aliqua
argu- extrema sunt immediate opposita, destruetio unius est introductio alterius, et e converso : qua ratione destructio Gæcitatisest
introductio visus, et cessatio mortis est
vita : sed facta suppositione, quod homo
fuerit elevatus ad ordinemsupernaturalem,
et quod peccaverit, peccatum, et gratia
sanctificans immediate opponuntur, ut ex­
presse docet D. Thom. locis citatis dub.

præced. in respons. ad 3;ergo facta præiicUüb
suppositione, minime destrueretur pecca­
tum, quamvis homo amaret Deum super
omnia, nisi gratiam sanctificantem simul
reciperet : nec homo posset elicere prædic­
tum actum, nisi prius sanctificaretur per
gratiam habitualem.
Respondetur assertionem illam D. Thom.
minori insertam procedere supposita vera '
doctrina, quam § sequenti, el deinceps pro­
ponemus. Si autem amor charitatis non
dependeret essentialiter a gratia sanctificante, peccatum habituale , et habitualis
gratia non essent immediato opposita ; nec
unius, nempe peccati , destructio foret in­
dispensabiliter infusio gratiæ sanctifican­
tis : sed peccatum posset duplici modo des­
trui , uno rnodo directe, scilicet per gra­
tiam , qua privat : altero modo indirecte,
videlicet per actum amoris, cui indirecte
adversatur. Sicut umbra etiam destrui va­
let; tum directe, introducendo lucem; tum
indirecte, auferendo corpus, a cujus inter­
positione in ratione umbrao dependet. Sed
pro vera intelligentia doctrinæ Angelici
Præceptoris, quam argumentum tangit,
sitjam

j
'

!
i
J

§ iv.
Secunda conclusio directe dubium resolvent,
authorilate 1). Thomæ fulcitur.

|

197. Dicendam est secundo, implicare&eJ
contradictionem, quod peccatum habituale‘"“‘i
hominis elevati ad ordinem supernatura- i
lem destruatur absque infusione gratiæha'
bitualis sanctificantis. Hanc conclusionem
j
docet expresse D. 'Them, ut evidenter,
|
fallimur, constabit ex testimoniisstatim
referendis. Qua de causa sæpius illam vd |
expressimus, vel supposuimus in variis lo- |
cis hujus Theologici Cursus, ut Iracl. 8, i
disp. 4, dub. 3, nam. 51, ei tract. 9, iisp.fi,
dub. 1 a num. 15, et tract. 12, disp. 3, M
3, num 58, et tract. 13, disp. 1, dub. 2 e
num. 34, et disp. 16, dub. via num. 153, d
disp. 20, dub. 2, num. G7, et alibi. Quam
etiam docent graviores et antiquiores Thomistæ. Capreolus, et Hispalensis supra ciity*
num. 184. Cajet, et Conradus in præsenti.
ubi etiam Medina conclus. 6, Petrus de';;?
Herrera in manuscriptis , ari. 2, dub. uU.irt
conci. 4, et in resp. ad ultimum. Gonet u6i .
supra, Petrus Labat disp. 5, de Justificat. *·«
dub. 2. Idem etiam docere videtur Alvarez
I, 2,

1,2, qurd. 86, disp. 180, in resp. ad 3, el
lib.respons. cap. 13, num. 28. Quibus ex
extraneis subscribunt Rellarminus lib. 2,
dt Justificat. c. 16, Valentia ubi supra, Hecanus torn. 2 Summæ, tract. 4, cap. 3 a
num. 20, el alii.
Probatur primo authorilate D. Thomæ,
qui hanc veritatem salis expressit ; nam m
b b prisent i, ari. 2, concludit :
ideo non pos­
set intelligi remissio culpæ, si non adesset infusio gratiæ. Et loquitur de gratia habituali
sanctificante, ut constat ex illis verbis im­
mediate antecedentibus : « Effectus autem
< divinæ dilectionis in nobis, qui per pec• ’ catum tollitur, est gratia, qua homo fit
; dignus vita æterna. » Et quæst. 28, de
Verit. art. 2, ait : « Respondeo dicendum,
■ quod remissio peccatorum nullo modo
< sine gratia gratum faciente esse potest. »
Et infra : « Non potest aversio removeri,
•i nisi fiat conjunctio ad bonum incom■< mutabile, a quo homo per peccatum disi cessit : hæc autem conjunctio non est nisi
« per gratiam, perquam Deus mentem in4 habitat, et mens ipsi Deo per amorem
< charitatis inhaeret : unde ad sanandam
; prædictam aversionem requiritur gra1 tiæ, et charitatis infusio ; sicut ad sana­
tionem caecitatis requiritur restitutio po<i tentia visivae. » Et in 4, dist. 1 quæst. 1,
art. 3, quæst iunc. 1, in corp, concludit, quod
sicut ad merendum vitam æternam, ita ad
remissionem offensas requiritur, quod gratia
infundatur. Gratia autem , quæ est princi­
pium meriti vitæ æternæ, est gratia habi­
tualis, et sanctificans. Idemque significat
S. Doctor aliis locis infra expendendis :
ergo secundum ejus sententiam implicat,
quod peccatum habituale hominis elevati
ad supernaturalem finem destruatur abs­
que infusione gratiæ habitualis sanctifi­
cantis.
198. Sed quamvis relata testimonia sint
adeo evidentia, plures tamen ex Adversa­
riis conantur eorum vim declinare, varias­
que ipsis adhibent interpretationes. (Non­
nulli vero ea alto silentio prælereunt, inter
■’ ; 3 quos est M. Joannes a S. Thoma : quod non
' potuimus non demirari in doctissimo, et
fidelissimo S. Docloris discipulo, quem nec
potuerunt latere prædicta testimonia, nec
libet existimaro ipsum meditato ea silentio
involvisse, ne a propria, et expressa Ange­
lici Præceptoris sententia palam recedere
videretur). Respondent ergo S. Doctorem
loqui de remissione prædicta peccatorum,

prout importat restitutionem eorum que Prima
per peccatum ablata sunt, inter quæ recen-'"atio”*’
setur gratia sanctificans, sine cujus proinde
infusione impossibile est, quod peccatum
perfecte destruatur. Ex quo tamen non se­
quitur, quod sit impossibilis praecisa remis­
sio peccati absque prædiclæ gratiæ infu­
sione.
Sed hæc responsio non tam videtur D. Everlj.
Thom. interpretari, quam irridere; nam larindignum erat tanto Doctore inquirere, an
reparatio gratiæ habitualis fieri posset
absque gratiæ habitualis restitutione , seu
infusione; hoc quippe evidens apparebat
ex ipsis terminis , nec ad id resolvendum
opus erat subtili discursu, quo D. Thom.
utitur ad evincendam necessitatem gra­
tiæ habitualis pro destructione peccati.
Si enim alii Authores, tam veteres, quam
moderni, cum hanc difficultatem tractamus,
supponimus ut per se notum, ablationem
peccati, prout includit reparationem eorum
quæ per peccatum amissa sunt, impossibilem
prorsus esse absque gratiæ habitualis res­
titutione, eo quod ipsa per peccatum fuerit
amissa; quomodo mentem S. Docloris pul­
sare potuit similis difficultas , quæ omni
difficultate caret? Et si indignum censent
Juniores dubium in hoc sensu traclare ; qua
fronte arrogant sanctissimo Præceptori si­
mile studium, et comminiscuntur laborasse
in ejus rei expositione , quam ipsi vel at­
tingere dedignantur? Aliter ergo, et valde
aliter processit D. Thom. quam ipsi existi­
mant ; non enim ex eo, quod gratia sit re­
paranda, probavit necessitatem gratiæ; sed
ex ipsa ratione peccati intulit non posse
aliter destrui, quam per habitualis gratiæ
infusionem. Unde nunquam ex parte præmissarum proposuit restitutionem gratiæ,
sed expendit effectus peccati, nempe macu­
lam, offensam Dei, interruptionem divinæ
amicitiæ, etc. ex quibus concludit, non posse
peccatum aliter expelli, nisi per infusionem
gratiæ sanctificantis . Quod sola lectione
testimoniorum, quæ supra citavimus, Lec­
tor evidenter censebit.
199. Non absimilis est aliorum expositio, Alwc-v
qui dicunt S. Doctorem intelligendum esse
secundum potentiam ordinariam, non au­
tem secundum potentiam absolutam : ex
quo solum sequitur, quod peccatum secun­
dum præsentem providentiam nequeat re­
mitti absque infusione habitualis gratiæ ;
minime vero quod prædictum peccatum sit
absolute irremissibile, nisi per prædictam

DE JUSTIFICATIONE LM PH.

graliam. Quam interpretationem confir­
mant, quia argumentum Sed contra , quo
utitur S. Doct. solum probat secundum
præsentem providentiam.
confau· Sed hæc etiam expositio evidenter refel,0Γ· litur ex prodictis testimoniis. Tum quia id,
quod est «absolute possibile per respectum
ad potentiam Dei extraordinariam , licet
non sit factibile secundum providentiam
præsentem. est absolute intelligibile ; in­
telligibilités enim, sicut et veritas transcendentalis, consequuntur entitatem rei, ut
absolute possibilis; et ideo plura sunt intelligibilia, quæ secundum providentiam
ordinariam non fiunt, utputa omnia mira­
cula : at D. Thom. in præsenti asserit, quod
non posset intelligi remissio culpx, si non
adesset infusio gratiæ : ergo non tractat dif­
ficultatem hanc per solum respectum ad
providentiam Dei ordinariam , sed etiam
per respectum ad providentiam Dei «abso­
lutam ; et in utroque sensu negative conclu­
dit. Tum etiam, quia id quod nequit fieri
secundum ordinariam providentiam, et
fieri valet per potentiam Dei absolutam, est
aliquo modo factibile, videlicet per absolu­
tam Dei potentiam : atqui 1). Thom. loco
citato ex quæstione de Verit. asserit, quod
remissio peccatorum nullo modo sine gratia
gratum faciente esse potest : ergo negative
concludit, non solum per respectum ad mo­
dum providentiae ordinariae, sed etiam ad
modum providentiae absolutae. Tum deni­
que, quia id plane evincit exemplum , quo
ibi utitur : Ad sanandam, inquit, prodic­
tam aversionem requiritur gratiæ, et chari­
tatis infusio ; sicut ad sanationem excitatis
requiritur potentix visivx restitutio. Nam
certum est, sanationem caecitatis nec divi­
nitus fieri posse absque restitutione poten­
tiae visivæ. Id vero quod pro confirmanda
hac evasione adducebatur, nullius roboris
est; quoniam sicut multoties D. Thom. in
argumento-SW contra, concludit sententiam
extreme oppositam argumentis propositis a
principio, et postea in corpore articuli eli­
git sententiam mediam, quam tuetur : ita
in argumento Sed contra, solet minus con­
cludere, quam intendit, et postea in cor­
poro firmat.
Altera
^00. Eadem etiam facilitate, et evidentia
exvto- re^e^untur
dicùnt D. Thom. solum
docere, quod ad destructionem peccati re­
quiritur gratia actualis , vel gratia ab ac­
tuali, et habituali præscindens ; nam etiam
gratia actualis dicitur gratum faciens, non

DISP. II, DUB. VI.

quidem formaliler, sed dispositive, aut alio
i
non posse absque infusione gratiæ sanctifi- i
modo, ut nos etiam docuimus tract.priced,
|
cantis.
disp. 1, cap. I, num. 8.
il wr<i«· Verum hæc expositio haud magis consona
Hæc, inquam, interpretatio est
’ “r est menti I). Thom. quam praecedentes, et
aliena a D. Thom. ut pudeat in ea refellenda Λ .
omnino coincidit cum prima, el eisdem
immorari. Nam D. Thom. in hoc articulo
j
motivis refellitur. Quibus addimus «S. Doccum asserit, non posse intelligi remissio­
lorem nullum quidem verbum eis locis fe­
nem culpæ sine infusione grati®, de illa
I
cisse legis ordinarim, qua modo in Ecclesia
gratia loquitur, de qua immediate prius
j
impii justificantur; sed tantum conside­
dixerit : Effectus autem divinxdilectionis in
I
rasse proprias rationes peccati, et gratiæ,
noôis, qui per pe catum tollitur, est gratia,
cl ex illis conclusisse, impossibilem esse
qua homo fit dignus vita æterna : hujusmodi
i
remissionem peccati absque infusione graautem gratia profecto est habitualis, et
I
liie : ergo voluntarie, et sine fundamento
sanctificans ; actualis quippe nec reddit ho­
limitatur ejus resolutio ad remissionem
minem vita æterna dignum, nec semper
»
peccati, prout de facto fit in Ecclesia. Prxtollitur per peccatum. Præsertim quia gra­
terea, remissio peccati, prout de facto fit in
tia, quæ est terminus divinæ dilectionis in
Ecclesia, complectitur infusionem gratiæ
nobis, est illa quæ nos reddit Deo gnatos, el
sanctificantis, seu gratum facientis; elcon­
amicabiliter ipsi conjunctos; haec autem est
sequenter, si D. Thom. solum concluderet,
gratia habitualis , ut constat ex D. Thom.
necessariam esse infusionem gratiæ habi­
supra quxst. 110, art. 1, cum sequenti, et
tualis ad remissionem peccati, prout de
docent ibidem omnes Expositores. Et ean­
facto fit in Ecclesia , tantum evinceret, ad
dem vim habent verba citata ex quæstione
infusionem gratiæ habitualis esse necessa­
de Veritate: Remissio peccatorum nullo modo
riam habitualis gratiæ infusionem : quæ
sine gratia gratum faciente esse potest :nam
propositio est identica, et evidens ex termi­
licet gratia actualis possit secundum quid
nis, et indigna tanto Doctore. Denique, si in
dici gratum faciens ; gratia tamen, qaæ
locis supra relatis non egit D. Thom. de
absolute , et antonomastice sibi vindicavit
remissione peccati absolute, et secundum
hunc titulum, est gratia habitualis, et sanc­
se considerata, atque independenler a dis­
tificans, ut loco citato ostendimus; ad hanc
positione extrinseca Dei, prout splendet in
quippe spectat constituere hominem Deo
Ecclesia, sequitur S. Doctorem nullibi præformaliler gratum, et de hac loquebatur D.
diclam difficultatem tractasse, sed eam in­
Thom. eo loco , ut constat ex responsione
tactam reliquisse : nullibi enim operosius,
ad 9, ubi ait : « Gratia quæ est, et inest.
;
el magis ex professo , quam prædictis lo­
α culpam expellit, non eam quæ est, sed
·
cis remissionem peccati contemplatur. Hoc
« quæ non est, prius autem erat ; non enim
autem apparet incredibile : tum quia hujus­
σ expellit culpam per modum causæ eflimodi difficultas est satis gravis, et D. Tho« cientis, sed expellit culpam formaliler.
mam minime latebat. Tum quia cum resol­
« Ex hoc enim ipso, quod informatsubjecvit, impossibilem esse remissionem peccati
« tum, sequitur quod culpa in subjecto non
absque infusione gratiæ sanctificantis, ma­
« sil, sicut patet de sanitate , et infirminifeste permittit hypothesim , quæ nun­
« tate. »
1
quam fuit in Ecclesia , imo nec in rerum
201. Aliter interpretatur relata testimo-ne i
natura : quod satis evincit, ipsum non adeo
nia Arauxo in prxs. dub. 3, a n. 25, conce- 'i i
restrinxisse suam doctrinam, sicut Arauxo
dit enim S. Doctorem loqui per respectum Aw.i
intendit. Id vero liquet ex quæstione citata
ad potentiam Dei absolutam, et concludere
de Verit. in resp. ad 5, ubi ait : « Dicennecessitatem gralnæ habitualis : sed autumat
» dum, quod etsi Adam in statu suæ connon loqui de remissione peccati, ut abso­
« ditionis gratiam non habuit secundum
lute, et secundum se possibili, sed ul exer­
i quosdam, ponitur tamen ab eisdem, quod
cenda secundum legem ordinariam, prout
« ante casum gratiam est adeptus : unde
de facto fit in Ecclesia. Et quia de facto re’
« a statu gratiæ decidit , et non solnm a
missio peccati complectitur interiorem ho­
α statu naturæ. Sed tamen si a solo statu
minis renovationem , et justificationem,
j
« naturæ decidisset, nihilominus tamen ad
’ quæ fit per habitualem gratiam; propterea,
■
« expiationem infinilæ offensæ donum diinquit ille , merito asseveravit D. Thom.
« vinæ gratiæ requireretur, » De quo du­
hujusmodi peccati remissionem intelligi
bio sequenti.
non

439

202. Sed opponit Arauxo; nam D. Thom. objecin præsenti articulo, in corpore de eadem
remissione peccati loquitur, de qua inquirit
in ejus titulo : sed in titulo inquirit de re­
missione peccati, prout remissio peccati
importat impii justificationem, et interio­
rem hominis renovationem ; sic enim ha­
bet : Utrum ad remissionem culpx, qux est
justificatio impii, requiraturgratiæ infusio:
ergo cum resolvit, non posse intelligi re­
missionem peccati absque infusione gratiæ,
non loquitur de remissione peccati secun­
dum se, et præcisive considerata; sed de
eadem ut complectitur interiorem hominis
renovationem, et prout fit secundum legem
ordinariam. Eo vel maxime, quod S. Doc­
tor in hoc articulo,, et art. 1, præced. de ea­
dem remissione peccati loquitur ; alioquin
minus consequenter procederet : ergo cum
art. 1, sermonem fecerit de remissione pec­
cati, quæ importat interiorem impii reno­
vationem, sequitur, quod de eadem prout
sic considerata, debeat intelligi, cum in prae­
senti affirmat, non posse intelligi remissio­
nem peccati absque gratiæ infusione.
Secundo, et urgentius potest opponi ; nam Sbsicut D. Thom. in præsenti affirmat non CUD(|3‘
posse intelligi peccatum remitti, quin gra­
tia infundatur; sic in 3 pari, quxst. 86,
art. 2, in corpore, asserit : Quod impossi­
bile est, peccatum actuale mortale sine poeni­
tentia remitti, loquendo de poenitentia, qux
est virtus : et nihilominus hæc verba intel—
liguntur de remissione peccati facta secun­
dum ordinarias remissionis leges, ut expo­
nunt communiter Thomistæ, et tradunt
etiam alii Doctores : ergo eodem modo po­
test, et debet D. Thom. in præsenti exponi.
Ad primam objectionem respondetur,^.^
verba illa, quæ D. Thom. in articuli titulo prima,
adjecit, nempe, qux est justificatio impii, non
ideo addita fuisse, quia S. Doctor intenderit
agere de remissione peccati, prout est for­
maliler justificatio; satis quippe constabat
ad id requiri gratiæ infusionem, ut jam
i D. Thom. ostenderat quxst. 110, art. 1, cum
sequentibus. Et ideo in resolutione difficul­
tatis non probavit necessitatem gratiæ ex
eo, quod impius renovandus sit ; sed potius
ex eo, quod peccatum sit remittendum,
conclusit peccatorem renovandum foro per
gratiæ infusionem, ut evidenter constat ex
textu. Et quia ostensurus erat, peccatum
non posse remitti, quin impius justificetur
per infusionem gratiæ sanctificantis, prop1 terea ab ipso exordio articuli onjunxit rec-

•140

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

missionem peccati, et impii justificationem ;
et hanc energiam habent verba illa in titulo
proposita. Quamvis satis verisimile etiam
sit, D. Thom. prædicta verba addidisse, ne
ab his, quæ promiserat in hac quaestione
tractare, videretur aliquo modo discedere.
Praemiserat enim in principio quaestionis :
Deinde considerandum esi de effectibus gra­
tis, et primo de justificatione impii, qux est
effectus graliæ operantis. Et hac ratione dum
intenderet agere de remissione peccati, no­
men justificationis adjecit, ne (ut diximus)
ab instituto abscedere videretur. Cujus si­
gnum est, quod cum illa quæstio complecta­
tur decem articulos, nullus exislit, in cujus
titulo'non ponatur nomen justificationis,
aut in recto, aut in obliquo, ut Lectori fa­
cile apparebit. Et profecto hoc motivum
Arauxii minime applicari valet aliis testi­
moniis supra relatis; in eis quippe non in­
veniet simile effugium : nam quxst. illa de
Ferit. art. 2, inquit S. Doctor : Utrum pec­
catorum remissio possit esse sine gratia, nullo
addito verbo, quo significet se loqui de re­
missione peccati, prout formaliter est jus­
tificatio. Et nihilominus resolvit : Dicen­
dum, quod remissio peccatorum nullo modo
sine gralia gratum faciente esse potest. Unde
etiam patet ad difficultatis augmentum;
nam cum D. Thom. in primo articulo con­
junxerit et renovationem impii, et remis­
sionem peccati, atque asseruerit esse effec­
tus justificationis, satis consequenter deinde
processit ad agendum de remissione peccati
considerata divisim, et secundum se, quod
praestitit art. 2 sequenti.
occurriAd secundam objectionem late constabit
wrse- cx dicendis (&P- $erU
u^i illam ex
‘
' professo versabimus. Nunc ex dictis facile
respondetur, quod si semel ad destructio­
nem peccati requiritur essentialiter gratia
habitualis, impossibile prorsus est, etiam
per respectum ad potentiam Dei absolutam,
quod remittatur peccatum mortale adulti
absque poenitentia, saltem radicaliter, et
eminenter accepta, quo pacto est ipsa gra­
lia sanctificans. Nec opposita interpretatio
est communis inter Thomistas, aut alios
Doctores, ut loco citato videbimus. Sed si
sermo sit de pœnitentia formaliter, et actualiter accepta, verba D. Thom. solum re­
feruntur ad potentiam ordinariam, quæ
elucet in præsenli dispositione justificatio­
nis, tam intra, quam extra Sacramentum,
ut ex ipso discursu articuli constat, et am­
plius apparebit ex dicendis loco citato.

§ V.

)

Expenditur ratio fundamentalis nostræ
assert ion is.
203. Deinde probatur eadem conclusio
ratione ex D. Thom. desumpta, quæ potestÿi®
sic proponi : nam si peccatum habituale
hujus status posset remitti absque infusione
gratiæ sanctificantis, maxime quia posset
indirecte destrui per actum charitatis relractantem actum peccati præleriti, juxta ea,
quæ in hoc dubio, et in præcedenli dixi­
mus : atqui ipse actus charitatis fieri non
valet absque gratia sanctificante in ipsum
influente : ergo de primo ad ultimum im­
possibile est peccatum habituale hujus sta­
tus remitti absque infusione gratiæsanctifi­
cantis. Minor, in qua est dillicullas, proba- Acin
tur primo ex D. Thom. lect. 4 in cap. 11{^’
Joan, ubi ait : Nullus potest Deum diligere,
nisi habeat Spiritum sanctum, qui non ha- liter»
betur, nisi per gratiam sanctificantem.Et3 griltl
contra gentes, cap. 150, ubi statuit, gratiam
gratum facientem non esse auxilium ad
instar passionis, vel motus; sed esse for­
mam, et perfectionem manentem. Quod sic
ostendit ratione tertia : Unumquodque or­
dinatur in finem sibi convenientem secundum
rationem suæ formæ ; diversarum enim specierum diversi sunt fines : sed finis in quem
homo dirigitur per auxilium divinæ gratix,
est supra naturam humanam : ergo oportet,
quod homini superaddatur aliqua superna­
turalis forma, et perfectio, per quam conve­
nienter ordinetur in finem prædictum. Actus
autem dilectionis supernaturalis Dei super
omnia est essentialis attingentia ultimi finis
supernaturalis sub ratione ultimi finis, illumqoe respicit tanquam speciale objectum:
ergo fundari, et radicari debet in forma
permanenti ordinis supernaturalis,quænon
est alia, nisi gratia sanctificans. Quod evidentias adhuc tradit idem S. Doct. cap. seq.
ratione 2, his verbis : « Eorum, quorum est
« unus finis, oportet aliquam unionem
« esse, in quantum ordinantur ad finem.
« Unde et in civitate homines perquandam
« concordiam adunantur, ut possint conse« qui Reipublicæ bonum ; et milites in acie
« oportet uniri, et concorditer agere ad
« hoc, quod victoriam, quæ est communis
« finis, consequantur. Finis autem ultimas,
« ad quem homo per auxilium divinæ gra« tiæ perducitur, est visio Dei per essen« tiam, quæ propria est ipsius Dei ; et sic
hoc

.
i
!

:
j

i

i
'

i
'

DISP. II
« hoc finale bonum communicatur homini
j a Deo. Non potest igitur homo ad hunc
< finem perduci, nisi uniatur Deo per con« formitatem voluntatis, qui est proprius
« effectus dilectionis; nam amicorum pro< prium est idem velle, et nolle, et de iis« dem gaudere, et dolere. Per gratiam
« ergo gratum facientem homo constituitur
« Dei dilector, cum per eam homo diriga« tur in finem ei communicatum a Deo. »
Ubi, ut vides, tradit S. Doctor, non posse
daos tendere in eundem finem, nisi per
unionem aliquam conjungantur; nec posse
Deum, et hominem habere eundem finem
ipsis communem, nempe visionem Dei per
essentiam, nisi uniantur per dilectionem;
nec tandem hominem posse hanc dilectio­
nem habere, nisi prius participet naturam
Dei per gratiam gratum facientem. Cum
ergo amor charitatis sit essentialiter tenden­
tia ad ultimum finem Dei proprium, et ac­
tualis conjunctio cum Deo per dilectionem,
necessario radicari debet in gratia sanctifi­
cante, et supponere hominem Deo unitum,
sive deificatum per consortium, et partici­
pationem naturæ divinæ, ut eleganter si­
gnificavit idem Angelicus Praeceptor quæst.
unica de Char itate, art. 2 ad 15, ubi ait :
Dicendum quod charitas (idem intellige de
ejus actu primario, qui eam specificat) non
est virtus hominis, in quantum est homo, sed
in quantum per participationem gratiæ fit
Deus, et filius Dei, secundum illud 1 Joan. 3.
Videte qualem charitatem dedit nobis Pater,
ut filii Dei nominemur, et simus.
Deinde eadem minor probatur ratione :
nam primum principium intrinsecum mo­
tas in ultimum finem, et ipse ultimus finis
debent esse formaliter ejusdem ordinis :
sed ultimus finis, in quem tendimus, et in
quo sistimus per amorem supernaturalem
charitatis, est supernaturalis; cum sit Deus
in seipso : ergo primum principium intrin­
secum praedicti motus debet esse formaliter
ordinis supernaturalis : ergo debet esse
gratia sanctificans. Hæc secunda consequen­
tia patet ex prima, quia primum principium
motus est natura; siquidem hæc definitur,
quod sit primum principium, et causa mo­
tus ejus, in quo est; atque ideo primum
principium intrinsecum motus supernatu­
ralis debet esse natura supernaturalis, sive
participatio naturæ divinæ, quæ non aliter
habetur, nisi per gratiam sanctificantem,
ut late ostendimus tract, præced. disp. 4,
dub. 4. Prima vero consequentia legitime
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

DUB. VI.

Ill

infertur ex præmissis. Et minor est satis
manifesta. Major autem suadetur ; quoniam
primurn principium intrinsecum motus, et
ultimus finis ejusdem motus mutuo sibi
correspondent; nam qualis est ordo agen­
tium, talis est ordo finium, ut vulgo dici
solet : ergo primum principium intrinse­
cum motus in ultimum finem, et finis ipse
debent esse formaliter ejusdem ordinis.
204. Respondebis cum Authoribus contra-Adversa­
ria* opinionis, hanc rationem solum pro- rf'^™
bare, esse magis juxta naturam actus cha- se­
ritatis, quod in gratia fundetur, et ab ea
dependeat, quam quod fiat per auxilium ali­
quod transiens : minime vero evincit, quod
dependeat essentialiter a gratia, atque ideo
quod nec per divinam potentiam valeat
fieri independenter ab illa. Nam licet na­
tura secundum se non possit tendere in fi­
nem supernaturalem ; nihilominus, ut subordinata Deo authori supernatural!, et ut
mota supernaturaliter ab illo, optime ten­
dere valet in supernaturalem finem, sive
in finem altiorem se. Sic enim aqua maris
ex impressione Lunae movetur quodam
motu sibi non connatural! ; et lapis ex im­
pulsu projicientis movetur sursum ; et de­
nique, ut ad rem præsentem magis acceda­
tur, homo elevatus per habitum, vel auxi­
lium Fidei Theologicae, et Spei Theologicae
attingit Deum supernaturale objectum, et
appetit supernaturalem beatitudinem, licet
non habeat in se participationem formalem
naturæ divinæ, sed gratia sanctificante des­
tituatur, ut patet in peccatore fideli. Idemque apparet in motu supernatural! attritio­
nis, et in actibus correspondentibus gratiis
gratis datis, ad quos certum est nullum ha­
bitum requiri. Hoc ergo modo potest homo
per divinam potentiam diligere Deum
amore charitatis super omnia, quamvis
non habeat in se gratiam sanctificantem,
sed solum moveatur, et elevetur per motio­
nem transeuntem.
205. Sed hæc responsio nec penetrat
mentem D. Thom. nec diluit vim rationis ejus
superius factæ. Pro cujus majori intelligentia notandum est primo, amorem charitatis
Dei sub ratione ultimi finis esse motum vo­
luntarium, cum nihil sit magis volunta­
rium, quam amor elicitus circa finem, ut
docent communiter Theologi, et Philosophi.
De ratione autem voluntarii est, quod sit a
principio intrinseco principali : tum quia
voluntarium, quatenus tale, est quoddam
genus vitæ, et hæc exposcit, quod movens

29

442

DE JUSTIFICATIONE I.Μ PH.

moveatur a se : tum quia supponit essentia­
liter cognitionem, quam nemo inslrumentaliter elicere valet, ut modo supponimus
ex communi Philosophorum sententia. Hu­
jusmodi vero principium principale debet
êsse necdum proximum, sed etiam radicale,
ob proxime dicta ; quia ubi non adest prin­
cipium principale radicale alicujus opera­
tionis. vel nullo modo operatio fiet, vel fiet
instromentaliter a supposito.Constatautem,
principium radicale operationis esse natu­
ram, ut liquet ex ejus definitione. Unde
amor charitatis nequit non essentialiter
supponere aliquam naturam, in qua funde­
tur, et aqua principaliter radicaliter eli­
ciatur. t^uam doctrinam tradit D. Thom.
B. Tho. 2, 2. quxst. 23, art. 2.
Nota2.
Secundo observa, principium radicale
operationis præstare in genere causae effi­
cientis. quod ejus finis praestat per eandem
operationem in genere causæ finalis. Nam
cum finis ex una parte moveat per amorem
sui, et ex alia parte amorem efficere nequeat,
alioquin jam non esset causa finalis, sed
effectiva ; oportet quod fini correspondent
principium radicale amoris, quod præstet
efficiendo id ipsum, quod finis alliciendo,
et attrahendo causât. De quo videri possunt
N. Complut, in lib. Physic, disp. 14, quæst.
5. Unde ulterius fit, quod principium radi­
cale amoris debeat habere eandem effica­
ciam, et universalitatem in movendo effec­
tive, quam habet finis ipsius amoris, secun­
dum quod per prædictum amorem movet
finaliter. Quamobrem si finis, ut movet per
amorem, taliter movet, quod in genere
causæ finalis habeat vim subjiciendi sibi
efficaciter omnes hominis potentias,et actus,
et omnia quæ sunt in aliquo supposito at­
trahat, et convertat ad se ; opus est, quod
principium radicale effectivum talis amoris
habeat in genere causæ efficientis vim sub­
jiciendi efficaciter omnes hominis virtutes,
et operationes, et convertendi totum homi­
nem ad finem, quem tali amore prosequi­
tur. Aliter enim erit minus in movendo
active quam finis in movendo finaliter, et
sub ea ratione nullum agens fini corres­
pondent, quod est impossibile.
Ultimo observandum est, objectum pro­
Nola 3.
prium amoris charitatis secundum suam
rationem specificam ( a qua præscindere
nequit) esse Deum finem supernaturalem
D.Tho. δαΡθΓ omnia dilectum, ut docet D. Thom.
2, 2, quxst. 25, art. 1, et cum eo commu­
niter Theologi : ita quod ratio ultimi finis

simpliciter in ordino tam naturali, quam
supernatural!, quæ so habet velut mediate,
et remote ad actus aliarum virtutum, sit
propria, et proxima ratio specificativa actus
amoris charitatis, quam si amor non attin­
gat, eo ipso non erit charitatis amor. De
ratione autem ultimi finis simpliciter est
subjicere sibi omnes potentias, virtutes, et
operationes suppositi, a quo diligitur ; ita
quod nihil reperiatur in ipso, quod actua­
lité!·, velsaltem habitualiterfini nonsubordinetur ; hanc quippe universalitatem im­
portat ly amari super omnia, quod ponitur
in ratione ultimi finis simpliciter, ut latius
explicuimus tract. 8, disp. 3, dub. 1 et 2.
Unde Deus ut terminat amorem charitatis,
subjicit sibi in genere causæ finalis omnes
potentias, et affectus suppositi elicientis ta­
lem amorem ; et totum diligentem ad se
convertit, tam ih naturalibus, quam insupernaturalibus.
206. Ex his instauratur ratio superiosWi
facta, et expenditur in hunc modum : quoniam primum, et radicale principium in-1^'
trinsecum amoris charitatis debet esseew.
aliqua forma, quæ ipsum amorem princi­
paliter contineat, et possit effective præs­
tare quidquid objectum prædicti amoris
praestat in genere causæ finalis : sed sola
gratia potest habere has conditiones : ergo
sola gratia sanctificans potest esse primum,
et radicale principium intrinsecum amoris
charitatis : ergo hujusmodi amor dependet
essentialiter a gralia sanctificante, et fieri
non poterit per solam motionem elevantem
transeunter. Hæc secunda consequentia
patet ex prima, et prima legitime infertur
ex præmissis. Major autem constat ex his,
quæ praenotavimus ; nam amor charitatis,
qua parte est operatio voluntaria, dependet
a principio intrinseco, et radicali ipsam
principaliter continente, ut patet ex nota­
bili primo : et qua parte est simul indivisibiliter causalitas finis, et causalitas effi­
cientis, debet procedere a tali principio,
quod in genere causæ efficientis praestat id
ipsum, quod ejus terminus, seu finis præstat in genere causæ finalis, ut in secundo
notabili observavimus. Minor denique os­
tenditur, quia finis movens per amorem
charitatis (nempe Deus super omnia, tam
naturalia, quam supernaturalia dilectus),
subjicit sibi in genero causæ finalis omnes
potentias, operationes, et affectus naturales,
et supernaturales hominis, cujus amorem
terminat ; alioquin non diligeretur simpli­
citer

DISP. II, DUB. VI.

citer super omnia, nec terminaret amorem
charitatis, sed alium effectum longo inferio­
rem : ergo principium radicale, et princi­
pale hujusmodi amoris, et tali fini corres­
pondons, debet in genero causæ efficientis
subjicere prædicto fini omnes potentias ,
operationes, et affectus proprii suppositi. Id
autem præstare nequit sola natura creata
secundum se : tum quia secundum se non
præconlinet in actu amorem supernaluraiem charitatis : tum quia solum potest sub­
jicere fini potentias, et affectus in ordine
naturali, et sub naturali motivo ; cum ipsa
spectet formaliter præcise adordinem na­
turalem. Nec id præstare valet aliquod
auxilium transiens; istud quippecum unica
dumtaxat operatione commensuratur, et
solum valet esse proximum, et immedia­
tum ejus principium. Ergo sola gralia
sanctificans potest habere conditiones, quas
essentialiter exposcit primum, et radicale
principium intrinsecum amoris charitatis.
Nam gratia sicut in ordine supernatural!
est natura, ita est prima radix omnium
virtutum,etoperationum supernaturalium,
quas proinde potest active ultimo fini su­
pernatural! subjicere ; et cum sit participa­
tio formalis naturæ superioris, dominatur
naturæ inferiori, eamque subinde cum
omnibus suis potentiis, et affectibus præ­
dicto fini subordinare valet.
c«6r· Explicatur hæc ratio, et urgetur amplius:
fiiios*quoniam in naturalibus non posset voluntas
*ei*· subjicere se, et omnes hominis potentias
ultimo fini naturali per efficacem ejus amo­
rem, nisi radicaretur in anima, quæ est
prima radix omnium potentiarum hominis:
ergo repugnat, quod in supernaturalibus
aliqua virtus voluntati impressa subordinet
omnes hominis potentias Deo ultimo fini
supernatural! efficaciter super omnia di­
lecto, nisi ipsa virtus subordinetur princi­
pio radicali, quod possit omnes hominis
potentias movere, et in eas influere : hujus­
modi vero principium radicale, et univer­
sale nequit aliud esse, quam gratia sancti­
ficans, cum ipsa sola habeat rationem
naturæ in ordine supernatural! : ergo sub­
lata gratia sanctificante, impossibile est,
quod voluntas, quantumvis supernatural!
motione transeunto elevetur, eliciat amo­
rem charitatis, quo omnes hominis poten­
tias, et affectus Deo fini supernatural! effi­
caciter subordinet. Minor subsumpta, et
hæc posterior consequentia constant. Ante­
cedens autem enthymematis videtur ma­

443

nifestum ; nam potentia inferior, qualis
est voluntas, nequit subordinare, et effica­
citer movere potentiam superiorem, qualis
est intellectus, nisi in virtute alterius prin­
cipii universalioris, in quo radicetur una,
et altera potentia, et cui in agendo subordinetur : quod principium nihil aliud est,
quam anima, in qua intellectus, et voluntas
radicantur. Consequentia ejusdem enthy­
mematis etiam constat a paritate; nam
virtus voluntati impressa accommodatur
ejus indoli, et naturæ : ergo sicut voluntas
non habet vim movendi efficaciter omnes
animæ potentias, nisi in virtute principii
radicalis, cui in movendo subordinatur ;
ita virtus voluntati impressa non potest
habere vim efficaciter movendi omnes po­
tentias, easque subordinandi proprio ob­
jecto, nisi fundetur in principio radicali
eminentiori, quod possit omnes animæ
potentias movere, et ineas influere.
207. Ex quibus patet ad ea, quibus res- ™rnnt^r,
ponsio num. 201 data fulciebatur: namrinmmoprimum, et principale principium effecti- tlVQra·
vum amoris charitatis non sufficit, quod
sit solus Deus, cui virtus proxime effectiva
prædicti actus subordinetur : sed requiritur
aliquod primum principium principale in­
trinsecum, ob rationem supra factam num.
203, quod principium nequit esse aliud,
quam gralia sanctificans,ut hactenus osten­
dimus. Nec oppositum evincunt exempla
ibidem proposita ;-nam motus maris non
est effective ab illo, sed a principio extrinseco, cum sit motus non vitalis : cujus op­
positum accidit in amore charitatis, ut ex
se liquet. Similiter motus, quo lapis sur- . .
sum ascendit, nec est vitalis, nec ipsi con-os inter
naturalis; sed omnino violentus, atquej1^™1
ideo ab extrinseco, nempe ex impulsu pro- iis. et
jicienlis ipsum. Actus autem Fidei, et Speiali^a''
vitales sunt, et supcrnaturales : sed nihilo­
minus non attingunt ex specie sua Deum
sub ratione ultimi finis,nec ipsi sub tali ra­
tione essentialiter subordinantur, et mullo
minus proprium suppositum, et omnia ejus
prædicto fini subordinant : sed queunt
præcisive sistere in bono proprio in com­
muni, quod est ultimus finis peccatoris, et
ad quod, quando ordine charitatis desti­
tuuntur, saltem hibitualiter ordinantur .
Unde non exposcunt essentialiter princi­
pium radicale, quod possit omnes hominis
potentias, et operationes Deo ultimo fini
supernatural! subjicere : sed solum illud,
quod possit omnia hæc ad bonum in c<>m-

DISP. II, DUB. VI.

444

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

muni sub ratione proprii ordinare , ad
quod sufficit ipsa naiura secundum se.
Quamobrem ad praedictos Fidei, et Spei
actus secundum praedicata essentialia con­
sideratos sufficit virtus proxima supernatu­
ralis actualis, vel habitualis, et principium
radicale habens potentiam obedientialem
ad eos eliciendos.
Nota.
208. Diximus, secundum prxdicata essen­
tialia ; quia prædicti actus ut relati ad
Deum ultimum finem super omnia dilec­
tum. necessario postulant gratiam sancti­
ficantem , quæ est primum principium
praedicte relationis. Et ideo licet homo des­
titutus tali gratia possit credere Deo, et
credere Deum, quod pertinet ad speciem
actus fidei ; nequit tamen credere in Deum:
nam ly in Deurn, denotat Deum super om­
nia dilectum esse ultimum finem praedicti
actus ; quod absque gratia sanctificante
D. Tlio.haberi non potest, ut docet D. Thom.çuaw/.
28, de Verit. art. 6, his verbis : Dicendum,
quod licet credere Deo, vel Deum, possit esse
sine justitia ; tamen credere in Deum, quod
est actus fidei formatx, sine gratia, vel jus­
titia esse non potest. Cum tamen ea forma­
tio fidei, et ly in Deum credere, super habi­
tus, et actus speciem solum addant relatio­
nem ad Deum sub ratione ultimi finis, ut
significavit idem S. Doct. 2, 2, quxst. 2,
art. 2, in corp, ubi ait : Si vero consideretur
tertio modo objectum fidei, secundum quod
intellectus est motus a voluntate, sic ponitur
actus fidei credere in Deum. Veritas enim
prima ad voluntatem refertur , secundum
quod habet rationem finis. Quam doctrinam
August accepit ex August, serm. 181, de tempore, el
Ausetm. iracf, 29, in Joan. Anselmo ad Homan. 4,
super ilia verba : Credenti in eurrn, qui justificat impium : et Beda in cap. 2 Jacobi, ubi
docent, quod credere in Deum convenit his,
qui Deum amant. Unde magis roboratur
doctrina supra tradita ; nam si actus fidei,
ut accidentaliter vestitus eo icspectu ad
Deum ultimum finem super omnia dilec­
tum, nequit dari sine gratia justificante ;
multo minus amor charitatis, cui essentia­
lis est ille ordo, poterit elici independeuter
a tali gratia. Et quod de his actibus dixi­
mus, applicandum est motui attritionis, et
aliis actibus imperfectioribus , qui in ea
responsione expenduntur; quia nemo eo­
rum ex specie sua convertit hominem ad
Deum ultimum finem.

§ VI.

I
*w *

*

Prxcludilur quxdam evasio.

I

200. Aliter occurrunt rationi nostræquidam ex Adversariis ; concedunt enim illam gnu
evincere, quod principium radicale amoris
1
supernaturalis Dei super omnia debeat in
i
seipso fulciri, et elevari per aliquam qua|
litatem supernaturalem, quæ sit radixpræ­
dicti amoris ; ut sic detur debita proportio
inter principium radicale, et proximum
amoris ; et ut principium radicale habeat
virtutem sufficientem ad subjiciendum Deo
fini supernatural! cuncta, quæsunt in pro­
prio supposito. Dicunt tamen, quod sicat
qualitas recepta in principio proxime ope­
rative aliquando est habitualis, et perma­
nens ; aliquando vero transiens, et fluida:
ita qualitas recepta in principio radicali
potest conferri permanentor, et hoc con­
tingit de lege ordinaria ; et potest etiam
communicari per modum transeuntis, idque accidere valet de potentia Dei absoluta.
Unde licet amor Dei supernaturalisnequeat
elici absque principio radicali supernatu­
ral!, vel supernaturalizato per qualitatem
ordinis divini ; minime tamen hinc sequi­
tur, quod hujusmodi radicale principium
debeat esse gratia habitualis ; sed sufficit,
quod sit qualitas fluida ad instar earum,
quæ in potentiis recipiuntur. Quam respon­
sionem approbat Arauxo 2, 2, quxst. 23, Au» |
art. 2, dub. 2, in resp. ad 1 et 2, secundz
·
sentent ix.
Sed hæc solutio non satisfacit : quoniam tot· I
id quod recipitur immediate in principio * I
radicali amoris, nempe in substantia ani­
mæ, vel naturæ intellectivae, debet esse
determinate gratia sanctificans : ergo si ad
eliciendum amorem supernaturalem cha­
ritatis, præter elevationem receptam in
voluntate requiritur alia qualitas recepta
|
immediate in principio radicali, liquido
infertur, non posse elici amorem super­
naturalem charitatis , nisi dependenter
a gratia sanctificante ; quod satis est ad
veritatem nosiræ assertionis. Consequen­
tia patet. Et antecedens suadetur, quia id y.j
quod recipitur immediate in substantiae*
animæ, non ordinatur per se primo ad ope-^srt
rationem, sed ad esse, sive ad communicandum animæ, ut sit in aliquo ordine u»?·
sed non potest ordinari ad esse naturale,
sive ad constituendum animam in ordine
naturali : ergo ordinatur per se primo
ad

ad esse supemalurale, sive ad constituen­
dum animam in esse divino : ergo est gra­
tia sanctificans. Hæc secunda consequentia
palet ex prima, quia munus, sive effectus
primarius gratiæ sanctificantis est consti­
tuere subjectum in esse super naturali,sicut
conceptus primarius naturæ divinæ increatæ, quam gratia formaliter participat,
est constituere Deum in esse divino, ut ex
professo ostendimus tract, prxced. disp. 4,
dub. 3 ; ergo si qualitas immediate recepta
inanima debet eam constituere in esse, et
ordine supernatural!, sequitur quod prædicla qualitas sit gratia sanctificans ; ubi
enim effectus primarii sunt ejusdem ratio­
nis, opus est quod a forma ejusdem ratio­
nis proveniant. Prima vero consequentia
legitime infertur ex præmissis. Major au­
tem, et minor simul probantur; nam id
quod recipitur immediate in substantia
animæ, nequit ordinari per se primo ad
operandum, eo quod substantia animæ sit
incapax recipiendi per se primo operatio­
nem,nt ostendunt N. Complut, in lib. Phy­
sic. disp. 10, quxst. 4 ; ergo debet per se
primo ordinari ad esse : atqui substantia
animæ nequit recipere aliquod aliud a se
distinctum, per quod ad esse naturale or­
dinetur, vel quod ipsam in ordine naturali
constituat ; siquidem anima ex seipsa or­
dinatur ad tale esse, et cum eo indissolubiliter conjungitur, constituilque proprium
suppositum in ordine naturali : ergo id,
quod recipitur immediate in substantia
animæ, nequit ordinari per se primo ad
naturale esse, sive ad constituendum ani­
mam in ordine naturali. Videantur quæ
diximus tract. 13, disp. 1G, dub. 2, § 2, ubi
hanc rationem latius expendimus, et eva­
siones, quibus posset illi occurri, præclusimus.
Qniius Confirmatur, quia participatio formalis
ία» naturæ divinæ sub conceptu naturæ estgra4i/P.tss tia sanctificans : sed qualitas illa, quæ aniesside-mæ immediate inhæreret, et esset radix
S amoris charitatis exislenlis in voluntate,
uwiii- non posset non esse participatio formalis
Om5· naturæ divinæ sub conceptu naturæ : ergo
non posset non esse gratia sanctificans :
ergo si amor charitatis dependet essentiali­
ter non solum a qualitate supernatural!
voluntati communicata, quæ est principium
proximum prædicti amoris, sed etiam a
qualitate supernatural! impressa immediate
substantiae animæ, quæ est principium ejus
radicale; palam infertur, hujusmodi amo-

rom dependere essentialiter a gratia sanc­
tificante , ut in conclusione asseruimus.
Utraque consequentia satis liquet ex præ­
missis. Major autem ostenditur, quia gra­
tia sanctificans nihil aliud est, quam parti­
cipatio formalis naturædivinæsub conceptu
naturæ, ut probavimus tract, prxced. disp.
4. dub. 3, et admittunt communiter Adver­
sarii : ergo perticipatio formalis naturæ
divinæ sub conceptu naturæ estgratia sanc­
tificans. Patet consequentia : tum quia in­
fertur, per simplicem conversionem : tum
quia a definitione ad definitum, et e con­
verso, est legitima consequentia, tam affir­
mativa, quam negativa. Minor denique
suadetur, quia natura divina increata sub
conceptu naturæ est radix amoris Dei in
seipso : sed qualitas illa animæ immediate
inhærens, quæ esset radix amoris chari­
tatis, esset formaliter radix amoris Dei in
seipso, ut liquet ex terminis : ergo esset
participatio formalis naturæ divinæ sub
conceptu naturæ.
210. Nec refert, si dicas, naturam divi-^™1*
nam in seipsa non constitui præcise per
esse radicem amoris Dei, sed multo magis
per esse radicem intellectionis divinæ, cum
intellectio sit potissima operatio, quam ra­
dicat, et ad quam inclinat natura intellecti­
va. Unde cum hæc qualitas,quam Adversarii
dicunt substantial animæ imprimi, ut sit
radix amoris Dei super omnia, nonsit prin­
cipium visionis Dei in seipso, sed tantum
amoris ; minime sequitur, quod sit parti­
cipatio formalis naturædivinæsub conceptu
naturæ.
Non, inquam, hoc refert : tum quia na-nefciiitura divina in seipsa non constituitur per tnr'
esse radicem intellectionis primordialis,
cum ab ea nec formaliter, nec virlualiter,
nec quovis alio modo ex parte objecti dis­
tinguatur, ut ostendimus in Tractatu de
Scientia Dei, dist. 4, dub. 2; sed munus ra­
dicis explicat per habitudinem ad primam
operationem virlualiter a se distinctam,
quæ est amor Dei in seipso.Cum ergo quali­
tas ab Adversariis assignata sit radix amo­
ris charitatis, qui est participatio formalis
amoris increati, sequitur necessario, quod
sit participatio formalis naturæ divinæ sub
conceptu naturæ. Tum etiam, et præcipue,
quia implicat, quod prædicta qualitas sit
radix amoris Dei, et quod non sit radix
cognitionis Dei, vel in seipso, vel saltem
mediate, et per fidem : sed eo ipso habet
quidquid requiritur, ut sit participatio for-

446

DE JUSTIFICATIONE IMPII,

malis naturæ div inæ sub conceptu naturæ :
ergo prædicta qualitas nequit non esse par­
ticipatio formalis naturæ divinæ sub con­
ceptu naturæ. Consequentia patet. Minor
etiam videtur certa: nam ideo gratia sanc­
tificans est participatio formalis naturæ
divinæ sub conceptu naturæ, quia est radix
videndi Deum vel in seipso, vel por fidem,
et simul amandi Deum in seipso; sive, el in
idem redit, quia est radix operationum,
quæ sunt participationes formales operatio­
num divinarum ; implicat enim, quod ope­
ratio participet formaliter operationem, et
quod radix non participet radicem, seu na­
turam : ergo si qualitas illa ab Adversariis
assignata est radix cognitionis Dei in se,
vel per fidem, et simul amoris Dei in seipso,
nequit non esse participatio formalis naturæ
divinæ sub conceptu naturæ. Major autem
ostenditur, quia sicut amor supponit essen­
tialiter cognitionem, ita radix amoris debet
per prius radicare cognitionem : qua de
causa docent communiter Theologi, et Phi­
losophi,omnem naturam volitivam esse in­
tellectivam, et oppositum implicare contra­
dictionem, nec fieri posse per potentiam
Dei absolutam, licet aliqui dubitent, an
omnis natura intellectiva debeat esse volitiva : ergo implicat, quo i qualitas illa tran­
siens sit radix amoris Dei in seipso, vel
saltem mediate, et per fidem.
Quidam
211. Propter hæc non desunt aliqui ex
tQn“grâ-Adversariis, qui concedant prædictam qua^iam litatem transeuntem receptam immediate
littam- in substantia animæ, esse gratiam sanctifiS&Tcantem transeunter, sive participationem
formalem, et formaliter transeuntem na­
turæ divinæ sub conceptu naturæ. Quod
παχο. Arauxo supra citatus in responsione ad 1
secundæ sententiæ, et confirmat, ac expli­
cat in hunc modum : Sicut de potentia abso­
luta potest Deus per auxilium actuale consti­
tuere potentiam in actu primo ad productio­
nem dilectionis, et visionis beatx : ita etiam
potest media aliqua qualitate actuali animam
nostram justificare, et qratam reddere, atque
principium merendi ; licet justificatio illa es­
set diversx rationis ab hac, qua modo Deus
nos justificat ; hxc enim fit per dona habitua­
lia, et sine illis, ut hxc est, nequii intelligi :
illa vero fieret per donum aliquod actuale a
gratia habituali distinctum. Idemque signi­
ficaverat prædictus Author in hac 1, 2,
quxst. 113, art. 2, dub. 1 in resp. ad 4. Unde
licet concedatur amorem supernaturalem
Dei super omnia dependere essentialiter a

gratia sanctificante, minime tamen sequi­
tur, quod dependeat a gratia habituali de­
terminate sumpta, ut nos affirmamus ; sed
solum, quod dependeat a gratia sanctifi­
cante, quæ præscindit ab actuali, et habi­
tuali, et per utramque participatur.
Cæterum hoc effugium plura continet0^»
falsa, et incerta, potestqueex dictis efficaci- vufa
ter praecludi. Et ut æquivocalionem in hac^8parte vitemus, observandum est. dupliciter"**
intelligi posse,quod aliqua qualilassit Iransiens,el conferatur per modum transeuntis.
Uno modo si qualitas ex prædicatisspecificis
sit iluida, et facile mobilis; quod habet dis­
positio essentialiter dicta, prout ab habita
distinguitur, ut docent N. Complut, in Lo­
gica, disp. 15, quxst. 3. Quod in principiis
operatives supernaturalibus accidit, quoties
cum unica tantum operatione commensurantur, et hæc non postulat ex objecto suo
permanentium ; hinc enim provenit, quod
cessante prædicta operatione, evanescat il­
lud principium ; et quod hæc, ut sic dica­
mus, fluxibilitas sit ipsi connaturalis, et
conveniens ab intrinseco, ut explicuimus
tract, prxced. disp. 5, dub. 3. Altero modo,
si qualitas ex prædicatis specificis sit per­
manens, et stabilis, et hanc permanentiam
naturaliter exigat; conferatur tamen modo
transeunti, et Iluenli : ita quod hujusmodi
status non sit ab ea exactus, sed potius innaturalis, aut miraculosus. Nec enim ap­
paret implicatio in eo , quod forma ex
specie sua permanens conferatur modo
transeunti, et dependentor vel a disposi­
tione, vel ab unione, quæ facile evanescat.
Sicut enim forma ex natura sua inhærens
potest divinitus conservari absque modo
sibi connalurali inhærentiæ, ut patet in ac­
cidentibus Eucharisties; et virtus ex natura
sua transiens potest in æternum permanere,
ut liquet in elevatione instrumentaria ignis
inferni ad torquendum spiritus : ita non
repugnare videtur, quod qualitas habitualis,
et ex natura sua permanens communicetur
alicui modo transeunti, et non permanenti.
Et hunc philosophandi modum amplectan­
tur piares, et graves Authores, qui asserunt,
omne principium proximum visionis Dei
in seipso, nempe lumen gloriæ, esse qua­
litatem habitualem, et permanentem ; posse
tamen bifariam communicari : primo, per­
manentes et hic modus est ipsi connatura­
lis, et accidit in patria : secundo, transeun­
ter, et hic modus est illi præternaturalis.
et miraculosus, ut accidit D. Paulo in suo

DISP. II, DUB. VI.
tyreu. raptu. Quam doctrinam tradunt Capreol. Γ
Ferra. ^aîet· Verrar. Solo, Baniiez, Navarrete, et
Gonzalez, quos refert, et sequitur Godoy
Sinn.'lract. de visione Dei, disp. 18, § 4. Idernque
lueriteneiitur qui affirmant, posse habitum
supernaturalem, utputa gratiam sanctifi­
cantem, quæ modo datur, constitui in la­
pide; nam in eo eventu forma recepta esset
ex natura sua habitualis, et permanens, ut
supponitur; et nihilominus communicare­
tur modo innaturali, et miraculoso, atque
ideo ex se non permanenti, sed facile tran­
seunti. Et eodem modo posset imaginari,
quod anima rationalis uniretur maleriæ
mediis dispositionibus fluidis, et transeun­
tibus, et ab intrinseco defectibilibus : in
quo casu forma quidem unita esset perma­
nens, sed uniretur modo transeunti. Et hoc
exemplum magis accedit adpræsentem ma­
teriam; nam si forma substantialis ex se
permanens, et incorruptibilis unitur modo
corruptibili, atque ideo non permanenti,
optime intelligi potest, quod forma acci­
dentalis ex se permanens uniatur, et com­
municetur modo transeunti.
212. Ex his confutatur prædicta responsio;
tojre- nam cum dicitur, possibilem esse qualitarepoa- tem transeuntem, quæ sit formalis partici­
$10.
patio naturæ divinæ sub conceptu naturæ,
sive gratiam sanctificantem, quæ sit tran­
siens ; inquirimus an ly transiens, referatur
ad ipsam essentiam qualitatis, et denotet
ipsam non essehabitum, sed dispositionem,
sive motionem essentialiter fluidam; an
àutem præcise referatur ad modum, quo
illa qualitas uniretur, et denotet qualitatem
quidem ex se permanentem, et habitualem
esse; communicari tamen modo transeunti,
et innaturali,sicut in exemplis proxime re­
latis contingit ? Si dicatur hoc ultimum,
minime præjudicatur ex vi hujus veritati
nostræ assertionis; quia ad eam tuendam
salis est, quod actus amoris dependeat es­
sentialiter ab habitu gratiæ sanctificantis
immediate in anima recepto, quidquid sit
de modo, quo prædictus habitus communi­
catur, ethæret. Semper quippe verificabitur
impossibilem esse remissionem peccati mor­
talis hominis elevati ad finem supernatu­
ralem absque infusione gratiæsanctificantis
habitualis ; siquidem amor charitatis, per
quem autumantAdversarii, posse peccatum
absolute, licet indirecte, remitti, dependet
essentialiter a prædicta gratia, et ad eam
sequitur ; ac subinde supponit remissionem
peccati factam formaliter per illam. Sicut

447

in exemplis supra adductis semper salvatur,
quod visio beatifica dependet essentialiter
ab habitu luminis gloriæ, si semel hoc lu­
men est essentialiter habitus, licet possit
communicari modo transeunti ; et discur­
sus hominis dependet essentialiter a forma
essentialiter permanenti, nempe anima ra­
tionali, esto possit hæc forma communicari
modo transeunti. Diximus, minime prxjudicatur ex vi hujus, etc. quia modo non
oportet decernere, an habitus gratiæ possit
absolute communicari modo transeunti,
necne ; sed satis est id admittere (quod ut
vidimus, sua probabilitate non care‘.) et os­
tendere, quod eo admisso, adhuc perma­
nent et veritas nostræ assertionis, et robur
rationis pro illa factæ.
213. Si autem primum illud eligatur
(quod magis sentire videntur illius respon- gratia
sionis Authores, dum illam qualitatem ap-^s'ab
pellant actualem, eamque condistingunt a in­
gratia habituali, et dicunt præstare effec- Irantum formalem distinctæ rationis), adver- siens*
satur quidem nostræ assertioni, sed non
minus adversatur veritati. Primo, quia de
ratione naturæ divinæ sub proprio concepta
naturæ est quod sit permanens : sed quali­
tas illa immediate in anima recepta esset
natura divina sub conceptu naturæ : ergo
deberet esse qualitas permanens, esto com­
municaretur modo transeunti.Consequentia
est legitima. Minor et conceditur ab Adver­
sariis, et facile ostenditur ; nam id,quod in
ordine supernatural! est prima radix ope­
rationum prædicti ordinis, habet rationem
naturæ in tali ordine : sicut prima radix
operationum naturalium est natura in or­
dine naturali : quo discursu probant com­
muniter Thomistæ, habitum gratiæ sanctii ficantis esse naturam divinam per partici­
pationem, ut late ostendimus tract, prxced.
disp. 4, dub. 4 ; sed qualitas illa in anima
immediate recepta, esset in ordine super­
natural! radix operationum prædicti ordi­
nis, siquidem esset radix amoris superna­
turalis, ut expresse admittunt Adversarii,
etcognitionissupernaturalis illum amorem
regulantis, ut supra ostendimus : ergo præ­
dicta qualitas in ordine supernatural! esset
natura divina sub conceptu naturæ. Major
autem ostenditur : tum quia de ratione na­
turæ est constituere simpliciter suppositum,
in quo est, in esse, in ordine, et in statu :
sed omnia hæc explicant permanentiam :
ergo de ratione naturæ divinæ sub conceptu
naturæ est, quod sit permanens. Videatur

448

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

D.Thù. D. Thom. quæst. 27 de Verit. art. 2, in resp.
ad 7. Tum etiam, quia de ratione naturæ
divinæ per participationem est constituere
filium Dei per participationem, et conse­
quenter præstare jus connatural? ad hæreditatem paternam, sive ad beatitudinem,
quæ quid permanens est, ut de se liquet :
sed forma exigens ab intrinseco aliquid
permanens, ut sibi connaluraliter debitum,
debet esse permanens, cum exigentia rei ab
intrinseco permanentis nequeat fundari in
re ab intrinseco transeunti : ergo de ratione
naturæ divinæ sub conceptu naturæ est,
quod sit permanens.
Secundo, quia omnia quæ diximus tract,
prxccd. disp. 4 dub. 8, ut ostenderemus im­
possibilem esse aliam gratiam habitualem
specifice distinctam a gratia habituali, quæ
modo datur (quod etiam tuetur Arauxo ibi­
dem relatus) pariter evincunt impossibili­
tatem alterius gratiæ actualis, quæ sit par­
ticipatio formalis naturæ divinæ. Etenim
ideo repugnat alia gratia habitualis specie
diversa, quia propria species gratiæ sancti­
ficantis consistit in participatione formali
naturæ divinæ sub conceptu naturæ, sive
radicis operationum divinarum; quæ ratio
est indivisibilis tam ex parte formæ parti­
cipate, quam ex parte modi participandi.
Si enim vel non participatur conceptus na­
turæ divinæ, vel non participatur formali­
ter, et imitando illam prout est in se. non
datur participatio formalis naturæ divinæ
sub conceptu naturæ, ac subinde nec gratia
sanctificans: ubi autem utrumque salvatur,
nulla differentia specifica assignatur ex
parte gratiæ sanctificantis : unde quaelibet
differentia, quæ inter gratias sanctificantes
assignari valet, est accidentalis, nempe se­
cundum aliquos modos, qui sunt extra ejus
speciem, utputa quod in uno sit intensa, in
alio remissa; in uno radicet quasdam vir­
tutes, quas non radicat in alio ; in uno di­
catur justitia originalis, et non in altero;
in uno praestet confirmationem in bono, in
alio vero sit amissibilis, etc. Sed qualitas
haec ab Adversariis assignata est participa­
tio formalis naturæ divinæ sub conceptu
naturæ, et præstat eundem effectum pri­
marium specificum, quem præstat gratia
sanctificans habitualis, nempe constituere
nos Deos per participationem, sive consor­
tes naturæ divinæ, prout est in se. Ergo
vel prædicta qualitas est essentialiter gratia
sanctificans de se habitualis, et permanens,
licet habeat modum unionis transeuntem

DISP. II, DUB. VI.

(quod, ut supra diximus, nihil refert ad
'
mus trad, præccd. disp. 5, dub. 3. Unde
auxilium fluidum, seu qualitas actualis non
veritatem nostræ assertionis); vel si differre
specifice, et essentialiter a gratia sanctifi­
concurrit ad duas, vel plures operationes ;
sed ad unam tantum determinat, eamque
cante habituali dicatur, est prorsus impos;
immediate, et per se primo respicit ; et ideo
sibilis. Recolantur quæ diximus loco citato.
i
semper recipitur in potentia immediate
214. Quod si Adversarii dicant, qualita- g»·
operativa. Sed qualitas illa, quæ in ani­
tem hanc actualem satis differre a gratia piiauj.
ma immediate reciperetur ad radicandum
habituali adhuc sub munere radicis, et na-J|^ ,
turæ ; quia gratia habitualis est radix visio- P®* I
amorem charitatis, respiceret non uni­
cam tantum operationem, nempe amo­
nis beatificæ, et amoris charitatis; quali,
rem charitatis; sed alias plures, omnes
tas vero actualis solum est radix amoris
videlicet, quas Deo ultimo fini subjiceret,
charitatis, et ad summum actus fidei, per
ut argumentum supra factum probat; et
quem ille amor dirigitur. Id, inquam, si
aliunde non reciperetur immediate in po­
dicatur, satis impugnatur ex dictis : tum
,
tentiis, nec ab operatione specificaretur, ut
quia non cohaeret, quod qualitas illa sit
!
Adversarii concedunt, et satis ex se liquet.
participatio formalis naturæ divinæ sub
'
Ergo absque fundamento appellatur auxi­
conceptu naturæ, et quod non constituat nos
lium transiens, seu qualitas actualis, et
Deos per participationem, et filios Dei
condistinguitur contra gratiam sanctifican­
adoptivos; sed eo ipso habemus jus ad hæ:
tem habitualem.
reditatem paternam, seu visionem Dei in
seipso (non quidem fundatum in meritis,
! Γ^>· 215. Adde omnia, quibus Thomistæ proquod est proprie loquendo jus morale; sed
n h^bant impossibile esse, quod operatio aliqua
sit forma sanctificans, suadere etiam, quod
fundatum in exigentia connatural! alicujus
|
repugnat qualitas fluida formaliter sancti­
formæ intrinsecæ, quod est, ut sic dicamus,
|
ficans; quia sicut operatio intelligitur per
jus physicum) : ergo illa qualitas habet exiP
modum viæ, et tendentiæ, et subinde ne­
gentiam physicam visionis Dei in seipso;
|
quit constituere statum justitiæ, qui de se
quod tamen minime haberet, si non esset
|
exprimit stabilitatem, sed debet supponere
radix illius. Tum etiam, quia amor charij
formam, in qua radicetur, et quæ eam sta­
tatis secundum suam speciem non petit re,
bilitatem formaliter communicet : ita qua­
gulationem per fidem, sed magis per visio'
litas fluida intelligitur a fortiori per mo­
nem Dei in seipso ; unde idem specie amor,
dum viæ, et tendentiæ; et consequenter
qui erat in via, remanet in patria, et perfi­
nequit statum justi, et propriam rationem
citur in seipso : ergo radix physica amoris
grati simpliciter constituere : cumque Araujo
charitatis secundum suam speciem debet
prius illud asserat, minus consequenter ne­
esse talis conditionis, ut radicare queat vi­
gat hoc posterius.
sionem Dei in seipso ; atque ideo nequit ex
hac parte a gratia habituali differre. Tum
§‘VII.
denique, nam qua facilitate Adversarii ad­
mittunt possibilitatem qualitatis actualis,
Major confirmatio nostræ rationis.
quæ radicet amorem charitatis, et actum
fidei, eadem etiam debent admittere possi­
Afad 216. Fundamentum, cui veritatem nosbilitatem qualitatis actualis, quæ radicet
lræ nssortionis commisimus, potest amplius.
illum amorem, et visionem Dei in seipso,
i
«tata roborari ex dictis tract. 8, disp. 4, dub. 3,
non quidem permanenter, et connaturalinn' ubi num. 51, insinuavimus rationem, ob
ter, sed innaturaliter, et transeunter; quæ
quam repugnat dari amorem charitatis Dei
tamen qualitas non posset differre essen­
super omnia absque influxu gratiæ sanctifi­
tialiter, et quoad speciem a gratia habituali,
cantis habitualis. Potest autem sic proponi :
ut argumentum supra factum satis evincit.
quoniam de essentia prædicti amoris est
Tertio rejicitur prædicta responsio; nam
inclinare perfecte subjectum ad bonum pro­
auxilia fluida eatenus talia sunt, quatenus
prium naturæ divinæ : sed implicat, quod
commensurantur cum unica tantum ope­
detur hujusmodi inclinatio absque influxu
ratione, qua proinde posita, vel nonconsegratiæ sanctificantis habitualis : ergo impli­
quuta, statim evanescunt; conferuntur
cat, dari amorem charitatis, et quod non
quippe hujusmodi auxilia ad instar quarunprocedat a gratia sanctificante habituali ; et
dam spiritualium coruscationum, ut ex
consequenter impossibilis est remissio pec­
communi Thomistarum sententia explicui­
mus

449

cati per solum actum amoris Dei super om­
nia, sed necessario exercenda est per gra­
tiam habitualem sanctificantem, quæ ad
talem amorem præsupponatur, et in eum
influat. Hæc secunda consequentia patet chartaex prima, et ex his quæ supra observavimus. Prima vero legitime infertur ex præ-essentiâmissis. Major autem est certa : quoniam
amor charitatis respicit Deum ut finem sim-5^^8'
pliciter ultimum, et super omnia dilectum,
referendo se, et proprium suppositum, et
cuncta, tam naturalia, quam supernaturalia, ad Deum in seipso : et quælibet opposita
restrictio, vel limitatio propriam rationem
specificam prædicti amoris destrueret :ergo
de essentia hujusmodi amoris est inclinare
perfecte subjectum ad bonum proprium na­
turæ divinæ.
Minor autem, in qua est difficultas, osten­
ditur : nam de essentia inclinationis per­
fecte est respicere bonum proprium illius
naturæ, a qua inclinatio procedit, et in qua
radicatur : ergo implicat, dari inclinatio­
nem perfectam ad bonum proprium naturæ
divinæ, et quod a natura divina non proce­
dat, et radicetur in illa : atqui natura di­
vina in nobis habetur per gratiam sanctifi­
cantem habitualem : ergo si de essentia
amoris charitatis est inclinare ad bonum
proprium naturæ divinæ, implicat reperiri
talem amorem, et quod non procedat a
prædicta gratia, et in ea non radicetur.
Cætera constant. Et antecedens suadetur :
tum quia ad hoc per se primo deservit in­
clinatio, ut ejus principium propendeat in
bonum sibi proprium, et suæ conditioni
conveniens : ergo de essentia inclinationis
perfecte est tendere in bonum proprium
illius naturæ, a qua procedit, et in qua ra­
dicatur. Tum etiam, quia sicut accidens
non est propter semetipsum, sed propter
substantiam, cui inest; ita inclinatio non
est propter seipsam, sed propter naturam,
in qua fundatur : sed natura quælibet
summa intimitate, et propensione est ad
seipsam : ergo quælibet inclinatio perfecta
debet tendere in bonum proprium illius
naturæ, a qua procedit, et in qua fundatur.
Tum præterea, quia si regula, ut sic dica­
mus, et terminus præfîxus cujuslibet incli­
nationis non esset bonum proprium illius
naturæ, in qua est inclinatio, nulla posset
assignari ratio, ob quam tali naturæ talis
inclinatio, et non alia conveniret : quare
v. g. ignis inclinaret ad locum sursum,
terra ad locum deorsum, etc. ergo idem

45Û

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

quod prius. Tum denique, nara inclinatio
manifestat vim, et conditionem sui princi­
pii, vel natura?, a qua procedit, et ipsi commensuratur : sed quælibet natura adæqualur cum bono sibi proprio, tanquam cum
fine, eo quod idem est ordo agentium, et
finium ; et terminus corresponde! princi­
pio :ergo de ratione cujuslibet inclinatio­
nis perfectæ est propendere ad bonum pro­
prium illius naturæ, a qua procedit, et in
qua fundatur.
ConBrConfirmatur : nam quia justus habet in
nutio.
.
...
.· ·
se naturam divinam participatam per graladCor tiam habitualem, et dominantem propriæ
13. hominis naturæ, propterea non amat ut
ultimum finem bonum proprium, sive pro­
priæ naturæ conveniens, sed bonum pro­
prium naturæ divinæ, juxta illud Apost. 2,
ad Corinth. 13: Charitas non quxrit qux sua
sunt. Econtra vero, quia existens in peccato
mortali solum habet naturam propriam,
non subordinatam naturæ superiori, id­
circo non amat ut ultimum finem bonum
proprium naturæ divinæ, sed seipsum, et
omne bonum, ut propriæ naturæ convea-JPbii. niens, juxta illud ejusdem Apost. ad PhiL lipp. 1 : Omnes qux sua sunt quxrunt, non
qux Jesu Christi. Signum igitur est, omnem
inclinationem perfectam, sive respicien­
tem ultimum finem, tendere ad bonum pro­
prium illius naturæ, a qua procedit, et in
qua fundatur. Ergo repugnat, quod homo
non habens in seipso naturam divinam
participatam per gratiam habitualem, amet
super omnia bonum proprium naturæ di­
vinæ; atque ideo implicabit amor charita­
tis, qui a gratia sanctificante habituali non
procedat, et qui non radicetur in illa. Nec
hic oportet auferre recursum ad participa­
tionem naturæ divinæ sub conceptu natu­
ræ, media qualitate iluente, et actuali ;
nam hoc effugium satis præclusimus § prae­
cedenti. Recolantur quæ diximus loco su­
pra citato, ex quibus poterit hic discursus
amplius fulciri.
Objectio217. Sed adversum illum occurrunt ali—
Pmia. dU3G difficultates, ex quarum solutione ejus
efficacia magis apparebit. Primo igitur op­
pones ; nam si ea, quæ diximus, vera sunt,
sequitur hominem in statu purorum non
posse diligere Deum finem naturalem super
omnia : cujus oppositum statuimus tract,
præced. disp. 2, dub. 4. Sequela ostenditur,
quia homo in statu purorum non haberet
nisi naturam propriam omni gratia, et na­
turali, et supernaturali destitutam : atque

DISP. II, DUB. VI.

præsupponere tanquam principium ipsam
ideo omnis hominis inclinatio radicaretur
naturam, et ab ea procedere.
præcise in ejus natura : ergo si inclinatio
Quinto, et ultimo : nam esto discursus
in aliqua natura radicata solum tendit ad
supra factus suadet esse magis consonum
bonum proprium prædictæ naturæ, sequi;
naturis rerum, ut inclinationes in eis re­
tur hominem in statu purorum non posse
perte tendant ad bonum proprium ipsarum,
diligere Deum finem naturalem super om­
efficax tamen non est ad probandum, quod
nia, sed tantum seipsum.
1
hic ordo sit ipsis essentialis ; potest enim
Secundo, si ratio supra facta aliquid pro-s^cb.
natura inferior ex motione causæ superio­
bat, evincit potius, naturam in qua deberet
ris inclinari ad bonum altius se ; sicut
fundari, et a qua deberet procedere amor
multolies corpora gravia moventur sursum,
charitatis, esse ipsam increatam Dei natu­
ne detur vacuum ; el instrumenta moven­
ram, prout est in se, quam naturam divi­
tur, et inclinantur ad effectum superio­
nam per participationem, sive ut splendet
rem, et eorum naturis non convenientem.
in gratia; nam amor charitatis est inclina­
Oppositusque philosophandi modus probat,
tio ad bonum naturæ divinæ increata?, et
si quid probat, neminem amare, vel effi­
prout est in se, non vero ad bonum ipsius
cere, nisi quod est consonum suæ naturæ ;
gratiæ sanctificantis ; atque ideo si ultimus
quod videtur esse contra rationem, et expe­
terminus cujuscumque inclinationis debet
rientiam.
esse eadem natura, quæ est fundamentum,
s.aitar 218.Hæc tamen,quamvis difficultate non
et radix illius, plane sequitur, naturam
piu’ careant,robur rationis supra facta? non ener­
increatam Dei debere nobis uniri, ut possi­
vant, ut eis occurrendo constabit. Ad pri­
mus elicere amorem charitatis. Hoc autem
mam objectionem respondetur negando
est omnino absurdum, et impossibile, ut
sequelam ; nam ut loco in objectione citato
communiter docent Authores, et præcipue
diximus, Deus ut author, et finis naturalis,
Thomistæ contra Magistrum asserentem,
non se habet ut quid extraneum ad hominis
Spiritum sanctum nobis uniri in ratione
j
naturam, sed potius ut totum ad partem ;
principii prædictæ dilectionis.
est quippe bonum universalissimum, non
Tertio, nam si inclinatio, vel amor chari- ταΆ
quidem generice, et in prædicando, sed
tatis, qui est participatio formalis amoris
■
eminenlialiter, et in influendo. Inclinatio
increati, dependeret essentialiter, et per se
!
autem partis est per se primo ad bonum
a gratia habituali, quæ est participatio fortotius, potius quam ad sui conservationem.
malis naturæ divinæ, fieret inde, inclina­
El ideo homo in puris conditus teneretur,
tionem, sive amorem increatum dependere
et posset diligere Deum finem naturalem
virtualiter essentialiter a natura divina
super omnia. Quam solutionem docet
increata ; et consequenter non posse com­
municari per se amorem divinum, quin
I DTto- D. Thom. 1 pari, quxst. 60, art. 5, ubi
ad 1, quod sic se habebat : « Dilectio natucommunicaretur per se natura increata
« ralis fundatur super unione naturali :
Dei; sicut in nostra sententia nequit Deus
« sed natura divina maxime distat a natura
concurrere ad amorem charitatis, quin per
« Angeli : ergo naturali dilectione Angelus
se prius concurrat ad productionem gratia?
( minus Deum diligit, quam se ; » respon­
sanctificantis. Consequens autem ex eo ap­
det in hunc modum : « Dicendum, quod
paret falsum, quia Spiritui sancto per se,
* ratio illa procedit in his, quæ ex æquo
sive ex vi suæ productionis communi­
■t dividuntur, quorum unum non est alteri
catur amor, et tamen non communicatur
i ratio existendi, et bonitatis. In talibus
per se, sive ex vi suæ processionis natura
« enim unumquodque diligit naturaliter
divina.
|
■< magis seipsum, quam alterum, in quanQuarto, quia actus Spei Theologica? est qk-,
< tum est magis sibi unum, quam alteri.
inclinatio perfecta ad bonum proprium di­
Sed in illis, quorum unum est tota ratio
vinæ naturæ, siquidem procedit a virtute
< existendi, et bonitatis alii, magis diligiTheologica affectiva, de cujus ratione est
" tur naturaliter tale alterum, quam ipattingere Deum in seipso ; et nihilominus
«sum: sicut dictum est, quod unaquæque
prædictus actus non dependet essentialiter
t pars diligit naturaliter totum plus quam
a gratia habituali, ut palet in pluribus pec­
< se. Et quodlibet singulare naturaliter dicatoribus, qui illum absque tali gratia eli­
« ligit plus bonum suæ speciei, quam bociunt : ergo falsum est, quod inclinatio
'< num suum singulare. Deus autem non
perfecta ad bonum alicujus naturæ debeat
præsupponere

451

« solum est bonum unius speciei, sed est
« ipsum universale bonum simpliciter.
« Unde unumquodque suo modo naturaliter
«diligit Deum plus quam seipsum. » Et
ad 3, inquit : a Natura reflectitur in seip« sam non solum quantum ad id, quod est
« ei singulare, sed multo magis quantum
« ad commune. Inclinatur enim unum« quodque ad conservandum non solum
« suum individuum, sed etiam suam spe« ciem. Et mullo magis habet naturalem
« inclinationem unumquodque in id, quod
« est bonum universale simpliciter. >■> Et
similia docet in hac 1, 2, (quxst. 109, art.
3, et 2, 2, quxst. 26, art. 3. Juxta quam
doctrinam Deus ut author, et finis naturalis
non omnino condistinguilur a natura, sed
comparatur ut tota ratio existentiæ, et bo­
nitatis, quæ in ipsa reperitur. Quamobrem
inclinatio in natura hominis radicata, et
ad ejus bonum juxta rectam rationem pro­
pendens, magis tendit ad bonum Dei, sive
ad Deum sub ratione ultimi finis; oritur
enim a natura, ut estquoddam bonum par­
tiale comparative ad divinum : et eo modo
reflectitur supra naturam tanquam supra
pariem, et tandem sistit in Deo tanquam
in ultimo fine.
Quæ doctrina (ut tacitam replicam præoecupemus), non habet locum in hominegratia sanctificante destituto, et comparato
ad Deum ut ad finem supernaturalem,
quantumvis auxiliis transeuntibus adjuve­
tur. Quoniam homo, dum prædictam gra­
tiam non recipit, non existit actu in ordine
supernaturali, nec in hoc ordine compara­
tur ad Deum sicut ad totam rationem exis­
tendi, et velut pars ad suum totum eminentiale ; constituitur quippe simpliciter
actu in prædicto ordine per gratiam habi­
tualem. Sicut enim natura divina in seest propria Deo ratio existendi in ordine
increato ; ita eadem natura participata per
gratiam est ratio, et radix existendi in or­
dine supernaturali, et ut homo se habeat
ad Deum velut pars ad totum. Quandiu
vero prædictam gratiam non habet, existit
præcise in ordine naturali ; et nequit com­
parari ad Deum velut pars ad totum, nisi
intra hujusmodi ordinem : comparatio
enim, et habitudo extremorum in aliquo
ordine exposcit existentiam extremorum
intra ipsum. Unde omnis inclinatio, quæ
in natura hominis, et non in gratia radica­
tur, reflectitur supra ipsam naturam, ut
ad ordinem naturalem spectat, et ad sum-

452

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

muru potest tondere in Deum,, quatenus est I naturæ. Quod ab Adversariis etiam dicen­
finis prædicti ordinis ; non autem quate­
dum est ; nam quia amor charitatis ex una
parte attingit terminum ordinis divini, el
nus est ultimus finis in omni ordine, et
terminat amorem supernaturalem. Sed in
ex alia vitalis est, censent impossibilem
esse amorem charitatis, quin detur princi­
ordine ad prædictam habitudinem perinde
pium intrinsecum,saltem proximum, ejusse habet natura hominis per Dei naturam
dem ordinis. Ex quo tamen non sequitur,
non elevata, ac si non existeret in actu a
quod hujusmodi principium proximum sit
parte rei. Nec proderit recurrere ad poten­
aliquid increatam, sicut ejus terminus;
tiam obedientialem (latentem aliam replised sufficit, quod sit participatio formalis
cam solvimus), quia licet homo habeat actu
potentiam obedientialem, per eam tamen
illius virtutis increatæ proximæ, qua Deus
se diligit.
’
|
non constituitur actu in ordine divino, sed
Ad tertiam etiam neganda est sequela, Diras
solum habet aptitudinem passivam, ut in
cujus probationem diluero pariter tenenturtMln·
prædicto ordine constituatur per gratiam
Adversarii ; nam quidquid fit do dependenD.Tbo. habitualem. Videatur D. Thom. quodlib. 1,
tia essentiali amoris charitatis creati a
(irr.8,ubi in rcsp.ad 1 .differentiam proxime
gratia habituali, certum est, quod amor
assignatam salis expressit his verbis : « Di­
increatus supponit per se, et essentialiter
et cendum, quod diligere Deum prout est
increatam Dei naturam : nec enim ibi ex­
« principium totius esse, ad naturalem di­
cogitabitis est recursus vel ad principia
et lectionem pertinet. Sed diligere Deum
lluida, vel ad aliud radicale principium.
« prout est objectum beatitudinis, est graRespondetur ergo prædicta objectione solum
« tia dilectionis, in qua meritum consisprobari, quod processio Spiritus sancti
« tit. » Dilectio autem, in qua meritum
communicet ipsi per prius ordine exequuconsistit, supponit gratiam habitualem,
tionis naturam divinam, quam amorem;
quæ lotum suppositum dignificat, et est
minime vero, quod ordine intentionis non
principium merendi, ut tract, seq. disp.
3, dub. 1, ex professo dicemus.
per prius communicetur illi amor, quam
Diluitur
219. Ad secundam objectionem negamus
natura. Ubi enim natura habet duplicem
communicationis modum, sicut contingit,
sequelam ; quoniam licet amor charitatis
si ita licet loqui, in divinis, communicatur
præcisive, et secundum speciem considera­
quidem per se primo ex vi prioris proces­
tus solum sit connaturalis naturæ divinæ
sionis ; sed potest per se secundo, identice,
increatæ tanquam principio, et subinde de­
et exequutive communicari ex vi alterius
beret eam supponere tanquam propriam
processionis. Sicut accidit in generatione,
radicem; nihilominus idem amor conjunc­
et augmentatione planlæ; nam in priori
tus modis limitationis, et vitalitatis creatæ,
mutatione communicatur ipsi substantia
et participatus accidentaliter, petit proce­
per se primo, et quantitas per se secundo :
dere non quidem a natura divina in se,
at in posteriori quantitas est terminus per
nec a natura divina substantialiter homini
se primo intentus, substantia vero nonsic
unita ; sed ab eadem natura, ut modo fini­
intenditur, nec producitur per modum,
to, et accidentaliter participatur per gratiam
vel sub munere naturæ ; quamvis quanti­
sanctificantem. Sic enim adest debita pro­
tas supponat necessario substantiam, et
portio inter prædictum actum, et suum
principium. Nam qua parte amor charita­
hæc prius in exequutione producatur. Sed
tis est inclinatio ad bonum proprium natu­
de hoc videantur quæ diximus tract. 6,
ræ divinæ tanquam ad ultimum finem, de­
disp. 3, dub. 2, § 9.
bet in eadem natura radicari, ut ita radix
220. Ad quartam dicendum est, actumOew
inclinationi proporlionetur : ct qua parte
Spei Theologicæ secundum suam speciem
consideratum tendere in bonum proprium
est operatio vitalis, debet principium radi­
naturæ divinæ, tanquam in objectum pri­
cale intrinsecum supponere, et ab eo elici :
marium, et tanquam in finem proximum
sed denique qua parte est operatio acciden­
talis, et aliunde repugnat naturam divinam
cujus gratia. Cæterum ex specie sua non
sub conceptu naturæ homini substantialiter
vendicat sibi essentialiter ultimum finem
uniri, debet supponere eandem naturam
simpliciter, sed ad hoc determinatur per
participatam accidentaliter, sive (et in idem
naturam, in qua radicatur, et cui praedic­
redit) gratiam habitualem, quæ est partici­
tas finis cor respondet. Unde si radicetur
patio formalis naturæ divinæ sub conceptu
in natura divina participata per gratiam,
tendit

DISP. II, DUB. VI.

i
|
,
|

i
j

i

I

|

j
!
j

!

i
'|

tendit ex ejus inclinatione, et ex informa­
tione charitatis in Deum, tanquam in ul­
timum finem cui, et cujus gratia; licet ex
propria specie appetat bonum divinum
proprio supposito, tanquam fini cui ; est
enim amor concupiscentiæ.Si autem solum
radicetur in natura creaturæ, sistit in ejus
proprio bono tanquam in ultimo fine cujus
gratia, el in ipsa natura tanquam in ulti­
mo fine cm’. Quod potius firmat doctrinam
nostram, el declarat quamlibet inclinatio­
nem, licet auxilio supernatural! elicitam,
sistere tanquam in ultimo fine in eadem
natura, a qua procedit, et in qua fundatur.
Unde si actus charitatis respicit essentiali­
ter bonum naturæ divinæ tanquam finem
ultimum, opus est, quod radicetur in eadem
natura participata per gratiam. Quam dif­
ferentiam inter prædictos amores docuit
ii.ita. d. Thom. 2, 2, quxst. 17, art. 8, his ver­
bis: «Amor quidam est perfectus, quidam
«imperfectus. Perfectus quidem amor est,
«quo aliquis secundum se amatur, utpote
« cui aliquis vult bonum, sicut homo amat
« amicum. Imperfectus amor est, quo quis
« amat aliquod non secundum ipsum, sed
« ut illud bonum sibi ipsi proveniat, sicut
« homo amat rem, quam concupiscit. Pri­
tt mus autem amor pertinet ad charitatem,
« quæ inhæret Deo secundum seipsam.
« Sed spes perlinet ad secundum amorem,
« quia ille qui sperat, aliquid sibi obtinere
« intendit. » Nec propterea sequitur, præ­
dictum spei amorem fore peccaminosum ;
quia licet ex specie sua non respiciat deter­
minate essentialiter Deum ultimum finem
dilectum simpliciter super omnia ; nihilo­
minus prædictum respectum ex se non ex­
cludit, nec affert ex se aliquid incompossibile cum tali dilectione ; sed præcisive se
habet, sistendo quasi negative in creatura,
tanquam in fine cui. Quod minime sufficit,
ut reddatur actus peccaminosus, ut patet in
attritione, et in pluribus actibus moraliter
bonis, qui eliciuntur a peccatore, et sistunt
ultimate in ejus proprio fine; sed quia
hanc sistentiam, sive carentiam ulterioris
ordinis ad Deum finem ultimum ex se non
afferunt, nec aliunde aliquod objectum
inordinatum attingunt ; propterea nullam
induunt malitiam, aut deformitatem. In
quo salis differunt a peccatis mortalibus,
et venialibus ; illa quippe afferunt ex se
insubordinationem, et repugnantiam ad
Deum finem ultimum; hæc vero licet non
opponantur fini ultimo, attingunt tamen

153

aliquod objectum inordinatum, ut diximus
tract. 8, loco supra citato.
Ad ultimam constatex dictis ; nam ra- Ultimie
tio supra facta non solum probat inclina- satlsBt
tionem debere supponere naturam, ad cu­
jus bonum primario inclinat, et id esse ma­
gis congruum naturis rerum ; sed id etiam
evincit per respectum ad quamcumque po­
tentiam ; fundatur quippe prædicta ratio
in exigentia essentiali cujusvis inclinatio­
nis. Nec oppositum probant illa exempla,
et alia quæ afferri possent ; quia vel ea,
quæ inclinationes dicuntur, inclinationes
non sunt, sed quidam motus ab extrinseco
impressi, ad quos natura ipsa non concur­
rit vel concurrit violenter, ut cum lapis
sursum projicitur. Vel natura per eos mo­
tus attingit bonum commune, et ipsi deser­
vit ; et in eo eventu bonum, ad quod motus
inclinant, non est omnino diversum ab
ipsa natura, sed comparatur ad eam, tan­
quam totum ad partem ; sicut accidit in
gravibus, cum moventur sursum ad re­
plendum vacuum, et instrumentis natura­
libus divinæ virtutis, juxta ea quæ dixi­
mus in responsione ad primam objectionem.
Vel denique illi motus ut a natura proce­
dunt, collimant ultimo ad ejus perfectio­
nem, dum manifestant virtutem suæ radi­
cis ; quamvis ex intentione, et inclinatione
agentis superioris ordinentur quasi ab ex­
trinseco ad diversum finem ; sicut accidit in
rebus naturalibus, cum assumuntur ut sint
instrumenta ad attingendum effectus, vel
supernaturales, vel artificiosos. At inclina­
tio quæ suopte pondere fertur in bonum
alicujus naturæ, uti amor charitatis se ha­
bet in bonum divinum, necessario suppo­
nit ipsam naturam tanquam sui funda­
mentum et radicem ; et oppositum nulla
efficaci vel ratione, vel experientia potest
ostendi.

§ VIII.
Iloboratur ulterius fundamentum
nosl rx assert ion is.

221. Deinde principium illud, cui innititur nostra conclusio, potest ulterius confir- usest
mari sequenti discursu : quoniam implicat 1^$·^
hominem vivere simpliciter vita supernaturali, et morali, nisi per gratiam sanctifi-pUeiier*
cantem : sed homo, qui amore charitatis
diligeret Deum finem ultimum super om-eswutiania, viveret simpliciter vita su per naturali, gratia*.

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

τ:

d

•et morali : ergo implicat hominem elicere
talem amorem, nisi prius habeat gratiam
sanctificantem ; et consequenter impossi­
bile est, quod peccatum hominis elevati ad
supernaturalem finem destruatur præcise
indirecte per talem amorem; sed necessario
destruendum est omnino directe per gra­
tiam sanctificantem. Utraque consequentia
constat tâm ex praemissis, quam ex supra
prænotalis. Major autem ostenditur : tum
quia sicut vivere est moveri a principio in­
trinseco ejusdem ordinis cum actu vivendi;
ita vivere simpliciter vita supernaturali, et
morali, debet esse ab eo, quod habet ratio­
nem principii simpliciter talis in praedicto
ordine : sed principium simpliciter tale in
ordine supernaturali est sola gratia sancti­
ficans; siquidem sola gratia participat for­
maliter id, quod in Deo habet rationem
principii, nempe naturam sub concepta
naturæ : reliquæ autem qualitates supernaturales solum habent rationem vel opera­
tionum, vel virtutum proximarum in prae­
dicto ordine :ergo implicat hominem vivere
simpliciter vita supernaturali, et morali,
nisi per gratiam sanctificantem. Tum etiam,
quia sicut operari supponit esse, ita operari
simpliciter in aliquo ordine, supponit esse
simpliciter in tali ordine : sed vita actualis
est quaedam species operationis : ergo vi­
vere simpliciter vita supernaturali, et mo­
rali, supponit esse simpliciter in ordine
supernaturali : atqui per solam gratiam
sanctificantem habemus esse simpliciter in
ordine supernaturali ; cum ipsa ordinetur
per se primo ad «se in tali ordine, aliæ au­
tem qualitates ad operari, ut explicuimus
tract, prxced. disp. 4, dub. 5; ergo repugnat
hominem vivere simpliciter vita superna­
turali, et morali, nisi per gratiam sancti­
ficantem, Tum denique, quia vita actualis,
supernaturalis, et moralis simpliciter talis
importat rectitudinem, seu justitiam actua­
lem simpliciter talem : ergo debet præcontineri in aliquo principio intrinseco, quod
constituat hominem simpliciter justum, et
rectum ; sed sola gratia sanctificans est
principium constituens hominem simplici­
ter justum, et rectum; cum ipsa sola sit tam
de facto, quam de possibili forma justifi­
cans, ut supra ostendimus dub. \ et 2; ergo
implicat, quod homo vivat simpliciter vita
supernaturali, et morali, et hoc habeat, nisi
Au" per graliam sanctificantem. Videatur D. Au­
gust. concion. 23, in psalm. 118, ad illa
verba : Feci judicium, ct justitiam, ubi ve­

ritatem in majori propositione contentam
satis expressit in hunc modum : Jtàliia
nomine in hoc loco non ipsa virtus, sed opus
ejus significatum est. Quis enim fecit in ho­
mine justitiam, nisi qui justificat impium?
Fecit ergo justitiam, id est opus justitias, qui
habet in se justitiam.
1
222. Minor autem probatur multipliciter.
Primo, quia per illam operationem vivit ti< »·.!□.
homo simpliciter vita supernaturali,et morali, per quam ordinatur ad ultimum finemi*·»
prædicti ordinis, attingendo illum insetnSt
sicut e converso per illam operationem a
homo moritur simpliciter morte morali
opposita vitæ supernaturali simpliciter tali,
per quam avertitur a Deo supernaturali
fine, et convertitur ad creaturam : atqui
homo, cum diligit amore charitatis Deum
finem ultimum super omnia, ordinatur ad
ultimum finem ordinis supernaturalis,
attingendo illum in se; nam hujusmodi
ordo actualis ad prædictum finem est inse­
parabilis a prædicto amore, cum pertineat
ad ejus essentiam, et ipsum in propria, et
peculiari specie constituat : ergo homo, qui
ex amore charitatis diligeret Deum super
omnia, viveret simpliciter vita supernatu­
rali, et morali. Desum i turque hic discursus
ex D. Thom. in hac 1, 2, quæst. 72, ari. 5,d.its
in corp, ubi ait : α Duplex est inordinatio:
« una per subtractionem principii ordinis :
α alia, quæ etiam salvato principio ordinis,
α fit inordinatio circa ea, quæ sunt post
« principium. Sicut in corpore animalis
« quandoque quidem inordinatio comple« xionis procedit usque ad destructionem
α principii vitalis; et hæc est mors : quan« doque vero, salvo principio vitæ, fitdeor« dinalio quædam in humoribus; et tunc
« estægritudo. Principium autem totius or« dinis in moralibus est finis ultimus, qui
« ita se habet in operatives, sicut princi;
« pium indemonstrabile in speculativis, ut
I
« dicitur in 7 Ethic. Unde quando anima
I
σ deordinatur per peccatum usque ad aver« sionem ab ultimo fine, scilicet Deo, cui
<r unimur per charitalem, tunc est pecca« tum mortale : quando vero fit deordina« tio citra aversionem a Deo, tunc est pec« catum veniale. » Et quæst. 87, art. 4, in
corp, ait : α Cujuslibet ordinis est aliquod
<r principium, per quod aliquid fit particeps
« illius ordinis. Et ideo si per peccatum
« tollitur principium ordinis, quo voluntas
« hominis subditur Deo, erit inordinatio,
« quantum est de se irreparabilis, etsi repa­
rari

-t rari possd virtute divina. Principium
« autem hujus ordinis est ultimus finis, cui
« homo inhæret per charitalem. Et ideo
« quæcumquo peccata avertunt a Deo, cha« ritatem auferentia, quantum est de se, in­
ii ducunt reatum ætornæ pcenæ. » Et quæst.
88, art. I inquit : « Peccatum mortale di< cilurad similitudinem morbi, qui dicitur
« mortalis ex eo, quod inducit defectum
< irreparabilem per destitutionem alicujus
«principii. Principium autem spiritualis
« vitae, quæ est secundum virtutem, est ordo
« ad ultimum finem ; qui quidem, si desti< tutus fuerit, reparari non potest per ali­
ti quod principium intrinsecum, sed solum
« per virtutem divinam. » Quam doctri­
nam latius adhuc, et satis eleganter tradit
idem S. Doctor quæst. 7, de Malo, art. 1, in
corp. Sicut ergo homo in ordine naturali
vivit simpliciter, quandiu salvatur princi­
pium vitæ naturalis : ita vivit simpliciter
in ordine supernaturali, et morali, quan­
diu datur principium vivendi in prædicto
ordine ; quod principium consistit, ut in­
quit D. Thom. in ordine ad ultimum finem,
cui unimur per charitatem. Cum igitur
prædictus ordo sit inseparabilis ab amore
charitatis, qua Deum super omnia diligi­
mus, plane infertur, hominem qui talem
amorem dicit, vivere simpliciter vita su­
pernaturali, et morali.
223. Nec refert, si dicas primo D. Thom.
intelligendum esse de ordine radicali, qui
habetur per gratiam sanctificantem; nam
prædictum ordinem appellat principium
vitæ spiritualis, quod non actui, sed alicui
formæ habituali potest convenire. Secundo,
loqui de ordine actuali, ut informato per
gratiam habitualem; nam loquitur de eo
ordine, quo homo adhæret Deo per charita­
tem : quo pacto debet supponere gratiam,
in qua charitas radicatur. Tertio, loqui de
ordine actuali ad ultimum finem, vivo in
ratione meritorii : qua etiam ratione debet
supponere gratiam, quæ est principium me­
riti. Quarto non posse S. Doctorem loqui in
sensu a nobis intento; alioquin impossibilis
esset aliquis actus supernaturalis vitalis in
prædicto ordine absque actu, vel ordine
charitatis; siquidem sublato principio vitæ,
tollitur omnis operatio vitalis, ut in natu­
ralibus constat : quod tamen est falsum, ut
apparet in peccatoribus elicientibus actus
Fidei, et Spei, et alias operationes supernatarales vitales.
Hæ, inquam, responsiones minime sa­

tisfaciunt. Non prima, quia ordo actualisEvtrtnnad ultirnum finem, sive actus charitatis me- ,Dr'
rito potest appellari principium vitæ spiri­
tualis; quia est primus motus, in quo gra­
tia se explicat, et per quem causât alios
motus, referendo ipsos ad ultimum finem
supernaturalem. Sicut ob eandem proportionabililer rationem motus cordis dicitur
principium vitæ in animalibus, ut inquit
D.Thom. 1 part, quæst. 20, art. 1 ad 1, etD. Tho.
in hac 1, 2, quæst. 17, art. 9 ad 2, ubi ait :
In corporalibus motibus principium est se­
cundum naturam; principium autem corpo­
ralis motus est a motu cordis : unde motus
cordis secundum naturam est, et non secun­
dum voluntatem. Quamvisergo gratia sanc­
tificans sit simpliciter primum principium
vitæ supernaturalis, quia habet in hoc or­
dine munus naturæ, et radicis, et tam in
ordine ad operationes, quam ad virtutes ha­
bituales ; hoc tamen minime tollit, quod
aliquis ejus motus, nempe amor charitatis,
dicatur principium ejusdem vitæ, compa­
rative ad alias operationes, quibus ad super­
naturalem finem ordinamur. Quod aperte
docuit D. Thom. in 3, dist. 30, quæst. 1,
art. 4 ad 2, ubi loquens de tota vita super­
naturali, et contemplativa, et activa, inquit :
Dilectio Dei est principium eorum, quæ ad
utramque vitam pertinent.
Nec secunda prodest, quia manifeste petit
principium ; authoritates enim D. Thom. et
ratio supra expensa, sicut probant, quod
actus charitatis est vita simpliciter in ordine
supernaturali; ita probant, quod habeat
sibi essentialiter conjunctam gratiam sanc­
tificantem, quæ est primum principium hu­
jusmodi vitæ : unde informatio prædicti
actus per gratiam non est ipsi accidentalis,
sed pertinet ad ejus speciem. Et eodem
modo refellitur tertia responsio, quia etiam
ratio meriti in actu primo est inseparabilis
ab actu charitatis.
Nec denique quarta est alicujus momenti,
quia vita supernaturalis simpliciter talis
attenditur per ordinem ad ultimum finem
supernaturalis ordinis, et per attingentium
ipsius; sub qua ratione gratia dicitur pri­
mum principium eorum, quæ ad supernatu­
ralem ordinem pertinent. Actus autem fidei,
et spei ex specie sua non vindicant sibi attingentiam ultimi finissub ratione talis;sedhoc
participant a gratia media charitate. Unde
secundum speciem possunt reperiri in pec­
catoribus, licet ut ordinati ad Deum finem
ultimum per charitatem sint inseparabiles

DE JUSTIFICATIONE IMPII.
a gratia sanctificante. Quod magis confir­
mat nostram doctrinam, ut statim expen­
demus.
Aiiiae- 224. Secundo probatur eadem minor;
minor ;
quoniam actus ille, ratione cujus cæteri
simpitei-actus habent esse simpliciter vitales in orles ab dine supernatural!, et morali, nequit non
ViuihL*0586 simpliciter vitalis in prædicto ordine,
juxta illud : Propter quod unumquodque tale,
et dlud magis : atqui amor charitatis, quo
diligimus Deum super omnia, est ratio, ut
cæteri actus sint vitales simpliciter in or­
dine supernatural!, et morali : ergo præ­
dictus actus est simpliciter vitalis in tali
ordine : ergo homo qui diligeret Deum su­
per omnia amore charitatis, viveret sim­
pliciter vita supernatural!, et morali. Ma­
jor , et utraque consequentia constant.
Minor autem suadetur, quia cæteri actus
habent esse simpliciter vitales in ordine
supernatural!, et morali, quatenus forman­
tur per ordinem ad Deum ultimum finem :
vita quippe actualis, qualis solum potest ac­
tibus convenire, consistit adæquate in eo­
rum tendentia ad suum objectum, et in
relatione ad ultimum finem ; non enim
apparet, quid aliud ad vitam actualem, et
propriam operationis valeat pertinere : at­
qui amor charitatis ordinat, et refert cæteros actus ad Deum ultimum finem super
omnia dilectum, Unquam ad proprium
suum objectum : ergo reliqui actus habent
esse simpliciter vitales in ordine superna­
tural!, et morali, ratione actus charitatis.
D.Tbo. Quem discursum docet D. Thom. pluribus
in locis, et praecipue 2, 2, quxst. 23, art. 8,
ubi inquit .· « Dicendum, quod in moralibus
« forma attenditur principaliter ex parte
« finis. Cujus ratio est, quia principium
« moralium actuum est voluntas, cujus ob« jectum, et quasi forma est finis. Semper
« autem forma actus consequitur formam
« agentis. Unde oportet, quod in moralibus,
« quod dat actui ordinari ad finem, dat ei
« et formam. Manifestum est autem secun« dum prædicta, quod per charitatem ordi« nantur actus omnium aliarum virtutum
« ad ultimum finem. Et secundam hoc ipsa
« dat formam actibus omnium aliarum vir« tutam ; et pro tanto dicitur esse forma vir« tutum.Nam et ipsae virtutes dicuntur inor« dine ad actus formatos, n Et quxst. unica
de Charit. art. 3, inquit: « In omnibus acti« bus voluntariis id, quod est ex parte finis,
« est formale. Quod ideo est, quia unusquis« que actus formam, et speciem recipit se-

« eundum formam agentis, ut calefactio
« secundum calorem. Forma autem volun­
« tatis est objectum ipsius, quod est bonum,
« et finis : unde oportet, quod id, quod est
« ex parte finis, sil formale in actu volun­
« tatis. Manifestum est autem, quod actus
« omnium aliarum virtutum ordinanturad
« finem proprium charitatis, quod est ejus
α objectum, scilicet suminum bonum. Unde
« manifestum est, quod in actibus omnium
« virtutum est formale id, quod est ex parte
α charitatis. Et pro tanto dicitur forma
α omnium virtutum, in quantum scilicet
α omnes actus omnium virtutum ordinan­
α tur ad summum bonum amatum. Et quia
« praecepta legis sunt de actibus virtutum,
« inde est, quod Apost. dicit 1 ad Timoth. 1:
« Finis præcepti est charitas. >5 Et in hac
1,2, quxst. G2, art. 4 ait : « Ordine perfec­
α tionis charitas præcedit fidem, et spem,
K eo quod tam fides, quam spes per chari­
« tatem formatur, et perfectionem virtutis
« acquirit ; sic enim charitas est major om­
« nium virtutum, et radix, in quantum est
α omnium forma, ut infra dicetur, » nempe
quxst. 65. art. 4, ubi id ostendit, fdinresp.
ad 1, hæc habet : « Dicendum, quod virtutes
« morales dependent a prudentia; prudentia
« autem infusa nec rationem prudentiae haα bere potest absque charitate, utpote defi­
et ciente debita habitudine ad primum prin« cipium, quod est ultimus finis. Fides au­
ri tem, et spes secundum proprias rationes
« nec a prudentia, nec a charitate dependent.
« Et ideo sine charitate esse possunt, licet
« non sint virtutes sine charitate. » Idem
repetit in 3, disp. 27, quxst. 2, art. 4, quxs­
tiunc. 3, et alibi sæpe.
225. Ex quibus explicatur, et roboraturQa&iiï
amplius probatio proxime inducta : quo-4^
niam implicat, actum aliquem esse actum f»1
virtutis, ut explicat statum virtutis, nisi
procedat a natura ejusdem ordinis ; nam^J
virtus, ut definit Philosophas, est disptei-M’
tio perfecti, id est recte dispositi secundum^l’
naturam, ut explicant communiter Inter­
pretes : sed actus supernaturales, attenden­
tes in ultimum finem, sunt actus virtutis,
quatenus explicat virtutis statum, ut cons­
tat ex testimoniis D. Thom. nuper relatis :
ergo debent procedere a gratia sanctificante,
quæ sola in ordine supernatural! habet ra­
tionem naturæ. Cum ergo amor charitatis
secundum suam essentiam sit ordo in finem
ultimum supernaturalem, etsit simulratio,
ut cæteri actus supernaturales ordinentur
actualiter

DISP. II, DUB. VI.

actualiter ad eundem finem; sequitur, quod
debeat essentialiter procedere a gratia sanc­
tificante. Per quod refellitur evasio cujusdam junioris Thomistæ dicentisS. Doctor, in
prædictis testimoniis intelligendum esse de
ordine ad ultimum finem supernaturalem,
ut informato, et dignificato per gratiam
sanctificantem ; non vero de prædicto or­
dine secundum speciem considerato. Id,
inquam, refellitur ex dictis : quoniam æque
probant, et actus reliquarum virtutum fieri
formatos, et vivos per ordinem ad Deum
ultimum finem supernaturalem ; et quod
ut sic formati debeant radicari in gratia, et
per eam dignificari. Nam, ut repetit D.
Thom. forma moralis est ordo operationis
ad ultimum finem, sicut ipse finis ultimus
est forma voluntatis, et primum princi­
pium in operativis. Et consequenter im­
plicat, actum in ordine supernatural!, et
morali ordinari actualiter ad ultimum fi­
nem, et quod in eodem ordine non sit sim­
pliciter vivus, et formatus : quæ vita, et
formatio non habetur absque gratia sancti­
ficante.
fe5r· 226. Id quod amplius ostenditur ex eoiûtiriiædem S. Doctore; nam credere in Deum
supra credere Deo, vel credere Deum, quod
pertinet ad speciem essentialem actus fidei,
non addit nisi ordinem actus fidei ad Deum
ultimum finem supernaturalem, ut tradit
D ite. p. Thom. 2, 2, quxst. 2, art. 2, his verbis :
« Si consideretur objectum fidei secundum
<r quod intellectus est motus a voluntate,
» sic ponitur actus fidei credere in Deum.
« Veritas enim prima ad voluntatem re­
ft fertur, secundum quod habet rationem
<i finis,)' Et in resp. ad 4, inquit : «Voluntas
Ί movet intellectum, et alias vires animæ
» in finem ; et secundum hoc ponitur actus
«fidei credere Deum. » Et nihilominus
quamvis credere Deo, vel Deum possit sal­
vari absque gratia sanctificante, hoc tamen,
quod est credere in Deum, minime reperiri
valet absque prædicta gratia, ut tradit idem
S. Doctor quxst. 28, de Veritate, art. 4 ad 6,
his verbis : Dicendum, quod licet credere
Deo, vel Deum possit esse sine justitia; tamen
credere in Deum, quod est actus fidei formalx, sine gratia, vel justitia esse non po­
test. El loquitur de gratia sanctificante, ut
evidenter constat ex argumento, cui res­
pondet. Ergo apud D. Thom. actus fidei, et
aliarum virtutum, quatenus tendunt actu
in Deum ultimum finem, sunt, et dicuntur
formati, et sub eadem ratione a gratia sancSalmant. Curs, theolog. tom. X.

457

tificante procedunt. Et consequenter cum
amor charitatis essentialiter, et intransi­
tive importet praedictum ordinem, debet
essentialiter esse formatus, et a gratia sanc­
tificante procedere. Unde voluntarie, et
absque fundamento asseritur, prædictam
ordinem secundum se non esse formatum,
vel ab informationegratiæ, seu vitæ super­
naturalis simpliciter talis praescindere, et
posse manere informem. Quod aperte re­
futavit idem D.Thom. in 3, dist. 27, q. 2,
ari. 4, quxstiunc. 4, in corpore, et ad 3, et
in 2, 2, quæst. 24, art. 12 ad 5, ubi ait :
« Charitas importat unionem quandam ad
« Deum, non autem fides, nec spes. Omne
« autem peccatum consistit in aversione a
« Deo. Et ideo omne peccatum mortale cona trariatur charitati. Unde patet, quod
« charitas non potest remanere informis,
« cum sit ultima forma virtutum ex hoc,
« quod respicit Deum in ratione ultimi
« finis. » En rationem adaequatam forma­
tionis, et vitæ supernaturalis moralis.Quid
evidentius?
227. Tertio ostenditur eadem minor : Amor
quoniam homo nequit non vivere simpli- ' ^cst"
citer vita supernatural!, et morali, cumæ^*^
adimplet formaliter,vel æquivalenter totam niutn
legem Dei naturalem, et supernaturalem, prtærCu^
faciendo cuncta, quæ lex jubet, et nihil fa ob^va’
ciendo, quod lex prohibeat : hujusmodi
quippe observantia importat rectitudinem
simpliciter talem, et non est actus hominis
mortui, vel infirmi, sed vivi, et sani vita,
et sanitate gratiæ, ut ex se constare vide­
tur : atqui homo, dum amore charitatis
diligit Deum finem ultimum super omnia,
adimplet formaliter, vel æquivalenter to­
tam legem Dei naturalem, et supernatura­
lem, eo quod prædictus amor affert secum
infallibiliter observantiam cujuscumque
præcepti tunc occurrentis, et non compati­
tur cum transgressione alicujus ; alioquin
tunc homo non diligeret Deum super omnia,
sed potius averteretur ab illo : ergo homo,
qui amore charitatis diligit Deum ultimum
finem super omnia, vivit simpliciter vita
supernatural!, et morali. Quem discur­
sum accepimus ex Apost. ad Rom. 13, Rom 13
ubi ait : « Qui diligit proximum, legem
« implevit. Nam, Non adulterabis, Non
« occides, Non furaberis, Non falsum tes« timonium dices, Non concupices, et si
« quod est aliud mandatum, in hoc verbo
« instauratur, Diliges proximum tuum si« eut te ipsum. Dilectio proximi malum non
30

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

4I
i'i !

B

4·’. ■
tin
Sim *

s operatur. Plenitudo ergo legis est dilecD. Too.
« tio. » Quæ verba sic illustrat D. Thom.
ibidem lect. 2 : « Tota impletio legis ex
«· proximi dilectione dependet. Sed hoc non
< videtur verum. Dicitur 1. ad Timolh.
« quod finis praecepti charitas est. Intim« quodque enim perficitur, cum ad finem
« pervenit : et ideo tota legis perfectio in
« charitate consistit. Sed charitas duos ha·■ bet actus, scilicet dilectionem Dei, etpro<■ ximi. I nde et Dominus dixit Malth. 22,
« quod tota lex, et Prophetae pendet in
« duobus mandatis charitatis,quorum unum
« est de dilectione Dei, aliud de dilectione
Û proximi. Non ergo videtur verum, quod
t qui proximum diligit, impleat totam le­
gem. Sed dicendum est, quod illa dilectio
α proximi ad charitatem pertinet, et legem
« implet, quia proximus diligitur propter
« Deum : et ita in dilectione proximi inclu« ditur dilectio Dei, sicut causa includitur
« in effectu. Dicitur enim 1, Joannis : Et
« hoc mandatum habemus a Deo, ut qui
c diligit Deum,diligat et proximum suum. »
Et infra addit : « In quantum dilectio pro­
ci ximi includit dilectionem Dei, intelligi« tur, quod dilectio proximi excludit ma­
il lum, non solum quod est contra proxi« mum, sed etiam quod est contra Deum.
« Et sic includuntur etiam præcepta primæ
<z tabulæ. Ultimo autem infert inclusionem
V principaliter intentam, dicens : Pleni­
ο tudo ergo legis est dilectio; id est, per di­
« lectionem lex impletur, et perficitur. »
coi. 4. Idem significat Apost. ad Coloss. 4, illis
verbis : « Super omnia autem hæc charitav. tatem habete, quod est vinculum perfecD. Tbo. « tionis. » Quæ D. Thom. ibidem lect. 3,
explicat in hunc modum : « Super omnia,
« id est, magis quam omnia,- quia est finis
« omnium virtutum. 1, ad Timoth. 1 : Finis
(f præcepti est charitas. Vel super omnia
(f debemus habere charitatem, quia est su­
per omnia alia. 1, ad Corinth. 12 : Adhuc
α excellentiorem viam vobis demonstro,
« etc. et quia sine ipsa nihil valent alia. Et
« ratio hujus, quare est habenda, subditur,
« scilicet quia est vinculum perfectionis.
« Secundum Glossam per omnes virtutes
« homo perficitur : sed charitas connectit
v eas ad invicem, et facit eas perseveran« tes : et ideo dicitur vinculum. Vel ex na« tura sua est vinculum, quia est amor, qui
« est uniens amatum amanti. Oseæ 11 : In
« funiculis Adami traham eos, in vinculis
« charitatis. Sed addit, perfectionis ; quia

DISP. II, DUB. VI.

seco transiens, et non exposceret oriri a
« est unumquodque perfectum, quandoadprincipio permanenti. Quæ est doctrina
« hæret fini ultimo, scilicet Deo, quod facit
p.Tto. D. Thom. 2, 2, quxst. 24, art. 11 ad 2, ubi
« charitas. » Omittimus alia plura Scrip­
ait : « Dicendum, quod charitas, quæ defitura?, et Patrum testimonia, quæ eandem
« core potest ex ipsa ratione charitatis,
veritatem confirmant. Videatur Vasq. in v‘*
« vera charitas non est. Hoc enim esset, si
hac I, 2, disp. 203, ubi non pauca congerit,
« hoc in suo amore haberet, quod ad temut probet actum charitatis esse ex natura
α pus amaret, et postea amare desineret ;
sua formam justificantem : quæ licet ineffi« quod non esset verae dilectionis. Sed si
cacia sint ad evincendum prædictum as­
3 charitas amittatur ex mutabilitate sub­
sumptum, efficaciter tamen probant præ­
ii jecti contra propositum charitatis, quod
dictum actum essentialiter esse actum ho­
» in suo actu includitur, hoc non repugnat
minis justificati per gratiam; nam operari
> veritati charitatis. Et quæst. unica de
simpliciter juste, attingendo videlicet pri­
Charit. ari. 12 ad %, inquit: «Charitas
mam regulam justitiæ, supponit essentiali­
« inamissibilis est secundum potestatem
ter hominem esse justum, et rectum in se.
« propriam ; amitti tamen potest secundum
228. Nec refert si dicas, hæc, et alia tes- e*·
α potestatem subjecti vertibilis. » Quibus
timoiiia intelligenda esse de dilectione
omnibus robur accedet ex dicendis tract,
Dei permanenti, sive elicita per principium
seq. disp. 4, dub. I et 5.
habituale ; non vero de dilectione trans­
eunti, et quæ per principium ab intrinseco
transiens eliceretur. Unde non repugnabit,
§ IX.
quod detur amor charitatis, quin tribuat
Refertur opinio secundæ assertioni contra­
eos effectus adeo excellentes, quales ipsi at­
ria, et aliqua illius motiva convellun­
tribuunt Scriptura, et Patres; nam loquan­
tur.
tur de amore elicito a gratia, et charitate,
qualis modo datur.
Ofino 229. Adversus nostram secundam con­
Hoc, inquam, non refert, sed facile coneamfü. clusionem sentiunt non solum illi, qui
futatur. Tum quia Scriptura, et Patres non
docent peccatum mortale hominis elevati
fundant excellentias proprias amoris cha­
ad supernaturalem finem posse absolute
ritatis in eo, quod procedat a principio ha­
remitti absque mutatione intrinseca pecca­
bituali, vel transeunti ; immo nullum de
toris, quos dedimus dub, prxced. § 7, sed
hoc verbum faciunt, saltem expresse: sed
etiam non pauci ex illis, qui nobiscum af­
illas excellentias fundant in eo, quod attin­
firmant, requin ad prædictum effectum
gant immediate Deum ultimum finem, di­
aliquam intrinsecam, et supernaturalem
ligendo ipsum super omnia : quod prædipeccatoris mutationem : plures enim eorum
catum convenit essentialiter actui charitatis
autumant ad id sufficere aliud mutationis
secundum suam speciem considerato ; et
genus, et non desiderari indispensabiliter
ideo salvari debet in quacumque hypothesi,
infusionem graliæ habitualis sanctificantis.
et simul cum eo omnes excellentiae, quæ in
Ita Arauxo in præsenti, dub. 3, conci. 2,
ipso fundantur. Et cum hujusmodi excel­
Zcael. Gregorius Martinez dub. 3, conclus. 3, Zulentiae salvari non possint absque principio
s.ta.niel disp. 2, dub. 5, Joan, a S. Thom. dispermanenti, et habituali, quod est gratia ;
3^?-puh 27, art. 2, § Sed adhuc inquires, Monmerito ex propria specie actus charitatis
I Mta. tesin. disp. 33, quxst. 6, § 2, Vasquez in
colligimus, quod debeat præsupponere gra­
1 itor. præsenti, et 3 part. disp. 2, dub. 4, et alii,
tiam sanctificantem. Contrarius autem dis­
frfcy. pro eadem etiam sententia referuntur So­
currendi, et respondendi modus manifeste
tus, Canus, et Victoria : et ipsi aperte suf­
petit principium. Tum etiam, quia amor
fragatur Godoy tom. 2, in 3 part. disp. 23,
charitatis Dei super omnia, licet ex muta­
§ 4. Quæ posset in primis probari vulgari
bilitate subjecti quandoque deficiat, nihilo­
argumento, quod videlicet actus amoris, et
minus ex speciesua est actus permanens;nam
contritionis sunt dispositiones ad infusio­
appretiat Deum super omnia sine ulla res­
nem graliæ sanctificantis, cum quo non vi­
trictione ad aliquod tempus, sed absolute,
detur cohærere, quod ab ipsa effective pro­
et firmando, atque inclinando efficaciter
cedant; atque ideo solum ab auxilio trans­
subjectum ad observantiam divinæ legis,
eunti essentialiter dependebunt, et ab eo
quotiescumque divina præcepta occurre­
eliciti expellent indirecte peccatum. Sed
rint; quod non haberot, si esset ab intrin­
seco

459

quia hanc difficultatem late versabimus
disp. seq. dub. 4, ubi ostendemus prædictos
actus de facto semper procedere a gratia,
quamquam gratis admitteretur non depen­
dere essentialiter ab illa; idcirco in eis eno­
dandis non opportet hic immorari. Præsertim cum possit hæc opinio aliis pluribus,
et non parum difficilibus argumentis sua­
deri : quidquid sit de illius principii cer­
titudine, ac veritate.
Arguitur ergo primo : quoniam actus Primum
amoris supernaturalis Dei super omnia non
dependet essentialiter a charitate : ergo
neque a gratia sanctificante. Consequentia
patet; nam prædictus amor non refertur
immediate ad gratiam sanctificantem, sed
mediante virtute proxima, perquam gratia
influit, nempe charitate : ergo si talis amor
non dependet essentialiter a charitate, nec
dependet essentialiter a gratia. Antecedens.
autem suadetur ; quoniam non magis de­
pendet prædictus amor a charitate, quam
visio beatifica a lumine gloriæ : at visio non
dependet essentialiter a lumine gloriæ, sed
potest per potentiam absolutam elici sine
tali lumine : ergo amor supernaturalis Dei
super omnia non dependet essentialiter a
charitate. Minor , in qua sola potest esse
difficultas, est D. Thom. quxst. 10, de Verit. D.Tbo.
art. 11, in corp, ubi inquit : « Sicut divinæ
« omnipotentiæ subjecta sunt corpora, ita
« et mentes. Unde sicut potest aliqua cor­
« pora perducere ad effectus, quorum dis­
« positio in prædictis corporibus non inve­
α nitur , sicut Petrum fecit super aquas
« ambulare sine hoc, quod ei dotem agili­
α tatis tribueret : ita potest mentem ad hoc
« perducere, ut divinæ essentiæ uniatur in
« statu viæ modo illo , quo unitur sibi in
« patria sine hoc, quod a lumine gloriæ
« perfundatur. »
Respondetur negando antecedens. Ad cu- Rcspon-»
jus probationem iterum neganda est minor SIO.
intellecta de lumine gloriæ collato tam per
modum permanentis, quam per modum
transeuntis. Nec oppositum docet D. Thom
loco citato : nam solum intendit, posse in
tellectum nostrum perduci ad visionem Dei,
licet non perfundatur lumine gloriæ per­
manente]’, et ad instar habitus communi­
cato; minime vero, quod possit prædictam
visionem elicere absque omni lumine col­
lato saltem transeunter, et per modum dis­
positionis. Id vero satis liquet : tum ex
exemplo, quo utitur; quia licet I). Petrus,
cum ambulavit super aquas, non habuerit

•160

DISP. II, DUB. VI.

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

dotem agilitatis per modum habitas, et in
esse quieto ; habuit tamen illum per mo­
dum passionis, et transeunter, ut manifeste
D.Tt». colligitur ex eodem D. Thom. 3 part quxst.
45, art. 2. Tum etiam, quia mens Angelici
Doctoris eo praecipue colliniat, ut statuat
neminem viatorum secundum dispositio­
nem vias posse Deum videre in seipso ; et
in hoc sensu negat, lumen gloriae, quod
nimirum reducatur ad statum viæ, et in via
permanentor communicetur; minime vero
negat qualitatem elevantem intrinsece in­
tellectum, ut prædictam visionem eliciat.
Quod satis liquet ex ipso textu, et ex iis,
quae docet in 4, dist. 49, quxst. '2, art. 7, in
corp, ubi simillimam doctrinam tradit his
verbis : « Potest miraculose fieri, quod di« vina virtute aliquis intellectus non ha« bons nisi dispositionem viæ (atque ideo
non habens lumen glorix permanenter) ele<c vetur ad videndum Deum per essentiam.
<r Nec tamen ex tali visione potest dici bea« tus simpliciter, sed secundum quid tan« tum, in quantum scilicet communicat in
« actu Beati. Sicut etiam aliquod corpus in
« statu gravitatis existons potest miracu« lose participare actum agilitatis, vel im« passibili tatis : sicut de Abacuch legitur
« Daniel, ult. et de tribus pueris conserva« tisin fornace, Daniel, 3, nec tamen eo« rum corpora erant gloriosa. Ea autem,
« quæ fiunt miraculose, non dicuntur pos­
te sibilia secundum naturam, in qua fiunt,
« sed secundum virtutem facientis tantum,
α Non enim dicimus, proprie loquendo,
« quod cæcus potest fieri videns ; sed quod
« Deus potest eum facere videntem. Et ideo
« dicendum est, quod nulla pura creatura
« in statu viæ existons potest Deum per es­
te sentiam videre; sed Deus potest facere,
« quod videat adhuc in statu viæ ma­
tt nens. » Tum denique, quia ipse S. Doc­
tor clarissime se explicat 2, 2, quxst. 175,
art. 3 ad 2, ubi inquit : « Dicendum, quod
« divina essentia videri ab intellectu creato
« non potest, nisi per lumen gloriæ, de quo
« dicitur in psal. 35 : In lumine tuo vide« bimus lumen. Quod tamen dupliciter
« participari potest. Uno modo per modum
« formæ immanentis. Et sic Beatos facit
« sanctos in patria. Alio modo per modum
« cujusdam passionis transeuntis, sicut dic­
et tum est de lumine prophetiæ. Et hoc
« modo lumen illud fuit in Paulo, quando
« raptus fuit. Et ideo ex tali visione non
« fuit simpliciter beatus, ut fieret redun-

1er ab habitu charitatis collate per modum
« dantia ad corpus; sed solum secundum
I
habitus; minime vero quod non dependeat
« quid. Et ideo talis raptus aliquo modoal
ab eodem habitu, saltem ut communicato
« prophetiam pertinet. »
I
per modum transeuntis. Ex quo ulterius
230. Sed insurges : quoniam eo propor-Repiiaf
consequetur , quod hujusmodi amor non
tionali modo dependet amor charitatis a
1
gratia sanctificante, quo depended a chari|
dependeat a gralia sanctificante , et habi­
tuali, communicata per modum habitus;
tate : sed juxta traditam responsionem,
minime autem, quod non dependeat ab ea­
non dependet essentialiter ab habitu charitatis, sed solum a qualitate fluida, ut exem|
dem habituali gratia, saltem ut communi­
cata per modum transeuntis. Hinc vero
pium visionis Dei in seipso , et testimonia
nullum urgens præjudicium nostræ asser­
D. Thom. proxime relata satis evincunt :
tioni infertur, ut consideranti constabit.
ergo prædictus amor non dependet essen­
231, Sed huic doctrinae nolumus alligare
tialiter ab habitu gratiæ ; sive, quod idem
replicæ responsionem : tum quia est minus
est, a gratia habituali ; sed fieri divinitus
potest per gratiam fluidam, sive auxilium
certa, et communis. Tum quia oppositam
salis aperte insinuavimus trad. 2, disp. 4,
transiens ·, quod hæc opinio præcipue in­
tendit. Caetera constant, et major suadetur,
dub. 5, § 5, ubi diximus , lumen collatum
quia nulla operatio conjungitur immediate
D. Paulo in raptu, consideratum adæquate,
cum gratia existente in anima, sed mediis
distingui essentialiter a lumine, quod com­
virtutibus proxime operativis : ergo eo pro­
municatur in patria. Tum denique, quia id
portionali modo dependet amor charitatis a
D.Ti.0. significare videtur D. Thom. loco citato ex
gratia, quo dependet ab ipsa charitate.
2, 2, ubi dicit, illud lumen assimilari lu­
Huic replicæ potest primo responderi ex ρή»
mini prophetiæ, quod essentialiter est quid
doctrina plurimum gravium Thomislarum,
transiens, ut docet idem S. Doctor ibidem,
quos refert, et sequitur Godoi ubi supra, tofj
quxst. 171, art. 2, ubi concludit : Unde ma­
negando minorem; quia lumen gloriæ, a
nifestum est, quod prophetia, proprie lo­
quo essentialiter dependet visio Dei in
quendo non est habitus. Et idem significat 3
seipso , non est motio , dispositio, passio,
part, quxst. 45, art. 2, in fine corp. Nec op­
vel qualitas essentialiter fluida; sed est de­
positum tradit loco cit. ex 2 , ad Corinth.
terminate qualitas permanens, et habituai
quia ibi solum assimilât lumen gloriæ col­
lis, collata tamen per modum transeuntis.
'
latum Pau'o in raptu luci receptæ in aere,
Nulla quippe implicatio apparet in eo, quod
i
quantum ad modum communicationis (nam
forma ab intrinseco permanens communi­
nlrobique est transiens, et per modum pas­
cetur modo transeunti : sicut ipsa visio
sionis) non autem quantum ad quidditatem
beatifica secundum suam speciem est per­
rei, quæ communicatur; nec enim hæc
manens ; et hoc non obstante communicari
comparatio erat necessaria ad intentionem
valet per modum transeuntis. Quamdoctri1 Jteinr S. Doctoris. Relicta ergo prima responsione
nam possumus confirmare ex D. Thom. 2,d.i>
ia sua probabilitate , secundo , et melius
ad Corinth. 12, led. 1, circa finem, ubi ait: a
respondetur ad replicam, vel negando ma­
« Aliquod lumen communicatur alicui per
jorem, vel ea, et minori omissis , negando
« modum passionis, alicui vero per modum
consequentiam. Et ratio disparitatis habe­
formæ inhærentis: sicut lumen Solis intur ex supra didis a num. 209 , quoniam
« venitur in carbunculo, et in stellis, ul
virtus immediate operativa potest esse per­
« forma inhærens, id est connaturalis efmanens , vel transiens , et deservire vel
« fecta ; sed in aere invenitur ut forma
pluribus operationibus, vel uni dumtaxat,
« transiens, et non permanens, quia tranet utrumque ex genere suo permittit. Cæ« sit abeunte Sole. Similiter et lumen
tcrum conceptus naturæ importat ex se per­
« gloriæ dupliciter menti infunditur, etc.»
manentium; quia debet esse radix eorum,
Constat enim lucem esse ex specie sua qua­
quæ ad suum ordinem spectant, et respicere
litatem permanentem, quamvis aliquando
plures operationes, ut loco citato pondera­
transeunter communicetur : et semper re­
vimus : cum quo minime cohaeret, quod sit
tinet eadem prædicata specifica, licet di­
qualitas ab intrinseco fluida, sed debet esse
verso modo afficiat subjectum. Unde si
permanens determinate. Ad probationem
amor charitatis visioni, ut replica intendit,
autem in contrarium dicendum est, quod
assimilandus est; tantum evincitur, quod
licet amor charitatis dependeat a gratia
prædictus amor non dependeat essentiali­
mediante virtute proxime operativa, et hac
ter

1

I
I

461

mediante conjungatur cum illa; nihilomi­
nus magis dependet a gratia, quam a vir­
tute proxima : sicut amor naturalis magis
dependet ab anima, quam a voluntate, ut
significavit D. Thom. quxst. 26, de Verit.D·^·
art. 2. Immo virtus proxima non elicit
operationem, nisi ul subordinata principio
radicali, a quo operatio principaliter de­
pendet. Quamobrem potest ut subordinata
principio radicali permanenti, concurrere
ad operationem permanentem,quamvis ipsa
virtus sit fluida. Et hoc pacto visio beati­
fica, et dilectio charitatis, quæ sunt opera­
tiones ex se permanentes , fieri divinitus
possunt media virtute proxima ab intrin­
seco transeunti, subordinata tamen gratiæ
habituali sanctificanti ab intrinseco perma­
nenti. Per quod diluitur tacita quædam ob­
jectio.
Quæ differentia confirmari potest : tum
quia de facto ita contingit; nam illi, qui in
hac vita viderunt essentiam divinam, v. g.
Moyses , et Paulus , lumine gloriæ tran­
seunti, vel transeunter perfusi sunt ·. at ii
dem habuerunt gratiam sanctificantem ha­
bitualem, et ejusdem rationis cum nostra.
Unde D. Thom. 2, ad Corinth. 12, led. I,
cum ageret de visione Pauli, prænotavit
illam habuisse in principio suæ conversio­
nis : Et ideo, inquit, quidam dicunt salis
probabiliter, quod Apostolus has visiones ha­
buit in illo triduo, quo post prostrationem
suam a Domino stetit neque videns, neque
manducans, neque bibens. Quo tempore
certum omnino est, ipsum praeditum fuisse
gratia habituali sanctificante. Nec opposi­
tum potest aliquo exemplo vel in visione,
vel in amore charitatisostendi. Tum etiam,
quia licet D. Thom. admittat, et frequenter
doceat differentiam illam luminis gloriæ in
ratione permanentis, et transeuntis; illam
tamen nullibi applicat gratiæ sanctificanti,
sed ubique supponit eam esse qualitatem
permanentem, et habitum, ut videri potest
hac 1,2, quxst. 110 , fere per totam. Tum
denique, quia radix debet esse permanentior, et firmior iis, quæ a radice dependent:
gratia autem in anima existons comparatnr
ad qualitates existentes in potentiis per
modum radicis earum , cum habeat ratio­
nem naturæ in ordine divino : unde licet
qualitates immediate afficientes potentiam
possint esse vel habituales, vel transeuntes;
gratia tamen in anima existons debet esse
determinate quid permanens. Quod moti­
vum insinuavit D. Thom. loco proximet). Tin.

462

DE JUSTIFICATIONE LMPII.-

citato, ar!. I, et quæsl. 20, </e Ien7. art. 2,
in corp. ubi ait : « Indiget autem potentia
« aliqua superaddito duplici ratione, et
« propter conditionem natura), et propter
« rationem ipsius gratiæ ; nec immerito,
« cum actio, quæ a potentia procedit, a na« tura dependeat, quæ est potentîæ origo. *>
A|-^rc*
adhuc instabis : nam operatio
ab intrinseco transiens non petit essentia­
liter principium permanens : sed amor
charitatis in via elicitus est operatio ab in­
trinseco transiens : ergo non petit essentia­
liter principium permanens, cujusmodi est
gratia sanctificans habitualis. Suadetur mi­
nor, quia actus liber est operatio ab intrin­
seco transiens ; siquidem potest esse, et non
esse ad nutum voluntatis : sed amor cha­
ritatis in via elicitas est actus liber, ut ex se
constat : ergo est operatio ab intrinseco
transiens. Unde apparet differentia inter
hujusmodi amorem ex una parte, et visio­
nem Dei in se, et amorem ad eam consequutum ex alia ; nam hi posteriores actus
sunt necessarii, atque ideo permanentes :
quamobrem debent in principio aliquo per­
manenti radicari, nempe ingratia : cujus
oppositum apparet in amore charitatis eli­
cito in via. Et propterea aliter, de hujus­
modi operationibus philosophari oportet,
hiiuiiur. Respondetur negando minorem. Ad cu­
jus probationem dicendum est, non omnia
quæ in suo esse, et conservari dependent a
libero arbitrio, recenseri debere inter en­
tia transeuntia; optime quippe cohæret,
quod aliquid secundum suam speciem sit
quid completum, et permanens, et quod ni­
hilominus possit pro nutu voluntatis creatæ deficere, et quod ab ejus libertate in sua
conservatione dependeat. Sic enim habitus
gratiæ, et plures habitus supernaturales
sunt ex sua specie qualitates completæ, et
permanentes; et hoc non obstante secun­
dum præsentem statum dependent in sua
conservatione, saltem indirecte, a volun­
tate ; et ea peccante, deficiunt. Hoc ergo
pacto amor charitatis est secundum suam
speciem quid completum , et permanens ;
quamvis libere eliciatur a voluntate, et
possit tam in elicientia, quam in conserva­
tione impediri. Et ratio est proportionabiliter eadem ; quoniam sicut præsens status
est extra speciem gratiæ, et ipsi accidentaliter convenit ; ita accidit actui charitatis
secundum speciem considerato, quod libere
eliciatur a voluntate : et ipse quippe secun­
dum essentiam id non exposcit, sed magis

inclinat ad modum inamissibiliter amandi,
quem retenta eadem specie assequitur in
patria. Undo plures probabiliter censent,
eundem numero actum charitatis elicitum
in via posse continuari in patria : quodsatis evincit imperfectionem amissibilitatis
non oriri ab eo, sed ipsi accidenlaliter con­
venire ob imperfectionem subjecti, et sta­
tus. Quapropter praedictus amor secundum
speciem acceptus exposcit eadem proportionabiliter principia, quæ exigunt visio Dei
in se, et amor illam consequens; quamvis
hi posteriores actus illa principia exigant
ex pluribus capitibus, nempe tam ex parte
essentiæ, quam ex parte modi, quo fiunt.
Adde quod licet operatio ex se transiens
non postulet principium proximum perma­
nens, omnis tamen operatio exposcit ali­
quod principium permanens ; nam exigit
principium radicale, sive istud sit gratia,
sive sola potentia obedientialis, sive sola
natura : et omne principium radicale ope­
randi est quid permanens, ut ex propositis
exemplis satis liquet. Unde ex vi hujus per­
peram infertur, amorem charitatis posse
elici absque influxu alicujus principii radicalis, et ab intrinseco permanentis : quod
ut supra ostendimus, nequit esse aliud, nisi
gratia sanctificans.
233. Arguitur secando, et simul impu- Se®
gnalur doctrina proxime tradita : quoniam
si amor charitatis dependeret essentialiter
a gratia sanctificante habituali, omnis ac­
tus supernaturalis ab illa essentialiter
etiam dependeret : consequens est omnino
absurdum, ut liquet in peccatore fideli, qui
elicit actus fidei, et spei absque gratiæ sanc­
tificantis influxu : ergo amorcharitatisnon
dependet essentialiter a gratia sanctificante.
Sequela ostenditur, quia non ob aliam ra­
tionem debet amor charitatis dependere
essentialiteragratia sanctificante, nisi qui)
hujusmodi gratia habet rationem naturæ,
et primæ radicis operandi in ordine super­
natural!, ac subinde debet præsupponi ai
prædictum amorem: sed hæc ratio æque
procedit in omni actu supernaturali, ut
facile consideranti constabit : ergo si amor
charitatis dependet essentialiter a gratia
sanctificante, idem de omnibus aliis actibus
supernaturalibus dicendum est.
Huic argumento quidam plus roboris,
quam habet, deferentes responderunt concessa majori, et negando minorem : cujus
probationem ut diluerent, dicebantquod
quotiescumque peccator elicit actus fidei, et
spei,

DISP. Π, DUB. VI.

I
1
j
t
|

spei, toties recipit aliquid animæ immediate
impressum, nempe graliam, non quidem
permanentem, aut permanentor ; sed flui­
dam præcise, et transeunter, quæ proinde
non opponitur statui peccati, neque illud
expellit.
RejiciSed hanc responsionem,cujuscumque sit,
censemus improbabilem. Tum ob superius
dicta, quia repugnat gratiam sub conceptu
naturæ esse qualitatem transeuntem. Tum
etiam, quia ideo ponitur prædicta qualitas
transiens, ut concurrat per modum naturæ
ad actum fidei, et spei : sed natura per
prius radicat virtutes proximas, quam ope­
rationes ipsis correspondentes : ergo præ­
dicta qualitas per prius deberet radicare
habitus fidei, et spei. Ex quo ulterius fieret,
esse qualitatem permanentem, sicut habi­
tus,quos radicat ; quod tamen hæc responsio
non admittit, et ita implicat in terminis.
Tum prætcrea, quia ex opposita fieret, pec­
catorem esse justum, et gratum, saltem
transeunter, quandiu durant actus fidei, et
spei ; nam sicut gratia permanenter inhærensconstituit hominem permanenter jus­
tum et gratum ; ita gratia transeunter com­
municata deberet ipsum constituere tran­
seunter gratum, et justum. Ex quo ulterius
5
sequeretur, ipsum esse justum, etinjustum,
et habere simul duos ultimos fines ; hæc
quippe, et similia absurda necessario con­
sequuntur conjunctionem peccati, et gratiæ,
ut supra dub. 4, latius expendimus. Tum
denique, quia absque necessitate ponitur
talis gratia transiens, ut statim explicabiG>joy. mus. Videatur Godoy ubi supra, a num.
44, ubi latius prædiclam responsionem im­
pugnat.
234. Ad argumentum ergo respondetur
Etttiso-negando sequelam universaliter intelleclni0' tam; et ad probationem iterum neganda
est major, quatenus ratio illi inserta appli­
catur cuilibet supernaturali operationi .
Nam ea, quibus probavimus necessitatem
gratiæ habitualis ad eliciendum amorem
supernaturalem Dei super omnia, non
innituntur conditionibus generalibus supernaturalitatis, vel vitalitatis in ordine
divino, sed speciali conditioni prædicti
amoris ; quia videlicet attingit immediate
ultimum finem illius ordinis ; subordinat
ipsi totum hominem, et omnes ejus poten­
tias ; inclinat ex se perfecte ad bonum pro­
prium naturæ divinæ ; format alios virtu­
tum actus , et trahit secum totius legis
adimpletionem. Hujusmodi autem motiva

463

non militant universaliter in qualibet ope­
ratione supernaturali, ut ex se liquet; nam
ut alia praetermittamus, actus fidei, et spei
non attingunt per seipsos Deum sub ratione
ultimi finis, sed subordinari valent habi­
tualiter ultimo fini proprio peccatoris, ut
explicuimus tract. 8, disp. 4, dub. 3. Nec
subordinant hominem, sed potius ipsi pec­
catori subordinantur : nec inclinant ad
bonum proprium naturæ divinæ, respi­
ciendo ipsam ut finem cui, sed possunt sis­
tere tanquam in fine cui in ipso peccatore.
Nec denique formant alios actus, aut affe­
runt secum infallibiliter actualem obser­
vantiam legis ; sed magis formantur per
actum charitatis, et compatiuntur, quan­
tum est de se, cum actuali divinæ legis
transgressione. Pro his ergo, et similibus
actibus supernaturalibus non requiritur
gratia sanctificans, vel alia qualitas tran­
siens, aut fluida animæ immediate im­
pressa ; sed satis est, quod ipsæ potenliæ
proxime operativæ eleventur per aliquam
qualitatem supernaturalem ; hæc quippe
sicut elevat immediate potentiam, ita me­
diate elevat potentiam obedientialem ani­
mæ, ut possit radicaliter ad prædictas ope­
rationes concurrere.Quod de actibus remote
disponentibus ad justificationem, de pro­
phetia,et aliis gratiis gratis datis,et denique
de qualibet operatione instrumentaliter eli­
cita docent communiter Theologi. Unde in
hoc æquiparandus non est supernaturalis
ordo ordini naturali : nam si ab isto seclu­
damus naturam, nihil remanet, quod pos­
sit in operationem prodire : at licet ab illo
abstrahamus naturam ejusdem ordinis
propriam, nempe gratiam, adhuc perma­
nent principia sufficientia ad operandum,
saltem imperfecte, in prædicto ordine; quia
remanent potentia obedientialis substantiae
animæ congenita, et virtus supernaturalis
proxime activa, quæ potentiam immediate,
et animam mediate elevat ad supernaturaliter operandum. Quam differentiam inter
charitatem.el alias virtutes docuit D.Thom.p. ih).
quxst. 14, de Verit. art. 5, in resp. ad 3, his
verbis : Dicendum, quod modus, quo charitas
dicitur forma, appropinquat ad modum il­
lum, quo exemplar formam dicimus ; quia
id, quod est perfectionis in fide, a char itate
deducitur ; ita quod charitas habeat illud
essentialiter, fides vero, et reliquat virtutes
participative. Et ad6, inquit: Ab aliqua
virtute superiori debet esse inferiorum virtu­
tum formatio, non ayratia immediate. Unde

ί · T

461

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

communiter dicitur, quod charitas sit forma
virtutum. now solum in quantum habet gra­
tiam inseparabiliter annexam, sed etiam ex
hoc ipso, quod est charitas. Per quæ supe­
rius dicta non leviter roborantur.
Xou.
235. Diximus negandam esse majorem
universaliter intellectam ; quia in præsenti
nec libet, nec vacat examinare, ad quas
operationes supernata rales requiratur de­
terminate, et essentialiter gratia sanctifi­
cans. Sed sufficit modo dicere, gratiam ad
eas operationes essentialiter requiri, in qui­
bus eædem, vel similes rationes militant,
ac in actu charitatis. Quod forte non verificatur nisi in actu visionis Dei in seipso ;
nam (ut alia motiva prætermittamus) præ­
dicta visio infert naturaliter, et necessario
amorem Dei super omnia : unde essentia­
liter petit procedere a principio, quod possit
talem amorem elicere; quamvis valeat
Deus, adhuc posita visione, eum amorem
per suspensionem concursus . Satis enim
est, quod visio inferat naturaliter amorem,
ut uterque actus ab eodem principio essen­
tialiter dependeat. In aliis autem supernaturalibus operationibus non sic apparet
essentialis dependentia a gratia habituali ;
nam licet aliquarum rectitudo desumatur
per habitudinem ad appetitum rectum, et
sanum per gratiam sanctificantem, cujusmodi sunt actus prudentiæ, et virtutum
moralium infusarum ; hinc tamen solum
probari videlur, prædictas operationes ut
connaturaliter elicitas, supponere habitua­
lem gratiam. Cæterum non ita clare evin­
cit essentialem earum a gratia dependen­
tiam ; quia posset verosimiliter dici, prae­
dictas operationes esse in absentia gratiæ
rectas per habitudinem ai appetitum rectum , non quidem exercite , sed signate,
id est non per ordinem ad id, quod hic et
nunc appetitus secundum dispositionem
præsentem exposcit ; sed per respectum ad
id, quod appetitus, si esset recte dispositus,
peteret. In qua hypothesi salvaretur pro­
prius, et specificus praedictarum operatio­
num conceptus , quamvis non haberent
statum, quem naturaliter exigunt, et care­
rent ea firmitate, et efficacia, quam ex rec­
titudine appetitus participant. Sed hujus
rei exactior discussio nostra in præsenti
non interest. Videantur quædiximus tract.
12, disp. 4, dub, 1, a num. 8, et in generali
divisione virtutum § 6.
236. Arguitur tertio : quia gratia sancti­
ficans nequit influere in operationem, nisi

radicando virtutem proxime elicitivam ta-Terua
lis operationis : sed ad amorem charitatis
non requiritur essentialiter, quod gratia
radicet virtutem, quæ proxime elicit illum
amorem : ergo ad eum non requiritur es­
sentialiter gratiæ influxus ; et consequenter
poterit absolute dari hujusmodi amor abs­
que gratia sanctificante, et indirecte ex­
cludere peccatum . Utraque consequentia
patet. Major autem probatur, quia natura
non influit immediate in operationem, sed
agit media virtute proxime operativa : sed
nequit hoc pacto agere, nisi radicando vir­
tutem proximam, quæ a natura in genere
causæ efficientis per dimanationem depen­
deat; alioquin respectus dependentiae,quam
in prædictC'genere importat operatio, siste­
ret in virtute proxima, et non progredere­
tur usque ad naturam : ergo si gratia sanc­
tificans in ordine supernatural! munus
naturæ habeat, ut constat ex hactenus
dictis, non poterit influere in operationem,
nisi radicando virtutem proxime eliciti­
vam illius. Minor vero satis constat ex
dictis in responsione ad primum argumen­
tum, ubi admisimus amorem charitatis
posse divinitus elici medio aliquo auxilio,
vel qualitate transeunti, tanquam virtute
proxime operativa ; hujusmodi autem au­
xilium, vel qualitas non radicareturin gra­
tia, sed esset ab extrinseco, et per novam
infusionem : ergo ad amorem charitatisnon
requiritur, quod gratia radicet virtutem
proxime elicitivam illius.
Respondetur negando majorem.Ad cajusEt^probationem dicendum est, quod ut natura sa
influat mediante aliqua virtute proxime
operativa, non requiritur essentialiter,quod
prædicta virtus a natura dimanet, sed suffi­
ciet, quod sit virtus essentialiter naturæ
subordinata, et communicata naturæ prop­
ter ejus operationem. Nam eo ipso operatio
dependet in genere causæ efficientis, tam a
virtute, quam a natura; et ad utramque,
licet diverso modo, dicit essentialem res­
pectum, et habitudinem. Eo quod prædicta
virtus agit ut quo, et subordinata naturæ,
cui communicatur, et unitur,sicut principio
radicali operandi. Quod liquet exemplis;
nam calor, quanquam per accidens non di­
manaret ab igne, nec in ipso exercite radi­
caretur ; adhuc tamen ageret cum subordi­
natione ad illum.et calefactio ut inductiva
ignis generandi, diceret habitudinem dependentiæ non solum ad calorem, sed
etiam ad ignem. Similiter quamvis intel­
lectas

DISP. H, DUB. VI.

lectus non per dimanationem ab anima
produceretur, sed infunderetur, eluniretur
ipsi per distinctam actionem ; adhuc tamen
anima concurreret active ad intellectiones,
quas intellectus sibi unitus proxime elice­
ret. Objectum etiam concurrit active media
specie inlelligibiliad intellectionem,quam­
vis species non semper dependeat ab objecto
in genere causæ efficientis, nec abstrahatur
ab illo, ut patet in Angelis. Et quod magis
ad rem præsentem accedit, ipsi Adversarii
fatentur, potentiam obcdientialem animae
(quamvis gratia non elevetur) influere ac­
tive in amorem charitatis, elicitum media
aliqua virtute transeunti ; quamvis nec haec
virtus, nec alia supernaturalis dimanet a
potentia obedientiali, aut in ipsa radicetur,
idem ergo a fortiori dicendum esset, si
amor charitatis eliceretur media virtute
proxima, quæ non dimanaret a gratia.
Adde, posse non incongrua ratione dici,
quod virtus elici ti va amoris, quamvis foret
transiens, dimanaret a gratia ; quia hæc ex
natura sua exposcit aliquam virtutem pro­
ximam elicitivam amoris charitatis, et hoc
pacto determinat Deum ad productionem
illius, in quo potissimum consistit influxus
effectivus per dimanationem. Unde si Deus
nollet conferre virtutem proximam habi­
tualem, sed tantum fluidam, hæc ipsa dice­
retur dependere per dimanationem a gra­
tia. Praesertim cum illa virtus fluida subs­
titueretur loco habitus charitatis , quem
gratia naturaliter radicat. Et in hoc sensu
respondetur ad argumentum negando mi­
norem.

Salit fit aliis duobus prxdictx opinionis
motivis.

Qurtui 237. Quarto probatur eadem sententia
•JSa a^° ar6uraento> ffuo convincuntur aliqui
ejus Authores : quoniam quoties homo pec­
cat omittendo amorem charitatis sibi præceptum, toties habet auxilia adæquate suffi­
cientia ad eliciendum prædictum amorem :
sed multolieshomo peccat omittendo actum
amoris charitatis sibi præceptum, licet careat gratia sanctificante : ergo independen­
ter ab illa salvantur auxilia adæquate suffi­
cientia ad talem amorem : ergo prædictus
amor potest sine gratia sanctificante elici,
el excludere, saltem indirecte, peccatum.
Utraque consequentia liquet. Et major est

465

certa, quia nemo peccat non eliciendo ac­
tum, quem elicere non potest ; quippe cum
impotentia reddat eam carentiam involun­
tariam, et inculpabilem ;ergoquolies homo
peccat omittendo actum amoris sibi praecep­
tum, toties habet auxilia adæquate suffi­
cientia ad eum eliciendum. Minor etiam
constat, quia non semel homo existens in
peccato mortali tenetur elicere actum amo­
ris charitatis, vel quia tunc urget praecep­
tum eum eliciendi, vel quia est medium
necessarium ad vincendam gravem aliquam
tentationem tunc occurrentem.· et tamen
homo existens in peccato mortali non habet
gratiam sanctificantem, ut satis ex se cons­
tat, et ex supra dictis dub. 3, el 4, ergo etc.
Hoc argumentum probat actum amoris r‘^rr'
charitatis posse secundum providentiam eidiiuiordinariam elici absque influxu gratiæ sane- lur’
tificantis, ut facile consideranti constabit.
Unde retorquendum est in aliquos ex Ad­
versariis, qui docent prædictum amorem
semper de facto procedere a gratia sancti­
ficante, etiam cum ad primam ejus infusio­
nem disponit; inter quos est Vasquez, ut
videbimus disp. seq. dub. 4. Sed responde­
tur negando majorem universaliter intel­
lectam, quam ejus probatio mini me evincit·,
quoniam ut aliquis peccet omittendo actum,
non requiritur determinate, quod habeat
de præsenti potentiam ad eum eliciendum ;
sed sufficit, quod vel eam habeat, vel eam
habuerit, et voluntarie excluserit : nam eo
ipso impotentia subsequuta non est simpli­
citer antecedens, sed consequens, et quæ
a peccato omissionis minime excusat, ut
pluribus, et vulgaribus exemplis ostendi
potest.Sic autem accidit,quoties homo omit­
tit amorem charitatis sibi praeceptum; nam
prius habuit alium actum peccaminosum,
quo gratiam sanctificantem exclusit, et se
fecit impotentem proxime ad elicientiam
prædicti amoris. Cum enim ad quamlibet
omissionem peccaminosam requiratur ali­
quis actus, qui directe, vel indirecte sit
causa omittendi, et qui eo ipso per respec­
tum ad prædictum effectum est peccaminosus ut late ostendimus tract. 13, disp. 5,
dub. 2 et 3, et rursus actus peccati mortalis
excludat necessario gratiam sanctificantem,
ut supra ostendimus dub. 3, consequens fit,
quod quicumque peccat omittendo amorem
charitatis sibi præceptum, prius peccaverit
eliciendo actum, quo directe, vel indirecte
voluit prædictam omissionem ; et quod per
prædictum actum antecedentem ad omissio-

166

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

nem excluserit gratiam sanctificantem, per
quam poterat non omittere , sed elicere
amorem. Unde nullam ex capite impoten­
tiae ob absentiam gratiæ potest sibi prætendere excusationem.
Godov’ ^8·
contra lianc responsionem in’ surgit Godoy ubi supra, num. 42, quoniam
pueri non baptizat i, cum primo perveniunt
ad usum rationis, tenentur se convertere ad
Deum tali amore, ad quem sequatur infal­
libiliter justificatio ; nam ex hoc principio
D. Tùo. infert d. Thom. supra quxst. 89, art. 6,
non posse peccatum originale cum solo ve­
niali conjungi, ut docent communiter om­
nes S. Doctoris discipuli : ergo tenetur ad
amorem supernaturalem Dei super omnia;
et tamen non omnes tunc habent gratiam
sanctificantem, siquidem plures tunc pec­
cant mortaliter omittendo prædictum amo­
rem : ergo debent habere aliquod aliud
auxilium, quod ad eum amorem elicien­
dum sufficiat. Patet consequentia, quia alio­
quin essent simpliciter, et antecedenter
impotentes ad actum, in cujus omissione
peccant ; quod est omnino absurdum. Nam
in eo eventu non datur recursus ad aliquod
peccatum antecedens, per quod gratia fue­
rit exclusa, et quod induxerit impoten­
tiam ; nullum enim peccatum personale in
puero praecessit, ut supponitur ; siquidem
tunc primo peccat : originale autem non
est sufficiens, ut peccata personalia impu­
tentur, et carentia potentiæ requisitae ad
adimplenda praecepta dicatur voluntaria,
ut nos ipsi contra Cornelium Jansenium
ostendimus tract, prxced. disp. 5, dub. 1.
Solutio
Hæc tamen objectio parum urget, et ex
dictis loco proxime citato, § 2, convulsa
manet, et insuper diluitur persistendo in
responsione proxime data. Unde responde­
tur, quod licet puer perveniens ad usum
rationis, et in eo omittens conversionem
supernaturalem, ad quam tunc tenetur,non
peccaverit ante illud instans morale ; ni­
hilominus in eodem instanti prius peccat
eliciendo actum, quo directe, vel indirecte
vult omittere, quam exercendo immediate
ipsam omissionem. Nam amissio peccaminosa non egreditur a voluntate, nisi me­
diante aliquo actu, vel exercitio positivo,
quo directe, aut indirecte vult ipsam omis­
sionem ; sive prædictus actus sit prior tem­
pore, quam omissio, sive illam antecedat
solo ordine, et prioritate naturæ. Porro
prædictum actum potuit puer cohibere abs­
que adjutorio gratiæ habitualis, immo et

absque ullo auxilio ^ujernalurali ; quia li­
cet homo nequeat propriis viribus adim­
plere praecepta supernaturalia positiva,
cum eorum adimpletio exerceatur peractus
supernaturales : potest tamen propriis vi­
ribus adimplere praecepta negativa, saltem
divisive ; quia ad eorum adimpletionem
sufficit cohibere, ac suspendere actus pro­
hibitos, quod profecto non excedit vires
arbitrii. Quodlibet autem peccatum mortale
est impedimentum inconjungibile cum gra­
tia. Unde cum omnis puer omittens con­
versionem supernaturalem, ad quam tene­
tur, ante omissionem actus debili peccet
mortaliter , per ipsum peccatum impedit
infusionem gratiæ sanctificantis, et volun­
tarie excludit principium proxime suffi­
ciens ad eliciendum actum quem omittit,
Quamobrem non est magis excusabilis,
quam adulti cum omittunt elicere amorem
charitatis, quando, et ubi tenentur eum
elicere. Utrobique enim refellitur excu­
satio ; quoniam ante omissionem peccant
mortaliter, et peccando impediunt gratiam
habitualem, quam si haberent, non solum
possent converti per amorem charitatis,
sed reipsa converterentur, l'eus autem non
tenetur evitare efficaciter actum peccati ; et
eo permisso, potest justissime collationem
gratiæ suspendere, quin hujus carentia
reddat hominem excusabilem pro adim­
pletione præcepti, ad quam ipsa gratia re­
quiritur : est enim impotentia consequens,
et simpliciter voluntaria. Recolantur quæ
diximus tract, prxced. disp. 7, dub. 4, § 12. siü·
Et observa non ita consequenter procedere
Godoy, cum loco citato fundat suam opi­
nionem in eo, quod omnes pervenientes ad
usum rationis habent auxilia supernatu­
ralia pro conversione snpernaturali, ad
quam inquit omnes determinate obligari ;
nam oppositam doctrinam tradit ipseGodoy
1 part, tract. 8, disp. 73, § 4, ut vidimus
tract, prxced. disp. 6, dub. 3, § 6.
239. Arguitur quinto ; nam intensio di-Qitn
lectionis charitatis, vel actus charitatis ut^-C
intensus, non dependet essentialiter a gra­
tia sanctificante, tanquam a principio effec­
tivo : ergo nec actus charitatis secundum
suam essentiam consideratus. Consequen­
tia videtur perspicua, quia intentio opera­
tionis est ejusdem lineæ cum operationis
essentia : ergo si actus charitatis ut inten­
sus, non dependet essentialiter a gratia,
tanquam a principio effectivo, idem de
amorecharitatis secundum suam essentiam
considerato

DISP; II, DUB. VI.
considerato dicendum est. Antecedens au­
tem probatur in hypothesi, quod quis ha­
bet gratiam ut quatuor, et eliciat actum
charitatis ut octo: nam in eo eventu gratia
non continet eam intensionem : ergo nequit
illam producere, sed fiet medio aliquo au­
xilio actuali, et transeunti : ergo actus cha­
ritatis ut intensus non dependet essen­
tialiter a gratia tanquam a principio effec­
tivo.
leadens Nec refert, si cuin aliquibus respondeatur, quod sicut in prima infusione gratiæ
extra Sacramentum amor charitatis proce­
dit effective a gratia, et ad eandem dispo­
nit, et ita gratia est prior, et posterior
amorecharitatis in diversis causæ generi­
bus, ut disp. seq. declarabimus : ita etiam
quando elicitur actus charitatis ut octo,
procedit prædictus amor a gratia intensa
ut octo per modum intensionis, qui in eo
instanti producitur; et simul idem amor
disponit ad eandem gratiam intensam ut
octo, quæ sub hac ratione tunc primo pro­
ducitur, ita quod gratia intensa ut octo sit
prior, et posterior dilectione ut octo in di­
versis causæ generibus. In quo nulla major
apparet repugnantia, quam in eo, quod in
prima infusione gratiæ extra Sacramentum
contingit.
lasuffi- Hoc, inquam, non satisfacit ; quia gratia,
aens· quæ præexistebat intensa ut quatuor, cum
elicit actum charitatis ut octo, meretur sal­
tem de congruo suum augmentum : sed
opus meritorium, quatenus tale, est prius
in genere causæ efficientis moralis, quam
premium, ut docent communilerTheologi :
ergo actus charitatis ut octo non dependet
tanquam a principio effectivo a gratia in­
tensa ut octo. Patet consequentia, quia ex
opposito fieret, quod idem esset prius, et
posterius alio in eodem genere causæ effi­
cientis, quod est absurdum.
Alia res- 240. Huic replicæ quidam apparenter
occurrunt dicendo, quod licet repugnet
VH- idem esse prius, et posterius alio in eodem
genere causæ specifico, et proximo ; non
tamen repugnat quod id habeat in eodem
genere causæ remoto, si reperiantur diversi
ut sic dicamus, et specifici causandi modi
intra illud genus. Ilac enim de causa non
repugnat,Christum Dominum esse priorem,
et posteriorem salute hominis in genere
causæ finalis; quia est prior in genere finis
cujus gratia, et posterior in genere finis
cui: quæ sunt rationes intra universale
genus causæ finalis salis differentes. Et si­

467

militer forma substantialis est prior, et
posterior suis accidentibus in genere causæ
materialis ; quia illa præcedit in genere
causæ receptivae^ et est illis posterior in
genere causæ dispositivæ, quæ sunt ratio­
nes diversae intra idem genus remotum
causæ materialis. Et ut exemplum materiaepræsenti magis conforme attingamus, me­
rita Christi Domini fuerunt priora meritis
SS. Patrum veteris legis, et fuerunt eis pos­
teriora intra idem genus causæ meritoriæ;
nam et Patres meruerunt Incarnationem
Christi, et Christus meruit Patribus gra­
tiam, ut communiter docent Thomistæ,
quin in hoc appareat aliqua contradictio ;
quoniam meritum Christi fuit prius in ge­
nere causæ meritoriæ de condigno, et Pa­
trum meritum fuit prius in genere causæ
meritoriæ de congruo : quæ rationes sunt
valde differentes intra idem causæ genus.
Idem ergo proportionabiliter dici posset ad
impugnationem contra datam responsio­
nem ; nam actus charitatis ut octo depen­
det a gratia intensa ut octo in genere causæ
efficientis physicæ; et causât, ac præcedit
gratiam in genere causæ efficientis mora- .
lis : quæ rationes non minus differunt intra
genus causæ efficientis remotum, quam
aliæ, quas proxime recensuimus.Præsertim
quia meritum de congruo potius pertinet ad
genus causæ positivae, quam ad genus causæ
efficientis ; non enim inducit debitum rigorosæ justitiæ. sed solum coaptat subjectum,
congruumque, et dispositum reddit ad ali­
quod bonum, quod decet Deum misericor­
diter ipsi conferre. Minime vero repugnat,
quod aliquid dependeat ab alio in genere
causæ efficientis, et quod ad ipsummet præsupponatur in genere causæ dispositivæ, ut
disp. seq. ostendemus. Et hac via quidam
facile exponunt, qualiter SS. Patres potue­
rint de congruo mereri Incarnationem
Christi Domini, licet gratiam habuerint
propter meritum Christi de condigno, ut
videri pjtest apud Gonet tract, de Incarnat. Gonet.
disp. 7, art. 4, § 2. Nec hinc inferri dicunt,
quod prima gratia possit cadere sub me­
rito adhuc de congruo operum illorum, quæ
ab ipso procedunt; quia gratia non esset so­
lum principium effectivum operum, quæ
dicerentur merita; sed etiam esset causa
formalis eorum, quatenus meritoria sunt :
et ita opus ut meritorium causaret seipsum,
quod est impossibile. Videatur prædictus
Author loco citato art. 3, a num. 47.
Hæc tamen doctrina, licet verosimilis

468

DK JUSTIFICATIONE IMPII.

Xensa· existai, non plane satisfacit: quia inniti—
tisiKii. tur principiis minus communibus; et quia
objectio, qmm diluere intendit, potest denuo efficaciter instaurari alia replica, cui
applicari non valet. Est vero hujusmodi :
quoniam nulla operatio potest dependere
tanquam a principio physice efficiente ab
illa forma, quam effecti ve physice producit;
alioquin esset prior, et posterior, quam illa
in eodem proximo causandi genere, quod
est impossibile : sed actus contritionis pro­
ducit aliquando gratiam sanctificantem in
genere causæ efficientis physice : ergo non
dependet ab illo in prædicto genere, et con­
sequenter nec contritio, nec amor charita­
tis habent essentialem dependentiam a gra­
tia sanctilicante, tanquam a principio effec­
tivo. Utraque consequentia patet. Et minor
suadetur : quoniam Sacramentum pœnitentiæ, et ejus partes sunt instrumenta phy­
sice efficientia gratiam sanctificantem, juxta
communem Thomistarum sententiam 3
part. q. 62, asserentium Sacramenta novæ
Legis esse instrumenta physica divinæ vir­
tutis in ordine ad effectus ipsis correspondentes : sed contritio aliquando est pars
Sacramenti pœnitentiæ : ergo efficit instrumentaliter physice gratiam sanctificantem.
Evasto 241. Nec refert si dicatur, contritionem
quæ est pars Sacramenti pœnitentiæ, sup­
poni productam ante ultimum instans, in
quo illud Sacramentum efficit suum effec­
tum ; et similiter supponere prædictam gra­
tiam, aqua contritio ipsa dependet : in ul­
timo autem instanti non efficere gratiam,
sed producere ejus augmentum ; atque ideo
minime inferri, quod efficiat suum princi­
pium effectivum, sed solum, quod depen­
deat a gratia secundum substantiam accepta,
et quod efficiat eam non ita sumptam, sed
ut intensam : ad quod satis est, quod pro­
ducat modum intensionis.
Hoc, inquam, non refert : tum quia gra­
tia in nullo instanti habet duos modos in­
tensionis, sed unicum tantum ; nec agere
valet nisi ut affecta aliquo intensionis modo :
sed contritio in instanti, in quo perficitur
Sacramentum pœnitentiæ, producit physice
saltem aliquem modum intensionis, ut hæc
responsio admittit, et negari non valet :
ergo non dependet a gratia tanquam a prin­
cipio physice eam eliciente ; vel eodem
pacto dependet ab illo modo intensionis,
quem tunc actu producit, quod est impossi­
bile. Tum etiam, et urgentius, quia fieri
potest, ut homo non eliciat contritionem,

vel alium dolorem inferiorem usque ad ul­
timum instans, in quo per fici liir Sacramen­
tum pœnitentiæ; et quod tunc contritionem
eliciat : in quo eventu contritio, ut Sacra­
menti pars, producit effective physice pri­
mam gratiam, quæ in eo eventu est, ut sup­
ponimus, effectus Sacramenti : ergo in tali
casu nequit contritio procedere a gratia tanquam a principio effectivo physice; alio­
quin esset prior, et posterior, quam illa in
eodem genere causæ proximo.
242. Ab hac difficultate, quæ non leviter
pungit, facile se explicabunt, qui asserunt ««·
intensionem qualitatum fieri per additio­
nem realem gradus ad gradum ; responde­
bunt enim tam in casu augmenti gratiæ per
actus charitatis fortiores, quam in eventu,
quo contritio eliciatur in -ultimo instanti
terminativo Sacramenti pœnitentiæ, prædictos actus elici a quibusdam gratiæ gra­
dibus, et efficere alios gradus realiter diver­
sos, v. g. elici a gratia ut quatuor, et effi­
cere aliam gratiam ut quatuor, ex quibus
integratur gratia intensa ut octo. Nobis au­
tem prodesse nequit hic dicendi modus,
quem falsum supponimus, et D. Thomæ
contrarium, ut late probant N. Complut.
in lib. degenerat, disp. 4, quæst. 8. Eandem
difficultatem non absimili via componebat
perdoctus quidam Junior Thomista, qui li­
cet minime admitteret in qualitate gradus
reali ter actu al iter dis ti netos,ex qu ibusqualitatis intensio coalesceret ; concedebat tamen
gradus realiter potentialiter diversos, qui
præexistenti qualitati per intensionem ad­
jicerentur : ad eum plane modum, quo N.
Complut, in lib. degenerat, disp. 5, quxst. 4,
declarant, qualiter substantia habet partes,
et quomo lo nova substantiæ pars per nutritionem acquiritur. Unde sicut illa distinc­
tio polentialis est sufficiens, ut substantia
secundum unam partem agat, et secundum
aliam patiatur ; et secundum unam sit prin­
cipium effectivum nutrilionis. et secundum
alteram terminus ejus : ita sufficiet, ut gratiasecundum quosdam gradussit principium
effectivum amoris charitatis intensioris, et
secundum alios sil terminus ejus per mo­
dum praemii ; et similiter ut secundum ali­
quos gradus eliciat contritionem, et secun­
dum alios sit effectus ejus, quatenus contritio
est pars Sacramenti.
Quæ doctrina, si vera est, nullo fere ηε-ρ^γ
gotio evacuat difficultatem propositam,
alias hic occurrentes. Sed nobis displicet : ’
tum quia nullum ejus fundamentum inve­
nimus

DISP. II, DUB. VI.

nimusapud D. Thomam, et S. Doctoris dis­
cipulos. Tum quia rationes, quæ militant
in substantia corporea, ut ipsi attribuamus
partes potentiates, minime applicari possuut qualitatibus spiritualibus, ut facileconsideranti constabit, et insinuarunt Compluteus. Abbreviati in lib. de generat, disp.
4, quxst. 6, a num. GO. Tum denique, quia
licet illæ parles potentiates possent deser­
vire ad majorem quandam gratiæ extensio­
nem, vel ad hoc ut daretur plus gratiæ; non
tamen ad majorem ejus intensionem, vel
ad hoc ut gratia esset magis perfecta in
seipsa, ut palet exemplo substantiæ, et quan­
titatis, quæ per adventum novarum par­
tium non fiunt simpliciter perfectiores, sed
majores, seu magis extensae. Ex quo fieret,
quod octo gradus gratiæ non plus praesta­
rent intensive, quam unicus gradus gratiæ ;
omnes quippe essent ejusdem rationis, alio­
quin non possent comparari inter se ut par­
tes potentiales, nec uniri per identitatem
actualem. Quo motivo impugnant commu­
niter Thomistæ eos, qui asserunt qualitatis
intensionem fieri per additionem gradus ad
gradum.
•Arga- 243. Aliter ergo difficultati propositæ occurrendum est, sed prius oportet ostendere
faium eam urgere in omnium Thomistarum senqreuiria tentia, ac proinde diluendam esse abeisdem,
tes. Quos nunc Adversarios habemus. Etenim
licet plures existiment actus dilectionis, vel
contritionis, quibus homo disponitur ad jus­
tificationem factam extra Sacramentum,
non elici a gratia sanctificante, quæ tunc
primo infunditur; nemo tamen eorum ne­
gat, quod gratia sanctificans sit principium
effectivum prædictorum actuum, qui dein­
ceps a justo fiunt. Unde gratia præexistens
intensa, ut quatuor, concurrit active ad ac­
tum fervenliorem charitatis ut octo, per
quem homo meretur augmentum ejusdem
gratiæ; licet gratia in illo instanti nec ha­
beat gradus realiter distinctos, nec duos
modos intensionis, ut secundum unum sit
principium dilectionis, et secundum alium
terminus ejus. Quocirca debent explicare,
quomodo ille actus attingat effective mora­
liter gratiam, quamvis ab eadem, ut a prin­
cipio physice effectivo procedat. Similiter
casu’ quo h°m0
in gratia, et
" accedens ad Sacramentum pœnitentiæ, eli­
cit actum contritionis, iliumque continuat
usque ad ultimum instans, in quo perficitur
Sacramentum, certum est prædictum ac­
tum in eo instanti elici a gratia sanctifi­

469

canto, a qua prius eliciebatur; et similiter
certum est, quod ut pars Sacramenti produ­
cit in eo instanti gratiam instrumentaliter
physice, ut communiter docent Γ). Thom.
discipuli; quamvis nec gratia habeat gra­
dus, vel modos realiter distinctos, ut se­
cundum unum possit esse principium, et
secundum alium terminus, et effectus con­
tritionis. Unde satis elucet, difficultatem
hanc nec ex nostra sententia specialiter
oriri, nec eam specialiter impugnare; sed
generalem esse, et ab omnibus Thomistis
diluendam.
244. Relictis autem aliis dicendi modis, Notauda
ille ad veritatem magis accedere videtur, tUMdifquem tradidimus tract, præced. disp. 5,
dub. 5, nempe ad quamcunque operatio- itone.
nem requiri (præter habitum ipsi correspondentem) aliquod auxilium sufficiens su­
peradditum habitui, ut hic valeat attingere
ultimam operationis actualitatem, quam
nunquam ex propria perfectione adæquat,
sed ab ipsa potius exceditur. Qui excessus
est adeo eminens, et insuperabilis, ut nullus
habitus valeat eum principaliter attingere,
sed tantum instrumentaliter, et ut adjutus
per motionem transeuntem, et auxilium
Dei, cui prædicta actualitas ut causæ prin­
cipali, et speciali corresponded ut ibidem
§ 2 et 3, declaravimus. Quo non obstante
meretur homo per actum, et ejus actualita­
tem : tum quia principaliter elicit operatio­
nis substantiam : tum quia ipsam actualita­
tem attingit absque omnimoda necessitate,
sed sola necessitate orta ex suppositione
libera eliciendi substantiam operationis, ut
ibidem explicuimus §4, et ita moraliter lo­
quendo, est causa illius principalis. Quæ
doctrina majori adhuc certitudine appli­
canda est, cum operatio ex parte modi in­
tensionis excedit modum intensionis con­
venientem habitui; sicut contingit quando
habitus intensus ut quatuor concurrit ad
actum intensum ut octo; tunc quippe licet
habitus concurrat principaliter tam ad subs­
tantiam operationis, quam ad modum in­
tensionis, ut-æquivalct modo ut quatuor; ad
modum tamen ut octo non concurrit nisi
instrumentaliter, adjuta per auxilium suf­
ficiens, et subordinata Deo principaliter
agenti. Idemque a fortiori dicendum est,
quoties habitus præexistens, vel operatio ab
eo elicita assumuntur a Deo ad producendum
instrumentaliteraliquem effectum; elevan­
tur enim per aliquam virtutem ipsis super­
additam, sicut de omni instrumento phy-

470

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

sico docent communiter Thomistæ, ut viN.CoT.p. diTe est apud N. Complut, an lib. Physic.
disp. 12, quxst. 1.
App’jw- Ex his ad argumentum supra factum n.
cedentis 289, respondetur negando antecedens ; nam
amor charitatis, et secundum se, et secunttcniiso-dum suam intensionem dependet essentiaiciio,
liter a gratia tanquam a principio effectivo;
quia tendentia in Deum sub ratione ultimi
finis super omnia dilecti, quæ nec ab spe­
cie, nec ab intensione prædicti amoris est
separabilis, produci non valet absque in­
fluxu gratiæ habitualis, ob rationes supe­
rius factas. Ad antecedentis vero probatio­
nem dicendum est, quod in eo instanti, in
quo gratia, quæ praeexistebat intensa ut
quatuor, elicit actum intensum ut octo, ha­
bet uuicum tantum, et indivisibilem inten­
sionis modum, nempe ut octo, per actum
amoris efficienter moraliter, videlicet me­
ritorie productum. Hinc tamen non requi­
ritur, quod idem, et secundum idem sit
realiter prius, et posterius alio in eodem
genere causæ efficientis, quod videtur ab­
surdum ; adest enim rea 1 is, et sufficiens dis­
tinctio inter gratiam in esse principii, et
eandem gratiam in esse effectus. Princi­
pium enim est gratia secundum suam subs­
tantiam. etentitatem accepta, et ut elevata
per auxilium Dei in voluntate receptum ;
quin modus intensionis in eo instanti exis­
tons se teneat ex parte principii, vel active
concurrat ad amorem. Effectus vero nec est
gratia secundum entitatem accepta, quippe
quæ præsupponebatur producta; nec est au­
xilium Dei, sed est præcise modus intensio­
nis ut octo, qui a gratia realiter modaliter
differt, vel ipsa gratia ut perfecta per illum
modum. Quamvis autem repugnet, quod
idem, et secundum eandem realiter ratio­
nem sit prius, et posterius, agens, et pas­
sum ; minime tamen implicat, quod hæc
munia præstet secundum diversas realiter
rationes. Sic enim intellectus possibilis ex
motione intellectus agentis producit in se
habitus, quos tamen secundum se acceptus
recipit, et per eos perficitur : et idem po­
test explicari aliis exemplis, quæ facile quis
inveniet.
i.cgiti- 245. Unde etiam patet ad instantiam
viu-aiio
~ propositam, quatenus posset huic
casus su-doctrinae adversari ; libenter enim concedimus, contritionem (sive eliciatur ante ul­
timum instans, in quo perficitur Sacramen­
tum Poenitentiae ; sive primo eliciatur in
eodem instanti) concurrere active instru-

mentaliter physice ad gratiam ut magis
perfectam, sive ad modum intensionis: ne­
gamus tamen, quod efficiat adhuc instramentaliter ipsam gratiæ substantiam : cl
hoc posterius requirebatur, ut evinceretur,
contritionem non dependere a gratia tan­
quam a principio effectivo. In posteriori
enim casu (qui urgentior videtur), dicen­
dum est, duas Dei actiones intervenire, et
plures mutuo causalilates. Nam Deus primo
producit entitatem gratiæ, communicando
ipsi unionem ad subjectum, et existentiam;
subtrahendo tamen ex vi hujus actionis mo­
dum intensionis, ulpote incompossibilem
cum alio modo intensionis perfectiori,
quem Deus in eodem instanti decernit, et
praevidet adfuturum. Deinde gratia produ­
cit contritionem v.g. ut quatuor, aqua in­
vicem dependet in genere causæ dispositivæ, ut disp. seq. declarabimus. Tandem
contritio ut conjuncta cum aliis partibus
Sacramenti, et elevata per aliquam virtu­
tem receptam vel in se, vel in suo principio,
producit instrumentaliter physice modum
intensionis, v. g. ut octo ; nam quatuor
gradus producuntur ex opere operantis, et
juxtadispositionem physicam subjecti: alii
vero quatuor debentur ex opere operato, et
fiunt in virtute Sacramenti. Unde satis eia- jioa
cet realis distinctio inter principium effec­
tivum, et effectum contritionis in genere
causæ efficientis : nam principium est gra­
tia secundum substantiam accepta, et ut ele­
vata per auxilium transiens; ita quidem ut
secundum substantiam considerata influat
principaliter in contritionem sumptam
quoad tendenliamspecificam in objectum;
et quatenus elevata concurrat instrumenta­
liter adeandem contritionem sumptam se­
cundum actualitatem.et intensionem. Et ad
rationem principii non intrat modus intensionis, qui in eo instanti ipsi gratiæ com­
municatur, et per Sacramentum, et ejus
partes, atque ideo per contritionem produ­
citur. Sed hic modus, et gratia, ut per illum
perfecta sunt effectus, qui contritioni ut
parti Sacramenti in genere causæ efficientis
physice corresponde!. Certum autem, ac
perspiciuum videtur, gratiam secundum
substantiam simul cum auxilio transeunti
distingui realiter tum a modo intensionis,
tum a seipsa ut perfecta per illum modum.
Quamobrem ex eo, quod contritio attingat
effective gratiam modo proxime declarato,
minime infertur, quod non procedat ab ea­
dem gratia tanquam a principio effectivo.
Sed

DISP. II, DUD. VI,
240. Sed adhuc objicies primo: quoniam
impossibile est, quod gratia existât a parte
rei absque aliquo modo intensionis : ergo
repugnat, quod Deus producat gratiam se­
cundum substantiam, et quod ex vi ejusdem
actionis non communicet ipsi aliquem in­
tensionis modum ; aliter enim non posset
ex vi talis actionis reducere gratiam ad
existentiam. Cum ergo in illo instanti non
detur nisi unicus modus intensionis, et hic,
ut supponitur, producatur a contritione, sequiturquod contritio non supponat gratiam
productam ; sed potius, quod ipsam effective
stundi attingat, sicut et modum intensionis. S’eeundo, quia prima gratia post peccatum ac­
tuale est effectus Sacramenti pœnitentiæ,
quæ, ut communiter tradunt Theologi, est
prima tabula post naufragium : ergo per
Sacramentum pœnitentiæ producitur non
solum modus intensionis gratiæ, sed gratia
ipsa : atque ideo contritio concurrit active
non solum ad modum intensionis, sed etiam
ad gratiæ substantiam, a qua subinde non
poterit dependere tanquam a principio ef­
fectivo.
Kefon- Ad primam objectionem posset responprffiim. deri, antecedens non esse certum ; nam cum
*
modus intensionis non sit entitas, vel unio,
vel existentia gratiæ, sèd quaedam ejus
accidentalis affectio, non videtur impossi­
bile, quod Deus possit efficere, et conservare
gratiam nudam ab omni intensionis modo.
Sed eo admisso, negatur consequentia ; quia
satis est, quod actio Dei producentis entita­
tem gratiæ, connotet aliam Dei actionem,
quæ medio Sacramento producat modum
intensionis. Sicut etiam in generatione ver­
mium ex speciebus sacramentalibus con­
tingit : nam Deus per actionem creativam,
vel conversivam producit entitatem materiæ primæ, nullam ipsi communicando
existentiam; et deinde media generatione
agentium naturalium communicat existen­
tiam, et formam, sine quibus materia prima
nequit existere. Posset etiam satis probabi­
liter dici, unicam tantum Dei actionem in
prædicto casu adesse, cum duplici tamen
terminatione : nam primo attingit seipsa
entitatem gratiæ, deinde simul cum Sacra­
mento attingit modum, et reddit gratiam
perfectam, quæ sub hac ratione est effectus
præcipue intentus, juxta quem proinde to­
tus Dei influxus ibi interveniens potest dici
unicus. Ad veritatem autem præcipue a no­
bis intentam parum refert, quod dentur
duæ actiones, vel duae ejusdem actionis
Prima

471

terminationes, ut facile consideranti cons­
tabit.
Ad secundam dicendum est, quod licetBesp^nprima gratia post peccatum actuale depen- midant"
deal a Sacramento pœnitentiæ accepto vel
in re, vel in voto; opus tamen non est, quod
determinate producatur per illud in re sus­
ceptum. Quod satis liquet in casu, quo quis
ante ultimum instans, in quo perficitur
Sacramentum, eliciat actum contritionis;
nam statim posita contritione justificatur,
antequam Sacramentum perficiatur, et pos­
sit influere; et deinde ipsa contritio, ut
conjuncta aliis Sacramenti partibus produ­
cit majorem gratiam, seu modum intensio­
nis. Et idem proportionabiliter contingit,
quando contritio elicitur in illo ultimo ins­
tanti ; nam per modum dispositionis physicæ, et ut imbibens votum Sacramenti
pœnitentiæ concurrit in genere causæ ma­
terialis dispositivæ ad gratiam sanctifican­
tem, a qua in genere causæ efficientis de­
pendet : et deinde in alio signo naturæ, et
ut pars Sacramenti causal effective modum
intensionis, et reddit gratiam magis perfec­
tam. Ratio autem, quare illud munus sit
prius, et hoc posterius, constat tum ex eo,
quod contritio dependet essentialiter a gra­
tia sanctificante tanquam a principio effec­
tivo, ut patet ex omnibus rationibus supra
factis : unde nequit primam gratiam effi­
cere, sed debet eam supponere ; licet ut est
pars Sacramenti valeat gratiam intensio­
rem efficere. Tum etiam, quia in unaquaque
re prius est illud, quod convenit ei secun­
dum suam essentiam, et naturam, quam
quod convenit ipsi ex accidentaria, et ex­
trinseca Dei dispositione : quod autem con­
tritio dependeat a gratia tanquam a princi­
pio effectivo, et quod ad eandem physice
disponat, convenit illi secundum suam
essentiam, et naturam, ut hactenus osten­
dimus, et amplius constabit ex dicendis
disp. seq. dub. 4 et 5, quod vero contritio
sit pars Sacramenti, et effective instrumentaliter physice gratiam attingat, convenit
ipsi ex accidentaria, et extrinseca Dei dis­
positione, ut de se liquet. Unde licet hæc
omnia in unico indivisibili instanti concur­
rant, prius nihilominus est, quod contritio
eliciatur a gratia, et ad eam physice dispo­
nat, quam quod sit pars Sacramenti, et
gratiam intensiorem efficiat. Unde tandem
fit, quod licet Sacramentum pœnitentiæ
cum sola attritione (quam præcise essentia­
liter exposcit) causet primam gratiam post

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

peccatum actuale ; at ut conjunctum cum
contritione elicita, vel ante ultimum sui
instans, vel in ipso instanti, numquam effi­
ciat, nec efficere valeat in re primam gra­
tiam, sed solum ejus augmentum : nam
quædam ejus pars, nempe contritio, suppo­
nit primam gratiam productam.

§ XIReliqua ejusdem sententix argumenta con­
velluntur.

247. Arguitur sexto : quoniam si amor
charitatis dependeret essentialiter a gratia,
esset essentialiter meritorius vitæ æternæ :
sed non est de essentia amoris charitatis
esse meritoriam vitæ æternæ : ergo præ­
dictus amor non dependet essentialiter a
gratia. Consequentia palet. Major etiam est
certa ; nam actus procedens, et dependens a
gratia sanctificante participat ejus valorem,
et habet condignitatem ad vitam æternam,
ut dicemus tract, seq. disp. 3, dub. 2, ergo
si de essentia amoris charitatis est depen­
dere a gratia, de ejus etiam essentia erit
esse meritorium vitæ æternæ. Minor autem
D.iho. probatur tum ex D. Thom. quxst.
de
ferit. art. 2 ad 4, ubi ait : Dicendum, quod
charitas non sufficeret ad merendum bonum
xternum, nisi prxsupposita idoneitate meren­
tis, qux est per gratiam; aliter enim dilectio
nostra non esset tanto prxmio condigna. Si
autem actus charitatis esset essentialiter
meritorius vitæ æternæ, hoc prædicatum
retineret in quacumque suppositione ; quod
tamen negat D. Thomas. Tum etiam ex
eodem S. Doctore quxst. cil. art. 5 ad 5,
ubi inquit, quod actus virtutum moralium
α est quasi materiale respectu ordinis
« in finem ultimum, qui quidem ordo opponitur actui virtutis ex imperio chari« tatis; et sic charitas dicitur esse forma
« omnium aliarum virtutum. Ulterius au« tem efficaciam merendi adhibet gratia ;
« nullus enim operum nostrorum valor
u reputatur dignus æternæ gloriæ, nisi
« præsupposita acceptatione divina ; et sic
« gratia dicitur esse forma et charitatis, et
« aliarum virtutum. » Ergo informatio
gratiæ, secundum quam attenditur condignitas ad vitam æternam, supervenit ordini
ad ultimum finem, in quo essentia amoris
charitatis consistit; et consequenter præ­
dictus amor secundum propriam speciem
præcisive consideratus, atque ideo essen­

sextum

tialiter acceptus, non est meritorius vita*
æternæ. Tum denique ratione desumpta ex
relatis D. Thomæ testimoniis; quia actus
sub ratione meritorii explicat specialem
modum dependenliæ a gratia, tanquam a
principio effectivo, et formali : atqui essen­
tia, et species amoris charitatis non con­
sistit in prædicto dependenliæ modo ; sed
salvatur adæquate in respectu ad proprium
objectum, nempe Deum sub ratione ultimi
finis dilectum super omnia : ergo non est
de essentia, amoris charitatis esse merito­
rium vitæ æternæ.
Respondetur negando minorem. Cujus^W’
probationibus ut clare occurramus, observandum est, quod sicut ratio specifica dilectionis naturalis potest dupliciter cu.isiderari, nempe inadæquate, cl pro explicito,
et sic solum exprimit habitudinem ad ob­
jectum dilectum ; et adæquate, et pro impli­
cito, et sic complectitur respectum tam ad
principium proximum, quod est voluntas,
quam ad radicale, quod est anima; el uter­
que conceptus pertinet ad naturalis dilec­
tionis essentiam : ita amor charitatis potest
bifariam considerari. Uno modo inadæ­
quate, et pro explicito ; quo pacto solum
exprimit habitudinem ad suum specificati- *
vum, nempe ad Deum finem supernatura­
lem dilectum super omnia : altero modo
adæquate, et pro implicito ; et hac ratione
imbibit etiam respectum tam ad principium
proximum, nempe charitatem, quam ad
radicale, quod esse gratiam satis constat ex
supra dictis. Unde licet non sit de essentia
amoris charitatis, quod secundum quamli­
bet sui expressionem dicat respectum expli­
citée dependenliæ a gratia; de ejus tamen
essentia est, quod illam dependentiam in­
cludat. Sicut in exemplo nuper proposito
ordo dilectionis naturalis ad objectum, qua­
tenus talis, non explicat respectum depen­
dents a principio effectivo; claudit tamen
illum, estque ab eo essentialiter insepara­
bilis. Imo vero ipse ordo amoris charitatis
ad objectum est intransitive habitudo ad
gratiam ; quia ut supra vidimus num.205,
causalitas finis, et efficientis in eadem mo­
tione coincidunt : unde sicut per eandem
amorem, et Deus trahit ad se gratiam, sive
hominem gratia præditum, et gratia movet
se, et hominem in Deum : ita amor est qui­
dam respectus inter utrumque, dicens es­
sentialem habitudinem ad gratiam, quam
trahit actualiter, et ad Deum ad quem tra­
hit. Quamobrem sicut in exemplo propo­
sito

DISP. II, DUB. VI.
silo non accidit dilectioni naturali, quod
dignificetur, et informetur per animam, et
quod hinc participet quandam, ut sic dica­
mus, condignitatem naturalem ad natura­
lia præmia ; ita non accidit actui charitatis,
quod participet dignitatem gratiæ, et per
eam informetur, fiatque meritorius vitæ
æternæ. Quod exemplum, et doctrinam proD.Be.ponit D. Thom. in 3, disl. 27, quxst. 2, art.
•1, quxstiunc. 3, ubi ait : Non potest esse,
quod aliquis habitus existens in aliqua po­
tentia animx habeat rationem virtutis, lo­
quendo de virtutibus meritoriis,de quibus hic
loquimur, nisi secundum quod in illa poten­
tia participatur aliquid de perfectione volun­
tatis, quam charitas perficit; et ideo charitas
est forma virtutum aliarum omnium. Et in
resp. ad 2, ait : Essentia animx superior est
voluntate, -in quantum ab essentia et volun­
tas, et omnes animx vires /luunt. Et ideo
gratia, qux est perfectio essentiae animx, cons­
tituens ipsam in esse spirituali, est forma
charitatis. Unde quxstiunc. 4, sequenti, con­
cludit : Dicendum, quod charilas nunquam
potest esse informis, el in hoc omnes conve­
niunt. Et infra : Non potest, inquit, esse
charitas, nisi sit participatio divinæ vitx,
qux est per gratiam ; et ideo charitas sine
gratia esse non potest. Et in resp. ad 3, ait :
Dicendum, quod amor (nempe supernatura­
lis, de quo procedebat argumentum) non
requirit participationem divinx vitx, sicut
amor charitatis ; et ideo non est simile de ti­
more, et amore. Et quxst. 14, de Verit. art.
5, asserit, charitatem habere gratiam inse­
parabiliter annexam, et charitatem esse es­
sentialiter formatam. Videantur alia plura
D.Thom.testimonia, quæ supra dedimus § 8.
ίφΐι 248. Ex iis facile constat ad singulas proJ^baliones in contrarium. Ad primam quidem ; nam d. Thom. eo loco solum intendit
lator. charitatem non esse totalem, et adæquatam
rationem merendi vitam æternam, sed re­
quiri insuper idoneitatem subjecti per gra­
tiam : unde optime concludit, quod actus
charitatis non esset meritorius, si a gratia
sanctificante separaretur. Hinc autem per­
peram colligitur, prædictum actum non
esse absolute essentialiter meritorium.Tum
quia propositio D. Thom. est conditionalis,
quae nihil ponit in esse :-tum quia in præ­
dicta hypothesi non salvaretur essentia
adaequata actus charitatis, sed solus inadæquatus ejus conceptus, quem explicat per
respectum ad objectum : tum quia ex ipso
conditional! modo loquendi D. Thom. insiSalmant. Curs, theolog. tom. X.

Ί73

nuatur oppositum absolute verificari. Quæ
omnia possunt explicari exemplo dilectionis
naturalis ; nam si hæc separaretur ab
anima, non participaret ejus dignitatem :
ex quo tamen prave inferretur, hujusmodi
dignitatem, seu valorem naturalem non
pertinere absolute ad ejus essentiam.
Secunda probatio tantum evincit, infor­
mationem per gratiam,et efficacem merendi
esse conceptum inadæquate distinctum ab
actu charitatis considerato inadæquate se-,
eundum tendentiam in objectum. Cum quo
tamen recte cohæret, quod uterque concep­
tus pertineat ad essentiam adæquatam præ­
dicti amoris ; et consequenter, quod hic sit
essentialiter meritorius. Potestque hoc de­
clarari exemplo proxime adducto.
Unde etiam diluitur tertia probatio ;quia essentia adæquata amoris charitatis
non consistit unice in respectu ad objectum,
sed complectitur etiam habitudinem ad
gratiam, tanquam ad principium radicale.
Quair obrem nequit prædictus amor a gra­
tia separari. Si autem separaretur ab illa,,
utraque contradictionis pars sequeretur,
nempe fore actum charitatis, ut supponitur,
et non fore actum charitatis; atque ideo
fore, et non fore meritorium, sicut etiam
in dilectione naturali contingeret.
249. Nec refert, si dicas, nullam appa- Eefiljca
rere implicationem in eo, quod habitus
charitatis separetur ab habitu gratiæ sanc­
tificantis; siquidem sunt entitales realiter
distinctæ, completæ et receptæ in diversis
potentiis : ergo conditionalis a D. Thom.
proposita est absolute possibilis ; el conse­
quenter non est de essentia amoris charita­
tis vel esse meritorium, vel a gratia proce­
dere ; posset quippe habitas charitatis in ea
hypothesi propriam operationem elicere,
sicut eam eliciunt Fides, et Spes existentis
in peccato.
Hoc, inquam, non refert, sed manet exDilujtar>
supra dictis satis exclusum; nam omnes
rationes, quibus supra ostendimus actum
charitatis dependere essentialiter a gratia
tamquam a principio effectivo, probant si­
milem dependentiam in habitu charitatis,
ut facile consideranti constabit. Repugnat
enim aequaliter dari et inclinationem in
actu secundo,et inclinationem in actu primo
proximo ad bonum alicujus naturæ, tan­
quam ad ultimum finem super omnia dilec­
tum a supposito,nisi istud habeat naturam,
cui prædictum bonum corresponde!, quæ in
nostro casu est gratia sanctificans. Simili31

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

ter repugnat, quod aliquis habitas habeat
»im universalem movendi omnes suppositi
potentias nisi radicetur in natura quæ pos­
sit in omnes potentias influere in ordine
ad ultimum, et universalem earum finem.
Unde cum de essentia habitus charitatis sit
habere prædictam vim, essentialiter radi­
catur In gratia,quæ par modum naturæ om­
nibus potentiis suppositi dominatur, ct in >
ratione principii efficientis intrinseci cor­
responde! Deo, ut habet rationem ultimi
finis in omni ordine, ut latius supra expli­
cuimus.
Septi250. Arguitur septimo : quia nemo in
hac vita potest de lege ordinaria scire certo
memum. se esse ingratia, ut ostendimus tract. pri­
ced. disp. 9, dub. unico : sed si amor chari­
tatis dependeret essentialiter a gratia, pos­
set homo certo cognoscere se esse in gratia :
ergo prædictus amor non dependet essen­
tialiter a gratia tanquam a principio effec­
tivo. Suadetur minor, quia plures de lege
ordinaria, et seclusa revelatione experiun­
tur se diligere Deum amore charitatis ; cui­
libet quippe satis ex propria conscientia
innotescit, an habeat Deum pro ultimo fine,
et appetat ipsum super omnia : ergo si
prædictus amor dependet essentialiter a
gratia, sequitur quod homo possit eadem
certitudine cognoscere se gratiam habere.
cajetan. Quod motivum latius expendit Cajetan.
tom. 1 Opuscui. tract. 4, quxst. 1.
Solutio. Ad hoc argumentum satis constat ex dic­
tis loco citato : quod profecto si quam diffi­
cultatem habet, ab omnibus est diluendum;
quia esto amor charitatis non dependeat
essentialiter a gratia sanctificante tanquam
a principio effectivo, nihilominus de facto
connectitur certissime, et infallibiliter cum
illa, saltem tanquam cum forma, ad quam
disponit, et sine qua in nullo momento in­
venitur, ut communiter jam docent Theo­
logi : ergo si quis potest, seclusa omni re­
velatione scire certo se diligere Deum amore
charitatis, eadem certitudine agnoscet se
esse in gratia : quod tamen nequit admitti.
Respondetur ergo negando- minorem. Ad
cujus probationem dicendum est, quod se­
clusa divina revelatione, nequit homo evi­
denter, et certo cognoscere se diligere Deum
amore charitatis: tum quia prædictus amor
est supernaturalis ·. tum quia homo difficile
deprehendit suam conscientiam, et utrum
seipsum, vel solum Deum in propriis ope­
rationibus unice quærat. Unde eadem incertitudine, et ignorantia laborat circa

exislentiam gratiæ , el circa elicientiam
amoris charitatis , ut optime significavit
D. Thom. in 3, dist. 27, quxst. 2, art. 4,rvTb>a
quxstiunc. 1 ad 2 his verbis : Dicendum,
quod de dilectione, quam aliquis scit se ha|
bere, nescit utrum sit dilectio charitatis: unde
]
sicut homo nescit se habere gratiam, ita nes|
cit se habere charitatem.
I
Adde, quod licet aliquis certo sciret se di|
ligere Deum amore charitatis, adhuc tamen
\
ex vi nostræ assertionis non inferretur,
j
eum certo scire se esse in gratia; nam quod
|
prædictus amor dependeat essentialiter a
|
gratia tanquam a principio effectivo, non
I
est propositio evidens, sed ad summum pro1
babilis, ob motiva superius expensa : unde
nequit deservire, ut homo ex experientia
prædicti amoris inferat certo se esse in
gratia,sed ad summum, ut inferat probabi;
liter. Diximus, cx vi nostræ assertionis, etc.,
quia aliunde prædictus amor certo, et infal­
libiliter connectitur cum gratia,saltemtan­
quam cum forma, ad quam disponit; et ita
ex evidenti experientia prædicti amoris pos­
set homo evidenter inferre se esse ingratia.
251. Arguitur octavo : quia si persona-^^
litas divina uniretur naturæ creatæ peccato
prius infectæ, statim prædicta natura mun­
daretur a peccato : sed potest personalitas
divina sic communicari, licet nec natura
recipiat habitum gratiæ sanctificantis, nec
aliquam operationem supernaturalem eli­
ciat : ergo peccatum destrui potest absque
ulla ex mutationibus, quas recensuimus, et
quas diximus ad destructionem peccati de­
siderari. Consequentia patet, et utramque
præmissam docent communiter Thomistæ
2 part, quxst. 7.
Et confirmatur, quia rationes a nobis c«fcfactæ concludunt, peccatum non posse tolli, mft·
nisi vel auferatur carentia gratiæ per ac­
tum peccati inducta, vel prædictus actus effi­
caciter retractetur : sed in hypothesi ar­
gumenti non tolleretur carentia gratiæ,
alias humanitas non posset gratiam acci­
dentalem recipere : nec retractatur actus
præleritus, siquidem supponitur humani­
tatem nullam elicere operationem : ergo si
hoc non obstante auferretur peccatum, se­
quitur rationes a nobis allatas nullius ro­
boris esse.
. ί
Ad argumentum respondetur concedendoc««·
totum, quod concludit : ex quo tamen nihil^fy
inferri valet, quod nostræ assertioni prae­
judicet. Tum quia illa procedit in supposi­
tione, quod perseveret idem suppositum,
quod

DUB. VI.
quod peccavit; id vero minime salvatur in
argumenti hypothesi : nam suppositum,
quod peccaverat in illa natura, quæ assu­
meretur a persona divina, excluderetur, et
destrueretur per assumptionem ; unde des­
trueretur peccatum ad destructionem sup­
positi. Quod fieri absolute posse sæpius
dub.præced. insinuavimus.Tum etiam quia
quod præcipue intendimus, est peccatum
non posse destrui vel absque efficaci sui re­
tractatione, vel absque infusione gratiæ
sanctificantis : in prædicta autem hypothesi
infunderetur quasi æquivalenter gratia
sanctificans ; nam natura divina media per­
sonalitate sanctificaret formaliter, et subs­
tantialiter humanitatem. Tum denique,
quia assertiones nostræ, tam in hoc dubio,
quam in præcedenti propositæ, præcipue
intendunt peccatum non posse remitti per
solam condonationem extrinsecam, et abs­
que intrinseca mutatione subjecti, quod
peccato inficiebatur : oppositum vero mi­
nime contingeret in casu argumenti ; nam
ibi non adesset sola condonatio extrinseca,
sed insuper conferretur donum intrinse­
cum, et summæ excellenliæ ; ipsaque hu­
manitas aliter se haberet per unionem ad
personam divinam, ut ex se liquet.
αΐίοοί ^'n^G el*ain Patet ad confirmationem ;
Miisfii. nam licet in humanitate assumpta adhuc
maneret carentia gratiæ sanctificantis acci­
dentalis, nihilominus non haberet ratio­
nem maculæ : tum quia non diceret exer­
cite ordinem ad suppositum, quod peccavit.
Tum quia humanitas esset grata etsanctificata altiori modo,nempe sanctitate increata.
Tum quia licet humanitas careret gratia
accidentali, haberet tamen jus, et exigen­
tiam ad eam habendam propter unionem
ad personam divinam ; cum quo jure non
cohæret status peccati. Rationes autem nos­
træ procedunt in suppositione communiter
proposita a Theologis, quod videlicet per­
severet idem suppositum, quod peccavit ; in
qua suppositione haud obscure evincunt, im­
possibilem esse remissionem peccati absque
intrinseca peccatoris mutatione. Unde hic
tertius remissionis modus in argumento
propositus nec impugnat nostras assertio­
nes, nec rationes pro eis propositas labe­
faciat.
isciden- 252. Si autem inquiras, an data hypo'thesi, quod persona divina relinqueret eam
«laiio.humanitatem, rediret iterum antiquum
peccatum, quo ante assumptionem erat in­
fecta, necne? Respondetur, posse utramque

475

partem probabiliter sustineri. Prima qui­
dem, et affirmativa, propter ea, quæ dixi­
mus dub. præced. num. 174, quia videlicet
carentia gratiæ, quæ stante unione hypos­
tatica, non dicebat exercite ordinem ad
suppositum, quod eam causavit, cessante
unione, et reproducto antiquo supposito,
diceret exercite antiquum respectum ad ac­
tum peccaminosum præteritum,et nunquam
a tali supposito retractatum. Unde cum
macula habitualis consistat in carentia gra­
tiæ relicta ex actu peccaminoso non retrac­
tato, nihil deficere videtur, ut prædicta ca­
rentia esset peccatum habituale. Secunda
vero, et negativa, propter ea, quæ proxime
dicebamus, quia nimirum humanitas illa
non solum exuit peccatum habituale per
cessationem proprii suppositi, sed etiam
facta est sancta, et Deo grata per sanctita­
tem divinæ personæ; quæ tanta est, ut
nullum peccatum relinquat , nec in hu­
manitate, nec in abominatione divina ; sed
illud perfectiori modo extinguit, quam si
humanitas gratiam sanctificantem recipe­
ret. Unde nullum fundamentum, vel de­
terminatio relinquitur, ut reproducto'anti­
quo supposito, redeat vetus peccatum ; sed
requiritur novum peccatum actuale ab illo
supposito commissum, ut humanitas peccato
habituali inficiatur. Et hæc secunda pars
est probabilior, et verior, satisque diluit
prioris partis motivum.
253. Arguitur nono : quia posito actu Nonua
contritionis, statim cessat peccatum habi-mac^“‘m
tuale, ut statuimus § 2 ; atqui actus contri­
tionis non dependet essentialiter a gratia
habituali, tanquam a principio effectivo,
sed potest divinitus a prædicta gratia sepa­
rari : ergo possibilis est remissio peccati
absque infusione gratiæ habitualis. Conse­
quentia patet, et minor suadetur; nam ac­
tus contritionis non procedit a charitate,
sed a poenitentia, quæ a charitate distin­
guitur, ut docent communiter Thomistæ
3part, quæst. 85; unde non habet excellen­
tias proprias actus charitatis, ob quas ne­
gavimus charitatis amorem posse adhuc
divinitus elici independenter a gratia sanc­
tificanto : ergo contritio non dependet es­
sentialiter a gratia habituali, tanquam a
principio effectivo, sed potest ab illa divi­
nitus separari.
Hoc argumentum tangit gravem difficnl-soiuiio.
tatem, quam loco citato examinabimus.
Nunc breviter respondetur, duplicem con­
tritionem distinguendam esse : unam quæ

476

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

dolet de peccatis propter Deum summe di­
lectum, et quia peccata opponuntur bono
divino in seipso : aliam quæ supra prædic­
tum affectum addit intentionem destruendi
peccatum, ut per satisfactionem reparetur
jus divinum, quod per peccatum fuerat vio­
latura. Prior est actus secundarius virtutis
charitatis; nara ad eandem virtutem, et
amicitiam pertinet gaudere de bono amici,
et abominari malum prædicto bono repu­
gnans. Posterior vero est actus primarius
virtutis poenitentiae, quia illa intentio des­
truendi per satisfactionem peccatum laesivum juris divini, addit specialem honesta­
tem, et difficultatem, pro qua requiritur
peculiaris virtus, quam poenitentiam vocaD.Tbo. mus. Quam distinctionem tradit D. Thom.
loco cit. art.2 inresp. ad l,his verbis : Si in
actu pernitentis consideretur sola displicentia
peccati prxteriti, hoc immediate ad charita­
tem pertinet, sicut et gaudere de bonis pro­
teritis. Sed intentio operandi ad deletionem
peccati prxteriti requirit specialem virtutem
sub charitate. Si ergo loquamur de priori
contritione, ipsum argumentum supponit,
illam haberi non posse absque influxu gra­
tiae sanctificantis; unde solum potest appli­
cari contritioni, prout est actus pœnitentiæ.
Et in hoc etiam sensu negamus minorem,
quia licet hæc contritio non sit formaliter
actus charitatis, illum tamen essentialiter
supponit, ut vera contritio sit, ut aperte si­
gnificavit D. Thom. loco cit. art. 5, ubi re­
censens motus, qui ad actum virtutis pœ­
nitentiæ desiderantur, inquit : Quintus
actus est motus charitatis, quo alicui pecca­
tum displicet secundum seipsum, et non jam
propter supplicia. Sextus actus est motus
timoris filialis (qui necessario charitatem
supponit), quo propter reverentiam Dei ali­
quis emendam Deo voluntarius offert. Sic
igitur patet, quod actus pœnitentiæ a timore,
servili, sicut a primo motu ad hoc ordinato
procedit :a timore autem filiali sicut ab im­
mediato, et proximo principio. Et quæst. 86,
art. 3, ait: Non potest esse vere penitens, qui
de uno peccato pœnilet, et non de alio. Si
enim displiceret ei illud peccatum, quia est
contra Deum super omnia dilectum (quod
requiritur ad rationem verx pxnitentix) se­
queretur, quod de omnibus peccatis perniteret.
Ex quibus, et aliis, quæ omittimus, liquet
veram contritionem, quæ est proprius actus
virtutis pœnitentiæ, includere, vel suppo­
nere dilectionem charitatis : et consequen­
ter eodem modo ac illam dependere a gra­

DISP. II, DUB. VII.

tia sanctificanto. Si autem alia imperfectior
contritio excogitetur, ea præcise sumpta
non erit incompossibilis cum peccato, nec
illud sufficienter, ac efficaciter retractabit,
et expellet, sicut de attritione dici solet;
unde nihil nostra refert, quod non depen­
deat essentialiter a gratia.
DUBIUM VII.
Utrum ad remissionem peccati mortalis com­
missi ab homine in statu purorum, requi­
reretur mutatio intrinseca, et qualis debe­
ret esse ?
Terminos, qui continentur in dubii titulo,
hujusque legitimum sensum satis explicui­
mus dub. prxced. § 1. Et ex ibidem dictis
haud obscure apparet decisio prioris diffi­
cultatis in titulo propositae, quam proinde
paucis absolvemus. At circa secundam,
quæ satis implexa, et obscura est, amplius
immorabimur.
§1.

Statuitur necessitas mutationis intrinseca.
254.Dicendum est primo,peccatum mortale commissum ab homine condito in puris, non posse per ullam potentiam destrui
absque intrinseca mutatione peccatoris.
Hanc conclusionem docent communiter
Thomistæ, et plures alii Authores, quos
dedimus dub. 5, num. 144, ipsique a for­
tiori subscribunt hi quos dabimus § sequen­
ti ; et aperte colligitur ex D. Thomas testi-D.na
moniis, tum relatis loco citato, tunc se­
quenti § referendis. Nec ad hanc veritatem
ostendendam opus est nova fundamenta aut*
ponere, sed sufficit, ut jam præjactum ipsi 5
applicemus sub hac forma : quoniam repugnat destrui peccatum mortale commissum ab homine condito in puris, quin ho­
mo deponat denominationes peccatoris,
maculati, aversi a Deo ultimo fine naturali,
et alias, quæ peccatum mortale in prædicto
statu comitarentur ; quandiu enim hujus­
modi denominationes permanent, necesse
est, quod ipsum peccatum perseveret : sed
prædictæ denominationes non possent ad­
huc per divinam potentiam cessare absque
mutatione intrinseca peccatoris : ergo nec
peccatum mortale prædicti status. Suadetur
minor, quoniam permanentibus eisdem
fundamentis,

!

j
I
|

'

fundamentis, et principiis alicujus deno­
minationis, perseverat ipsa denominatio;
eo quod idem manens idem semper facit
idem, ut ex se liquet : atqui fundamenta,
et principia prædictarum denominationum
inimpedibiliter permanerent, quandiu pec­
cator non immutaretur intrinsece : ergo
prædictæ denominationes non possent ad­
huc per divinam potentiam cessare absque
mutatione intrinseca peccatoris. Cætera
constant, et minor in qua est difficultas,
suadetur . quia nequeunt alia fundamenta,
vel principia prædictarum denominatio­
num excogitari, nisi vel peccator, cui con­
veniunt, vel actus peccaminosus præteritus non retractatas, a quo causantur, vel
denique aliqua carentia rectitudinis habi­
tualis, quæ se habeat per modum formæ :
nam his positis, et quibuscumque aliis
praecisis, adest fundamentum adæquatum,
ut homo denominetur peccator, maculatus,
etc. sed peccator permanet, nisi desinat
esse ; et actus peccaminosus perseverat non
retractatus, nisi retractetur ; et carentia
rectitudinis durat, nisi rectitudo restitua­
tur ; et nihil horum fieri valet absque mu­
tatione intrinseca peccatoris, ut facile con­
sideranti constabit : ergo principia prædic­
tarum denominationum inimpedibiliter
permanerent quandiu peccator non immu­
taretur intrinsece.
vonflr- Confirmatur, quia ad destructionem peccati mortalis commissi in statu purorum
essentialiter requireretur aliqua mutatio
realis : ergo requireretur ex parte peccato­
ris : ergo absque hujus intrinseca muta­
tione impossibilis foret remissio prædicti
peccati. Hæc secunda consequentia legitime
infertur ex prima; nam implicat aliquem
immutari realiter, et non immutari intrin­
sece ; cum mutatio realis sit vera, et intrin­
seca alietas : ergo si ex parte peccatoris re­
quireretur mutatio realis, non posset non
requiri mutatio intrinseca. Prima vero
probatur, quia si semel ad destructionem
peccati requiritur mutatio realis, ex parte
ejus constituenda est, quod inficitur pecca­
to, et quod peccatum fecit, et conservat :
sed hic est solus peccator, ut ex se liquet :
ergo si ad destructionem peccati requiritur
mutatio realis, ex parte peccatoris, et in
peccatore constituenda est. Antecedens
autem probatur, quia ubi omnia realiter
ita se habent nunc, ac antea, iidem effec­
tus, eædemque denominationes reales per­
severant, ut ex se liquet : ergo ut cessaret

peccatum mortale commissum ab homine
in statu purorum, necessaria essentialiter
esset aliqua mutatio realis.
Ad hæc : ita proportionabiliter se hafyet sepeccatum commissum in statu naturæcnn(10·
puræ, ac peccatum commissum in statu
naturæ elevatæ ; utrobique enim inficit
hominem, avertit a Deo, et subjicit pcenæ,
cum hujusmodi rationes sint inseparabiles
a peccato. Unde plures ex Adversariis af­
firmant, peccatum habituale, v. g. furti,
esse ejusdem prorsus essentiæ in utroque
statu, licet nunc habeat sibi accidentaliter
adjunctam aversionem ab ultimo fine su­
pernaturali. Sed peccatum commissam in
statu naturæ elevatæ destrui non potest abs­
que immutatione reali peccatoris, ut fuse
ostendimus dub. VI. Ergo nec peccatum
commissum in statu naturæ puræ destrui
valeret absque reali, et intrinseca peccatoris
immutatione. Esto quod mutatio illa foret
diversæ rationis ab ea, quæ nunc desidera­
tur, et proportionate conditionibus, quas
ille status exigeret ; de quo nihil nunc af­
firmamus.
255. Evasiones autem præcipuæ quibus Effaposset huic argumento, et confirmationibus ρηιη·
occurri, præclusæ manent ex dictis dub.
citato. Adhuc tamen respondebis, longe
aliter discurrendum esse de remissione
peccati commissi in statu purorum, ac de
remissione peccati in præsenti statu. Quo­
niam peccatum habituale hujus status po­
nit aliquid intrinsecum in peccatore, nem­
pe privationem gratiæ sanctificantis, quæ
secundum hanc providentiam debetur, et
per actum peccati excluditur. Unde mirum
non est, quod ad reparationem hujus in­
trinseci damni, et ad exclusionem maculæ
internæ requiratur aliqua renovatio intrin­
seca, ut ita qualitas remissionis conditioni
peccati respondeat. Cæterum peccatum ha­
bituale in statu purorum nullum intrinse­
cum damnum importaret : non quidem po­
sitivum, cum istud nequeat assignari nec
etiam privativum, cum nulla habitualis
forma homini tunc debita per peccatum
excluderetur. Sed ad summum peccatum
habituale prædicti status consisteret in ali­
qua denominatione extrinseca relicta ex
peccato actuali praecedenti. Ad destructio­
nem autem denominationis extrinsecæ
satis, superque sufficiens videtur extrinseca
mutatio. Unde hæc, et non major require­
retur ad remissionem peccati, quod homo
in statu purorum committeret.

•178

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

rra-cia- Hæc tamen responsio operosius infra
primo, confutabitur, ubi assignabimus, in quo po­
tissimum consisteret macula, qua homo in
statu purorum peccans inficeretur. Nunc
potest duplici via breviter refelli. Primo,
quia licet homini in statu purorum non
esset debita aliqua forma supernaturalis,
in cujus privatione consisteret peccatum
habituale; deberet tamen homo naturali
lege conservare rectitudinem naturalem
habitualem erga Deum. Hanc autem recti­
tudinem per quodlibet peccatum mortale
excluderet, sicut modo excludit supernatu­
ralem rectitudinem gratiæ. Unde sicut
nunc ex peccato actuali relinquitur privatio
intrinseca gratiæ cum habitudine ad ipsum
peccatum actuale, in qua privatione essen­
tiam peccati habitualis constituimus : ita
in prædicto statu relinqueretur ex peccato
actuali privatio intrinseca rectitudinis na­
turalis cum respectu ad actum praeteritum,
in qua proinde merito posset essentia pec­
cati habitualis constitui. Et consequenter
omnes rationes, quæ probant voluntariam
privationem gratiæ, atque ideo peccatum
hujus status non posse deleri absque muta­
tione intrinseca peccatoris, per quam vel
gratiam recipiat, vel actum praecedentem
retractet, evincunt etiam voluntariam pri­
vationem rectitudinis naturalis, atque ideo
peccatum habituale statas purorum auferri
non posse sine intrinseca peccatoris muta­
tione, per quam aut rectitudinem natura­
lem assequeretur, aut actum peccati effica­
citer retractaret. Quamobrem eodem pro­
portionali modo philosophari oporteret de
remissione peccati commissi ab homine in
statu purorum, quo nunc discurrimus de
remissione peccati in præsenti statu com­
missi. Si autem inquiratur, in quo consis­
teret rectitudo naturalis habitualis prædicti status, et qualiter per peccatum aufer­
retur? Dicendum est, prædictam rectitudi­
nem naturalem esse ipsam inclinationem
naturæ in Deum, connotando adimpletio­
nem præcepti obligantis in primo instanti
usus rationis ad amorem naturalem Dei
super omnia : rescindi autem hanc rectitu­
dinem, et auferri non quidem entitative,
et ex parte objecti, sed moraliter, et ex
parte termini : nam peccatum mortale im­
pediret, ne natura proprium finem attinge­
ret, scilicet Deum dilectum super omnia,
ut latius explicuimus tract. 13, disp. 16,
dub. 5, a num. 154, ubi aliquas difficul­
tates, quæ possent hic opponi, diluimus.

Secundo, quia esto nihil intrinsecum lia-Conhubituale positivum, vel privativum pos-.^
set assignari, in quo essentiam peccati
habitualis in statu purorum consti­
tueremus ; nihilominus fateri oporteret,
tale peccatum consistere saltem in actu
peccaminoso prælerîto ut moraliter per­
manenti, sicut modo discurrunt com­
muniter Adversarii, qui essentiam peccati
habitualis hujus status prædicto modo de­
clarant, ut vidimus disp, 1, dub. 1, et locis
ibi citatis. Id vero sufficit ad veritatem nos­
træ assertionis, et ad confutandam tradi­
tam responsionem ·, quoniam tandiu per­
manet moraliter actus peccaminosus præteritus, quandiu efficaciter non retractatur :
sed implicat quod retractetur efficaciter
absque mutatione intrinseca peccatoris :
ergo si peccatum habituale status purorum
consisteret in actu peccaminoso præterito
ut moraliter permanenti, deleri non pos­
set absque intrinseca peccatoris mutatione.
Consequentia liquet. Major etiam constat :
tum quia non est assignabile, in quo alio
consistat moralis illa permanentia, nisi in
non retractatione peccati. Tum etiam, quia
posita retractatione, cessat : ergo durat per
non retractationem. Tum denique, nam
cum homo per actum peccati se determina­
verit, et uni parti voluntarie adhaeserit,
tandiu censetur id ipsum velle, quandiu
non vult oppositum, vel quod prius volue­
rat, efficaciter non retractat. Minor autem
ostenditur, quia retractatio efficax est actus
vitalis peccatoris, quo ipsi displicet forma­
liter, vel virtualiter peccatum praecedens :
sed actus vitalis creatus immutat intrinsece
suum principium ; cum vivere sit moveri
aseipso:ergo nequit dari retractatio effi­
cax peccati absque mutatione intrinseca
peccatoris.
Adde peccatum habituale praedicti status
(qualitercumque vera ratio mali culpæ in
eo salvetur, sinequa essentia peccati nequit
consistere) non conservari a Deo, sed a solo
peccatore. Unde cessare non valet per so­
lam suspensionem divini concursus ; sed
destruendum est vel per aliquam formam
ipsi oppositam, vel per hoc, quod peccator
ejus conservationem media retractatione
interrumpat : quorum neutrum fieri potest
absque mutatione intrinseca ipsius peccato­
ris, ut dub. 5 fusius ostendimus. Videamus
nunc qualis deberet esse.

§n.

DISP. II, DUB. VII.
§Π.

Asseritur necessitas immutationis superna­
turalis.
mtil· 256. Dicendum est secundo, peccatum
sto. habituale hominis conditi in puris, non
posse adhuc per divinam potentiam deleri
sine aliqua supernaturali mutatione pecca­
toris. In hac assertione non determinamus,
an prædicta mutatio deberet fieri per for­
mam habitualem, vel per actualem, sive
auxiliantem ; sed solum statuimus, requiri
infusionem alicujus gratiæ supernaturalis.
In quo sensu nostram conclusionem satis
D.Tto. aperte docet D.Thom.quæst. 28, de Veritate,
ari. 2 ad 5, his verbis :« Adam a statu gra­
tiae cecidit, et non solum astatu naturæ.
« Sed tamen si a solo statu naturæ decidis­
set ; nihilominus tamen ad expiationem
<t infinitæ olïensæ donum divinæ gratiæ
« requireretur. »
RejpoQ· Nec prodest, si cum Adversariis respon­
deatur, vel S. Doct. in ea conditional! non
excludere ab Adamo elevationem ad ordi­
nem supernaturalem, et debitum habendi
gratiam, sed solum graliam exercite habi­
tam ; atque ideo non loqui de Adamo ut
considerato in puris ; vel non adstruere
necessitatem gratiæ supernaturalis, sed
solius gratiæ naturalis, qualem Deus ut
author naturæ potest dispensare. Hoc, in­
quam, non refert ; quia utraque responsio
confutatur ex eodem S. Doct. loco citato
in corp. art. ubi probat impossibilem esse
remissionem peccati sequenti discursu,
quem etiam tangit verbis supra relatis :
<t Offensa, quæ ex peccato sequitur, sine
« gratia aboleri non potest, sive accipiatur
'< offensa ex parte hominis, in quantum
■' homo peccando Deum offendit ; sive ex
'< parte Dei, secundum quod peccatori est
“ offensus, secundum illud psal. 5 : Odisti
•i omnes, qui operantur iniquitatem. Quicumque enim aliquam rem digniorem
« indigniori postponit, injuriam ei facit;
1 et tanto amplius, quanto res est dignior.
■iQuicumque autem in re temporali finem
« sibi constituit, quod facit omnis morlali« ter peccans, ex hoc ipso quantam ad
< affectum suum præponit creaturam Crea­
ti tori, diligens plus creaturam, quam CreaI torem. Finis enim est, quod maxime diΊ ligitur. Cum ergo Deus creaturam in in« finitum excedat, erit peccantis mortaliter
« contra Deum infinita offensa ex parte
Proba-

ti

ti

479

ti dignitatis ejus, cui per peccatum quodam­
a modo injuria fit, dam ipse Deus contem­
u nitur, et ejus præceptum. Unde ad hanc

« offensam abolendam non sufficiunt vires
« humanæ, sed requiritur munus divinæ
« gratiæ. »
Qui discursus vel nullius roboris est, vel
generaliter probat in remissione cujuscumque peccati mortalis, sive homo supponatur
elevatus ad finem supernaturalem , sive
non : quia non innititur in eo, quod Deus
sit, et cognoscatur finis supernaturalis; sed
in eo , quod ratio offensæ gravis contra
Deum est infinita : quæ ratio universalis­
sima est, et urget in omni statu, ut ipseS.
Doctor expressit illis verbis : Quod facit
omnis mortaliter peccans. Ergo quando D.
Thom. in responsione supra citata asserit,
si Adam a statu naturæ decidisset, egeret
divina gratia ad expiationem offensæ, ex­
cludit ea conditional! tam gratiam exercite
habitam, quam statum elevationis ad eam
habendam ; et ex sola ratione peccati gra­
vis infert necessitatem divinæ gratiæ ad
ejus expiationem. Rursus in verbis ultimo
relatis eam formam expulsivam peccati de­
siderat, ad quam, inquit, non sufficiunt hu­
manæ vires. Quicumque vero actus entitative naturalis, qualis esl amor naturalis
Dei super omnia (per quem asserant Adversarii peccatam in statu purorum delen­
dum fore), cadit sub sphæra activitatis hu­
manarum virium, et potest elici ab homine
sine adjutorio gratiæ , ut late ostendimus
tract, præced. disp . 2, dub. 3 , et amplius
constabit ex dicendis. Ergo gratia, quam
S. Doct. pro expiatione peccati requirit,
non est actus entitative naturalis, vel auxi­
lium ipsi deserviens, sed aliqua perfectio
supernaturalis. Præsertim quia, ut constat
ex contextu illius articuli, tam incorpore,
quam in argumentis, loquitur S. Doctor de
necessitate supernaturalis gratiæ. Et om­
nino similia tradit, et a fortiori confirmat
in 4, dist. 17, q. 1, art. 3, quxstiunc. 1 ad 2,
ubi ait : α Dicendum, quod quamvis se­
ct eundam consequutionem argumenti non ο
« sequatur positio gratiæ ad remissionem
« culpæ ; tamen destructio culpæ prius
« existenlis non potest fieri nisi per gra­
tiam, quia illa innocentiæ bonitas, quæ
« inter utrumque media videtur, non suffi­
ceret ad hoc, quod dignum redderet ab
« immunitate personæ, vel ab infinita of« fensa commissa prius ; quamvis suflice« ret, ut immunem redderet illum, in quo
ce

ce

489

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

peccatum non præcessit. In eo enim, qui
quoniam actus offendens Deum, prout est
Cf peccavit, requiritur non solum, quod pec­
in seipso, offendit Deum authorem super­
catum absit actu, sed etiam quod pecca­
naturalem, et avertit a Deo supernatural!
G tum prius commissum expietur, et quo­
fine; eo quod ratio authoris, et finis super·
υ dammodo tegatur : quod fieri non potest
naturalis convenit Deo prout est in seipso,
G nisi ab aliquo habente infinitam virtu­
et non prout praecise splendet in creaturis:
« tem. » Ubi manifestum est S. Doctor,
sed peccatum grave commissum in statu
loqui de gratia supernatural!, et generali­
purorum offenderet Deum , prout est in
ter de omni peccato mortali in quocumque
seipso; tum quia ex affectu peccatoris des­
statu commisso,- et impugnare remissio­
trueret totum Deum; tum quia poneret of­
nem peccati per solam reparationem inno­
fensam passivam in ipso Deo : ergo pecca­
centiae, aut rectitudinem ad pure naturalia.
tam grave commissum in statu purorum
Quod etiam tradit aliis pluribus locis, quæ
offenderet Deum authorem supernatura­
expendit Capreol. in 4, dist. 1, quxst. 2,
lem, et averteret a Deo supernatural! fine.
art. 3 , in resp. ad 1 argumentum Scoti
Quod significavit aperte D. Thom. loco cit.D.fr
contra 2 conci.
ex 1 part, his verbis : « Malum culpæcontrariatur proprie bono increato. Contra­
Unde nostram assertionem tuentur pluhatur enim impletioni divinæ volunta­
Capreol.res S. Doctoris discipuli. Capreolus loco
G tis, et divino amori, quo bonum divinum
Hispal, proxime citato, Hispalensis ibidem, art. 2,
J ‘ ad argumenta Scoti, Cajetanus hac 1, 2,
« in seipso amatur, et non solum secun­
α dum quod participatur a creatura, d
quxst. "1. art. 6, § .4d cujus evidentiam, et
in præsenti art. 2, § .-Id objectionem autem,
Confirmatur, et explicatur primo : nam a*,
et § Ad illam autem propositionem, in fine,
homo in puris constitutus graviter Deum
offendens destruit affective absolute, et ef­
Medin. Medina ibidem, § Ad hujus rei explicatioAriaw' nem, Arauxo in dub. introduclorio hujus
fective conditionate ipsum Deum : sed si in
effectu destrueret Deum, offenderet ipsum
quxst. 113, in resp. ad 2, et in-præsenti art.
non solum ut authorem, et finem natura­
2, dub. 3, num. 22 et 29, ubi alios refert.
lem, sed etiam ut authorem, et finem su­
Herren Herrera in manuscript is ad hunc art. dub.
pernaturalem : ergo homo in puris existens
CLabai°
conc^· ~·
Cornejo tract, de peccatis,
offendit ipsum sub utraque ratione ; atque
disp. 4, dub. 6, Petrus Labat disp. 5, de
ideo ad remissionem prædictæ offensae ne­
soto iust*ficat- f^· § 3. Favent etiam Sotas
cessaria erit aliquasupernaturalis mutatio.
Alvar. in 4, dist. 15, quxst. 1, art. 2, circa finem,
Hæc secunda consequentia constat ex prima;
Alvarez 1, 2, disp. 131, num. 14, et disp.
nam ad destruendam offensam contra Deum
180, num. 19, et alii. Quibus ex extraneis
authorem supernaturalem necessaria est
Yasq. consentiunt Vasquez I, 2, disp. 96, cap. 2,
mutatio supernaturalis. Prima vero legi­
Merai Gt
ca?' 1’ ^era^us tToct.de gra­
time infertur ex præmissis, quia in prutia , disp. 10, sect. 5, et alii. Nos etiam
dentum existimatione, sive in considera­
eandem assertionem expressimus in aliis
tione morali perinde se habet destructio
hujus Cursus tractatibus, ut tract. 9, disp.
affective intenta , et effective conditionate
6, num. 15, et tract. 13, disp. 1, num. 34,
inducta, ac si absolute, et efficaciter indu­
et disp. 7, num. 18 et num. 21.
ceretur . Minor etiam est certa, quia ex
,
257. Probatur ratione desumpta
ex D.
Funds4
parte Dei eadem indivisibilis entitas est ra­
mentum.Thom. locis supra citatis, et 1 part, quxst.
d. Tho.
ar( g, quæ potest sub hac forma pro­
tio authoris, et finis maturatis ; et ratio an­
ilioris, et finis supernaturalis : ergo si pec­
poni : Peccatum offendens Deum authorem
catum in statu purorum destrueret Deum
supernaturalem, et avertens a Deo super­
in effectu, utramque rationem destrueret.
natural! fine, non valet auferri absque mu­
Major denique probatur; nam qui ponit
tatione supernatural! peccatoris : atqui
suum ultimum finem in creatura, destruit
peccatum grave commissum in statu puro­
in affectu Deum ; siquidem aufert affective
rum offenderet Deum authorem superna­
ab illo rationem propriam ultimi finis : at­
turalem, et averteret a Deo supernaturali
qui peccans graviter in statu purorum
fine : ergo auferri non posset absque muta­
tione supernaturali peccatoris. Consequen­ i constitueret suum ultimum finem in crea­
tia est legitima. Major etiam satis constat
tura, sive in bono proprio, quod diligeret
ex dictis duobus dubiis præcedentibus. Mi­ I plus quam Deum ; hæc quippe inordinatio
nor autem, in qua est difficultas, probatur:
in nullo statu peccato gravi deficeret : ergo
peccans
λ

I
'
1

;

j

DISP. II, DUB. VII.
peccans graviter in statu purorum destrueret affective absolute, et effective conditio­
nate Deum.
se.
Confirmatur et explicatur secundo : nam
«indo. rati0 Dej authoris, et finis naturalis subordinatur rationi Dei authoris, et finis super­
naturalis :sed homo conditus in puris, et
graviter peccans offenderet Deum authorem, et finem naturalem : ergo offenderet
saltem ex consequenti Deum authorem, et
finem supernaturalem. Major, et minor
.constant. Consequentia vero probatur: tum
quia ille, qui excutit a se minorem subjectionem Deo debitam, a fortiori excutit ma­
jorem ; qui enim non vult Deo subjici in
minoribus, multo minus vult in majoribus:
sed major est subjectio ad Deum authorem,
et finem supernaturalem , quam ad Deum
authorem, et finem naturalem ; cum prior
illa universalis sit, et nullam habeat res­
trictionem : ergo si homo conditus in puris
offendit Deum authorem, et finem natura­
lem , debitam ei subjectionem excutiens ;
etiam offendet, saltem ex consequenti ,
Deum authorem, et finem supernaturalem.
Tum praeterea, quia eo ipso, quod ratio Dei
authoris, et finis naturalis subordinetur
rationi Dei authoris, et finis supernatura­
lis, impossibile est, quod homo recedat a
Deoauthore, et fine naturali, quin recedat
ab ipso Deo authore, et fine supernaturali:
quemadmodum si aliquis terminus subor­
dinetur alteri, impossibile esi recedere a
primo, quin recedatur a secundo : ergo si­
cut homo conditus in puris, recedendo a
Deo authore, et fine naturali ipsum offen­
deret; ita recedendo ab eodem authore, et
fine supernaturali eundem offenderet. Tum
denique, nam ita se habet in Deo ratio authoris, et finis naturalis ad rationem au­
thoris, et finis supernaturalis, sicut se habet
in creatura natura ad gratiam : sed qui tol­
leret naturam, tolleret ex consequenti gra­
tiam : ergo qui offendit Deum authorem, et
finem naturalem, offendit ex consequenti
Deum authorem, et finem supernaturalem:
ergo homo conditus in puris , et graviter
peccans, Deum sub utraque ratione offendit.

§ III.
Fari® evasiones Adversariorum proclu­
duntur.

Priamu ^58. Huic argumento, et confirmationi'Tugiom·bas varie occurrunt Adversarii. Primo res-

■

481

pondent, eis tantum evinci, quod homo
elevatus ad finem supernaturalem, et gra­
viter peccans, Deum ut authorem, et finem,
tam naturalem, quam supernaturalem of­
fendat ; secus vero si prædicta elevatio non
supponatur. Quoniam respectu hominis
non elevati ad supernaturalem ordinem
perinde se habet Deus ut author, et finis su­
pernaturalis, ac si author, et finis super­
naturalis non esset ; quippe qui nullum
munus proprium authoris, et finis super­
naturalis obiret respectu hominis non ele­
vati. Unde cum homo existens in puris non
esset elevatus ad supernaturalem ordinem,
ut ex ipsis terminis, et ex propria talis sta­
tus conditione liquet, minime offenderet
Deum ut authorem, et finem supernatura­
lem ; licet contra ipsum ut authorem, et
finem naturalem graviter peccaret. Et con­
sequenter ad expiationem prædicti peccati
sola naturalis aliqua mutatio sufficeret.
Sed hæc responsio non satisfacit : quo-Confauniam ut homo offendat, saltem indirecte, lur’
et ex consequenti, Deum authorem, etfinem
supernaturalem, non requiritur quod sit
elevatus ad supernaturalem finem ; sive,
et in idem redit, quod debeat esse conver­
sus ad ipsum sub ratione authoris, et finis
supernaturalis : ergo negatio elevationis ad
supernaturalem ordinem non excusaret
hominem conditum in puris, et graviter
peccantem, ab injuria, sive offensa contra
Deum authorem, et finem supernaturalem.
Probatur antecedens : tum quia licet homo
non elevatus careat obligatione tendendi in
Deum authorem, et finem supernaturalem;
tenetur tamen non apponere obicem prae­
dictae tendentiae, et subjectioni ; nam ma­
lum ab intrinseco est, quod creatura se
constituat incapacem exhibendi eam sub­
jectionem, quam Deus potest ab ea exigere,
et ad quam potest illum permovere : sed
homo non elevatus, et in puris existens,
peccando graviter se redderet incapacem,
quantum est ex se, subjectionis debitae Deo
authori, et fini supernaturali, quam posset
Deus ab eo exigere; siquidem quodlibet
peccatum est impedimentum inconjungibile cum gratia, per quam Deo authori, et
fini supernaturali subjicimur : ergo ut homo
offendat, saltem indirecte , et ex conse­
quenti, Deum authorem et finem superna­
turalem, non requiritur elevatio ad super­
naturalem finem. Tum etiam, quia si homo
non elevatus ad supernaturalem finem di­
ceret : Nolo Deum esse authorem, et finem

•182

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

naturalem, et supernaturalem; vel, Odio ha­
beo Deum authorem, et finem naturalem, et
supernaturalem, procul dubio Deum authorem et finem non solum naturalem , sed
etiam supernaturalem offenderet : sed homo
non elevatus ad supernaturalem ordinem,
et graviter peccans, idem interpretative, et
moraliter dicit ; cum omnis mortaliter pec­
cans destruat moraliter, et ex parte affec­
tus omnem rationem veri Dei, et omnes
perfectiones in eo contentas, et interpreta­
tive dicat : Volo quod verus Deus nullo modo
sit, et me averto ab omni eo, quod Deus est
in se, quidquid illud sit : qui actus profecto
æquivalet illi priori, licet sit minus expli­
citas : ergo non elevatio minime excusaret
hominem graviter peccantem ab offensa,
saltem indirecte, et interpretative volita
Dei authoris, et finis supernaturalis. Tum
denique, quia offensa Dei ex quocumque
peccato gravi resultans recipitur moraliter
in ipso Deo, et gravificatur ab illo, prout
est in seipso, ut docent satis communiter
Thomistæ 3 part, quxst. 1 ; sed Deus in
seipso, est supernaturalis : ergo offensa
gravis in eo resultans tangit, lædit, et of­
fendit ipsum, non solum ut est author,
et finis naturalis, sed etiam ut est author,
et finis supernaturalis : nec valet ab hac
nola liberari per solam non elevationem |
peccantis.
Aperi- 259. Confirmatur primo, quia homo non i
topu"- elevatus ad finem supernaturalem, et granatiems. viter peccans, aliter se haberet erga Deum
authorem, et finem supernaturalem post
peccatum, quam ante peccatum : ergo si­
gnum est, quod homo non elevatus, et gra­
viter peccans tangit, et offendit Deum au­
thorem, et finem supernaturalem. Suadetur
antecedens, quia homo ante peccatum so­
lum erat aversus a Deo fine supernaturali
aversione negativa, seu non conversione :
sed post peccatum esset aversus aversione
privativa, et contraria ; ergo aliter se ha­
beret post peccatum. Probatur minor : tum
ratione, quia ul carentia alicujus perfectio­
nis transeat a simplici negatione in priva­
tionem, non requiritur , quod forma sit
debita, sed sufficit, quod subjectum fiat im­
potens ad eam habendam , amittatque ca­
pacitatem illius; nam eo ipso amittit for­
mam, saltem ut in ea capacitate contentam:
sed homo non elevatus peccando gravi­
ter amitteret capacitatem, et aptitudinem
tendendi in Deum supernaturalem finem
per gratiam ; siquidem quodlibet peccatum

grave excludit gratiam, et quandiu manet,
impedit subjectum, ne gratiam recipiat :
ergo homo non elevatus, et graviter pec­
cans, non solum non esset non conversus
in Deum finem supernaturalem, quod prius
habebat ; sed etiam esset aversus a Deo
supernaturali fine, aversione privativa, et
excludente contrarie tam conversionem in
ipsum , quam capacitatem proximam, et
expeditam illius. Tum etiam exemplo, quo
utitur N. Cornejo; quia simplex sacerdos
non dicitur privatus pontificatu , quamvis
eo non potiatur, nec habeat debitum conse­
quendi ipsum : cæterum si labatur in pec­
catum hæresis, vel in aliud dignitati pontificiæ contrarium, eo ipso dicitur privatus
pontificatu, ejusqne privationem incurrit;
quia videlicet se constituit in statu contra­
rio, et a non digno negative transivit ad
esse indignum contrarie : ergo quamvis
homo non elevatus careret debito, vel or­
dine exigentiæ ad gratiam, et hæc carentia
esset ante peccatum simplex negatio ; nihil­
ominus post peccatum haberet contrarietatem ad gratiam, et indignitatem privati­
vam ob oppositionem impedimenti cum
statu gratiæ inconjungibilis; atque ideo
aliter post peccatum se haberet ad Deum
authorem gratiæ, et finem supernaturalen, ac se habebat ante peccatum.
Confirmatur secundo : quia non elevations
ad ordinem supernaturalem eatenus posset
excusare hominem peccantem ab offensa
contra Deum ut authorem, et finem supernaluralem, quatenus Deus ut author, et
finis supernaturalis non influit nec per mo­
dum principii, nec per modum finis in ope­
rationes hominis non elevati ad supernatu­
ralem ordinem ; et ita perinde se habet ad
prædictum hominem, ac si author, et finis
supernaturalis non esset : sed hæc ratio
nulla est : ergo homo non elevatus graviter
peccans non excusaretur ab offensa contra
Deum authorem, et finem supernaturalem.
Probatur minor, quia si homini non elevato
ad finem supernaturalem aliqua via certo
innotesceret Deum esse authorem, et finem
supernaturalem (quod non apparet impos­
sibile, si v. g. alter homo elevatus hoc ei
proponeret, cui ipse per fidem naturalem
assentiret), et graviter peccaret,ut puta odio
habendo Deum supernaturalem authorem,
et finem, proculdubio ipsum ut authorem,
et finem supernaturalem offenderet ; el
tamen ea notitia nec hominem elevaret ad
alliorem statum, nec præstaret, quod Deus
per

DISP. Π, DUB. VII.
I

L
1

,
;

J
[

I

I
i
j
J

I

i

■

per modum authoris, el finis supornaturalis influeret in operationem prædicti ho­
minis : ergo idem quod prius.
ilteU 200. Secundo respondent Adversarii, lam
ensio. argumentum supra propositum, quam im­
pugnationem priorissolutionis proxime ex­
pensam recte concludere, si homo peccans
supponatur habere aliquam notitiam Dei
authoris,et finis supernaturalis: secus vero
si supponatur habere ignorantiam invin­
cibilem illius. Nam cum de ratione peccati
sit esse voluntarium, et voluntarii ratio
absque cognitione salvari nequeat ; impossibile est, Deum ut authorem, et finem
supernaturalem offendi ab illo,qui invinci­
biliter ignorat Deum esse supernaturalem
authorem, et finem. Ob hanc enim rationem qui accedit ad mulierem, quam invin­
cibiliter ignoratesse conjugatam, non com­
mittit adulterium, nec offendit maritum;
et similiter qui interficit hominem, quem
ob invincibilem ignorantiam nescit esse cle­
ricum, excusatur a crimine sacrilegii.Quod
adeo verum est, ut licet haberet intentio­
nem occidendi clericum, et vellet esse cle­
ricum eum, quem occidit ; nihilominus si
invincibiliter ignorat esse clericum, quem
interficit, excusatur a crimine sacrilegii,
licet occisus vere clericus sit. Cum ergo
homo in puris constitutus laboraret igno­
rantia invincibili circa Deum authorem, et
finemsupernaturalem, quippe qui per prin­
cipia propria prædicti status nullatenus
posset assequi notitiam Dei supernaturalis
authoris, minime offenderet Deum ut su­
pernaturalem authorem,et finem; quamvis
interpretative, aut etiam expresse diceret
se velle offendere totum Deum, et rece­
dere ab omni eo, quod Deus est in seipso.
Ρτκΐε- Cæterum nec responsio hæc, quamvis
magis apparens sit, diluit vim nostrae ra‘Ser· tionis. Tum quia licet homo in statu purororum invincibiliter ignoraret Deum authorem, et finem supernaturalem secundum
propriam, et specialem rationem supernaturalitalis; minime tamen ignoraret ipsum
secundum hanc eandem rationem sumptam
inconfuso, et implicite ; nam eo ipso, quod
cognosceret Deum, seu veram rationem
primae causæ, posset et deberet cognoscere
Deum esse altius quid omni creatura, et
continere omnia possibilia; inter quæ cer­
tum est contineri reipsa entia supernatura­
lia, per ordinem ad quæ Deus dicitur su­
pernaturalis author, el finis : ergo eo ipso,
quod averteretur a Deo, incurreret aversio­

483

nem ab illo, non solum ut authore, et fine
naturali, quod explicite cognosceret, sed
etiam ut ab authore, et fine supernaturali,
quod cognoscit implicite, et in confuso : hæc
autem cognitio implicita, et inconfuso suf­
ficit ad rationem voluntarii, saltem interpretativi : ergo ex defectu scientiæ, vel
voluntarii non posset peccatum in statu
purorum commissum excusari a ratione
offensæ contraDeum supernaturalem autho­
rem, et finem. Tum etiam, quia de facto
multi simplices, et idiotæ ignorant invinci­
biliter proprias rationes aeternitatis, im­
mensitatis, providentiæ, omnipotentiæ, et
aliarum plurium divinarum perfectionum,
ut experientia liquet ; et nihilominus quia
cognoscunt Deum esse altius quid omni eo,
quod excogitari potest, cognoscunt, saltem
confuse et implicite,prædictas perfectiones ;
quod satis est, ut cum graviter peccant,
offendant Deum ut æternum, immensum,
omnipotentem, etc. (ly ut reduplicante non
motivum peccandi, sed rem per se offen­
sam, et injuriatam),ergo licet homo condi­
tus in puris ignoraret invincibiliter Deum
secundum propriam, et formalem ratio­
nem authoris, et finis supernaturalis; quia
tamen cognosceret Deum esse altius quid
omni creatura, et continere omnia possi­
bilia ; et consequenter quia cognosceret,
saltem in confuso, effectus supernaturales,
ut præcontentos in illa causa, non posset
non,si graviter peccaret, offendere Deum ut
supernaturalem authorem, et finem; ita ut
offensa non sisteret præcise in ratione ,
quam ex parte Dei explicite cognoscit, sed
pertingeret etiam ad rationes, quas non
cognoscit explicite.
Tum denique, et praecipue, quia tunc
ignorantia invincibilis excusat, ne actio
peccaminosa attingens objectum contrahat
malitiam ex aliqua ratione, quæ objectum,
prout est in se circumstat, quando adjungi­
tur judicio probabili, quod prædicta ratio
non inest objecto, ut contingit cum acce­
dens ad mulierem judicat probabiliter,
post debitum examen, quod est soluta, licet
revera conjugata sit ; et similiter cum in­
terficiens hominem, post debitum examen
probabiliter judicat non esse clericum,
quamvis in re clericus sit: excusantur enim
ob dictamen probabile a crimine adulterii,
et sacrilegii . Econtra vero, qui stante
ignorantiaprædictarum circumstantiarum,
non format dictamen probabile, quod ob­
jectum caret illis , sed aliqualem suspi-

484

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

cionem habet, quod objecto inest aliqua
sortim cum fæ rationes non insint necessario
latens, et specialis malitia, et hac suspi­
illis objectis, vel in re, vel secundum quod
cione per dictamen probabile non exclusa,
hic, et nunc praesentantur intellectui ; et
objectum amplectitur , proculdubio non
ideo peccans excusatur a peccatis adulterii,
excusabitur in casu proposito ab adulterii
et sacrilegii. Cæterum qui verum Deum
et sacrilegii criminibus, quia voluit sal­
cognoscit, nequit prudenter judicare esse
authorem præcise illorum effectuum, quos
tem in communi, et in confuso praedictas
ipse cognoscit ; sed potius judicare debet,
circumstantias, et non habuit ignorantiam
Deum posse plura efficere, quæ ejus captum
invincibilemeorum prout inconfuso,quam­
vis non habuerit earum explicitam noti­
excedunt : in quo reipsa, et inconfuso clau­
ditur ratio authoris supernaturalis. Unde
tiam. Quam doctrinam latius tradidimus
qui hac cognitione supposita graviter pec­
tract. 13, disp. 10, num. 164 et disp. 13,
cat, offendit Deum authorem, et finem,tam
num. Set num. 97, cum sequentibus. Homo
naturalem, quam supernaturalem, et ab
autem in puris constitutus, licet non posset
ipso adæquate accepto, et secundum utram­
habere explicitam notitiam Dei supernatu­
que rationem avertitur ; quamvis secun­
ralis authoris, et finis secundum propriam,
dum unam rationem explicite, et directe,
et formalem supernaturalitatis rationem,
et hac ratione haberet ignorantiam invin­
et secundum aliam indirecte, et inconfuso.
cibilem illius (prout videlicet ignorantia
Liquet etiam differentia inter nostrum ca­
sum,et exempla in contrarium adducta;nam
opponitur notitiae rei secundum propriam
rationes clerici, et conjugate sunt adæquate
rationem acceptae), minime tamen posset
tam explicite quam implicite extra essen­
formare judicium probabile, quod Deus
tiam mulieris,quæ violatur,et hominis,qui
non esset author, et finis supernaturalis ;
sive, et in idem recidit, quod Deus erat præ­
interficitur, circumstantque accidentaliter
objectum ; unde habent veram conditionem
cise naturalis author, et finis. Nam eo ipso,
circumstantiarum , et consequenter non
quod cognosceret Deum esse Deum, nempe
ens summe perfectum, posset, et deberet
transfundunt actui fornicationis, et homi­
cognoscere esse infinitum, omnipotentem,
cidii specialem militiam, nisi cognoscan­
et incomprehensibilem ; atque ideo posse
tur, et aliquo modo intendantur ab eo, qui
plura efficere, quam humanus captus asse­
prædicta peccata committit. Cæterum ratio
qui valeat, nihilque ejus potentiam subter­
authoris, et finis supernaturalis clauditur
fugere ; in quo reipsa implicite cognosce­
saltem implicite in adæquata essentia Dei
ret Deum supernaturalem authorem, et
authoris, et finis naturalis, quam quilibet
effectus supernaturales, licet explicare non
peccans cognoscit : quocirca non se habet
posset eorum propriam rationem. Cum hoc
per modum circumstantiæ propriæ dictæ,
quippe dictamine non cohaeret, quod judi­
sed est conditio generalis, et transcendens
cium asserens Deum esse præcise authorem,
Deum graviter offensum ; quamobrem re­
et finem naturalem, ipsumque ad determi­
fundit in actum peccati generalem etiam
natos effectus restringens, sit probabile ;
malitiam contra Deum supernaturalem
sed potius est erroneum, et falsum, tam
authorem, et finem ; quæ proinde non se
practice, quam speculative. Ergo homo in
habet ut specialis circumstantia peccati, sed
puris conditus, et graviter Deum offendens,
clauditur in qualibet peccato gravi. Ethic
non posset excusari ab injuria contra Deum
tandem liquet aliud discrimen ; nam licet
supernaturalem authorem, et finem ; nec
offensa passiva recipiatur in ipso offenso,
dicendus esset laborare circa prædictum
atque ideo offensa Dei in Deo. et offensa
finem omni ignorantia invincibili opposita
hominis clerici in clerico : nihilominus
notitiæ, tam implicitæ, quam explicitæ. et
offensa Dei semper gravificatur a Majestate
tam in confuso, quam in particulari ; sed
Dei ut supernaturalis authoris, et finis ; at
. tantum opposita notitiæ expressæ superna­
offensa hominis clerici non semper gravi­
turalitatis secundum propriam rationem.
ficatur a dignitate clericali. Et ratio diffe­
Motivum
261. Per quod satis liquet ad motivum,
rentiae habetur ex dictis ; nam conceptas
rlumdi" θι exempla, quæ in illa responsione affeauthoris, et finis supernaturalis clauditur
niitur. runtur; nam accedens ad mulierem, vel
essentialiter in Deo, nec potest per dicta­
interficiens hominem, potest multoties pru­
men prudens ab ipso excludi : unde qui
denter judicare, mulierem non esse conju­
Deum graviter offendit, læditsaltem conse­
gatam, et hominem non esse clericum;præquenti Majestatem Dei ut supernaturalis
authoris,

4

DISP. II, DUB. VII.

485

authoris, cl finis. Cæterum dignitas cleri­ I ralem, sed etiam supernaturalem : at pec­
calis non clauditur in essentia hominis
catum,quod reipsa formaliter offendit Deum
occisi, sed est circumstantia prorsus acci­
supernaturalem finem, et authorem, deleri
dentalis, quam potest quis prudenter judi­
non valet absque aliqua supernatural! mu­
care ab homine, quem occidit, abessse ;
tatione, per quam peccator convertatur in
quocirca in tali casu non offendit dignita­
Deum ut authorem, et finem supernaturatem clericalem, nec offensa passiva a tali
lem, ut hæc responsio supponit, et satis
dignitate gravificatur. Ex quibus manent
constat ex dictis duobus dubiis præcedentiobiter exclusæ aliquæ objectiones, quae pos­
bus ; ergo peccatum grave commissum in
sent contra rationem nostram formari.
statu purorum auferri non posset absque
nrih 262. Tertia denique Adversariorum resaliqua supernatural! mutatione ex parte
ponsio est, hominem in puris conditum, et
peccatoris. Major, in qua poterat esse diffi­
graviter peccantem,offendere quidem Deum
cultas, satis liquet ex hactenus dictis : tum
supernaturalem authorem, et finem ; non
quia offensa passiva Dei illi peccato corres­
quidem formaliter, et immediate, sed me­
pondons destruit affective non solum illas
diate, ct fundamentaliter : quatenus aufert
rationes, quas peccator explicite cognoscit ;
a Deo rationem ultimi finis naturalis, quæ
sed etiam totam perfectionem divinam, et
se habet ut fundamentum ad rationem au­
consequenter ipsam rationem authoris, et
thoris, et finis supernaturalis, et sine qua
finis supernaturalis, quam implicite, et in
nec in re, nec in affectu potest altera ratio
confuso attingit, et quam nequit prudenter
consistere ; sicut destructa natura, destrui­
a Deo excludere :ergo prædicta offensa non
tur fundamentaliter gratia, seu gratiae fun­
sistit in sola ratione Dei authoris, et finis
damentum. Hinc vero non sequitur, quod
naturalis, sed pertingit offendendo usque
ad remissionem peccati commissi in statu
ad rationem supernaturalis authoris, et
purorum requiratur mutatio aliqua super­
finis. Tum etiam, quia offensa Dei conse­
naturalis ; sufficiet enim mutatio naturalis,
quitur aversionem ab ipso : sed homo con­
quæ hominem ad Deum supernaturalem
ditus in puris, et graviter peccans, averte­
retur formaliter a Deo sub quacumque
authorem, et finem fundamentaliter con­
ratione ultimi finis; siquidem converteretur
vertat : ad quod satis erit amor efficax Dei
ad creaturam tanquam ad bonum sibi suffi­
naturalis authoris, et finis. Quoniam sicut
ciens : cum qua conversione est inconjunpeccatum illud avertebat fundamentaliter a
gibilis conversio ad Deum ultimum finem,
Deo supernatural! fine, et authore,quatenus
vel naturalem, vel supernaturalem : ergo
auferebat a Deo rationem authoris et finis
offenderet formaliter Deum secundum
naturalis : sic amor naturalis efficax Dei
utramque rationem. Tum denique, quia ut
converteret fundamentaliter ad Deum su­
aliquis offendat formaliter Deum secundum
pernaturalem authorem, et finem, quatenus
aliquam rationem, non requiritur, quod
convertit ad Deum authorem et finem na­
formaliter cognoscat illam rationem secun­
turalem. Nec aliud poscit æqualitas inter
dum suum proprium, et specificum concep­
reparationem,et damnumjnam si damnum
tum ; sed satis est cogncscere aliam ratio­
consistit in ablatione ejus, quod est funda­
nem, in qua prior illa includitur, et aqua
mentum ad conversionem in Deum super­
nequit prudenter præscindi : plures quippe
naturalem finem, sufficienter, et adæquate
idiotæ graviter peccantes non cognoscunt
reparabitur per restitutionem prædicti fun­
formaliter divinam omnipotentiam , vel
damenti, sive per conversionem in Deum
infinitatem secundum suum proprium, et
finem naturalem.
Ererii- Sed hæc responsio, ut constat ex hactespecificum conceptum ; et nihilominus eas
,r nus dictis, falso nititur fundamento ; quo­
formaliter offendunt, et in affectu destruunt;
niam peccatum grave commissum in statu
quia destruunt affective Deum, quem im­
purorum non sistit in offensa Dei auctoris,
perfecte cognoscunt, et in quo prædictæ
et finis naturalis, qui explicite cognoscitur ;
rationes clauduntur : ergo idem proportiosed pertingit etiam offendendo usque ad
nabiliter in nostro casu dicendum est.
rationem supernaturalis authoris, et finis,
263. Explicatur amplius detegendo æqui- impugquæ implicatur in Deo graviter offenso, et
vocationem, ex qua hujusmodi responsio amplius,
quam peccans nequit prudenter excludere :
procedit; nam ut ratio Dei authoris, et fi­
quocirca peccatum illud offendit formaliter
nis vel naturalis, vel supernaturalis sit
Deum ut authorem, et finem necdum natu­
ratio qux per se, et formaliter offensæ, non

486

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

requiritur, quod homo peccet ex motivo
offendendi Deum, vel naturalem, vel su­
pernaturalem authorem et finem. Id quippe
si desideraretur, nec homo peccans offen­
deret Deum, ut naturalem authorem, et
finem; nam raro contingit, quod quis pec­
cet ex odio vel contemptu expresso prædictæ
rationis; immo mu 1 toties vult, saltem in­
efficaciter, delectari in objecto prohibito, et
non offendere Deum. Sed sufficit, quod
homo peccando se convertat ad bonum pro­
prium, tanquam ad ultimum finem ; nam
eo ipso recedi ta Deoultimo fine,tam natura­
li, quam supernatural! ; cum conversio ad
bonum commutabile trahatsecum indispen­
sabiliter aversionem a bono rationis, tan­
quam ab ultimo fine. Hæc autem aversio
(quamvis non sit per se explicite intenta),
est interpretative, affective, et moraliter
gravis offensa Dei ; cum tollat ab ipso ra­
tionem ultimi finis, quod est velut intentata
quædam affective destructio Dei, et conse­
quenter lædit moraliter totum Deum ut
authorem, el finem, tam naturalem, quam
supernaturalem. Ergo homo conditus in
puris, et graviter peccans, offenderet Deum
authorem, et finem supernaturalem, non
solum materialiter , et fundamentaliter,
quatenus ab ipso auferret rationem finis
naturalis, sine qua nequit ratio supernatu­
ralis finis salvari; sed quia ipsa ratio finis
supernaturalis esset ratio quæ per se, et
formaliter offensa : quamquam offendens
prius, et immediatius averteretur a Deo ut
fine naturali, quam a Deo ut fine superna­
tural! : et quamquam homo non peccaret
ex motivo offendendi Deum supernaturalem
authorem, et finem. Undead expiationem
prædicti peccati non sufficeret subjectio, et
• conversio naturalis ad Deum naturalem
finem; sed subjectio et conversio superna­
turalis ad Deum ut supernaturalem finem
requiritur.
Rcfelll· Ad hæc : aversio formalis a Deo in utro,0[j^lc’que ordine, nempe naturali, et supernatu­
ral!, nequit auferri sine conversione ad
Deum in utroque ordine, naturali et super­
natural! : sed homo conditus in puris, et
graviter peccans, averteretur formaliter a
Deo in utroque ordine : ergo non posset
aversionem a Deo deponere sine conver­
sione ad ipsum in ordine naturali, et su­
pernatural! ; et consequenter conversio per
solum amorem naturalem non sufficeret
ad destructionem prædicti peccati. Utraque
consequentia constat, et major liquet, sup­

posita doctrina , quam statuimus dub. 5,
quia sicut aversio in genere nequit auferri
sine conversione, et aversio a fine naturali
sine conversione formaliter, aut eminenter
tali ad finem naturalem : ita aversio for­
malis a fine supernatural! auferri non va­
let absque conversione ad prædictum finem.
Minor autem satis constat ex hactenus
dictis : tum quia ille, qui destruit aliquem
terminum, destruit omnem motum, et mo­
tum tendendi ad illum torminum : sed
omnis homo graviter peccans destruit mo­
raliter interpretative totum Deum, prout
est in seipso ; siquidem in affectu aufert ab
illo perfectionem ultimi finis, sine qua non
posset in re subsistere : ergo destruit om
nem motum, et modum tendendi in Deum :
atque ideo contrahit formaliter aversionem
ab illo in omni ordine, tara naturali, quam
supernaturali. Tum etiam, nam qui non
vult Deo subjici minori subjectione, eo ipso
convincitur nolle interpretative subjici
majori subjectione : sed major est subjectio
supernaturalis ad Deum supernaturalem
finem, quam naturalis subjectio ad Deum
finem naturalem; et homo in puris condi­
tus graviter peccans nollet subjici Deo na­
turali fini per subjectionem naturalem ipsi
tunc debitam : ergo eo ipso nollet interpre­
tative ipsi ut supernaturali fini subjici per
supernaturalem subjectionem : hæc autem
exclusio subjectionis sufficit ad aversionem
formalem : ergo praedictus homo maneret
formaliter aversus a Deo, non solum in
ordine naturali, sed etiam in ordine super­
naturali. Quam proinde aversionem abster­
gere, et expellere non posset sola conversio
per amorem naturalem, cum hæc solum
restricte, et'intra ordinem naturalem con­
vertat; et sic sanare nequeat aversionem
in utroque ordine per actum peccati induc­
tam, juxta illud commune proloquium :
Bonum ex intcyra causa, malum ex quocumque defectu.

§ IV.
Roboratur amplius veritas nostræ asser­
tionis.
264. Secundo probatur nostra conclusio^uramanifestando inconvenientia, quæ ex doc- 111
trina opposita consequuntur. Nam ex ejus
principiis, si vera sunt, infertur plures de
facto graviter peccantes non offendere de
facto, et secundum præsentem providen­
tiam

J

DISP. II, DUB. VII.
tiam autliorem, ct finem supernaturalem ;
ct plures nunc exislentes in peccato mor­
tali, non esse aversos a Deo supernaturali
fine : consequens est absurdum; ergo prin­
cipia prædictæ opinionis vera non sunt.
Sequela ostenditur; nam ideo homo in pu­
ris constitutus, et graviter peccans non of­
fendit, ut Adversarii autumant, Deum
supernaturalem authorem, nec avertitur ab
illo ut supernaturali fine, quia invincibili­
ter ignorat, Deum esse authorem, et finem
supernaturalem : atqui do facto innumeri
sunt barbari, qui eadem ignorantia labo­
rant, illi videlicet, qui nihil de Deo super­
naturali authore, et fide mysteriorum Fidei
audierunt et sunt infideles negative , ut
tradunt communiter DD. cum D. Thoma
2,2, qwest. 10, art. 1 ; ergo ex principiis
prædictæ opinionis sequitur, dari de facto
plures, qui graviter peccant; et tamen non
offendunt Deum authorem supernaturalem,
nec manent aversi a supernaturali fine.
Falsitas vero consequentis ostenditur ; nam
ideo peccatum grave commissum in statu
purorum posset absque gratia supernatu­
rali deleri per solam aliquam mutationem
naturalem, quia prædictum peccatum non
offenderetDeum supernaturalem authorem,
nec averteret a supernaturali fine ; his
quippe fundamentis innititur tota machina
adversæ opinionis : ergo si de facto, et se­
cundum præsentem providentiam dantur
plures, qui peccant graviter, et tamen non
offendunt Deum authorem supernaturalem,
et non avertuntur a supernaturali fine ; se­
quitur plures homines posse de facto, et
secundum præsentem providentiam mun­
dari a peccato absque auxilio gratiæ super­
naturalis; et consequenter manere absque
gratia, et absque peccato. Hoc autem quam
absurdum sit, vel ex eo liquet, quia nemo
hominum reperitur de facto in aliquo statu
hujus vitæ.cui certus aliquis locus vel pœnæ,
velgloriæin futura vita noncorrespondeat,
utcumD.Th. ostendimus tract. 13, disp. 20,
dub. 2, § 1, sed his hominibus, qui essent
absque gratia, et absque peccato, nullus de­
terminatus locus posset in futura vita cor­
responded; non quidem coelum, purgato­
rium, vel lymbus Patrum, cum ad hæc loca
solum deferantur morientes in gratia : nec
infernus, vel lymbus puerorum deceden­
tium sine baptismo ; siquidem in his locis
solum constituuntur qui moriuntur in pec­
cato : ergo concedi non potest, esse de facto
aliquos homines absque peccato, et gratia.

ι'· ■ I

———É—M—

487

265. Nec refert primo, si dicatur omnesPrimum
homines de facto fuisse elevatos ad super-effog,o,n
naturalem finem, et consequenter ab illo'
averti quando graviter peccant: unde mun­
dari nequeunt a peccato, nisi per gratiam
supernaturalem, quæ ad prædictum finem
convertit.
Non, inquam, hoc refert, sed facile re-Prædafellitur ad hominem : quoniam ideo præ- dllar·
dicti Authores affirmant hominem condi­
tum in puris, et graviter peccantem non
offendere Deum supernaturalem authorem,
et finem, quia illum secundum hanc ratio­
nem invincibiliter ignorat; atque ideo per­
inde se habet Deus ad hominem in eo statu
peccantem, ac si author, et finis superna­
turalis non esset : sed plures homines
de facto existentes ignorant invincibiliter
se esse elevatosad ordinem supernaturalem,
ut argumentum evincit ; et consequenter
respectu illorum perinde se habet hujus­
modi elevatio, ac si nullatenus esset : ergo
ex vi prædictæ elevationis non sequitur,
quod dum graviter peccant, contra ipsam
agant, et avertantur a supernaturali fine.
Vel si hæc ignorantia invincibilis non ex­
cusat, ne homines graviter peccantes contra
elevationem ad ordinem supernaturalem
agant, et Deum authorem supernaturalem
offendant ; qua ratione, nisi inconsequenter dicitur, hominem conditum in puris
non offendere Deum authorem superna­
turalem, qui illum sic acceptum invin­
cibiliter ignorat? Profecto sicut de facto
datur elevatio ad supernaturalem ordinem,
ita Deus esset de facto iu ea hypothesi su­
pernaturalis author ; et sicut tunc homo
ignoraret Deum esse supernaturalem au­
tliorem, ita plures homines modo ignorant
se esse elevatos ad supernaturalem finem.
Unde nulla est ratio, ob quam barbari of­
fendant Deum authorem supernaturalem,
et homo in puris conditus ipsum non of­
fenderet, et e converso.
Confirmatur evertendo fundamentum in iuipughac responsione insinuatum ; nam ut ali- puns,
quis offendat Deum authorem supernatura­
lem, non requiritur, quod sit elevatus ad
supernaturalem finem :ergo ratio, ob quam
omnes homines graviter de facto peccantes
offendant Deum supernaturalem authorem,
non est quia sunt de facto ad supernatura­
lem ordinem elevati. Consequentia patet,
et antecedens constat ex supra dictis : tum
quia si aliquis judicaret Deum esse supernaturalem authorem, et graviter peccaret,

488

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

proc u Id u bio offenderet Deum ut authorem
supernaturalem. quamvis ad supernatura­
lem ordinem elevatus non esset .Tum etiam,
quia ut aliquis contrahat privationem ali—
cujus boni, sufficit quod sit capax illius, et
quod se reddat ineptum ad ejus consequutionem, licet praedictum bonum ipsi debi­
tum non esset ; et hac ratione clericus hæresim committens fit privative indignus
pontificatu. Tum denique, quia licet aliquis
non habeat debitum contrahendi amicitiam
cum aliquo ; si tamen ipsum gravit- r offen­
dat, incurrit veram privationem amicitiae,
et fit ejus inimicus contrarie, quamvis an­
tea solum esset non amicus negative. Ad
offendendum igitur Deum supernaturalem
authorem, et ad incurrendum aversionem
privativam ab illo, non requiritur debitum
tendendi in ipsum, vel elevatio ad partici­
pandam ejus amicitiam; sed sufficit Deum
graviter offendere.
secunda 2G6. Nec refert secundo, si dicatur, baretasio. haros peccûntes ignorantia Dei authoris su­
pernaturalis non offendere ipsum ut super­
naturalem authorem, et finem, nec averti
ab ipso sub hac ratione considerato ; sed
solum averti ab eo tanquam ab ultimo fine
naturali. Sed quia hujusmodi aversio, per
peccatum personale inducta conjungitur
aversioni a Deo fine supernaturali, quam
peccatum originale induxit, propterea ne­
quit auferri absque gratia supernaturali,
quæ hanc posteriorem aversionem excludat.
Unde accidere nequit, quod homo maneat
de facto sine gratia, et sine peccato ; quod
erat inconveniens præcipue intentum.
Evciti- Hoc, inquam, minime satisfacit ; quia se,ΠΓ· eundum providentiam ordinariam, et juxta
præsentem statum fieri optime valet, quod
plures barbarorum parvuli baptizentur ;
et a peccato originali mundentur; qui ta­
men apud ipsos barbaros enutriti nihil de
Deo authore supernaturali audiant, sed ip­
sum ignorent invincibiliter. Hi ergo, si
cum perveniunt ad usum rationis, aut etiam
alio vitæ tempore graviter peccent, amit­
tent gratiam, ut ex se liquet; et aliunde
non manebunt aversi a Deo fine superna­
turali; nam peccatum originale jam fuit
ablatum, et peccatum personale, ut discur­
runt Adversarii, Deum authorem superna­
turalem non offendit, ob ignorantiam in­
vincibilem circa ipsum. Dum igitur aversio
a Deo authore, et fine præcise naturali suf­
ficienter excludatur per conversionem na­
turalem ad Deum ultimum finem, sequitur

posse homines illos barbaros secundum præ­
sentem providentiam, et citra omne mira­
culum manere absque gratia, et absque pec­
cato, si tamen conversionem eliciant. Sicut
in Adversariorum opinione maneret homo
conditus in puris, graviter peccans, et deinde
eliciens actum conversionis naturalis ad
Deum ultimum finem.
267. Propter hæc Curiel, et quidam alii^j1
Juniores concedunt, fieri posse, ut secundum præsentem providentiam possit homo
manere aversus præcise a Deo fine ultimo
naturali ; et quod hæc aversio possit, quan­
tum est de se, sufficienter excludi per con­
versionem naturalem ad eundem finem, et
'
absque gratia supernaturali ; sicut contin­
geret in statu purorum. Negant tamen fieri
posse, ut secundum providentiam aliquis
mundetur a peccato absque infusione su­
pernaturalis gratiæ; quia Deus, inquiunt,
de facto elevavit hominem ad ordinem su­
pernaturalem, et statuit, ne quis deponeret
peccatum absque conversione supernaturali
ad Deum finem ultimum ; et in hac Dei dis­
positione consistit praesens, et communis
providentia.
Cæterum hæc responsio est voluntaria, et Eefeilipetit principium; quoniam licet Deus de rtr·
facto elevaverit hominem ad finem super­
naturalem ; nihilominus hac elevatione non
depressit, vel consumpsit vires natur® ;
sed potius hac elevatione stante, potest
homo omnia, quæ posset in statu naturæ,
tam ex parte intellectus, quam ex parte vo­
luntatis, ut inductive potest ostendi, et satis
liquet ex iis, quæ diximus tract. prxced.
disp. 2, per totam. At sic est, quod homo in
puris conditus, posset independenter ab
omni gratia supernaturali, imo indepen­
denter ab omni gratia speciali ordinis na­
turalis, diligere Deum super omnia, et ad
ipsum converti tanquam ad ultimum finem,
ut late ostendimus loco citato dub. 3. Ergo
de facto, et secundum præsentem provi­
dentiam potest prædictum amorem, et con­
versionem elicere independenter a gratia
supernaturalis ordinis, sed per solas vires
naturales. Et consequenter si contingens
est, ut secundum præsentem providentiam
plures barbari sint aversi a Deo ut a fine
præcise naturali ; et hæc aversio, quantum
est de se, potest auferri per solam conver­
sionem naturalem ad Deum ultimum finem,
ut admittunt prædicti Authores ; inconsequenter, et voluntarie negant, posse aliquod
peccatum de facto, et secundum præsentem
providentiam

DISP. II, DUD. VII.
providentiam auferri absque infusione gra­
tiæ supernaturalis. Unde elucet quantum
in hac parte nostra sententia præemineat
adversæ; quia nos optime componimus prae­
sentem providentiam cum naturis rerum,
dum dicimus omne peccatum grave offen­
dere Deum supernaturalem authorem, ac
proinde non posse deleri absque auxilio
supernaturali : cui doctrinae omnino con­
sonat Dei providentia, quæ illud peccatum
nunquam remittit absque tali auxilio. Ad­
versarii autem ex una parte dicunt, posse
secundum præsentem providentiam dari
aliqua peccata gravia, quæ a Deo fine su­
pernaturali non avertant, et quæ proinde
ex natura sua possent citra omne miracu­
lum absque gratia supernaturali deleri; et
ex alia parte dicunt (quia oppositum salva
fide dicere non possunt) nullum peccatum
de facto, et secundum præsentem providen­
tiam auferri posse absque supernaturalis
gratiae infusione. Unde discordantium cons­
tituunt inter naturas rerum, et præsentem
providentiam ; et hanc cum illis minime
conciliant.
Confirmatur occurrendo simul tacitæ cuiaw. dam objectioni : nam ideo licet homo lapsus
habeat easdem vires, quas haberet in statu
purorum, et consequenter quamvis gaudeat
eadem potentia antecedenti ad diligendum
amore naturali Deum ultimum finem super
omnia, qua gaudebat in statu purorum;
nihilominus non potest potentia consequenti
prædictum amorem elicere; quia de facto
habet aversionem a Deo authore, et fine
supernaturali : quam aversionem nec valet
cum illo amore componere, nec per illum
amorem excludere, ut late declaravimus
loco supra citato, dub. 4. Si autem esset
aversus præcise a Deo authore naturali, pos­
set per easdem vires et Deum finem natu­
ralem diligere, et oppositam aversionem
excludere ; nam amor Dei naturalis finis
sufficiens est ad destruendam aversionem
a Deo fine naturali ; sicut actus scientiæ
naturalis sufficit ad tollendum errorem
oppositum. Et sic non solum esset potens ad
amorem secundum se, et potentia antece­
denti; sed etiam ad amorem ut exercite ex­
pellentem aversionem oppositam, et po­
tentia consequenti; atque ideo posset viri­
bus naturalibus excludere a se maculam
ΙΙΛΊcati contra Deum authorem naturalem
r
commissi. Cum ego plures barbari sint, ut
Adversarii autumant, aversi præcise a Deo
authore naturali, sequitur quod de facto,
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

489

et secundum vires, quas juxta præsentem
providentiam habent, possint mundari a
peccato absque gratia supernaturali ; et
consequenter possint constitui in tali statu,
in quo nec peccatum habeant, nec gratiam,
sed sint in statu naturæ puræ.
268. Quod si cum eodem Curiel dicas, AlindefDeum de facto disposuisse, ut nunquam re-p^°“
mitteretur peccatum, quin gratia superna- ditur.
turalis simul infunderetur: tum quia de­
crevit, ne homo de facto careret gratia nisi
ob suam culpam; tum quia elevavit homi­
nem ad finem supernaturalem, cui conver­
sio per gratiam est magis proportionata,
quam conversio per naturam. Id. inquam,
si dicatur, refellitur ex dictis. Nam hæc
responsio solum salvat, quod in eodem ins­
tanti , in quo homo existens in peccato
habituali commisso præcise contra Deum
authorem naturæ, eliceret de facto actum
amoris naturalis erga Deum finem natu­
ralem, simul reciperet gratiam habitualem
sanctificantem ; minime vero, quod des­
tructio peccati illius, in quo homo præexistebat, non fieret per amorem naturalem,
et independenter a gratia supernaturali,
tanquam a forma : sed hæc posterior pars
sustineri non valet : ergo nec prædicta res­
ponsio. Probatur major : tum quia licet in
eodem instanti, in quo poneretur amor na­
turalis Dei ultimi finis, infunderetur etiam
gratia sanctificans; nihilominus prior esset
amor ille, quam gratia, siquidem ab ea non
dependet : sed prædictus amor est sufficiens
ad destruendam aversionem a Deo ultimo
fine naturali, in qua tantum homo suppo­
nitur præexistere, cum opponitur directe
hujusmodi aversioni : ergo licet in eodem
instanti concurrerent amor, et gratia; ni­
hilominus destructio peccati contra Deum
naturalem finem, et authorem, potius fieret
per amorem naturalem, quam per super­
naturalem gratiam. Tum etiam,quia quando
concurrunt duæ formæ, aut quasi formæ
alicui contrario oppositæ, contrarium des­
truitur per illam formam, quam per se ex­
poscit ad sui destructionem; non vero per
illam, quam per se ad sui destructionem
non exposcit, quamvis tunc accidentaliter
ibi concurrat : nec hæc posterior forma va­
let causalitatem alterius impedire ; ea enim
quæ sunt per accidens, non impediunt cau­
salitatem eorum, quæ sunt principia per
se ; atqui peccatum contra Deum præcise
authorem, et finem naturalem, non expos­
cit ad sui destructionem gratiam superna32

490

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

turalem, sed solum naturalem amorem,
quo homo ad Deum naturalem finem con­
vertatur, ut xdversarii affirmant :ergo licet
naturalis amor, et supernaturalis gratia
concurrant in eodem instanti, in quo des­
truitur peccatum, quod Deum præcise ut
authorem, et finem naturalem offenderat ;
nihilominus illius peccati destructio non
fiet formaliter per gratiam, sed per natu­
ralem amorem. Ergo gratis concesso, quod
in eodem instanti, in quo illi barbari (qui
secundum præsentem providentiam dicun­
tur aversi, vel posse averti a Deo ut præcise
authore, et fine naturali) eliciunt amorem,
et convertuntur ad Deum finem naturalem,
recipiant etiam gratiam supernaturalem ;
nihilominus aversio, in qua praeexistebant,
atque ideo peccatum non destruetur per gra­
tiam ; sed per amorem.
Falsitas autem consequentis ostenditur :
tum quia secundum praesentem providen­
tiam, per eandem formam mundatur homo
a peccato, et justificat, seu sanctificatur, ut
CoNii. aPerte docet Concilium Trident, sew. 6,
Trideni. cap. 7: sed unica causa formalis nostræ jus­
tificationis est gratia supernaturalis sancti­
ficans. ut tradit etiam Concilium loco cit.
ergo concedi non potest, quod de facto, et
secundum præsentem providentiam aliquis
homo mundetur a peccato per formam, quæ
nqn sit gratia supernaturalis. Tum etiam,
quia nemo de facto potest mundari a pec­
cato, nisi per merita Christi Demini, qui
est universalissimus omnium redemptor :
sed merita Christi communicantur homini
per hoc, quod gratia sanctificans superna­
turalis homini infundatur, ut docet Conci­
lium Trident, loco citato, et eandem sess.
can. 1 ; ergo nemo de facto mundatur a pec­
cato, nisi per gratiam supernaturalem. Tum
denique, quia per eandem formam destrui* tur rea’tus ad pœnam æternam cuilibet pec.cato gravi inseparabiliter annexus, per
quam acquiritur jus oppositum ad æternam
vitam ; nam de facto nullus existit, nisi vel
sub illo reatu, vel cum hoc jure ; et subinde
communicatio unius est destructio alterius :
atqui omnis homo, qui de facto liberatur a
peccato, habet per gratiam jus ad vitam
æternam : ergo per eandem gratiam libe­
ratur a reatu ad pœnam æternam, atque
ideo ab ipso peccato. Unde nullo modo con­
cedi potest, quod homo de facto mundetur
ab aliquo peccato mortali per amorem na­
turalem erga Deum ultimum finem. Reco­
lantur quæ supra diximus dub. 1, per totum.

2Ô9. Addo, ex prædicta Curielis doctrina
perspicue inferri, quod homini facientiquod'^k®
est in se ex viribus naturæ, Deus infallibi- sioSÎ’
liter conferat gratiam supernaturalem, nont,tnw·
solum actualem, et anxilianlem, sed etiam
habitualem, et sanctificantem. Quod quam
absurdum sit, et alienum a communi Theo­
logorum sententia, ostendimus tract.priced.
disput. 3, dub. Ί. Sequela vero ostenditur,
quia Deus, ut inquit Curiel, statuit, ut quo­
ties homo existens de facto in peccato mor­
tali converteretur amore naturali ad Deum
ultimum finem, toties reciperet gratiam
sanctificantem, per quam ad Deum finem
ultimum supernaturalem convertatur ;sive,
et in idem redit, quod nunquam converte­
retur ad Deum ultimum finem naturalem,
quin simul reciperet gratiam sanctifican­
tem; alioquin vitari nequit inconveniens
a nobis intentum, nempe plures barbaros,
qui secundum præsentem providentiam in
Adversariorum opinione possunt esse præ­
cise aversi a Deo ultimo fine naturali, va­
lerent a peccato mundari absque infusione
gratiæ sanctificantis; atque ideo manere de
facto absque peccato, et gratia in statu pura
naturæ. At sic est, quod prædicti homines
habent potentiam naturalem, tam antece­
dentem, quam consequentem ad naturalem
conversionem in Deum ultimum finem na­
turalem, ut constat ex supradictis. Ergo si
ex prædictis viribus naturæ hujusmodi con­
versionem eliciant, infallibiliter assequun­
tur gratiam sanctificantem ; et consequenter
verum erit secandum præsentem provi­
dentiam, quod facienti quod est in se ex
viribus naturæ Deus infallibiliter confert
gratiam supernaturalem, nedum actualem,
sed habitualem etiam, et sanctificantem. Et
licet concederetur, quod ad prædictam con­
versionem requiritur aliqua gratia actualis
fulciens voluntatem hominis lapsi ; adhuc
tamen hujusmodi gratia esset entitative na­
turalis juxta conditionem operationis, cui
deserviret, et sequeretur idem inconve­
niens. Quoniam falsum est, quod facienti
quod est in se ex solis viribus naturalibus
(sive entitative sint tales, sive possessive,
etiamsi darentur per Christum), Deus infal­
libiliter conferat gratiam supernaturalem,
ut contra Vasquez ostendimus disp. citata,
dub. 9.

DISP. II, DUB. VII.

§ V.
Ulterior confirmatio veræ sentcntix.

270. Denique potest sententia nostra connaivumfirmari destruendo praecipuum fundamen­
tum adversa»; quia si peccatum grave homi­
nis conditi in puris posset remitti absque
aliqua gratia, vel mutatione supernatural!,
pariter posset remitti absque omni vera, et
speciali gratia, tam naturali, quam super­
natural!; et tam intrinseca, quam extrin­
seca : consequens nequit sustineri : ergo
peccatum grave hominià conditi in puris
remitti non posset absque aliqua superna­
tural! mutatione, vel gratia. Falsitas con­
sequentis patet .· quoniam remissio peccati
gravis habet inseparabiliter annexam con­
donationem infinitæ offensae contra Deum
commissae, et cessationem’odii divini erga
peccatorem : sed quod Deus condonet offen­
sam, et deponat odium, nequit non esse
insignis gratia, et specialis misericordia
Dei erga peccatorem : ergo peccatum grave
hominis conditi in puris remitti non posset
absque omni gratia. Sequela vero ostendi­
tur; nam ideo Adversarii dicunt, prædic­
tum peccatum posse remitti absque gratia
supernatural!, quia posset, et deberet re­
mitti per providentiam Dei authoris natu­
ralis, et gubernantis naturam humanam
in illo statu ; quam providentiam existi­
mant fore imperfectam, et Deo indignam,
nisi Deus ut ea utens posset remittere pec­
cata in prædicto statu commissa : atqui pro­
videntia Dei .ut gubernantis hominem in
statu purorum, talis esset, ut nullam ei
specialem gratiam, vel naturalem, vel su­
pernaturalem, vel intrinsecam, vel extrinsecam conferret : ergo si peccatum hominis
conditi in puris posset absque gratia super­
natural! remitti, pariter remitti valeret
absque omni gratia. Suadetur minor, quia
Deus ut gubernans naturam in puris condi­
tam, tantum præstat ea, quæ naturæ secun­
dum se debentur ; nam si plus præstet, jam
natura non relinquitur in puris, et tollitur
status quæstionis : sed naturæ secundum
se non debetur aliqua gratia specialis, et
proprie dicta; siquidem id, quod debetur,
non est gratia specialis : ergo Deus ut gu­
bernans naturam conditam in puris, nul­
lam ei specialem gratiam communicaret.
CaJr. Confirmatur, et declaratur; nam si quæ
Htio. esset specialis gratia, quam Deus ut guber­
nans naturam in statu purorum constitu­
ultimam

491

tam, homini conferret ad destructionem
pecciti, maxime aliquod auxilium, ut dili­
geret Deum authorem, et finem naturalem
super omnia, per quam conversionem des­
trueretur aversio ab eodem fine ex præcedenti peccato relicta : atqui hujusmodi auxi­
lium non esset specialis gratia, sed pertine­
ret ad concursum generalem statui purorum
debitum : ergo remissio peccati in statu pu­
rorum fieret independenter ab omni gratia
speciali. Major conceditur ab Adversariis,
et facile ostenditur ; quia si semel specialis
gratia desiderata ad destruendum peccatum
in statu purorum commissum, non consis­
tit in aliquo dono supernatural!, nequit in
alio consistere, nisi in auxilio naturali ad
amandum Deum ut ultimum finem natu­
ralem super omnia, vel saltem in hoc auxi­
lio præcipue consisteret · nec enim in statu
purorum alia operatio perfectior, et ad des­
truendum peccatum aptior apparet, quam
dilectio convertens hominem ad Deum ul­
timum finem naturalem. Minor autem pro­
batur, quia auxilium collatum homini ad
eliciendum actum suis viribus proportionatirm, non pertinet ad specialem gratiam,
sed ad concursum generalem, et ad provi­
dentiam communem : qua ratione auxilium
collatum homini in puris ad intelligendum
objecta naturalia, vel ad eliciendum opera
naturalia moraliter bona, non esset gratia
specialis, sed potius diceretur generalis con­
cursus : atqui amor naturalis convertens
hominem lapsum in peccato, quod commi­
sit in statu purorum, esset operatio propor­
tionate ejusdem hominis viribus : ergo au­
xilium ad prædiclam operationem elicien­
dam non esset gratia specialis, sed generalis
concursus. Suadetur minor: tum quia præ­
dicta operatio esset voluntati humanæconnaturalis non minus, quam intellectio :
ergo esset proportionate viribus voluntatis.
Tum quin homo in puris conditus easdem
vires naturales habet ante, vel post lapsum :
sed ante lapsum haberet vires naturales
sufficientes ad prædictam dilectionem : ergo
easdem post lapsum haberet; atque ideo
prædicta dilectio esset proportionata viribus
naturalibus hominis lapsi.
271. Huic argumento posset occurri ex Effu.
Adversariorum doctrina negando, quod au- 6‘u “
xilium collatum homini ad diligendum
Deum finem naturalem super omnia, et
retractandum peccatum, pertineret ad com­
munem concursum. Vel quia eorum quidam
existimant, hominem in puris conditum,

i

492

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

etiam antequam labatur in peccatum, non
habere vires naturales ad praedictam dilec­
tionem ; sed ad eam indigere speci ali gratia,
quæ ipsi in praedicto statu conferretur. Vel
quia eorum alii autumant, quod licet homo
in puris conditus, et constitutus posset per
vires naturales Deum prædiclo amore dili­
gere; nihilominus post lapsum non valet
elicere eam dilectionem absque speciali
gratia : tum quia per peccatum imminuun­
tur vires naturales : tum quia homo pec­
cando demeruit concursum, et auxilium
Dei ad eam dilectionem ; et ita hujusmodi
auxilium post lapsum habet rationem gra­
tiae specialis.
Confota- Sed hæc responsio, et motiva, quibus in,ur- nititur, minime satisfaciunt argumento. Et
quidem primum motivum refellitur ex dic­
tis trad, priced. disp. 2, dub. 3, ubi ex pro­
fesso probavimus, hominem in puris exis­
tentem posse ex viribus propriis, et cum
generali concursu diligere Deum authorem,
et finem naturalem super omnia. Quod bre­
viter hic ostenditur, quia homo in quocum­
que statu constituatur, tenetur ad diligen­
dum Deum finem naturalem super omnia :
sed potest Deus constituere hominem in
statu purorum, quin ullam ei gratiam spe­
cialem præparet, vel communicet : ergo
homo in puris conditus, et nudus ab omni
speciali gratia, tenetur ad diligendum Deum
authorem, et finem naturalem super omnia:
ergo posset per vires naturales, et cum gene­
rali concursu praxlictam dilectionem eli­
cere. Hæc secunda consequentia legitime
infertur ex prima, quia nemo tenetur ad id,
quod non potest: atque ideo si homo inde­
pendenter ab omni speciali gratia tenetur
ad dilectionem Dei naturalem, independen­
ter ab omni gratia potest eam elicere.Prima
vero sequitur ex præmissis. Major autem
probatur, quia præcepta naturalia comitan­
tur, et obligant hominem, in quocumque
statu constituatur : sed homo tenetur ex
præceplo naturali diligere Deum authorem,
et finem naturalem super omnia : ergo in
quocumque statu constituatur, tenetur præ­
dictam dilectionem elicere. Minor denique
ostenditur,quoniam Deus potest ita se gerere
cum homine, ut nullam ei specialem gra­
tiam faciat, quin in hoc aliqua injuria fiat
homini, vel aliqua imperfectio Deo attri­
buatur ; nam specialis gratia eo ipso, quod
talis sit, non debetur, et potesteitra omnem
injuriam hominis, et imperfectionem Dei
denegari ; alioquin specialis gratia non es­

set, sed potius aliquid naturædebitum:ergo
potuit Deus hominem ita in puris relin­
quere, ut nullam ei specialem gratiam con­
ferret. Recolantur quæ diximus loco citato,
ex quibus palam constabit Deum, servata
communi providentia ordinis naturalis,
posse hominem constituere, etgubernarein
statu purorum, nullam ei communicando
specialem gratiam.
Ad hæc : licet gratis admittatur, homi- Uiw
nem in puris conditum, et omni speciali^®
gratia destitutum, non teneri ad dilectionem Disi··
absolutam Dei ultimi finis naturalis super p°jU
omnia; adhuc tamen tenetur ad dilectionem
minus perfectam, vel ad alium actum,quem
per vires proprias illius status posset eli­
cerent in quo consisteret rectitudo propria,
et justitia prædicti status, ut ex se constare
videtur. Tum sic : ad destruendum pecca­
tum commissum in statu purorum, vel suf­
ficeret restitutio rectitudinis, et justitiæ,
quam homo ante lapsum habebat, vel non?
Hoc ultimum nequit asseri juxta Adversa­
riorum doctrinam : tum quia ad destructio­
nem peccati sufficit reducere hominem ad
eum statum, in quo præexistebat ante pec­
catum; nam eo ipso cessabit peccati macula,
ut ipsi discurrunt : ergo ad destruendum
peccatum in statu purorum commissum
sufficit, quod restituatur ea justitia, et rec­
titudo, quam homo in puris conditus, an­
tequam peccasset, habebat. Tum quia si'ad
remissionem peccati in statu purorum com­
missi necessarius est recursus ad aliam rec­
titudinem non pertinentem ad statum pu­
rorum, sequitur, ut Adversarii arguunt,
vel providentiam Dei intra illum statum
dicendam esse imperfectam, vel nullum
esse inconveniens, quod ad remissionem
peccati commissi in statu purorum requi­
ratur gratia pertinens ad alium ordinem
superiorem. Si autem dicatur, sufficere res­
titutionem justitiæ, in qua homo in puris
conditus ante lapsum præexistebat; plane
sequitur, peccatum illud deleri non solum
absque gratia supernaturali, sed etiam abs­
que omni gratia. Quoniam homo post lap­
sum retineret easdem vires naturales : sed
ante lapsum poterat prædictis viribus, et
independenter ab omni speciali gratia eli­
cere illum actum, in quo justitia imperfecta
prædicti status consisteret : ergo post lap­
sum eisdem viribus, et sine speciali gratia
valebit eundem actum elicere,etse reducere
ad antiquam rectitudinem, et justitiam; at­
que ideo sese absque ulla speciali gratia
mundabit

/

1

£

'

I*

DISP. II, DUB. VII.

mundabit a peccato. Quo quid absurdius?
Aliud 272.Secandum etiam motivum refutatur:
quoniam semel admisso, quod homo in puur. ris conditus posset viribus naturalibus, el
seclusa omni speciali gratia diligere Deum
finem naturalem super omnia; et quod
peccando graviter non fuerit aversus, sal­
tem indirecte, a Deo supernaturali fine;
palam sequitur, quod post lapsum retineat
easdem vires, quas ante peccatum habebat
in ordine ad prædictam dilectionem. Et ra­
tio est, quoniam si loquamur de potentia
antecedenti, hæc eadem manet ante, et post
lapsum; cum nihil aliud sit,quam voluntas
comparata ad dilectionem Dei secundum se
consideratam, et praescindendo a circums­
tantiis accidentalibus hic, et nunc occur­
rentibus. Si autem loquamur de potentia
consequenti, hæc tunc deficere dicitur,
quando nequit vel proprium actum cum
aliquo impedimento hic, et nunc occurrente
componere, vel ipsum impedimentum ex­
cludere. Et hac ratione dicitur, quod homo
præmotus auxilio efficaci ad amorem, ne­
quit potentia consequenti ponere odium;
quia licet habeat potestatem ad odium se­
cundum se, nequit tamen vel odium cum
illo auxilio componere, vel ipsum auxilium
abjicere. Et similiter homo lapsus secundum
praesentem providentiam nequit elicere
amorem naturalem Dei super omnia, quia
licet habeat voluntatem, seu potestatem ad
eam dilectionem secundum se, nihilominus
non valet eam componere cum aversione a
Deo supernaturali fine, vel hanc aversio­
nem per solas vires naturales excludere.
Et in hoc sensu solet dici, vires naturales
imminui per peccatum, non quidem ex
parte potestatis relatæ ad actum secundum
se, sed quia per peccatum adjungitur impe­
dimentum retardans potentiam ab elicien­
tia operationis, et ipsam operationem ex­
cludens. Atqui aversio ex peccato gravi in
statu purorum relicta, solum, ut adversa­
rii asserunt, averteret a Deo naturali fine ;
et aversio a Deo fine naturali sufficienter, et
adæquate expellitur per conversionem na­
turalem ad eundem finem; sicut aversio a
• supernaturali fine sufficienter excluditur
per conversionem ad eundem finem super­
naturalem. Ergo si peccatum in statu puro­
rum commissum avertit præcise a Deo fine
naturali, et homo in statu purorum poterat
sufficienter absque speciali gratia se conver­
tere ad Deum ultimum finem naturalem ;
sequitur quod post lapsum queat eisdem

493

viribus, et potentia, tam antecedenti, quam
consequenti eandem conversionem elicere ;
atque ideo et peccatum expellere, et redu­
cere ad antiquam justitiam.
Nec id, quod in hoc motivo addebatur,
alicujus momenti est; nam licet quodlibet
peccatum mortale demereatur, quantum
est de se, concursum Dei ad operationes
hominis, qui peccavit; hinc tamen non se­
quitur, quod concursus, quem Deus suppo­
sito peccato dispensat, sit gratia specialis.
Tum quia Deus de facto non taxavit nega­
tionem prædicti concursus in pcenam pec­
cati ; atque ideo nec peccatum illam in actu
secundo meretur, nec exhibitio concursus
habet rationem specialis gratiæ. Tum quia
hac de causa verificatur, quod homo lapsas
posset independenter ab speciali gratia eli­
cere aliquas operationes moraliter bonas
ordinis naturalis, ut cum communi Theo­
logorum sententia ostendimus contra Vas­
quez disp. cit. dub. 2. Tum quia hinc seque­
retur, concursum requisitum ad destruc­
tionem peccati, non esse gratiam magis
specialem, quam conservationem natura­
lem ejusdem peccatoris; nam eam pariter
demeretur peccatum. Tum denique, quia
tota difficultas præsens procedit ex suppo­
sitione, quod Deus conservet peccatorem,
eique administret auxilia generalia, et
communia ordinis naturalis : quo suppo­
sito, recte infertur ex Adversariorum doc­
trina, quod destructio peccati in statu puro­
rum commissi non postulet specialem ali­
quam gratiam, sed fieri valeat per concur­
sum Dei generalem, et per vires proprias
peccatoris, quæ in ipso manent etiam post
peccatum, ut hactenus ostensum est.
273. Propter vim hujus argumenti non Alterum
desunt ex Adversariis, qui fateantur se non
intendere, quod peccatum commissum in
statu purorum possit, aut debeat remitti
per sola illa auxilia, quæ Deus ex vi providentiæ convenientis præcise statui puro­
rum dispensaret ; sed quod posset remitti
a Deo authore naturæ per plura auxilia, et
diversas, ac speciales gratias, quæ possunt
intra ordinem naturalem excogitari ; alioquin et ordo ipse, et providentia Dei intra
illum essent imperfecta, et arguerent non
levem impotentiam Dei ut authoris natu­
ralis. Et in hoc, inquiunt, consistit robur
argumenti, quod nostræ sententiae oppo­
nunt.
Cæterum hæc responsio satis prodit debi­
litatem prædicti fundamenti, et præsentis

494

DE JUSTIFICATIONE IMPJI.
s

PraviQ- evasionis. Nam in primisjCuriel, Ripalda,
œS' ct communiter Adversarii contendunt, hoKipsidâ. minem non posse ineo statu constitui, in
quo possit peccare, et non possit consequi
peccati remissionem a Deo ut authore, et
providente intra prædictum statum : sed
argumentum a nobis factum evincit, Deum
ut dispensantem auxilia, quæ statui puro­
rum debentur, non posse remittere pecca­
tum in eo statu commissum, alias hæc re­
missio Ceret absque aliqua speciali gratia,
ut hactenus ostendimus, et authores res­
ponsionis proxime datæ recognoscunt :
ergo corruit, ac deseritur præcipuum fun­
damentum Adversariorum. Praeterea, si non
decet providentiam Dei erga hominem con­
ditum in puris, quod nequeat peccatum re­
mittere ut agens intra statum purorum ;
sed debeat pro hujusmodi remissione ad alia
specialiora auxilia recurrere, excedentia
totam exigentiam, et debitum prædicti sta­
tus; pariter nulla attribuetur imperfectio
divinæ providentiæ, ut complectitur totum
ordinem naturalem, ex eo, quod nequeat
per auxilia ad prædictum ordinem spectan­
tia destruere peccatum in statu purorum
commissum ; sed debeat pro prædicta des­
tructione exequenda ad auxilia superioris
ordinis, nempe supernaturalis recurrere.
Deinde nulla inter formas naturales vide­
tur aptior ad destruendum peccatum com­
missum in statu purorum, quam amor
Dei finis naturalis super omnia ; quam ope­
rationem potest Deus mediis auxiliis, quæ
providet statui purorum, efficere : ergo si
ut gubernans naturam juxta exigentiam
status purorum,nequit peccatum in eo statu
commissum destruere, nec id præstare va­
lebit mediis aliis auxiliis, quæ ad ordinem
naturalem adæquate sumptum spectant,
Tandem, quia si semel peccatum in statu
purorum commissum destrui non valet
per auxilia, vel operationes, quæ pertinent
ad prædictum statum, id aliunde provenire
non potest, nisi quia illud peccatum tangit
etiam, et offendit, saltem ex consequenti,
Deum authorem supernaturalem, et avertit
ab illo ut supernatural! fine,ut supra osten­
dimus, et consideranti constabit : sed hæc
ratio æque convincit prædictum peccatum
destrui non posse per aliqua auxilia, vel
operationes, quæ ad ordinem naturalem
spectant ; hæc quippe solum convertunt ad
Deum naturalem finem, et sic relinquunt
non destructam aversionem a fine super­
natural! : ergo si Deus ut gubernans natu­

ram juxta exigentiam, et debitum status
purorum non valet peccatum grave in eo
statu patratum destruere, nec id præstare
valebit, licet utatur alia qualibet providen­
tia mere naturali.
274. Adde, non minus pertinere ad pro­ Ulterior
confote
videntiam gubernantis hominem posse ejus tlo.
peccata punire, quam posse ea remittere, et
poenam ipsis debitam relaxare, ut videtur
per se notum : sed Deus ut utens præcise
providentia naturali, non posset communi­
ter loquendo punire hominem pro peccatis
in statu purorum commissis; nec hoc ar­
gueret aliquam imperfectionem in Deo :
ergo nullum est inconveniens, quod dica­
mus Deum ut utentem providentia mere
naturali, non posse remittere peccata, quæ
in statu purorum committerentur. Suade­
tur minor, quia plures homines in præ­
dicto statu innumerabilia peccata, eaque
satis gravia committerent, quin ullam sal­
tem gravem pœnam, et peccatis proportionatam in hac vita, communiter loquendo,
subirent ; atque ideo post vitam voluptuo­
sam, et sceleratissimam impuniti decede­
rent, nullamquedeinde paterentur poenam,
nisi ad eam subeundam iterum resurge­
rent, et in rerum natura constituerentur :
constat autem, quod resurrectio hominum
est opus providentiæ supernaturalis : ergo
Deus ut utens præcise naturali providentia,
et absque recursu ad providentiam super­
naturalem, non posset debitam poenam in­
fligere hominibus peccantibus in statu pu­
rorum.
Si autem dicatur, superesse post hominum
mortem eorum animas.quæ possent tormen­
ta subire,non diluitur hujus confirmationis
vis : tum quia absolute non infligeretur
pœna homini, qni peccavit, sed cuidam
ejus parti : tum quia anima, cum sit spiri­
tus, pati non potest pœnam sensus, nisi
per actionem ignis, vel alterius agentis
eam alligantis ; quæ etiam passio perlinet
ad providentiam supernaturalem, et nequit
esse principaliter, nisi a Deo supernatural!
authore; ignis enim, quo sicut instrumento
utitur Deus, nequit naturaliter agere in
spiritum, ut explicuimus tract. 13, disp. 18,
dub. 2, per totum. Pœnam autem damni
haud facile assignabunt Adversarii, cum
dicant per peccatum in statu purorum com­
missum non induci privationem gratiæ,
aut eorum, quæ ad supernaturalem ordi­
nem pertinent. Videatur M. Joan, a S.
Thom. disp. 20, art. 2, § Dico tertio, qui ‘
licet

DISP. JI, DUB, VII.
licol neget requiri indispensabiliter mulationein intrinsecam ad remissionenVpeccati,
nihilominus fatetur peccatum in statu pu­
rorum commissum deleri non posse absque
gratia supernatural! extrinseca ; quia ejus
condonatio debet esse a Deo supernaturali
authore, et pertinere ad providentiam su­
pernaturalem : quia solus Deus supernatu­
ralis author, et supernaturali providentia
utens posset debitam pœnam peccatis tunc
commissis infligere.
Objet 275. Sed objicies : nam ad eandem pro­
videntiam spectat praemia conferre justis,
et punire malos : sed Deus ut utens provi­
dentia naturali, posset justis in statu puro­
rum debita præmia conferre : ergo eadem
providentia posset peccatoribus debita sup­
plicia infligere.
Diluitnr. Respondetur majorem solum verificari
per se loquendo, et quando opera, tam
bona, quam mala ad eundem ordinem adæ­
quate pertinent ; quod non accidit in casu
objectionis. Quoniam bona opera elicita in
statu purorum solum sisterent intra ordi­
nem naturalem, et haberent bonitatem
satis diminutam : quibus proinde posset
Deus ut utens providentia mere naturali
præmia naturalia, et eorum valorem adæquantia conferre. Cæterum peccata gravia
prædicti status haberent ex una parte gra­
vitatem infinitam ex parte offensae, et ex
alia parte tangerent, et offenderent Deum
supernaturalem authorem, et finem, sal­
tem indirecte, et ex consequenti ; siquidem
averterent a Deo, prout est in se. Nulla au­
tem pœna per providentiam mere natura­
lem applicabilis punire valet vel condigne,
velproportionabiliter prædictas deformita­
tes; aliunde etiam non posset (servata com­
muni providentia status purorum) omnibus
peccatoribus in hac vita infligi, ut nuper
dicebamus. Unde pro debita punitione eo­
rum peccatorum, quæ in tali statu fierent,
deberet Deus recurrere ad providentiam
supernaturalem, et ad pœnas, quæ secun­
dum illam applicari possunt. Quod si hoc
nullum est inconveniens, pariter inconve­
niens non erit, quod Deus nequeat peccata
in statu purorum facta ex sola providentia
naturali destruere, vel remittere.

495

§ VI.
•X

Lit ima conclusio pro perfecta dubii resolu­
tione.

276. Dicendum est tertio, peccatum mor- jertia
tale commissum in statu purorum non sio.
posse, adhuc de potentia absoluta, deleri
absque infusione gratiæ sanctificantis.Hanc
conclusionem docet D. Thom. locis § 2 ci-D·Tb0·
talis; nam ut ex eorum contextu liquet, lo­
quitur de gratia sanctificante. Et idem tra­
dit aliis locis, quæ dedimus dub. prxced.
§ 4, in quibus adstruit necessitatem gratiæ
sanctificantis ad destructionem peccati mor­
talis, nulla adhibita limitatione, qua suam
doctrinam restringat ad sola peccata mor­
talia hominis elevati in supernaturalem
finem. Unde sic docent Capreolus, Cajeta-capreoi.
nus, Hispalensis, Medina, Herrera, et nfspi.
Labat locis § 2 citat is : idemque tueri tenentur qui docent, peccatum hominis ele- i*abai.
vati ad supernaturalem ordinem, non posse
absque infusione gratiæ sanctificantis au­
ferri : quos dedimus loco citato : quamvis
eorum nonnulli minus consequenter proce­
dant, ut ex dicendis constabit.
Fundamentum hujus assertionis habetur RaUo
ex hactenus dictis ; quoniam peccatum raen-'
grave hominis conditi in puris nullo modo tahs*
potest deleri absque aliqua immutatione
intrinsecasupernaturali, ut§ 2 statuimus:
sed hujusmodi mutatio, quæ ad prædictum
effectum sufficit, et sequitur, salvari nequit
absque infusione gratiæ sanctificantis :
ergo infusio prædictæ. gratiæ est omnino
necessaria ad remissionem peccati morta­
lis, quod homo in statu purorum commi­
sit. Probatur minor, quia illa mutatio su­
pernaturalis sufficit, et requiritur ad des­
truendum peccatum, quæ ipsum efficaciter
retractet, etsecum minime permittat ; qua­
lis non est attritio, vel alius motus imper­
fectior contritione, et amore supernaturali
super omnia, ut.explicuimus dub. prxced.
§ 1 ; unde peccatum unice destruendum est
vel per gratiam sanctificantem, vel per
contritionem : atqui contritio, et amor su­
pernaturalis Dei super omnia essentialiter
dependent a gratia sanctificante,tanquam a
principio effectivo, ut loco citato ostendi­
mus : ergo mutatio, quæ requiritur, et
sufficit ad destruendum peccatum in statu
purorum commissum , salvari non valet
absque infusione gratiæsanctificantis.
Confirmatur primo, quia aversio a Deo

496

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

conor- supernaturali fine destrui non valet absque
mâtur· conversione vel eminentiali, vel formali
ad Deum ultimum finem supernaturalem :
et prior consistit in gratia sanctificante to­
tum hominem habitualiter, ac radicaliter
Deo subjiciente ; posterior vero in actu con­
tritionis, vel charitatis : sed hujusmodi ac­
tus elici non potest, nisi dependenter a
gratia, tanquam a principio effectivo : ergo
aversio a Deo fine supernaturali destrui
non potest absque infusione gratiæ sancti­
ficantis ; peccatum autem mortale in statu
purorum commissum importaret aversio­
nem a Deo supernaturali fine, ut constat ex
dictis § 3 ; ergo deleri non posset absque
prædictæ gratiæ infusione.
Bobora- Confirmatur, et explicatur secundo : quolpUus. niam privatio voluntaria gratiæ sanctifi­
cantis tolli non potest nisi vel directe in­
fundendo gratiam, vel indirecte retractando
actum peccaminosum præteritum, qui il­
lam privationem induxit ; et hic secundus
modus essentialiter dependet ab illoprimo,
ut declaravimus dubio praecedenti : sed
peccatum habitualein statu purorum essen­
tialiter importaret privationem volunta­
riam gratiæ sanctificantis : ergo non pos­
set absque prædicta gratia deleri. Minor
constat ex hactenus dictis, quia carentia
gratiæ, quæ in statu purorum, et antece­
denter ad peccatum grave habet rationem
simplicis negationis, transiret, eo suppo­
sito, in privationem.Tum quia esset caren­
tia perfectionis aptæ, licet non debitae ; ad
quam participandam homo se ineptum, et
improportionalum faceret per peccatum.
Tum quia homo graviter peccans volunta­
rie excluderet subjectionem naturalem in
eo statu debitam Deo : ergo a fortiori vo­
luntarie excluderet quamlibet majorem
subjectionem sibi possibilem, qualem pos­
set habere per gratiam. Tum quia homo
graviter peccans poneret voluntarie obicem
repugnantem gratiæ, quam saltem in com­
muni, et in confuso cognosceret, quatenus
ipsum non lateret, Deum continere omnia
possibilia, quæcumque sint : ergo eo ipso
induceret, et incurreret voluntariam ipsius
gratiæ privationem. Quæ motiva latius ex­
pendimus § 3.
luquo
277. Ex quibus decisa manet difficultas,
retma- quam Iract. Io, disp. 16, n. Io3, tetigimus,
suuipu-el cuîus resolulionem ad præsentem trac"rortim. talum remisimus, in quo videlicet consis­
teret essentialiter macula, sive peccatum
habituale in statu purorum. Nam si ea, quæ

hactenus diximus vora sunt, asserendum
est, prædictam maculam consistere in pri­
vatione voluntaria gratiæ sanctificantis;
atque ideo omne peccatum habituale cujuscumque status in prædicta privatione con­
sistere, et consequenter esse ejusdem ratio­
nis. Et quidem hæc posterior pars mani­
feste sequitur ex priori. Illa vero facile
probatur ex dictis; quoniam peccatum ha­
bituale est quoddam malum culpæ homi­
nem intrinsece afficiens, et in ea habitualiter perseverans, ut constat ex dictis dwp. 1,
dub. 1; sed omnes hae conditiones conveni­
rent carentiæ, seu privationi gratiæ post
peccatum grave in statu purorum commis­
sum : ergo macula, et peccatum habituale
prædicti status in tali carentia, sive priva­
tione consisteret. Suadetur minor, quia in
primis carentia gratia, supposito peccato,
non haberet rationem simplicis negationis,
sed esset moralis privatio gratiæ, ut nu­
mero praecedenti exposuimus. Rursus præ­
dicta privatio esset voluntaria; siquidem
induceretur per actum peccaminosum. Ex
quo fit, ut non posset non habere rationem
peccati. Deinde intrinsece afficeret homi­
nem eo modo, quo carentiæ dicuntur affi­
cere sua subjecta. Tandem esset quid habi­
tuale, siquidem excluderet habitualem for­
mam, cui in modo permanendi, et afficiendi
subjectum commensurari deberet. Omnes
igitur conditiones, quæ ad constituendam
peccatum habituale desiderant, convenirent
carentiæ, seu privationi gratiæ,quæ ex pec­
cato mortali in statu purorum relinqueretur.
Ad hæc : macula, seu peccatum habituale
consistit in eo malo, quod est praecipuum
inter ea, quæ ex peccato actuali in homine
relinquuntur : sed privatio gratiæ esset
malum praecipuum inter ea, quæ relinque­
rentur ex peccato gravi commisso in statu
purorum : ergo peccatum habituale præ­
dicti status consisteret in hujusmodi gratiæ
privatione. Suadetur minor, quia ex pec­
cato actuali prædicti status relinqueretur
et carentia rectitudinis naturalis, et carentia
rectitudinis supernaturalis ; nam peccatum
grave utramque rectitudinem violat, et ex­
cludit : sed multo gravius malum esset ca­
rentia rectitudinis supernaturalis, quam
carentia rectitudinis naturalis ; siquidem
illa rectitudo est multo excellentior, et pri­
vationes regulantur per formas oppositas :
ergo privatio gratiæesset praecipuum malum
inter ea, quæ ex actu peccati commissi in
statu purorum relinquerentur.
Nec

—*

DISP. II, DUB. VII.
cbjec· 278, Nec refort, si objicias primo : nam
lwort' peccatum habituale consistit in eo malo ha­
bituali, quod est velut fundamentum cælerorum, quæ in peccatore reperiuntur : sed
carentia rectitudinis naturalis esset prior,
quam carentia rectitudinis supernaturalis.·
sicut naturalis rectitudo est prior, quam
supernaturalis ; ergo peccatum habituale
status purorum potius consisteret in carentia
rectitudinis naturalis, quam in carentia
rectitudinis supernaturalis. Secundo, quia
in peccato actuali prædicti status prior esset
deformitas ex oppositione ad Deum authorem naturalem, quam deformitas ex oppo­
sitione ad Deum supernaturalem authorem:
imo vero hæc posterior deformitas solum
indirecte, implicite, et ex consequenti im­
portaretur in actu peccati : ergo pariter
peccatum habituale prædicti status non con­
sisteret primario, et principaliter in caren­
tia rectitudinis supernaturalis, sed potius
in carentia naturalis rectitudinis. Tertio,
quia sicut peccatum prædicti status poneret
obicem gratiæ sanctificanti, ita poneret
obicem unioni hypostaticæ, quæ est melior
quam gratia ; et nihilominus peccatum ha­
bituale non-consisteret in carentia unionis
hypostaticæ, alioquin ad ejus directam des­
tructionem requireretur prædicta unio,
quod est absurdum : ergo ex eo, quod su­
pernaturalis rectitudo naturalem excedat,
non sequitur quod peccatum habituale de­
beat consistere in carentia .rectitudinis
supernaturalis. Quarto, quia carentia recti­
tudinis supernaturalis, sive actualis, sive
habitualis, non habet, secluso debito, ratio­
nem mali ; sed potest absque peccato inten­
di, ut patet in Angelo,qui sine errore valuit
intendere suam beatitudinem naturalem,
excluso ordine ad superiorem, et superna­
turalem finem, juxta ea quæ diximus tract,
prxced. disp. 2 dub. 4, num. 148 ; sed in
statu purorum non adesset debitum habendi
rectitudinem supernaturalem : ergo carere
prædicta rectitudine, imo intendere, et com­
plecti talem carentiam, non posset habere
rationem peccati.
solritnr -79. Eæ, inquam, objectiones non refefrâ». runt. Nam adprimam respondetur evincere,
si quid probat, peccatum habituale praten­
tis status consistere principalius in carentia
rectitudinis naturalis, et non in privatione
gratiæ (siquidem etiam in hoc statu natu­
ralia sunt priora gratuitis) ; quod quam
falsum sit, constat ex dictis tract. 13, disp.
16, dub. 1. Dicendum ergo est, peccatum

497

habituale complecti carentiam utriusque
rectitudinis ; sicut etiam gratia utram­
que rectitudinem complectitur. Sed pri­
vatio rectitudinis naturalis non intelligitur
esse completa in ratione peccati gra­
vis, nisi pertingat ad exclusionem rectitu­
dinis supernaturalis. Eo autem ipso, quod
peccatum grave sit, utramque rectitudinem
îædit, et utriusque carentiam inducit, ut
constat ex hactenus dictis. Unde merito
constituimus peccatum mortale habituale
non in carentia rectitudinis naturalis, præ­
cisive sumpta ; sed in carentia rectitudinis
supernaturalis, seu gratia? ; esto quod in
hac posteriori carentia prius, et fundamen­
taliter intret carentia rectitudinis naturalis,
sicut natura præcedit gratiam.
Adsecundam respondetur,etiam probare, octnrriquod de facto peccatum habituale non consistat multoties in carentia gratiæ, sed in
carentia rectitudinis naturalis; nam fre­
quenter per peccata actualia non violamus
directe legem supernaturalem, sed agimus
contra naturalem legem, et ex consequenti
offendimus Deum authorem supernatura­
lem. Dicendum igitur est, maculam, sive
peccatum habituale consequi aversionem a
Deo, quam peccatum grave importat ; quæ
aversio semper est ejusdem rationis, et ab
eodem termino elongat, quamtumvis ad
objecta valde diversa convertamur. Et quia
malitia prædictæ aversionis in eo potissi­
mum consistit, quod Deum ultimum finem,
prout est summum bonum in seipso, tam
naturale, quam supernaturale relinquit, et
creaturae postponit ; idcirco peccatum habi­
tuale consistit in carentia ejus rectitudinis,
per quam ad ipsum Deum, prout est sum­
mum bonum in seipso, tam naturale, quam
supernaturale, possemus converti : quæ
rectitudo non est mere naturalis, sed etiam
supernaturalis, ut ex se liquet.
Ad tertiam pariter respondemus, pro- Satisfit
bare etiam, quod de facto peccatum habi- lerllæ‘
tuale in privatione unionis hypostaticæ
consistat ; siquidem peccatum actuale ponit
obicem prædictæ unioni. Sed neutrum re­
vera convincit, quia unio hypostatica non
requiritur, ut homo convertatur, et subji­
ciatur Deo ultimo fini, prout est in seipso
summum bonum in omni ordine, tam na­
turali, quam supernaturali, et etiam hy­
postatico ; sed hanc conversionem, et sub­
jectionem ad Deum adaequate acceptum
sufficienter præstamus per gratiam. Unde
cum aversio, et peccatum habituale consis-

498

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

tat in carentia subjectionis Deo debitæ, non
sequitur, quod debeat consistere in carentia
unionis hypostaticæ, sed in privatione gra­
tiæ. Praesertim quia nemo dicitur carere
privative eo, quod nec ipsi debetur, nec
cujus ipse est capax ; suppositum autem,vel
subsistens creatum non est capax unionis
hypostaticæ; siquidem nec natura divina,
nec personalitas divina potest supposito,
aut subsistenti creato communicari, ut do­
cent communiter Theologi 3 part. Unde
homo nec ante, nec post peccatum dici po­
test unione hypostatica privative carere ;
et ita negandum est suppositum objec­
tionis.
Diluitur Ad ultimam respondetur, carentiam recquarta. mQ(jjnjs supernaturalis esse immunem a
peccato, si pure negative accipiatur ; quod
tunc accidit quando nec adest debitum illam
rectitudinem amplectendi, nec carentia at­
tingitur per actum, qui eam rectitudinem
privative excludat, quatenus importat de­
formitatem gratiæ repugnantem. Et ita
posset contingere, tam in Angelo, quam in
homine, si ad supernaturalem ordinem non
fuissent elevati : possent quippe dicere :
Foto meam beatitudinem, ei finem naturalem,
sistendo in eis. vel :-Voto me ordinare ad
altiorem finem: nam per hos actus nec ex­
cluderent aliquam rectitudinem tunc debi­
tam, nec apponerent impedimentum cum
gratia inconjungibile ; quippe quia tales
actus in ea suppositione peccaminosi non
essent. Et ita se gessit Angelus malus in
secundo instanti, quin illud dictamen esset
error proponens explicite aliquod malum :
nam illa carentia objective sumpta, mala
non est, ubi debitum non existit. Peccavit
tamen, quia revera urgebatur tunc præcepto, ut se referret in supernaturalem
finem, ad quod ob inconsiderationem non
advertit. Cæterum quando actus attingens
carentiam gratiæ est aliunde graviter peccaminosus, jam nequit attingere eam ca­
rentiam mere negative acceptam, et ut sic
dicamus, quasi speculative ; nam cum actus
ipse, ut supponitur, peccatum grave sit, et
nequeat cum gratia componi, eo ipso expel­
lit, quantum est de se, ipsam gratiam, et
hujus carentiam transfert practice, et effica­
citer ab statu simplicis negationis ad sta­
tum privationis. Et hoc pacto se gererent
homines graviter peccantes in statu puro­
rum, ut constat ex dictis. Unde carentia
gratiæ, supposito gravi peccato haberet ra­
tionem privationis, et importaret quidquid

desideratur ad constituendum maculam,
sive habituale peccatum.

§ VII.
Referuntur opiniones contraria, et diluuntur
motiva adversus secundam conclusionem.
280. Contra primam conclusionem sen-o^ia
int illi Authores,
Anthnrps nni
frnnor.ilitnr Hapnnt
tiunt
qui generaliter
docent, θΡ- 11^
peccatum mortale posse remitti absque ulla
intrinseca peccatoris mutatione, ut vidimus
dub. 5, § 7, ubi illorum motiva diluimus :
nec in præsenti occurrit difficultas nova,
cui opus sit satisfacere. Adversus tertiam
assertionem sentiunt a fortiori illi, qui
affirmant peccatum mortale commissum in
statu naturæ elevata), posse absolute deleri
absque infusione gratiæ sanctificantis per
solam conversionem actualem dilectionis
charitatis,vel contritionis,quam existimant
a prædicta gratia posse divinitus separari :
quos Authores, et eorum fundamenta retu­
limus dub. præced. § 9, et nihil in hoc loco
se offert, cui ex ibidem dictis non possit fa­
cile occurri. Denique contra secundam nos­
tram assertionem stant plures, et graves
Authores, qui existimant peccatum habi­
tuale in statu purorum posse divinitus re­
mitti absque aliqua intrinseca supernatural!
peccatoris mutatione ; sed ad id sufficere
aliam mutationem intrinsecam naturalem,
utputa amorem
naturalem erga Deum ulti­
nie
mum finem ; vel naturalem peccati displi­
centiam, et dolorem : quos actus posset
homo elicere cum aliquo speciali auxilio
entitative naturali. Ita docent Curiel in csha
praesenti, dub. 2, conci. I, Gonet disp. \,arl.
4, § 4 a num. 46, Zumel disp. 2, conci. 2,^^
Montesinos disp. 33, num. 167, Bellarm. u<a
lib. 2, de justificat, cap. ult. Lorea disp. 37,
de gratia, dub. 2, appendice, Suarez lib.l, Vider.
de gratia, cap. 22, num. 8, Ripalda tom. 2,
disp. ult. sect. 21 et alii, qui pro eadem sen­
tentia referunt M. Victoriam. Et licet ejus
fundamenta maneant ex hactenus dictis
majori ex parte convulsa, ea tamen brevi­
ter subjiciemus, et iterum enervabimus.
281. Arguitur ergo primo authoritate D.Prina
Thom. quxst. 28, de Verit. art. 2 in corp.
ubi loquens de aversione, pro cujus des-D-Tte.
tructione statuit eo loco necessitatem gratiæ
supernaturalis, inquit : Aversio intelligitur
a bono incommutabili, quod quis poterat ha­
bere, respectu cujus se impotentem facit;alias
aversio non esset culpabilis. Constat autem,
quod

5

DISP. H, DUB. VIL

quod homo in statu purorum non polerat
habere beatitudinem supernaturalem, nec
consequi Deum supernaturalem finem ; si­
quidem hæc invincibiliter ignoraret, et ca­
reret omnibus auxiliis supernataralibus,
quæ ad consequendum prædictum finem
desiderantur : ergo homo in puris conditus,
ei graviter peccans non incurreret aver­
sionem a Deo ut authore, et fine superna­
tural!; atque ideo non indigeret superna­
tural! mutatione ad deponendum prædictum
peccatuni.
tW Confirmatur ex eodem S. Doctore in hac
1, 2, quxst. 109, art. 2, ubi docet hominem
in statu præsenti naturæ corruptæ indigere
duplici gratia præter auxilium generale, et
omnibus statibus commune : altera, qua
sanetur a peccato ; altera vero, qua possit
supernaturale bonum diligere : ergo sentit
gratiam requisitam ad destructionem pec­
cati, saltem in aliquo statu, non esse de­
terminate supernaturalem ; alioquin ea
posita, non indigeret homo alia gratia ad
bonum supernaturale diligendum.
ittirri- Ad argumentum respondetur D. Thom.
eo loco potius firmare nostram sententiam :
o. ibo. tum quia sine ulla restrictione ad peccata
determinati status, sed extendendo doctri­
nam suam ad quodeumque peccatum grave,
resolvit eo loco : Quod remissio peccatorum
nullo modo sine gratia gratum faciente esse
potest. Tum quia hanc assertionem probat
rationibus generalibus, quæ militant in
quocumque mortali peccato. Tum denique,
quia in .responsione ad 5, expresse docet
nostram sententiam, ut supra ponderavi­
mus, § 2. Nec illi aliquo modo adversatur
eis verbis, quæ in argumento referuntur;
nam homo in statu purorum graviter pec­
cans vere se averteret a Deo fine, et authore
supernatural!, et se faceret impotentem
ad talis finis prosequutionem ; quia impo­
tentia, quæ homini ante illud peccatum
inerat, solum erat impotentia negativa, seu
carentia potenliæ, et auxiliorum, quibns
alias posset consequi prædictum finem : at
non esset impotentia privativa,et contraria ;
quoniam nihil habebat, quod collationi
auxiliorum supernaturalium, et promo­
tioni ad supernaturalem finem obsiste­
ret. Cæterum homo peccando graviter se
faceret impotentem privative et contrarie,
quia non solum careret potentia ad tenden­
dum in supernaturalem finem ; sed adjun­
geret impedimentum peccati, quod consequulioni prædicti finis repugnaret : atque

499

ideo se faceret impotentem respectu boni
incommutabilis, quod absolute posset ha­
bere, et incurreret voluntariam aversionem
ab illo.
Ad confirmationem respondetur D.Thom; Diluitor
non asserere eo loco, quod homo in statu ^tlo.
naturæ lapsæ præter auxilium generale
debeat habere duplicem gratiam, sed quod
indigeat gratia ad duplicem effectum, nem pe
ut sanetur, et ut mereatur vitam æternam.
Ita enim habet : « Sic igitur virtute gratuita D Tho.
« superaddita virtuti naturæ indiget homo
« in statu naturæ inlegræ, quantum ad
α unum, scilicet ad operandum, et volen« dum bonum supernaturale : sed in statu
« naturæ corruptæ quantum ad duo, scili« cet ut sanetur, et ulterius ut bonum su« pernaturale virtutis operetur, quod est
« meritorium. » Ex quibus potius infertur,
eandem esse gratiam, quæ sanat a peccato,
et est principium operis supernaturalis
meritorii : unde prædicta authoritas in Ad­
versarios retorqueri debet. Esto tamen,
quod S. Doctor loquatur de duplici gratia,
consequutio quæ in confirmatione formatur,
est nulla ; quia non quælibet gratia super­
naturalis est principium meriti, sed sola
gratia sanctificans : unde ex vi prædicti
testimonii non excluditur alia gratia su­
pernaturalis, quæ peccatum saltem indi­
recte expelleret. Diximus, Ex vi prædicti
testimonii ; quia aliunde hæc indirecta ex­
pulsio per aliquam operationem superna­
turalem repugnat, ut ostendimus § præced.
282. Arguitur secundo ratione : quia ad Secandestruendum peccatum habituale sufficit ar™
restituere hominem ad eam rectitudinem,mentum·
quam peccatum exclusit : sed peccatum in
statu purorum non excluderet rectitudinem
supernaturalem, sed tantum naturalem :
ergo ad destructionem prædicti peccati suf­
ficeret restituere hominem ad rectitudinem
naturalem; atque ideo posset hujusmodi
peccatum remitti independenter ab omni
supernatural! mutatione. Major, et utraque
consequentia constant. Minor autem pro­
batur; quia homo in statu purorum non
haberet rectitudinem supernaturalem, nec
in re, nec in jure, vel promissione divina ;
alioquin non maneret in puris, et tolleretur
status quaestionis : ergo peccatum grave in
praedicto statu non excluderet rectitudinem
supernaturalem, sed tantum naturalem.
Confirmatur primo: quia peccatum habi- Coniirtuale in prædicto statu non consisteret in
privatione gratiæ supernaturalis : ergo ad

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

destructionem talis peccati non requirere­
tur supernaturalis gratia. Consequentia
patet. Et antecedens ostenditur, quia de
ratione privationis est esse carentiam
forma? debitae ; secluso enim debito, caren­
tia formæ non est privatio, sed simplex ne­
gatio : atqui gratia supernaturalis non esset
debita homini condito in puris : ergo pec­
catum habituale in prædicto statu non
consisteret in privatione gratiæ supernatu­
ralis.
SeConfirmatur secundo : quia homo in puris
caE °' conditus non teneretur ad conversionem in
Deum ultimum finem supernaturalem :
ergo aversio a Deo ultimo fine supernatu­
ral! non esset privatio, sed simplex negatio :
ad destruendam autem aversionem a Deo
ultimo fine naturali, quæ sola poterat ha­
bere rationem privationis, et maculae, suf­
ficit aliqua naturalis mutatio : hæc igitur
sufficit ad destruendum peccatum commis­
sum in statu purorum.
Bespon- Ad argumentum respondetur negando
SgOsK-D-*minorem : nam peccatum grave in statu
tum. purorum poneret et carentiam rectitudinis
naturalis, quam homo tunc habebat; et ca­
rentiam rectitudinis supernaturalis, quam
poterat habere. Cum enim averteret a Deo
ut est inseipso, et adaequate finis naturalis,
et supernaturalis, tolleret omnem conver­
sionem in ipsum, tam naturalem, quam
supernaturalem ; et utriusque privationem
induceret. Ad probationem autem in con­
trarium dicendum est, quod licet homo in
puris constitutus non haberet rectitudinem
supernaturalem eis modis qui ibidem re­
censentur, haberet tamen ipsam aliis duo­
bus modis, nempe in capacitate proxima ad
habendam prædictam rectitudinem, et in
debito non ponendi obicem ipsi. Peccatum
autem grave, et prædictam capacitatem im­
pedit, et illud debitum violat ; atque ideo
carentiam negativam rectitudinis superna­
turalis transfert in carentiam privativam.
Nec illud debitum, seu modus habendi gra­
tiam evertit statum purorum : tum quia
est quædam conditio generalis omni crea­
turæ rationali in quocunque statu commu­
nis : tum quia nihil intrinsecum ponit in
homine, nec illum evehit ad superiorem
statum.
Adde, quod licet rectitudo supernaturalis
nullo modo ante peccatum esset debita,
nihilominus post illud debetur ; nam cum
peccatum offendat Deum supernaturalem
finem, atque ab illo avertat, homo post

r

,

peccatum tenetur ad conversionem super­
naturalem, qua Deo fini supernatural
subjiciatur; et quandiu hoc modo non
subjicitur, manet sub privatione rectitu­
dinis supernaturalis debitæ : quam proinde
privationem nequit deponere, nisi per
ipsam supernaturalem rectitudinem. Quæ
omnia possunt explicari exemplo ejus, cui
nullum esset datum, promissum, vel prae­
paratum auxilium supernaturale, et tamen
cognosceret Deum esse finem supernatura­
lem ; nam huic profecto non est magis de­
bita rectitudo supernaturalis, quam homini
condito in puris ; et tamen si graviter pec­
caret, et præcipue ex motive offendendi
Deum authorem supernaturalem, illum
proculdubio offenderet, et ab ipso avertere­
tur aversione privativa, et inciperet esse
sub privatione supernaturalis rectitudinis,
ac denique indigeret supernaturali muta­
tione ad deponendum præ lictum peccatam.
Signum ergo est, quod ad incurrendum hu­
jusmodi mala non requiritur elevatio ad
supernaturalem ordinem, vel quod gratia
sit collata, vel promissa, ut supra latius
explicuimus, n. 259.
283. Ex quibus etiam constat ad primam Pria
confirmationem; negandum enim est antecedens, ut constat ex dictis § antecedenti. Ad50'"5'
cujus probationem negamus minorem : tum
quia ante peccatum dabatur debitum ha­
bendi gratiam in aptitudine, quam aptitudinem tollit, et impedit peccatum : tum
quia aderat debitum non ponendi obicem
gratiæ, quod debitum per peccatam viola­
tur. Unde carentia gratiæ, quæ connotando
aptitudinem illam, et non connotando eum
obicem, erat simplex negatio; impedita
aptitudine, et inducto obice per peccatum,
transit in privationem. Quod in eadem fere
materia optime docuit D. Thom. quxst. 4,d.Tv
de Malo, art. 1 ad 14, ubi ait : « Dicendum,
α quod carentia divinæ visionis dupliciter
« convenit alicui. Uno modo sic, quod non
α habeat in se, unde possit ad divinam vi­
α sionem pervenire Et sic carentia divinæ
« visionis competeret ei, qui in solis natu­
α ralibus esset absque peccato. Alio modo
α potest alicui competere carentia visionis
α hoc modo, ut habeat in se aliquid, ex quo
α debeatur ei, quod careat visione divina.
α Et sic carentia visionis divinæ est poena,
α et originalis, et actualis peccati. » Ubi,
ut vides, carentia illa visionis, quæ secluso
peccato non esset pcena,, atque ideo nec pri­
vatio, peccato supposito esset privatio, et
poena ;

DISP. II, DUB. VII.

i

!
'

:

i
1

poena; quia per peccatum habet homo ali­
quid, ex quo debeatur carentia divinæ vi­
sionis. Pariter ergo licet carentia graliæ
ante peccatum non esset privatio ; tamen
ex suppositione peccati foret privatio, quia
jam haberet homo aliquid, propter quod
ipsi deberetur carentia gratiæ. Praesertim
quia, supposito peccato, jam debetur gratia,
non quidem ut se tenet ex parte Dei exor­
nantis hominem, sed ut se tenet ex parte
hominis subjicientis se Deo; nam supposita
offensa Dei supernaturalis authoris, et
finis, debet homo se ad illum convertere
per conversionem supernaturalem. Potestque id declarari exemplo supra pro­
posito.
setwdi Unde etiam patet ad secundam confip-!~lur-mationem; nam licet homo in puris con­
ditus non teneretur elicere conversionem
in Deum supernaturalem finem, teneretur
tamen non averti ab illo; et eo ipso, quod
peccaret graviter, averteretur a Deo fine
tam naturali, quam supernatural! ; atque
ideo supposito peccato, deberet ad Deum
converti sub utraque ratione; quod fieri
non potest absque gratia supernatural!.
Quæ doctrina potest amplius roborari ex
eo, quod homini condito in puris nulla
specialis gratia naturalis, vel supernatura­
lis esset debita, vel promissa ; nam in præ­
dicto statu Deus dispensaret præcise illa
auxilia, quæ supposita creatione hominis
ipsi debentur, sicut debentur etiam aliis
creaturis ad operationes sibi connaturales,
et quæ in earum viribus naturalibus con­
tinentur. Unde homo in puris conditus non
haberet aliquam rectitudinem gratuitam,
quam per peccatum excluderet, similiter
non esset sub privatione alicujus gratiæ, ac
denique non teneretur se convertere in
Deum ut authorem gratiæ naturalis specialiter dictae, sed solum ut authorem naturæ,
et eorum quæ naturæ debentur. Ex quibus
proportionabiliter motivis inferunt Adver­
sarii, non esse necessariam gratiam super­
naturalem ad destructionem peccati com­
missi in statu purorum. Et tamen nemo
eorum audebit concedere, quod ad remis­
sionem prædicti peccati non sit necessaria
aliqua gratia specialis, saltem naturalis.
Ergo prædicta motiva debilia sunt, et mi­
nime urgent. Unde sicut ipsi docent, quod
in prædicto casu, licet peccatum non exclu­
deret rectitudinem gratuitam naturalem,
quæ ante peccatum exercite, et in seipsa
supponeretur ; nihilominus non posset

50Γ

expelli nisi per gratiam : ita et nos asserimus, quod licet peccatum non expelleret
rectitudinem supernaturalem prius actu
existentem, destrui tamen non posset, nisi
per supernaturalem rectitudinem. Et sicut
ipsi dicunt, quod carentia gratiæ naturalis
ante peccatum esset simplex negatio, et post
ipsum foret privatio, quæ non nisi per gratiam naturalem posset excludi ; ita nos
affirmamus, quod carentia gratiæ supernaturalis ante peccatum esset simplex negatio,
et post ipsum transiret in privationem, quæ
non posset nisi per gratiam supernaturalem
expelli. Ac denique cætera, quæ opponunt,
possunt in ipsos sub eadem fere forma
retorqueri.
284. Arguitur tertio : quoniam homo in Tertium
puris conditus, et graviter peccans, nonmc^m.
offenderet Deum ut supernaturalem authorem, nec averteretur ab ipso ut supernaturali fine : ergo ad remissionem prædicti
peccati non esset necessaria conversio supernaturalis in Deum, nec alia supernataralis mutatio. Consequentia patet. Antecedens autem ostenditur; quia homo in
prædicto statu ignoraret invincibiliter
Deum authorem, et finem supernaturalem :
sed ignorantia invincibilis causât involuntarium, et tollit rationem peccati circa ea,
quæ prædicto modo ignorantur; et hac ratione, qui invincibiliter ignorat hominem,
quem interficit, esse clericum, non committit sacrilegium : ergo homo in prædicto
statu graviter peccans, non offendit Deum
ut supernaturalem authorem, nec avertitur
ab ipso ut supernatural! fine.
Respondetur negando antecedens. Adfiespon·
cujus probationem dicendum est, quod licet si0homo in prædicto statu ignoraret invincibiliter Deum secundum propriam, et explicitam rationem authoris, et finis supernaturalis, cognosceret tamen hanc rationem
implicite, et in confuso, quatenus cognosceret Deum esse Deum, hoc est, summe perfectum in seipso, et authorem omnium
possibilium, quantumcunque excedant captum humanum ; inter quæ computantur
reipsa effectus supernaturales, in ordine ad
quos Deus dicitur supernaturalis author, et
finis. Per peccatum autem averteretur homo
a Deo adæquate sumpto, et destrueret affective totum Deum, prout est in se; nam
finis ultimus, ad quem convertitur per peccatum, contrariatur Deo ut fini ultimo, tam
naturali, quam supernatural! ; et ipsum
sub his rationibus destrueret, si destructi-

I

I
I
|

I

I

1
|
|

1
I

I
|
Γ
|
|
S
jj
ί

1
I
I
'Ij
$
j
j
|
|
I
I
|
$
|

|
Λ
|
ü
$
* I
I
S
S
■
: '
B
S
®

M
9
Ή
‘ -j

502

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

bilis foret. Unde nec ex parte ignorantia),
nec ex parte involuntarii excusaretur homo
graviter peccans, nec offenderet Deum su­
pernaturalem authorem, et finem. Præsertim quia ut ignorantia excuset, debet ad­
jungi judicio probabili, quod illa ratio, vel
circunstantia, quæ ex parte objecti reipsa
latet, non insit illi ; alioquin nec ignorantia
erit invincibilis, nec homo cum illa operans
excusabitur a peccato, ut patet ipso exemplo
in contrarium allato: nam ut interficiens
clericum excusetur a sacrilegio, opus est,
quod prudenter judicaverit, non esse cleri­
cum. Homo autem in puris conditus, quam­
vis ignoraret invincibiliter Deum secundum
propriam rationem authoris supernatura­
lis, nihilominus non posset hanc rationem
probabiliter ab eo excludere ; nam eo ipso,
quod cognosceret Deum esse infinitum, et
incomprehensibilem, deberet judicare, et
credere, posse omnia, quæ non implicant :
in quo reipsa clauditur ratio authoris su­
pernaturalis, saltem in confuso. Quamobrem dum graviter peccaret, totum Deum
(cognitum explicite ut authorem naturalem,
et implicite ut supernaturalem) offenderet,
et ab ipso secundum utramque rationem
averteretur. Potestque hæc responsio con­
firmari tum exemplo eorum, qui de facto
ignorant Deam esse authorem supernatu­
ralem. ut supra ponderavimus § 4, tum
eorum, qui in eo purorum statu ignorarent
invincibiliter Deum esse authorem gratiæ
specialis naturalis ; et tamen non possent a
peccato liberari absque ista saltem gratia.
Replicse. 285. Sed huic responsioni opponit primo
quidam Junior Thomista ; nam ex ea sequi­
tur, nunquam ignorantiam invincibilem
circunstantiarum, quæ se tenent ex parte
objecti, excusare ne actus peccaminosus
specialem malitiam contrahat : consequens
est absurdum, et contra communem Theo­
logorum doctrinam : ergo, etc. Sequela
ostenditur; nam qui cognoscit explicite ob­
jectum, cognoscit implicite, et in confuso
circunstantias, quæ illud afficiunt : ergo si
cognitio implicita, et in confuso Dei ut au­
thoris supernaturalis sufficit ut peccatum in
statu purorum offendat Deum authorem
supernaturalem, nunquam ignorantia in­
vincibilis circunstantiarum objecti excusa­
bit, ne actus malitiam illis correspondentem
incurrat. Secundo : nam ideo homo peccans
offenderet Deum supernaturalem authorem,
et finem, quia interpretative diceret: Recedo
a Deo, quidquid Deus sit : sed stante igno­

rantia invincibili Dei authoris supernataj
ralis, non sufficit prædictus actus, ut quis
censeatur offendere Deum supernaturalem
authorem : ergo doctrina, cui innititur
responsio supra tradita, falsa est. Probatur
minor, quia ille qui accedit ad mulierem,
cujus statum invincibiliter ignorat, inter­
pretative dicit : Uo/oad hanc mulierem aece,
dere, quvcumque sil : et tamen si esset
’
consanguinea, vel conjugata, non propterea
committeret incestum, vel adulterium :
j
ergo idem proportionabiliter in nostro casu
i
dicendum est.
Ad primam objectionem negamus sequelam. Cujus probatio non urget; nam cum
cognitione explicita alicujus objecti stat
simul et ignorantia invincibilis circunstan­
tiarum, quæ objectum in seipso afficiunt;
et judicium prudens, quod ei non insint :
quippe homo prudenter sæpe numero ju­
dica, quod objectum careat hac, vel illa
circunstantia; cum sine illa multoties inve­
niatur, et ipsi occurrerit. In quo eventa
ignorantia excusat ab illa malitia, quæ in­
curreretur, si talis ignorantia non adesset.
Cæterum homo in statu purorum taliter
haberet ignorantiam Dei supernaturalis
authoris secundum propriam supernaturalitatis rationem, quod nihilominus non
posset prudenter judicare hanc perfectio­
nem ipsi deesse, nec posset eam a fine, a
quo averteretur, excludere. Immo vero ipsa
perfectio Dei infinita, quam homo naturali
lumine attingeret, sufficiens foret ad sub­
ministrandam ei suspicionem, quod Deus
altius quid esset in seipso, quamvis nec ex­
presse cognosceret, quid illud esset. Aliunde
autem conversio ad bonum commutabile,
tanquam ad ultimum finem, excludit con­
versionem ad Deum ultimum finen sub
quacumque ratione acceptum. Unde eo ipso,
quod homo in prædicto statu graviter pec­
caret, Deum offenderet ut authorem super­
naturalem, et averteretur ab eo, ut super­
naturali fine.
Ad secundam objectionem negamus mi-sdvte
norem. Ad cujus probationem constat ex5*"-1
nuper dictis; nam ille qui accedit ad mu­
lierem, potest cum ignorantia invincibili
sui status habere judicium prudens, vel
etiam certum, quod non est consanguinea,
vel conjugata; et ideo peccatum non con­
trahet eas deformitates, quæ illis circunstantiis correspondent. Quod non accidit in
eo qui dicit : Volo recedere a Deo, quidquid
sit Deus in seipso, ut proxime dicebamus.
Addi

DISP. II, DL’B. VII.

503

I

Addi tamen potest, quod si ille, qui accedit
ad mulierem cum ignorantia invincibili
status ejus, et post probabile judicium,
quod consanguinea non esset, haberet sus­
picionem oppositam (quæ cum illo judicio
probabili recte cohæret) et diceret : Volo ad
hanc accedere, si forte consanguinea est, vel
quia furie est consanguinea, vel licet consan­
guinea sit .minimo, stante in re tali circunslantia, excusaretur actus peccati a malitia
incestus, quia tunc intentio, et actus pec­
cantis extenditur reipsa ad patrandum illud
speciale crimen, cognita ejus possibilitate,
saltem metaphysica, ut in simili casu cum
Thoma Sanchez, et aliis docuimus tract. 13,
disp. 13, dub. 4, a num. 97. Unde potius
confirmatur doctrina superius tradita, ut
facile consideranti constabit. Addendum
denique est, circunstantias se tenere ex
parte objecti directe, et per se voliti ; et
ideo exigere majorem sui cognitionem, ut
transfundant actui malitiam. Offensa autem
Dei fundatur in aversione ab illo, et causa­
tur per recessum ab ipso ; qui recessus ha­
betur quoties homo convertitur ad bonum
commutabile tanquam ad ultimum finem.
Et quia creatura per modum ultimi finis
opponitur Deo ultimo fini, et naturali, et
supernaturali; satis est, quod homo conver­
tatur ad creaturam, ut dicatur Deum ut
authorem, et finem naturalem, et superna­
turalem offendere. Et profecto homo in
puris conditus multoties peccaret absque
notitia explicita Dei authoris, et finis natu­
ralis; sed tantum cum aliqua advertentia
confusa, ut etiam in hoc statu experimur :
quo tamen non obstante, ipsum offenderet,
saltem ut naturalem authorem, et finem.
QartiHll 286. Arguitur quarto : quoniam ideo
argnceslun. homo in puris conditus, et peccans cum notitiaDei ut naturalis authoris, ipsum offen­
deret non solum ut authorem naturalem,
sed etiam ut supernaturalem, quia Deus ut
naturalis author subordinatur sibi ut su­
pernaturali authori, atque ideo homo pec­
cans avertitur ab illo secundum utramque
rationem : sed hæc ratio est nulla : ergo,
etc. Probatur minor, quia beatitudo in
particulari subordinatur beatitudini in
communi ; et tamen ex eo, quod quis odio
habeat beatitudinem in particulari, non
sequitur, quod odio habeat beatitudinem in
communi. Similiter hoc particulare prin­
cipium : Homo est animal, subordinatur
huic universali : Quodlibet est, vel non est :
et nihilominus ex eo, quod aliquis neget

illud prius, non sequitur, quod neget hoc
posterius. Ergo pariter licet Deus author
naturalis subordinetur sibi ipsi ut superna­
turali authori, et aliquis avertatur a Deo
ut authore naturali, non sequitur, quod
avertatur ab ipso ut authore supernatu­
rali.
Respondetur rationem, ob quam ille, qujSoiDtio.
peccat cum notitia explicita Dei ut authoris
naturalis, offendat etiam eum ut superna­
turalem authorem, non fundari in subordinatione materiali unius rationis ad
aliam; sed in eo, quod omnis graviter pec­
cans convertitur ad creaturam tanquam ad
ultimum finem ; et hæc conversio est incompossibilis cum quolibet modo conver­
sionis in Deum, tanquam in ultimum fi­
nem : atque ideo peccatum grave tollit a
Deo omnem rationem finis ultimi, et destruit affective totum Deum, prout est in se,
et secundum utramque rationem naturalis,
et supernaturalis authoris. Et in hoc sensu
concedimus majorem, etnegamus minorem.
Cujus probationes non urgent; ad primam
enim respondetur, affectum erga beatitu­
dinem in communi salvari -in affectu erga
quamlibet beatitudinem in particulari, eo
quod beatitudo in particulari est quaedam
participatio, et inchoatio beatitudinis in
communi : unde ex eo, quod quis averta­
tur ab hac beatitudine in particulari, et
convertatur ad aliam particularem beati­
tudinem illi priori oppositam, non sequitur,
quod odio habeat beatitudinem in com­
muni, sed potius eam prosequitur eodem
affectu, quo diligit particularem beatitu­
dinem, sive veram, sive falsam. Similiter
error, et dissensus intellectus circa ali­
quod particulare principium, non affert,
saltem necessario, et immediate, dissen­
sum circa principia universalia; sed op­
time cohæret, quod quis erret circa hoc,
aut illud principium particulare, et sit
recte dispositus circa universalia principia,
ut ipsa experientia liquet. Et ratio est eadem
proportionabiliter, ac in affectu circa beatitudinem in communi; quia videlicet veri­
tas principiorum universalium attingitur
in veritatecujuslibet particularis principii;
et aliunde est independens ab isto, aut illo
principio particulari. Conversio autem ad
bonum commutabile, tanquam ad finem
ultimum, quam affert quodlibet peccatum
grave, excludit conversionem ad Deum tan­
quam ad ultimum finem sub quacumque
ratione, et postponit Deum creaturæ ; el

504

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

idcirco est quaedam intentata destructio
Dei, et avertit ab ipso adaequate sumpto.
Quintum
287. Arguitur quinto; nam Deus potest
wenium. homini condito in puris, et in peccato existenti conferre auxilium efficax ordinis naturalis ad diligendum ipsum Deum autho­
rem naturalem super omnia : sed prædic­
tus amor expelleret peccatum, siquidem
esset ipsi incompossibilis : ergo per solam
mutationem naturalem, et independenter
a supernaturali gratia potest destrui pec­
catum hominis conditi in paris. Probatur
major, quia tam ex parte Dei, quam ex
parte hominis datur eadem potentia ante,
et post peccatum : sed Deus poterat homini
condito in puris, antequam peccaret, con­
ferre auxilium efficax ad diligendum ipsum
Deum authorem naturalem super omnia,
et homo poterat Deum prædicto modo dili­
gere : ergo idem dicendum est facta suppo­
sitione peccati.
Rcspon- Respondetur, quod sicut Deus potest hosi0' mini existenti in gratia conferre auxilium
efficax ad dilectionem naturalem ipsius, et
nihilominus si homo supponatur a gratia
per peccatum decidisse, nequit illi prædic­
tum auxilium conferre, nisi simul conferat
gratiam supernaturalem ; ita licet potuerit
homini condito in puris, et per peccatum
non infecto prædictum auxilium conferre,
nequit tamen peccato supposito, hujusmodi
auxilium communicare. Et ratio utrobique
est eadem; quoniam peccatum grave ex
una parte nequit cum amore naturali Dei
super omnia conjungi in eodem supposito ;
et ex alia parte nequit per ipsum amorem
expelli, eo quod talis amor solum convertit
ad Deum ut ad finem naturalem, et cum
hac restrictione ; peccatum autem grave in
quocumque statu avertit a Deo ut fine na­
turali, et supernaturali, ut supra declara­
vimus. Unde quamvis et Deus, et homo,
tam ante, quam post peccatum habeant
eandem potentiam antecedentem ad præ­
dictum amorem ; nihilominus peccato sup­
posito, non habent potentiam consequen­
tem : potentia enim antecedens respicit
actum secundum se, at potentia consequens
respicit eundem actum ut conjungendum
cum circunstantiis accidentalibus hic, et
nunc occurrentibus, ut latius explicuimus
tract. prxced. disp. 2, dub. 4. Et in hoc
sensu distinguenda est major, et concedenda
de potentia antecedenti, neganda vero de
potentia consequenti : et deinde negamus
minorem absolute. Quia, ut modo vidimus,

ex eo, quod amor naturalis Dei super om­
nia, et peccatum mortale non possent in
eodem subjecto conjungi, non sequitur,
quod amor valeat expellere peccatum; sed
quod peccatum expellat amorem, et ejus
elicientium impediat.
288. Sed replicabis, quia non minorem Relict
bonitatem habet amor naturalis Dei super
omnia, quam malitiam habeat peccatum
grave commissum in statu purorum ; nec
magis peccatum avertit a Deo, quam amor
ilte ad Deum converteret : ergo prædictum
peccatum posset adaequate per illum amo­
rem expelli, atque ideo et Deus, et homo
possent, tam potentia antecedenti, quam
consequenti prædictum amorem, etiam
post suppositionem peccaii, efficere. Sua­
detur antecedens, quia sicut peccatum grave
in prædicto statu averteret a Deo, prout
est in se, cognito tamen in ratione authoris,
et finis naturalis : ita amor naturalis Dei
super omnia converteret ad Deum, prout
est in se, cognitum tamen sub ratione natu­
ralis authoris, et finis : ergo bonitas amo­
ris adæquaret malitiam peccati, et non mi­
nus converteretur homo per illum amo­
rem, quam per peccatum averteretur.
Respondetur negando antecedens; namMsiur.
amor naturalis solum converteret ad Deum
ut ultimum finem naturalem; peccatum
autem grave in quocumque statu commit­
tatur, avertit a Deo ultimo fine, tam na­
turali, quam snpernaturali, ut hactenus
ostensum est. Ad probationem autem in
contrarium dicimus cum D. Thom. 2,2, q. D.ita
26, art. 3, el lect. 4, super cap. 13 prioris
ad Corinthios, quod amor naturalis non
attingit Deum prout est in se, adæquate,
sed inadæquale, nempe secundum quod
participatur naturaliter a creaturis, et se­
cundum quod cum eis communicat in bonis
naturalibus. Tum quia objectum ut attac­
tum commensuratur virtuti, per quam at­
tingitur : unde sicut virtus illa, ut suppo­
nitur, est naturalis adæquate, ita objectum
attactum, in quantum tale, est naturale, et
non importat adæquatam perfectionem,
quam habet in seipso. Tum etiam, quia ex
opposito fieret, amorem illum naturalem
non distingui specifice ab amore superna­
turali, quod est absurdum. Cæterum pecca­
tum grave avertit a Deo in quantum con­
vertit ad creaturam tanquam ad ultimum
finem; et quia creatura sub ratione ultimi
finis opponitur Deo adæquate sumpto, tam
in ratione finis ultimi naturalis, quam in
ratione

DISP. il, DUH. VII.

505

ralione finis ultimi supernaturalis; propnam cum status purorum constitueretur
lerea homo per quodlibet peccatum grave
per carentiam elevationis ad ordinem su­
avertitur a Deo adæquate accepto in ratione
pernaturalem, non posset providentia Dei
ultimi finis, tam naturalis, quam super­
dirigens hominem in prædicto statu ipsi
naturalis; et hinc provenit, quod offendat
impertiri supernaturalia auxilia ; alioquin
ipsum secundum utramque rationem. Ad
prædictum statum excluderet, ei hominem
quod non requiruntur aliquae vires superad superiorem dispositionem transferret.
naturalesdatæ, vel promissae; sed sufficit
Major etiam ostenditur : tum quia si illa
ipsa potentia ad peccandum, quæ homini
providentia non posset peccata commissa
ex se convenit. Contra se habet prosequutio
in illo statu remittere, esset imperfecta, et
Dei ut finis supernaturalis; nam vires suDeo indigna; nam ad quemlibet superio­
pernalurales exposcit propter eminentiam
rem spectat posse subditorum culpas pu­
nire, vel remittere. Tum quia non est
objecti, præsertim quia ut amor attingat
Deum ut supernaturalem finem, debet ipsa
minus beneficium præcavere, ne peccata
fiant, quam peccata jam commissa condo­
supernaturalitas esse per se volita, et se
nare : sed providentia Dei in prædicto statu
tenere ex parte objecti per modum rationis
posset præcavere ne fierent peccata, alio­
tub qua; quod non accidit in amore Dei
quin peccata necessario evenirent, quod est
naturali, alioquin ab amore charitatis non
absurdum : ergo pariter posset peccata jam
differret. At vero, ut peccatum avertat a
commissa dimittere.
Deo, utsupernaturati fine, et ab ipsa superHoc argumentum magnificant Suarez, Eetornaturalitate, opus non est, quod ipsa su­
Ripalda, et alii Adversarii. Sed est satis <lueInr·
pernaturalitas sit ratio sub qua ipsius de­
debile, et qualesquales vires habeat, in ipsos
relictionis, et aversionis ( id quippe etiam
est retorquendum, ut supra ostendimus § 5.
de facto nunquam, vel raro contingit ) sed
Quoniam providentia Dei ut gubernantis
sufficit, quod homo amplectatur bonum pro­
hominem in statu purorum nullum ipsi
prium tanquam ultimum finem sub ratione
sub qua sibi sufficientis, et convenientis ;
conferret speciale beneficium ; nam præ­
dictus status constituitur per carentiam
nam eo ipso tollit ex consequenti omnem
omnis specialis gratiæ, quæ naturæ humanæ
rationem ultimi finis a Deo, licet hæc ex­
sit indebita, et solum complectitur ea auxi­
clusio, et aversio non sit intenta per se, sed
lia, quæ deserviunt operationibus humanæ
succedat per accidens, sive præter inten­
naturæ proportionalis, et debitis : ergo si
tionem primariam operantis. Fundaturque
peccatum commissumin statu purorum pos­
doctrina hujus responsionis, et in vulgari
set destrui per providentiam Dei ut guber­
proloquio : Bonum ex integra causa, malum
nantis hominem in statu purorum; sequitur
ex quocumque de feciu ; et in his, quæ de facto
quod posset destrui per vires humanas, et
contingunt. Nam ut aliquis de facto diligat
independenter ab omni speciali Dei gratia,
Deum amore charitaris, et ut supernaturaet beneficio. Quo quid absurdius? Respon-Soivilur·
lem finem, requiritur quodipsasupernaturademus ergo, providentiam Dei ut guber­
litassitper se volita, et ratio sub qua præ­
nantis hominem in statu purorum, et pro­
dicti amoris : cæterum ut quis de facto aver­
videntiam Dei ut gubernantis hominem in
tatur a Deo ut supernaturali fine, non desi­
statu naturæ elevatæ, esse eandem provi­
deratur, quod ipsa supernaturalitas sit per
dentiam formaliter, et ex parte recti, nul­
se exclusa, vel ratio sub qua derelinquendi
laque distinctione adhuc virtuali secerni ;
Deum; sed sufficit, quod quis convertatur
sed prædictas denominationes habere ex
ad creaturam tanquam ad ultimum finem,
parte obliquorum materialium, quæ conno­
et ipsam Deo præponat.
tât, ut tradidimus tract. 5, disp. 2, dub. 3.
serta 289. Arguitur sexto : quia Deus per eanUnde per eandem specificative providen­
providentiam, qua gubernaret homi­
tiam, qua Deus gubernaret hominem in
nem in statu purorum, posset peccata gra­
via commissa in tali statu remittere : sed I statu purorum, posset peccata in eo statu
facta remittere; sed remittere illa non pos­
providentia, qua Deus gubernaret hominem
set per eandem reduplicative providentiam,
in statu purorum, non dispensaret auxilia
ut respicit statum purorum, sed deberet
supernaturalia : ergo Deus posset indepen­
transferre hominem ad statum naturæ ele­
denter a gratia supernaturali destruere
peccata gravia commissa in statu purorum. | vatæ per gratiam. Et quia major argumenti
Consequentia patet. Minor autem est certa ; I procedit 'de providentia Dei reduplicative
Salmant. Curs, theolog. tom. X.
33

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

£06

accepta ut gubern.it hominem in statu pu­
rorum, ideo absolute neganda est.
Proba290.
Ad cujus primam probationem res­
tiones
j
,*
ωη- pondemus negando sequelam; quia ut profi”nan-v^cnl*a s‘1, et dicatur perfecta, non solum
tur. secundum se, sed etiam ut gubernat deter­
minatum statum, sufficit, quod provideat
omnia, quae prædictus status requirit; et
opus non bst, quod distribuat ea quæ ad
talem statum non pertinent, ed ad alium
eminentiorem. Et si quis in ho gubernandi
genere reperiatur defectus, hic non est pri­
vativus, sed negativus ; nec ortum ducit ex
providentia, sed ex ipso statu, qui amplius
ad sui constitutionem non exposcit. Natura
autem humana suis præeise viribus relicta
defecti bilis est, et in plura labi t ur peccata :
unde ad providentiam Dei ut gubernantis
illam in statu purorum pertinet praedictos
defectus permittere. Cæterum peccatum
grave in eo statu commissum averte.·et a
Deo non solum authore, et fine naturali,
sed etiam supernaturali ; quod proinde de­
leri non posset absque aliquasupernaturali
mutatione per gratiam, ut hactenus osten­
sum est. Et quia conferre gratiam non
pertinet ad providentiam Dei ut gubernan­
tis hominem in statu purorum, idcirco
nulla esset imperfectio privativa ex parte
prædictæ providentiæ, quod Deus ut guber­
nans hominem in prædicto statu non posset
peccata gravia remittere. Sed hæc imper­
fectio revocanda est tum in conditionem
ipsius status, tum in malitiam peccati, tum
in excellentiam gratiæ, quæ ab illo sanat,
et hominem ad superiorem ordinem evehit.
Quæ omnia declarari possunt exemplo eo­
rum, quæ in tali statu contingerent circa
mala corporalia ; pertineret enim ad provi­
dentiam Dei ut gubernantis naturam huma­
nam in prædicto statu, permittere in ali­
quibus individuis cæcitatem, v. g. et in
omnibus mortem : nec tamen sequitur,
quod posset per eandem providentiam re­
duplicative, seu terminative acceptam, illu­
minare cæcum, et ressuscita re mortuos. Idem
ergo de permissione peccati, et ejus destruc­
tione dicendum est. Observa tamen cæteros
superiores non destruere subditorum culpas
(de quarum remissione est difficultas), sed
solum relaxare poenas peccatis debitas. Deus
autem per eandem indivisibilem providen­
tiam remittit pœnas, et destruit peccata,
non quidem relinquendo hominem in pu­
ris, sed ipsum sanando per gratiam super­
naturalem, ut supra diximus.

i

Ad secundam probationem, quidquid sit
de veritate majoris, negamus minorem ;
quia Deus ut gubernans naturam in puris
constitutam non posset eam innocentem
longo tempore conservare, sed deberet permittere, ut gravia peccata committeret.
Non quia divinæ virtuti deessent media ad
impedienda peccata ; sed quia ex supposi­
tione, quod nollet naturam humanam ad
altiorem statum evehere, sed eam in sua
nuditate relinquiret, neccssitarolur ex sup­
positione ad gubernandam illam juxta suas
vires, et exigentiam ; ipsa vero natura hu­
mana ex suapte conditione defectibilis est,
et in plura crimina prolabilur. Unde sicut
non esset contra perfectionem Dei ut guber­
nantis hominem in eo statu, quod non pos­
set ejus delicta præcavere : ita nec eandem
providentiam dedeceret, quod ut sic guber­
nans non posset peccatajam facta destruere.
Diximus, quidquid sit de veritate majoris;
quia solum verificatur, cæleris paribus,
quod in tali casu non contingeret. Nam ad
vitandum.et præcavendum peccata prædicti
status, sufficeret communicare auxilia suffi­
cientia, et efficacia, quæ requirerentur pro
adimpletione præceptorum tunc obligantum ; ad quod sufficerent auxilia entitative
naturalia, ut ex se liquet. Cæterum pecca­
tum semel commissum offenderet Deum
supernaturalem authorem, et finem, ut su­
pra probavimus; atque ideo deleri non
posset per auxilia naturalia, sed per solam
gratiam supernaturalem, quam Deus ut
gubernans hominem in puris non posset
conferre. Unde plus esset, pluraque bene­
ficia involveret remittere peccatum, quam
illud præcavere. Sicut etiam ad vitandum
peccatum in statu naturæ elevatæ sufficiunt
auxilia actualia supernaturalia ; et tamen
ad tollendum peccatum hominis elevati non
sufficiunt prædicta auxilia, sed requiritur
gratia habitualis sanctificans, ut ostendi­
mus dub. prxced. et admittunt aliqui ex
Adversariis, et præcipue Gonet.
291. Sed oppones : nam repugnat Deum Rqva
constituere naturam numanam in eo statu,
in quo necessario sit misera, et proprium
finem non possit consequi : sed homo in
puris conditus necessario peccaret, quando­
quidem non haberet vires sufficientes ad
servandam legem naturalem per longum
tempus ; et supposito peccato, necessario
esset miser, cum non posset permanens in
prædicto statu mundari, nec cum peccato
assequutionem sui finis conjungere : ergo
vel

]
'
,

I

-i

ù

DISP. Ii, DUB. VII.
vel dicendum est, praedictum slaturn esso
impossibilem, quod est absurdum , vel con­
cedi debet, quod peccatum in tali slalu
commissum posset per providentiam ejus­
dem status destrui.
(V>nbrEt confirmatur ; nam ex opposito fieret,
wâlio.
homines cum primo peccarent, esse jam
non solum peccatores, sed etiam obstina­
tos et damnatos, nullumque habere reme­
dium : quæ omnia dedecent divinam mise­
ricordiam, ul ex se liquet. Sequela ostendi­
tur, quia illi homines, ut diximus, non
possent peccatum deponere, nisi per gratiam
supernaturalem; quam tamen in eo statu
nullo modo haberent, vel datam, vel pro­
missam.
sohitur
292. Respondetur hanc objectionem vel
obJcct10· nihil probare, vel seipsam destruere, et
statum quæstionis tollere. Quia vel homo
potest in eo statu constitui, in quo nullam
recipiat gratiam specialem ; vel nequit
constitui in tali statu ? Si hoc ultimum eli­
gatur, tollitur status quæstionis, siquidem
procedit de homine condito in puris natu­
ralibus, et cui nulla specialis gratia adji­
ciatur. Prælerquam quod tam certum est
hominem posse in ea nuditate constitui, et
regi, quam certum est, gratiam specialem
non esse debitam naturæ, et posse ctfra
omnem injuriam naturæ denegari, ut latius
explicuimus tract .prxced. disp. 2,cap. 2, § 3,
ubi observavimus, quantum allucinentur
aliqui Authores,qui cum possibilitatem præ­
dicti status admittant, recurrunt pro ejus
directione ad gratiam specialiter,et proprie
dictam. Si autem asseratur primum, rursus
inquirimus, an remissio peccati possit fieri
sine speciali gratia, et misericordia Dei, vel
non? Hoc ultimum dici non potest, et est
prorsas improbabile. Unde tamdem con­
cedi debet, posse hominem in tali statu
constitui, in quo non possit ei peccatum
grave remitti per auxilia propria, et provi­
dentiam peculiarem prædicti status ; sed
solum per alia nobiliora auxilia, et per
providentiam, quæ ad altiorem statum per­
tinet. Et sic vel negandus est status puro­
rum. atque ideo status præsentis dubii ; vel
responsio supra a nobis tradita est admit­
tenda, et objectio contra illam facta deleri
debet ab Adversariis.
Supposita autem doctrina, quam tradidi­
mus tract, prxced. disp. 2, dub. 4 ct 5, parum
urget. Juxta quam distinguenda est major,
et si intelligatur de necessitate absoluta, et
consequentis, concedenda est ; intellecta

507

vero de necessitate infallibilitatis, et con­
sequentias, debet negari : et distinguendo
minorem in eodem sensu, negamus conse­
quentiam absolute. Itaque licet ex supposi­
tione,quod homo relinqueretur suisviribus,
et exigentiæ propriæ defectibilitatis, cer­
tum omnino esset, quod incurreret mise­
riam peccati, et quod in observatione alicu­
jus præcepti deficeret, nec posset totam
legem naturalem absque defectu obser­
vare, quæ est necessitas infallibilitatis, et
consequentiæ : nihilominus singula præcepta naturalia divisive sumpta, et prout
actu concurrerent, et obligarent, posset ob­
servare ; atque ideo nunquam incurreret
miseriam peccati ex necessitate absoluta,
sed cum potestate ad oppositum secundum
se, et divisive acceptum, prout requiritur,
et sufficit ad libertatem. Unde negandum
est absolute, quod natura in prædicto statu
esset necessario misera, prout ly necessario
excludit potestatem, et libertatem non in­
currendi miseriam ; haberet quippe suffi­
cientem potentiam, ut miseria peccati ipsi
attribueretur, quia quodlibet præceptum
observare posset, et quodlibet peccatum
evitare. Sicut modo secundum praesentem
providentiam gratiæ non possumus vitare
omnia venialia collective sumpta : sed quia
habemus potentiam ad vitanda singula di­
visive sumpta, et prout actu occurrunt,
idcirco non necessario absolute, sed libere
simpliciter incurrimus venialium mise­
riam. Quod autem miseria peccati gravis
semel contracta in statu purorum non pos­
set deponi per solam providentiam prædicti
status, provenit tum ex malitia peccati
gravis quod ordinem supernaturalem aver­
sive attingit : tum ex imperfectione nega­
tiva prædictæ providenliæ,cui non incumbit
dispensare gratiam supernaturalem, qualis
ad remissionem prædicti peccati desidera­
tur. Nec tamen diceretur homo ille manere
necessario in statu miseriæ, et impotens
assequi suum finem, loquendo de necessitate
absoluta; quia tota illa necessitas fundaretur
in suppositione libera, quam ipse potuit
vitare absolute secundum vires proprias
illius status. Nec tandem illa infallibilitatis
necessitas urgeret in omnibus hominibus,
sed solum in eis, qui longo tempore vive­
rent ; illi enim qui brevem vitam degerent,
possent omnibus modis præcavere peccata
gravia, et finem sibi connaluralem assequi.
Totaque hujusmodi imperfectio, et providentiæ ratio revocanda esset in conditio­

ros

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

nem, et maximam defectibiliiatem naturæ
humanæ, qaæsuapte exigentia id regiminis
genus expose it, nec postulat majorem inde­
fecti bilitatem, aut assequi suum finem in
omnibus, aut in pluribus individuis; sed in
paucioribus, et valde raris. Recolantur quæ
diximus loco citato.
Pirnitnr
Ad confirmationem negamus sequelam
ej»j£ intellectam de obstinatione, et damnatione
proprie dictis. Tum quia obstinati, et dam­
nati non solum non possunt exuere mise­
riam, in qua sunt, sed nec valent opus
morale simpliciter bonum efficere, ob ac­
tualem saltem virtualem prosequutionem
finis perversi, cui immobiliter adhærent :
homo autem in puris conditus, et in peccato
existensposset, dum viveret, singula opera
moraliter bona efficere, et ea non semel
efficeret, ut explicuimus loco citato, dub. 2.
Tum etiam, quia obstinati, et damnati non
III ssunt suum statum deponere per auxilia
communia gratiæ supernaturalis, et citra
miraculum; homo autem in puris conditus,
et peccato affectus posset per prædicta auxi­
lia sine ullo miraculo sanari, quia posset
Deus misericorditer illum hominem ad altiorem statum absque ullo miraculo eve­
here. Tum denique, nam quod damnati, et
obstinati nequeant converti, et peccatum
exuere, non fundatur primario, aut præcise
in extrinseca dispositione Dei decernentis
nunquam conferre ipsis auxilia requisita
ad conversionem ; sed fundatur præcipue
in intrinseca damnatorum, et obstinatorum
dispositione, quæ exposcit, ut Deus præ­
dictam carentiam auxiliorum decernat, ut
l>. Tho docet D. Thom. 1 part, quasi. 61, art. 2,
et qusest. 16, de Malo, ari. 6, et commu­
niter Thomistæ contra Scotum et Duran­
dum. At quod homo in puris conditus, ct
in peccato existens non posset converti,
non fundaretur præcipue in conditione
intrinseca, sive in inflexibilitute præ­
dicti hominis (hanc quippe non haberet,
sed posset cum auxiliis, quæ Deus modo
dispensat, converti) sed fundaretur in dis­
positione accidentali, nempe in eo quod
Deus noluerit hominem ad altiorem ordi­
nem elevare. Et ideo peccato supposito,
tantum inferretur, quod maneret homo
infallibiliter in prædicto statu; et hoc solum
est impotentia consequens.
■Ultimum
293. Arguitur ultimo : quia si homo in
menuîm.puris conditus graviter peccans offenderet
Deum authorem, et finem supernaturalem,
teneretur elicere aliquando contritionem

supernaturalem, ut satisfaceret pro injuria
illata, juxta communem doctrinam Theo­
logorum cum D. Thom. '3 part. quasi. 83,
art. 5, sicut quia per illud peccatum offen­
deret Deum authorem, el finem naturalem,
teneretur in omnium sententia elicere con­
tritionem naturalem, et se convertere in
Deum naturalem finem : ex quo ulterius
fieret, ut prædictus homo peccaret omit­
tendo actum contritionis supernaturalis ;
consequens est absurdum, et nimis durum;
siquidem nemo peccat omittendo id quod
facere non potest ; et homo in prædicto
statu careret omnibus auxiliis, quæ ad con­
tritionem supernaturalem desiderantur :
ergo homo peccans in prædicto statu non
offenderet Deum authorem, et finem supernaturalcm ; atque ideo non indigeret su­
pernaturali gratia ad deponendum statum
peccati.
Confirmatur, quia ex opposito fieret, ce*,
peccata venialia in prædicto statu com- OIb
missa non posse sine supernaturali gratia
deleri: quod est contra communem Theo­
logorum sententiam. Sequela ostenditur :
nam ideo peccatum mortale prædicti status
nequit sine supernaturali gratia deleri,
quia tangit aversive Deum supernaturalem
authorem, et finem : sed venialia etiam suo
modo attingerent aversive Deum superna­
turalem authorem, et finem; siquidem dis­
ponerent ad mortale, quod causât imme­
diate aversionem : ergo non possent deleri
absque aliqua supernaturali mutatione.
Respondetur negando sequelam, quiaOwsm·
obligatio satisfaciendi, quæ reddat inexcu-S
sabilem omissionem, non est commensuranda præcise penes damnum illatum, sed
magis penes vires ejus, qui tenetur satisfa­
cere. Qui enim facit quod est in se, et quan­
tum potest, ut satisfaciat condigne, excusa­
tur a novo peccato, quamvis condignam, et
æqualem offensæ satisfactionem non exhi­
beat. Qua ratione licet offensa cujuscumque
peccati gravis sit infinita, quæ proinde,
quantum est de se, deberet expiari per in­
finitam satisfactionem ; nihilominus non
tenetur homo (etiam præscindendo a satis­
factione Christi Domini) satisfactionem in­
finitam offerre, ita ut eam non exhibendo
peccet; quia absolute non potest tantam
praebere satisfactionem. Sed ubi facit,
quantum est in se, ut satisfaciat, excusatur
a novo peccato, quod omittendo satisfactio­
nem committeret. Homo autem in statu
purorum esset simpliciter impotens ad sa­
tisfaciendum

509

DISP. Π, DUB. VII.

tisfaciondum per contritionem supernaturalem , ut argumentum probat; el ideo
omittendo supernaturalem satisfactionem,
quatenus talem , non committeret novum
peccatum. Posset tamen elicere contritio­
nem , et conversionem naturalem medio
actu dilectionis naturalis Dei super omnia;
quia adhuc retineret potentiam anteceden­
tem ad prædictum actum. Unde mortaliter
peccaret omittendo illum in eis temporibus,
et occasionibus, in quibus præceptum pœnilentiæ, aut charitatis obligat. In omnibus
tamen et omitteret, el peccaret; quia tali­
ter haberet potentiam ad prædictum actum,
ut nihilominus laboraret impotentia con­
sequenti ad eum eliciendum; quæ tamen a
peccato non excusat, ut tract, præced. disp.
2, dub. 4, exposuimus. Ex quo ulterins fie­
ret, ut in eisdem occasionibus, el tempo­
ribus Deum supernaturalem finem de novo
offenderet : non quia violaret speciale ali­
quod præceptum pocnitentiæ supernatura­
lis, istud quippe, ut diximus, tunc non
obligaret; sed ob rationem generalem su­
pra assignatam , nempe omne peccatum
grave offendere Deum authorem superna­
turalem , et avertere a Deo supernaturali
fine.
Ditetur Ad confirmationem respondetur negando
™“r0’ sequelam intellectam de remissione pecca­
torum venialium ejus, qui nunquam mor­
taliter in prædicto statu peccasset. Ad cujus
probationem dicendum est, quod licet pec­
catum veniale disponat ad mortale ; illud
tamen nec adæquat, nec infallibiliter in­
fert; quia non avertit ab ultimo fine, sed
solum est præter finem. Unde cum offensa
Dei authoris, et finis supernaturalis solum
consequeretur ad peccatum ut grave, et
prout importaret aversionem a Deo; id­
circo peccatum veniale prædicti status
nullo modo Deum ut authorem , et finem
supernaturalem offenderet, esto quod ad
prædictam aversionem disponeret. Et ideo
ad remissionem venialium in statu puro­
rum , supposita , et manente innocentia
prædicti status, non requireretur gratia
supernaturalis; sed sufficeret actus aliquis
naturalis moraliter bonus, et inordinatio­
nem præcedentium venialium formaliter,
aut virtualiter detestans. Diximus, suppo­
sita, et manente innocentia prædicti status;
quia si venialia nequeunt remitti, quin re­
mittantur mortalia, et homo supponatur
peccasse graviter, impossibile erit remittere
venialia homini condito in puris, et exis­

tent! in peccato mortali, quin infundatur
gratia supernaturalis, quæ ad remittendum
peccatum mortale desideratur, ut hucusque
diximus. Sed de hoc latius dicemus dubio
sequenti, ubi explicabimus qualis mutatio
requiratur ad destructionem peccatorum
venialium.

§ VIII.
Corollaria præcedenlis doclrinæ.
291. Γ2χ dictis in quatuor dubiis præce- primam
dentibus infertur primo, impossibile esse,
quod homini habenti plura peccata morta­
lia remittatur unum, et non remittantur
alia. Hoc consectarium statuimus contra
Suarez, et alios modernos, qui oppositum
affirmant. Sed continet expressam doctri­
nam D. Thom. 3 part, quxsl. 86, ari. 3,D TtHK
quam sequuntur unanimiter ejus discipuli.
Cajetanus ibidem, Joan, a S. Thorn, tom. Joan.a
2, in 3p. disp. 35, art. 1, circa finem, Gonet
disp. 3, de poenitentia, ari . 2, conci. 4, La- Labat,
bat disp. 2, dub. 3, § 2, et alii communiter.
Fundamentum habetur ex dictis : quoniam
impossibile est aliquod peccatum mortale
remitti, nisi infundatur gratia sanctificans,
ut ostendimus in hoc dubio, et præcedenti :
sed impossibile est, gratiam sanctificantem
conjungi cum aliquo peccato mortali in eo­
dem subjecto, ut probavimus dubio 4; ergo
impossibile est, quod homini habenti plura
peccata mortalia remittatur unum, et non
remittantur omnia. Eandem rationem pro­
ponit D. Thom. loco citato, his verbis :« Pec­
ti catum remittitur, in quantum tollitur
« Dei offensa per gratiam. Unde in secunda
« parte (nempe in art. 2 hujus quæst. 113)
« habitum est, quod nullum peccatum po« test remitti sine gratia. Omne autem
« peccatum mortale contrariatur gratiæ,et
« excludit eam. Unde impossibile est, quod
« unum peccatum sine alio remittatur. »
Ex quibus magis constat, quam consona sit
doctrina in hoc dubio tradita menti Ange­
lici Doctoris; siquidem ad remissionem cu­
juscumque peccati, nulla adhibita restric­
tione ad determinatum statum, exposcit
gratiam, et talem gratiam, quæ cum nullo
peccato gravi valeat consistere.
295. Nec refert, si huic consectario op- objccponas primo; nam ea, quæ non habent lionC3‘
connexionem quantum ad esse, non habent
necessariam connexionem quantum ad non
esse : sed peccata mortalia nullam habent

510

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

connexionem quantum ad esse: siquidem
potest unum existere, quin existai aliud ·.
ergo non habent connexionem quantum ad
non esse, atque ideo poterit unum desinere
esse, quin aliud desinat esse, sed perma­
neat. Secundo, quia peccata sunt debitaqua?
nobis relaxari petimus in Oratione Domi­
nica : sed potest unum debitum relaxari,
quin dimittatur aliud, ut patet in humanis:
ergo potest unum peccatum destrui, ma­
nente alio. Tertio, peccatum remittitur per
dilectionem Dei miserentis : sed potest
Deus diligere peccatorem quantum ad
unum , et esse ipsi offensus quantum ad
aliud; sicut diligit naturam, et odio habet
peccatum : ergo Deus potest dimittere unum
peccatum mortale, non dimittendo alia.
Enwbn- Hæ, inquam, objectiones non referunt,
d. Tto. sed eas optime diluit D. Thom. loco citato.
Et primæ occurrit iu resp. ad 3, his verbis:
« Peccata quamvis non sint connexa quan« tum ad conversionem ad bonum commu« tabile, sunt tamen connexa quantum ad
« aversionem a bono incommutabili, inqua
« conveniunt omnia peccata mortalia ; et
« ex hac parte habent rationem offensæ. »
Nequit autem destrui ullum peccatum, nisi
cesset simpliciter offensa Dei; et eo ipso,
quod cesset simpliciter offensa, nullum va­
let remanere peccatum. Secundam diluit
in resp. ad 4, ubi ait : α Dicendum , quod
« debitum exterioris rei (puta pecuniz) non
_ « contrariatur amiciliæ , ex qua debitum
« remittitur ; et ideo potest unum dimitti
« sine alio. Sed debitum culpæ contraria­
it tur amiciliæ; et ideo una culpa, vel of« fensa non remittitur sine alia. Ridiculum
« enim videtur, quod etiam ab homine ali« quis veniam peteret de una offensa, et
« non de alia. » Terliæ occurrit in resp.
ado, ubi inquit : « Dilectio, qua Deus di« ligit hominis naturam, non ordinatur ad
u bonum gloriæ, a quo impeditur homo
« per quodlibet peccatum mortale. Sed di­
ci lectio graliæ, per quam fit remissio pec« cati mortalis, ordinat hominem ad vitam
« ælernam. Unde non est similis ratio. »
Quæ non parum confirmant doctrinam in
præsenti dubio traditam, nempe non posse
hominem conditum in puris a peccato
mundari, quin extrahatur ab ordine puro­
rum, et elevetur ad ordinem supernatura­
lem : idque profunde significavit D. Thom.
dum dixit, quod remissio peccati ordinat ho­
minem ad vitam xterndm.
29G. Infertur secundo, impossibilem esse

remissionem indirectam peccati mortalis 8«ω.
habitualis. Hoc corollarium habetur pers-'1^3·
picue ex dictis in hoc, et praecedenti dubio; rira,
sed illud nunc subjungimus, ut explicemus,
quod alibi diximus. Ubi enim opus non
erat determinare, per quam formam , vel
quo pacto deberet peccatum habituale mor­
tale expelli, facile admisimus destruclionem indirectam illius per contritionem,
aut alios similes actus. Nunc vero jam satis
elucet, qualiter destructio peccati fieri de­
beat ; quoniam illa dicitur destructio indi­
recta habitualis peccati, quæ 'fit per for­
mam, cui ipsum immediate non repugnat,
et in cujus subjecto immediate non recipi­
tur,-et oppositæ conditiones perlinent ad
destructionem directam : atqui peccatum
habituale nequit destrui nisi per gratiam
sanctificantem, et huic immediate opponi­
tur, et in ejus subjecto recipitur; siquidem
gratia, et prædictum peccatum comparan­
tur ut forma, et privatio, atque substan­
tiam animæ immediate in seipsa afficiunt :
ergo impossibile est, quod peccatum mor­
tale habituale destruatur, nisi directe. Re­
colantur quæ diximus disp. 1, dub. 1, et in
hac disput. dub. 2, ct dub. 6.
297. Infertur tertio, impossibileessequodj^
Deus remittat peccatum mortale in instanti, riu.
in quo committitur. Oppositam huic consec­
tario opinionem tuentur Joan, de Lugo tract.
de Pœnit. disp. 7, num. 126, et Ripalda disp,
ult. sect. 29. Sed pro nobis stant non solum
Thomistæ, sed etiam Suarez lib. 7, de gra­
tia, cap. 21, et communiter Theologi. Et
relictis aliis motivis, quibus utitur Suarez,
veritas hujus corollarii probatur ex supra
dictis : quoniam peccatum , quatenus tale,
non fit, nec conservatur a Deo, sed a solo
peccatore : ergo sicut impossibile est, quod
peccatum fiat, nisi ex influxu defectivo ho­
minis peccantis; ita repugnat, quod pecca­
tum cesset quandiu homo peccatum efficit,
et conservat : sed quando peccatum com­
mittitur, tunc homo illud facit, et conser­
vat, ut ipsis terminis liquet : implicat ergo,
quod peccatum mortale destruatur, aut re­
mittatur in eodem instanti, in quo com­
mittitur.
298. Dices cum prædictis Junioribus :
Deus in eodem instanti, in quo videt existere peccatum, potest velle efficaciter cedere
juri puniendi peccatum, et exigendi satis­
factionem pro offensa; et simul potest de­
cernere se eodem modo gerere cum illo ho­
mine, ac si non peccaret : sed hoc est pec­
catum

DISP. II, DUB. VIII.

catum remittere, ut palet in humanis: ergo
Beus potest remittere peccatum in eodem
instanti, in quo fit.
sefio· Sed hoc nihil est ; nam admissa majori
510‘ quoad primam pariem, et negata quoad se­
cundam, negamus minorem absolute. Ita­
que gratis concedimus, posse Deum in ins­
tanti, in quo peccatum fit, cedere juri pro­
ximo puniendi, vel exigendi satisfactionem.
Hinc vero non recte infertur, quod remit­
tatur peccatum quoad culpam ; sed tantum
sequitur, quod cesset quoad reatum, vel ut
proprius loquamur,quod illum exercite non
incurrat. Et falsum prorsus est, quod Deus
possit velle eodem modo se gerere cum pec­
catore, ac cum aliis, qui non peccarunt :
nam repugnat Deum non prosequi odio
impium, et impietatem ejus ; et insuper in
iis, qui non peccant, gratiam suam Deus
conservat, vel conservare potest ; sed in
peccantibus graviter nec conservat gratiam,
nec conservare valet, ut fusius ostendimus
dub. 4. Nec exemplum ab humanis desump­
tum aliquid probat, quia homines, dum
suis offensoribus parcunt, solum deponunt
odium ex parte sua, cedunlque juri exi­
gendi satisfactionem, aut vindictam : pec­
catum autem offendentium expiari non va­
let per eam extrinsecam condonationem ·,
sed ea supposita, optime cohaeret, quod of­
fendens odium, et peccatum in se conservet,
ut experientia liquet. Unde objectio in ejus
authores retorquenda est, ut ostendat falsitatem prædictæ doctrinæ : quoniam ita se
habet Deus statuens non punire peccatorem,
nec exigere satisfactionem ab illo ; sicut
homo, qui offendenti remittit satisfactio­
nem, et condonat jus exigendi vindictam :
sed per hoc, quod homo offensus ita se ha­
beat, non sequitur destructio odii, vel pec­
cati in offendente, nisi ipse offendens
odium deponat, et aliter se habeat in seipso : ergo per eam extrinsecam Dei con­
donationem, quam Juniores comminiscun­
tur, non remittitur peccatum quoad cul­
pam, sed ad summum quoad reatum : atque
ideo manebit peccatum quandiu peccans non
immutatur, et cessat a conservatione pec­
cati. Inintelligibile autem est, quod cesset
quandiu peccat: ergo fieri non potest, quod
peccatum destruatur, aut remittatur quoad
culpam in eodem instanti, in quo fit.

DUBIUM VIII.
Appendix.

An, et qualis mutatio intrinseca requiratur
ad remissionem peccatorum venialium ?
Hæc difficultas propriam sedem habet in
tractatu de Pœnilentia, et de ea disputant
Theologi 3 part, quxst. 87. Sed quia Au­
thores, qui asserunt possibilem esse remis­
sionem peccati mortalis absque mutatione
intrinseca peccatoris, communiter suam
opinionem confirmant exemplo peccati
venialis, quod posse remitti per solam ex­
trinsecam Dei condonationem, facile sibi
persuadent ; propterea oportet hoc dubium
præcedenlibus ad instar corollarii attexere.
Sed pro ejus decisione opus est aliqua prælibare.

§ I-

Observanda pro dubii decisione.
299. Peccatum veniale inde nomen ac-qnid sit
cepit, quod principium veniæ, et remissio-pecratnm
nis, nempe gratiam sanctificantem, a sub- ρ.“τύο*.
jecto non excludit, ut exponit D. Thom.
quxst. Ί, de Malo, art. 1. In quo distingui­
tur a peccato mortali ; nam licet utrumque
inordinationem importet, veniale tamen
non avertit a Deo ultimo fine, et sic amici­
tiam cum Deo, et gratiam, quæ est vita
spiritualis, et principium veniæ secum
permittit; mortale vero aversionem a Deo
fine ultimo affert, et ita gratiæ vitam ex­
pellit, et mortem animæ inducit, ut tradit
D. Thom. supra quxst. 88, art. 1. Quam
differentiam,sicut et alias,quæ inter utrum­
que peccatum versantur, explicuimus ex
professo tract. 13, disp. 19, dub. 1. Dari
vero hujusmodi peccata venialia, seu levia,
est certum secundum fidem, ut constat
Matth. 7: Qui vides festucam inoculo fratris^uh. 7
tui, et trabem in oculo tuo non vides : ubi ct 12,
festucæ nomine intelligi peccata levia, seu
venialia, exponunt communiter Interpre­
tes. Et Matth. 12, asseritur, rationem red­
dendam esse Deo de quocumque verbo otio­
so ; quod tamen non esse peccatum mortale,
satis ex se liquet. Et tandem, ut alia testi­
monia omittamus, D. Joannes in sua 1 ijcau.
Canonica, non semel asserit, neminem esse
sine peccato : cujus nomine non intellexit
peccatum mortale ; loquebatur enim et de

512

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

seipso, aliisque viris sanctissimis, qui in
statu gratiæ existebant.
importât
30û. Sicut autem transacto actu peccati
dam ma-mortalis, relinquitur aliquid habituale,
cuiao». qU0(j maculam appellamus : ita proportionabiliter transacto actu peccati venialis,
aliquid habituale perseverat, quod etiam
vocamus maculam, seu peccatum veniale
habituale. Et quemadmodum macula pec­
cati mortalis consistit in privatione gratiæ
sanctificantis, et hominem denominat sim­
pliciter peccatorem, et injustum, ut expo­
suimus disp. 1, dub. 1, ita macula peccati
venialis consistit in carentia fervoris, seu
nitoris gratiæ, et hominem (alias justum)
denominat tepidum, et sordidum macula
secundum quid. Quam maculam ex venia­
libus relinqui, et non præcise reatum ad
pœnam, ut quidam immerito putarunt, significatur satisaperte in Scriptura 1 Joan.
13 : Qui lotus est, non indiget, nisi ut pedes
lavet : ubi exprimitur, nos quandoque
mundari a peccatis venialibus ; quod non
verificaretur, nisi venialia aliquam macuEpbes.5.jam relinquerent. Et ad Ephes. 5, dicitur,
quod Christus exhibebit sibi Ecclesiam glo­
riosam, non habentem maculam, aut rugam.
D. Aug. Quod D. August, lib. de perfect, justitix, cap.
15, et epist. 57, asserit non in hac vita, sed
m futura verificari. Unde Ecclesia de præ­
senti habet etiam inJustis suas maculas,
videlicet culpas leves. Idemque significat
D, Joan, loco citato, ubi loquens de peccatis
venialibus, inquit : Et emundet nos ab omni
iniquitate, etc. nam qui mundari indiget,
immundus, et maculatus existit. Et sanguis
Jesu Christi emundat nos ab omni peccato,
utique mortali, etveniali. Atqueideoutrumque licet, diversimode, ponit maculam in
Valent, homine. Videatur Valentia torn. 3, disp. 6,
quxst. 1, punct. 1, ubi hanc doctrinam bene
confirmat.
inquo
301. Consistere autem hanc maculam in
Sii earentia, non quidem gratiæ, sed nitoris
peccat» gratiæ, sive in diminutione
fervoris charivenialis. ° .
.
.
tatis, jam exposuimus in comment, ad art.
1, quxst. 89. Nec hæc diminutio se tenet ex
parte subjecti, quasi veniale sit carentia
alicujus gradus intensionis ; sed magis ex
parte termini,quia per venialia retardamur,
ne promptest fervide feramur in Deum, ut
D.Tho docet D. Thom. 3 part. q. 87, art, 1, et in 4,
dist. 16, quxst. 3, art. 1, quxst iunc. 1 ad 3,
ubi ait : « Dicitur fervor charitatis per si■ militudinem,secundumquod ad exteriora
quodammodo ebulliendo refunditur. Ex

« illa autem parte,qua veniale committitur,
« charitatis fervor non apparet, sed aliquid
« præter charitatem. Endo quamvis sit fer« vor charitatis quantum ad aliqua, potest
a esse tepiditas quantum ad alia. » Hæc
vero tepiditas, et ineptitudo, et ut sic dica­
mus, elongatio charitatis a propriis operi­
bus voluntarie contracta, et ad præteritum
actum non retractatum habitudinem dicens,
animam infuscat, et maculat habitualiter,
ut idem S. Doct. exponit loco citato, art. 1,
quxstiunc. I ad 1, his verbis : « Dicendum,
« quod macula potest esse dupliciter : uno
« modo per privationem pulchritudinis, et
<r sic in veniali non manet aliqua macula n
(et in hoc sensu loquitur in hac 1, 3, quxst.
89, art. 1, dum negat venialia inducere
maculam), « quia non tollit gratiam, quæ
a est animæ decor. Alio modo per hoc,quod
« pulchritudo, quæ est gratiæ, impeditur
« ne exterius appareat, sicut per pulverem
« pulchritudo faciei fœdatur : et talis ma­
in cula est in veniali, quia impeditur decor
a gratiæ, ne in actibus exterius ostendatur.»
Similia habet 3 part, quxst. 87, art. I ad 3,
et idem declarat quxst. 7, de Malo, art. 11.
exemplo corporis gravis, cui nihil gravita­
tis auferretur·, et tamen propter impedi­
mentum obsistens prohiberetur descendere.
Quod alii etiam exponunt exemplo speculi,
vel alterius corporis nitidi, et bene politi,
quibus levis attactus, aut flatus detrimen­
tum decoris affert, cum tamen de entitate
nihil diminuat.
302. Porro sicut peccatum veniale hanc isf»
maculam in proprio subjecto causal, ita1^.
Deo aliqualem offensam irrogat. Nam sicut,taqî
dum homo per peccatum grave a Deo aver­
titur, tollit affective ab illo rationem ul­
timi finis, et ideo resultat in Deo offensa
simpliciter talis, quæ est privatio intentata
illius juris, quod Deus possidet, ut pro tali
fine habeatur : ita cum homo per peccatum
veniale a Deo divertit (servato tamen or­
dine habituali ad ipsum tanquam ad finem
ultimum) tollit ab eo non quidem rationem
ultimi finis, sed solam extensionem, et ter­
minationem actualem ad opus, in quo ve­
nialiter delinquit ; impedit enim ne Deus
per modum ultimi finis dominetur actu
praedicto operi.Unde fit, ut prædicta offensa
non evadat simpliciter infinita, sed finita,
et limitata, atque finita satisfactione expia­
bitis, ut in comment, citato explicuimus.
Habet tamen hujusmodi offensa tantam
cum macula peccati venialis connexionem.
ut

DISP. Π, DUB. VIII.
ut nec macula possit auferri, quin tollatur
offensa; nec offensa remitti, quin deleatur
macula : fundatur quippe offensa in macula,
et cum ea permanet, vel deletur, sicut proportionabiliter in peccato gravi, et offensa
eicorrespondento contingit.
Vwi-jie 303. Ex quibus habemus primo, pecca­
nt' tum veniale hujus status (quid in puris
^■^contingeret, obiter dicemus) remitti non
•wale, posse homini existent! in peccato mortali.
Quam doctrinam tradunt communiter TheosJ™plogi, quos refert, et sequitur N. Franc, a
Marù Jesu Maria de Poenitentia cap. 5, punct. 3,
num. 38. Nam peccatum veniale consistit
in carentia nitoris gratiæ, et fervoris chari­
tatis, ut nuper exposuimus : sed nitor gra­
tiæ et fervor charitatis supponunt essentia­
liter gratiam, et charitatem : ergo remissio
peccati venialis,quæ est restitutio illius nito­
ris,supponit gratiam, et charitatem, quibus
positis impossibile est, quod peccatum
mortale perseveret, ut supra vidimus dub.
■i. Praesertim quia homo in sensu compo­
sito peccati mortalis nullum actum elicere
potest, per quem peccatura veniale efficaci­
ter retractet ; qui enim perfecte dolet de
venialibus, a fortiori debet de mortalibus :
et sic vel hæc etiam expellit, vel illa non
D.Ti». excludit. Quam doctrinam tradit D. Thom.
3 part, quxst. 87, art. 4, et in 4, dist. 16,
quxst. 2, art. 1, quxsliunc. 3, in corp, ubi
ait : ffRemoto priori, removetur posterius ;
« nec posterius restituitur, nisi priori res« tituto. Fervor autem charitatis, cui ve<< niale opponitur, est posterior ipsa chariv tate. Unde quandiu charitas non resti« tuitur , nec fervor charitatis reparari
« potest; in qua reparatione consistit pec« cati venialis dimissio, sicut etiam in re" paratione charitatis dimissio mortalis ; et
r' ideo non potest veniale dimitti, cui mor« tale non dimittitur. » Quod in argumento
Sed contra confirmat in hunc modum :
«Gregorius dicit, quod veniale peccatum
" obscurat mentem, sed mortale obtene« brat: sed obscuritas non removetur, nisi
« per lucem ; lux autem spiritualis estgra"■ lia, quæ etiam mortale delet : ergo non
« potest dimitti veniale sine dimissione
« mortalis. » Unde obiter excluduntur Sco­
tistæ, et Nominales, qui non solum asserunt
id esse absolute possibile, sed etiam affir­
mant, contingere de facto in damnatis, quo­
rum peccata venialia autumant expiari per
pœnam inferni, retento statu peccati mor­
talis. Eorum autem motiva infra diluemus.

513

301. Habemus secundo ex dictis, pecca- Deteri
tum veniale hujus status non posse deleri
per
per actus pure naturales. Nam cum hujus-)n®cr^a.
modi peccatum veniale consistat in caren-turaies.
lia voluntaria fervoris charitatis, deleri
nequit, saltem directe, nisi per ipsum fer­
vorem, qui supernaturalis est, ut ex se li­
quet. Et cum prædictum peccatum offendat
Deum supernaturalem authorem, et finem,
ut supra praemisimus, retractari sufficien­
ter non valet, nisi ex aliquo motivo super­
natural! ; atque ideo nequit adhuc indi­
recte expelli per actum, qui sit mere natu­
ralis. Accedit etiam, omnem actum pure
naturalem sufficienter contineri in propriis
hominis viribus. Unde si peccatum veniale
hujus status posset per actum entitative
naturalem deleri, posset etiam deleri per
proprias vires, et independenter a miseri­
cordia Dei, et ab omni speciali gratia, tam
extrinseca, quam intrinseca. Quod tamen
nequit sustineri, nam in Concilio Arausi- concii.
cano, canone 7, dicitur : a Nos sine gratii Araus« Christi nihil veræ, sanctæque pietatis
« habere, cogitare,dicere, agere possumus.»
Mundari autem a venialibus, quæ ab in­
gressu gloriæ impediunt,ad veram,et sanc­
tam pietatem spectat. Et canone 14, diffini­
tur ; « Nullus miser de quacumqne miseria
α liberatur, nisi qui Dei misericordia præ« venitur. » Et peccatum veniale aliqua
miseria est. Unde merito D. Thom. quxst. d. Tho.
87 cit. art. 2 ad 1, dixit : « Remissio ve« nialium est effectus gratiæ. » Et art. 4 :
in corp, α Dicendum, quod remissio culpæ
« cujuscumque nunquam fit, nisi per virtu« tem gratiæ ; quia ut Apost. dicit Rom. 4;
« Ad gratiam Dei pertinet, quod Deus all­
er cui non imputet peccatum : quod Glossa
« ibi exponit de veniali, etc. »
Nec refert, si opponas primo, quia unum- ObjCC.
quodque tollitur per suum contrarium : honos,
sed aliquis actus mere naturalis potest esse
omnino contrarius peccato veniali hujus
status : ergo prædictum peccatum potest
tolli per actum entitative naturalem. Sua­
detur minor, quia velle mentiri, v. g. om­
nino contrarialur actui naturali, quo volu­
mus non mentiri. Secundo, quia homo per
vires naturales potest mereri aliquod præmium temporale, ut communiter docent
Theologi : sed remissio peccati venialis est
quodam bonum temporale, siquidem præ­
dictum peccatum solam pœnam tempora­
lem inducit : ergo homo per vires naturales

514

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

potest mereri remissionem peccati venialis,
atque ideo ipsum destruere.
Hæ, inquam, objectiones non referunt. Ad
u ’ primam enim respondetur, peccatum veniale
hujus status importare non solu m carentiam
rectitudinis naturalis, quæ posset per ac­
tus virtuosos naturales resarciri ; sed etiam
carentiam fervoris charitatis, et aliqualem
injuriam Dei supernaturalis authoris, et
finis. Unde nullus actus pure naturalis ha­
bet contrarietatem adaequate sufficientem
ad destruendum peccatum veniale hujus
status. Ad secundam dicendum est. pecca­
tum veniale in praesenti statu afferre secum
impedimentum prohibens ab ingressu ccelorum, et ab aeterna beatitudine, et simul
mereri pcenam Purgatorii, quæ modo su­
pernaturali exercetur. Et ex hac parte ad
supernaturalem ordinem pertinet, ejusque
remissio computari nequit inter bona tem­
poralia. Sed ad ejus condonationem indi­
gemus aliqua misericordia Dei ut superna­
turalis authoris, quem per ipsum peccatum
aliqualiter offendimus.
. Punctos
Supposito ergo, quod peccatum veniale
difficallatis. hujus status importet maculam intrinsecam, et quod deleri non posssit homini ha­
benti peccatum mortale, nec per actus mere
naturales; videndum est. qualis gratia su­
pernaturalis ad ejus remissionem sufficiat,
et desideretur, extrinsecane, an intrinseca,
habitualis, vel actualis?Quam difficultatem
majoris claritatis gratia per partes decide­
mus.

cit idem : sed nullum ex praedictis princi­
piis auferri, vel variari potest absque mu­
tatione intrinseca subjecti, in quo existit
peccatum veniale : ergo repugnat hujus re­
missio absque intrinseca mutatione sub­
jecti. Probatur minor, quia principia a qui­
bus adæquale dependet - peccatum veniale,
sunt actus non retractatus, per quem in­
ducitur ·, carentia fervoris charitatis, per
quam formaliter constituitur ; et homo, in
quo recipitur; nam iis positis, et quibusvis
aliis præcisis, salvatur essentia peccati ve­
nialis, ut§prxced.exposuimus: atqui nihil ho­
rum variari,aut auferri valet sino mutatione
intrinseca subjecti, in quo existit peccatum
veniale; actus enim ut non retractatus ne­
quit cessare, nisi per oppositam retractatio­
nem : carentia etiam fervoris tolli non valet,
saltem directe, nisi per ipsum charitatis
fervorem, qui aliquid intrinsecum est :
homo denique permanet, nisi destruatur ;
et hæc omnia important aliquam intrinse­
cam ipsius hornis mutationem, ut satis ex
seliquet:ergonullumex principiis, aquibus
peccatum habituale adæquate dependet, va­
riari, aut auferri valet absque mutatione
intrinseca subjecti, in quo ipsum peccatum
veniale existit.
Confirmatur, quia ad remissionem pec- Cefc
cati venialis aliqua mutatio requiritur : Œîi“
sed hæc desideratur ex parte hominis : ergo
ad remissionem venialis necessaria est ali­
qua intrinseca mutatio. Consequentia patet,
quia mutatio ex parte hominis est ipsi ho­
mini intrinseca. Major autem videtur certa,
quia si omnia eodem modo se habent nunc
§ Π.
ac antea, nullum adest fundamentum, ut
dicamus nunc non esse peccatum veniale,
Statuuntur 1res conclusiones ante
quod antea erat : ergo ad venialis destruc­
assertionem prxcipuam.
tionem aliqua mutatio requiritur. Minor
denique ostenditur; quoniam mutatio re­
prima
305. Dicendum est primo, peccatum veCs?o.1U niaIe auferri non posse absque aliqua inquisita ad alicujus destructionem, ex parte
ejus constituenda est, a quo illud conserva­
d. Tho. trinseca subjecti mutatione. Ita D. Thom.
tur, vel in quo recipitur ; stante enim eo­
locis infra referendis, , et communiter ejus
dem influxu ex parte agentis, et eadem dis­
Discipuli, et alii Authores asserentes, non
positione ex parte passi, opus est, quod stet
posse peccatum mortale deleri absque mu­
etiam idem effectus : sed homo solus est,
tatione intrinseca peccatoris, quos supra
qui conservat, et recipit peccatum veniale;
Kal10· dedimus dub. 6, § 2. Fundamentum hujus
siquidem istud est malum voluntarium,
conclusionis habetur ex ibidem dictis, et
quod homo causât in seipso ; nec alia causa,
potest sub hac forma applicari : nam repu­
vel conservans, vel recipiens excogitari va­
gnat auferri peccatum veniale, quin aufe­
ratur aliquod èx principiis, a quibus in suo
let : ergo mutatio ad destructionem venialis
fieri, et conservari adaequate dependet ;
requisita, ex parte hominis constituenda est.
nam quandiu praedicta principia perma­ I
Nec aliqua responsio potest huic argu­
nent, opus est, quod maneat idem effectus,
mento, et confirmationi adhiberi, quæ præjuxta illud : Idem manens idem semper fa­ * x:lusa non maneat ex dictis loco citato. So­
lum

DISP. JI, DUB. VIII.

lum posset adjici, quod peccatum veniale est
imperfecte voluntarium, præcipue quando
cum semiplena deliberatione committitur :
unde non apparet adeo indispensabile, quod
ad ejus destructionem requiratur aliqua re­
tractatio, vel direcla, vel indirecta. Sed
nec hoc effugium est alicujus momenti;
quoniam vel peccatum veniale non est pec­
catum, et sic tollitur status quæstionis ; vel
debet esse voluntarium : implicat enim esse
peccatum, quod voluntarium non est. Unde
retractatio, quæ ad tollendum voluntarium
praecedens requiritur, etiam ad auferendum
peccatum veniale desideratur.
seawb 306. Dicendum est secundo, mutationem
instrinsecam necessariam ad destructionem
peccati venialis debere fieri per aliquid,
quod ex natura sua illi peccato repugnet,
i’Tbo. etsitcum ipso incompossibile. Ita D. Thom.
locis infra referendis, quem sequuntur com­
muniter ejus discipuli, et Vasq. 3/>. quxst.
87, art. 1, dub. 1, ubi plures alios refert,
Probatur breviter ex iis, quæ supra dixi—
ftoà- mus dub. 4. Quoniam si illud intrinsecum
non expelleret ex natura sua peccatum ve­
niale, sed posset ex natura sua cum ipso
componi, adhuc eo posito permaneret prae­
dictum peccatum ; atque ideo hujus des­
tructio non fieret per aliquam mutationem
intrinsecam, sed solum per exlrinsecam
Dei condonationem, et favorem : conse­
quens est falsum, ut constat ex dictis pro
prima conclusione : ergo mutatio intrinseca
necessaria ad destruendum peccatum ve­
niale, debet fieri per aliquid, quod ipsi ex
natura sua repugnet, et nequeat cum ipso
conjungi.
cdr- Confirmatur primo, quia si gratia sanctificans non esset ex natura sua forma incompossibilis cum peccato mortali, hujus des­
tructio non fieret per gratiam sanctifican­
tem, sed per extrinsecum Dei favorem, ut
contra Scotistas. et Nominales ostendimus
dubio citato, § 2 ; ergo pariter si illud in­
trinsecum, quod ponitur pro destructione
peccati venialis, non repugnat ipsi peccato
ex natura rei, sed potest cum ipso componi,
sequitur destructionem peccati venialis non
fieri per aliquid intrinsecum, sed per extrinsecam Dei condonationem.
Confirmatur secundo, quia vel posito illo
cudo, intrinseco, potest peccatum veniale perma­
nere, vel non? Si dicatur hoc ultimum,
habemus intentum. Si vero eligatur pri­
mum, adhuc erit necessaria aliqua mutatio,
quæ peccatum veniale excludat. Cumque

515

hujusmodi mutatio debeat esse intrinseca,
et quæ ipsum hominem in se immutet, ut
statuimus in prima conclusione, sequitur
vel procedendum esse in infinitum ; vel sis­
tendum esse in aliqua mutatione intrin­
seca, quæ ponat aliquid incompossibilecum
peccato veniali, ipsique ex natura sua re­
pugnans.
307. Dicendum est tertio, mutationem Tenia
intrinsecam ad destructionem peccati ve- cos"£lu'
nialis non salvari in communicatione so­
lius gratiæ sanctificantis, vel cujuscumque
alterius doni habitualis ; sed necessario ex­
poscere aliquam operationem elicitam ab
homine, in quo peccatum veniale præexistit. Hanc assertionem docet aperte D. Thom.n Th0
locis statim referendis, quem sequuntur Co­
Petrus de Soto lect. 18, de Poenitentia, Ca-Anmoi
jetanus 3 part. quxst. 87, art. 2, ubi eliam^0^·^
Arauxo dub. 1, Sylvius conclus. 1, Joannes Gonet.
a S. Thom. disp. 35, art. 2, Gonet disp. 4, a L
de Pcenitent. art. 1, cum seq. Labat, disp. 1,
dub. 5, § 3 et alii Thomistæ. Quibus etiam
suffragantur communiter alii Theologi.
Alexander pari. 2, quxst. 106, memb. 8, §4
et 5, Abulensis in cop. 25, Matth. quxst.
718, cum sequent. Paludanus in 4, dist. 21,
quxst. 2, Argentinas art. 2 et 4, Richard.
art. 3, quxst. 1, Durandus quxst. 2, Vasq. 3
part, quxst. 87, art. \,dub. 1, et alii quamplures.
Probatur primo authoritate D. Thom.Probatur
nam ubicumque S. Doctor agit de forma re-CxD Tb‘
missiva peccati venialis, non sistit in sola
gratia, vel in alio dono habituali, sed ul­
terius exposcit aliquem actum : ergo sentit
mutationem requisitam, et sufficientem ad
venialium destructionem, necessario impor­
tare aliquam hominis operationem. Suade­
tur antecedens ; nam 3 part, quxst. 87,
art. 2 ad 1, ait : Remissio venialium est effec­
tus gralix, per actum scilicet, quem de novo
elicit, non autem per aliquid habituale de
novo animx infusum. Et ad 3, inquit: Ad
tollendam maculam venialis peccati requiri­
tur aliquis actus procedens ex gratia. Et art.
4 ad 2, ait : Ad remissionem peccati venialis
non requiritur nova infusio habitualis gratix, requiritur tamen aliquis gratiæ actus.
Et idem docet in 4, disp. 16, q. 2, art. 3,
quxstiunc. 1 et 2, et quxst. Ί, de Malo, art.
11 ad 4, ubi ait : Dicendum, quod habitua­
lis displicentia non sufficit ad remissionem
venialis, sed requiritur actualis. Et quod
hæc sit expressa sententia S. Doctoris, evi­
dentius constabit ex dicendis § sequenti.

• * < ··

516

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

Baiio
308. Secundo probatur ratione, quia canicSisrentia voluntaria fervorischaritatis, in qua
diximus consistere essentiam peccati ve­
nialis, auferri non valet nisi vel indirecte
per efficacem praecedentis peccati actualis
retractationem, vel directe per restitutio­
nem prædicti fervoris : sed retractatio im­
portat aliquem actum, ut ex se liquet : fer­
vor etiam, in quantum talis, non dicit ha­
bitum (alioquin peccatum veniale aliquem
habitum excluderet); sed importat exten­
sionem, et expeditionem quandam ad bona
opera, ut supra diximus : ergo forma, quæ
requiritur, et sufficit ad peccatorum venia­
lium destructionem, non consistit in gra­
tia sanctificante, vel in alio dono habituali,
sed necessario importat aliquam hominis
operationem.
ConflrConfirmatur primo, quia forma expellens
primo, peccata venialia debet ipsis repugnare ex
natura rei. et esse illis incompossibilis, ut
supra diximus conci. 2; atqui gratia, et alia dona habitualia non habent incompossibili tatem, vel repugnantiam ex natura rei cum
peccatis venialibus ; e contra vero plures
sunt actus, qui peccata venialia secum non
permittunt : erga mutatio requisita ad des­
tructionem venialium non consistit in in­
fusione alicujus doni habitualis præcisive
sumpti,sed necessario com plectitur aliquam
hominis operationem. Minor quoad pri­
mam partem, in qua est difficultas, osten­
ditur : tum quia gratia sanctificans, et alia
dona habitualia de facto componuntur cum
peccatis venialibus. Tum quia ex opposito
fieret, quod homo existons in gratia, non
posset retenta gratia, et in «sensu composito
illius peccare venialiter, sicut hac de causa
justus nequit in sensu composito peccare
mortaliter: consequens est omnino falsum,
ut constat ex supra dictis § 1; ergo gratia
sanctificans, et alia dona habitualia non
habent sufficientem oppositionem cum pec­
catis venialibus, ut illa possint excludere.
seConfîrmatursecundo, quia prædictadona
eundo, habitualia non magis opponuntur uni pec­
cato veniali, quam aliis : ergo vel omnia
excludunt, vel nullum expellunt : atqui
certum est, quod prædicta dona habitualia
non excludunt omnia peccata venialia :ergo
non habent oppositionem sufficientem, ut
aliquod expellant.
Tertio. Confirmatur tertio, quia gratia sanctifificans, et alia dona habitualia fuerunt in
Apostolis cum excellentia quadam, tam in­
tensionis, quam extensionis ; et nihilomi­

nus non excludebant ab illis aliqua peccata
venialia, siquidem eorum vox est apud D.
Joan, in 1, can. 1 : Si dixerimus quoniam lJu>.L
peccatum non habemus, ipsi nos seducimus,
et veritas in nobis non est. Si confiteamur
peccata nostra, fidelis est, et justus, ut remit­
tat nobis peccata nostra, et emundet nos ab
omni iniquitate. Signum igitur est, quod im­
mutatio intrinseca requisita, et sufficiens ad
peccatorum venialium destructionem, non
salvatur in sola participatione, aut commu­
nicatione gratiæ sanctificantis, et aliorum
donorum habitualium.
309. Nec refert, si dicatur hæc procedere Hi­
de gratia, et donis habitualibus sumptis se- g,la
eundum se, non vero de illis ut determina­
tis per aliquem modum, vel sacramentalem, vel specialis nitoris : nam sic accepta
habent specialem repugnantiam cum pec­
catis venialibus, saltem in determinata ma­
teria, utputa gratia sacramenti Eucharisliæ
cum peccatis venialibus indevotionis, aut
minoris reverentiæ. Hoc, inquam, nullius
roboris est : tum quia gratia sacramentalis
non communicatur adultis, nisi dependenter ab actibus, quibus ad legitimam sacra­
mentorum susceptionem disponuntur;unde
hæc evasio non salvat, quod gratia sancti­
ficans, et alia dona habitualia expellant
peccata venialia indopendenter ab aliqua
hominis operatione. Quomodo autem gra­
tia sacramentalis ai eorum expulsionem
concurrat, infra videbimus. Tum etiam,
quia gratia sacramentalis non impedit pec­
cata venialia; siquidem habens prædictam
gratiam potest in sensu composito peccare
venialiter : ergo hujusmodi sacramentalis
gratia secundum se sumpta insufficiens est
ad expellendam peccata venialia. Tum prae­
terea, quia Apostoli, et alii viri sanctissimi
prædictam gratiam sacramentalem, et alios
modos habituales habebant ; et nihilominus
confitebantur se simul habere peccata ve­
nialia : ergo idem quod prius. Tum deni­
que, quia ut inquit D. Thom. quæst. 7, deD
Malo, art. 11 ad 14 -.Omnia Sacramentanovx
legis sunt instituta ad conferendam gratiam.
Non autem requiritur ad remissionem pecca­
torum venialium novx gratix infusio. Et ideo
nec Extrema Unctio, nec aliquod Sacramen­
tum novx Legis est institutum principaliter
contra peccata venialia / ergo salvatur effec­
tus principaliter intentus in sacramentis,
nempe gratia sacramentalis, quanvis pec­
cata venialia non remittantur; atque ideo
hujusmodi gratia non est forma sufficiens
ai

DISP. II, DUB. VIII.

ad earum destructionem. Quod au tom dici­
tur de modo nitoris, est profecto politio
principii; quia gratia redditur nitens, et
fervens per absentiam peccatorum venia­
lium , pro quorum destructione formam
sufficientem investigamus.
»)«· 310. Sed objicies : nam donum confir­
mationis est aliquid habituale; et tamen
potest dari aliquod donum confirmationis
adeo perfectum, ut peccata venialia non
permittat, ut patet in B. Virgine : ergo ali­
quod donum habituale potest habere suilicientem oppositionem ad excludendum
peccata venialia. Idemque a fortiori dicen­
dum est de habitu luminis gloriæ, qui sicut
constituit hominem beatum, ita reddit ip­
sum immunem a miseria cujuslibet peccati.
Et confirmatur, quia unio hypostatica est
aliquid habituale : sed talis unio nullum
permittit peccatum veniale, nec actuale,
nec habituale, ut tradunt communiter Thomislæ 3 part, quant. 15 ; ergo peccatum
veniale non exposcit indispensabiliter ali­
quam hominis operationem, sed deleri ab­
solute valet per aliquam gratiam habi­
tualem.
Diiaimr. Respondetur ad objectionem, quod donum
confirmationis ex genere suo non excludit
omnia peccata venialia, ut patet in Aposto­
lis, juxta ea quæ supra diximus num. 299.
Potest tamen dari aliquod donum confir­
mationis adeo perfectum, ut tollat (partim
ab intrinseco, et partim ab extrinseco) po­
testatem proximam peccandi venialiter,
quatenus impedit omne dictamen defectuosum, et omnem inordinatam affectionem.
Et hujusmodi donum credimus collatum
D ito, fuisse B. Virgini, ut tradit D. Thom. 3
part, quxst. 27, art. 3 et 4. Cæterum quanvis hujusmodi·donum sit adeo perfectum,
minime tamen excluderet peccata venialia
habitualia, quæ in proprio susceptivo præsupponeret, nisi dependenter ab aliqua
operatione, perquam venialia retractaren­
tur, et fervor charitatis revivisceret. Quod
satis liquet in animabus Purgatorii, quæ
ita sunt confirmatæ in bono, ut non possint
deinceps ullo modo peccare ; et nihilominus
per hujusmodi donum non emundantur a
peccatis venialibus, sed indigent aliquo
actu, sive operatione a se elicita, ut peccata
in hac vita commissa, et quoad culpam non
dimissa, possint excludere, ut tradit D. Th.
quxst. "ί, de Malo, art. 11, in corp, ubi de
praedictis animabus agens inquit : « Et ideo
« oportet dicere, quod ;'enialia remittuntur

517

« eis post hanc vitam, etiam quantum ad
« culpam eo modo, quo remittuntur in hac
« vita, scilicet per actum charitatis in
« Deum, repugnantem venialibus in, hac
« vita commissis. » Et in resp. ad 9, inquit:
a Remittitur ergo in purgatorio veniale
« quantum ad culpam virtute gratiæ, non
« solum secundum quod est in habitu, quia
'< sic compatitur veniale peccatum; sed
« prout exit in actum charitatis detestantis
« veniale peccatum. » Et ratio utrobique
est eadem, quia nimirum licet illa forma,
quæ secum permittit novum peccatum, sit
insufficiens ad expellendum antiquum; e
converso tamen non omnis forma, quæ im­
pedit peccatum novum, sufficit ad præexistenlis destructionem. Sic enim piares actus
entitative naturales queunt impedire in
sensu composito perpetrationem novi pec­
cati, qui tamen insufficientes sunt ad pecca­
tum aliquod in hoc statu expellendum, ut
supra diximus num. 287. Hoc igitur modo
donum perfectissimum confirmationis immobilitat subjectum, ne deinceps peccet :
nequit tamen peccata venialia habitualia,
quæ in subjecto supponit, excludere, nisi
medio aliquo actu ipsa detestetur. Alioquin
sicut remanebit ratio voluntarii non retrac­
tati : ita manebit ratio maculæ ex eo relictæ. Unde etiam constat ad id, quod dici­
tur de lumine gloriæ; istud quippe, si
conferretur existent! in peccato veniali, et
nullum actum charitatis·pareret, minime
illud excluderet. Videantur supra dicta
dub. 6, § 3, quæ hanc doctrinam a fortiori
confirmant.
Ad confirmationem respondetur, per
unionem hypostaticam tolli suppositum,
quod prius peccaverat ; et ita destrui phy­
sice rationem voluntarii, quæ ab ipso pen­
debat, et conservabatur. Aliunde etiam non
remanet suppositum peccans, cui possit ve­
niale remitti ; et ita tollitur de medio status
quæstionis. Recolantur quæ diximus loco
cit. num. 251.
311. Supposito ergo, quod ad remissionem peccati venialis requiratur aliqua su-jusdubii
pernaturalis hominis operatio, videndum ι1ι?]2*1'
superest, qualis operatio desideretur. In
quo plurimum variant authores. Et quidem
certum est, non quamlibet hominis opera­
tionem ad id sufficere, cum plures sint, qui
nullam, aut formalem, aut virtualem oppo­
sitionem habeant cum venialibus prius
commissis, nec ullam afferant efficacem
eorum detestationem. Optime quippe cohæ-

DE JUSTIFICATIONE IM I’ll.

ref, quod aliquis do præsenti eliciat actum,
v. g. temperanliæ supernaturalis in materia
cibi, et potus; et quod nihilominus com­
mittat alia peccata venialia in verbis otio­
sis, et quod de praeieritis venialibus com­
missis in eadem temperantiae materia non
deleat, nec firmiter decernat praecavere
futura. In quo eventu non adest forma, quæ
pristinis peccatis repugnet, et ipsa expellat.
Quare difficultas reducenda præcipue est ad
alios actus supernalurales, qui magis re­
pugnare videntur peccatis venialibus habi­
tualibus. ob expressam, aut victualem
eorum retractationem. Inter quos, præter
actus contritionis.et charitatis (quos sufficere
ad venialia destruenda censent communiter
Theologi) eminet attritio supernaturalis.
Et ideo videndum est, an hujusmodi attri­
tio a justo elicita, et ad peccatum veniale
relata sit sufficiens ad ipsum destruendum.
Si enim hanc sufficientiam ei denegemus, a
fortiori constabit, quod aliis actibus supernaturalibus non sit concedenda.
§ ΠΙ.

Principalis dubii difficultas discutitur.
312. Accedamus jam ad præcipuum hujus
controversiae punctum. Et quia propriam
refertur. sedem habet 3 part, in tract, de poenitentia,
ad eum locum remittimus ultimum in hac
difficultate judicium, et hic tantum subjici­
mus modum dicendi cujusdam Junioris
Thomistae, qui videtur accedere ad propriam
D. Thomæ sententiam. Sed quia illum non
reperimus adeo tritum apud authores. et
aliquibus durum fore existimamus, eum
non approbamus, sed prudentis lectoris ju­
dicio, et electioni submittimus. Docet ergo
praedictus dicendi modus, nullam mutatio­
nem sufficere ad remissionem peccatorum
venialium hujus status, nisi illam, quæ sit
per actum supernaturalem contritionis, vel
charitatis. Hanc sententiam, loquendo de
remissione venialium extra sacramentum,
tuentur omnes fere Doctores num. 307 rePaiac. lati, quibus addendi sunt Palacios in 4, dist.
uym.‘ ‘I’ ^‘SP· 2. conci.7, Kellisonius 3 part, quæst.
Bobac.
art_
dub.
conci. 1, Layman, lib. 5,
tract. 6. cap. 4, num. 14, Bonae, disp. 5,
quæst. G, sect. 2, punct. 3, et alii apud ipsos.
Sed loquendo de remissione venialium
intra sacramentum, quidam eorum illam
limitant, existimantes attritionem sacra­
mento conjunctam sufficere ad prædictum

specialis

effectum. In quo non salis consequenter ad
,
sua principia procedunt, ut ex dicendis
j
constabit.
|
Probatur ergo isto dicendi modas primoPrtoJ
authoritate S. Doctoris : nam 3 part. q. 87,txDft·
art. 4 ad 2, inquit : Licet ad remissionem
peccati venialis non requiratur nova infusio
habitualis gratir, requiritur tamen aliquis
actus qratix, qui non potest esse in eo, qui
subjacet peccato mortali. Constat autem.
I
quod actus attritionis supernaturalis potest
I
existere in habento peccatum mortale; et
eadem ratio est de aliis actibus, excepto
amore charitatis, et contritione : ergo mu­
tatio requisita ad destructionem peccati ve­
nialis non salvatur in sula attritione, sed
exposcit contritionem, vel dilectionem cliaritatis. Et confirmatur ex eodem S. Doctore
in 4, dist. 16, q. 2, art. 2, ubi ex professo
agit de forma remittente peccata venialia,
et nullam aliam agnoscit, nisi contritio­
nem, vel dilectionem charitatis, quam fer­
vorem charitatis appellat. Et loco supra
ΐ
citato ea? 3 part. art. 1, incorpore, resolvit,
quod peccata venialia non possunt remitti
absque poenitentia formali, vel virluali. Pœnitentia autem formalis, de qua ibi loquitur,
est sola contritio; pœnitentia vero virtualis
non est attritio, hæc quippe nec virtualiter
continet contritionem per modum causæ,
siquidem est longe imperfectior, quam illa:
nec continet per modum effectus, cum con­
tritionem essentialiter non præsupponat:
ergo pœnitentia virtualis (quæ sola præter
contritionem sufficit ad destruendum pec­
cata venialia) est amor charitatis ; hic enim
parit contritionem peccatorum, quæ memoriæ occurrunt : ergo juxta mentem D.Th.
peccata venialia deleri non possunt absque
mutatione intrinseca, quæ fiat per contri­
tionem, vel amorem charitatis. Idem ex­
pressius adhuc significavit D. Thom. art. 2D I>
seq. in resp. ad 2, ubi ait : Dicendum, quod
peccatum veniale nunquam remittitur sine
aliquali actu pœnitentiæ virtutis, explicita
scilicet, vel implicito, ut supra dictum est.
nempe art. prxced. Attritio autem nullo
modo est actus pœnitentiæ virtutis, ut di­
versa earum motiva satis attestantur. Vi­
deatur Arauxo quxst. cit. ex 9 parte, art. 1,inr·
dub. 1 et art. 4, dub. 1.
313. His testimoniis quidam respondent^
primo, quod licet attritio secundum se nonw^
sufficiat ad remissionem peccatorum venia-ΙΛβ
lium, nihilominus eadem attritio ut proce­
dens a gratia sanctificante, et per illam
informata,

DISP. II, DUB. VIII.

informata, sufficiens est ad prædictum ef­
fectum : et quod comprehenditur sub no­
mine contritionis, quam ad remissionem
peccatorum venialium D. Thom, exposcit.
Nam do attritione sic accepta verificanlur
cum omni proprietate illa verba S. Docto­
ris : Requiritur tamen aliquis udus fjratfa,
qui non potest esse in eo, qui subjacet peccato
mortali; attritio quippe a gratia procedens
est aliquis actus gratiæ, qui prout sic non
potest cum peccato mortali conjungi. Se­
cundo respondent alii, D. Thom. non com­
prehendere attritionem secundum quod est
pars sacramenti pœnitentiæ; nam prout sic
fit aliquo modo contritio, et elevatur vir­
tute sacramenti, ut possit expellere ve­
nialia.
Sed utraque responsio videtur insuffi­
Eefel·
Ionian
authoritate ejusdem
D. Tbo. ciens, et refellitur
S. Doct. quæst' Ί, de Malo, art. 11 ad 9, ubi
investigans mutationem, per quam peccata
venialia, cum quibus aliqui ex hac vita de­
cedunt, remittuntur in purgatorio (quæ
difficultas plurimum negotii facessivit An­
tiquis, et varias excitavit sententias) con­
cludit in hunc modum : « Dicendum, quod
α remissio venialis in purgatorio, quantum
« ad pœnam est ex parte purgatorii; quia
α homo patiendo exsolvit quod debet. Sed
« quantum ad culpam non remittitur per
a pœnam ; nec secundum quod actu sustiα netur, quia non est meritoria; nec se« eundum quod recogitatur. Non enim
« esset motus charitatis, quod aliquis de« testaretur peccatum vœniale propter pœ« nam ; sed magis esset motus timoris serα vilis, vel naturalis. Remittitur ergo in
« purgatorio veniale quantum ad culpam
« virtute gratiæ, non solum secundum quod
9 est in habitu, quia sic compatitur veniale
a peccatum; sed prout exit in actum chari« tatis detestantis veniale peccatum. »-Ubi
perspicue asserit, detestationem peccati ve­
nialis propter pœnam esse insufficientem
ad destruendum ipsum; et loquitur de de­
testatione elicita ab anima bus existentibus
in gratia, ut ex se liquet : atqui omnis at­
tritio hujus vitæ est detestatio peccati prop­
ter pœnam, vel aliud inferius motivum,
ut docent communiter omnes Theologi ; si
enim excellentius motivum attingat, jam
non attritio, sed contritio est : ergo attritio,
quamvis procedat a gratia, et per eam in­
formetur, insufficiens est juxta sententiam
D. Thom. ad destruendum peccata venialia.
Alioquin eadem attritio, et ab eadem gratia

I

519

procedens sufficeret in purgatorio ad præ­
dictum effectum ; quod tamen S. Doctor ex­
presse negat. Deinde ideo asserit attritio­
nem in purgatorio elicitam non sufficere
ad expulsionem venialis, quia licet conjun­
gatur cum gratia sanctificante, nihilominus
est motus timoris servilis : sed hæc ratio
æque probat in attritione, quæ in hoc statu
conjungitur cum gratia : ergo attritio vel a
gratia procedens, vel gratiæ conjuncta, in­
sufficiens de facto est ad remissionem pec­
catorum venialium. Tandem gratia sacramentalis non præstat attritioni majorem
oppositionem cum peccatis venialibus,quam
gratia existens in animabus purgatorii ;
siquidem hæc supra gratiam, et supra om­
nes modos sacramentales addit confirma­
tionem in bono, et impotentiam peccandi
venialiter : ergo si ex sententia D. Thom.
attritio, sive detestatio peccati venialis ob
metum pœnæ elicita a gratia purgatorii,
non sufficit ad destruenda peccata venialia,
plane infertur, quod secundum mentem
S. Doctoris attritio conjuncta gratiæ sacramentali sit insufficiens ad tollendum pec­
cata venialia.
Ad hæc : secundum D. Thom. per id itnpngipsum auferuntur peccata venialia in hacamptins.
vita, per quod auferuntur in purgatorio :
atqui juxta eundem S. Doctorem, in purga­
torio non auferuntur per attritionem, sed
per contritionem, vel amorem charitatis :
ergo ex ejus sententia peccata venialia nun­
quam in hac vita auferuntur per solum
motum attritionis quoquo modo acceptum,
sed per actum contritionis, vel charitatis.
Consequentia patet. Minor etiam constat ex
proxime dictis. Major autem liquet ex ar­
ticulo citato in corpore, ubi postquam S.
Doctor difficultatem hinc inde perpendit, d. tiio.
conclusit : « Et ideo oportet dicere, quod
« venialia remittuntur eis post hanc vitam,
« etiam quantum ad culpam, eo modo, quo
« remittuntur in hac vita, scilicet per ac­
tf tum charitatis in Deum repugnantem
« venialibus in hac vita commissis. » Et
articulo sequenti, cujus titulus est, « de
« remissione peccatorum venialium in hac
« vita, » resolvit : « Dicendum, quod sicut
« supra dictum est per fervorem charitatis
« peccata venialia remittuntur. » Dixerat
autem peccata venialia non remitti justis
per motum timoris, et detestationis eorum
ob metum pœnæ; sive, quod idem est, per
attritionem. Ergo ex mente Angelici Præceploris ad remissionem peccatorum ve-

520

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

nialium non sufficit attritio quoquo modo
accepta, sed requiritur perfectior dolor per
actum contritionis, vel charitatis.
Fnnda
SI4· fecundo probatur ille dicendi raomenSisdus ratione desumpta ex D. Thom. locis
mo-jf Proxime relatis : quoniam attritio super­
dicendi. naturalis secundum se non est mutatio in­
trinseca sufficiens ad destruenda peccata
venialia : ergo nec attritio conjuncta gratiæ
sanctificanti, vel ab ea elicita : ergo nec
attritio conjuncta sacramento, vel gratiae
sacramentali. Antecedens probatur : tum
quia ita communiter docent omnes Theo­
logi contra Durandum infra referendum.
Tum etiam, quia mutatio, quæ conjungitur
cum peccato mortali, est insufficiens ad tol­
lendum veniale, eo quod veniale remitti
nequit, nisi mortale auferatur, ut supra
vidimus num. 303 ; sed attritio supernatu­
ralis secundum se potest conjungi cum pec­
cato mortali, ut patet in pluribus peccato­
ribus, qui accedunt attriti ad sacramentum
pœnitentiæ : ergo attritio supernaturalis
secundum se non est mutatio sufficiens ad
destructionem peccati venialis. Tum præ­
terea, quia mutatio sufficiens ad tollendum
veniale sufficit ad reparandam perfectio­
nem amiciliæ cum Deo, quæ ob venialia
imminuta erat in levibus : atqui attritio
supernaturalis secundum se est insufficiens
ad prædictam reparationem ; siquidem se­
cundum se considerata præscindit ab ami­
citia, et multo magis ab ejus perfectione :
ergo idem quod prius. Tum denique, et a
priori, quoniam peccatum veniale inju­
riam, et offensam, saltem secundum quid
irrogat Deo, ut supra præmisimus num.
302, ergo mutatio actualis, et intrinseca,
quæ ad ejus expiationem desideratur, debet
resarcire non solum malum hominis, sed
etiam malum Dei, et retractare peccatum
sub utraque ratione, et præcipue secun­
dum quod est offensa activa Dei, in quo
potius, quam in damno hominis ejus ma­
litia consistit : atqui attritio supernaturalis
secundum se sumpta non dolet de peccato ve­
niali secundum quod est malum Dei, et
quatenus Deum offendit, sed sub alio motivo
longe inferiori, utputa quia obligat ad poe­
nam, vel quia retardat a gloria; alioquin
non differret a contritione, et tolleretur
quæstionis statas : ergo attritio supernatu­
ralis secundum se sumpta non est mutatio
sufficiens ad remissionem peccatorum ve­
nialium.
Prima vero consequentia probatur : nam

ideo attritio supernaturalis secundum se
non est sufficiens ad expellendum peccata
venialia, quia secundum se non repugnat
illis, sed potest cum eisdem componi; for­
ma enim, aut quasi forma venialia expel­
lens debet eis repugnare, et esse incompossibilis cum illis, ut supra diximus num. 300;
atqui attritio supernaturalis ut conjuncta
gratiæ sanctificanti, vel ab ea procedens,
non addit aliquid, quod peccatis venialibus
repugnet, sed potest eodem modo cum pro­
dictis peccatis componi : ergo attritio super­
naturalis ut conjuncta gratiæ sanctificanti,
vel ab ea procedens, non est mutatio suffi­
ciens ad expulsionem peccatorum venia­
lium. Probatur minor : tum quia attritio
ut conjuncta gratiæ, vel ab ea procedens,
non addit supra seipsam, nisi ipsam gra­
tiam sanctificantem : sed gratia non repu­
gnat peccatis venialibus, sed cum eis com­
ponitur, ut patet inJustis venialiter peccan­
tibus : ergo attritio ut conjuncta prædictæ
gratiæ non est mutatio sufficiens ad venia­
lium destructionem. Tum etiam, qnia at­
tritio ut procedens a gratia sanctificante,
ad summum addit supra seipsam modum
quendam relationis transcendentalis ad
Deum ultimum finem : sed prædictus res­
pectus est insufficiens ad tollenda venialia;
siquidem compatitur de facto cum illis, ul
patet in pluribus aliis actibus, qui eodem
modo afficiuntur, et nihilominus peccata
venialia actualia, et habitualia secum per­
mittant : ergo attritio adhuc ut procedens a
gratia sanctificante est mutatio insufficiens
ad excludendum venialia. Tum denique,
nam ideo attritio secundum se non sufficit
ad venialium remissionem, quia dolet ex
motivo inadæquato, et insufficienti ad retrac­
tandum peccatum veniale, quatenus erat
malum Dei, et solum illud detestatur sub
ratione mali proprii : sed per hoc, quod
conjungatur gratiæ sanctificanti, non variat
prædictum motivum ; alioquin jam non
esset attritio, sed succederet contritio, et
tolleretur quæstionis status ; in quo suppo­
nitur, quod non detur nisi attritio con­
juncta gratiæ, vel a gratia procedens : ergo
attritio, licet conjungatur gratiæ sanctifi­
canti, vel ab ea procedat, est mutatio in­
sufficiens ad destructionem peccatorum ve­
nialium.
Ultima denique consequentia ejusdem
discursus eodem fere modo suadetur ; nam
ideo attritio supernaturalis conjuncta gra­
tiæ sanctificanti, vel ab ea procedens, non
sufficit

DISP. II, DUB. VIII.

:

sufficit ad destruendum peccata venialia,
quia hujusmodi gratia non addit attritioni
repugnantiam sufficientem cum peccatis
venialibus, sed eam relinquit quantum ad
prædictum effectum in eodem fere statu,
quem habebat secundum se : atqui gratia
sacramentalis supra attritionem secundum
se, et elicitam a gratia non addit repugnan­
tiam sufficientem cum peccatis venialibus,
sed eam in eodem statu relinquit : ergo
attritio ut conjuncta gratiæ sacramentali
insutliciens est ad venialium remissionem.
Probatur minor; nam ideo gratia sanctifi­
cans supra attritionem secundum se non
addit repugnantiam sufficientem ad des­
truenda venialia, quia ipsa gratia sanctifi­
cans non habet cum eis repugnantiam, sed
potest cum illis componi : atqui gratia sacra­
mentalis non habet repugnantiam cum pec­
catis venialibus, sed ea in subjecto permitlit : alioquin habens praedictam gratiam
non posset in sensu composito illius venialiter peccare, quod est omnino absurdum :
ergo gratia sacramentalis non addit supra
attritionem repugnantiam sufficientem ad
excludendum peccata venialia.
coafr- 315. Addit primo ille Junior discipulus
D. Thomæ, attritionem de venialibus ut
conjunctam sacramento, vel gratiæ sacra­
mentali, non addere nisi vel ipsum sacra­
mentum, vel aliquem modum intrinsecum,
quo gratia per sacramentum producta in­
clinat ad speciales actus, et exposcit pro
illis specialia Dei auxilia, utputa gratia
Eucharistiae ad de\rotionem, et gratia Con­
firmationis ad confessionem Fidei, et sic de
aliis. Sacrementum autem non est causa
formalis intrinseca remissiva peccati ve­
nialis, sed ad summum est causa effectiva,
ut ex se liquet; et ideo sacramentum non
opponitur peccatis venialibus formaliter
per seipsum, sed mediante aliquo effectu,
quem investigamus : unde connotatio solius
sacramenti insufficiens, immo impertinens
est, ut attritio sortiatur vim intrinsecam
ad remittendum formaliter peccata. Modus
autem ille sacramentalis est quid habituale,
et permanens, potensque conjungi cum
peccatis venialibus, de quibus homo atteri­
tur; alioquin qui nunc habet attritionem
de verbis otiosis, et recipit sacramentum,
et modum illum, non posset stante eo modo
(stat autem quandiu gratia sanctificans non
amittitur) verba otiosa loqui; quod est absur­
dum, et improbabile : consequens ergo est,
quod praedictus modus non conferat attriSalmant. Curs, theolog. tom. X.

521

tioni repugnantiam ad expellendum for­
maliter peccata venialia.
Addit secundo, quod quotiescumque D.
Thom. explicat modum, quo sacramenta condo.
remittunt peccata venialia, semper id ex­
ponit per hoc, quod sacrementa praestant
effectum, seu gratiam inclinantem ad actus,
quibus perfecte detestamur venialia : quod
superfluum esset, si ipsa attritio ut con­
juncta sacramento destrueret peccata ve­
nialia immediate, et antecedenter ad aliam
operationem, sive mutationem intrinsecam
perfectiorem ; tunc quippe antecedenter ad
altiores operationes supponerentur peccata
venialia remissa.
316. Ex quibus praecluditur evasio Prx-cinArauxo dicentis attritionem conjunctam sacramento poenitentiae fieri rem, el sacramentum simul; atque ideo gaudere perfec­
tione, quam non habet secundum se, nec
ut procedens a gratia sanctificante; et con­
sequenter ut conjunctam sacramento pœnitentiæ posse excludere peccata venialia.
Quoniam hic non agimus de causa, quæ ef­
fective mediate, vel immediate destruit ve­
nialia in sacramento; sed de forma, aut
quasi forma intrinseca, per quam remit­
tuntur. Ex eo autem, quod attritio in sa­
cramento pœnitentiæ sit res, et sacrementum simul, solum habetur, quod concurrat
active ad effectum sacramenti ; minime
vero, quod sit forma intrinseca, et suffi­
cienter expellens venialia : sed adhuc alia
forma, ut sic dicamus, incompossibilior
cum venialibus restat investiganda. Sicut
etiam attritio cum eodem sacramento est
res, el sacramentum simul ad destruendum
mortalia : ex quo tamen minime habetur,
quod attritio sit forma mortalia expellens ;
sed solum quod mediante gratia, quam ut
pars sacramenti efficit, concurrat ad mor­
talium destructionem.
Excluditur etiam responsio Vasquii as­ V;<5<I·
serentis graliam cum attritione in sacra­
mento collatam esse gratuitam reconcilia­
tionem pro peccatis venialibus, et hac ra­
tione ipsis specialiter opponi; nam eo ipso,
quod gratia sacramentalis sit, addit supra
meritum operis aliquid ulterius ex opere
operato. Hoc, inquam, excluditur : nam
dari gratiam ex opere oporato nihil addit
supra gratiam sanctificantem, nisi vel mo­
dum aliquem perfectioris intensionis, vel
modum sacramentalem supra explicatum,
vel denique quandam extrinsecam Dei
benevolentiam; et neutrum horum sufficit

• 0

. ·J

J·

Ί

"h:.* i

4

I

3

>
I

I
f

■22

DE JUSTIFICATIONE IMPIE

ad expellendum formaliter peccata venia­
lia. Non quidem augmentum, sive intensio
gratiæ; quia sicut gratia componitur cum
peccatis venialibus, ita et ejus augmentum,
ut constat in Justis. Nec modus sacramentalis, alioquin nos redderet impeccabiles
venialiter. ut supra vidimus. Nec denique
extrinseca Dei benevolentia, quia hic agi­
mus de forma intrinseca incompossibili
cum venialibus; et Deus licet ab extrinseco
valeat condonare pœnam. non tamen de»
truere culpam, ut sæpius in hac disputaKellis. tione diximus. Videatur Kellisonus ubi
supra, dub. 2, qui licet doctrinam, et res­
ponsionem Vasquii prosequatur, ejus tamen
insufficientiam, et rei difficultatem fatetur
his verbis : « Hæc solutio non est adeo evi­
« dens; ad hoc tamen dicendum est, cum
« aliud responderi non possit, nisi velimus
< recurrere ad extrinsecam Dei condona­
α tionem, quæ tamen favet haereticis, qui
dicunt peccata nostra remitti non per
« inhaerentem emendationem, sed per ex­
α trinsecam non imputationem. »
Hæc sunt, quibus ille Thomista suum
dicendi modum fulcire contendit. Eis tamen
non subscribimus, proprium judicium re­
servantes ad locum citatum ex 3 part, ubi
rem ex professo discutiemus. Sed ne hic
penitus suspensa videatur, aliquid adji­
ciemus infra num. 332.
§. IV.
Referuntur opiniones prioribus assertionibus
conlrarix, et earum motivis occurritur.

317. Adversus doctrinam hactenus tra­
ditam plures sunt sententiae. Prima asserit,
peccatum veniale posse remitti vel ab ex­
trinseco, vel per solam inflictionem prenæ.
scorns. Ita Scotus in. 4, dist. 15, quxst. 1, Gabriel
' d‘st- Ιθ> quxst. 5, art. 3. Major dist. 21,
quæst. 1, et alii. Primum, et præcipuum
eorum fundamentum est, quia existimant,
quod transacto actu peccati venialis, non
remanet nisi reatus ad pœnam ipsi correspondentem : quæ obligatio vel condonari
valet ab extrinseco, vel extingui per ipsius
pœnæ inflictionem. Sed hoc fundamentum
convulsum sæpius manet ex dictis in hac
disput. et præcipue ex his, quæ supra prae­
misimus § 1, ubi ex communi sententia
Theologorum statuimus, peccatum veniale
habituale importare non solum reatum,
sed etiam suam qualemqualem maculam,
?

quæ vere habet rationem peccati. Et ideo
hoc fundamento relicto.
Arguitur primo, quia si ad remissionem Primam
peccati venialis non sufficeret vel jondonatio extrinseca, vel inflictio pœnæ condignæ, sequeretur quod peccata venialia ali­
quorum hominum, qui damnantur, puni­
rentur in æternuin : consequens est absur­
dum : ergo venialia remittuntur vel per
condonationem extrinsecam, vel per inflic­
tionem pœnæ. Sequela est manifesta, quia
damnati nullam recipiunt gratiam supornaturalem : ergo si venialia non delentur
vel per extrinsecam condonationem Dei,
vel per pœnam inflictam, peccata venialia
damnatorum in æternum manebunt, et in
aeternum punientur. Falsitas autem conse­
quentis ostenditur, quia Deus non punit
ultra condignum : sed venialia non meren­
tur pœnam æternam : ergo absurdum est,
quod peccata venialia puniantur in æter­
num.
Respondetur concedendo sequelam, etRe^.
negando minorem. Ad cujus probationem S').
dicendum est, quod licet peccatum veniale
ex se non mereatur pœnam æternam, nihi­
lominus conjunctum mortali in statu dam­
nationis fit irremissibile ob ea, quæ supra
diximus num. 303, et quandiu remanet,
dignum est pœna ; unde per accidens po­
test pœnaæterna puniri, ut tradit D. Thom. d.tu
quxst.", de Malo,art. 10, his verbis :a Pec­
catum veniale non meretur pœnam æter­
α nam ex specie sua, neque ex parte inhæ« rentiæ ad subjectum, per se loquendo,
« quia non privat gratia ; sed per accidens
α fit irremissibile peccato mortali conjunc« tum, in quantum est in subjecto privato
« gratia, et sic per accidens punitur pœna
« æterna. » Videantur quæ diximus tract.
13, disp. 17, dub. 3, a num. 1’2, ubi hanc
responsionem latius expendimus, et ab
objectionibus, quæ hic possent occurrere,
vindicavimus.
I
318. Arguitur secundo, quia peccata venialia remittuntur in purgatorio : sed non'^
remittuntur per aliquam mutationem in- ®
trinsecam, per quam retractentur, utputa
per contritionem, vel dilectionem Dei :
ergo remittuntur vel per solam extrinsecam
Dei condonationem, vel per inflictionem
pœnæ condignæ. Major (quam olim nega­
runt Hugo de S. Victore, et Alexander
Alensis) est certa, et communis apud Theo­
logos, et ostenditur efficaciter ; quia potest
justus habens peccata venialia incurrere
amentiam,

DISP. Π. DUB. Vili.

umenliain, et in ea decedere ; in quo eventu
certum est, quod peccata venialia non fue­
rint remissa in bac vita; aliunde autem
nequit homo illis inquinatus consequi bealitudinem : ergo debet ab eis inundari in
purgatorio. Minor autem suadetur : tum
quia voluntas animæ separatae est immuta­
bilis : ergo nequit detestari peccata, cum
quibus hinc migrat. Tum etiam, quia ani­
ma in purgatorio existons per actus a se
elicitos non meretur aliquod præmium
æternum, vol temporale; alioquin posset
ibi existons in merito gloriæ proficere :
ergo nec meretur remissionem peccati
venialis. Tum denique, quia si anima
in purgatorio existens posset per actus
a se elicitos destruere peccata venialia
quoad culpam, pariter posset ea destruere
quoad pœnam ; cum majus quid sit remissio
culpæ, quam pœnæ : consequens est falsum,
alioquin per prædictos actus sæpius repeti­
tos posset pœnam sibi impositam citissime
absolvere : ergo peccata venialia in purga­
torio non remittuntur per actus ab anima
elicitos.
Ketor. Respondetur concedendo majorem, et
negando minorem ; nam ut supra vidimus
.
ex D. Thom. peccata venialia quoad culpam
!
remittuntur in purgatorio per actum dilecj
lionis, et charitatis, quo anima detestatur
!
peccata. Ad primam probationem in conP.r. trarium respondet D. Thom. quxst. 7, de
Malo, art. 11 ad 2, his verbis : « Dicen«dum, quod in futura vita non est aliqua
«mutatio voluntatis quantum ad finem,
" vel quantum adeharitatem, vel gratiam ;
« potest tamen esse aliqua accidentalis mu« talio per remotionem impedimenti. » Et
in 4, dist. 21, quxst. 1, art. 3, quxstiunc. 1
ad 3, inquit : « Dicendum, quod venialia
i
α non variant statum hominis, quia nec
j tollunt, nec diminuunt charitatem, se,
« eundum quam mensuratur quantitas gra>
« tiæ bonitatis animæ.Et ideo per hoc, quod
·< venialia dimittuntur, vel committuntur,
« talis manet anima, qualis prius. »
Ad secundam respondetur, quod contri­
tio, vel dilectio in purgatorio non consequii
tar remissionem peccati venialis per mo­
dum meriti, sed per modum formæ, aut
quasi formæ physice incompossibilis. Unde
exeo, quod prædicti actus non sint merito­
rii in prædicto statu, minime sequitur,
quod nequeant peccatum veniale excludere.
Quam responsionem indicat D. Thom. loco
cit. de malo in respons. ad 5, ubi ait : « Di-

« cendum, quod remissio culpæ venialis
« non facit profectum spiritualem per se,
« scilicet quantum ad augmentum spiritua­
« lis boni ; sed solum per accidens, scilicet
« quantum ad remissionem impedimenti.»
Et statim ad 6 ; Meritum, inquit, «gloriæ
Ί essentialis, vel accidentalis pertinet per
« se ad profectum spiritualem, qui est per
« augmentum spiritualis boni ; unde non
« est similis ratio. » Addit tamen loco supra
citato ex 4 Sent, in resp. ad 4 hæc verba :
« Dicendum, quod post hanc vitam non po« test esse meritum respectu præmii essen‘i tialis ; sed respectu præmii accidentalis
« potest esse, quandiu manet homo in statu
« viæ aliquo modo ; et ideo in purgatorio
« potest esse actus meritorius quantum ad
« remissionem culpæ venialis. » Quod la­
tius examinabimus tract, seq. disp.\,dubA.
Ad tertiam patet ex proxime dictis, quia
actus, quo anima purgatorii detestatur pec­
cata venialia, habet incompossibilitatem
cum illis sumptis quoad culpam ; et ideo
eorum maculas physice statim excludit. At
idem actus incompossibilitatem non habet
cum pœna, quæ propter venialia infligi­
tur : sed hujus ducatio, aut cessatio depen­
det tum ex satispassione. tum ex voluntate
divina. Noluit autem Dens acceptare actus
ab animabus in purgatorio elicitos loco sa­
tisfactionis : et ideo licet illos repetant,
non ob id satisfaciunt, vel pœnam extinguunt ; requiritur enim tam ad satisfactio­
nem, quam ad meritum pactum, sive ordi­
natio divina, ut loco proxime cit. videbi­
mus. An vero animæ eliciant actum detestativum venialium in ipso instanti
separationis a corpore,an paulo post,parum
ad decisionem præsentis diihcultatis refert.
Videatur tamen Arauxo ubi supra dist. 2, Arauxo.
dub. 2, conci. 3.
319. Arguitur tertio, quæ si justus habensTeriiim
peccata venialia et dormiens .occideretur
pro Christo, mundaretur ab omnibus pec­
catis venialibus quoad culpam, et pœnam ;
et tamen non haberet aliquam mutationem
intrinsecam, per quam venialia detestare­
tur, ut supponitur : ergo nulla mutatio
intrinseca desideratur, ut venialia possint
auferri. Major videtur certa, quia marty­
rium habet rationem Baptismi, ac proinde
tollit omne peccatum, nisi apponatur obex,
qui profecto a dormiente non apponitur,
ut ex se liquet : ergo homo in prædicto casu
mundaretur ab omnibus peccatis veniali­
bus. Ad quod satis expressit D. Thom. 3

4

> i

524

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

quxst. 87, art. 1 ad 2, ubi ait : « Di- [
« cendum, quod passio pro Christo suscep« ta obtinet vim Baptismi ; et ideo purgat
« ab omni culpa, et veniali, et mortali,
« nisi actualité? voluntatem peccato inve« nerit inhaerentem. »
solutio.
Huic argumento respondetur, quod cum
martyrium habeat rationem Baptismi, eo­
dem etiam modo peccata venialia remittit.
Quomodo autem Baptismus illa remittat,
ex infra dicendis latius constabit, et non
obscure habetur ex supra dictis. Undo obi­
ter excluditur Cajetanus, qui plus marty­
rio, quam Baptismo attribuens dixit, mar­
tyrium habere vim remittendi peccata ve­
nialia, de quibus martyr habet actualem
complacentiam. Sed Cajetanum bene refelXanus. Iit Nunus 3 part, quxst. 87, in expositione
art. 1, circa finem. Modo breviter dicendum
est, martyrium non remittere formaliter
peccata venialia, sed effective, et produ­
cendo aliquid in anima, quod sit incompossihile cum ipsis : unde non sequitur, quod
in casu argumenti remitttantur venialia
absque aliqua mutatione intrinseca. Quid
autem sit illud intrinsecum, et quomodo ad
destructionem venialium concurrat, infra
constabit, ubi explicabimus, quomodo sa­
cramenta talia peccata remittant.
secunda
320. Secunda sententia docet, ad remistOnira° s*onem peccatorum venialium requiri, et
ria. sufficere formalem, et expressum eorum
dolorem, sive hic dolor sit contritio, sive |
i^rand. attritio. Ita Durandus in 4, dist. 16, quxst.
Argent’. 2, et dist. 2\, quxst. 2, Paludan. ibidem,
Primum quxst. 1, art. 2, Thomas Argentines art. 2,
nwmuin.€i h et a^*· Quae Ρθιθ51 probari primo,
quia unum contrarium nequit tolli connaturaliter, nisi per aliud contrarium proportionatum : sed solus dolor, et formalis
displicentia est contrarium proportionatum
ad tollendum venialia : ergo venialia au­
ferri non valent absque formali eorum
displicentia, et dolore. Suadetur minor,
quia veniale consistit in complacentia inor­
dinata. et indebita : sed huic complacentiae
solum opponitur displicentia : ergo contra­
rium proportionatum ad tollendum venialia
est solus dolor, et formalis displicentia.
sccuu- Secundo, quia si aliquis alius actus opponed,u“' retur venialibus, maxime amor Dei : sed
hujusmodi amor illis non opponitur : ergo
nullus actus, praeter dolorem formalem,
opponitur peccatis venialibus ; atque ideo
solus hic actus illa valebit excludere. Pro­
batur minor : tum quia amor Dei super
. Tbo.

omnia compatitur cum aliquibus peccatis
venialibus : ergo non opponitur illis. Tum
etiam, quia amor Dei non habet majorem
oppositionem cum istis, quam cum illis
peccatis venialibus : ergo si aliquod exclu­
dit, expellet etiam omnia ; quod tamen est
absurdum. Tum denique, quia amor Dei
non importat displicentiam, et dolorem,
sed potius delectationem, et gaudium :ergo
non potest habere rationem illius poeni­
tentia?, atque adeo nullo modo opponitur
inordinationi, quae in venialibus reperitur.
Ad primum respondetur negando mino-Ottwh
rem. Ad cujus probationem dicendum est, pneri
quod licet solus expressus dolor opponatur
formaliter, et immediate complacentiae;
nihilominus etiam anior Dei opponitur
virtualiter complacentiæ inordinata?,quan­
do videlicet tantus, ac talis est amor Dei,
quod si peccata venialia memoriæ occurre­
rent, pareret formalem eorum dolorem. Et
hujusmodi virtualis dolor, seu poenitentia
sufficiens est ad destruendum complacen­
tiam inordinatam sibi oppositam. Praeser­
tim cum etiam venialia peccata non semper
afferant explicitam, et formalem compla­
centiam, sed tantum virtualem, ut patet
in illis, qua? vel contingunt ex imperfecta
deliberatione, vel ex acedia, aut tristitia
inordinata.
Ex quibus aci secundum respondemus Pùa.
negando minorem, quam inductae proba- ra­
tiones non evincunt. Non prima, quia li­
cet aliquis amor Dei compatiatur cum ali­
quibus venialibus, potest tamen dari amor
ita fervidus, qui illa detestaretur formaliter, si memoria? occurrerent ; et hic non
permittit actualia, et habitualia virtualiter
detestatur.Quamobrem per hujusmodi amo­
rem sufficienter tolluntur venialia, ut recte
tradit D. Thom. 3 part, quxst. IS, ari. Ι,ο,π
ubiconcludit :« Unde sequitur, quod requi'> ratur quædam virtualis displicentia,
« quia cum aliquis hoc modo fertur secun« dum affectum in Deum, et res divinas,
« ut quidquid sibi occcurreret,quod eum ab
« hoc motu retardaret, displiceret ei, et
a doleret se hæc commisisse, etiamsi actu
« de illo non cogitaret. » Nec secunda urget,
quia fieri potest, ut amor hic sit adeo per­
fectus, ut omnia venialia virtualiter re­
tractet, et consequenter illa expellat. Quod
non est absurdum, ut tradit D. Thom. 3
part, quxst. 79, art. 4 ad 2, ubi occurrens
testimonio ex 1, Joan. 1, Si dixerimus,
quia peccatum non habemus, ipsi nos sedu­
cimus,

DISP. II, DUB. VIII.
cimus, inquit : « Dicendum quod illud
« verbum non est intelligendum, quin ali«qua hora possit homo esse absque omni
« reatu peccati venialis ; sed quia vitam
< istam Sancti non dicunt sine peecatis ve«nialibus. » Et similia tradit quxst. 7, Je
Malo, ari. 12 ad 4. Potest tamen amor
charitatis esse ita languidus, ul sic loqua­
mur, ac remissus, quod quædam peccata
venialia excludat, et non alia, ulstatim ex­
plicabimus. Tandem ultima probatio tan­
tum concludit, amorem charitatis non esse
dolorem expressum, minime vero, quod
non importet displicentiam victualem ;
quia ipsa delectatio circa summum bonum
vim habet gignendi dolorem de peccatis,
si memoriæ occurrant.
321. Dices illam conditionalem,qua uti­
tur D. Thom. et perquam explicamus dis­
plicentiam victualem, et vim amoris chari­
tatis ad tollenda venialia, nempe, Si homini
peccata memoriæ occurrerent, displicerent
ei, et doleret ei se hxc commisisse, nihil ma­
gis ponere in esse, quam istam, v. g. Si
homini occurreret occasio subeundi marty­
rium, illud pateretur, quam forte Deus
cognoscit esse veram : sed hoc posterius
non sufficit, ut qui est sic affectus, conse­
quatur aliquos effectus martyrii, inter quos
computatur remissio peccatorum venia­
lium ; sed requiritur, quod actu patiatur
martyrium : ergo nec veritas illius prioris
conditionalis prodest, ut peccata venialia
auferantur.
Kranr. Respondetur veritatem aliquarum conditionalium aliquando fundari non in conne­
xione antecedentis cum consequenti, sed
solum in decreto Dei statuentis, ut posita
aliqua conditione, sequatur hic. aut ille
effectus, quamvis disparate se habeat ad
ipsam. In quo eventu non sequitur, quod
ea conditio habeat vim pariendi illum ef­
fectum disparatum, aut quod præstet virtualiter, quod ipse effectus communicaret
formaliter. Et hoc pacto se habet secunda
conditionalis, quæ in objectione proponi­
tur; nam forte decernit Deus, quod si Pe­
trus existons in peccato mortali poneretur in
hac, aut illa occasione, consequeretur gra­
tiam, el pateretur martyrium. Ubi satis elu­
cet, quod effectus ille non reducitur nec ad
Petrum peccatorem, nec ad occasionem
illam, sed ad extrinsecam Dei dispositio­
nem. Quandoque autem veritas conditiona­
lis fundatur in virtute antecedentis ad in­
ferendum consequens ; et tunc antecedens

525

importat virtualiter consequentis effectum.
Quo pacto se habet, qui detestatur mortalia
in communi, et studet ea cognoscere in
particulari : nam profecto si tunc memoriæ
occurrerent, de singulis displiceret. Et
idem proportionabiliter accidit quoties
quis ferventer diligit Deum ; nam licet de
venialibus retardantibus charitatem non
recogitet, detestaretur tamen illa, si me­
moriæ occurrerent; et sic habet virtualiter
eorum detestationem, nempe in causa suf­
ficienti. et quantum est de se efficaci ad
inferendum displicentiam formalem. Et
ita intelligitur conditionalis, per quam
D. Thom. exponit, qualiter amor fervidus
charitatis sit virtualis pcenitentia peccato­
rum venialium.
Quod autem hujusmodi amor sit fervidas
et sufficiens ad prædictos effectus, potest re­
gulari tum penes ejus maximam intensio­
nem ; potest quippe esse adeo perfectus, ut
sicut nullum secundum veniale actuale per­
mittit, ita cuncta detestaretur, si memoriæ
occurrerent; præsertim cum hujusmodi ex­
cellens amor afferat secum maximam animæ
elevationem in Deum, et res divinas. Tum
penes quandam extensionem objectivam,
ut si quis tanti faciat perfectam cum Deo
conjunctionem, ut statuat explicite parvi­
pendere cuncta temporalia, et sensibilia, et
tædeat ipsum propriæ defectibilitatis, et
pronitatis ad malum; nam proculdubio
quamdiu homo hoc affectu urgetur, detesta­
tur virtualiter cuncta, quæ prædictam con­
junctionem retardant, qualia sunt omnia
venialia, licet eorum non recordetur. Et
cum adsunt hujusmodi affectus, verosimile
satis est, quod omnia venialia evanescant.
E contra vero solet amor charitatis esse re­
missus, et valde restrictus ex parte objecti,
ut cum aliquis recordatur peccatorum ve­
nialium, saltem ut sibi possibilium; et ni­
hilominus solum explicite resolvit, nun­
quam delinquere graviter transgrediendo
præcepta, quæ obligant sub mortali. In quo
eventu satis probabile apparet, quod nul­
lum veniale remittatur ; nam prædictus
affectus non continet virtualiter eorum re­
tractationem. Aliquando denique amor cha­
ritatis medio modo se habet, ut si quis ex
amore ad Deum timeat separationem ab eo
per culpam ; nec tamen firmiter decernat
vitare cuncta, quæ a prædicto amore retar­
dant. Nam hujusmodi affectus præcontinere
videtur detestationem eorum venialium,
quæ magis, et proximius disponunt ad mor-

52ο

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

talia, ut est curiositas aspiciendi fceminam-,
non autem eorum, qnæ leviora sunt, et mi­
nus periculum præsefernnt, ut est verbum
aliquod otiosum. Et ita quædam venialia ex
vi prædicti amoris remittentur, sed non
omnia. Nec in hoc aliqua alia magis certa,
et omnino determinata regula nobis occur­
rit, qua effectum amoris charitatis in or­
dine ad venialium remissionem dimetiri
d. τι». valeamus. Hanc autem docet D. Thom. in
-1. dis/. 16,quxst. 2, art. 2, quTstiunc.2 ad 1,
his verbis.
Tertia
322. Tertia sententia defendit, ad remissionem peccatorum venialium sufficere
aliquam poenitentiam formalem, vel vir­
tualem; et hanc virtualem displicentiam
salvari non solum in amore charitatis, sed
etiam in pluribus aliis virtutum actibus ;
quamvis in assignandis hujusmodi opera­
tionibus non satis conveniant ejus AuthoDBona. res. Ita D. Bonavent. in 4, dist. 21, art. 1,
Gabriel. ?urs*·
Scotus ibidem quxst. 1, Gabriel
Major, dist. 16, quxst. 5, art. 2, Major quxst. 1,
jiediB. Suarez de Pœnitentia disp. 11, sect. 3, MeNu^n" dina Complut. tract. 1 de Pœnitent. quxst.3,
Joaa. a Dicastillus disp. 2, dub. 17, num.405 et alii
‘donet. ’ piares. Quibus etiam ex Thomistis subscri­
bunt Nugnus 3 part, quxst. 87, art. 1, Joan.
aS. Thoma ibi disp. 35, art. 2, Gonet disp.
4 de Pœnitentia art. 1, §3, num. 21 et alii.
Pnmum Quæ sententia potest probari primo ex
coic?imC°nci 1· Trident. sess.J-l, cap. 5, ubi docet,
Trideni.peccata venialia posse in confessione taceri
citra culpain : et rationem tradit, quia pos­
sunt multis aliis mediis expiari : sed si extra
sacramentum pœnitentiæ non possunt ve­
nialia auferri, nisi per dilectionem Dei, et
dolorem ex hoc amore procedentem, non
possent expiari mediis aliis remediis, sed
unico tantum : ergo peccata venialia deleri
possunt non solum per contritionem, et
amorem Dei, sed etiam per actus aliarum
virtutum a gratia procedentes.
D.Tho. Confirmatur ex D. Thom 3 part, quxst.
87, art. 1, ubi explicans virtualem pcenitentiam, quæ sufficit ad tollendum venialia,
addit : Puta, cum aliquis fertur secundum
affectum in Deum, et res divinas, etc., sed
motus, quo affectus fertur in res divinas,
salvatur non solum in actu charitatis, sed
etiam in actibus religionis, fidei, et aliarum
virtutum : ergo ii etiam actus sufficiant ad
tollendum venialia.
itespon- Ad argumentum desumptum ex Tridens °’ tino respondetur, quod sicut sacramentum
pœnitentiæ est remedium contra venialia,

non quidem quia seipso formaliler illa ex­
cludat ; sed quia etlicit formam, per quam
destruitur : ita et in eodem sensu docuit
Concilium, posse venialia aliis mullis re­
mediis delèri ; quia præter sacramentum
pœnitentiæ dantur alia sacramenta, quæ
causant venialium remissionem, utputa
Confirmatio, Eucharistia, Extrema-Unctio.
Sunt etiam qui aliquibus sacramentalibus
similem virtutem concedant; unde pluri­
bus remediis possunt venialia expiari. Sed
nos in præsenti de remedio per modum
efficientis non agimus, sed de remedio for­
mali, nempe de forma, aut quasi forma,
per quam venialia immediate destruuntur.
Quocirca prædictum testimonium nihil ad­
versus nostram doctrinam evincit.
Ad confirmationem respondetur D. Tho­
rn am eo loco expresse agere de motu pro­
cedente ab habitu charitatis, ut constat tum
ex verbis immediate antecedentibus, tum
ex iis, quæ supra diximus num. 312, tum
denique ex art. 3 seq. in resp. ad 3. Charitas enim non solum afficitur ad Deum, sed
etiam ad res divinas propter Deum, et altiori modo ac aliquae virtutes. Potest etiam
addi, loqui S. Doctorem de actibus aliarum
virtutum, non secundum se, sed prout formaliter imperantur a charitate ex motivo
expresso, vel implicito destruendi venialia,
quatenus divertunt a Deo. Hinc tamen mi­
nime infertur, quod aliarum virtutum ac­
tus, ut praescindunt a displicentia formali,
vel virtuali per contritionem, aut amorem
charitatis, possint venialia destruere.
323. Sed contra arguitur secundo : nam
ideo displicentia formalis, vel victualis in-1^
venta in actu charitatis sufficit ad destruetionem venialium , quia per charitatem
convertimur in Deum, tanquam in ultimum
finem, et detestamur venialia, quatenus
sunt aliqua offensa Dei : sed hoc ipsum pos­
sunt præstare alii virtutum actus, qui a
gratia procedunt : ergo hujusmodi actus
sufficiunt ad tollendum venialia. Probatur
minor, quia attritio supernaturalis orta ex
gratia, qua parte est attritio, detestatur ve­
nialia ; et qua parte a gratia procedit, re­
fertur saltem virtualiter in Deum ultimum
finem, parlicipatque modum aliquem in­
trinsecum de linea charitatis, ut constabit
tract. seq. disp. 4, dub. 1, idemque proportionabiliter convenit reliquis virtutum ac­
tibus, qui a justo eliciuntur : ergo omnes
hujusmodi actus præstant, saltem virtuali­
ter, quod communicaret actus amoris, vel
contritionis

DISP. II, DDB. VIII.

contritionis délestons formaliter, aut virtualiter venialia.
Confirmatur primo; nain plus est mealar
rori augmentum gratiæ, et gloriæ, quam
destruere venialia : sed omnes actus virtu­
tum procedentes a justo, et formati per
modum charitatis, sunt suflicientes ad me­
rendum augmentum graliæ, ut loco citato
videbimus : ergo sufficiunt ad destruendum
peccata venialia.
Confirmatur secundo , quia omnis actus
‘ virtuosus hominis justi satisfacit pro poena:
ergo illam tollit ·. sed etiam auferre non
valet, nisi prius auferat culpam : ergo om­
nis actus virtuosus hominis justi aufert cul­
pam venialium. Praesertim, ut addit Scotus
suam limitans sententiam, quando actus
virtutis tantum placet Deo, quantum ipsi
displicuerat peccatum veniale.
taurri- Ad argumentum respondetur, amorem
Kf··- charitatis non ea praecise ratione auferre
Eeit0· peccata venialia, quia fertur in Deum ulti­
mum finem ; alioquin quilibet charitatis
amor illa destrueret, quod est absurdum,
cum possit prædictus amor ex specie sua
componi cum venialibus, tam actualibus,
quam habitualibus. Convenit ergo prædicto
amori vis expellendi venialia, vel quia ea
formaliter refutat, vel quia est adeo per­
fectus intensive, aut extensive ex parte ob­
jecti, quod importat virtualem eorum dis­
plicentiam, modo superius explicato. Ali­
unde autem hæc displicentia procedens ex
proprio motivo charitatis detestatur venia­
lia ex motivo adæquate sufficienti ad eorum
retractationem , videlicet quia Deum ali­
qualiter offendunt. Et in hoc sensu concessa
majori, negamus minorem. Ad cujus pro­
bationem dicendum est, attritionem supernaturalem a gratia sanctificante proceden­
tem non habere ex vi hujus eam proportionabiliter vim retractandi venialia, quæ in
actu charitatis juxta modum nuper exposi­
tum reperitur. Nam attritio ex sua specie
non detestatur venialia, quia Deum offen­
dunt, vél ab eo divertunt; sed quia nocu­
mentum peccanti afferunt, aut poenam me­
rentur : unde si hoc posterius motivum de­
ficeret, ex vi attritionis non displicerent.
Modus autem ille, quem attritio participat
a charitate, et per quem refertur ad Deum
ultimum finem, est solum modus generalis,
et charitati secundum speciem conveniens ;
et non derivatur ab ea fervoris excellentia,
secundum quam amor charitatis detestatur
virtualiter venialia. Unde sicut amor cha-

ritatis ex specie sua præcisive accepta non
retractat, nec aufert venialia efficaciter :
ita modus participat i vus prædicti amoris,
et derivatus ad attritionem, nequit sufficere
ad eorum exclusionem. Si autem charitas
ex formali, aut virtuali venialium displi­
centia imperaret eorum attritionem, aut
actus aliarum virtutum, libenter concedi­
mus venialia destruenda fore, tum ob dis­
plicentiam habitam in actu charitatis im­
perante, tum ob specialem charitatis mo­
dum, quem attritio ex illo speciali imperio
participaret.
Ad primam confirmationem, omittendo Bespoapræmissas, negamus consequentiam, quae^^u
non recte infertur ex illis. Nam licet in per cour­
se subordinatis qui potest majus, possit et “emT
minus : at in eis quæ non subordinantur,
sed disparate se habent, non verificatur ea
regula. Et ita accidit in præsenti, quia me­
ritum vitæ æternæ, et destructio venialium
non habent subordinationem inter se; sed
potest meritum cum exislentia peccati ve­
nialis et actualis, et habitualis componi, ut
ex se liquet. Unde in adversarios confir­
matio retorqueri debet sub eadem forma;
nam majus quid est destructio peccati
mortalis, quam destructio venialis : sed
quælibet contritio sufficit ad destruendum
omnia mortalia, et nulla contritio com­
ponitur cum illis : ergo quælibet contri­
tio sufficit ad destruendum venialia, et
nulla cum ipsis poterit conjungi. Quod
tamen constat esse falsum : tum quia po­
test aliquis habere contritionem de solis
mortalibus, quin aliquod veniale remitta­
tur : tum quia potest habere contritionem
de aliquibus venialibus præcise, et non de
aliis : in quo eventu non omnia, sed aliqua
dumtaxat remittuntur.
Secunda confirmatio nihil evincit, quia Solvi­
tur se­
opus bonum non satisfacit, vel exsolvit cundi.
pœnam, nisi supposita remissione culpæ;
et ideo prius videndum est, per quid aufe­
ratur culpa venialis, quam de opere, quo
ejus pœna extingui valet, agamus. Certum
autem est, non omne opus bonum, et satisfactorium opponi venialibus, aut ea delere.
Sed quia Gabriel, cujus erat hæc confirma­
tio,non distinguit inter culpam habitualem,
et obligationem ad pœnam, idcirco hallucinatus est. Ad additamentum Scoti facile
constat ex dictis ; nam licet actus quilibet
charitatis, v. g. magis placeat Deo, quam
ipsi displiceat minimum peccatum veniale;
et hac ratione prædictus actus sit, quantum

kiV
!·.♦
·» >•<4
»γ?Ι

Ori

ÎL·:»;'

*;?·
fl

’ ‘4'1

: ·!

»!

•V·*
w ♦> *

‘i;

J;
·■ τ
υ

J
*

$
Λ

*

»" V

•0 P ’ · »
s
■ ίτί

528

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

est ex se, satisfactorius pro illo, et conse­
quenter sufficeret ad ipsum destruendum,
si peccatum, ut putat Scotus, in solo reatu
ad pœnam consisteret : nihilominus pecca­
tum veniale quoad culpam est homini vo­
luntarium, et abeo praecise conservatur;
unde auferri non valet absque aliqua ho­
minis displicentia, seu retractatione. Quam
tamen certum est non importari in quoli­
bet actu honesto, alioquin posito minimo
amore charitatis, qui profecto magis Deo
placet, quam displicent omnia venialia,
cuncta venialia auferrentur, quod est om­
nino falsum.
Tertium
324. Arguitur tertio : quia minus requiiS.r^r ad destructionem peccati venialis,
quam ad destructionem mortalis : ergo ad
veniale destruendum non requiritur dolor
formalis contritionis, aut dolor virtnalis
imbibitus in dilectione charitatis. Antece­
dens videtur evidens, quia minus malum
est peccatum veniale, quam mortale : ergo
minus requiritur ad destruendum illud,
quam istud.· minoribus quippe infirmitati­
bus minora remedia sufficiunt. Consequen­
tia vero probatur, quia contritio formalis,
aut virtualis, sufficit ad remittendum pec­
cata mortalia: ergo si hæc requiritur ad
remissionem venialium , non minus re­
quiritur ad horum, quam ad illorum des­
tructionem. Ex quo ulterius fiet, non esse
faciliorem remissionem peccati venialis,
quam mortalis; siquidem exposcunt idem
remedium : quod quam falsum sit, ipsa
gravitas peccati mortalis satis ostendit.
Respondetur cum Arauxo, et Vasquez,
Besponsio.
quod si loquamur de causa formali, aut
Arauxo.
Yasq. quasi formali, remissiva peccati, non mi­
nus, sed potius magis requiritur ad remis­
sionem venialis , quam ad remissionem
mortalis. Nam peccatum mortale habet
plura contraria, nempe gratiam, et contri­
tionem ; unde per eorum quodlibet potest
excludi. Cæterum peccato veniali non op­
ponitur gratia, sed cum illo cohaeret : unde
nequit per solam gratiam, aut per solos ac­
tus ut gratia dignificatos excludi. Opponitur
autem veniali fervor charitatis; quocirca
per hunc tantum fervorem exercitum vel in
amore, vel in contritione, valet expelli.Nec
hoc reputabit esse inconveniens, qui consi­
deret rationem utriusque peccati ; nam pec­
catum mortale opponitur amicitiae quoad
substantiam, ut sic dicamus, et speciem :
veniale autem, salva amicitiae substantia,
solum divertit ab ejus fervore, et leviter

offendit amicum. Unde ad excludendum
peccatum mortale solum requiritur amici­
tia substantialis, et propositum non offen­
dendi amicum in gravibus : ad venialis
autem exclusionem desideratur amicitia
fervida, et propositum non offendendi ami­
cum adhuc in minimis, et levissimis.Quamobrem forma destruens veniale perfectionis
excessum addit supra formam, per quam
mortale excluditur. Et in hoc sensu verum
est, plus requiri ad destructionem venialis,
quam mortalis; atque ideo remissionem
venialis esse difficiliorem. Addunt tamen
relati authores, facilius aliunde esse, quod
venialia remittantur, quam mortalia : tum
quia ad mortalium remissionem requiritur,
quod contritio implicet actum sacramenti
pœnitentiæ ; quod tamen non desideratur
ad remissionem venialium, eo quod mor­
talia debeant subjici confessioni, et clavibus
Ecclesiæ, secus vero venialia. ,Tum etiam,
quia ut docet D. Thom. 3 part, quæst. 87, Drt;
art. 1 : a Exigitur ad remissionem peccati
u mortalis perfectior pcenitentia, utscilicet
« homo actualiter peccatum mortale com« missum detestetur, quantum in ipso est,
« utscilicet diligentiam adhibeat ad reme« morandum singula peccata mortalia, ut
s singula detestetur ; sed hoc non requiri« tur ad remissionem venialium peccato« rum. » Tum denique, quia ad remissio­
nem cujuscumque peccati mortalis requi­
ritur pœnitentia includens dolorem uni­
versalem, et propositum omnia mortalia
vitandi ; quod tamen ad venialium remis­
sionem non desideratur, potest quippe
unum remitti sine proposito vitandi alia.
325. Sed quia hæ differentiae videnturEty-Q·
accidentales, et non tollunt, quod plus, vel l(f£’
tantum requiratur ad remissionem venia­
lis, ac ad remissionem mortalis, quod ali­
quibus durum apparet, addendum est, ve­
nialium remissionem posse considerari vel
secundum id, quod aliunde præsupponit,
vel secundum illud, quod formaliter, et
ratione sui importat. Et quidenà priori
modo dicit gratiam sanctificantem, quia ut
supra diximus, venialis remissio supponit
mortalis remissionem, quæ per talem gra­
tiam fit. Cæterum posteriori modo solum
importat fervorem gratiæ, seu gratiam se
explicantem in aliquo actu contritionis, vel
amoris. Et ratio est, quoniam peccatum ve­
niale per se non excludit gratiam ; sed ea
supposita, et conservata, impedit ejus fer­
vorem : unde venialis remissio per se non
exposci

DISP. II, DUB. VIII.
exposcit gratiam, sed solum gratiæ fervo­
rem, et ut sic dicamus, dilatationem, et
expressionem. Peccatum autem mortale e
contra se habet ; nam sicut gratiam per se
excludit, ita ad sui destructionem exposcit
per se, quod gratia denuo infundatur. Qua­
propter si ulriusque remissionem secundum
ea, quæ per se exposcit, consideremus ;
plus, et multo plus desideratur ad mortalis
destructionem, quam ad venialis remis­
sionem. Nam excellentior est gratia, quam
gratiæ fervor ; et difficilius est, quod homo
in peccato existens consequatur gratiam
peccati mortalis remissivam, quam quod
justus ex gratia, quam jam habeat, pro­
rumpat in actum contritionis, vel amoris,
quo venialia delentur. Quæ doctrina potest
D.Tbo. confirmari ex alia, quam tradit D. Thom.
inpræsenti quæst. art. 9, ubi ait : « Scien« dum est, quod aliquid magnum dicitur
« dupliciter. Uno modo secundum quanti« talem absolutam. Et hoc modo donum
α gloriae est majus, quam donum gratiæ
α justificantis impium » (supponit quippe
gratiam, et addit ejus consummationem)
a et secundum hoc glorificatio justorum est
α majus opus, quam justificatio impii .
« Alio modo dicitur aliquid magnum quan« titate proportionis, sicut dicitur mons
« parvus , et milium magnum : et hoc
« modo donum gratiæ impium justifi« cantis est majus, quam donum gloriæ
« beatificantis justum ; quia plus excedit
σ donum gratiæ dignitatem impii, qui erat
« dignus pœna, quam donum gloriæ digni« tatem justi, qui ex hoc ipso, quod justi« ficatus, est dignus gloria. » Idem ergo
proportionabiliter in præsenti dicendum
est.

§ V.
Occurritur argumentis ullimx opinionis
modo dicendi supra insinuato contrariée.

326. Quarta, et ultima sententia fatetur,
S°- nec attritionem, nec alium actum supernarâ. turalem sufficere extra sacramentum ad f
expiationem venialium, nisi solam contri­
tionem, vel dilectionem charitatis : asserit
tamen, quod sola attritio cum sacramento
sufficit ad prædictum effectum. Sed in hac
secunda assertionis parte, in qua modo di­
cendi cujusdam Thomistæ relato num. 312,
opponitur, potest esse æquivocatio : nam
quando dicitur attritionem de venialibus
qbuü

529

cum sacramento pœnitentiæ sufficere ad
venialium remissionem, vel significatur
attritionem esse dispositionem sufficientem
ad sacramentum, et simul sacramenti par­
tem effective attingentem formam, per
quam venialia remittantur:vel significatur,
non requiri ulteriorem , et perfectiorem
actum, per quem formaliter, -eut quasi
formaliter fiat prædicta remissio. Sicut
quando dicitur, quod attritio de mortalibus
cum sacramento sufficit ad eorum destruc­
tionem, solum significatur sufficientia per
modum dispositionis, aut etiam per mo­
dum partis sacramenti ; sed non excluditur
necessitas ulterioris formæ sanctificantis,
per quam formaliter expellatur peccatum
mortale. Opinio ergo hæc in priori sensu
non tam opinio est, quam communis ca­
tholicorum sententia ; cui proinde non ad­
versatur assertio nostra, sed potius ejus
veritatem supponit, ut ex dictis patet, et
magis constabit ex dicendis. In posteriori
autem sensu defenditur etiam a pluribus
gravibus Authoribus, qui censent, gratiam
datam in sacramento pœnitentiæ (et idem
proportionabiliter intellige de aliis sacra­
mentis) ut dicentem habitudinem ad attri­
tionem venialium, ut ad partem sacra­
menti, et ut influentem in ipsam gratiam,
non solum ex opere operantis, sed etiam ex
opere operdto, habere sufficientem opposi­
tionem cum peccatis venialibus, iliaque in­
fallibiliter excludere antecedenter ad aliam
operationem, per quam illa peccata ex altiori motivo detestetur. Et hanc opinio­
nem in isto sensu (juxta quem modo dicendi
supra relato adversatur) tuentur non so­
lum Authores pro præcedentibus.sed etiam
Arauxo, Vasq. Kellisonus locis supra cita-A^°'
tis, et alii plures.
Kellis.
327. Quam communiter probant ex suffi- Primam
cienti impugnatione opinionum,quas hacte-mentum,
nus refellimus, et quod attritionem solam
cum sacramento pœnitentiæ sufficere, vi­
deatur per se notum ; in quo proinde sua­
dendo ipsi non immorantur. Potest autem
sic ostendi : quoniam sacramentum pœni­
tentiæ remittit peccata venialia, supposito
dolore, et detestatione eorum : sed attritio
est sufficiens ad valorem, et effectum sacra­
menti pœnitentiæ : ergo sola attritio cum
sacramento pœnitentiæ sufficit ad remissio­
nem venialium,et non requiritur alius per­
fectior dolor.
Confirmatur primo, quia baptismus de- Confirbite susceptus tollit omnem culpam morta- JS.

530

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

lem, et venialem : sed ut baptismus debite
suscipiatur, non requiritur contritio for­
malis, vel virtualis, sed sufficit dolor aliquis
imperfectus attritionis, et propositum in­
choandi novam vitam, ut docent commu­
niter Theologi : ergo venialia auferuntur
per solam attritionem cum sacramento.
secundo.
Confingatur secundo,quia venialia extra
sacramentum sufficienter auferuntur per
contritionem, ut supra statuimus : sed attri­
tio intra sacramentum facit hominem de
attritocontritum.ut estcommune Theologo­
rum axioma : ergo attritio cum sacramento
sufficit ad tollenda venialia.
Tertio.
Confirmatur tertio, quia eo ipso, quod
attritio de mortalibus conjungatur cum sa­
cramento pœnitentiæ, infallibiliter aufe­
runtur peccata mortalia : ergo eo ipso,
quod attritio de venialibus conjungatur
cum sacramento, infallibiliter auferuntur
venialia. Patet consequentia, quia ex oppo­
sito fieret, attritionem, et sacramentum
pœnitentiæ habere majorem vim ad tollen­
dum mortalia, quam venialia; quod tamen
apparet falsum ex eo, quod mortalia majo­
rem resistentiam praebeant, quam venia­
lia ; nam magis obfirmant hominem circa
malum.
IbaT*
argumentum respondet ille Junior,
argu- sacramentum pœnitentiæ tollere peccata
menlna)· venialia in genere causæ efficientis, produ­
cendo videlicet formam, per quam venialia
remittuntur ; non autem in genere causæ
formalis, nempe auferendo venialia imme­
diate per seipsum. Attritio etiam est suffi­
ciens ad valorem, et effectum praedicti sa­
cramenti in genere causæ dispositivæ, et in
genere causæ efficientis, quatenus fit pars
ejusdem sacramenti ; non autem in genere
causæ formalis, et praestando immediate
per seipsam effectum sacramenti. Et in hoc
sensu omittendo, vel distinguendo prae­
missas, negat absolute consequentiam.Sicut
enim per hoc,quod attritio cum sacramento
pœnitentiæ dicatur sufficiens ad tollenda
peccata mortalia, non significamus suffi­
cientiam in omni genere, sed solum in ge­
nere causæ dispositivæ, aut efficientis ; et
non negamus necessitatem formæ intrinse­
cae, nempe graliæ sanctificantis, per quam
mortalia formaliter,et immediate auferun­
tur : ita cum communiter dicitur, attritio­
nem de venialibus conjunctam sacramento
pœnitentiæ esse sufficientem ad ea aufe­
renda, non significatur sufficientia in omni
genere, sed solum in genere causæ disposi­

tivæ, aut efficientis : ultra quas desideratur
forma,aut quasi forma ultimo,et immediate
excludens venialia,quam nos asserimus non
esse ipsam attritionem, sed alium perfectio­
rem dolorem, qui virtute sacramenti exci­
tatur. Unde tam in pcenitentia,quam in aliis
sacramentis attritio se habet antecedenter,
et dispositive, aut etiam effective ad remis­
sionem venialium ; non autem formaliter,
et immediate, sed ultra illam, et totum
sacramentum, et gratiam habitualem sacramentalem requiritur alius perfectior ac­
tus, qui formaliter ad venialium expiatio­
nem concurrat.
328. Quæ resolutio, et doctrina aperte
desumi videtur ex D. Thom. qui perpetuus pmtest in affirmando, sacramenta tollere peccata venialia, quatenus debite recepta praestant nobis ex opere operato, sive ex meritis
Christi, gratiam, et auxilia ad eliciendum
dolorem formalem, vel victualem, quo ve­
nialia detestamur. Unde aperte supponit
praecessisse attritionem, et perfici absolute
sacramentum ; et tamen ad ablationem
venialium ulteriorem dolorem exposcit,
alioquin sufficeret attritio praecedens, aut
virtualiter perseverans ; et opus non esset,
quod gratia in sacramentis data inclinaret,
et prorumperet in novum doloris actum.
Ita perspicue docet 3 part, quxst. 87, art. 3,
ubi tradit, quod aliqua causant remissio­
nem venialium : « Uno modo in quantum
« in eis infunditur gratia, quia per infu« sionem gratiæ tolluntur venialia peccata,
« ut supra dictum est. Et hoc modo per
« Eucharistiam, et Extremam Unctionem,
« et universaliter per omnia sacramenta
« novæ legis, in quibus confertur gratia,
« peccata venialia remittuntur. » Modus
autem, quo per infusionem gratiæ tolluntur
venialia, est ille, quem tradit S. Doctor art.
2, ad quem se remittit, nempe quia in adul­
tis non contingit esse infusionem gratis sine
actuali motu liberi arbitrii in Deum, et in
peccatum ; et ideo quandoque de novo gratia
infunditur, peccata venialia remittuntur :
quia nimirum ad infusionem gratiæ sequi­
tur, per se loquendo, aliquis motus contri­
tionis, aut dilectionis, quo displicent ve­
nialia. Unde quxst. 79, ari. 4, explicans
modum, quo per Eucharistiam remittuntur
venialia, inquit : « Res hujus sacramenti
x est charitas, non solum quantum ad ba­
tt bitum, sed etiam quantum ad actum, qui
« excitatur in hoc sacramento, per quod
« peccata venialia solvuntur. » Et in resp.
ad

DISP. II. DUB. VIII. -

!

ad I,nddil: «Peccata venialia, etsi non i
«f contrarientur charitati quantum ad hait bitum, contrariantur tamen quantum ad
π fervorem actus, qui excitatur in hoc saet cramento, ratione cujus peccata venialia
« tolluntur, » Et in 4, dist. 12, quxst. 2,art.
2, quxst. 1, inquit : « Quia ex fervore cha« ritatis peccata venialia dimittuntur ,
« propter hoc, quod dicto fervori contra« rianlur ; ideo ex consequenti virtute
« hujus sacramenti venialia delentur. » Et
ad l : « Nec tamen oportet, quod semper
« omnia venialia deleat, sed secundum
« mensuram devotionis; quia non est pro« ximus effectus ejus deletio venialium,sed
α ex consequenti, ut ex dictis patet. » Quibus verbis satis manifestat, remissionem
venialium intra sacramentum non fieri per
actus imperfectos antecedentes, nec per
ipsam gratiam habitualem, et modos habitaales, qui in sacramentis conferuntur ;
sed ad eam ulterius desiderari, quod gratia
inactus charitatis, vel pœnitentiæprorumpat, quibus venialia retractentur.
uobora- Quod evidentius adhuc docet in 4, dist.
pikisci 1θ> quasi. 2, art, 2, quxstiunc. 4, ubi hæc
D.Tho habet : a Dicendum, quod sicut dictum est,
« veniale peccatum dimittitur per fervorem
te charitatis , qui explicite, vel implicite
« contritionem contineat. Et ideo illa, quæ
·< nata sunt de se excitare fervorem chari« tatis, peccata venialia dimittere dicuntur.
« Hujusmodiautem sunt, quæ gratiam conii ferunt, sicut omnia sacramenta. » Sentit
ergo, sacramenta in tantum remittere venialia, in quantum per gratiam, quam
immediate producunt,excitant ad fervorem
charitatis, sive ad actus, quibus retractentur venialia. Quod superfluum foret, si ipsa
gratia sacramentalis cum habitudine ad attritionem, et ad alias dispositiones antecedentes, remitteret immediate peccata venialia; tunc quippe antecedenter ad fervorem
charitatis relinquerentur extincta. Et tandem S. Doctor quxst. 7, de Malo,art. 12, ubi
ex professo tractat de remissione peccatornm venialium in hac vita, generaliter
concludit : Dicendum, quod per fervorem
charitatis peccata venialia remittantur. Et
explicans modos, et causas hujus fervoris,
addit : Sunt quidem quxdam qux causant
remissionem peccati venialis, in quantum
inclinant voluntatem ad ferventem charitatis
actum secundum tria prædicta ; et sic per
sacramenta novx legis venialia peccata remittuntur. Ex quibus evidens videtur S.

531

Doctorem sentire, quod sacramenta, et eorum partes non causant immediate remis­
sionem venialium, sed mediate, hoc est,
media gralia sacramental i,et auxiliis, qui­
bus procedunt, et per quae excitant ad charitatis fervorem. Unde sic docent Joannes aJ?S?;3
S. Thom. disp. 35, art. 2, § 3, et Gonetus Gonet.
disp. 4, art. 3, conclusione 3, licet minus
consequenter ad suam opinionem num .
322 relatam : nam si in justo attritio sufficit ad remissionem venialium, sequitur
quod per attritionem, qua disponitur ad
sacramentum , remittantur ipsi venialia
peccata ; quidquid sit de fervore charitatis
postea subsequuto.
329. Ex quibus ad primam confirmatio-OccnrnnemrespondetilleThomista,saeramentummæconBaptismi remittere peccata venialia mediate, dando videlicet auxilia, quibus excitetur fervor charitatis : si autem hic vel ob
distractionem, vel ob aliam causam non
succedat, tunc non fiet venialium remissio,
Sed ubi primo excitatus fuerit fervor, et
ablatus fuerit ille obex, dimittentur venialia quoad pœnam , et culpam in virtute
Baptismi præcedentis. Et idem proportioHabiliter intelligendum est de martyrio,
quando vel ante, vel intra ipsum non da­
tur fervor charitatis detestans venialia ;
quod tamen raro continget, et ita intelligendus est D. Thom. 3 part, quæst. 87, art. D· Tho.
1 ad 2. Nec hinc sequitur, quod baptizatus
statim moriens, vel martyr possint ab in­
gressu immediato gloriæ impediri , et in
Purgatorio detineri, ut venialia diluant ;
ac tandem quod possimus pro martyre
orare, quod impium censet August, dicens:
Injuriam facit martyri, qui orat pro martyre. Hoc, inquam, minime sequitur; nam
anima martyris, etbaptizati, quibus in vita
non fuerant remissa venialia , in instanti
separationis per gratiam, et auxilia data
in Baptismo, et martyrio elicit actum fervidum charitatis, quo omnia venialia retractantur , et auferuntur quoad culpam :
hac autem ablata, poena etiam virtute Baptismi, et martyrii evanescit. Unde nec detinentur in Purgatorio, nec indigent vivorum suffragiis. An autem prædictus fervens
charitatis amor procedat a gratia consummata per lumen gloriæ in eodem separationis instanti ; an vero a gratia non consummata, quæ pro illo instanti adhuc
perseveret, parum interest ad præsentem
difficultatem. Videantur dicenda tract, seq.
I disp. 5, dub. unico.

532

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

Diiuiinr Ad secundam confirmationem respondet
secunda. hominem cum attritione accedentem ad
sacramentum pœnitentiæ fieri de attrito
contritum habitualiter, quatenus recipit
gratiam, et habitum pœnitentiæ; non au­
tem fieri semper contritum formaliter ac­
tualiter, ad hoc quippe opus erat ut vel at­
tritio fieret essentialiter contritio, quod est
impossibile; vel quod attritioni contritio
actualis succederet, quod multoties non ac­
cidit. Contritio autem, per quam venialia
delentur, debet esse actualis, et non sufficit
habitualis, ut hucusque ostendimus. Unde
ex eo, quod homo in sacramento pœniten­
tiæ fiat de attrito contritus in sensu expli­
cato, non sequitur, quod independenter ab
alio perfectiori motu mundetur a venia­
libus.
.
Ad ultimam confirmationem negat con­
sequentiam. Et ratio disparitatis est, nam
accedenti cum attritione saltem universali
ad sacramentum pœnitentiæ datur infalli­
biliter gratia sanctificans; et hæc est incompossibilis *cum omnibus, et singulis
peccatis .mortalibus, ut ostendimus dub. 4;
unde posita attritione, et sacramento pœ­
nitentiæ, infallibile est, quod omnia mor­
talia auferuntur. Prædicta autem gratia,
quamvis intensa sit , et aliquo peculiari
modo sacramentali afficiatur, componi po­
test cum peccatis venialibus, ut conjunctio
cum his quæ postea succedunt, satis decla­
rat : quamobrem posita attritione, sacra­
mento, et gratia sacramentali, infallibile
non est, quod venialia deleantur. Sed tan­
tum his positis habetur gratia sufficiens ad
fervorem charitatis, quo ultimo, et imme­
diate fit venialium remissio. Ad probatio­
nem autem consequents constat ex supra
dictis num. 325, ubi declaravimus, in quo
sensu sit facilior, vel difficilior venialium
remissio, quam mortalium.
Objectio 330. Nec refert, si adhuc opponas, plura
YcnieniT-absurda sequi ex prædicta doctrina : nam
bU5· primo sequitur, quod sacramenta non re­
mittant peccata venialia ex opere operato,
quod est omnino falsum. Sequela ostendi­
tur, quia venialia non remittuntur in sa­
cramentis, ut asserimus, nisi mediante ali­
quo actu ab homine elicito : ille autem
actus non est opus operatum, sed opus ope­
rantis, ut ex se constare videtur. Sequitur
secundo, quod sacramenta non altiori modo
deleant venialia peccata, quam sacramentalia , imo quam sacræ imagines : quod
multum imminuit dignitatem sacramen­

torum. Patet sequela , quia sacramenta, ut
affirmamus , non remittunt venialia, nisi
mediate , excitando videlicet fervorem
charitatis, quo formaliter auferuntur : sed
etiam sacramentalia excitant hunc fervo­
rem , imo et imagines sacræ; siquidem
aqua, v. g. benedicta, et imago Christi Do­
mini nos excitant ad devotionem, et exer­
citium charitatis. Sequitur tertio, eum qui
sola attritione confitetur præcise peccata
venialia, peccare mortaliter, si non eliciat
actum contritionis : quod est contra com­
munem sensum fidelium. Sequela suade­
tur; nam qui impedit effectum sacramenti,
peccat graviter : sed effectus sacramenti
pœnitentiæ in prædicto casu debet esse re­
missio venialium, quæ ut nos asserimus,
impeditur per carentiamcontritionis:ergo
qui in eo casu contritionem non eliceret,
peccaret mortaliter. Ultimo sequitur, quam
rarissime fieri venialium remissionem ;
quod tamen nimis durum est, et contra
commune omnium judicium. Sequela vide­
tur manifesta, quia venialia in nostra sen­
tentia non remittuntur, nisi per contritio­
nem de ipsis venialibus, vel per ferventem
charitatis affectum; qui actus satis raro eli­
ciuntur.
Propter hæc, quæ vel sunt, vel apparent Dito
inconvenientia, monuimus supra num. 312,
nos in præsenti non ultimum proferre de
hac causa judicium , sed referre Lectori
modum dicendi ejus censura probandum.
Respondet ergo ille Junior, ex suo dicendi
modo nihil videri inferri, quod vere in­
conveniens sit. Non primum, quia licet ve-priæ3
nialia in sacramento remittantur immediate per actum a nobis elicitos, ipsa tamen
sacramenta ex opere operato, sive ex me­
ritis Christi conferunt nobis auxilia ad
prædictos actus , et sic venialium remissio
fit mediate ex opere operato. Non enim at­
tritio, v. g. affert ex se gratiam, et auxilia
proxima ad actum charitatis; et tamen ut
conjuncta Sacramento pœnitentiæ infert, et
efficit prædicta principia. Et hujusmodi ef­
fectus, seu opus operatum semper datur in
sacramentis debite receptis ; licet aliud
opus operatum, quod coincidet cum opere
operante, nempe fervor charitatis, non
semper adsit; quia dependet ex libera ho­
minis cooperatione cum sacramento.
Nec sequitur secundum, quia sacramen- Xon«talia vel non remittunt venialia ex opere
operato, ut quidam autumant; vel si illa
prædicto modo remittunt, ut ex D. Thom.
et

DISP. Π, DUB. VIH.
et plurium Thomistarum sententia censet
Tixms.Thomas Hurtado tom. 2 variar. tract, till.
Uur,,d· resol. 9, adhuc tamen eminent sacramenta;
hæc quippe causant et gratiam sanctifican­
tem, et auxilia, quæ eiliciunt motum detes­
tationis venialium : sacrarnontalia autem
non eiliciunt gratiam, sed tantum habent
ex precibus Ecclesiæ impetrare infallibili­
ter auxilia, quibus detestemur venialia.
Quod qualiter fiat, non est hujus loci, sed
in 3 part, quæst. 87, art. 3, communiter
explicatur. Sacræ autem imagines adhuc
habent minorem efficaciam, quia non cau­
sant,nec impetrant auxilia ad detestandum
venialia, sed solum nos movent objective
ad actus pietatis. An autem aliquæ imagi­
nes debeant recenseri inter sacramentalia,
ut de cruce existimat Author supra citatus,
suo loco videbimus.
Konier· Nec sequitur tertium ; nam ille qui cum
lium. attributione de solis venialibus accedit ad
sacramentum pœnitentiæ, ponit omnem
dispositionem, quæ ex parte sua requiritur
ad effectum prædicti sacramenti, et conse­
quenter recipit præcipuum ejus effectum,
nempe gratiam remissivam venialium, et
auxilia, quibus ad eorum detestationem ex­
citatur. Quod autem in actualem eorum re­
tractationem non prorumpat, et ita illorum
remissio impediatur , peccatum mortale
non est : tum quia, ut supra vidimus ex
D Th0 D. Thom. nullum sacramentum ordinatur
principaliter ad tollendum peccata venia­
lia : quod de sacramento pœnitentiæ spe­
cialiter docet 3 part, quæst·. 84, art. 2 ad 3,
his verbis : « De peccato mortali est pœni« tentia proprie, et principaliter. Proprie
« quidem, quia proprie dicimus pœnitere
« de his, quæ nostra voluntate commisi« mus. Principaliter autem, quia ad dele­
te tionem peccati mortalis hoc sacramen« tum est principaliter institutum. De
« peccatis autem venialibus est quidem
« poenitentia proprie , in quantum sunt
« nostra voluntate facta ; non tamen con« tra hæc principaliter est hoc sacramen­
ti tum institutum. » Tum etiam, quia ex
non remissione venialium solum impedi­
tur effectus secundarius prædicti sacra­
menti, et quidem in re levi. Sicut etiam
accidit in eo, qui non adimplet satisfactio­
nem sibi in confessione impositam pro pec­
catis venialibus ; impedit enim aliquem
effectum prædicti sacramenti, et ipsum sa­
cramentum relinquit aliquo modo imper­
fectum ; et tamen non peccat graviter , ut

533

existimant plures Authores, quos refert N.
a Jesu Maria trad, de Pcenit. cap. 10, puncl. N.a Jesn
4, num. 62. Forte tamen peccaret veniali- ?iaria·
1er, qui in nostro casu actum contritionis,
vel charitatis omitteret : nam hujusmodi
omissio proveniret per se loquendo ex in­
devotione actuali. Posset nihilominus per
accidens excusari vel ob inadvertentiam,
vel quia amplecteretur oppositam opinio­
nem, quæ solam attritionem antecedentem
requirit. Videatur Cajetanus 3 part. q.79,
art. 1, ubi simili objectioni occurrit.
331. Ad ultimum respondet, inconve- Nonuiniens non esse asserere, quod peccata ve- llQiDn1·
nialia non ita facile remittuntur, sicut qui­
dam putant, ex quo audaciores sunt ad ea
perpetranda. Et profecto haud ita facilem
esse venialium expiationem, sicut vulgus
credit, satis declarat ignis purgatorii longo
tempore torquens eorum etiam hominum
probatorum animas, qui forte nunquam se
mortalibus macularunt. Cui autem durior
æquo hæc sententia apparuerit, oppositas
quæ suaviores sunt, amplectatur : sed vi­
deat, ne dum incerta remedia quaerit, in­
firmitatem foveat sub medicina : et cum
venialium praestolatur remissionem, eo-,
rum veniam moretur. Parum quippe pro- Nola
derunt sibi opiniones oppositæ, licet satis
probabiles, si reipsa non adhibet certum
coram Deo remedium ; quod importari in
fervore charitatis, dubitationi subjacere
non valet. Legatur Cajet, loco supra citato,
ubi similem difficultatem versans, post alia
scripsit:» Dicta sunt autem hæc ad fugan­
te dam illorum fiduciam , qui putant se
« consequi semper novum gratiæ habitua­
te lis augmentum , cum quantulacunque
« devotione celebrent, etiam distracte, ut
« vel sic ab hujusmodi negligentiæ somno
« excitentur, etc. » Quæ applicanda proportionabiliter sunt præsenti materiae , et
illis præsertim, qui una aspersione aquæ
benedictæ existimant se mundos a sordibus
omnium venialium quoad culpam, et pœ­
nam. Videatur idem Author 3p. quæst. 34,
art. 3, § Aduerte diligenter.
Sive autem quis teneat secundam opinio- x0(a.
nem nobis contrariam, sive tertiam, sive
quartam, semper salvare poterit, quod re­
missio peccatorum venialium fieri non va­
leat absque aliqua intrinseca mutatione
subjecti peccatoris, ut intendebat confir­
matio dub. 5, num. ΊΊ, proposita, pro qua
diluenda dubium præsens excitatum est,
nam in omnibus iis opinionibus datur ali-

534

DE JUSTIFICATIONE IMPII.

quid intrinsecum, quod venialibus repu­
gnat
iiicei'ai 332. Verum enimvero, quia veremur ne
pmtabi-modus dicendi hactenus propositus aliquiοι'^_ bus nimis du ruo, aut etiam minus probadeaiart- bilis appareat, illumque in ea praesertim
'dus/’ parte, quæ sacramenta concernit, ut singu­
larem criminetur ; placuit breviter insi­
nuare modum alium suaviorem , juxta
quem quarta sententia probabiliter, facile
et ad mentem D. Thom. defendi queat.
Fundatur autem in his, quæ dicemus tract,
seq. disp. 4, dub. 5, ubi ex professo osten­
demus, omnem actum honestum elicitum
ab homine justo . esse meritorium vitae
æternæ de condigno. Quod habet, quia per
modum quendam intrinsecum de linea
charitatis refertur in Deum ultimum finem
supernaturalem super omnia dilectum.
Unde tendit non solum in proprium, et sibi
speciale objectum, atque ex proprio motivo;
sed etiam in objectum proprium charitatis,
et ex motivo illius; potestquo hac ratione
dici actus charitatis virtualiter, ut ibidem
fuse exponemus. Hinc fit, quod attritio ab
homine justo elicita non sit praecise attri­
tio, sed etiam virtualiter contritio, sive
charitatis dilectio, obeum scilicet modum,
quem a charitate participat, et per quem
actualiter virtualiter refertur in Deum fi­
nem ultimum. Unde attritio, qua justus
dolet de peccatis venialibus, ut puta de ver­
bis otiosis, habet quidquid requiritur ad
excludendum prædicta peccata. Nam est
æquivalenter contritio, et fervor charitatis,
ad eorumque expiationem refertur, eisque
specialiter repugnat : quæ sufficere ad eo­
rum destructionem, constat tam ex motivis, quam ex D. Thomæ locis supra propo­
sitis.
DTho
Unde quando S. Doctor negat peccata
pro hoc venialia vel in animabus purgatorii, vel in
modo' aliis justis tolli per attritionem, aut alium
actum inferiorem actu charitatis, loquitur,
ut decet, in sensu formali, et solum affir­
mat, quod attritio ex propria specie, et mo­
tivo non habet venialia delere. Sed non
negat, quod attritio affecta modo charitatis,
sive respectu illo ad Deum ultimum finem
(quo semper injustis afficitur) expellat præ­
dicta peccata. Sicut enim S. Doctor exposcit
pro prædicto effectu fervorem charitatis,
ita requirit ad meritum de condigno vitæ
æternæ charitatis exercitium,ut videbimus
disp. cit. dub. 1. Et tamen prædictum meri­
tum non solum invenitur in actu formali

charitatis, sed etiam in aliis actibus hones­
tis a justo elicitis, qui sunt virtualiter amor
charitatis, ut loco citato declarabimus.
Idem ergo do fervore charitatis expelleute
venialia dicendum est. atque ideo non solus
amor, aut dolor.a charitate elicitus venialia
destruet, sed etiam attritio a justo elicita,
quæ modo charitatis afficitur; est enim
virtualiter contritio, seu charitatis dilectio.
Et hinc facile occurritur tum motivis, tum
testimoniis, quibus quartam sententiam
impugnabamus.
Nec tamen enervantur quæ tertiæ opi­
nioni opposuimus ·, nam alii virtutum ac­
tus, utputa actus temperantiae in hac occa­
sione, adhuc ut affectus charitatis modo,
non est dolor de peccatis venialibus praete­
ritis, nec illa retractat, atque ideo ea non
expellit. Secus accidit in attritione a justo
elicita, est quippe ex una parte dolor, et
deinde non sistit in proprio motivo, sed at­
tingit objectum ex charitate.
333. Hinc etiam patet, qualiter attritiora
conjuncta cum sacramento expellat venia-insacnlia, licet actus formalis charitatis, sive a
charitate elicitus non succedat. Nam vebeoi^·
prædicta attritio perseverat formaliter in
seipsa usque ad instans infusionis gratiæ,
et justificationis peccatoris ; et in hoc casu
recipit in eo instanti modum charitatis de­
rivatum a gratia, et charitate per absolu­
tionem , et sacramentum productis, vel
auctis ; quo participato modo refertur in
Deum ultimum finem, ac subinde fit virtualis contritio, et fervor charitatis ; et ita
delet venialia, de quibus dolet, et quibus
specialiter repugnat, ut proxime explicui­
mus. Vel actus attritionis cessat formaliter
ante infusionem gratiæ justificantis, et tunc
nequit ut existens formaliter in seipso ex­
pellere venialia. Sed quia comparatur ad
prædictam gratiam in sacramento produc­
tam, vel auctam, ut causa effectiva, vel sal­
tem dispositiva, et omnis causa perseverat
virtualiter in suo effectu ; ideo attritio ma­
net virtualiter in gratia, ibique habet eminentiorem modum, ac in seipsa. Quocirca
vel ipsa attritio, ut est virtualiter gratia, et
charitas; vel ipsa gratia, ut virtualiter con­
tinet attritionem de venialibus specialibus,
aut etiam de omnibus, habet oppositionem
sufficientem cum prædiefis peccatis, iliaque
proinde excludit : licet tunc, vel postea ac­
tus charitatis non succedat. Et ita perfici­
tur iste sacramentorum effectus juxta com­
munem concipiendi modum, cui non ita
inhærebat

ARTICULUS HI.

;

I

inhærebat sententiam § 3 proposita. Quod
siD. Thom. recurrit ad novum charitatis
fervorem, (piem Sacramenta, et gratia in
eis data excitant, id non facit quia existimet
hunc fervorem requiri ad delenda venialia,
de quibus homo attritionem habuit ; sed
quia hic dolor, seu fervor communiter in
sacramentis excitatur, ct per illum delen­
tur aliqua peccata venialia, de quibus homo
prius non habuerat attritionem. Unde in
sacramentis quædam venialia delentur ex
opere operantis, videlicet per attritionem
ad ea relatam, et sacramento, et gratiæ
sacramentali conjunctam : quædam vero
ex opere operato, nimirum per fervorem,
qui ad gratiam in sacramento receptam per
se loquendo consequitur, et ad alia diversa
peccata formaliter, aut virtualiter refertur,
ut supra explicuimus. Et in hoc sensu subs­
cribimus absolute quartæ opinioni. De quo
latius loco citato ex 3 parte.
Dabiola
334. In fine hujus dubii posset inquiri,
tïr^'i quæ
Pr°Prie Ruendo, forma expellens
rnntnr. venialia, actus-ne charitatis, seu poeniten­
tiae ·. an autem gratia sanctificans, ut se
explicans in talem actum ? Sed hoc parum
interest ad hujus dubii resolutionem, et ad
veritatem nostræ doctrinae. Verosimilius
autem apparet, et supra dictis § 1, magis
conforme, quod gratia ipsa ut fervida, sive
ut connotât actus venialia retractantes, sit
forma delens venialia. In quo quia res non
multi momenti est, non oportet immorari.
Inquiri etiam posset, qualiter singula
sacramenta, et sacramentalia deleant cul­
pas veniales, et quis sit sacramentalium
numerus, quæve institutio : sed hoc spectat
ad tractatum de Pœnilentia, et de eo agunt
Theologi 3part, quxst. 87.
Tandem posset inquiri, per quid remit­
terentur venialia commissa in statu puro­
rum. Ad quod respondendum est, prædicta
peccata non posse remitti absque actu contritionis formalis,aut virtualis ipsis incompossibili, et repugnanti ex natura rei : quod
satis constat ex hactenus dictis. Opus ta­
men non esset contritione supernatural!,
quia prædicta peccata possent auferri per
amorem entitative naturalem, ut supra
insinuavimus dub. 7, num. 293, ubi posuimus rationem differentiae inter peccata gra­
via, et levia prædicti status. Et hæc dicta
sufficiant de forma justificante.

535
ARTICULUS III.

Uti uni ad jiistifnatianem impii recuratur m'dtt liberi
arbitrii.
Ad terliam sic proceditur. Videtur, quod ad justilicaiionetn impii non requiratur molas liberi arbitrii. Videtor
enim quod per Sacramentum Baptismi juslificantur pueri
absque motu liberi arbitrii, ct etiam interdum adulti. Dicit
enim August, in 4 Confess, quod cum quidam suus amicus
laboraret febribus, jacuit diu sine sensu in sudore lethali,
et dum desperaretur, baptizainsesi nesciens, ct renatus est :
quod fit per gratiam justificantem Sed Deus poten'iam suam
non alligavit Sacramentis : ergo etiam potest justificare
hominem sine Sjcramentis, absque omni motu liberi arbi­
trii.
2. Præterea : In dormiendo homo non îtabel usum rationis,
sine quo non potest esse motus liberi arbitrii : sed Salomon
in dormiendo consequntus est a Deo donum sapîenliæ, ut
habetur 3 Itey. 3 et 2 Parat. I. Ergo etiam pari ratione do­
num gratiæ justificantis quandoque daiur homini a Deo abs­
que motu liberi arbitrii.
3. Præterea :Per eandem causam gratia producitur in esse,
ct conservatur. Dicit enim August.S, super Gen. ad literam,
quod ita se debet homo ad Deum convertere, ui ab illo
semper fiat justus. Sed absque motu liberi arbitrii gratia in
homine conservatur : ergo absque motu liberi arbitrii potest
a principio infundi.
Sed contra est, quod dicitur Joan. 6 : Omnis qui audit a
Patre, ct didicit, venit ad me.Sed discere non esi sine mum
liberi arbitrii ,· addiscens enim consentit docenti : ergo nul­
lus venit ad Deum per gratiam justificantem absque molu
liberi arbitrii.
Respondeo dicendum, quod justificatio impii fit Deo mo­
vente hominem ad justitiam ; ipse emm est qui justificat im­
pium, ut dicitur Rom. 3. Deus autem movet omnia secun­
dum modum uniuscujusque, sicut in naturalibus videmus,
quod aliter moventur ab ipsogravia, et aliter levia, propter
diversam naturam uiriusque. Undeet hominem ad justitiam
movet secundum conditionem naturæ humanæ. Homo autem
secundum propriam naturam habet, quod sit liberi arbitrii,
ct ideo in eo qui habet usum liberi arbilni non fit molio a
Deo ad justitiam absque molu liberi arbitrii ; sed ita infun­
dit donum gratiæ justificantis, quod etiam simul cum hoc
movet liberum arbitrium ad donum gratiæ acceptandum, in
his qui sunt hujus motionis capaces.
Ad primum ergo dicendum, quod pueri non sunt capaces
motus liberi arbitrii, et ideo moventur a Deo ad justitiam
per solam informationem animæ ipsorum. Hoc autem non fit
sine Sacramento, quia sicut peccatum originale, a quo justi­
ficantur, non propria voluntate ad eos pervenit, sed per car­
nalem originem,- ita etiam per spiritualem regenerationem
a Christo in eos gratia derivatur. Et eadem ratio est de fu­
riosis, ct amentibus, qui nunquam usum liberi arbitrii ha­
buerunt. Sed si quis aliquando habuit usum liberi arbitrii,
ct postmoduin eo careat, vel per infirmitatem, vel per som­
num. non consequitur graliam justificantem per baptismum
exterius adhibitum, aut per aliquod aliud Sacramentum,
nisi prius habuerit Sacramentum in proposito : quod sine
usu liberi arbitrii non contingit. Et hoc modo ille, de quo
loquitur Augustinus, renatus fuit,- quia ct prius, et postea
baptismum acceptavit.
Ad secundum dicendum, quod etiam Salomon dormiendo
non meruit sapientiam, nec accepit; sed in somno declara­
tum est ei, quod propter præcedens desiderium ei a Deo sa­
pientia infunderetur. Unde ex ejus persona dicitur Sapienliæ 7: Optavi, et datus est mihi sensus. Vel potest dici, quod
ille somnus non fuit naturalis, sed somnus Prophellæ, secun­
dum quod dicitur num. 12. Si quis fuerit inter vos propbeta
Domini, persomnium, aul in visione loquar ad cum : in quo
casu aliquis usum liberi arbitrii habet. Et tamen sciendum
esi, quod non est eadem ratio de dono sapieutiæ, el dc dono
gratiæ justificantis,- nam donum gratiæ justificantis præcipue ordinat hominem ad bonum, quod est objectum volun­
tatis, et ideoad ipsum movetur homo per motum voluntatis,
qui est motus liberi arbitrii ; sed sapientia perficit intellec­
tum, qui praecedit voluntatem. Unde absque completo motu
liberi arbitrii potest intellectus douo sapientia) illuminari :
sicut etiam videmus, quod in dormiendo aliqua hominibus

DE JUSTIFICATIONE IMPIE

536

revelantur, sicni dicitnr Job. 33:Quando irruit sopor super
homines, et dormiunt in lectulo, tunc aperit aures virorum ;
el erudiens eos, instruit dtsçlnlinam.
Ad tertium dicendum, quod in infusione gratia' justilicantis est quædam transmutatio animæ bumanæ. et ideo requl·
ritur motus proprius anima' humana*. ut anima moveatur
secundani modum suum. Sed conservatio gratia· est absque
transmutatione, unde non requiritur aliquis motus ex parte
animæ, sed sub continuatio influxus divini.

Conclusio : Ut impius usum rationis ha­
bens justificetur, requiritur motus liberi
arbitrii.
ABTICÜLUS IV
Utrum ad justificatum?* impii requiratur hw/m
fidei.

Ad quartum sic proceditur. Videtur, quod ad justificatio­
nem impii aou requiratur motus fidei. Sicut enim per fidem
justificatur hotno, ita etiam et per quædam aiLi, scilicet per
timorem, de quodicitur &r/. 1: Timor Domini expellit pec­
catum ; nam qui sine timore est, non poterii justificari : et
iterum per duritatem, secundum illud Lue. 1: Dimissa
sunt ei peccata multa, quoniam dilexit muituui : et iterum
per hmnitiblem. secandum iliud Jae. 4 ; Deus superbis re­
sistit, humilibus autem dat gratiam: et iterum per miseri­
cordiam. secundum illud Proverb. 15; Per misericordiam»
et fidem purgantur peccata. Non ergo magis motus fidei re­
quiritur ad justificationem impii, quam motus prediclarum
virtutum.
2. Præterea: Actas fidei non requiritur ad justificationem,
nisi in quantum per fidem homu cognoscit Deum ;sed etiam
aliis modis potesl homo Deum cognoscere, scilicet per co­
gnitionem naturalem, et per donum sapientia* : ergo non re­
quiritur actus tides ad justificationem impii.
3. Præterea : Diversi sum articuli fidei;si igitur actus
fidei requiratur ad justificationem impii, sidetur quod oporte­
ret boiuinem. quando primo justificatur, de omnibus articulis
fidei cogitare ; sed hoc videtur inconveniens, cum talis cogi­
tatio longam temporis moram requirat. Ergo videtur, quod
actus fidei non requiratur ad justificationem impii.
Sed contra est, quod dicitur Jtem. 5 : Justificati ex fide»
pacem habeamus ad D».nm.
Respondeo dicendum, quod sicut dictum est. motus liberi
arbitrii requiritur ad justificationem impii, secundum quod
meus hominis movetur a Deo. Deus autem movet animam
hominis convertendo eam ad seipsum. ut dicitur in P*alm.
SI, secundum aliam lileram. Deus tu convertens vivificabis
nos: el ideo ad justificationem impii requiritur moins men­
tis, quo convertitur in Deum. Prima autem conversio in
Deuui fit per fidem, secundum illud ad Hebr. 11 : Acceden­
tem ad Deum oportet credere, quia est. Et ideo motus fidei
requiritur ad justificationem impii.
Ad primum ergo dicendum, quod motus fidei non est per­
fectus. nisi sit charilate informatus: unde simul in justifica­
tione impii cum motu fidei est etiam motus charitatis : mo­
vetur autem liberum arbitrium in Deum ad hoc. quod ei se
subjiciat ; unde etiam concurrit actus timoris filialis, el ac­
tus humilitatis. Contingit enim unum, et eundem actum li­
beri arbitrii diversarum virtutum esse, secundum quod una
imperat, et alia imperatur, prout scilicet actus est ordinabi­
lis ad diversos fines. Actus autem misericordia? operatur
circa peccatum per modum satisfactionis, et sic sequitur
justificationem ; vel per modum præparationis, in quantum
misericordes misericordiam consequuntur ; et sic etiam po­
test precedere justificationem, vel etiam ad justificationem
concurrere simul cum prædictis virtutibus, secundum quod
misericordia includitur in dilectione proximi.
Ad secundum dicendum, quod per cognitionem naturalem
homo non convertitur in Deum, in quantum est objectum
bealitudinis, et justificationis causa : unde talis cognitio non
sufficit ad justificationem. Donum autem sapientia? præsuppouil cognitionem fidei, ut ex supradictis patet.
Ad tertium dicendum, quod sicut Apost dicit ad Rom. 4:
Credenti in eum, qui justificat impium, reputabitur fides ejus

ad justitiam, secundum propositum gratiæ Dei. Ex quo pa­
tet, quod injustificatione impii requiritur artus fidei, quail·
tum ad hoc, quod homo credat Deum esse jusliOcaiorem
hominum per mysterium Christi.

Conclusio . Ad justificationem impii ne­
cessarius est motus fidei.
ARTICULUS V.
Utrum ad justtfhationcm impii requiratur matus Uberi
arbitr.i tu peaalum.

Ad quintum sic proceditur. Videtur quod ad justificatio­
nem impii non requiratur motus liberi arbitrii m pecca­
tum. Sola enim charitas sufficit ad deletionem peccati,
secundum illud Pw. io. Universa delicta operit charitas : sed charitatis objectum non est peccatum ; ergo non
requiritur ad justificationem impii mulus liberi arbitrii in
peccatum.
2. Præterea : Qui in anteriora tendit, ad posteriora respi­
cere non debet, secundum illud Apest. ad Phitiph. 3. Quæ
quidem retro sunt, obliviscens; ad ea veroquæ sunt priora,
extendens meipsum, ad destinatum persequor bravium su­
perna- vocationis Sed tendenti in justitiam retrorsam sunt
peccata præterita : ergo eorum debet oblivisci, nec in ea se
debet extendere per motum liberi arbitrii.
a Præterea : In justificatione impii non remittitur unum
peccatum sine al io ; impium enim est a Deo dimidiam sperare
veniam: si igitur in justificatione impii oportet libermnarbitrium moveri contra peccatum, oporteret quod de omnibus
peccatis suis cogitaret, quod videtur inconveniens: lutu quia
requiritur magnum tempus ad hujusmodi cogitationem :
turn etiam quia peccatorum quorum est homo oblitus, veniam
habere non posset. Ergo motus liberi arbitrii in peccatum
non requiri ur ad justificationem impiL
Sed contra est, quod dicitur in P*alm. 31: Dixi confitebor
adversum me injustitiam meam Domino, et tu remisisti im- '
pietatem peccati mei.
Respondeo dicendum, quod sicut supra dictum est, justifi­
catio nnpii est quidam motus, quo humana mens movetur a
Deo a statu peccati in statum justitiæ : oportet igitur quod
humana mens se habeat ad utrumque extremorum secundum
motum liberi arbitrii, sicut se habet corpus localiter motum
ab aliquo movente ad duos terminos motus. Manifestum est
autem in motu locali corporum, quia corpus motum recedit
a termino a quo, et accedit ad terminum ad quem : unde
oportet, quod mens humana, dum justificatur, permotum li­
beri arbitrii recedat a peccato, et accedat ad justitiam : re­
cessus autem, et accessus in motu liberi arbitrii accipitur
secundum detestationem et desiderium. Dicit enim August,
super Joan, exponens illud. Mercenarius autem fugit: Af­
fectiones nostræ motus animorum sunt ; Jætilia, animi dif­
fusio ; limor, animi fuga est : progrederis animo, cum appe­
tis,· fugis animo, cum metuis. Oportet igitur quod in justifi­
catione impii sit motus liberi arbitrii duplex. Unus quo per
desiderium tendat in Dei justitiam, et alius quo detesletur
peccatum.
Ad primum ergo dicendum, quod ad eandem virtutem per­
tinet prosequi unum oppositorum, et refugere aliud: et ideo
sicut ad cbaritaiem pertinet diligere Deum, ita etiam detes­
tari peccata, per quæ anima separatur a Deo.
Ad secundum dicendum, quod ad posteriora non debet
homo regredi per amorem ; sed quantum ad hoc, debet ea
obiivisci, ut ad ea non afiiciatur ; debet tamen eorum recor­
dari per considerationem, ut ea detestetur,- sic enim ab eis
recedit.
Ad tertium dicendum, quod in tempore præccdente justi­
ficationem oportet, quod homo singula peccata, quæ commi­
sit, detestetur, quorum memoriam habet ; elex tali conside­
ratione præcedenti subsequitur in anima quidam motus
detestantis universaliter omnia peccata commissa, interquæ
etiam includuntur peccata oblivioni tradita ,· quia homo ia
statu illo esi sic dispositus, ut etiam dc his, quæ non memi­
nit, contereretur, si memoriæ adessent : et iste motus con­
currit ad justificationem.

Prima

ARTICULUS VI ET VIL
Prima conclusio : I t impius justificetur,
debet accedere ad Deum per desiderium.
Secunda conclusio: Ad impii justificatio­
nem requiritur motus, quo detestetur pec­
catum.
ARTICULUS VI.

Virum remissio peccatorum debeat numerari inter ea, t/ua
reparantur ad justificationem impii·
Adsoxlum sic proceditur. Videtur» quod remissio pecca­
torum non debeat iwnierari inter ea, qm· requiruntur ad
justilicalionem impii Substantia enim rei non connumeratur
his.qux·ad rem requiruntur; sicut homo non debet connu­
merari animæ, cl corpori : sed ipsa justilicalio impii est
remissio peccatorum, ut dictum est : ergo remissio peccato­
rum non debet computari interea, quæ ad justificationem
iuipii requiruntur.
9.Præterea : Idem esi gratiæ infusio, cl culpæ remissio ;
sicut idem est illuminatio, et tenebrarum expulsio : sed idem
nmi debet connumerari sibi ipsi ; unum enim multitudini
opponitur : ergo non debet culpæ remissio connumerari in­
fusioni gratia·.
3. Præterea: Remissio peccatorum consequitur ad motum
liberi arbitrii iu Deum, et in peccatum, sicut offectus ad
causam; per fidem enim, et contritionem remittuntur pec­
cata : sed cficclus non debet connumerari suæ causæ, qnia
ea quæ connumerantur, quasi ad invicem condivisa, sunt
simul natura : ergo remissio culpæ non debet connumerari
aliis, quæ requiruntur ad justificationem impii.
Sed contra est. quod in enumeratione eorum, quæ requi­
runtur ad rem, nun debet prætermilti finis, qui est potissi­
mum in unoquoque : sed remissio peccatorum est finis in
justificatione impii. Dicitur enim /sa/. 27 : Iste est omnis
fructus, ut auferatur peccatum ejus: ergo remissio peccato­
rum debet connumerari inter ea, quæ requiruntur ad justifi­
cationem impii.
Respondeo dicendum, quod quatuor enumerantur, quæ
requiruntur ad justificationem impii, scilicet gratiæ infusio,
motus liberi arbitrii in Deum per fidem, et motus liberi ar­
bitrii in peccatum, et remissio culpæ: ’cujus ratio est. quia
sicut dictum est, justificatio est quidam motus, quo anima
movetur a Deo a statu culpæ in statum justitiæ : in quolibet
autem motu, quo aliquid ab allero movetur, tria requirun­
tur. Primo quidem, motio ipsius moventis. Secundo, motus
mobilis. Tertio, consummatio motus, sive perventio ad
finem. Ex parte igitur motionis divinæ accipitur gratiæ in­
fusio : exparte vero liberi arbitrii moli accipiuntur duo mo­
tus ipsius secundum recessum a termino a quo, et accessum
ad terminum ad quem. Consummatio autem, sive perventio
ad terminum hujus motus importatur per remissionem cul­
pæ; in hoc-enim justificatio consummatur.
Ad primum ergo dicendum, quod justificatio impii dicitur
esse ipsa remissio peccatorum, secundum quod omnis motus
accipit speciem a termino ; tamen ad terminum consequen­
dum mulla alia requiruntur, ut ex supradictis patet.
Ad secundum dicendum, quod gratiæ infusio, et remissio
culpæ dupliciter considerari possunt. Uno modo secundum
ipsam substantiam actus, et sic idem sunt ,· eodem enim
actu Deus et largitur gratiam, et remittit culpam. Alio modo
possunt considerari ex parte objectorum, et sic differunt se­
cundum differentiam culpæ quæ tollitur,et gratiæ quæ infun­
ditur; sicut etiam in rebus naturalibus generatio, el corrup­
tio differunt, quamvis generatio unius sil corruptio alte­
rius.
Ad tenium dicendum, quod ista non est connumeratio se­
cundum divisionem generis in species, in qua oportet, quod
connumerata sint simul: sed secundum differentiam eorum,
qoæ requiruntur ad completionem alicujus : in qua quidem
enuœcralioue aliquid potest esse prius, et aliquid posterius ;
quia principiorum et partium rei composilæ potest esse ali­
quid alio prius.

Prima conclusio : In justificatione impii
plura concurrunt.
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

537

Secunda conclusio : Remissio peccati con­
numeranda est inter alia, quæ in j usti fieritione impii interveniunt.
ARTICULUS VII.

Utrum jusi fii alio impii fiat in indanO, rei su cett. re.
Ad septimum sic proceditur. Videtur, quod justificat o
impii non fiat in instanti, sed successive; quia m dictâmes!,
ad justificationem impii requiritur motus liberi arbitrii.
Actus autem liberi arbitrii est eligere, qui præexigit delibe­
rationem consilii, ut dicîum est. Cam igitur dei i beta lio dis­
cursum quondam importet, qui successionem quondam ha­
bet, videtur quod justificatio impii sil successiva.
2. Præterea : Motus liberi arbitrii non est absque acinsli
consideratione : sed impossibile est simul multa intelligere
in actu, ut in primo dictum est. Cum igitur ad justificatio­
nem impii requiratur motus liberi arbitrii in diversa, scili­
cet in Deum, ct iu peccatum, videtur quod justificatio impii
non possit esse in instanti.
3. Præterea : Forma quæ suscipit magis cl minus, succes­
sive recipitur in subjecto, sicut patet de albedine, et nigre­
dine : sed gratia suscipit magis et minus, u: supra dictum
est : ergo non recipitur subito in subjecto. Cum igitur ad
justificationem impii requiratur gratiæ infusio, videtur qutd
justificatio impii nou possit esse in instanti.
4. Præterea : Motus liberi arbitrii, qui ad justificationem
impii concurrit, esi meritorius; itita oportet quod procedat
a gratia, sine qua nullum est n.eritum. ut infra dicetur: sed
prius est aliquid consequi formam, quam secundum f rmain
operari : ergo prius infunditur gratia, et postea liberum arbi­
trium movetur in Deum, el in detestationem peccati : non
ergo justificatio est tola simul.
5. Præterea : Si gratia infundatur animæ, oportet dare ali­
quod instans, in quo primo animæ iusit; similiter si culpa
remittitur, oportet ultimum instans dare, in quo homo culpæ
subjaceat. Sed non potest esse idem instans, quia sic oppo­
sita simul inesseul eidem : ergo oportet esse duo instantia
sibi succedentia, inter qu e. secundum Phik-sopbum in G
Phys. oportet esse tempus medium : non ergo justificatio fit
lota simul, sed successive.
Sed contra est, quod justificatio impii fit per gratiam Spi­
ritus sancti justificantis : sed Spiritus sanctus subito adve­
nit mentibus hominum, secundum illud Act. 2 : Factus est
repente de coelo sonus, lauquam advenientis spiritus vehe­
mentis : ubi dicit Glossa, quod nescii larda molimina Spi­
ritus sancti gratia .-ergo justificatio impii non est successiva,
sed instantauea.
Respondeo dicendum, quod lota justificatio impii origi­
naliter consistit in gratiæ infusione. Per eam enim, et libe­
rum arbitrium movetur, ct culpa remittitur : gratiæ autem
infusio iit m instanti absque successione. Cujus ratio est,
quia quod aliqua forma non subito imprimatur subjecto, con­
tingit ex hoc, quod subjectum non est dispositum, et agents
indiget tempore ad hoc, quod subjectum disponat ; er jdeo
videmus, quod statim cum materia e?t disposita per adora­
tionem præccdentem, forma substantialis acquiritur maîcriæ ; et eadem ratione, quia diaphauurn est secundum se
dispositum ad lumen recipiendum, subito illuminatur a cor­
pore lucido in actu. Dictum est autem supra, quod Deus ad
hoc quod gratiam infundat animæ, non requirit aliquam
dispositionem, nisi quam ipse facit. Facit autem hujusmo
dispositionem sufficientem ad susceptionem gratiæ, quando­
que quidem subito, quandoque autem paulatim, ct succes­
sive, ut supra dictum est. Quod enim agens naturale nonsubito possit dispoucre materiam, contingit cx hoc. quod est
aliqua proportio ejus, quod in materia resistit ad virtutem
agentis ; ct propter hoc videmus, quod quanto virtus agentis
fuerit fortior, lanio materia citius disponitur. Cum igitur
virtus divina sit infinita, potest quamcunque materiam crea­
tam snbilo disponere ad formam, el inulto magis liberum
arbitrium hominis, cujus motus potest esse iuslanlaueus
secundum naturam. Sic igitur justificatio impii 11 a Deo in
instanti.
Ad primum ergo dicendum, quod motus liberi arbitrii, qui
concurrit ad justificationem impii, est consensus ad detes·

35

■· <

DE JUSTIFICATIONE IMPIE

538

tamhrni peccatum. cl ad SteCtdeOihÙn ad Deum ·. qui quidem
consciisti' <nbi’o lit. Contingit autem qiwüdoquc. qaod præ­
cedit atiqiia deliberatio. quæ non est de substantia justifteabonis. sod vh in justificatione a .· sicut n-otus local is est via
ad ilium iMltonc n, cl alterstio ad gencraliouem.
Ad secundm*. diccndiun. quod sæci in primo dictum est.
nihil prohibet doo siuul intelligerc acta. secundum quod
snmqn dr .inodmhjii .n.·stemsi 11 iutelligiinassiibjeclnm,
Ct praedicatura, in quantum u.Jnalur in ordine affirmationis
uahts. E: j er eundem Bodum ! bernnarbitrimn potest in
duo simul moveri, secundum qfiod uunm ordinatur in aliud :
irotasaute n liberi arbitrii in peccatum ordinatur ad moium
liberi arbitrii ia Deem ; ; ropier hoc cnim hmro doteMalur
pceeawm. quia est contra peu u. cui vufc adha rcre Et ideo
liberum arbitro a in justificatione impii simul detestatur
peccatum, cl convertit se ad Deu .ι ; sicut etiam corpus simul
recedendo ab oao loco accedit ad alium.
Ad tertium dicendum. quod non est rat o, quare forma
stibilnin T.aterîa non recipiatur, quia n agis, el minus potest
inesse ; sic euim lumen non subito reciperetur hi aere, qui
potes! magis, ei minus illumioari : s ■d ratio est accipienda
ex parte dispositionis iraient, vel subjecti, ut dictum
est.
Ad quartum dicendo n. quod in eodem instanti, in quo
forma a*fuiritur, incipit res operari secandum formam.· si;
tui ignis statim cum est generatus, movetur sursum ; etsi
motos ejus esset instantanées, in eodem instanti complere­
tur. Motas autem liberi arbitrii, qai esi velle, non est suc­
cessivas. sed iuslaauneos .· e. ideo non opertet quod justi­
ficatio impii sit successiva.
Ad quintum dicendum, quod successio doororn opposito­
rum in eodem subjecto Miter est consideranda in bis. quæ
sobjaecut tempori. et a liter in his. quæ sunt supra tempus.
In bis enim qua* subjacent tempori, non est dare ultimum
instans, in quo fora a prior subjecto inesi; est autem dare
uhimum tempos,et primum instans, inquo forma subsequent
iræst materiæ, vel subjecto Cujus ratio est, quia in tempore
non poles: accipi ante unum instans aliud instans praecedens
luimcdiate, éo quod instantia non consequenter se habeant
in tempore, sicut nec puncta in linea (u: probatur in β Phys.)
sed tempus tcrmiiratnr ad instans, et ideo in into tempore
pracedcnii. quo aliquid movetur ad unam formam, subest
fonræ opposite ; et ultimo instanti illius te: ,Foris. quod est
primum instans sequentis temporis, habet formam, quæ est
terminus motus. Sed in his quæ sunt supra tempus aliter se
biibcl ; si qua cnim successio sii ibi affectuum, vel intellectualium conceptionum (pula in Angelis) talis successio non
mensuratur tempore continuo, sed tempore discreto; sicut et
ipsa quæ mensurautur. uou sunt continua, ut in primo habi­
tem esi. Unde in talibus est dandonr ultimum instans, in
quo primum fuit; et primum instans, in quo esi id quod se­
quitur. 5ec oportet esse tempos medium, qma non est ibi
continuitas temporis, quæ hoc requirebat. Mens autem hu­
mana quæ justificatur, secundum se quidem est supra tem­
pus. sed per accidens subditur tempori, in quantum scilicet
intelligii cam continuo, et tempore secandam phantasmata,
in quibus species intelligi biles considerat, ut in primo dic­
tum est- Et ideo judicandum est secundum hoc de ejus mu­
tatione secundum conditionem motuum temporalium, ut sci­
licet dicamus, quod non es! dare ullin urn iasuns, in quo
culpa infuit, sed ultimum tempus : est autem dare prin um
instans, in qu » gratia inesl; in toto autem tempore proce­
denti moral culpa.

Conclusio : Justificatio impii fit in ins­
tanti.
Difficultatem, quam D. Thorn, in hoc art.
proponit, discutiemus disp. 4, dub. 2.
ARTICULUS Vni.

Vtrum grat x infusio sH prima ordine nature inter ea qux
requiruntur ad justificationem impii.
Ad octavum sic proceditur. Videtur, quod gratte infusio
non sit prima ordine naturæ inter ea, quæ requiruntur ad
justificationem impii. Prius enim est recedere a malo, quam
accedere ad bonum, secundum illud Psalm. 30: Declina a
malo, et fac bonum. Sed remissio culpa" pertinet ad reccs-

»
I

sum a nmlo; infiNn autem gratiæ t'criinet ad prosequolio·
nem boni : ergo natmaliter prius est remissio culpæ, quam
infitsiû gratia.
2, Præterea : Dispositio pnccedh naturaliter fornnm, ad
quam disponit : sed motus liberi arbitrii est qnrdani dispo·
sitio ad susceptioi'cm gratia· : ergo naturaliter pra cedit in­
fusionem gratia1.
3. Prteierea : Peccatum impedit ani ram, no llbcretendal
in Deum .· sed prius est removere id quod prnliikt motum. *
quam motus sequatur : ergo prior est naturaliter a msski
culpæ. el motus liberi arbitrii in Deuil, quam infusio gu·
tuv
Sed contra : Causa est prior naturaliter suo eifcclu : sed
gratte infusio causa esi omi.ium aliorum qua· requiruntur
ad justiGcai onciu impii, ut supra dictum est : ergo est na­
turaliter prior.
Resfh ndeo dicendam, quod prnulicta quatuor, quæ requi­
runtur ad jnsiiflcatioi em impii, tc.qwe quidem sunt simul;
quia jnsiiik-atiù impii non est successiva, ni dictum est: sed
crdluc natura" unum ecrnm est prius allero, et inter ea na­
turali ordine primum est gratia· infusio, secundum motus
liberi arbitrii in Deum, tertium motus liberi arbitrii in pec­
catum. <pHi’tum voro est rc m»io culpæ Cnjib ratio est,
quia in quolibet motu naturaliter primum esi motio ipsius
moventis; secundum autem esi dispositio materiæ. sive mo­
tus ipsius nobilis; ultimum vero est Unis, vel terminas mo­
tus. ad quem terminatur motio moventis. Ipsa igitur Dd
moventis mot‘o est graii.i· infteiofe ut dictum est supra ; mo­
tus autem, vel dispositio mobilis est duplex motus liberi ar­
bitrii; terminus autem, vel tinis moins est remissio culpæ,
ut ex supra dictis patet. Et ideo naturali ordine primmn in
justificatione impii est gratiæ infusio : secnndmn est motus
liberi arbitrii in Deum : tertium vero est motus liberi arbi­
trii in peccatmo ; propter hoc enim ille qui justificatur, de­
testatur peccatam, quia est contra Deum ; unde moins liberi
arbitrii in Deum præcedit naturaliter motum liberi arbitrii
in peccatum, cum sit causa, el ratio ejus : quartum vero, et
Ultimum est remissio culpæ, ad quam tota ista transmutatio
ordinatur sicut ad finem, ut dictum esiAd primum ergo dicendum, quod recessos a termino, et
accessus ad terminum dupliciter considerari possunt Udo
modo ex parte mobilis, et sic naturaliter recessus a termino
præcedit accessum ad terminum ; prius enim est iu subjecto
mobili oppositn.fi quod abjicitur, et poslmodnm est id.quod
per metum assequitur mobile Sed ex parte agentis est e
converso : agens enim per formam quæ in eo præexistit.
agit ad removendam contrarium ; sicut Sol [er suam lucem
agit ad removendum tenebras. Et ideo ex parte Solis prius
esi illuminare, quam tenebras removere ; ex parte ao-etn
aeris illuminandi prius est purgari a tenebris, quam conse­
qui lumen ordine naturæ, licet titrumquesit simul tempore.
Et qufa infusio gratte, et remissio culpæ dicuntur ex parte
Dei justificantis, ideo online naturæ prior est gratiæ infusio,
quam culpæ remissio. Sed si sumantur ea quæ sunt ex [arte
ho i.inis justificati, est c converso ; nam prius est ordine na­
ture liberatio a culpa, quam consequutio gratiæ justificantis.
Vel potesi dici, quod termini justificationis sunt culpa
sicut a quo, et justitia sicut ad quem ; gratia vero est causa
remissionis culpæ. el adeptionis justitiæ.
Ad secandum dicendum, quod dispositio subjecti præce­
dit susceptionem formæ ordine naturæ, sequitur tamea κ­
ι tioncai agentis, per quam ellam ipsum subjectum dïsponïI tur ; et ideo motas liberi arbitrii naturæ ordine præcedit
consequutioneni gratte, et sequitur gratiæ infusionem.
Ad tertium dicendum, quod sicut Philosophus dicit in 2
Physic, in molibus animi omnino præcedit motos in priuripirnn speculationis, vel in finem actionis ; sed in exteriori­
bus motibus reuotio impedimenti præcedil assecutionem
finis: ei quia motus liberi arbitrii esi motus animi, pria?
naturæ ordine movetur in Doorn sicut in finem, quam ad re­
movendam impedimentum peccati.

Prima conclusio : Quatuor simul tempore
in justificatione impii concurrunt, scilicet
gratiæ infusio, motus in Deum, motus in
peccatum, et culpæ remissio.
Secunda contusio: Inter prædictaquataor
I infusio gratiæ est prior aliis ordine naturæ.
DISP. III.

DISP. Ill, DUB. I.

539

DISPUTATIO III.

§ I-

De dispositionibus ad justificatio­
nem.

Prima conclusio priorem dubii partem re­
solvens.

Postquam cum D. Thom. art. 1 et 2
hujus quxslionis, egimus de forma justifi­
canto, succedit ut tractemus de dispositio­
nibus, quibus impius ad justitiam praepa­
ratur : quod præstat S. Doct. art. 3, cum
sequentibus. Et cum D. Thom. plura in
præsenti obiter attingat quæ alibi explicat
ex professo, quidam ejus Interpretes plura
hic excitant dubia, quæ ad alios Tractatus
spectant, et quæ propriam sedem habent
tam in 3pari, ubi agitur de justificatione
intra sacramenta, quam in 2, 2, ubi agitur
de actibus Virtutum Theologalium, qui ad
justificationem desiderantur. Nos autem
brevitati, et recto procedendi ordini consu­
lentes, ea præcise in hac disputatione ex­
plicabimus, quæ ad intelligentiam conclu­
sionum D. Thom. necessaria videntur, et
ad hunc Tractatum directe pertinent; alia
vero, quæ alibi commodius discutiuntur,
vel penitus resecabimus, vel brevissime
attingemus,remittendo lectorem ad ea loca,
in quibus D. Thom. et ejus expositores illa
ex professo discutiunt. Unde cuncta fere,
quæ dicemus, procedent circa justificatio­
nem impii adulti secundum se considera­
tam, et independenter a sacramentis, vel
alia extrinseca Dei dispositione.
DUBIUM I.

Utrum impius, ut justificetur, debeat dis­
poni per aliquos actus, et quinam sint?
Consulto inquirimus, utrum impius etc.
quia hujus justificatio pertinet per se ad
præsentem considerationem. Unde missam
facimus dispositionem requisitam, ut qui
non præexistit in peccato, justificetur, ut
fuerunt Angeli, de quibus 1 part, quxst. 62,
etAdamus, de quo eadem 1 part, quxst. 95,
el Christus Dominus de quo 3 part, quxst.
7. Procedit autem dubium secundum pro­
videntiam ordinariam : quid autem fieri
possit de potentia Dei absoluta, dubio se­
quenti videbimus. Procedit etiam circa
justificationem impiorum adultorum; nam
discutere, qualiter justificentur infantes,
pertinet per se ad Tractatum de Baptismo.
Sed ut major distinctio lucem conciliet,
oportet difficultatem hanc resolvere aliqui­
bus assertionibus.

1. Dicendum est primo, ad justificatio- Prima
nem impii requiri aliquos ejus actus, perasSferlio·
quos ad justitiam disponatur. Hæc conclu­
sio est de fide, eamque ex professo osten­
dunt Doclores Catholici in controversiis ad- FoDda.
versus Luthcranos.et Calvinistas. Probatur
primo ex S. Scriptura, quæ hanc veritatem ° wra.,p*
aperte docet. Tum Proverb. 16 : HominisProverb
est animam prxparare. Tum in eis locis, in
quibus Deus petit a peccatoribus, ut ad ip­
sum convertantnr, ut Joel. 2 : Convertimini JoeIad me in toto corde vestro. Isaiælô: Conver-zidor.
timini ad me, et salvi eritis. Zachar. 1 :
Convertimini ad me, et ego convertar ad vos.
Tum in aliis testimoniis, in quibus pecca­
tores increpantur ex eo, quod non se dis­
ponant ad justitiam obtemperando divinæ
inspirationi ut Proverb. 1 : Vocavi, et re-Pr^crb.
nuistis /et ad Rom. 2 : zln divitias bonitatis Roman.
ejus, et patientix, et longanimitatis'contem­
nis. Quo etiam spectant alia loca, in quibus
Deus exposcit, ut ipsi aperiamus januam
cordis, promittens se ingressurum per gra­
tiam, ut Cant. 5 : Aperi mihi soror mea :
Apocalyps. 3 : Ecce sto ad ostium, et pulso :
si quis audierit vocem meam, intrabo ad il­
lum, et comabo cum illo, et ipse mecum.
Pro’pter quæ, et alia innumera testimonia,
quæ passim in sacra Pagina occurrunt,
hanc veritatem diffinivit Concilium Tri­
dent. sess. 6, can. 4, his verbis : « Si quis Trident.
« dixerit, liberum hominis arbitrium a
« Deo motum, et excitatum nihil cooperari
« assentiendo Deo excitanti, atque vocanti,
« quo ad obtinendam justificationis gra­
ce tiam se disponat, ac præparet ; nec posse
« dissentire, si velit; sed veluti inanime
α quoddam nihil omnino agere, mereque
« passive se habere, anathema sit. » Ubi
simul damnantur duo errores Lutheranorum, nempe et quod homo careat libertate
indifierentiæ, saltem in negotio salutis ; et
quod impius excitatus, et motus a Deo per
auxilia gratiæ, non se præparet, ac dispo­
nat ad consequendam justitiam.
2. Secundo probatur ratione, quam D. RalîOex
Thom. in præsenti art. 3, sic ponit : v. Jus- D.Tho,.
« tificatio impii fit Deo movente hominem
« ad justitiam. Ipse enim est. qui justificat
« impium, ut dicitur Rom; 3. Deus autem
« movet omnia secundum modum unius-

510

j'
i,

I

®
I
! il|·
ii i si
B
|| S
||I ;
Uti

DE DISPOSITION IBI S AD JUSTIFICATIONEM.

« cujusque ; sicat in naturalibus videmus,
« quod aliter moventur ab ipso gravia, et
« aliter levia, propter diversam naturam
« utriusque. Homo autem secundum pro« priam naturam habet, quod sit liberi ar« bitrii. Et ideo in eo, qui habet usum
« liberi arbitrii, non fit motio a Deo ad
« justitiam absque motu liberi arbitrii : sed
« ita infundit donum gratiæ justificantis,
α quod etiam simul cum hoc movet libe—
f rum arbitrium ad donum gratiæ accep« tandum in his, qui sunt hujus motionis
α capaces. » Eandem veritatem aliis argu­
mentis ostendit S. Doctor 1 part. quæst.
67, art. '2, et in lib. '2 Sent. dist. 5, quæst.
2, art. 1, ft in 4, dist. 17, art. 3, quæst tunc.
2, et de Veritate quæst. 28, art. 3, et alibi
sæpe. Illamque amplius illustrabunt quæ
infra dicemus.
3. Nec refert, si contra rationem D.
Prima
objec­
Thom. opponas primo : quia Deus movet
tio.
hominem juxta naturam suam, infundendo
ipsi gratiam excitantem, et lumen prophe­
tis : et tamen ad hæc recipienda non requi­
ritur ex parte hominis aliquis actus liber,
quo se disponat : ergo ex eo, quod justifica­
tio impii sit a Deo movente hominem juxta
modum suæ naturæ, non sequitur, quod
impius debeat se præparare ad justitiam
per aliquem actum. Secundo,quia Deus non
eunda.
movet causas contingentes juxta earum
conditionem ; ipsæ quippe ex suapte natura
petunt agere impedibiliter, et fallibiliter ;
et tamen prout moventur a Deo, infallibi­
liter, et inimpedibiliter agunt : ergo non
recte colligit D. Thom. impium debere ac­
ceptare justitiam modo sibi proprio, nempe
liberej ex eo quod Deus omnia moveat
Tertia, secundum modum uniuscujusque. Tertio,
quoniam impius, cum justificatur intra sa­
cramentum, non debet necessario disponi
ad justitiam per actum proprium ; potest
enim dormiens v. g. baptizari : ergo vel
homo ex sua natura non exposcit moveri
libere ad justitiam, vel Deus ipsi impertit
gratiam non agendo juxta modum ejus
proprium; et consequenter discursus D.
Qmrta. Thom. est insufficiens. Quarto, nam si aliquis actus requireretur ex parte impii, ut
consequeretur justitiam, deberet esse per­
fecte liber libertate sufficienti ad incurrendum statum injuslitiæ ; contrariorum enim
eadem est ratio : sed ut homo consequatur
justitiam juxta modum suæ conditioni consonum, non eget actu perfectæ libertatis
sufficientis ad peccandum,ut patet in Adamo

qui in eodem instanti, in quo fuit creatus,
accepit gratiam per propriam dispositio­
nem ; et tamen in eo instanti peccare non
potuit : ergo ut impius justificetur a Deo
juxta modum sibi consonum, non debet
necessario disponi per aliquem actum,.
Hæ, inquam, objectiones non referunt.Dilcitir
Ad primam dicendum est, quod cum omnis pnEa'
hominis operatio conducens ad salutem
debeat esse a Deo per gratiam movente,
nequit homo se ad justitiam præparare,
nisi prius excitetur a Deo: unde ad primum
auxilium non requiritur aliqua hominis
præparatio, ullusveconsensus antecedens;
sed potius ipsum auxilium inchoat causali­
ter omnem nostram præparationem, ut
late explicuimus tract, præced. disp. ô,per
totam. Nec D. Thom. hanc hominis præparalionem exposcit pro quacumque perfec­
tione a Deo recipienda -, sed tantum pro
justitia, quæ est forma simpliciter perfecta,
et impium transfert formaliter ad statum
justitiæ, ut se explicat ipse S. Doct. supra
q. 109, art. 7 ad 3, his verbis : « Dicen« dum, quod illa objectio procedit de gra­
te tia habituali, ad quam requiritur aliqua
« præparatio ; quia omnis forma requirit
« susceptibile dispositum : sed hoc, quod
α homo moveatur a Deo, non præexigit
«aliquam aliam motionem, cum Deus sit
« primum movens; unde non oportet abire
« in infinitum. » Et ad 4, subdit : « Dicen« dum, quod hominis est præparare ani« mum, quia hoc facit per liberum arbi« trium ; sed tamen hoc non facit sine
« auxilio Dei moventis,et ad se trahentis.»
Et hinc etiam patet ad id, quod dicitur de
lumine prophetiæ ; nam hujusmodi lumen
non est aliqua forma completa, et consti­
tuens statum, sed communicatur per mo­
dum auxilii transeuntis : unde non suppo­
nit aliquem ex parte hominis motum, quo
se disponat ad prædictum lumen suscipien­
dum. Addit tamen S. D. in præsenti, in
resp. ad 2 : « Sciendum est, quod non est
« eadem ratio de dono sapientiæ, et de dono
« gratiæjustificantis : nam donum gratiæ
« justificantis præcipueordinat hominem ad
« bonum, quod est objectum voluntatis ; et
« ideo ad ipsum movetur homo per motum
« voluntatis.qui est motus liberi arbitrii.Sed
« sapientia perficit intellectum,qui præcedit
« voluntatem : unde absque completo mota
« liberi arbitrii potest intellectus dono sa“ pientiæ illuminari. » Quod proportionabiliter intelligendum est de lumine pro­
phetico

DISP. Ill, DUB. I.

phelico, cl aliis donis, qua ad intellectum
spectant.
Ocaat- Ad secundam negatur antecedens, quod
inserta probatione non evincitur; nam li­
cet operationes, et offectus causarum con­
tingentium, ut stant sub ordino divinæ
voluntatis efficacis, nequeant in sensu com­
posito impediri, vel deficere; nihilominus
per habitudinem ad causas proximas con­
tingentes, et ut terminant earum habitudi­
nem, atque influxum, fallibiles sunt, et
impediri valent : quia Deus vult efficaciter
non solum, quod prædicti effectus fiant, sed
vult etiam, quod fiant modo contingenti, et
suis principiis proximis proportionato, ut
optime declarat D. Thom. 1 part , quæst. 19,
art. 8, in corp, et ad 2, ubi ait : Dicendum,
quod ex hoc ipso, quod nihil voluntati divinæ
resistit, sequitur quod non solum fiant ea,
qux Deus vult fieri ; sed quod fiant contin­
genter, vel necessario, quæ sic fieri vult. Quam
doctrinam late prosequuti sumus tract,
prxced. disp. 7, fere per totam, et praecipue
dub. 4.
solriicr 4. Tertia objectio tangit difficultatem perCaieun. linentem ad tractatum de sacramentis, quam
proinde, ut in limine disputationis praemi­
simus, non oportet discutere in præsenti.
Breviter dicendum est, Cajetanum hoc loco
ct 3part. q. 34, art. 3 et quæst. 79, art. 1 et 8,
intellexisse, et extendisse doctrinam D. Th.
adeo rigorose, ut dixerit neminem adultum
vel extra, vel intra sacramentum recipere
gratiam justificantem, vel ejus augmentum,
nisi in eodem instanti habeat formaliter
aliquem motum liberi arbitrii, quo afficia­
tur ad divina. Quod etiam tenere videntur
D.Eon. D. Bonav. in 4, dist. 12, in 2 part. art. 1,
SjlreM· I, Durandus ibi, quæst. 4,Sylvester verbo
^'· Eucharistia, punct. 4, q. 4, Petrus de Soto
lect. 9, de Sacramentis in genere, et lect. 8,
de Confessione, et alii. Communior tamen,
et mitior opinio oppositum tuetur ; nam li­
cet ad justificationem impii extra sacra­
mentum exigat, quod aliqua dispositio
actualis tunc formaliter existât ; nihilomi­
nus pro justificatione intra sacramentum
non exposcit, quod in eodem instanti exis­
tât formaliter dispositio actualis ; sed suffi­
cere existimat, quod præcesserit dispositio,
et intentio suscipiendi sacramentum, et
perseveret virtualiter usque ad justificatio­
nis momentum. Quod sicut et alia privi­
legia, revocant hujus opinionis Authores in
gratiosam institutionem sacramentorum
novae Legis, quæ præsentialiores, ut sic di­

541

camus, dispositiones non exposcunt, ut
suum effectum producant. Pro qua senten­
tia videri possunt Sotus in 4, dist. 11, q. 2, Scotas.
art. 8, et dist. 12, q. \,art. 4, Gregor. Mar-iinnin.'
tinez in præsenti, in notis ad art. 3, ArauxOg£J££·
dub. unico, conci. 3, Suarez tom. 3, in 3 part,
dist. 7, sect. 4, cl disp. 73, sect. 2, et alii
communiter. Utra autem opinio verior sit,
et magis conformis D. Thom. locis citatis
ex 3 parte dicemus. Nunc dicendum est,
objectionem nihil adversus discursum
S. Doctoris concludere ; nam ipse, sicut et
nostra conclusio, tantum statuit necessita­
tem dispositionis actualis ad justitiam in
impiis adultis, et rationis capacibus : et
juxta communem omnium Theologorum
sententiam ad adultorum justificationem
semper requiritur hujusmodi dispositio,
tam intra, quam extra sacramentum: quid­
quid sit, an intra sacramentum sufficiat,
quod prædicta dispositio actualis solum vir­
tualiter existât. Quæ est doctrina D. Thom. D.Tho.
in præsenti art. 3 ad 2, ubi ait : a Dicen« dum, quod pueri non sunt capaces motus
« liberi arbitrii; et ideo moventur a Deo
« ad justitiam per solam informationem
« animæ ipsorum. » Et post pauca subdit :
α Et eadem est ratio de furiosis, et amen­
ti tibus, qui nunquam usum liberi arbitrii
α habuerunt. Sed si quis aliquando habuit
α usum liberi arbitrii, et postmodum eo
« caveat, vel per infirmitatem, vel per
« somnum, non consequitur gratiam justi­
ce ficantem per Baptismum exterius adhibi« tum, aut per aliquod aliud sacramentum,
« nisi prius habuerit sacramentum in pro« posito : quod sine usu liberi arbitrii non
α contingit. »
Ad ultimam concedimus majorem, quam uitimæ
satis evincit inserta probatio ; quia non mi-salliflt·
nus requiritur ad acquirendam gratiam,
saltem extra sacramentum, quam ad eam
amittendam : unde sicut gratia non amit­
titur absque perfecta libertate per actus
imperfectos, et semiliberos; ita non repa­
ratur per libertatem imperfectam, sed ac­
quirenda est per motus simpliciter liberos.
Alinor autem non procedit de justificatione
impii, sed ejus qui non præexistebat in
peccato. Adhuc tamen neganda est absolute,
quia Adanus habuit advertentiam, et in­
differentiam sufficientem ad operandum
simpliciter libere; et quæ, quantum erat
ex vi hujus, sufficeret ad peccandum mor­
taliter. Non potuit tamen eo instanti pec­
care : tum quia licet libere, non tamen

DE DISI
SPOSITIONIBÜS AD JUSTIFICATIONEM.

deliberate agebat, sed ex applicatione Dei,
tam physica, quam morali : tum quia ope­
ratio incipiens cum esse rei, se habet ut
proprietas; et ideo generanti, aut creanti
specialiter attribuitur. In impiis autem,
qui extra sacramentum justitiam accipiunt,
adest libertas sufficiens non solum ad ac­
ceptandam justitiam, sed etiam ad peccan­
dam mortaliter; quamvis hoc posterius non
ad libertatis perfectionem, sed potius ad
defectibilitatem pertineat. Videantur MeGre^r ^na ^U'J·
θΓύο0Γ· Mart
2, Arauxo
Martin, dub. unico, a num. 49, Zumel disp. 3, qui
Azaae\. difficultatem hanc latius expendunt.
§ IV.
Alia conclusio alteri dubii parti respondens.
5. Dicendum est secundo, ad justificatioassertio nem jmpjj requiri actum fidei : non tamen
sufficere, sed insuper desiderari aliquam
Fnodj- voluntatis operationem. Conclusio hæc
ex scrip-quoad utramque partem est de fide, et late
lura· solet ostendi a Doctoribus Catholicis contra
haereticos nostri temporis. Prima ejus pars
^•constat evidenter ex scriptura; nam Marci
S.Joan.
' ult. dicitur : Qui non crediderit, condemna­
bitur. Et Joan. 1 : Dedit eis potestatem filios
Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus. Et
cap. 3: Qui non credit in eum, jam judicatus
Ad Beb
Rûm- 5 : Justificati ex fide. Ad HeCoocii. bræos II: Sine fide impossibile est placere
concit0’ Æeo. Unde hæc veritas asseritur in ConciTridcDi. lio Lateranensi cap. Firmiter, de summa
Aitaa. Trinitate, et in Trident. sess. 6, cap. G et 8.
et can. 3, et in Symbolo D. Athanasii, ubi
dicitur : lise est fides catholica, quam nisi
fideliter, firmiterque crediderit, salvus esse
non poterit.
Baiio
G. Deinde probatur ratione, quam D. Th.
D‘Th0· inprxs. art. 4, sic proponit : « Deus movet
« animam hominis convertendo eam ad
α seipsum, ut dicitur in psalm. 84, secun­
α dum aliam litteram, Deus tu conversus
« vivificabis nos : et ideo ad justificationem
« impii requiritur motus mentis, quo con­
« vertitur in Deum. Prima autem conver­
α sio in Deum fit per fidem, secundum
illud ad Hebr. 11 ·. Accedentem ad Deum
« oportet credere, quia est. Et ideo motus
« fidei requiritur ad justificationem impii. »
Confirmatur, et declaratur; quia ad jus­
tificationem impii requiritur, quod ejus
voluntas convertatur in Deum supernatu­
ralem finem, a quo per peccatum discessit,

Secuoita

A’

i;

nt statim dicemus : sed omnis motus vo­
luntatis supponit cognitionem intellectus
proponentis objectum ; el cognitio Dl?i su­
pernaturalis linis non habetur per lumen
naturale, sed per lumen fidei: ergo ad
justificationem impii aliquis fidei actus de­
sideratur. Quod motivum tangit etiam
D. Thom. loco proxime citato in resp. ad 2,
ubi ait : Per cognitionem naturalem homo
non convertitur in Deuin, in quantum est
objectum beatitudinis, et justificationis causa :
unde talis cognitio non sufficit ad justifica­
tionem. Per quod excluditur opinio Vegæ Vtp.
lib. 6, de Justificat, cap. 2 et seq. asserentis
fidem supernaturalem non esse adeo neces­
sariam ad justificationem, quin sine illa
valeat impius justificari secundum legem
ordinariam in aliquo extraordinario even­
tu, utputa supposita ignorantia invincibili
mysteriorum fidei. Quod etiam docuerat
Sotus lib. 2 de natura, et gratia, cap. 1), £ifc
in priori editione. Caeterum in aliis editio­
nibus, et in 4, dist. 1, quxst. 2, art. 3, hanc
sententiam retractavit, et quidem merito:
nam testimonia supra relata illam excep­
tionem non permittunt.
7. Sed objicies ·. nam si ad justificatio- Obja·
ID.
nem impii requireretur actus fidei, debe­
ret attingere omnia credibilia, cum non sit
major ratio de uno.quam de alio : sed impius
in instanti justificationis non valet ad om­
nia credibilia attendere, vel omnibus assenlire : ergo ad justificationem impii non
requiritur actus fidei.
Respondetur concedendo sequelam in-MSfc
tellectam de attingentia omnium credibi­
lium sub ratione communi credibilis,- nam
eo ipso, quod quis credit hanc, vel illam
veritatem ob authoritatem Dei dicentis,
credit virtualiter. et in animi præparatione
omnia credibilia. Neganda autem est, siin­
telligatur de explicita, et formali attingen­
tia cujuscumque veritatis revelata?·, nam
quantum ad hoc non est eadem ratio de
omnibus credibilibus : quaedam quippe
sunt, quorum magis explicita notitia ad
justificationem desideratur, utoplimesignificavil D. Thom. loco citato in respons. ad3,
ubi eidem objectioni occurrit his verbis:
« Dicendum, quod sicut Apostolus dicit ad
cc Uom. 4 : Credenti in eum qui justificat
α impium, reputabitur fides ad justitiam
<ί secundum propositum gratiæ Dei. Ex
α quo patet, quod in justificatione impii
« requiritur actus fidei, quantum ad hoc,
α quod homo credat Deum esse justificato­
rem

DISP. 1Π, DUB. I.
u rem hominum per mysterium Christi. »
Et yimL 28, de l'erit. art. 4 ad 9, in­
quit: « Licet sint multi articuli fidei, non
α tamen oportet, quod omnes actu cogiteni tui* in ipso instanti justificationis; sed
« solum quod cogitetur Dens secundum
α hunc articulum, qui est justificans, et
« peccata remittens : in quo includitur ira­
it plieile articulus Incarnationis, et pase sionis Christi, et aliorum, quæ ad nosj tram justificationem requiruntur. » Vi­
deatur S. Doct. 2, 2, quxst. 2, ari. 5, cum
tribus sequent, ubi ejus Interpretes controvertunt, qui actus fidei, et circa quæ objecta,
et quo expressionis modo ad justificationem
desiderantur.
Alierj 8. Secunda etiam assertionis pars habeisenio-tur manifeste in sacris Literis; nam daproMturCoOi 2, dicitur : Quia prodest, fratres mei,
fidem quis dicat se habere, opera autem
non habeat? Nunquid fides poterit salvare
eum? Et addit: Videtis, quoniam ex operi­
bus justificatur homo, et non ex fide tantum.
Et tandem concludit : Sicut enim corpus
sine spiritu mortuum est, ita et>fides sine
operibus mortua est. Quæ testimonia sunt
adeo perspicua, ut Lulherani ea labefactare
non valentes, negaverint impudenter epis­
tolam D. Jacobi esse canonicam, ut refert
Xystos. Xystus Senensis lib. 7, hxres. 9. Sed eam
^j· esse sacram declaravit Concil. Trident.
Triieai sess. 4, et docent unanimiter omnes Docto­
res Catholici. Nec desunt alia Scripturæ
testimonia, quæ eandem veritatem clare
Ettles. confirmant, ut Ecclesiast. 1 : Qui sine timore
Atu w/, non poterit justificari. Et 1, Joan. 3: Qui
W* non diligit, manet in morte. Actor. 3: Poeni­
temini, et convertimini, ut deleantur peccata
vestra. Et alia passim occurrunt, quorum
aliqua § seq. expendemus. Econtra vero
nullus inScriptura reperitur locus, in quo
dicatur, Sola fides justificat, vel Sola fides
sufficit. SedLutherus, cum eam particulam
sola, non posset in Scriptura invenire, au­
sus est illam addere in cap. 3, epist. ad Ho­
man. Nec admonitus aliam responsionem
adhibuit, quam Si volo, sic jubeo, sit pro raBeuD. fiona voluntas, ut refert Becanus cap. 2, de
Justificat. Calvinian. quxst. 6. Lutherum
autem, et sequaces damnat Concil. Trident.
sess. 6, can. 9, his verbis : Si quis dixerit,
sola fide impium justificari, ita ul intclligal
nihil aliud requiri, quod ad justificationis
gratiam consequendam cooperetur, et nulla
ex parte necesse esse eum sux voluntatis motu
prxparari, atque disponi, anathema sit.

543

9. Deinde probatur ratione, quia homo natio,
non incurrit peccatum mortale, nisi per
actum voluntatis avertatur a Deo, et con­
vertatur ad creaturam : ergo homo non li­
beratur a peccato mortali, nisi per actum
voluntatis avertatur a creatura, et conver­
tatur ad Deum : ergo ad justificationem
impii non sufficit motus fidei, qui solum
immutat intellectum, in quo peccatum non
consummatur; sed requiritur etiam aliquis
actus ex parte voluntatis, in qua consum­
matur peccatum. Quam rationem proponit
D. Thom. inprxs. art. 5, his verbis : α Jus­
te tificatio impii est quidam motus, quo
« humana mens movetur a Deo a statu
« peccati in statum justitiæ. Oportet igitur,
« quod humana mens se habeat ad utrum« que extremum secundum motum liberi
« arbitrii : sicut se habet corpus localiter
« motum ab aliquo movente ad duos ter« minos motus. Manifestum est autem, in
« motu locali corporum, quod corpus moΊ tum recedit a termino a quo, et accedit ad
« terminum ad quem. Unde oportet, quod
α mens humana, dum justificatur, per mo­
ti tum liberi arbitrii recedat a peccato, et
« accedat ad justitiam, etc. » Et 3 part,
quxst. 85, art. 2, addit : « Offensa peccati
« mortalis procedit ex eo, quod voluntas
« hominis est aversa a Deo per conver­
ti sionem ad aliquod bonum commuta­
te bile. Unde requiritur ad remissionem
« divinæ offensæ, quod voluntas homi« nis sic immutetur, ut convertatur ad
« Deum cum detestatione conversionis
« prædictæ. »
10. Sed oppones primo : quia unum pec- objeccatum mortale sine alio non remittitur : t,OüCS·
ergo si ad remissionem peccati mortalis
requireretur motus liberi arbitrii illud detestantis, opus esset singula peccata morta­
lia in instanti justificationis recogitare;
nequit enim voluntas ferri in non cognita :
sed hoc non apparet possibile, præsertim
in maximis peccatoribus : ergo non requi­
ritur motus liberi arbitrii ad remissionem
peccati. Secundo ; nam major est miseri­
cordia Dei, quam misericordia hominis :
sed homo remittit offensam offendenti,
licet hic non habeat novum motum volun­
tatis : ergo et Deus. Tertio, quoniam Deus
non habet minorem virtutem, et misericor­
diam erga adultos, quam circa parvulos ·
sed Deus remittit parvulis peccatum absque
ullo voluntatis ipsorum motu : ergo et
adultis. Nullus igitur voluntatis motus de-

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

sideratur, ul impius disponatur ad justi­
tiam, et eam consequatur.
Soiyiicr Ad primam objectionem respondet D. Th.
^•Tbb ,n PrTS· art'
his verbis : « Dicen« dum, quod in tempore praecedente justi« ficationem oportet, quod homo singula
« peccata, quæ commisit, detestetur. quo« rum memoriam habeat » ( qui motus
detestationis regulariter est imperfectus, et
cum gratia justificante non connectitur in­
fallibiliter). « Et ex tali consideratione præ·· cedenti subsequitur in anima quidam mo< tus » (perfectus videlicet, ut contritio) « de< testans universaliter omnia peccata com­
it missa : inter quæ etiam includantur peeu cata oblivioni tradita. Quia homo in statu
« illo est sic dispositus, ut etiam de his,
« quæ non meminit, contereretur, si me« moriæ adessent. Et iste motus concur­
et rit ad justificationem, nempe ultimo, et
« connexive. »
scrunda. Secundam dfluit .loco ,cit. 3 1part,, in. resp.
r.
aa 3, ubi ait : « Dicendum, quod miseri« cordia Dei est majoris virtutis, quam mi­
tt sericordia hominis, in hoc, quod immu« tat voluntatem hominis al pœnitendum,
e quod misericordia hominis facere non
- a potest. »
Tertia. Tertiæ objectioni occurrit ibi in resp. ad
1, dicendo : .* Quod in parvulis non est nisi
e peccatum originale, quod non consisit in
« actuali deordinatione voluntatis, sed in
« quadam habituali deordinatione naturæ.
« Et ideo remittitur eis peccatum cum ha« bituali immutatione per infusionem gra* tiæ, et virtutum. Sed adulto, in quo sunt
u actualia peccata, quæ consistunt in deor« dinatione actuali voluntatis, non remit« tuntur peccata etiam in Baptismo sine
« actuali mutatione voluntatis. » Et observa
prædictas objectiones, si convincerent, ex­
cludere etiam necessitatem motus per fi­
dem ; quam tamen vel ipsi Lutheran! non
negant.
§ΠΙ,

Recensentur prxeipui voluntatis actus, qui
ad justificationem concurrunt, et prépa­
rant.
11. Quamvis omnes virtutis actus suo
modo ad justificationem disponant, præci­
pue tamen ad hoc conducunt illi motus,
Concit.quos Concil. Trident, se.re. 6, cap. 6, reTrideut. censet his verbis : « Disponuntur autem ad

« ipsam justitiam, dum excitati divina
« gratia, et adjuti, fidem ex auditu conci« pientes, libere moventur in Deum, cre« dentes vera esse quæ divinitus revelata,
« et promissa sunt, atque illud in primis,
α a Deo justificari impium per gratiam
« ejus, per redemptionem, quæ est in
« Christo Jesu; el dum peccatores se esse
«r intelligentes, a divinæ justitiæ timore,
α quo utiliter concutiuntur, ad consideranα dam Dei misericordiam se convertendo,
α in spem eriguntur, fidentes Deum sibi
« propter Christum propitium fore, il« lumque tanquam omnis justitiæ fontem
« diligere incipiunt : ac propterea moven« tur adversus peccata per odium aliquod,
« et detestationem, hoc est, eam pœnitenα tiam, quam ante Baptismum agi oportet:
« denique dum proponunt suscipere Βάρ­
η tismum, inchoare novam vitam, et ser­
it vare divina mandata. » Quæ doctrina
videtur ad literam transcripta ex Angelico
Praeceptore 3 part, quxst. 85, art. 5. Unde
constat, quod præter actum fidei, qui ad
intellectum formaliter spectat, quinque alii
actus ex parte voluntatis ad justificatio­
nem impii solent præcipue, et regulariter
concurrere; nempe timor divinæjustitia?,
spes de divina misericordia, dilectio Dei,
dolor de peccatis, et propositum inchoandi
novam vitam per observationem divino­
rum praeceptorum. De quibus actibus, et
eorum conducentia, sive dispositione ad
justitiam, breviter quæ oportet, dicemus.
12. Et quidem timorem divinæ justitiæ, τϊκτ
seu metum pœnarum, quas Deus pro peccato
valet infligere, utilem esse, et conducere Cati>
ad consequendam justitiam, satis aperte carres,
docet Scriptura : nam Isaiæ 26, secundum
translationem LXX, dicitur : .1 timore tuo
concepimus, et quasi parturivimus, et peperimus spiritum salutis. Et Eccles. 1 : Timor
Domini initium dilectionis. Ratio etiam suf­
fragatur ; nam gratia sese naturæ accom­
modans solet procedere ab imperfectis ad
perfecta : cum ergo timor pœnæ sit imper­
fectus motus respectu dilectionis, quæ proxi­
mius ad justificationem disponit; consequens
est, ut regulariter loquendo motus justi­
ficationis a timore divinæ justitiæ inci­
piat, et quod per hunc timorem a flagiliis
retrahamur, quibus noscimus imminere
supplicium. Unde hujusmodi timorem uti­
lem esse, diffinierunt Leo X in bulla con- lml
tra Lutherum, et Concil. Trident. sew. cit.~^
can. 8.
Nec

DISP. Ill, DUB. I.

13. Nec refert, si objiciant Lulherani, quod
Acilio, timor pœnæ rofiigit malum, qualonus contrariatur bono proprio: sed hujusmodi af­
fectus nequit esse laudabilis, vel ad salutem
conducere; fundatur quippe in amore sui,
qui est principium omnis peccati : ergo
timor pœnæ nequit esse dispositio ad con­
sequendam gratiam justificationis.
Non, inquam, refert hæc objectio ; nam
D.Tbo. eam optime praevidit, et diluit 1). Thom. 2,
2, q. 19, art. 2, ubi observat, quod « cum
« objectum timoris sit malum, quandoque
« homo propter mala, quae timet, a Deo
« recedit ; et iste dicitur timor humanus,
« vel mundanus. Quandoque autem homo
a propter mala, quæ timet, ad Deum con« vertitur, et ei inhaeret. Quod quidem
α malum est duplex, scilicet malum pœnæ,
« et malum culpæ. Si ergo aliquis conver« tatur ad Deum, et ei inhaereat propter
« timorem pœnæ, erit timor servilis. Si
: autem propter timorem culpæ, erit timor
o filialis ; nam filiorum est timere offen« sam patris. Si autem propter utrumque,
a est timor initialis, qui est medius inter
Noncs-" utrumque timorem. » Itaque non omnis
lisiŒoraffectus, qui fundatur in amore sui, est vituperabilis ; sed solus ille, qui affert separationem a Deo, et conversionem ad bonum
proprium, tanquam ad ultimum finem.
Ille autem affectus, qui ex honesto amore
sui trahit hominem ad Deum, et qui ita
reflectitur supra amantem, ut nihilominus
ulteriorem ordinem ad Deum non exclu­
dat, reputandus est inter affectiones hones­
tas. Sicut etiam spes respicit objectum sub
ratione proprii ; et tamen quia ex se non
excludit ordinem ad Deum ultimum finem,
qui habetur per charitatem, non est affec­
tus vituperabilis, sed honestus, et condu­
cens ad salutem. Ita ergo timor mali pœnæ
praecedens charitatem, sed a peccato aver­
tens, malus non est ; quia non fundatur in
amore vituperabili, nec excludit ordinem
ad Deum finem ultimum, sed potest per
charitatem in hunc finem ordinari. Quod
amplius illustrat idem S. Doct. lococit. art.
4, incorpore, ubi observat, quod servilitas
timoris solet denotare statum servitutis,
sive peccati, et addit : « Si servilitas esset
« de ratione timorisservilis, oporteret quod
< timor servilis simpliciter esset malus.
« Sicut adulterium simpliciter est malum,
« quia id, ex quo contrahatur charitati,
« pertinet ad adulterii speciem. Sed præ/ dicta servilitas non pertinet ad speciem
Diluitur

545

« timoris servilis, sicut nec informitas ad
« speciem fidei informis. Species enim mo« ralis habitus, vel actus ex objecto accipi« tur. Objectum autem timoris servilis est
a pœna, cui accedit, quod bonum, cui con« trahatur pœna, ametur tanquam finis
« ultimus; et per consequens pœna timeatur
« tanquam principale malum : quod con­
te tingit in non habente charitatem. Vel
« quod ordinetur in Deum sicut in finem,
« et per consequens pœna non timeatur
« tanquam principale malum : quod con­
ci tingit in habentibus charitatem. Nonenim
« tollitur species habitus per hoc, quod ejus
« objectum, vel finis ordinetur ad ulterio« rem finem. Et ideo timor servilis secun« dum suam substantiam bonus est ; sed
« servilitas ejus mala, » nempe status ser­
vitutis, seu peccati. Quam doctrinam late
exponemus in tract, de Spe, disp. 4, dub. 3.
14. Post timorem sequitur spes, quem or­
dinem significat Scriptura psal. 32 : Oculi p-alm.
Domini super metuentes eum, et in eis qui
sperant super misericordia ejus. Et Eccle- Eccles,
siast. Qui timetis Dominum, sperate in illo.
Ubi spes ponitur post timorem. Spem autem utilem esse, et ad salutem disponere, jnsiiomanifeste docet eadem sacra Scriptura plu-Sn??r.m
ribus in locis, ut Psalm. 36 : Liberavit eos, ritquoniam speraverunt in eum. Psalm. 90 :
Quoniam in me speravit, liberabo eum. 1,
Joan. 3 : Qui habet hanc spem, justificat se.S. Joau.
Ad Rom. 8 : Spe salvi facti estis. Et alibi pas- Boman,
sim. Et facile suadetur ratione : quoniam
bonum arduum futurum consequi possi­
bile, est objectum proprium spei, ut docet
D. Thom. in hac 1, 2, quæst. 40, art. 1 ;D. Tl»,
sed justificatio respicitur a peccatore, ut
bonum quoddam arduum futurum, et con­
sequi possibile per divinam misericordiam :
ergo affectus spei est affectus proprius ho­
minis ut se ex divina gratia moventis ad
justitiam. Præsertim, quia justificatio est
quaedam inchoatio futuræ beatitudinis. quæ
est objectum proprium spei Tbeologicæ, ut
declarat D. Thom. 2, 2, quæst. 17, art. 2 ;
ergo actus sperandi beatitudinem æternam,
et veniam de divina misericordia, nequit
non disponere impium, ut justificationis
gratiam consequatur. Nec in hoc actu ha­
bent Lutherani, quod mordeant; cum po­
tius ipsi videantur totam justitiam ad hanc
spem, sive fiduciam revocare : nam fidei
nomine , in qua comminiscuntur totam
nostram justitiam consistere, non tam as­
sensum intellectus ad revelata, quam cor-

546

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

tam fiduciam salutis per Christum adepta?,
plures eorum significant, ut videri potest
Stapift. apud Stapletonium lib. 8, de Justificat, cap.
01 3, et Tiletanum 1 parte Apologia· pro Tri­
dent. titulo de ftde.
aep r
13. Timori, et spei succedit dilectiochariroum a«i tatis, qua afficimur ad Deum ultimum finem
ÆwmsttPer omn*a dilectum ; nam per actus mironfert. nus nobiles ad perfectionem provehimur.
Quantum vero amor charitatis ad nego­
tium justificationis conducat, apertissime
s. Joan, commendat Scriptura : nam Joan. 14,
dicitur : Qui diligit me, diligetur a patre
meo. Et 1, Joan. 3 : Translati sumus de mor­
te ad vitam, quoniam diligimus fratres.
S. Lue. Luc.7 : Remittuntur peccata multa, quoniam
Ad Cor. dilexit multum. 1, ad Corinth. 13 : Si tradi­
dero corpus meum, ita ut ardeam ; charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest,
et alibi passim. Qua? adeo sunt expressa, ut
nonnulli Catholicorum existimaverint,
hunc amorem non tam esse dispositionem
ad justitiam, quam formam justificantem,
ut supra vidimus disp. prxced. dub. 2, ubi,
et etiam dub. 6, diximus, praedictam di­
lectionem non habere rationem forma? jus­
tificantis, sed dispositionis perfectissimae,
ut relata testimonia satis evincunt. Quod
d. Tho. etiam probat ratio D. Thom. quxst. 28, de
Verit. art. 4, ubi ait : « Justitia completive
« in affectu exislit. Et ideo si homo secun« dum intellectum tantum converteretur
« in Deum, non contingeret Deum secun« dum id, quod justitiam recipit, id est se« eundum affectum; et sic justificari non
« posset. Requiritur ergo, quod non solum
« intellectus convertatur in Deum, sed af« fectus. Primus autem motus affectas in
« aliquid est motus amoris, z» Cum igitur
nullus amor sit perfectior secundum spe­
ciem, quam dilectio charitatis, sequitur
prædictam dilectionem esse perfectissimam
conversionem in Deum, atque ideo et aptis­
simam dispositionem ad ejus gratiam con­
sequendam. Sine qua et reliquæ disposi­
tiones effectum non assequuntur, ut signiCqncii. ficavit Concilium Trident, sees. G, cap. 7,
Trident. Lis verbis : « Fides, nisi ad eam spes acce« dat, et charitas, nec unit perfecte cum
« Christo, nec corporis ejus unum mem« brum efficit. Qua ratione verissime dici« tur Jacobi 2, fidem sine operibus mor« tuam, et otiosam esse. Et ad Galat. 5 : In
« Christo Jesu neque circuncisionem aliquid
« valere, neque præputium ; sed fidem, quæ
« per charitatem operatur. »

16. Post hæc sequitur motus poenitentia», jîu»
quo homo dolet de peccatis, intendens divi-1’’^’1'
nam offensam satisfactione expiare, et jus
divinum a so violatum aliquali sui puni­
tione resarcire. Cujus dispositionis memi­
nit sacra Sriptura pluribus in locis, ut Ecclesiast. 2 : ô’i poenitentiam non egerimus,
incidemus in manus Dei. Luc. 13: Si pani- ’
tenliam non feceritis, omnes simul peribitis.
Act. 2 : Pernitent iam agile, et baptizetur Act
unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi,
in remissionem peccatorum vestrorum. Apocalyp. 1 : Memento unde excideris, et age pa- ajwh
nitentium. Et alibi saepe. Et ejusdem dispo­
sitionis convenientiam, et necessitatem recte
declarat D. Thom. 3 part, quxst. 86, art.D.Tia.
2, et lib. 3, contra Gent. cap. 158, ubi post
alia inquit : « Videmus, quod etiam bruta
« animalia a maximis voluptatibus retra« huntur per d.dorem verberum. Oportet
« autem eum, qui de peccato resurgit, non
« solum detestari peccatum praeteritum,
« sed etiam vitare futurum. Est igitur con« veniens, ut ailligatur pro peccato, ut sic
« magis confirmetur in proposito vitandi
α peccata. » Quod amplius confirmat in
hunc modum : « Ea qua? cum labore, et
.c pœna acquirimus, magis amamus, et di­
ci ligentius conservamus. Unde illi, qui
α per proprium laborem acquirunt pecu« nias, minus eas expendunt, quam qui
« sine labore accipiunt vel a parentibus,
« vel quocumque alio modo. Sed homini
« resurgenti a peccato hoc maxime necessa« rium est, ut statum gratiæ, et Dei amoα rem diligenter conservet, quem negli« genter per peccatam amisit. Est ergo
« conveniens, ut laborem, et poenam sus« tineat pro peccatis commissis. » Et
qurst. 28, de Verit. art. 5 ad], hæc salis
■ pulchra habet : « Dilectio non potest esse
« sine detestatione ejus, quod a Deo sepa« rat. Et ideo præter motum dilectionis in
« Deum requiritur in justificatione peccati
« detestatio. Unde et Magdalena, cui dic­
et tum est, dimissa sunt ei peccata multa,
« lacrymas emiserat pro peccatis, n
17. Tandem adest propositum inchoandip^esnovam vitam, et servandi divina praecepta.
Quem etiam actum commemoratScriplura, y*
ut ad Ephes. 4 : « Jn ipso edocti estis de- f
« ponere vos secundum pristinam conver« sationem veterem hominem, qui cor­
te rumpitur secundam desideria erroris ;
« renovamini autem spiritu mentis ves« tra?. n Ezech. 18 : α Si impius egerit eka
poenitentiam

DISP. 111, DUB. I.
< pœnitonliam, et custodierit omnia præα cepta mea, vita vivet, et non morietur. »
Cumque non omnia praecepta observentur
in re, quando impius justificatur, debent
servari saltem in proposito, et desiderio.
s.&uh.E( jjcm significatur Mallh. ult. : « Euntes
« ergo docete omnes gentes, baptizantes
a eosin nomine Patris, et Filii, et Spiritus
« sancti, docentes eos servare omnia quæ« cumque mandavi vobis, n Et in omnibus
illisScripturæ locis, in quibus dicitur sa­
cramenta esse media necessaria ad conse­
quendam salutem ; nam eis locis recte
colligitur, neminem justificari, nisi illa sa­
cramenta recipiat in re, vel in voto, sive
in proposito inchoandi novam vitam, ut
ostendi solet 3 part, quxst. 68, art. 1 et 2,
Djto ubi D. Thom. in resp. ad 3 inquit : « Di­
ti cendum, quod pro tanto dicitur sacra­
ti mentum Baptismi esse de necessitate
« salutis, quia non potest esse homini sa­
te lus, nisi saltem in voluntate habeatur,
« quæ apud Deum reputatur pro facto. »
Et idem proportionabiliter de intentione
recipiendi alia sacramenta, et de proposito
servandi divina mandata intelligendum est.
Præter hos actus solent Patres alios plures
commendare, qui conducunt ad veniam
peccatorum obtinendam : cujusmodi sunt
oratio, jejunium, misericordia in egenos,
continentia, injuriarum oblivio, aliique
plures, quos prolixum esset recensere. Vi<*&“· deantur Origenes homil. 2 in Leviticum,
5. Ân.'.'Chrysostom. hom. 42 in JIatth. et hom. 22
ad populum. D. August, lib. 2 contra Crescon. cap. 12 et alii.

§ IV.

Dubia incidentia deciduntur.

M
18. Circa hactenus dicta occurrunt ali -,tt^M:qua dubia, quæ oportet hic breviter resol!' rt”i- vere>
proprias sedes remittere. Primo
nstar igitur inquires, an omnes actus voluntatis,
atewquos hucusque recensuimus, debeant seeundum legem Dei ordinariam existere
formaliter, et expresse cum impius justi­
ficatur ? Respondetur, quod licet secundum
ordinarium modum, quem communis Dei
providentiaobservat in impii justificatione,
!
soleant omnes prædicti actus formaliler,
.
et expresse in tempore justificationis coexis­
tere; nihilominus adhuc servata communi
providentia non omnes semper iormaliter
adsunt, sed possunt per accidens non occur*

k

547

rcrc; semper tamen requiritur formalis,
et expressus actus charitatis, in quo reliqui
actus virtualiter habentur. Prima resolu­
tionis pars satis constat ex dictis § prxced.
quæ illam ad minus evincunt. Secunda
veroprobatur discurrendo persingulos illos
actus. Et quidem timorem pcenarum non
semper adesse formaliter in justificatione
impii, docent communiter Theologi, facileque suadetur ; quia fieri valet, ut secun­
dum communem providentiam homo co­
gnoscat Deum per fidem absque ulla recor­
datione poenarum : ergo poterit sperare
veniam, et Deum finem ultimum diligere ;
his vero dispositionibus infallibiliter con­
sequitur gratiam justificationis, licet non
adsit formaliler timor.
19. Quod autem non requiratur indispensabiliter secundum legem ordinariam c ad ’
actus formalis spei, docent Vega lib. (5 in
Trident, cap. 27, Arauxo in przs. art. 5, spei.
dub. I, Gregor. Mart. dub. 4, Gonetusdisp. Arauxo.
1 de justificat, dub. 7 et communiter aliiG^°r·
Theologi. Et probatur : tum quia fides po- Gond
test immediate proponere peccatori Deum
sub ratione amabilis super omnia, prius­
quam proponat ipsum ut bonum proprium
ipsius peccatoris : potest etiam proponere
peccatum ut malum Dei, antequam propo­
nat illud ut malum peccatoris : ergo volun­
tas potest huic invitationi correspondons
elicere odium peccati, et amorem Dei, an­
tequam actum spei eliciat : sed odium pec ■
cati, quo offendit Deum, et amor Dei sub
ratione finis ultimi, sunt dispositiones affe­
rentes infallibiliter justitiam : ergo non re­
quiritur indispensabiliter actus formalis,
et expressus spei. Tum etiam -, nam actus
spei solum posset indispensabiliter secun­
dum legem ordinariam desiderari ad impii
justificationem, quia secundum connaturalem ordinem servandum inter actus supernaturales deberet formaliter anteire actum
charitatis, qui proximius ad justificationem
disponit : atqui prædictus ordo id non ex­
poscit : ergo, etc. Suadetur minor, quia se­
cundum D. Thom. 2, 2, q. 17, art. 8, et q. 4, d. Tho.
de Virtutibus, art.3, eodem modo actus spei
praecedit actum charitatis, quo actus timo­
ris ad amorem supponitur : sed non requi­
ritur, quod semper secundum legem ordi­
nariam timor formalis supponatur ad
amorem, ut cum communi Theologorum
sententia n. prxced. diximus : ergo connaturalis ordo servandus inter actus super­
nata rales non exposcit indispensabiliter»

’

R

>48

.

-π-J W

MRH TOTCW J

σ

DE DISPOSITIONIBUS AD .JUSTIFICATIONEM.

uod actus spei supponatur formaliter ad
ctum charitatis : ergo non requiritur,quod
ormaliter existât. Sed de hoc latius ageaus in tract, de Spà, disp. 2, dub. 2.

»

cursum , et veritatem hujus resolutionis
insinuat ipse S. Doct; eadem 3 part, quxst.
87, art. 1, ubi concludit quod ad remissio­
nem venialium sufficit poenitentia victualis
inclusa in affectu, quo aliquis ita fertur in
divina, ut si venialia memoriae occurre­
rent, displicerent ; et statim subdit : Quod
tamen non sufficit ad remissionem peccati
mortalis, nisi quantum ad peccata oblita post
diligentem inquisitionem. Ubi aperte suppo­
nit, fieri posse,quod peccata mortalia etiam
post diligentem inquisitionem adhuc la­
teant; et quod in hoc eventu possunt, sicut
et venialia, persolam poenitentiam victua­
lem inclusam in amore charitatis deleri.
Idem forte contingit in peccatore, qui subito
rapitur ad martyrium, et actum amoris
elicit, quo ad illud subeundum se praeparat,
et confirmat, quin ipsi occurrant recogi­
tanda peccata. Extra hos autem casus non
est admittendum, quod impius secundum
legem ordinariam possit justificari, nisi se
disponat per actum formalem pœnitentiæ.
21. Dices : D. Thom. in præsenti art. 5
sibi proposuit hoc argumentum : sola cha-

ritas sufficit ad deletionem peccati
charitatis objectum non est peccatum : ergoe'bTh !
ad justificationem impii non requiritur
motus liberi arbitrii in peccatum. Et tamen
respondet in hunc modum : « Dicendum,
« quod ad eandem virtutem pertinet pro­
« sequi unum oppositorum , et refugere
aliud ; et ideo sicut ad charitatem perti­
« net diligere Deum, ita etiam detestari
peccata, per quæ anima separatur a
« Deo. » Ergo ex mente D. Thom. sicut ad
destructionem peccati requiritur actus for­
malis charitatis in Deum, ita desideratur
actus formalis pœnitentiæ detestantis pec­
catum.
· '
Respondetur negando consequentiam,Ditcfce.
quæ perperam infertur ex præmissis: quo­
niam detestatio, et fuga peccati, de qua
loquitur D. Thom. non est actus formalis
virtutis pœnitentiæ. quæ respicit peccatum
ut expiabile per aliquam satisfactionem ;
sed est actus charitatis, quæ eodem motu,
quo fertur in Deum ultimum finem, aver­
titur a peccato illi fini contrario. Unde ex
præmissis non infertur, requiri pcenitentiam, de qua loquimur, sed amorem chari­
tatis. Nec opus est, quod charitas diversis
actibus detestetur peccata, et convertatur
in Deum ; sed per eundem actum, quo for­
maliter Deum diligit, a peccato recedit, et
ipsum virtualiter detestatur, ut satis ex­
pressit S. Doct. loco cit. et ari. 7 seq. in
ponsione ad 2. Unde potius roboratur doc­
trina proxime tradita. Major hujus diffi­
cultatis discussio pertinet ad tractatum de
poenitentia, et eam versant Theologi3por/.
quxst. 86, art. 2, ubi propriam sedem ha­
bet : sed et nos aliqua adjiciemus dub. seq.
22. Denique quod non requiratur propo-Qa:x
situm servandi divina præcepti et in-pprobis·
^.
choandi novam vitam, realiter distinctumJ»*
ab actu charitati satis liquet ex eo, qaodSik
ipse charitatis amor importat per seipsum »
hujusmodi propositum, ut satis liquet ex
dictis disp. præced. dub. 6, fere per totum, et
præcipue num. 227. Relinquitur ergo,
quod licet actus supra relati possint, et so­
leant formaliter adesse , quando impius
justificatur ; nihilominus non est semper
necessarium , quod formaliter adsint in
seipsis; sed fieri potest, ut etiam servata
communi providentia,solum concurrat for­
malis actus charitatis, in quo cæteros vir­
tualiter habemus. Porro hujusmodi actam
debere adesse formaliter (quæ est ultima
resolutionis pars), liquet tum ex eo, qood
ea

DISP. Ill, DUB. I.

i
ί
'

i
I
!

i

1

I
1
'
■
1
1
j

I
•

I
'
j
j
!

’
I

ca ratione requiruntur aliquæ dispositiones
actuales, ut impius justificetur, quia hic
nequit connaturaliter assequi justitiam,
nisiavertatur a bono commutabili, ad quod
fuerat inordinate conversus, et moveatur
in Deum ultimum finem, a quo por actum
peccati recesserat : quæ conversio est propriissime actus charitatis. Tum etiam quia
alioquin non posset verificari, qualiter ac­
tus, quos recenset Concilium, et hactenus
explicuimus,ad justificationem disponerent;
neque enim semper manent formaliter in
seipsis, ut proxime dicebamus; nec possent
manere virtualiter, si actus charitatis ex­
cluderetur. Unde quod prædictus charitatis
actus (sive sit dilectio, sive sit dolor) debeat
formaliter justificationi coexistere, docent
communiter Theologi.
quinta: 23 Secundo inquires, an prædicti actus
sint simul in instanti justificationis? Resjgspondetur fieri posse, quod non omnes ac■'ixui tus supra relati coexistant simul justificationi ; quia eorum aliqui imperfecti sunt,
et solent justificationem tempore antece­
dere, emolliendo peccatoris cor, ut in ferventiores, et perfectiores actus prorumpat.
Id quod satis ex se constare videtur. Fieri
tamen valet, ut omnes prædicti actus, vel
saltem plures eorum existant in instanti,
in quo gratia justificationis infunditur; quia
prædicti actus non se habent disparate, sed
subordinanlur in ordine ad perfectam con­
versionem, et sic sunt quodammodo unum.
Utraque resolutionis pars desumitur ex D.
D.Tbo. Thom. infra art. ~ ad 1, ubi ait : « Motus
« liberi arbitrii, qui concurrit ad justifica« tionem impii, est consensus ad detestanα dum peccatum, et ad accedendum ad
« Deum : qui quidem consensus subito fit.
« Contingit autem quandoque, quod præ« cedit aliqua deliberatio, quæ non est de
« substantia justificationis, sed via in jus« tificationem : sicut motus localis est via
« ad illuminationem, et alteratio ad gene« rationem. » Et ad 2 addit : « Nihil pro« bibet duo simul intelligere actu, secun« dum quod suntquodammodo unum : sicut
« simul intelligimus subjectum, et prædi<< catum,in quantum uniuntur in ordine
« affirmationis unius. Et per eundem mo« dum liberum arbitrium potest in duo
« simul moveri, secundum quod unum or« dinatur in aliud, etc. » Sed de hoc latius
dicemus disp. seq. dub. 2, ubi examinabimus, an justificatio fiat in instanti, vel suc­
cessive ?

3Ί9

21. Tertio inquires, an prædicti actus Sextt:
habeant rationem dispositionis antecedentis respectu
formæ
justificantis;
an vero msratio
positfo1
.
J
·.
..
consequentis, aut concomitantis.·'Respon-nem sor­
detur, quod ut modo supponimus ex philo-,’antnr'
sophia, illa dispositio dicitur antecedens,
quæ formæ introductionem duratione præcedit; illa vero concomitans, quæ adest in
instanti generationis, sive a forma effective
procedat, si ve non ; illadenique consequens,
quæ ad formam, tamquam ad principium
effectivum consequitur, eamque comitatur,
saltem in suo fieri. Quo supposito, dicimus
timorem pœnæ, et spem veniæesse ex na­
tura sua dispositiones ad justificationem an­
tecedentes, quia quantum est de se, possunt
illam tempore anteire, et ab ea separari, ut
satis ex se liquet. Actus vero charitatis, et
pœnitentiæ virtutis sunt dispositiones sim­
pliciter concomitantes ; nam in eodem ins­
tanti, in quo eliciuntur, adest forma justi­
ficans , sive hæc connexio sit physica, et
conveniat illis ex natura rei, sive moralis
tantum, et ex sola intrinseca dispositione
Dei illum nexum decernentis : quod infra
examinabimus dub. 5. An autem ii poste­
riores actus sint dicendi dispositiones con­
sequentes, infra constabit dub. 3, ubi discu­
tiemus, utrum prædicti actus charitatis, et
pœnitentiæ ad justificationem disponentes
procedant a gratia sanctificante, tanquam
a principio effectivo. Actus denique fidei
rationem utriusque dispositionis participat,
quia ex una parte potest tempore praecedere
infusionem gratiæ, et ab illa separari ;
quod est proprium dispositionis anteceden­
tis : et ex alia parte semper adest formali­
ter in eodem instanti, in quo gratia sancti­
ficans infunditur ; quod proprie convenit
dispositioni concomitanti. Et ratio est, quo­
niam fides regulat et illos actus imperfec­
tos , qui justificationem possunt tempore
præcedere ; et actus illos perfectos, qui
gratiam justificantem comitantur; utrique
enim exposcunt actualem directionem per
fidem.
23. Inquires quarto, an hujusmodi actus, septima:
qui ad gratiam justificationis disponunt, de^nt
debeant elici viribus gratiæ supernaturalis, urocean possint elici vel per auxilia naturalia,
vel per naturalem facultatem arbitrii? Respondetur praedictas dispositiones dependere
necessario a gratia supernaturalis ordinis.
Quod late probavimus tract, prxced. disp. 3,
dub. 5, cum sequentibus.
26. Tandem inquires, an hæc propositio,

-

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

550

s·

ikuvi .· Fides justificat: et hæc, SoM fides justificat,
absolute prolate debeant concedi'? Et quirfo: dem pars affirmativa videtur suaderi auFi des
jtsiifi- thoritale plurium S. Patrum, qui eis loquucar, sil
admit* tionibus utuntur, ut August, super psal. 32
tends. er p,<a/.88, Basilius homil. de humilit. AthaD. Av..·
D.Biiîi. nas. sup. cap. 3, epist. ad Rom. TheodoreTheoder'tus ‘bittem, Anselmus in cap.S ad Hebræos,
d. Anse.'Bernardus epist. 77, et alii plures apud VejiaJk v'. gam lib. 1, in Trident, cap. 23, et Medina in
præs. art. 4. Immo Martinus V, in bulla
contra Joannem Wuicleff aperte dicit. Soter
fides catholica justificat. Unde Medina ubi
supra monet, non statim esse damnandum,
qui prædictas propositiones assereret, præserlim cnm præsumitur veram sententiam
circa bonorum operum necessitatem tenere.
Sed nihilominus dicendum, primam pro­
positionem distinguendam esse, et in sensu
catholico concedendam, ne cum haereticis
I.utheranis convenire videamur : secundam
vero esse, prout jacet, negandam ; quia
præsefert Lutheranorum tesseram, et ex
modo significandi denotat, quod nihil aliud
ad justificationem requiritur ; in quo sensu
Concii. damnatur in Trident, ut supra vidimus
num. 8. Nec oppositum evincunt authontates S. Patrum; quia ex aliisverbis in textu
adjunctis limitatur prædicta propositio, et
trahitur ad sensum catholicum, ut particula,
sola, excludat præcise opera legis Mosaicæ,
aut virtutem veterum sacramentorum, aut
denique aliam religionem falsam. Et in hoc
posteriori sensu loquitur Martinus V. Hæc
autem cautela tunc præcipue necessaria est,
quando verba ab hæreticis intorquentur ad ■
sensus falsos, et suis dogmatibns connid.Tbo. ventes; nam ut recte monet D. Thom. 3
part, quæst. 16, art. 8 : Ex verbis inordi­
nate prolatis incurritur hæresis. Unde cum
hæreticis nec nomina debemus habere commu­
nia, ne eorum errori favere videamur.
S

Referuntur hæreticorum sententiæ, et eorum
motiva convelluntur.

27. Contra primam conclusionem senseseuicn- runt Lutherus, et Lutherani, asserentes
traria. nullum ex parte arbitrii requiri actum, quo
impius ad suam justitiam disponatur : sed
ita passive se habere in hoc negotio, ac lu­
tum in manu figuli. Philippus autem Mclancthon præceptoris rigorem temperare
volens concessit, requiri quidem aliquem
Prima

actum, sed asserebat hunc a Deo infundi
voluntate passive se hibente, ut referunt
Roffens. ari. 36, contra f.mlherum,Stap\etQ-MkK.
nias lib. 4, de Justificat, lib. 1, Sotus lib.
de natura, el t/ralia, cap, 16, et hb. 2, cap, 1,
et alii. Haereticis quodammodo favisse, ac
praeluxisse videtur Henricus de Gandavo
(vir alias Catholicus) quodlib. 5, quæst. 22
et 23, ubi affirmat, non requiri ad justifica­
tionem adulti, quod positive cooperetur,
el consentiat; sed sufficere quod non repu­
gnet.
Primum haereticorum fundamentum est, Prit-a
quia homo do facto non habet liberum ar-L^
bitrium : ergo non se libere disponit ad con­
sequendam justitiam. Antecedens probant,
tum quia homo per peccatum amisit liber­
tatem, saltem ad bonum : tum quia Deus
movet ita efficaciter suo auxilio voluntatem
creatam, ut non relinquat ipsi potestatem
resistendi.
Confirmatnr. quoniam omne opus nos-co*.
trnm est vituperabile, et inutile ad finem F1®·
salutis, constat ex illo Isaiæ 64 : Quasi pan- isük
nus menslruatæuniversæjustitiænostræ;ergo
impius nec debet, nec valet se per aliquos
actus disponere ad gratiam justificationis.
Respondetur argumento negando antece-soirfc
dens. Ad cujus primam probationem cons-^J^
tat ex dictis tract, præced. disp. 2, dub. 2,
ubi ostendimus, hominem lapsum retinere
liberum arbitrium, et posse propriis viri­
bus efficere aliqua opera bona moraliter :
quod a fortiori verificatur de homine ad­
juto auxiliis divinæ gratiæ. Ad secundam
patet ex dictis in eodem Tractatu, disp. 7,
fere per totam, ubi ex professo explicui­
mus, qualiter efficacia divinæ gratiæ mo­
ventis omnem potestatem voluntatis ad re­
sistendum, libertatem non subvertat, sed
optime cum indifferentia arbitrii cohaereat.
Ad confirmationem negamus antecedens Dii:::;
intellectum de operibus nostris ut procedentibus ex auxilio gratiæ supernaturalis,
sive ejusdem ordinis cumgratia justificante.
Nec urget authoritas inserta ; quia vel lo­
quitur de operibus ut procedentibus ex sola
facultate naturali arbilrii, et respective ad
supernaturalem finem ; vel de operibus le­
gis Mosaicæ, vel denique de operibus sapernaturalibus, quæ panno menstruate
comparantur, non quia mala, aut inutilia
sint; sed quia ipsis plures imperfectiones,
et peccata venialia admiscentur. Videantur
supra dicta disp. 1, dub. 1, a num. 24.
28. Arguunt secundo : quia in Scriptura
ita

DISP. ΙΠ, DUB. I.

sxaii· ila tribuitur Doo osse causam nostræ jusli^*2 ficationis, ut excludatur concursus, et dis»"-·■ positio cx parte nostra : ergo ut impius jus­
tificetur, opus non est, quod so per aliquos
actus disponat. Probatur antecedens ; nam
üs'J-îk/ Rom. 9, dicitur : Non est volentis, nec
i
D.JW. current is, sed Dei miserentis. Et Joan. 15 :
Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. Et
idem significatur 0seæ3 : Perditio tua ex te,
tantummodo in me auxilium tuum. Propter
toi), quæ testimonia Concilium Arausic. II, cap.
& 4, Anathema dicit ei, qui asseruerit Deum
cxpectare voluntates nostras, ut a peccato
surgamus.
îcFfr Respondetur negando antecedens, quod
91 inductis testimoniis non evincitur. Nam
duo priora intelliguntur de prædestinatione, et electione aeterna, ad quam fate­
mur nullam praecessisse dispositionem ex
parte nostra : sed Deum antecedenter ad
omnia nostra merita et exercita, et prae­
visa elegisse quos voluit. Per quod non ex­
cluditur cooperatio nostra in tempore ad
consequendam salutem; nam hanc coope­
rationem etiam decrevit Deus cum elegit
nos. Tertium testimonium solum significat
liberum arbitrium per se solum, et per mo­
dum causae primae in deficiendo sufficere ad
malum; indigere autem gratia Dei ad opera
conducentia ad salutem. Hinc autem non
sequitur, quod liberum arbitrium gratia
Dei praeventum nequeat se disponere, et
Deo cooperari ad consequendam justifica­
tionis gratiam. Et in hoc sensu procedit ca­
non Arausicanus ; damnat quippe Semipelagianos asserentes, quod propriis nostrae
industriae viribus possimus inchoare ne­
gotium justificationis, vel quod Deus hu­
jusmodi initia expectet ; minime vero ne­
gat, quod impius divino auxilio praeventus
valeat se disponere, et Deo cooperari ad
consequendam gratiam sanctificantem.
29. Sed contra hanc responsionem in­
surgunt, quoniam si non solus Deus, sed
homo etiam operatur ad negotium justifi­
cationis, sequitur primo, quod sicut verifi­
catur, Deusjustificat impium; ita debeat verificari, Impius justificat se : quod tamen
absurdum est, el sine magna hominis arro­
gantia dici non x'alet. Sequitur secundo,
quod sicut quia homo non operatur sine
Deo, verificatur : Non est hominis volentis,
ied Dei miserentis·, ita quia Deus non justi­
ficat impium sine ejus cooperatione, verificabitur :Non est Dei miserentis, sed homi­
nis volentis. Quod tamen, inquit Augustin.

551

in Enchirid. cap. 52, nullus Christianus di-D. Aug.
cere audebit. Sequitur tertio, quod sicut
Christus Joan. 3, asserit, Sine me nihil'potes-d· Joan.
lis facere : ita possimus ipsi dicere, Sine no­
bis nihil potes facere; requiritur enim utriusque concursus et cooperatio.
Ad primum, quod pro absurdo infertur,Solutio,
respondet Vasq. in præsenti art. 3, illud non
esse absurdum; quia illa propositio solum
designat hominem justificare se in genere
causæ materialis dispositivæ. Et aliunde
habetur in sacra Scriptura, ut 1 Joan 3 :D. Joan.
Omnis qui habet hanc spem sanctificat se. 2
ad Corinth. 4 : Mundemus nos ab omni in- Ad Cor,
quinamento carnis, et spiritus, perficientes
sanctificationem in timore Dei.2ad Timoth.2 :AdTim·
Si quis emundaverit se ab istis, erit vas in
honorem. Melius tamen respondetur cum
Medina, Zumel, et Arauxo negando sequelam, et propositionem illam, prout jacet ; Arauxo.
quia in rigore significat impium esse cau­
sam principalem suæ justificationis, seu
gratiæ justificantis, quod est falsum. Nec
oppositum suadent testimonia proxime re­
lata; quia vel ex adjunctis determinantur
ad significandum præcise quod homo se
justificat dispositive; vel loquuntur de ho­
mine jam justificato, qui per opera bona
meretur, atque ideo causa moraliter prin­
cipaliter augmentum justitiæ. In quo sensu
dicitur Apocalyp. ultimo : Qui justus est, Apocal.
justificetur adhuc.
Secundum inconveniens minime infertur
ex nostra doctrina, quia non asserimus,
quod Deus, et liberum arbitrium æqualiter
ad gratiam justificationis cooperentur ; sed
concedimus Deum simpliciter inchoare
istud negotium, præveniendo, et præmovendo efficaciter liberum arbitrium ad
operandum. Unde ipsa liberi arbitrii coo­
peratio, et determinatio adseribenda Deo
est; e contra vero cooperatio Dei non est
attribuenda libero arbitrio. An autem hoc
absurdum a Lutheranis objectum urgeat
eos, qui negant concursum Dei prævium,
et efficacem, et solum admittunt simultaneum, ipsi viderint.
Tertium denique inconveniens manet ex
dictis exclusum : tum quia Deus potest ab­
solute impium justificare independenter ab
ejus cooperatione, ut dub. seq. videbimus :
tum quia cooperatio hominis est ex Deo ;
sed cooperatio Dei non est ex homine. Vi­
deantur quæ diximus tract, prxced. disp. 5,
dub, 6, § 4.
30. Arguunt tertio, quia Deus dat impio

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.
Tertium gratiam justificationis omnino gratis, et absn^tnm.Q110 respectu ad opera, ut constat ex Apost.
λ'ιεΤ
nd Ephes. 2, ad Titum 3, et
Adτίι.' alibi sæpe : ergo absurdum est dicere, quod
impius ad justitiam se disponat per opera a
se elicita : nam ly, per opera, aliquam causalitatein, et condignitatem respective ad justi­
tiam importât.
11
Confirmatur, quia nulla lex infallibilis
adest, quod Deus dabit gratiam homini fa­
cienti quod est in se : ergo impertinenter
se habent hominis opera ad consequendam
justitiam.
Ad argumentum respondetur cum Conconcii. cil. Trid. sess. 6, c. 8, Deum dare gratiam
Trideni. jastificationis omnino gratis, quia opera,
quæ justificationem praecedunt, illam non
merentur, saltem de condigno ; et quia to­
tum justificationis negotium fundatur in
primo auxilio omnino gratioso, et ad quod
nulla opera nostra vel per modum meriti,
vel per modum dispositionis præsupponuntur, ut late declaravimus tract, priced,
disp. 3, dub. 3, cum seq. Sed nihilominus
Deus gratiam justificantem infundens at­
tendit ad opera nostra, non sicut ad meri­
tum, sed sicut ad dispositiones, quæ connaturaliter aptant subjectum ad recipien­
dam modo sibi consono talem gratiam, ut
supra explicuimus § 1. Nec hoc arguit ali­
quam imperfectionem ex parte Dei, sed
potius suavem providentiam, qua rerum
naturis se accommodat ; nam ut optime inI). Tho. quitD. Thom. supra quæst. 112, art. 2 ad
3 : α Agens infinite virtutis non exigit ma­
lt teriam, vel dispositionem, quasi præsup« posita ex alterius causæ actione : sed ta­
ie men oportet, quod secundum conditio« nem rei causandae, in ipsa re causet et
« materiam, et dispositionem debitam ad
« formam. Et similiter ad hoc, quod Deus
« gratiam infundat animæ, nulla præpara« tio exigitur, quam ipse non faciat. »
Ad confirmationem satis constat ex dictis
tract, procedenti, disp. 3, dub. 7, ubi sen­
sum prædictæ propositionis examinavi­
mus. Nunc breviter respondetur, quod non
adestlex dandi infallibilitergratiam facienti
quod est in se ex viribus naturæ. Cæterum
qui facit quod potest ex auxilio Dei, in­
fallibiliter consequetur gratiam, ad quam
per tale auxilium movetur. Nam, ut inquit
D. Thomas ubi supra, art. 3 : « Si ex inten« tione Dei moventis est, quod homo, cujus
« cor movet, gratiam consequatur, infalliα biliter ipsam consequitur, secundum il-

« lud Joan. 6 .-Omnis qui audit a Patre, etD.Jo»J
α didicit, venit ad me.
31.Contra primam partemsecundæasser-,
tionis stat vetus opinio Manichaeorum ex-iuwi- i
eludentium necessitatem,et utilitatem fidei ; lrârlî
existimabant enim iis tantum assentiendum esse, quæ possent per rationem natu­
ralem evidenter ostendi, ut refert D. Au-d.ac,’
gust, in lib. de utilitate credendi. Quam
I
hæresim postea suscitavit Petrus AbailarI
dus, ut refert D. Bernard, episl. 190. SedD.Btr.1
hoc delirium est adeo irrationabile, ut nalIum habeat fundamentum apparens, quoi
j
opus sit hic prosternere. Videatur D.Thom. d.tlj.
lib. 1, contra Gentes, cap. 5, ubi perstrin­
gens haereticorum motivum, illud diluit,
et simul veritatem confirmat his verbis ;
« Videtur autem quibusdam fortasse, non
« debere homini ad credendum proponi
« illa, quæ ratione investigare non sufficit,
« cum divina sapientia unicuique secun­
de dum modum suæ naturæ provideat. Et
« ideo demonstrandum est, quod necessa­
α rium sit homini divinitus credenda pro­
« poni, etiam illa, quæ rationem excedunt.
« Nullus enim desiderio, et studio in ali­
« quid tendit, nisi sit ei praecognitum.
« Quia ergo ad altius bonum, quam expe­
« riri in hac vita possit humana fragili­
a tas, homines per divinam providentiam
« ordinantur, oportuit mentem evocari in
« aliquid altius, quam ratio nostra in præ­
« senti possit perstringere, ut sic disceret
<c aliquid desiderare, et studio tendere in
α aliquid, quod totum statum præsentis
« vite excedit. Et hoc praecipue Christianæ
« Religioni competit, quæ singulariter bo« na spiritualia, et aeterna promittit : unde
« et in ea plurima humanum sensum exce« dentia proponuntur. »
32. Contra secundam eiusdem assertio- Tat»
nis partem est hæresis extrema contraria co:irr
asserentium, solam fidem ad impii justificationem sufficere. Hæc ortum habuit tem­
poribus Apostolorum, ut referunt I». Epiphan. lib. 1, cap. 31, et D. August, li.b t/eg. Ep
fide, et operibus, cap. 14. Ejus author fuito.ira
Simon Magus, ut sumitur ex D. Irenaco lib.
1, cap. 10,et sectatores habuit Menandrum,
Valentinum,Eunomium,Gnosticos, et alios
plurimos. Contra quam scripserunt, et di­
xerunt D. Petrus, et D. Jacobus suas epis­
tolas canonicas, in quibus docent operum
necessitatem. Sed hæresim hanc jam diu
sepultam extumularunt Simonis Magi dis­
cipuli, nempe Lutherani, et Calviniste :
nam

DISP. ΙΠ, DUB. I.
naml.utherus docuit, solani fidem ad justi­
ficationem sufficere. Quod adeo mordicus
tenuit, ut cap. 2, adGalat. dixerit : « Fides
«sine, et ante charitatem justificat.» Et in
disput. «Utrumopera faciant ad justifica­
tionem, tom. 1,suorum operum, pro posit.
3, impudenter asseruerit : « Fides, nisi sit
«sine ullis etiam minimis operibus, non
« justificat, imo non est fides. » ' Idem re
ipsa docuit Calvinus in anlidot. Concil.sess.
6, et alii Sectarii. Est autem non modica
inter Lutheranos, saltem rigidos, et Calvinistasin hac parte discordia, illis asseren­
tibus fidem esso formam justificantem, iis
vero contendentibus esse solum apprehen­
sionem formæ justificantis. Rursus illi
volunt, fidem justificantem esse fiduciam,
perquam peccator confidit sibi peccata re­
mitti ob merita Christi ; et sic collocant
fidem justificantem in voluntate : isti autem
existimant fidem justificantem esse assen­
sum intellectus, quo certo peccator credit
sibi peccata esse remissa ob merita Christi,
etquo ipsam justitiam Christi velut manu
apprehendit, et facit imputative suam. In
aliis etiam minoris momenti digladiantur,
et alios errores adjiciunt, qui velut rami ex
illa radice procedunt. Fundamenta vero
illius propositionis, Sola fides justificat, in
qua omnes illi conveniunt, latissime pro­
bra, ponunt Bellarminus lib. 1, de Justificat:
cap. 12. cum. seq. Staplet. lib. 8, cap. 3, et
alii Controversistæ, qui adversus hæreticos
nostri temporis scripserunt. Nos tantum
subjiciemus praecipua capita, quibus praecicis, caetera hydrae membra, et impetus
prosternentur.
ïain. 33. Arguunt ergo primo, quia Apostolus
aperte asserit, solam fidem sine operibus
justificare : ergo sola fides sine operibus
justificat. Probatur antecedens, nam, ad
, M Rom. 3, dicitur : « Arbitramur hominem
’« justificari sine operibus legis. » Ad Ephes.
2:« Gratia salvati estis per fidem, non ex
«operibus.» Ad Galath. 2 : « Scientes,quod
« non justificatur homo ex operibus legis.»
Arguuntsecundo,quiainScriptura manifeste
zügî. dicitur, fidem justificare, ut Lucæ 7, et 8 :
u Fides tua te salvum fecit, et Habac. 2 : Justus ex fide vivit : quod repetit Apost. ad
W Rom. 1, ad Galat. 2, et ad Hebrxos 10.
Haec autem falsa essent, nisi sola fides suf­
ficeret per seipsam ad justificandum : ergo
sufficit. Arguunt tertio ; nam iilud solum
exigitur ad justificationem, quod Scriptura
exigit ad talem effectum : sed Scriptura
Salmanl. Curs, theolog. tom. X.

553

solum exigit fidem : ergo fides sola exigitur,
et sufficit ad justitiam. Probatur minor,
quia Joan. 3, dicitur : « Ut omnis qui cre-^· J<o,
«dit in illum, non pereat, sed habeat vj_AdRom·
« tam aeternam.»Ad Kom.3 : «Justificati gra« tis per fidem ipsius, per redemptionem,
« quæ est in Christo Jesu, quem proposuit
« propitiatorem per fidem in sanguine ip« sius.» Et cap.4:«Ei qui non operatur,ere- Aci.
« denti autem in eum.qui justificatimpium, Ap0î4’
« reputatur fides ejus ad justitiam. » Actor
13.« In hoc omnis, qui credit, justificatur. »
Et cap. 16 : « Crede in Dominum Jesum
« Christum,et salvus eris.» Arguunt quarto,
quia Joannes Baptista venit parare Domino
plebem perfectam per justitiam, ut constat
ex verbis Angeli, Luc. 1, sed tantum venit,
ut testimonium perhiberet de lumine, ut
omnes crederent per illum, ut constat Joan.
1 ; ergo fides sola est sufficiens, ut homo sit
perfectus, et justus. Arguunt quinto, quia
plures sancti Patres affirmant, fidem solam
justificare, quorum aliquos supra dedimus
num. 26 ; ergo et nos debemus ita sentire.
Hæc, et alia plura minoris momenti ob-conveljiciunt inimici crucis Christi, et hostes la- llintnr·
boris, ac bonorum operum : quæ tamen
facile explicantur tribus modis. Primo di­
cendo, omnia relata testimonia loqui de
fide viva, quæ per dilectionem operatur,
et quæ implicat charitatem, et bona opera :
nam Scriptura (quæ sibi non est contraria)
charitatem etiam, et bona opera exposcit,
ut evidenter constat ex locis supra relatis
num. 8, cum sequentibus. Præsertim quia
justificare est actus perfectus : unde non
potest convenire fidei in statu informi, seu
præcisive a charitate, quæ est vinculum
perfectionis : sicut generare non convenit
homini in statu imperfecto pueri, sed in
statu perfecto viri. Hac expositione utitur
Concil. Trident, sess. 6, cap. 8, et ea usus Concii.
fuerat D. August, lib. de fide, et operibus cap. 14, cum seq. et lib. de spiritu, et
Utt. cap. 22, et D. Ignatius in epist. 14, D.ignat.
ubi optime affirmat, quod fides est princi­
pium vitæ, dilectio vero finis, et ambae
junctæ hominem Dei perficiunt. Cui inter­
pretationi affinis est alia, qua utitur Conci­
lium loco cit. nempe fidem justificare ini­
tiative, et dispositive; nam accedentem ad
Deum oportet credere. Secundo dicendo,
prædicta testimonia solum excludere ope­
ra, prout procedunt ex naturali facultate
arbitrii ; non autem ut proveniunt ex su­
pernatural! auxilio Dei, et diriguntur per
36

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

fidem. Quam expositionem prosequitur
D. August, loco cit. tie spiritu, cap. 29, et
lib. de gralia, et libero arbitrio, cap. 8, et
alibi sfcpe agens contra Pelagianos.
Terliodicendo relatas aulhoritales exclu­
dere necessitatem operum, quæ lex Mosaica
praescribebat ; nam abolita, et antiquata
sunt per legem novam, quæ est lex fidei :
sed minime excluduntur charitas, sacra­
menta, et cætera, quæ ipsa lege fidei praeci­
piuntur. Quæ expositio familiaris est tum
D.Aog. aliis Patribus tum specialiter D. Aug. qui illa
utitur lib. cit. de spiritu, cap.\3et seq. et lib.
de prvdest.SS.cap.7, et alibi sæpe.Ethæc in­
terpretatio præcipue adhibenda est D.Paulo,
nam ejus intentio eo collimat, ut ostendat
homines nonjustificari per opera legis ve­
teris (quam aliqui ex circuncisione vocati
eo tempore adhuc praedicabant) sed per
legem fidei. Quæ tamen lex non praecipit
præcise, ut credamus, sed etiam ut diligaAdCor. mns> ut inquit ipse Apost. I, ad Corinth.
15 : <S» habuero omnem [idem, ita ut montes
transferam, charitatem autem non habuero,
nihil sum : sed etiam ut detestemur peccata,
D. Lue. juxta illa illud Lucae 7 : A'isi poenitentiam
egeritis, omnes simul peribitis : sed etiam ut
per bona opera invigilemus saluti, juxta
D. Pctr. illud 1 D. Petri 1 : Satagite ut per bona
opera certam vestram vocationem, et electio­
nem faciatis. Et haec in communi sufficiunt,
nec opus est ad singula testimonia respon­
dere ; praesertim cum in nullo adhibeatur,
fidei particula sola, licet Lutherani in eo
thesauro defodiendo insudaverint.

DUBIUM II.
Utrum impius adultus possit de potentia ab­
soluta justificari absque aliqua dispositione
actuali ?

Expediti ab hæreticorum molestiis, con­
troversiam aggredimur cum Catholicis ;
haud tamen arduam, sed quam breviter
absolvemus. Consulto autem in titulo addi­
dimus particulam adultus ; nam quod par­
vuli possint justificari, imo de facto justi­
ficentur per gratiam baptismalem absque
actuali eorum dispositione, certius est,
quam possit in dubium a Catholicis vocari.
Nomine vero dispositionis actualis opera­
tionem intelligimus ab adulto elicitam, et
eam præcipue, qua detestatur peccatum, et
convertitur in Deum.

§ I
Præfertur affirmativa sententia.

34. Dicendum est, fieri posse per abso-Cocriilutam Dei potentiam, quod impius adultus "**
j u s t i fi ce t u r a bsq u e o m n i ac t u a 1 i d is posi tione.
Ita D. Thom. qu.vst.28, de Veril, uri. 3D n°
ad 3, et ad 13, et docent communiter
Thomistæ. Cajet, in pris. et quxst. priced. cÿi
art. 2 et 3, part, quxst. 86, art. 2, Marti-14**
nus de Ledesma, 2, part, quxst. 27, art. 2,
Zumel in pris. disp. 1, et 2, Arauxo art. 3, Zod
dub. unico, conci. 2, Greg. Mart. dub. l.Gwsa
Joan, a S. Thom, loco cit. ex 3 part. disp.
35, ubi etiam Gonet disp. 3, art. 2, concl.s^a
3, et alii communiter, paucis exceptis infra
referendis. Idem etiam tuentur omnes
Theologi extra Scholam D. Thomæ, quos
proinde superfluus sit referre.
Probatur ratione ; quoniam peccatum habituale consistit in privatione gratiæsancti- di>jficantis: ergo posita prædicta gratia,tollitur u!K
peccatum habituale : sed non repugnat, quod
Deus communicet gratiam sanctificantem
adulto impio,licet hic nullum actum eliciat,
quo se ad ejus receptionem disponat : ergo
non repugnat, impium adultum mundari
a peccato habituali, et justificari absque
omni actu a se elicito. Cætera constant.
Et minor subsumpta ostenditur ; quia gra­
tia sanctificans communicanda adultoimpio
nequit dependere ab ejus operatione, nisi
ad summum in genere causæ materialis
dispositivæ ; in genere quippe causæ ma­
terialis receptivæ dependet a solo subjecto
secundum potentiam obedientialem ; et
in genere causæ efficientis, et finalis depen­
det a solo Deo, nec habet causam formalem
distinctam a seipsa : atqui dispositio non
requiritur essentialiter ad introductionem
formæ, ut inductive potest ostendi : ergo
non repugnat, quod Deus adulto impio
communicet gratiam sanctificantem, licet
ille nullum actum, quo se disponat, eliciat.
Confirmatur, quia actus præcipue desi- c«*·
deratus, ut impius recipiat gratiam sanctificantem, est contritio, vel dilectio charita­
tis, ut constat ex dictis dub. priced. et
admittunt Adversarii :sed non repugnat,
quod gratia communicetur adulto impio,
licet hic non eliciat actum contritionis, vel
amoris : ergo non repugnat gratiam-sanc­
tificantem communicari adulto impio inde­
pendenter ab omni ejus dispositione. Pro­
batur minor ad hominem : nam actus con­
tritionis,

DISP. Ill, DUB. II.
tritionis, ct charitatis, quibus impius ad
recipiendum gratiam justificantem se dis­
ponit, procedunt ab eadem gratia sanctifi­
cante, tanquam a principio effectivo, ut
asserit Solus lib. 2, de natura, et gratia,
cap. 18, et lato ostendemus, dub. sequenti,
et satis constat ex dictis disp. proceed, dub.
1, et consequenter gratia sanctificans est
prior simpliciter prædictis actibus : sed id,
quod est simpliciter prius, non dependet
essentialiter ab eo, quod est simpliciter
posterius : sed potest ab eo separari, saltem
per divinam potentiam : ergo non repu­
gnat, quod impius adultus recipiat gratiam
sanctificantem, et non eliciat actum contri­
tionis, vel charitatis.
Ad hæc, ut gratia sanctificans communi­
cetur impio adulto, non magis dependet
ab actibus contritionis, et charitatis, quam
ab habitibus pœnitentiæ, et charitatis ; sed
potest gratia communicari divinitus adulto
impio sine his habitibus : ergo et sine illis
actibus. Major videtur evidens : tum quia
habitas, cum sint virtutes proximae, per
quas gratia influit in tales actus, intimius,
et immediatius uniuntur illi, quam actus:
tam etiam, quia illi habitus se habent ut
proprietates gratiæ in homine puro, et sic
nunquam gratia separatur ab illis ; actus
vero non sunt proprietates gratiæ, et ita
non semper gratia elicit operationem, ut
ex se liquet : ergo non magis dependet
gralia in infundi ab actibus contritionis, et
charitatis, quam ab habitibus cis correspondentibus. Minor etiam liquet, quia non
repugnat formam separari a suis proprieta­
tibus : sed habitus charitatis, et pœniten­
tiæ sunt proprietates gratiæ, ut modo di­
cebamus : ergo non repugnat, quod gratia
communicetur adulto impio sine prædictis
habitibus.
ift· 35. Nec refert, si dicas, argumentum, et
!π· confirmationem tantum evincere, quodgratiasanctificans possit independenter ab ali­
qua dispositione communicari subjecto non
existent! in peccato ; secus tamen si fiat sup­
positio accidentalis, quod peccatum habeat.
Quoniam peccatum habituale consistit in
privatione morali, et voluntaria gratiæ
sanctificantis ; et ideo non potest tolli sine
receptione morali, et voluntaria ejusdem
gratis. Prædicta vero receptio nequit esse
moralis, et voluntaria, nisi adultus aliquem
actum eliciat, quo gratiam acceptet. Unde
si prædicta gratia infunderetur adulto im­
pio independenter ab ejus operatione, duo

ouo

contradictoria sequerentur, nempe auferri
peccatum habituale, et non auferri. Aufer­
retur enim, ut supponimus; quia consistit
in privatione gratiæ,et privatio adveniente
forma evanescit. Et non auferretur, quia
peccatum habituale consistit in privatione
voluntaria gratiæ, et sic auferri non valet,
nisi per retractationem, et oppositum vo­
luntarium . Quocirca implicat, gratiam
sanctificantem infundi adulto impio, quin
simul in eodem instanti adsit aliquis actus
quo adultus voluntarie recipiat talem
gratiam.
Hoc, inquam, effugium, ad quod præci-Præciupue recurrunt adversarii, nihil prodest, sed ρΓ'πιο.
multis modis præcluditur. Tum quia pec­
catum habituale non consistit formaliter in
actu peccaminoso præterito, sed in priva­
tione gratiæ ex prædicto actu relicta, ut
statuimus disp. 1, dub. 1: ergo sublata pri­
vatione gratiæ, tollitur determinate, et
adæquate illud, in quo peccatum habituale
formaliter consistit : atqui posita gratia, et
omni actu secluso, tollitur gratiæ privatio ;
sicut posita luce, tollitur umbra, quæ est
lucis carentia : ergo posita gratia habituali,
et omni actu secluso, tollitur determinate
peccatum habituale; et frustra dicitur, quod
tolleretur, et non tolleretur. Praesertim
quia illud voluntarium, et morale, quod
peccatum habituale addit supra simplicem
gratiæ carentiam, fundatur in esse physico,
ut ita loquamur, ejusdem carentiæ: ergo
sublata carentia gratiæ secundum esse
physicum per esse physicum gratiæ, im­
possibile est, quod maneat ullo pacto pec­
catum habituale : atque ideo sive gratia
recipiatur voluntarie, sive non, excludet
peccatum habituale.
Tum etiam, quia peccatum habituale non seest voluntarium actualiter, et per modum cun,J<x
exercitii; sed habitualiter, et per modum
termini: sed hujusmodi voluntarium suffi­
cienter tollitur per gratiam receptam inde­
pendenter ab omni dispositione actuali :
ergo gratia sic recepta est sufficiens ad tol­
lendum peccatum habituale. Major est
certa, quia sicut peccatum habituale non est
peccatum actuale, ut liquet ex terminis, ita
non est voluntarium actualiter, sed habitualiler; et ideo transacto actu peccati, non
dicitur quod homo peccat actu formaliter,
vel virtualiter, sed solum, quod est in statu
peccati. Aliunde vero prædictum peccatum
recipitur in essentia animæ, quæ non est
immediate operativa; atque ideo nequit

556

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

existere per modum exercitii, sed per mo­
dum termini ex actu praecedenti relicto, et
qui a voluntate immediate processit. Minor
autem suadetur,quia gratia sanctificans est
voluntaria habitualiter; inclinat enim ad
actum, quo voluntarie convertimur in
Deum ; et dominatur habitualiter toti sup­
posito, et omnibus ejus potentiis per modum
participationis naturæ superioris : ergo
voluntarium repertum in peccato habituali
sufficienter tollitur per gratiam sanctifican­
tem. Praesertim, quia transacto actu pec­
cati, non datur aversio actualis a Deo, sed
tantum habitualis : gratia autem per seip­
sam convertit habitualiter in Deum : ergo
idem quod prius.
Everti36. Tum præterea, quia peccatum origina^e etiam est privatio moralis, et volun­
taria gratiæ sanctificantis, ut late ostendi­
mus tract. 13, disp. 14, dub. 2, vel saltem
est quid voluntarium, et morale, ut omnes
Theologi affirmant; alioquin peccatum vere
non esset : atqui prædictum peccatum tolli­
tur per gratiam sanctificantem independenlerab omni actuali dispositione subjecti,
ut liquet in parvulis baptizatis : ergo gratia
sanctificans per seipsam sufficit ad tollen­
dam voluntarietatem, et moralitalem re­
pertam in peccato habituali. Nec prodest
dicere, peccatum originale non fuisse com­
missum voluntate propria parvulorum;
atque ideo posse sine eorum voluntate de­
pelli, cujus oppositum contingit in peccato
personali. Quoniam licet parvuli non pec­
caverint voluntate propria existente physice
in seipsa. peccarunt tamen voluntate pro­
pria existente moraliter in Adamo; secluso
quippe omni voluntario, impossibile est
salvari veram rationem peccati. Et tamen
parvuli justificantur per solam gratiam
sanctificantem, independenter ab omni dis­
positione, aut retractatione propria exis­
tente vel formaliter in ipsis, vel moraliter
in Adamo. Ipsi enim nullam voluntarieta­
tem in receptione gratiæ exercent, ut ex se
liquet ; Adamus autem solum retractavit
peccatum ut personale, et pro se ; non enim
constitutus fuit a Deo. ut esset caput morale
filiorum in ordine ad retractationem : nec
• per suam pcenitentiam fecit, ut peccatum
originale sit parvulis involuntarium. Ergo
sicut voluntarium proprium peccati origi­
nalis tollitur sufficienter per gratiam habi­
tualem, ita et voluntarium proprium pec­
cati personalis. Militat enim utrobique
eadem proportionabililer ratio, ut constat

ex dictis, et facile consideranti constabit.
Tum denique, quia si inter voluntarium
repertur in peccato habituali, et voluntarium repertum in forma peccatum expel- *
lente deberet reperiri ea exactissima corres­
pondent, quam evasio praetendit; fieret
inde, peccatum habituale adulti non posse
remitti per gratiam sanctificantem, adhuc
media dispositione actuali subjecti : quod
est prorsus falsum, et erroneum. Sequela
ostenditur, quia peccatum habituale est
voluntarium formaliter per modum ter­
mini ; egreditur enim per se a voluntate,
tanquam a principio effectivo mediante acta
peccati. Gratia autem sanctificans, etiam
supposita dispositione actuali subjecti, non
est formaliter voluntaria per modum ter­
mini, sed ad summum est volita ; quia non
egreditur a voluntate subjecti tanquam a
principio effectivo, licet denominetur volita,
seu voluntarie recepta per ejus actum. Unde
si idem voluntarietatis modus salvandus
est in forma expellente peccatum, ac in
ipso peccato, palam infertur, gratiam habi­
tualem, etiam supposita dispositione actuali
subjecti, non expellere peccatum, nec esse
formam justificantem. Unde sicut adversarii
debent dicere illam voluntarietatem extrinsecam, et denominativam convenientem
gratiæ mediis actibus eam acceptantibus,
sufficere ad destruendum voluntarietatem
formalem, et intrinsecam, quæ convenit
peccato : ita nos affirmamus voluntarieta­
tem habitualem, et causalem, quæ competit
gratiæ tum ob participationem naturæ su­
perioris. tum ob inclinationem ad actum
formaliter voluntarium, tum ob dominium
supra subjectum, sufficere ad destruendum
voluntarium repertum in peccato. Eo vel
maxime, quia gratia recepta independenter
ab actibus, est volita moraliter, et interpre­
tative ; nam quando aliqua fiunt in utilita­
tem alicujus, ipso etiam nesciente, censen­
tur ab ipso volita. Qua ratione pactum cum
Adamo factum censetur fuisse parvulis
moraliter voluntarium, ut explicuimus loco
supra citato.
37. Dices : contractus, quia fit ex con-ajrti
sensu duorum, nequit rescindi sine con-1^·
sensu utri usque : sed peccatum contrahitur
libero consensu hominis : ergo sine ejus
libero consensu nequit remitti.
Respondetur primo negando majorem,
quia contractus potest rescindi sine utriusque contrahentis consensu, tum voluntate
Dei tollentis obligationem, tum dispensa­
tione

—«4

DISP. HI, DUB. II.
tione Pontificis, ut constat in matrimonio
rato. Respondetur secundo negando conse­
quentiam. Et ratio disparitatisest, quoniam
in humanis non datur aliquid supplens
voluntatem contrahentium ; et ideo con­
tractus semel factus sola contrahentium
voluntate potest dissolvi. Cæterum in nos­
tro casu gratia habitualis supplet vicem
consensus liberi quantum ad effectum ex­
cludendi peccatum habituale; et ideo sine
libero hominis consensu potest peccatum
habituale libere contractum excludere.
Præsertim quia peccatum habituale non
consistit formaliter in libera contractione
privationis gratiæ ; illa enim contractio est
actus peccati, qui praeteriit : sed consistit
formaliter in privatione gratiæ libere de
præterito contracta. Unde ad peccatum ha­
bituale excludendum non requiritur libera
receptio gratiæ, sed suflicit gratia quoquo
modo recipiatur, ut supra dicebamus num.
35. Quod magis constabit occurrendo argu­
mentis in contrarium ; hinc enim magis
apparebit veritas nostræ assertionis.

§ Π.
Satisfit argumentis opinionis adversx.
opao 38. Contra nostram, et communem sen^"tentiam sentit uterque Sotus. Dominicus in
^W^dist. 15, quæst. 1, art. 2, et lib. 2, de naGi'spir tura, el gratia, cap. 16, Petrus vero lect.
4, de necessitate pœnitentiæ, Gaspar Ram
Jet- relect. 6, concl. 1, circa finem, licet obiter,
pnb.’ Bonæ Spei tom. 6, tract. 5, disp. 3, dub. I,
^•resol. 2, et pro eadem Greg. Mart, citat
Conradum in præs. art. 3 ad 1, et Canum
Frieturin releclione de Poenitentia. Quæ opinio pro':’RTl!-batur primo authoritate D. Thom. 3 part.
quæst. 86, art. 2, ubi illam docere videtur
his verbis: Respondeo dicendum, quod im­
possibile est peccatum actuale mortale sine
pandentia remitti, loquendo de poenitentia,
çuæ est virtus. Et infra : Impossibile est,
tpiod peccatum alicui remittatur sine poeni­
tentia, quæ est virtus. Et loquitur de poeni­
tentia absoluta, et non tantum per respec­
tum ad providentiam communem; nam
5. Doctor expresse statuit differentiam inter
pœnitentiam, quæ est sacramentum; et
poenitentiam, quæ est virtus : et tamen
certum est, impium adultum non posse se­
cundum providentiam communem justifi­
cari absque sacramento pœnitentiæ : ergo
cum dicit impossibilem esse remissionem

557

peccati mortalis personalis sine pœnitentiæ
virtute, majorem necessitatem statuit,quam
secundum communem providentiam.
Huic testimonio quidam respondent, Re5Pon
D. Thom. loqui de poenitentia vel formali- *10*
ter sumpta, vel considerata radicaliter, quo
pacto est ipsa gratia sanctificans : unde non
sequitur, quod requiratur determinate ac­
tus aliquis pœnitentiæ, ut impius adultus
justificetur. Sed quamvis hæc interpretatio
veram contineat doctrinam, nequit tamen
textui accommodari; nam D. Thom. ex­
presse loquitur de poenitentia actuali. Re­
quiritur, inquit, ad remissionem divinæ offensx, quod voluntas hominis sic immutetur,
et convertatur ad Deum cum detestatione
conversionisprædictæ (nempe ad creaturam)
et proposito emendx : quod pertinet ad ratio­
nem pœnitentiæ secundum quod est virtus. Et
statim immediate concludit : Et ideo im­
possibile est, quod peccatum alicui remittatur
sine poenitentia secundum quod est virtus.
Unde ingenue concedendum est D. Thom.
eo loco agere de poenitentia actuali.
Dicimus tamen S. Doctorem non loqui de
necessitate hujus pœnitentiæ per respectum
ad potentiam Dei absolutam, sed solum se­
cundum communem, et suavem providen­
tiam, et per se loquendo. Tum .quia in respons. ad 2, inquit : Adulto in quo sunt
actualia peccata, quæ consistunt in deordi­
natione voluntatis, non remittuntur peccata
etiam in baptismo sine actuali immutatione
voluntatis; quod fit per poenitentiam. Et ta­
men certum est. quod ut adultus per Baptis­
mum justificetur, non indiget perfecta illa
poenitentia, de qua D. Thom. loquitur in cor­
pore articuli; alioqui nunquam Baptismus
conferret adulto primam gratiam ; sedeam,
sicut et pœnitentiam perfectam, suppone­
ret : sufficit alia poenitentia inferior, quam
Theologi vocant communiter attritionem.
Tum etiam, quia S. Doctor eadem 3 part,
quxst. 79, art. 3, expresse docet, sacramen­
tum Eucharistiae efficere aliquando, et per
accidens primam gratiam.. in eo scilicet,
qui licet habeat peccatum mortale, illud ta­
men non cognoscit : in quo eventu nequit
dari actus pœnitentiæ, de quo loquitur
D. Thom. ut satis ex se liquet. Ergo vel
S. Doctor sibi contradicit, quod non est di­
cendum ; vel in loco, qui nobis objicitur,
non loquitur de pœnitentia per respectum
ad potentiam Dei absolutam, sed solum se­
cundum communem providentiam, et per
se loquendo. Tum denique, quia Angelicus

·* φ

558

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

Preceptor intendit constituere differentiam
inter sacramentum pœnitentiæ, et pœni­
tentium virtutem : quæ differentia suffi­
cienter salvatur per hoc, quod per se lo­
quendo, et juxta communem providentiam
nullus consequitur remissionem peccati
personalis absque actu pœnitentiæ; quam
tamen consequi valet secundum eandem
providentiam sine sacramento pœnitentiæ,
saltem ut suscepto in re: ergo secundum
hanc providentiam loquitur D. Thom. et
non per respectum ad potentiam Dei abso­
lutam. Quod satis expressit S. Doctor ad­
dendo : a Sacramentum autem pœnitentiæ
« perficitur per officium sacerdotis ligantis,
« et solventis : sine quo potest Deus pecca1 tum remittere, sicut remisit Christus
« mulieri adultère, ut legitur Joan. 8, et
« Peccatrici, ut legitur Luc. 7. Quibus ta­
ct men non remisit peccata sine virtute
a pœnitentiæ. » Et certe quam parum fa­
veat adversariis hic locus D. Thom. vel ex
eo liquet, quoniam ipse loquitur de actu
formali, et expresso pœnitentiæ, ut evi­
denter constat ex textu : ergo si loquitur de
ejus necessitate per respectum ad potentiam
Dei absolutam, sequitur quod in nullo
eventu possit peccatam mortale personale
remitti absque formali, et expressa poeni­
tentia ; quod tamen Dominicus Soto lib. 2,
de natura, et gratia, cap. 16, recognoscit
esse falsum ; nam, ut ipse inquit, juxta
communem Theologorum consensum, mar­
tyrium remittit peccata sine eorum expresso
dolore, dummodo non adsit propositum ad
malum, vel complacentia.
Sccan- 39. Secundo arguitur ratione : quia pec’gumen- catum habituale personale est voluntaria
mm· privatio gratiæ : ergo tolli non potest abs­
que voluntaria receptione ejusdem gratiæ :
sed gratia nequit voluntarie recipi, nisi
homo aliquam operationem eliciat, et gra­
tiam acceptet : ergo impossibile est pecca­
tum habituale personale auferri absque
aliqua dispositione actuali.
ionflr- Confirmatur primo, quia peccatum habipnmci. td&te personale constituitur per habitudi­
nem ad actum peccaminosum praeteritum,
tanquam ad suam causam unicam, et adae­
quatam : ergo nequit peccatum habituale
auferri sine retractatione prædicti actus
peccaminosi ; hoc autem retractari non va­
let, nisi per actum oppositum : ergo nisi
adultus impius eliciat aliquem actum, ne­
quit a peccato mundari.
Contirmatar secundo, quia peccatum , et

offensa Dei debent simul auferri : sed ef- æ·
fensa non valet tolli, quandiu manet ejus CUD‘1'>·
causa, nempe actus praeteritus non retrac­
tatus ; nec iste retractari potest, nisi per
oppositum actum : ergo si impius actum
retractationis non eliciat, nequit peccatum
exuere.
Confirmatur tertio, quia privatio moralis Tertio,
nequit auferri, nisi per formam moralem:
sed peccatum habituale est privatio mora­
lis gratiæ; et gratia nequit dici forma mora­
lis, nisi quatenus voluntarie recipitur; nec
ita recipi potest, nisi adultus aliquam ope­
rationem eliciat : ergo de primo ad ulti­
mum repugnat, quod peccatum remittatur
adulto absque aliqua actuali ejusdem dis­
positione.
Hoc argumentum cum suis confirmatio-r^
nibus manet convulsum ex supra dictis pro sioil
nostra conclusione, et aequaliter militat in Mnas,
peccato originali parvulorum, ut facile con­
sideranti constabit. Respondetur tamen ad
argumentum, peccatum habituale non con­
sistere formaliter in voluntaria contrac­
tione privationis gratiæ, sed in ipsa gratiæ
privatione, quæ transacto actu relinquitur.
Hujusmodi autem privatio sufficienter tol­
litur per gratiam, quoquo modo introduca­
tur : tum quia privatio, adveniente forma,
evanescit : tura quia peccatum est privatio
gratiæ, sive voluntarie, sive non volunta­
rie receptæ : tum quia voluntarium habi­
tuale, quod in peccato habituali invenitur,
expellitur per voluntarium habituale oppo­
situm, quod convenit gratiæ. Nam quemad­
modum homo per peccatum habituale a
Deo habitualiter avertitur, ita per gratiam
habitualem convertitur habitualiter in
Deum.
Unde patet ad primam confirmationem ; pn-u
nam peccatum habituale non constituitur
formaliter per actum præteritum, licet di-dilaitir.
cat habitudinem ad illum : sed constituitur
per esse privationem gratim cum additione
prædicti respectus. Adveniente autem gra­
tia, licet nulla adsit dispositio actualis,
tollitur et gratiæ privatio, et respectus tali
privationi innitens; atque ideo evanescit
peccatum habituale. Immo et actus præteritus aufertur: tum quia non permanebat in
seipso, ut liquet; sed in suo effectu, nempe
in privatione gratiæ, quæ per ipsam gra­
tiam excluditur. Tum quia æquivalenter
retractatur per gratiæ infusionem. Gratia
enim cum sit participatio superioris natu­
re, et dominetur supposito, omnes ejus in­
clinationes

DISP. Ill, DUB. II.
clinationessibi subjicit, et ad Deum finem
ultimum convertit; atque ideo destruit, et
excludit actum peccaminosum præteritum,
qui ante infusionem gratiæ censebatur per­
severare moraliter.
Per quod etiam liquet ad secundam ; nam
““’licet retractatio directa, et formalis actus
peccaminosi debeat fieri per actum opposi­
tum: retractatio tamen indirecta, et æquivalens sufficienter fit per habitum gratiæ. Si­
cut licet privatio voluntaria gratiæ nequeat
directe auferri nisi per habitum gratiæ ;
potest tamen juxta probabilem plurium
opinionem excludi indirecte per actum con­
tritionis, vel charitatis; et posset absolute,
si hujusmodi actus a gratia sanctificante
essentialiter non dependeret, ut vidimus
disp.prxced. dub. 6, § 2.
Constat etiam ad tertiam, quoniam graM. tia sanctificans rectifient hominem, mora­
liter subjiciendo ipsum Deo ultimo fini ;
atque ideo sufficit ad tollendam omnem de­
formitatem moralem, quæ in peccato mor­
tali reperitur : nec ad hoc requiritur essen­
tialiter moralitas, quæ invenitur in actibus
disponentibus.
lifiisn 40. Arguitur tertio : quia habenti affec- » 'I tam actualem formalem, vel virtualem ad
peccatum, nequit gratia infundi, alioquin
gratia sanctificans coexisteret cum peccato
mortali; quod esse impossibile ostendimus
disp. prxced. dub. 4 ; sed impius quandiu
non elicit actum pœnitentiæ, et retractat
peccatum præteritum, habet affectum ac­
tualem virtualem ad peccatum ; perseverat
enim moraliter actus, quandiu non retrac­
tatur per actum oppositum : ergo repugnat,
quod Deus infundat impio gratiam justifi­
cationis, quandiu non elicit aliquem actum
pœnitentiæ retractativum peccati.
frg· Confirmatur primo, quia ita se habet
xo?. non volens justificari, ac nolens justificari:
sed implicat, impium nolentem justificari
consequi gratiam justificationis : ergo et
quod illam consequatur impius, qui justi­
ficari non vult : atqui non vult quandiu
non elicit aliquem actum : ergo, etc.
seConfirmatur secundo, nam qui semel se
^·· convertit in Deum finem ultimum, nequit
hanc conversionem deponere, nisi per ali­
quem actum oppositum : ergo qui se con­
vertit in creaturam tanquam in ultimum
finem, nequit praedictam conversionem
amittere, nisi aliquem actum eliciat ; id
quippe exposcit paritatis ratio : sed quan­
diu impius retinet conversionem ad crea-

559

turam lanquam ad ultimum finem, justi­
ficari non valet : ergo implicat, quod im­
pius justificetur, nisi aliquem actum eliciat.
Ad argumentum negamus minorem uni-Dîmîtnr
versaliter intellectam; quia optime fieri,,3^.
potest, et communiter ita fit, quod aliquis
habeat peccatum habituale, et tamen non
habeat affectum actualem, vel virtualem ad
peccatum. Nam ad hoc posterius plus re­
quiritur, quam ad illud prius, et satis ex se
liquet, et potest confirmari exemplo ejus,
qui habuit intentionem occidendi Petrum, et
postea mutat hanc intentionem, et statuit
oppositum , absque aliquo tamen dolore
praecedentis peccati. Nam in hoc casu cer­
tum est, et praecipue apud Adversarios, ma­
nere illum hominem in peccato; cum nec
poenitentiam habuerit, nec receperit gra­
tiam : et nihilominus non conservat affec­
tum actualem, aut virtualem ad peccatum,
siquidem supponitur mutasse intentionem
occidendi. Signum ergo est, quod non om­
nis existens in peccato manet actualiter
virtualiter affectus ad peccatum, quandiu
non elicit actum contritionis, vel pœniten­
tiæ, per quem convertatur ad Deum. Et
consequenter peccatum habituale solum
affert affectum, et voluntarium habitualia,
quæ sufficienter excluduntur per volunta­
rium habituale in gratia sanctificante re­
pertum.
Ad primam confirmationem responde-Respontur, aliquem
dici
et primam
nolen-M0»*1
ξ
_ non volentem,
. _
tem, vel negative, vel contrarie. Et nega- confirtive nolens, aut non volens dicitur, qui
nullum actum elicit, per quem consentiat,
vel resistat : dicitur autem nolens, et non
volens contrarie, qui per actum a se elici­
tum rqsistit, atque dissentit. Nolens ergo,
et non volens negative gratiam, potest ab­
solute illam recipere, et justificari : nolens
autem, et non volens contrarie, non potest
consequi justificationis gratiam. Et ratio
disparitatis est, quoniam ille qui contrarie
non vult recipere gratiam, peccat actualiter,
et ponit obicem ipsi gratiæ, atque ideo ne­
quit in sensu composito hujus dispositionis
justificari; quia gratia non componitur cum
peccato, ut diximus disp. prxced. dub. 4.
Cæterum qui negative non vult gratiam ad­
mittere, pure negative se habet, et non pec­
cat actu; atque ideo licet non se disponat,
non tamen se indisponit ad gratiæ recep­
tionem. Carentia autem dispositionis non
impedit, ne Deus possit absolute gratiam
justificationis infundere, ut constat ex hu-

560

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

casque dictis. Unde qui negative non vult
justificari, absolute justificari potest.
seranda Ad secundam respondemus negando pridiionar. mam consequentiam. Et ratio disparitatis
est : quoniam qui semel in Deum se con­
vertit, nequit hanc conversionem privative
amittere, nisi per peccatum ; cum solum
peccatum possit esse privatio prædictæcon­
versionis. Peccatum autem non potest esse
a Deo, vel ab aliquo principio extrinseco,
sed solum a supposito, in quo est. Et id­
circo conversio in Deum nequit privative
auferri, nisi qui se converterat, peccet, et
aliquam operationem eliciat. At peccatum
habituale potest auferri vel per retracta­
tionem praecedentis peccati elicitam ab eo,
qui peccavit ; vel per hoc, quod ipsum pec­
catum habituale destruatur per formam
oppositam, nempe gratiam sanctificantem;
et ideo non requiritur determinate pecca­
toris operatio. Sicut qui voluntarie se cons­
tituit per motum in aliquo termino; valet
dupliciter ab eo dimoveri, nempe vel per
motum proprium, quo voluntarie illum
terminum relinquat; vel per hoc, quod in­
dependenter ab ipsius voluntate per aliam
causam extrinsecam a tali termino extra­
hatur.
Objet
41. Sed objicies; nam si hoc ita se habet,
!1°' frustra de facto exigitur ab adulto aliqua
dispositio actualis ; sola quippe gratia sanc­
tificans et justificat impium, et excludit vo­
luntarium repertum in peccato habituali.
Dispelli- Respondetur negando sequelam; plura
tar’ quippe possunt absolute fieri absque aliqua
dispositione subjecti ; quæ tamen illam dis­
positionem connaturaliter exposcunt, ut
inductive in affectibus naturalibus potest
ostendi. Et ita accidit in praesenti ; quia li­
cet posita sola gratia habituali , impius
mundaretur a culpa, et justificaretur, congruenlissimum tamen est, ut ad eam gra­
tiam recipiendam sese disponat per proprios
actus. Tum quia forma perfecta, qualis est
gratia, petit connaturaliter recipi in sub­
jecto disposito. Tum quia impius adultus
debet moveri ad justificationem juxta mo­
dum suæ naturæ, atque ideo libere. Tum
quia decet, ut ille qui propria voluntate se
avertit a Deo, et gratiam amisit, propria
etiam voluntate se convertat in Deum, et
consequatur gratiam. Tum quia æquum
est, ut qui per peccatum offendit Deum, per
conversionem actualem ipsi aliquo modo
satisfaciat, et ab eo veniam efHagitet, ut la­
tius expendimus dubio praecedenti.

DUBIUM III.

Utrum secundum doctrinam D. Thom. actus
contritionis, vel charitatis, quo impius
disponitur ad gratiam justificantem, pro­
cedant ab eadem gratia tanquam a prin­
cipio effectivo ?

Pro intelligentia eorum quæ in hoc, et
sequenti dubio dicemus, oportet aliqua bre­
viter prælibare, ut ita resolutiones utroque
dubio stabiliendae magis firmentur, et fa­
cilius intelligantur.

§1Praemittuntur aliquae observationes.

•12. Supposito quod ad justificationem «Λί
adulti extra sacramentum requirantur aliquæ operationes supernaturales, quibus
homo se coaptet ad suscipiendam justifica­
tionis gratiam, investigandum est, qualis
gratia ad eas eliciendas desideretur. Re­
quiri enim ad hoc aliquam virtutem super­
naturalem, satis superque constat ex dictis
tract, prxced. disp. 3, dub. 1, cum seq. et
disp. 5, dub. 2 ; neque enim operatio viri­
bus naturalibus elicita quit ad gratiam su­
pernaturalem disponere, ut priori loco os­
tendimus; nec operatio supernaturalis elici
valet absque virtute inhærente, et intrin­
seca ejusdem ordinis, ut in secundo expli­
cuimus. Actus autem præparantes ad gra­
tiam, alii habent rationem dispositionis
remotæ, qui videlicet nec ex natura rei, nec
ex Dei ordinatione connectuntur infallibi­
liter cum gratia, sed possunt ab ea secun­
dum providentiam communem separari,
cujusmodi sunt actus fidei, spei, timoris,
etc. Alii vero sortiuntur rationem disposi­
tionis ultimæ, nempe qui vel ex natura rei,
vel saltem ex Dei ordinatione afferunt secum infallibiliter gratiam sanctificantem,
et ab ipsa secundum præsentem providen­
tiam separari non possunt, quales sunt ac­
tus contritionis, et dilectionis Dei super
omnia. Ex quibus illi priores solent, et sal­
tem valent justificationem tempore praece­
dere·, posteriores autem non eliciuntur,
quin in eodem instanti adsit justificationis
gratia, ut latius explicuimus dub. 1. In
præsenti ergo supponimus operationes,
quæ remote ad gratiam justificantem dis­
ponunt, posse elici, et plerumque elici inde­
pendenter ab illa, ut est per se notum. Du­
bitamus autem, an idem dicendum sit de
actu

DISP. HI, DUB. HI.
actu contritionis, el actu charitatis, qui ra­
tionem dispositionis proximæ habent. Et
consequenter etiam decidemus, an disposi­
tiones remotae, quando in instanti justifica­
tionis adsunt, a gratia habituali procedant;
liccl præcipuum dissidium ad dispositiones
proximas, sive ultimas reducatur.
43. Deinde observandum est, quod gra­
tia justificans aliquando confertur ei, qui
non præexistit in peccato, ut Angelis,
Adamo, Christo Domino, et B. Virgini, in
qnibus proinde ejus infusio habuit rationem
simplicis mutationis. Aliquando vero com­
municatur ei, qui in peccato præexistebat ;
qua de causa ejus communicatio habet ra­
tionem motus de contrario in contrarium,ut
latius exponemus disp. seq. dub. I, et dici­
tur justificatio impii. Et de hoc posteriori
justificationis modo procedit praesens diffi­
cultas : tum quia non est aeque certum,
quod ad illam priorem desiderentur dispo­
sitiones actuales : tum quia hæc posterior
est objectum per se istius Tractatus. Porro
impius dupliciter justificari potest : uno
modo intra sacramentum, alio modo extra
illud. Et nunc supponimus ex dicendis
3part, ad justificationem impii intra sacra­
mentum non requiri contritionem, vel
amorem charitatis ; sed sufficere alios mo­
tus imperfectiores, utputa attritionem. Cæterum extra sacramentum nunquam im pius consequitur justitiam, nisi se ad eam
recipiendam disponat per actum contri­
tionis, vel charitatis, ut constat ex supra
dictis dub. 1. Unde praesens dubium non
habet locum in justificatione impii intra
sacramentum, saltem perse loquendo ; sed
respicit justificationem, quæ extra sacra­
mentum fit. Ex quibus satis elucet majori
exparte intelligentia terminorum, quos in
titulo proposuimus.
JttiJ. 44. Sed adhuc observa, quod ad elicien­
dum actum supernaturalem desideratur du­
plex auxilium, sufficiens videlicet, quod dat
vires ad operandum ; et efficax, quod vires
præsuppositas ad agendum applicat, et cum
operatione infallibiliter conjungit, juxta ea
quæ late tradidimus tract, præced. disp. 6
cum sequent. Quocirca cum in titulo inqui­
ritur, an actus illi dependeant a gratia,
tanquam a principio effectivo, sensus est,
an gratia habitualis habeat rationem auxi­
lii, seu virtutis sufficientis ad eliciendas
eas operationes, illasque de facto cum in­
funditur, eliciat ; an vero prædictæ opera­
tiones eliciantur non per gratiam, sed per

561

aliud auxilium sufficiens ab ea distinctum.
Unde sive hæc, sive illa pars admittatur,
non excluditur necessitas auxilii'efficacis,
per quod Deus hominem ad exercendum eas
operationes præmoveat, et virtutem suffi­
cientem infallibiliter faciat actu operan­
tem. Rursum virtus dicitur sufficiens vel
respective ad operationem secundum subs­
tantiam acceptam, vel respective ad actualitalem, et exislentiam operationis, ut
exposuimus tract, prxced. disp. 5, dub. 5,
ubi statuimus necessitatem auxilii sufficien­
tis actualis etiam in eis subjectis, quæ sup­
ponuntur habere virtutes operativas habi­
tuales. In præsenti autem præcipue dubita­
mus de virtute, sive auxilio sufficienti ad
actus, quibus impius ultimo ad justificatio­
nem disponitur, consideratos secundum
suam substantiam, et tendentiam specifi­
cam in objectum : et inquirimus, an istud
munus obeat de facto gratia justificans,
quidquid sit de necessitate alterius auxilii
actualis ad attingendum ultimam actualitatem, et existentiam illorum actuum.
45. Et quidem si vera sunt quæ diximus
disp. prxced. dub. 6, nihil fere negotii habet
hæc difficultas. Posito quippe, quod amor
charitatis dependeat essentialiter a gratia
sanctificante ; vel dicendum est hunc amo­
rem non esse ultimam dispositionem ad
ejus infusionem, quod est absurdum; vel
concedi debet, actum illum procedere effec­
tive ab eadem gratia, ad quam disponit.
Sed quia hæc mutua causalitas non facile
explicatur (et aliunde magis certum est,
quod amor charitatis disponat ultimo ad
gratiam, quam quod ab illa essentialiter
dependeat tanquam a principio effectivo),
idcirco oportet hanc difficultatem discutere
independenter a doctrina, quam loco citato
statuimus. Unde pro praesentis dubii ventilatione gratis permittimus, quod actus con-versiæ.
tritionis, vel charitatis non dependeat es­
sentialiter a gratia sanctificante, et quod
possit divinitus elici medio aliquo auxilio
transeunti : et inquirimus,an supposita,vel
praemissa tali independentia , hujusmodi
actus de facto procedat effective ab eadem
gratia, ad quam ultimo disponit. Ob quam
etiam rationem abstrahimus in præsenti
ab hoc, quod prædictus actus sit dispositio
physica, vel tantum moralis ; de quo agenus dub. 5. Supponimus tamen, præcipua
munia dispositionis esse subjectum expur­
gare a dispositionibus contrariis formae re­
cipiendae, atque illud trahere, ac determi-

562

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

nare ad participationem prædictæ formæ,
et tandem parare connaturalem modum, et
viam, ut forma recipiatur, ut ex iis quæ in
naturalibus contingunt, edocemur.
Quia vero in hujus dubii decisione haud
levis controversia est apud Authores non
solum circa resolutionem absolute tenen­
dam. sed etiam circa mentem D. Thomæ ;
de qua dubitant non solum extranei (quod
parum referret), sed etiam aliqui S.Doctoris
discipuli ; idcirco oportet prius videre, quid
in hac causa sentiat, el doceat. Præsertim
quia ubi ejus mens nobis plene illuxerit,
ancipiti cura non distrahemur in hujus rei
decisione ·, illud enim semper censemus
verius, quod Doctori nostro probatur magis
conforme, et ejus principiis cohaerentius.

§ n.
Prxfertur pars affirmativa.
4θ. Dicendum est, quod secundum doctri­
nam D. Thom. actus contritionis,vel chari­
tatis eliciti in instanti justificationis impii
procedunt effective ab eadem gratia sanc­
tificante, ad quam ultimo disponunt. Hanc
conclusionem docent Thomislæ antiquiores,
graviores, et plures in numero, ut ex dicen­
dis dub. seq. constabit : quod non in effica­
citer persuadet ejus veritatem. Nam quando
evidenter non constat, quæ sit mens S. Docloris, illud præsumendum est tenuisse,
quod ejus graviores discipuli, et præcipue
Dominicani, communiter amplectuntur.
Funda­
Probatur primo,quiasecundum D. Thom.
mentum.
gratia justificans est prior simpliciter actu
contritionis, vel charitatis, quo impius
ad eandem gratiam disponitur : ergo hu­
jusmodi actus procedit ab illa tanquam a
principio effectivo. Probatur consequentia :
tum quia si semel gratia prajcedit simpli­
citer prædictum actum, potest eum elicere,
et superfluit aliud auxilium sufficiens a
gratia distinctum : tum quia Adversarii
præcipue fundant suam opinionem in eo,
quod causantur se non posse intelligere,
quomodogralia praecedat simpliciter actum,
a quo tanquam a dispositione in sua infu­
sione dependet. Antecedens autem videtur
nobis evidens ex articulo 8 hujus quæstio1). Tbo.nis, ubi inquirit D. Thom. Utrum gratiæ
infusio sit prima ordine naturæ inter ea,
quæ requiruntur ad justificationem impii ?
et respondet : « Dicendum, quod prædicta
« quatuor, quæ requiruntur ad justificatio-

conclu-

« nem impii, tempore quidem sunt simul,
« quia justificatio impii non est successiva.
« Sed ordine naturæ unum eorum est prius
« altero. Et inter ea naturali ordine pri« mum est gratiæ infusio, secundum motus
α liberii arbitrii in Deum, tertium mo< tus liberi arbitrii in peccatum, quartum
α vero est remissio culpæ. Cujus ratio est,
« quia in quolibet motu naturaliter pri« mum est motio ipsius moventis; secun« dum autem est dispositio materiæ, sive
« motus ipsius mobilis ; ultimum vero est
α finis, vel terminus moventis. Ipsa igitur
α Dei moventis motio est gratiæ infusio, ut
« dictum est supra (nempe art. 6) ; motus
« autem, vel dispositio mobilis est du. plex motus liberi arbitrii; terminus auα tem, vel finis motus est remissio culpæ,
« ut ex supradictis patet (videlicet art. 6).
« Et ideo naftirali ordine primum in justia ficatione impii est gratiæ infusio, secun« dum est motus liberi arbitrii, etc. d
Gratia igitur, quæ ad justificandum impium
infunditur, est secundum D. Thom. prior
ordine naturæ, atque ideo simpliciter, quam
actus disponens ad receptionem ejusdem
gratiæ. Præsertim quia eodem modo S.
Doctor praeponit gratiam actui disponenti,
ac remissioni culpæ ; et certum est, quod
gratia justificans præcedit simpliciter culpæ
remissionem.
47. Praecipua responsio, qua huic testi- eî?
monio occurrunt Adversarii, est D. Tho- P*
mam nomine infusionis gratiæ non intel­
ligere infusionem gratiæ habitualis justifi­
cantis, sed infusionem gratiæ auxiliantis
actualis, per quam, inquiunt, movet Deus
liberum arbitrium ad actus, quibus se dis­
ponit. Unde ex prædicta authoritate non
habetur, quod gratia sanctificans sit prior
simpliciter actu disponente ad ejus receptio­
nem, sed quod gratia auxilians illum sim­
pliciter praecedat. Quod facile admittitur,
sed nostram assertionem minime confirmat.
Hoc tamen effugium efficaciter præcIudi-Ccü
tur, quia illa gratia, quam D. Thom. no- ®
mine infusionis gratiæ significat, præcedit
simpliciter actum disponentem ad recep­
tionem gratiæ sanctificantis,ut hæc respon­
sio admittit, et constat evidenter ex textu :
atqui D. Thom. nomine infusionis gratiæ
significat gratiam justificantem : ergo ex
mente S. Doctor, gratia justificans est prior
simpliciter actu, qui ad ejus receptionem
disponit. Minor ostenditur primo, quia D.
Thom. opponit suæ doctrinae primum argu- D.ra
mentum

DISP. Ill, DUB. III.

mentum in hunc modum : « Prius est reco« dereamalo, quam accedere ad bonum :
« sed remissio culpæ pertinet ad recessum
λ a malo, infusio autem gratiæ pertinet ad
α proscquutionem boni : ergo naturaliter
« prius est remissio culpæ, quam infusio
«gratiæ. » Et respondet : « Dicendum,
« quod recessus a termino, et accessus ad
« terminum dupliciter considerari possunt.
« Uno modo ex parte mobilis, et sic natu­
ri raliter recessus a termino præcedit acces« sum ad terminum ; prius enim est in
« subjecto mobili oppositum, quod adjici« tur, et postmodura est quod per motum
< assequitur mobile. Sed ex parte agentis
« este converso; agens enim per formam,
t quæ in eo praeexistit, agit ad removeni dum contrarium : sicut sol per suam Ιο­
ί cem agit ad removendum tenebras. Et
« ideo ex parte solis prius est illuminare,
« quam tenebras removere : ex parte autem
« aeris illuminandi prius est illuminari a
« tenebris, quam consequi lumen ordine
« naturæ ; licet utrumque sit simul tern­
it pore. Et quia infusio gratiæ, et remissio
« culpæ dicuntur ex parte Dei justificantis,
« ideo ordine naturæ prior est gratiæ infu« sio, quam culpæ remissio. Sed si suman» turea, quæsunt ex parte hominis justi« ficati, est e converso ; nam prius est
« ordine naturæ liberatio a culpa, quam
« consequutio gratiæ justificantis. » In qua
responsione certum est D. Thom. nomine
infusionis gratix eandem gratiam signi­
ficasse, quam eisdem vocibus significaverat
in corpore articuli ; alioqui nec consequen­
ter procederet, nec argumento recto obviam
iret. Constat autem, quod in hac respon­
sione nomine infusionis gratix gratiam
sanctificantem, et habitualem significat :
tum quia loquitur de eo termino, quem
impius per justificationem assequitur, qui
non est auxilium, sed habitualis gratia, ut
ipsi Adversarii docent. Tum etiam, quia
asserit purgationem a culpa esse priorem
exparte mobilis, sive in genere causæ ma­
terialis, quam infusionem gratiæ : quod
verificari non valet respectu gratiæ auxi­
liantis actualis, hæc quippe nullam disposi­
tionem ex parte mobilis naturaliter suppo­
nit. Tum præterea, quia exemplum, quo
S. Doctor utitur, luminis, et purgationis a
tenebris respectu aeris (nempe quod si su­
matur ordo ex parte agentis, lumen præ­
cedit expulsionem tenebrarum ; sed si
sumatur ex parte mobilis, absentia tene­

563

brarum præcedit lumen) accommodari non
valet gratiæ actuali,etaccommodatur optime
gratiæ habituali sanctificanti ; nam lumen
non illuminat disposiiive, remote, et me- '
diate ; sed immediate, proxime, et formaliter : gratia autem actualis auxilians tantum
justificat remote, et mediate, causando dis­
positiones ad justitiam ; habitualis vero
gratia justificat immediate, et formaliter
per seipsam, et se habet propriissime ad
instar luminis. Tum denique, et evidentius
id constat ex ultimis D. Thom. verbis :
« Infusio gratiæ, et remissio culpæ dicun« tur ex parte Dei justificantis ; ideo ordine
« naturæ prior est gratiæ infusio, quam
« culpæ remissio. Sed si sumantur ea, quæ
« sunt ex parte hominis justificati, est e
« converso ; nam prius est ordine naturæ
« liberatio a culpa,quam consequutio gratiæ
« justificantis. » Uti de eadem gratia asse­
rit esse posteriorem in genere causæ mate­
rialis dispositivæ, de qua immediate prius
dixerat esse priorem in genere causæ effi­
cientis ; alioqui cum maxima inconsequen­
tia procederetur, et nullam energiam ha­
beret ly est e converso ; sed fieret quædam
disparata comparatio. Cum ergo certum
sit, quod nomine consequutionis gratix jus­
tificantis, quam D. Thomas dicit esse pos­
teriorem in genere causæ materialis, sive
ex parte mobilis, significetur gratia habi­
tualis sanctificans ; certum etiam debet
esse, quod nomine infusionis gratix, quam
asserit esse priorem in genere causæ effi­
cientis, eandem gratiam habitualem, et
sanctificantem significaverit. De hac igitur
loquitur in corpore articuli.
48. Secundo probatur eadem minor, quia EvertiD. Thom. proponit secundo loco hoc argu-1"^'
mentum : « Dispositio præcedit naturaliter
« formam, ad quam disponit : sed motus
« liberi arbitrii est quædam dispositio ad
« susceptionem gratiæ : ergo naturaliter
« præcedit infusionem gratiæ. » Ubi no­
mine gratiæsignificari gratiam habitualem,
est satis manifestum : tum quia hæc sola
habet rationem formæ : tum quia motus
liberi arbitrii non est dispositio ad gratiam
actualem, sed ad habitualem, et justifican­
tem. Ad quod argumentum sic respondet
D. Thom. « Dicendum, quod dispositio sub­
ie jecti præcedit susceptionem formæ ordine
« naturæ ; sequitur tamen actionem agen« tis, per quam etiam ipsum subjectum
« disponitur. Et ideo motus liberi arbitrii
« naturæ ordine præcedit consequutionem

564

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

« graliæ, sequitur autem gratiæ infusio« nem. * Quæ responsio vel argumento
non occurrit, vel procedit de gratia sancti­
ficante habituali. Et consequenter de eadem
gratia loquitur D. Thom. quando in cor­
pore articuli asserit, gratiæ infusionem
esse priorem simpliciter ordine naturæ
motibus liberi arbitrii, quibus impius se
disponit ; alioqui nec argumentum asser
tionem D. Thom. impugnaret, nec illam
ejus responsio tueretur. Et bene observan­
dum est, quod S. Doctor pro eodem repu­
tat, quod motus liberi arbitrii sequatur
operationem Dei agentis, et disponentis
subjectum, et quod sequatur gratiæ sancti­
ficantis infusionem ; unumque infert ex
alio. Cum igitur motus liberi arbitrii sub­
sequantur simpliciter operationem Dei
agentis, et disponentis subjectum, fit quod
ex D. Thom. sententia motus liberi arbitrii
sequantur simpliciter gratiam sanctifican­
tem terminantem Dei influxum ; quamvis
in genere causæ materialis dispositivæ
iidem motus praecedant gratiam, quæ est
Cajei.
forma justificans. Videatur Cajet, qui recte
expendit prædictam D. Thom. responsio­
nem.
Befelli
49. Tertio, et urgentius eadem minor
lar ur
gentius. suadetur; quia quando D. Thom. inquit :
Dicendum, quod prædicta quatuor, quæ re­
quiruntur ad justificationem impii, etc. lo­
quitur de illis quatuor, quæ in praeceden­
tibus articulis ejusdem quaestionis recen­
suerat. Unde nulla aptiori via venari pos­
sumus, quid D. Thom. nomine infusionis
gratiæ in hoc articulo significet, quam
investigando, quid eodem nomine in prae­
cedentibus articulis significaverit : tum
quia hanc identitatem importat ly prædicta
quatuor : tum quia ex opposito fieret,
D. Thom. cum magna inconsequentia, et
aequi vocatione processisse. Id vero facile
constabit consideranti coordinationem, et
methodum,quam S.Doct. in tota quaestione
observat, et quam in ejus lumine sic propo­
nit Circa primum quaeruntur decem ·. 1.
v Quid sit justificatio impii. 2. Utrum ad
« eam requiratur gratiæ infusio. 3. Utrum
« ad eam requiratur aliquis motus liberi
α arbitrii. 4. Utrum ad eam requiratur
α motus fidei. 5. Utrum ad eam requiratur
« motus liberi arbitrii contra peccatum. 6.
« Utrum præmissis sit connumeranda re« missio peccatorum. 7. Utrum in justifiα catione impii sit ordo temporis, aut sit
« subito. 8. De naturali ordine eorum, quæ

« ad justificationem concurrunt. » Exqaibus evidens videtur, quod D. Thom. inhocD.no
articulo 8, de eorum ordine agat, quæ in
praecedentibus articulis dixerat ad justifi­
cationem concurrere, et praerequiri. Videa­
mus nunc, quid S. Doctor nomine infu­
sionis gratiæ significare intendat in illo ar­
ticulo 2, ubi resolvit, infusionem graliæ
desiderari ad justificationem impii. Ibi
autem sic concludit : α Effectus divinæ di« lectionis in nobis, qui per peccatum tol« litur, est gratia, qua homo fit dignus vitæ
« æternæ, a qua peccatum mortale exclu« dit. Et ideo non posset intelligi remissio
a culpæ, si non adesset infusio gratiæ. » Et
ad 1. addit : « Benevolentia Dei ad homi« nem reparari dicitur per donum gratiæ.
« Et ideo licet homo antequam peccet, po« tueritesse sinegratia.etsine culpa ;tamen
« post peccatum non potest esse sine culpa,
« nisi gratiam habeat. » Ubi liquido cons­
tat, tatn ex verbis, quam ex mente S. Doc­
toris. quod nomine infusionis gratiæ signi­
ficet gratiam sanctificantem, quam requiri
asserit ad hoc, ut impius justificetur. Qui
sensus communis est apud eos etiam Tho­
mistas, quos nunc Adversarios habemus.
Cum ergo S. Doctor in præs. art. 8, colli­
gens, et comparans prædicta quatuor, de
quibus disputaverat, concludat : Ordine
naturæ unum est prius altero ; et inter ea
naturali ordine primum est gratiæ infusio,
etc. luce meridiana clarius apparet, quod
nomine infusionis gratiæ significat gratiam
sanctificantem. Unde sensus a nobis inten­
tus fundatur non in hac, aut illa voce, aut
propositione ab aliis praecisa ; sed in me­
thodo. quam D. Thom. in tota quaestione
observat. Adversariorum autem interpre­
tatio. dum gratiam auxiliantem per infu­
sionem gratiæ significari conatar. et gra­
tiam sanctificantem sub ultimo requisito,
nempe sub remissione culpæ reponit, to­
tam harmoniam praesentis quaestionis tur­
bat, et ordinem clarissimum a D. Thom.
intentum confundit Unde refelluntur Mon­
tesinos, et Arauxo, et communiter Adver­
sarii ita D. Thomam interpretantes.
50. Confirmatur primo ex eodem Ange-^ixnlico Praeceptore art. 7 præced. ubi hæc^;
habet: « Dicendum, quod tota justificatio sotà»
<c impii originaliter consistit in gratiæ in­
fusione. Per eam enim, et liberum arbi­
« trium movetur, et culpa remittitur. Gra­
« tiæ autem infusio fit in instanti absque
a successione. Cujus ratio est, quia quod
aliqua
*

DISP. Ill, DUB. ΙΠ.
« aliqua forma non subito imprimatur
« subjecto, contingit ex hoc, quod subjec< turn non esl dispositum, et agens indiget
» tempore ad hoc, quod subjectum disponat.
» Dictum esl autem supra, quod Deus ad
« hoc, ut gratiam infundat animæ, non
« requirit aliquam dispositionem, nisi quam
« ipse facit. Cum igitur virtus divina sit
<t infinita, potest quamcumque materiam
» certam subito disponere, et multo magis
« liberum arbitrium hominis, cujus motus
« potest esse instantaneus secundum natu« ram. Sic igitur justificatio impii fit a Deo
u in instanti. » Quo loco nomine infusionis
graliæ significari gratiam sanctificantem,
videtur per se notum : tum quia D. Thom.
asserit, quod per eam culpa remittitur;
quod nisi improprie nequit verificari de
auxilio transeunti. Tum quia illam gratiam
dicit esse formam ; hoc enim important
illa verba : Gratix infusio fit· in instanti,
quia quod aliqua forma, etc. auxilium autem
non habet rationem formæ in justificatione
impii, ut ex se liquet. Tum, et praecipue,
quia loquitur de illa gratia, pro qua requi­
ritur dispositio, ut constat ex illis verbis :
Deus ad hoc, quod gratiam infundat, non
requirit aliquam dispositionem, quam ipse
non facit : auxilium autem non exposcit
dispositionem, bene autem gratia habitua­
lis sanctificans, ut constat ex quaestione 112,
art. 2, ad quem locum D. Thomas remittit.
De hac igitur gratia sanctificante, et habi­
tuali asserit D. Thom. quod in ejus infu­
sione consistit originaliter tota justificatio
impii, et quod per eam liberum arbitrium
movetur. Ergo manifeste exprimit gratiam
sanctificantem esse priorem simpliciter
aliis, qaae ad impii justificationem concur­
runt, et quod movet liberum arbitrium ad
actus, per quos disponitur tum ad ipsius
gratiæ susceptionem, tum ad remissionem
culpæ. Si autem hujusmodi actus a prædicta
gratia, tanquam a principio effectivo non
procederent, minime verificari posset, jus­
tificationem impii consistere originaliter,
seu primordialiter in infusione gratiæ sanc­
tificantis, et quod liberum arbitrium move­
retur per eandem gratiam, per quam culpa
remittitur, ut facile consideranti constabit.
Νάΐν 51. Confirmatur secundo, etadhuc urgena{i5· tins; quia D. Thom. eodem art. 7, proponit
quartum argumentum in hunc modum :
Motus liberi arbitrii, qui ad justificationem
impii disponit, est meritorius; et ita oportet,
quod procedat a gratia (utique justificante,

565-

de qua loquitur in corpore articuli) sine qua
nullum est meritum, ut infra dicetur (nempe
quxst. Ill, art. 2, ubi D. Thom. agere de
gratia justificante est manifestum, et docent
communiter ejus interpretes) : sed prius est
aliquid consequi formam, quam secundum
formam operari : ergo prius infunditur gra­
tia, et postea liberum arbitrium movetur in
Deum, et in detestationem peccati : non ergo
justificatio est tota simul. Cui argumento
Adversarii nostri responderent negando
majorem quoad secundam partem ; existi­
mant enim, quod ut actus ultimo disponens
ad justificationem sit meritorius, non debet
necessario procedere a gratia sanctificante,
sed satis est, quod ipsi coexistât, et per
illam informetur ; et hoc pacto elevare co­
nantur plura D. Thom. testimonia, in qui­
bus docet oppositum. Cæterum S. Doctor
non ita respondet, sed concedit majorem, et
minorem, et primam consequentiam, et
negat secundam, α Dicendum, inquit, quod
« in eodem instanti, in quo forma acquiri« tur, incipit res operari secundum for« mam. Sicut ignis statim cum est genera« tus, movetur sursum ; et si motus ejus
« esset instantaneus, in eodem instanti
« compleretur. Motus autem liberi arbitrii,
« qui est velle, non est successivus, sed ins« tantaneus. Et ideo non oportet, quodjus« tificatio impii sit successiva. » Ubi duo
ponderanda sunt. Primo, quod superflue
laboraret D. Thom. in explicando, quomodo
motus liberi arbitrii, licet sit post infusio­
nem gratiæ sanctificantis, non efficiat tem­
poris successionem, si sentiret talem mo­
tum a prædictagratia non procedere; faci­
lius quippe, et magis directe infringeret
argumenti vires negando majorem, sicut
nostri Adversarii negant : cum ergo non ita
se gesserit, manifeste significavit majorem
esse veram, et admittendam, nempe actus
meritorios existentesin instanti justificatio­
nis a gratia sanctificante procedere. Praeser­
tim quia D. Thom. probaverat illam majo­
rem non alia doctrina, quam sua inferius
tradenda quxst. 114. Secundo quod S. Doc­
tor aperte docet, quod in eodem instanti,
in quo forma acquiritur, incipit res operari
secundum talem formam; et si motus for­
mæ correspondons esset instantaneus, in
eodem instanti consummaretur. Ergo ex
sententia D. Thom in eodem instanti, in
quo forma justificans, nempe habitualis
gratia, infunditur, incipit homo operari
per talem gratiam, et elicit operationes, de

566

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

quibus procedebat difficultas illius articuli, i D. Thom. toties in hac quæstione affirmat ;
nempe dilectionem charitatis, et contritiocum ipso in quæstione 28 de Verit. ari. 8,
nem. L nde dicendum est, vel duos actus,
asserat, quod nihil potest cadere medium
v. g. contritionis, in illo instanti concurinter infusionem gratiæ, et remissionem
rere, alterum elicitum a gratia habituali, et
culpæ? Tandem quo pacto in hoc articulo 8,
alterum ab auxilio actuali; vel quod non
in fine corporis affirmat, totam transmutadetur nisi unicus, et a gratia sanctificante
tionem in justificatione inventam ordinari
procedens. Cumque illud prius sit aperte
ad remissionem culpæ sicut ad finem : et
falsum, et contra generalia principia D. Th.
in art. 6, inquit : ,< Consummatio autem,
negantiscoexistentiamduorumaccidentium
« sive perventio ad terminum hujus motus
solo numero diversorum in eodem subjecto,
«importatur per remissionem culpæ; in
consequens est, quod ex ejus sententia non
« hoc enim justificatio consummatur. » Et
detur in instanti justificationis, nisi unicus in resp. ad l.ait remissionem culpæ esse
contritionis, vel amoris actus ; et quod hic terminum ad quem hujus motus ? Hæc
a gratia sanctificante procedat. Videatur D. quippe verificari non valent, si per remisThom. 3 part, quxst. 87, art. 2, in fine corp. sionem culpæ non significatur, et compreconfirConfirmatur tertio, et ultimo : nam ea, henditur gratia habitualis, quæ præcipae
’taJJ/'qa®
justificationem concurrunt, illum in motu justificationis intenditur, ipsumque
ordinem ex mente D. Thom. observant specificat per modum termini ad quem, ut
inter se, quem ipse S. Doctor observat in docet S. Doct.arL 1. Quas difficultates perseis proponendis, et declarandis ; alioqui non picue diluunt Adversarii dicendo D. Thom.
tribueret eis illum ordinem, quem sensit nomine infusionis gratiæ, quam priori loco
eis convenire ; quod est absurdum. Sed D.
ponit, non significasse gratiam habitualem,
Thom. tali ordine procedit in hac quæs- sed actualem; nomine autem remissionis
tione, quod prius, nempe art. 2, agit de
culpæ, quam loco posteriori constituit,
infusionegratiæ sanctificantis; deinde ari.
comprehendisse gratiam sanctificantem,
3, et 4, et 5, tractat de actibus qui ad justiquæ formaliter culpam remittit. Unde faficationem requiruntur; postea art. 6, discile componunt ea, quæ arduum est conci­
pulat de remissione peccatorum ; et tandem
liare in sensu a nobis intento.
art. ", et 8, prædicta quatuor eodem ordine
53. Hæc autem quamvis difficultate nonQuii»
comparat inter se. Quod manifeste cognoscareant, minime persuadent, quod D.J^‘
cet, qui totam, hanc quæstionem, ejusque
Thom. nomine infusionis gratiæ significadispositionem contemplatus fuerit. Ergo
verit solum auxilium actuale. Et ex oppo-h&ii
dicendum est, quod secundum mentem D.
sito discurrendi modo longe plures assur-^
Thom. illa quatuor ita se habent, et mutuo
gunt difficultates, quas Adversarii superare «·
procedunt in diverso causandi genere,
non possunt, nisi agendo contra manifestam
quod nihilominus gratia sanctificans praeintentionem S. Doctoris, et toti quæstioni,
cedat simpliciter actus, quibus homo ad
et singulis ejus articulis violentiam infejustificationem disponitur.
rendo, ut satis constat ex supra didis. Ea
Difficai- 52. Sunt tamen in istismet testimoniis
vero, quæ modo objiciuntur, facilem expoaliquæ propositiones difficiles, quæ ejus
sitionem accipient ex dicendis dub. seq.
sententiam obscurare, et adversæ opinionis
Nunc breviter ad singulas difficultates res11 Tho^Authoribus favere videntur; quas proinde
pondetur. Ad primam dicendum est, quod
oportet obiter exponere. Et in primis, qua
licet ad justificationem impii concurrant
ratione potest verificari, quod tota justifidispositiones tam proximæ, quam remotæ,
catio impii consistat originaliter in infuejusque exordium a primo auxilio inchoesione gratiæ sanctificantis, ut D. Thom.
tur; nihilominus D. Thom. cum hanc diffiasserit art. 6, cum potius justificatio incicultatem tractat, dispositiones remotas ex­
piat ab auxilio Dei hominem vocantis, et
eludit, et ad solas dispositiones ultimas con’Tridcui excitanti3 ad justitiam, ut docet Concil.
siderationem convertit, ut ipse observat in
u’ Trident, sess. 6, cap. 6, et gratia, sicut et
4, dist. 17, quxst. 1, art. 4, quxstiunc. 2, et
natura, progrediatur ab imperfectioribus
quxst. 28, de Verit. art. 8. Nam cum ea
ad magis perfecta? Deinde quomodo actus,
tantum comparet inter se, et quantum ad
quibus homo ad justificationem disponitur,
præcedentiam secundum ordinem naturæ,
possunt mediare inter infusionem gratiæ
quæ in eodem instanti justificationis consanclificanlis, et remissionem culpæ, ut - currunt, merito ab hac controversia reji­
cit

DISP. Ill, DUB. III.
cit dispositiones remotas, quæ justificatio­
nem tempore præcedunt, ut constat ox arti­
culo 7 hujus quaestionis, in reap. ad 1, ubi
ait: « Dicendum, quod motus liberi arbi« trii, qui concurrit ad justificationem im< pii, est consensus ad detestandum pecca« tum, et ad accedendum ad Deum : qui
α quidem consensus subito fit. Contingit
« autem quandoque, quod praecedit aliqua
« deliberatio, quæ non est do substantia jus< tificationis (licet sit effectus gratiæ auxi« liantis, et Dei vocantis,) sed via in justi<i ficationem ·, sicut motus localis est via ad
4 illuminationem, et alteratio ad genera« lionem. » Loquendo igitur de justifica­
tione sic accepta, et de his quæ ad eam per
se desiderantur, merito affirmat S. Doct.
quod tota justificatio impii originaliter con­
sistit in infusione gratiæ, per quam culpa
remittitur; quia hujuscemodi gratia, ut
ipse inquit, movet liberum arbitrium ad
actus, qui in eodem instanti concurrunt ; et
superfluum est adjicere aliud auxilium suf­
ficiens a prædicta gratia distinctum. Unde
magna circunspectione D. Thom. supra
quxst. 109, art, 6, explicans quare auxi­
lium requiratur, ut homo disponatur ad
gratiam habitualem, dixit non requiri aliud
auxilium habituale : quo satis insinuavit,
requiri, et sufficere ipsum habitum gratiæ,
vitei ut recte observavit Valentia torn. 3, disp. 8,
quxst. 5, punct. 4. Immo si actus ultimo ad
justificationem disponentes elicerentur in
virtute alterius auxilii sufficientis, falsificaretur assertio S. Doct. nempe totam justifi­
cationem consistere originaliter in infu­
sione gratiæ, per quam culpa remittitur,
ut satis ex se constat.
secundam respondetur, quod
oht quando D. Thom. in quxst. cit. de Veritat.
docet nihil medium cadere posse inter infusionem gratiæ sanctificantis, et remissioajeds-nem culpæ, loquitur de medio auferente a
prædicta gratia rationem formæ justifican­
tis formaliter, et immediate, et eodem mo­
do expellentis culpam. Disputat enim ad­
versus illos, qui dicebant, « quod motus isti »
(nempe ultimo disponentes ad justificatio­
nem) « sunt meritorii, et gratia informati :
«unde naturaliter gratiam sequuntur.
t Præcedunt autem remissionem culpæ na« taraliter, quia gratia per hos actus re< missionem culpæ operatur. » Hoc autem
refellit S. Doctor : « Nam quod causât alio quid per operationem, causai per modum
« causæefficientis : gratia igitur, si per ac-

567

« tum contritionis, et fidei formatae remis-d. Tho.
t sionem culpæ causât, causabit per modum
« causæ efficientis; quod esse non potest.
« Nam causa effective destruens aliquid,
« prius ponitur in esse, quam hoc, quod
« destruitur, sit in non esse; non enim
« ageret ad destructionem ejus, quod jam
a non est. Unde sequeretur, quod gratia
« prius esset in anima, quam culpa esset
« remissa, quod est impossibile. » Ex qui­
bus liquido constat, D· Thom. solum ex­
cludere, quod inter infusionem gratiæ, et
remissionem culpæ mediet aliquid, quod
peccatum formaliter, et immediate exclu­
dat ; quod tamen necessario admittendum
esset, si gratia sanctificans solum effective
peccatum expelleret par actum contritionis
a se elicitum : tunc quippe non gratia, sed
contritio formaliter, et immediate exclu­
deret culpam. Ex quo ulterius fieret, gra­
tiam antecedenter ad contritionem, vel ab
ea præcisam coexistere cum peccato. Cæterum hæc inconvenientia nec ex nostra sen­
tentia, nec ex doctrina, quam D. Thom. in
hac quæstione statuit, consequuntur; nam
actus ultimo disponentes ad justificationem,
sicut simpliciter supponunt gratiam habi­
tualem, a qua procedunt ; ita proportionabiliter supponunt remissionem culpæ per
gratiam : et quemadmodum in genere cau­
sæ dispositivæ gratiam præcedunt, ita
etiam præcedunt remissionem culpæ. Et in
hoc consistit mediatio, seu ordo naturæ
intentus a D. Thom. ut infra latius declara­
bimus.
55. Ad tertiam concedimus S. Doctorem Qaaiiter
. . ,
....
« remissio
in remissione culpæ, quam dicit esse fi- peccati
nem, et terminum ad quem justificationis,
comprehendisse gratiam sanctificantem, nus justinon quidem sub ratione efficientis actus, nis '
per quos impius disponitur; sed sub ra­
tione formæ existentis extra omnium sua­
rum causarum exercitia. Unde minime ex­
cluditur, quod eadem gratia significata
fuerit nomine infusionis gratiæ, quæ to­
tum justificationis negotium originaliter
inchoat; quia in diversis causæ generibus,
et secundum differentes ordines ex parte
agentis, et passi est et principium, et ter­
minus justificationis, modo infra decla­
rando. Merito autem toties asseruit D.
Thom. finem, et terminum justificationis
esse remissionem culpæ : tum quia, ut ipse
S. Doct. observat in art. 1 hujus quxst. non
agit de justificatione, quæ est simplex mu­
tatio a non justitia ad justitiam : sed de

DE DISPOSITIONIBUS
>
justificatione impii, quæ est motus a con­
trario ad contrarium : et ita terminus, et
consummatio hujus motus importat per se
justitiam, non utcumque, sed ut destruen­
tem peccatum ; atque ideo remissio culpæ
pertinet ad terminum ad quem hujus mo­
tus. Tum etiam, quia hoc specialiter inve­
nitur in motu justificationis, prout ab aliis
motibus distinguitur; cæteri enim non res­
piciunt per se primo destructionem termini
a quo, sed solum per accidens, et ex conse­
quenti : at in motu justificationis intendi­
tur per se destructio termini a quo, vide­
licet culpæ. Et ratio disparitatis est, quo­
niam in aliis motibus destructio termini a
quo, non habet rationem boni, nisi quate­
nus deservit ad introductionem termini ad
quem: unde non intenditur per se, sed so­
lum propter istum. Cæterum destructio
peccati est per seipsam magnum quoddam
bonum; unde non solum intenditur propter
introductionem gratiæ. sed etiam propter
isaias. seipsam, juxta illud Isaiæ 27 : Iste est enim
fructus, ut auferatur peccatum. Possetque
etiam independenter a gratia terminare
specialem intentionem, et exequutionem,
si peccatum valeret absque infusione gratiæ
remitti. Unde terminus ad quem, seu finis
justificationis complectitur non solam infu­
sionem gratiæ, sed etiam remissionem pec­
cati modo longe diverso, ac in aliis motibus
importantur acquisitio termini ad quem,
et destructio termini a quo. Et hac de causa
asserit D. Thom. ultimum, quod reperitur
in impii jutificatione, esse remissionem
culpæ. Quod magis constabit disp. seq. dub.
1,§2.
568

§ m.
Uberior confirmatio nostrx assertionis.

θθ* Quæ ^iactenus ex D. Thom. expendi­
tur ea- mus, sufficiunt ad nos certificandum de
^sertio' ejussententia. Præsertim cum habeantur in
Summa Theologica, quibus proinde cedere
debent alia testimonia, et juxta illorum
sensum exponi, si quæ specietenus nostræ
assertioni repugnare videntur. Adjiciemus
tamen alia S. Doct. loca, in quibus satis
aperte eandem sententiam tuetur. Optimus
habetur in 4, ad Annibaldum, dist. 17,
D. Tbo. quxst. 1, ari. 2, ubi inquit : « Dicendum,
« quod in justificatione impii hæc quatuor,
« scilicet motus liberi arbitrii, contritio,
« infusio gratiæ, et remissio culpæ, simul

Kobora-

AD JUSTIFICATIONEM.
« sunt tempore, sicut in naturalibus dispo« sitio, quæ est necessitas materiæ, formæ
« introductio, et alterius expulsio; non ta­
ct mon simul natura. Nam prioritas, etposα terioritas secundum ordinem naturæ ad
α ordinem causæ, et causati aliquo modo
«reducuntur; quia principium, et causa
« idem sunt secundum Philosophum. Unde
« secundum diversum genus causæ unum
« istorum prius est alio, et e converso : si« cut dispositio, quæ est necessitas mate« riæ, est causa materialis formæ; forma
« vero causa formalis necessitatis materiæ.
« Et hoc modo potest dici, quod motus li« beri arbitrii, et contritio sunt priora aliis
« duobus in genere causæ materialis; alia
« vero duo, scilicet gratiæ infusio, et ex« pulsio culpæ, sunt his priora in genere
« causæ formalis. Et iterum a parte dispo« sitionum prior est contritio,quæ removet
α prohibens in genere causæ materialis:
« sed motus liberi arbitrii n (nempe dilectio
charitatis) « prior est in genere causæ for« malis. Similiter ex parte formarum prior
« est culpæ remissio in genere causæ mate« rial is ; sed gratiæ infusio prior est in orα dine causæ formalis, quia culpæ remissio
« est dispositio ad gratiæ infusionem. Quia
« vero agens generat sibi simile in forma,
« et natura principaliter intendit introduc« tionem formæ, ideo secundum ordinem
« causæ formalis est ordo secundum agenα tem, et finalem. »
In quibus D. Th. verbis plura continen-Eipafr
tur, quæ nostram assertionem confirmant.1^)?
Nam in primis asserit S. Doctor, quod^3*·
idem eot ordo secundum causam agentem,
et secundum causam formalem : atqui ex­
presse asserit, quod gratia remittens pec­
cata est prior in genere causæ formalis,
quam actus, quibus homo ad ipsam gratiam
disponitur : ergo prædicta gratia est prior
in genere causæ efficientis, quam ultimo
disponentes ad illam. Quod falsum esset,
si prædicti actus non dependerent ab illa
sicut a principio effectivo. Secundo, S. Doc­
tor eodem modo philosophatur de his, quæ
ad justificationem concurrunt, ac de illis,
quæ concurrunt ad generationem compositi
substantialis ; sed accidentia, quæ ultimo
disponunt ad generationem compositi subs­
tantialis, ita praecedunt formam in genere
causæ materialis dispositivæ, quod sequun­
tur formam in genere causæ efficientis per
dimanationem, ut ex D. Thom. sententia
docent communiter Thomistæ, ut videri
potest

DISP. Ill, DL'B. III.
potest apud N. Complut, in lib. ilc generat.
disp. 2, auxst. 8 ; ergo ex mente S. Doctoris
actus qui ultimo disponunt ad justificatio­
nem. ita praecedunt gratiam sanctificantem
in genere causæ materialis dispositivæ,
quod nihilominus sequuntur post illam in
genere causæ efficientis. Tertio D. Thom.
asserit quod sicut expulsio peccati, ita et
dispositiones ad justificationem sequuntur
gratiam, ad quam disponunt : sed expulsio
peccati ita præcedit gratiam in genere cau­
sæ dispositivæ, quod nihilominus gratia est
prior simpliciter expulsione peccati, ut Ad­
versarii concedunt : ergo etiam est prior
simpliciter, quam actus ultimo ad justifica­
tionem disponentes : sed eo ipso, quod illos
actus simpliciter praecedat, nulla est ratio,
cur nequeat eos efficere ; siquidem continet
eos non minus perfecte, quam eos contine­
ret auxilium fluidum sufficiens : ergo ex
D.Thom. sententia ita asserendum est.
ito 57. Eandem resolutionem, licet luculen­
ti1^ tins traditam, habet S. Doct. in 4, dist. 17,
quxst. 1, art, 4, ubi quiestiunc. 1 præsupponit, quod eadem est prioritas in genere
causae formalis, et in genere causae efficien­
tis. Et deinde inquxstiunc. 2, proponit va­
rios dependi modos circa praesentem diffi­
cultatem. Nam quidam dicebant, actus
disponentes ad justificationem praecedere
gratiam, et esse informes. Quod ipse refel­
lit, α quia simul cum gratiæ infusione, et
« in justificatione est motus contritionis ;
« sed motus attritionis præcedit quasi prae< paratorius. Nos autem nunc non loqui1 mur de praeparatoriis ad justificationem,
« sed de his, quæ intrant substantiam ip< sius. » Alii autem asseruerunt, quod
actus prædicti supponunt gratiam, sed sup­
ponuntur ad remissionem culpæ. (Quod
.^.docuerant D. Bonavent. in 4, dist. 17,
ir-jiil j»rt. art. 2, quxst. 2, et Alexander 3 part.
q. 73, rnemb. 3.) Sed hoc etiam refutat,
* quia inter gratiæ infusionem, et remis« sionem culpæ non cadit medium; et præ< terea sicut ad contritionis motum requiΊ ritur, quod adsit gratia, ita quod absit
■ culpa. » Lnde obiter liquet S. Doctorem
agere de gratia sanctificante; nam inter gra­
tiam auxiliantem, et remissionem culpæ
cadit medium, nempe ipsa gratia sanctifi­
cans. Tandem alii dixerunt, gratiam sanc­
tificantem, et remissionem eu 1 pæ praecedere
praedictos motus simpliciter, sive in omni
genere. Quod etiam rejicit, α quia illi mo< tus non requirerentur ad justificationem,
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

c69

« nisi aliquam causalitatem haberent, »
scilicet respectu gratiæ justificantis, et re­
missionis culpæ, de quibus loquimur, et
quas asserit non praecedere omnibus modis
dispositionem arbitrii. Ex quibus eviden­
ter apparet, S. Doctorem intendere, quod
nec isti motus sint independentes a gratia
sanctificante, nec ab illa dependeant in omni
genere, sed potius eam in aliquo genere
causent. Videamus ergo qualiter hæc com­
ponat. « Et ideo, » inquit, « dicendum est,
« quod aliquo modo gratiæ infusio, et cul« pæ remissio praecedunt ; aliquo modo au« tem prædicti motus : quod patet ex simili
« in generatione naturali, quai est termi­
te nus alterationis. In eodem instanti ter­
te minatur aiteratio ad dispositionem, quæ
« est necessitas, et generatio ad formam :
« et tamen secundum ordinem naturæ
« utrumque est prius altero. Quia disposi­
te tio, quæ est necessitas, præcedit formam
« secundum ordinem causæ materialis :
« sed forma est prior secundum ordinem
« causæ formalis. Et secundum hunc mo« dum illa qualitas consummata est etiam
« effectus formalis formæ substantialis, se­
tt eundum quod forma substantialis est
« causa accidentalium. Et ideo cum isti
« motus, qui sunt in ipsa justificatione im« pii, sint quasi dispositio ultima ad gratiæ
« susceptionem suo modo, praecedunt qui« dem in via causæ materialis,sed sequun« tur in via causæ formalis. Et ideo nihil
« prohibet esse formatos, quia hoc ad ra­
te tionem, et perfectionem esse formalis
« perlinet. »
58. In quo testimonio plura possunt pon-Aperitur
derari. Primo, S. Doctor refellens secundum dicendi modum asserit, quod ad mo­
tum contritionis sicut acquiritur gratia, ita
et absentia culpæ,utique ex parte principii,
ut Authores illius sententiae asserebant :
atqui si motus contritionis non procederet
a gratia sanctificante, non requireretur ad
ejuselicientiam absentia culpæ; siquidem
hæc absentia non est effectus gratiæ auxiliantis, sed justificantis : atque ideo sicut
auxilium est omnino independens a remis­
sione peccati, ita etiam esset independens
motus contritionis, si semel non a gra­
tia, sed ab illo auxilio eliceretur; unde
inefficax foret ratio D· Thomæ : ergo ex
ejus sententia motus contritionis a gra­
tia sanctificante procedit. Secundo, S. Doc­
tor parificat mutuam causalitatem eorum,
quæ in instanti justificationis concurrunt,
37

570

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

mutuæ caasalitati illorum, quæ concurrunt
in instanti generationis : et asserit, quod
ita se habet gratia ad i ctus ultimo disponen­
tes, sicut forma substantialis ad ultimas
dispositiones nécessitantes : atqui certum
est. ex sententia D. Thomæ, quod forma
substantialis præcedil simpliciter ultimas
dispositiones,et est earum principium effec­
tivum quo per dimanationem, præcipue
cum illæ ultimæ dispositiones sunt aliquæ
potentiæ vitales, ut modo ex vera Philoso­
phia supponimus :ergo pariter gratia sanc­
tificans praecedit simpliciter actus ultimo
disponentes, et est eorum principium effec­
tivum çuo. Tertio,S. Doctor dicit, quod gra­
tia eodem modo format actus ultimo dis­
ponentes ad justificationem, sicut forma
substantialis format accidentia consum­
mata. sive necessitantia : atqui formatio
istorum accidentium nihil aliud est, quam
eurum dimanatio a forma substantiali, et
cum ea unio, et conjunctio, ut ex se liquet :
ergo actus ultimo disponentes ad justifica­
tionem formantur per hoc, quod a gratia
sanctificante procedunt, et ipsi coexistunt,
et uniuntur. Quarto, si D. Thom. sentiret,
hos motus ultimo disponentes ad justifica­
tionem non procedere a gratia sanctificante,
sed ab auxilio, non ita laboraret in expo­
nendo, quomodo prædicti motus possint
gratiam antecedere : nec opus esset ad id
declarandum inducere pro exemplo mu­
tuam prioritatem eorum, quæ ad genera­
tionem substantialem concurrunt. Nam fa­
cile intelligitur, qnod contritio v. g. ab
auxilio præcedens, et independens a gratia
sanctificante, eandem gratiam praecedat
simpliciter, ut Adversarii discurrunt, qui
ob hanc facilem expeditionem amplectun­
tur sententiam nobis oppositam. Ipsa ergo
difficultas, quam D. Thom. in iis concilian­
dis ostendit, satis declarat, quod ex ejus
sententia actus ultimo ad justificationem
disponentes procedunt a gratia sanctificante.
Quinto, et ultimo, D. Thom. in quxstiunc.
I, asserit illud, quod est prius alio in ge­
nere causæ formalis, esse etiam prius illo
in genere causæ efficientis : sed in quxstiunc. 2, expresse docet gratiam sanctifi­
cantem esse priorem contritione in genere
causæ formalis : ergo etiam est prior, quam
illa in genere causæ efficientis.
59. Nec scrupulum debent injicere ultima
d. Tuo. verba, quæ D. Thom. in fine quæstiunculæ
addit ·. u Qualitates, d inquit, u quæ intro­
ducuntur simul cum forma substantiali,

« quodammodo formantur per formam
« substantialem. Et sicut qualitas prædicta
« ante sui consummationem, et formæ ing troduetionem non erat formata, sed in« formis ; ita etiam est do motu liberi ar­
ci bitrii, si tamen continuatus in fine per« ficiatur per gratiæ infusionem. Nec est
« inconveniens, quia etsi sit aliquo modo
« idem secundum genus naturæ, non tac men est idem secundum genus moris. »
Ubi significare videtur D. Thom. quodmo-Wwb
tus liberi arbitrii disponens ad gratiam,
supponatur præcessisse a principio ab ea
distincto, et quod tantum habeat perfici, et
informari per gratiam. Hoc inquam, non
interest ·, nam respondetur primo D.Thom.
nomine liberi arbitrii non significasse ac­
tum contritionis, vel charitatis ultimo dis­
ponentis ad gratiam; de hoc quippe exprese
asserit in eodem loco : « In ipso motu con. tritionis justificatur pœnitens, sicut in
α ipso actu ablutionis baptismalis justifica<r tur puer baptizatus Tunc autem aliquis
α justificatur, quando gratiam recipit.Unde
« simul cum gratiæ infusione, et justifica­
tione est motus contritionis; sed motus
« attritionispræcedit quasi præparatorius.»
Ex quibus liquet, non posse motui çpntritionis applicari D. Thom. verba : <S’i tamen
continuatus in fine perficiatur per gratiæ in­
fusionem. Sed applicanda sunt motui attri­
tionis. vel spei, qui potest incipere ante
justificationem, et continuari usque ad il­
lam inclusive, atque ideo perfici, et infor­
mari per gratiam. Unde dependebit a gra­
tia in genere causæ formalis, licet habeat
aliud principium effectivum elicitive. Di­
ximus elicitive ; quia prædictus motus attri­
tionis, vel timoris, vel spei nequit infor­
mari per gratiam, nisi gratia in illomet
instanti influat active in ipsum, non qui­
dem eum eliciendo, sed impetrando ejus
continuationem , ipsumque referendo ad
proprium finem, ut infra magis declarabi­
mus.
Secundo, et melius respondetur S. Dock
loqui de motu liberi arbitrii, ut est unus
motus per successionem, et aggregationem
diversarum operationum, quatenus contri­
tioni imperfcclæ, quæest attritio, succedit
contritio perfecta ; ita quod attritio sit in­
formis, et præcedat justificationem ; con­
tritio autem sit formata, et justificationi
coexistât. Quod satis liquet exemplo quod
inducit dispositionis ad formam ; nam hu­
jusmodi dispositio, v. g. calor, non est idem .
realiter

DISP. HI, DUB. III.
realiter nccidans per identitatem, sed tan- .
tum per successionem ; calor quippe ut
septem, qui disponit ante instans generatfonis, differt realiter, et numerice a caloro ut octo, qui in ipso instanti generationis disponit ; quia recipiuntur in diversis
subjectis, ut modo supponimus ex vera, et
communi Thomislarum sententia. Sed lota
alleralio, quæ terminatur tam ad calorem
ut septem, quam calorem ul octo, et quæ
ante generationem erat motus imperfectus,
et informis, formatur, el perficitur per
formam in instantigenerationis. Idem ergo
proportionabililer dicendum est de motu
liberi arbitrii, prout complectitur actus disponentes tam antecedenter, quam ultimo.
Et hac ratione non nominavit D. Thom.
motura contritionis, sed dixit : lia etiam
tsl de motu Uberi arbitrii; si tamen continuatus in fine perficiatur per graliæ infusionem.
Ex quibus potius habetur, quod licet motus
attritionis non dependeat a.gratia sicut a
principio elicitivo, sed solum sicut ab informante, et perficiente ; contritio tamen
dependeat a gralianon solum ut perficiente,
sed etiam ut eliciente, et ut a principio
simpliciter præsupposito, et prius, ac immedialius ab agente producto. Sicut in naluralibus quamvis dispositio antecedens
non dependeat a forma generanda, lanquam a principio efficiente per dimanalionem ; nihilominus dispositio ultima (quæ
est necessitas, ut loquitur D. Thom.) dependet a prædicta forma tanquam a principio
efGcienle per dimanationem ; ita quod actio
agentis prius, sive immediatius attingit
formam, et ea mediante attingit accidentia,
quæ ad ipsam formam ultimo disponunt, ut
infra latius explicabimus.
60. Doctrinae hucusque a D. Thom. tra^“'ditæ omnino consonat resolutio ejusdem
æiio S. Doct. quxst. 18, de Verit. ari. 8, quem
locum quidam ex Adversariis nobis objiciunt. Unde consulto alia testimonia præmisimus, ut hujus sensus evidentius eluceret. Refert ergo ibidem D. Thom. duas
sententias, quarum prima affirmabat, motum liberi arbitrii præcedere absolute gratiam. et ab ea non dependere ; secunda vero
dicebat, prædictum motum subsequi simpliciter ad gratiam, et præcedere remissionem culpæ, quasi gratia per hujusmodi
motum remissionem culpæ operetur. Quod
. Ib7 refutat S. Doct. quoniam gratia seipsa formaliter culpam expellit, et statim concludit : « Oportet igitur dicere secundum

571

«aliam opinionem, quod prædicti motus
« eodem ordine se habeant ad utrumque, ut
« quodammodo praecedant, et quodammodo
« sequantur ordine naturæ. Nam si ordo
« naturæ attendatur secundum rationem
« causæ materialis, sicmotusliberiarbi« trii praecedit naturaliter gratiæ infusio« nem, sicut dispositio materialis formam,
« Si autem attendatur secundum rafio« nem causæ formalis, est e converso. Et est
« simile in rebus naturalibus de disposi» tione, quæ est necessitas ad formam, quæ
« quodammodo praecedit formam substan« tialem, scilicet secundum rationem causæ
«materialis; dispositio enim materialis
« ex parte materiae se tenet. Sed alio modo,
« scilicet exparte causæ formalis forma sub­
« stantialis est prior, in quantum perficit
« et materiam, et accidentia materialia. »
Cum ergo ex sententia S. Doct. loco supra
citato ex 4 Sent, forma, et efficiens habeant
eandem praecedentiam respectu effectus, qui
tunc efficicitur ; sequitur, quod sicut gratia
præcedit actus ultimo disponentes ingenere
causæ formalis, ita debeat illos anieire in
genere causæ efficientis. Diximus respectu
effectus, qui tunc efficitur, ut excludamus tum
materiam, quæ præsupponitur, atque ideo
nequit cadere sub influxu effectivo formæ ;
tum compositum, quod cum coalescat ex
forma, nequit ab illa produci. Actus autem
ultimo disponentes ad gratiam, supponunt
simpliciter gratiam in genere causæ formalis, ut asserit D. Thom. et aliunde possunt optime cadere sub ejus influxu activo,
cum ab ea simpliciter differant, et in ejus
virtute præcontineantur. Unde nulla est
ratio, ob quam eis denegetur dependentia
a gratia in genere causæ efficientis. Et hoc
convincit exemplum, quod toties inculcat
D. Thom. nam accidentia, qnæ ultimo disponunt ad formam substantialem, supponunt illam non solum in genere causæ
formalis, sed etiam in genere causæ efficientis per dimanationem, ut cum S. Doctore communiter docent ejus discipuli.
CI. Et hinc evertitur communis Adversa-Befdliriorum responsio, nempe D. Thom. solum
intendere, quod actus contritionis, ut for-ni^resmatus supponat gratiam, quatenus coexis- p00Sl0·
tendo gratiæ fit dignus vita æterna; quoniam S. Doct. in resp. ad 3 prioris ordinis,
inquit : « Contritio ab attritione præce« denti non differt solum secundum inten« sionem doloris, sed secundum informaI « tionem gratiæ ; et ita contritio habet

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

« aliquem ordinem posterioritalis ad gra« tiam : quod non habet attritio. » Nam si
informatio actus contritionis per gratiam
consistit in eo præcise, quod actus contri­
tionis coexistai gratiæ in instanti justifica­
tioni^, et non exposcit, quod a gratia, tan­
quam a principio effectivo procedat, nulla
differentia potest assignari inter contritio­
nem, et attritionem quantum ad informa­
tionem per gratiam ; atque ideo nulla est
ratio, obquam contritio sit gratia posterior :
quod tamen est aperte contra D. Thom.
loco proxime relato. Sequelaest manifesta,
quia etiam attritio potest continuari, et
coexistere in instanti justificationis; immo
potest a gratia imperari, et fieri digna vita
aeterna, sicut alii actus supernaturales tunc
existantes : ergo si praescindamus ab influxu
effectivo gratiæ, et solum attendamus ejus
informationem , nulla differentia potest
assignari inter attritionem,et contritionem,
quantum ad differentiam, quam D. Thom.
intendit.
Expen62. Confirmantur urgentius hæc omnia
dlgeDsr'cx D· Thom. quæst. proxime citata, art. 3,
cvidcib
proponit vigesimum argumentum in
icsiimo- hunc modum : Agens infinite virtutis non
muni. indiget dispositione ad inducendum effec­
tus : sed Deus justificans impium est agens
infinite virtutis : ergo non requirit usum
liberi arbitrii ex parte hominis ad commu­
nicandum ei gratiain. Cui argumento res­
pondet : a Ad 20 dicendum, quod ista dis« positio non requiritur propter impoten« tiam agentis, sed propter conditionem
« recipientis, scilicet voluntatis, quæ im« mutari non potest per violentiam, sed pro« priomotu immutatur.Iste autem motus Li« beri arbitrii non solum se habet ad gra­
te tiam ut dispositio,sed ut complementum;
operationes enim sunt quædam completio« nes habituum. Unde perfectionem agentis
« attestatur, quod habitus inducatur simul
« cum sua operatione ; quia perfectio effectus
« demonstrat perfectionem causæ. » Quod
testimonium evidenter nostro judicio evin­
cit, D. Thom. sentire, quod actus ultimo
disponens ad gratiamjustificantem procedit
effective ab eadem gratia. Tum quia S. Doct.
asserit, quod prædictus actus non solum
est dispositio ad gratiam, sed etiam com­
plementum illius, in quantum operatio est
complementum habitus : ergo prædictus ac­
tus respectu ejusdem gratiæ habet esse dis­
positionem, et operationem ; sed non est
dispositio ad auxilium,sed ad gratiam sanc­

tificantem, ut ex se liquet, et D. Thom. sa­
tis exprimit : ergo non est operatio elicita
a solo auxilio,sed a gratia sanctificante.
Tum etiam, quia D. Thom. probat motum
liberi arbitrii esse complementum gratiæ,
ad quam disponit ; quia operatio est com­
plementum habitus : quæ consequentia
nulla esset, si motus ille non procederet a
gratia habituali, ad quam disponit. Tum
quia D. Thom. affirmat, spectare ad per­
fectionem Dei, quod habitum simul cum
sua operatione infundat : ergo loquitur de
operatione, quæ habitui correspondent, et
ab eo procedat. Tum denique, quia ut ex
contextu liquet, D. Thom. docet, quod ha­
bitus gratiæ in instanti justificationis elicit,
et habet aliquam operationem : sed opera­
tio, in quam gratia viæ praecipue inclinat,
est actus charitatis : ergo gratia habitualis
in instanti justificationis elicit prædictum
actum : aliunde autem juxta sententiam
S. Doctoris nequit dari in illo instanti alius
charitatis actus, ne duo accidentia solo numero diversa in eodem subjecto coexistant:
ergo vel dicendum est, actum charitatis
(idem intellige de actu contritionis) in illo
instanti existentem non disponere ultimo
ad gratiam, quod est omnino falsum ; vel
concedi debet, quod juxta sententiam D.
Thom. actus charitatis ultimo disponens ad
gratiam sanctificantem, ab eadem gratia,
tanquam a principio effectivo procedat.
Quod citra omnem ponderationem, aut de­
ductionem asserit S. Doct. illis verbis:
Motus liberi arbitrii non solum se habet ad
gratiam ut dispositio, sed ut complementum ;
operationes enim sunt quædam completiones
habituum.Et similia habet D.Thom. ibidem
in resp. ad 13, et 3 part, quxst. 86, art.
Qad\.
I
Denique veritas nostræ assertionis con-^jt^
firmari potest omnibus D. Thom. testimo- λ
niis, quæ allegavimus disp. prxced. dub. 6,
ut ostenderemus actum charitatis, vel con­
tritionis dependere essentialiter a gratia
sanctificante, tanquam a principio effectivo;
nam a fortiori praesentem assertionem, quæ
procedit secundum legem Dei ordinariam,
confirmant. Sunt etiam alia principia gene­
ralia in via S. Doct.quæ satis suadent hanc
1
resolutionem esse ejus menti magis con­
formem, quam adversam ; eis tamen utemur dubio sequenti : unde non oporlet hic
diutius immorari. Nam quæ diximus, sunt
adeo perspicua, ut facile convincant intel­
lectum recte dispositum.
§ IV.

DISP. ΙΠ, DUB. III.

§ IV.
Occurritur motivis in contrarium.

opaio

63. Oppositam assertionem tuentur plures Authores referendi dub. seq. num. 90,
Sw«· et præcipue Suarius lib. 8 de gratia, cap. 14,
ubi miratur, quod discipuli D. Thom, ejus
mentem assequuti non fuerint. Sed certe
plura testimonia, quæ Suarius allegat, nul­
lius roboris sunt, et facillime explicantur,
Un^ut videri potest apud Alvarez lib. 5 Bespons.
cap. 15. Unde tantum curabimus easubjiPrisra cere, quæ difficiliora videntur. Probatur
caraiergo hæc sententia primo ; nam D. Thom.
Ip. quæst (iï, art. 2 ad 3, ait : « Dicendum,
« quod quilibet motus voluntatis in Deum
α potest dici conversio in ipsum. Et ideo
» triplex est conversio in Deum. Una qui­
ff dem per dilectionem perfectam, quæ est
« creaturæ jam Deo fruentis; et ad hanc
c conversionem requiritur gratia consum« mata. Alia conversio est, quæ est meri« tum beatitudinis ; et ad hanc requiritur
c habitualis gratia, quæ est merendi prin« cipium. Tertia conversio est, per quam
c aliquis præparat se ad gratiam haben« dam ; et ad hanc non exigitur aliqua ha­
ff bitualis gralia, sed operatio Dei ad se
« animam convertentis, secundum illud
Thren. ult. Converte nos Domine ad te,
' et convertemur. Unde patet, quod non
s est procedere in infinitum. » Et similia
habet S. Doct. in hac 1, 2, quæst. 109, art.
G in corp. Constat autem, quod actus ultimo
disponens ad justificationem est quædam
conversio in Deum, per quam aliquis se
praeparat ad gratiam habendam. Ergo ad
hujusmodi actum non requiritur habitualis
gratia, sed sufficit auxilium actuale Dei ani­
mam ad se convertentis ; atque ideo præ­
dictus actus non procedet elicitive a gratia
habituali, ad quam disponit.
Dinj. Ad hoc testimonium (relictis aliis inter'*■ pretationibus) respondetur S. Doctorem
considerare conversionem præparatoriam
ad gratiam formaliter in esse talis ; sub
qua ratione non explicat dependentiam a
gratia habituali, atque ideo sub hac expres­
sione, et munere non exigit illam per mo­
dum causæ. Per quod tamen minime tolli­
tur, quod eadem conversio sub alia expres­
sione, et in alio genere dependeat ab ea­
dem gratia, tanquam a principio effectivo.
Idque evincitur ex ipsamet D. Thom. au­

0/3

thors tate ; nam ibidem asserit, quod ad
conversionem, quæ est meritum beatitudi­
nis, requiritur gralia habitualis, quæ est
merendi principium : atqui conversio ul­
timo disponens ad justificationem est me­
ritum beatitudinis, ut Adversarii non ne­
gant,et constabit ex dicendis dub. seq. n.78.
et aliunde gratia habitualis sanctificans est
merendi principium, ut tradit S. Doct. hacV.Tho.
1,2, quxst. 114, art. 2 ; ergo ad conversio­
nem ultimo præparantemad justificationem
requiritur gratia habitualis sanctificans.
Quam doctrinam expresse tradit ipse S.
Doct. supra quxst.\ 12, art. 2ad 1, his ver­
bis : « Dicendum, quod præparatio homiσ nis ad gratiam habendam quædam est
« simul cum ipsa infusione gratiæ. Et talis
« operatio est quidem meritoria, sed non
« gratiæ, quæ jam habetur» (hoc est,suppo­
nitur) « sed gloriæ, quæ nondum habetur.
« Est autem alia præparatio gratiæ imper­
ii fecta , quæ aliquando præcedit donum
« gratiæ gratum facientis, quæ tamen est a
« Deo movente. Sed ista non sufficit ad
« meritum, nondum homine per gratiam
« justificato ; quia nullum meritum potest
« esse, nisi ex gratia, ut infra dicetur, »
nempe quæst. 114, art. 2. Quando ergo in
loco citato ex 1 parte asserit, quod ad con­
versionem præparantem ad gratiam non
requiritur gratia habitualis, loquitur de
prædicta conversione formaliter ut dispo­
nit ad ipsam gratiam, sub qua ratione non
explicat dependentiam ab illa ; causa enim,
in quantum talis, non est effectus. Potest
etiam addi, quod D. Thom. considerat ip­
sam conversionem secundum rationem
communem conversionis, et ut præscindit
a perfecta, et imperfecta, meritoria, et non
meritoria ; ad quam sic consideratam non
requiritur determinate gratia habitualis,
sed sufficit vel auxilium actuale Dei, vel
gratia præscindens ab actuali, et habituali.
Per hoc autem non excluditur, quod ea­
dem conversio adæquate considerata , et
quatenus ultimo connexa cum gratia, et
importans condignitatem ad gloriam, exi­
gat gratiam habitualem, tanquam connaturale principium Sicut etiam calor, qui est
ultima dispositio ad formam ignis, consi­
deratus secundum communem rationem
caloris, non exposcit determinate dimanare
a forma ignis; sed tamen calor ut octo,
perfectus, et ultimo necessitans materiam
ad formam ignis, dimanat determinate a
prædicta forma. Quam responsionem facile

574

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

approbabit, qui consideraverit, quod licet
D. Thom. eo loco agat de conversione in
Deum, quam Angelus in primo suæ crea­
tionis instanti habuit, quæ profecto per­
fecta fuit ; nihilominus occasione argu­
menti. cui occurrit, tradidit generalem
doctrinam, et explicuit varios conversionis
modos, qui in nobis (Angelorum enim in
ea responsione non meminit) possunt reperiri.
61. Nec refert si contra hanc responsio­
Replica.
nem objicias : nam D. Thom. loco supra
cit. eri, 2, in corp, loquens de dispositione
ad gratiam habitualem, absolute concludit,
« quod quæcumque præparatio in homine
« esse potest, est ex auxilio Dei animam
« moventis ad bonum. Et secundum hoc
α ipse bonus motus liberi arbitrii , quo
α quis praeparatur ad donum gratiæ sus­
a cipiendum, est actus liberi arbitrii moti
a a Deo. o Præmiserat autem S. Doctor
distinctionem inter auxilium, et habitum
gratiæ : ergo sentit quamcumque præpara­
tionem, etiam ultimam, elici mediante aaxilio ■· nulla igitur conversio præparans ad
gratiam habitualem, ab eadem gratia, sed
tantum ab auxilio, tanquam a principio
effectivo dependet.
Dispel­
Non, inquam, hoc refert. Tum quia po­
li lor.
test D. Thom. exponi depræparatione præveniente simpliciter donum gratiæ habi­
tualis, quam libenter fatemur ab eadem
gratia non dependere, sed elici antecedenter, et independenter ab illa. Quod satis
indicat ipse S. Doct. in resp. ad 2, ubi ait :
« Quod cum homo ad gratiam se præparare
« non possit, nisi a Deo eum præveniente,
« et movente ad bonum, non refert, utrum
« subito, vel paulatim aliquis ad perfec­
« tam præparationem perveniat, etc. v
Tum etiam, quia ex eo, quod omnis præ­
paratio debeat esse ex auxilio Dei,non recte
concluditur, quod istud auxilium debeat
distingui realiter a gratia sanctificante;
hæc quippe potest optime gerere munus
auxilii, seu principii sufficientis ad actum
charitatis, qui suæ productioni coexistit.
Adversa-Unde plures ex Adversariis fatentur, Anænujvo- gelos, Adamum, et Christum Dominum in
ralio- primo instanti infusionis gratiæ elicuisse
ea mediante actum charitatis ; quamvis re­
nuant concedere, quod per hujusmodi ac­
tum se disposuerint ad prædictæ gratiæ re­
ceptionem. Tum denique, et præcipue, quia
D. Thom. solum asserit, ad quamcunque
præparationem hominis ad bonum requiri

auxilium Dei moventis. Hujusmodi autem
auxilium est illud, quod Deus, supposita
sufficientia ex parte principii operativi, vel
per naturam, vel gratiam, illud applicat,
et præmovetad agendum, juxta generalem
doctrinam ipsius Angelici l’ræceptoris su­
pra quæst. 109, art. 1 in corp, ubi ait:
a Quantumcunque natura aliqua corpora« Iis, vel spiritualis ponatur perfecta, non
α potest in suum actum procedere, nisi
« moveatur a Deo. » Unde ex eo, quod hu­
jusmodi auxilium sit necessarium ad quam­
cunque præparationem ad gratiam, mini­
me habetur, quod gratia sanctificans ne­
queat esse principium sufficiens, seu dans
virtutem ad actus, per quos homo disponi­
tur ad ipsius gratiæ receptionem. Siveenim
ratio hujus principii constituatur ingratia
habituali, ut nos asserimus; sive constitua­
tur in auxilio transeunti, ut affirmant Ad­
versarii ; semper tamen verificatur assertio
D. Thom quod quæcumque præparatio in
homine esse potest, est ex auxilio Dei mo­
ventis , utique applicative, et efficaciter.
Immo vero facile etiam admittemus, ne­
cessitatem auxilii actualis consistentis in
aliqua illustratione, sive inspiratione, et
se tenentis ex parte intellectus, distinctique
a gratia habituali. Præcipua enim contro­
versia est circa principium physice elicitivum actus charitatis, et elevans voluntatem
ad ejus elicientiam. Quod præ oculis in hac
difficultate habendum est ; quidam enim
Authores, qui nobiscum in ea decidenda
conveniunt, adeo conantur persuadere suf­
ficientiam gratiæ habitualis ad eliciendum
actum charitatis,quo impius ad justificatio­
nem ultimo disponitur, ut videantur ne­
gare alterius auxilii necessitatem. Unde
coguntur ad aliud extremum plus aequo
declinare, et difficultati adjicere difficulta­
tem non necessariam. Videantur quæ adnotavimus in illo articulo 6.
65. Secundo probatur eadem sententia
ex D. Th. 2, 2, quæst. 24, art. 3 ad l. ubij^
ait : « Dicendum, quod illa virtus, secun- riw«
« dum quam dona sua Deus dat unicuique, d/t*
« est dispositio, vel præparatio pnecedens,
« sive conatus gratiam accipientis. Sed hanc
α etiam dispositionem, vel conatum prae­
« venit Spiritus sanctus movens mentem
« hominis, vel plus, vel minus, secundum
« suam voluntatem. » Ubi sermonem esse
de dispositione ultima ad gratiam, liquet ex
eo, quod hujus quantitas non commensuraturcum dispositione remota,sed cum illa,
quae

DISP. HI, DUB. III.
quæ ipsi gratiæ in sua infusione coexistit :
unde stante inaequalitate in dispositionibus
remotis, æqualis gratia solet infundi ; et e
converso. Do hac autem dispositione asse­
rit D. Thom. quod prævenit gratiam, et
quod provenit ex motione Spiritus sancti
moventis animam prout vult. Ergo sentit
S. Doctor, quod prædicta dispositio non
provenit a gratia habituali tanquam a prin­
cipio effectivo.
Card· Respondetur negando consequentiam,
quæ non recte infertur ex praemissis ; nam
optime cohæret, quod actus, quo homo se
disponit ad gratiam, praeveniat gratiam,
et proveniat ex motione Spiritus sancti ; et
quod simul dependeat ab eadem gratia,
tanquam a principio effectivo. Quoniam ut
sæpe insinuavimus, et dub. seq. latius ex­
ponemus, actus ultimo disponens ad infu­
sionem gratiæ, illam prævenit prioritate
sibi possibili, nempe in genere causæ ma­
terialis disposilivæ, et ad eam consequitur
in genere causæ efficientis; atque ideo eadem
gratia, quæ terminat influxum dispositivum actus ab homine eliciti, est etiam mo­
tio Spiritus sancti, seu vis sufficiens ad
prædictum actum eliciendum. Sicut forma
ignis, quæ in sua introductione dependet a
calore ut octo, tanquam a dispositione ul­
tima, est simul principium proxime per
dimanationemefficiens eundem calorem.
Tertiem 66. Tertio probatur eadem opinio : nam
sfeD. Thom. 3 part, quxst. 89, art. 1 ad 2, as­
serit: « Actus primus pœnitentiæ se habet
■i ut ultima dispositio ad gratiam conse« qnendam, scilicet contritio : alii vero ac« tus sequentes pœnitentiæ procedunt jam
i ex gratia, et virtutibus. » Quæ proposi­
tio aequivalet huic : Omnes actus virtutis
pœnitentiæ procedunt a gratia , excepto
primo actu contritionis, qui non procedit
a gratia, sed ad eam consequendam ultimo
disponit. Ergo ex sententia D. Thom. actus
contritionis ultimo disponens ad gratiam
justificantem, non dependet ab ea tanquam
a principio effectivo.
Everti- Respondetur primo D. Thom. eo loco
:si‘ agere de actu contritionis, qui est ultima
dispositio ad consequendam gratiam in vi
sacramenti pœnitentiæ. Hæc autem contri­
tio non est perfecta, sed potest tempore an­
tecedere infusionem gratiæ sanctificantis,
ut ex se liquet. Unde ex eo, quod hujus­
modi contritio ab habitu gratiæ non pro­
cedat, nihil concluditur contra nostram
conclusionem, quæ loquitur de dispositio­

575

nibus simpliciter ultimis, et coexistentibus
gratiæ etiam extra sacramentum. Et quod
S. Doct. agat ibidem de contritione, prout
est pars pœnitentiæ sacramenti, constat ma­
nifeste tum ex verbis immediate antece­
dentibus, tum ex responsione ad 1, ubi
inquit : « Dicendum, quod eodem modo
« pœnitentia restituit virtutes, per quem
« modum est causa gratiæ. Est autem causa
« gratiæ in quantum est sacramentum ;
α nam in quantum est virtus, est magis
« gratiæ effectus. » Unde potius infertur,
contritionem correspondentem pœnitentiæ
virtuti esse gratiæ sanctificantis effectum,
et ab ea tanquam a principio effectivo pen­
dere.
Esto tamen loqueretur D. Thom. de con­
tritione perfecta, quæ sine sacramento affert
dispositive ultimo justificationem, respon­
detur secundo cum Alvarez lib. 5, Besp. cap. Alvar.
15, num. 10, quod D. Thom. solum inten­
dit constituere differentiam inter contritio­
nem, quæ adest in instanti justificationis,
et alios actus, qui a pœnitentia post illud
instans procedunt. Et differentiæ ratio con­
sistit in hoc, quod reliqui actus consequen­
tes solum comparantur ad gratiam tanquam
effectus ad suum principium effectivum : ad
eam tamen non disponunt. Sed primus ac­
tus contritionis disponit ultimo ad illam.
Quod verissimum est; minime tamen pro­
bat, quod primus contritionis actus non pro­
cedat a gratia. Sive enim procedat ab illa,
sive non, semper salvatur diversitas a D.
Thom. intenta, nempe primum contritionis
actum esse ultimam dispositionem ad gra­
tiam ·. cæteros autem actus consequentes non
esse dispositiones, sed gratiæ effectus. Cum
hoc autem, quod primus contritionis actus
sit ultima dispositio ad gratiam, recte alias
cohæret, quod ab ea procedat tanquam a
principio effectivo, ut supra vidimus ex D.
Thom. ct ex dicendis magis constabit. Vi­
deatur S. Doct. eadem 3 part, quxst. 86,
art. 1, quxst. 6 ad 3, ubi clarissime signi­
ficat, actum pœnitentiæ, qui dispositive ul­
timo culpam expellit, esse effectum gratiæ
justificantis : Dicendum est, inquit, quod ac­
tus poenitentix virtutis habet, quod sine eo
ηομ possit fieri remissio culpx, in quantum
est inseparabilis effectus gratix, per quam
principaliter culpa remittitur.
67. Quarto probatur ex D. Thom. ^u.rs/.Qmriam
28, de Verit. art. 8 in corp, ubi relata opi-^1"^
nione illorum, qui asserebant gratiam præcedere contritionem, et ea mediante expel-

Ί

576

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

Iere peccatum, illam impugnat his verbis :
« Sed hoc non potest esse. Nam quod cau­
ti sat aliquid per operationem, causât per
« modum causæ efficientis. Gratia igitur,
« si per actum contritionis, et fidei formatæ
« remissionem culpæ causât, causabit eam
« per modum causæ efficientis ; quod esse
v non potest. Nam causa effective destruens
c aliquid, prius ponitur in esse, quam hoc,
c quod destruit, sit in non esse. Non enim
5 ageret ad destructionem ejus, quod jam
« non est. Unde sequeretur, quod gratia
λ prius esset in anima, quam culpa esset
« remissa; quod est impossible. Unde patet,
« quod gratia non per aliquam operatio« nem est causa remissionis culpæ, sed per
« informationem subjecti, quæ importatur
« per gratiæ infusionem, et culpæ remiso sionem. Et ideo inter gratiæ infusionem,
« et culpæ remissionem nihil cadit me­
ti dium ». Si autem gratia esset principium
effectivum contritionis , quæ deservit ad
expellendum peccatum, liquido inferretur
secundum discursum D.Thom. quod gratia
effective peccatum expelleret, et ipsi coexisteret ; quod tamen S. Doct. asserit esse im­
possibile : ergo ex ejus sententia contritio
ultimo disponens ad remissionem peccati
non dependet a gratia sanctificante tanquam a principio effectivo. Quo argumento
Joan, a adeo convincitur M. Joan, a S. Thom. ut
s.Ttioni. niud vocet invictum.
Et urget amplius citatus Author; nam
D. Thom. asserit, quod si gratia causaret
effective expulsionem peccati, deberet gra­
tia existere ante effectum expulsionis : ergo
si gratia causal effective actum contritionis,
debet præsupponi existons ante illum; ex
quo ulterius sequeretur, quod non depen­
deret a contritione tanquam a dispositione.
Datet hæc secunda consequentia ; quia nihil
præsupponitur existons ante illud, a quo in
sua productione dependet : et e converso
nihil dependet ab eo, ante quod præsuppo­
nitur existens.
EeiorRespondetur hoc motivum destitui viriijuetur. j)US qUa3 jp3j Adversarius attribuit. Et in
primis ab eo diluendum est : tum quia ac­
tus peccati destruit effective gratiam, ut hic
Author admittit, et constat ex supra dictis
disp. prxced. dub. 3 ; ergo si causa effective
destruens effectum debet ei coexistere, se­
quitur actum peccati coexistere pro aliquo
instanti cum gratia habituali; quod tamen
omnes Theologi, et praocipue Thomiste pro­
bant contra Loream non ita contingere.

1

Tum etiam, quia esto actus contritionis ex|
pellens culpam non procedat a gratia tanquam a principio effectivo ; dependet tamen
ab aliquo auxilio, tam sufficienti, quam
efficaci, quod in prædictum actum effective
influit : ergo si principium effectivum con­
tritionis debet coexistere peccato, quod ex­
pellitur, sequitur quod auxilium sufficiens,
I
et efficax collatum in instanti justificationis
ad eliciendum contritionem, debeat coexistere cum peccato. Quod tamen est manifeste falsum ; nam in instanti, in quo datur
auxilium efficax ad contritionem, est conI
tritio, et non est peccatum. Ruit ergo dis|
cursus ab eo Authore dispositus, et ab eo
dissolvendus est.
63. Nos autem facile respondemus, non E^· i
esse de ratione causæ efficientis coexistere
cum effectu, quem destruit ; sed posse op­
time componi, quod illum effective expel­
lat, et tamen ei non coexistât, ut patet in
exemplo actus peceaminosi expellentis gra­
tiam sanctificantem, et in Sole, qui active
expellit tenebras. Idque accidit quoties causa
efficiens ponit semper, et necessario formam, quae immediate aliquod contrarium
excludit. Nec D. Thom. intendit oppositum,
|
sed valde aliter procedit, quam citatus Author existimat. Intendit quidem gratiam
'
sanctificantem immediate, et per seipsam
|
expellere peccatum, nec indigere actu contritionis ad hunc effectum. Quod probat,
quia si gratia non expelleret peccatum, nisi
a
effective, et media contritione, cum aliunde
1
gratia possit saltem divinitus a sua opera'
tione separari, et illam tempore antece­
dere, palam inferretur, gratiam ut praeve­
nit suam operationem, simul cum peccato
coexistere; quod ipse docet repugnare etiam
respective ad potentiam Dei absolutam, ut
vidimus disp. prxced. dub. 4. Et propterea
concludit, quod gratia seipsa expellit pec­
catum, et quod inter illius infusionem, et
|
hujus destructionem non potest cadere ali.
quod medium, utique immediatius tollens
'i
peccatum, et formalem gratiæ causalitatem
ί
impediens, ut supra diximus num. 54. Hinc
i
vero minime infertur, quod contritio ul­
timo disponens ad justificationem non pro­
cedat a gratia tanquam a principio effec­
tivo : quoniam sicut contritio supponit sim­
pliciter gratiam, ita supponit simpliciter
remissionem peccati per gratiam: et solum
præcedit utramque in suo genere, nempe
causæ materialis dispositivæ. Et ita ex nos­
tra assertione non sequitur, vel quod gratia
tollat

I
I
I
I

I
I

,

1
|
i

i

I
I

I
I
i

I

‘

•i

DISP. Ill, DUB. IV.
tollat effective culpam, vol quod possit cul­
pae coexistere. Id quod satis liquet in caloro
utoclo disponente ad expulsionem formæ
ligni; nam licet procedat a forma ignis tan­
quam a principio effectivo per dimanationem, minime tamen impedit, quin forma
ignis expellat immediate ligni formam :
nec mediat inter introductionem unius for­
mae, el expulsionem alterius; sed ad utram­
que sequitur in uno genere, et utramque in
alio præcedit, ut magis declarabimus dub.
sequenti.
Unde etiam constat ad difficultatis aug­
mentum; concedimus enim, gratiam sanc­
tificantem præsupponi existentem ad actum
contritionis in illo genere, in quo influit in
prædictum actum ; sed hoc non tollit, quod
contritio in alio genere præsupponatur ad
existentiam ejusdem gratiæ, ut declarari
potest exemplo proxime adducto. Nec id est
aliquod inconveniens ; nam causæ ad invi­
cem sunt causæ, ut dub. seq. explicabimus,
etadmittit relatus Author in dispositionibus
naturalibus, et proprietatibus, quæ formam
consequuntur. Videantur supra dicta num.
60, ubi ostendimus qualiter D. Thom. in
testimonio relato post verba, quæ nobis
objiciuntur, doceat nostram assertionem.
Objiciunt etiam Adversarii aliqua D.
Thom. verba desumpta ex variis locis hu­
jus quaestionis 113. Sed quæ aliqualem
difficultatem habent, manent supra expli­
cita a num. 52. Et plane quam parum
S. Doctor Adversariis faveat in hac quaes­
tione, ubi ex professo difficultatem praesen­
tem discutit, satis superque constat ex dic­
tis toto § 2. Unde non oportet in investi­
gando qualem sententiam teneat, amplius
immorari.

DUBIUM IV.

Utrum {absolute loquendo) actus qui sunt
ultimæ dispositiones ad justificationem,
a gratia sanctificante effeci ice procedant?
Sensus tituli satis constat ex dictis dub.
prxced. § 1, quibus addimus, dubium prae­
sens procedere de dispositionibus non mere
concomitantibus, vel ut quidam loquuntur,
exornantibus gratiam; sed de illis, quæ
aliquam veram causalitatem erga gratiam,
ut adulto infunditur, exercent. In quo sensu
omnis vera dispositio, quamvis coexistât
formæ, potest appellari antecedens, ante­

cedentia utique causalitatis, et ordine na­
turæ. Quod obiter præmittimus contra ali­
quos, qui probant actus ultimo disponentes
ad gratiam sanctificantem, non procedere
ab illa, quia sunt dispositiones anteceden­
tes ad eandem. In quo non parum hallucinantur; nam si loquuntur de antecedentia
temporis, procedunt contra id, quod suppo­
nimus : si vero loquuntur de antecedentia
causalitatis, petunt principium ; id quippe
ad examen vocatur, utrum scilicet actus,
qui consequuntur gratiam tanquam princi­
pium effectivum, queunt eam antecedere
antecedentia causalitatis dispositivæ, et or­
dine naturæ. Pro cujus resolutione.
§1.
Eligitur pars affirmativa, et primo
fundamento munitur.

69. Dicendum est, actus contritionis, etConclu.
charitatis, quibus impius ad justificationem stodisponitur, procedere a gratia sanctificante,
tanquam a principio effectivo. Hæc conclu­
sio est D. Thom. locis dub. prxced. citatis, d.tiio.
et colligitur ex D. Gregor, hoin. 30. in Evang. p
ubi ait : Qui mente integra Deum desiderat,
profecto jam habet quem amat; quia non pos­
set Deum diligere, si eum quem diligit, non
haberet. Deus enim habetur a nobis per gra­
tiam sanctificantem ; et qui elicit contritio­
nem, vel amorem charitatis, Deum mente
integra desiderat ; atque ideo ex sententia
Gregorii, actus contritionis, et charitatis
consequuntur gratiam sanctificantem, tan­
quam principium præstans posse ad eorum
elicientiam. Idem expressit D. August, tract.
74, in Joan, his verbis : « Quomodo diligi« mus, ut Spiritum sanctum accipiamus,
« quem nisi habeamus, diligere non vale« mus? Et infra : Quomodo igitur dilige« bant, nisi in Spiritu sancto? Et tamen eis
« prius imperatur, ut diligant eum, et ejus
« mandata conservent, ut accipiant Spiri« tum sanctum, quem nisi haberent, pro« fecto diligere non possent. » Eandem as­
sertionem tuetur major, et nobilior pars
Thomistarum. Cajet. Conrad, et Medina inCajetan.
prass. art. 8, Ferrara 3, contra gent. cap. 153. Medinîu
Dominicus Soto lib. 2, de nat. el gratia, can. Ferrara.
18, et in 4, dist. 14. quxst. 2, art. o, § Est Soto.
ergo, et art. 6, § Sedexurgit, ubi asserit sic
sentire totam scholam D. Thom. Martin.
de Ledesma ibidem, disp. 26, art. 6, Petrus Pe:rns
de Soto de institut. Sacerd. led. 12, Cano

578

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

relect. de pernitentia, § Ad 2, partis primx,
Banez. Bannez2, 2, quæst. 23, art. 2, dub. 2, HerAturez.Ter. in manuscript, ad hunc art. 8, conclus.
tortin’
A^varez
7’ &
(^SP- 66, el
Gaspar' lib. 5, Ilesp. cap. 14, Gregor. Martinez suGonet Pra tp&sl· H2, art. 8, dub. 3, Gaspar Ram
Led^m re^· θ·
causalitate gratiæ, concl. 2, GoNaval·:, net. in præsenti, disp. 1, art. 8, Labat disAraoxo.
5^
Ledesma de auxiliis, quæst.
unica, art. 16, pay. 321. columna 1, Navar­
ret. torn. 3, de auxiliis, controvert. 24, pag.
502, in fine. Arauxo sibi contrarius tom. 2
in 3 part. quæst. 85,-art. 2, dub. 2, concl. 1,
et 2. 2, fol. 347, et in hac 1, 2, quæst. 112,
art. 1, dub. 1, num. 4. vers. Dico tertio, et
art. 2, dub. 3, num. 15, et alii plures. EanGodoy. dem etiam sæpe supponit Godoy, et specia­
liter tom. 1 in 1 part. disp. 3, §9, num. 228,
ubi dicit esse magis communem inter Thomistas, et de mente D. Thom. Nos etiam
illam sæpius insinuavimus in variis hujus
Cursus Tractatibus, ut tract, de Visione Dei,
disp. 2, dub. 4, num. 27. Subscribunt etiam
Albert. Albert. Magn. in 4, dist. 17, art. 11, Major,
Jlaæj.
Major. dist. 14, quæst. 1, Henricus quodl. 5, quæst.
Hearic. 23, Valentia 1,2, disput. 8, quæst. 5, punct.
Valeat
Fndc. a 6, Franciscus a Christo in 3, disp. 23, quæst.
Chrislo.
13, Vasquez in præs. disp. 211, Torres 2, 2,
Vasq
Torres. disp. 77, dub. 3, et opusc. 7, per totum, et
alii.
natio
70. Probatur ratione desumpta ex D. Th.
mciHa- loci3 du5. præced. allegatis, quæ potest sic
li5· proponi : nam gratia sanctificans non mi­
nus perfecte continet actus contritionis, et
charitatis in instanti justificationis elicitos,
quam eos contineat aliud auxilium suffi­
ciens transiens, a gratia distinctum : ergo
non auxilium transiens, sed gratia habi­
tualis mediis virtutibus proxime operativis
est principium praedictorum actuum ; atque
ideo actus, qui ad gratiam justificantem
disponunt, ab eadem gratia tanquam a prin­
cipio effectivo procedunt. Hæc secunda con­
sequentia recte infertur ex prima, supposito
quod actus contritionis, et charitatis in
instanti justificationis eliciti ad gratiam
justificantem disponant, ut constat ex dictis
dub. 1, et magis constabit ex dicendis dub.
seq. Prima vero consequentia patet ex ante­
cedenti ; quoniam frustra in ordine, tam
naturali, quam gratuito fiunt per plura,
quæ possunt fieri per pauciora : ergo si
gratia habitualis non est minus sufficiens
ad eliciendum praedictos actus, ac aliud
auxilium transiens, frustra adjicitur hujus­
modi auxilium ad eliciendum tales actus

in illo instanti, in quo adest gratia sancti­
ficans. Antecedens autem est certum; quo­
niam cum gratia habitualis in ordine su­
pernaturali habeat rationem naturæ, con­
tinet per modum radicis operationes, quæ
ad prædictum ordinem pertinent : quæ
continentia perfectior est, quam quæ con­
venit auxilio, seu motioni transeunti, ut
satis ex se liquet.
Confirmatur, quia gratia habitualis non Catminus perfecte continet actus contritionis,
et charitatis elicitos in instanti justifica­
tionis, quam eosdem actus elicitos, vel
continuatos post illud instans : sed gratia
ita continet praedictos actus elicitos, vel
continuatos post illud instans, ut post illud
instans sit principium effectivum illorum
independenter ab alio auxilio fluido, quod
praestet sufficientiam ad eos consideratos
secundum tendentium specificam in objec­
tum : ergo eodem modo se habet, et ad eos­
dem actus concurrit in instanti justificatio­
nis. Consequentia liquet a paritate. Minor
conceditur ab Authoribus contrariæ opi­
nionis. Major autem ostenditur : quoniam
illi actus, tam in instanti justificationis,
quam post illud, possunt esse ejusdem om­
nino rationis, et quoad speciem, et quoad
intensionem: similiter gratia, tam ineo
instanti, quam post illud, valet esse ejus­
dem prorsus rationis in specie, et inten­
sione : ergo gratia habitualis non minus
perfecte continet illos actus in instanti jus­
tificationis, quam post illud instans.
71. Huic argumento respondent commaniter Adversarii, quod licet gratia habitualis contineat actus contritionis, et amoris,
qui ad eam introducendam non disponunt,
non tamen valet continere, vel efficere eos
contritionis, vel amoris actus,qui disponunt
ad ejus introductionem. Nam gratiasupponit illos actus, a quibus tanquam a disposi­
tionibus in sua communicatione dependet,
quocirca nequit esse illorum causa ; repu­
gnat enim quod causa præsupponat suum
effectum, et quod dependeat ab illo. Unde
etiam confirmationi respondent, diversam
longe rationem esse illorum actuum, qui
in instanti justificationis eliciuntur, et eo­
rum qui post illud instans fiunt, vel conti­
nuantur : nam priores illi causant gratiam
habitualem dispositive,atque ideo nequeunt
prædictam gratiam tanquam principium
supponere ; posteriores autem nullo modo
causant gratiam, et consequenter possunt
ab illa procedere. Quamobrem ad illos eli­
ciendos

DISP. III
ciendos requiritur auxilium transiens a
gratia habituali distinctum: ad hos vero suf­
ficit ipsa gratia independenter ab auxilio
præstante sufficientiam, et virtutem.
Sed ut hoc effugium præcludamus, et mamwâ· gis constet, quam absque necessitate rccurrant Adversarii ad auxilium transiens pro
elicientia illorum actuum, qui ad gratiam
justificantem disponunt, oportet aliqua bre­
viter praenotare, quæ simul etiam deser­
vient ad magis expeditam resolutionem
argumentorum, quæ nostræ assertioni obXilll,jiciuntur. Notandum est ergo, quod triplex
genus prioritatis solent distinguere Philo­
sophi, aliam in quo, seu temporis ; aliam a
quo, seu naturæ: aliam denique intelligendi. Prima consistit in eo, quod unum
aliud duratione antecedat ; sicut aurora
est prior meridie. Secunda sita est in cau­
salitate, et independenlia causæ ab effectu
in eo genere, in quo causal : sicut Sol est
prior, quam lux. Tertia denique non con­
sistit in eo, quod intelligamus unum esse
prius alio tempore, vel natura ; sed in eo,
quod prius intelligamus unum, et postea
aliud : quod fieri solet per plures operatio­
nes sibi quodam ordine succedentes.
£&- Deinde observandum est, quod quando
aliquae, vel plures causæ in eodem instanti
influunt, nequit una esse prior alia prioritate in quo, seu durationis ; siquidem, ut
supponitur, in eodem instanti coexistant.
Quaelibet tamen in suo genere erit prior
prioritate a quo, sive naturæ ; quia in eo
genere, in quo causât, non dependet ab
alia; et in hac independenlia simul cum
influxu prioritas naturæ consistit. Hic vero
causarum concursus non impedit earum
ordinem in influendo; nam ut ex Aristot.
observant Complut. Abbreviati in lib. Phy­
sic, disp. 15, quæst. 2, et in lib. de generat,
disp. 2, quæst. 7, prior inter causas est fi­
nalis, deinde efficiens, postea materialis,
et tandem formalis. In quo ordine cum fun­
damentum inveniat intellectus, illudmet
instans (quod importat omnimodam causa­
rum simultatem in quo) partitur in plura
signa causalitatis, sive prioritatis a quo.
Quorum unum attribuit causæ finali, alte­
rum causæ efficienti, et sic de aliis. Non
quia in uno signo intelligat unum sine alio,
vel causam absque effectu ; sed quia intelligitea, quæ per modum causæ, vel effectus
pertinent ad unum causalitatis genus, non
intilligendo ex vi hujus alia, quæ ad diver­
sum genas causalitatis spectant. Ita quidem,

DUB. IV.

Λ

579

ut dum intelliguntur ea, quæ pertinent ad
unum genus, non intelligantur quæ pertinent ad aliud; minime tamen negentur ibi,
et pro toto instanti adesse. Verbi gratia in
genere causæ finalis, quod intelligitur in
recto, et ut prius prioritate causalitatis, est
ipse finis; cætera vero intelliguntur in obiiquo,et ut posteriora ordine naturæ. Et in
genere causæ efficientis,quod intelligitur in
recto, et ut prius prioritate causalitatis, est
ipsa causa efficiens ; alia autem intelliguntur in obliquo, et ut dependentia. Et licet
efficiens in eodem instanti in quo dependeat a fine ; nihilominus in illo genere, in
quo effective causât, non explicat hanc dependentiam : sed illam habet in alio genere, nempe in signo causæ finalis.
72. Ex quo fit, causas in eodem instanti Noia
concurrentes posse mutuo se in diversis generibus anteire, et adinvicem dependere :
quod Philosophi significant,cum communiter dicunt,causas invicem esse causas.Idque
satis constat ex iis, quæ tradunt Complut.
locis citat . et potest explicari manifestis
exemplis. Etenim si intellectus attendat
ad ea, quæ pertinent ad genus causæ materialis, materia importatur in recto, eteausans, et independens, atque ideo ut prior ;
forma vero importatur in obliquo, ut effectus, et dependens, ac subinde ut quid posterius. Econtra vero si consideret ea, quæ
ad genus causæ formalis spectant, forma
importatur in recto, et ut causans,et prior
ordine naturæ ; materia vero importatur
in obliquo, ut effectus, et dependens, et
quid posterius. Eadem ratione in genere
causæ finalis importatur sanitas, v. g. intenta ut causa, et ut praecedens deambula­
tionem, quæ gratia sanitatis fit : at in ge­
nere causæ efficientis importatur deambu­
latio ut causa, et ut præcedens sanitatem,
quæ ex deambulatione sequitur. Alioqui
prioritas in uno genere esset prioritas in
omni genere, et prorsus absoluta ab omni
dependentia ; cujus oppositum ipsa causarum connexio satis evincit. Unde rejiciendi
sunt Lugo disp. 8, de poenitentia, sect. 7, et Luso.
alii Juniores.qui contra communem Philosophorum sensum affirmant, prioritatem
naturæ, seu causalitatis esse prioritatem
omnimodæ independenlia», tam in re,quam
in intelligendo. Videatur D. Thom. locis
supra citatis, a num. 56, et constabit quantum ipsi, et Aristoteli repugnet hæc recens
Philosophia.
Tandem animadvertendum est, quod

,|
• 31
j
1
|
1
j
|
' 1
|
1
I
*
|
J
J
|
|
|
i
|
a
I

!
i
:
!
|
’
J
ί
. |
.
·
I
|

j

|
|
1
]
·
j
|
j
I
I
I
|

580

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

NM 3 licet dispositiones ad introductionem for- .
mæ suum speciale genus causalitatis,nempe
dispositivæ, constituant ; infimum tamen,
et ultimum locum, servato ordine naturæ,
habent inter cæteras causas. Et ratio est,
quoniam et ipsae dispositiones minimum
influxum habent, et forma minimam a
dispositionibus dependentiam ; nam multo
magis dependet a subjecto, ab efficiente, et
a fine : prioritas autem naturae in influxu,
sicut posterioritas in dependentia consistit,
ut supra observavimus ; ergo dispositiones
ad formam habent ultimum, et infimum
locum inter alias causas. Id vero praecipue
verificatur in actibus, qui ad introductio­
nem graliæ justificantis disponant ; ii enim
λ'θΐ solum moraliter ad eam introducendam
concurrunt, ut autumant plures ex Adver­
sariis ; vel si physice disponunt, ut dub.
seq. firmabimus, eorum tamen influxus est
satis exiguus, et qui essentialiter minime
desideratur, ut constat ex dictis dub. 2.
Unde prædicti actus solum possunt antece­
dere gratiam priontate naturæ, quæ sit
omnium infima, et tantum secundum quid-,
commensuratur enim hujusmodi prioritas
cum influxu causæ in effectum. Quod magis
evidens apparebit consideranti,quod gratia
potest considerari sub ratione formæ na­
turalis, hoc est non libere habitæ, seu consequutæ ; sive, et in idem recidit, quoad
sibi essentialia : et hoc pacto neutiquam
dependet a dispositione per nostros actus,
ut patet in gratia, quæ communicatur in­
fantibus. Potest deinde considerari sub ra­
tione formæ liberæ terminative, hoc est
volitæ, sive communicatae adulto secun­
dum modum ipsi connaturalem ; et hoc
modo dependet ab actibus, per quos homo
gratiam acceptat, et amicitiam contrahit
cum Deo. Unde cum hæc posterior ratio
sit habitui gratiæ omnino accidentalis, et
quæ ejus essentiam simpliciter supponit,
liquido iufertur, actus nostros qui ad gra­
tiam secundum hanc præcise rationem con­
sideratam desiderantur, eamduntaxat præcedere ordine naturæ priorilale secundum
quid.
InstauΕχ “s> ffuæ suPPonuntur ex vera
raturra-philosophia, et innituntur rerum naturis,
Ui°ra.(et instauratur ratio supra facta, et confutatur
turciiu
responsio : quoniam gratia
gium.u sanctificans continet actus, qui in instanti
justificationis eliciuntur non minus perfecte,
ac auxilium sufficiens transiens a prædicta
gratia distinctum: aliunde autem, quod

DISP. Ill, DUB. IV.

hujusmodi actus disponant ad gratiam,non
impedit, quod possint ab ea procedere, tan
quam a principio effectivo : ergo dicendum
est, quod de facto sic procedunt, quin adsit
aliud auxilium sufficiens a gratia distinc­
tum. Consequentia patet : tum quia frustra
fiunt per plura, quæ fieri possunt per paus
ciora : tum quia hoc pacto nobilius princi­
pium assignatur praedictis actibus,et meum
eorum excellentia, et dignitas meritoria
explicatur. Major satis constat ex supra
dictis num. 70. Minor autem probatur
primo, quia causæ ad invicem sunt causæ,
ut docent communiter Philosophi, atque
ideo se mutuo præcedunt, et ad invicem
dependent : ergo quod prædicti actus dis­
ponant ad gratiam, et illam in genere cau­
sæ dispositivæ præcedant,minime impedit,
quod fiant ab eadem gratia, et ad eam se­
quantur in genere causæ efficientis. Secundo,
quia esto repugnaret aliquid esse simplici­
ter prius, et posterius alio in diversis cau­
sandi generibus(quod revera non repugnat,
ut constat in materia, et forma materiali),
nihilominus nulla repugnantia apparet in
eo, quod unum sit simpliciter prius alio
in uno genere, et posterius eo secundum
quid, in genere diverso ; in hoc quippe
non est assignabitis aliqua contradictio :
atqui causa efficiens est simpliciter prior
ordine naturæ,causa vero disposiliva solum
importat prioritatem secundum quid : ergo
quod hujusmodi actus sint dispositiones ad
gratiam, non impedit effluxum, et depen­
dentiam eorum a gratia, tanquam a princi­
pio effective.
74. Nec refert, si cum adversariis
pondeas, hanc mutuam causarum depen-norea
dentiam posse admitti respective ad alias
causas, utputa materialem, et formalem;
non tamen respective ad causam efficien­
tem. Et ratio est, quoniam ut aliæ causæ
influant in suo genere, non prærequirunt
existentiam pro illo priori, aut signo in quo
influunt. Cæterum causa efficiens importat
indispensabiliter existentiam in proprio ge­
nere, eo quod unumquodque agit secundum
quod existit in actu. Id vero quod existit,
habet esse extra omnes causas, et causalita­
tis modos ; nam existentia importat hanc,
ut sic dicamus, sistentiam, et ultimam rei
actualitatcm. Unde implicatorium est, quod
causa efficiens dependeat in aliquo genere
ab effectu, quem producit. Constat autem,
gratiam sanctificantem dependere ab acti­
bus elicitis in instanti justificationis, tanquam

quam a dispositionibus ad sui introductio­
nem requisitis. Quamobrem admitti non
valet, quod prædicta gratia sit causa effi­
ciens illorum actuum, quamvis nlioqui ha­
beat virtutem sufficientem ad eos eliciendo?;
Heiniidi· Hoc, inquam, non refert, sed potest effilur· caciler refelli. Tum quia licet causa efficiens
debeat esse prior simpliciter suo effectu,
nulla tamen apparet repugnantia in eo,
quod sit posterior secundum quid, quam
ille : sed dependentia a causa dispositiva
solum est posterioritas secundum quid, ut
supra observavimus : ergo ex eo, quod gra­
tia sit principium effectivum actuum, quos
homo elicit in instanti justificationis, mi­
nime impeditur, quod possit ab eisdem de­
pendere in genere causæ dispositivæ. Tum
etiam, quia ut causa efficiens præsupponatur existons pro priori ad suum effectum,
sufficit quod supponatur esse simpliciter
extra omnes causas, et causalitatis modos, a
quibus simpliciter dependet; nam eo ipso
est simpliciter existons : sed per hoc, quod
gratia dependeat ab actibus elicitis in ins­
tanti justificationis, tanquam a dispositioni­
bus, non tollitur, quod gratia antecedenter
ad prædictos actus sit simpliciter extra cau­
sas, a quibus simpliciter dependet; quan­
doquidem prædicti actus solum secundum
quid causant gratiam, hæc vero anteceden­
ter ad tales actus supponitur extra alias
causas, a quibus dependet simpliciter : ergo
licet gratia dependeat in genere causæ dis­
positivæ a prædictis actibus ; nihilominus
antecedenter ad illos præsupponitur simpli­
citer existens, atque ideo potest optime in
eos effective influere.
lefeBi- Tum denique, et præcipue, quia calor v.g.
rT' ut octo, dependet a forma ignis in genere
causæ efficientis, et consequenter supponit
eam simpliciter existentem ; et tamen prae­
dictus calor in instanti generationis est
causa disponens ad introductionem formæ
;
ignis : ergo non solum inter alias causas,
sed etiam inter causam efficientem, et dis'
positivam debet admitti mutua causalitas;
i
corruitque proinde motivum, quod causan­
tur adversarii, ut negent gratiam influere
active in actus, qui ad eandem gratiam dis­
ponunt. Major constat, quia juxta senteni> Ito. tiam D. Thomæ 1 part, quæst. 77, art. 6,
quam luentur communiter ejus discipuli,
proprietates dimanant active ab essentia, et
forma, cujus sunt proprietates ; nec enim
requiritur una actio, quæ attingat esseni
tiam rei, et alia quæ efficiat ejus proprieta­

581

tes : sed eadem generantis actio attingit
prius essentiam, et ea mediante, et causa­
li talem deferente, extenditur ad ejus pro­
prietates, juxta illud : Qui dat formam, dat
consequentia ad formam. Quamobrem opor­
tet, quod forma præsupponalur ad suas pro­
prietates in genere causæ efficientis, et in
eas effective influat, atque ideo habeat sim­
pliciter pro priori ad illas existere. Quod
perspicue docet D. Thom. loco cit. in corp.
ubi observat, quod actualitas per prius in­
venitur in forma substantiali, quam in ejus
subjecto; et hinc colligit : Unde actualitas
formæ accidentalis causatur ab aclualitate
subjecti, ita quod subjectum, in quantum est
in potentia, est suscéptivum formæ acciden­
talis: in quantum autem est in actu, est ejus
productivum. Et infra : Compositum, inquit,
est in actu per animam. Unde manifestum
est, quod omnes potentiæ animæ, sive subjec­
tum earum sit anima sola, sive compositum,
[luunt ab essentia animæ sicut a principio.
Et ad 2, addit : Essentia animæ est causa
omnium potentiarum, sicut finis, et sicut
principium activum. Quæ omnia aequaliter
procedunt in calore ut octo respective ad
formam ignis, et in qualibet proprietate
comparata ad suam formam. Minor autem
est communis etiam apud adversarios, quia
in instanti generationis ignis non datur
alius calor, nisi ut octo ; atque ideo vel di­
cendum est formam ignis introduci independenter ab omni dispositione tunc existente, quod est absurdum; vel concedere
oportet, quod prædictus calor disponat ad
formam ignis, eamque causet dispositive.
Et utramque hujus probationis partem docet
D. Thom. 3 part, quæst. 9, art. 3 ad 2, ubi
ait : Per calorem disponitur materia ad sus­
cipiendam formam ignis; qua tamen adve­
niente, calor non cessat, sed remanet quasi
quidam effectus talis formæ.
75. Hæc philosophia male torquet adver- Duplex
sarios, et præcipue Thomistas. Quidam au- CvaSHX
tem perdoctus junior huic ultimæ proba­
tioni dupliciter occurrit : primo negat,quod
accidens consequens formam secundum
suam ultimam differentiam, disponat ad
formam secundum eandem differentiam,
seu gradum consideratam; solum quippe
admittit, quod accidentia consequula ad
formam secundum gradus superiores dis­
ponant ad eandem formam secundum gra­
dus inferiores; ne scilicet hanc mutuam
causalitatem obligetur concedere inter cau­
sam efficientem, et suum effectum. Quod

SKOM·

Γ82

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICA TIONEM.

imo. docuisse videtur D. Thom. 1 part. ipirst. 76,
ari. 6 ad I. Respondet secundo, quod licet
ea mutua causalitas admittatur inter for­
mam substantialem, et accidentia, quæ ad
illam consequuntur ; admittenda tamen non
est inter gratiam, et actus, qui ad justifica­
tionem disponunt : quoniam isti actus, in­
quit. sunt vitales, et liberi, et ut tales con­
currunt ad infusionem gratiæ, nempe deno­
minando eam libere volitam. seu consequutam. Quamobrem prædicti actus antecedunt
gratiam in genere causæ efficientis; vitali­
tas quippe, et libertas ad istud genus spec­
tant. Quæ ratio non militat in accidentibus
consequentibus formam substantialem, ut
facile consideranti constabit.
Prima
Sed utraque responsio est insufficiens. Et
^dkur0.' Prima
contra communem philosopho­
rum sententiam ; omnes quippe affirmant,
calorem ut octo esse ultimam dispositionem
ad formam ignis (quamvis non levis con­
troversia sit inter illos, an prædictus calor
consequatur formam ignis, et recipiatur in
toto composito; an vero insit immediato
materiæ, et sit idem numero calor cum
præexistenti) : atqui prædictus calor ut octo
convenit formæ ignis secundum suam ul­
timam differentiam, ut ex se liquet; et
aliunde juxta communem Thomistarum
opinionem accidentia supponunt formam
substantialem, et recipiuntur in toto com­
posito : ergo minus recte asseritur, quod
accidentia consequentia formam nequeunt
ad ejus introductionem disponere, nisi qua­
tenus consequuntur unum gradum, et dis­
ponunt ad alium. Tum etiam, quia in ins­
tanti, in quo educitur forma ignis, aliquis
calor adest disponens ad prædictæ formæ
eductionem, et receptionem : sed in eo ins­
tanti non datur nisi calor ut octo, et hic
convenit formæ ignis secundum suam ulti­
mam differentiam consideratæ : ergo idem
quod prius. Tum præterea, quia D. Thom.
locis citatis dub. przced. § 3, manifeste re­
cognoscit, quod in instanti generationis
adest aliqua dispositio necessario connexa
cum forina genita, quam proinde appellat
dispositionem, quæ est necessitous; hujus­
modi vero dispositio necessitans non con­
sistit in accidentibus consequentibus gradus
superiores, hæc quippe indifferenter conve­
niunt pluribus formis; sed consistit in ac­
cidentibus convenientibus formæ secundum
suam ultimam differentiam, siquidem hu­
jusmodi accidentia necessario connectuntur
cum prædicta forma : ergo accidentia con­

venientia formæ secundum suam ultimam
differentiam, ad eandem formam dispo­
nunt. Tum denique, quia præcipuum dis­
positionis officium est expurgare subjectum
a dispositionibus formæ contrariis, el illud
determinare, et trahere ad participationem
prædictæ formæ : atqui nullum accidens
potest ita commode hæc munera obire res­
pectu formæ ignis, sicut calor ut octo ; iste
quippe omnino expurgat materiam a fri-ziditato contraria, et illam omnino determi­
nat ad formam ignis, cum qua ipse calor ut
octo necessario connectitur : ergo calor ut
octo est vera dispositio a 1 formam ignis ; et
consequenter accidentia convenientia forma
secundum suam ultimam differentiam pos­
sunt ad eandem formam disponere, et sine
fundamento adhibetur illa Junioris restric­
tio. Nec illi favet D. Thom. loco in resp..ciMo.-quia S. Doctor solum asserit, quod
accidentia consequentia gradum superio­
rem disponunt ad gradum inferiorem;quod
quidem verissimum est loquendo de dispo­
sitione non nécessitante, sed aptante sub­
jectum ad formam. Cæterum nec ibi, nec
alibi negat, quod accidentia consequentia
gradum inferiorem, vel alium gradum in­
termedium, ad eundem gradum disponant,
immo docet oppositum, ut constat ex pro­
xime dictis. In eo autem loco præcipue in­
tendit, quod ante primum gradum formæ
substantialis nulla præintelligitur disposi­
tio accidentalis, eo quod materia seipsa ma­
net determinata ad formam secundum pri­
mum gradum essendi; et hac ratione optime
vitat, quod anima rationalis uniatur mate­
riæ mediantibus dispositionibus accidenta­
libus. ut argumentum, cui occurrit, inten­
debat.
76. Secunda responsio insufficientior
adhuc est ; quoniam supposito, quod calor
v. g. ut octo procedat effective per dimanationem a forma ignis, et nihilominus ad
eam introducendam physice disponat, nulla
repugnantiæ ratio potest assignari,obquam
nequeat componi, quod actus contritionis
procedat a gratia tanquam a principio effec­
tivo, et tamen disponat ad introductionem
prædictæ gratiæ. Præcipuum quippe moti­
vum, nempe causam efficientem, non posse
a suo effectu dependere, ipsumque antece­
dere in omni genere, devictum manet prædicto exemplo. Si enim fieri potest, quod
forma ignis sit prior simpliciter accidenti­
bus ab ea dimanantibus, et existât simplici­
ter ante illa; et tamen ab eis dependeat,et ad
illa

DISP. Ill, DUB. IV.
illa sequatur dependentia, et posterioritatô
secundum quid ; cur componi non valet,
quod gratia sit simpliciter prior actu con­
tritionis, et existât simpliciter ante illum ;
et nihilominus ab eodem dependeat depen­
dentia secundum quid, et sit eo posterior
poslerioritate secundum quid, nempe in
genere causæ materialis dispositivæ? Pro­
lecto nulla, nisi voluntaria potest differen­
ti® ratio adhiberi. Quod enim accidentia
procedentia a forma substantiali sint qua­
litates permanentes, actus vero contritionis
sit operatio libera, el vitalis, impertinenter
se habet tum ad robur rationis factæ, lum
ad præcipuum motivum opinionis adversæ.
Quoniam utrobique datur dependentia a
causa efficiente proxima : utrobique etiam
causa efficiens supponitur simpliciter exis­
tons ; differentia autem ex parte effectus est
prorsus materialis. Praesertim cum Adver­
sariorum doctrina innitatur generali con­
ditioni causae efficientis. Quod autem addit
prædictus Junior, nempe actum contri­
tionis esse vitalem, et liberum, et conse­
quenter pertinere ad genus causae efficien­
tis, et in eodem genere praecedere gratiam
sanctificantem, absurdum apparet, et alie­
num a veritate, quam omnes in hac diffi­
cultate supponunt. Est quidem prædictus
actus in seipso quædam operatio a suo
principio effectivo immediate dependens;
sed non comparatur ad gratiam per modum
efficientiae, sed tantum per modum dispo­
sitionis. Neque enim homo efficit physice,
velmoraliter formam, per quam justifica­
tur; sed solum se disponit ad eam recipien­
dam. Unde licet gratia dependeat a nostris
actibus sub ratione volitæ. et libere consequutæ; hæc tamen denominatio non sumi­
tur a praedictis actibus tamquam a princi­
pio, aut causalitate effective se habentibus
ad gratiam ; sed tanquam a dispositione,
qua supposita, gratia libere recipitur, et
habetur.
i
Ad hæc, licet aliqua repugnantia appa­
ra reret in eo, quod actus contritionis proce­
di:. deret a gratia sanctificante, et disponeret
ad ipsam gratiam secundum eandem ratio­
nem acceptam ; nulla tamen vel apparens
repugnantia datur in eo, quod a gratia se­
candum unum munus procedat, et eandem
gratiam secundum aliud munus disponat.
Præserlim si munus gratiæ, quod ad talem
actam præsupponitur, sit potissimum, et
primarium ; munus autem, ad quod actus
disponit, sit minus principale, et secunda­

583

rium. Sicut in sententia Junioris proxime
impugnata, accidentia quæ consequuntur
formam substantialem secundum gradum
superiorem, disponunt ad eandem formam
secundum gradum inferiorem acceptam.
Actus autem nostri non disponunt ad
essentialia receptionis gratiæ, sive ut gratia
per modum formæ naturalis recipiatur;
sed tantum ad connaturalem ejus recep­
tionem,sive ut gratia libere communicetur.
Unde gratia secundum sua essentialia non
dependet a nostris actibus adhuc in genere
causæ materialis dispositivæ : sed hanc de­
pendentiam habet considerata in ratione
formæ libere consequutæ ; qui est conceptus
secundarius, et ratio ipsi gratiæ accidenta­
lis, ut supra observavimus num. 72. Fieri
ergo optime potest, quod gratia essentiali­
ter, et per modum formæ naturalis recepta
sit principium effecti vum actus contritionis,
et quod prædictus actus sit causa dispositiva
gratiæ consideratæ secundum munus formæ
libere receptæ, et quoad connaturalia re­
ceptionis. Et hoc* significavit D. Thom. izid.Tho.
præs. art. in resp. ad. 2, illis verbis :
« Motus liberi arbitrii naturæ ordine præ« cedit consequutionem gratiæ, sequitur
« autem gratiæ infusionem. » Nam infusio
gratiæ significat actionem Dei communi­
cantis gratiam antecedenter, et indepen­
denter a motu liberi arbitrii : sed consequutio gratiæ significat modum, quo sub­
jectum gratiam participat, nempe libere,
et per propriam dispositionem ; infusio
quippe se tenet ex parte agentis, consequutio autem ex parte recipientis. Atque ideo
gratia ut infusa præcedit seipsam ut libere
consequutam ; et secundum illud primum
munus præcedit motum liberi arbitrii in
genere causæ efficientis : at secundum pos­
terius munus, sequitur post illum motura
in genere causæ dispositivæ. Ita ergo affir­
mare debemus sine recursu ad auxilium
sufficiens a gratia distinctum ; nam fustra
fiunt per plura, quæ possunt fieri perpau­
ciora.
77. Sed opponit prædictus Junior, quodObjeclio
licet non implicaret actum contritionis dis- '
ponentem ad gratiam, ab eadem gratia ha­
bituali tanquam a principio effectivo pro­
cedere ; adhuc tamen affirmandum est.
quod non procedat de facto a gratia, sed
fiat medio auxilio transeunti. Quoniam
sicut natura, ita et gratia procedit ab im­
perfectis ad perfectiora. Et ideo magis con­
sonum est naturis rerum, et suavitati di-

584

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

vinæ providentiæ, quod prædictus actus
tionis, et amoris, quæ in eodem instanti
contritionis praeparatorius ad gratiam pro­
adsunt, et ad eandem gratiam disponunt.
cedat a principio imperfecto, nempe ab
Quod adhuc evidentius docet D. Thom.
auxilio transeunti, et non a gratia sanctifi­
quxst. 28, de Verit. art. 3 ad 20, ubi Io-d. ·&■
cante, quæ est forma perfecta.
quens de dispositione ad justificationem
Respon- Respondetur, quod ut gratia communiter
impii, ait : « Dicendum quod ista dispositio
s10· loquendo, dicatur procedere ab imperfectis
α non requiritur propter impotentiam agenad perfectiora, sufficit quod communiter
« tis, sed propter conditionem recipientis,
loquendo aliquæ dispositiones imperfectæ
* scilicet voluntatis, quæ immutari non
praecedant simpliciter formam justifican­
« potest per violentiam, sed proprio motu
tem; cujusmodi sunt omnes actus, qui jus­
α immutatur. Iste autem motus liberi arbitificationem tempore antecedunt. Sed non
« trii non solum se habet ad gratiam ut
oportet, quod omnes dispositiones sint im­
« dispositio, sed ut complementum; operaperfectæ, sed magis congruit naturis rerum,
« tiones enim sunt quædam completiones
quod ultima dispositio perfecta sit, et a
α habituum. Unde perfectionem agentis ab
principio perfecto fluat, ut constat in calore
« testatur, quod habitus inducatur simul
ut octo respective ad formam ignis, et in
cum sua operatione, quia perfectio effec­
potentiis vitalibus corporeis comparative
it tus demonstrat perfectionem causæ. »
ad animam. Unde cum actus contritionis, , Unde elucet, quod licet ante instans justifi­
vel amoris sit ultima, et perfecta dispositio
cationis debeant antecedere dispositiones
ad gratiam, incongruum est, quod a prin­
imperfectæ, et ab imperfecto principio
cipio imperfecto, nempe auxilio procedat ;
fluentes ; nihilominus in instanti justifica­
sed magis decet, quod fluat a forma per­
tionis debent dispositiones esse perfectas,
fecta, nempe ab ipsa gratia ; præsertim cum
utpote quæ non tantum sunt dispositiones,
ubique superflua debeant vitari, ut sæpius
sed etiam complementum habituum, qui
diximus. Quæ doctrina sumitur ex D. Th.
tunc infunduntur, et quæ procedendo ab
D. Tho. in prxs. ari. 7, in resp. ad 4, quod erat
habitibus, illorum perfectionem, et virtu­
hujusmodi : Motus liberi arbitrii, qui ad
tem manifestant.
justificationem concurrit, est meritorius, et
§ IL
J
ita a gratia sanctificante procedit ; sed prius
est aliquid consequi formam, quam secun­
dum formam operari : ergo prius infunditur
Expenditur aliud fundamentum pro vera
gratia, et postea liberum arbitrium move­
sententia.
tur in Deum : ergo justificatio non est tota
78. Secundo probatur nostra conclusioα&γ>
simul. Cui sic occurrit : « Quod in eodem
alia ratione desumpta ex D. Thom. IocisDw^.
α instanti, in quo forma acquiritur, incipit
infra referendis, quæ potest sic formari:
α res operari secundum formam : sicut
nam actus, qui de condigno meretur glo­
« ignis, cum est generatus, movetur sur­
riam, procedit, saltem naturaliter lo­
ir sum; et si motus ejus esset instantaneus,
quendo, a gratia sanctificante, tanquam a
« in eodem instanti compleretur. Motus
principio effectivo : sed actus contritionis,
« autem liberi arbitrii, qui est velle, non
et charitatis, quibus impius ultimo dispo­
« est successivus, sed instantaneus : et ideo
nitur ad justificationem extra sacramentum,
« non oportet, quod justificatio impii sit
merentur de condigno gloriam : ergo præ­
« successiva. » Ubi aperte supponit, quod
dicti actus dependent a gratia sanctificante,
gratia sanctificans in eodem instanti, in
tanquam a principio effectivo : atque ideo
quo infunditur, operatur; et consequenter,
actus ultimo disponentes ad gratiam justi­
quod motus liberi arbitrii tunc existentes
ficantem, ab eadem gratia procedunt. Se­
sunt operationes perfectae, et quod a prin­
cunda consequentia patet ex prima, et hæc
cipio perfecto procedant. Quod confirmat
exemplo ignis, qui si posset moveri in ins­
ex praemissis. Minor autem probatur, tum
tanti, profecto in eodem instanti, in quo
authoritate D. Thom. quasi. prxced. art.'2
generatur, sursum moveretur. Cum ergo
ad 1, ubi ait : Dicendum, quod prxparaiio
gratia posset elicere motus instantanées,
hominis ad gratiam habendam quadam est
sequitur quod in eodem instanti, in quo
simul cum infusione gratix. El talis operatio
infunditur, operetur: non utique alias ope­
est quidem meritoria, sed non gratia, (jur
rationes, nisi operationes perfectas contri­
jam habetur ; sed gloria, qux nondum habe­
tur.

DISP. Ill, DUB. IV.
tur. Tum etiam ratione, quia adultus extra
sacramentum justificatus consequitur glo­
riam per modum coronæ, et mediis bonis
tadi. operibus, ut sumitur ex Concil. Trident,
‘"^'sess. G, can. 32; sed contingere potest quod
adultus post instans justificationis incurrat
perpetuam amentiam : orgo actus eo in­
stanti eliciti, nempe amor charitatis, et con­
tritio, merentur de condigno vitam æternam. Tum præterea, quia prædicti actus
tendunt connaturaliter in visionem Dei,
tanquam in terminum sibi proprium, illumque connaturaliter exigunt; nulla au­
tem recta operatio tendit in terminum sibi
superiorem, el excedentem suam dignita­
tem; cum ex institutione divinæ providen­
tiae nihil agat supra suam virtutem, ut in­
quit D. Thom. quxst. seq. art. 2 ; ergo actus
contritionis, et charitatis eliciti in instanti
justificationis sunt de condigno meritorii
vitæ aeternae. Et quia adversarii hoc conce­
dant, opus non est in eo suadendo amplius
immorari; et audiendi non sunt aliqui
W·authores, quos refert, et sequitur Ripalda
tom. 2, diip. 89, oppositam doctrinam
tuentes; nostra enim,quam hic supponimus,
et alibi ex professo firmabimus, certior est,
et communior inter Theologos.
Major vero, in qua est difficultas, suadeMMur primo ex D. Thom. I pari, quxst. 62,
ad 3, ubi ait : « Triplex est conversio in
t Deum. Una quidem per dilectionem per« fectam, quæest creaturæ jam Deo fruentis.
« Et ad hanc conversionem requiritur gra« tia consummata. Alia conversio est, quæ
«est meritum beatiludinis. Et ad hanc re« quiritar habitualis gratia, quæ est me« rendi principium. » Et loquitur de prin­
cipio effectivo, ut constat ex aliis gratiis,
quas asserit esset principium cæterarum
conversionum. Et 1, 2, quxst. 114, art. 3,
obi ait: « Valor meriti attenditur secundum
«virtutem Spiritus sancti moventis nos in
< vitam æternam,secundum illud Joan. 4 :
« Fiet in eo fons aquæ salientis in vitam
« æternam. Attenditur etiam pretium ope« ris secundum dignitatem gratiæ, per
« quam homo consors factus divinæ naturæ
«adoptatur in filium Dei, cui debetur hæ« reditasex ipso jure adoptionis, secundum
« illud Rom.8 : Si filii, et hæredes. » Quibus
verbis satis significat S. Doctor, opera nos­
tra non habere condignitatem ad vitam
æternam, nisi procedant ex gratia sanctifi1
cante. Quod etiam docuit D. August, lib. cie
>
Spiritu, et littera, cap. 14, ubi inquit : Non
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

I

585

est fructus bonus (hoc est conducens ad vi­
tam æternam promerendam) qui de chari­
tatis radice non surgit : constat enim, surgere ex radice charitatis idem esse, ac
procedere a gratia sanctificante, quæ est
charitatis radix. Secundo suadetur ratione
ex eisdem testimoniis desumpta ; quia nulla
operatio potest mereri de condigno gloriam,
nisi habeat valorem ipsi gloriæ æqualem;
meritum enim de condigno hanc æqualitatem importat, ut ostendemus tract, seq.
atqui nullum hominis opus potest habere
valorem æqualem gloriæ, nisi a gratia
sanctificante, tanquam a principio proce­
dat : ergo actus, qui de condigno meretur
gloriam, debet saltem secundum commu­
nem providentiam dependere a gratia sanc­
tificante, tanquam a principio effectivo.
Probatur minor, quia nulla operatio potest
habere valorem æqualem præmio, nisi pro­
cedat a principio ejusdem valoris cum præ­
mio, eo quod totus valor operationis deri­
vatur a suo principio : sed nullum est
principium, quod adæquet valorem gloriæ,
nisi gratia sanctificans; aliæ quippe virtu­
tes proximæ, sive habituales, sive tran­
seuntes, eidem cedunt in perfectione: ergo
nullum hominis opus habet valorem æqua­
lem gloriæ, nisi a gratia sanctificante,
tanquam a principio procedat. Unde D. Th.D·Th0
quxst. supra cit. art. 2, inquit : Nulla crea­
tura est sufficiens principium actus meritorii
vitx xternx, nisi superaddatur aliquod supernaturale donum, quod gratia dicitur. Quæ
autem sit hæc gratia, explicat articulo se­
quenti, illis verbis : « Attenditur pretium
« operis secundum dignitatem gratiæ, per
« quam homo consors factus divinæ naturæ
« adoptetur in filium Dei, etc. » Et ad 3,
addit : « Dicendum quod gratia Spiritus
« sancti, quam in præsenti habemus, etsi
« non sit æqualis gloriæ in actu, est tamen
« æqualis in virtute; sicut semen arboris,
« in quo est virtus ad totam arborem. Et
« similiter per gratiam inhabitat hominem
« Spiritus sanctus, qui est sufficiens causa
« vitæ æternæ. » Ubi perspicuum est, fieri
sermonem de gratia sanctificante. Videan­
tur quæ dicemus tract, seq. disp. 3, dub. 1.
79. Huic argumento respondent primo
quidam ex Adversariis concedendo, nullum
opus esse de condigno meritorium vitæ
æternæ, nisi valoretur, et dignificetur per
gratiam sanctificantem. Asserunt tamen ad
hanc valorationem non requiri indispensa­
biliter, quod operatio a gratia sanctificante,
38

586

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

tanquam a principio effectivo procedat ; sed
sufficere, quod eliciatur a supposito grato,
sive quod conjungatur gratiæ in eodem
supposito; nam eo ipso dignitatem graliæ
participat. Quod explicant exemplo; nam
eo ipso, quod operationes elicits ab huma­
nitate Christi conjungantur cum supposito
divino (licet suppositum, ut quidam autu­
mant. non influat active) participant ab eo
infinitam valorem moralem. Sic ergo ut
actus contritionis, et charitatis eliciti in
instanti justificationis mereantur de con­
digno vitam æternam, opus non est, quod
procedant effective a gratia, sed sufficit,
quod conjungantur in eodem supposito cum
gratia, quæ adest in illo instanti.
Prçclu- Sed doctrina, cui innititur hæc responsio,
ώ,ΠΓ· falsa est, ut ex professo ostendemus tract.
seq. disp. 4, dub. 4. Nunc breviter refelliD. Tho. tur : tum quia est expresse contra D. Thom.
in 2, dist. 38, quæst. 1, art. 1 ad 4, ubi ait :
Ad hoc, quod a lieujus actionis finis sit Deus
(supponit id requiri, ut actio sit meritoria)
non sufficit, quod aliquis in habitu tantum
habeat Deum, vel charilatem; quia sic etiam
actum venialis peccati aliquis in Deum ordi­
naret, quod falsum est. Et dist. 40, quxst.
unie. art. 5 ad 6, ubi ait : Non sufficit om­
nino habitualis ordinatio actus in Deum;
quia hoc, quod est in habitu, nullus meretur.
Et in hac 1,2, quæst. 114, ari. 4, inquit;
Meritum vitæ æternæ primo pertinet ad charitatem; ad alias autem virtutes secundario,
secundum quod earum actus a charitate im­
perantur. Imperium autem charitatis non
importat meram concomitantiam gratiæ, et
charitatis, sed aliquam motionem actualem,
formalem, vel virtualem. Et ita docent
communiter S. Doctoris discipuli contra
Vasquem, ut loco cit. videbimus. Tum
etiam, quia ut operatio aliqua sit de con­
digno meritoria vitæ æternæ, debet fieri in
obsequium Dei, et elici ab homine Dei
amico, ut amico : atqui ex eo præcise, quod
operatio hominis conjungatur cum gratia
in eodem supposito, non habet esse obse­
quium Dei, nec procedit ab homine amico
Dei, ut amico; siquidem plures actus ha­
bent hanc conjunctionem, qui tamen non
sunt ab homine ut amico Dei, nec Deo ob­
sequium præstant, ut patet in peccatis ve­
nialibus, et in actibus indifferentibus in
individuo, quod Vasquez admittit : ergo ut
opus mereatur de condigno vitam æternam,
non sufficit habitualis status gratiæ, sed
requiritur aliquis actualis influxus forma­

lis, vel victualis. Quod motivum expressit
D. Thom. in priori testimonio supra citato.
Tum præterea, quia ita se habet status ha­
bitualis peccati ad maculandum, et vitian­
dum actus, qui cum ipso conjunguntur,
sicut status habitualis gratiæ ad dignificandum. et valorandum actus, qui conjungun­
tur cum illa ; quemadmodum enim homo
per gratiam avertitur a creatura, et con­
vertitur in Deum tanquam in ultimum
finem, et fit Deo gratus; ita per peccatum
avertitur a Deo, et convertitur ad bonum
proprium, tanquam ad ultimum finem, et
fit Deo ingratus et abominabilis; atqui
actus eliciti ab homine peccatore non ma|
calantur per solam conjunctionem ad pec­
catum habituale, sed solum per ordinatio­
nem formalem, aut virtualem ad proprium
peccatoris finem, alioqui omnis operatio a
peccatore elicita esset peccaminosa; quod
est falsum, et erroneum, ut ostendimus
tract, præced. disp. 2, dub. 2; ergo ut ope­
ratio sit meritoria, non sufficit, quod eli­
ciatur ab homine justo, et quod conjunga­
tur cum statu habitualis gratiæ; sed insuper
requiritur, quod per gratiam ordinetur
formaliter, vel virtualiter in Deum ulti­
mum finem.
Confirmatur ratione superius proposita, mjcui hæc responsio minime satisfacit ; quoniam nequit operatio mereri de condigno
aliquod præmium, nisi ejus valorem adæ·
quet : sed per hoc, quod actus v. g. virtu­
tum moralium acquisitarum conjungantur
cum statu habituali gratiæ, non adæquant
valorem vitæ æternæ : ergo ea conjunctio
est insufficiens, ut prædicti actus merean’
tur vitam æternam de condigno. Probatur
minor, quia valor operationis sumitur ab
ejus principio radicali, et in eo debet præhaberi, sicut omnis alia operationis perfec­
tio : atque ideo principium radicale operis
meritorii debet esse ejusdem valoris el
dignitatis cum præmio : sed per hoc, quod
actus virtutum moralium conjungantur
cum statu habituali gratiæ, non sequitur,
quod habeant principium radicale ejusdem
valoris cum vita æterna; siquidem juxta
hunc dicendi modum gratia sanctificans,
quæ sola valorem vitæ æternæ adæquat,
non est principium effectivam prædictorum actuum, sed concomitanter se habet :
ergo exeo, quod actus virtutum moralium
acquisitarum conjungantur cum statu habi­
tualis gratiæ, non adæquant valorem vitæ
æternæ. Nec prodest dicere cum Vasquio.
quod

DISP. Ill, DUB. IV.

quod prædicti actus Haut medio auxilio
speciali dato per Christum : tum quia istud
auxilium non adæquat valorem vitæ æter­
næ : tum quia prædictum auxilium in Vas­
quii opinione est entitative naturale, et
subinde inferioris ordinis ad præmium :
tum quia falsum est, quod ad singula bona
opera moralia requiratur speciale auxi­
lium. Recolantur quæ contra hunc Autho­
rem diximus tract, præced. disp.2, dub. 2,
et disp. 3, dub. 9.
Jetina 80. Exemplum autem operum Christi
f^fe.Domini inhac responsione propositum nihil probat, ob duplicem rationem disparitatis. Prima est, quod operationes proce­
dentes ab humanitate Christi, procede­
bant etiam a supposito divino ut quod ; nam
operationes, ut docent communitor Theo­
logi, et Philosophi, sunt suppositorum,
quocirca mutuabantur a prædicto principio
infinitam æstimabilitatem moralem. Se­
cunda est, quod inter dignitatem persona­
lem, qualis erat dignitas Christi Domini,
et dignitatem habitualem accidentalem,
qualis habetur per gratiam, interest maxi­
mum discrimen. Quoniam dignitas perso­
ns tota offertur,et tota subjicitur in quolibet
obsequio,etopere meritorio : unde si Rex se
humiliat,nequit suam dignitatem,ut sic di­
camus, restringere,et alteri,cui se humiliat,
nonsubjicere;et consequenter opus dignificatur,et valoratur secundum totam dignita­
tem personæ, tanquam per formam mora­
lem. Et hac ratione opera Christi Domini
procedentis a persona divina, et infinitæ
dignitatis fuerunt, et infiniti valoris. Cæte­
rum dignitas habitualis accidentalis pror­
sus subjicitur arbitrio habentis illam, tam
in applicatione, quam in tempore, et modo ;
habitibus enim utimur quando, et prout,
et quantum volumus.Unde persona operans
non dignificat suam operationem dignitate
gratiæ secundum totam ejusdem gratiæ in­
tensionem ; sed secundum mensuram in­
fluxus, quo operatur. Alioqui habens gra­
tiam ut centum, et eliciens actum virtutis
moralis acquisitæ intensum ut unum, vel
duo, mereretur juxta latitudinem totius
gratiæ, atque ideo mereretur gloriam ut
centum, quod est omnino falsum. Quamo­
brem si suppositum habens gratiam nullo
modo ea utatur, illamque non applicet ad
influendum, sed per alios habitus influat,
nullatenus gratia dignificabit actus illos,
sed perinde se habebit ad augendum eorum
valorem, ac si in eo supposito non adesset.

587

Et consequenter si actus vel naturales,
vel supernaturales in instanti justificatio­
nis eliciti nullo modo dependeant a gratia
sanctificante,tanquam a principio effectivo,
sed pure concomitanter se habeant, non
participabunt ejus valorem, nec erunt me­
ritorii vitæ æternæ de condigno.
81. Secundo respondent alii concedendo, A1^0CV3'
quod ut actus sit de condigno meritorius
vitæ æternæ, debet dependere ab aliquo
influxu effectivo gratiæ sanctificantis ; asse­
runt tamen, non requiri, quod iste influ­
xus debeat terminari ad substantiam actus
meritorii, sed sufficere, quod terminetur
ad modum aliquem formationis, seu rela­
tionis ad præmium.Unde argumentum nos­
trum non concludit, quod actus meritorii
in instanti justificationis existentes proce­
dant secundum substantiam a gratia habibituali, sed solum quod dependeant ab illa
secundum modum formationis. Cum quo
tamen recte cohæret, quod prædicti actus
considerati secundum suam substantiam
procedant a solo auxilio actuali, et suppo­
nantur simpliciter ad gratiam sanctifican­
tem. Quod significasse videtur D. Thom. d. Tbo.
quxst. 28, de Verit. art. 8 ad 4, his ver­
bis : « Dicendum, quod sicut actus forma­
te liter perficit potentiam, ita quod ex habi­
te tu relinquitur in actu, est formale res­
te pectu substantiae actus, quam potentia
« ministrat. Et sic habitus est formale
« principium actus formati, quamvis res­
it pectu formationis habeat rationem causæ
« efficientis. » Quo loquendi genere expres­
sit, non requiri, ut actus sit formatus,
et meritorius, quod gratia influat effective
in ejus substantiam, sed sufficere quod effi­
ciat modum formationis.
Sed nec ista responsio diluit vim nostræ
rationis, et refellitur ex dictis : quoniam
nequit aliquis actus esse meritorius de con­
digno vitæ æternæ, nisi procedat a gratia
tanquam a principio effectivo, saltem res­
pectu formationis, seu modi intrinseci
valorantis actum : sed nequit sic de­
pendere a gratia , nisi etiam dependeat
quoad substantiam, et entitatem : ergo vel
concedendum est, quod actus contritio­
nis, et charitatis eliciti in instanti justifi­
cationis, et considerati secundum substan­
tiam, et entitatem, procedant a gratia
sanctificante, quod intendimus ; vel negan­
dum est, prædictos actus esse de condigno
meritorios vitæ æternæ,quod est absurdum.
Consequentia patet. Major etiam liquet ;

588

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

nam secluso omni influxu gratiæ, tam in
substantiam, quam in modum operationis,
nequit gratia aliter eam dignificare, nisi
per meram conjunctionem, seu coexisten­
tiam in eodem supposito, ut explicabat
prima responsio, quam supra rejecimus.
Minor autem ostenditur : tum quia modus
ille informationis non terminat propriam
actionem, nec producitur independenter
a substantia actus, cui inest. Et hac de cau­
sa licet virtutes non ordinentur per se ad
entitatem actus virtuosi, nequeunt tamen
attingere modum rectitudinis, quem per se
respiciunt, nisi prius exequutive simul
cum potentia attingant entitatem actus, cui
rectitudo inest. Unde etiam per se attin­
gunt ipsam entitatem operationis, non qui­
dem sumptam materialiter, et præcisive a
modis rectitudinis, vel facilitatis ; sed con­
sideratam formaliter in esse fundamenti
utriusque modi, ut diximus tract. 12, disp.
1, dub. 3, § 4, conci. 4. Ergo ut gratia sanc­
tificans producat illum modum informa­
tionis, et dignitatis, quam hæc responsio
admittit dependere ab illa tanquam a prin­
cipio effectivo, debet per prius influere ac­
tive,vel imperative, vel eliciti ve in substan­
tiam, et entitatem illorum actuum,qui præ­
dicto modo afficiuntur. Tum etiam, quia
virtus gratiæ nequit influere in modum
actus, nisi per actionem elicitam a potentia ;
quippe cum virtus non influat solitarie, et
divisive a potentia : sed non requiritur actio
distincta ab ea, quæ est ipsa substantia
operationis, ut satis ex se liquet, alioqui
prior illa actio non esset virtuosa, nec ha­
beret modum virtutis : ergo virtus gratiæ
simul cum potentia influit active in subs­
tantiam actus virtuosi ; ita tamen, quod
operatio secundum substantiam correspondeat per se potentiae modo infra declarando,
et secundum modum rectitudinis correspondeat per se virtuti. Cæterum sicut po­
tentia non attingit praecise substantiam ac­
tus, sed etiam extenditur ad modum recti­
tudinis : ita virtus non attingit praecise mo­
dum actus, sei etiam praevie producit
substantiam ejus.
Aperitur 82. Et hinc obiter constat, quid intendat
Tbouiæ’ D· Thom. in testimonio supra relato, cum
asserit, habitum osse formale principium
actus formati, et habere rationem causæ
effectivæ respectu formationis. Nam cum
substantia actus non correspondeat habitui
tanquam terminus per se inspectus, aut
intentus, sed tantum potentiae ; merito ac­

tus secundum substantiam acceptus compa­
ratur habitui tanquam substratum mate­
riale, quod per habitum formandum, et
perficiendum est. Cæterum formatio ipsa
(sive sit differentia essentialis operationis,
sive modus ei superadditus) est effectus per
se inspectus, et intentus ab habitu ; et con­
sequenter habitus exercet per se rationem
causæ efficientis respectu formationis, sup­
plet quippe, quod potentia secundum se
non habet. Quod tamen non impedit, ut
habitus simul cum potentia, et per indivi­
sibilem influxum concurrat per prius ad
substantiam operationis, quam ad forma­
tionis modum, ut nuper dicebamus. Prae­
sertim cum modus formationis multoties
sit differentia specifica operationis, et non
differat ab ejus substantia, sed potius ip­
sam supernaturalizet, et sit ratio, ut consti­
tuatur in ordine superiori : quam perfec­
tionem non importaret substantia, hoc est
operationis genus præcisive ab ea differen­
tia. In quo sensu D. Thom. 2, 2, quxst. 171,
art. 1 ad 3, dixit : « Quod omne donum
a gratiæ hominem elevat ad aliquid, quod
« est supra naturam humanam. Quodquiα dem potest esse dupliciter : uno modo
« quantum ad substantiam actus, sicut
« miracula facere, et agnoscere occulta, et
« incerta divinæ sapientiæ. Et ad hos actus
« non datur homini donum gratiæ habituale.
« Alio modo est aliquid supra naturam hu­
ic manam quantum ad modum actus, non
« autem quantum ad substantiam ipsius ;
« sicut diligere Deum, et cognoscere eum in
« speculo creaturarum. Et ad hos datur
« donum gratiæ habituale. » Qui locus si­
millimus est alteri testimonio supra
relato, ut ea conferenti constabit. Unde
sicut D. Thom. in hoc loco non inten­
dit, quod gratia, et habitus charitatis
influant in substantiam actus charitatis,
sed praecise in aliquem modum prædicto
actui superadditum (id quippe alienum
prorsus est ab ejus mente, ut constat ex
communi Thomistarum interpretatione)
sed solum docet, quod habitus charitatis
attingit substantiam, et respicit per se suam
operationem consideratam secundum dif­
ferentiam specificam (quam modum actus
appellat, quia determinat omnes gradus
superiores) ita in altero testimonio, quod
nobis objicitur, non negat, quod habitus se
habeat effective ad totum actum formatum,
et meritorium : sed solum intendit, quod
ratio per se inspecta, et sub qua cæteræ
rationes

DISP. Ill, DUB. IV.
rationes effectivo attinguntur, sit ipsa for­
matio habitui correspondons : sivo hæc
formatio sil motus actui superadditus, sive
pertineat ad differentiam ejus specificam,
ut de actu charitatis statuimus disp. præced.
dub. 6, § 7.
Btsco· 83. Urgetur amplius impugnatio nuper
facta : quoniam actus exislentes in instanti
σ^ΐι· justificationis, nequeunt esse de condigno
meritorii vitæ æternæ, nisi proveniant a
gratia medio influxu, sive imperio chari­
tatis : sed charitas imperat immediate
substantiam actuum : ergo prædicti actus
nequeunt esse meritorii, nisi dependeant
secundum substantiam ab influxu gratiæ
medio imperio charitatis. Consequentia
patet. Et minor videtur manifesta, quia
charitas nequit imperare aliis virtutibus,
ut efficiant modum per se pertinentem ad
charitatem ; sed ealenus eis imperare di­
citur, quatenus eas movet, et inclinat, ut
in propria materia operentur, ad quod con­
sequitur modus ille proprius charitatis :
hæc igitur imperat immediate substantiam
actuum. Præsertim quia influxus imperati­
vus non attingit effectum, nisi medio ali­
quo principio elicitivo : unde sicut princi­
pium proxime eliciens elicit immediate
substantiam actus, et ea mediante modum
ipsius; ita principium imperans imperat
immediate substantiam operationis, et ea
mediante illius modum. Major est expresse
D. Thom. quxst. seq. art A, ubi ait : « Vita
«æterna in Dei fruitione consistit. Motus
« autem mentis ad fruitionem divini boni
«est proprius actus charitatis, per quem
«omnes actus aliarum virtutum ordinan« tur in hunc finem, secundum quod aliæ
« virtutes imperantur a charitate. Et ideo
meritum vitæ æternæ primo pertinet ad
n charitatem, ad alias autem virtutes se« cundario, secundum quod earum actus a
« charitate imperantur. » Et idem docet in
D.Ize resp. ad 3. Et similiter D. Leo Papaser/zi.
Pip
10, de Quadrages. inquit : « Nudæ sunt
«omnessine charitate virtutes, nec potest
dici fructuosum, quod non dilectionis
d Greg.ï partus ediderit. » Et D. Gregor, hom. 7,
in Evang, ait : « Nihil viriditatis habet ra« mus boni operis, nisi manserit in radice
« dilectionis. » Ex quibus, et aliis testimo­
niis, quæ omittimus, constat gratiam non
influere in actus meritorios, quatenus ta­
les, nisi medio imperio charitatis. Et ratio
a priori est, quam tradit D. Thom. loco
citato ; nam cum gratia non sit immediate

589

operati va, ut vidimus trad, prxced. disp. 3.
dub. 4, nequit active influere in operatio­
nem, nisi medianto aliqua virtute impera­
tiva proxima : virtus autem respiciens
Deum ultimum finem, qui est terminus
proprius actus meritorii, ut meritorii, est
sola charitas : ergo gratia nequit in actum
meritorium influere, nisi medio influxu,
seu imperio charitatis.
84. Dices cum Joan, a S. Thom. ad ac- Evasio
tum meritorium duo requiri, et sufficere,
nempe formationem per gratiam, et ordi­
nem ad ultimum finem : ex quibus illud
primum convenit actui contritionis, vel
amoris existent! in instanti justificationis
per consortium, sive unionem ad gratiam
in eodem instanti existentem -.posterius vero
convenit actui media charitate, non quia
habitus charitatis influat active in prædictum actum, sed quia auxilium transiens, a
quo elicitur, est moraliter, et virtualiter
ipsa charitas.
*
Hoc tamen effugium manet satis præclu- Refeliisum ex dictis. Tum quia juxta hunc diseur- lnr'
rendi modum, gratia non habet influxum
effectivum in actus meritorios ; et ita non
præcontinentur in principio mediato, vel
immediato ejusdem valoris cum præmio :
quod esse falsum, satis constat ex dictis
contra primam responsionem. Tum etiam,
quia ut expresse asserit D. Thom. quæst. 14. d tIio.
de Verit. art. 5 ad ult. « Non potest esse,
« quod actus Fidei » (idem intelligede aliis
actibus) « sit formatus gratia, et non chari« tate; quia gratia non habet ordinem ad
« actum, nisi charitate mediante : » sed
ordo, quem gratia habet mediante chari­
tate ad alios actus, est in genere causæ effi­
cientis -, in aliis enim generibus non im­
portatur hujus dependenliæ ordo : ergo
formatio actus per gratiam debet exerceri
media charitate. Tum prætcrea, quia auxi­
lium illud transiens, quod dicitur virtua­
liter charitas, nequit ita appellari, quia
virtualiter contineat habitum charitatis,
cum sit inferius, quam illa : sed ad sum­
mum potest illud officium virtutis obire,
quatenus est virtus subordinata charitati :
ergo influxus ejus est virtualiter influxus
charitatis : ergo et gratiæ sanctificantis, cui
habitus charitatis essentialiter subordina­
tur ; et ita de primo ad ultimum conceden­
dum est, quod gratia sanctificans præcedat
in genere causæ efficientis actus meritorios
existentes in instanti ante justificationem ;
et consequenter celabitur Adversarius in

590

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

nostram assertionem. Tum denique, quia
non solum contritio, v. g. sed etiam alii
actus supernaturales in instanti justificatio­
nis concurrentes sunt meritorii vitæ aeter­
nae ; sed nequeunt meritorii esse, nisi pro­
veniant ex influxu proprio habitus chari­
tatis tuncexistentis : ergo idem est dicendum
de actu contritionis, atque ideo frustra re­
curritur ad auxilium, quod moraliter et
virtualiter sit charitas. Secunda consequen­
tia patet ex prima, et hæc constat a pari­
tate. Major vero videtur certa, et conceditur
ab Adversariis. Minor vero suadetur ; quo­
niam, nt inquit D. Thom. quæst. seq. art. 4
ad 3 : α Fidei actus non est meritorius,
α nisi fides per dilectionem operetur, ut
u dicitur ad Galat. 5. Similiter etiam actus
α pœnitentiæ, et fortitudinis non est meri­
u torias, nisi aliquis ex charitate hæc ope­
« retur, secundum illud 1 ad Corinth. 13 :
« Si tradidero corpus meum, ita ut ardeam,
tf charitatem autem non habuero, nihil
« prodest. » Si autem prædicti actus non
proveniant ex influxu proprio habitus cha­
ritatis, non potest verificari, quod eorum
principia, nempe fides, et aliæ virtutes,
operentur per dilectionem ; siquidem in­
fluunt ante gratiam, et charitatem, et independenterab illis,utAdversarii discurrunt;
et gratia, et charitas supervenientes non
concurrunt active, nec active movent, sed
se habent concomitanter.
Prima
85. Nec refert, si in favorem utriusque
objectio.
i·· ·
responsionis objicias pruno : quoniam actus fidei regulans actum contritionis, vel
amoris disponentem ad justificationem im­
pii, non procedit effective secundum suam
substantiam a gratia, vel charitate; sed so­
lum a fide, quæ potest ante illud instans
praeexistere : et tamen prædictus actus fidei
est meritorius,, ut nuper dicebamus : ergo
ut actus concurrentes in instanti justifica­
tionis sint meritorii, vel sufficit quod con­
jungantur cum gratia, ut in prima respon­
sione dicitur; vel saltem non requiritur,
quod secundum suam substantiam proce­
dant a gratia, sed sufficit, quod ab ea depen­
deant secundum aliquem modum perfectio­
nis sibi superadditum, ut asserit secunda
responsio.
fecundo ; nam si adultus cum attritione
accedat ad sacramentum pœnitentiæ, illa
attritio formatur , et fit meritoria vitæ
æternæ ; et tamen ea contritio secundum
substantiam accepta non procedit a gratia,
siquidem habet esse ante instans, in quo

gratia infunditur : ergo ut operatio aliqua
sit meritoria vitæ æternæ, non requiritur,
quod secundum substantiam accepta depen­
deat a gratia sanctificante, tanquam a prin­
cipio effectivo. Major, in qua est difficultas,
ostenditur; quia opera bona hominis justi
sunt meritoria vitæ æternæ, ut docet Con- Cmcl
cil. Trid. sess. 6, can. 32; attritio autem inTft!:2
instanti, in quo impius justificatur intra
sacramentum , est opus bonum hominis
justi, ut ex se liquet; ergo est meritoria.
Praesertim quia nullus est adultus, qui
consequatur gloriam præcise per modum
haereditatis, sedeam etiam consequitur per
modum coronae, ut communiter colligunt
Theologi ex Trident, loco proxime citato;
atque ideo omnis adultus, qui salvatur, de­
bet habere aliquem actum meritorium : sed
fieri potest in casu argumenti, quod nonhabeat alium actum,vel opus bonum,nisi attri­
tionem : ergo necessario concedendum est,
quod prædicta attritio sit meritoria,quam vis
a gratia sanctificante effective non procedat.
Hæ, inquam, objectiones non referunt.
Ad primam enim respondemus negando
majorem ; quia esto habitus, et actus fideiίΠ3
in sua prima productione praecedant instans
justificationis, si tamen usque ad illud in­
clusive perseverent (quod requiritur, ut
sint meritorii, juxta eaquæstatim dicemus)
jam in ipso instanti dependeat in sua con­
servatione a gratia, tanquam a principio ef­
fectivo. Quia habitus fidei in illo instanti
subordinatur gratiæ sanctificanti, tanquam
principio radicali ; et sic actus fidei in sua
conservatione dependet pro illo instanti tam
a fidei habitu sicut a virtute proxima,quam
a gratia habituali,sicut a radice. Nec est in­
conveniens, quod actus fidei, qui in genere
causæ formalis extrinsecæ præcedit actum
charitatis, sit ipso posterior in genere cau­
sæ efficientis exequutive, et applicative, ut
constat ex iis, quæ diximus in tract, de An­
gel. disp. 7, dub. 8. Quam responsionem
docet D. Thom. quxst. 28 de Ierit, art.4,
ubi ad 6 argumentum, quod sic procedebat:1*·15
« Dispositio ad formam, cum qua induci« tur forma, talis est, quod sine forma esse
« non potest,cum sit necessitas ad formam.
« Cum igitur motus fidei possit esse sine
« gratia, videtur quod justificatio non de« beat attribui motui fidei : » respondet in
hunc modum : « Dicendum, quod licet
« credere Deo, vel Deum possit esse sine
« justitia ; tamen credere in Deum, quod
't est actus fidei formalæ, sine justitia, vel
gratia

DISP. Ill, DUB. IV.

< gratia esse non potest. Et tale credere
α requiritur ad justificationem , ut patet
·.< Rom. 4: Credenti in eum,qui justificat im« pium, fides reputatur ad justitiam. » Ubi
aperte docet D.Thom. actum fidei non ha­
bere rationem ultimae dispositionis ad gra­
tiam, nisi sit actus fidei formatae, quod ex­
plicatur per credere in Deum. Quid autem
addat credere in Deum supra credere Deo,
vel Deum, explicat ipse S. Doctor 2,2, quæst.
2, art. 2 in corp, ubi ait : « Si vero consi­
st deretur tertio modo objectum fidei, se« eundum quod intellectus est motus a vo< luntate, sic ponitur actus fidei credere in
<1 Deum; veritas enim prima ad volunta« tem refertur, secundum quod habet ra­
ft tionem finis.» Ex quibus liquet, quod licet
homo per habitum fidei, et independenter
acharitate possit credere Deo, vel Deum,
ut patet in peccatoribus fidelibus ; nihilo­
minus nequit credere in Deum, nisi per
charitatem moveatur in Deum ultimum
finem, qui est proprium ipsius charitatis
objectum.Qua ratione dixit D.Thom. priori
testimonio, quod credere in Deum est actus
fidei formatae, qui a justitia separari non
potest. Cum ergo de assensu fidei, qui est
credere ih Deum, asserat esse ultimam dis­
positionem ad justitiam, palam sequitur,
quod prædictus actus non habeat rationem
ultimae dispositionis, nisi a gratia, et chari­
tate, tanquam a principio effectivo, vel per
elicientium, vel per imperium dependeat.
Liquet etiam, quam aperte S. Doctor faveat
mutuæ causalitati inter gratiam et ultimas
dispositiones ad eam recipiendam. Per
quod magis roborantur quae diximus toto
dub. præced. et § præced.
Sxritar Ad secundam objectionem respondetur,
^^ tripliciter posse contingere, quod attritio
concurrat ad sacramentum. Primo, si in
ipso instanti, in quo perficitur sacramen­
tum, et impius justificatur, attritio perse­
veret in se formaliter. Secundo, si non per­
maneat formaliter in seipsa , perseveret
tamen virtualiter in aliquo alio actu libero,
et honesto, qui tunc formaliter adsit. Ter­
tio, si nec in seipsa, nec in alio actu per­
severet formaliter, aut virtualiter physice;
permaneat tamen moraliter, quia retrac­
tata non est, ut contingeret, si quis præmissis attritione, et confessione alienaretur
a sensibus ante absolutionem sacramentalem. Concedimus ergo,attritionem in primo
casu esse meritoriam vitæ æternæ; sed id
non habet ex mera conjunctione ad gratiam

591

sanctificantem, sed quia prout in illo ins­
tanti conservatur, dependet a gratia tan­
quam a principio effectivo radicali, cui au­
xilium attritioni deserviens subordinatur.
Dependet etiam attritio tunc permanens a
charitate, vel quia hæc virtus in prima sui
infusione prorumpit in propriam operatio­
nem, qua imperat omnes actus tunc elici­
tos, aut conservatos, eosque refert ad Deum
ultimum finem, ut docuit Cajetan. I, 2,
quxst. 113, art. 3 ; vel quia licet charitatis
habitus in operationem non exeat, ab eo
tamen effluunt, et dimanant modi quidam
relationis perficientes potentias, habitus, et
actus proprii suppositi , per quos mediate,
vel immediate eos refert ad proprium fi­
nem, ut ex professo explicabimus tract, seq.
disp. 4, dub. 5 et dub. 6. Idem proportionabiliter in secundo casu dicimus de illo, aut
illis actibus honestis, in quibus attritio vir­
tualiter perseverat. In tertio vero casu di­
cendum est, hominem per sacramentum
cum attritione justificari, non tamen me­
reri vitam æternam, quia in instanti justi­
ficationis nullum habet actum honestum,
qui possit per gratiam tunc productam dignificari. Unde si homo alium actum non
eliceret in tempore immediate sequenti,
vel quia statim moreretur, vel quia per­
petuam amentiam incurreret, non conse­
queretur gloriam per modum coronæ, et ut
præmium suis meritis debitum, sed tantum
per modum hæreditatis.
86. Nec oppositum colligitur ex canone
Tridentino; nam Concilium statuit, opera Trident,
bona hominis justificati esse meritoria vi­
tæ æternæ. In nostro autem casu nulla, ut
supponitur, dantur opera bona, quæ justi­
ficatus fecerit : unde prædictus casus alienus
est a determinatione Concilii. Quod ut evi­
dentius constat, ejus verba subjicimus : α Si
a quis dixerithominis justificati bona opera
« ita esse dona Dei, ut non sint etiam bona
« ipsius justificati merita; aut ipsum justi« ficatum bonis operibus, quæ ab eo per
« Dei gratiam, et Jesu Christi meritum, cu« jus membrum vivum est, fiunt, non vere
« mereri augmentum gratiæ, vitam æter« nam, et ipsius vitæ æternæ, si tamen in
« gratia decesserit, consequutionem, atque
« etiam gloriæ augmentum, anathema sit. »
Sed pro majori intelligentia eorum, quæ in
hoc § diximus, videnda omnino sunt quæ
dicemus tract.seq. disp. 4 per totam, ubi ex
professo firmabimus ea principia, quibus
innititur argumentum hactenus factum.

592

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

§ in.
Roboratur aliis motivis nostra

conclusio.

.87. Tertio potest assertio nostra fulciri
alia ratione desumpta ex D. Thom. locis
lione statim referendis, quæ sic formatur; nam
ΟΚηγ*
*
vina, actus amoris, quem Christus Dominus eli­
cuit in primo conceptionis instanti, fuit
dispositio ad gratiam habitualem sanctifi­
cantem ; et tamen prædictus actus processit
ab eadem gratia, tanquam a principio ef­
fectivo : ergo actus, quo purus homo ultimo
disponitur ad justificationem, procedit effec­
tive a gratia sanctificante. Consequentia
patet : tum quia si semel in Christo Domino
componitur, quod actus amoris procedat
effective ab eadem gratia , ad quam dis­
ponit, nulla repugnantia assignari potest,
cur idem non accidat in aliis puris homini­
bus. Tum quia justificatio Christi est exem­
plar nostræ justificationis : ergo si Christus
sanctificatus est mediis actibus, qui a gratia
sanctificante processerunt, idem proportionabiliter de justificatione cæterorum homi­
num dicendum est. Major autem probatur
authoritate expressa, et simul ratione D.
D. Tlio. Thom. 3 part, quæst. 34, art. 3, ubi hæc
habet : « Dicendum quod Christus in primo
« instanti suæ conceptionis sanctificatus
« fuit per gratiam. Est autem duplex sanc« tificatio : una quidem adultorum, qui se­
ct eundum proprium actum sanctificantur.
« Alia autem puerorum, qui sanctificantur
s secundum proprium actum fidei, sed se­
tt eundum fidem parentum, vel Ecclesiæ.
« Prima autem sanctificatio est perfectior,
« quam secunda: sicut actus est perfectior,
« quam habitus ; et quod est per se, eo quod
« est per aliud. Cum ergo sanctificatio
σ Christi fuerit perfectissima » (quia sic
sanctificatus est. ut esset aliorum sanctifi­
cator) «consequens est, quod ipse secun« dum proprium motum liberi arbitrii in
« Deum fuerit sanctificatus. » Minor etiam
probatur, tum ex eodem D. Thom. 3 part,
quæst. Ί, art. 1, ubi probat, in Christo Do­
mino fuissegratiam habitualem, ut perfecte
eliceret supernaturales operationes cogni­
tionis, et amoris. Et ad 3 addit : « Sed quia
a præter operationem divinam oportet po« nere in eo operationem humanam, opor« luit in eo esse habitualem gratiam, per
« quam hujusmodi operatio in eo esset
« perfecta. » Constat autem actum amoris,
quem Christus Dominus in primo suæ con­
Aliud

ceptionis instanti elicuit, fuisse operatio­
nem perfectam : ergo prædictus amor pro­
cessit a gratia habituali tanquam a princi­
pio effectivo. Tum etiam, quia ut docet
idem S. Doctor 1,2, quæst. 110, art. 2, nul­
lum agens naturale inclinatur perfecte in
suum finem, nisi præter actualem motio­
nem habeat aliquam formam permanentem,
quæ sit principium prædictæ inclinationis.
Et ex hoc principio concludit : α Multo igi« tur magis illis, quos Deus movet ad con­
ii sequendum bonum supernaturale æter« num, infundit aliquas formas, seu qua­
ff litates supernaturales, secundum quas
« suaviter, et prompte ab ipso moveantur
« ad bonum aeternum consequendum. Et
« sic donum gratiæ qualitas quædam est. »
Cum ergo amor, quem Christus Dominus
ineo instanti elicuit, fuerit perfecta incli­
natio in Deum ultimum finem, sequitur
quod processerit effective a gratia sanctifi­
cante. Tum denique, quiasi prædictus amor
non processisset a gratia sanctificante tan­
quam a principio effectivo, meruisset ean­
dem gratiam; quia pro priori ad illam
fuisset actus honestus infiniti valons, et
elicitus a subjecto grato gratitudine subs­
tantiali, et altioris ordinis : quo nihil am­
plius desiderari potest ad meritum de con­
digno : consequens est aperte contra D.
Thom, 3part, quæst. 19, art. 3, et negatur
communiter a Theologis : ergo prædictus
amor processit a gratia sanctificante tan­
quam a principio effectivo. Et hac ratione
eam non promeruit, quia principium me­
riti non cadit sub merito.
88. Huic argumento respondent communiter Adversarii negando majorem intellectam de dispositione antecedente gratiam
in genere causæ materialis dispositivæ, et
eam concedendo de dispositione pure con­
comitante, aut consequente. Et in hoc
posteriori sensu dicunt intelligendum esse
D. Thom. loco citato. Quam responsionem
confirmant primo, quia in Christo Domino
nullum erat impedimentum removendum
ante infusionem gratiæ sanctificantis; at­
que ideo non erat necessaria aliqua dispo­
sitio, quæ animam ejus disponeret ad præ­
dictæ gratiæ receptionem. Secundo, quia
gratia, et virtutes in Christo Domino consequutæ fuerunt unionem hypostaticam,
sicut proprietas formam : unde sicut sup­
posita forma non requiritur dispositio, ut
resultent proprietates ; ita supposita unione
hypostatica, nulla dispositio fuit necessaria,
ut

DISP. Ill, DUB. IV.
ut resultarent gratia, et virtutes. Actus ergo
amoris, qui in instanti conceptionis adfuit,
dispositio non fuit ad gratiam, sed gratiæ
complementum, et ornatus, sicut illumi­
natio se habet ad lucem, et calefactio ad
calorem.
Sed hæc responsio non satisfacit. Tum
' quia aperte contradicit D. Thomæ; nam
S. Doctor affirmat Christum Dominum
sanctificatum fuisse per proprium actum :
sed ly/wr, aliquam’causalitatem significat;
et omnis causa antecedit in aliquo genero
suum effectum : ergo actus amoris elicitus
a Christo Domino præcessit ejus sanctifica­
tionem in aliquo causæ genere ; sed non in
alio genere, quam causæ materialis dispositivæ : ergo in hoc genere præcessit, atque
ideo non fait dispositio pure consequens,
sed antecedens. Tum etiam, quia D. Thom.
asserit Christum Dominum fuisse sanctificatum eo sanctificationis modo, quo adulti
sanctificantur : sed alii adulti sanctifi­
cantur per dispositionem, quæ ordine na­
turæ gratiam antecedit, ut constat ex eodem
S. Doctore 1, 2, quxst. 112, art. 2, ubi
in genere, et abstrahendo ab statu pec­
cati concludit necessitatem dispositionis ad
gratiam habitualem : Gratia, inquit, dici­
tur dupliciter, quandoque ipsum habituale
donum Dei, quandoque autem auxilium Dei
animam modentis ad bonum. Primo igitur
modo accipiendo gratiam, prxexigitur (pende
verbum) ad gratiam aliqua gratix prxparatio (perpende iterum) quia nulla forma
potest esse, nisi in materia disposita. Et idem
docet in resp. ad 3; ergo actus amoris elici­
tus a Christo Domino fuit dispositio ante­
cedens in aliquo causæ genere gratiam
sanctificantem. Tum præterea, quia absur­
dissime, et abutendo vocibus dicitur, quod
aliquid est dispositio, et non est dispositio
ordine naturæ antecedens. Nam dispositio
in ea ratione, in qua dispositio est, habet
rationem causæ respectu ejus ad quod dis­
ponit; alioqui non foret dispositio, sed
purus effectus, ut liquet exemplis illumina­
tionis, et calefactionis, quibus Adversarii
utuntur : omnis autem causa praecedit or­
dine naturæ suum effectum, juxta ea quæ
superius diximus, a num. 71 ; ergo omnis
dispositio præcedit ordine naturæ formam,
ad quam disponit. Tum denique; nam ratio
obquam cæteri adulti indigent generaliter
dispositione aliquo modo antecedente justi­
ficationem, non est quia debeant per eam
dispositionem expurgari ab impedimento

593

peccati (hæc quippe ratio non est generalis),
sed quia oportet, ut qui habet liberum ar­
bitrium, voluntarie, et libere gratiam re­
cipiat, ut constat ex discursu D. Thom. in
prxs. art. 3, ubi ait : « Deus movet omnia
« secundum modum uniuscujusque; sicut
« in naturalibus videmus, quod aliter mo« ventur ab ipso gravia, et aliter levia,
« propter diversam naturam utriusqne.
« Unde et hominem ad justitiam movet
« secundum conditionem naturæ humanæ.
« Homo autem secundum propriam natu« ram habet, quod sit liberi arbitrii. Et
« ideo in eo, qui habet liberum arbitrium,
« non fit motio a Deo ad justitiam absque
α motu liberi arbitrii; sed ita infundit
« donum gratiæ justificantis, quod etiam
« simul cum hoc movet liberum arbitrium
« ad donum gratiæ acceptandum in his,
« qui sunt hujus motionis capaces. » Et
loquitur de motu disponente, et præparante
ad justitiam, ut constat ex communi om­
nium Interpretum expositione. Hæc autem
ratio etiam militat in sanctificatione Christi
Domini per gratiam habitualem, ut facile
consideranti constabit. Nec est eadem ratio
de sanctificatione per sanctitatem increatam personalem; hæc enim substantialis
est, et pertinet ad esso, communicaturque
independenter ab ulla dispositione liberi
arbitrii. Et hinc satis patet ad primum
motivum prædictæ responsionis. Secundum
etiam nullius roboris est; quia gratia non
dimanavit physice ab unione hypostatica,
vel a persona divina, cum neutra habuerit
rationem formæ physicæ, ut insinuavimus
tract, præced. disp. 4, dub. 6, et suo loco ex
professo ostendemus. Videatur etiam Gone- Gonet.
tus disp. 12, de Incarnat, art. 1, num. 23.
89. Tandem potest assertio nostra confir-L^““
mari omnibus motivis, quibus disp. prxced. mentam
dub. 6, usi fuimus, ut ostenderemus actus rc®,sSI*
amoris charitatis, et contritionis dependere
essentialiter a gratia sanctificante tanquam
a principio effectivo; ea quippe a fortiori
confirmant præsentem doctrinam, et sua­
dent, quod prædicti actus nequeunt non de
lege ordinaria a prædicta gratia procedere,
ad quam etiam in primo instanti justifica­
tionis disponunt. Sed quia illa motiva late
expendimus loco citato, et responsiones eis
adhibitas confutavimus, satis erit in præ­
senti eorum memoriam breviter refricare.
Primum desumitur ex eo, quod D. Thom. D.Tbo.
asserit, impossibilem esse remissionem
peccati absque infusione gratiæ sanctifi-

591

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

cantis, ut ibi ostendimus § 4, quod falsum
esset, si actus charitatis a gratia sanctifi­
cante essentialiter non dependeret, ut ibi­
dem probavimus § 2, posset quippe præ­
dictus actus a gratia præcisus peccatum
indirecte expellere. Secundum est, quoniam
subjectio actualis totius hominis ad Deum
ultimum finem petit procedere a principio,
quod totum hominem habitualiter illi fini
subjiciat : sed amor charitatis est actualis,
et perfecta subjectio hominis ad Deum ul­
timum finem ; et sola gratia habitualis
subjicit sibi habitualiter totum hominem :
ergo amor charitatis dependet saltem de
lege ordinaria a prædicta gratia, tanquam
a principio effectivo. Quod motivum expen­
dimus eo loco, § 5. Tertium est, quoniam
inclinatio perfecta ad bonum alicujus na­
turæ est effective ab ipsa natura, et in ea
fundatur : sed amor charitatis est inclinatio
perfecta ad bonum naturæ divinæ, quæ in
nobis habetur per gratiam habitualem :
ergo prædictus amor procedit effective a
gratia habituali, et in ea fundatur. Videan­
tur ibidem dicta § 7. Quartum motivum
est ; nam vita actualis simpliciter talis in
ordine supernaturali supponit principium
vivendi simpliciter tale in prædicto ordine,
et ab eo active procedit : sed amor charita­
tis est vita actualis simpliciter talis in or­
dine supernaturali ; et sola gratia sanctifi­
cans est principium vivendi simpliciter tale
in prædicto ordine : ergo amor charitatis
supponit, saltem naturaliter, gratiam sanc­
tificantem, et ab ea tanquam a principio
effectivo procedit. Quem discursum ibidem
expendimus § 8. Et deinde § 9 occurrimus
pluribus argumentis, quæ possunt præsenti
assertioni opponi : quocirca ea nunc non
repetemus, sed illis tantum respondebi­
mus, quæ eo directe tendunt, ut probent
actus disponentes ad justificationem impii
a gratia sanctificante non procedere.

§ IV.
Refertur opinio contraria, et convelluntur
aliqua ejus fundamenta.

90. Oppositam nostræ assertioni sentenCr“aUa' tiam defendunt D. Bonavent. in 4. dist. 17,
D.Bon, part· 1, art. 20, quxst. 2 ad 1, Durand.
“
?UXS'U 1 eI,n 2, dist. 28, quxst. 5, ScoMudin lus ”l 4’ ^lsi’ 1 {luxst’ 2» art. 1« Ricard.
Hcnric.’ art. 6, quxst. 1, Paludan. quxst. 3, conci. 2,
Abulens. i£nr-icus ^uodl. 5, quxst. 23, Abulens. in
opinio

Matth. cap. 19, quxst. 181, ad 4, Vega
lib. 6, in Trid. cap. ‘48, et 29, Mendoza îrmul·
qq. quodlib. quxst. 2, schol. dub. 2, § 11,
Suarez lib. 8, de gratia, cap. 12, el lib, 3,saw
de auxiliis, cap. 4, et tum. 4, in 3 part,
disp. 4, schol.
Zumel in prxsent. art. 8, z&.
disp. 1, § 3, ubi Curiel dub. 1, § 2, Joan. a£
S. Thoma disp. 18, art. 2, Arauxo sibi con-|^trarius art. 8, dub. 2, Montes, disp.
quxst. 4, Lugo disp. 8, de poenitentia, L“'
sect. 7, Granados controv. 8, de gratia,G!a‘
tract. 10, disp. 2, Ripalda torn. 2, disp. 124,βΐμϊ
sect. 5, et alii plures. Solet etiam pro hac
sententia referri Capreolus in 4, dist. 14,^ ■
quxst. 4, art. 3, sed eam minime docet, ut
legenti constabit.
Quæ opinio probatur primo testimoniisM^
sacræ Scripturae , nam Zachar. 4, dicitur : »
Convertimini ad me, et ego convertar ad vos,1**
Ubi significatur conversionem nostram
prærequiri, ut Deus se convertat ad nos
per infusionem graliæ sanctificantis; atque
ideo gratiam sanctificantem promitti, ut
distinctum beneficium a gratia, per quam
in ipsum convertimur
implicat autem
promitti pro novo beneficio, el praemio
operis id, quod est principium effectivum
prædicti operis : sicut implicat Deum pro­
mittere pro præmio visionis potentiam visivam, quæ est principium effectivum vi­
dendi : ergo gratia, quæ est principium
actus, quo perfecte convertimur in Deum,
et ultimo disponimur ad justificationem,
distinguitur realiter a gratia habituali, et
sanctificante. Eandem vim habent alia
Scripturae testimonia. Joan. 14 : Si çuwD.to
diligit me, Pater meus diliget eum, et ad eum
veniemus, et mansionem apud eum faciemus,
utique per gratiam. Et cap. IG: Ipse paler
amat vos quia vos me amasiis. Lucæ 7 :P b'
Dimissa sunt ei peccata mulla, quia dilexil
mullum.
Respondetur his testimoniis opponendo
alias Scripturae authoritates, quæ signifi-/.
eant conversionem nostram ad Deum esse'*^·7
effectum conversionis Dei ad nos media
gratia, qua sanctificamur : hujusmodi sunt
Hierem. Thren. 5 : Converte nos Domine ad0*
te, et convertemur. Et I, Joan. 4 : Non quod
prius dilexerimus eum, sed quoniam ipse
prior dilexit nos. Et relictis aliorum inter­
pretationibus, qui varie prædicta testimo­
nia conciliant, dicendum est, quod in eis,
quæ nobis objiciuntur, tantum significatur,
conversionem nostram ad Deum esse cau­
sam materialem dispositivam ad connatu-

ralem

DISP. Ill, DUB. IV.
ralem gratiæ receptionem : cum quo optime
componitur, quod eadem gratia sit princi­
pium effectivum prædictæ conversionis, ut
supra exposuimus § 1, et exprimitur in
testimoniis a nobis allatis. Negandum vero
est, quod gratia sanctificans sit donum, aut
beneficium realiter distinctum ab illa gra­
tia, quæ est principium effectivum conver­
sionis perfectæ in Deum, per quam ultimo
disponimur ad justitiam. Nec hoc significacatur in praedictis testimoniis; sed solum
mutua dependentia, et connexio inter nos­
tros actus, el gratiam ut libere receptam ;
quia nos non valemus perfecte disponi ad
gratiam, nisi per eandem gratiam adjuve­
mur : et gratia nequit libere, elconnaluraliter in adulto recipi, nisi hic libere se dis­
ponat, et gratiam acceptet. Quam intercatfl. prolationem satis expressit Concil. TriTr’^-1 dent. sew. 6, cap. 5, his verbis : « Unde in
: sacris literis, cum dicitur, Convertimini
« ad me, et ego convertar ad vos, libertatis
! nostræ admonemur. Cum respondemus,
; Converte nos Domine ad te, et convertermur, Dei nos gratia præveniri confileD.ite a mur. n Et est profecto D. Thom. quxst.
28, de Verit. art. 4, ubi proponit primum
argumentum sub hac forma : « Illud quod
< justificationem sequitur, non requiritur
i adjustificationem : sed moveri in Deum,
«cum sit ex gratia, justificationem sequiu tur,· unde dicitur Thren. 4: Converte nos
« Domine ad te, et convertemur : ergo
i motus liberi arbitrii in Deum non est de
<t his, quæ requiruntur ad justificationem.»
Et respondet in hunc modum : « Diceni dum, quod moveri in Deum por liberum
i arbitrium, sequitur quodammodo ordine
i naturæ gratiae infusionem, non autem
<tempore. Gratiæ autem infusio est unum
f eorum, quæ requiruntur ad justificatio«nem. Unde non sequitur propter hoc,
( quod motus liberi arbitrii in Deum justi« ficalionem sequatur. » Ubi de motu, quem
in illo articulo resolvit esse dispositionem
ad justificationem, asserit consequi ad in­
fusionem gratiæ, et hac ratione vitari, quod
justificationem sequatur; non quidem alia
ratione, nisi quia ille motus, et gratia jus­
tificans mutuo se praecedunt, et ab invicem
dependent in diverso genere causæ. Et hinc
patet ad primum testimonium, et quod
consequentia ex eo deducta sit illegitima.
91. Ad secundum etiam patet ex D.
Thom. ibidem led. 5, circa finem, ubi relaij^®· tis eis verbis, Qui diligit me, diligetur a

595

Patre meo, inquit : « Sed hoc in primo as« pectu videtur absurdum. Nunquid enim
« Deus diligit nos, quia diligimus eum?
« Absit, Dicitur enim 1,Joan. 4. Non quasi
« dilexerimus Deum, sed quoniam ipse
« prior dilexit nos. Ideo dicendum, quod
« intellectum hujus habemus ex his, quæ
« dicta sunt supra : Qui habet mandata
« mea, et servat ea, ille est qui diligit me.
« Non enim ibi dicitur, quod ideo diligit,
«quia servat mandata; sed quia diligit,
« ideo mandata implet. Et hoc modo dicen« dum est hic, quod ideo quis diligit Chris« tum, quia diligitur a Patre ; et non ideo
« diligitur, quia diligit. Diligimus ergo
« filium, quia Pater diligit nos. Habet enim
« hoc verus amor, ut amatos ad amantis
« dilectionem trahat. » Ex quibus liquet,
dilectionem nostram, qua ultimo disponi­
mur ad gratiam, non præcedere simplici­
ter dilectionem, qua Deus nobis gratiam
communicat, sed potius esse signum, et
effectum prædictæ dilectionis; atque ideo
supponere gratiam sanctificantem, quæ est
terminus dilectionis divinæ, juxta doctri­
nam ejusdem D. Thom. hac 1, 2. quxst.
110, art. 1. Eodem fere modo exponit An­
gelicus Praeceptor tertium testimonium
ibidem led. 3, ubi ad illa verba : Quia vos
me amatis, addit : « Probatio non est per
« causam, quia ut dicitur 1, Joan. 4 : Non
« quasi dilexerimus eum, sed quoniam ipse
« prior dilexit nos. Sed est per signum,
« quia hoc ipsum, quod nos Deum diligi« mus, est signum, quod ipse amat nos.
« Quod enim possumus Deum amare, est
« ex dono Dei. Rom. 5: Charitas Dei diffusa
« est in cordibus nostris per Spiritum sanc« tum, qui datus est nobis. » Ubi obiter
ponderandum est S. Doctorem asserere,
nos non posse Deum diligere absque dono
charitatis, per quod Spiritus sanctus in nos
inhabitat; quod profecto est donum habi­
tuale, et qualitas permanens, ut commu­
niter docent Theologi. Utriusque loci inter­
pretationem breviter complexus est idem
D. Thom. quxst. 2Ί, de Ve.rit. art. 2 ad I,
ubi ait : « Dicendum, quod Deus diligit
« diligentes se; non tamen ita, quod dilec« lio se diligentium sit ratio, quare ipse
« diligat, sed potius e converso. » Et loqui­
tur manifeste de dilectione, qua Deus nos
diligit infundendo donum gratiæ sanctifi­
cantis, ut evidenter constat ex argumento,
cui respondet, et ex corpore articuli. Per
quæ amplius innotescit, quantum cohæreat

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

menti D. Thom. nostra conclusio. Tertium
testimonium eodem modo exponendum est,
ut ly quia, non denotet rationem, vel cau­
sam, sed signum, et effectum ; nam dili­
gere multum significabat insignem gra­
tiam, quæ tot peccata remiserat. Plures
etiam Doctores docent, sermonem ibi non
fieri de prima remissione peccati quoad
culpam, sed de remissione perfectiori quoad
poenam temporalem, cujus condonationem
merebatur abundans illa dilectio.
Aiind
92. Argitur secundo authoritate Concilii
exCon^Trid. quod variis locis videtur huic opi—
Trident. njOtti favere ; nam sess. 6, cap. 5 et G, do­
cet dChk, quibus adulti disponuntur ad
justitiam, tribuendos esse gratiæ excitanti,
et inspirationi Spiritus sancti : sed hujus­
modi gratia distinguitur a gratia sanctifi­
cante, de qua agit Concil. cap. 7 ; ergo
actus, quibus disponimur ad justitiam, non
sunt effectus gratiæ sanctificantis, sed alte­
rius gratiæ auxiliantis. Et quod Concilium
eis locis agat de actibus ultimo disponenti­
bus ad justitiam, constat ex eo, quod statim
cap. Ί, addit : « Hanc dispositionem, seu
« praeparationem justificatio ipsa consequi« tur ; » justificatio enim non consequitur
immediate dispositionem remotam, sed
dispositionem proximam, et ultimam.
ConCrConfirmatur primo, quia sacra Synodus
primo eoc^em caP- 7 docet, Deum tribuere uni­
cuique justitiam secundum propriam cujusque dispositionem, et cooperationem :
ergo sentit, quod ultima dispositio ad gra­
tiam non procedit effective ab illa, sed ab
alio auxilio. Probatur consequentia ; nam
ex una parte Deus non infundit gratiam
per commensurationem ad dispositionem
remotam : contingit enim, quod duo aliqui
habeant inæqualem dispositionem remo­
tam, et tamen recipiant æqualem gratiam
ob æqualitatem in dispositione proxima.
Et ex alia parte, si dispositio ultima proce­
deret effective a gratia, non posset verificari, quod Deus infunderet gratiam juxta
mensuram dispositionis, sed potius verifi­
caretur , quod dispositio consequeretur
suam magnitudinem juxta mensuram gra­
tiæ sanctificantis, a qua procederet. Et ur­
getur praecludendo tacitam responsionem ;
nam Deus non tribuit nobis aliquid, quia
tales sumus, et simul ut tales sumus : qua
Concil. de causa Concil. Arausic. II, can. 25, et D.
August. lib. 1, de prxdest. SS. cap. 27, colD,Paul, ligunt Deum non elegisse nos, quia eramus
sancti; quoniam elegit nos, ut essemus

sancti, ut loquitur Apostol. ad Ephes. I, sed
gratia sanctificans datur nobis, quia dispo­
nimur ad eam recipiendam, et juxta men­
suram dispositionis, ut inquit Concilium:
ergo non datur nobis ut disponamur; et
consequenter dispositio ultima non proce­
dit effective a gratia sanctificante.
Confirmatur secundo, quia gratia sanctificans est finis actuum contritionis, etcha­
ritatis, quibus ultimo disponimur ad justi­
tiam, ut colligitur ex Concilio lococit. can.
3, et 4 ; sed finis est posterior ordine exequutionis, et in genere causæ efficientis, iis
quæ sunt ad finem : ergo actus contritio­
nis, et charitatis ultimo ad justitiam dispo­
nentes sunt priores ordine exoquutionis,
et in genere causæ efficientis, quam gratia
sanctificans : ergo non procedunt effective
a prædicta gratia. Patet hæc secunda conse­
quentia ; nam fieri non valet, quod idem
sit prius, et posterius alio in eodem genere
causæ.
Confirmatur tertio, quia actus contritionis impetrat veniam peccatorum, ut docet
Concil. sess. 14, cap. 4 ; ergo non procedit
a gratia sanctificante, tanquam a principio
effectivo. Probalur consequentia : tum quia
si ab ea ita procederet, supponeret remis­
sionem peccatorum, quæ est effectus for­
malis gratiæ; et ita non posset eam impe­
trare. Tum etiam, quia impetratio se habet
ad rem impetratam, sicut meritum ad præmium : sed actus, qui procedunt a gratia,
nequeunt vel de condigno, vel de congruo
mereri remissionem peccatorum, ut docent
communiter Thomistæ : ergo si actus ul­
timo disponentes ad justificationem proce­
derent a gratia sanctificante tanquam a
principio effectivo, non possent impetrare
veniam peccatorum.
93. Hæc testimonia, quæ simul collectiF»
aliqualem difficultatem videntur habere,*4:
seorsim inspecta facillime explicantur.F.t
quidem satis verosimile est, in nullo eorum
(excepto posteriori loco desumpto ex ses­
sione 14 ) sermonem haberi de actibus
ultimo disponentibus ad justificationem
extra sacramentum, sed solum de disposi­
tionibus ex natura sua remotis, et sufficien­
tibus cum sacramento Baptismi, vel Pcenitentiæ, ex institutione divina. Cujusmodi
sunt actus fidei, spei, timoris, attritionis,
et amoris imperfecti : de quibus loquuntur
omnes authoritates desumptae ex sessione}*
6, ut post alios observarunt Vasquez, Sta-fe»
pletonius, Bellarminus, et Andreas Vegas. r'J
qni

DISP. Ill, DUB. IV.
qui Concilio interfuit ; et tamen lib. G, in
idem Concil. cop. 28, asserit Patres con­
sulto abstinuisse ab expressa mentione di­
lectionis Dei super omnia, nolentes defi­
nire eam necessariam esse ad justificatio­
nem. Unde ex prædictis testimoniis nihil
potest adversus nostram assertionem effica­
citer deduci; fatemur quippe dispositiones
remotas ad justificationem extra sacramen­
tum, et sufficientes intra illud ( quales sunt
omnes actus proxime relati) non procedere
agratiasanctificanle, sed ab alio principio.
Et hoc salis erat, ut occurreremus Adver­
sariis, eis praecipue, qui hanc doctrinam
tradunt, ut Bellarminus, et Vega : sed sin­
gula testimonia exponendo, magis appare­
bit, quam parum urgeant.
Imss Ad argumentum respondetur, Concilium
^.eo cap. 5, et 6, non dicere, quod dispositio
ultima ad justificationem proveniat a gratia
excitante, vel ab inspiratione Dei; sed
quod exordium nostræ justificationis desu­
mitur a praeveniente, et excitante gratia.
Ex quo nihil concluditur; nam stat bene,
quod ad actus, quibus ordimur justificatio­
nis processum, sufficiat auxilium excitans,
et præveniens; et tamen ad actus, quibus
ultimo ad justificationem disponimur, re­
quiratur perfectius principium, quod nos
asserimus esse gratiam sanctificantem. Nec
refert, quod Concilium dicat : Hanc dispo­
sitionem justificatio ipsa consequitur, etc.
tum quia non dicit, quod consequitur im­
mediate, sive independenter ab ulteriori,
et perfectiori dispositione : tum quia loqui­
tur de justificatione intra sacramentum :
tum quia, ut refert Vega, abstinuit a men­
tione perfectioris dispositionis, ut hanc dif­
ficultatem Theologis ventilandam relin­
queret. Addimus, ex verbis Concilii solum
haberi, quod dispositio ad gratiam prove­
nit ab auxilio excitante, et præveniente;
et admittimus, quod Concilium loquatur
etiam de dispositione ultima extra sacra­
mentum, vel de dispositione abstrahente a
proxima, et ultima. Sed hinc solum habe­
tur, quod prædicta gratia excitans, et etiam
auxilium præmovens, sive applicans, con­
currant ad omnem dispositionem. Cæterum præter hæc auxilia requiritur auxi­
lium sufficiens, et præstans vires ad ope­
rationes supernaturales, ut aperte supponit
Concilium ibidem, et tradit infra can. 2, et
hujusmodi auxilium respectu actuum ul­
timo disponentium ad gratiam justifican­
tem asserimus esse ipsam gratiam, et ad id

597

munus non requiri aliam qualitatem ab
ipsa gratia distinctam. Contra quod nihil
evincitur ex prædictis testimoniis.
94. Ad primam confirmationem respon-Diluitur
demus, quod juxta proxime dicta Concilium eo cap. Ί, loquitur de dispositione ad n»t«o·
gratiam intra sacramentum, et asserit gra­
tiam conferri secundum mensuram præ­
dictæ dispositionis ; quia licet ex natura sua
remota sit, et tantitatem, ut sic dicamus,
gratiæ non inferat ; Deus tamen decrevit,
et quod intra sacramentum sufficeret, et
quod juxta ejus mensuram gratia in sacra­
mento conferretur. Sed hinc nihil habetur,
quod punctum praesentis difficultatis attin­
gat. Admisso tamen, quod ibi sermo fiat de
actibus contritionis, et charitatis, qui ul­
timo disponunt ad gratiam extra sacramen­
tum, dicendum est, optime componi, quod
homo consequatur gratiam juxta mensu­
ram actuum charitatis, et contritionis ab
ea provenientium, et quod simul hi actus
sortiantur suam intensionem juxta mensu­
ram gratiæ sanctificantis a Deo infusae. Pro
his enim componendis sufficit mutua de­
pendentia inter gratiam, et prædictos actus
in diverso genere causæ; sicut sufficit, ut
verificetur ignis formam introduci in quan­
titate palmari ligni, quia in tota illa quan­
titate est calor ut octo; et calorem ut octo
esse in ea quantitate, quia in tota illa est
forma ignis. Unde si gratiam, et illos actus
consideremus in genere causæ efficientis,
concedendum est, actus habere tantam in­
tensionem, quia Deus communicat tantam
gratiam : si vero attendamus ad genus
causæ materialis dispositivæ, concedere
oportet, quod gratia major, aut minor re­
cipitur, quia homo se disponit per actus
contritionis, et charitatis magis, aut minus
intensos. Quod non obscure indicavit Con­
cilium ; non enim asserit, quod Deus pro­
ducit gratiam sanctificantem juxta unius­
cujusque dispositionem, quia producere
pertinet ad genus causæ efficientis·, sed
dicit, quod unusquisque recipit gratiam se­
cundum suam dispositionem, quia recipere
ad genus causæ materialis spectat. « Sed
« vero, inquit, justi nominamur, et sumus,
« justitiam in nobis recipientes, unusquis« que suam, secundum mensuram, quam
« Spiritus sanctus partitur singulis, prout
« vult, et secundum propriam cujusque
« dispositionem, et cooperationem. » Et
hinc patet ad difficultatis augmentum, nul­
lam quippe repugnantiam videmus in eo,

598

DE DISPOSI TION HU S AD JUSTIFICATIONEM.

quod secundum diversum genus causæ verificatiir. gratiam infundi, ut eliciamus
actum contritionis, ct quia illum actum
elicimus ; nam primum verificatur atten­
dendo ad genus causæ efficientis, posterius
vero attendendo ad genus causæ materialis.
Ezech. Quod significatur Ezechielis 36, ubi dici­
tur : Spiritum meum, nempe gratiam sanc­
tificantem, ponam in medio vestri, et fa­
ciam ut in praceptis meis ambuletis, et ope­
ramini : nam unum ex præceptis est con­
verti ad Deum, et ad justificationem dis­
poni. Et ita in genere causæ efficientis spi­
ritus, seu gratia Dei præcedit, et causât
conversionem; sed in genere causæ mate­
rialis conversio, sive adimpletio præcepti
disponit, et præparat ad habendum Dei
spiritum, sive gratiam sanctificantem. DisAmsic carsas aulem Concilii Arausicani, et D.
d. Aug.’ August, tenet optime juxta subjectam ma­
teriam; quoniam electio Dei tenet se ex
parte agentis, et non est aliqua forma, quæ
recipiatur in subjecto, vel nostris disposi­
tionibus indigeat. Et idem proportionabiliter dicendum est de vocatione, sive auxilio
excitante: quia non habet rationem formæ,
quæ dispositionem supponat; sed potius est
principium per modum tendentis, tam ad
dispositionem, quam ad formam, ut de
omni motione auxiliante docet optime D.
D. ito, Thom. supra quæst. 112, art. 2.
satisfit Ad secundam respondemus, quod ea, quæ
rimJa· SUnt at^ finem’ a^a comparantur per mo’■ dum medii influentis effective in produc­
tione rei intentæ, uti se habet sumptio
potionis amaræ ad salutem : alia vero or­
dinantur ad finem sicut dispositiones con­
sequentes, et ut mere dispositiones ; sicut
omnia accidentia ad substantiam, cui in­
sunt, et proprietates ad formam. Quæ ergo
prioris generis sunt, præcedunt in genere
causæ efficientis existentiam finis, secus
vero quæ ad posterius genus spectant : haec
quippe tantum præcedunt ipsum in genere
causæ materialis dispositivæ. Immo vero
illa priora non habent eam antecedentiam
ex conceptu dispositionis, sed quia sunt
quodammodo causalitas efficientis, et defe­
runt ejus influxum ad effectum principaliter
intentum : quo pacto se habet calor ut sep­
tem terminans alterationem, ex qua forma
ignis resultat. Si enim aliquid sit mera
dispositio, tantum habebit praecedentiam in
suo genere, nempe causæ materialis dispo­
sitivæ ; quomodo comparatur calor ut octo
ad formam ignis. Quamvis igitur actus con­

tritionis, et charitatis ultimo disponentes
ad gratiam ordinentur ad illam tanquam
ad finem, ut Concilium docet locis citatis;
gratiam tamen in genere causæ efficientis
non præcedunt, quia non sunt media in­
fluentia effective in gratiam, sed mero»
dispositiones ad receptionem connaturalem
illius. Nec adversarii facile explicabunt,
quam efficientiam habeant prædicti actus
in gratiam, saltem extra sacramentum.
Ad tertiam concedimus, quod Conciliumnl!;t
eo loco agit do contritione perfecta, et ul-^
timo disponente ad justitiam ; quidquid in
contrarium dicat Vasquez, quem impugnavimus disp. præced. dub. 2, § 1. Sed Conci­
lium non asserit, contritionem impetrare
veniam peccatorum, ut falso in hac confir­
matione supponitur, et in quo non parum
hallucinantur quidam adversariorum ; sed
inquit : Fuit autem quovis tempore ad impe­
trandum veniam peccatorum hic contritionis
motus necessarius. Quæ propositio longe
differt a praecedenti, et nostræ assertioni
minime praejudicat. Nam ad hoc posterius
verificandum sufficit, quod oratio, cujus
muneris est impetrare, gratiam remissi­
vam peccati non impetret, vel consequatur,
nisi dependenter ab actu perfectæ contri­
tionis, tanquam a dispositione necessaria,
ut homo prædicjpm gratiam connaturaliter
recipiat. Unde non sequitur, quod contritio
præcedat gratiam remissionis peccatorum
in genere causæ efficientis adhuc mora­
liter; quia ipsa, proprio loquendo, non im­
petrat, sed se tenet ex parte termini, quem
impetrat oratio; est enim dispositio conse­
quens simpliciter gratiam impetratam.
Addimus verbum, ad impetrandum, in eo
loco tantum significare dispositionem ad
gratiam. Quod satis liquet ex contextu ; nam
immediate post verba relata, loco impetra­
tionis ponitur præparatio, sive dispositio,
ut significetur, has voces pro eodem signi­
ficato usurpari : Fuit, inquit Concilium,
hic contritionis motus necessarius, et in ho­
mine post Baptismum lapso ita demum pré­
parât ad remissionem peccatorum, si cum
fiducia divinæ misericordite, et voto præstandi
reliqua conjunctus sit, etc. Unde sicut exeo,
quod contritio disponat ad gratiam, non
sequitur, quod eam simpliciter antecedat,
vel quod ad illam in genere causæ efficien­
tis non consequatur : ita ex eo, quod gratiam
in sensu præmisso impetret, non evinci­
tur, quod illam antecedat in genere causæ
efficientis moralis, vel quod se habeat
ad

DISP. HI, DUB. IV.
ad illam, sicut sc haberet meritum, saltern
de condigno. An autem possit dici, quod
cam mercatur do congruo, infra videbimus.
Sed quod ad locum Concilii attinet, minime
ex eo colligitur, quod habeat rationem me­
riti adhuc de congruo, vel impetrationis
proprie diclæ respectu gratiæ.
itfiai 95. Tertio probatur eadem opinio raiînâtione, qua præcipue convincuntur ejus
authores : quoniam repugnat ultimam dis­
positionem ad esse gratiæ sanctificantis
procedere effective ab eadem gratia : sed
actus ultimo praeparantes ad justificationem
sunt ultima dispositio ad esse gratiæ, ut
liquet ex terminis : ergo non procedunt
effective a gratia sanctificante. Minor, et
consequentia patent. Major autem potest
suaderi : Primo, quia ultima dispositio ad
esse gratiæ præcedit gratiæ existentiam ;
actus vero procedens effective a gratia, non
præcedit ejus existentiam ; sed potius præsupponit ipsius esse, et receptionem in
anima; siquidem unumquodque agit secun­
dum quod existit; et existentia gratiæ,
sicut et cujusvis alterius formæ accidentalis,
est inhærentia ad subjectum : repugnantia
igitur est manifesta in eo, quod ultima dis­
positio ad essegratiæ sanctificantis procedat
effective ab eadem gratia. Secundo, quo­
niam nulla causa præsupponit existentiam
sui effectussed actus procedentes effective
a gratia sanctificante praesupponunt exis­
tentiam gratiæ; siquidem causa efficiens
agit ut existens : ergo actus procedentes
effective a gratia nequeunt causare in ali­
quo genere existentiam gratiæ; dispositio
autem aliqua causa est : ergo repugnat,
quod actus procedentes a gratia ad eandem
gratiam disponant. Tertio, quia si actus
ultimo disponentes ad gratiam ab ea effec­
tive procederent, haberent, et non haberent
existentiam ante gratiam, quæ est manifesta
implicatio. Haberent quidem, quia pro illo
priori causarent, et nulla causa, excepta
finali, causât, nisi habeat esse, sive existere
extra causas. Carerent autem existentia,
quia nihil potest habere existentiam ante
suam causam efficientem, e cujus influxu
existentiam participat. Repugnat igitur,
quod actus ultimo disponentes ad gratiam
ab eadem gratia procedant.
Fri» Confirmatur, et declaratur primo, quia
operatio proveniens a gratia tanquam a
principio effectivo, supponit gratiam esse
extra omnes causas, et causalitatis modos :
ergo actus a gratia proveniens nequit esse

599

causa dispositiva gratiæ. Consequentia pa­
tet, alioqui ille actus a gratia proveniens
supponeret semetipsum, quod est impossi­
bile. Antecedens autem probatur; quia ut
gratia sit existens, debet esse extra omnes
causas, et causalitatis modos, eo quod exis­
tentia hanc ultimam sistenfiam importat :
sed priusquam gratia operetur, existit; si­
quidem operatio consequitur ad esse : ergo
operatio proveniens a gratia tanquam a
principio effectivo, supponit gratiam esse
extra omnes causas, et causalitatis modos.
Confirmatur secundo ; nam in illo priori, secunda,
in quo actus contritionis causal dispositive
gratiam, jam existit extra suam causam effi­
cientem : sed gratia pro illo priori adhuc
non causât effective, siquidem adhuc non
existit : ergo actus contritionis pro illo
priori non procedit a gratia, et consequen­
ter actus ultimo ad gratiam disponens, non
procedit ab ea tanquam a principio effectivo.
Confirmatur tertio, quia omnis operatio Tertia,
a gratia proveniens supponit gratiam re­
ceptam in anima convenienter disposita :
ergo nulla operatio a gratia proveniens
valet animam ad gratiam disponere. Con­
sequentia liquet, quia dispositio nequit sup­
ponere suum effectum, qualis est subjectum
esse dispositum. Antecedens autem suade­
tur, quia priusquam gratia operetur, habet
omnia, quæ ad ejus esse connaturaliter re­
quiruntur, cujusmodi est esse receptam in
anima convenienter disposita.
96. Huic argumento et confirmationibus Ρπηα
plures ex authoribus nostræ sententiæ res- Γ^ο°η
pondent observando, quod gratia sanctifi­
cans potest bifariam considerari : uno
modo prout est in fieri, et habet rationem
motionis auxiliantis; alio modo prout est
in esse quieto, et habet rationem formæ
justificantis. Quo supposito dicunt, actus
contritionis, et charitatis in instanti justifi­
cationis elicitos procedere effective a gratia,
prout est in fieri, et habet rationem mo­
tionis auxiliantis, illamque secundum hunc
conceptum præsupponere : disponere autem
ad eandem gratiam, prout est in esse quieto,
et habet rationem formæ justificantis, ad
eamque secundum istum conceptum præsupponi. Qui discurrendi modus haud
obscurus est, facileque extricat consequen­
tias in argumento, et confirmationibus pro­
positas, et potest duplici exemplo probabili
declarari : nam in divinis inter relationem
paternitatis, ut constituit personam Patris,
et eandem relationem, ut explicite refert

A

600

' '5t

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

Patrem ad filium, mediat generationis
actio, quæ primum illum conceptum sup­
ponit, et anteceditsecundum. Similiter in­
ter permissionem peccati active consideratam, sive ut se tenet ex parte Dei, et eandem
consideratam passive, ut importat caren­
tiam auxilii in anima receptam, mediat
peccatum actuale, quod permissionem active
sumptam sequitur, et prævenit permissio­
nem passive consideratam. Idem igitur, et
non inferiori probabilitate dici potest de
actibus ad justificationem ultimo disponen­
tibus; sequuntur enim gratiam considera­
tam in infundi, et secundum rationem
motionis auxiliantis; præcedunt autem il­
lam consideratam in facto esse, et secun­
dum munus formæ justificantis. Et hac via
salvant praedicti authores, quod hujusmodi
actus non supponant culpam remissam ;
quia hic effectus non provenit a gratia se­
cundum quod est auxilians, sed secundum
quod est justificans, et habet rationem
formæ.
DescriCæterum quamvis hic dicendi modus sit
!αΓ· satis verosimilis, et quantum ad praesentis
dubii enodationem congruus; ei tamen non
insistemus. Tum quia non ita congruit cum
his, quæ diximus disp. prxced. dub. 6,
agentes de essentiali dependentia actus
amoris charitatis a gratia sanctificante;
nam ibidem dicta satis evincunt, quod debet
gratiam supponere receptam sub conceptu
formæ, et secundum munus expressum na­
turæ divinæ per participationem; alioqui
non esset connaturalis inclinatio ad bonum
prædictæ naturæ, nec posset totum homi­
nem subjicere, nec perfecta vitalitate gau­
deret, ut facile apparebit consideranti ra­
tiones, quas ibi expendimus. Tum etiam,
quia prædicti actus non procedunt a gratia
sanctificante, tanquam a principio imme­
diate operative, sed tanquam a principio
radicali, ex quo dimanant virtutes proxime
operativæ : influere autem radicaliter, et
radicando virtutes proprias, non est munus
motionis auxiliantis, sed magis formæ, et
D. Tiw. naturæ. Tum praeterea, quiaD. Thom. pro
his difficultatibus componendis non recur­
rit ad prædictam illorum authorum consi­
derationem; sed ad mutuam dependentiam
in diverso genere causæ, qualis datur inter
formam substantialem, et accidentia, quæ
ad illam consequuntur, ut constat ex his,
quæ diximus dub. prxced. Tum denique,
quia hæc posterior philosophia sufficiens
est ad diluendas oppositas objectiones, ut

ex dicendis constabit. Relicto ergo eo di­
cendi modo in sua probabilitate, ut propo­
sito argumento satisfiat, recolenda sunt qua
de mutuo concursu, et dependentia causa­
rum diximus § 1. Recolendum etiam est,
quod gratia potest considerari ut forma
essentialiter receptibilis, sive quoad essen­
tialia receptionis; quo pacto certum est, a
nostris actibus non dependere : potest etiam
considerari ut forma voluntarie recepti­
bilis, sive quoad connaturalia receptionis
in adulto; qua ratione dependet a nostris
actibus, ut ibidem diximus num. 72. Quibus
suppositis
97. Ad argumentum respondetur negando W
majorem intellectam de esse gratiæ, ut
connaturaliter in adultis receptae; optime
quippe cohaeret, quod contritio v. g. sit sim­
pliciter posterior in genere causae efficientis,
quam exislentia gratiæ; et quod nihilomi­
nus eam ut connaturaliter receptam pro­
cédât prioritate secundum quid in genere
causae materialis dispositivæ, ut § 1 expli­
cuimus. Et in hoc sensu non urgent proba­
tiones in contrarium. Non prima, quia licet
contritio ut dispositio praecedat in genere
causæ materialis existentiam gratiæ ; tamen
ut operatio, et effectus dependet simpliciter
in genere causæ efficientis ab eadem gratia
existente, et in anima recepta. Praesertim
quia, ut nuper dicebamus, supponit gra­
tiam secundum essentialia existentiæ, et
receptionis; et solum antecedit illam ut
connaturaliter receptam, et existentem.
Nec secunda; nam illa maxima: Nulla
causa præsupponit existentiam sui effectus,
solum verifîcatur de præsuppositioue, ut
sic dicamus, in eo genere, in quo causa
causât. Cum quo recte cohæret, quod illam
non praesupponat, sed potius ad eam sequa­
tur in aliis generibus. Et ita contritio in ge­
nere causæ materialis dispositivæ non sup­
ponit connaturalem existentiam gratiæ, sed
ad eam disponit : cæterum in genere causæ
efficientis supponit praedictam existentiam,
saltem essentialiter consideratam. Nec tan­
dem tertia; quia licet omnis causa debeat
in instanti reali, in quo causai, habere
existentiam ; non tamen oportet, quod in
illo genere, sive priori, in quo influit, ex­
plicet munus existendi, ut patet in partibus
materialibus, quæ in genere causæ mate­
rialis praecedunt compositum ; et nihilomi­
nus pro illo priori non existant simpliciter,
sed sunt duntaxat in via ad existendum.
Concedimus vero, quod actus contritionis
existit

I

DISP. Ill, DUB. IV.
existit otiam in illo priori, ecu genere, in
quo ad gratiam disponit. Hoc autem non
provenit ex eo, quod gratia non sit causa
efficiens communicans contritioni existen­
tiam ; sed (piia illam causal in alio priori
magis nobili, et independent!, nempe in
genere causæ efficientis, quod (facta colla­
tione inter causarum genera) præcedit sim­
pliciter genus causæ dispositivæ, ut expli­
cuimus num. 70. Unde gratia essentialiter,
sive independenter a contritione recepta,
præsupponitur essentialiter existens, sive
manens extra causas, a quibus simpliciter
dependet: et exinde elicit contritionem,
quæ in genere causæ materialis antecedit
gratiam ut connaturaliter receptam, sive
ut voluntarie consequutam ab adulto. Quæ
omnia possunt declarari tum exemplo pro­
prietatum, quæ in communi Thomistarum
sententia consequuntur ad formam subs­
tantialem in materia receptam, et simpli­
citer existentem ; et tamen ad ejus connaturalem receptionem disponunt : tum
exemplo actionis creativæ, quæ apud mo­
dernos Societatis (qui majori ex parte for­
mant illas consequentias) est formaliter
transiens; nam præcedit in genere causæ
efficientis animam, v. g. quam efficit; et
tamen in genere causæ materialis supponit
animam, in qua recipitur : ubi eadem, et
majores difficultates urgent.
Ex quibus etiam patet ad primam confirmationem ; respondetur enim concedendo
rjl· antecedens intellectum de existentia gratiæ
extra omnes causas, et causalitatis modos,
a quibus essentialiter dependet ; et deinde
negamus consequentiam intellectam de dis­
positione requisita, non ut gratia absolute,
et essentialiter existât ; sed solum requisita,
ut existât connaturaliter, et sub ratione
formæ voluntarie receptæ.
il?. Liquet etiam ad secundam ; concedimus
•'Aaenim majorem, et omittendo minorem, et
primam consequentiam, negamus secun­
dam : quia licet gratia in illo priori, seu
genere, in quo dependet a contritione tan­
quam a dispositione, non influat effective
(quippe cum illud prius non pertineat ad
gems causæ efficientis, sed causæ mate­
rialis dispositivæ), nihilominus in alio
genere, nempe causæ efficientis, quod
est simpliciter prius, præsupponitur exis­
tens, et active influens in contritionem.
Unde nec sequitur, quod contritio dependeat
a gratia in eo genere, in quo ad gratiam
disponit ; nec quod in eo genere ab alio
Salmant. Curs. theolog. tom. X.

f.Ol

principio procedat : sed tantum sequitur,
quod in eo genere non dependea a princi­
pio effectivo, dependeat tamen in alio ge­
nere, et non a diverso principio, quam
a gratia sanctificante. Et ideo licet in
illo priori,in quo contritio disponit, gratia
etiam existât, non existit per modum cau­
sæ, sed per modum effectus ; nec importa­
tur in recto, sed in obliquo.
Ad tertiam respondetur negando antece- Adterdens. Ad cujus probationem iterum negan- namdum est, quod gratia antequam operetur,
habeat omnia, quæ ad ejus connaturalem
receptionem desiderantur : sufficit enim,
quod sit essentialiter recepta, ut possit con­
tritionem, et alias operationes in instanti
justificationis elicere.
98. Nec refert, si huic responsioni op-sq)ik«.
ponas primo .-quoniam ut causa naturaliter
operetur, debet connaturaliter existere : sed
gratia pro illo priori, quo influit active in
contritionem, connaturaliter operatur ;
quippe cum nullum miraculum in coope­
randi modo interveniat : ergo pro illo priori
connaturaliter existit ; et tamen gratia pro
illo priori non indiget contritione, quam
elicit : ergo contritio a gratia elicita nullo
modo desideratur ad connaturalem gratiæ
existentiam, et receptionem. Secundo, quia
gratia ut voluntarie recepta non importat
suam entitatem, sed tantum reduplicat vo­
litionem, per quam acceptatur : ergo dicere
quod gratia ut voluntarie recepta dependet
ab actibus nostris, solum salvat, quod actus
dependeant a seipsis, vel non possint a se di­
vidi : quod ex una parte liquet ex termi­
nis, et ex alia est valde absurdum ; nihil
enim disponit ad semetipsum. Tertio, quia
gratiam esse voluntariam, seu volunta­
rie receptam, seu terminum volitionis,
pendet ab ipsa volitione in genere causæ
efficientis, cum volitio sit quædam ope­
ratio ad illud genus directe pertinens :
sed gratia, ut modo dicebamus, nequit in
genere causæ efficientis dependere ab ac­
tibus, qui ipsam in prædicto genere con­
sequuntur : ergo dicendum est, vel quod
gratia non recipiatur voluntarie, et depen­
denter a nostris actibus; vel quod hujus­
modi actus non dependent a gratia in ge­
nere causæ efficientis.
Non, inquam, referunt istæ objectiones, sed Di!na>
ex dictis facile diluuntur. Ad primam dici- w.r.
mus,quod ut gralia influat connaturaliter in
contritionem, non exposcit nisi ea, quæ
pro illo priori connaturaliter desideran39

6Θ2

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

tur : hæc autem sunt ipsa essentialia re­
ceptionis gratiæ. vel existentia extra cau­
sas. a quibus gratia essentialiter dependet ;
non autem illa, quæ ad connatu ralem re­
ceptionem gratiæ in adulto pro toto illo in­
stanti desiderantur. Quod potest declarari
exemplo gratiæ communicatae parvulo,
et postea in primo instanti usus rationis
operanti : nihil etiam pro priori ad opera­
tionem habet, nisi quæ ad ejus existeutiam
essentialiter requiruntur ; et tamen conna­
turaliter influit. Unde liquet essentialia
gratiæ ad existendum esse ejus connaturalia ad eliciendam primam operationem.
Ad secundam objectionem negamus an­
tecedens ; quia sicut gratia ut voluntarie
receptibilis non dicit in recto volitionem,
sed gratiam ut aptam recipi media volitione : ita gratia ut voluntarie recepta non
dicit volitionem in recto, sed suam entitatem ut volitione acceptatam, et connatura­
liter passive receptam Quocirca non sequi­
tur, quod volitio dependeat a seipsa, vel
ad seipsam disponat ; sed quod entitas gra­
tiæ, quæ essentialiter ad volitionem præsupponitur ut acceptata, et naturaliter re­
cepta, dependeat a volitione ; et quod hæc
cause! dispositive gratiam, ut connatura­
liter in adulto receptam.
Ad ultimam negamus majorem ; quia li­
cet volitio in seipsa sit quædam operatio,
nihilominus non comparatur active ad gra­
tiam, sicut comparatur ad pondus, seu
terminum,quem producit;sedpure disposi­
tive sehabet ad gratiam, et hoc pacto de­
nominat illam voluntariam, seu volitam.
Unde elucet differentia inter gratiam, el
pondus ad intra productum, quantum ad
praedictam denominationem ; istud enim
est voluntarium effective, quia producitur
a voluntate per amorem : gratia vero dici­
tur voluntaria solum dispositive, quia Deus
eam communicat adulto se voluntarie
disponenti, et ipsam acceptanti. Quod lo­
quendo de efficientia physica, et de præcedenlia in genere physice efficiendi, certum
est apud Theologos. Atque ideo non bene
sibi consulit quidam Junior hac objectione
utens, ut probet actus ultimo disponentes
a gratia non dependere ab illa, tanquam
a principio effectivo ; nam probat plus
quam oporteat.
Quanutu 99. Arguitur quarto alia ratione, cui
ineouim P^urimum fidit Suarez,et per quam responSusrcz. sio praecedenti argumento data impugna­
tur : quoniam Deus infundit homini

gratiam habitualem,quia elicit actus contri­
tionis, et charitatis : ergo hujusmodi actus
non procedunt a gratia habituali. Antece­
dens est certum, quia gratia infunditur ho­
mini, quia est dispositus adeam recipien­
dam : sed homo disponitur por prædiclos
actus : ergo gratia infunditur homini, quia
hujusmodi actus elicit. Consequentia autem
probatur, quia si gratia esset virtus activa
ad eliciendum illos actus, communicare­
tur homini ad eos eliciendos, ut induc­
tive potest ostendi in aliis habilibus, ct
auxiliis : sed istud consequens opponitur
illi antecedenti,et nequit cum eo componi:
ergo prædicti actus non procedunt a gratia
habituali, tanquam a virtute effectiva. Se­
quela est manifesta, et minor ostenditur
inductive : nam quia lumen gloriæ datur
homini, ut eliciat visionem beatificam, ne­
quit verificari, quod lumen gloriæ commu­
nicetur homini, quia Deum videt. Et quia
homo vocatur a Deo, ut consentiat, non
valet dici, quod vocatur, quia consentit.
Cujus ratio a priori est, quoniam ly ut, de­
notat causam finalem, quæ in exequutione
est posterior : ly autem quia, significat
causam efficientem, et dispositivam, quæ
in exequutione præcedunt : implicat autem,
quod aliquid in exequutione sit simul prius,
et posterius, quam aliud.
Confirmatur, quia nullus motus proce- Qa&.
dit a suo termino in genere causæ efficien-nati-J·
tis, sed potius in hoc genere terminum
præcedit, ut inductive potest ostendi in
calefactione comparata ad calorem, in
deambulatione comparata ad ubi, et in om­
nibus aliis motibus : atqui actus contritio­
nis, vel charitatis est quidam voluntatis
motus ad gratiam sicut ad terminum : ergo
prædictus actus non consequitur ad gratiam
in genere causæ efficientis.
<
Ad argumentum satis constat ex hacte-o«sn-|
nus dictis ; concesso enim antecedenti,1^'
negamus consequentiam. Ad cujus probatio- ’
1
nem negamus minorem,quia illæ proportio­
nes optimede eisdem extremis verificantur
in diverso genere causæ ; verum enim
est, aerem illuminari, ut purgetur a tene­
bris ; et purgari a tenebris, quia illumi|
natur : animam uniri corpori, ut sit
organicum, et quia est organicum, et sic
de aliis, ut supra vidimus. Minoris au­
tem probationes nullius roboris sunt,
quia in eis redditur non causa pro causa.
Quod enim lumen gloriæ non detur, quia
homo videt, non provenit ex eo, quod da­
tur,

DISP. HI, DUB. IV.
tur, ut vidoat (hæc quippe ex vi formæ pos­
sunt recto componi), sed quia non dependet
ingenero causæmaterialis a visione, quam
elicit ; sicut gratia communicata adultis
dependet ab actibus contritionis,et charita­
tis ; neque enim visio deservit ad essentia­
lem luminis receptionem, ul ex se liquet,
neque ad receptionem voluntariam illius :
tum quia receptio luminis non est volunta­
ria proxime, sicut receptiogratiæ : tum quia
visio non est actus liber, sed simpliciter
necessarius. Aliunde etiam lumen est dis­
positio ad visionem, ut diximus tract. 2,
disp. 4, dub. 3, unde nequit in eodem ge­
nere causæ dispositivæ dependere. Simi­
liter potentia visiva non dependet ab actu
videndi tanquam a dispositione ; quia præ­
dicta potentia non habet rationem formæ,
sed proprietatis dimanantis a forma : unde
non petit actionem et dispositionem dis­
tinctas ab actione, et dispositione, mediis
quibus communicatur forma,ad quam con­
sequitur. Pariter vocatio non est forma,sed
quædam motio, quæ ex genere suo nullam
dispositionem prærequirit ; sed potius ipsa
unice ordinatur ad excitandum hominem,ut
se disponat ad justitiam. In gratia autem
sanctificante militant rationes diversæ, ac in
prædictis exemplis, ut constat ex supra
dictis : unde oportet, quod aliter de actibus
ab ea procedentibus discurramus.
Dtor Ad confirmationem respondemus, majorem non esse universaliter veram, sed tan' tum verificari in motibus successivis, cujusmodi sunt calefactio,et deambulatio, quæ
ibi recensentur.Falsificatur autem in moti­
bus instantaneis, et perfectis, quales sunt
cognitio, et volitio, quæ ad gratiam praepa­
rant. Et ratio differentiae est, quoniam
priores motus nequeunt fieri in instanti,
sed consumunt tempus : quocirca nequeunt
adesse in instanti, in quo primum produ­
citur terminus ; sed vel illum tempore
præcedunt, et eum producunt ; vel post il­
ium tempore sequuntur,et ab eo procedunt,
ut facile constat in calefactione comparata
cum calore. Posteriores autem motus
perficiuntur in instanti; unde eis non repu­
gnat, saltem est ex hoc capite, quod termi­
num dispositive antecedant, et ad termi­
num effective consequantur. Et ita se habent
actus contritionis, et charitatis ad gratiam
sanctificantem.

603
§ V.

Ilclit/uis ejusdem opinionis argumentis
satisfit.

100. Arguitur quinto, quia nulla causaQnmt]
efficiens potest dependere a suo effectu, ar8?·
nisi aci summum in generecausæ finalis:
ergo si gratia esset causa efficiens actuum
contritionis, et amoris existentium in ins­
tanti justificationis, non posset ab eis de­
pendere in genere causæ dispositivæ : con­
sequens est falsum, siquidem prædicti ac­
tus ad gratiam disponunt, ut determinat
Concilium Trident, locis supra citatis, et Conrif
docent unanimiter Theologi : ergo falsumTriteni.
est, quod gratia sit causa efficiens prædictarum operationum.
Confirmatur : nam qui ponit effective ul- confirtimam dispositionem ad aliquam formam, mati0ponit effective ipsam formam, juxta com­
mune Philosophorum proloquium : sed
gratia nequit causare effective seipsam, ut
liquet ex terminis : ergo gratia nequit cau­
sare effective ultimam dispositionem ad
seipsam, nempe actus contritionis, et amo­
ris existantes in instanti justificationis.
Ad argumentum respondetur concedendo KcspOtt_
antecedens intellectum de causa efficiente sio ad
pure extrinseca, et quæ tantum compare- meSam.
tur per modum causæ efficientis : sed ne­
gari debet, si intelligatur de causa efficiente
intrinseca, quæ simul habeat rationem for­
mæ; hujusmodi enim causa efficiens potest
dependere a suo effectu in genere causæ
materialis dispositivæ, ut patet in forma
substantiali, quæ efficit per dimanationem
suas proprietates ; et tamen ab eisdem sicut
a dispositione dependet. Gratia autem se ha­
bet hoc posteriori modo ad operationes,
quas in instanti justificationis elicit : unde
non repugnat ei, quod ab illis tanquam a
dispositione dependeat.
Ad confirmationem dicendum est, ante-o .
cedens solum verificari, quando ultima dis- couiirpositio concurrit effective ad formam, sive maü0*
(et in idem redit) quando forma ab ultima
dispositione resultat : quo pacto com­
parantur inter se calor ut septem, et
forma ignis. Tunc quippe bene infertur,
quod qui effective ponit ultimam dispo­
sitionem, causet effective formam, juxta
illud : Quod est causa causae est causas cau­
sali in eodem causae genere. Id vero non ac­
cidit in nostro casu : quia gratia sanctifi­
cans ex nulla dispositione effective resultat.

604

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

Unde sicut ex eo, quod homo adjutus gratia
auxiliante, ponat ultimam dispositionem ad
gratiam, non sequitur, quod habitualem gra­
tiam efficiat : ita ex eo. quod gratia habitualis
concurrat active ad ultimam dispositionem
ad sui receptionem requisitam, multo minus
inferri valet, qnod efficiat, vel causet seipsam. Quod declarari potest exemplo form©
substantialis, quæ est principium acciden­
tiam ad eam disponentium, et tamen semetipsam non causât.
Sextum
101. Arguitur sexto : quia actus charixwBtuâ. tatis ultimo disponentes ad augmentum
gratiæ, utputa ad gratiam ut octo, non pro­
cedit effective a prædicto augmento, sive a
gratia ut stat sub eo intensionis modo : ergo
actus charitatis ultimo disponentes ad gra­
tiam secundum se, sive ut primo infundi­
tur, non dependet ab eadem gratia tanquam
a principio effectivo. Antecedens est com­
mune inter Theologos, et consequentia pa­
tet a paritate.
confirConfirmatur, quia actus virtutis acquiDiawr. sit®, y. g. temperantiae, non procedit effec­
tive a prædicta virtute in primo instanti
suæ productionis, sed ad eam simpliciter
præsupponitur : ergo idem dicendum est de
actu charitatis comparato ad charitatem in
sua prima infusione, et consequenter ad
gratiam, quæ est charitatis radix ; id quippe
convincit paritatis ratio, cum uterque actus
sit inclinatio quædam, et ad suam virtutem
disponat.
Hanoez. A(l argumentum respondet Bannez 2, 2,
q. 2-1, art. 7, dub. " ad 7, negando antece­
dens; eodem enim modo discurrit de actu
charitatis comparato ad augmentum hujus
virtutis, et gratiæ, ac comparato ad primam
Occurri- eorum receptionem. Sed melius respondetur concedendo antecedens, et negando con­
sequentiam. Et ratio disparitatis (ut alias
nunc omittamus) potest esse, quoniam actus
interior charitatis comparatur ad augmen­
tum hujus virtutis, et gratiæ, non solum ut
dispositio, sed etiam ut causa efficiens mo­
ralis, nempe ut meritum de condigno ; quo­
circa nequit a prædicto augmento effective
procedere, alioquin esset prior, et poste­
rior, quam illud in eodem genere causæ
efficientis. Quod autem prædictus actus aug­
mentum gratiæmereatur, constat: tum quia
ita docent communiter Patres, et Theologi :
tum quia actus intensior charitatis a gratia
sanctificante procedens habet omnes condi­
tiones requisitas, ut gratiæ augmentum me­
reatur, ul inTraclatu sequenti, disp. 6, dub.

1, dicemus. Hæc autem ratio non militat
in actu charitatis ultimo disponente ad pri­
mam graliæ infusionem; nam comparatur
ad gratiam ut mera dispositio, non autem
ut meritam. Unde non oportet, quod gra­
tiam simpliciter præcedat, et consequenter
superfluum est, ul pro ejus elicientia adji­
ciamus auxilium sufficiens ab ipsa gratia
distinctum : sed independenter a prædicto
auxilio recte componitur, quod ille actus
disponat ad gratiam, et a gratia procedat.
Sed ut perfectius intelligatur, qualiter ac­
tus intensior charitatis procedat a gratia
praeexistente, recolantur quæ diximus disp.
prxced. dub. 6, a num. 239.
Ad confirmationem negamus consequen-Dito
tiam. Et ratio disparitatis satis liquet ex Safc
proxime dictis; nam actus ille virtutis ac­
quisita» causât effective habitum virtutis :
unde nequit abeo effective procedere. Actus
vero ultimo disponentes ad gratiam, non
causant effective habitum ipsis correspondentem, sed tantum ad ejus receptionem
disponunt : quamobrem non repugnat illis,
quod procedant effective tam ab habitu vir­
tutis, quam a gratia sanctificante. Accedit
etiam, actum honestum ordinis naturalis
secundum se acceptum non esse propriam,
et connaturalem inclinationem virtutis ac­
quisita?, sed tantum ut conjunctum modo
facilitatis : unde secundum se non exposcit
connaturaliter elici ab habitu virtutis, sed
potest elici media aliqua motione transeunti
a parte superiori derivata. Cæterum amor
Dei super omnia consideratus secundum se,
et præcisive ab alio modo sibi accidentali,
est connaturalis inclinatio gratiæ sanctifi­
cantis : et proptera nequit, saltem conna­
turaliter elici, nisi ab ipsa gratia; sicut
actus virtutis acquisita?, ut prompte, et de­
lectabiliter elicitus, petit procedere ab ha­
bitu.
z
i
102. Arguitur septimo : quia omnis actus
procedens effective a gratia sanctificante est
meritorius gloria? : sed actus ultimo dispo­
nentes ad justificationem non merentur
gloriam : ergo non procedunt effective a
gratia sanctificante. Suadetur minor, quia
si illi actus aliquam gloriam merentur,
maxime primam, sive gloriam quoad subs­
tantiam : sed hanc non merentur, tum quia
prima gloria confertur omnino gratis, ut
hæreditas correspondens primæ gratiæ; tum
quia nemo meretur gloriam, nisi mereatur
gratiam quæ est radix illius; et nemo po­
test mereri primam gratiam, cui prima glo­
ria

DISP. Ill, DUB. IV.
ria correspondet : ergo actus ultimo dispo­
nentes nd justificationem non merentur
gloriam.
c, .îr. Confirmatur primo, quia posita ultima
»>»f dispositione ad gratiam, adhuc istius collatio est novum beneficium : ergo ultima
dispositio ad gratiam non procedit ab illa.
Antecedens videtur certum : tum quia po­
sita ultima dispositione ad gratiam, adhuc
gratia confertur gratis, et potest citra om­
nem injuriam negari : ergo ejus collatio
est distinctum beneficium. Consequentia
vero probatur : quia si actus ultimo dispo­
nentes ad gratiam ab ea procederent, eam
simpliciter supponerent, et gratia non pos­
set negari, quæ supponitur esse praedicto­
rum actuum principium : ergo non esset
beneficium diversum, vel actibus superve­
niens.
seœido Confirmatur secundo, quia actus v. g.
contritionis in instanti justificationis elici­
tus est dispositio moralis ad infusionem
gratiæ : ergo non procedit ab illa. Antece­
dens probatur, quia prædictus actus dispo­
nit movendo divinam voluntatem, ut gra­
tiam infundat, et peccata remittat, juxta
d. Lee. illud Lucæ 7 : Remittuntur ei peeeata mul­
ta, quoniam dilexit multum : allicere autem
voluntatem Dei est proprium dispositionis
moralis : ergo, etc. Consequentia autem os:
tenditur, quoniam eo ipso, quod Deus mo­
veatur ex complacentia circa actam con­
tritionis ad infusionem gratiæ, et remissio­
nem culpæ, debet prius intuitive videre
actum contritionis existentem, quam gra­
tiam; non enim movetur Deus ad erogan­
dum gratiam ab iis, quæ supponunt sim­
pliciter gratiam, sed ab iis quæ gratiam
simpliciter antecedunt : sed cum hoc non
cohæret, quod actus contritionis procedat a
gratia: ergo ab illa non procedit.
Ad argumentum respondetur negando
m’norem> ut constat ex supra dictis toto
ta §2. Ad cujus probationem admittimus-seqiielam, et negamus minorem, quam in­
sertae probationes non evincunt. Non prima,
quia sicut gloria corporis fuit debita Christo
Domino duplici titulo, nempe connatural!tatis, et ex meritis : ita prima gloria potest
dari ob duos titulos, scilicet ut hæreditas
respondens primæ gratiæ, et ut corona de­
bita primo actui meritorio in instanti jus­
tificationis elicito. Nec secunda, quia licet
actus meritorius, qui excedit intensionem
gratiæ, nequat mereri gloriam, quin aug­
mentum gratiæ mereatur ; actus tamen qui

605

profluit a prima gratia, et illi in sua inten­
sione commensuratur, bene potest glo­
riam mereri, quin primam gratiam merea­
tur. Et ratio est, quia prædictus actus sup­
ponit gratiam tanquam principium, unde
nequit eam mereri : gloriam vero non sup­
ponit, sed antecedit. Quocirca illam pro­
mereri valet. Et quia primus actus meri­
torius supponit necessario primam gratiam,
propterea nequit eam promereri. Quod de
facto ab omnibus admittitur, sive gratia
præsupponatnr ad illum actum ut causa
efficiens, sive ut forma moralis illam dignificans; quodlibet enim horum sufficit, ne
actus mereatur substantiam primæ gratiæ,
licet sit meritorius primæ gloriæ. De quo
latius agemus tract, seq. disp. 6, dub. 1.
103. Ad primam confirmationem respondetur negando antecedens intellectum
de novo beneficio, quod sit simpliciter no- ‘
vum, et distinctum : quia Deus unica ac­
tione producit et gratiam, et ultimam dis­
positionem ad gratiam : sicut unica etiam
actione producit formam substantialem, et
proprietates ab ea fluentes, quæ ad ipsius
receptionem disponunt. Unde non interve­
nit ibi nisi unicum simpliciter beneficium,
considerando beneficium formaliter, et in
recto, ex parte actionis divinæ.Diximus, con­
siderando beneficium, etc. quia si attenda­
mus ad dona producta, quæ etiam beneficia
dicuntur, tot ibi interveniunt beneficia ma­
terialiter, et terminative considerata, quot
sunt perfectiones a Deo productæ, et reali­
ter inter se distinctæ. Ad probationem
autem in contrarium dicendum est, to­
tam justificationem fieri simpliciter gra­
tis ; quia nullum meritum præsupponit.
Possetque, quantum est ex vi hujus, posita
ultima dispositione, citra omnem injuriam
negari forma justificans. Absolute tamen
id fieri nequit, saltem connaturaliter; quia
ultima dispositio supponit simpliciter gra­
tiam sanctificantem, quæ est ejus connaturale principium. Unde sicut ex supposi­
tione, quod gratia sanctificans fuerit infusa,
nequit negari : ita ex suppositione, quod
adsit ultima dispositio ad gratiam, ista ne­
gari non valet : implicatur enim eadem
suppositio.
Ad secundam confirmationem constabitOccurridubio sequenti. Nunc breviter respondetur^^
negando antecedens: quia dispositio moralis
proprie dictamovet divinam voluntatem per
modum meriti de congruo, vel de condigno
ad formam, ad quam disponit. Actus autem

UMMflR

606

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

ultimo disponentes ad gratiam neutro modo
movent Deum, sed tantum per modum dis­
positionis physicae, sicut calor ut octo mo­
vet ad introductionem formæ ignis. Unde
sicut non oportet, quod Deus prævideat ca­
lorem ut octo exisientem simpliciter ante
formam : sed tantum videt, quod calor ille
formam præcedit solo ordine naturæ, el
prioritate secundum quid : ita non requi­
ritur, quod Deus præviderit ultimam dis­
positionem ad gratiam ut exisientem sim­
pliciter ante ipsam gratiam ; sed sufficit
videre, quod præcedit illam ordine naturæ
in genere causæ materialis dispositivæ, et
sola prioritate secundum quid. Nec opposi­
tum evincitur ex Scripturæ testimonio ; nam
ly quia, salis verificatur ob solam praece­
dentiam proxime explicatam, ut supra la­
tius exposuimus num. 98.
Octavum
101. Arguitur octavo, quia actus contri^^j.tionis expellit effective, saltem moraliter,
’peccatum : ergo præcedit in genere causæ
efficientis expulsionem peccati : ergo non
provenit effective a gratia. Hæcsecunda con­
sequentia patet ex prima; nam eo ipso,
quod contritio præcedat in genere causæ
efficientis expulsionem peccati, debet in eo­
dem genere praecedere formam illum ex­
pellentem, nempe gratiam sanctificantem ;
cum quo non cohæret, quod proveniat effec­
tive ab ipsa gratia, alioqui esset prior, et
posterior, quam illa in eodem genere causæ.
Prima vero consequentia recte infertur ex
antecedenti. Antecedens autem communi­
ter asseritur a Thomistis, et traditur satis
d. Tbo. aperte a D. Thom. 3 p. quxst. 85, art. 2
ad 3, ubi ait : « Dicendum, quod quælibet
α virtus specialis formaliler expellit habi« tum vitii oppositi, sicut albedo expellit
α nigredinem ab eodem subjecto. Sed pœα nitentia expellit omne peccatum effective,
α in quantum operatur ad destructionem
« peccati, prout est remissibile ex divina
α gratia, homine coopérante. Unde non se­
tt quitur, quod sit virtus generalis. »
Bespon- Hoc argumentum continet gravem diffiS10· cultatem, quam tractant Theologi loco pro­
xime citato, et in cujus decisione dividun­
tur in varios dicendi modos, quorum aliqui,
si veri sunt, prorsus diluunt vim argusuarcz. menti. Suarius enim disp. 8, de pomit. sect.
3, et plerique ex illis, quos nunc Adversa­
rios habemus, dicunt contritionem solum
dispositive expellere peccatum. Sed hæc
D. Tbo. opinio adversatur manifeste D. Thom.
loco citato : unde concedere oportet, quod

actus pœnitentiæ habeat aliquam efficien­
tiam in expellendo peccatum. Quæ ta­
men nequit esse physica, ut communiter
docent Thomistæ contra Scutum in 1, dist.
1-1, quæst. 2, art. 1, quia ad hoc requireba­
tur, quod contritio physice produceret for­
mam expellentem peccatum : quod falsum
est loquendo de contritione extra sacra­
mentum. Quapropter relinquitur, quod so­
lum expellat peccatum efficientia morali.
Et quidem si loquamur de peccato quoad
effectum pœnæ temporalis, cui nos obno­
xios etiam post justificationem solet relin­
quere, facile intelligitur, quomodo poeni­
tentia destruat effective peccatum; nam sup­
posita justificatione, virtus pœnitentiæ ex
proprio motivo ordinat suum actum, et ac­
tus aliarum virtutum ad satisfaciendum,
et sic extinguit debitum subeundi pœnam
temporalem. Hinc vero minime sequitur,
quod destruat effective culpam, seu macu­
lam, in seipsa, ut consideranti constabit.
Et hic dicendi modus habet magnum fun­
damentum in D. Thom. nam quxst. 28, de
Veritat. art. 8 ad 2, docet contritionem,
prout continet in voto sacramentum pœni­
tentiæ , et virtutem clavium , destruere
effective peccatum ; sed statim subjungit
aliam responsionem, quam magis præferre
videtur, his verbis : α Vel potest dici, quod
« contritio ad remissionem culpæ quoad
« reatum pœnæ temporalis se habet per
a modum causæ efficientis : sed quantum
α ad culpam, et reatum pœnæ æternæ se
α habet solum per modum dispositionis, e
Quæ si ita se habent, evanescit prorsus vis
argumenti. Addimus tamen actum pœni­
tentiæ destruere effective moraliter pecca­
tum in seipso; non quidem ut peccatum im­
portat maculam peccatoris, sed prout im­
portat offensam, et injuriam Dei in ipso
passive receptam. Nam primum illud ma­
lum tollitur effective a Deo infundente
gratiam, cui macula immediate opponi­
tur ; et consequenter actus contritionis si­
cut supponit simpliciter gratiam, ita sup­
ponit simpliciter destructionem maculæ :
quam proinde destructionem nequit vel
physice, vel moraliter efficere. Cæterum
posterius malum, nempe offensa, licet re­
mittatur a Deo gratis, prout ly gratis ex­
cludit meritum ex parte hominis, vel con­
dignam satisfactionem ; potest tamen aliquo
modo remitti per actum contritionis pro­
cedentem a gratia. Tum quia prædictus ac­
tus restituit Deo affective rationem ultimi
finis.

DISP. Ill, DUB. V.
finis, quam abstulerat peccatum : tum quia
satisfacit saltem imperfecte pro injuria Deo
illata per actum peccati. Unde licet in eo­
dem instanti infundatur gratia, destruatur
macula peccati, et remittatur offensa Dei ;
tamen inter gratiam, et destructionem maculæex una parte, et remissionem offensæ
ex alia, mediat actus contritionis, qui sup­
ponit gratiam, et destructionem maculæ;
antecedit vero remissionem offensae, illamque moraliter edicit. Et hoc est, quod D.
Thom. intendit illis verbis ; Poenitentia ex­
pellit omne peccatum effective, in quantum
operatur destructionem peccati, prout est re­
missibile ex divina gratia, homine coopé­
rante·. Homo enim sicut cooperari non valet
efficiendo gratiam, ita cooperari non potest
efficiendo destructionem maculæ; coopera­
tur autem ad remissionem offensæ, quæ
sequitur post infusionem gratiæ, et maculæ
destructionem. Quæ intelligenda sunt, ut
jam significavimus, de offensa, quæ est
damnum a peccatore Deo irrogatum; non
autem de offensa, prout significat odium
Dei erga peccatorem. Nam hujusmodi odium
tollitur immediate per dilectionem Dei erga
hominem, quæ gratiam sanctificantem in­
fundit; et ita cessatio hujus posterioris
offensae, vel ut aptius loquamur, infensionis, antecedit gratiam, destructionem cul­
pæ, satisfactionem hominis, et remissio­
nem offensæ, prout offensa est injuria Dei.
Sed major hujus difficultatis discussio per­
tinet ad locum citatum 3 part. Videantur
i-im interim Arauxo ibi, dub. 3, Joan, aS. Thom.
ifta.disp. 34, art. 2, Gonetus disp. 3, art. 4, et
'z'ïL alii Thomistæ, qui omnes ita concedunt
cum D. Thom. actum contritionis destruere
effective peccatum, quod nihilominus negentprædictum actum concurrere ullo modo
active physice, vel moraliter ad gratiam
justificantem.
Alia argumenta poterant adversus nos­
tram assertionem formari :sed quædifficul­
tatem aliquam habere videntur, diluimus
supra disp. prxced. dub. 6, ubi ostendimus
actus contritionis, et charitatis dependere
essentialiter a gratia habituali, tanquam a
principio effectivo : quæ resolutio a fortiori
confirmat præsentis dubii decisionem. Si
quæ vero superest difficultas, dubio sequenti
enodabitur.

607

DUBIUM V.
Utrum actus prxparantes ad gratiam, per
quam impius justificatur, sint disposi­
tiones physicx, an morales.
105. Pro hujus dubii decisione recolenda p™·
sunt aliqua operosius alibi declarata. Pri-d. Λϊιε,
mum, quod adultus impius non justificatur,
nisi dependenter ab actibus a se elicitis^·
juxta illud August, serm. 15, de verbis
Domini : Qui creavit te sine te, non jus­
tificabit te sine te : et statim. Fecit nes­
cientem, justificat volentem, ut supra dub. 1
late exposuimus. Secundum, quod hujus­
modi actus non requiruntur essentialiter
ad prædictum effectum; sed fieri divinitas
potest, quod impius justificetur indepen­
denter ab illis, ut dubio 2 declaravimus.
Tertium, quod prædicti actus non habent
influxum effectivum in gratiam, saltem
per modum causæ principalis physicæ,
ut constat ex dictis tract, prxced. disp. 8,
dub. 1. Immo nec habent influxum effec­
tivum moralem per modum meriti, sal­
tem de condigno, ut liquet ex dictis dub.
prxced. et amplias constabit ex dicendis
tract, seq. disp. 6, dub. 1. Quod autem præ­
dicti actus non concurrant ad infusionem
gratiæ justificantis in genere causæ finalis,
formalis, aut materialis receptivæ, certius
est, quam possit in controversiam vocari.
Unde relinquitur, quod vel prædicti actus
nullam circa gratiam justificantem habeant
causalitatem, sed sint mera qaædam con­
ditio ; quod est absurdum, et non cohæret
cum doctrina Concilii Tridentini : vel con- concil.
cedere oportet, quod influant per modumTrident·
dispositionis ; nec enim apparet, quod
aliud influendi genus possint habere. Qua­
mobrem in hoc ultimo asserendo conve­
niunt communiter Theologi.
Sed est inter illos non leve dissidiumQuidsit
circa modum, quo hujusmodi actus obeuntpj^ce.
munus dispositionis, quibusdam asserenti-ctj‘1(?rra*
bus eos disponere physice ad gratiam, aliis
autem affirmantibus disponere solum mo­
raliter ; pluraque immiscent, quæ dubium
reducunt ad voces, et æquivocationem ge­
nerant. Quam ut vitemus, præ oculis ha­
bere oportet, denominationem causæ phy­
sicæ, vel moralis non regulari penes entitates effectus, et causæ ; sed magis penes
modum causandi. Fieri enim potest, quod
aliquod habens entitatem physicam influat
moraliter : sicut suasio v. g. actus, et qua-

eos

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

litas physica est ; et tamen solum moraliter
movet. Et e converso,quod morale est, solet
physice causare : sicut malitia peccati gra­
vis est quid morale, et nihilominus expellit
physice gratiam, ut diximus tract, præced.
disp. 2, dub. 3. Porro diversitas inter mo­
dum causandi physice, et causandi praecise
moraliter, in eo præcipue elucet, quod
causa causans moraliter non causât imme­
diate suum effectum, sed medio influxu al­
terius causae, quam allicit, et solicitât, ut
effectum inducat, ut patet in suasione, con­
silio, et meritis comparatis ad effectum, in
quem præcipue ordinantur : causant quippe
illum alliciendo alium, ut producat effec­
tum, vel terminum intentum communicet.
Oppositus autem concurrendi modus cons­
tituit causam physicam, quando videlicet
immediate in suo genere causal effectum
per id, quod habet in seipsa : licet non ex­
cludat consortium, et concursum aliarum
causarum, quæ ad effectum requiruntur.
Et hoc pacto materia est causa physica formæ materialis, quam per semetipsam reci­
pit : forma est causa physica compositi,
quia per semetipsam illud constituit : calor
est causa physica dispositiva, qaia per se­
metipsam aptat, et disponit materiam ad
formam ignis ; et ignis est causa physica
effectiva caloris in ligno, quia per semetipsum agit, et producit calorem. Juxta hunc
igitur diversum influendi modum investi­
gare oportet, quo pacto actus nostri ad jus­
tificationem disponant : alioqui dubium,
quod de re est, perperam trahitur ad æquivocationem vocum.

§ IDecisio dubii ex sententia D. Thomæ.

Conclu· 106. Dicendum est, actus præparantes
sio· impium ad gratiam justificantem esse dis­
positiones physicas, seu physice disponere
D. iha ad gratiam. Hæc conclusio est D. Thom.
locis statim referendis .-quam proinde amMediiia, plectuntur communiter Thomistæ, Medina
varcz' in præsenti, art. 8. in respons. ad confirm. 2
argumenti. Alvarez disp. 59, de auxiliis,
num. 6 et ", et disp. 06 et lib. 5, Besp.
Joan.u cap. 13. Joan. aS. Thom. 2, 2, quxst. 24,
Arauxo disp. o, art. 2. Arauxo 1, 2, quxst. 112,
art. 1, dub. 1, n. 4 et 2,2, quxst. 21, art. 6,
dub. primo, conci. 3 et tom
in 3 part.
Gond.
85, art. 2, dub. 2. Gonet disp. 4 de
Gratia, dub. 3, et alii plures.

Probalur primo ex D. Thoma : quia FradiS. Doctor eodem modo discurrit de aclibus^J
nostris ut disponunt ad primam graliæin­
fusionem, et ut disponunt ad ejusdem gra­
tiæ augmentum : sed actus nostri ex sen­
tentia S. Doctoris disponunt physice ad
augmentum gratiæ : ergo eodem modo con­
currunt ad primam gratiæ infusionem,
Major facile conceditur ab Adversariis.
Minor autem ostenditur : quia D. Thom.
quxst. seq. art. 8 ad 3, inquit : « Dicen« dum, quod quolibet actu meritorio me« retur homo augmentum gratiæ, sicut et
« graliæ consummationem, quæ est vita
a æterna. Sed sicut vita æterna non statim
« redditur, sed suo tempore : ita nec gra­
ft tia statim augetur, sed suo tempore; cum
< scilicet aliquis sufficienter fuerit dispo« situs ad gratiæ augmentum. » Ubi evi­
denter supponit, actus nostros non solum
concurrere moraliter ad augmentum gra­
tiæ, sed etiam disponere physice ad illud;
nam ratio dispositionis moralis tunc datur,
quando adest ratio meriti : et tamem
D. Thom. concedit, quod in quolibet actu
honesto salvatur ratio meriti ad majorem
gratiam ; et negat, quod in quolibet actu
salvetur ratio dispositionis sufficientis ad
illud augmentum ; sed ulterius exposcit
novam, et majorem dispositionem : sentit
ergo D. Thom. quod actus nostri non solum
concurrant moraliter ad augmentum gra­
tiæ, sed quod etiam disponunt physice ad
illud. Eandem doctrimam tradit S. Doct.
2, 2, quxst. 24, art. 6, et in 1, dist. 17,
quxst 2, art. 3, ubi ait : « Actus qui est ex
α charitate, ordinatur ad augmentum cha« ritatis, et per modum dispositionis, et
« per modum meriti : sed actus praecedens
« charilatem ordinatur ad consequendam
v charilatem solum per modum disposiα tionis, et non per modum meriti. » Ubi
manifeste distinguit D. Thom. inter causalitatem moralem per modum meriti, aut
etiam impetrationis, quæ ad merilum re­
ducitur ; et causalitatem per modum dis­
positionis, quæ utique prout contraponitur
merito, nequit non esse physica. Et licet
actibus, qui a charitate procedunt, conce­
dat utrumque causalitatis genus in ordine
ad augmentum gratiæ ; actibus tamen, qui
ad primam gratiæ infusionem disponunt,
solum concedit causalitatem per modum
dispositionis in ordine ad primam gratiam
habitualem. Quo dicendi modo satis signi­
ficat, actus nostros præparare ad gratiam
justificantem

DISP. Ill, DUB. V.
justificantem causal itate physica, non vcro
causalilate morali : aut saltern præcipuum
causalitatis munus, quod nostris actibus
convenit in ordine ad justificationem, si­
lum esse in eo, quod physice ad gratiam
disponant.
nn- 107. Secundo probatur conclusio aufhopi^ritate simul, et ratione D. Thom. supra
' gtwst. 112, art. 2, ubi ait: « Dicendum,
< quod gratia dicitur dupliciter. Quan* doque quidem ipsum habituale donum
« Dei; quandoque autem auxilium Dei moα ventis animam ad bonum. Primo igitur
« modo accipiendo gratiam, præexigitur
t ad gratiam aliqua gratiae praeparatio ;
i quia nulla forma potest esse, nisi in ma< teria disposita. » Quibus adjungit in prae­
senti quæst. art. 3 : « Deus movet omnia
i secundum modum uniuscujusque, sicut
<r in naturalibus videmus, quod aliter mo1 ventur ab ipso gravia, et aliter levia,
< propter diversam naturam utriusque.
i Unde et hominem ad justitiam movet
·. secundum conditionem naturae humanae.
« Homo autem secundum propriam nalu! ram habet, quod sit liberi arbitrii. Et
< ideo in eo, qui habet liberum arbitrium,
i non fit motio a Deo ad justitiam absque
: motu liberi arbitrii; sed ita infundit do1 num gratiæ justificantis, quod etiam sii mul cum hoc movet liberum arbitrium
ad donum gratiæ acceptandum in his,
: qui sunt hujus motionis capaces. » Ex
utroque autem testimonio desumitur se­
quens ratio : quoniam id, quod ex natura
rei desideratur, et praeparat ad aliquam
formam, est dispositio physica : sed actus
supernaturales praeparantes ad justificatio­
nem impii requiruntur, et praeparant ex
natura rei ad gratiam justificantem : ergo
sant dispositiones physicae ad ejus infusio­
nem. Consequentia constat. Major etiam
liquet, quia non alia ratione dispositiones
physicae ita appellantur, nisi quia ex natura
rei, et non ex praecisa ordinatione Dei ex­
trinseca disponunt ad formam : ergo id,
quod ex natura rei desideratur, et praepa­
rat ad aliquam formam, est dispositio phy­
sica ad illam. Minor autem suadetur, quia
ex una parte gratia sanctificans est forma
perfecta, et terminus præcipue intentus in
impii justificatione ; ad quamcunque au­
tem formam perfectam, et habentem ratio­
nem termini præcipue intenti in aliquo
motu requiritur ex natura rei aliqua prae­
paratio; siquidem ordine generationis, et

■

609

ingenero causæ materialis fit progressus
ab imperfectioribus ad perfecta : ergo ad
infusionem gratiæ sanctificantis requiritur
ex natura rei aliqua praeparatio, et hoc do­
cet D. Thom. in priori testimonio. Ex alia
vero parte praeparatio, seu dispositio habet
accommodari conditioni subjecti, quod mo­
vetur ad formam : tum quia unumquodque
movetur sicut aptum est moveri : tum quia
unumquodque recipitur ad modum reci­
pientis : atqui homo adultus est mobile, et
perfectibile liberum : ergo ex natura rei
desideratur, quod libere disponatur ad for­
mam justificantem ; nequit autem moveri
libere, nisi per actus liberos a se elicitos :
ergo hujusmodi actus ex natura rei requi­
runtur, et praeparant ad gratiam habitua­
lem, per quam adultus justificatur : et hoc
concludit Angel. Doctor in secundo testi­
monio.
Confirmatur primo, quia ad unionem ConSrcum divina essentia in ratione speciei intelligibilis requiritur ex natura rei aliqua
dispositio, eo quod species intelligibilis ha­
bet in ordine intentionali rationemformæ :
sed gratia sanctificans habet in ordine phy­
sico supernatural! rationem formæ; siqui­
dem constituit hominem simpliciter in
prædicto ordine : ergo ad receptionem gra­
tiæ sanctificantis requiritur ex natura rei
aliqua dispositio. Consequentia constat tum
a paritate, tum a fortiori ; quia cum ma­
jori proprietate gratia habet rationem for­
mæ in ordine physico supernatural!, quam
essentia divina unita mentibus Beatorum
habeat rationem formæ in esse intentionali.
Minor etiam satis liquet. Majorem autem
docet, et ostendit D. Thom. 1 part, quxst.
12, art. 5, ubi ait : « Dicendum, quod
« omne, quod elevatur ad aliquid, quod
« excedit suam naturam, oportet quod
« disponatur aliqua dispositione, quæ sit
« supra suam naturam. Sicut si aer debeat
« accipere formam ignis, oportet quod dis« ponatur aliqua dispositione ad talem
« formam. Cum autem aliquis intellectus
« creatus videt Deum per essentiam, ipsa
« essentia Dei fit forma intelligibilis intel—
« lectus. Unde oportet, quod aliqua dispo« sitio supernaturalis ei superaddatur ad
« hoc, quod elevetur in tantam sublimita« tem. Cum igitur virtus naturalis intel« lectuscreati non sufficiat ad Dei essentiam
« videndam, ut ostensum est. oportet quod
« ex divina gratia supercrescat ei virtus
« intelligendi. Et hoc augmentum virtutis

610

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

4 intellectivæ illuminationem intellectus
« vocamus, etc. » Quem discursum ex pro­
fesso expendimus, et ab objectionibus vin­
dicavimus tractal.de Visione Dei, disput. 4,
dub. 2.
Confirmatur, et explicatur secundo ; quia
condi.
ita se habet gratia sanctificans in ordine
supernaturali, sicut forma substantialis in
ordine naturali : sed ad formam substan­
tialem requiruntur ex natura rei aliquæ
dispositiones physicas : ergo pariter ad
gratiam sanctificantem desiderantur ex
natura rei aliquæ dispositiones, quæ sub­
inde physice disponant ad illam. Minor
est certa. Major etiam satis liquet ex dictis
tract, prxced. disp. 4, dub. 2 et 6, et brevi­
ter suadetur ; quoniam sicut forma substan­
tialis constituit materiam in specie, et dat
primum esse, et est radix potentiarum, quæ
in eodem supposito reperiuntur : ita gratia
habitualis constituit simpliciter hominem
in ordine divino, communicat ei esse supernaturale, et est radix virtutum supernaturalium, quæ in homine reperiuntur.
Consequentia denique constat a paritate,
quia non minus elevatur gratia supra ho­
minis conditionem, quam forma substan­
tialis supra conditiones materiæ : unde si
materia debet determinari, et trahi ad for­
mam substantialem per aliquas dispositio­
nes, quæ ex natura rei ordinantur ad for­
mam, pariter homo debet determinari, et
ad gratiam trahi per aliquas dispositiones,
quæ ex natura rei disponunt ad gratiam.
Quamobrem sicut illæ priores dispositiones
dicuntur physicæ, quia earum exigentia, et
causalitas fundatur in naturis rerum : ita
proportionabiliter posteriores dispositiones
debent physicæ appellari.
Objec^ec re^ert» s* dicas primo, maximam
tio. D. Thomæ,cui argumentum, et confirmatio­
nes innituntur, manifeste falsificari in par­
vulis baptizatis; recipiunt enim gratiam
sanctificantem, quin ullam dispositionem
habeant ad eam recipiendam : quod satis
indicat, gratiam ex natura sua nullam in
subjecto petere dispositionem : alioqui mi­
raculum foret, quod parvulis sine tali dis­
positione conferretur.
Non, inquam, hoc refert ; nam etiam in
tur. parvulis reperitur dispositio ad gratiam
recipiendam, quamvis in ea designanda
non parum varient nostræ assertionis AuCajeian. thores. Cajetanus enim quxst. 112, art. 2,
significavit dispositiones ad justificationem
parvulorum esse merita Christi Domini.

Sed hic dicendi modus est insufficiens : tum
quia merita Christi non se habent ad justi­
ficationem hominum dispositive, sed effec­
tive; quippe quæ nos vere non determinant,
et afficiunt ad justitiam, sed ab extrinseco
eam in nobis meritorie producunt. Tum
quia, esto merita Christi dicerentur dispo­
sitiones pro parvulis; nequeunt tamen esse
dispositiones physicæ, sed tantum morales,
ut satis ex se liquet : et ita prædictus di­
cendi modus cadit a nostra assertione.
Capreolus autem dixit, parvulos disponi ad
gratiam per characterem. Quod etiam dis­
plicet; nam parvuli in veteri lege justifi­
cabantur per circuncisionem, el tamen non
recipiebant characterem ; hic enim est
effectus peculiaris sacramentorum novæ
legis : unde vel parvuli illi recipiebant
gratiam independenter ab omni disposi­
tione; vel oportet aliam dispositionem as­
signare a charactere distinctam. Præsertim
quia plures damnati retinent characterem,
de quibus tamen dici non valet, quod ha­
beant aliquam dispositionem ad gratiam.
Quare his, et aliis dicendi modis relictis,
respondemus parvulos disponi ad gratiam
justificantem per virtutes supernaturales,
tam Theologicas, quam morales, quæ a
gratia dimanant, et simul cum ea parvulis
infunduntur. Nam quemadmodum acciden- m
tia, quæ dimanant a forma substantiali,
materiam physice disponunt ad ejusdem
formæ receptionem, juxta ea quæ diximus
dubio præcedenti : ita virtutes, quæ a gra­
tia justificante dimanant, possunt parvulos
physice præparare, ut eandem gratiam re­
cipiant. Nec oportet, quod gratia easdem
dispositiones in quolibet subjecto exposcat,
et præsupponat; sed potius petit oppositum,
quia ut supra dicebamus, unumquodque
recipitur ad modum recipientis. Et hac ra­
tione eadem anima rationalis alias disposi­
tiones petit in capillis, in quibus tantum
vegetat; et alias in carne, in qua sentit.
Et similiter mollitudo, et raritas petunt
pro dispositione in cera calorem, quem ta­
men non petunt in luto. Et tandem vide­
mus, quod secundæ qualitates, utputa al­
bedo , consequuntur diversa mixtorum
temperamenta in primis qualitatibus, quæ
praeparant ad secundas. Cum ergo parvuli
nequeant ad gratiam disponi per actus liberi
arbitrii quorum, secluso miraculo, sunt in­
capaces, valeant autem disponi per ipsos
virtutum habitus : consequens est, quod
per habitus, et non per actus ad gratiam
physice

DISP. Ill, DUB. V.
physice disponantur. Econtra vero adultus,
in quantum talis, petit moveri, et disponi
modo libero, cujus est capix : quocirca de­
bet disponi physice ad justitiam, non solum
per virtutes a gratia dimanantes, sed etiam
per actus a se elicitos.
uàé- 109. Nec iterum refert, si secundo dicas,
adultos etiam justificari independenter a
propria dispositione actuali, ut patet in
suscipientibus sacramenta : qui enim at­
tritus accedit, v. g. ad sacramentum poeni­
tentias, consequitur gratiam justificationis,
quanquam attritio non sit ex se dispositio
ad illam. Unde vel dicere oportet, in præ­
dicto justificationis modo intervenire mi­
raculum, quod est absurdum ; vel concedi
debet, quod actus nostri non sint disposi­
tiones requisitae ex natura rei ad infusio­
nem gratiæ, sed solum ex divina ordina­
tione; et consequenter non erunt disposi­
tiones physicae, sed morales.
Hoc, inquam, non refert ; quia procedit
ex falso fundamento, nempe graliam in
sacramentis communicari adultis indepen­
denter ab eorum actuali dispositione. Cer­
tum quippe est, neminem adultorum intra,
vel extra sacramentum justificari, nisi se
disponat ad justitiam, eamque voluntarie
acceptet, ut satis constat ex supra dictis
dub. 1. Sed differentia in hac parte consis­
tit, qaod ad justificationem extra sacra­
mentum requiritur dispositio perfectior,
utputa contritio, vel amor charitatis : intra
sacramentum autem sufficit minor disposi­
tio, v. g. actus spei, timoris, et attritionis.
Utraque tamen dispositio physice præparat
ad gratiam; quia et gratia adultis confe­
renda illam ex natura sua exposcit, et ipsa
ex natura sua ad graliam ordinatur, et pro
ejus susceptione subjectum accommodat, ut
§ sequenti magis declarabimus. Unde fal­
sum esi, quod dispositiones simul cum sa­
cramento concurrentes ad infusionem gra­
tiæ , non disponant physice , sed tantum
moraliter. Immo vero sicut sacramenta
novæ legis causant physice gratiam in suo
genere, nempe effective instrumentaliter :
ita dispositiones , quæ sacramento adjun­
guntur, causant etiam physice gratiam in
suogenere, videlicet coaptando, el trahendo
ex natura sua subjectum ad participatio­
nem gratiæ. Et fundamentum est propor(
tionabiliter idem ; quia nimirum sicut ConTritet.cilium Trident.
. 7 , can. 6, diffinit
sacramenta novæ legis continere , et con­
ferre gratiam : ita etiam sess. 6, can. 4,

Gil

determinat, quod adultus per actus hones­
tos se disponit, et præparat ad gratiam
justificationis obtinendam : sed quia verba
Concilii intelligcnda sunt in proprietate,
et rigore verborum, colligunt communiter
Thomistæ 3 part, quxst. 62, sacramenta
nova legis causare proprie, et rigorose
graliam, nempe physice, et non tantum
moraliter : ergo ex eodem principio colligi
debet actus præparantes adultum ad justi­
ficationem intra sacramentum hunc effec­
tum præstare, proprie loquendo, atque ideo
non tantum moraliter, sed etiam physice.
Quod motivum latius infra expendemus.
110. Sed objicies : si quæ dispositio ac-Bepli®··
tualis esset dispositio physica ad gratiam,
maxime actus contritionis, et charitatis; ii
quippe habent praecipuam connexionem
cum gratia, et terminant ejus inclinatio­
nem, ut operationes ipsi valde connaturales : sed gratia intra sacramentum infun­
ditur adultis independenter ab hujusmodi
actibus, quin aliquod miraculum in hoc
interveniat, ut proxime concessimus, et
docent communiter Theologi : ergo signum
est, quod nec isti, nec alii actus sunt dis­
positiones physicæ ad gratiam. Patet con­
sequentia , quia forma nequit citra mira­
culum produci absque his , quæ ad eam
comparantur, tanquam physicæ dispesi—
tiones.
Respondetur concedendo majorem, elDiluilurnegando minorem intellectam secundum
id, quod per se loquendo in productione
gratiæ intra sacramentum contingit. Nam
licet per accidens soleat gratia intra sacra­
mentum produci, quamvis ad ejus recep­
tionem non concurrant actus contritionis,
et charitatis : nihilominus per se loquendo,
et attendendo ad propriam gratiæ inclina­
tionem, quotiescumque producitur, tam
intra, quam extra sacramentum, toties pro­
rumpit in actum contritionis, vel charita­
tis, qui ad omnino connaturalem ejus re­
ceptionem disponit. Quæ est doctrina D.
Thom. 3 part, quxst. 87, art.2, ubi ait : D· Tb0« In habentibus usum liberi arbitrii, in
α quibus solis possunt esse venialia pec« cata, non contingit esse infusionem gra« tiæ sine actuali motu liberi arbitrii in
« Deum, et in peccatum. >« Et rationem
tangit in præsenti art. 7, in resp. ad 4, ubi
docet, ultimas dispositiones ad gratiam ab
illa procedere, et elici in justificationis ins­
tanti : « Quia in eodem, inquit, instanti, in
« quo forma acquiritur, incipit res operari

612

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

secundum formam. Sicut ignis statim
cum est generatus, movetur sursum ; et
si motus ejus esset instanlaneus, in eodem instanti compleretur. Motus autem
û liberi arbitrii, qui est velle, non est suc« cessivas, sed instantaneus. Et ideo non
4 oportet, quod justificatio impii sit sacc cessiva. » Itaque sicut aliis formis est
connatural·?, quod ubi primo producuntur,
ad propriam finem inclinent, et movean­
tur : ita est connaturale gratiæ , quod ubi
primo producitur, sive intra, sive extra sa­
cramentum (hæc quippe differentia accidit
ejus inclinationi, et naturæ) statim per ac­
tus a se elicitos propendeat in suum finem,
nempe'Deum dilectum super omnia. Et quia
ea, quæ sunt secundum naturam, eveniunt
per se loquendo; idcirco communiter , et
per se loquendo est, quod gratia intra sa­
cramentum producta aliquam operationem
circa Deum in eodem instanti eliciat. Et
hujusmodi actus tunc elicitus disponit ad
omnino connaturalem ejusdem gratiæ re­
ceptionem, juxta ea quæ dub. przced. dixi­
mus. Per accidens autem multoties contin­
git oppositam, quia nimirum licet gratia
inclinet, et quantum est de se, prorumpat
in prædiclos actus; hi tamen non sequun­
tur ; eo quod subjectum in instanti infu­
sionis gratiæ vel dormit, vel ob infirmita­
tem alienatur a sensibus, vel tandem dis­
trahitur ad alia. Cum enim hujusmodi actus
ita sint connaturales disposititiones ad gra­
tiam, quod simul sint operationes libera?,
quæ proinde petunt tum advertentium,
tum voluntatis applicationem, possunt ex
parte subjecti impediri, vel propter inadvertenliam, vel propter indevotionem.
Motiva
HU Ex quo tamen nec sequitur, quod
opposita prædictus actus, cum adsunt, non sint disemitur. positiones physicæ ad gratiam : nec infer­
tur, quod cum absunt, miraculum aliquod
interveniat in gratiæ infusione. Non sequi­
tur, inquam, illud prius ; quia ut prædicti
actus sint dispositiones physicæ ad gra­
tiam, sufficit quod quando adsunt gratiam
ex natura sua secum trahant, et subjectum
ad gratiæ receptionem determinent; et quod
gratia ex parte sua prædictos actus expos­
cat, et connaturaliter inferat. Illud autem
posterius non infertur, quia ut gratia pos­
sit citra miraculum independenter a prae­
dictis dispositionibus communicari, satis
est, quod illae sint actus liberi, et quod so­
lum gratia dependeat ab eis dependentia
secundum quid, qualem dub. przced. expli­
«
•
e
«

cuimus. Nam qua pario sunt dispositiones
liberæ, queunt impediri, et quandoque, li­
cet per accidens, impediuntur, licetgraliaex
natura sua illas exigat : sicut etiam gratia
ex natura sua inclinat ad perseverantiam,
et hæc est gratiæ connaturalis; et nihilo­
minus quia adultus libere perseverat, po­
test gratia citra miraculum a perseverando
deficere. Et qua parte dependentia gratiae
ab hujusmodi dispositionibus est talis solum
secundum quid, nullum miraculum inter­
venit in eo, quod gralia sine illis infunda­
tur, et Deus in sacramento moraliter sup­
pleat physicam earum causalilatem. Quam­
vis enim hic productionis modis sil gratiæ
minus connaturalis; simpliciter tamen non
est supra rerum naturas, atque ideo nec
miraculosus. Plura quippe sunt rebus ma­
gis connaturalia, quorum tamen defectus
non inducit miraculum, sed ad summum
minorem connaturalitatem, et proportio­
nem. Sic grave ubi primo producitur, petit
naturaliter vel in centro collocari, vel ad
centrum moveri; et tamen multoties ab
utroque impeditur, et ab alio corpore deti­
netur, quin aliquod in hoc miraculum iaterveniat.Similiter forma animalis perfecti,
cum educitur, et unitur materiae, petit tan­
quam connaturales dispositiones, virtutes,
et organa, quæ ad perfectionem animalis
desiderantur : et nihilominus non semel ob
aliquod seminis defectum absunt hujus­
modi vires, ut cum animal generatur ce­
cum, vel surdum, vel mutilum, etc. nec
tamen dicemus hic intervenire aliquod mi­
raculum, sed solum fieri generationem mi­
nus connaturaliter. Ita ergo licet gralia,
prout infunditur adultis, petat connaturaliter dispositiones ultimas, et perfectis, qua­
les sunt actus charitatis, et contritionis ;
potest nihilominus citra miraculam a præ·
dictis dispositionibus separari, et sine illis
infundi. Nec oportet aliud principium has
dispositiones impediens assignare, quam
defectibilitatem arbitrii ; nam licet gratia
ad eas inclinet, et illas exigat : homo tamen
ad eas efficiendum non concurrit, vel quia
ad alia distrahitur, vel quia cooperari non
vult. Et quemadmodum in exemplo pro­
xime adducto, licet quandoque contingat
formam animalis perfecti uniri materiae
sine prædictis accidentibus, nemo dicet illa
non esse dispositiones physicas, et ex na­
tura rei ordinari ad animæ eductionem, et
receptionem : ita in eo, quod gratia ali­
quando intra sacramentum vel infundatur,
vel

disp,
vel augeatur sine actibus ad eam ultimo
disponentibus, neutiquam colligitur, quod
prædicti actus non sint dispositiones physi­
cæ ad gratiam, et quod hæc illas disposi­
tiones connaturaliter non exposcat.

§ n.
Roboratur amplius eadem assertio.

112. Secundo probatur nostra conclusio
authoritate simul, et ratione : quoniam
me
«ra verba Conciliorum debent in sensu proprio
X. interpretari, ubi contra rigorosam inter­
pretationem non stat aliquod Scripturæ
testimonium, vel Ecclesiæ diffinitio : sed
Concilium Tridentinum declarat, et diffinit,
hominem disponi, et præparari ad gratiam
justificationis per actus, quos divina gratia
praeventus elicit ; et dispositio proprie dicta
est dispositio physica, non autem moralis :
ergo actus, quibus impius disponitur ad
justificationem, sunt dispositiones physicæ
ad prædictum effectum. Consequentia pa­
tet. Major etiam liquet, quia si liceret verba
Conciliorum in sensu improprio interpre­
tari, nihil firmum haberetur ex Conciliis ;
et nemo eorum authoritate posset convinci,
cam facile ad metaphoricas expositiones
recurreret. Quod directe opponitur Conci­
liorum menti ; nam utplurimum declarant
ea,quæ obscure continebantur in Scriptura,
et in varios, extraneosque sensus traheban­
tur ab haereticis. Minor habet duas partes,
quarum prima est manifesta ; nam Concit■· i lium Trident, sess. 6, cap. 6, inquit : « Dis1ponuntur autem ad ipsam justitiam, dum
■i excitati divina gratia, et adjuti, fidem ex
auditu concipientes, libere moventur in
Deum, etc. El cap. 7 : Hanc dispositionem,
seu præparationem justificatio ipsa con­
sequitur. Et infra : Justitiam in nobis
recipientes, unusquisque suam secundum
mensuram, quam Spiritus sanctus parti—
• tur singulis prout vult, et secundum pro■ priam cujusque dispositionem, et coope• rationem. El can. 4 : Si quis dixerit, libe­
rum hominis arbitrium a Deo motum, et
excitatum nihil cooperari assentiendo Deo
■excitanti, atque vocanti, quo ad obtinen­
dam justificationis gratiam se disponat,
■ ac prepared, etc. anathema sit. » Secunda
vero minoris pars, in qua est major diffi­
cultas, sic ostenditur : quoniam munera
propria dispositionis exercentur circa sub-

-."-J — « A

Ahoi

ni, dî;b. v.

613

jeclum formæ recipiendæ. illud afficiendo,
determinando, et trahendo ad prædictam
formam : atqui dispositio, quam moralem
vocant Adversarii, ut moraliter præcise
causans, nequit prædicta munera præstare,
bene autem dispositio physica : ergo dispo­
sitio proprie dicta est physica, et non mo­
ralis. Suadetur minor hujus posterioris syl­
logismi, quia actibus nostris non convenit
alia causalitas moralis respective ad gra­
tiam ut subjecto communicandam, nisi per
modum meriti, vel impetrationis; neque
enim aliam causalitatem moralem possu­
mus in hac parte excogitare ; et si omnem
causalitatem excludimus, non relinquitur
verus conceptus causæ, ac proinde nec dis­
positionis : quod est absurdum, et destruit
id, quod in hoc dubio supponimus : atqui
meritum, et impetratio non exercent pro­
prie loquendo munera dispositionis supra
relata; siquidem non explicant habitudi­
nem proximam ad subjectum, sed impor­
tant respectum ad praemiantem, et ad prae­
mium ; unde juxta communem modum
concipiendi, meritum, et impetratio, qua­
tenus talia, non habent rationem causæ
materialis, sed causæ efficientis moralis :
ergo gratis concesso, quod actus, quos Ad­
versarii vocant dispositiones morales, ha­
berent vim impetrandi, aut merendi gra­
tiam; tamen quatenus meritum, et impe­
tratio sunt, nequeunt præstare munera
propria causæ dispositivæ.
Confirmatur primo, quia dispositio mo­
ralis non habet rationem dispositionis, nisi
ex ordinatione Dei acceptantis pro disposi­
tione id, quod ex natura sua rationem dis­
positionis non habet : atqui actus supernatu­
rales, quibus impiusad justitiam disponitur,
habent antecedenter ad extrinsecam ordi­
nationem Dei disponere hominem ad justi­
tiam, seu gratiam : ergo sunt dispositiones
non præcise morales, sed physicæ, et ex
natura rei. Probatur minor, quia antequam
intelligamus aliquam extrinsecam Dei or­
dinationem, aliter se habet homo, qui elicit
actus supernaturales timoris, spei, contri­
tionis, et charitatis, quibus quantum est de
se, retractat præterita peccata, ei studet ad
Dei amicitiam accedere; quam ille homo,
qui vel nullum actum elicit, vel elicit actus
præcise naturales : sed hæc diversitas per­
tinet ad genus causæ materialis dispositivæ;
nec enim ad aliud genus reduci potest ·.
ergo actus, quibus impius ad justificatio­
nem. disponitur, habent antecedenter ad

Confir­
matur.

6H

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

extrinsecam Dei ordinationem disponere
hominem ad justitiam.
^rraS·" H3. Confirmatur secundo, et explicatur
piius.' amplius : quoniam illa dispositio est dispo­
sitio physica, quæ ex natura sua præstat ea
munera, quæ sunt propria dispositionis, ut
inductive potest ostendi in omnibus physi­
cis dispositionibus ; ita quippe appellantur,
quia ex natura sua disponunt ad formam :
atqui actus supernaturales, quibus impius
disponitur ad justitiam, praeparant ex na­
tura sua ad gratiam justificantem : ergo
praedicti actus sunt dispositiones physicae.
Probatur minor, quia ad munera propria
dispositionis pertinet, quod sit ejusdem or­
dinis cum forma, quod subjectum intrin­
sece afficiat, quod illud expurget a disposi­
tionibus contrariis, etquod illud determinet,
et trahat ad formam : sed actus quibus im­
pius disponitur ad justitiam, sunt ejusdem
ordinis cum gratia sanctificante; siquidem
pertinent intrinsece ad ordinem supernatu­
ralem, afficiunt etiam intrinsece subjectum
in quo gratia est recipienda; expurgant
deinde animam a dispositionibus contra­
riis, quales sunt actus vitiosi ; et tandem
inclinant animam ad ineundam amicitiam
cum Deo, siquidem homo per prædictos ac­
tus ad hunc finem movetur : et hæc omnia
conveniunt hujusmodi actibus ex sua na­
tura, et ratione praedicatorum intrinseco­
rum : ergo actus, quibus impius ad justifi­
cationem præparatur, praestant ex natura
sua munera illa, quæ sunt propria disposi­
tionis. Praesertim quia homo per hos actus
disponitur, quatenus per timorem v. g. re­
trahitur a peccato, per spem assumit propo­
situm emendandi vitam, per amorem charilatis fertur in Deum, et sic de aliis : qui
effectus conveniunt praedictis actibus ab
intrinseco, et ex natura rei. ut satis ex se
D.Tiw., liquet. Quo respexit D.Thom.3pari, quxst.
85, art. 5, cum ordinem actuum disponen­
tium ad justitiam descripsit, his verbis :
α De poenitentia loqui possumus dupliciter.
« Uno modo quantum ad habitum. Et sic
<t immediate a Deo infunditur sine nobis
« principaliter operantibus, non tamen sine
α nobis dispositive cooperantibus per ali« quos actus. Alio modo possumus loqui de
« poenitentia quantum ad actus, quibus Deo
α operanti in poenitentia cooperamur. Quo« rum actuum primum principium est Dei
« operatio convertentis cor, secundum illud
n Thren. ult. Converte nos Domine ad te, et
« convertemur. Secundus actus est motus

« fidei. Tertius est motus timoris servilis,
« quo quis timore suppliciorum a peccatis
« retrahitur. Quartus actus est motus spei,
« quo quis sub spe veniæ consequenda as« sumit propositum emendandi. Quintus
« actus est motus charitatis, quo alicui pecα catum displicet secundum seipsum, et non
«jam propter supplicia. Sextus actus est
« motus timoris filialis, quo propter reve« rentiam Dei aliquis emendam Deo voiun« tarius offert. Sic igitur patet, quod actus
« pœnitentiæ a timore servili procedit sicut
« a primo motu affectus ad hoc ordinato; a
« timore autem filiali, sicut ab immediato,
« et proximo principio. » Hic autem ordo
fundatur in natura, et conditione intrinseca
prædictorum actuum, quatenus ad perfec­
tam justitiam disponunt; alioqui nullum
fundamentum habuisset D. Thom. ad eos
ita coordinandum. Et eundem fere ordinem
inter dispositiones ad gratiam statuit Con-^
cilium Trident, sess. G, cit. cap. 6.
Confirmatur ultimo, quia in supernata-^
ralibus illud asserere oportet, quod magis
congruit naturis rerum, nisi oppositum
constet ex revelatione divina, vel manifes­
tata in sacra Scriptura, vel explicata in diffi­
nitionibus Ecclesiæ : sed quod gratia infun­
datur adulto dependenter ab ejus actibus,
tanquam a dispositionibus physicis, magis
congruit naturis rerum ; et aliunde opposi­
tum non constat ex divina revelatione :
ergo asserendum est, prædictos actus esse
dispositiones physicas ad gratiam justifican­
tem adultum. Minor quoad secundam par­
tem facile ostenditur; quia Adversarii nul­
lum afferunt, nec afferre valent Scripturae
testimonium, vel Ecclesiæ decretum, in quo ;
negetur, prædictos actus esse dispositiones
physicas ad justificationem adulti impii:
immo oppositum non inefficaciter colligitur
ex Concilio Trident, locis supra citatis.
■
Prima vero ejusdem minoris pars suadetur:
tum quia rerum naturis congruit, ut forma
*
perfecta, qualis est gratia, habeat ex natura
■
sua in proprio ordine aliquas dispositiones,
mediis quibus infunditur, ut latius diximus
§ præcedenti : dispositio autem ex natura
rei ad aliquam formam, est dispositio phy­
sica, ut in limine dubii explicuimus. Tum
etiam, quia gratia sanctificat formaliter
physice, hoc est, ex natura sua, et indepen­
denter a nova Dei ordinatione sibi acciden­
taliter superveniente, ut statuimus disp.
prxcedenti, dub. 1 ; ergo magis congruit gra­
tiæ, quod actus ad ejus introductionem
praeparantes

ei

DISP. HI, DUB. V.
præparantes disponant etiam physice, sive
ex natura rei; sic enim servatur major
proportio inter dispositionem, et formam,
qualem coaptationem connaturalis rerum
ordo deposcit. Tum denique, quia gratia ex
natura sua postulat, quod infundatur juxta
eorum modum, et conditionem ; unumquod­
que enim petit ex natura sua recipi ad mo­
dum recipientis : modus autem adultorum
proprius est perfici voluntarie per gratiam,
et libere contrahere amicitiam cum Deo :
unde actus liberi arbilrii ad hoc præcipue
desiderantur ad adultorum justificationem,
ut hæc fiat libere, et gratia dicatur volita,
ut diximus dub. 1, et dub. precedent i : cons­
tat autem, quod prædicti actus ex natura sua
habent reddere justificationem liberam, et
gratiam volitam ; siquidem ad hoc præci­
pue, tam ex se, quam ex intentione Dei
operantis, et hominis cooperantis dirigun­
tur -.ergomagis congruit naturis rerum, ut
gratia infundatur impio adulto dependenter
ab ejus actibus, tanquam a dispositionibus
physicis. Et hoc posterius motivum satis
aperte insinuat Trident, can. 4, citato, ubi
ait : « Si quis dixerit liberum hominis ar«bitrium a Deo motum, et excitatum nihil
« cooperari assentiendo Deo excitanti, atque
«moventi, quo ad obtinendam justificatio< nis gratiam se disponat, ac præparet :
« neque posse dissentire, si velit, sed veluti
«inanime quiddam nihil omnino agere,
«mereque passive se habere, anathema
« sit. »
&· 114. Nec satisfacit quod huic argumento,et confirmationibus respondent com­
muniter Adversarii, nempe duas præcipuas
conditiones dispositionis physicæ deficere
nostris actibus in ordine ad gratiam sanc­
tificantem. Et consequenter dicunt, neque
ex Concilio Tridentino, nec ex aliis con­
gruentiis, aut rerum naturalium exemplo
colligi posse, quod prædicti actus debeant
dispositiones physicæ appellari ; nam ma­
lum ex quocumque defectu. Prima enim
conditio dispositionis physicæ est, quod ha­
beat necessariam connexionem cum forma,
ad quam disponit, eamque naturaliter in­
ferat; alioqui formæ introductio non revo­
cabitur in dispositionem, sed ad extrinse­
cam ordinationem agentis. Secunda est,
quod afficiat subjectum, in quo forma reci­
pitur; aliter enim nequit illud determinare
et trahere ad formam. Neutra autem con­
ditio convenit nostris actibus in ordine ad
gratiam. Non prima, quia posito quocum­

615

que actu ex parte nostra, potest adhuc Deus
infusionem gratiæ suspendere. Nec secun­
da , quia gratia recipitur immediate in
substantia animæ : actus autem recipiuntur
in potentiis.
Hoc, inquam, non refert, sed ex dictis Confotafacile refellitur : quoniam duæ illae condi- lur’
tiones, quæ in hac evasione referuntur, vel
necessariae non sunt ad conceptum disposi­
tionis physicæ, vel actibus nostris supernaturalibus præparantibus ad gratiam con­
veniunt. Quod de prima conditione sic
ostenditur, quia non est de conceptu essen­
tiali omnis dipositionis physicæ habere
necessariam, et omnimodam connexionem
cum forma, ad quam disponit : ergo ex hoc
capite denegari non debet actibus præpa­
rantibus ad justificationem, quod sint dis­
positiones physicæ. Antecedens suadetur, c^xW
quia in naturalibus dispositiones remotae requiraad formam sunt vere dispositiones physicæ, disposé
et nullo modo morales ; et tamen prædictæ
dispositiones non habent necessariam con- mam.
nexionem cum prædicta forma : ergo non
est de conceptu essentiali dispositionis phy­
sicæ habere necessariam connexionem cum
forma, ad quam disponit. Id liquet exem­
plis : etenim calor ut quatuor, vel ut quin­
que, disponit physice materiam ligni ad
formam ignis ; quam tamen multoties non
inducit, sed ab ejus consequutione impedi­
tur. Similiter dispositio imperfecta acqui­
sita per aliquem actum virtutis disponit
physice ad acquirendum virtutis habitum ;
et nihilominus non semper infert prædic­
tum habitum, sed evanescit, quin habitus
sequatur. Idem igitur proportionabiliter
dicendum est de actibus, qui ad comparan­
dum habitum gratiæ sanctificantis dispo­
nunt, licet non habeant omnimodam con­
nexionem cum illo. Et ratio est eadem
utrobique ; quia nimirum licet prædictæ
dispositiones formam infallibiliter non in­
ducant, -habilitant nihilominus ex natura
sua subjectum, illudque determinant, et
trahunt ad formæ consequutionem : qui
effectus physicus est, et eis dispositionibus
convenit antecedenter ad extrinsecam Dei
ordinationem.
115. Qod si sermo flat de actibus ultimo
disponentibus ad justificationem, falso in
hac evasione supponitur, quod non habeant
connexionem cum gratia ad quam dispo­
nunt. Nam actus ultimo ad justificationem
disponentes sunt contritio, et amor chari­
tatis, ut constat ex hactenus dictis in hac

616

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

disputatione : amor autem charitatis, et
contritio essentialiter dependent a gratia
sanctificante, quam proinde infallibiliter
secum trahunt, ut late ostendimus disp.
prxced. dub. 6 ; ergo actus ultimo ad justi­
ficationem disponentes habent necessariam
connexionem cum gratia. Deinde gratis
concesso, quod prædicti actus non depen­
deant essentialiter a gratia sanctificante:
nihilominus semper de facto ab illa proce­
dunt tanquam a principio effectivo, ut cons­
tat exdictis in duobus dubiis præcedentibus:
efftclus autem habet naturalem connexio­
nem cum causa, a qua de facto communiter
dependet ergo actus ultimo disponentes
ad gratiam habent naturalem connexionem
cum illa. Quæ connexio sufficit, ut suppo­
sitis aliis conditionibus, dispositio dicatur
physica, sive ex natura rei, ut patet in
naturalibus : plures quippe sunt disposi­
tiones naturales physicæ, quæ non habent
essentialem connexionem cum forma, sed
tantum naturalem. Ipsa vero gratia (ut
tacita objectioni occurramus) prout in­
funditur adultis juxta modum ab eadem
gratia exactum, etiam connectitur ex na­
tura sua cum prædictis actibus, licet quan­
doque per accidens intra sacramentum se­
paretur ab illis:quod sufficit, ut prædicti
actus sint dispositiones physicæ ad gratiam,
ut patet in formis naturalibus, quæ non se­
mel separantur a dispositionibus, quas connaturaliter exigunt, ut explicuimus § prx­
ced. num. 110.
Ad hæc : quamvis actus nostri præparanCcctirfflatio
prece­ tesad justificationem, qua ratione procedunt
dent)? a libero arbitrio, et habent causam defecdoctri­
na,·. tibililer influentem, non connectantur in­
fallibiliter cum gratia, ad quam disponunt;
nihilominus secundum quod sunt a Deo,
et subsunt intentioni divinæ, infallibilem
connexionem cum gratia habent; quia in­
tentio Dei frustrari non potest. Quæ deno­
minatio non est extrinseca, vel moralis,
sed conveni 1 intrinsece nostris actibus non
minus, quam dependentia ab auxilio Dei
nos elevante, et præmovcnte ad agendum.
Deus enim ita efficaciter movet liberum ar­
bitrium, ut istud simul libere, et infallibi­
liter agat, et finem a Deo decretum asse­
quatur. Quæ est doctrina D. Thom. quast.
O. Tho.
prxced. ari. 3, ubi ait : « Dicendum, quod
« præparatio hominis ad gratiam est a Deo
a sicut a movente, a libero autem arbitrio
« sicut a moto. Potest igitur præparatio du« pliciter considerari. Uno quidem modo

u secundum quod est a libero r
« secundum hoc nullam necessitatem habet
« ad gratiæ consequutionem, quia donum
u gratiæ excedit omnem præparationem
« virtutis humanæ. Alio modopulest con·
« siderari secundum quod est a Deo mo­
rt vente ; et tunc habet necessitatem ad id,
« ad quod ordinatur a Deo, non quidem
« coactionis, sed infallibilitatis : quia ina tentio Dei deficere non potest, secundum
« quod August, dicit in lib. de prædest.SS.
« quod per beneficia Dei certissime libea rantur, quicumque liberantur. Unde si
a ex intentione Dei est, quod homo, cujus
« cor movet, gratiam consequatur, infalli« biliter ipsam consequitur, secundum il« lud Joan. 6 : Omnis qui audit a Patre, et
* didicit, venit ad me. » Ut in resp. ad 3
inquit : α Dicendum, quod etiam in rebus
c naturalibus dispositio materiæ non ex
« necessitate consequitur formam, nisi per
« virtutem agentis, qui dispositionem cau« sat. » Ubi, ut vides, omnino quantum
ad hoc æquiparat S. Doctor actus disponen­
tes ad gratiam accidentibus disponentibus
physice ad formas naturales ; utrobiqne
enim connexio dispositionis cum forma non
sumitur ex parte subjecti, vel materiæ, sed
ex virtute agentis inducentis dispositionem
et talem dispositioni connexionem pros­
tantis.
116. Quod autem attinet ad secundam aiù
conditionem in evasione relatam, facilius
adhuc refellitur ; quoniam non est de conceptu dispositionis physicæ afficere imme-u-sj.
diate subjectum, in quo forma recipienda^est; sed sufficit, quod illud afficiat mediate,
sive quod utraque, nempe dispositio et for­
ma, sint in eodem supposito. Unde incom­
muni Thomistarum sententia dispositiones
physicæ ad formam substantialem, sive
sint remotæ, sive proximæ, non inhærent
immediate materiæ primæ, in qua forma
substantialis immediate recipitur; sed in­
sunt composito substantiali vel corrum­
pendo, vel genito, et mediate afficiunt ma:
teriam primam. Et secundum Aristotelis1*’-1 ·'
sententiam bonus actus disponit physice ad
bonam imaginationem, et bona imaginatio
ad bonum ingenium; et tamen non habent
B
idem subjectum immediatum, ut ex se li­
quet. Juxta communem etiam Theologorum
sententiam peccata venialia disponunt ex
natura sua ad mortale, et ad privationem
gratiæ : quamvis privatiogratiæ immediate
insit substantiæ animæ ; peccata vero ve­
nialia

-M

DISP. Ill, DL'B. V.
nialia consummantur in potentiis.Cum ergo
actus stipernaturales, quibus impius nd jus­
tificati memdisponitur, recipiantur imme­
diate in potentiis animæ, et eis medianti­
bus substantiam animæafficiant; nihil illis,
quantum est ex hoc capite, deficit ut sint
dispositiones physicæ ad gratiam justifican­
tem. Et cum aliunde habeant cæteras con­
ditiones ad hoc munus, ut constat ex hacte­
nus dictis, merito id absolute asserendum
est.

§ ni.
Convelluntur motiva contrarias opinionis.
117. Oppositam nobis opinionem tuentur
Suarez lib. 8 de gratia, cap. 5, num. 7, Vas^j^ezl part. disp. 43, cap. 1, Lorca 1, 2,
Lorea, quxst. 112, art. 2, disp. 25, Curiel ibidem
C5riel dub. 1 et alii. Quorum praecipuis motivis
Fràa occurrimus duobus §§ præcedentibus, cum
eorum evasiones praeclusimus. Supersunt
tamen aliqua breviter diluenda. Arguitur
erS° Primo authoritate Concil. Trident, sess.
14, cap. 4, ubi dicitur : Fuit autem quovis
tempore ad impetrandam veniam peccatorum
hic contritionis motus necessarius : ergo ex
mente Concilii contritio concurrit per mo­
dum impetrationis ad consequendum gra­
tiam remissivam peccati : sed concursus,
et influxus proprius impetrationis est mo­
ralis : ergo contritio non physice, sed moraliter concurrit, et disponit ad gratiam,
qua impius justificatur.
hnünr. Respondetur primo negando ultimam
consequentiam, quia concesso, quod con­
tritio concurreret moraliter ad justificatio­
nem, non recte colligitur, quod non dispo­
nat physice ad illam ; utrumque enim posset
habere, videlicet et concurrere moraliter,
ut Concilium hoc loco significare videtur;
et disponere physice, ut colligitur ex aliis
ejusdem Concilii locis num. 112 citatis.Præsertim cum Concilium immediate post verba
relata tribuat contritioni concursum dispositivum : « Et in homine, inquit, post
i Baptismum lapso ita demum præparat ad
« remissionem peccatorum, si cum fiducia
« divinæ misericordiæ, et voto praestandi
< reliqua conjunctus sit, etc. » Quibus ver­
bis satis expressit contritionem concurrere
ad justificationem, non solum imperative,
et moraliter, sed etiam dispositive -.quem
concursum dispositivum asserimus esse
physicum, alioqui non esse vere dispositiSalmant. Curs, theolog. tom. X.

saKl·

617

vus : cujusoppositum satis a perte colligitur
ex Concilio, ut supra loco citalo pondera­
vimus. Secundo, et melius, respondetur
Concilium non asseruisse contritionem im­
petrare remissionem peccatorum, sed esse
necessariam ad veniam peccatorum impe­
trandam. quæ sunt longe diversa ; nam ad
hoc posterius verificandum sufficit, quod
oratio, cujus est impetrare, non assequatur
gratiam remissivam peccatorum, nisi de­
pendentor a contritione, tanquam a dispo­
sitione physica, qua mediante gratia com­
municatur adultis, ut latius explicuimus
dub. prxced. num. 94.
118. Arguitur secando, quia Deus est scconagens infinite virtutis : ergo nulla eget,Jnraar'
dispositione ad causandum gratiam : ergo !uk
si aliqua dispositio ad justificationem con­
currit. non concurrit physice, et ex natura
rei, sed solum ex divina institutione.
Confirmatur primo; quia ad formam,se- ConOrcunduro quod dat primum esse, nulla requiritur dispositio, utdocetD. Thom. 1 part.D Th0
quxst. 76, art. 6 ; sed gratia sanctificans dat
primum esse in ordine supernaturali, cum
in prædicto ordinehabeat rationem naturæ :
ergo ad gratiam sanctificantem nulla ex
natura rei requiritur dispositio, sed solum
ex divina institutione.
Confirmatur secundo, quia dispositio de- Secunda,
servit ad proportionandum subjectum cum
forma : sed natura intellectualis habet ex
se proportionem, et capacitatem ad reci­
piendam gratiam : ergo ex natura rei nulla
eget dispositione ; et consequenter hæc tan­
tum concurrit ex institutione divina.
Hoc argumentum cum suis confirmatio- Reiornibus debet in .adversarios retorqueri ; nam
si quid probat, convincit actus nostros nongentum,
habere, adhuc moraliter, veram rationem
causæ dispositivæ, sed esse tantum puram
conditionem, ut Deus gratiam justificatio­
nis iufundat: nullam quippe in actibus nos­
tris relinquit conducentiam ad infusionem
gratiæ, sed totum hoc negotium reducit ad
extrinsecam Dei dispositionem. Deinde res-s.-.ivitnr.
ponderous, argumentum nihil convincere ;
quia licet Deus queat absolute formas independenter ab omni dispositione producere,
et subjecto unire; nihilominus magis con­
gruit naturis rerum, ut forma perfecta non
communicetur, nisi mediante aliqua dis­
positione : et huic connatural! rerum ordini
se accommodat Deus secundum communem
providentiam, ut patet in formis, et dispo­
sitionibus naturalibus. Unde D. Thom.
40

618

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

D Th*. ÎIÎTSf·
«ri· 2 «d 3, inquit : « Quod
> agens infinilæ virtutis non exigit raate(■ riam, vel dispositionem materiae, quasi
<■ præsupposilam ex alterius causæ actione ;
<■ sed tamen oportet, quod secundum con• ditionem rei causanda? in ipsa re causet
< et materiam, ei dispositionem debitam ad
« formam. Et similiter ad hoc. quod Deus
c gratiam infundat animæ, nulla præparat tîo exigitur, quam ipse non faciat. » In
quo satis elucent ex una parte connaturalis
rerum ordo, quem Deus communiter ser­
vat ; et alia ex parte infinita virtus Dei, qui
gratiam, et dispositiones ad gratiam pro­
ducit, el nihil horam aliunde emendicat,
vel in materia supponit.
0^^. Ad primam confirmationem respondelorpri- mus gratiam sanctificantem non dare prifl^^mum esse absolute, sed cum addito, nempe
ni- in ordine supernaturali, et per modum
formae perfect® : unde locus relinquitur, ut
anteipsam gratiam intelliguntur aliqu® dis­
positiones, quæ animam mediate afficiant,
et ad gratiam determinent. In quo apparet
maxima differentia inter materiam pri­
mam comparatam ad formam substantia­
lem, et animam comparatam ad gratiam :
nam materia seipsa habet connatu ralem,
et omnimodam coaptationem cum qualibet
. forma substantiali, secundum quod dat
primum gradum essendi ; cum materia ex
natura sua ordinetur ad compositum subs­
tantiale : unde nulla eget dispositione, ut
ad prædictum gradum connaturaliter de­
terminetur. Anima autem non habet ex
natura sua determinationem ad gratiam,
etiam ut dat primum gradum essendi sim­
pliciter in ordine divino ; cum gratia sit
supra totam exigentiam, et determinatio­
nem naturæ. Unde ipsa gratiæ eminentia
exposcit, ut homo ad illam trahatur per
aliquas dispositiones imperfectas, ejusdem
tamen ordinis cum prædicta gratia, ut dixit
D. Thom. qurst. 112, art. I. Quod præsertim verificandum est in adultis, qui cum
libero arbitrio gaudeant, debent libere ad
gratiam moveri, atque ideo elicere actus,
quibus gratiam acceptent, et se ad ejus re­
ceptionem disponant, ut docet idem S.Doct.
in præsenti art. 3.
Unde etiam patet ad secundam confirmalionem : nam licet natura intellectualis
d»· habeat potentiam obedientialem ad reci­
piendum gratiam : hæc ipsa potentia ex­
poscit determinari per aliquas dispositio­
nes, et promoveri ad receptionem gratiæ,

præsertim in adultis : sicut etiam in natu­
ralibus materia prima habet naturalem
coaptationem cum forma substantiali se­
cundum gradus particulares; et nihilomi­
nus petit ad illam ita acceptam determi­
nari per aliquas dispositiones naturales
formæ recipiendæ congruas.
119. Sed contra arguitur tertio, et simulT^®
impugnatur fundamentum nostræ assertio-ceaia
nis, quod supra num. 107, ex D. Thom.
expendimus; quia gratia unionis in Christo
Domino fuit multo perfectior gratia, quam
gratia habitualis, quæ datur puris homini­
bus ; sed ad gratiam unionis nulla fuit
dispositio physica, sive ex natura rei :
ergo ad gratiam habitualem nulla disposi­
tio physica requiritur ; corruitque proinde
illud principium D. Thom. quod nulla for­
ma communicatur subjecto, nisi mediante
aliqua dispositione.
Confirmatur ; nam lumen gloriæ est quae­
dam qualitas, et forma valde perfecta ; et
tamen ad lumen gloriæ non requiritur dis­
positio, quæ ex natura sua ad prædictum
lumen proportionet, et determinet; ergo
idem de gratia sanctificante dicendum est.
Respondetur hoc argumentum, sicut etDE:præcedens, seipsum destruere, et in Adver­
sarios retorquendum esse : quoniam ad
gratiam unionis nullæ fuerunt in Christo
Domino dispositiones morales, ut docet D.
Thom. 3 part, quæst. 2, art. 11; unde si DA
argumentum aliquid convincit, probat gra­
tiam habitualem infundi adultis indepen­
denter ab omni dispositione, tam physica,
quam morali : quod est contra Concilium
locis superius citatis. Concessis ergo argu­
menti praemissis, negamus consequentiam;
et ratio disparitatis habetur ex dictis dub.
præced. num. 88. Quibus addimus gratiam
unionis pertinere ad ipsum subsistere, et
existere Christi Domini, quod nullum sup­
positum, vel subjectum præsupponit, sed
potius illud constituit : unde nulla dispositio
potest præintelligi ad prædictam gratiam ;
dispositio enim, saltem physica, exercet
immediate suam causalitatem erga subjec­
tum. Rursus personalitas divina, qua me­
diante sanctificatur humanitas, non unitur
illi in esse physico per modum formæ, sed ut
purus terminus : dispositio autem physica
solum deservit ad unionem formæ physic®,
non autem ad unionem puri termini, qui
non informat subjectum, nec recipitur in
illo : ubi enim nulla intervenit causalitas
formalis, nec dispositiva requiritur. Videa­
tur

DISP. Ill, DUB. V.
tur etiam alia disparitalis ratio, quam assi­
gnavimus tract, de visione Dei, disp. 4, dub.
2, num. 19.
Ex iis patet ad confirmationem ; nam lu­
men gloriæ non habet rationem formæ, sed
est proprietas gratiæ consummat®, ut ex­
plicuimus tract, præced. disp. 4, dub. 6,
num. 107; unde non petit uniri mediante
dispositione, sed resultat ex gratia, ubi hæc
consequitur specialem modum proprium
gratiæ, ut eo loco exposuimus. Præsertim
quod lumen gloriæ habet rationem dispo­
sitionis ad unionem cum divina essentia in
ratione formæ intelligibilis ; dispositio au­
tem non petit uniri mediante alia disposi­
tione. Quæ omnia aliter se habent in gra­
tia ; hæc quippe dispositio non est, sed
forma perfectissima, quæ in supernaturali
ordine æquiparatur naturæ substantiali in
ordine naturali : quocirca eodem propor­
tionali modo dispositiones exposcit.
Qariern 120. Arguitur quarto, quia nequit intelligi, qualiter actus procedentes physice a
gratia ad ejusdem gratiæ introductionem
physice disponant : sed actus ultimo ad
justificationem praeparantes, procedunt phy­
sice a gratia, ut diximus dubio praecedenti:
ergo nequeunt ad eandem gratiam physice
disponere : ergo solum disponunt mora­
liter.
Confirmatur : nam qui producit ultimam
dispositionem physicam ad formam, pro­
ducit ipsam formam ; siquidem prædicta
dispositio, et forma necessario connectuntnr : sed homo producit actus ultimo dispo­
nentes ad gratiam ; et nihilominus gratiam
non producit : ergo signum est, quod præ­
dicti actus non sunt dispositiones physicae
ad gratiam, sed tantum morales.
Ad argumentum respondetur, minus inao· telligibile esse, qualiter actus procedentes
a gratia disponant ad eam moraliter; siqui­
dem nequeunt eam mereri, nec cum pro­
prietate impetrare : unde argumentum
probat, prædictos actus non esse disposi­
tiones morales. Qualiter autem disponere
possint physice, haud obscurum est, sed
facile explicatur exemplo ultimarum dis­
positionum naturalium, ut toto dubio prae­
cedenti explicuimus.
Ad confirmationem constat ex ibidem
dictis num. 100, quod maxima illa verificatur, quando forma resultat effective, et
physice ab ultima dispositione ; secus au­
tem quando e converso forma est princi­
pium physicum effectivum dispositionis :

619

tunc quippe subjectum non efficit formam,
sed per formam constitutum efficit disposi­
tionem : et ita accidit in præsenti, acciditque proportionabiliter in dispositionibus
ultimis ad formam substantialem.
121. Arguitur quinto; nam dispositio, Qaintnn*
quæ physice deservit, et requiritur ad for-mentam,
mæ introductionem, deservit etiam, et re­
quiritur ad formæ conservationem, ut in
naturalibus potest inductive ostendi : sed
actus supernaturales, qui deserviunt, et
requiruntur ad gratiæ infusionem in adul­
tis, non deserviunt, nec requiruntur ad gra­
tiæ conservationem, ut palet in justis dor­
mientibus : ergo prædicti actus non dispo­
nunt physice adultum ad receptionem gra­
tiæ.
Confirmatur, quia dispositiones physicæ confirad aliquam formam sunt ejusdem rationis matl0·
in omnibus recipientibus talem formam, ut
constat in naturalibus : sed ad receptionem
gratiæ sanctificantis in adultis non requi­
runtur iidem actus supernaturales, sed pos­
sunt diversi actus concurrere : ergo præ­
dicti actus non sunt dispositiones physicæ,
ut adultus recipiat gratiam sanctificantem.
Respondetur argumento negando majo-Occnrrirem universaliter intellectam, quia adhuc'æen’iœ'
in naturalibus non requiritur, quod dispo­
sitiones requisitæ ad introductionem formæ,
permaneant etiam, et deserviant ad ejus
conservationem. Videmus enim, quod ad
eductionem, et primam introductionem
formæ animalis requiruntur exigua quan­
titas, certa membrorum teneritudo, et ma­
jor humiditas ; quæ tamen non requirun­
tur ad prædictæ formæconservationem, sed
potius decursu temporis relinquuntur, vel
saltem refranguntur, et variantur. Idem
etiam contingit in plantis, et in aliis rebus,
ut facile consideranti constabit. Quod a
fortiori verificandum est in actibus, qui ad
gratiæ introductionem deserviunt; nam
cum liberi sint, dependent ex natura sua ab
attentione intellectus, et voluntatis appli­
catione : unde ex natura sua petunt ali­
quando interrumpi, ut accidit cum dormi­
mus. Præsertim quia prædicti actus requi­
runtur, ut gratia voluntarie recipiatur, et
conservetur : ad quod non est necessarium,
quod semper eliciantur, sed sufficit, quod
in prima gratiæ introductione fuerint eli­
citi ; nam eo ipso denominant gratiam sub­
jecto, in quo recipitur, et manet, volunta­
riam.
Ad confirmationem respondemus ne-

620

DE DISOSITIÔNIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

ConEr-g^ndo majorem ; nam cum unumquodque
diiûîtur. ree‘P^alur a(l mo^um recipientis, fieri po­
test, ut licet forma sit eadem, petat tamen
diversas dispositiones, ut diversis subjectis
uniatur. Hac de causa anima animalis
perfecti est eadem in omnibus corporis par­
tibus; et nihilominus in partibus diversis
petitdiversasdispositiones : in ossibus enim
exposcit siccitatem, et frigiditatem ; in
sanguine autem humiditatem, et calorem,
et sic de aliis. Id vero a fortiori verificandum est in formis accidentalibus, qualis
est gratia ; nam multo majorem determina­
tionem, et varietatem supponunt in subjec­
tis, quibus communicantur. Unde videmus,
quod gratia in diversis subjectis radicat
distinctas virtutes, et proprietates; quae­
dam enim virtutes sunt in hominibus, quae
non sunt in Angelis; quædam in comprehensoribus, quæ non sunt in viatoribus,
et e converso; quædam tandem in Christo
Domino, quæ non conveniunt puræ crea­
turæ. Quæ varietas non revocatur ad prae­
cisam, et extrinsecam Dei ordinationem ;
sed ad propriam conditionem, tam gratiæ,
quam subjectorum, quibus inest ; quin pos­
sit inferri, gratiam non esse radicem phy­
sicam prædictarum virtutum, ut latius os­
tendimus tract, priced. disp. 3 dub. 4 Idem
ergo proportionabiliter dicendum est de
dispositionibus, sive actualibus sive habi­
tualibus, quæ gratiæ infusioni deserviunt;
eadem quippe ratio militat, ut conside­
ranti constabit.
sextum
122. Arguitur sexto, quia retractare v.
meatum. 5· peccatum, consentire infusioni gratiæ,
contrahere amicitiam cum Deo, et alia hu­
jusmodi, sunt denominationes, et effectus
morales, ut satis liquet in his etiam, quæ
inter homines contingunt : sed actus nostri
ad justificationem præparantes, præcipue
deserviunt, ut homo retractet peccatum,
consentiat infusioni gratiæ, etc. ergo non
sunt dispositiones physicæ, sed morales.
solvitur.
Respondetur hoc argumentum convul­
sum manere per ea, quæ in limine hujus
dubii observavimus ; nam quod aliquid
causet physice, vel moraliter, non regula­
tur penes entitatem causæ, sed penes mo­
dum causandi : fieri enim potest, quod
entitas physica causet moraliter, et quod
entitas moralis causet physice, sive ex na­
tura sua ; et consequenter, quod entitas
physica dicatur causa moralis : et entitas
moralis vocetur causa physica, ut ibidem
explicuimus. Præcipuus autem conceptus

causalitatis physicæ est causare immediate,
et per se effectum, et non præcise alliciendo
aliam causam, ut effectum producat. Unde
licet retractare, consentire, et alia hujus­
modi essent præcise effectus, seu denomina­
tiones morales : nihilominus inde non se­
quitur, quod actus nostri prædiclos effectus
causent præcise moraliter ; quia illos cau­
sant ex natura sua, et antecedenter ad aliam
extrinsecam, et accidentariamDei accepta­
tionem, et causalitatem. Si enim bonitas,
et malitia sunt entitales morales, et cau­
sant morales effectus, quos tamen multoties
non causant moraliter alliciendo Deum, ut
eos causet ; sed illos inferunt ex natura rei,
atque ideo physice. Addendum tamen est,
actus disponentes adjustificationem præparare ad gratiam,quia sunt ejusdem ordinis,
quia ad eam ordinantur, quia ab ea proce­
dunt : qui conceptus physici sunt, et actibus
supernaturalibusexnatura sua conveniunt,
ut fusius supra explicuimus.
123. Arguitur septimo, quia si actus s$nostri essent dispositiones physicæ ad gra- “
tiam justificantem, justificatio non fieretnx-tsx
gratis : consequens est absurdum : ergo
prædicti actus non sunt dispositiones phy­
sicæ, sed morales. Sequela ostenditur, quia
dispositio physica connectitur ex natura
rei cum forma, ad quam disponit : atque
ideo posita tali dispositione, necessum est
formam communicari : ergo si actus nostri
ex natura sua ad gratiam præparant, jus­
tificatio non fiet gratis, sed necessario.
Respondetur negando sequelam : tumEaja·
quia licet actus nostri disponant physice ad
gratiam, nihilominus illi qui dicuntur dis­
positiones remotæ.non habent necessariam
connexionem cum illa ; atque ideo non
tollunt, quod gratiæ infusio fiat simpliciter
gratis : qui autem vocantur dispositiones
proximæ, et ultimæ, supponuntsimpliciter
gratiam, et ab ea procedunt; et consequen­
ter non efficiunt, quod gratiæ infusio non
fuerit simpliciter gratiosa. Tum etiam,quia
tota connexio, quæreperitar inter disposi­
tiones, et gratiam sanctificantem, fundatur
in suppositione simpliciter gratiosa, et Deo
libera, quod videlicet praestiterit auxilia
prorsus indebita homini, quibus actus supernaturales eliciat, et se ad justificationem
disponat : unde prædicta connexio non im­
pedit, quod tota justificatio fiat simpliciter
gratis. Magis autem impediretur, si actus
nostri disponerent moraliter ad justitiam,
ut dicunt Adversarii ; nam vix potest intel-

DISP. Ill, DUB. V.

ligi dispositio moralis, quæ non sit aliquale
meritum respectu gratiæ. Unde illis adverfr kiiisatur’ et nostræ assertioni favet Conci I.
d'pkÎ. Trident, sess. 6, cap. 8, ubi exponit, quo
sensu Apost. ad Ram. 3, dixerit, hominem
justificari gratis, et inquit ; « Gratis autem
«justificari ideo dicimur,quia nihil eorum,
<r quæ justificationem præcedunt. sive fides,
α sive opera, ipsam justificationis gratiam
« promeretur : si enim gratia est, jam non
« est ex operibus; alioquin, ut idem Apos« tolus inquit, gratia jam non est gratia. »
Esto tamen, quod actus notri concurrant
moraliter ad infusionem gratiæ, hic tamen
concursus non est dispositivus, et respec­
tive cd subjectum ; sed effectivus, et respec­
tive ad praemium, sive terminum meriti.
124. Arguitur octavo : quia actus nostri
«an non concurrunt ad augmentum gratiæ jus­
tificantis ut dispositiones physicæ, sed tan­
tam morales : ergo eodem modo concurrunt
ad primam ejusdem gratiæ infusionem.
Consequentia patet a paritate, quia aug­
mentum gratiæ, et prima ejus infusio sunt
ejusdem rationis, et petunt proportionabiliter easdem causas. Antecedens autem
probatur ; tum quia justus per quemlibet
actum charitatis auget gratiam ; siquidem
per illum meretur de condigno majorem
gloriam, quæ debet in majori gratia, tan­
quam in radice præcontineri ; et tamen
actus remissus non est dispositio physica
ad augmentum gratiæ, ut ex se liquet : ergo
actus nostri non concurrunt ad augmentum
gratiae ut dispositiones physicæ, sed mora­
les. Tum etiam, quia in sacramentis com­
municatur nobis gratia ex opere operato, et
consequenter supra exigentiam propriæ dis­
positionis, cui supponitur commensurari
gratia, quæ datur ex opere operantis : ergo
actus nostri non concurrunt ut dispositio
physica ad illud magis gratiæ, quod in sa­
cramentis ex opere operato communicatur,
sar». Respondetur negando antecedens, prout
excludit omnem dispositionem physicam,
tam proximam , quam remotam. Ad pri­
mam autem probationem in contrarium
late constabit ex dicendis tract, seq. disp.
3, dub. 2.Modo breviter respondetur, quod
licetjustus quolibet actu charitatis merea­
tur augmentum gratiæ, et gloriæ ; nihilo­
minus non consequitur prædictum aug­
mentum per quemlibet actum,sed opus est,
quod eliciat actujn cum intensione physica
correspondente intensioni gratiæ commu­
nicandae ; et quando adest hujusmodi actus

621

per modum dispositionis tantum physicæ,
tunc infunditur illud gratiæ augmentum,
quod omnibus actibus remissis meritoriis
corresponde!, ut docet D. Thom. quxst. seq.v.fte.
art. 8 ad 3, et 2, 2, quxst. 24, art. 6. An
autem hujusmodi actus eliciendus sil in
statu viae,an post illum, constabit ex dicen­
dis loco supra citato. Ad secundam proba­
tionem patet ex supra dictis num. 1 lO.juxta
quæ respondendum est, quod sicut gratia
intra sacramentum confertur independen­
ter ab ultima dispositione physica, et sibi
omnino connaturali, qualis est actus con­
tritionis : ita augmentum gratiæ intra sa­
cramentum communicatur independenter
a prædicta dispositione, quin ex hoc sequa­
tur vel communicationem gratiæ, et aug­
menti gratiæ esse in eo casu miraculosam ;
vel gratiam, et augmentum ejus commucari independenter ab omni physica dispo­
sitione. Licet enim actus contritionis v. g.
ut quatuor, non sit dispositio physica ul­
tima, nisi ad gratiam ut quatuor, quæ datur
ex opere operato ; semper tamen est dispo­
sitio physica tum ad gratiam secundum se,
tum ad quodlibet ejus augmentum, etsi non
sit ultimo sufficiens ad quodeumque aug­
mentum. Nam prædictus actus secundum
se, et ab intensione praescindens, est ordi­
nis supernaturalis, aptat ad amicitiam cum
Deo, et reddit gratiæ augmentum volunta­
rium : quo nihil amplius desideratur, ut
habeat rationem dispositionis physicæ ad
prædictum augmentum ; quamvis illud ex
natura sua non infert infallibiliter. Habet
igitur prædictus actus esse dispositionem
physicam ad gratiam suæ intensioni correspondentem, et ad gratiam, quæ datur
ex opere operato : sed ad primam est dis­
positio ultima , et sufficiens ex natura
rei ; ad secundam vero est dispositio re­
mota, et sufficiens ex Dei ordinatione, qui
cum sit agens infînitæ virtutis, potest sicut
gratiam, ita gratiæ augmentum infundere
sine ea dispositione physica ultimata, quæ
ad omnino connaturalem gratiæ receptio­
nem desideratur.

§ IV.

Consectarium prxcedentis doctrinx, in quo
explicatur ordo repertus inter ea, qux ad
justificationem impii concurrunt.
125. Ex dictis in hac disputatione cons- corolla·
tat, quem ordinem servent ea, quæ ad im- riQm·

622

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

pii justificationem concurrunt. Eam autem,
r. Tbo. ejusque rationem tradit D. Thom. art. 6,
his verbis : ·. Dicendum, quod quatuor
« enumerantur, quae requiruntur ad justi« ficationem impii, scilicet gratiæ infusio,
« motus liberi arbitrii in Deum per fidem,
λ et motus liberi arbitrii in peccatum, et
a remissio culpæ. Cujus ratio est, quia
e sicut dictum est art. 1, justificatio est qui« dam motus, quo anima movetur a Deo a
o statu culpæ in statum justitia». In quoli« bet autem motu, quo aliquid ab altero
« movetur,tria requiruntur. Primo quidem
e motio ipsius moventis : secundo motus
< mobilis : tertio consummatio motus, sive
« perventio ad finem. Ex parte igitur mo« tionis divinæ accipitur gratiæ infusio ;
« ex parte vero liberi arbitrii moti acci« piuntur duo motus ipsius secundum reα cessum a termino a quo, et accessum ad
α quem. Consummatio autem, sive per« ventio ad terminum hujus motus impor« tatur per remissionem culpæ ; in hoc
a enim justificatio consummatur . » Ex
quibus liquet, quatuor ex sententia D. Tho­
mæ in justificatione impii intervenire et
hunc ordinem servare inter se. nempe in­
fusionem gratiæ. actum charitatis, quem
S. Doctor vocat motum liberi arbitrii in
Deum per fidem ; actum pœnitentiæ, seu
contritionis, quem appellat motum liberi
arbitrii in peccatum ; et ultimo remissio­
nem culpæ.
rrænc- Sunt tamen circa hæc aliquæ difficultates,
unda pro quarum resolutione prænotandum est,
iatclii- justificationem impii importare veram rewtHnis missionem, et destructionem peccatorum,
coram Qt contra Lutheranos, et alios haereticos
(lüæ 111
7
justin- ostendimus disp. 2. dub. 1. Deinde est obmcur- servandum, quodD. Thom. in eo art. 6,
runt, non intendit explicare, quod remissio cul­
pæ requiratur ad impii justificationem ; id
enim jam docuerat supra art. 1, sed inten­
dit exponere, qualiter remissio peccati ad
justificationem se habeat, et qualem inter
alia requisita ordinem servet. Prxterea
hic præsupponendum est, quod infusio
gratiæ, et remissio culpæ sunt duae muta­
tiones reales, et realiter inter se distinctae:
quod ex professo ostendemus disp. seq. dub.
1. Insuper nota D. Thomam sermonem fa­
cere de his, quæ intrinsece, et in eodem
instanti justificationis per se concurrunt ;
si enim alia extrinseca, et antecedentia con­
siderentur, cujusmodi sunt plures motus
imperfecti, certum est, quod plura, quam

prædicta quatuor, solent in justificatione
intervenire. Unde obiter excluditur Cajetanus in comment. ad Ilum. 3, super illa
verba : Justificati gratis per fidem, etc. ubi
præter quatuor supra relata enumerat jus­
titiam Christi, cujus virtute justificamur :
nam Christi justitiaextrinseca est, elsolum
nos sanctificat effective moraliter, ut expo­
suimus disp. 2, dub. 1, num. 35. Tandem
est observandum, quod processus, sive ordo
repertus inter requisita intrinseca ad justi­
ficationem, potest considerari vel ex parte
agentis, vel ex parte passi, et quod D.
Thom. illum ex parte agentis considerat ;
nam hinc stat prioritas simpliciter ordine
naturæ, et dignitatis.
His suppositis facile intelligitur discur­
sus D. Thom. et ejus robur ; nam in quo­
cumque motu, si illum ex parte agentis
consideremus, tria intrinsece reperiuntur,
nempe molio moventis, motus ipse, et finis
motus : ergo in justificatione impii, quæ
est quidam motus, tria etiam debent proportionahiliter reperiri, videlicet motio
Dei, quæ est infusio gratiæ; motus hominis,
qui ut accidit ad terminum ad quem, est
amor charitatis, et ut recedit a termino a
quo, est actus contritionis ; et tandem finis
hujus motus, qui est remissio culpæ.
126. Dubitant autem D. Thom. interpretes, quid intellexerit nomine infusionisffi”
gratiæ, quam primo loco constituit inter
ea, quæ ad justificationem concurrunt. Sed
quod eo nomine significaverit gratiam ha­
bitualem sanctificantem, satis, superque
constat ex dictis dub. 3, per totum ; et liquet
manifeste ex responsione ad argumenta,
quæ S. Doctor contra suam resolutionem
opponit : nam ad 2, dicit : « quod graliæ
« infusio,et remissio culpæ duplicitercon« siderari possunt. Uno modo secundum
« ipsam substantiam actus ; et sic idem
« sunt : eodem enim actu Deus et largitur
« gratiam, et remittit culpam. Alio modo
« possunt considerari ex parte objectorum;
« et sic differunt secundum differentiam
a culpæ quæ tollitur, et gratiæquæ infun« ditur : sicut in naturalibus generatio, et
« corruptio differunt, quamvis generatio
« uniussitcorruptioalterius.nlnfusioenim
gratiæ auxiliantis, et remissio culpæ non
comparantur inter se ut generatio,et corrup­
tio ·, siquidem gratia auxilians nec habet
rationem formæ, nec opponitur directe pec­
cato, quod destruitur. Gratia vero sanctifi­
cans praedictas conditiones habet, et ex se
constat.

DISP. Ill, DUB. V.
constat. Hanc igitur, et non illam significat
U. Thom, nomine infusionis gratiæ, quam
priori loco inter requisita ad justificationem
constituit.Deinde in resp.ad 3,addit quod ista
connumeratio (eorum scilicet, quæ in justi­
ficatione concurrunt) est secundum differen­
tiam eorum, quæ requiruntur ad completio­
nem alicujus ; in qua quidem enumeratione
aliquid potest esse prius, et aliquid posterius;
quia principiorum, et partium rei composite
potest esse aliquid alio prius. Constat enim,
quod gratia auxilians non pertinet intrin­
sece ad completionem justificationis, nec
ad illam comparatur ut pars, nec observat
ordinem prioris, et posterioris respectu cul­
pæ remissae ; e contra vero prædictæ con­
ditiones conveniunt gratiæ habituali sanc­
tificanti : signum ergo et satis evidensest,
quod D. Thom. nomine infusionis gratiæ
non significat gratiam actualem, sed habi­
tualem ; alioqui satis inconsequenter, et
obscure procederet, si eisdem vocibus in
corpore articuli significaret gratiam sancti­
ficantem, et in responsione ad argumenta
gratiam auxiliantem, aut e converso.
vkjtt- 127. Nec refert si dicatur,quod si nomine
infusionis gratiæ in teli igi t u r grat ia habitua­
lis, quæ est forma justificans, falsa apparet
D. Thom. resolutio, et non rectus ordo ab
ipso assignatus ; quia in nullo motu forma
est primum requisitum, sed magis finis,
seu terminus ad quem ordinatur, et in quo
consummatur motus.
j«iritar. Hoc,inquam,non refert, quia licet in mo­
tibus successivis fieri non possit,quod forma
sit primum inter ea, quæ ad motum requi­
runtur, eo quod motus successivus præcedit
tempore formam, quæ per illum introdu­
citur; nihilominus in motibus instantaneis,
et perfectis optime fieri valet, quod forma
sit principium motus in genere causæ effi­
cientis, et terminus ejus in genere causæ
dispositivæ; nam causæ possunt esse ad
invicem causæ, quando in eodem instanti
concurrunt. Et ita accidit in præsenti ; nam
motus liberi arbitrii ad justificationem dis­
ponentes sunt actus perfecti, et instantanei,
nempe amor charitatis, et dolor contritio­
nis ; ii enim debent præsupponere simpli­
citer gratiam sanctificantem, et ab ea pro­
cedere : tum quia dependent essentialiter
ab illa, ut ostendimus disp. præced. dub. 6,
tum quia, etiam seclusa dependentia es­
sentiali, est magis connaturale prædictis
actibus procedere a gratia habituali, et su­
pervacaneum est pro eorum elicientia ad

623

aliud auxilium sufficiens recurrere,ut supra
declaravimus dub. 4. Adde, quod licet si
motus consideretur ex parte mobilis, prius
intelligantur terminus a quo ut abjicien­
dus, et dispositiones ad formam, modo in­
fra declarando ; nihilominus ex parte agen­
tis prior potest esse forma, quam alia, quæ
in ejus acquisitione interveniunt : sicut
etiam apparet in generatione substantiali ;
nam ex parte agentis prior est forma gra­
tiæ, quam expulsio formæ contrariæ, et
accidentia, quæ a forma genita dimanant,
et ad introductionem ejus disponunt. Con­
siderat autem D. Thom. motum justifica­
tionis ex parte agentis, ut supra observavi­
mus ; unde merito gratiam sanctificantem
priori loco constituit.
128. Sed tunc haud facile apparet,
ratione D. Thom. ultimo loco constituerit Th. conremissionem culpæ ; nam gratia prius expellit peccatum, quam eliciat actus contri-ra­
tionis, et charitatis; expellere enim pec-nem coi
catum pertinet ad effectum formalem gra- pæ*
tiæ, qui est ei intimior, quam effectus in
genere causæ efficientis, cujusmodi sunt
actus charitatis, et contritionis.
diHuic difficultati varie respondent autho­ Dno
cendi
res ; quidam enim considerant gratiam in modi.
ratione auxiliantis, et in ratione formæ
sanctificantis : et dicunt sub priori conceptu
solum explicare munus causæ efficientis, et
antecedere actus contritionis, et charitatis ;
sub secundo vero explicare rationem causæ
formalis, et sequi post illos actus, reponendamque esse in eodem loco cum remissione
peccati, quæ est effectus formalis illius.
Sed hæc responsio nobis non placet : tum
quia rationes, quibus disp. præced. dub. 6
probavimus, quod actus contritionis, et
charitatis dependent essentialiter a gratia
sanctificante, evincunt etiam, quod illam
supponunt in ratione formæ justificantis;
sunt enim actus perfecti, et eliciuntur ab
homine justo ut justo, et consorte naturæ
divinæ : qui effectus proveniunt a gratia
sub ratione formæ sanctificantis, ut ex se
liquet. Tum etiam, quia prædicti actus ut
procedunt a gratia,sunt meritorii, utsupra
vidimus dub. 4, § 2, ad quod requiritur,
quod gratia influat in eos per modum formæ
dignificantis, et sanctificantis totum homi­
nem. Cajetanus autem, et quidam alii res-Cajctao.
pondent, quod gratia expellit peccatum
adulti, non utcumque, sed per modum
formæ liberæ, ad quod oportet, quod eliciat
aliquos actus : unde prius elicit, et format

624

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

actus.quam culpam expellat ; et consequen­
ter merito prædicti actus constituuntur ut
mediantes inter infusionem gratiæ, et re­
missionem peccati. Sed neque ista respon­
sio arridet, tum ob motiva proxime propo­
sita; nam prædicti actus sunt meritorii, et
proprii hominis justi, ut justi ; atque ideo
opus est, quod supponant et gratiam, et re­
missionem culpæ. Tum etiam, quia prius
est, quod gratia præstet effectus sibi essen­
tiales, quam alios, cum quibus non habent
essentialem connexionem : expellere autem
peccatum, præsuppositum est gratiæ essen­
tiale; secus vero influere in actus contri­
tionis, et charitatis : unde prius simpliciter
est. quod culpam expellat, quam quod prædictos actus eliciat.
verior
Unde his, et aliis expositionibus relictis,
dicendum est, quod remissio peccati potest
bifariam considerari : uno modo secundum
essentialia: altero modo ut libera supposito,
et facta dependenter ab ejus actibus : sicut
etiam gratia potest considerari ut absolute,
et essentialiter infusa ; et deinde ut libera, et
connaturaliter consequuta. Actus ergo con­
tritionis, et charitatis, sicut supponunt
gratiam absolute, et essentialiter receptam ;
ita supponunt culpam absolute, et essentia­
liter destructam : et quemadmodum ante­
cedunt dispositive gratiam, ut connatura­
liter. et libere consequutam: ita antecedunt
remissionem culpæ ut connaturaliter, et
libere factam. Unde sub nomine infusionis
gratiæ, quam D. Thom. priori loco consti­
tuit, continetur etiam remissio culpæ es­
sentialiter accepta : et sub nomine remis­
sionis peccati, quam collocavit ultimo loco,
comprehenditur etiam gratia ut libere
consequuta. Adde, satis verosimile esse,
quod D. Thom. nomine remissionis culpæ,
quam post gratiam, et actus constituit, non
significaverit destructionem physicam pec­
cati, secundum quod est macula hominis,
seu voluntaria privatio gratiæ; sed magis
destructionem moralem ejusdem peccati,
secundum quod importat offensam Dei, et
tollitur satisfactorie, licet imperfecte per
actus nostros in instanti justificationis eliD. Tho. citos. Quam doctrinam insinuat D. Thom.
3 pari, quest. 86, art. 4, in resp. ad omnia
argumenta. Recolantur superius dicta num.
104.
129. Quamlibet autem expositionem se­
quamur, difficultatem adhuc habet, quod
D. Thom. addit : Consummatio autem, sive
perventio ud terminum hujus motus importa­

tur per remissionem culpæ; in hoc enim justi- Quit
ficatio consummatur. Et in resp. ad 1, inquit
Dicendum, quod justificatio impii dicitur ΦΦ*·
esse ipsa remissio peccatorum, secundum quodDficau>
omnis motus accipit speciem a termino. Qui- DH'
bus verbis significare videtur, finem et
terminum ad quem justificationis, esse re­
missionem culpæ. Quod tamen nec cum
veritate, nec cum ipso D. Thom. potest
componi : nam finis, et terminus ad quem
cujuslibet motus, non est destructio termini
a quo, sed forma de novo producta, ut in
naturalibus potest inductive ostendi : finis
quippe, et terminus ad quem motus calefac­
tionis non est expulsio frigiditatis, sed
calor de novo productus : et in generatione
substantiali finis, et terminus ad quem non
est destructio formæ præexistentis in mate­
ria, sed forma, quæ educitur, et sic de aliis.
Quæ ratione S. Doctor art. 1 hujus quest.
conclusit : « Quia motus magis denomina­
<ι tur a termino ad quem, quam a termino
« a quo; ideo hujusmodi transmutatio, qua
α aliquis transmutatur a statu injustitiæ
α per remissionem peccati, sortitur nomen
a termino ad quem, nempe justitia, et
α vocatur justificatio impii. » Quomodo
ergo art. 6, affirmat remissionem culpæ
esse consummationem, et terminum ad
quem motus justificationis?
Huic difficultati respondet Medina art. 6, Priori·
τ.
.
* .
. .
ceci
D. Thom. merito asseruisse, remissionem mois,
culpæ esse finem, et terminum ad quem Me4i5·
justificationis; quia remissio culpæ est adeo
bona, ut possit per se intendi, et specialem
motum terminare, juxta illud Isaiæ 2~ :Iste&W·
est omnis frûclus, ut auferatur peccatum.
Unde oportet aliter in hoc motu discurrere,
ac in aliis motibus naturalibus, ut impor­
tant destructionem termini a quo; hæc
quippe nunquam in naturalibus intenditur
per se, saltem ab agente particulari.
Sed hæc doctrina nisi amplius explicetur,
videtur falsa; quoniam destructio peccati
est effectus secundariusgratiæ sanctificantis,
ut constat ex dictis in hoc tractatu : ergo
finis, et terminus specificativus motus justi­
ficationis nequit esse remissio peccati, sed
gratia sanctificans, seu justificans : semper
enim effectus primarius formæ est magis
per se intentus, quam secundarius. Propter
hoc \'asquez in comment, art. 6, et Curiel
ibidem dub. 1, respondent D. Thom, solum
significare, quod remissio culpæ est con­
summatio, et terminus justificationis per
modum termini secundarii, in quo tandem
sistit

DISP. Ill, DUB. V.
sistit influxus agentis : nunquam autem
dixisse, quod sit finis justificationis. Sed
hæc etiam responsio, nisi explicetur, est
etiam insufficiens, et parum curat de mente
I
S. Doctoris; quia in argumento Sed contra,
‘
cui non respondet, inquit : Remissio pecca­
torum est finis in justificatione impii. Et
art. 8, ubi repetit doctrinam art. 6 tradi­
tam, concludit : Quartum vero, et ultimum
est remissio culpæ, ad quam tota ista trans­
mutatio ordinatur sicut ad finem, ut dictum
est, nempe art. G.
ISO. Quare aliter respondendum est cum
Cajet. Montes, et aliis, D. Thom. loqui in
fcmtota hac quæstione de justificatione impii,
^ quatenus est impii justificatio, et distingui­
tur a simplici acquisitione justitiæ, qualis
i' no. fuit in angelis, et Adamo, ut notat S. Doctor
art. 1. Quamvis autem justificatio absolute
considerata respiciat ut finem, et terminum
ad quem, justitiam secundum se; nihilo­
minus justificatio impii, ut est impii justi­
ficatio, non respicit ut finem, et terminum
ad quem, gratiam, sive justitiam præcisive
acceptam, et quantum ad effectum prima­
rium : nam justificatio impii sic considerata
non distinguitur a justificatione secundum
se, nec explicat id, quod supra ipsam addit.
Justificatio ergo impii, quatenus talis, de
qua specialiter agit D. Thom. respicit gra­
tiam ut expresse concernit effectum secun­
darium remittendi peccata : sic enim ac­
cepta differt a simplici justificatione, quæ
est angelis, et innocentibus communis.
Quapropter licet remissio peccati sit in esse
entis effectus secundarius graliæ, et adæquateextra ejus effectum primarium; ni­
hilominus intrat finem, et terminum ad
quem justificationis impii, ut talis; quia
gratia non exercet munus termini, et finis
prædictæ justificationis ut talis, nisi concer­
nendo pro explicito effectum remittendi
Β.Λ). peccata : et hoc intendit D. Thom. art. 6 et
;
8. Potissimum tamen, quod attentis omni■
bus in termino justificationis impii imporI
tatur, et simpliciter dat illi speciem, est
sanctificatio, et justitia: et hac de causa
prædictus motus potius justificatio, quam
culpæ remissio vocatur, ut docet S. Doctor
art..1. Quod magis constabit ex dicendis
disp. scg. dub. 1, § 2. Et ita cuncta coliærent.
‘ . i;pec· 131. Hactenus loquuli sumus de his, quæ
'adjustificationem concurrunt, considerando
grilla ex parte agentis. Quod si eorum ordim. nem ex parte mobilis, seu passi contemple­

I

625

mur, dicendum est destructionem peccati
esse priorem gratiæ infusione. Sic docet
D. Thom. in præsenti art. 8, ubi ad pri-D Th0
mum argumentum, quod sic procedebat :
't Prius est recedere a malo, quam accedere
« ad bonum : sed remissio culpæ pertinet
« ad recessum a malo; infusio autem gra« tiæ pertinet ad prosequutionem boni :
« ergo moraliter prius est remissio culpæ,
« quam infusio graliæ. » Respondet in hunc
modum : α Dicendum, quod accessus ad
« terminum, et recessus a termino duplici« ter considerari possunt. Uno modo ex
« parte mobilis, et sic naturaliter recessus
« a termino præcedit accessum ad termi« num. Prius enim est in subjecto mobili
« oppositum quod abjicitur, et postmodum
« est id quod per motum assequitur mobile.
« Sed ex parte agentis est e converso ; agens
« enim per formam, quæ in eo præexistit,
« agit ad removendum contrarium ; sicut
« sol per suam lucem agit ad removendas
« tenebras. Et ideo ex parle solis prius est
«illuminare, quam tenebras removere:
« sed ex parte aeris illuminandi prius est
« purgari a tenebris, quam consequi lumen
« ordine naturæ ; licet utrumque sit simul
« tempore. Et quia infusio gratiæ, et re« missio culpæ dicuntur ex parte Dei justi« ficantis ; ideo ordine naturæ prior est
« infusio gratiæ, quam culpæ remissio. Sed
« si sumantur ea, quæ sunt ex parte homi« nis justificati, est e converso; nam primo
« est ordine naturæ liberatio a culpa, quam
« consequutio gratiæ justificantis. » Similia
habet quæst. 28, de Verit. art. 7, et in 4,
dist. 17, quæst. 1, art. 4, quæstiunc. 3. Et
ratio habetur ex supra dictis; nam consi­
derando requisita ad justificationem ex
parte mobilis, sive hominis, qui justifica­
tur, ea debent esse priora, quæ se tenent
ex parte ipsius mobilis, et concurrunt in
genere causæ materialis : sed purgari a
peccato pertinet ad genus causæ materialis
respectu gratiæ justificantis ; siquidem pec­
cati expulsio est quædam dispositio, ut
homo gratiam recipiat : ergo si ordinem
justificationis ex parte mobilis contemple­
mur, prior est remissio culpæ, quam gratiæ
infusio. Quod potest confirmari exemplo
naturalium; nam licet generatio unius
formæ sit corruptio alterius, et generatio
præcedat ex parte agentis : nihilominus
corruptio est prior ex parte passi, et in
genere causæ materialis. Videantur N.
Complut, in lib. degenerat, disp. 3, quæst. 5, Complut.

t

626

DE DISPOSITIONIBUS AD JUSTIFICATIONEM.

ubi hoc exemplum illustrant, et diluunt
aliquas difficultates, quæ præsenti resolu­
tioni objici possunt.
Aiiadif- 132, Major difficultas est, an sicut ex
flcnltâs.
.
e ■
.·
parte agentis infusio gratiæ præcedit motus
liberi arbitrii, et motus præcedunt remis­
sionem culpæ; ita ex parte passi debeat
directe inverti prædictus ordo, ita quod re­
missio culpæ teneat primum locum, secun­
dum motus liberi arbitrii, et tertium graTaszj. tiæ consequutio? Ad quod Vasquez disp.
211, cap. 3, respondet affirmative; idque
existimat esse de mente D. Thom.nam loco
proxime citato, in corpore assignat ordinem
ex parte agentis, et deinde in responsione
ad 1, illum assignatex parte passi : et sicut
ex parte agentis inchoat ab infusione gra­
tiæ, et sistit in remissione culpæ;‘ita ex
parte passi inchoat a remissione culpæ, et
sistit in consequutione gratiæ : ergo sicut
in primo ordine mediant actus, ita in se­
cundo. Sed Vasquii interpretationem im­
pugnant, et rejiciunt communiter Tho­
mistæ : tum quia non ideo homo mundatur
a culpa, ut eliciat contritionem, vel amo­
rem; sed potius e converso, ideo elicit
praedictos actus, ut a culpa liberetur : ergo
prædicti actus præcedunt ex parte mobilis
culpæ remissionem. Tum etiam, quia præ­
dicti actus præcedunt in genere causæ dis­
positivæ consequutionem gratiæ : ergo in
eodem genere, et ex parte mobilis præce­
dunt culpæ remissionem, quæ est ejus
effectus formalis secundarius ; quod enim
disponit ad formam, disponit etiam ad
effectus illius.
^OS autem consequenter ad superius
résolu- dicta num. 128, respondemus, remissionem
,i0· culpæ essentialiter consideratam esse prio­
rem actibus, quibus ad justificationem ul­
timo disponimur. Quoniam prædicti actus
sunt proprii hominis justi, ut justi, et
mundi a peccatis : unde sicut hac ratione
debent supponere gratiam, ita debent sup­
ponere remissionem culpæ. Et quæmadmodum infusio gratiæ essentialiter sumpta
non dependet a dispositione per nostros
actus; ita nec remissio culpæ,quæ est effec• tus a gratia impio data inseparabilis. Et in
hoc sensu sententiam Vasquii approbamus.
Nec hinc sequitur, quod remissio culpæ sit
dispositio ad prædictos actus; quia disposi­
tio non dicitur nisi respective ad formam,
quæ in præsenti non est actus, sed gratia.
Præcedit ergo culpæ remissio illos actus,
non ut dispositio, vel causa; sed ut conditio,

i et ut effectus intimus gratiæ, quæ est illo­
rum actuum principium, et ut removens
impedimentum peccati. Cæterum remissio
culpæ ut connaturaliter, et libere facta, est
posterior praedictis actibus adhuc ex parte
mobilis ; quia homo per illos actus disponi­
tur ad consequendum libere et gratiam, et
culpæ remissionem, ut motiva Thomistarum convincunt. Nec oportet, quod ordo ex
parte mobilis sit omnino, et quoad omnia
directe oppositus ordini ex parte agentis, ut
falso putavit Vasquez, cui minime favet
D. Thom. in ea resp. ad 1, ut ex textu li­
quido constat.
133. Denique si actus charitatis, etcon-Aoies
tritionis, quibus adultus ultimo ad justificationem disponitur, comparentur inter se,
nullam in rigore loquendo, mutuam causalitatem adinvicem exercent. Quia neuter “5alterum, proprie loquendo, vel efficit, vel
informat, vel ad ipsum disponit ; sed uter­
que habet rationem dispositionis respectu
gratiæ sanctificantis. Absolute tamen prior
est actus amoris, quam contritio : nam se
tenet ex parte agentis, et finis, quorum in­
fluxus primatum habet inter cæteras cau­
sas. Et hoc significat D. Thom. in praesenti D.Ot
art. 8, in corp, ubi ait : « Et ideo naturali
« ordine primum in justificatione impii est
« gratiæ infusio : secundum est motus li­
er beri arbitrii in Deum: tertium vero est
« motus liberi arbitrii in peccatum. Propter
« hoc enim ille, qui justificatur, detestatur
« peccatum, quia est contra Deum. Unde
« motus liberi arbitrii in Deum præcedit
« naturaliter motum liberi arbitrii in pec­
ti catum, cum sit causa, et ratio ejus.®
Et in resp. ad. 3, inquit : « Dicendum, quod
α sicut Philosophus dicit in 2 Physicor. in
« motibus animi omnino præcedit motus
« in principium speculationis, vel in finem
α actionis : sed in motibus exterioribus reI « motio impedimenti præcedit assequutioI σ nem finis. Et quia motus liberi arbitrii
« est motus animi, prius naturæ ordine
« movetur in Deum sicut in finem, quam
« ad removendum impedimentum peccati.»
Similia tradit 3 part, quxst. 85, art. 6, ubi
I ait : a Actus virtutis poenitentiae est contra
« peccatum ex amore Dei; unde primus
« actus est ratio, et causa secundi. Sic igi« tur poenitentia non est simpliciter prima
« virtutum, nec ordine temporis, nec or« dine naturæ; quia secundum ordinem
« naturæ simpliciter præcedunt ipsam rir« tutes Theologicae. » Et ratio est, quam
•
supra

ARTICULUS IX ET X.
supra insinuavimus, el generaliter do acti­
bus amoris, et odii, seu detestationis tradit
idem S. Doctor supra (jiuesl. 25, ari. 3 ad
3, his verbis : « Dicendum, quod appetitus
<primo, et perse movetur in bonum sicut
« in proprium objectum, et ex hoc causa< tur, quod recedat a malo; proportionatur
« enim motus appeti tivæ partis non quidem
< motui naturali, sed intentioni naturæ,
< quæ prius intendit finem, quam remotio< nem contrarii, quæ nonquæritur, nisi prop» 1er adeptionem finis. » Cum quo tamen cohæret,quod contritio sit priorsecundum quid
amore charitatis, nempe ex parte subjecti,
utpræcisesubjectum est, etin genere causæ
materialis : nam contritio magis se tenet
ex parte remissionis culpæ, amor vero ex
parte infusionis gratiæ. Unde sicut culpæ
destructio præcedit per modum dispositio­
nis gratiæ infusionem ; ita proportionabiliter in eodem genere contritio præcedit
amorem. Quod indicavit D. Thom. ari. 6,
illis verbis : « Ex parte vero liberi arbitrii
< moti accipiuntur duo motus ipsius secun< dum recessum a termino a quo. et acces< sum ad terminum ad quem : » nam prius
exparte mobilis constituit recessum a pec­
cato, qui est contritio, quam accessum ad
quem, et ejus amicitiam, qui est charitatis
amor. Sed major hujus comparationis dis­
cussio pertinet ad locum citatum ex 3
parte, ubi agitur de actu virtutis pœnitentiæ, ubi illam magis ex professo versa­
bimus.
ARTICULUS IX

Virum justi/icalio impii sit maximum opus Dei.
Ad nonum sic proceditur. Videtur quod jusliOcatio impii
consil maximum opus Dei. Per justificationem enim impii
conseqnitur aliquis gratiam vi», sed per glorificationem
• consequitur aliquis gratiam patri», quæ major est : ergo
glorificatio Angelorum, vel hominum est majus opus, quam
jsstifiratio impii.
2. Præterea : Justificatio impii ordinatur ad bonum partitalare unius hominis: sed bonum universi est majus, quam
bonnin nnius hominis, ut patet in 1 Elhic. ergo majus opus
est creatio cceli.cl terræ, quam justificatio impii.
3. Præterea: Majus esi ex nihilo aliquid facere, ct ubi
nihil cooperatur agenti, quam ex aliquo facere aliquid cum
aliqua cooperatione patientis : sed in opere creationis ex
nihilo fit aliquid, unde nihil potest cooperari agenti: sed in
justificatione impii Deus ex aliquo aliquid facit, id esi ex
iapio justum : et est ibi aliqua cooperatio ex parte hominis,
quia est ibi motus liberi arbitrii, ut dictum est : ergo justi­
ficatio impii non est maximum opus Dei.
Sed contra est, quod in Ptal. 144, dicitur: Miserationes
ejus super omnia opera ejus : el in collecta dicitur: Deus qui
omnipotentiam tuam parcendo maxime, et miserando mani­
festas. Et August, dicit exponens illud Joan. 14: Majora ho­
rum faciet, quod majus opus est, ut ex impio justus fiat,
quam CTcare «pium. ct terram.
Eespondeo dicendum, quod opus aliquod potest dici tua-

627

gnurn dupliciter. Uno modo ex parte modi agendi, et sic
maximum opus est creationis, in quo ex nihilo fit aliquid.
Alio modo potest dici opus magnum propter magnitudinem
ejus quod fit ; et secundum hoc majus opus est justificatif
impii, qna* terminatur ad bonum ælernum divina: participa­
tionis, quam creatio ccnli, et terræ, quæ terminatur ad bo­
num naturæ mutabilis : ct ideo Aug. cum dixisset, quod
majus esi, quod ex impio flat justas, quam creare coelum, et
terram, subjungit : Coelum enim et terra transibit, prædestinatoru.n autem salus, el justificatio permanebit. Sed scien­
dum est, quod aliquid magnum dicitur dupliciter. Uno
modo secundum quantitatem absolutamet hoc modo donum
gloriæ est majus, quam donum gratiæ justificantis impium ;
et secundum hoc glorificatio justorum est majus opus,
quam justificatio impii Alio modo dicitur aliquid magnum
quantitate proportionis, sicut dicitur mons parvus, et mi­
lium magnum : et hoc modo donum gratiæ impium justifi­
cantis est majus, quam donum gloriæ beatificantis justum ;
quia plus excedit donum gratiæ dignitatem impii, qui erat
dignus pcena, quam donum gloriæ dignitatem justi, qui ex
hoc ipso, quod justificatus, est dignus gloria. Et ideo August,
dicit ibidem : Judicet qui potest, utrum majus sit justos an­
gelos creare, quam impios justificare? Certe si a-qnalis est
utrumque potenti», hoc majoris est misericordi». Et per
hoc patet responsio ad primum.
Ad secundum dicendum, quod bonum universi est majus,
quam bonum particulare unius, si accipiatur utrumque in
eodem genere : sed bonum gratiæ unius majus est, quam
bonum naturæ totius universi.
Ad tertium dicendum, quod ratio illa procedit ex parte
modi agendi, secundum quem creatio est maximum opus
Dei.

Prima conclusio : Justificatio impii ex
parte rei factæ est opus majus creatione;
secus autem ex parte modi faciendi.
Secunda conclusio : Justificatio impii se­
cundum quantitatem proportionis est opus,
majus glorificatione, non vero secundum
quantitatem absolutam.
ARTICULUS x.

Virum justificatio impii sit miraculosa.
Ad decimum sic proceditur. Videtur quod justiticatio im­
pii sit opus miraculosum. Opera enim miraculosa sunt ma­
jora non miraculosis : sed justificatio impii est majus opus,
quam alia opera miraculosa, ut palet per Aug. in authoritate adducta : ergo justificatio impii est opus miraculosum..
2. Præterea : Motus voluntatis ita est in anima, sicut in. clinalio naturalis in rebus naturalibus : sed quando Deus
aliquid opcralur in rebus naturalibus contra inclinationem,
naturæ, est opus miraculosum, sicut cum illuminat cæcum,
vel suscitat mortuum ; voluntas autem impii tendit in malum.
Cum igitur Deus justificando hominem moveat ciun in bo­
num, videtur quod justificatio impii sit miraculosa.
3. Præterea : Sicut sapientia est donum Dei, ita ct justitia :
sed miraculosum est, quod aliquis subito sine studio sapien­
tiam assequatur a Deo : ergo miraculosum est quod aliquis
impius justificetur a Deo.
Sed contra : Opera miraculosa sunt supra potentiam natu­
ralem : sed justificatio impii non est supra potentiam natu­
ralem. Dicit enim August, in libro de prædest. Sanctorum,,
quod posse habere fidem, sicut posse habere charitatem, na­
turæ est hominum : habere autem fidem, quemadmodum,
habere charitalcm, gratiæ est fidelium. Ergo justificatio im­
pii non est miraculosa.
Respondeo dicendum, quod in operibus miraculosis tria
consueverunt inveniri, quorum unum est ex parte potentia?
agentis, quia sola divina virtute fieri possunt ; el ideo sunt
simpliciter mira, quasi habentia causam occultam, ul in primo
dictum est; el secundum hoc tam justificatio impii, quam
creatio mundi, el universaliter omne opus» quod a solo Deo.
fieri potest, miraculosum dici potest, Secundo in quibusdam

Ô28

DE QU IDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

miracatasis operibus invenitur quod forma inducta est supra
naturalem potentiam talis materia? : sicut in suscitatione
mortui v>u est supra naturalem nolentiam talis corporis. Et
quantum ad h< e, Juslificaiio impii non est miracukvsa, quia
naturaliter anima est gratia' capax ; eo enim ipso, quod facta
est ad imaginem Dei, capax est Dei per gratiam, ut August,
dicit. Tertio modo iuoperibus miracnlosis invenitur aliqui·!
præter solitum et eonsuetum ordinem causandi effectum,sicut cum aliquis infirmus sanitatem perfectam assequitur
subito præter solitum cursu u sanationis, quæ fit a natura,
vel arto : et quantum ad hoc justificatio impii quandoque est
miraculosa, et quandoque non. Est enim iste communis, et
consuetos cursus justificationis, ut Deo movente inleriusanimam, homo convertatur ad Deum, primo quidem conver­
sione imperfecta, ut postmodum ad perfectam deveniat, quia
chanta* inchoata meretur augeri, ut aucta mereatur perfici,
sicut August, dicit. Quandoque vero tam vehementer Deus
animam movet, ut stalin quandam perfectionem justitiæ
assequatur (sicut fecit iu conversione Pauli> adhibita etiam
exterius miraculosa prostratione ; et ideo conversio Pauli
tanquam miraculos-i in Ecclesia commemoratur celebriter.
Ad primum ergo dicendum, quod quædam miraculosa
opera, etsi snt nituora, quam justificatio impii quantum ad
bouum quod fit ; sunt tamen præter consuetum ordinem
talium effectuum, et ideo ples habent de ratione mira­
culi.
Ad secundum dicendum, quod non quandocumque res na­
turalis movetur contra suam inclinationem, est opus miraculosum falioqutn miraculosum esset, quod aqua calefieret,
vel quod lapis sursum projiceretur) ; sed quandoque hoc fit
præter ordinem propriæ causæ, quæ nata est facere hoc.
Justificare autem impium nulla alia causa potest, nisi
Deus, sicut nec aquam calefacere, nisi ignis. Et ideo justi­
ficatio impii a Deo. quanta n ad hoc, non est miraculosa.
Ad tertium dicendum, quod sapientiam, et scientiam homo
natus est acquirere a Deo per proprium i ngemum et studium,
et ideo quando præter hunc modum homo sapiens, vel sciens
efficitur, est miraculosum : sed gratiam justificantem non
est homo natus acquirere per suam operationem, sed Deo
operante. Unde non est simile.

Prima conclusio : Justificatio impii, ut
communiter fit, non est opus miraculosum.
Secunda conclusio : Aliquae impiorum
justificationes sunt miraculosae.

DISPUTATIO IV.

De quidditate, et perfectione justi­
ficationis impii.
Supposita notitia eorum, quae ad justifi­
cationem impii concurrunt vel per modum
termini a quo, vel per modum termini ad
quem, seu causae formalis, vel denique per
modum dispositionis, facilis patet aditus ad
intelligendam ejus quiddilatem, et perfec­
tionem, quas in hac disputatione elucidare
rurabimus. In quo tamen opus non est mul­
tum immorari ; nam quidquid posset in
præsenti difficultatem afferre, haud obscure
colligitur ex dictis, et facilem habet expe­
ditionem.

DUBIUM I.
Utrum justificatio impii sil motus, an sim­
plex mutatio.
1. Non procedit difficultas circa justifica·^
tionem active sumptam, quæ est actio Dei
infundentis gratiam, et remittentisculpam; nat
sic enim considerata nec motus, nec muta­
tio formaliter est, sed tantum causaliter, ut
satis ex se liquet. Sed justificationis nomino
significamus translationem illam passivam,
qua impius deponit culpam, et assequitur
gratiam. Motus autem in generali accep­
tione, prout a simplici mutatione distin­
guitur, est transitus de subjecto in subjec­
tum, sive de contrario in contrarium ; uti
se habet transitus de albo in nigrum, vel
de frigido in calidum. Ad quod oportet,
quod detur duplex mutatio, et quod quatuor
termini interveniant, ut liquet in exemplis
proxime adductis. Cum enim subjectum
transit de albo in nigrum, fit una mutatio
de esse album ad non esse album ; et adest
simul alia mutatio de non esse nigrum ad
esse nigrum : et idem liquet in motu cale­
factionis. Id vero contingit, quando termi­
nus a quo, et terminus ad quem prædicti
transitus habent aliquod medium, ita ut
non esse unius non sit idem, ac esse alterius;
sed potest subjectum sub medio stare, ut
videre est in exemplis adductis; quia non
esse nigrum non est idem ac esse album, et
non esse frigidum non est idem ac esse ca­
lidum : fieri enim potest, quod subjectum
non sit nigrum, nec album ; et non sit fri­
gidum, nec calidum. Inter illa vero, quæ
carent medio, et contradictorie opponuntur,
non datur motus, sed simplex mutatio;
quia non esse termini a quo est prorsus
idem esse termini ad quem; unde unius desitioest formalissime positio alterius, quin
opus sit duplici mutatione. Ita se habent
non esse album, ad esse album : nam des­
truere non esse album, est formaliter effi­
cere esse album : ubi enim terminus a quo
mutationis ponitur non esse album, nullus
alius terminus ad quem potest ipsi corres­
pondes, nisi album esse : et consequenter
non adsunt quatuor termini desiderati ad
duas mutationes, et ad constituendum ve­
rum motum, prout a simplici mutatione
distinguitur. « In talibus, inquit D. Thom.O.V
σ quxst. 28. de Verit. art. 6, negatio oppo* siti, quod ponit naturam aliquam, est
realis ;

DISP. IV, DUB. I.
« realis ; quia est alicujus rei. Negatio vero
« alterius oppositi non est realis, quia non
« est alicujus rei. Est enim negatio nega« tionis, quæ est negatio alterius oppositi.
« El ideo hæc negatio negationis nihil dif< fert secundum rem a positione alterius.
« Unde secundum rem idem est generatio
«albi, et corruptio non albi. Etconsequen« ter non adest ibidem motus, sed simplex
t quædam mutatio. » In hoc ergo sensu in­
quirimus, utrum justificatio impii sit sim­
plex mutatio, an autem motus quidam ex
duplici mutatione compositus.

§ IDecisio dubii juxta mentem D. Thomas.
tola. 2. Dicendum est. justificationem impii
& importare essentialiter duas mutationes
reales, et realiter distinctas ; et consequen­
ter non esse mutationem simplicem, sed
verum motum, prout ab unica, et simplici
pjteu.mutatione distinguitur. Ita docet D. Thom.
locis statim referendis, quem sequuntur
Ste. communiter ejus discipuli. Sotus lib. 2, de
natur, et oralia, cap. 18, Arauxo in prae­
cusenti art. \,dub. 1 et art. 6, dub. 3 Joan,
fcp. aS.Thom. disp. 27, art. 3, Gregorius Mar­
cel tinez in exposit. art. 1, Conradus art. 6,
circa solid, ad 2, Curiel ibidem, dub. 3, et
K-te. alii. Quibus etiam consentiunt Scotus et
to Richard. dist. \~,art.4, quxst. 4, Ocham
cpixst. 3, dist. 16, quxst. 2, § Respondeo,
Gabriel dist. 14, quxst. 1, art. 1, notab.
Casilius lib. 3, de quadripartita justitia,
Uri. cap. 3, Lorca art. 7, dub. unico, Suarez lib.
■'■“L 7, de gratia, cap. 11, et alii plures.
fob» Probatur primo testimoniis D. Thom.
2“nam in præsenti quæstione, art. 1 inquit :
«Hæcjustitia in homine potest fieri du« pliciter. Uno quidem modo per motum
« simplicis generationis, qui est ex priva'
« tione ad formam. Et hoc modo justifica—
u tio posset competere etiam ei, qui non
«esset in peccato, dum hujusmodi justi« tiam a Deo acciperet, sicut Adam dicitur
e accepisse originalem justitiam. Alio modo
«potest fieri hujusmodi justitia in homine
«secundum rationem motus, qui est de
j
«contrario in contrarium; et secundum
!
« hoc justificatio importat transmutationem
■
« quandamde statu injustitiae ad statum jusI
« titiæ praedictae. Et hoc modo loquimur hic
« de justificatione impii.» Ubi, ut vides, dis­
tinguit S.Doctor justificationem,quæest mo­

629

tus de contrario in contrarium, a simplici
mutatione, quæ est simplex generatio, seu
mutatio : et asserit justificationem impii esse
motum secundum illam priorem rationem.
El art. 6 ad 2, ait : « Dicendum, quod in« fusio gratiæ, et remissio culpæ dupliciter
« considerari possunt. Uno modo secun« dum ipsam substantiam actus ; et sic idem
« sunt, eodem enim actu Deus el largitur
« gratiam, et remittit culpam. Alio modo
a possunt considerari ex parte objectorum,
« et sic differunt secundum differentiam
« culpæ quæ tollitur, et gratiæ quæ infun« ditur. Sicut etiam in rebus naturalibus
« generatio, et corruptio differunt, quamvis
« generatio unius sit corruptio alterius.»
3. Nec refert si cum Cajetano respondeas
S. Doctorem in his testimoniis solum in- præctatendere, quod gratiæ infusio, et culpæ re- 1
missio non sunt eadem mutatio re, et
ratione; sed quod saltem ratione differant,
licet realiter non distinguantur. Hoc, in­
quam, non refert, sed facile refellitur : tum
quia argumentum illud secundum, cui oc­
currit D. Thom. intendebat gratiæ infusio­
nem, et remissionem culpæ esse realiter
idem eo modo, quo sunt idem tenebrarum
expulsio, et illuminatio, inter quæ non in­
tervenit destructio realis, sed tantum ratio­
nis : quod tamen D. Thom. in responsione
non admittit, sed constituit majorem dictinctionem, alioqui argumento non satisface­
ret. Tum etiam quia S. Doctor asserit prae­
dictas mutationes differre inter se, sicut
differunt culpa quæ tollitur, et gratia quæ
infunditur : culpa autem, et gratia differunt
realiter negative, ut ex se liquet. Tum de­
nique, quia praedictas mutationes comparat
generationi, et corruptioni in naturalibus;
inter quæ certum est, distinctionem realem
negativam intervenire, ut cum communi
Philosophorum sententia ostendunt N.
Complut, in lib. de generat, disp. 3, quxst. 4. CcfflPlut·
Confirmatur primo ex eodem S. Doctorep°boraquxst. 28, de Verit. art. 1, ubi inquit : α SiiioexP.
«justificatio accipiatur ut quidam motus, Thoma·
« cum oporteat eundem motum intelligi,
« quo peccatum aufertur, et justitia induci« tur, idem erit justificatio, quod peccato« rum remissio, solum ratione differens,
« prout ambo eundem motum nominant: sed
« unum secundum respectum ad terminum
« a quo, aliud vero secundum respectum ad
« terminum ad quem. Si autem accipiatur
« justificatio per viam mutationis, sic aliam
« mutationem significat justificatio, scilicet

630

DE QT1DDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

„.· I
;

« justitiæ generationem ; et aliam peccato« rum remissio, scilicet corruptionem cul« pæ. Sic autem justificatio, et peccatorum
« remissio non erunt idem, nisi per conco­
ct mitantiam. » Quod falsum esset, si præ­
dictæ mutationes non differrent realiter ;
tunc quippe essent idem per identitatem, et
non se haberent pure concomitanter. Quam
doctrinam luculentius adhuc tradit, et ex­
plicat eadem quxst. art. 6, his verbis : « Pa« tet igitur, quod si culpa omnino non est
« aliquid positive, idem est infusio gratiæ,
« et remissio culpæ secundum rem, secun« dum rationem vero non idem. Si autem
« culpa aliquid ponit non secundum ratio« nem, sed rem, est aliud remissio culpæ,
α et infusio gratiæ, si considerentur ut mu­
ci tationes ; quamvis in ratione motus sint
« unum, ut supra dictum est. Culpa autem
« aliquid ponit, et non solum absentiam
a gratiæ; absentia enim gratiæ secundum
« se considerata habet tantum rationem
σ pœnæ, non autem rationem culpæ, nisi
« secundum quod relinquitur ex actu volun« tario praecedente : sicut tenebra non haα bet rationem umbræ, nisi secundum quod
« relinquitur ex interpositione corporis
« opaci. Sicut ergo ablatio umbræ importat
α non solum remotionem tenebrae, sed mo« tionem corporis impedientis : ita remis« sio culpæ non solum importat ablationem
« absentiae gratiæ, sed ablationem impenα dimenti gratiæ, quod erat ex actu peccati
« praecedente : non ut actus ille non fuerit,
« quia hoc est impossibile ; sed ut propter
« illum influxus gratiæ non impediatur,
α Patet igitur, quod remissio culpæ, et infu« siogratiæ non sunt idem secundum rem.λ
Fulcitor Confirmatur secundo, quia D. Thom. in
amplius· præsenti art. 8 ad 1, et aliis locis citatis
disp. prxced. dub. ult. § ult. aperte consti­
tuit ordinem realem, et mutuam causalitatem inter infusionem gratiæ, et remissio­
nem culpæ ·. atqui realis ordo, et mutua
causalitas non reperiuntur, nisi inter ea,
quæ distinguuntur realiter: ergo ex mente
D. Thom. infusio gratiæ, et remissio culpæ
sunt mutationes realiter distinctae; atque
ideo justificatio impii, quæ remissionem
peccati, et infusionem gratiæ essentialiter
complectitur, non est unica, et simplex
mutatio, sed motus quidam ex duplici mu­
tatione compositus.
4. Secundo probatur eadem conclusio
ratione desumpta ex D. Thom. locis pro­
xime citatis : quoniam justificatio est qui­

dam transitus de subjecto in subjectum,
i
sive de positivo in positivum : ergo non est^,
simplex mutatio, sed motus a simplici mu-eiM
tatione distinctus. Consequentia patet ex
his, quæ in dubii limine prænotavimus.
Antecedens autem probatur : quia justifica­
tio impii est translatio a statu peccati ad
statum gratiæ, ut perspicue docet Concilium ,^.
Trident, sew. 6, cap. 5; sed hi status suntTnJ®
extrema positiva : ergo justificatio impii est
transitus de subjecto in subjectum, sive
(quod idem est) de positivo in positivum.
Suadetur minor; nam in primis statusgra­
tiæ est quid positivum, ut ex se liquet:
deinde status peccati importat essentialiter
aliquid positivum ; siquidem inter alia di­
cit actum peccaminosum præteritum ut non
retractatum, sive moraliter permanentem;
et insuper addit positivam inclinationem
ad bonum proprium tanquam ad ultimum
finem : ergo prædicti status sunt extrema
positiva.
Confirmatur, quia tunc adest molus a ca&simplici mutatione distinctus, quando dantur quatuor termini, et duæ mutationes
realiter distinctæ : sed hæc omnia concur­
runt in impii justificatione : hæc igitur est
motus quidam a simplici mutatione distinc­
tus. Consequentia est legitima, et major
constat ex iis, quæ supra observavimus.
Minor autem suadetur, quia in justifica­
tione impii interveniunt esse peccati, et non
esse illius; non esse gratiæ, et esse illius:
interveniunt etiam duæ mutationes, nempe
transitus ab esse peccati ad non esse illius ;
et transitus a non esse gratiæ ad esse illius.
Hujusmodi autem mutationes differunt si­
cut earum termini. qui sunt non esse pec­
cati, et esse gratiæ. Unde cum non esse pec­
cati, et esse gratiæ distinguantur realiter
negative; esse quippe gratiæ est quid posi­
tivum ; non esse vero peccati est quædam
carentia, seu negatio; sequitur prædictas
mutationes distingui realiter inter se, sal.
tem negative.
|
5. Sed dices ex hac ratione potins colligiot^d
oppositum : quoniam status peccati constiI
tuitur formaliter per peccatum habituale,
quod nihil aliud est, quam privatio gratiæ,
'
ut supra statuimus disp. 1, dub. 1; transi­
tus autem a privatione ad formam non est
motus, sed simplex mutatio, ut patet in
restitutione potentiæ visivæ, et in aeris il­
luminatione. Et ratio est; nam carentia,
seu non esse privationis, non est alia caren­
tia, sed forma, quam excludebat privatio:
duæ

♦

DISP. IV, DUB. I.
duæ quippe negationes, ut vulgo dici solet,
offirmant. I nde non esse peccati, et esse
gratiæ nequeunt differre realiter, el conse­
quenter nec mutationes, quæ terminos illos
attingunt.
&$«· Huic objectioni respondet Vasquez in
exposit. art. 1 hujus qiwstionis, quod licet
peccatum habituale sit quædam privatio,
significatur tamen affirmative : quod suffi­
cit, inquit ille, ad verum motum . nam hic
solum exposcit versari inter terminos vel
positivos, vel positive significatos. Quam
responsionem confirmat authoritate Philo­
sophi 11 Metaph. led. 11, ubi ait : Necesse
ac subjecto in subjectum mutationem solam
motum esse; subjecta vero aut contraria ,
out media : nam et privatio contrarium esse
ponatur, quandoquidem et affirmatione de­
claratur, veluti nudum, verum, et nigrum,
tlc.
ajgj. Hæc tamen doctrina falsa est, et insuffia ciens : nam ex eo, quod privatio positive
significetur, non sequitur, quod transitus a
prædicta privatione sit motus secundum
esse, sed solum secundum dici, et praecise
quoad modum significandi. Ubi enim non
dantur duo termini positivi, quorum unus
adjiciatur, et alter adveniat, impossibile
est, quod dentur duæ mutationes reales,
una vere destructiva termini a quo, et alia
acquisitiva termini ad quem : sed sicut ca­
rentia privationis est realiter forma , ita
destructio privationis est realiter formæ
productio. Et ex opposito fieret, transitum
a privatione ad formam esse communiter
loquendo verum motum includentem duas
mutationes reales ; nam communiter lo­
quendo privationes significantur nomini­
bus positivis, ut tenebra, cæcitas, et alia
hujusmodi : quod tamen est absurdum, et
contra communem Philosophorum sentenI m Ham. Aristoteles autem loco cit. non favet
Vasqnio, sed habet sensum longe diver­
sum; docet enim motum versari debere
inter terminos contrarios, vel maxime dis­
tantes, ut sunt album, et nigrum ; vel inter
medios,ut sunt rubrum,et pallidum; et utru­
bique asserit, veram rationem motus sal­
vari. Et statim subjungit per adversativam,
Nam et privatio etc. significans privatio­
nem non habere rationem contrarii, vel
maxime distantis, vel intermedii, licet afI
firmative, et positive significetur ; et con­
sequenter non posse terminare motum
.
secundum rem a simplici mutatione dis:
tinctum. Quod enim privatio significetur

631

affirmative, solum evincit, quod sit contra­
rium reductive, et secundum dici ; et con­
sequenter, quod possit esse terminus motus
reductive, et secundum dici. Et hoc modo
interpretatur ea verba D. Thom. ibidemπ·Th0·
Utera G. ubi ait : « Relinquitur ergo, quod
« sola mutatio, scilicet de subjecto in sub­
it jectum, sit motus. Et cum subjecta ista,
« inter quæ est motus, oporteat esse oppo« sita, necesse est, quod sint contraria, vel
« intermedia; quia privatio licet affirma« live monstretur, sicut nigrum, et eden« tulum ; tamen ad contrarium reducitur. »
6. Aliter ergo ad objectionem respon-ocenrridendum est, juxta ea quæ in argumento .'jq.01*·:
insinuavimus. Unde dicimus terminum ajcclwnk
quo remissionis peccati non esse peccatum
habituale præcisive acceptum secundum id,
quod formaliter, et in recto significat : quo
pacto solum importat privationem gratiæ ;
sic enim consideratum solum posset esse
terminus a quo simplicis mutationis, quæ
foret realiter gratiæ infusio. Sed prædiefus *
terminus est peccatum habituale secundum
ea, quæ essentialiter in proprio statu com­
plectitur. Et ideo Concilium Trident, loco concit,
citato non dixit, justificationem esse trans-Trident
lationem a pecccato ; sed dixit esse transla­
tionem a statu peccati. Ad peccati autem
statum duo positiva, ut caetera omittamus,
spectant, nempe actus peccati physice prae­
teritus, et moraliter permanens ; et insuper
conversio habitualis ad bonum proprium.
Unde in justificatione impii, quæ transla­
tionem a prædicto statu importat, essentia­
liter clauditur destructio alicujus positivi,
nempe ipsius status peccati, sive desitio,
seu retractatio actus peccati moraliter per­
manentis, et cessatio conversionis habitua­
lis ab bonum proprium, tanquam ad ulti­
mum finem.
Quæ doctrina desumitur ex D. Thom.D. Tho.
nam de actu peccaminoso inquit art. cit. ex
quaest. 28, de Veritate : « Culpa aliquid poα nit,et non solum absentiam gratiæ.Absen« tia enim gratiæ secundum se considerata
<r habet tantum rationem pœnæ, non autem
« rationem culpæ, nisi secundum quod re« linquitur ex actu voluntario præcedente :
α sicut tenebra non habet rationem umbræ,
« nisi secundum quod relinquitur ex intera positione corporis opaci. Sicut ergo ablaα tio umbræ importat non solum ablatio« nem tenebrae, sed remotionem corporis
« impedientis : ita remissio culpæ non so­
ft lum importat ablationem absentiae gra-

632

DE QUIDDITATE JU ΊΤ FICATI ON IS IMPII.

σ tiæ, sed ablationem impedimenti gratiæ,
a quod erat ex actu peccati praecedente. »
De inclinatione vero habituali ad bonum
proprium, inquit quæst. 24, deYerit. art.
12 :« Homo qui esl in peccato mortali, haα bitualiter peccato inhaeret. Quamvis enim
a non semper habeat habitum vitii, quia
« ex uno actu luxuriae habitus non generaα tur; voluntas tamen peccantis derelicto
« incommutabili bono , bono commutabili
« quasi fini adhaeret. Et hujusmodi adhæ« sionis vis , et inclinatio in ea manet,
a quousque iterato bono incommutabili
« quasi fini inhaereat. » Et utramque com­
plectitur idem D. Thom. tn 4, dist. 17 ,
quxst. 1, art. 6, quxstiunc. 3 ad 2, ubi ait :
« Dicendum, quod peccatum, et gratia non
« se habent sicut affirmatio, et negatio, vel
« sicut privatio, et habitus·, quia aliquis
« potest esse gratia destitutus, et tamen
« non habebit peccatum ; sicut patet de
a Adam secundum illos, qui dicunt illum
« non fuisse in gratia creatum. Quia pec« catum aliquid ponit vel esse, vel fuisse
« in peccante.Transeunte enim actu peccati,
« adhuc peccatum praecedens manet aliquo
« modo in ipso peccante, secundum quod
« ex eo reus apud Deum efficitur ; sicut
α etiam actus meritorii manent, ut supra
« dictum est. »
Dnjiex 7. Nec refert, si huic responsioni opporephw. nas pr-m0 . qUOnjam terminus a quo muta­
tionis debet praeexistere in subjecto, quod
mutatur : sed actus peccati præteritus mo­
raliter permanens non praeexistit intrin­
sece in homine, qui justificatur, sed solum
objective in abominatione divina : ergo
praedictus actus nihil confert, ut terminus
a quo remissionis peccati sit aliquid posi­
tivum. Secundo, quia inclinatio habitualis
ad bonum proprium tanquam ad ultimum
finem nihil aliud est, quam entitas ipsa, et
inclinatio voluntatis creatae connotando
privationem gratiæ, ut constat ex dictis in
tract, de ultimo fine, disp. 4, dub. 3 ; sed ex
iis duobus privatio non est aliquid positi­
vum, ut ex se liquet ; entitas vero volunta­
tis creatae non destruitur per remissionem
peccati, sed eadem perseverat : ergo remis­
sio peccati non habet terminum a quo po­
sitivum. Patet consequentia ; nam terminus
a quo mutationis destructivae debet esse
quid positivum, et realiter destrui.
Diluitur
Eae , inquam, objectiones non referunt,
pnina.
prjmam enim dicendum est, quod licet
actus peccati præteritus physice præterie-

rit, mansit tamen moraliter in appretiatione divina ut proprium suppositi, quod
peccavit, illudque impediens a participa­
tione gratiæ. Unde privatio gratiæ pecca­
tori inhaerens completur in esse talis per
praedictum actum moraliter permanentem,
atque ideo talis actus non se habet pure
extrinsece ad hujusmodi privationem·, sed
praestat moraliter id ipsum, quod insua
prima elicientia praestitit, nempe gratiam
expellere, et ejus carentiam reddere termi­
native intrinsece voluntariam. Quapropter
remissio peccati non est destructio solius
carentiæ gratiæ, sed etiam actus peccaminosi, nedum ut existentis objective in Deo,
|
verum etiam ut afficientis moraliter pecca­
torem , non ut actus ille, inquit D. Thom.
art. 8, ex quæst cit. de Veritate, non fuerit,
quia hoc est impossibile ; sed ut propter il­
lum influxus gratiæ non impediatur. Tran·
seunte enim actu peccati (ait idem S. Doctor
loco proxime citato ex 4 Serm.) adhuc pec­
catum prxcedens manet aliquo modo in ipso
peccante. Et ita sufficienter salvatur, quod
terminas a qua remissionis peccati sit ali­
quid positivum, licet non physice, morali­
ter tamens permanens, et peccatorem affi­
ciens. Recolantur quæ diximus in tractata
de peccatis, disp. 14, dub. 3, § 7.
Ad secundam concedimus , quod incli-^f^
natio peccatoris ad bonum proprium tan­
quam ad ultimum finem, non distinguatur
realiter ab entitate voluntatis creatae. Dici­
mus tamen rectum prædictæ inclinationis
non esse prædictam entitatem materialiter
sumptam , sed eandem entitatem, conno­
tando privationem gratiæ. Unde sublata
hujusmodi privatione, consequenter cessat
prædicta inclinatio, et denominatio in esse
talis. Ad mutationem autem realem non
requiritur, quod ejus terminus a quo pe­
reat materialiter, et in esse entis ; see suf­
ficit , quod pereat formaliter secundum
illam rationem, secundum quam exercet
rationem termini a quo. Sic enim in cor­
ruptione hominis datur transitus realis a
forma ad ejus privationem ; quamvis præ­
dicta forma, nempe anima rationalis, non
pereat entitative, sed solum quoad munus
termini a quo, nempe quatenus materiam
informabat, et hominem constituebat. Et
hoc pacto in justificatione impii destruitur
realiter inclinatio habitualis ad bonum
proprium , tanquam ad ultimum finem ;
quoniam licet remaneat id quod alias erat
rectum prædictæ denominationis realis,
cessat

DISP. IV, DUB. I.

cessat tamen in esse recti, ol quoad munus
dominandi subjecto. Unde remissio peccati
importat ex hac parte veram destructionem
termini a quo positivi, et qui vere distin­
guitur a non esse gratiæ. Et similiter gratiæ
infusio inducit terminem ad quem positi­
vum vere distinctum a non esse peccati
adæquate acceptum, ad quod terminatur
culpæremissio. Quo nihil amplius deside­
rari potest, ut prædictæ duæ mutationes
sint reales, et realiter distinctae.

§ n.
Corollarium prxcedentis doctrinæ notatu
dignum.
fei» 8. Ex dictis infertur, justificationem im^pii distingui essentialiter specifice a justificaΧ-α-tionenon impii, qualis fuit justificatio Anu“t gelorum, et Adami. Hoc consectarium non
admittunt plures ex Aulhoribus, qui nobiscum docent justificationem impii esse ve­
rum motum ut § præced. explicuimus. Hi
1ή». sunt Arauxo loc cit. post respons. ad 4, Joanii^nesa S. Thom. §Sed inquires, et alii. Quo­
rum præcipuum fundamentum est, quoniam in omni justificatione est idem teri·.^'minus ad quem secundum speciem, nempe
^in· gratia sanctificans : sed justificatio sumit
speciem a termino ad quem : ergo omnis
justificatio est ejusdem speciei. Quod con­
firmant primo ex D. Thom. art. 1, ubi ait,
quod justificatio impii sumit denominatio­
nem a termino ad quem, nempe a justitia :
sed justificatio sumit denominationem ab
eo, a quo sumit speciem : ergo justificatio
impii specificatur a justitia, et consequenter
est ejusdem speciei cum justificatione non
impii, quæ habet idem specificativum. Con­
firmant secundo, quia justificatio impii non
alia ratione potest differre a justificatione
non impii, nisi quatenus illa expellit pec­
catum : sed expulsio peccati est effectus
secundarius infusionis gratiæ, et terminus
secundarius non dat speciem : ergo nullum
est fundamentum, ut justificatio impii dif­
ferat essentialiter a justificatione non im­
pii. Confirmatur terlio, et explicatur am­
plius; quia prædictæ justificationes non
possunt differre essentialiter, nisi quatenus
habent diversos terminos a quibus ; justifi­
catio enim impii est transitus a statu pec­
cati ad gratiam ; justificatio vero non impii
solum est transitus a non esse gratiæ ad
esse illius : atqui distinctio mutationum
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

633

non sumitur a terminis a quibus; ejusdem
quippe rationis sunt motusacæruleo in al­
bum, et modus a viridi in eundem termi­
num, ut cum Aristot. et D. Thom. docent
N. Complut, in lib. Physic, disp. 23, quæst.
I ; ergo nulla est ratio, ut prædictæ justifi­
cationes essentialiter distinguantur.
Nostram tamen resolutionem amplectun-desola­
tur Cajet, et Medina art. 6 hujus quæst. Pe- cajçf.
trus de Solo led. 10 depœnit. Montes, disp.
33, quæst. 1, num. 10 etalii. Et suadetur^s?toex dictis § præcedenti : quoniam justificatio Motinon impii non est essentialiter motus, sed vmn'
simplex mutatio : atqui justificatio impii
est essentialiter motus : ergo justificatio im­
pii, et justificatio non impii distinguuntur
essentialiter. Patet consequentia, quia ne­
queunt non essentialiter differre, quæ ha­
bent diversa prædicata essentialia.
9. Respondet Arauxo, hoc fundamentum Effatantum evincere, quod prædictæ justifica- slQm'
tiones differant essentialiter in ratione mo­
tus, et mutationis; non autem quod essen­
tialiter distinguantur vel in esse actionis,
vel ex parte termini ad quem.
Hæc tamen responsio ex una parte con- Præ^ucedit quod intendimus; et ex alia procedit °
inconsequenter. Nam in primis nos in præ­
senti non loquimur de justificatione consi­
derata in esse actionis, sed sumpta passive,
ut est mutatio acquisitiva justitiæ, ut supra
in limine dubii observavimus (considerata
quippe active est actus divinus in Deo for­
maliter manens, et a nullo objecto creato
mutuans speciem) : ergo si justificationes
impii, et non impii differunt essentialiter
in esse motus, et mutationis, salvatur diffe­
rentia essentialis, quam intendimus. Præterea repugnat, illa quæ habent speciem
per respectum ad terminum, distingui es­
sentialiter, nisi habeant terminos essentia­
liter diversos in esse termini, quamvis sint
ejusdem speciei in esse entis, ut inductive
potest ostendi : sed motus, et mutatio ha­
bent speciem per respectum ad terminum
ad quem : ergo semel concesso, quod justifi­
cationes impii, et non impii differunt es­
sentialiter in esse motus, et mutationis ;
inconsequenter negatur, quoddistinguantur
essentialiter ex parte termini ad quem. Sed
vel dicendum est, prædictas justificationes
non distingui essentialiter in esse motus,
et mutationis ; vel concedere oportet, quod
gratia, quæ est earum terminus ad quem,
est diversæ rationis prout terminat justifi­
cationes impii,et non impii,quamvis habeat
41

634

DE QÜIDD1TATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

eandem essentiam materialiter, et in esso
entis.
Varw*
Confirmatur urgentius ratio supra facta :
dercre- quoniam justificatio impii importat essensoiniio. |ja|jter realem transmutationem subjecti :
justificatio vero non impii nullam essen­
tialiter transmutationem importat : ergo
differunt essentialiter. Consequentia vide­
tur manifesta : quoniam ut duo aliqua
differant essentialiter, sufficit quod uni eo­
rum conveniat aliquod praedicatum essen­
tiale, quod alteri non convenit. Antecedens
autem quoad primam pariem est certum ;
quia justificatio impii supponit essentiali­
ter in subjecto privationem, seu non esse
gratiæ, quam inducit ; et consequenter
transfert subjectum a non esse gratiæ ad
esse illius : quo nihil amplius desideratur
ad transmutationem realem, sive ut sub­
jectum nunc aliter se habeat, quam antea
se habebat. Secunda vero antecedentis pars
etiam liquet, quia justificatio non impii
potest fieri in eodem instanti reali, in quo
non impius primo producitur, ut patet in
justificatione Angelorum, et consequenter
non supponitindispensabiliter privationem
gratiæ in proprio subjecto ; implicat enim
privationqm, et formam afficere in eodem
instanti idem subjectum : sed ubi non datnr
transitus de non esse termini ad quem ad
esse illius in eodem subjecto, nequit istud
realiter transmutari : ergo justificatio non
impii nullam essentialiter importat realem
transmutationem. Quod autem quidam di­
cunt, ad transmutationem realem sufficere,
quod carentia termini ad quem praecedat
pro aliquo signo, sive priori naturæ ipsum
terminum, nihil prodest, et falsitatis con­
vincitur, quia cum prioritate naturæ stat
simultas temporis : et ita si in Angelis ante
infusionem gratiæ in primo eorum instanti
praefuisset ejusdem gratiæ carentia, seque­
retur Angelos in primo instanti habuisse
simul gratiæ privationem, et gratiam.
Quod vero dicunt alii, terminum a quo hu­
jus transmutationis non esse carentiam
gratiæ exercitam, sed quæ competit rei,
quantum est de se, etiam est insufficiens, et
falsum : nam terminus a quo expellitur
per terminum ad quem ; gratia autem non
tollit, quod subjectum, quantum est de se,
careat gratia ·, sed potius eandem aptitudinem passivam relinquit. Quod denique inMontcs. sinuat Montesinos, terminum a quo hujus
transmutationis sufficienter salvari in ca­
rentia gratiæ, quæ toto tempore antecedit

productionem subjecti, eadem facilitate im­
pugnatur ; quoniam terminus α quo trans­
mutationis realis debet subjectum afficere,
alioqui subjectum non vere transmutabitur
ab uno termino in alium, ut patet in pro­
ductione accidentium, quæ simul cum subs­
tantia creantur. Relinquitur ergo justifi­
cationem non impii nullam essentialiter
importare subjecti transmutationem, sed
esse simplicem omnino gratiæ eductionem.
sive infusionem, posseque citra omne mi­
raculum a transmutatione separari, ut do­
cent etiam N. Complut, in lib. Physic.&to*
disp. 4, quxst. 5.
10. Secundo probatur eadem resolutio^*
ratione a priori, detegendo simul differen-mifatiam inter hanc mutationem, et alias mutationes naturales : quoniam destructio, sive
non esse peccati, pertinet per se ad termi­
num formalemflJ quem specificativum justi­
ficationis impii : ergo impii justificatio specificatur non a sola gratia secundum se, sed
a remissione peccati : ergo justificatio im­
pii, et non impii differunt essentialiter.
Hæc secunda consequentia patet ex prima,
quia justificatio non impii specificatur nona
remissione peccati, sed a gratia secundum
se : ergo si justificatio impii specificatur a
remissione peccati, sequitur prædictas jus­
tificationes habere specificativa diversa, et
consequenter distingui essentialiter. Prima
vero consequentia recte infertur ex antece­
denti ; quia cum aliquid specificatur per
habitudinem ad aliquem terminum, speci­
ficatur ab eo, quod per se pertinet ad prae­
dictum terminum in esse talis : ergo si re­
missio peccati pertinet per se ad terminum
ad quem justificationis impii, opus est,
quod prædicta justificatio specificetur a re­
missione peccati. Antecedens autem suade­
tur : nam ideo in aliis motibus destructio
termini a quo non pertinet per se ad termi­
num ad quem motus, quia prædicta des­
tructio secundum se non est bona, nec valet
terminare intentionem agentis : atqui des­
tructio peccati est per se bona, et digna, ut
terminet per se intentionem agentis / ergo
prædicta destructio, seu non esse peccati
pertinet per se ad terminum ad quempistificationis impii. Probatur minor : tum
quia peccatum mortale est maximum ma­
lum creaturæ rationalis, et dignum omni
odio, ac detestatione : ergo destructio, sive
non esse prædicti peccati est per se bona, et
digna, ut terminet intentionem agentis;
opposita quippe habent rationes oppositas.
Tum

DISP. IV, DUB. I.

i

I
I

I

I

]
j

Tum etiam, quia inde colligitur, quod in
naturalibus destructio termini a quo non
perlinet per se ad terminum ad quem speeificalivum motus ; quia non intenditur
propter so, sod propter generationem novi
compositi, sou propter formam de novo
educendam : atqui destructio peccati potest,
quantum est de se, intendi propter seipsam,
et independenter ab infusione gratiæ habi­
tualis; et ita contingeret casu, quo Deus
peccatum destrueret absque infusione præinnidictægratiæ, ut admittunt Arauxo.etJoannes a S. Thoma ; esset quippe insigne do­
num, et beneficium, quod Deus remitteret
peccatum, et hominem ad suam naturalem
puritatem reduceret : ergo prædicta peccati
destructio perlinet per se ad terminum ad
quem justificationis impii. Tum denique,
quia ita satis perspicue docet D. Thom. in
præsenti art. 6, in argumento Sed contra,
cui non respondet, ubi ait : « In enume« ratione eorum, quæ requiruntur ad rem,
« non debet praetermitti finis, qui est po« tissimum in unoquoque ; sed remissio
« peccati est finis in justificatione impii ;
» dicitur enim Isaiæ 27 : Iste est omnis
α fructus, ut auferatur peccatum ejus :
< ergo remissio peccatorum debet nume« rari inter ea, quæ requiruntur ad justifi« cationem impii. » Et in fine corporis ait:
« Consummatio autem, sive perventio
« ad terminum hujus motus importatur
<r per remissionem culpæ ; in hoc enim
« justificatio consummatur.» Etadprimum
respondet : α Dicendum, quod justificatio
« impii dicitur esse ipsa remissio peccato« rum, secundum quod omnis motus ac» cipit speciem a termino. » Et denique
art. 8 concludit : « Quartum vero, et ulti—
« mum est remissio culpæ, ad quam tota
* ista transmutatio ordinatur sicut ad fi« nem. » Quæ omnia violenter exponun­
tur, nisi admittatur remissionem peccati
pertinere per se ad terminum ad quem\\istificationis impii.
Ixina 11. Ad fundamentum autem Adversajji^.riorum respondetur, gratiam quæ termiδ®· nat justificationem impii, et non impii,
esse utrobique ejusdem speciei in esse entis;
differre tamen formaliter in esse termini :
justificationem enim non impii specificat
considerata secundum se, et præcisive a
remissione peccati ; impii autem justifica­
tionem specificat ut gratia sanans, et con­
cernens peccati remissionem, tanquam bo­
nam per se intentum in eodem motu. Ut

635

autem terminus ad quem transfundat diver­
sas specificationes, non requiritur, quod sit
diversus in esse entis ; sed sufficit, quod
differat in esse termini, sive (et in idem re­
cidit) quod diversimode respiciatur. Quod
satis liquet in anima rationali unita materiæ per generationem, et resurrectionem ;
est enim semper eadem in esse entis : et
nihilominus terminat eas transmutationes
specie differentes, quia variatur in esse
termini. Et hoc proportionali modo se ha­
bet gratia ad justificationem impii, et non
impii ; justificatio quippe non impii est velut simplex generatio : justificatio vero im­
pii se habet ad instar resurrectionis.
Ad primam confirmationem responde-oirnitur
mus argumentum a denominatione, sicut
et ab etymologia desumptum, levioris esse m3li0*
efficaciae ; solent quippe nomen, et species
rei a diversis principiis desumi : et ita actio
transiens non denominat passum, sed
agens; cum tamen non sit in agente, sed in
passo. Addimus tamen motum, quo impius
transfertur astatu peccati, merito potius
appellari justificationem, quam remissio­
nem peccati; quia licet tam infusio justitiae,
quam remissio culpæ se teneant ex parte
termini ad quem prædictæ transmutationis;
nihilominus infusio justitiæ nihil exprimit,
quod se teneat ex parte termini a quo :
remissio autem culpæ exprimit, saltem in
obliquo, ipsam culpam, quæ non pertinet
ad terminum ad quem, sed ad terminum
a quo.
Ad secundam dicendum est, quod licet Solvitor
»
L
secuiKtt
destructio culpæ terminative accepta sit ef­
fectus secundarius gratiæ sanctificantis ;
ipsius tamen culpæ remissio sumpta in
esse mutationis ordinatur per se primo ad
non esse peccati. Et quia justificatio impii
est quidam motus essentialiter complectens
non solum mutationem ad gratiam, sed
etiam mutationem ad non esse peccati: ut
§ præced. vidimus ; idcirco prædicta justifi­
catio in esse motus specificatur non solum
a gratia, sed etiam a non esse peccati, sive
a destructione illius terminative conside­
rata. Addendum est, quod licet remissio
culpæ sit effectus secundarius gratiæ in esse
entis, pertinet tamen primario, et per se
ad eandem gratiam, ut est terminus ad
quem justificationis impii ; quia hujusmodi
transmutatio non respicit gratiam secun­
dum se, et præcisive a prædicto effectu; sed
ut sanativam, et quatenus prædictum ef­
fectum concernit. Et multoties effectus se-

636

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

cundarius in esse entis transfertur in tor­
minum primarium motus : sicut quantitas,
quæ est effectus secundarius substantiae,
induit rationem termini primarii respectu
motus augmentationis.
ultimam respondemus negando matiiuæ. jorem, quia, ut constat ex hactenus dictis,
distinctio inter justificationes impii, et non
impii non desumitur ex terminis a quibus,
sed ex terminis ad quas hucusque assigna­
tos. Verum quidem est, multoties diversos
terminos a quibus arguere, vel inferre di­
versam rationem in termino ad quem, suf­
ficientem ad terminandum motus specie
distinctos. Et hac ratione motus ab albo in
fuscum, et a nigro in fuscum differunt spe­
cie ; quia fuscum collatum cum albo habet
rationem nigri, et comparatum nigro habet
rationem albi ; et consequenter subinduit
N.Comp. rationes diversas, ut docent N. Complut,
loco in objectione citato. Eadem ratione
ascensus, et descensus differunt specie, licet
terminentur ad idem punctum. Idemque
proportionabiliter accidit in nostro casu ;
nam eo ipso, quod terminus a quo justifica­
tionis sit simplex negatio, seu carentia
gratiæ, nihil est ex parte termini ad quem,
quod possit specificare, nisi ipsa gratia
præcisive, et secundum se accepta : sed ubi
ex parte termini a quo justificationis poni­
tur peccatum, jam ex parte termini ad quem
adest non solum gratia, sed etiam non esse
peccati, quod habet rationem boni, et po­
test per se intendi, ut supra explicuimus.
Præsertim quia ubi suppenitur peccatum,
hujus destructio, et gratiæ consequutio sunt
duæ mutationes reales componentes eun­
dem motum : quod non accidit cum pecca­
tum non destruitur, sed gratia tantum
communicatur.
objcc12. Oppones tamen adversus nostram
li0· resolutionem,et ejus fundamentum,difficile
testimonium D. Thom. 1 part, quxst. 23,
art. 1 ad 3, ubi ait : « Dicendum, quod
« praedestinari convenit Angelis, sicut et
« hominibus, licet nunquam fuerint mi­
tt seri. Nam motus non accipit speciem a
« termino a quo, sed a termino ad quem.
« Nihil enim refert quantum ad rationem
« dealbationis, utrum ille qui dealbatur,
« fuerit niger, aut pallidus, vel rubeus. Et
« similiter nihil refert ad rationem præ« destinationis, utrum aliquis prædestine« tur ad vitam aeternam a statu miseriae,
« vel non. » Ex quibus perspicuum vide­
tur, D.Thomam hactenus dictis contrarium

esse; quoniam ita se habet prædestinatio
ad gloriam, sicut justificatio ad gratiam :
sed omnis prædestinatio est ejusdem spe­
ciei, sive fiat a miseria, sive non, propter
identitatem termini ad quem : ergo idem de
justificatione dicendum est.
Respondetur merito D. Thom. asserere,
quod omnis prædestinatio est ejusdem spe-DiM
ciei ; quoniam prædestinari antevertit om­
nia merita, aut demerita, vel exercita, vel
prævisa, ut tradit S. Doctor eadem quxst.
art. 5, et late docuimus tract. de Prxdest.
disp. 9, dub. 3. Unde ad prædestinari pror­
sus de materiali se habet, quod ille, qui
praedestinatus ab æterno fuit, supponatur
in tempore habere, vel non habere mise­
riam peccati, priusquam dona, et gratiam,
quæ sunt effectus praedestinationis, recipiat.
Quia revera prædestinatio a prædicto ter­
mino a quo praescindit, et solum habet pro
termino a quo per se indignitatem negati­
vam, ut aliquis ordinetur ad gloriam. As­
seruit D. Thom. motum non diversificari
ex termino a quo, ut intentioni argumenti
occurreret ; quia ex sola diversitate termini
a quo non recte infertur, quod motus de­
beant esse specie diversi, ut S. Doctor
exemplo convincit, et nos libenter conce­
dimus. Et hinc retundit vim argumenti ;
nam terminus a quo per se praedestinatio­
nis, et primi effectus illius,non est miseria,
vel carentia miseriae exequuta, vel praevisa;
sed est indignitas illa negativa transmis­
sionis ad gloriam. Quamobrem merito ne­
gat, quod praedestinationes hominum, et
Angelorum sint, formaliter loquendo, di­
versae rationis. Secus accidit in justifica­
tione; hæc quippe est transmutatio exercita,
intrinseca, et ad terminum intrinsecum; et
importat per se remissionem culpæ, si il­
lam in subjecto supponat. Unde ad justifi­
cationem non se habet per accidens, quod
culpa remittatur, vel non. Sed ubi culpa
præsupponitur, habet rationem motus a
simplici mutatione distincti ; et insuper at­
tingit terminum specie diversum a termino
justificationis, quæ est mutatio simplex.
Præsertim cum terminus ad quem praedes­
tinationis sit sola gloria, non autem remis­
sio culpæ, a cujus præsuppositione prædes­
tinatio praescindit : terminus autem justifi­
cationis non est sola gratia, sed etiam
remissio culpæ, ut supra num. 9, ex eodem
S. Doct. vidimus. Quocirca opus est aliter
de praedestinatione, ac de justificatione in
hac parte philosophari.

§ m.

DISP. IV, DUB. I.

§ in.
lleferlur sententia nostræ assertioni
contraria.
13.Oppositam opinionem asserentem inc‘rjri' fusionem gratiae, et remissionem culpae non
esse mutationes realiter distinctas, et con­
sequenter justificationem impii non esse
motum, sed simplicem mutationem, tuenûj«aturCajet, in præsenti ari. 6 et alii. Quam
probant primo, quia ad motum condistinc«^•tum a simplici mutatione requiruntur duæ
mutationes realiter distinctæ, quarum una
sit corruptio alicujus positivi, et altera ali­
quid positivum inducat :sed remissio culpæ
et infusio gratiæ non ita se habent : ergo
non constituunt motum a simplici muta­
tione distinctum. Suadetur minor, quia re­
missio culpæ non destruit nisi ipsam cul­
pam, seu maculam peccati ; hæc autem non
est aliquid positivum, sed solius gratiæ pri­
vatio :ergo, etc. Quod confirmatur exem­
plo illuminationis, quæ non est motus;
quia in ea non corrumpitur aliquod posi­
tivum, sed solius lucis carentia : et ita idem
prorsus sunt destructio tenebræ, et lucis
communicatio.
Wittn Ad boc argumentum satis constat ex su­
pra dictis num. 6, ubi ostendimus termi­
num a quo remissionisculpæ non esseipsam
culpam præcisive acceptam, sed culpam se­
cundum omnia quæ concernit, inter quæ
computantur aliqua positiva,cujusmodisunt
actus præteritus moraliter permanens, et
conversio habitualis ad bonum proprium.
Per quod etiam patet ad confirmationem;
nam terminus a quo illuminationis non
concernit aliquid positivum contrarium lu­
ci, sed solius lucis carentiam Unde non est
comparanda justificationi impii, quæ est
transitus de contrario in contrarium,nempe
astatu peccati ad statum gratiæ : sed com­
parari potest justificationi non impii, quæ
est simplex transitus a non esse gratiæ ad
esse illius.
14. Arguitur secundo, quia ubi dantur
duæ mutationes realiter distinctæ, dantur
to- etiam duæ actiones, sive motus realiter di­
versi ; siquidem actio nihil aliud est, quam
mutatio prout ab agente : atqui justificatio
impii est unicus motus, ut in limine dubii
observavimus : ergo in justificatione impii
non interveniunt duæ mutationes realiter
distinctæ.
Confirmatur, quia mutatio est conceptus,

637

seu gradus superior ad motum : ergo non
cohæret, quod motus sit unicus, et sint duæ
mutationes. Patet consequentia, quia ne­
queunt multiplicari rationes genericæ, et
superiores, quin inferiores multiplicentur.
Respondetur argumento negando majo-Solv‘tor·
rem, quia fieri optime potest, ut unico mo­
tui active sumpto correspondeant duæ mu­
tationes passivæ realiter distinctæ, ut patet
in naturalibus : nam eidem motui dealba­
tionis correspondent mutatio a nigro in non
nigrum, et mutatio a non albo in album,
quæ realiter distinguuntur. Et similiter ei­
dem alteration! correspondent corruptio
formæ præexistentis.et generatio, siveeductio novæ formæ. Et idem accidit in præ­
senti ; nam Deus unica actione causât re­
missionem culpæ, et receptionem gratiæ,
quæ realiter differunt, sed eundem motum
passivum componunt.
Ad confirmationem dicendum est, muta­
tionem bifariam sumi posse : uno modo ut
quid commune motui, et mutationi stricte,
seu particulariter dictæ : alio modo ut quid
speciale et condistinctum amotu. Ex uni­
tate ergo motus solum sequitur unitas mu­
tationis communiter dictæ, quæ est gradus
superior ad motum : sed cum hoc recte co­
hæret, quod simul dentur duæ, aut plures
mutationes particulariter dictæ, et integran­
tes eundem motum. Sicut idem numero
motus localis coalescit ex pluribus mutatio­
nibus quæ in singulis instantibus perfi­
ciuntur.
15. Arguitur tertio : quia si destructio Tertium
culpæ esset mutatio realis ab infusione gra-æer^jj
tiæ distincta, sequeretur justificationem
impii importare plurimas mutationes rea­
liter diversas : consequens apparet absur­
dum : ergo remissio culpæ non differt
realiterab infusione gratiæ. Sequela osten­
ditur, quia si semel remissio culpæ est
mutatio realis,et destruit aliquid positivum,
tot erunt mutationes reales , quot fuerint
peccata, quæ remittuntur : sed sæpe con­
tingit, quod in peccatore sint plurima pec­
cata : ergo in justificatione impii interve­
nient plurimæmutationes realiter diversae,
Respondetur primo concedendo seque-B^ponlam, quæ nullum absurdum involvit; quia sl0‘
ubi dantur plures termini a quibus reales,
et realiter destruendi, opus est, ut interve­
niant plures destructiones reales, juxta nu­
merum terminorum qui destruuntur. Sicut
si aliquis haberet plures colores medios, et
moveretur ad calorem extremum, v. g. ad

638

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

esse album, licet mutatio generativa esset
unica, mutatio tamen corruptiva esset mul­
tiplex, juxta numerum colorum, qui per
illum dealbationis motum perirent. Et ita
contingeret in nostro casu; nam quamvis
gratia justificans esset una, nihilominus
actus peccati, qui impediebant receptionem
gratiæ, essent plures et omnes destrueren­
tur per eandem justificationis motum. Se­
cundo respondetur negando sequelam, quia
mutatio non habet unitatem numericam a
terminoα quo materialiter considerato, sed
a subjecto, et termino ad quem per se ins­
pecto. In justificatione autem non intendi­
tur absentia hujus, vel illius peccati secun­
dum specialem rationem considerati -. sed
non esse absolute peccati, in quo omnes pec­
catorum desitiones conveniunt. Unde re­
missio culpæ formaliter considerata non
est multiplex numero, sed unica in ratione
mutationis, ut justificationem componit;
quamvis materialiter posset juxta priorem
responsionem multiplex appellari. Sicut
plures materialiter superficies solent cons­
tituere eandem numero superficiem in mu­
nere continendi locatum, ut explicant N.
X.Comp. Complut, in lib. Physic, disp. 19, quæst. 2.
Et plures numero, aut etiam specie opera­
tiones angelicæ possunt eundem numero
motum localem constituere, ut explicuimus
in tract, de Angelis, disp. 3, dub. 3.
Quartum
16- Arguitur quarto : quia de ratione moargu- tus a simplici mutatione distincti est, quod
sit successivus : sed justificatio impii non
est successiva, sed instantanea : ergojusticafitio impii non est motus a simplici muta­
tione distinctus. Confirmatur, et declaratur;
quia ubi dantur duæ mutationes reales, et
realiter distincta?, reperiuntur prius, et
posterius constituentia successionem tem­
pore mensurabilem : sed justificatio impii
n.Tbo. fit in instanti, ut docet D. Thom. in præ­
senti art. 7 ; ergo justificatio impii non
complectitur duas mutationes reales, et rea­
liter distinctas; et consequenter nequit esse
verus motus a simplici mutatione diversus,
solutio.
Respondetur argumento, majorem solum
verificari de motu corporeo, qui est actus
imperfecti ; falsificari autem in motu pro­
prio naturæ intellectualis, et qui est actus
perfecti. Hic enim abstrahit a successione,
et valet unico instanti temporis nostri coe­
xistere. Et hujusmodi est ratio motus, quæ
convenit justificationi impii. Ad confirma­
tionem dicendum est, remissionem culpæ,
et infusionem gratiæ non efficere prius, et

posterius secundum ordinem durationis,
sed secundum ordinem naturæ, et in di­
verso genere causæ, quæ possunt intra idem
instans nostri temporis contineri. Hæcau­
tem majorem lucem accipient ex immediate
dicendis.
DUBIUM II.

Utrum justificatio impii fiat in instanti, an
in tempore.

17. Ut certa ab incertis separemus, ob- sn»
servandum est, quod justificatio impii potest dupliciter considerari : uno modo prout
complectitur seriem omnium, quæ ad ipsam
tam proxime, quam remote concurrunt:
altero modo prout præcise dicit ea, quæ
proxime, et per se ad illam desiderantur.
Et quidem priori modo considerata com­
prehendit omnia auxilia, et actus etiam
imperfectos, quibus peccator incipit moveri
ad justitiam, cujusmodi sunt diversæ voca­
tiones, motus fidei, spei, et alii, quos re­
censet Concil. Trident, sew. 6, cap. 5; pos-T^
teriori autem modo sumpta solum importat
gratiam sanctificantem, remissionem cul­
pæ, aut etiam illos actus, quibus fit ultima
præparatio ad justitiam, ut latius explicui­
mus disp. præced. dub. 1. Loquendo igitur
de justificatione in priori sensu,certum de­
bet esse, quod regulariter non fit in ins­
tanti, sed in tempore; quoniam ut in pluri­
mum peccator non subito convertitur, sed
per varia auxilia, et diversos affectus tra­
hitur ad justitiam, procedendo ab imperfec­
tioribus ad magis perfectum ; in quo regu­
lariter loquendo non solum absumitur tem­
pus, verum et quandoque interrumpitur.
Diximus tamen, regulariter loquendo ; quia
absolute non repugnat, quod dispositiones
etiam remotæ adsint in unico instanti, vel
quod justificatio fiat independenter ab illis,
ut contingit in conversione Pauli, et docet
D. Thom. quæst. præced. art.2 ad2, his ver-p
bis : « Dicendum, quod cum homo ad gra« tiam se præparare non possit, nisi Deo
α eum præveniente,et movente ad bonum;
«· non refert, utrum subito, vel paulatim
« aliquis ad perfectam præparationem per« veniat : dicitur enim Eccles. 11 : Facile
« est in oculis Dei subito honestare pau« perem. Contingit autem quandoque, quod
« Deus movet hominem ad aliquod bonum,
« non tamen perfectum ; et talis præpara« tio præcedit gratiam (atque ideo justifica­
tionem.

DISP. IV, DUB. II.
< tionem). Sed quandoque statim perfecte
< movet ipsum ad bonum, et subito gra« liam homo accipit, secundum illud Joan.
« 6: Omnis qui audit a patre, el didicit,
« venit ad me. Et ita contingit Paulo, quia
« subito, cum esset in progressu peccati,
« perfecte motum est cor ejus a Deo, au< diendo, et adducendo, et veniendo ; et
« ideo subito est gratiam consequutus. »
tette Hoc supposito circa dispositiones remotas
ad justitiam, in quo facile conveniunt Doctores, videndum est, an ea quæ proxime, et
perse ad justificationem concurrunt, per­
ficiantur in instanti ; sive, et in idem reci­
dit, utrum justificatio impii secundum es­
sentiam considerata sit motus instantaneus,
an successivus.
§ I·

Vera sententia duabus assertionibus expli­
catur.
18. Dicendum est primo, justificationem
impii secundum substantiam consideratam
fieri in instanti, et consequenter non esse
mutationem successivam , sed instantaneam. Hanc conclusionem docet expresse
Ht». D. Thoiu. in præsenti, art. Ί çtin 4, dist.
17, quæst. 1, art. 5, quæst. 3 et quæst. 28 de
^Γιί· art‘
sæpe ; quem sequunûuibû-tur communiter non solum Thomistæ, sed
°'e· etiam alii Doctores. Et potest probari testi­
moniis Scripturæ, Conciliorum, et Summo­
rum Pontificum, in quibus haud obscure
iti hæc veritas significatur ; nam Act. 2 dici—
citur : Factum est repente de calo sonus ad­
venientis spiritus vehementis. Ubi Glossa
desumpta ex Ambrosio inquit : Nescit tarda
molimina Spiritus sancti gratia. Et idem
ùjrh. significatur Ezech. 18 et 33 : In quacumque
hora ingemuerit peccator, etc. ; nam secun­
dum usum Scripturæ idem valet,ac inquoûwi. cumque momento. EtConcil. Trident, sess.
R4bL6, postquam cap. 5 egerat de dispositionibus
remotis ad justificationem impii, deinde
cap. 6 agens de ipsa justificatione, inquit :
« Unde in ipsa justificatione cum remis < sione peccatorum hæc omnia simul in« fusa accipit homo per Jesum Christum,
< cui inseritur, fidem, spem, charitatem. »
Leo Et Leo Papa epist. 91 ad Theodosium, et
hP· refertur depeenit. dist. 1, cap. 1, ait : Apud
Deum nullas patitur moras vera conversio.
W.en. Idemque significant Cœlestinus I epist. ad

Prisa

639

Episcopos Galliæ, et Julius I in decreto, Julius,
quod habetur tom. 1 Concil. post epistolamZ
ejusdem Julii. Videatur etiam D. Chrysost. D.ChryS.
hom. 25 in Joan, ubi assignat differentiam
inter nativitatem ex carne, et ex Deo per
gratiam, quod illa indiget tempore, hæc
autem perficitur in momento.
19. Deinde probatur ratione desumpta ex Ratio.
D. Thom. locis supra citatis, quæ potest ita
formari : quoniam nulla est ratio, ob quam
justificatio impii secundum substantiam
considerata (nempe ut importat infusionem
gratiæ sanctificantis, et remissionem cul­
pæ) debeat fieri in tempore : ergo justifica­
tio impii non fit in tempore, sed in ins­
tanti. Consequentia patet. Et antecedens
quoad secundam partem, nempe quoad re­
missionem culpæ, constat ex prima : nam
remissio culpæ est effectus formalis gratiæ
adeo intime illi annexus, ut implicet gra­
tiam sanctificantem, et peccatum mortale
in eodem instanti coexistere. ut ostendi­
mus disp. 2, dub. 4 ; ergo si infusio gratiæ
sanctificantis fit in instanti, in eodem ins­
tanti debet fieri remissio peccati. Prima
vero antecedentis pars ostenditur; nam quod
aliæ formæ nequeant subito communicari
materiæ, provenit vel quia in materia præexislit aliqua indispositio resistens intro­
ductioni formæ paulatim expellenda, vel
quia agentis virtus est debilis, et nequit
formam instantanée introducere, sed pau­
latim devincit resistentiam materiæ : atqui
nulla ex iis rationibus militat in introduc­
tione gratiæ sanctificantis. Non quidem
prima, quia status peccati moralis non est
aliquid positive repugnans infusioni gra­
tiæ; et non valet per partes, aut gradus
destrui, sed vel totus manet, vel totus dissi­
patur. Nec etiam secunda, quia Deus in­
fundens gratiam est agens infinitæ virtutis,
qui subito potest quamlibet resistentiam
superare, ct formam introducere : ergo
nulla est ratio, obquam justificatio debeat
in tempore fieri.
20. Nec refert, si respondeas primo, su-primum
peresse aliud caput, propter quod justificatio impii debeat non in instanti, sed in
tempore fieri ; quia nimirum impius non
justificatur nisi dependenter a propriis ac­
tibus, quibus ad gratiam disponitur, quos
actus nequit instantanée elicere : tum quia
ipse est agens virtutis fînitæ : tum quia
prædicti actus nequeunt unico tantum ins­
tanti durare, sed debent aliquam tem­
poris moram consumere, ut docent Grego-

640

DE QUIDD1TATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

ewg. de rius de Arimino, Gabriel Vasq. et alii infra
Avisa"‘ referendi.
dTur”
^oe’ ‘n(Iuam> non refert, sed facile dis­
pellitur; quia actus partis inlellectivæ sunt
formaliter indivisibiles, et habent suum
esse simul : unde incipiunt in instanti, et
per primum sui esse, ut ex Aristotele docet
D. Thom. supra quxst. 31, art. 2, in corp,
ct ad 1, ubi ait : « Dicendum, quod sicut di« citur in 3, de Anima, motus dupliciter
« dicitur. Uno modo qui est actus imperc fecti, scilicet existentis in potentia, in
e quantum hujusmodi ; et talis actus est
α successivus, et in tempore. Alius autem
« actus est motus perfecti, id est existentis
g in actu, sicut intelligere, sentire, velle ;
« et hujusmodi motus non est successivus,
« nec per se in tempore. » Constat autem,
quod actus, quibus impius ultimo ad justi­
ficationem disponitur, sunt motus perfec­
tissimi partis intellectivæ : ergo praedicti
actus incipiunt in instanti: sed in eadem
duratione, in qua adest ultima dispositio
adjustificationem, adest etiam ipsa gratia;
alioqui prædicta dispositio non esset ul­
tima : ergo justificatio impii fit in instanti.
Quod potest confirmari exemplo Adami,qui
in primo instanti suæ productionis consequutus est gratiam mediante propria dis—
D.Tho. positione, ut docet D. Thom. 1 part, quxst.
95, art. I, ubi ad simile motivum, quale
causatur hæc evasio, respondet in hunc
modum : Jd 5 dicendum, quod cum motus
voluntatis non sit continuus, nihil prohibet
etiam in primo instanti sux creationis pri­
mum hominem gralix consensisse. Et idem
contigit in Angelis, ut docet. S. Doct. 1 part,
quxst. 62, ari. 3, et in Christo Domino, ut
tradit 3 part, quxst. 34, art. 1. Præterea
gratis concesso, quod actus partis intellec­
tivæ nequeant durare per unicum tantum
instans, sed continuari debeant per aliquod
tempus, minime sequitur, quod prædicti
actus non incipiant in instanti, et per priy.Conip.mum esse, ut docent N. Complut, in lib.
Physic, disp. 26, quxst. 3, conci. 1 ; actus
autem ultimo disponentes ad gratiam sunt
qualitates ex se permanentes, et habentes
suum essesimul : siquidem carent partibus :
ergo esto debeant necessario durare per
aliquod tempus, nihilominus incipiunt in
instanti, et per primum sui esse. Nec aliud
voluit Gregor, in 1, dist. 38, quxst. 1, art.
3, ut observat Vasquez in notis ad hunc ar­
ticulum. num. 95. Tandem licet actus, qui
ultimo disponunt ad justificationem, inci­

perent in tempore; adhuc tamen justifica­
tio non fieret in tempore, sed in instanti.
Quoniam prædicti actus non obirent munus
ultimæ dispositionis, nisi secundum quod
exprimerent certam mensuram, et tantitatem, ut explicant Sotus in 4, dist. 24, quxst.
2, art. 2, et Cajet, quxst. 1, de Conlritionecijttu.
(quos merito rejiciunt communiter alii
Theologi); sed qualitas, quæ aliunde est di­
visibilis, et fit in tempore, quatenus expri­
mit certam mensuram, et tantitatem, de­
bet incipere in instanti ad instar rerum in­
divisibilium, et permanentium, ut docent
N. Complut, disp. cit. quxst. 2, conci. 2;
ergo prædicti actus sub ratione ultimæ dis­
positionis ad gratiam incipiunt in instanti,
et per primum sui esse ; et consequenter in
eodem instanti infunditur gratia justifi­
cans. Quod explicari potest exemplo caloris
nt octo, qui est ultima dispositio ad formam
ignis; nam si consideretur absolute, incipit per motum, et in tempore : at conside­
ratus ut habet determinatam, et certam in­
tensionem ut octo, incipit in instanti : et in
eodem instanti educitur forma ignis, et fit
intrinsece generatio.
21. Confirmatur destruendo motivum
hujus responsionis ; nam si ob aliquam rationem ultima dispositio adjustificationem
non posset incipere in instanti, maxime
quia ad prædictam dispositionem requiritur
consultatio, et deliberatio, seu discursus, in
quibus tempus aliquod absumitur : atqui
ultima dispositio non consistit in praedictis
actibus, sed in consensu voluntatis, quo
voluntas convertitur in Deum sicut in ulti­
mum finem, ethic motus perficitur in ins­
tanti ; minime quippe repugnat, quod sup­
posita consultatione, et deliberatione, vo­
luntas instantanée consentiat : ergo nulla
est ratio, ob quam justificatio impii debeat
incipere in tempore. Quod motivum affert,
et exemplo confirmat D. Thom. in præ-D·^
senti, in resp.ad 1, his verbis : a Dicendum
« quod motus liberi arbitrii, qui concurrit
« adjustificationem impii, est consensus ad
« detestandum peccatum, et ad accedendum
» ad Deum : qui quidem consensus subito
« fit. Contingit autem quandoque, quod
« præcedit aliqua deliberatio, quæ non est
«de substantia justificationis, sed via ad
« justificationem : sicut motus localis est
« via ad illuminationem, et alteratio ad
α generationem. » Præsertim quia cum ul­
tima dispositio ad justificationem proveniat
ab ipsa gratia sanctificante, ut ex S. Doctore
ostendimus

DISP. IV, DUB. II.

ostendimus disp. prxccd. dub. 4, non debet
gratiæ infusio retardari ex modo, quo in­
cipit ultima dispositio; sed potius hæc debet
so accommodare conditioni ipsius gratiæ,
quæ est forma permanens, et habens suum
esse simul : sicut in naturalibus ultima dis­
positio ad formam ignis non sequitur mo­
dum susceptionis dispositionum anteceden­
tium,sed formæ substantialis, quæ introdu­
citur in instanti. Quod significavit D.Thom.
p.Tbo. lococit. ex 4 Sentent. ubi concludit : « Et
i ideo sicut in instanti est introductio for« mæ substantialis in materiam, et in eo« dem instanti expulsio alterius formæ et in
< eodem instanti completa dispositio,quæ est
t necessitas ad formam, et per se terminus
« alterations : ita infusio gratiæ est in inss tanti et in eodem instanti est remisio cul< pæ, et motus liberi arbitrii, quæ est quasi
α dispositio completa ad suscipiendam gra« tiam. Et sic totum, quod ad justificatioi nem requintur, est in instanti. » Quod
vero in evasione dicebatur de virtute fi­
nita hominis se disponentis, nullius robo­
ris est : tum quia ad eliciendum aliquam
operationem in instanti non requiritur
virtus infinita : tum quia dispositio ad
gratiam est ab homine ut moto a Deo,
qui potest facere ut homo se subito dis­
ponat ad gratiam, ut ex D. Thom. in dubii
initio observavimus.
£Hfl 22. Nec iterum refert, si secundo respon•·κ°· deas, dari ex parte ipsius gratiæ sanctifi­
cantis rationem, ob quam debeat successive
introduci ; quia nimirum est qualitas in­
tensibilis,et habens latitudinemgradualem,
secundum quam potest magis, vel minus
participari. Quæ autem hujus generis sunt,
debent successive introduci, ut patet in
calore, aldedine, et aliis qualitatibus, quæ
per modum producuntur.
Cate- Hoc, inquam, nihil refert. Tum quia ut
qualitas aliqua successive introducatur,non
sufficit, quod possit magis, vel minus a sub­
jecto participari ; sed insuper requiritur,
quod ex parte subjecti detur aliquid retar­
dans prædictæ qualitatis introductionem : is­
ta quippe successi va resistentia sublata,opus
non est,quod formasuccessive introducatur,
sed fieri optimejpotest, quod producatur ins­
tantanée : et hac ratione licet lux sit quali­
tas intensibilis, et quæ potest magis, vel
minus participari; nihilominus ejus pro­
ductio, sive illuminatio fit in instanti, quia
videlicet non præsupponit in subjecto ali­
quod contrarium positivum, quod petat

641

successive expelli, et retardet lucis intro­
ductionem. Constat autem, quod respectu
gratiæ justificantis nullum est contrarium
positivum, quod impediat ejus introductio­
nem, et petat expelli successive : peccatum
enim, quod duntaxat posset assignari, non
tollilur successive, et per partes ; sed vel
totum permanet, vel totum retractatur, et
aufertur. Ergo ex eo, quod gratia sit quali­
tas intensibilis, minime sequitur, quod de­
beat successive introduci. Quod motivum
tetigit D. Thom. in præsenti, in resp. ad 3, D·Th0his verbis : « Dicendum, quod non est ratio,
« quare forma subito in materia non reci« piatur, quia magis,etminus potest inesse;
« sic enim lumen non subito reciperetur in
« aere, qui potest magis, et minus illumi« nari : sed ratio est accipienda ex parte
« dispositionis materiæ, vel subjecti. » Et
quæst. 28, de verit. art. ult. ad 8, inquit :
« Ad hoc, quod aliqua forma successive re« cipiatur in subjecto, nihil operatur in« tensio, vel remissio ejus in subjecto ; sed
« intensio, vel remissio formæ contrariae.
« vel oppositi termini. Privatio autem gra­
te tiæ non suscipit magis, vel minns, nisi
■( per accidens, ratione suæ causæ » (nempe
actus peccaminosi præteriti) « ut jam dic« tum est. Et ideo non oportet, quod gratia
« successive recipiatur in subjecto. »
Tum etiam, quia prædictam responsio-idemd.
nem optime refellit idem S. Doctor locoTh°mas'
supra citato ex 4 Sent, ubi inquit : « Di« cendum, quod triplex est modus forma­
te rum. Quædam enim formæ sunt, quæ re« cipiunt magis, et minus secundum elon« gationem a contrario, et secundum acces« sum ad causam propriam, sicut albedo ;
ee et ideo talis forma etiam successive in
ee subjecto recipitur, et postquam recepta
ee est,intenditur, et remittitur.Quædam an­
te tem forma est, quæ non recipit magis, et
« minus, neque sic, quia impositio ejus est
ct in indivisibili ; et talis forma neque re« cipitur successive in subjecto, neque in« tenditur, neque remittitur postquam suscc cepta fuerit. Quædam autem forma me­
et diomodo se habet,quia non recipit magis,
« et minus secundum elongationem a con­
te trario, eo quod nullo modo suo contrario
ce commiscibilis est, et in hoc convenit cum
« forma substantiali : sed tamen suscipit
« magis, et minus secundum accessum ad
« suam causam, sicut patet de luce. Et ideo
« talis forma non recipitur successive in
« subjecto, sicut nec forma substantialis ;

642

DISP. IV, DUB. II.

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

« sed tamen postquam inest. potest intendi,
e et remitti, sicut forma accidentalis con« trarium habens. Et talis forma est gratia,
« quia nullam commixtionem patitur cum
« suo opposito, eo quod suum oppositum
« magis habet naturam privationis, quam
« alicujus positionis, sicut et tenebra. Et
* ideo oportet, quod recipiatur subito in
α subjecto ; et tamen potest intendi, et re­
ft mitti secundum accessum ad causam gra­
ft tiæ. »
serenda 23. Dicendum est secundo, non repu°* Snare» Qu0^ Deo ita disponente, justificatio
impii fiat in tempore. Explicatur assertio :
non intendimus, quod impii justificatio fiat
successive, et per partes, ita ut modo sit
dimissum aliquid peccati mortalis, et pos­
tea dimittatur aliquid ejus : et quod infun­
datur modo una pars essentialis gratiæ jus­
tificantis, et postea alia ; id quippe impos­
sibile reputamusob rationes proxime factas.
Sed asserimus, non requiri essentialiter,
quod infusio gratiæ sanctificantis fiat per
correspondentiam ad instans temporis nos­
tri ; sed fieri posse per correspondentiam
ad tempus, ita ut verificetur : .Vunc non est
gratia justificans, el immediate post erit :
Nunc est peccatum habituale, et immediate
post non eril.Qatu correspondent non erit
adaequata, sed inadæquata, et per partes
temporis minores.et minores sine termino;
ita ut infusio gratiæ non correspondent toti
parti sequenti post hoc instans, sed ejus
medietati; nec toti medietati, sed parti ejus,
et sic in infinitum. Conclusio sic explicata
d. Tho. habet fundamentum in D Thom.locis infra
referendis,et debet admitti ab omnibus qui
affirmant,fieri posse,ut Angelus.et aliæ res
permanentes motui non subditae incipiant
Sotus. modoexplicato.Hi suntSotusH6.7 Physic.q.
SJniom.3, Joannes a S. Thom. ibidem disp. 21, art.
N.Coinp. conci. 2, Fuente 6 Physic, quxst. 2, dif­
ficult. 3, art. 3, N. Complut, disp. 26,quæst.
4, concl. 2, et alii infra referendi.
Kaiîo
Probatur unico fundamento, quia Angementa- lus potest creari in tempore : ergo gratia
,is· sanctificans impium potest in tempore in­
fundi Consequentia patet a paritate ; nam
ideo gratia non posset in tempore infundi,
quia est qualitas permanens, indivisibilis,
et habens suum esse simul : sed Angelushabet easdem conditiones : ergo si eis non
obstantibus, potest in tempore creari, pari­
ter gralia justificans poterit in tempore in­
fundi. Antecedens autem probatur ab Authoribus nuper relatis, et potest breviter

suaderi : quoniam ex una parte creatio
Angeli non dependet a tempore nostro; et
I
ex alia parte est Deo libera : ergo potest
I
Deus pro libito suo creare Angelum, vel per
correspondentiam ad instans temporis nos­
tri, vel per correspondentiam ad tempo­
ris partem ; quamvis prior illa correspondentia sit magis connaturalis incœptioni rei permanentis, indivisibilis, et ha­
bentis esse simul. Quod motivum facile
applicatur gratiæ justificanti, ut conside­
ranti constabit.
24. Dices dari notabilem differentiam^
intercreationem Angeli,et infusionem gra­
tiæ sanctificantis impium ; nam ad creatio­
nem Angeli nulla requiritur dispositio, ad
justificationem autem impii aliqua disposi­
tio desideratur, nempe actualis motus vo­
luntatis in Deum, et in peccatum, ut toties
repetit D. Thom. in hacquæstione. Prædic-D.iu
tus autem motus sub ea ratione, secundum
quam habet rationem ultimae dispositionis,
et gratiam comitatur, importat certam, et
determinatam mensuram, quæ nequit co­
existere tempori, sed instanti.
Hæc autem evasio facile praecluditur.^·
Tum quia impius potest secundum poten- Gr
tiam Dei absolutam justificari independenter ab omni dispositione actuali, ut osten­
dimus disputat, prxced. dub. 2; ergo ex hoc
capite non repugnat, quod Deus infundat
in tempore gratiam, qua impius justifice­
tur. Tum etiam, quia actus nostri sub ra­
tione ultimae dispositionis non important
'
majorem indi visibilitatem, et certiorem
determinationem, quam Angelus : ergo si
iste potest absolute incipere in tempore,
idem de actibus nostris ut ultimo disponen­
tibus ad gratiam dicendum est. Tum deni­
que, quia in sententia quorundam Anti­
quorum asserentium B. Virginem fuisse
conceptam in peccato originali (quam nullo
modo admittimus) consequenter dicebatur
S. Virginem fuisse statim a prædicto pec­
cato mundatam per gratiam sanctificantem;
decebat enim ipsam sanctificari quampri­
mum posset : sed quod immediate sequitur
post instans, est tempus : ergo nullam re­
cognoverunt contradictionem in eo, quod
gratia justificans impium infunderetur in
tempore. Et quidem potuisse absolute ita
contingere, docent Scotus in 3, dist. 3, skcs
quxst. l,§.4d quxstionem, Durandus
dem quxst. num. 14, Henricus quodl. Ιο,Ηηγϊ.
quxst. 13, et Vasquez torn. 2, in 3 part. v«.
disp. 16, cap. 6, quamvis hic decipiatur in
eo.

eo, quod autumat gratiam in tali eventu
producendam fore successive, et per gradus
correspondcntes partibus temporis.
À25. Sed objicies : omnis justificatio debet
ia esse mutatio, vel motus : sed illa justificatio
impii, quæ fieret in tempore, non esset
mutatio, siquidem non fieret in instanti ;
nec esset motus, siquidem non fieret per
tartes ; ergo repugnat justificationem impii
fieri in tempore.
gjdf. Respondetur prædictam mutationem non
fore motum successivum, qui constat par­
tibus, et indivisibilibus ; fore tamen mo­
tum ex duplici simplici mutatione compo­
situm, juxta ea quæ diximus dub. prxced.
§ 1. Addit autem, et recte Scotus loco supra
cit.§ Ad secundum, quod « stricte loquen« do, sicut Philosophus loquitur de motu,
«et mutatione, ista justificatio non esset
i motus, nec mutatio, sed aliquid habens
« de utroque : hoc quidem habens de muta­
ri tione, quod ut forma simplex, et indivi­
sibilis inest subito : hoc autem de motu,
« quod in nulla mensura indivisibili inest,
: sed in tempore. Et in hoc deficit a muta« tione. Deficit autem a motu, quia non est
< fluxus secundum partes formæ, vel mobi. lis, vel secundum media inter extrema ;
: quia hic nulla sunt media, sicut proba« tum est. Et infra subjungit : Sed quare
« passio causata ab agente naturali est ma­
il tatio, vel motus, et non ista ? Respondeo,
« quia agens naturale, si potest subito in« ducere formam, inducit per mutationem:
«et si non potest, necesse est ut agat in
tempore, et ita per motum. Deus autem
< etsi posset formam inducere in instanti,
« tamen si non induceret (quia non vult) in
«instanti, potest inducere totam in tem■ pore, ita quod non paries ante partes,
i Posse enim agere in tempore non est im« perfectio in agente, licet necessitas agendi
i in tempore sit imperfectio. » In quo ali­
ter, et multo melius discurrit, quam Vas­
quez ubi supra.

§ n.
Convelluntur argumenta contra primam
conclusionem.

26. Adversus nostram primam, et præ«ta- cipuam assertionem solent varii dicendi
modireferri. Primus estGregorii, Almaini,
Angesti, et Vasquez 1 pari. disp. 229, cap.
10,asserentium actus intellectus, et volun­

643

tatis non posse duraro per unicum tantum
instans, sed necessario consumere tempus:
unde consequenter inferunt, justificatio­
nem debere in tempore fieri, quia gratia in­
funditur dependentor ab illis actibus. Sed
fundamentum hujus opinionis appellant
erroneum Sotus in 4, dist. ΥΊ, quxst. 2,art.
4, et alii. Nos vero ex una parte abstine-Qradam
mus ab hac censura, et ex alia non vide- obiter
mus necessitatem consequentiae inter illud
principium, et sententiam nobis oppositam.
Quoniam prædicti Authores non negant,
quod actus intellectus, et voluntatis possint
incipere in instanti; sed asserunt, quod
debent durare non solum per instans, sed
per aliquod tempus. Ex quo potest ad sum­
mum inferri, quod gratia debeat pro aliquo
tempore durare, minime autem quod non
possit in instanti incipere. Secundus modus
dicendi est Scoti, Cajetani, et aliorum, qui Scotus.
docent actum contritionis, vel amoris non aJ aiL
sortiri rationem ultimæ dispositionis ad
infusionem gratiæ, nisi duret aliquo tem­
pore : ex quo aliqui colligunt, quod justifi­
catio debeat etiam in tempore incipere. Sed
hæc etiam consequentia est satis debilis,
quia ex illo principio ad summum deduci­
tur, quod dispositiones remotæ ad gratiam
fiant in tempore; non vero quod dispositio
ultima sub ratione ultimæ, atque ideo et
ipsa gratia nequeant incipere in instanti,
ut supra ponderavimus num. 21. Melius
adversum nostram sententiam referuntur,
qui asserunt, contritionem perfectam extra
sacramentum secum trahere gratiam, et
charitatem ; sed non consequi remissionem
peccati antequam sacramentum recipiatur
in re. Ita docuit Michael Baius proposit. 31,
32 et 67, inter damnatas a Pio V et Gre- Sichaei,
gor. XIII. Bajum imitati sunt Estius in 4, BaJ,us.
dist. 17, § 1 et Franciscus Sylvius in com-Francis.
ment, ad Supplem. 3 part, quxst. 5, art. j.s-'lvias·
Ex illo autem principio evidenter seque­
batur, justificationem impii multoties de
facto non fieri in instanti ; quia justificatio
importat infusionem gratiæ, et remissio­
nem culpæ : unde si infusio gratiæ fieret
posita contritione, ante susceptionem sa­
cramenti in re, secus autem remissio culpæ,
consequens foret, justificationem impii non
simul, et instantanée perfici, sed in diversis
durationibus. His ergo, et aliis modis di­
cendi relictis, id in quo possunt omnes ad­
versus nostram assertionem convenire,
suaderi valet aliquibus argumentis, quibus
breviter occurremus.

644

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

Primum 27. Arguitur primo ex D. Thom. in prænx>taum.sont‘ σΓ/·
in resP·
θ’
explicuit
d. Tho. differentiam inter actus intellectus, et vo­
luntatis in Angelis, et eosdem actus in no­
bis : et postquam asseruit intellectiones, et
volitiones angelicas non commensu rari
tempori nostro, statim loquens de eisdem
actibus, prout in nobis reperiuntur. in­
quit : « Mens autem humana, quæ justifi­
er catur, secundum se quidem est supra
« tempus, sed per accidens subditur tem« pori, in quantum scilicet intelligit cum
« continuo, et tempore, secundum phantas« mata, in quibus species intelligibiles con« siderat, ut in primo dictum est; et ideo
« judicandum est secundum hoc de ejus
σ mutatione secundum conditionem mo­
ri tuum temporalium.» Ex quibus sic argui­
tur : De motibus humanae mentis, prout
existit in corpore, judicandum est sicut de
aliis motibus temporalibus : sed reliqui
motus temporales non incipiunt per pri­
mnm esse, et in instanti; sed incipiunt in
tempore, et per ultimum non esse, ita ut
verum sit : Nunc non est motus, et imme­
diate post erit : ergo idem dicendum est de
motibus animæ nostræ; et consequenter
actus contritionis, et charitatis non inci­
pient in instanti, sed in tempore. Constat
autem, quod justificatio impii fit in eadem
duratione, in qua homo convertitur in
Deum per praedictos actus : ergo justificatio
impii non fit in instanti, sed in tempore.
niatiT Confirmatur, quia mutatio, quæ fit inter
terminos positivos contrarios non incipit in
instanti, sed in tempore, ut asserit D. Thom.
in 3, dist. 37, quxst. 4, art. 3 ; sed justifica­
tio impii est mutatio inter terminos positi­
vos contrarios, ul affirmat idem S. Doctor
in prxs. quxst. art. 1, et aliis locis dub.
prxced. citatis : ergo justificatio impii non
incipit in instanti, sed in tempore.
Occurriargumentum desumptum ex authoriturargu-tate D. Thom. respondetur, mentem S. Doc’ toris esse satis perspicuam ; nam ut cons­
tat ex verbis antecedentibus, solum intendit
assignare differentiam inter mutationes
factas in Angelis, et mutationes factas in
nobis; eamque diversitatem constituit in
eo, quod mutationes angelicæ non sunt ter­
mini alicujus motus antecedentis. Unde non
oportet, quod inter unam, et alteram mu­
tationem mediet motus, vel tempus : sed
fieri potest, quod una alteri immediate suc­
cedat, et constituant tempus discretum cons­
tans ex pluribus instantibus immediatis.

DISP. IV, DUB. Π.

Mutationes autem nostræ sunt termini
« dit aliqua deliberatio, quæ non est de
motuum antecedentium ; et idcirco fieri
* substantia justificationis, sed via in justinon valet, quod una mutatio instantanea
a ficationem : sicut motus localis est via
secundum formam oppositam alteri muta­
« ad illuminationem, et alteratio ad genetioni instantaneae immediate succedat ; sed
* rationem. »
opus est, quod inter utramque mediet tem­
fôst« Ad confirmationem patet ex supra dictis
pus. Unde ex suppositione, quod peccatum
num. 22 ; non enim omnis transitus a con­
sit in instanti A, fieri nequit, quod gratia
trario in contrarium consumit tempus ; sed
incipiat immediate post A, sed debet ali­
solum quando fit inter contraria habentia
quod tempus medium influere, ul gratia
medium, et se permiscentia, et ut sic lo­
incipiat in instanti B. Et hinc colligit S.
quamur, refrangentia in eodem subjecto.
Doctor, peccatum non desinere per ultimum
Ubi enim contraria omnino immediate
esse, ita ut verificetur : Nunc est. peccatum,
opponuntur, fit transitus instantaneus ab
et immediate post non erit ; sed desinere per
uno in aliud, ita quod primo esse unius sit
primum non esse alterius. Et ita accidit in
primum non esse, ita ut verificetur : Nunc
jraesenti ; nam licet peccatum, et gratia se
non est peccatum, et immediate ante erat. Et
iabeant ut contraria positiva quantum ad
in hoc posteriori nunc incipit gratia justi­
munus fundandi duas mutationes realiter
ficans, et verificatur : Arunc est gratia jus­
diversas juxta modum dubio præcedenti
tificans, et immediate antea non erat. Unde
explicatum, carent tamen omni medio :
optime respondet argumento, quod inten­
quocirca non est assignare tempus, aut
debat justificationem impii perfici in duo­
medium inter ultimum esse peccati, et pri­
bus instantibus, in quorum uno destruere­
mum esse gratiæ justificantis : sed culpa
tur culpa per ultimum ejus esse, et in alio
inest toto tempore antecedenti, et in ultimo
inciperet gratia per primum esse. Negat
temporis instanti dantur primum esse gra­
enim, quod instans post instans succedat,
tiæ, et primum non esse culpæ.
asserens quod toto tempore praecedenti ia
Stta- 28. Arguitur secundo, et simul impugnaest culpa, et in ultimo ejus instanti cessat
lur responsio data præcedenti argumento :
per primum non esse, et adest gratia per
rasa.quoniam secundum praesentem providen­
primum esse. Unde concludit : « Et ideo jntiam peccatum potest desinere per ultimum
« dicandum est secundum hoc de ejus mu­
suiesse.ita ut sit verum dicere : Nunc est pec­
a tatione secundam conditionem motuum
catum, et immediate post non erit : ergo gra­
a temporalium, ut scilicet dicamus, quod
tia justificans impiam potest incipere per
a non est dare ultimum instans, in quo
ultimum non esse, ita ut-verificetur : Nunc
« culpa infuit, sed ultimum tempus; est
non est gratia, et immediate post erit : ergo
« autem dare primum instans, in quo gra­
justificatio impii potest fieri in tempore.
« tia inest : in toto autem tempore praece­
Hæc secunda consequentia patet ex prima :
a denti inerat culpa. »
quoniam quæ incipiunt per ultimum sui
Addendum est, quod D. Thom. loquitur
nonesse, habent fieri, et esse in tempore :
de molibus praecedentibus justificationem,
ergo si gratia justificans impium potest in­
et ultimam dispositionem ad illam, in qui­
cipere per ultimum sui non esse, sequitur
bus motibus solet consumi tempus, vel
quod justificatio impii possit in tempore
propter discursum, vel ob repraesentatio­
fieri. Prima vero liquet ex antecedenti,
nem phantasmatum. Sed in ultimo instanti
quia supposita præsenti providentia, in
hujus temporis fit justificatio, sicut in na­
nulla duratione potest homo esse absque
turalibus motus alterationis fit in tempore,
gratia, et absque peccato ; sed si non habet
et in ultimo ejus instanti fit generatio : et
gratiam, et e converso : ergo si peccatum
similiter accessus corporis illuminantis fit
potest deficere per ultimum sui esse, ita
in tempore, et tamen in ultimo instanti
quod habeat non esse intrinsece in tempore,
prædicti motus fit illuminatio. Quam doc­
sequitur quod gratia possit eodem modo
trinam tradit D. Thom. eodem art. in respite
incipere. Antecedens autem suadetur ; quo­
ad 1, his verbis : « Dicendum, quod motus
niam ex suppositione, quod homo habeat
« liberi arbitrii, qui concurrit ad justificapeccatum in instanti A, non est necessitatus
« tionem impii, est consensus ad detestanad conservandum peccatum toto tempore
« dum peccatum, et ad accedendum ad
sequenti usque ad instans B ; sed, ut Scrip­
α Deum : qui quidem consensus subito fit.
tura sæpius monet, potest in quolibet mo­
« Contingit autem quandoque, quod præce­
dit
■« Ί

645

mento converti : ergo taliter peccatum est
in instanti A, quod potest non esse in
tempore immediate sequenti, ita ut verifi­
cetur, Nunc est peccatum, et immediate post
non erit.
Huic argumento occurrunt quidam re- Prima
respon­
centiores Thomistæ concedendo antece­ sio.
dens, et negando primam consequentiam ;
autumant enim, quod peccatum desinit per
ultimum esse, et gratia incipit per primum
esse; ita ut de peccato verificetur : Nunc est
peccatum, et immediate post non erit. Et si­
militer de gratia sit verum dicere : Nunc
est gratia, et immediate antea non erat. Si
autem eis objiciatur, hinc sequi, quod vel
gratia sit in eodem instanti cum peccato,
vel quod incipiat in tempore, vel quod me­
diet tempus inter ultimum esse peccati, et
primnm esse gratiæ : respondent negando
sequelam; quia desitio, inquiunt, peccati,
et incœptio gratiæ non mensurantur ins­
tantibus, aut partibus temporis nostri, sed
instantibus discretis. Et quamvis inter ins­
tantia nostri temporis mediet tempus, ni­
hilominus instantia discreta possunt sibi
immediate succedere. Unde non sequitur,
vel quod gratia, et peccatum sint in eodem
instanti, vel quod gratia incipiat in tem­
pore, vel denique quod detur aliquod tem­
pus, in quo homo sit absque peccato, et gra­
tia. Sed solum sequitur, quod post ultimum
instans discretum, in quo est intrinsece
peccatum, succedat immediate aliud ins­
tans discretum, in quo sit intrinsece gratia,
et adsit non esse culpæ.
29. Sed quamvis hæc responsio sua probatur, quia
bilitate non careat, a nobis admittenda non con­
traria
est; quia manifeste illi contradicit D.Thom. D.
Th.
in hoc articulo, in resp. ad 4, ubi concludit :
« Et ideo judicandum est secandum hoc de
« ejus mutatione secundum conditionem
« motuum temporalium, ut scilicet dica­
a mus, quod non est dare ultimum instans,
« in quo culpa influit, sed ultimum tempus.
« Est autem dare primum instans, in quo
« gratia inest : in toto autem tempore pre­
a cedent! inerat culpa. » Et quxst. 28, de
Verit. art. ult. ad 14, ait : « Dicendum, quod
« non est accipere ultimum instans, in quo
« culpa fuit, sed ultimum tempus. » Et in
4, dist. 17, quxst. 1, art. 5, quxst 2 ad 2, in­
quit : « Dicendum est, quod non est assi« gnare ultimum instans, in quo est culpa;
« sed primum, in quo non est : sed est assi« gnare primum instans, in quo est gratia,
α Et quomodo hoc verum sit, patet ex his

646

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

κ quæ dicta sunt supra dist. il, do tran« substanliatione panis in corpus Christi. »
Eo autem loco nempe quxst. 1, art. 3, quæstiunc. 2 ad 2, expresse refellit responsionem supra traditam, et concludit : « Et ideo
« aliter dicendum, quod non est assignare
« ultimum instans, sed ultimum tempus,
« in quo est panis. Et infra : Toto tempore
*‘praecedenti erat panis præter ultimum
e instans, in quo est corpus Christi. » Et in
resp. ad 3 : i Ad hanc, inquit, conversionem
α non pertinet nisi illud nunc, in quo desi« nit esse panis, et incipit esse corpus
« Christi. » Idemque repetit 3 part, quæst.
75, ari. 7 ad 1, ubi relatis, et impugnatis
aliorum responsionibus concludit : « Et
« ideo est quidem dare primum instans, in
« quo est corpus Christi, non est autem
« dare ultimum instans, in quo sit substan« tia panis; sed est dare ultimum tempus.d
Ex quibus testimoniis evidenter constat,
responsionem supra adhibitam esse doctrinæ D. Thom. contrariam.
ei ra·
Refellitur etiam ratione ex eisdem tes”0DI‘ timoniis desumpta : quoniam licet gratia
non mensuretur partibus, vel instantibus
temporis nostri, sed alia eminentiori men­
sura; nihilominus petit incipere per correspondentiam extrinsecam vel ad partes,
vel ad momenta nostri temporis : sicut
quamvis Angelus non mensuretur tempore,
sed ævo, debet tamen incipere per correspondentiam extrinsecam vel ad instantia,
vel ad partes temporis nostri veri, vel ima­
ginarii : ita ut si Deus crearet Angelum,
homo id sciens posset affirmare : Nunc est
Angelus, et tempore antecedenti non erat :
vel, Nunc non est Angelus, et erit tempore
immediate sequenti. Formæ autem perma­
nenti, et habenti esse simul, magis connalurale est incipere per correspondentiam
ad instans, et per primum esse, quam inci­
pere per ultimum non esse, et per corres­
pondentiam ad tempus, ut de Angelis, et
jSotus. Anima rationali cum Soto, et aliis docent
COmp N. Complut, locis supra citatis. Ergo cum
gratia justificans sit forma permanens,
et habeat esse simul, debet incipere per cor­
respondentiam ad instans nostri tempo­
ris, sive per primum esse, ita ut sit verum
dicere : Nunc est gratia justificans, et im­
mediate ante non erat. Atqui peccatum ha­
bet esse quandiu non infunditur gratia, et
habet suum non esse ubi primo gratia in­
funditur ; siquidem destructio peccati est
effectus secundarius gratiæ justificantis, ut

constat ex dictis disp. 2. Ergo peccatum de­
sinit per primum non esse, sive per corres­
pondentiam ad instans, in quo gratia habet
sum primum esse : existit vero peccatum
toto tempore immediate antecedenti ad ins­
tans, in quo gratia infunditur.
Ad haïe : forma permanens, et desinens^*
ad incœptionem alterius, debet desinere ad [ii»
modum, quo altera forma incipit, ita ut
quando de forma adveniente verificatur :
Nunc est forma nova, et immediate antea non
erat ; de forma præexistente verificetur :
Nunc non est forma antiqua, et immediate
antea erat. Sed peccatum habituale se ha­
bet ad instar formae permanentis, et ha­
bentis suum esse simul ; et aliunde desinit
ad incœptionem gratiæ, ul satis liquet ex
supra dictis disp. 3 Ergo quando verificatur:
Nunc est gratia, et immediate antea non cral;
debet verificari : Nunc non est peccatum, et
immediate antea erat. Et consequenter pec­
catum non desinet per ultimum esse, ut in­
tendebat illa responsio ; sed per primum
non esse. Quæ autem sic desinunt, existant
toto tempore antecedenti ad instans, in quo
introducitur forma contraria : et ita facta
suppositione, quod existant in aliquo ins­
tanti, debent etiam continuari tempore se­
quenti usque ad instans suæ desitionis.
Ergo inter instans existentiæ peccati, et
instans desitionis illius , mediat aliquod
tempus, in quo peccatum adhuc perseverat.
30. Relicta ergo prædicta responsione,
ad argumentum respondetur negando an- «ri
tecedens, quia peccatum secundum conna- *}f‘
turalem, et ordinariam providentiam ne­
quit desinere per ultimum esse. Unde non
sequitur, quod tempore immediate sequenti
ad instans, in quo existit peccatum, vel in­
cipiat gratia justificans, vel homo existât
absque gratia, et absque peccato, ut argu­
mentum ex illo antecedenti recte collige­
bat : sed potius sequitur oppositum, nempe
peccatum existere ultimo in toto tempore
antecedenti ad instans, in quo primo inci­
pit gratia. Ad probationem aulem antece­
dentis dicendum est cum Montes. CnTiel.X^
Vasquez, Gregor. Mart, et aliis in præsenti,
nullum esse inconveniens, quod facta suppo-^f
sitione existentiæ peccati in aliquo instanti,
maneat homo consequenter nécessita tus ad
non deponendum peccatum in temporeimmediate sequenti , sed debeat expectare
aliud instans; quia peccatum non deponi­
tur, nisi per gratiam, et hæc nequit conna­
turaliter infundi nisi in instanti. Scrip­
tura

DISP. IV, DUB. II.

luraaulem merito asserit, peccatorem posse
in quolibet momento converti, quia in quo­
libet instanti potest gratia infundi, et cul­
pam expellere.
jiflitt. 31. Sed replicabis : quoniam ex hac doc­
trina sequitur primo , contingere posse ,
quod homo antequam moriatur, non possit
converti, et justificari : consequens nequit
sustineri ; ergo, etc. Sequela ostenditur;
nam homo moritur in instanti, et per pri­
mum non esse, ut verum sit dicere : Nunc
non est homo, et immediate antea erat. Sed
juxta nostram doctrinam homo nequit jus­
tificari in tempore : ergo illo tempore im­
mediate antecedenti ad instans ultimum,
et intrinsecum vitæ, non poterit peccator
converti. Et ita ex suppositione, quod homo
habeat peccatum in instanti ante ultimum
tempus vitæ, manebit necessitatus ad con­
servandum toto illo tempore, quod antece­
dit instans mortis : in quo instanti con­
verti non valet, cum sit extra statum viæ.
Sequitur secundo, eum qui in aliquo instanii elicit actum odii Dei, manere neces­
sitatum ad continuandum eundem actum
tempore sequenti; siquidem, ut affirmamus,
peccatum nequit desinere per ultimum esse,
sed per primum non esse, ante quod sem­
per est tempus : consequens est falsum ;
cum homo nullam necessitatem ab extrin­
seco, vel ab intrinseco habeat ad continuan­
dum peccatum, sicut nec ad ipsum elicien­
dum : ergo absurdum est dicere, quod
peccatum nequeat desinere per ultimum
esse, et habere primum non esse immediate
post instans, in quo est.
Khitw. Respondetur ad primum inconveniens
negando sequelam intellectam de quolibet
tempore determinato, et signato; nullum
quippe tempus determinatum est, in cujus
pluribus instantibus nequeat homo con­
verti. Ad probationem autem sequelæ di­
cendum est, ante ultimum instans mortis
nullum dari tempus immediatum, quod de­
terminatum, et signatum sit ; nam solum
datur pars temporis vaga, et confusa, quæ
sit minor, et minor sine termino. Unde
quacumque parte designata, adhuc veri­
ficatur, quod possit homo, dum vivit ,
converti ; quia adhuc supersunt infinita
instantia continuativa prædictæ partis, in
quorum quolibet potest gratia justificans
infundi. Concedere autem, quod in parte
ultima vaga, et confusa (minori tamen et
minori sine termino) immediate attingente
ultimum vitæ instans, nequeat gratia in­

647

fundi, et fieri justificatio, nullum est in­
conveniens, dummodo asseratur, posse ho­
minem, dum vivit, in quolibet momento
converti. Quia illud primum fundatur in
natura ipsius gratiæ, quæ est forma per­
manens, et quæ debet in instanti produci,
ob rationes supra traditas : et hoc posterius
sufficit ad verificandam doctrinam Scripturæ, et ne homo, quandiu vivit, desperet sa­
lutem.
Ad secundum inconveniens neganda est
sequela, quia nos non asserimus, nullum
peccatum posse desinere per ultimum esse,
sed tantum quod peccatum habituale ne­
queat habere talem modum desitionis, et
consequenter quod justificatio non valeat
fieri in instanti. Ratio autem disparitatis
inter peccatum habituale, et actuale est :
quoniam habituale desinit ad incœptionem
gratiæ; et ideo cum primo verificatur, Nunc
est gratia, et antea non erat, verificatur
etiam, Nunc non est peccatum, et antea erat:
et sic desinit non per ultimum esse, sed pri­
mum non esse. Peccatum vero actuale potest
cessare independenter ab infusione gratiæ,
vel alterius formæ permanentis, per solam
suspensionem influxus, sicut cessant alii
actus partis intellectivæ. Unde sicut isti
possunt durare per unicum instans, in quo
verificetur : Nunc est hic actus, et ante non
erat : et, Nunc est hic actus, et postea non
erit : ita de actu odii, et aliis peccatis ac­
tualibus dicendum est. Et esto prædicti ac­
tus deberent durare plusquam per unicum
instans, ut Vasquez, et alii contendunt ;
possunt nihilominus pertingere usque ad
aliquod instans, in quo verificaretur : Nunc
est actus, et immediate post non erit, ut iidem
Authores fatentur.
32. Arguitur tertio : quia peccatum po-Tertium
test de lege ordinaria incipere in temporemernum.
indeterminato : ergo et gratia justificans.
Consequentia patet : tum quia peccatum
non est minus permanens, et indivisibile,
ac gratia : tum gratia, et peccatum mutuo
se expellunt : ergo si peccatum potest in­
cipere non solum in instanti, sed etiam in
tempore ; idem de gratia dicendum est. An­
tecedens autem probatur, quia si'Deus præcipiat homini, ut eliciat amorem antequam
moriatur, et homo eum actum non eliciat,
peccatum omissionis non incipit in aliquo
instanti vitæ, siquidem post quodlibet ins­
tans designatum succedunt alia instantia,
in quibus potest adimpleri præceptum : nec
incipit in instanti mortis, siquidem in eo

648

DK QUIDD1TATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

instanti jam non est homo : ergo prædic­
tum peccatum incipit in aliquo tempore in­
determinato.
Solrisur. Respondetur concedendo antecedens in­
tellectum de actu exteriori peccati, v. g.
furti, vel homicidii, el illud negando de
actu peccati interiori : nam licet motus ex­
teriores furandi, vel occidendi incipiant in
tempore, sicut alii motus successivi ; pecca­
tum tamen interius consummatur in ins­
tanti, et in eodem instanti fit desitio gra­
tiæ. Ad probationem autem in contrarium
dicendum, peccatum omissionis supponere
necessario aliquem actum peccaminosum,
qui sit causa, vel occasio omittendi rem
praeceptam, ut statuimus tract. 13, disp. 5,
dub. 2. Prædictus vero actus incipit in ins­
tanti, sicut alii actus partis intellectivae.
Præcipue si consideretur ut importat deter­
minatam malitiam, nempe propriam pec­
cati gravis, et qua minor non sufficeret ad
peccandum mortaliter. Nam secundum hanc
rationem importat certam determinatio­
nem, quæ indivisibiliter, et simultanée
debet produci. Unde ex suppositione, quod
homo ante instans mortis omittendo pecca­
verit, necessario concedendum est, quod
prædictum peccatum, atque ideo desitio
gratiæ incœperit in aliquo instanti, in eo
videlicet, in quo primo adfuit actus, qui
fuit causa omittendi; quamvis non possi­
mus designare determinate illud instans.
Quod non tantum in eo eventu, sed multoties etiam in aliis vitæ spatiis contingit, ob
imperceptibilem modum, quo temporis ins­
tantia præterlabuntur.
Quartam
33. Arguitur quarto : nam sacramenta
mentum producunt gratiam in tempore ; et tamen in
hoc nullum intervenit miraculum : ergo
gratia ex natura sua potest in tempore pro­
duci, et consequenter justificatio non in
instanti, sed in tempore fiet. Cætera cons­
tant, et antecedens suadetur, quia sacra­
menta causant gratiam quando sufficienter
applicantur : sed hæc sufficiens applicatio
fit in tempore, siquidem ablutio, v. g. et
unctio sunt quidam motus successive ha­
bentes suum esse in tempore : ergo sacra­
menta gratiam in tempore producunt.
Diluitur.
Respondetur negando majorem : sacra­
menta enim non causant suum effectum,
nisi quando sunt ultimo, et determinate
applicata : hujusmodi vero ultima, et de­
terminata applicatio non fit dum est in
fluxu, et quodam motu vel prolationis ver­

DISP. IV, DUB. III.

borum, vel ablutionis, vel unctionis : sed
fit in ultimo instanti lerminativo prædicti
motus, ut docent communiter Thomistæ, et
alii plures cum D. Thom. qui hanc doctri-D,Tte
nam expresse tradit 3 part, quæst. 75, art.7
ad 1, ubi loquens de conversione panis in
corpus Christi (circa quam est eadem diffi­
cultas) inquit : « Et ideo dicendum est, quod
« hæc conversio perficitur per verba Christi,
α ita quod ultimum instans prolationis verα borum, est primum instans, in quo est in
* sacramento corpus Christi. In toto autem
« tempore præcedenti est ibi substantia paα nis, cujus temporis non est accipere ali­
quod instans proxime praecedens ulti« mum ; quia tempus non componitur ex
« instantibus consequenter se habentibus,
α ut probatur 6 Physic. » Et in resp.adS,
addit : α Dicendum, quod ista conversio fit
α in ultimo instanti prolationis verborum;
« tunc enim completur verborum significa­
tio, quæ est efficax in sacramentorum
« formis. Et ideo non sequitur, quod ista
α conversio sit successiva. » Et in 4, ad rlnnibald. dist. 8, art. 5, inquit : Virtus (pro­
ducens gratiam) communicatur sacramento,
quando est in suo termino, et complemento,
non quando est simpliciter in successione. Ex
quibus satis constat ad minoris probatio­
nem. Longior autem hujus difficultatis dis­
cussio, et qualiter sacramenta causent in
instanti, in quo intrinsece non sunt, per­
tinet ad 3 partem, ubi illam tractant authores quæst. 62.
Adversus secundam conclusionem viden-^
tur stare illi authores, qui docent repugnare,ec­
quod Angelus incipiat per ultimum non esse, ri
et per correspondenliam ad tempus. Hi
sunt Ferrar. 3, contra Gentes, cap. 69, Val-y^·
lesius controv. 46, ad Tyrones, Conimbri-J?-^
cens. 7, Physic, cap. 8, q. 2, art. 2, et 6, °
Toletus ibi quæst. 4, conci. 4, et alii, quos
referunt N. Complut, loco superius citato.
Præcipuum hujus opinionis motivum ma­
net obiter convulsum ex supra dictis a
num. 24. Cætera vero argumenta referunt,
et diluunt Complut, ad quos Lectorem re­
mittimus, ut non immoremur in puncto,
quod potius ad Philosophum pertinet,quam
ad Theologum.
te

ti

DUB. III.

DUBIUM III.
Utrum justificatio impii sit maximum
opus J)ei.

Dubium istud quantum ad præcipuam
ejus difficultatem ex professo discussimus
tract, præced. disp. 4, dub. 7. Sed pro majori
m luce eorum, quæ D. Thom. in præsenti
art. 9, docet, oportet aliqua adjicere. Con­
fert autem S. Doct. opus justificationis im­
pii ciim duobus aliis Dei operibus, nempe
cum opere creationis, et cum opere glorifi­
cationis; comparationem vero expressam
cum aliis operibus omittit, quia ex iis quæ
docet, facilis apparet aditus ad alia dubia
decidenda. Quem ordinem imitantes variis
assertionibus explicabimus resolutionem
D. Thomæ : alia vero, quæ expresse non
(eligit, per modum consectarii subjiciemus,
«ser- Sed prius observare oportet, opus aliquod
-üiiposse dici magnum, aut majus dupliciter:
uno modo ex parte modo faciendi : altero
modo ex parte rei factæ. Priori modo dici­
tur majus opus, quod fit cum majori vel
elongatione, vel resistentia passi ; nam eo
ipso requiritur major virtus, et victoria ex
parte agentis. Posteriori autem modo tunc
dicitur majus, quando res producta est per­
fectior, licet producatur modo minus præslantiori. Hinc fit, quod si comparemus
creationem ignis, v. g. cum generatione
hominis, creatio ignis sit perfectior ex parte
modi, quam hominis generatio; et hæc ex
parte rei factæ sit perfectior, quam illa.
Rursus attendendo ad opus ex parte rei
factæ, dupliciter adhuc potest dici magnum,
aut majus, videlicet vel absolute, vel secun­
dum proportionem; fieri enim potest, ut
illud, quod in se est absolute minus, res­
pective ad aliud dicatur majus ; quia magis
excedit ejus proportionem, ut patet in ve­
tula Evangelii conferente assem. His sup­
positis.
§ IDubium deciditur aliquibus assertionibus.

Jun 34. Dicendum est primo, quod si atten­
ds-damus ad modum faciendi præcisive, et in
j?,:, g&nere consideratum, justificatio impii non
i est opus majus creatione. Ita D. Thom. in
>r præsenti, quem sequuntur communiter
Theologi. Probatur ratione desumpta ex
^S. Doctore, quia illud opus dicitur majus
Salmant. Curs. theolog. tom. X.

649

ex parte modi, quod ex modo quo fil, petit
majorem virtutem in agente : sed creatio
ex parte modi, quo fit, majorem virtutem
petit in agente, quam justificatio impii:
ergo creatio est ex parte modi majus opus,
quam justificatio. Minor, in qua est difficul­
tas, ostenditur : tum quia creatio fit ex
nihilo, justificatio autem impii fit ex præ­
supposito subjecto, ut ostendimus tract,
præced. disp. 8, dub. 2. Sed major virtus
desideratur ad producendum rem ex nihilo,
quam ad eam producendum ex præsuppo­
sito ; siquidem inter nihil, et ens datur in­
finita distantia, quæ tamen non reperitur
inter subjectum, et formam ex eo produc­
tam : ergo creatio ex parte modi petit ma­
jorem virtutem in agente, quam impii
justificatio. Tum etiam, quia justificatio
impii ex parte modi, quo fit, videlicet per
eductionem ex præsupposito subjecto, non
petit infinitam virtutem in agente ; siqui­
dem plurima agentia virtutis finitae possunt
educere, ut ex se liquet : creatio autem ex
parte modi, quo fit, nempe ex nullo præ­
supposito subjecto, exposcit in agente vir­
tutem infinitam ; cum hæc sola queat agere
non præsupponendo subjectum : ergo crea­
tio ex parte modi postulat majorem virtutem
in. agente, quam impii justificatio. Tum
denique, quia justificationi ex parte modi,
quo fit, non repugnat, quod sit a creatura,
saltem instrumentaliter, ut patet in sacra­
mentis producentibus justitiam; creatio au­
tem importat modum adeo eminentem, ut
nequeat esse a creatura adhuc instrumen­
taliter, ut ostendunt communiter Thomistæ
cum S. Doct. 1 part, quæst. 45, art. 5 ; ergo
idem quod prius.
Confirmatur, quia creatio, licet exequu- couflrtive attingat terminum particularem, et mali0·
imperfectum ; nihilominus ex parte modi
tendendi respicit terminum universalissi­
mum, et continentem omnem perfectionem
possibilem; nam eo ipso, quod habet pro
termino a quo ipsum nihil, corresponde!
ipsi ex parte termini ad quem omne ens
possibile sub ratione entis : unde creans
formicam potest ex vi modi, quo agit, pro­
ducere omnia possibilia. Justificatio vero
impii, quamvis attingat exequutive termi­
num valde perfectum, utputa gratiam sanc­
tificantem; attamen ex parte modi agendi,
nimirum per eductionem, non recipit ter­
minum universalissimum, sed cum restric­
tione, nempe ens factibile ex præsupposito
subjecto. Ergo si attendamus ad modum

42

650

DE QU1DDITATE JUSTIFlCATInNIS ΙΜΙΊΙ.

faciendi, præslanlius opus est creatio, quam
justificatio impii.
Objectio.
35. Sed objicies : quia illud opus est
majus ex parte modi faciendi, quod fit cum
majori victoria supra resistentiam passi :
sed in justificatione impii adest resistentia
ex parte liberi arbitrii, quod per peccata
obsistit gratiæ infusioni, e contra vero in
creatione nulla reperitur resistentia, siqui­
dem nullum adest subjectum resistens :
ergo ex parte modi faciendi justificatio im­
pii est opus praestantius creatione. Quod
d. Tbc. docuit D. Thom. in 4, dist. 46, quxst. 2,
art. 1, q. ‘3 ad 2, his verbis: « Dicendum,
« quod justificare impium dicitur majus
« opus, quam creare ccelum, et terram, in
<■ quantum ad nobilius esse perducitur quis
o per justificationem,quam per creationem :
« vel in quantum in creatione non est ali« quid, quod repugnet creanti, cum sit ex
« nihilo; sicut in justificatione resistit in« ordinata voluntas. » Et similia docet
Chrysos. Chrysost. hom. 3, in episf. ad Hebr.
Dihiitur Respondetur primo hac objectione tantum
convinci, quod justificatio ex parte modi
sit secundum quid præstantior creatione,
quia excellentior simpliciter modus non
sumitur ex majori, vel minori resistentia
ex parte passi, sed ex conditionibus pro­
xime relatis. Alioqni eadem objectione con­
ficeretur. generationem hominis esse ex
parte modi simpliciter perfectiorem homi­
nis creatione, quia in creatione hominis non
datur passum resistens; quod tamen in ge­
neratione adest. Unde sicut in hoc exemplo
ea resistentia tantum probat, quod genera­
tio ex parte modi sit perfectior secundum
quid, quam creatio: ita resistentia, quæ
datur in justificatione impii, solum suadet,
quod secundum quid præemineat creationi.
D Tl)0 Et in hoc sensu loquuntur D. Thom. et D.
Chrysost locis citatis, et praesertim Ange­
licus Doctor, qui tantum intendit ostendere,
quod in justificatione impii præcipue elu­
ceat divina misericordia, dum gratiam au­
fert indigno, et quantum est de se resistenti,
ut constat ex verbis immediate sequentibus :
Unde, inquit, quamvis opus justificationis
potentiam manifestet, specialiter commendat
bonitatem, in quantum ipsa est sola, quæ ad
justificandum movet; cum ex parte justifi­
candi magis inveniatur, quod justificationi
repugnet.
Respondetur secundo omittendo majorem,
et negando minorem ; nam cum resistentia
præcipue eluceat in impediendo actionem

agentis, et hæc multo mugis impediatur ex
totali subtractione subjecti, quam ex sub­
jecti in dispositione : sequitur quod attentis
omnibus multo major sit resistentia nega­
tiva respectu creationis, quam resistentia
privativa, aut contraria respectu justifica­
tionis impii ; quia in creatione totaliter
subtrahitur subjectum, in justificatione au­
tem non subtrahitur, sed tantum supponi­
tur indispositum. Quæ est doctrina D. Th.
in prxs. art. 9, nam ad arg. 2, quod conclu­
debat justificationem non esse maximum
opus Dei, quia in creatione nihil potest coo­
perari agenti ; in justificatione autem potest
aliquid cooperari Deo, respondet : Dicendum
quod ratio illa procedit ex parte modi agendi,
secundum quem creatio est maximum opus
Dei. Nec oppositum docet in loco citatoex 4
Sent, ut minus recte existimant Arauxo, et
Gregor. Mart. asserentes hic retractasse
eam sententiam : quoniam S. Doctor non
loquitur absolute, sed disjunctive, ut cons­
tat ex illa particula Vel, et ex verbis supra
relatis. Quod fecit ut a difficultate ejus loci
non propria præscinderet. Et quod in 4 do­
cuerit eandem sententiam, constatevidenter
ex dist. 17, quxst. 2, art. 5, quxst. 1 ad 2,
ubi proponit objectionem supra factam, et
illi occurrit responsione, quam secundo
loco adhibuimus , et concludit : « Unde
« patet, quod plus resistit isto modo illud,
<■ quod omnino subtrahit potentiam, quam
« quod posita potentia, facit eam non esse
« propriam. Et ideo difficilius est aliquid
« facere ex nihilo, quam ex contrario. »
36. Dicendum est secundo, justificationem^
impii consideratam ex parte rei factæ esse^
opus majus creatione. Hanc conclusionem^
docet D. Thom. in præsenti, et aliis locis
relatis tract, prxced. disp. 4, dub. Ί, quem
sequuntur omnes authores ibidem citati.
Fundamentum habetur ex ibidem dictis:
quoniam terminus creationis est substantia
naturalis, utputa cœlum, angelus, homo,
etc. terminus vero justificationis est gratia
sanctificans : sed hæc metaphysice lo­
quendo, et attentis omnibus, est simpliciter
perfectior, quam substantia naturalis, ut
loco citato ex professo ostendimus : ergo
justificatio impii ex parte termini, seu rei
factæ est simpliciter perfectior, quam crea­
tio. Quod motivum potest amplius confir­
mari ex eo, quod licet aliquando contin­
gat, speciem aliquam generis superioris
esse imperfectiorem simpliciter alia specie
ordinis inferioris; fieri tamen non valet,
ut

DISP. IV, DUB. HI.
ul species præstanlissima superioris gene- i
ris sit simpliciter imperfectior speciebus
ordinis inferioris, excessus quippe ordinis
superioris supra inferiorem debet in aliqua
saltem specie relucere, atque salvari ; atqui
ordo supernaturalis est quid superius ad
ordinem naturalem, ut ex terminis liquet, l
et aliunde gratia sanctificans est præslantissima species ordinis supernaturalis; si­
quidem inter alias formas prædicti ordinis
participat nobilissimum conceptum ex
parte Dei, nempe rationem essentiae, seu
naturæ divinæ, ut ostendimus eodem tract,
disp. 4, dub. 3 ; ergo gratia sanctificans est
simpliciter perfectior spociebus ordinis na­
turalis, el consequenter terminus justifica­
tionis est perfectior simpliciter, quam crea­
tionis terminus. Quod expresse inter alios
m Patres docuit D. August, tract. 72, in Joan.
ad illa verba : Majora horum faciet, ubi as­
serit majus quid esse justificare impium,
quam creare cœlum et terram. Et s'erm. 15,
de verbis Domini : Melius est, inquit, jus­
tum esse, quam hominem esse. Si hominem te
fecit Deus, et justum tu te facis, melius ali­
quid facis, quam fecit Deus.
itjectio. 37. Sed oppones : terminus creationis
est ens in quantum ens, terminus vero jus­
tificationis est ens particulare : sed ens in
quantum ens est nobilior terminus, quam
sab ratione particulari : ergo creatio ex
parte termini est nobilior justificatione.
Suadetur minor, quia ens in quantum ens,
est terminus infinitus, siquidem nullam
explicat determinationem : unde provenit,
quod praedictus terminus exposcat infini­
tam virtutem in agente, et quod creatura
non possit illud attingere adhuc instrumen­
taliter. Ens autem particulare, ut est gratia,
non explicat infinitatem : qua de causa po­
test a creatura saltem instrumentaliter pro­
duci, ut constat ex didis pro prima con­
clusione. Ergo excellentior terminus est
ens in quantum ens, quam ens particulare.
Respondetur, quod quando dicitur ter­
minum creationis esse ens, in quantum
ens, ly in quantum, non reduplicat, aut
spécifient terminum productum per crea­
tionem, hic enim semper est aliquod ens
particulare, et finitum ; nam repugnat ali­
quod infinitum produci. Sed reduplicat
rationem sub qua, propriam creationis, et
significat creationem respicere suum tormi­
num, non sub aliqua restricta, et determi­
nata ratione, sed secundum rationem com­
munem entis. Ratio autem sub qua non

651

importat rem productam, sed magis mo­
dum productionis, ut ex se liquet. Unde
objectio non evincit creationem ex parte
termini producti esse præstantiorem justi­
ficatione, quod in hac secunda conclusione
negamus : sed probat esse nobiliorem ex
parte modi agendi, quod prima assertione
concessimus. Alioqui eodem argumento
conficeretur, creationem formicæ esse ex
parte termini, seu rei factæ perfectiorem
hominis generatione ; quod tamen nemo
concedet. Et hinc obiter habetur decisio
alterius difficultatis, quam D. Thom. ex­
presse non resolvit; videlicet, an absolute,
et attentis omnibus, justificatio impii sit
praistantius opus, quam creatio. Nam cum
nobilitas operationum potius mensuretur
penes modum attingendi terminum, quam
penes terminum attactum, ut inductive
potest ostendi; consequens videtur, quod
creatio sit absolute nobilior justificatione :
nam illa est perfectior ex parte modi attin­
gendi, quamvis hæc attingat terminum
perfectiorem.
38. Sed nihilominus tenendum est, justi- incificationem impii absolute, et attentis
nibus excellentiorem esse creatione. Tumtaiisrequia motivum proxime insinuatum solum solulio- ·
probat, ca?teris paribus, et intra idem ge­
nus; ubi enim genera sunt diversa, recte
cohæret, quod operatio perfectior ex parte
modi attingendi terminum, sit simpliciter,
et attentis omnibus imperfectior : actus
enim scientiæ naturalis ex parte modi at­
tingendi objectum, nempe clare, aut intui­
tive, præeminet actui fidei infusæ, qui
importat modum attingendi imperfectum,
videlicet obscure, et in testimonio extrin­
seco : quo non obstante, actus fidei est sim­
pliciter, et attentis omnibus perfectior
cognitione naturali, ob maximam diversi­
tatem inter utrumque genus, et excessum
unius supra alium : constat autem, Justifi­
cationem impii esse actionem ordinis su­
pernaturalis ; creationem vero ad natura­
lem ordinem pertinere : ergo simpliciter,
et attentis omnibus justificatio creationi
præstat. Quod motivum tetigit D. Thom. inD
præsenti, in resp. ad 2, quod intendebat
probare, creationem esse simpliciter per­
fectiorem justificatione, quia illa habet
universaliorem terminum : respondetenim,
quod bonum universi est majus, quam bonum
particulare unius, si accipiatur utrumque in
eodem genere: sed bonum gratix unius majus
est, quam bonum naturx totius universi..

652

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

Tum etiam, quia licet in genere loquendo,
producere ex nihilo explicet perfectiorem
modum agendi, quam agere ex præsuppo­
sito subjecto ; et in hoc sensu creatio sit
perfectior justificatione considerata in ratio­
ne eauctionis, quod tantum intendimus in
prima conclusione : nihilominus, ut recte
suarw. vidit Suarius lib. 7, de gratia, cap. 25, mo­
dus agendi ex nihilo sufficienter compensa­
tur per modum agendi non ex potentia
naturali, sed ex potentia obedientiali : nam
qui per modum causæ principalis valet sibi
subjicere potentiam obedientialem creatu­
ræ, eo ipso explicat infinitam virtutem, et
efficaciam ad operandum quidquid non im­
plicat contradictionem : qui modus æquivalel modo creationis, et aliunde ex parte
rei factæ illum excedit. Cum ergo justifi­
catio impii ita agat ex præsupposito sub­
jecto, quod tamen illud immutet secundum
potentiam obedientialem, sequitur quod
absolute, et attentis omnibus, justificatio
impii creationem excellat in perfectione.
d. Aug. Unde August, loco supra citato, nulla adhi­
bita distinctione inter modum producendi,
ei terminum productum, absolute profert
majus esse justificare impium, quam creare
cœlum, et terram. Idemque significat Ec­
clesia ia Collecta, quam refert D. Thom.
in argum. Sed contra, ubi orat in hunc mo­
dum : Deus (pii omnipotentiam tuam par­
cendo maxime. et miserando manifestas, etc.
Quod autem creatura valeat ad justificatio­
nem instrumentaliter concurrere, et ne­
queat ita concurrere ad creationem, non
provenit ex to, quod creatio sit simpliciter
nobilior ; sed quia creatio nullum præsupponit subjectum, et omnis actio creaturæ
illud necessario supponit.
39. Venianus jam ad comparationem
NOU.
inter justificationem impii, et glorificatio­
nem. Quam ut recte perpendamus, obser­
vandam est. glorificationem bifariam posse
considerari . uno modo adæquate prout
importai gratiam sanctificantem, ejus con­
summationem, lumen gloriæ, essentiam
divinam unitam in ratione speciei, et de­
nique visionem Dei in seipsa, in qua for­
malis beatitude·, sive glorificatio consistit.
Altero modo sumitur inadæquate pro vi­
sione beatifica. Hoc supposito.
40. Dicendum est tertio, glorificationem
Tertia
condu· adæquate! sumptam esse majus opus justifisio.
. 1
d/tEo. catione impii, loquendo absolute; secus
autem quantitate proportionis ad subjec­
tum. Sic docet D. Thom. in præsenti, quem

sequuntur communiter Theologi. Prima
assertionis pars est satis evidens ; quoniam
glorificatio impii adæquate sumpta supra
gratiam sanctificantem addit modum con­
summationis, lumen gloriæ, et visionem
Dei in seipso : sed gratia ita perfecta exce­
dit absolute seipsam consideratam secun­
dum se, et prout impio communicatur, ut
ex ipsis terminis liquet : ergo glorificatio
adæquate accepta est absolute loquendo per­
fectior, quam impii justificatio : et gloria
in eodem sensu est majus bonum, quam
gratia. Quo sensu dixit Christus Dominus,
Mat th. 11 : Qui minor est in regno calorum,
major est illo. Secunda etiam assertionis
pars facile ostenditur, quia illud dicitur
majus quantitate proportionis, et respective
ad subjectum, quod plus excedit ejus digni­
tatem, aptitudinem, et exigentiam : sed
quod Deus justificet impium, esl supra ejus
dignitatem, aptitudinem, et exigentiam,
siquidem habet opposita praedicata; quod
autem conferat justo gloriam, non excedit
ejus dignitatem, et exigentiam, cum ipsa
gratia sit semen gloriæ, et hominem beatitudine dignum constituat : ergo loquendo
secundum quantitatem proportionis, majus
opus est justificatio impii, quam justi glori­
ficatio.
41. Nec refert, si opponas primo : illud
est absolute majus bonum, cujus oppositum00,
est absolute majus malum : sed privatio
gratiæ est absolute majus malum, quam
privatiogloriæ; beati enim potius eligerent
carere gloria, quam gratia : ergo absolute
loquendo glorificatio non est melior justi­
ficatione, ut in prima assertionis parte
asseruimus. Secundo, si justificatio esset
major quantitate proportionis, quam glori­
ficatio, magis teneretur impius reddere
gratias Deo pro gratia, quam justus pro
gloria ; obligatio enim gratias agendi non
tam attenditur penes quantitatem doni,
quam penes proportionem ad subjectum :
unde magis tenetur ad agendum gratias qui
maxima farne urgente recipit panem, quam
qui recipit margaritas : consequens est
absurdum, siquidem glorificatio est maxi­
mum Dei beneficium ; et gratiarum actio
debet respondere magnitudini beneficii:
ergo justificatio secundum quantitatem
proportionis non est major glorificatione,
ut in secunda conclusionis parte affirma­
vimus.
Eæ, inquam, objectiones non referunt, b*?*
Ad primam enim constat ex distinctione^,
supra

DISP. IV, DUB. III.
supra præmissa : nam gloria adæquate ac­
cepta comploditur etiam gratiam sanctifi­
cantem ; el in hoc sensu majus malum esset
carere gloria, quam gratia. Immo vero nec
valet in hoc sensu admitti prædicta compa­
ratio, quia gloria sic sumpta essentialiter
complectitur gratiam. Si autem gloria acci­
piatur pro visione beatifica, libenter con­
cedimus quod objectio concludit, ut infra
dicemus.
idse- Ad secundam concedimus sequelam ob
fC'·13· rationem illi insertam, quæ recte probat.
Et ad consequentis improbationem respon­
demus, beneficium formaliter sumptum
magis attendi penes excessum supra digni­
tatem recipientis, et ejus indigentiam,
quam penes magnitudinem doni materiali­
ter accepti, ut exemplum in objectione
positum convincit. Unde cum gratia sit
magis supra dignitatem impii, quam gloria
supra dignitatem justi ; et ex parte impii
simul cum carentia dignitatis supponatur
summa indigentia, consequens est, quod
majus beneficium sit Deum conferre gra­
tiam impio, quam tribuere justo gloriam;
ac subinde, quod magis teneatur impius
justificatus ad gratias agendas, quam justus
gloriosus. Addunt aliqui, impium magis
teneri, non tamen ad majores gratias ; quia
magnitudo obligationis respicit improportionem ad donum receptum; magnitudo
vero gratiarum respicit magnitudinem
doni. Sed verius est, impium magis in
utroque sensu teneri, quia recipit donum
majus in ratione beneficii.
uiim 42. Dicendum est ultimo, justificationem
impii esse opus majus glorificatione inadæquate accepta pro visione beatifica; sive
attendamus magnitudinem doni, sive quan­
titatem proportionis. Hanc assertionem
D.Tbo. non proponit expresse D. Thom. in præ­
senti; eam tamen satis aperte docet locis
citatis tract, præced. disp. 4, dub. 4, et dub.7,
unde illam tenent communiter Thomistæ,
et alii plures. Et quidem, quod justificatio
impii sit opus majus quantitate proportio­
nis, liquet ex proxime dictis. Quod autem
sit opus majus absolute, probatur ex dictis
loco citato : quoniam facta comparatione
internaturam, et operationem ejusdem or­
dinis, perfectior est natura, quam opera­
tio : sed gratia in ordine supernatural!
habet rationem naturæ : visio vero bea­
tifica habet rationem operationis : ergo
gratia est perfectior visione, sive glorifi­
catione inadæquate considerata : ergo cum

653

justificatio impii sit communicatio graliæ,
sequitur justificationem impii esse præstantiorem glorificatione inadæquate sumpta.
Confirmatur, quia si secundum rationem
nostram distinguamus in Deo conceptum
naturæ, et conceptum intellectionis, per­
fectior est conceptus objectivas naturæ,
quam conceptus intellectionis ; natura
quippe divina est radix, et principium for­
male omnium, quæ in Deo reperiuntur :
atqui gratia sanctificans participat forma­
liter conceptum naturæ divinæ; visio vero
beatifica solum participat conceptum di­
vinæ intellectionis : ergo gratia sanctificans
est simpliciter perfectior, quam visio. Patet
consequentia, quia excessus inter partici­
pationes formales debet regulari penes ex­
cessum perfectionum divinarum, quarum
sunt participationes. Nec in hoc oportet
amplius immorari : recolantur dicta locis
citatis, quæ hanc assertionem liquido evin­
cunt, et maximam gratiæ perfectionem de­
clarant.
43. Adversus 1, et 3, et 4, conclusiones Opinio
non invenimus sententias, quæ probentur
authoribus : nec occurrunt argumenta alicujus momenti, præter objectiones, quas
obiter diluimus. Contra secundam autem
conclusionem sentiunt Scotus, Lorca, Fon- ^ora.’
seca, Ripalda, et alii extra Scholam D. £?QS£f·
Thom. qui asserunt, quamcunque substan­
tiam naturalem esse, metaphysice, et sim­
pliciter loquendo, perfectiorem gratia sanc­
tificante. Ex quo principio palam infertur,
justificationem impii consideratam ex parte
termini, seu rei productæ, esse imperfectio­
rem creatione. Sed quia loco sæpius citato
illud principium evertimus, et adversario­
rum argumentis occurrimus, non oportet,
quod in eis iterum enodandis immoremur.

§ HCorollaria procedentis doctrinæ.

44. Cum D. Thomas in hoc articulo inquisiverit, Utrum justificatio impii sit maximum alias
opus Dei? forsan alicui videbitur S. Doctorem diminute processisse in resolutione omiserit,
difficultatis. Nam in corpore articuli solum
comparat justificationis opus operi creatio­
nis, et glorificationis, præter quæ sunt alia
opera insignia, cum quibus posset impii
justificatio conferri. Unde licet determina­
verit justificationem impii esse præstantius
opus creatione, aut etiam glorificatione ;

654

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

adhuc tamen videtur indecisam relinquere I 13, in corp, ubi ait :« Gratia causatur ia
difficultatem a se propositam, nempe an
a homine ex præsentia divinitatis: sicut
justificatio impii sit absolute, et ex parte rei
« lumen in aere ex præsentia solis. Unde
factæ maximum opus Dei. Opera autem,
« dicitur Ezech. 43: Gloria Dei Israel ingrequibus posset ulterius justificatio impii
« diebalur viam orientalem, et terra splen- u
« débat a majestate ejus. Præsentia autem
comparari, sunt Incarnatio, conversio pa­
nis in corpus Christi, maternilas B. Virgi­
u Dei in Christo intelligilur secundum
nis. miracula, et denique justificatio inno­
« unionem humanae naturæ ad divinam
centis. Cæterum hic scrupulus nullius
« personam. Unde gratia habitualis Christi
momenti est; quoniam Angelicus Doctor
« intelligitur ut consequens hanc unionem
solum intendebat disquirere, utrum justifi­
« sicut splendor solem, v
catio impii sit maximum opus Dei inter ea
-16. Major poterat esse difficultas circa n
modum creatum unionis (si datur) compa-^
opera, quæ habent pro termino aliquam
ratum cum gratia sanctificante. Sed persis-cgy»
formam, seu naturam creatam, et quæ sunt
lendum est in resolutione insinuata tract, pu
simpliciter extra Deum, et aliquod increapræced. disp. 4, dub. Ί, num 115, ubi dixi- °*·*
tum non involvunt. Et in hac hypothesi
mus, illum modum esse simpliciter gralia.
dubium absolute determinavit comparando
nobiliorem. Quod satis expressit D. Thom.
justificationem impii operibus excellentis­
3 part, quxst. 2, ari. 9 et 10, et breviter
simis, vel ex parte modi, qualis est creatio;
ostenditur, quia facta comparatione inter
vel ex parte rei factæ, qualis est glorificatio;
formas aut quasi formas, illa est simpliciter
nec oportuit, ut ad alia opera explicite des­
perfectior, quæ præstat effectum simpliciter
cenderet. Quoniam ex resolutione circa ex­
præstantiorem : sed modus unionis com­
cessum justificationis comparatae creationi,
municat effectum præstantiorem, quam
et glorificationi, facilis apparebat decisio
gratia sanctificans ; quandoquidem ille mo­
circa alia opera terminata ad effectus crea­
dus habet unire substantialiter humanita­
tos, et qui prælicatum aliquod divinum
tem cum persona divina : gralia vero so­
non includant. Quod vero impii justificatio
lum unii accidentaliter, et secundum quannon præemineret operibus terminatis ad ali­
dam similitudinem, quatenus nobis præstat
quid involvens praedicata increata, et qua­
imitari divinam naturam : ergo modus
tenus illud involvunt, adeo perspicuum
unionis est simpliciter perfectior, quam
erat, ut supervacaneum reputaverit D. Th.
gratia justificans : et consequenter Incar­
in eo explicando immorari. Unde nulla ex
natio etiam ut terminatur ad modum crea­
parte ejus resolutio diminuta dicenda est ;
tum unionis hypostaticae, antecellit simpli­
sed corresponds simpliciter dubii titulo.
citer impii justificationem. Quod latius
Quod magis apparebit comparando justi­
ostendimus 3 part, ubi hæc difficultas pro­
ficationem impii aliis operibus proxime
priam sedem habet : qua forte ratione
relatis, et applicando singulis D. Thom.
D. Thom. in præsenti Incarnationis non
doctrinam.
meminit.
ineam- 45. Si ergo impii justificatio comparetur
‘^^‘.Incarnationi, dicendum est Incarnationem
Si autem conferamus impii justificatio­
_rectius esse, simpliciter loquendo, praestantius
nem cum conversione panis in corpus
JSie.a'opus. Quoniam Incarnatio habet pro ter­
Christi, asserendum est, conversionem
mino qui personam divinam subsistentem
unius in aliud ex generali ratione conver­
in natura creata: hic autem terminus est
sionis non esse nobiliorem justificatione
infinite nobilior, quam gratia sanctificans,
impii ; conversionem vero in corpus Christi
esse simpliciter perfectiorem. Prior reso­
ad quam terminatur impii justificatio; et
aliunde Incarnatio est etiam ex parte modi
lutionis pars constat ex supra dictis : quo­
excellentior, siquidem personalitas non
niam conversio unius in aliud ex generali
communicatur naturæ per eductionem sui
ratione non est opus majus creatione; si­
e subjecto, sed per simplicissimam termi­
quidem non majorem eminentiam explicat
nationem : ergo absolute, et attentis omni­
facere unum ex alio per conversionem
bus, opus Incarnationis est longe nobilius,
totalem, quam facere rem ex nihilo: sed
quam impii justificatio. Præserlim cum gra­
creatio non est opus majus justificatione
tia unionis hypostaticae sit supra genus gra­
impii : ergo conversio unius in aliud ex
tiæ accidentalis, et causa illius, ut optime
generali ratione conversionis non est perD.Tbo. significavit D. Thom. 3 part, quxst. ", art. 1 fectior prædicta justificatione. Unde confe­
rendo

DISP. IV, DUB. III.

i

i

.
!
;

rondo justificationem cum conversione v.g.
hominis in lapidem, aut e contra; perfec­
tior simpliciter est justificatio, quam con­
versio. Secunda vero ejusdem resolutionis
pars ostenditur : quoniam licet prædicta
conversio non terminetur per se vel ad
animam Christi Domini, vel ad divinita­
tem, hæ quippe non constituuntur in spe­
ciebus ex vi formæ, sen conversionis; ter­
minatur tamen per se ad corpus Christi,
quodeumque illud sit, sive vivum, sive
p.rbo. mortuum, ut docet D. Thom. 3 p. quxst. S\,
art. 4, et corpus Christi, sive vivum, sive
mortuum, importat per se unionem ad per­
sonam Verbi, ut tradit idem D. Thom. 3
part, (piæst. 50, art. 5, ubi hac ratione sal­
vat, quod corpus Christi sit idem ante, et
postmortem Christi, licet habeat diversam
formam. Modus autem substantialis unio­
nis ad personam divinam est simplici­
ter perfectior, quam gratia sanctificans,
ut diximus num. præced. Conversio ergo
panis in corpus Christi est simpliciter per­
fectior. quam impii justificatio, quæ termi­
natur ad gratiam.
lia»· 47. Praeterea conferendo opus juslificationis cum maternitate B. Virginis, videtur maternitatem simpliciter eminere, et
mfho. id significari a D. Thom. I part, quæst. 25,
art. 6 ad 3, ubi ait : Beata Virgo ex hoc,
quod est mater Dei, habet quondam dignita­
tem infinitam ex bono infinito, quod est Deus;
el ex hac parte non potest aliquid fieri me­
lius. Sed tamen distinctione opus est, quo­
niam prædicta maternitas potest conside­
rari secundum omnia, quæ concurrerunt,
ut B. Virgo esset digna mater Dei ; et hoc
pacto includit gratiam sanctificantem in
gradu excellentissimo : unde secundum
hanc rationem maternitas fuit præstantius
opus, quam cujuscumque impii justificatio.
Vel potest considerari physice, et præcise
secundum quod importat generasse Chris­
tum Dominum, et abstrahit ab ulteriori
dignitate gratiæ sanctificantis. Et in hoc
sensu asserendum est, gratiam, et conse­
quenter justificationem esse præstantiorem
prædicta maternitate. Quæ est sententia
D ÀB?· D. August, lib. de sancta virginitate, cap. 3,
ubi asserit beatiorem fuisse Alariam perci­
piendo fidem Christi, quam concipiendo
carnem Christi. Quod et significavit Chris1m.ii. tus Dominus Luc 11, quando dicenti : Beatus venter qui te portavit, etc. respondit :
Quinimo beati qui audiunt verbum Dei, et
tusiodiunt illud. Et ratio est, quoniam ma­

655

ternitas præcisive sumpta non reclificat
subjectum, nec illud constituit particeps
naturæ divinæ, nec importat dignitatem
continentem eminenter has excellentias,
quas tamen præstatgratiasanctificans. Unde
non implicat in terminis, quod existons in
peccato sit mater Dei : repugnat autem,
quod habens gratiam sanctificantem existât
in peccato, ut ostendimus disp. 2, dub. 4.
Ergo gratia sanctificans est perfectior maternilate Dei sumpta præcisive a gratia ; et
consequenter impii justificatio praeeminet
maternitati prædicto modo considerate. Nec
D. Thom. loco supra relato docet opposi­
tum ; sed tantum intendit, quod Deus facere
non potest, ut B. Virgo sit mater melioris
filii, sicut nec quod visio beatifica possit
videre melius objectum, ut ex contextu
liquet. Minime tamen negat, quod Deus
possit facere rem meliorem illa materni­
tate.
48. Quod ad miracula attinet, palam se- utrwn
quitur ex dictis, impii justificationem præs-JJracu·1
tare, saltem ex parte facti, omnibus mira- 11S·
culis, quæ gratiam sanctificantem non
includunt, utputa resurrectioni mortui, vi­
sus restitutioni, sanitatis reparationi, etc.
Quod significavit Christus Dominus Joan. Joan. 14.
14, illis verbis : Qui credit inme, opera quæ
ego facio, et ipse faciet, et majora horum
faciet. Et docet D. Chrysost. hom. 3, jnDChrys·
epist. ad Ilebr. et hom. 37, in acta A post.
D. Gregor, lib. 3 dialog, cap. 17,
D. August, tract. 72, in Joannem. Ratio est, ‘
quoniam omnia dicta miracula terminantur
ad res gratia sanctificante simpliciter infe­
riores, ut sunt vita naturalis, visus, sanitas,
et alia hujusmodi : ergo justificatio, quæ
terminatur ad gratiam, est simpliciter ex
parte rei factæ perfectior, quam omnia mi­
racula, quæ ad ipsam gratiam non termi­
nantur : sicut ob eandem proportionabiliter
rationem præeminet operi creationis, ut
constat ex supradiclis num. 16.· Diximus,
qux non terminantur ad gratiam; quoniam
potest dari justificatio impii miraculosa, ut
dub. seq. videbimus: cui proinde miraculo
non anteponimus justificationem impii sine
miraculo factam.
49. Denique comparando impii justifica- Anjustitionem cum justificatione non impii, sup-J^·1^
posito quod utrobique gratia in eadem in- pertectensione infundatur, dicendum est, esse
æquales ex parte rei factæ; eminere tamen
adhuc justificationem impii ex parte modi,
et in ratione boneficii. Prior pars consec-

656

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

tarii satis ex se liquet. Posterior autem
facile ostenditur, quoniam justificatio impii
supra infusionem gratiæ addit remissionem
peccatorum, quæ est maximum beneficium,
et in quo singulariter splendet divina mise­
ricordia: ergo ex hac parte praeeminet justi­
ficationi innocentis. Quæ est sententia
D.Au;, d. August. loco proxime citato, ubi ait:
« Sed incœlis sedes, Dominationes, Potes« tates, Archangeli, Angeli opera sunt
« Christi. Nunquid etiam his operibus mav jora facit, qui operante in se Christo coo« peratur salutem æternam, ac justificatio« nem suam? Non hic audeo præcipilare
«sententiam: intelligat qui potest, judicet
« qui potest, utrum majus sit justos creare,
«quam impios justificare? » Statim vero
quaestionem elegantissime solvit his verbis:
Certe si æqualis est utrumque potentiæ, hoc
majoris est misericordiæ; ho' est enim ma­
gnum pietatis sacramentum, etc. Et similia
j’IÎiT d°cent θ· Laurentius Justinian, in fascicul.
amor, et D. Thom. ad locum cit. Joan. lect.
3. Immo divina etiam potentia singulariter
splendet in impii justificatione ob rationem,
D. Th·?, quam tradit D. Thorn. I part, quæst. 25,
art. 3 ad 3, ubi ait: « Dicendum, quod
« divina potentia ostenditur maxime in
« parcendo, et miserando ; quia per hoc
« ostenditur, Deum habere summam potes« talem, quod libere peccata dimittit. Ejus
« enim, qui superioris lege astringitur, non
« est liberum peccata condonare. »
Dispelli- 50. Nec refert, si objicias,majus absolute
daraob- essc' donum innocentia?, quam donum pœjecxio. nitentiæ,ut docet D. Thom. 2, 2,quæst. 106,
art. 2 ; ergo justificatio non impii, sive in­
nocentia, est absolute majus bonum, quam
impii justificatio. Hoc, inquam, non refert,
sed ex æquivocatione procedit. Quam ut vi­
temus, praemittendum est, quod innocentia
potest multipliciter accipi. Primo pro sola
carentia peccati, ut si homo conderetur in
puris. Secundo pro immunitate, et præservatione a peccato originali, quam aliquis
ex vi modi suæ conceptionis contracturus
fuisset. Tertio pro justitia continua totius
vite sine interruptione per peccata morta­
lia. Quarto denique pro justificatione ejus,
qui nec in re, nec in debito supponitur ha­
buisse peccatum.
In prima ergo acceptione innocentia non
differt a dono creationis hominis, vel An­
geli ; et ita est minus bonum, quam impii
justificatio, vel pœnitentia. In secunda vero
consideratione potest innocentia esse aequale

bonum ex parte rei factæ, seu gratiæ communicatæ, quam justificatio impii; siquidem
utrobique communicatur gratia sanctifi­
cans. Aliunde etiam prædicta innocentia
est majus opus in ratione beneficii, quia
supposito eodem termino α quo, nempe pec­
cato originali (quod in justificatione com­
muni impiorum concurrit, et in collatione
prædictæ innocentiae non adfuit, sed infuis­
set) major quædam, et magis anticipata
liberalitas splendet in prædictæ innocentia
collatione; quanto plus est impedire macu­
lam peccati, ne insit, quam illam jam con­
tractam extergere. In tertia autem conside­
ratione potest dari aequalitas ex parte
formæ, sive rei factæ, inter justificationem
impii, et innocentiam : sed tamen illa in­
nocentia est absolute majus bonum, quia
supra donum gratiæ justificantis, et remis­
sionem peccati originalis addit insigne do­
num perseverantiæ. Et in hoc sensu docet
D. Thom. loco cit. quod donum innocentiæD-iv
estabsolutemajus quam donum pœnitentiæ.
Denique in quarta, et ultima consideratione
impii justificatio est bonum aequale innocentiæ, sive justificationi non impii; et
aliunde importat beneficium remissionis
culpæ, et magis explicat divinam miseri­
cordiam, ut num.præced. asseruimus: unde
absolute valet dici majus opus.
51. Ex quibus satis elucet perfectio, etQEjaamagnitudo operis justificationis impii com-^^
paratæ cum aliis Dei operibus. Quod ante^oculos die, noctuque tenere debemus, ut
quantum par est, faciamus justificationis
negotium, et advertamus (inquit Cajet, hoc CjJd
art. 9) damnationem imminere non existi­
manti tantum bonum oblatum, quod exce­
dit bonum naturæ totius universi. Legatur
Angelicus Doctor led. 3, cit. ubi inter aliaD.fr;
habet : « Dicendum est, quod Christus duu plex opus facit : unum sine nobis, vide« licet creare ccelum, et terram, et suscitare
« mortuos, et hujusmodi. Aliud operatur in
« nobis, sed non sine nobis ; quod est opus
« Fidei, per quod vivificatur impius. De
« istis ergo loquitur hic Dominus, quæ sunt
« communia credenti. Et est opus, quod
α facit Christus in nobis, sed non sine πο­
ύ bis: quia eadem facit quicumque credit.
« Quia quod fit in me per Deum, fit in me
« etiam per me ipsum, scilicet per liberum
« arbitrium. Unde dicit Apostolus: Non
« autem ego (supple, solus) sed gratia Dei
« mecum. Et de istis dicit : Opera quæ ego
« facio, et ipse faciet, et majora horum
faciet.

DISP. IV, DUB. IV.
« faciet. Quia majus est justificare impium,
j quam crearo cœlum, et terram. Nam
α justificatio impii, quantum est do se, per­
it severat in æternum. Sapient. 1 : Sapientia
«rperpetua est: cœlum autem, et terra
« transibunt, ut dicitur Lue. 21. Item quia
« opus corporale ordinatur ad spirituale :
« cœlum autem, et terra opus corporale est,
« justificatio vero impii opus spirituale. »
DUBIUM IV.

Utrum justificatio impii sit opus
miraculosum.
Non possumus hanc difficultatem conve­
nienter resolvere, nisi prius breviter expo­
nendo, in quo consistat propria miraculi
ratio. Hinc enim apparebit, an justificatio
impii inter opera miraculosa recenseri de­
beat, vel non.
§1.
Observanda pro dubii decisione.

tedifio 52. Prima, et generalis conditio, quae ad
verum miraculum requiritur, est quod a
‘^•solo Deo fieri valeat. Cujus rationem proMbo. ponit D. Thom. 1 part, quæst. 108, art. 4,
his verbis: « Dicendum, quod miraculum
α proprie dicitur, cum aliquid fit praeter
e ordinem naturæ. Sed non sufficit ad ra« tionem miraculi, si aliquid fit præter
<t ordinem alicujus naturæ particularis .
< Quia sic, cum aliquis projicit lapidem
« sursum, miraculum faceret, cum hoc sit
« præter ordinem naturæ lapidis. Ex hoc
« ergo aliquid dicitur esse miraculum,quod
i fît præter ordinem totius naturæ creatæ.
< Hoc autem non potest facere, nisi Deus.
« Quia quidquid facit Angelus, vel alia
t quæcumque creatura propria virtute ,
« hoc fit secundum ordinem naturæ creatæ
< (cum enim creatura sit essentialiter in< tra prædictum ordinem, nequit illum
« nec in essendo, nec in operando egredi).
? Et sic non est miraculum. Unde relin< quitur, quod solus Deus miracula facere
< possit. » Hæc vero conditio, licet ad mi­
raculum desideretur, attamen non conver­
titur cum ipso ; plura quippe sunt, quæ a
Deotantum fieri possunt; et nihilominus
i
non habent rationem miraculi, ut creatio
Angeli, quæ proinde solum improprie di­

657

cuntur miracula, vel potias opera mirabi­
lia, ut significavit idem D. Thom. inpræs.
ari. 10, ubi ait : « In operibus miraculosis
« tria consueverunt inveniri , quorum
« unum est ex parte potentiæ agentis, quia
« sola divina virtute fieri possunt ; et ideo
« sunt simpliciter mira, quasi habentia
« causam occultam, ut in primo dictum est.
u. Et secundum hoc, tam justificatio impii,
« quam creatio mundi, et universaliter
« omne opus, quod a solo Deo fieri potest,
α miraculosum dici potest. »
53. Ad praecedentem conditionem redu-A1^n‘
citur alia , quæ est communis omnibus commamiraculis, nempe habere causam simplici-D.nTbo.
ter occultam, ut docet, et explicat D.Thom.
I part, quæst. 105, art. 7, his verbis : «No« men miraculi ab admiratione sumitur.
« Admiratio autem consurgit, cum effectus
« sunt manifesti, et causa occulta. Sicut
« aliquis admiratur, cum videt eclipsinso« lis et ignorat causam, ut dicitur in prin« cipioMetaph. Potest autem causa effectus
« alicujus apparentis alicui esse nota, quæ
« tamen aliis est cognita. Unde aliquid est
« mirum uni, quod non est mirum aliis.
« Sicut eclipsin solis miratur rusticus, non
« autem astrologus. Miraculum autem di« citur quasi admiratione plenum, quod
« scilicet habet causam simpliciter, et orn­
et nibus occultam. Hæc autem est Deus.
« Unde illa, quæ a Deo fiunt præter causas
« nobis notas, miracula dicuntur. » Cæterum hæc conditio, sicut et præcedens, non
convertitur cum miraculo proprie, et stricte
dicto : sed latius patet, quam illud. Quam­
vis enim de ratione miraculi sit habere
causam occultam ; nihilominus non omnia,
quæ causam ignotam habent, sunt proprie,
et stricte miracula. Alioqui omnia, quæ
Deus circa prædestinatos operatur in nego­
tio salutis, miracula dicerentur ; quippe
quæ habent rationes 'summe latentes, quas
specialiter admirans Apostol. ad Rom. lI,A<lRom.
dixit : 0 altitudo sapientiæ, et scientiæ Dei,
quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et
investigabiles viæ ejus ! Quæ tamen licet
mira sint, miracula tamen non appella­
mus, ut patet ex communi Sapientum ac­
ceptione. Convenit igitur omni miraculo
habere causam simpliciter latentem ; per
hoc tamen non assequitur propriam, et
specialem rationem miraculi, sed ulterius
oportet explicare rationem ejus constitu­
tivam.

658

DE QU1DDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

51. Quidam dicunt, propriam rationem
miraculi sitam osse in eo, quod raro contin,io· gat. et præter ordinarium rerum cursum.
n.âuç. idqUe videtur significasse D. August, lib. 3,
de Trinit. cap. 5, et tract. 8, in Joan. sic mi­
raculum describens : Miraculum est aliquid
arduum, et insolitum supra facultatem natur.r, et prrter spem admirantis apparens.
Sed hæc conditio, nisi amplius explicetur,
adhuc non explicat propriam, et specialem
miraculi rationem. Tum quia aliqua pro­
digia, et monstra sunt, quæ raro contin­
gunt, et quæ prætergrediuntur ordinarium
cursum rerum ; quæ tamen non sunt rigorosa miracula, sed possunt per dæmones,
aut alias causas creatas fieri. Tum etiam, et
præcipue, quia non est contra veram ratio­
nem miraculi fieri frequenter, ut patet in
frequentissima conve’rsionepanis in corpus
B. Tbo. Christi ; quam tamen D. Thom. in officio
de corpore Christi appellat miraculorum
maximum. Similiter quod singulis diebus
per spatium quadraginta annorum descen­
deret manna circa castra filiorum Israel,
magnum miraculum erat ; fuit tamen frequentissimum. Idem contingebat in aqua
zelotypiae, quæ putrescere faciebat femur
Nm 5. adultera?, ut habetur Num. 5, et in san­
guine sacrificiorum, qui non inquinabat
templum : et in aspersione sanguinis non
maculantis vestes : et in templo Hierosoly­
mitano capiente quoscumque sine numero,
et in aliis miraculis Legis antiquæ, quæ rePetrus fert Petrus Galatinus lib. 4, can. 8 et 9.
Gaiatin. parjter temporibus Apostolorum miracula
frequentissime eveniebant, quin ex hac
frequentia veram rationem miraculi amit­
terent. λΓ0Γη ergo, et propria miraculi ratio
non in eo præcise consistit, quod aliquid
raro contingat. Nec D. /Vugust. per verbum
insolitum, id significavit, sed magis expres­
sit excessum supra modum naturæ inna­
tum, ut ex dicendis constabit, et docet D.
Thom. in 2, dist. 18, quxst. 1, art. 3 ad 2,
ubi ait : « Insolitum, quod in definitione
c miraculi ponitur, non dicit rationem
« facti, sed excludit solitum cursum na­
ît turæ. Unde etsi quotidie cæci illumina« rentur, nihilominus miraculum esset ;
« quia præter cursum naturalem, qui no­
te bis est consuetus, contingeret. »
Propter hæc alii explicant veram ratio­
nem miraculi per hoc, quod sit opus exce­
dens totam facultatem naturæ. Sed hæc
expositio, si vera est, evincit omnia opera
supernaturalia esse miracula ; excedunt

specia·

enim totum ordinem, et facultatem natu­
ræ. El ita credere, sperare, et diligere per
actus supernaturales erunt miracula; et si­
militer miraculis accensenda forent cuncta
auxilia, et dona supernaturalia, et multo
magis impii justificatio, de qua disputamus
in præsenti.Id autem est contra communem
omnium opinionem , quæ non consuevit
prædicta opera miracula vocare. Unde adhuc
oportet assignare in quo vera ratiomiraculi
sita sil. Circa quod præter modos hactenus
relatos,sunt alii plures dicendi modi minus
principales,qui possunt videri apud Bannezm
1 part, quxst. 105,art. 7, Arauxo, et G regorium Martinez in præsenti. Ex eorum autem impugnatione investigari potest,in quo
debeamus essentiam veri miraculi consti­
tuere. Non enim consistit in eo, quod opus
factum sit supernaturale, vel non ; nam
contingit opus esse supernaturale, et non
esse miraculosum, ut constat ex numero
præcedenti ; et e converso contingit rem
factam esse naturalem, et esse miraculum,
ut cum restituitur cæco potentia visiva.
Magis ergo ad modum operandi, quam ad
rem factam pro venanda miraculi ratione
attendendum est. Prædictus vero modos
nequit consistere in eo, quod raro res fiat,
vel quod lateat ejus causa, vel hæc sit solus
Deus;hæc quippe,ut constat ex supra dictis,
vel non semper in miraculo interveniunt,
vel illud sufficienter non constituunt.
55. Nobis autem non alia aptior viaadA^p
exponendam rationem miraculi occurrit,
quam penes innaturalitatem, et extraneitatem modi, quo forma, vel actus alicui tisa
potentiæ correspondons, ad exercitium, aut
quasi exercitium reducitur. Pro cujus intelligentia observandum est, quod quælibet
res, et forma suæ potentiæ corresponde!;
et ideo si forma est naturalis, corresponde!
potentiæ naturali ; etsi fuerit supernatu­
ralis, corresponde! obedientiali potentiæ.
In quo sensu omnis habitudo potentiæ ad
formam sibi directe correspondentem di­
cenda est naturalis, hoc est innata, seu po­
tentiæ ab intrinseco conveniens, sive sit ad
formam entitative naturalem, sive ad for­
mam entitative supernaturalem ; hæcenim
diversitas de materiali se habet ad respec­
tum, sive coaptationem inter potentiam, et
actum sibi directe correspondentem. Unde
potentia obedientialis naturaliter, hoc est
ab intrinseco , et ex propriis prædicatis
comparatur ad supernaturalem actum, seu
formam ; nec enim sub expresso conceptu
potentis

DISP. IV, DÜB. IV.

potentiæ obedientialis alium terminum
respicit, quam supernaturalem, cum in hoc
ejusquiddilas, el natura sila sit. Et in hoc
ρ.βΛsensu dixit D. Thom. in præsenti, quod
naturaliter anima est gratix capax ; eo enim
ipso, quod facta est ad imaginem Dei, capax
esi Dei per gratiam, ut August, dicit. Quia
non asserit potentiam animæ ad habendam
gratiam esse naturalem, ut quidam minus
recte exponunt obscurantes textum; notum
quippe erat S. Doctori, potentiam ad gra­
tiam,et virtutes infusas esse obedientialem,
ut ipse tradit quxst. 1,de virtutibus, art. 10,
quxst. 12, de. veritate, art. 3 ad 18, et
alibi. Sed dixit capacitatem animæ ad ha­
bendam gratiam, quæ utique est potentia
obedientialis, esse naturaliter, hoc est, ab
intrinseco, et suapte conditione ab ipsam
gratiam ; quia essentialiter respicit talem
actum.
56. Rursus quælibet potentia, sive naturalis, sive obedientialis sit, eo ipso quod
jàæ determinatum terminum respicit, vendicat
etiam, et determinat specialem modum,
per quem debet ad exercitium reduci.
Verbi gratia, potentia naturalis materiæ
ad habendam animam exposcit deter­
minata accidentia, per quæ disponatur, et
trahatur ad animæ unionem. Et similiter
potentia obedientialis animæ ad habendam
gratiam postulat determinari per aliquas
dispositiones ejusdem ordinis, el secundum
varias subjectorum conditiones, ut expli­
cuimus disp. prxced. dub. 5. Et quia Deus
movet de facto omnia sicut apta sunt mo­
veri, et providet cunctis rebus secundum
earum conditionem, et naturam ; idcirco
per hunc ordinarium, et communem rerum
cursum innotescit nobis, quid omnibus re­
bus ex suapte conditione intrinseca in or­
dine tam naturali , quam supernaturali
conveniat. Sed quia Deus operari valet con­
tra, et supra rerum exigentiam, et hanc
efficaciam quandoque ostendere vult; propterea non semel reducit rerum potentias,
et capacitates ad exercitia ex parte modi
sibi non convenientia. Et in iis eventibus
intervenit miraculum, sive effectus sit in
seipso entitative naturalis, et præcontentus
in virtute potentiæ,sive non.Sicut enim hæc
differentia de materiali se habet ad inna­
tam habitudinem inter potentiam, et actum
sibi correspondentem, ut supra dicebamus:
ita etiam se habet de materali, ut prædicta
habitudo non attendatur, et exercitium non
habeat modum, quem exigit potentia. Qua-

659

rnobrern licet potentia sit naturalis, et actus
ab ea inspectus naturalis sit ; si tamen re­
ductio non fiat juxta modum exactum a
potentia, el actu, miraculum intervenit. Et
ita accidit in resurrectione mortui ; nam
licet anima sit forma naturalis, et secun­
dum se præcontineatur in potentia na­
turali materiæ; nihilominusquia petit uniri
modo naturali, media generatione, et aliis
dispositionibus, quæ in ejus ratione non
reperiuntur, idcirco resurrectio est simpli­
citer miraculum. Econtra vero visio beati­
fica, licet supernaturalis sit ; 'quia tamen
continetur in potentia obedientiali hominis
elevati per lumen gloriæ, et per gratiam
consummatam, et suapte natura petit a
prædicto principio elici, nec vendicat sibi
alium productionis modum ; propterea ejus
elicientia miraculosa non est. Sicut e con­
verso si fieret alio modo, miraculum dice­
retur, sicut contingit in Paulo. Quæ satis Notât
evincunt rationem miraculi regulandam
non esse penes qualitatem effectus inseipso,
sed penes modum, quo fit ; ut tunc alicujus
rei productio dicatur naturalis, seu non
miraculosa, quando fit secundum modum,
quem potentia et actus sibi correspondens
exposcunt: miraculosa vero dicatur quando
fit contra, vel supra talem modum; sive id
raro, sive frequenter, et sive in effectibus
naturalibus contingat. Verum quidem est,
effectus miraculosos communiter dici su­
pernaturales , quia excedunt capacitatem
innatam, saltem exparte modi ; et simili­
ter in paucioribus contingere, quia Deus
communiter loquendo operatur secundum
modum, quem ipsæ res tam in ordine na­
turali, quam supernaturali sibi determi­
nant ab intrinseco. Sed tamen his etiam
conditionibus deficientibus, salvatur vera
ratio miraculi per hoc, quod aliquid fiat
supra modum, vel modo contrario, quam
postulat tum res secundum se, tum poten­
tia, cui per se correspondet.
Hanc doctrinam satis aperte tradit D. ContirThom. in prxs. art. 10, in resp. ad 3, ubi hæc docait : « Dicendum, quod sapientiam, et scienu tiam homo natus est acquirere a Deo
« per proprium ingenium, et studium ; et
« ideo quando præter hunc modum homo
« sapiens, vel sciens efficitur, est miracu« lum.» Ubi, ut vides, non revocat S. Doc­
tor rationem miraculi ad rem factam, sed
ad modum quo fit. Et similiter 1 part.
quxst. 105, art. Ί ad 2, explicans diffini­
tionem miraculi; ab August, traditam in-

660

DE QUIDDITATE JL

quit: « Dicendum quod arduum dicitur mi« raculum. non propter dignitatem rei, in
<s qua fit, sed quia excedit facultatem natn« r<u. Similiter etiam insolitum dicitur,non
« quia frequenter non eveniat, sed quia
« est praeter naturalem consuetudinem »
(sive modum singulis rebus in proprio or­
dine convenientem); « supra facultatem
« autem naturæ dicitur non solum propter
<r substantiam facti, sed etiam propter mo· < dum, et ordinem faciendi. » Et idem col­
ligitur ex iis, quæ docet qujst 6, de poten­
tia, art. 1 et 2, et lib. 3, contra gentes, cap.
100, cum sequentibus. Addendum tamen est,
quædam esse miracula, quæ dicuntur talia
non solum ex parte modi, sed etiam ex
parte facti; quia videlicet nec ordo natura­
lis, nec ordo supernaturalis postulant tales
effectus, sed contingunt supra totam exigen­
tiam rerum in omni ordine : cujusmodi
sunt coexistere duo corpora in eodem loco,
retrocedere solem, et alia quae recenset D.
Thom. locis proxime relatis, ubi varios mi­
raculorum gradus constituit. His suppo­
sitis
§ n.

Resolvitur difficultas juxta mentem
D. Thomx.
®7. Dicendum est primo justificationem
<»ndQ- impii, ut communiter fit, non esse mira­
culum proprie, et stricte dictam. Ita D.
Dô^· Thom. in præsenti, quem sequuntur Cajet.
Arauxo. Arauxo, Gregorius Martinez, Montesinos,
Martin.' Vasquez, et alii ejus Interpretes, et Suarez
Montes. bb.
de gratia, cap. 25, num. 17. FundaSrnirez. mentum est, quoniam ad miraculum proprie, et stricte dictum non sufficit, quod
funda- effectus sit supernaturalis, sed requiritur,
“’iis.13
insua productione careat modo, quem
suapte conditione intra proprium ordinem
poscit : atqui justificatio impii, licet sit opus
supernaturale, nihilominus communiter
fit secundum modum, quem gratia sancti­
ficans suopte ordine intra ordinem super­
naturalem exposcit : ergo justificatio impii,
ut communiter fit, non est miraculum pro­
prie, et stricle dictam. Major constat ex iis,
quæ § præcedenti prænotavimus. Minor
autem suadetur, quia gratia justificans, qua
parte est supernaturalis, petit produci a
Deo ·, et qua parte est forma accidentalis,
petit fieri per eductionem ex præsupposito
subjecto ; et denique qua parte est forma
Prima

DISP. IV, DUB. IV.

IFICATIONIS IMPII,
1

valde perfecta, postulat introduci depen­
denter a dispositionibus, vel habitualibus,
vel actualibus, secundum diversas subjec­
torum conditiones, ut disp.prxced.dub.b ex­
plicuimus : sed hæc omnia communiter
concurrunt in productione gratiæ justifi­
cantis, atque ideo injustificatione impii, ut
communiter fit : ergo justificatio impii, ut
communiter fit, habet illum modum, quem
suapte conditione intra proprium ordinem
poscit.
Confirmatur primo, quia justificatio im­
pii non potest esse miraculum proprie, et
stricte dictum ex ea generali ratione, quod
est supra facultatem naturæ, et ad super­
naturalem ordinem pertinet : alioquieodem
motivo evinceretur actus credendi, spe­
randi, et reliqua opera supernaturaliaesse
i
proprie loquendo miracula. Quod non est
I
admittendum : tum quia adversatur com­
1
muni Doctorum judicio : tum quia ex oppo­
[
sito fieret, creaturam esse causam princi­
I
palem miraculorum; siquidem principali­
i
ter efficit assensum fidei, et reliquos actus
vitales supernaturales. Unde si semel justi­
;
ficatio impii dicenda est miraculum, id ha­
i
bebit, quia intra proprium ordinem sapernataralem, in quo est, fit modo insolito,
I
hoc est contrario exigentiae gratiæ justifi­
cantis, et conditioni potentiae, cui per se
corresponde!. Constat autem, justificatio­
nem impii, ut communiter contingit, non
ita fieri, sed potius perfici juxta modum
I
consonum tam gratiæ justificanti, quam
I
potentiæ obedientiali, cui gratia per se cor­
i
responde! : et gratiam non exposcere alium
productionis modum, quam illum, quo de
!
facto producitur. Ergo justificatio impii, ut
I
communiter fit, non est miraculam pro­
prie, et stricte dictum.
Confirmatur secundo explicando discri-tat· I
men, quod D. Thom. inter resurrectionem
mortui, et impii justificationem constituit:
quoniam ideo reunio animæ ad materiam
est miracalosa, quia licet anima sit forma
naturalis, et secundum se considerata cor­
respondent potentiæ naturali materiæ;
nihilominus in resurrectione non unitur
illi secundum modum a se exactum,nempe
media generatione, et intervenientibus his
dispositionibus, quibus materiæ appropria!
tur : sed gratia justificans impium, ut com­
1
muniter producitur, communicatur animæ
secundum modum, quem ipsa gratia suapte
conditione ab intrinseco postulat, videlicet
per actionem Dei, et mediis dispositionibus
ejusdem

ejusdem ordinis, vel habitualibus, vel ac­
tualibus, ut tota disp. prxccd. explicuimus :
ergo productio gratiæ justificantis impium
non est miraculosa, ct consequenter nec
impii justificatio.
Ad hæc, potentia naturalis, hoc est,
suapte conditione ab intrinseco respondens
gratiæ justificanti impium, non est alia,
quam potentia ohedientialis animæ : ergo
per hoc, quod gratia justificans impium
fiit ex potentia obedientiali, non impedi­
tur, quod fiat ex potentia sibi ab intrinseco
respondente, et a qua directe respicitur ;
atque ideo nulla inversio, vel alteratio or­
dinis intervenit in productione prædictæ
gratiæ. Potentia autem, quæ directe corres­
ponde! animæ, non est potentia obedientialis, sed potentia naturalis, et ut determinabilis per naturales dispositiones : ergo
cum in resurrectione impii anima reuniatur materiæ secundum potentiam non naturalem, sed obedientialem, sequitur quod
invertatur ordo, et modus, quos unio animæad materiam suapte natura poscit. Unde
licet justificatio impii ex parte rei factæsit
supernaturalis, secus vero resurrectio mortui ; nihilominus ex parte modi ( in quo
potius consistit ratio miraculi ) resurrectio
excedit justificationem, et magis elevatur
supra potentiam materiæ, quam justificatio
supra potentiam animæ. Et hanc diversi­
tatem respiciens D. Thom. asseruit in
præsenti : « In quibusdam miraculosis ope( ribus invenitur, quod forma inducta est
«supra naturalem potentiam talis mate< riæ; sicut in suscitatione mortui vita est
< supra naturalem potentiam talis corporis.
■< Et quantum ad hoc justificatio impii non
i est miraculosa, quia naturaliter ( hoc est
ab intrinseco, et secundum conditionem
reiproducendæ) anima est gratiæ capax;
« eo enim ipso, quod est facta ad imaginem
< Dei, capax est Dei per gratiam. »
58. Sed objicies : sicut gratia justificans
nequit fieri ex alia potentia, nisi ex poten­
tia obedientiali ·. ita resurrectio nequit fieri
nisi ex eadem obedientiali potentia; et
nihilominus resurrectio est opus miraculosum, quamvis fiat secundum potentiam,
quam ex suapte conditione postulat : ergo
pariter quamvis gratia justificans fiat secundum potentiam obedientialem, quam per
se respicit, erit nihilominus opus miraculosum; et proinde corruit discrimen a no­
bis assignatum.
Respondetur unionem animæ ad mate-

661

riarn , quæ in resurrectione intervenit,Diruitor
posse dupliciter sumi, uno modo in ratione
unionis, et secundum substantiam : et hoc
pacto est naturalis, et corresponde! prima­
rio et secundum se naturali capacitati ma­
teriæ. Altero modo in ratione reunionis, et
secundum modum qao in resurrectione fit,
et ita reduplicat conceptum sibi accidentaliter convenientem, secundum quem cor­
responde! potentiæ non naturali, sed obe­
dientiali. Et quia hæc posterior ratio non
destruit priorem,sed illam supponit; propterea unio animæ ad materiam per resur­
rectionem non fit absolute secundum quod
ipsa unio suapte conditione postulat, nec
corresponde! illi potentiæ, quam unio se­
cundum se respiciebat. Quamobrem præ­
dicta unio est simpliciter miraculosa, utpote
facta præter, et contra modum, quem unio
secundum se postulabat. Et idem dicen­
dum est de restitutione visus, et subita re­
paratione salutis, et reproduction earum
rerum, quæ primario, et per se correspon­
de! potentiæ naturali, et postulat fieri per
diversas dispositiones, et alio modo. Cæte­
rum gratia justificans nullum alium pro­
ductionis modum sibi naturaliter vindicat,
nisi illum, quem communiter habet; est
enim forma supernaturalis, quæ suapte pri­
maria conditione corresponde! potentiæ
obedientiali, et subditur Deo principali
agenti, et exposcit illas dispositiones, quas
sortitur secundum praesentem providen­
tiam. Unde nequit ex hac parte rationem
miraculi habere. Quam differentiam satis
expressit D. Thom. in præsenti, art. 10,d. Tho.
in resp. ad 2, his verbis : « Dicendum, quod
« non quandocumque res materialis move« tur contra suam inclinationem, est opas
« miraculosum ( alioquin miraculosum es­
te set, quod aqua calefieret, vel quod lapis
« sursum projiceretur) sed quandoque hoc
« fit præter ordinem propriæ causæ, quæ
« nata est facere hoc. Justificare autem im« pium nulla alia causa potest, nisi Deus ;
« sicut neque aquam calefacere, nisi ignis.
« El ideo justificatio impii a Deo quantum
« ad hoc non est miraculosa. » Et 1 part,
quxst. 105, art. Ί ad I, ait : « Dicendum,
« quod creatio, et justificatio impii, etsi a
« solo Deo fiant, non tamen proprie lo« quendo miracula dicuntur, quia non sunt
« nata fieri per alias causas ; et ita non con­
ci tingunt præter ordinem naturæ, cum hæc
« ad facultatem naturæ non pertineant, i»
Sicut e converso anima quæ reunitur, visus

662

DE QlIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

qui reparetur, et alia hujusmodi pertinent
primario ad facultatem naturæ. Unde satis
liquet ad plura exempla, quæ possent addu­
ci ad probandum, quod infusio gratiæ, et
aliorum donorum supernaturalium sit mi­
raculosa.
Limita- 59. Addimus in assertione, proprie, et
UU<SSr’sfrfcte dictum.· quia si miraculum large
usurpetur pro omni eo, quod naturæ facul­
tatem excedit, perspicuum est, justificatio­
nem impii posse miraculum appellari;
producitur enim in illa quædam forma
præstantissima, nempe gratiæ, quæ totum
naturæ ordinem excedit. Immo vero inter
effectus supernaturales adeo sublimem lo­
cum vindicat impii justificatio, ut nulli
cedat, nisi his tantum, quæ important, et
complectuntur perfectionem aliquam increatam, ut constat ex dictis toto dubio præ­
cedenti. Et in hoc sensu miraculum appel­
landa est. nempe opus valde mirabile, et
virtutem Dei magnopere manifestans. Et
d. Ti». ita exponendus est D. Thom. 3, contra gen­
tes, cap. 161 (qui locus solet ab aliquibus
objici nostræ assertioni ), ubi comparat
justificationem impii illuminationi cæci, et
resuscitationi mortui. Nam solum intendit
utramque operationem esse mirabilem, et
gratuitam, et supra capacitatem naturalem,
et dispositionem subjecti : immo contra id,
quod mors, cæcitas, et peccatum exigunt ex
parte sua. Quod satis liquet ex textu : « Lii cet autem ille, qui peccat, impedimentum
« gratiæ præstet, et in quantum ordo rerum
exigit, gratiam non deberet recipere;
« tamen quia Deus præter ordinem rebus
u inditum operari potest, sicut cum cæcum
« illuminat, vel mortuum resuscitat ; in« terdum ex abundantia bonitatis suæ etiam
« eos qui impedimentum gratiæ præstant,
« auxilio suo prævenit, avertens eos a malo,
« et convertens ad bonum, o
secunda 60- Dicendum est secundo, justificatio—
nem impii esse aliquando miraculum pro­
prie, et stricte dictum. Hæc conclusio desuD T110. mitur ex D. Thom. in præsenti, cujus verba
statim subjiciemus, et admittitur communi­
ter a Theologis. Probatur ratione; quia
tunc aliquod opus est miraculum proprie,
et stricte dictum, quando fit præter modum
Kaiio ffuem lectus intra suum ordinem exposfunda- cit, sive (et in idem recidit) cum effectus
producitur aliter, quam petit produci : sed
justificatio impii aliquando fit præter mo­
dum, quem ex suapte conditione postulat ;
ct gratia impium justificans quandoque

producitur aliter, quam pelit produci : ergo
justificatio impii est aliquando miraculum
proprie, et stricte dictum. Major constat ex
iis, quæ § præced. praenotavimus. Minor
autem suadetur, quia proprius, et connaturalis modus, quem impii justificatio ex­
poscit, consistit in eo, quod impius, v. g.
adultus, disponatur ad gratiam justifican­
tem procedendo a dispositionibus minus
perfectis ad perfectiores, ita ut prius con­
cipiat fidem, et ea directus consideret ne­
gotium suæ salutis, et praevia cogitatione,
ac supernaturalium rerum collatione velit
recedere a statu peccati, et amicitiam inire
cum Deo, ut constat ex justificationis or­
dine, quam describit Concilium Trident. Cck.
sm. 6, cap. 5, cum sequentibus, et ex his,7***
quæ diximus disp. præced. et hunc etiam
productionis modum postulat connaturali­
ter gratia justificans impium adultum.
Constat autem, impium adultum aliquando
justificari absque his conditionibus, immo
vero et cum conditionibus oppositis, ut vi­
dere est in D. Paulo, qui immediate ante
suam justificationem impugnabat fidem, et
persequebatur Christianos ; subito autem
absque externo prædicatore, et sine prævia
cogitatione ad fidem conversus est. Ergo
impii justificatio fit aliquando præter mo­
dum, quem ex suapte conditione poscit,et
gratia impium justificans quandoque pro­
ducitur aliter, quam petit produci, Quod
fundamentum proponit D. Thom. in præ­
senti, dicendo : « Tertio modo in operibus
« miraculosis invenitur aliquod præter soα litum, et consuetum ordinem causandi
α effectum : sicut cum aliquis infirmussa« nitatem perfectam assequitur subito præ« ter solitum cursum sanationis, quæ fit a
« natura, vel arte. Et quantum ad hoc jus« tificatio impii quandoque est miraculosa,
« et quandoque non. Est enim istecommu« nis et consuetus cursus justificationis, ut
« Deo movente interius animam, homo
« convertatur ad Deum : primo quidem
a conversione imperfecta, ut postmodum
« ad perfectam deveniat ; quia charitas
« inchoata meretur augeri, ut aucta merea·
« tur perfici, ut August, dicit. Quandoque
« vero tam vehementer Deus animam πό­
α vet, ut statim quandam perfectionem
« justitiæ assequatur, sicut fecit in conver« sione Pauli, adhibita etiam exterius πι­
α raculosa prostratione. Et ideo conversio
α Pauli tamquam miraculosa in Ecclesia
α commemoratur celebriter. »
Confirmatur

DISP. IV, DUB. IV.
fiiir. 01. Confirmatur occurrendo cuidam ta<ΛΒί· cita objectioni : quia licet conversio, et
justificatio Pauli facta non fuerit absque
actuali ejus dispositione, nihilominus con­
tigit absque modo, quem ipsa dispositio
poscebat : ergo fuit ex hac parte miracu­
losa. Probatur antecedens, quia adultus ut
connaturaliter disponatur ad conversio­
nem, et gratiam, indiget prævia delibera­
tione, per quam non subito, sed paulatim
(quamvis in hoc major, aut minor mora
intercedat) trahatur ad perfectionem ; unde
huic connatural! procedendi modo adversa­
tor, quod quis e maximo peccatore fiat re­
pente sanctissimus : atqui Paulus in sua
conversione non processit ex prævia deli­
beratione, aut ex motibus supernaturalibus
imperfectioribus : sed subito ex maximo
peccatore, et actualiter persequente Eccle­
siam Dei, factus est sanctissimus, et assequutus fuit maximam perfectionem ; ergo
licet ejus conversio non fuerit absque aliqua
actuali dispositione, nihilominus non ob­
servavit illum modum, quem ipsa dispositio
p.ito.poscebat. Quod optime docet D. Thom.
quæst. priced, art. 2 ad 2, his verbis :
« Dicendum, quod cum homo ad gratiam
< se praeparare non possit, nisi Deo eum
< praeveniente, et movente ad bonum, non
< refert (utique ad salvandam dispositio< nem pro gratia, non ad salvandum modum) utrum subito, vel paulatim ali—
« quis ad perfectam præparationem perve< niat : dicitur enim Eccles : 11. Facile est
« in oculisejus subito honestare pauperem.
« Contingit autem quandoque, quod Deus
« movet hominem ad aliquod bonum, non
• tamen perfectum ; et talis præparatio
i præcedit gratiam. Sed quandoque statim
» perfecte movet ipsum ad bonum, et su• bito gratiam homo accipit, secundum
« illud Joan. 6. Omnis qui audivit a Pa• ire, et didicit, venit ad me. Et ita conti■I git Paulo, quia subito cum esset in pro< gressu peccati, perfecte motum est cor
e ejus a Deo, audiendo, et addiscendo, et
« veniendo ; et ideo subito est gratiam
« consequutus. » Et similia habet in 4,
dist. 17, quxstA, art. 2, quxstiunc. 1, ad 4.
Et in eodem 4, dist. 4, quxst. 3, art. 2 ad 3,
ubi docet, quod Deus etiam in his, quæ ad
gratiam pertinent, « quandoque operatur
«præter legemnaturæ »(hoc est præter mo­
dum gratiæ connaturalem,) « sicut et mira« culafacit præter rationes seminales. Et hu« jusmodi est permutatio voluntatis eorum,

663

« qui gratiæ contrariam voluntatem ha­
ff bent, non solum habitu, sed etiam actu :
« sicut Paulo accidit Act. 10. »
Confirmatur secundo, quia ad justifica-Fulcitur
tionem impii factam secundum modum ipsi axnptfns.
connaturalem desideratur actus fidei : sed
hic actus connaturaliter exposcit aliquas
præparationes tempore antecedentes : ergo
cum Paulus nullas dispositiones habuerit
ante suam conversionem, quæ ad fidem, et
gratiam conducerent, sed potius oppositam
indispositionem ; sequitur prædictam con­
versionem non fuisse factam secundum mo­
dum connaturalem intra ordinem gratiæ,
atque ideo fuisse miraculosam. Cætera
constant, et minor suadetur : tum quia fides
connaturaliter generatur ex auditu, sive
per externam prædicationem, quæ tem­
pore præcedit assensum. Tum quia credere,
ut ex D. August, docent Theologi, est cum
assensu cogitare : sed cogitatio importato.Aug.
inquisitionem intellectus, et quandam re­
rum collationem, ut docent idem August.
lib. 15, de Trinit. cap. 15 et 16, et D. Thom. o. Tho.
1 part, quxst. 34, art 1 ad 2, et hæc cogi­
tatio, et collatio naturaliter consumit tem­
pus aliquod, ut ex se liquet : ergo assensfis
fidei connaturaliter supponit aliquas præ­
parationes tempore antecedentes.
62. Nec refert,si opponas primo .-justifica- Duplex
tio nostra, et justificatio Adami sunt ejusdem objecüo.
rationis : sed Adamus subito justificatus est
in primo suæ formationis instanti, et in
prædicta justificatione nullum intervenit
miraculum ; siquidem, ut docet D. August.
lib. 2, de Genes, ad. Ut. in prima rerum
conditione non attenditur quid possit facere
omnipotentia Conditoris, ^ed quid exigat
naturalis ordo rerum : ergo pariter ex eo
quod aliquando impius subito, nullaque
praïsupposita dispositione convertatur, non
infertur quod prædicta justificatio sit mi­
raculosa. Secundo : justificatio impii fit
communiter loquendo in instanti, ut sta­
tuimus dub. 2 ; ergo ex eo, quod Paulus su­
bito , sive instantanée justificatus fuerit,
minime sequitur, ejus conversionem fuisse
miraculosam. Tertio : non est miraculum,
quod quis subito amittat gratiam, et incur­
rat statum peccati : ergo miraculum non
est, quod quis subito exuat peccatum, et
consequatur justitiam ; id quippe paritatis
ratio convincit.
Eæ, inquam, objectiones non referunt. Dliuitnr
Ad primam posset responderi primo ne- prima·
gando minorem quoad secundam partem,

664

DE QUIDDITATE JUSTIFICATIONIS IMPII.

quia sicut formatio Adami de terra, et for­
matio Evæ ex costa Adami fuerunt opera
miraculosa, licet spectaverint ad primam
rerum conditionem : ita proportionabHiter
posset affirmari de Adami sanctificatione
in primo suæ productionis instanti. Nec
D. An;. D. August, intendit universaliter, quod
nullum miraculum in prima rerum condi­
tione intervenerit ; sed quod communiter
non debeamus ad miracula, sive extraordi­
nariam providentiam recurrere. Præser­
tim, quia dictum Augustini procedit in
operibus naturalibus, non autem in effecti­
bus gratiæ.
Respondetur secundo omittendo praemis­
sas, et negando consequentiam; quia gratia
ex suaple natura poscit recipi diversimode
juxta varias subjectorum conditiones, et
differentes eorum status, ut explicuimus
disp.præced. dub. 5. Homo autem in primo
instanti sui esse nequit consentire gratiæ ex
vi propriæ deliberationis, seu consilii ; sed
quamvis libere consentiat, debet non solum
physice, sed etiam moraliter determinari
per motus indeliberatos inditos a Deo authore naturæ, vel gratiæ, ut diximus tract,
præced. disp. 5, dub. 2, cumseq. Postea vero
ex natura sua postulat agere non solum li­
bere, sed etiam deliberate, sive cum praevia
cogitatione, et consilio. Unde quod homo
in primo instanti sui esse justificetur me­
diis actibus tunc primo elicitis, et non ortis
ex praevia deliberatione, non est contra
modum.quogratia petit eo instanti infundi;
et consequenter hujusmodi gratiae infusio
non habet rationem miraculi. Sed quod
homo post illud instans justificetur inde­
pendenter a propria deliberatione, et con­
silio, est contra modum a gratia pro tali
subjecto exactum ; quamobrem prædicta
justificatio nequit non rationem miraculi
habere.
OccurriAd secundam objectionem constat ex diccundæ"
I°co *i>idem relato ; nam licet justificatio
impii secundum substantiam accepta fiat
in instanti, præsupponit tamen aliquas dis­
positiones imperfectas, quæ illam tempore
antecedunt. Et hic est modus, quem gratia
ex sua natura poscit, et cujus carentia facit,
quod aliquæ conversiones, et impiorum
justificationes sint miraculosæ.
solvitur
Ad tertium negamus antecedens, quia
tertia. imp0SSibiie est, hominem subito peccare,
hoc est, non præsupponendo aliquam con­
sultationem, et deliberationem anteceden­
tem; nam peccatum nequit provenire im­

DISP. IV, DUB. IV.

t ficatio mortuorum : et tamen Dominum
mediate ex aliquo motu indeliberato indito
« confitetur,el regem, quem videt supplicii
a Deo. Qua ratione probant communiter
p.Grc*· * sui esse consortem » D. Gregor lib. 18
Thomistæ, Angelum non potuisse in primo
Moral. cap. 13, ait : « In cordo Fidelium
instanti peccare. Et idem motivum urget
« tres summopere manere virtutes testatur
in homine pro primo instanti sui esse, ut
« Apost. fidem, spem, et charitatem ; quas
facile consideranti constabit.
« cunctas subita repletus gratia, et accepit
63. Si autem inquiras, quænam conver- q»
pxw-m Latro, et servavit in cruce. » D. Chry­
siones dicendæ sint miraculosæ ? Responsost. homil. de Cruce, et Latrone : « Videt,
detur, eas conversiones posse, in communi^
« inquit,in tormentis, et tanquam in gloria
loquendo, miraculosas dici, quæ habent ku
< adorat. Videt in cruce, et rogat quasi in
conditiones hactenus relatas. Designare au­
« coelis sedentem. Videt condemnatum, et
tem in speciali, quot fuerint hujusmodi
« regem invocat, dicens : Domine memenjustificationes, non spectat ad hunc locum :
« to mei, cum veneris in regnum tuum.
nec facile quit determinari. Sufficiat scire
« Crucifixum vides, et regem prædicas :
Pauli conversionem fuisse miracnlosam, et
« in ligno pendere cernis, et cœlorum reut talem celebrari ab Ecclesia, ut recte ob­
servavit D. Thom. in præsenti. Unde illam DT*
maxime prædicant Sancti Patres, et præci­
pue D. Chrysost. serm. 47, de diversis novi D &
Testamenti locis, ubi ait : « Porro mentem
α Pauli pellexisse, atque expugnasse, ma­
tt jus signum fuit, quam umbrarum opera
« mortuos suscitasse. Nam illic quidem
« sequebatur natura, nec imperanti con« tradicebat ; hic vero in potestate liberi
« arbitrii situm erat, ut persuaderetur, vel
α non persuaderetur : unde magna virtus
α ejus, qui persuasit, ostenditur. Multo
« quippe majus fuit voluntatem conver« tisse, quam naturam correxisse. Majus
« igitur cæteris omnibus signum fuit Pau« lum post crucem, et sepulturam ad Chris« tum accessisse. » Et D. Bernard.
mon. de convers. D. Pauli, inquit : « Ma­
rt gnifice quidem in hac una conversione,
« et misericordiae magnitudo, et efficacia
<t gratiæ commendatur. Circumfulsit eum
a lux de cœlo. Qui necdum infundi pote« rat, divina saltem circumfunditur clari« tate. »
Idem probabiliter dici potest de conver­
sione D. Matthaei, de quo, ut refert D. Thom.
quæst. 5. art 21, asseruit S. Hieronymus : d. Hir
De publicano repente fit Apostolus. Et simi­
lia habent V. Beda, et Glossa, ut refert ibidem S. Doctor. Quod probabilius adhuc af­
firmari valet de conversione Latronis, qui
ut docent Origenes, Hieronym. Theophilact,
Chrysost. Euthymius, Cyrillus Hierosol. etïfept
alii Patres, immediate prius blasphemabat
Christum. Unde S. Leo serm. 2 de Pas-finSfl
ITT · *"4
sione : « Quæ, inquit, istam fidem exhor-s.-L«.
« tatio persuasit, qum doctrina imbuit, qui
« prædicator accendit ? Non viderat prius
« acta miracula, cessaverat tunc languenα tium curatio, cæcorum illuminatio, vivi­
ficatio
Salmant. Curs. theolog. tom. X.

665

« gna meditaris? 0 admiranda Latronis
« conversio! » Similia habent D. Ambr. d. Amb.
serm. 45 et 50, D. August, serm. de feriat' AugPaschalis, et serm. 120 de tempore, D. Cyril- D.cyrit.
Ius lib. 2 de Adorat, et alii Patres commu­
niter. Additque S. Vincentius Ferreriuss. viw,
serm. de bono Latrone, eum conversum Fcrre ’
fuisse umbra Christi pendentis in cruce,
quæ gyrante sole illum attigit. Quæ omnia
satis probabiliter persuadent S. Latronis
conversionem fuisse miraculosam. De aliis
conversionibus, ut Mariæ Magdalenæ, Au­
gustini, Pelagiæ, et aliorum, non est par
certitudo. Et hæc de justificatione impii
dicta sufficiant.

43

TRACTATUS XVI
DE MERITO.

PRÆLOQUIUM.

iram merui. Sed neque hæc acceptio est
omnino propria, quia meritum absolute
Meritum
Meriti (at notat in præsenti Cajesumptum sonat in bonum; nullus enim
onde tanus) in servitiis primo, et in operibus
dicitur absolute, et simpliciter mereri opere
n.uutn. iaij0ri0sj3 apparet inventum. Inde merces,
malo, sed cum addito, mereri irum, mereri
supplicium; absolute autem dicitur demereri.
stipendium laboris, et recompensatio pro
servitiis dicitur : et mercenarii, seu ope­
Est ergo ultima acceptio secundum quam
meritum dicitur solum opus bonum, cui
rarii vocati sunt, qui stipendii gratia,
merces, seu præmium debetur; et hæc est
obtinendæque mercedis intuitu aliis ser­
viunt. Consonat et ipsa etymologia vocis : ! propria acceptio meriti, et juxta eam acci­
pitur a Theologis in hac materia.
mereri enim proprie dicitur ad mercedem
Cæterum meritum sic sumptum multi-Alii»
ire. utique laborando, et serviendo.
pliciter solet dividi : nam aliud est meri-^o*
Meriti
a servitiis, et operibus ad alia transvaria^ac·latum, plures habet meritum acceptiones.
tum apud homines, ut dum quis in utilita­
e»5s.<h Primo enim sumitur large pro quolibet
tem, et obsequium alterius laborat ; quod
obtinere, vel consequi, prout consequi dicitur
non incongrue potest dici meritum civile :
aliud est meritum apud Deum, quod abso­
etiam de rebus inanimatis : qua ratione de
peccato primi Parentis canit Ecclesia :
lute dicitur meritum morale ; fundatur
enim in morali bonitate humani actus.
Felix culpa, qux talem, ac tantum meruit
habere redemptorem. Secundo sumitur pro
Deinde meritum apud Deum aliud dicitur
naturale, seu humanum, ut loquitur D. Au-d.a^.
qualibet dispositione, seu præparatione ad
aliquid recipiendum ; et ita quoties mate­
gustinus, et insinuatur in Concilio Arausiria, vel subjectum est dispositum ad ali­
cano II, canone 6, quia nimirum ex solis
naturæ humanæ viribus procedit, estque
quam formam, potest, et solet dici illam
mereri. Utraque tamen ex istis acceptioni­
in ordine ad Deum ut præcise authorem
bus metaphorica est, et valde impropria.
naturæ, solumque expectat præmium na­
Unde accipitur tertio minus improprie pro
turale : aliud est supernalurale, et dicitur
sufficientia, sive idoneitate ad munus ali­
meritum gratuitum; fit enim auxilio, et
quod exercendum : quo sensu qui ad l’ræviribus gratiæ, estque in ordine ad Deum
laturam, vel Episcopatum idoneus est, hæc
ut authorem, et finem supernaturalem.
mereri dicitur. Quarto appellatur meritum
Præterea dividitur meritum in congruum,
beneficium, aut etiam maleficium in ali­
et condignum, de qua divisione fuse dice­
quem collatum ; et hac ratione eos qui
mus infra disp. 2, ubi ratio utriusque
nobis beneficia contulere, benemeritos de
meriti examinabitur. Meritum igitur, quod
nobis dicimus·, qui vero maleficia, malead hujusmodi Tractatum per se primo
meritos. Quinto magis proprie accipitur
spectat, neque est meritum civile, nec
pro opere, cui debetur retributio ex aliqua
etiam meritum apud Deum dumtaxat natu­
justitia, quæ modo comprehendit non tan­
rale, vel humanum ; sed meritum gratui­
tum opus bonum, cui merces et præmium
tum, quod in aliquo supernaturali funda­
debetur; sed etiam opus malum, cui debe­
tur, et est effectus gratiæ, ut titulus
tur supplicium, juxta illud Job cap. 6 :
quaestionis Angelici Doctoris satis demons­
Utinam appenderentur peccata mea, quibus
trat.
QUÆST. CXIV.

ARTICULUS I.

667

QUÆSTJO CXIV.
De merito, quod est effectus gratiæ cooperantis, in decern articxdos divisa.
Deinde considerandum est de merito, quod est effectus gratix cooperantis. Et circa
hoc quxruntur decem.

isad- Absolutis, quæ ad gratiam sanctificantem, et impii justificationem spectant, ad
explicandam meriti naturam jure pergit
D. Thom. quippe disputationis ordo exige­
bat, ut pertractatisquæad primam formam,
sive naturam supernaturalem, uti est gra­
tia, ad ejusque effectum formalem, et
physicum, qualis est justificatio, pertinent ;
ad effectus morales, et qui ab illa effective
proveniunt (inter quos praecipuum locum
oblinet meritum) gradum faceret. Dividit
autem hanc quæstionem Angelicus Doctor
in decem articulos, et ideo nos sex disputa­
tionibus totam hanc materiam complecten­
tibus, absolvemus.
ARTICULUS I.

Utrum homo possit aliquid mereri a Deo.
Ad priuium sic proceditur. Videtur quod homo non pos­
sit aliquid mereri a Deo. Nullus enim videtur mercedem
.œercri ex hoc, quod reddit alteri quod debet : sed per om­
nia bona, quæ facimus, non possumus sufficienter recom­
pilé re Deoquod debemus, quin semper amplius debeamus,
ut etiam Philosoph dicit in 8 Ethicor. unde et Lucæ 17, di­
citor: Coni omnia quæ præcepta sunt feceritis, dicite :
Seni inutiles sumus, quod debemus facere, fecimus. Ergo
homo non potest aliquid mereri a Deo.
PnKcrea :Ex eo, quod aliquis sibi prolicii, nihil videtur
mereri apud cum, cui nihil prolicii : sed homo bene operaudosib: proficit, vel alteri homini, non autem Deo. Dici­
tur enim Job 35: Si juste egeris, quid donabis ei, aut quid
de manu tua accipiet? Ergo homo non potest aliquid a Deo
cereh.
Præerca .· Quicumque apud aliquem aliquid meretur,
ozn:i oil cum sibi debitorem ; debitum enim est, ut aliquis
ttcrw.i mercedem rependat : sed Deus nulli est debitor,
uiikdidiurKom. 10: Quis prior dedit ei, et retribuetur ei?
Ergo nullus a Deo potest aliquid mereri.
Sed contra esi quod dicitur Jercin 31: Est merces operi
tuo: sed merces dicitur quod promerito redditur : ergo
videtur quod homo possit a Deo mereri.
Re^poudeo dicendum, quod meritum, et merces ad idem
referuntur. Id enim merces dicitur, quod alicui recompensatar pro retributione operis, vel laboris, quasi quoddam
pretio a ipsius : unde sicut reddere justum pretium pro re
accepta ab aliqun, estactusjustitiæ; ita etiam recompensare
aerœdem operis, vel laboris, est actus justitiæ. Justitia
autem «qualitas quædam est, ut patet per Philosophum in 5
Etbicor. et ideo simpliciter est justitia inter eos, quorum
est simpliciter æqnalitas : eorum vero, quorum non est sim­
pliciter æqtMlilas, non est simpliciter justitia, sed quidam
jBtiliæ modus potest esse, sicut dicitur quoddam jus pater­
nam, sive dominaiivum, ut in eodem libro Philosophos di­

cit ; et propter hoc in his, in quibus est simpliciter justum,
est etiam simpliciter ratio meriti, et mercedis; in quibus
autem est secundum quid justum, et non simpliciter, in his
Chain non est simpliciter ratio meriti, sed secundo n quid,
in quantum salvatur ibi justitiæ ratio. Sic enim et filius me­
retur aliquid a patre, et servus a Domino. Mauifesiumest
autem, quod inter Deum, el_hominem est maxima inæqualitas (in infinitum enim distant) : lotum quod est hominis
bonum, est a Deo, unde non potest hominis a Deo esse jus­
titia secundum absolutam «qualitatem, sed secundum pro­
portionem quandam, in quantam scilicet uterque operatur
secundum modum suum. Modus autem, et mensura humanæ
virtutis homini osta Deo,- et ideo meritum hominis apud
Deum esse non potest nisi secundum pnesupposilionem di­
vinæ ordinationis,- ita scilicet, ut id homo consequatur a
Deo per suam operationem, quasi mercedem, ad quod Dens
ei virtutem operandi deputavit: sicut etiam res naturales
hoc consequuntur per proprios motus, el operationes, ad
quod a Deo sunt ordinata?; differuntur tamen,quia creatura
rationalis seipsam movet ad agendum per liberum arbitrium:
- unde sua actio habet rationem meriti, qnod non es: in aliis
creaturis.
Ad primum ergo dicendum, quod homo in quantum pro­
pria voluntate facit illud quod debet, meretur ; alioquin
acius justitiæ, quo quis reddit debitum, non esset merito­
rius.
Ad secundum dicendum, quod Dens ex bonis nostris non
quærit utilitatem, sed gloriam, id est manifestationem suæ
boniiatis, quod etiam cx suis operibus quærit. Ex hoc antem. quod eum colimus, nihil ei accrescit, sed nobis; et
ideo meremur aliquid a Deo, non quasi cx nostris operibus
aliquid ei accrescat, sed in quantum propter ejus gloriam
operamur.
Ad tertium diccndnm, quod quia actio nostra non habet
rationem meriti nisi ex præsuppositionc divinæ ordinatio­
nis, non sequitur quod Deus efficiatur simpliciter debitor
nobis, sed sibi ipsi, iu quantum debitum est, ut sui ordina­
tio impicatur.

Conclusio : Potest homo mereri apud
Deum, non secundum absolutam justitiae
æqualitatem, sed secundum præsuppositionem divinae ordinationis.
Circa conclusionem hanc nota de fide
esse, homines praesertim justificatos bonis
suis operibus mereri præmium aliquod
apud Deum. Id enim saepe asseritur in sa­
cra Scriptura, nam Ecclesiastici 16 dicitur j
Omnis misericordia faciet locum unicuique
secundum meritum operum suorum. Et ad
Hebraeos 13 : Bene(icentix, el communionis
nolite oblivisci; talibus enim hostiis promere­
tur Deus. Item Hierem. 31, Matt. 5 et 20
vita aeterna nuncupatur merces, quam Deus

668

DE NATURA MERITI.

tribuit in recompensationem bonorum ope­
rum. Tobiæ 4 vocatur pr-emium. 2 ad Timolh. 4 dicitur corona, I ad Corinth. 9
bravium. atque his similes nomenclaturae
passim per Scripturam inveniuntur, quæ ut
constat, necessario dicunt relationem ad
meritum. Est præterea hæc veritas diffinita
Concit. in sacris Conciliis, ut in Arausic. can.18, in
Lateranensi sub Innocentio III et habetur
in capite Firmiter, de summa Trinit. In
Florentino decreto de Purgatorio. Et in
Tridentino &ss. 6, cap. 16, can. 26 et 32,
ubi contra Bucerum, Lntherum, Calvinum,
et Confessionistas, aliosque haereticos ne­
gantes bonis nostris operibus veram meriti
rationem, ita habetur : « Si quis dixerit
« hominis justificati bona opera ita esse
« dona Dei. ut non sint bona ipsius justifi« cati merita; aut ipsum justificatum bonis
« operibus, quæ ab eo per Dei gratiam, et
« Jesu Christi meritum, cujus vivum mem« brum est. fiunt,non vere mereri augmen« tum gratiæ, vitam æternam, et ipsius
« vitæ æternæ, si tamen in gratia decesse« rit, consequutionem , atque gloriæ augα mentum, anathema sit. » Nec necesse
erit in hujus adeo manifesto veritatis con­
firmationem plura referre, aut in proba­
tione illius modo amplius immorari, eo
præsertim. quia infra disp. 3 ex professo
examinabitur, utrum bonis suis operibus
mereatur justus vitam æternam de con­
digno :ubi a fortiori constabit de existentia
meriti, et argumenta quæ contra illam fieri
possunt, dissolventur.
Aiiaob· Observa hic etiam circa literam articuli,
«mtio.
|n lota j|ja videtur concludere D. Tho­
mas nullum meritum hominis apud Deum
esse meritum simpliciter, sed tantum se­
cundum quid ; et ita erat loquendum con­
siderando meritum omnino rigorose se­
cundum quod est correlativum mercedis,
et pertinet ad justitiam commutativam,
prout Ang. Doctor consideravit illud in hoc
articulo. Certum est enim apud D. Thom.
inter Deum, et hominem servari non posse
conditiones omnes ad rigorosam justitiam
commutativam (cujus est retribuerepræmia
pro meritis) requisitas ; atque adeo nec me­
ritum, quod sit in hoc sensu meritum sim­
pliciter. Cæterum quamvis hoc ita sit,
communis tamen Theologorum usus jam
obtinuit, ut illud dicatur meritum simpli­
citer, quasi per antonomasiam, et excel­
lentiam, quod est in ordine ad præmium,

quod sit bonum simpliciter, nempe beatitudinem supernaturalem, quale est solum
meritum apud Deum ; et ita nobis loquen­
dum erit, et loquitur ubique fere D. Thom.
præsertim articulo ultimo hujus quæslionis.

DISPUTATIO I.

De natura meriti, et conditionibus
ad meritum requisitis.
Quamvis essentia, et ratio meriti (ut ex
dicendis magis constabit ) in aliquo uno
consistat,importat tamen ordinemad plura,
a quibus dependet; respicit enim mercedem, remuneratorem , merentem, etc. et
idcirco plures conditiones, tam ex parte ejus
in quo consistit, quam ex parte eorum,quæ
respicit, ad sui esse requirit : de quibus, ut
meriti natura exacte maneatexplicata.opus
est in hac prima disputatione disserere.
Quinque autem sunt.de quibus solet in prae­
senti disputari, an ad meritum requiran­
tur, videlicet actus positivus, libertas in­
tegra, bonitas moralis, status viæ, et pac­
tum,seu conventio inter merentem, eteum
apud quem meretur ; et de his nos in hac
disputatione suo ordine dicemus. De neces­
sitate vero, et sufficientia gratiæ in ordine
ad meritum, præsertim vitæ æternæ, trac­
tat D. Thom. art. 2 et 3, et ideo nos ibidem
de hoc commodius, et ex professo agemus.

DUBIUM I.
Utrum ad meritum requiratur operatio
positiva.
Quod ad meritum necessarium sit genus
aliquod operis a voluntate creata ortumducens, ex ipso ejus nomine perspicuum est,
quod nihil aliud sonat (ut in præludio vi­
dimus) nisi ad mercedem ire, laborare, et
operari in ordine ad præmium consequen­
dum. Non est autem sic exploratum, an
hujusmodi opus debeat esse proprium, et
rigorosum, quale est solus actus, et opera­
tio positiva; an vero ad id sufficiat opus
metaphorice, et improprie dictum, ut omis­
sio voluntaria, quæ large, et interpretative
potest dici opus. Unde alii sub alio titulo
excitant hoc idem dubium, an nimirum
sola omissio sufficiat ad meritum ? Sod
uterque inquirendi modus in idem coincidit,

DISP. I, DUB. I.
dih ut ex so constat. Pro quo nota, quod
omissio quoad præaeni est duplex, alia est
omissio actus boni, ut dum quis omittit au­
dire sacrum ; et hanc certum est non esse
secundum se meritoriam, quinimo si actus
qui omittitur, fuerit debitus, omissio est
mala, et demeritoria. Alia est omissio ac­
tus mali, dum quis furari omittit, per quam
adimplet præceptum negativum non fu­
randi : et de hac omissione est difficultas,
utrum in illa secundum se considerata pos­
sit valor aliquis intrinsece reperiri, qui
sufficiat ad rationem meriti ? Et diximus
in illa secundum se considerata, et intrinsece;
quia exlrinsece, et quasi per accidens, du­
bium non est, quin denominari possit me­
ritoria pervalorem alicujus actus meritorii,
unde illa habeat, quod sit in actu secundo
voluntaria.

§ I-

Decisio dubii juxta doctrinam Divi Thomæ.

Ceti- 1. Dicendum ergo est, necessariam esse
&·'· ad meritum operationem positivam; omis­
sionem vero actus mali sumptam secundum
se, aut intrinsece, non posse esse merito&.Λ. riam. Assertio hæc est D. Thom. in hac 1,
2, quæst. 71, ari. 5 in solutione ad 1, ubi sic
ait : Peccatum potest contingere, sive aliquis
faciat quod non debet, sive non faciendo quod
debet : sed mer itum non potest esse, nisi ali­
quis faciat voluntarie quod debet ;et ideo me­
ritum non potest esse sine actu, sed peccatum
palest esse sine actu. Idem docet 2, 2, quæst.
79, art. 1 ad 2 et art. 3 ad 4, et de Verit.
quæst. 25, art. 5 ado, et in 2 dist. 35, quæst.
toel. l,art. 3. Quem sequuntur Zumel in præsenti, art. 3, disp. 5, Montesinos disp. 39,
toi quæst. 4, n. 50, Suarez de gratia lib. 12,
ωΡ· 2, Gonet disp. 1, art. 2, § 2, num. 24 et
^•alii. Et idem tenet Durandus in 2, dist. 35,
quTst.2, Major in 3,dist. 38, quæst. 1, Alti—
siodor in Summa, lib. 2, tract. 19, cap. 2,
quæst. 1, et est valde communis inter Doc­
tores.
hr» Principale hujus assertionis fundamenΓ4Λ tum est : quoniam nullum voluntatis exer­
citium potest esse meritorium, nisi sit li­
berum, ul dub. seq. ostendemus : sed pura
omissio non est exercitium voluntatis libe­
rum, imo nec voluntarium, ut late proba­
vimus tract. 10, disp. 4, dub. 1 ; ergo pura
omissio nequit esse meritoria.
Confirmatur, quia non minus requiritur

669

ad meritum, quam ad demeritam, seu pec-;c<mOrcatum :scd omissio pura nequit esse de- mali0·
meritoria, aut peccaminosa, ut ostendimus
tract, 13, disp. 5, dub. 2; ergo pura omissio
nequit esse meritoria.
2. Deinde probatur alia ratione desumpta Aliud
ex D. Thom. locis cit. quæ potest reduci ad tivum.
hanc formam. Nulla omissio secundum se
præcise sumpta est bona moraliter : ergo
nulla potest esse secundum se meritoria:
ergo necessaria est ad meritum operatio
positiva. Hæc secunda consequentia mani­
festa est ex priori, et prior ex antecedenti ;
quoniam meritum ex communi omnium
sententia fundatur in bonitate morali, et
est quasi proprietas illius, ut ostendit D.
Thom. supra quæst. 21, art. 3 cl 4. Antece-D. Tbodens vero suadetur ; nam bonitas moralis
importat tendentiam positivam ad aliquid
consonum rationi, et modum positivam
conformitatis, et convenientiæ ad ipsam ra­
tionem ; unde sola conformitas negativa,
hoc est non repugnantia ad rationem, ne­
quaquam sufficit ad moralem bonitatem, ut
patet in actu indifferenti, qui dicit conve­
nientiam ad illam negativam, hoc est non
repugnantiam ; et tamen non est bonus
moraliter : at positiva tendentia, et non
convenientia ad rationèm.nequit fundari in
sola omissione ; cum hæc sit sola carentia,
et quid negativum : ergo.
Confirmatur ex discrimine, quod inter- ConQrcedit inter omissionem bonam, et malam ;
nam ad hoc, ut omissio sit mala, satis est,
quod omittatur actus debitus, sive hoc fiat
ex bono motivo, sive ex malo, sive ex nul­
lo; quïamalum eae quocumque defectu : at ut
omissio sit bona, non est satis omittere
actum prohibitum, sed debet omitti ex ali­
quo bono motivo; bonum enim non consur­
git, nisi ex integra causa : sicut etiam vide­
mus, quod ul actus positivus sit malus, sa- 1
tis est, quod vel sit circa objectum malum,
quamvis propter finem ; vel propter finem
malum, quamvis circa bonum objectum :
ul vero prædictus actus sit bonus, versari
debet circa bonum, et propter bonum. Unde
dicit Philosophus 2 Ethic, cap. 4, quod ut Philos,
actus sit bonus, et opus virtutis, satis non
est, quod versetur circa bonum, nisi circa
illud versetur ex electione, et propter ipsum;
id est propter bonum : sicut ad actum jus­
titiæ non est satisfacere justum, nisi fiat
juste.
Ex hac igitur differentia inter bonum,
et malum morale, quam omnes unanimiter

G70

DE NATURA MERITI.

recipiunt, sic confirmatur ratio facta; nam
omissio actus mali sumpta præcise secun­
dum se, non importat aliquod bonum mo­
tivum, nec respicit honestum finem : ergo
secundum se nullam dicit bonitatem mora­
lem. Consequentia patet ex dictis, et ante­
cedens probatur : tum quia omissio secun­
dum se est pura carentia actus, et sola ne­
gatio : carentia autem, et negatio nequit
fundare ordinem ad aliquem finem, vel
motivum, cum hic ordo sit aliquid positi­
vum, quod in nuda carentia non potest
fundari. Tum etiam, quia omissio v. g. fu­
randi, sumpta secundum se, ad nullam vir­
tutem pertinet : ergo non importat aliquod
honestummotivum, quodlibet enim hones­
tum motivum spectat per se ad aliquam
virtutem.
seConfirmatur præterea : nam si omissio
eundo. furanjj v g. secundum se sumpta esset
bona moraliter; maxime quia per illam ad­
implet quis praeceptum non furandi: sed
ex hac ratione non habetur, quod sit bona :
ergo ex nulla. Major ex se constare videtur,
quia ex nullo alio capite poterat praedicta
omissio esse conformis rectae rationi, in
quo bonitas moralis consistit, nisi quia ad­
implet praedictum praeceptum, et cum eo
conformatur. Minor vero suadetur : tum
quia praeceptum negativum non obligat per
se ad aliquid bonum, sed præcise ad non
faciendum malum : ergo ut omissio adim­
pleat hujusmodi praeceptum, non est necesse, quod sit bona, sed satis erit, quod
secundum se sit non mala, et quod sit
omissio, et carentia actus mali. Tum etiam,
quia ad adimpletionem alicujus praecepti
satis est (ut in plurimum) conformités ma­
terialis cum tali praecepto, ut cernitur in
præceptis affirmativis, ad quorum adim­
pletionem sufficit, si fiat quoad substantiam
actus, et res præcepta, quamvis non fiat ex
fine, et motivo ipsius præcepti, eo quod
finis, et intentum praecipientis (ut in pluri­
mum), non cadit sub praecepto : ad boni­
tatem vero moralem non est satis conformitas materialis cum praecepto,sed exigitur
conformitas formalis, nempe quod omissio,
vel actus, per quem adimpletur, fiat ex
aliquo honesto motivo, et in ordine ad fi­
nem ipsius præcepti, ut constat ex his quæ
in prima confirmatione tetigimus, et latius
explicuimus in tract, de bonit. et malitia,
dist. 3 ad art. -1, num. 15 el 16 ; ergo ex eo,
quod omissio, de qua loquimur, sufficiat ad

adimplendum praeceptum, non habetur,
quod sit bona moraliter.
3. Dices : volitio non furandi est bona
moraliter : ergo etiam ipsum non furari. i».
Patet consequentia, quoniam talis est actus
voluntatis in bonitate, vel malitia, quale
est objectum, et res volita per illum.
Respondetur distinguendo antecedens : Diioiu.
Volitio non furandi est bona, per ordinem
ad ipsum non furari præcise, negandum
est; per ordinem ad aliquem honestum
finem positivum, cui opponitur furtum,
transeat antecedens : et negamus absolute
consequentiam. Etenim quia volitio non
furandi est actus fugæ, non potest fieri nisi
in virtute alicujus prosequutionis, atque
adeo in ordine ad aliquem finem positivum;
nullus enim respuit malum, nisi quia
amat oppositum bonum, ut in tract. 10,
disp. 4, explicuimus. Si ergo finis ille,
propter quem respuitur furtum, fuerit
vere bonus, et honestus, ut est adimpletio
divini præcepti, conservatio justitiae pro­
ximi, etc. ex ipso accipiet bonitatem volitio
non furandi : si autem prædictus finis ap­
parenter tantum sit bonus, ut esset inanis
gloria, habebit per ordinem ad illum præ­
dicta volitio solum malitiam, eritque ob­
jectum ejus adæquatum non solum non
furari, sumptum præcise secundum se,
sed non furari ob talem, vel talem finem
positivum.

§ nOpposita sententia cum suis fundamentis, et
illorum solutiones.
4. Pro opposita sententia refertur Hol- o$»
chot in 2, quxst. 1, art. 4, dub. 1, Angestus
in moralibus, cap. 10, § anteden. Favet Vegajj**
opusc. de justificat, quxst. 4, et illam sequuntur Juniores quidam extra Scholam
D. Thomæ. Probatur : quoniam omissio
actus mali habet per seipsam rationem
boni : ergo potest esse meritoria. Conse­
quentia patet ex dictis; nam ratio meriti,
ut dictum est, consequitur bonitatem mora­
lem : et quamvis ad meritum alia requi­
rantur, non est tamen cur non possint ea
omissioni competere, si semel fuerit mora­
liter bona. Antecedens vero probatur : tum
quia ex doctrina D. Thom. 2, 2, quæst. 79, D.ito
art. 1, duæ sunt partes justitiæ, et utraque
habet rationem boni, scilicet declinare a
malo,et facere bonum, juxta illud Psalm.33:
Declina

DISP. I, DUB. I.
Γ?ώ. Declina a malo, et fac bonum : ergo sicut I
3 actus, quo aliquis exercet bonum, habet
rationem boni ; ita etiam omissio, qua de­
clinat a malo. Tum etiam, quia in sacra
Scriptura laudatur tanquam bonum, et
præmio dignum, quod justus potuerit
transgredi divinum præceptum , et non
fuerit transgressus; facere mala, et non
fecerit : et subditur : Ideo stabilita sunt bona
ioLSiillius in Domino. Eccles. 31 ; ergo ipsum
non transgredi, et non facere malum, habet
rationem boni. Tum denique, quia omissio
mali sumpta secundum se, est adimpletiva
præcepti : praecepta autem sunt in ordine
ad bonum : ergo ipsa omissio per se habet
rationem boni.
Confirmatur primo, quia nullo existenle
' actu positivo in voluntate, omissio mali !
potest esse in actu secundo voluntaria :
ergo bona, aut mala moraliter. Non mala,
ut ex se constat : igitur bona. Hæc secanda
consequentia probatione non indiget : prima
vero suadetur ; nam a parte rei, et in indi­
viduo non datur voluntarium indifferens,
sed debet esse determinate bonum , vel
malum, ut videtur probare D. Thom. supra
18, art. 9. Si igitur datur omissio
voluntaria absque actu, et non malo, erit
utique per se bona. Eo vel maxime, quod
omissio, quæ per modum actus secundi
procedit libere a voluntate, procedit ab illa
ut subjecta regulis morum, atque adeo modo
morali : unde necessario debet esse moralis,
et sic bona, vel mala ; siquidem bonitas, et
malitia dividunt adæquate moralitatem.
Antecedens autem suadetur primo, quia
omissio actus boni potest absque aliquo
actu esse voluntaria ex eo præcise, quod
aliquis possit facere illud, ad quod tenetur,
et non facit : ergo idem dicendum erit de
omissione actus mali. Deinde, si is cui se
offert occasio furandi, sciens, et prudens
suspendat omnem actum voluntatis, et sic
furari omittat, omissio hæc proculdubio
erit voluntaria : at non ratione actus, quia
suspenditur : ergo etc.
gj»· Confirmatur secundo : nam pura omis' sio, secluso omni actu formali, potest exer­
ceri ob bonum motivum, saltem interpre­
tative : ergo per se, et secluso omni actu
erit bona. Antecedens patet; nam si quis
maximis tormentis, vel tentationibus ur­
geretur, ut idolis sacrificium offerret, ille
vero suspendens omnem actum non consen­
tiret, possemus cordate interpretari ipsum

('•71

ob fidem, et religionis amorem tentationi
ilii non cedere : ergo hujusmodi non assen­
sus esset interpretativeobbonummotivum.
Consequentia vero probatur, quoniam rela­
tio virlualis, seu inlerpretativa ad aliquem
finem, æquivalet relationi ad ipsum for­
mali, atque adeo sufficit, ut id quod ita re­
fertur, accipiat ex prædicto fine moralita­
tem.
5. Respondetur ad argumentum nega nd occurriantecedens. Et ad primam probationem
optime respondet D. Thom. loco ibi citato D-Tho·
in solutione ad 2, his verbis : « Dicendum,
« quod declinare a malo secundum quod
« ponitur pars justitiæ, non importat nega« tionem puram, quod est non facere ma­
il lum; hoc enim non meretur palmam,
« sed solum vitat pœnam : importat autem
« motum voluntatis repudiantis malum, ut
« ipsum nomen declinationis ostendit ·. et
« hoc est meritorium, præcipue cum aliquis
« impugnatur, ut faciat malum, et resistit. »
Per quod patet etiam ad secundam proba­
tionem ; nam illud non transgredi, aut non
facere malum, quod in justo laudatur, non
est non transgredi, aut non facere solum
negative, hoc est, per puram omissionem
transgrediendi, et faciendi malum ; sed est
non transgredi, et non facere contrarie,
scilicet per actum positivum fugæ repudian­
tem transgressionem, et malum ex amore
oppositi boni. Ad tertium constat ex dictis
in secunda nostra confirmatione.
Ad primam confirmationem possemus prima
absolute negare antecedens. Tum quia op- “a“^*
positum multis ostendimus in tract, de Vo-solvitur.
luntario, disp. 4, dub. 2, cui doctrinæ potis­
simum standum est in præsenti. Tum
etiam, quia licet admittamus ut probabile,
I puram omissionem, si daretur, fore in actu
secundo voluntariam, posita advertentia,
et obligatione non omittendi actum : at
seclusa hujusmodi obligatione (ut in omis­
sione actus mali, debet necessario secludi)
id non debet admitti, nec potest inlelligi,
quomodo prædicta omissio absque actu, et
obligatione reduci valeat in voluntatem. Et
saltem dicendum est omissionem, secluso
omni actu, et obligatione non omittendi,
ad summum posse esse voluntariam phy­
sice, non vero moraliter. Unde admisso
antecedenti de voluntario duntaxat physico,
neganda est prima consequentia; et ad ejus
priorem probationem respondetur, doctri­
nam illam de indifferentia humanorum

672

DISP, I, DUB. II.

DE NATURA MERITI.

actuum, habere locum in quolibet actu po­
datur. Quæ solutio est expressa D. Thom.d.ito
sitivo, non autem in omissione actus non
quxst. 25, de Verit. art. 5, »n responsione
ad 5.
debiti, si semel hæc omissio potest absque
omni actu non influere in prædictam omis­
sionem per modum agentis moralis, neque
DUBIUM II.
ut subjecta formaliter regulis morum, sed
ut agens physicum præcise : ex quo non
Urum ad meritum necessaria sit libertas?
sequitur, quod omissio esse debeat bona,
vel mala, quia neque est aliquid morale.
Supponenda est hic vulgaris distinctio,
Diluitur
Ad secundam confirmationem respondeseu divisio libertatis, in libertatem contra­
seeaDui’tur primo negando antecedens. Et ad pro­
dictionis , sive quoad exercitium ; et in
bationem dicendum est, quod si secludamus
libertatem contrarietatis, vel quoad speci­
omnem actum, tam antecedentem, quam
ficationem : per illam est homo liber solam
comitantem (forte id est impossibile), non
ad exercitium actus, hoc est ad faciendum
erit unde interpretemur ita tormentis agi­
illum, et non faciendum, prout non facere
sumitur negative, et ut extremum contra­
tatum non cedere tentationi ob honestum
aliquod motivum; posset enim, quantum­
dictorium : per hanc vero ad ipsam actus
speciem, id est ad ponendum hunc, et
cunque habitualiter esset bene dispositus,
oppositum contrarie, aut privative, ut ad
non cedere illi ob motivum malum : quare
dissensus interpretativus, qui in voluntate j odium, et ad amorem, ad bonum, et ad ma­
lum. Pro cujus distinctionis majori intelliita non consentiente potest reperiri, solum
gentia recolantur quæ diximus in tract.de
erit in ordine ad bonum in communi, quod
Voluntario, disp. 2, dub. I.
abstrahit a ratione veri boni, et apparentis.
Adde, quod in prædicto casu, non res­
puere tentationem ita allicientem volun­
§ Itatem aliquo positivo dissensu, esset valde
periculosum, et exponeret manifesto pe­
Communis sententia duabus assertionibus
riculo consentiendi : unde prædicta suspen­
explicatur.
sio non modo non esset bona, sed esset
peccaminosa, et mala: malum namque est
7. Dicendum est primo, necessarium esse
exponere se periculo consentiendi in pec- [ ad meritum aliquod genus libertatis ex
catum; nam qui amat periculum, peribit
prædictis. Assertio hæc est satis communis rii·
in illo : et ita potius suspensio illa praebe­
inter Theologos, et sanctos Patres. Potest-®^
ret fundamentum ad interpretandum actum
que probari in primis pluribus sacræ ^·
malum, quam bonum.
Scripturæ testimoniis, cujusmodi est illadEfd.il
Diximus, si secludamus omnem actum,
Eccles. 15: Deus ab initio constituit homi­
tam antecedentem, quam comitantem ; quia
nem, et reliquit eum in manu consilii sui,
si quis antecedenter ad prædictam suspen­
adjecit mandata, et prxcepta sua : si voliteris
sionem haberet actum, quo ex amore reli­
mandata servare, conservabunt te. Et infra:
gionis positive vellet non consentire, asAnte hominem vita et mors, bonum et ma­
sumeretque veluti medium ad hunc finem
lum : quod placuerit ei, dabitur illi. Et
consequendum suspendere omnem actum,
cap. 31, is laudatur, et censetur præmio
tunc talis suspensio, et omissio posset dici
dignus, qui potuit transgredi, et non ed
bona moraliter, et meritoria; non per se,
transgressus ; facere mala, et non fecit. Pau­
et intrinsece, sed extrinsece ratione illius
lus item 1, ad Corinth. 9, inquit :
volens^u
actus, a quo fuisset imperata.
hoc ago, mercedem habeo. Et 2, ad Timoth.2:
Alia res- 6. Respondetur secundo, admisso anteAon coronabitur, nisi qui legitime certaverit. Tu. 1
ponsio. cgdenti, negando consequentiam; nam vo­
Ubi adverbium legitime, idem significat,
luntas. et consensus interpretativus, etsi
quod secundum prxscriptum legis : ideoque
aliquando ad demeritum, et malitiam suf­
libertatem supponit, quam legis observa­
ficiat, nunquam tamen sufficit ad bonita­
tio, et subjectio requirit. Quare optime di­
tem, neque ad meritum, quæ cum sint
xit D. Hieronym. lib. 2, contra Jovin. quod D. Ea
aliquid positivum, necessario debent fun­
ubi necessitas, nec corona, nec damnatio est.ΰ
dari in actu : quo fundamento caret consen­
Et D. August, lib. de gratia et libero arbitrio,
sus interpretativus, qui in omissione fun­
cap. 7, inquit : Ipsa divina prxscripta ho­
mini

i

•

!

ri

,

mini non prodessent, nisi haberet liberum
voluntatis arbitrium, quo ea faciens ad pro­
missa prxmia perveniret. Eodein modo loDftra-quantur D. Bernard, lib. etiam de gratia, et
libero arbitrio, et serm. 81, in Cantica, ibi :
Ubi non est libertas, nec meritum. Hugo de
S. Victore in Summa Sentent, tract. 13,
θ’ a*1 : Liberum arbitrium nos ab eis
“ (scilicet a pecoribus) discernit, penes quod
omne meritum consistit : et plures alii ex
fcji SS. PP. quos referunt Bellarm. Suarez,
UJ^Monlesin, et alii. Eandeinque veritatem
1'1^· docet in præsenti D. Thom. in fine corp, et
in 3, dist. 18, quxst. 1, art. 2, necnon
quxst. 19, de Verit. art. 6, et alibi sæpe.
ùto. 8. Probatur deinde ratione, qua usi su­
mus dub. prxced. quoniam ad meritum
necessaria est bonitas moralis in actu : sed
hæc necessario requirit libertatem, et in
illa fundatur, ut ex Tractatu de bonitate et
malitia modo supponimus ·. ergo etiam
meritum.
Confirmatur, quia actus non liber non
est laude dignus ; nullus enim laudatur (ut
docuit Arist. 3. Ethic, cap. 1, et 5,) propter
illa, quae non sunt in ejus potestate : ergo
nec potest esse meritorius, et præmio di­
gnus; laus namque præmium quoddam vir­
tutis est, vel id quod homines, qui aliter
merita nostra præmiare non valent, tri­
buunt loco præmii : quare ubi non est condignitas laudis, neque etiam potest esse
condignitas præmii, in qua meritum con­
sistit.
Et confirmatur secundo : quoniam deme­
ritum, et peccatum non est absque liberlate : Vsque adeo enim (ait August, lib. de
vera religione, cap. 14, et lib. 10 Retracta­
lionum, cap. 1), peccatum voluntarium ma­
lum est, ut nullo modo sit peccatum, si non
sit voluntarium : ergo neque etiam meritum
erit absque libertate, cum non minus requi­
ratur ad bonum, quam ad malum.
1-4 9. Probatur tertio alia ratione desumpta
rà ex principiis ipsius meriti, qua utitur
D.Thom. locis citatis. Pro cujus intelligentia prius nota, quod inter merentem, et
illum apud quem meretur, invenitur qui­
dam contractus, et modus commutativæ
justitiæ : ubi is qui meretur, exhibet id
quod suum est, nempe proprium actum, et
laborem, veluti pretium, quo emit præ­
mium, quod est in potestate, et sub domi­
nio ejus, apud quem meretur. Ex quo fit,
ut in meritorum acceptatione, et remuneratione intervenire debeat quædam com­

673

mutatio mercedis pro merito, et mutua
quædam translatio dominii, quam efficit
commutaliva justitia, dum retributor ac­
quirit dominium in alienum laborem, et
actum, qui in ejus obsequium exhibetur :
is vero qui meretur per suum laborem, et
actum in obsequium retributoris exhibi­
tum, acquirit jus supra bona ipsius retri­
butoris, et efficit illa mercedem sui laboris,
et præmium sui meriti. Quod non obscure
docuit in præsenti articuloD. Thom. dicens:D. Tho.
« Meritum, et merces ad idem referuntar;
« id enim merces dicitur, quod alicui re« compensatur pro retributione operis, vel
« laboris, quasi quoddam pretium ipsius.
a Unde sicut reddere justum pretium pro
« re accepta ab aliquo est actus justitiæ, ita
« etiam recompensare mercedem operis,
« vel laboris est actusjustitiæ. »
Ex his ergo sic formatur ratio D. Thom.
Quoniam nullus potest mereri nisi per
actum, qui sit proprius ipsius merentis, et
supra quem habeat ipse potestatem, et do­
minium : sed solus actus liber est hujus­
modi: ergo solus ipse potest esse meritorius.
Consequentia est nota, et major constat ex
dictis : quia nisi actus sit proprius ipsius
merentis, ita ut supra illum habeat domi­
nium, et potestatem, nullum poterit per
talem actum inire contractum justitiæ cum
retributore, quia nihil dominii potest in
eum transferre per id, quod non est sub suo
dominio,et potestate : unde neque acquirere
potest jus supra præmium, aut facere, quod
sibi ex justitia debeatur, ut exigitur ad
rationem meriti. Minor autem probatur,
quia actus non est proprius operantis, nisi
sit liber, ut ostendit D. Thom. supraquxst.
1, art. 1; per libertatem namque homo est
dominus suorum actuum, et habet potesta­
tem, et dominium supra ipsos ; qui enim
ita agit, ut non possit non agere, potius
agitur, quam agat; unde hic non est domi­
nus suæ operationis. Quæ omnia paucis
complexus est D. Thom. quxst. 26, de Ue- idem.
rit. art. 6,ubi sic ait:« Cum mereri respectu
« mercedis dicatur, proprie mereri est ali—
a quid sibi magis acquirere pro mercede :
« quod quidem non fit, nisi cum aliquid
« damus, quod est condignum ei, qui me­
te reri dicitur : dare autem non possumus,
« nisi id quod nostrum est, cujus domini
o sumus : sumus autem domini nostrorum
v actuum per voluntatem, etc. »
10. Dicendum est secundo, non requiri Secunda
ad meritum, per se loquendo, libertatem'0"'^0'

674

DE NATURA MERITI.

contrarietatis, sive quoad specificationem
boni, et mali ; sed sufficere libertatem
quoad exercitium, quæ est libertas contra­
dictionis. Assertio hæc est communis inter
Theologos, ita ut supervacaneum sit sinp. Tho. gulos recensere. Docuit eam D. Thom. locis
in praecedenti relatis, et in 2, dist. 7, quæst.
1, art. 1 ad 4, necnon quæst. 24, de Verit.
Fonda- art.Sad 5. Probatur ratione ex his locis
mentum.desumpta; quoniam illa libertas sufficit ad
meritum, quæ satis est, ut homo habeat
plenum dominium, et sit perfecte dominus
sui actus : sed ad hoc sufficit libertas quoad
exercitium : ergo hæc sufficit ad meritum.
Major, et consequentia constant. Minor
vero probatur, quia ut homo sit perfecte
dominus sui actus, salis est, si possit cum
voluerit, facere illum, et non facere; nam
eo ipso potest pro libi to, et liberrime dis­
ponere de tali actu, sicut patet in Deo, qui
perfectissimum habet dominium sui actus
liberi, quo diligit bonum honestum crea­
tum. ex eo quod potest illud diligere, et non
diligere, quamvis non possit diligere oppo­
situm malum : hæc est autem libertas quoad
exercitium : ergo, etc.
Confir- Confirmatur : quoniam Christus DomiŒalur· nus solum habuit libertatem contradictio­
nis in ordine ad bonum, non enim potuit,
aut voluit facere malum; et tamen meruit
perfectissime sibi, et nobis, ut docent
Theologi 3 part, quæst. 19, art. 3 et 4 ;
ergo hæc libertas sufficit ad meritum.
Objet11. Nec refert, si objicias,quod Scriptura
uones. eun^ ]audatf et reputat præmio dignum,
qui potuit transgredi, et facere malum, et
non fecit, ut habetur Eccl. 31; ergo ad me­
ritum requiritur, ut is qui facit bonum, et
meretur, possit etiam facere malum, quæ
est libertas contrarietatis. Tum etiam
quod ad peccandum,et demerendum etiam
requiritur libertas quoad specificationem
mali, et boni : ergo ad merendum neces­
saria erit major libertas, quam libertas
quoad exercitium boni ; atque adeo libertas
quoad specificationem boni, et mali. Patet
consequentia, quia non minus requiritur
ad bonum, quam ad malum. Tum denique,
quod meritum, tanquam de genere boni,
debet esse ex integra causa, et sic requirit
plenam, et perfectam libertatem ; talis au­
tem non videtur esse libertas solum quoad
exercitium, cum longe sit major libertas
quoad specificationem : ergo hæc requiritur
ad meritum, et illa non sufficit.
Non itaque hæc referunt : nam ad pri­

mum negari debet consequentia, quia utsoiw
optime notavit D. Thom. citato loco de Veritate, « posse peccare non facit ad meri« tum, sed ad meriti manifestationem, in
« quantum ostendit opus bonum esse vo­
ti luntarium : ponitur autem inter laudes
α viri justi, quia laus est virtutis manifes« tatio. » Quod magis declarat in 2, dist. 7,
quæst. 1, art. 1 ad 4, ubi cum sibi opposuis­
set prædictum Ecclesiastici testimonium ad
probandum Angelos bonos posse peccare,
quia hoc videtur ad laudem ejus qui non
peccat, pertinere, respondet : « Ad quartum
α dicendum, quod laudabilitas non depen« det essentialiter a potestate peccandi, sed
« a voluntate adhærente bono; alias vir« tuosus, in quo est minor mobilitas ad
« peccandum, esset minus laudabilis in ac« tu suo, quam carens virtute, et bonum
« operans. Sed potestas peccandi est signum
« laudabilitatis respectu laudantium, in
« quantum ostendit non coacte voluntatem
« bono adhærentem. n Ex quo patet, quod
Scriptura non propterea eum laudat, qui
potuit facere malum, quasi hæc potentia,
et libertas necessaria sit ad meritum; sed
quia sic melius manifestatur ratio volun­
tarii, et libertas contradictionis, quæ exi­
gitur ad meritum, dum adstruitur in ope­
rante libertas contrarietatis, quæ aliam in­
cludit.
Ad secundum negatur antecedens : nam&rçà
per se loquendo optime salvaretur ratioaüîît
peccati, et demeriti cum sola libertate
quoad exercitium mali, si hæc daretur;
quia per hoc, quod aliquis possit cohibere
se, et non facere malum, imputabitur illi
malum, quod fecerit. Quod autem de facto
nunquam homo, dum manet in statu via­
toris, sit liber ad exercitium mali, quin
etiam sit liber ad exequendum bonum;
econtra vero aliquando contingat eum ita
necessitari ad specificationem boni, ut non
possit prosequi malum, aliunde provenit,
ex eo nimirum, quod firmari, et stabiliri
voluntatem ita in bono, ut non possit de­
flecti ad malum, habet rationem maximi
boni, ut cernimus in divina voluntate:
unde potest a Deo per gratiam, tanquam
speciale beneficium, rationali creaturæconcedi. At firmari, seu stabiliri in malo, non
est unde proveniat, nisi ab ipsamet creata
voluntate ; hæc autem non potest a semetipsa necessitari, quia potentia, et indiffe­
rentia ad utrumlibet est illi intrinseca, et
quasi congenita, nisi ratione status termini
reddatur

DISP. I, DUB. II.
reddatur inflexibilis, ut contingit in dam­
natis, qui propterea liberi sunt ad exequendummalum, et ita peccant; cum tamen
non possint operari bonum ob rationem
dictam: non tamen peccando demerentur,
quia sunt extra viam, ut magis explicabi­
tur dub. 4.
Miur Ad ultimum concessa majori, neganda
e';u est minor; quia posse peccare non est de
perfectione libertatis: perfectior enim li­
bertas est, quæ habet firmitatem in bono,
quam illa quæ potest deflecti ad malum.
Unde licet libertas quoad specificationem
boni, et mali extensive sit major libertate
quoad exercitium, non tamen est major (ut
sic dicamus) intensive, atque ideo neque
Mbx perfectior. Quod optime explicuit D. Thom.
3 part, quxst. 62, ari. 8, ubi in solutione
ad 3, sic dicit : « Quod liberum arbitrium
«diversa eligere possit, servato ordine
« finis, hoc pertinet ad perfectionem liber« latis ejus; sed quod eligat aliquid diver« tendo ab ordine finis, quod est peccare,
« hoc pertinet ad defectum libertatis. Unde
« major libertas arbitrii est in Angelis, qui
« peccare non possunt, quam in nobis, qui
« peccare possumus. »

§ n.
Sententia opposita, argumenta pro illa, et
eodurn enodationes.

12. Quamvis de facto, et secundum leüœ-gem Dei ordinariam nullus Theologus
(quem viderimus) negaverit libertatem
quoad exercitium requiri ad meritum : at
de potentia absoluta sunt qui existiment,
actum omnino necessarium posse esse meIjjor. ritorium. Ita sentit Major in 3, dist. 18,
ÿ^quxst 1, Gabriel ibidem art. 1, notabilia,
Holchot. quxst. 1, art. 4, et alii. Immo et
de facto per actum omnino necessarium
Christum meruisse ex dispensatione comrffl.d>munis legis, tenet Petrus de Aliaco, ut
testatur Suarez lib. citato, cap. 3. Probatur
«■n· primo hæc sententia, quoniam actus nostri
nonsunt meritorii, nisi ex acceptatione Dei
volentis illos acceptare in ordine ad præ­
mium, ut D. Thom. docet in hoc articulo.
Sed Deus pro libito acceptat actum necessa­
rium, sicut acceptat liberum : ergo uterque
potest esse meritorius.
Mr· Confirmatur, quia non minoris valoris
B3f· estactns necessariuscharitatis patriæ, quam
actus liber qui exercetur in via, ut ex se

675

constare videtur : ergo sicut Deus hunc ac­
ceptat, poterit etiam illum acceptare in or­
dine ad præmium.
Respondetur admisso antecedenti ncffan-^Poodo consequentiam; quia licet ad mentum argunecessaria sit divina acceptatio, hæc tamen menlum·
supponnit dignitatem et valorem moralem,
atque adeo libertatem actus, qui acceptatur;
et ideo actum non liberum non potest Deus
in ordine ad præmium, et per modum me­
riti acceptare; sicut non potest acceptare
puram omissionem, aut actum omnino in­
differentem, eo quod in his nulla est boni­
tas moralis, et ideo nec condignitas, vel
acceptabilitas respectu præmii,
Diximus in ordine ad præmium, et per mo­
dum meriti; quia posset Deus statuere dare
alicui gloriam, aut tale, vel tale præmium,
posito tali actu necessario. Tunc vero prae­
dictus actus non haberet rationem meriti,
sed nudæ conditionis, qua posita ponitur
quod sub illa promittitur. Unde nec gloria,
aut illud aliud præmium haberet in hoc
casu propriam rationem præmii, sed om­
nino gratuiti beneficii ; nec ejus redditio
esset remuneratio, quæ fieret aliquo modo
ex justitia, sed liberalis donatio ex liberalitate, et fidelitate promittentis.
Ad confirmationem respondetur distin-^ojjuifo
adeonfirguendo antecedens, et concedendo illud de matiovalore physico ; sed negari debet de valore nem.
morali, qui solum potest reperiri in actu
libero; et neganda est consequentia : quo­
niam valor, qui efficit actum acceptabilem
in ordine ad præmium, non debet esse
valor physicus, sed moralis.
13. Arguitur secundo ·. Christus Dominus Secun­
dam armeruit sibi, et nobis per actum charitatis, ugUmenquo Deum diligebat : atqui prædiclus erat lum·
necessarius, etiam quoad exercitium : ergo
actusomnino necessarius potest esse merito­
rius. Major est D. Thom. in 3, dist. 18, D-Th0·
quxst. 1, art. 2, in solutione ad 2, ubi sic
ait : Ipse motus charitatis hominis Christi,
in quo consistit ejus præmium, quantum ad
beatiludinem animæpotest esse meritum res­
pectu beatitudinis, etc. Minor vero probatur:
tum quia ita docere videtur ipse D. Thom.
in hoc eodem loco, in solutione ad 5. Tum
etiam, quia actus charitatis Christi Domini
respiciebat Deum clare visum : Deus autem
clare visus diligitur necessario, etiam
quoad exercitium ; non enim potest videri,
et non amari, adeo est excellens, et præstans
bonum : ergo actus prædiclus fuit omnino
necessarius.

076

DE NAT

Confirmatur primo : quoniam actus, quo
Christus mortem suam acceptavit, fuit per­
fectissime meritorius : sed hujusmodi actus
non fuit liber, adhuc quoad exercitium, ita
ut Christus posset mortem non acceptare,
aut non mori : ergo, etc. Major ab omnibus
admittitur, et constat ex illo Pauli ad Philipp. 2 : Factus obediens usque ad mortem,
propter quod et Deus exaltavit ilium, etc. Et
minor sic suadetur ; nam Christus Domi­
nus mortem acceptavit ex præcepto, et obedientia Patris, ut colligitur ex citato loco
Pauli; non autem potuit hujusmodi præeeptum non servare, alias peccare posset :
ergo non potuit mortem non acceptare.
Se.
Confirmatursecundo: nam Angelus etiam
tando. meruit per actum charitatis elicitum in
primo instanti, ut ex doctrina D. Thom. 1
part. q. 62, art. 5, modo supponimus : sed
prædictus actus non fuit liber adhuc quoad
exercitium ; non enim poterat Angelus pro
tunc Deum non diligere, cum ad hoc tene­
retur præcepto charitatis, quod in primo
instanti non potuit præterire : ergo, etc.
Respon- Varie ad argumentum (quod propriam
U tuc u IU sedem habet 3· part, in tract, de merito
Christi), respondent Thomistæ, et alii, quo­
rum solutiones modo non vacat referre. Ea
autem congruentior videtur, quam tradit
Vincent. Joannes Vincentius relect. de gratia Christi,
Bannez. j. 5 art. 2 ad I, Banez 2, 2, q. 24. art. 3,
Alvar.' et sequitur Zumel in præsenti. disp. 1, in
solutione ad 1, Alvarez 3 part. disp. 45, et
alii Juniores, videlicet actum charitatis
Christi Domini posse considerari duplici­
ter. Primo prout respicit Deum, ut bonum
secundam se, et hoc modo fertur in illud
omnino necessario, unde prout sic non fuit
meritorius. Secundo quatenus respicit ip­
sum secundum quod in actu exercito est
ratio diligendi creaturas; et prout sic fertur
ad eum libere, saltem quoad exercitium,
et hac ratione fuit meritorius. Nam que­
madmodum ipse amor divinus, et increatus simul est necessarius, et liber respecta
diversorum; necessarius quatenus termi­
natur ad divinam bonitatem sumptam se­
cundum se; et liber quatenus terminatur
ad creaturas, vel (quod idem est) quatenus
terminatur ad ipsam divinam bonitatem,
ut est in actu exercito ratio illas diligendi,
ut in tract, de Voluntate Dei, disp. ", dub 7,
latius ostendimus : ita etiam actas charita­
tis Christi Domini, quia est formalis parti­
cipatio amoris increati Dei, potest utrum­
que hoc in se cum proportione conjungere.
Confir­
matur
primo.

DISP. I, DUB. II.

A MERITI.
Neque aliud voluit D. Thom. in illa solu­
tione ad 5 ; ibi enim in actu, quo Christus
Dominus Deum ita diligebat, ut non posset
non diligere, ponit aliquam libertatem ; sic
enim ait : « Vel dicendum, quod si etiam
α esset determinatum ad unum, non » (intellige liberum arbitrium Christi Domini)
« sicut ad diligendum Deum, quod non
« facere non potest ; tamen ex hoc non
« amittit libertatem, aut rationem laudis,
«sive meriti; quia in illud non coacte,
« sed sponte tendit. » Hæc autem libertas
nequit aliter commode intelligi, nisi ut
nos eam modo explicuimus; nam eo ipso,
quod actus ille non sit coactus, hoc est ne­
cessarius ab extrinseco, sed spontaneus ;
quia scilicet ejus necessitas oritur ex sum­
ma bonitate objecti perfecte cognita, potest
utroque illo modo, quem dicimus, objectum
attingere; et ita habere simul rationem
liberi, et necessarii per ordinem ad illud
secundum diversas ejus rationes attactum.
Quod tamen prædictus actus habere non
posset, si coactus, seu ab intrinseco neces­
sarias esset ; quia cum necessitate ab ex­
trinseco non compatitur aliquis modus li­
bertatis; bene autem cum necessitate, quæ
oritur ex perfeeta cognitione objecti, quan­
do objectum ipsum, licet secundum unam
rationem petat amari necessario, secandum
aliam petit amari libere. Per quod ad
utramque minoris probationem satis cons­
tat, et replica qaæ ex prædicto D. Thom.
testimonio insurgere poterat, manet etiam
soluta.
14. Ad primam confirmationem, con-owrri·
cessa majori, neganda est minor. Ad cujus
probationem dicendum est, quod etsi te·
Christus habuerit præceptum acceptandi
mortem, et ita in sensu composito hujus
præcepti non potuerit non mori ; adhuc ta­
men libere mortem acceptavit, quia ad hoc
satis est, ut posset non acceptare illam in
sensu diviso, sicut revera potuit. Cum enim
mors illa secundum se sumpta neque esset
summum bonum, nec necessario cum illo
connexa ; non erat unde a voluntate Christi
non posset secundum se considerata respui,
quod est posse non acceptare illam in sensu
diviso. Neque hinc fit, Christum potuisse
peccare, ant Patris præceptum transgredi;
quia non quælibet non acceptatio mortis
est transgressio præcepti moriendi, sed non
acceptatio illius in sensu composito. Et hoc
est, quod alii aliis verbis in eundem sensum
redeuntibus explicant dicentes, Christum

'
■
1
I
j
I
:
I
I
i
I

.

potuisse, adhuc posito præcepto, omittere
mortem omissione negativa, quæ importat
nudam carentiam acceptationis mortis con­
siderata) secundum se, et praescindendo a
ratione debit® formaliter : et hoc fuit satis,
ut acceptatio mortis in Christo esset libera
libertate contradictionis : non tamen poluisse eam non acceptare, vel omittere
omissione privativa, quæ importat caren­
tiam mortis, prout debitæ formaliter, et
acceptationis debitae ratione præcepti ; quod
necessarium erat, ut posset peccare. Et eo­
dem proportionali modo respondendum est
ad secundam confirmationem.
15. Nec refert, si objicias, quod Christus
meruit per actum acceptandi mortem, non
solum consideratam secundum se, sed ut
erat formaliter præcepta : at ut erat præcepta non poterat omitti, nisi omissione
privata : ergo vel dicendum est, Christum
potuisse mortem præceptam hac omissione
omittere, et sic peccare , vel meruisse per
actum nullam habentem libertatem. Major
constat, quia Christus meruit per illum actum, ut erat acceptatio mortis ex obedientia, ut satis declarant verba Pauli : Factus
obediens usque ad mortem etc. obedientia
autem respicit suum objectum sub ratione
præcepti : ergo Christus meruit acceptando
mortem ut præceptam. Minor vero proba­
tur, quia mors, ut præcepta, habet ratio­
nem debitae ; ut autem debita nequit omitti
nisi omissione privativa : ergo neque ut
præcepta.
Non igitur hoc refert ; nam concessa
majori, et admissa etiam minori, juxta
sensum statim explicandum, neganda est
consequentia. Et ratio est, quia aliter sumi­
tur ly ut præcepta, in majori proportione,
et aliter in minori ; in majori enim sumi­
tur reduplicative, et dicit rationem forma­
lem, et motivum mortem acceptandi. Et
cum dicitur, quod Christus meruit acceptan­
do mortem ut præceptam, sensus est, quod
meruit, quia acceptavit illam sub hac ra­
tione, et ex hoc motivo, nimirum quia erat
sibi præcepta, et sub ratione præceptæ;
meruit enim, quia mortem acceptavit per
actum formaliter obedientiæ ; mors autem
non fuit objectum prædicti actus, nisi re­
duplicative ut præcepta, seu sub ratione
præceptæ. At in minori ly ut præcepta, sumiturspecificative ; non enim potest dicere
formalem aliquam rationem omittendi, ut
ex se constat ; sed significat mortem posi­
tam formaliter sub præcepto moriendi, et

677

omissionem ejus, ut cum tali præcepto
compositam, quam constat esse omissionem
privativam. Ünde sensus minoris illius
propositionis est, quod supposito præcepto
moriendi, et in sensu composito istius præ­
cepti, mors non potuit omitti, nisi omis­
sione privativa. Quod verissimum est ; sed
nequaquam tollit, quominus tam ipsa mors
secundum se, quam acceptatio illius sub
ratione præceptæ, posset adhuc posito præ­
cepto moriendi, omitti omissione negativa,
ct in sensu diviso. Quod si sensas istius
minoris propositionis, quam admisimus,
alius sit, neganda erit.
Pro cujus majori explicatione nota, quodniustrasi Christas solum habuit præceptam accep- ptnsla
tandi mortem, et non determinate ex moti­
vo odedientiæ ; seu per actum formalem
obedientiæ, scilicet absque determinatione
particularis motivi, vel solum ex motivo
alterius virtutis, ut charitatis, religionis,
etc. tunc non modo in sensu diviso, sed
etiam in sensu composito præcepti morien­
di potuisset non acceptare mortem redu­
plicative ut præceptam, seu sub ratione
præceptæ, vel ex motivo obedientiæ ; quia
ad hujusmodi acceptationem nullo præcepto
teneretur ; sufficienter namque satisfecisset
præcepto moriendi, acceptando mortem ex
alio motivo, et per alium actum, qui non
esset formaliter obedientiæ. Quemadmo­
dum cum alicui praecipitur jejunium, suffi­
cienter adimplet hoc præceptum ex quo­
cumque motivo jejunet, etiamsi id non
faciat ex motivo obediendi, et formalissime
quia sibi præcipitur, ut ex se patet. Si ta­
men demus, Christum habuisse præceptum
non solum acceptandi suam mortem, sed
acceptandi illam ex motivo obedientiæ, et
sub ratione præceptæ, atque adeo peractum
qui est formalissimæ obedientiæ ; adhuc
acceptatio illius ex hoc motivo, et prædic­
tus actus obedientiæ fuissent libera liber­
tate contradictionis, seu quoad exercitium.
Quia licet in sensu composito hujus poste­
rioris præcepti non posset Christus omit­
tere hanc acceptationem ex motivo obe ·
dientiæ, potuit tamen eam omittere in
sensu diviso ; quia prædicta acceptatio se­
cundum se considerata, non habet forma­
lissime rationem debitæ (quamvis secun­
dum se esset acceptatio mortis debitæ) nec
potuit proinde hoc posterius præceptum
inferre Christo Domino necessitatem hujus­
modi acceptationem secundum se sumptam
exequendi ; atque adeo omissio illius sic

·.

678

I

Si.

DE NATURA MERITI.

sumpte non esset omissio privativa, sed
solum negativa.
Consec­
Ex quo etiam fit, quod licet Christus
tariam
nunquam potuerit obedire, et inobedire ;
servare praeceptum, et illud frangere : po­
tuit nihilominus obedire, et non obedire
negative,et ita liberrime obedivit. Imo quia
potuit ponere materiam, et rem praeceptam
sumptam secundum se, et non ponere; po­
tuit servare præceptum, et negative non
servare, atque ideo liberrime illud obser­
vavit.
Replica.
16. Nec tandem obest, si urgeas, quod
acceptatio mortis ex obedientia, per se et
ab intrinseco dicit essentialem connexio­
nem cum præcepto ; non enim potest intel­
ligi actus obedientiæ absque præcepto : ergo
talis acceptatio per se, et ab intrinseco ha­
bet rationem débite, atque adeo quælibet
illius omissio erit per se, et ab intrinseco
privativa.
Et confirmatur, quia si acceptatio ex obe­
dientia per se, et ab intrinseco habet con­
nexionem cum præcepto, omissio hujus
acceptationis nequibit intelligi, nisi ut con­
nexa, et composita cum eodem præcepto ;
sed omissio sic composita est omissio priva­
tiva, et non negativa : ergo, etc.
Non igitur hoc obest. Respondetur enim
Diruitur.
distinguendo antecedens ; acceptatio mortis
ex obedientia dicit essentialem connexio­
nem cum præcepto, quo præcipiatur ipsa
acceptatio ex obedientia, negamus; cum
præcepto, quo præcipiatur mors, seu res
acceptanda, concedendum est. Et neganda
est absolute utraque consequentia. Etenim
licet actus obedientiæ per se, et ab intrin­
seco dicat ordinem ad aliquod præceptum ,
at hoc præceptum nom necessario præcipit
ipsum actum obedientiæ, sed solum præci­
pit objectum, et materiam circa quam præ­
dictus actus valeat exerceri. Et ideo ratione
hujus præcepti solum est debita materia
illa, et objectum, quod præcipitur, non vero
ipse actus. Quare ut actus ipse obedientiæ
debitus sit, exigitur novum præceptum
quasi reflexum, quo præcipiatur : et quia
hoc posterius præceptum ad actum obedien­
tiæ per accidens se habet (potuit enim talis
actus sine eo consentire) non tollit quomi­
nus prædictus actus consideratus secundum
se possit in sensu diviso talis præcepti omit­
ti, atque adeo omissione negativa.
EnodaPer quod patet ad confirmationem, quia
Urnntio-licel omissio acceptationis ex obedientia
nis. nequeat intelligi nisi ut composita cum

priori illo præcepto (ut sic dicamus)directo;
optime tamen potest intelligi, ut non com­
posita cum posteriori, et quasi reflexo.
Prædicta autem omissio non ut composita
cum priori, sed ut composita cura posteriori
dumtaxat, habet rationem omissionis pri­
vativæ.
Adde primo, quod etsi actus obedientiæ
per se dicat ordinem ad praeceptum præcipiens rem acceptandam modo explicato;
ejus tamen omissio, si sit omnino negativa,
absque præcepto aliquo imposito omittendi
potest intelligi ; quia cum omissio hæc sit
solum negatio, dicitur tam de eo quod est,
quam de eo quod non est : et hoc modo
etiam de illo, cui nullum est impositum
praeceptum dicimus, quod non obedit, et
quod omittit obedirc negative.
Adde secundo, quod etiamsi daretur ac- x<a
tus habens connexionem essentialem cum
præcepto præcipienle ipsum actum, atque
adeo actus secundum se, et essentialiter de­
bitus (quod forte est impossibile, siquidem
ipsimet actui obedientiæ accidit, quod re­
flexe, aut in seipso præcipiatur) adhuc in
ejus carentia distinguerentur formalissime
loquendo omissio negativa, et privativa. Et
ita non quælibet illius omissio esset forma­
lissime privata, salvereturque in illo liber­
tas contradictionis per hoc, quod possit
omitti priori illa omissione, quamvis omitti
non posset hac posteriori. Et ratio prædictæ
distinctionis potest desumi, tum a signo,
quia si aliquis per oblivionem naturalem
omitteret illum actum, talis omissio, quam­
vis esset actus debiti, non esset privativa,
cum non esset peccaminosa,- sed solum ne­
gativa. Tum etiam a priori ; nam contra­
dictio, quæ in nuda affirmatione, et nega­
tione consistit, est prima, et maxima
omnium oppositionum, et in qualibet alia
oppositione essentialiter includitur : quare
repugnat aliqua opponi contrarie, vel pri­
vative, et non opponi simul contradictorie;
atque adeo etiam repugnat, quod in illa
carentia, quæ est extremum oppositionis
privativæ, quæ est carentia privativa actus,
non includatur carentia ejusdem actus ne­
gativa, quæ est extremum oppositionis contradictoriæ. Patet igitur, quod in qualibet
omissione, vel carentia actus, quantumvis
essentialiter debiti, inveniri debeat non
sola carentia, et omissio privativa, sed
etiam omissio, et carentia negativa; et per
ordinem ad hanc carentiam, ut præcise ne­
gativa est, salvatur semper in voluntate
potestas

DISP. I, DUB. III.

potestas ad omittendum omissione negativa,
atque adeo libertas contradictionis.
xsir^t- ]7. Sed in quo differant duæ iste omissionos respectu actus essentialiter debiti (si
daretur) non est adeo facile explicare ; non
enim potest dici, quod una, scilicet negativa,
sit solum carentia actus; et alia, videlicet
privativa, sit carentia illius ut debiti. Nam
cum ulraque sit omissio actus per se, et es­
sentialiter debiti (de hoc enim loquimur)
utraque eritearentia illius ut debiti. Dicen­
dum ergo est, prædictas omissiones penes
hoc differre, quod privativa determinat sibi
subjectum, et tempus debiti; non enim di­
citur privative omittere, nisi qui potest
non omitere, et habet debitum non omit­
tendi, quando, et ubi instat tempus, et oc­
casio non omittendi. At negativa nullum
subjectum, vel tempus determinat; cum
enim sit pura negatio, dicitur tam de eo,
quod est, quam de eo quod non est ; atque
adeo tam de eo, quod potest, et debet, quam
de eo, quod non debet, aut non potest; de
lapide enim dicitur, quod non adimplet
hoc debitum, atque adeo quod negative il­
lud omittit, quamvis nec possit, nec debeat
illud adimplere. Quæ omnia docuit elegan­
ter D. Thom. in 1, dist. 5, art. 1 ad 1, di­
cens: a Affirmatio, et negatio dicuntur ma« xime opponi, quia in eis non importatur
«aliqua convenientia ; in privative enim
« oppositis importatur convenientia quan« tum ad subjectum, quia nata sunt fieri
«circa idem : in contrariis autem, et rela« tivis, etiam quantum ad genus, quia sci« licet sunt in eodem genere : unde utrum« que extremorum significatur per modum
«entis, et naturæ cujusdam. Illud autem
« in quo invenitur aliquod non permixtum
« contrario, est maximum, et primum in
« illo genere, et causa omnium aliorum.
« Et ideo oppositio affirmationis, et nega■ tionis, cui non admiscetur aliqua conve« nientia, est prima, et maxima omnium
« oppositionum, et causa omnis opposi« tionis, et distinctionis; et ideo oportet,
«quod in qualibet alia oppositione inclu: datur affirmatio, et negatio, sicut primum
'i in posteriori. Unde plura requiruntur ad
« alias oppositiones, quam ad oppositionem
«contradictionis, quia se habent ex addi« tione ad ipsam. » Hæc D. Thom. ex qui­
bas fit, quod licet tam omissio privativa,
quam negativa in casu posito, sit omissio
debiti; quia tamen omissio privativa per
se, et formaliter petit subjectum, cui im­

679

positum sit præceptum, quando, et ubi
tenetur illud adimplere; omissio vero ne­
gativa per se, et formaliter id non postu­
lat, quamvis per acidens ratione privativæ,
cum qua conjungitur, possit hoc habere;
ideo sola omissio privativa dici potest omis­
sio debili formaliter, negativa autem non
nisi tantum materialiter. Per quod objectio,
quæ hic fieri posset contra nostram distinc­
tionem, manet soluta.
Omittimus alias objectiones, quæ fieri
poterant contra distinctionem sensus com­
positi, et divisi, et ejus usum in ordine ad
salvandam libertatem, supposito in Christo
Domino præcepto, et posita in omnibus
prædeterminatione physica ad omnem ac­
tum ; quia non in præsenti, sed in materiis
de auxiliis, de scientia, et voluntate Dei
propriam sedem habent : et ita non est quare
in eis proponendis, et diluendis modo im­
portune immoremur. Videantur quæ dixi­
mus tomo 2, tract. 4, disp. 10, dub. 5, et in
hoc tomo, tract. 14, disp. 7, dub. 4.

DUBIUM III.
Utrum actus cadens sub præcepto, vel metu
pœnæ elicitus, aut semiplene deliberatus,
possit esse meritorius.
Hic occurrit triplex quaestiuncula circa
gradum libertatis, qui intra lineam liber­
tatis contradictionis requiritur ad meritum.
Prima, utrum actus meritorius debeat esse
liber, non solum libertate (ut sic dicamus)
physica, hoc est a coactione, seu necessitate,
et determinatione ad unum; sed etiam
libertate morali, quæ est ab obligatione
præcepti ? Secunda, utrum debeat esse sic
voluntarius, quod neque secundum quid
possit esse involuntarius, qualis est qui fit
per metum. Tertia, qualis requiratur deli­
beratio, ut actus sil sufficienter liber, prout
exigitur ad meritum. Quibus omnibus,
quoniam leves sunt, breviter in hoc dubio
satisfaciemus.
i

§ UNICUS.
Tribus assertionibus fd satis propositis
quæst iunculis.

18. Dicendum est primo, actum caden- Prima
tem sub præcepto optime posse esse meri- Cs?o}u’
torium. Assertio hæc,quam fere unanimiter

680

DE NATURA MERITI.

docent SS. Patres, et Theologi, est adeo
Suarez. cerla, ut oppositum dicat Suarez loco citato,
cap. 5, esse non solum temerarium, sed
etiam erroneum. Et probatur facile primo,
quia ubique in sacra Scriptura promittitur
tanquam praemium vita æterna observa­
tioni mandatorum Dei ; unde dicitur Matth.
19: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata.
Et Psalm. 118 : In custodiendis illis retri­
butio multa. Ergo praedicta observatio po­
test esse meritoria.
Ratio.
Et deinde suadetur ratione, quia opus
cadens sub praecepto potest esse simpliciter
liberum, et præcipue in his, qui possunt
praecepta servare, et non servare privative,
ut sunt ad minus omnes non confirmati in
gratia : potest etiam fieri cum omnibus aliis
circunstantiis, et requisitis, ut sit bonum
moraliter : ergo non est, cur non possit
esse meritorium. Imo caeleris paribus, ma­
joris meriti esse potest opus factum ex prae­
cepto, quam opus solius consilii; cum in
illo possit virtus obedientiæ, aut justitiae
exerceri, et non in isto.
Objec19. Nec obesi, quod Lucx 17, dicitur : Cum
ti0· feceritis omnia, qux prxcepta sunt vobis, di­
cite : Servi inutiles sumus, quod debuimus
facere, fecimus. Si autem in operibus ex
praecepto factis esset meritum, non dice­
rentur inutilia : ergo. etc.
Dispelli- Hoc itaque non obest: quoniam verba
tor- ista dicta sunt a Christo Domino ad com­
mendandam humilitatem, et non confiden­
tiam in nostris operibus, quatenus nostris:
non ad excludendum meritum, quod habent
ex gratia, ut est expositio multorum PaMaido- trum, quos Maldonatus citat in illo loco.
ω1α$· Stat autem optime, quod opera nostra Deo
non sint utilia, cui cum nihil desit, nulla
ex operibus nostris utilitas potest accresqpre,
juxta illud Job. 22: Quid prodest Deo, si jus­
tus fueris, etc. et tamen quia fiunt in obse­
quium ipsius Dei, et Deus ex gralia illa
acceptat, sint nobis meritoria. Congruentior
autem hujus loci expositio ea est, quam
d. Cyril, tradit Parens Cyrillus Alexandrinus, relaAician. |us a θ Thom. in Catena, et quæ desumitur
ex ipso contextu, verbis illis : Quod debui­
mus facere, fecimus, et aliis antecedentibus.
« Quis autem vestrum habens servum
α arantem, etc. qui regresso de agro dicat
« illi statim : Transi, et recumbe; et non
« dixit : Para quod cœnem, et præcingere,
« et ministrare mihi, donec manducem,
« etc. Nunquid gratiam habet servo illi,
« quia fecitquæ imperaverat? » Ex quibus

verbis satis colligitur, quomodo opera nos­
tra, quia jure servitii Deo sunt debita, nul­
lum aliud praemium in rigore justifia?, et
!
seclusa Dei promissione apud illum me­
reantur ; et qua ratione possent dici inutilia
in ordine ad praemium nobis promerendum.
Cæterum quia Deus benignus, liberalis, et
misericors est, placuit ei ipsa eadem opera
aliis titulis sibi debita, in ordine ad præmium acceptare, et pro eis nobis præmium
promittere. Facta autem hac acceptatione,
et promissione, nihil deest, quominus præ­
dicta opera licet non de rigore justitiae, ab­
solute sint apud Deum meritoria. Considera
(ait Parens Cyrillus) quod qui apud nos
dominantur, non referunt gratia:·, cum ali­
quis subditorum statuta sibi prosequitur obse­
quia; sed esc benevolentia sxpius suorum
provocantes affectum, majorem eis appetitum
serviendi aggerant : sic et Deus petit quidem
a nobis famulatum jure servitii ; verum
quia clemens, et benignus est, honores la­
borantibus pollicetur, et supereminet sudo­
ribus subditorum benevolentiae magnitudo.
20. Nec obest illud Matth. 5 : Si ditere-Sdra
ritis eos, qui vos diligunt, quam mercedem
habebitis? Id est, nullam, inquit ibi Glossa.
Et ad Corinth. 9 : δ’ί evangelizavero, non est
mihi gloria ; necessitas enim mihi incumbit.
Nam in primo ex his testimoniis sermo est
de dilectione eorum, qui alios diligunt di­
lectione mere naturali, cui in ordine ad
aeternam beatitudinem non debetur mer­
ces. nisi fiat ex charitate. Et in secundo lo­
quitur Paulus non de qualibet gloria, sed
de ea, quæ dari solet operibus supererogationis, ut Chrysost. ibi exponit, et D. Tb.D.Cim
2, 2, q. 58, ari. 3, in solutione ad 2, e/0,1*
quxst. 81, art. Gad 3, ubi locum Apostoli sic
explicat : Dicendum quod ubi est necessitas,
tollitur gloria supererogationis; non autem
excluditur meritum virtutis, si adsit voluntas.
21. Dicendum est secundo, opera φι®&αώ
fiunt ex metu, posse esse meritoria. Ita coiligitur ex D. Thom. supra quxst. 6, art.
et cum aliis docet Suarez lib. cit. cap. 13. gji;
Et ratione probatur; quoniam opera ex
metu facta, etiamsi metus sit pœnæ, et in­
cussus ad extorquendum actum, sunt volun­
taria, et libera simpliciter ; et solum secun­
dum quid involuntaria, ut D. Thom. docet
loco citato : ergo habent sufficientem liber­
tatem, ut sint simpliciter meritoria. Palet
consequentia, quia si ad meritum requiritur
libertas, ad meritum simpliciter sufficere
debet libertas simpliciter.
Nec

DISP. I, DUB. III.
«xc- 22. Nec refert si objicias quod consensus
k nietu extortus (et est sermo do metu gravi
cadente in virum constantem) non sufficit
ad humanos contractus, ut palet in matri­
monio, quod prædicto metu contractum
irritum est; sufficeret autem, si actus per
metum elicitus esset voluntarius simpli­
citer : ergo.
toisr. Respondetur negando antecedens ; nam
attento præcise jure naturali, etiam matri­
monialis contractus prædicto metu factus
^ validus esset, ut docet bene Thomas San­
chez lib. 4, de inatrim. disp. 14. Quod vero
de facto in Republica Christiana metus gra­
vis dirimat matrimonium, ex jure positivo
provenit, quod ob urgentissimas causas
legitime statuit, ne consensus metu extor­
tus aptus esset ad matrimonium contrahen­
dum : sicut idem etiam statuit de consensu
clandestino, qui in omnium sententia suffi­
ciens esset ad contractum humanum præ­
cise naturalem. Imo et de facto inter
infideles, ubi lege civili id non fuerit pro­
hibitum, validum erit matrimonium, ex
quovis metu contrahatur, ut prædictus
Thomas Sanchez docet loco citato.
rtrù 23. Dicendum est tertio, actum semiplene
«. deliberatum non posse esse simpliciter
meritorium, hoc est in ordine ad vitam
æternam; de quo merito præcipue hic lo• Equimur. Ita D. Thom. quæst. 26, de Veril.
înd. ari. 6 ad 17, quem sequuntur Zumel in
SltB· præsenti, ari. 1, disp, 1, Suarez ubi supra,
fcù- cap. 3, et alii. Probatur ratione : quoniam
actus semiplene deliberatus tantum est
liber, et voluntarius secundum quid, et
valde imperfecte : ergo non potest esse me­
ritorius simpliciter. Patet consequentia ;
nam ad meritum simpliciter necessaria est
libertas simpliciter.
ri2fr. Confirmatur, quia non minor libertas
' atr· necessaria est ad meritum, quam ad deme­
ritum; sed ad demeritum simpliciter, sci­
licet ad demeritum beatitudinis, non suffi­
cit semiplena libertas : ergo neque ad
meritum simpliciter. Minor probatur, quia
persola peccata mortalia potest homo beatilndinem demereri ; nullum autem pecca­
tum potest esse mortale, nisi sit plene libe­
rum : ergo, etc.
24. Dices: actus semiplene deliberatus
■ovili·
1
potest esse bonus moraliter, si sit circa
bonum objectum : ergo potest esse merito­
rius. Palet consequentia; nam, ut sæpe
dictum est, meritum consequitur moralem
bonitatem.
Salmant. Curs. theoloy. tom. X.

681

Respondetur bonitatem illam moralem,
quæ in actu semiplene deliberato reperitur
(si quæ in eo reperitur) solum esse bonita­
tem secundum quid, pertinentem reductive
ad speciem actus plene deliberati ; unde ad
summum constituet meritum secundam
quid, quale est meritum alicujus præmii
temporalis : sicut etiam malitia actus non
plene deliberati solum est malitia secun­
dum quid, et solum constituit demeritum
secundum quid, ut est demeritum peccati
venialis. Diximus, si quæ in eo reperitur;
quia probabilius est, in actu semiplene tan­
tum deliberato nullam reperiri formalem
honestatem, aut bonitatem moralem, quæ
vere, et formaliter sit bonitas, adhuc secun­
dum quid ; adeo enim excellit ratio boni
honesti, ut nisi perfecta cognitione, atque
adeo per actum plene liberum non possit
attingi.
25. Est autem hic observandum, quod ut Nota,
actus sit plene liber, prout requiritur ad
meritum, non exigitur exactissima quædam
deliberatio, aut magna consultatio, et per­
pensio omnium circunstantiarum ; sed satis
est humana quædam advertentia, et ea de­
liberatio, quam homines solent communi­
ter in suis actibus adhibere, dum intellec­
tus non est sic passione ligatus, aut alio
distractus, quod ei -desit dominium earum
operationum, quibus homo incumbit. Quare
illa advertentia, seu deliberatio communi­
ter reputatur sufficiens ad meritum, quæ
sufficeret ad mortale peccatum, supposita
gravitate ex parte materiæ. Quod intellige
de advertentia, et deliberatione formali,
vel virtuali ; nam pure interpretative non
satis apparet qualiter habere possit locum
in ordine ad meritum ; quam tamen ad de­
meritum, et peccatum mortale sufficere cer- ·
tum est, ut tetigimus de bonitate, et
malitia.
Hic discutiendum erat, utrum ad meri-Aliadiftum requiratur actus ex omni parte bonus,
an vero opus ex aliqua parte malum possit sive,
esse meritorium? Sed hujus dubii resolutio
habetur ex dictis a nobis tract, de bonitate,
et malit, disp. 6, dub. 1, ubi late ostendi­
mus actum ex aliqua parte defecluosum.ex
nulla habere posse bonitatem : certum est
autem, opus omni morali bonitate destitu­
tum, apudDeum, cui non nisi bonum placet,
meritorium esse non posse.Eo vel maxime,
quod ut actus meritorius sit, debet imperari
a charitate, et ordinari ad ejus finem, ut
infra ostendemus-, quod tamen actui ex

44

DISP. I, DUB. IV.

DE NATURA MERITI.

aliqua parte defectuoso, etiamsi ex alia bo­
nitatem haberet, omnino repugnat ; alias
malitia illa ordinaretur etiam ad finem
charitatis, et in Deum refunderetur. Quare
huicdifficultati in præsenti supersedendum
est.
DUBIUM IV.
Utrum ad meritum requiratur status viæ, et
in quo status iste consistat?

Nihil hic de via, et merito Angelorum,
seu 1 part. quæst. 62, art. 5 et 9, et q. 63,
art. 6. de quo plura diximus tract. Ί, disp.
12, dub. 3. Circa statum vero in hominibus
ad meritum requisitum primo videndum
est. utrum debeat esse status viæ?Secundo,
quamdiu status hic duret, et quis sit ejus
terminus?

§ IOstenditur necessitas status viæ ad meren­
dum de lege ordinaria : et qualiter de
potentia absoluta possit esse meritum ex­
tra viam.
‘ 26. Dicendum est primo, ad meritum
necessarium esse de lege ordinaria statum
B. Tho. viatoris. Ita D. Thom. 1 part, quæst.62, art.
9 et 2, 2, q. 13, art. 4 et quæst. 83, art. 11,
et 3 part, quæst. 19, art.3, et de malo quæst.
Ί, art. 11, de Ferft. quæst. 29, art. 6, et in
3 dist. 18, quæst. 1, art. 1, in 4, dist. 15,
quæst. 4, art. 6, quæstiunc. 2 ad 3, et aliis
locis. Scotus citata dist. 18, quæst. unica, in
Durand, fine, Durandus quæst. 2, num. 5, Gabriel
Scoîùs’ 9- Fo’7. 1, Suarez ubi supra, cap. 14 plures,
Suarez, referens ex antiquis Scholasticis, Montes.
Znmel. disp. 35, q. 5, Zumel in præsenti, disp. 2,
Vasq. circa finern, Vasq. et alii Expositores. Estque assertio hæc valde communis inter
Theologos, et eam docent plures SS. Patres,
quos Suarez refert loco citato, et tomo 1 in
3 part. disp. 39, sect. 3.
Funda- Potestque probari primo ex illo Eccle"^“‘^siastis 9 : Quodcumque potest agere manus
riiate. tua, instanter operare ; quia nec opus, nec
ratio, nec sapientia est apud inferos. Ac si
diceret, locum, et tempus merendi esse so­
lum in hac vita, quæ habet rationem viae ;
Glossa. non *n futura, ut exponit ibidem Glossa,
d’ Grcg et
Hieronym. et Gregor, lib. 4 dialogorum, cap. 39 ; et Eccles. 14, num. 17, sic ha­
bes : Ante obitum tuuin operare justitiam,

quod essentialiter includit tendentium, et
quia non est apud inferos invenire cibum, id
I
motum, postulet subjectum , quod possit
est meritum, vel tempus merendi, ut est
i
moveri, atque ado existens aliquo modo in
communis expositio. Joan. 9 : l eniet nor,
ij
via, et valde consonet naturæ meriti, quod
quando nemo poterit operari ; id est, veniet
j
via hæc sit via simpliciter : at non repu­
mors, in qua nullus poterit mereri, ulexI
gnat, Deo ita disponente, praetermisso com­
ponunt ibidem August. (Ecumenius, etf-Αχ |
muni rerum ordino, ut is qui existit jam in
Theophilactus.ldem suadet parabola de vil-^
suo termino, ex natura rei, et simpliciter
lico, quæ habetur Lucæ 19, cui eum tempus^-1
ultimo, atque adeo extra viam simpliciter,
advenisset reddendi rationem villicationis
moveatur adhuc ad alium terminum con­
suæ, dictum est : Jam non poteris villicare.
sequendum, qui solus sit terminus secun­
27. Probatur deinde hæc veritas ratione M»
dum quid, ut est præmium aliquod acci­
desumpta ex D. Thom. locis citatis; nam
dentale, vel etiam novus gradus praemii
meritum secundum se importat rationem
essentialis; quod est esse in via secundum
viæ : ergo petit statum vialoris.Consequenquid, et extra viam simpliciter. Hæc enim
tia patet ; quoniam viam certum est non
ratio viæ secundum quid de potentia abso­
posse esse nisi in viatore. Antecedens vero
luta compati tur cum statu existentium sim­
probatur ; nam meritum est velut motus,
pliciter extra viam, ut sunt comprehensoseu tendentia, cujus terminus, et finis est
res, et salvat sufficienter rationem meriti.
præmium ; et ideo dixit Ang. Doctor loco
Quamvis quia de lege ordinaria, et attentis
citato ex 1 part, in solutione ad 1, quod me­
naturis rerum status hic comprehensorum
reri est ejus, quod movetur ad finem : at mo­
affert secam invariabilitatem, et excludit
tus seipso importat rationem viæ ; dum
omnem motum, excludere etiam debet,
enim aliquis movetur, nondum est in ter­
quantum est ex se, omnem rationem viæ,
mino motus, sed in via ad illum, alias moet meriti. Et ideo secundum hanc ordina­
veretur simul, et quiesceret : ergo.
I
riam legem non compatitur, quod aliquis
Confirmatur ex eodem D. Thom. in 3,ubi 0ιώ·
simpliciter extra viam sit, et nihilominus
supra, et citato loco de veritate : quoniam
moveatur ad præmium adhuc accidentale :
dum aliquis meretur, adhuc est in statu
et ita intelligenda est ratio facta.
proficiendi, et acquirendi mercedem : unde
lat 29. Objicies secundo : non sequi ex eo
debet aliquo modo carere illo, quod mere­
P’*’· quod meritum importet rationem viæ, et
tur : sed status proficiendi, et acquirendi
motus, illud non posse competere his, qui
est status existentis in via ; est enim status
sunt intermino : ergo, etc. Probatur ante­
exeuntis de potentia in actum, et ejus qui
cedens, quia non repugnat, quod aliquis sit
nondum pervenit ad terminum : ergo pro­
in uno termino, et sit extra viam ad ip­
dictus status requiritur ad meritum.
sum; et nihilominus possit adhuc moveri
28. Nec refert, si objicias primo contra ^ir­
ad alium terminum : ergo poterit qui me­
rationem, quod vel nimium probat, vel
rendo pervenit ad unum terminum, seu
non est efficax : probat enim, si est efficax,
præmium, moveri per meritum ad alia.
quod neque de potentia Dei absoluta possit
Respondetur negando antecedens, et ad
aliquis mereri existens extra viam : at hoc
% probationem dicendum est, quod licet non
est falsum, ut statim dicemus : ergo pro­
repugnet existentem in uno termino mo­
dicta ratio non est efficax. Sequela proba­
veri ad alium, quando terminus ille, in quo
tur ; nam ratio facta innititur naturæ, et
existit, non est ultimus; secus autem quan­
essentiæ ipsius meriti,de cujus ratione est,
do praedictus terminus habet rationem ul­
ut sit motus, et via, atque adeo constituere
timi, qui sicut existentem in eo constituit
subjectum, in quo est, intra statum viato­
extra viam simpliciter, ita ex natura rei
ris : id autem, quod est de natura rei, nul­
petit, quod ulterius non moveatur. Termi­
la potentia quit ab ea auferri : ergo si pro­
nus autem meriti, qui opponitur viæ, et
dicta ratio est efficax, nulla potentia dari
constituit statum existentium extra viam,
posset meritum extra viam.
simpliciter est terminus ultimus; est enim
Non itaque hoc refert ; neganda est enimDjàt
æterna beatitudo, ad quam ex natura rei
sequela loquendo, ut modo loquimur, de
estera omnia ordinantur : unde ei repu­
via, quæ sit via simpliciter, quæque abso­
gnat, qnod in illa existens, ad alium ter­
lute constituat statum viatoris : et ad pro­
minum per meritum moveatur.
bationem dicendum est,quod licet meritum,
30. Tertio objicies contra confirmatio­
quod

— 1A

683

nem, falsum esse quod is, qui meretur, de- Tertia
beat pro tunc carere praemio, quod meretur ;objcctI<>·
imo potest in eodem instanti, in quo præ­
mium meretur, illud recipere; ergo etiam
erit falsum, quod non possint mereri, qui
existant extra viam, et in termino. Ante­
cedens probatur : tum quia in eodem ins­
tanti, in quo homo meretur augmentum
gratiæ, potest illud recipere, et sæpe reci­
pit, ut inferius forte dicemus, et latius in
Tractatu de Charitate. Tumetiam, quia ubi
motus est instantaneus, simul potest esse
cum termino ; et ita in eodem instanti adest
generatio substantialis, et res per illam ge­
nita : et in eadem duratione, in qua aer
illuminatur, est lucidus : meritum autem
quamvis sit motus, potest esse instantaneus;
et ideo Christus meruit in instanti suæ
conceptionis, et Angelus in instanti crea­
tionis : ergo meritum potest esse simul cum
termino.
Respondetur negando antecedens, si ser-sointio.
mo sit de præmio, quod habet rationem
termini'ultimi respectu meriti, qualis est
beatitudo, et visio clara Dei ; hoc enim
præmium, et non aliud constituit meren­
tem extra statum viæ, et de eo loquimur in
confirmatione. Ad primam probationem
dicendam est, augmentum gratiæ nondum
consummatae non esse terminum ultimum
nostri meriti, sed intermediam, et vialem,
qui proinde simul cum ipso merito in or­
dine ad ultimum habet rationem viæ ; et
ita potest simul esse cum merito, non in
termino, sed in via. Ad secundam respon­
detur, quod licet ex generali ratione mo­
tus proveniat, quod meritum requirat sta­
tum viæ; at quod hujusmodi via esse non
possit in eadem duratione cum suo ultimo
termino, provenit ex speciali ratione ipsius
meriti. Et ratio est, quia meritum ex na­
tura rei postulat regulari per fidem, et pro­
cedere ex gratia non consummata : hæc
autem esse nequit simul cum visione bea­
tifica, et gratia consummata, quæ est ulti­
mus terminus nostri meriti : unde nec
meritum cum ea conjungi potest. Videatur
D. Thom. 1 part, quæst. 62, art. 4, in corp. D. Tto
et art 5 ad 2.
31. Dicendum est secundo:de potentia Second
conclu­
absoluta non repugnat comprehehsorem, et sio.
existentem extra communem viam mereri.
Assertio hæc est satis communis. Et suade­
tur breviter ; quoniam beati possunt ha­
bere, et habent de facto plures actus liberos
et bonos moraliter, atque adeo quantum est

DE NATURA NERITI.

684

ex se condignos præmio : ergo licet de facto
ex defectu divinae acceptationis, et ordina­
tionis, et quia status ille beatorum ex na­
tura rei id exposcit, non sint meritorii,
negari tamen non potest, quin possit Deus
inire pactum cum beatis,et acceptare eorum
actus, ordinareque illos ad præmium :quod
est praedictos actus esse meritorios.
Dices : status beatorum est omnino invariabilis, utpotequi aeternitate participata
mensuratur, dicitquerationem gratiæ con­
summatae : ergo excludit omnem motum,
omnemque ulteriorem profectum, atque
adeo omnem meritum, quod profectum et
motum includit.
Objeciio
Respondetur ita esse de lege ordinaria,
dispelli­
secus autem de potentia absoluta, ubi non
tor.
attenditur quid natura rei expostulet, sed
animplicet. vel non implicet contradictio­
nem. In eo autem, quod visio, et gloria bea­
torum augeatur, vel minuatur, patiaturque
aliquam mutabilitatem, nulla contradictio
involvitur. Unde absolutae potentiæ Dei non
repugnat : sicut quamvis status ilfe ex na­
tura rei dicat perpetuitatem, de potentia ab­
soluta potest deficere, et annihilari.

§ Π.
Assignatur spatium, et terminus nostrx vix.

•renia
32. Dicendum est tertio,statum viæ const<sio,.U' titutum hominibus (de his enimtantum lo­
quimur) ad merendum, vel demerendum,
esse usque ad instans separationis animæ a
corpore : itaque quamdiu anima rationalis
corpori mortali, et passibili conjuncta est,
tamdiu durat status viatoris. Ita plures
Theologi, quos dubio sequenti referemus,
AJvur. et præler illos Alvarez de Incarnat. distA-l,
Vawi, Alontesm. ubi supra num. /6, Xasq. dist.
Mariiu. 216, cap. 4, Gregor. .Martinez dub. 4 et alii.
Probaturqueex illo Pauli 2 ad Corinth. 5,
num. 6 : Dum sumus in corpore, peregrina­
mur a Domino ; per fidem enim ambulamus.
« Scri-0^*’ ut v^es» status viæ peregrinationis
tura/ nostræ assignatur, dum sumus in corpore,
et operamur per fidem : quod locum habet
dum sumus in corpore mortali, et non am­
plius. Et in eodem cap. num. 10: Omnes
nos manifestari oportet ante tribunal Christi,
ut referat unusquisque prout gessit in cor­
pore. Et Ecclesiast. 11, num. 3, dicitur : Si
ceciderit lignum ad Austrum,aut Aquilonem,
in quocumque loco ceciderit, ibi erit. Id est,
in quo statu mors hominem repererit, in

eo permanebit, ac si amplius non sit profi­
ciendi locus, merendi, aut demerendi.Idem
probant testimonia adducta in prima con­
clusione, n. 38, in quibus tempus merendi
assignatur usque ad mortem. Ex quibus, et
aliis potest sequens ratio formari.
1
Quia designare hominibus tempus viæ,
et spatium merendi, ex voluntate Dei in
Scripturis sacris nobis manifestata potis­
sime dependet : atqui in sacra Scriptura
assignatur hominibus hujusmodi spatium
usque ad instans separationis animæ a cor­
pore, seu dum vivunt in corpore mortali,
ut constat ex adductis testimoniis : ergo
prædictum spatium, et non majus, vel mi­
nus tenendum est esse illorum viam.
Probatur secundo satis congruenti ratione desumpta ex conditione status viæ, et
termini : quoniam via, per se loquendo,
durare debet usque ad assequulionem ter­
mini, et non amplius; consequuto enim
termino, cessat via : sed statim ut separatur
anima a corpore, per se loquendo, et non
antea, constituitur in termino meriti : ergo
tunc, et non antea, vel postmodum cessare
debet status viæ.
|
33. Dices : separata anima a corpore de- W
tinetur per tempus in purgatorio, absque
eo quod statim consequatur terminum sui
meriti, qui est beatitudo : ergo vel dicen­
dum est viam non durare usque ad assequutionem termini ; vel statum purgatorii,
ubi anima jam a corpore separata est,
pertinere ad statum viæ.
Respondetur per accidens esse, quod^
animæ in purgatorio detineantur ; non enim
ibi sunt, ut proficiant, vel amplius aliquid
mereantur ; sed ut solvant pro praeteritis
culpis debitam pœnam ; ea vero soluta non
per meritum novum, sed solum ex vi præcedentis status ad beatitudinem perveniunt.
Ex quo fit, quod status purgatorii non est
status viæ -, quia non est status proficiendi,
vel in merito ulterius progrediendi; sed
pertinet reductive ad statum termini : veluti cum quis finita jam via, per accidens
juxta terminum detinetur. Nec ex hoc fit,
quod status viæ finiatur, per se loquendo,
ante terminum ; sed solum per accidens
finita via perfecta consequutio termini dif­
feratur.
Potest etiam dici, quod status purgatorii
estveluti inchoata assequutio boatitudinis;
ibi enim habet anima certum, et inamissi­
bile, ac omnino invariabile jus ad ipsam
beatitudinem,

DISP. I, DUB. IV.
beatitudinem, quam in hac vita promeruit,
eamquejam quodammodo incipit possidere :
et ita status viæ, qui in separatione animæ
a corpore finitur, etiamsi anima in purga­
torio detineatur, non omnino finitur ante
terminum.

§ HI.
Proponitur opposita sententia, et ejus
argumenta diluuntur.

#iio

34. Beatos, et existentes extra communem
viam posse de lege ordinaria mereri, sal­
tem aliquod præmium accidentale, docet
visq. Vasq. cit. disp. 214, cap. 4, et refert pro
sententia Alexandrum, Bonavent. ScoIum, Altissiodorensem, imo et D. Thom.
in 2,dist. 5, quxst. 2, art. 2, et in 4, dist. 50,
quxst. 2, art. 1, quxsliunc. 6, ubi docet An­
gelos in coelo existentes mereri præmium
accidentale per opera charitatis, quæ erga
nos exercent : quod etiam docuit de anima­
bas existentibus in purgatorio in eodem 4,
dist. 21, quxst. 1, art. 3 ad 4. Damnatis
item concedit citata quxstiuncula 6, deme­
ritum respectu alicujus pœnæ secundarim,
etaccidentatis usque ad diem judicii. Eadem
ralioest de merito in beatis, ac de demerito
rbm in damnatis. Potestque hæc sententia ratione probari : primo, quoniam beati sunt
adhuc in statu acquirendi præmium aliquod
accidentale, imo possunt aliis impetrare
gloriam animæ essentialem, et sibi gloriam
• corporis : et alias exercent plures actus
liberos, et condignos his præmiis : ergo
possunt illa mereri.
^'7 Confirmatur primo, quia non magis nea:io. cessarius est status viæ ad meritum, quam
ad satisfactionem : sed animæ in purgatorio
existentes satisfaciunt pro peccatis veniali­
bus in hac vita commissis, et non dimissis :
ergo possunt etiam mereri.
Confirmatur secundo, quia damnati in
omnibus fere suis actibus quotidie peccant :
ergo quotidie merentur novam pœnam.
Quis enim dicet, Judam Deum blaspheman­
tem non mereri puniri ob istud peccatum ?
ïeaD. Cæterum quoad authoritatem D. Thom.
TbOM».
·
,
..
.ex locis pro prima conclusione citatis manifeste habetur, illum negasse omne genus
meriti proprie dicti existentibus extra viam,
etiam in ordine ad præmium accidentala,
ut legenti illa patebit. Nam de Angelis, et
beatis cit. quxst. 62, I part. art. 9, in so­

685

lutione ad 3, cum dixisset, quod eorum
gaudium potest augeri usque ad diem judi­
cii, et quod hoc perlinet ad præmium ac­
cidentale, subdit : « Undo quidam dicant,
« quod quantum ad præmium accidentale
« etiam mereri possunt; sed melius est, ut
« dicatur, quod nullo modo aliquis beatus
« mereri potest, nisi sit simul viator, et
« comprehensor. Prædictum enim gaudium
« magis acquirunt ex virtute beatitudinis,
« quam illud mereantur. » De animabus
existentibus in purgatorio id ipsum docet
de malo quxst. Ί, art. 11 ad 6, et in 4,
dist. 17, quxst. 2, art. 4, quxsliunc. 3
ad 7, cujus verba statim referemus. Et
idem tenet de damnatis in ordine ad deme­
ritum citata quxst. 13, ex 2, 2, art. 4 ad 2,
dicens illos, quantumvis Deum blasphe­
ment, non demereri, sed eorum mala, et
peccata pertinere potius ad damnationis
pœnam. Quare ad testimonia in oppositum
adducta dicendum est vel Ang. Doctorem ea
postmodum retractasse, vel in eis loqui de
merito improprie dicto, prout est idem,
quod impetratio, vel consequutio.
Ex his locis habetur etiam solutio ratio-^csponnis inductæ in oppositum ; nam totum illud, argnquod beati denuo possunt acquirere, ut est meuhK
gaudium accidentale, et gloria corporis,
debetur eis ratione prioris meriti, quo dum
essent viatores, meruerunt beatitudinem
essentialem : ex quo etiam eis debetur, ut
dum orant pro nobis, exaudiantur ; sunt
enim omnia hæc quasi complementum, et
corollarium consequens illam beatitudi­
nem, et ita non indigent novo merito, sed
cadunt sub merito ipsius beatitudinis.
Ad primam confirmationem sic respon- Prim®
det D. Thom. loco citato ex 4, dist. 17 : ^pooi
« Dicendum, quod pœna illa, quam animæ satisfit« in purgatorio sustinent, non potest pro­
ie prie dici satisfactio, quia satisfactio opus
« meritorium requireret; sed largo modo
« dicitur satisfactio debitæ pœnæ solutio: »
proprie enim animæ illæ non satisfaciunt,
sed satispatiuntur.
Et ad secundam confirmationem optimesccnnd®
satisfacit Ang. Doctor, loco cit. ex 2, 2,ociur?~
quxst. 13, dicens, « quod mereri, et deme« reri, pertinent ad statum viæ. Unde bona
« in viatoribus sunt meritoria, mala vero
α demeritoria : in beatis autem bona non
« sunt meritoria, sed pertinent ad eorum
« beatitudinis præmium; et similiter mala
a in damnatis non sunt demeritoria, sed

DE NATURA MERITI.

686

a pertinens ad damnationis prenam. »
AiinJar· 35. Secundo probatur : quoniam Chrisguaenlum. tus perfectissime meruit sibi, et nobis, ut
est communis Patrum, et Theologorum
sententia : at Christus Dominus semper fuit
comprehensor, et consequenter extra sta­
tum viæ : ergo status hic non requiritur ad
meritum.
CcnfirConfirmatur : nam ab instanti suæ mor­
rcaiio.
tis certum est Christum Dominum non
fuisse viatorem ; et tamen in illo instanti,
et post illud meruit : ergo, etc. Probatur
minor : tum quia meruit per ipsam mor­
tem, juxta illud -.Obediens usque ad mortem,
propter quod, etc. Tum quia nos redempti
sumus a peccatis per sanguinem, qui de la­
tere Christi jam mortui lancea perforato
n. Aug. fluxit : ob idque August, tract. 121, in
s. u-o Joannem, Ambr. lib. 1, de Sacramentis, et
^P3· Leo Papa epist. 4, cap. 6, appellant illum
sanguinem redemptionis : actum autem,
quo Christus nos redemit, certum est fuisse
meritorium : ergo, etc.
Ecspoo- Respondetur ex D. Thom. locis citatis,
'Christum Dominum quandiu vixit in corlnm- pore mortali, ob specialem Dei dispensatio­
nem simul fuisse viatorem, et comprehensorem. Et sic mereri potuit, non ut erat
comprehensor, sed ut viator. Separata
autem anima a corpore per mortem, non
fuit amplius viator, sed solum comprehen­
sor, et ita post mortem nec sibi, nec nobis
amplius meruit.
Ad conconfirmationem respondetur negando
β™3,*ο· minorem, et ad probationem respondet
D. Thom. 3 part, quxst. 50, art. 6, his ver­
bis : « Dicendum, quod de morte Christi
a dupliciter loqui possumus : uno modo
« secundum quod est in fieri, alio modo
a secundum quod est in facto esse. Dicitur
« autem mors esse in fieri, quando aliquis
a per aliquam passionem tendit in mortem.
« Et hoc modo idem est loqui de morte
« Christi, et de passione ipsius : et secun­
e dum hunc modum mors Christi causa est
u salutis nostræ, secundum id quod de
u passione supra dictum est » (id est per
modum meriti, satisfactionis, et redemp­
tionis); « sed in facto esse mors Christi
« consideratur secundum quod jam facta
« est separatio corporis, et animæ. Hoc au­
« tem modo mors Christi non potest esse
« causa salutis uostræ per modum meriti,
« sed per modum efficientiae, etc. »
Ad secundam probationem dicas sangui-

I nem illud appellari redemptionis, rronfor^
maliter, sed objective, quatenus a Christo
Domino, cum adhuc viveret, fuit Patri
oblatus per modum pretii nostræ redemp­
tionis. Ex quo fit, quod non ipsa actualis
I effusio sanguinis subsequuta post mortem,
sed oblatio ejus in vita, seu in via exercita
fuerit in Christo actus satisfactorius, et
meritorius.
36. Deinde contra dicta in tertia asser- A,ü*
...
tione circa determinationem status via», mi
sunt etiam varii modi dicendi. Nam Abu-Ak,iia
lensis (quem refert Vasq.) quxst. 566, super
cap. 25 Matthxi, tempus viæ dicit esse,
quandiu adest voluntas contrarietatis, sive
libertatis ad bonum, et malum. Hic tamen
dicendi modus communiter rejicitur, nam
ex illo sequitur, Christum non fuisse viato­
rem, qui nunquam habuit praedictam liber­
tatem.
Secundus dicendi modus est Cajetani, quitW
quamvis spatium viæ dicat terminari in
morte ; ait nihilominus ipsum instans mor­
tis intrinsece pertinere ad statum viae, ila
ut in illo instanti simul esse possint meri­
tum, et præmium. Sic tenet non solum de
Angelis, sed etiam de hominibus, 1 part,
quxst. 63, art. 6, et quxst. 64, art. 2. Sed
hic etiam dicendi modus communiter non
admittitur, propter testimonia Scriptura
n. 38, et 45, adducta. In quibus expresse
dicitur, homines solum posse mereri, vel
demereri ante mortem, non vero in ipsa
morte. Et præcipue id sonant illa verba
Joannis cap. 9 : Oportet operari, donec dies
est : veniet nox, in qua nemo potest operari.
Suarez vero (et est tertius dicendi modus)Stary·
lib. 12, de gratia, cap. 15, et torn. 2, tn3,
part. disp. 55, sect. 1, et Vasquez in præsenti,
disp. 216, cap. 14, alia via a nobis recedunt;
restringunt enim statum viæ ad communem
modum vivendi in carne mortali, hoc est,
sub conditione, lege, et statu mortalitatis;
atque adeo cum miseriis, ærumnis, labori­
bus, etc. Et utuntur hac restrictione præ­
dicti Doctores, ut opera Sanctissimi Patriar­
chas nostri Eliæ, et Enoch, qui extra com­
munem mortalitatis modum mortalem
vitam degunt, a ratione meriti excludant :
pro cujus rei declaratione erit

DL'B. V.

V·

DISP. I, DL'B. V.
DüBIL’M V.

687

quentia est nota, et antecedens probatur :
nam ut aliquis actus sit meritorius, satis
I'lruin Sanctissimus P. ;V. Elias, et Enoch
est, quod sit liber, bonus moraliter, elicitus
tint in statu merendi, et de facto merean­
a viatore existente in gratia, et relatus in
tur?
finem charitatis ; nullus enim hactenus ne­
gavit, opus his affectum conditionibus esse
Supponimus duos hos sanctissimos adhuc
vitææternæ meritorium : nulla autem ex
superstites esse, vitamque degere in carne
his deest actibus horum sanctorum, ut inmortali, vel in paradiso terrestri, vel in
tuenti constabit : ergo, etc.
alio loco, quem Deus scit, ut est communis
38. Respondet primo Vasq. opera quæ^ponin statu illo exercent duo isti sancti, obsi° asq
Sanctorum Patrum, et Theologorum sen­
tentia. Neque ullus dubitat, eos habituros
statum ipsum non habere in se valorem, et
adhuc plura merita tempore suae praedica­ i dignitatem, ratione cujus possit illis deberi
tionis, et martyrii ; venturi enim sunt in
præmium, ideoque non esse meritoria.
fine mundi, ut praedicent, et bellum gerant
Hæc tamen solutio facile rejicitur : quo- EtTucrr!1'
adversus Antichristum, et ejus sequaces, ut
niam dignitas, et valor operis meritorii
habetur Malachiæ 4, et Apocalyps. 11,
consequitur ejus bonitatem moralem, et
juxta communem intelligentiam Patrum, et
honestatem ; ideo namque opus meritorium
Interpretum. Vocamus ergo in dubium, an
dignum est præmio, et laude, quia bonum
status in quo nunc sunt, sit status merendi,
est; et ideo dignum supernaturali præmio,
atque adeo in illo mereantur ?
scilicet vita æterna, quia bonitatem habet
supernaturalem, charitatis videlicet, et
gratiæ : quemadmodum et in opere deme§ Iritorio condignitas pœnæ consequitur ejus
Dubii resolutio.
malitiam, et ex eo est dignum vituperio, et
supplicio, quia malum est, ut Vasq. fate­
Catio- 37. Dicendum est, duos hos sanctissimos
tur : sed opera horum sanctorum in statu,
viros esse in statu merendi, et mereri de
quem habent, sunt valde bona bonitate mo­
facto. Assertio hæc non invenitur expresse
rali, et honestissima; sunt enim fervidis­
apud D. Thom. est tamen adeo consona suæ
simi actus charitatis, et aliarum virtutum
doctrinæ, ut non immerito possit ei attrilibere eliciti : ergo habent sufficientissimum
iM&sbui. Tuentur illam Abulensis lib. 4, Reg.
valorem, et dignitatem, ut possit illis deberi
cap.2, quæst. 24, et quæst. 566, super cap. 25,
præmium. Quæ sane impugnatio ex eo
Matth. num. præced. citato, Gaspar Sanchez
præcipue vim habet contra Vasq. quia ipse
tou. lib. 4, Reg. cap. 2, num. 32, Michaël Munoz
negat, ad meritum desiderari acceptatio­
in propugnaculo Eliæ, lib. 3, tit. 2, cap. 2,
nem Dei, promissionem, aut pactum : sed
Ï1ÏTÇ2, art. 1, Malvenda lib. 9, de Antichristo,
quemlibet actum bonum, dummodo in gra­
neps’ cap- 5, Tenas super cap. 11, epist. ad Hebr.
tia fiat, præcise ratione suæ bonitatis, et
^™disp. 4, sect. 3, Viegas Apocal. 11, comhonestatis asserit esse vitæ æternæ meri­
u.imento 5, sect. 4, Henriquez lib. ultimo de
torium; in hac enim sententia nullatenus
.
fine hominis, cap. 23, Author nostræ hislopotest assignari, quid desit operibus sanc­
iSdir*æ ProP^etææ #&· b caP- 30, Lezana
tissimi parentis Eliæ, et Enoch, ut non
f^se.tom. ï, Annal. anno mundi 3139, num. 13,
sint digna præmio, et meritoria ; cum opera
Franciscus a Jesu Maria in cap. 11, Apocal.
ipsa secundum se perfectissima sint, et
3’ 3ylvcira ibidem quæst. 8, Daniel
honestissima. Dicere vero,, quod ratione
Ls? a Virgine in append. IJistoriæ Carmel.
status, in quo fiunt, deest prædictis operi­
Ptre num· ^^tPa9’ nobisl3>~. Et in eam valde
bus dignitas, et valor, ut Vasq. respondet,
W- inclinat Montesin. in præsenti, disp. 35,
frivolum est, et petitio principii; hoc est
num. 84, Ludovicus de la Torre concedit
enim quod quærimus, quid minus habeant
illis meritum congrui : et Benedictus Peprædicta opera facta in illo statu, quam
reyrus lib. 9, in Genes, utramque partem
haberent in alio, ut careant propterea di­
dicit esse probabilem.
gnitate, et valore requisitis ad meritum ?
iiiâ Probatur ratione nostra conclusio : quia
Etenim dignitas meriti, ut dictum est, et
actus horum sanctorum habent de facto
concedit Vasq. ex bonitate operis ortum
omnes conditiones requisitas ad meritum :
habet, et ejus mensuram sequitur : ergo
ergo de facto per illos merentur. Conse­
cum opera illa ratione status nihil bonitatis

68S

DE NATURA MERITI.

amittant fieri non potest, ut ratione talis
statas præcise amittant valorem, et digni­
tatem.
ocrntn! 30. Secundo respondet Suarez, hos sancSmrios. tissimos viros de facto non mereri, non
quia eorum actibus deficiat valor, et digni­
tas requisita ad meritum, sed quia sunt
extra statum viæ. Nam etsi adhuc vivant
in corpore mortali, non tamen mortaliter
vivunt; quia non sunt subjecti pro illo
statu communibus legibus mortalitatis·, sed
liberi a rebellione carnis, a miseriis, fame,
siti. etc. status autem viæ hominibus praes­
titutus, solum est dum vivunt in corpore
mortali secundum communes leges morta­
litatis.
RefelhVerum neque hæc solutio satisfacit ; nam
tnr· ut ipse Suurez fatetur contra Vasqnez, sta­
tus viæ non solum ex natura rei, sed ex
divina dispensatione manifestata nobis in
sacra Scriptura dependet : at Scriptura ge­
neraliter. et absque ulla limitatione docet,
homines esse viatores, quandiu vivunt in
corpore mortali, et ambulant per fidem ;
neque alius terminus viæ illis assignatur,
nisi mors, ut constat ex testimoniis adduc­
tis num. 38 et -15 ; ergo absque fundamento
restringitur prædictus status ad illos dum­
taxat, qui in corpore mortali degunt secun­
dum communem modum et leges morta­
litatis. Eo vel maxime quod generalis re­
gula Scripturæ nunquam est restringenda,
neque ab illa debet fieri exceptio absque
fundamento in ipsamet Scriptura, vel in
sanctis Patribus : hujusmodi autem funda­
mentum non ostenditur apud Suarez :
ergo, etc.
objec- 40. Nec refert, quod ipse nobis objicit,
no· videlicet quod etiam est regula Scripturæ,
omnes filios Adæ, quayidiu in hoc mundo
vivunt, esse subjectos rebellioni carnis, et
difficultatibus corporis in operatione vir­
tutis; et nihilominus ab hac regula exci­
pimus nos parentem Eliam, et Enoch, et
asserimus illos vivere sine rebellione car­
nis, et sine molestiis corporis, etc. ergo
eadem ratione excludi poterunt a viatorum
statu, non obstante generali modo loquendi
sacræ Scripturæ.
Non itaque hoc refert ; nos enim non sine
Respon­
sio.
magno fundamento in sacra Scriptura, et
Patribus excipimus duos hos sanctissimos
viros a generali illa regula vivendi cum re­
bellione carnis, et molestiis corporis, asserimusque illos omni pace, et tranquillitate
frui. Id namque asserunt D. Epiphanius, D.

Hieronym. D. August. D. Bernard. Terlul-de;·*
lianus, et alii, quos refert, el sequitur nostra}',;]^
Historia Prophetica citato cap. 30, num. 6,^et deducitur legitime ex loco, in quemiiA-,
translati sunt, quem esse paradisum, Ιο-™**
cum deliciarum, tranquillitatis, et pacis,
colligitur ex sacra Scriptura 4, Beg. 2, et
!
Eccles. 44 , num. 16, docentque plures
sancti Patres, Irenæus, Justinus, et Victo~ire2K
rinus martyres, D. Athanasius, et Ephrem,J^®|
Hieronym. August. Alcimus, Isidorus, D. Du i
Thom. Abulensis, et alii, ut videre est apadp ^
historiam nostram loco citato, num. 5. Ut^Jÿ*
A·**
autem duo illi viri a ratione viatorum, et
statu merendi excludantur, coarctemusque
quoad hoc generalem modum Scripturæ,
I
neque ex ipsa adducitur fundamentum,
neque profertur aliquis ex Patribus, qui ita
docuerit.
i
Impugnatur praeterea tradita solutio :
quoniam status horum Sanctorum vere est u/
status militiæ, et vere ipsi militant;adhuc
enim sunt in Ecclesia militante, et non­
dum ad triumphantem pervenerunt : at
status militiæ est status viæ, et meriti, ut
non obsure indicavit Job cap. 7, dicens :
I
Militia est vita hominis super terram, el
I
sicut mercenarii dies ejus : ac si apertius
diceret, tempus militiæ esse tempus acqui­
rendi mercedem. atque ideo merendi : ergo
duo isti sancti habent statum viatorum,
et in eo merentur.
41. Denique occurrunt alii, quod sicutA!i-<a
incæteris hominibus tempus ad merendum
constitutum determinatur usque ad mor­
tem ; ita in Elia, et Enoch fuit usque ad
1
eorum raptum, el erit postmodum, cumin
fine mundi, ut prædicent contra Antichristum, ad communem vivendi modum redi­
bunt : modo vero esse extra statum me­
rendi, quia licet mortui non sint, habent
quasi statum mortuorum; et ipse raptus
quoad effectum merendi, et proficiendi re­
putatur illis pro morte. Sic respondet Greg.W
Martinez infra referendus.
îùna'
Sed neque hæc solutio alicujus roboris Diras
est : neque in sacra Scriptura, vel in sanc­
tis Patribus, aut in aliqua firma ratione
habet sufficiens fundamentum, gratisque
omnino dicitur, raptum illorum sancto­
rum reputari pro morte quoad effectum
merendi, aut extrahi per illum ab statu
viatorum, et proficientium. Cum enim
raptus non perduxerit eos ad statum bea­
torum, ut supponitur ; atque adeo nec cons­
tituerit illos in termino suæ viæ, non ap­
paret

DISP. I, DUB. V.

paret qualiter per illum ab statu viatorum,
et proficientium extrahantur, aut qua ra­
tione, si permanent in hujusmodi statu,
translatio, et raptus eorum profectum im­
pediat, vel obstet merito. Eo praesertim,
quia (ut nuper dicebamus) sanctissimi isti
viri ex vi raptus non constituuntur extra
Ecclesiam militantem, nec deserunt condi­
tionem, et statum militum·, sicut nec per­
tingunt ex vi illius ad conditionem, et sta­
tum triumphantium : ergo neque amittunt
statum viæ, et meriti. Atque adeo sicut de
quolibet ex illis non secus ac de aliis via­
toribus verificatur prima illa propositio
beati Job, quod Militia est vita hominis su­
per terram, non triumphus, aut corona : ita
verificari debet secunda, quæ ex ea infer­
tur : Et sicut dies mercenarii, seu merentis,
tendentisque ad mercedem, dies ejus.
Nec recte dicitur, quod sanctissimi pa­
rentes Elias, el Enoch post raptum habeant
quasi statum mortuorum, ut aitGreg. Mar­
tinez; sed habent quasi statum justitiæ ori­
ginalis, quem habuit Adamus, ut locus in
quo sunt (qui probabilius creditur esse pa­
radisus) et privilegia, ac dotes, quibus in­
signiuntur, satis ostendunt. Unde quemad­
modum status ille justitiæ originalis vere
fuit status viæ, et meriti, vereque in illo
primi parentes meruerunt, et mererentur
posteri, si talis status permansisset, ut est
i.ila per se notum, docetque D. Thom. 1 part.
(jiœst. 95, art. 4, sic status Eliae, et Enoch
verissime est status viæ, et meriti, nec
poterit sufficiens assignari discrimen inter
utrumque statum, ut si unus fuit capax me­
riti, alius a merito excludatur.
team· 42. Ex quo non solum prædicta solutio
L-ni».impugnata manet, sed etiam ratio, et con­
clusio nostra confirmata, et roborata ; nam
si homines durante justitia originali, in
statu illo, in quo delitiis abundarent, pace,
et tranquillitate fruerentur, vitamque de­
gerent fere immortalem (perdurarent enim,
ut mulli probabiliter volunt, ad octo sal­
tem, vel decem annorum millia) semper
mererentur ; quænam ratio assignari po­
test, ut Eliæ, et Enoch, qui eodem fere statu
bis, aut ter mille annis fruuntur, meritum
denegetur? Nec refert eos esse in gratia
confirmatos, quod non haberent homines
instalu justitiæ originalis. Nam confirma­
tio haec nullatenus obstat merito, ut patet in
Beatissima Virgine, et in aliis confirmatis
ingratia, et constat ex illis quæ diximus
dub. 2, a num. 17.

689
§ Π.

Opinio negans, unicum pro ea fundamen­
tum, et ejus solutio.

43. Oppositam sententiam tenet Vasquez opinio
in præsenti, disp. 216, cap. 4, Suarez lib.
12, de gratia, cap. 15, et torn. 2, in 3 part.
disp. 55, sect. 1, Pereirus tom. 1 in Gen. lib. 6, Pereir.
1
J Gregor
quæst. 5, quam etiam tuetur Gregor. Mar- Martin,
tinez in præsenti, dub. 4. Unicum omnium
illorum fundamentum est inconveniens,
quod ex nostra sententia soqui videtur ; nam
si duo illi sanctissimi viri sunt in statu
merendi, et continuo usque ad diem judicii
merentur, sequitur illos tunc superare, aut
saltem adæquare in meritis, atque adeo in
gloria essentiali Joannem Baptistam, et
Apostolos : « Quod tametsi aliqui recentioa res non putarent absurdum, mihi » (ait
Vasquez) a semper summopere displicuit.
« Quinimo » ( prosequitur ) « sequeretur
α fore, ut supra Beatam Virginem bearen« tur ; impossibile namque videtur, Beatam
« Virginem in toto ætatis suæ spatio tot
« bona opera habere potuisse, quot ipsi in
« tam longo tempore habebunt ; aut Bea« tam Virginem intensione suorum operum
« pene innumeram multitudinem operum
« eorum superare potuisse, etc. » Hæc
Vasquez.
Respondetur negari non posse, merita Responillorum sanctorum futura esse quam ma- ί10'
xima; non tamen unquam ita crescent, ut
ex hoc aliquod absurdum, vel inconveniens
sequatur. Et in primis, quod attinet ad
Beatissimam Virginem, frustra adducitur
ad intentum ; cum ipsius merita, sicut et
gratia, longe superent gratiam, et merita
omnium simul sumptorum, qui fuerunt ab
initio mundi, et futuri sunt usque ad finem.
Imo et merita omnium prædestinatorum
hominum, simul et angelorum, collectis
in unum novem ordinibus, merita unius
Beatæ Virginis sine comparatione supera­
bunt. Tantum abest, quod per meritum ali­
cujus sancti, etiamsi ille a principio mundi
usque ad finem mereatur, merita hæc su­
perari possint, vel adæquari.
44. Nevero hic loquendi, et sentiendi mo- lD5.'g®
dus de gratia, et meritis Virginis Beatis-b. virg.
simae, singularis, aut hyperbolicus videa­
tur, placuit in gratiam ipsius ex multis
sanctorum Patrum, et Theologorum testi­
moniis, quibus ipsum comprobare posse­
mus, unum, vel alterum referre, simul ut

690

DE NATURA MERITI.

liquido constet, qualiter de Beata Virgine
benemerilos oporteat in hac re loqui, et
D.Bem. sentire. Etenim D. Bernardinus Senensis
tom. 1, serm. 61, sic ait : « Posuit diadema
α regni super caput ejus, et voluit eam esse
«Reginam. Esther 1. Istud est diadema
« speciei, et corona gloriæ, qua Virgo super
« angelos coronatur, ut intra Trinitatis
« gloriam ipsa sola amplius sit evecta, ac
« plusBeatissimæTrinitatis diligatgloriam,
α capiat, sentiat, et fruatur, quam omnis
« alia pura simul sumpta, de cujus gloria
« post Filium participant universi. » Non
Gaillei. minus alte loquitur Guillelmus Parisiensis
in Rosario aureo, ubi sic dicit : a Si gratiæ
« omniumSanctorum,Patriarcharum, Pro« phetarum, Apostolorum, Martyrum, Con« fessorum, Virginum, et omnium electo« rum, etiam comprehensis novem ordini« bus Angelorum, ponerentur in una sta­
te tera, et sola gratia hujus Virginis in alia,
α multo gravior appareret. » Beatus Thob. τι». mas Cantuariensis, cujus verba, et revelaaa^riu’ti°nem refert Mauritius de vita Deiparx
Marie, sic loquebatur : Majorem gloriam
habet ipsa, quam omnes simul Angeli, et
Petrus. Sancti. Petrus Damianus serm. de AssumpDamian. ..
.....
. ,
.
,.
Λ.
none \ irginis : Inter animas ( inquit )
Sanctorum, et Angelorum choros superemi­
nens, merita singulorum, et omnium titulos
antecedit. Nec minus ad rem loquuntur D.
KL^nn Bonavent. opusc. de laudibus Virginis, cap.
Joshn. 6, Beatus Laurentius Justinianus in serm.
Creteos, de Nat ivit. Virginis. Andreas Cretensis in
^Suarcz’ ^raciAssumptione Virginis, et plures
Enric,’ alii, quos sequuti sunt ex Theologis nostri
Mendoz· temporis Franciscus Suarez 3 part, quæst.
37, Henricns Enriquez lib. de fine hominis,
cap. 10, Franciscus de Mendoza in com­
ment. ad cap. 4, lib. 1 Reg. annot. 11, ubi
num. 28 hanc de Beata Virgine proponit
interrogationem : « Totam coelestem Cu« riam una ex parte contemplemur, et ex
« altera solam Virginem attendamus.
« Utra, quœso, in parte majus gloriæ, et
«pulchritudinis spectaculum consurget?
« Haud dubio in Maria. Si Beata Trinitas,
« et Christi Domini humanitas excipiatur,
« plura in una Virgine spectanda, quam in
« tota Curia coelesti invenientur. » BeneFcrnau. dictus Fernandez torn. 3, in Genes, cap. 32,
sect. 6, num. 10, de gratia, et meritis Vir­
ginis ita loquitur : « Si de meritis sermo
« est, profecto sic persuasum mihi habeo
« (quod et alii prius concelebrarunt) unius
« Deiparae merita, et gratiam, et gloriam

DISP. I, DUB. V.

praedictam collectionem, et multo plura
« proculdubio uberiora, et præstantiora
;
Angelorum merita superexcedit.
« esse, quam sint omnia etiam collectim
■ iiwra 45. Quod vero attinet ad Apostolos, et
« sumpta, quæ in omnibus prædestinatis
i æ-i'D. Joannem Baptistam, dicendum etiam
« roperiuntur. » Quid plura? Credimus,et
*faL est, non satis deduci ex sola meriti conti­
pium valde putamus, Virginem Beatissi­
nuatione, quam Eliæ, et Enoch concedimus,
mam unico dumtaxat actu, illo nimirum,
bos Patres futuros esse illis in gratia, et
quo consensum præbuit ad Verbi incarna­
sanctitate pares, aut eis præstantiores. Et
tionem, superasse merita omnium prædesratio est, quoniam meritum non tantum
tinatorum simul sumpta. Et ita dixit D.
(Juratione, quantum intensione operis cres­
Bernardinus Senensis ubi supra , quodD-B»
cit : et ita unus actus charitatis valde in­
Beata Virgo per consensum, quem præbuit
tensus, etiamsi instantaneus sit, potest in
conceptioni Verbi, plus meruit, quam omnes
ratione meriti superare plurimos alios mi­
homines, et Angeli simul suis actibus meri­
nus intensos, qui per longum tempus con­
toriis. Consentit etiam prædictus Fernan-^
tinuentur: sicut de Beata Virgine diceba­
dez d. tom. cap. 3,sect. 26, num. 6, ubi hæc
mus, quæ unico illo actu, quo consensum
habet verba : « Semper mihi persuasum
ad Incarnationem præbuit, plus meruit
α est, Virginem Dei matrem hoc uno tanquam omnes Angeli, et homines simul
α tum facto his solummodo verbis : Ecce
meruerunt. Potuit ergo Beatus Joannes
« ancilla Domini, fiat mihi secundum verBaptista, potuerunt Apostoli brevi illo tem­
« bum tuum, non modo ad impetrandum
pore, quo fuerunt viatores, actus ita inten­
« Incarnationis beneficium, sedet absolute
sos elicere, ut superarent in meritis quem« quoque plus meruisse, quam omnes om!
libet alium Sanctorum, qui per longissi« nino justi per opera quantumvis egre■
mum tempus, vel usque ad finem mundi
« gia, et gratissima Deo, vel ipsa martyria
continuo non ita intense mereretur.
« promeruerunt. »
Unde Vasquez, qui (ut vidimus in ar-W totite Diximus, ex sola meriti continuatione;
gumento) negat Beatam Mariam intensionereL bP1 quia absolute loquendo non dubitamus,
Parentem Eliam in meritis, sanctitate, et
suorum operum potuisse superare quam-^'
gloria cæteris Apostolis futurum esse æqualibet operum multitudinem, quam Elias,
lem, utpote qui ipse simul cum Enoch verus
et Enoch ab initio sui raptus usque ad fi­
Apostolus est futurus : nec dubitamus, pa­
nem mundi exercebunt, contra communem
rem etiam futurum esse Joanni Baptistæ,
sensum tantorum Patrum, et Theologorum
EEH.qoi (ut ait Hieronymus relatus a D. Thom.
merita Virginis coarctat, et (plus sapiens,
'TΛ in Catena, super cap. 11, Matth,.') propterea
quam oportet) non ita alte, ut par est, de
I
venisse dicitur, in spiritu, et virtute Elix,
illa sentit.
.
quia eandem Spiritus sancti vel gratiam ha­
Ex quibus ad argumentum propositum,
buerit, vel mensuram : sed et vitæ austeritas
quod attinet ad hanc partem, satis constat,
(prosequitur) rigorque mentis Elix, et Joanfrustra adduci ad intentum. Si enim meri­
æary.nûpares sunt. Quocirca D. Petrus Chrysol.
ta, gratiam, et gloriam Virginis Sancti Pa­
serm. 82, conferens per omnia Baptistam
tres, et Theologi ita extollunt, adeo magni­
cum Elia; sic loquitur : « Joannes ergo
ficant, et exaltant, ut tota collectio, etquasi
«Eliæ venit in spiritu, et in ejus virtute
intensio gratiæ, et gloriæ prædestinatorum
«graditur, qui totum victu, vestitu, hoomnium hominum simul et Angelorum
« nore, castitate, abstinentia, et omnibus
nullatenus illa possint adæquare; quanto
iras. «Eliam virtutibus repræsentat. » Et Hayminus eis comparari poterit meritum unius
mo super citatum caput 11 Matth. expli­
dumtaxat justi, etiamsi demus, quod is a
cans verba illa, Joannes ipse est Elias, hæc
principio mundi usque ad finem continuo
ait : « Dominus propter meritum sanctitamereatur. Certum namque esse debet,
« lis dicit, Joannem Eliam esse. Videamus
etiam in sententia Adversariorum, meri­
«quomodo. Fuit Elias virgo, et Joannes
tum istius nequaquam adæquare collectio­
« virgo fuit : fuit Elias sanctus, et Joannes
nem, et cumulum meritorum omnium alio­
< sanctus fuit. Sicut Elias in deserto ererum Justorum, præter Virginem, quæ in
•
«miticam vitam duxit, ita et Joannes:
Ecclesia ab initio mundi usque ad finem
« sicut Elias præveniet adventum Judicis,
meritum continuavit : ergo mullo minus
«sicJoannes prævenit adventum Redemp­
adæquabit merita Virginis, quæ merito
tioris. Quod ergo Dominus dixit de vitæ
unius dumtaxat actus, ut vidimus, totam
praedictam

691

«merito, quod Joannes idem esset, quod
« Elias, hoc Joannes negat de proprietate
« suæ personæ. » Atque eodem modo loquuntur plures alii Patres, et Doctores.
Merito ergo Eliam Joanni æquiparamus,
atque adeo et Apostolis, quibus Joannes
nequaquam impar merito existimatur.
46. Nec refert, si objicias : tum quod ex Ohjecsententia Salvatoris, Matth. 11 : Inter natos noncs‘
mulierum non surrexit major Joanne Bap­
tista : ergo non recte nos ei Eliam coæquamus. Tum etiam, quod juxta doctrinam
D. Thom. ad Ephes. 1, lect. 3: Temerariumd. Tho.
est aliquem alium sanctorum Apostolis com­
parare: ergo non debuimus inter Eliam, et
Apostolos æqualitatem admittere.
Non igitur hoc refert : nam ad primumOccanioptime pro nobis respondet D. August, in ρΓ^.
lib. quxstionum veteris Testamenti, ubi ex^-A-oghoc Salvatoris testimonio, et ex illo, quod,
habetur Lucæ 1, ubi dicitur de Joanne,
quod venturus erat in spiritu, et virtute
Eliæ; et cit. cap. 11, Matth. quod ipse
Joannes est Elias, infert Joanni Eliam, et
Eliæ Joannem esse æqualem, et ita inquit :
« Parem ergo Joanni Eliam ostendit. Et
« Dominus dicit : Nemo major inter natos
« mulierum Propheta Joanne Baptista. Non
« dicit omnibus major, sed nemo illo ma­
tt jor est; hoc est, æqualem habet : majo« rem non habet. Elias ergo par illi est. »
Eandem explicationem tradit etiam Petrus
Damianus serm. 18, qui est secundus de^æ·^
sancto Vitali martyre, ubi ex prædicto Sal­
vatoris testimonio super personam Joannis,
et ex æqualitate Eliæ cum ipso, infert
maximam Eliæ sanctitatem, et virtutem,
his verbis : « De eodem quoque Joanne
« Dominus testatur dicens : Inter natos mu­
tt lierum non surrexit major Joanne Bap« tista. Si ergo inter homines major Joanne
« Baptista non resurrexit, quis major Elia,
« qui unam virtutem, et unum cum Joanne
« spiritum habuit. «
Ad secundum dicendum est, doctrinam Diluitur
illam Ang. Doctoris nequaquam esse contrasccun(la·
nos; quia cum Eliam æqualem Apostolis
constituimus, non aliquem alium Apostolis
comparamus, quod D. Thom. temerarium
appellat ; sed Apostolum Eliam aliis Apos­
tolis coæquamus, quod nec D. Thom. nec
alius aliquis reputat inconveniens. Ut enim
numero præcedenti tetigimus, Elias, et
Enoch, futuri sunt veri Apostoli, de quibus
ex multorum Patrum sententia loquebatur
Apostolus 1, ad Corinth. 4, cum dixit:

(
j

|

j
I
'

69'2

DE NATURA MERITE

DISP. I, DUB, VI.

Puto quod Deus nos Apostolos novissimos
p.Aab ostendit, etc. super quem locum D. Ambro­
sius sic ait ; « Hoc ideo personæ suæ depuc tat, quia semper in necessitate fuit, per­
te sequutiones. et pressuras ultra cæteros
« passus, sicut passuri sunt Enoch, et Elias,
« qui ultimo tempore futuri sunt Apostoli :
« mitti enim habent ante Christum ad
« praeparandum populum Dei, et munien« das omnes Ecclesias ad resistendum Anα tichristo. » Eodem fere modo exponit
p.Ansci.verba Pauli D. Anselmus, dicens: «Puto,
« et pro certe scio, quod Deus Apostolos
« novissimos ostendit mundo, quibus nulli
« succedent Apostoli tam perfecti, tam ne« cessarii saluti hominum, quales appare« bunt in novissimo tempore Elias, et
« Enoch, quos Deus reservat, ut filios Israel
« ab Antichristi seductione liberent Nos
α ostendit novissimos, idest illis novissimis
Magut. « præconibus consimilis. » ‘Magister SenSenicnt. \.
p
tentiarum : « Deus nos Apostolos novissi« mos ostendit : id est, ostendit nos esse
« similes novissimis Enoch, et Eliae. » EunRBran; dem sensum tenuere Interlin. Beatus Bruno, Hugo Cardinalis, et alii, qui omnes
explicant verba illa. Novissimos Apostolos,
idest, similes novissimis Elix, et Enoch.
Hanc eandem doctrinam, et propositionem
nostram de aequalitate Eliae cum reliquis
Apostolis, tenet etiam, et optima ratione
Malven. probat Malvenda lib. 9, de Antichristo, cap.
5, cujus verba hic placuit referre, quia ad
praesens intentum non parum conducunt ;
sic enim ait : α Nec prorsus a vero aberra« tum existimamus, si quis dicat. Eliam,
« et Enoch meritis, gratia, et charitate
« aequaturos Apostolos, ac pares illis futu­
et ros. Cur enim id formidemus asserere?
« Siquidem nihil minus, imo multo majo« ra isti Ecclesiæ præstabunt illo omnium
« turbulentissimo tempore, quam præstite« rint Apostoli. Quoniam major tunc erit
« Ecclesiae necessitas, et discrimen, quam
« unquam retro extitit. Erunt ergo ipsi
« quoque magni Apostoli, Apostolicoque
« munere revera fungentur. Nam cum tunc
« maxima, et suprema vis Antichristi Ec« clesiam sit infectura, qua major nec fuit,
« nec erit; opus videtur, ut vires, et præ« sidia gratiæ, quibus Christianus cœtus
« ducibus, et antesignanis Enoch, et Elia
« se Antichristi furori, et impressioni victor
« opponet, sint quoque maxima, ac plane
«ingentia, quæ saltem Apostolica æquent.
Sed circa hæc vide Authores nostro num.

37, relatos, apud quos de Elia)Apostolatu,
et maxima sanctitate plura erudite tradita
roperies.

/
■
d

693

« mus exigere Dominum nostrum : Redde
« quod promisisti, quia fecimus quod jusVerior opinio.
« sisti, λ Sic August. Et idem docet D. Th.
DUBIUM VI.
I
loco cit. Tum etiam, quia nullus constitui­
47. Dicendum ergo est, ad meritum contur debitor, nisi vel ex acceptis, vel ex pro­
Utrum ad meritum requiratur acceptatio, el
* digni necessariam esse promissionem, at­
missis : sed Deus non potest constitui debi­
promissio sub conditione operis exercendi,
que adeo nullum actum, quantumvis alias | tor ex acceptis; quis enim prior dedit illi,
qux pactum dicitur.
bonum, absque illa esse posse in actu se­
et retribuetur ei, cum omnia quæ Deo pos­
Nullus dubitat adesse de facto divinam
cundo, et complete meritorium. Ha colli—
sumus offerre, dona ipsius potius quam
promissionem de remunerandis operibus
^■•gilur ex Concilio Trident, sess, 6, cap. 16,
merita nostra sint, et ei pluribus titulis de­
" ubi vita æterna vocatur merces ex Dei pro­
in obsequium Dei ex ejus gratia factis;et ita
beantur: ergo solum potest constitui debitor
missione bonis justorum operibus, et meritis
ex promissis.
docemur Matth. 19 : Omnis qui reliquerit
Ad hæc : inter homines unus non cons­
domum, vel fratres, etc. propter nomen meum, 11 Sss. reddenda :et ex Conciliis Senonensi, et MoJÇrguntino, quorum verba adducit Vasquez,
tituitur debitor respectu alterius , nisi
centuplum accipiet, et vitam xternam pos­
interveniat pactum, vel promissio, aut
nec omnino ea solvit. Colligitur etiam ex
sidebit. Apocalvps. 2 : Esto fidelis usque ad
lex aliqua positiva a R.epublica imposita,
D. August, serm. 16, de verbis Apostoli, et
mortem, et dabo tibi coronam vitx. Etinepist.
quæ suppleat contrahentium particulares
Jacobi, cap. 1: Beatus vir qui suffert tenta-htàu Dite,exD. Thom. in præsenti, art. 1 ad 4, et in
consensus, et gerat vicem pacti : unde si
2, dist. *27, quxst.l, art. 3, ubi in solutione
tionem, quoniam cum probatus fuerit acci­
Petrus absque prædictis in vinea Pauli
ad 4, docet nos posse constituere Deum de­
piet coronam vitx, quam repromisit Deus
tota die laboret, non ideo debitorem illum
bitorem ex promisso, et sic apud illum mediligentibus se. Est tamen difficultas, utrum
constituet, nec Paulus tenebitur ex justi­
y^reri. A,cIue *ta docuit D. Bonavent. cit.
hæc divina promissio constituat aliquo
tia pro tali opere reddere justum pre­
ûj-ftiLdist. 27, art. 2, quxst. 3, Ricardus ibidem,
modo rationem meriti, vel ad illud perti­
tium : ergo multo minus Deum consti­
art. etiam 2, quxst. 3, Capreolus quxst. 1,
neat, ita quod ante ipsam actus noster non
tuemus operibus nostris debitorem, nisi
Den. art. 3 ad S et 9, Deza art. 3, nolab. 4, Suaintelligatur complete meritorius.
ejus promissum, vel pactum de remune­
^
rez
plures
alios
referens
lib.
12,
de
gratia,
Pro cujus decisione nota, quod cum du­
randis illis præcesserint. Præsertim cum
cap. 17 et 18, Bellarm. lib. 5, de Justificat.
plex sit meritum, aliud de congruo, et aliud
opera nostra pluribus titulis Deo sint de­
m
cap.
14,
Puteanus
in
præsenti
dubitatione,
de condigno (utriusque rationem explicabi­
bita, ex quibus potest, si velit, ea accep­
Joannes a S. Thom. disp. 29, art. 1, Gre­
mus disp. seq.) præsens dubium non proce­
tare, et sine ingratitudinis periculo absque
gorius Martin, art. 1, dub. 5, conclusione 2,
dit de merito de congruo. Hoc enim omnes
aliqua remuneratione relinquere.
Montesin.
Lorca,
Granados,
et
alii.
fere admittunt, non requirere promissio­
Et confirmari potest totum hoc, quia
Probatur
primo,
quia
meritum
conferre
nem; quia non tam justitiæ innititur, aut
Deus de facto præmium bonis operibus pro­
debet
operanti
jus
ad
præmium,
atque
adeo
dignitati operis, quam bonitati præmiantis,
misit : ergo necessaria est hæc promissio,
debet constituere Deum præmii debitorem:
et amicitis ad eum, qui meretur : ex eo
ut prædictis operibus præmium debeatur :
sed Dens non potest constitui debitor, nisi
namque, quod Deus bonuses!, el prosequi­
frustra namque Deus præmium promisis­
ipse promiserit : ergo promissio hæc est de
tur justos amore amicitiæ, ipsique perem­
set, cujus jam ante promissionem esset de­
ratione meriti. Major admittitur a D. Thom.
nia adimplent divinam voluntatem, valde
bitor.
inpræsenti, et communiter a Theologis;
congruit, decetque bonitatem divinam, eo­
48. Respondet Vasquez, quod licet debi-Effugium
u^c-potestque probari ex illo Pauli ad Rom. 4 :
rum bona opera, nulla etiam facta promis­
Ei qui operatur, merces non imputatur se­
tum ex justitia, vel ex fidelitate requirat
’
sione, acceptare,reddereque illis praemium,
promissionem, non tamen debitum ex sola
cundum gratiam, sed secundum debitum: et
quod expostulant, etiamsi opera ipsa ad tale
gratitudine : et quod meritum solum ex
exipsa meriti natura, quod est jusadprxpræmium nullum aliud jus habeant. Proce­
gratitudine inducit debitum. Et ad illud,
xen.mium, ut diffinit Cajetanus, vel ut alii, opus
dit ergo dubium de merito condigni, quod
quod addimus, addit etiam ipse, exemplum
cuiprxmium, seu merces debetur, ut supra
justitiæ innititur. Nec solum quaerimus,an
de laborante in vinea Pauli, potius sibi fa­
explicuimus. Minor vero suadetur, tum ex
operibus de condigno meritoriis anteceden­
vere : nam si Paulus illum jubeat laborare,
D. August, loco cit. ubi hæc ait : « Debitor
ter ad divinam promissionem, vel acceptatio­
et ipse consentiat, absque alia promissione
î nobis factus est Deus, non aliquid accinem insit sufficiens valor, et dignitas, ra­
debet ei mercedem ex justitia : ergo cum
i piendo, sed quod ei placuit promittendo:
tione cujus esse possint æquum pretium,
Deus nos in vinea sua laborare praecipiat,
t aliterenim dicimus homini : Debes mihi,
vel quasi pretium ad præmium comparan­
absque alia promissione fiet nobis debitor,
« quia dedi tibi ; 0t aliter dicimus : Debes
dum ? Quod est illa esse aptitudinaliter.seu
etiamsi debitum meriti esset debitum jus­
« mihi, quia promisisti mihi. Deo igitur
in actu primo meritoria ·, sed an absque
titiæ. Ad confirmationem respondet, divi­
e quid dicimus ? Redde mihi, quia dedi
prædicta promissione habeant in actu se­
nam promissionem adesse de facto, non ut
«tibi? Quid dedimus Deo, quando quod
cundo, et complete rationem meriti, ita
nobis conferat jus ad præmium, sed ut præ­
« sumus, et quod habemus boni, ab illo
quod de facto, et in exercitio præmium ipsis
mii redditio sit infallibilis.
« habemus? Nihil ergo ei dedimus: non
debeatur.
« est quemadmodum ista voce exigamus
Sed contra : quia meritis non redditur Praclupræmium ex gratitudine, sed ex justitia, d)lur·
« debitorem Deum. Illo ergo modo possu§ I-

8L

I

694

DE NATURA MERITI.

vel saltem ex fidelitate : ergo non inducunt
debitum solius gratitudinis. Antecedens
probatur ; nam quod solum redditur ex
gratitudine, non habet rationem praemii,
mercedis, et coronæ, sed solum gratifica­
tionis, gratiarumque actionis : quod autem
redditur pro meritis, sortitur rationem co­
ronae, stipendii, et mercedis, juxta illud
2Ad Apostoli 2, ad Timoth. 4 : Deposita est mihi
Hierem^'corona justitir. Et Hierm. 32 : Est merces
operi tuo, etc. Sed de hoc plura dicemus du­
bio sequenti.
Illud vero, quod addit Vasq. ex ipsomet
facile impugnatur ; ipse enim ait, quod illa
jussio Pauli, et consensus Petri habent vim
pactionis ad inducendam justitiæ obligatio­
nem : ergo hæc obligatio non inducitur abs­
que pacto, saltem implicito, etvirtuali.
Praeterea si cuncta, quæ sunt Petri, es­
sent Pauli, eo quod Petrus Pauli esset ser­
vus, nullatenus sufficeret jussio illa, ut
Paulus ex justitia teneretur reddere mercedem pro labore Petri : ergo cum omnia
opera nostra potius Dei, quam nostra sint,
pluribusque titulis Deo debeantur, non
sufficiet ejus præceptum, ut laborantibus
in vinea sua absque promissione merces
debeatur.
Contra solutionem confirmationis etiam
est, quod si Deus absque promissione debet,
saltem ex gratitudine, infallibiliter reddet
debitum : nam sicut ex eo, quod fidelis est,
non potest non reddere quod promisit : ita
etiam quia ingratus esse nequit, non potest
non reddere, si quid debeat ex gratitudine.
Adde quod, ut sequenti dubio dicemus,gratitudo proprie dicta non habet locum in
Deo, quia ejus actus, qui est gratificare, seu
gratias pro acceptis beneficiis reddere, pro­
prie est actus inferioris, et ideo nequit Deo
competere. Unde nec ad remuneranda nos­
tra merita potest ipse teneri ex gratitudine,
sed aut ex justitia, aut saltem ex fidelitate,
quæ promissionem necessario requirunt.
Alia
49. Secundo probatur nostra conclurali0‘ sio destruendo potissimum fundamentum
Gabr. Vasq. quia ad completam rationem
meriti non sufficit sola dignitas actus, et
ejus valor, etiamsi hic esset æqualis præmio:
ergo necessaria est promissio ex parte re­
munerantis. Consequentia patet, quia ultra
dignitatem, et valorem actus, nihil aliud
potest (saltem in viatore) excogitari requi­
situm ad meritum, nisi hæc promissio. Et
antecedens probatur in operibus Christi
Domini, in quibus fuit infinita dignitas, et

DISP. I, DUR. VI.

valor infinitus, atque sufficiens ad meren­
Minor, et consequentia constant. Major
dum quodcumque præmium, ut esset v. g.
vero probatur : tum quia talis actus est di­
incarnatio alterius divinæ person®, aut
gnus vita æterna : ergo meretur illam de
reparatio naturæ Angelicas, et dæmonum
condigno. Tum etiam, quia gratia dicitur
redemptio ; et tamen de facto nihil horum
toi •Joan. 4 : Fons aqux salientis in vitam xtermeruit: ergo ut opus aliquod sit inactu
rwm, non alia ratione, nisi quia mediis
secundo meritorium, non sufficit sola di­
suis actibus ad vitam roternam consequen­
gnitas ejus, et valor, etiamsi hæc habeant
dam tendit : et ob eandem rationem I,
cum præmio æqualitatem.
iMJ Joan. 3. dicitur semen Dei : ergo, etc.
Respondet Vasquez Christum de facto
ίώχκ Respondetur negando majorem, et ad
præmia illa non meruisse, non ex defectu rtftiï
primam probationem ut respondeamus,
divinæ promissionis, sed quia ipse de facto *°· ΐφΐ. observa ex Hispalensi in 2, ubi supra, no­
meritum suum ad ea promerenda non or­
tabili 4, quod actus de condigno meritorius
dinavit.
aliunde habet, quod sit condignus præmio,
Sed contra / ergo jam meritum non est
et aliunde quod sit complete meritorius il­
sola dignitas, et valor actus ; sed aliud ali­
lius : nam et ratio condigni, et ratio meriquid desiderat : quod tamen citatus Author
•
lorii aliquando separantur, et prius sine
ubique negat. Deinde ex sententia ipsius,
Ï
posteriori reperitur, ut patet in actibus
ad merendum aliquod præmium non re­
iberis beatorum, qui cum sint æqualis να­
quiritur ut is qui meretur, ordinet meri­
ι
loris, et dignitatis cum præmio, atque adeo
tum suum ad tale præmium promeren­
quantum est ex se, præmio condigni, sicut
dum : unde justus quolibet beno opere me­
actus nostri; non tamen sunt in actu se­
retur vitam aeternam, quamvis prædictum
cundo meritorii. Ratio enim condigni desu­
opus ad illam promerendam non dirigat ;
mitur ex sola dignitate, et valore intrin­
imo etiamsi expresse dicat se nolle propter
seco actus ; et idcirco quicumqne actus ejus­
tale præmium operari : ergo non ideo
dem valoris cum aliquo præmio dici potest
Christus non meruit de facto præmia illa,
eocondignus. At ratio meritorii in actu sequæ diximus, quia meritum suum ad illa
I
eundo addit supra valorem jus ad præmium,
non ordinavit ; sed quia Deus non decrevit
in quo necessario includitur promissio ;
non conferre pro illo merito prædicta præ­
quia nisi aliquis præmium promisisset,
mia.
quantumvis alius propter illum laboraret,
nullum acquireret jus in ipsum : nec esset
§Π.
unde sic laboranti tale præmium de facto
deberetur, præsertim si prædictus labor
Diluuntur argumenta sententix opposite.
ei in cujus obsequium fit, esset debitus aliis
titulis, sicut omnis labor noster Deo de­
50. Oppositam sententiam, videlicet ad Of«»
betur.
meritum nullum requiri paetum, vel pro- «.
Ex his ergo ad primam probationem mi­
missionem ex parte remunerantis, acer-Vi!*
noris dicendum est, quod licet actus a
rime tuetur Vasquez in præsenti disp. 214,
gratia, et charitate procedens habeat, se­
referens pro ea Capreolum, Cajet. Conrad.
clusa promissione, sufficientem valorem,
Dried, et alios ; immerito tamen : nam præ­
et aequalem dignitatem cum præmio vitæ
dicti Doct., cum ad meritum negant requiri
æternæ, non tamen prædicta promissione
promissionem, loquuntur non de merito in
seclusa est in actu secundo meritorius illius,
actu secundo, quod est complete meritum,
nec confert operanti de facto jus ad illam :
et cui debetur præmium de facto; sed de
nam ratio meritorii, ut dictum est, supra
merito duntaxat aptitudinaliter, et per
rationem condigni addit rationem debiti ;
modum actus primi, cui non debetur præ­
quæfpræcipue in ordine ad Deum) intel­
mium de facto, quia incomplete tantum,
ligi nequit sine promissione.
et quasi in potentia, seu initiative habet
Ad secundam probationem dicas, gratiam
rationem meriti. Probatur primo hæc sen-fraa
vocari semen gloriæ, et fontem aquæ sa­
tentia, quia eo ipso, quod aliquis actus pro-^jn.
lientis in illam. Tum quia omni habenti
cedit ex gratia, et charitate, est meritorius
gratiam debetur gloria jure hæreditafis,et
de condigno vitæ æternæ : sed ut procedat
filiationis adoptivae Dei. Tum etiam, quia
a gratia, et charitate, non est necessaria
mediis ipsius actibus efficimur digni, ut
promissio : ergo neque ut sit meritorius.
antecedente promissione Dei, vita æterna
Minor,

695

per modum coronæ nobis conferatur : non
quia seclusa prædicta promissione opera ex
gratia facta habeant rationem meriti, nisi
tantum incomplete, et per medium actus
primi, ut dictum est.
51. Arguit secundo Vasq. Si ad meritam
necessaria est promissio, talis promissio gamendebet innotescere apud eos, qui merentur, lanL
et ab illis acceptari :sed plures fideles apud
Deum merentur, qui tamen non cognove­
runt ejus promissionem, nec eam accepta­
runt, ut ex se notum est : ergo. Major sua­
detur, quia non alia ratione potest requiri
promissio Dei ad meritum, nisi ex tali pro­
missione jus aliquod justitiæ internos, et
Deum oriatur : ex promissione autem non
cognita, et acceptata ab eo cui fit, nullum
oritur justitiæ jus, ut ex se constat ; si enim
Petrus mihi centum promittat, et talis
promissio mihi non innotescat, aut ego
non acceptem illam, Petrus non tenetur ex
justitia adimplere promissum : ergo. etc.
Confirmatur : nam inter Deum, et Chris- Confir,
.
matur.
tum Dominum, antequam in rerum natura
ut homo existeret, nullum potuit esse pac­
tum, vel promissio ab ipso Christo Domino
acceptata, ut ex se notum est : sed ante­
quam existeret in rerum natura ut homo,
Deus intuebatur illius merita, ob eaque
Patribus Testamenti Veteris gratiam con­
tulit : ergo hujusmodi merita antecedenter
ad acceptationem habebant formaliter ra­
tionem meritorum.
Respondetur ad argumentum, admissaDiinitur
majori, negando minorem ·. quia fideles
omnes cum ad annos discretionis pervene­
rint, scire debent Deum remuneratorem
esse bonorum operum, quæ in obsequium
ipsius exercentur, juxta illud Apostoli ad
Hebr. 11 : Accedentem ad Deum oportet cre- Ad^Heb.
dere, quia est, et inquirentibus se remunera­
tor sit. In quo virtualiter saltem, et impli­
cite cognoscunt, et acceptant divinam pro­
missionem de conferendo præmium pro
meritis.
Adde satis esse, quod Ecclesia fidelium
omnium mater, vel Christus Dominus ip­
sius sponsus, et caput, prædictam promis­
sionem acceptent, ut Deus ex vi illius te­
neatur merita nostra remunerare ; nam
promissio facta parentibus in ordine ad
filios, et ab eis pro filiis acceptata, censetur
acceptata a filiis, et potest illis conferre
jus justitiæ ad rem promissam, juxta legem
Quod dicitur 2, ff. de verb, obligationib.
Ad confirmationem respondetur, Chris-

696

DE NATURA MERITI.

Occurri- tum Dominum, antequam humanitas unita
flrmaiio-' cr^° *u rerum natura existeret, nequatioBi. quam meruisse : non enim mereri potuit,
nisi ut homo: et homo non fuit usquedum
humanitas ejus in rerum natura posita
est. Ubi vero primo in rerum natura extitit,
scilicet in primo instanti suæ conceptionis,
acceptavit pactum, et promissiones a Deo
sibi factas, quibus tota Scriptura plena est,
isaiæôs. juxta illud Isaiæ53 : Si posuerit pro peccato
animam suam, videbit semen longarum.
Unde nunquam meritum Christi præcedit
pactum, sed potius e converso pactum, et
acceptatio Christi præcessit ejus meritum,
non quidem duratione, sed natura, et causalitate.
Ad illud de Sanctis Patribus dicendum
est (saltem pro nunc) Christum Dominum
antequam in rerum natura secundum præsentiam temporis, ut homo existeret, extitisseDeo physice præsentem in æternitate,
extitisseque ibi præsentes omnes suos actus,
atque adeo pactum, et acceptationem illam,
quam habuit in primo instanti suæ concep­
tionis, et non nisi dependenter ab accepta­
tione fuisse in Deo præsentia ejus merita.
An autem hoc fuerit sufficiens, ut meritum
Christi influeret meritorie in gratiam anti­
quorum Patrum, necne, dicemus infra disp.
ult. et latius in materia de Incarnatione.
Teriinm 52. Arguitur tertio : quia ut homo per
Emuni.aclum malum demereatur, non requiritur
pactum, sed sufficit condignitas pœnæ, quæ
in ipso actu malo secundum se considerato
reperitur : ergo nec etiam ut per actum
bonum mereatur. Patet consequentia ex
paritate rationis, et quia non minus debi­
tum est præmium actibus bonis, quam
malis supplicium.
Bespcn- Respondetur negando consequentiam;
S10· disparités enim est manifeste, quoniam ille
qui meretur, acquirit per meritum jus in
remunerantem ad præmium sibi retribuen­
dum, quod fieri nequit, nisi sponsione, aut
pacto ipsius remunerantis , præsertim
quando opus meritorium aliis titulis ei de­
betur. Qui autem demeretur, nullum jus
acquirit, proprie loquendo ; sed potius quo­
dammodo illud tribuit judici, ut ipsum pu­
niat. Ad quod satis constat, nullam requiri
judicis promissionem, quia ipse qui peccat,
sua voluntate sit pœnæ obnoxius, quatenus
sponte lædit divinum bonum, facitque in
eo inæqualitalem : ad cujus restitutionem,
et reparationem damni illati, quæ fit per
poenam, eo ipso tenetur. Plura alia argu­

menta in nostram sententiam congerit
Vasq. quæ tamen ex dictis facile solvi pos­
sunt : undo non est cur in eorum solutione
amplius immoremur.

DISP. I, DUB. VII.
‘

uno, etiamsi reliqua non ponuntur, daretur
meritum : quod patet esso falsurn. Neque
etiam dici potest secundum, alias meritum
esset aggregatum, et ens per accidens: ergo
dicendum est tertium. Quod autem positis
prædictis conditionibus, et ex illis in actu
DUBIUM VII.
humano resultat, non est nisi quidam titu­
lus, seu jus ad præmium promissum : ergo
Traditur, et explicatur meriti definitio.
in hujusmodi titulo, sive jure actus humani
adpræmium, debet ratio meriti consistere;
Examinatis conditionibus ad meritum
atque adeo non aliter melius, quam præ­
requisitis, oportet jam essentiam ejus, et
dictis definitionibus potuit,sivein abstracto,
naturam explicare: quod præstabimus ex­
sive in concreto definiri.
ponendo definitionem illius.
jaiejus 34. Cæterum particula illa, jus, stricte
accipienda est, atque adeo de jure proprie
§ I.
wiio· dicto, quod est objectum justitiæ. Non enim
ad quamlibet virtutem, puta gratitudinem,
Communis meriti definitio.
vel ad solam fidelitatem spectat remunerare
53. Solet meritum ita definiri : Opus cui ϊβϋ :
merita, ut Vasq. Lorca, et alii existima­
merces, vel præmium debetur: vel aliter,
runt; sed ad justitiam proprie dictam, vel
Opus conferens jus ad præmium: sive ul^
commutativam, ut satis clare docet in præCajet, definit opusc. de Fide et operibus:
o.ïto. senti D. Thom. vel saltem distributivam,
Jus ad præmium. Differt autem posterior
ubi remunerans non est capax commutahæc diffinitio a duabus prioribus, quod illae
livæ. Et ita in communi justitiæ definitione
diffiniunt meritum in concreto, et ita in eis
r$0n. tradita ab Ulpiano, quod scilicet sit, Constans
subjectum, scilicet opus, ponitur loco gene­
et perpetua voluntas tribuens unicuique jus
ris, juxta communem modum Arist. et D.
suum, loco juris, ponunt nonnulli meritum,
Thom. definiendi concreta accidentalia.
quasi idem sit meritum, et jus, quod est ob­
Hæc vero definit in abstracto ipsam ratio­
jectum proprie justitiæ. Unde dixit quidam,
nem meriti, et ita non subjectum, sed præWyi!! quem suppresso nomine refert Polyanthea
dicatum superius obtinet in ea rationem
verbo Beneficium, quod merenti datur, jus
generis; subjectum autem ponendum erat
est, non beneficium.
loco differentiæ : sed quia differentia me­
Adde ex D. Thom. in præsenti, quod
riti, et ordo ad actum humanum, qui est
meritum, et merces ad idem referuntur ; id
ejus subjectum, sufficienter exprimitur per
enim merces dicitur, quod alicui recomly ad præmium (solum enim jus, quod in
pensatur pro retributione operis, vel labo­
actu humano fundatur, præmium respicit)
ris, quasi quoddam pretium ipsius. Unde
opus non fuit in prædicta diffinitione aliud
sicut reddere justum pretium pro re ac­
aliquid superaddi.
cepta ab aliquo est actus justitiæ, ita etiam
Et quamvis communes rerum defini-üi-iarecompensare mercedem operis, vel labotiones (ut est hæc, quam tradidimus) non B’
saue-ris, etc. Quare cum reddere justum pretium
tam probandæ, quam ex communi sapienpro re accepta ab alio, pertineat non ad
tum traditione, et receptione admittenda?,
^.gratitudinem, vel liberalitatem, aut ad soet exponendæ sint, ex dictis in tota hac
jeri- lam fidelitatem, sed ad justitiam proprie
disputatione deducitur, satis congruenter
ittt’ dictam, non qualemcunque, sed commuta­
prædictis definitionibus meritum definiri.
tivam, consequens est, ut remunerare me­
Etenim (ut ex dictis constat) ad meritum
rita ad hanc eandem virtutem pertineat,
necessarius est, et sufficit actus humanus,
saltem ubi remunerans fuerit capax præ­
liber, bonus moraliter, elicitus a viatore
dictæ justitiæ.
cum pacto, sive promissione Dei de largi­
snid Adde secundo contra Vasq. quod gratitione præmii. Ratio ergo meriti consistere
pi-ra- tudo solum respicit benefactorem, et bene
debet, vel in aliquo uno ex prædictis, vel
iiiem, ficium ab eo acceptum; et ideo proprius
in omibus simul sumptis, vel in aliquo
illius actus est gratificare, seu gratiam pro
tertio, quod in actu humano, positis illis
acceptis beneficiis reddere: meritum autem
tanquam fundamento, vel conditionibus,
non habet rationem beneficii, nec is qui
resultat. Non primum, alioqui posjto illo
meretur, dicitur benefactor; alias homo
uno,
Salmant. Curs. theolog. tom. A.

697

esset benefactor respectu Dei, apud quem
meretur : ergo gratitudo non respicit me­
ritum, atque adeo non pertinebit per se ad
illam merita remunerare.
Et confirmatur, quoniam remunerare
merita proprie est actus superioris, et ju­
dicis, velsaltem non postulat in remunerante
aliquam inferioritatem, et ita potest Deo
competere : sicut mereri est proprium sub­
diti, et inferioris; et ideo nequit Deo con­
venire ; sed gratitudo est virtus solius
inferioris, ut patet ex ipso ejus actu, qui
est gratias pro beneficiis reddere : ergo re­
munerare merita non potest per se perti­
nere ad gratitudinem.
55. Dices, pertinere ad virtutem fideli- Necad
tatis, quia cum promissio ex parte remune-Sddita-'
rantis includatur in ratione meriti, et lem·
servare fidem in promissis opus sit solius
fidelitatis, ad illam dumtaxat pertinebit
retribuere pro meritis præmium promis­
sum. Quare jus meriti ad præmium erit
titulus solius fidelitatis, non justitiæ proprie
dictæ.
Sed contra est, quia licet pertineat etiam
ad fidelitatem remunerare merita, saltem
prout remuneratio hæc cadit formaliter sub
promissione, propter rationem factam ; at
falsum est, quod ad solam illam id pertineat,
vel quod non pertineat, et potissime ad
justitiam proprie dictam : unde etiam est
falsum, quod jus meriti ad præmium non
sit proprie jus justitiæ, nec importet majus
debitum, quam ex sola fidelitate. Hoc au­
tem sic probatur, quoniam jus, vel debitum,
quod est ex sola fidelitate, præcise ducit
ortum ex promissione, non ex meritis :
sed jus meritorum ad præmium, ducit or­
tum ex ipsis meritis, non ex sola remune­
rantis promissione, quamvis ad id etiam
hæc desiderentur : ergo prædictum jus non
est præcise titulus fidelitatis, sed justitiæ
proprio dictæ. Consequentia videtur pers­
picua, et etiam major, quia ad fidelitatem
præcisespectat servare fidem in promissis;
et ita eodem modo peccat contra fidelitatem
non servando promissum, qui promittit
sub sponsione, vel sub conditione onerosa,
et qui nude, ac sine tali sponsione promit­
tit (quamvis ille prior simul peccet contra
justitiam, et forte hic posterior tantum pec­
cet contra veritatem, de quo alibi). Hoc sed ad
autem ideo est, quia debitum ex sola fide-;usl1 am
litate præcise ducit ortum ex promissione.
Minor vero suadetur, quoniam laboranti in
alterius obsequium debetur merces, quia
45

DE NATU A MERITI.

698

laborat, et ex ipso suo labore, non præcise
quia alius promisit; et ita quo amplius la­
borat, major illi debetur merces : constat
autem, quod ille qui meretur, laborat in
obsequium remunerantis : ergo ex ipsosuo
labore, non ex sola promissione alterius,
acquirit jus ad præmium. .Maneat ergo,
quod meritis non debetur præmium ex gralitudine, neque e.x sola fidelitate; sed ex
propria, et formali justitia : et quod
ad
præmium, in quo consistit ratio meriti, est
proprium, et strictum jus, quod est justi­
tiæ objectum.

§ n.
Difficilis objectio contra dicta, et solutio
illius.
objec56. Verum contra doctrinam hanc objill0‘ cies, quod meritum nostrum apud Deum est
meritum simpliciter,cui proinde simpliciter
convenire debet formalis, et vera ratio, ac
diffinitio meriti : sed non debetur illi prae­
mium ex justitia : ergo debitum ex justitia
non est de ratione meriti. Consequentia est
perspicua. Et major videtur ex se nota ;
quinimo meritum, quod est inter homines,
non consuevit dici simpliciter meritum,
sed cum addito, nempe meritum civile, vel
meritum apud homines, etc. absolute vero
prolatum nomen meriti, stat pro merito
apud Deum : quod satis ostendit meritum
apud Deum esse meritum simpliciter. Mi­
nor autem suadetur, quoniam Dens non
potest aliquid alicui debere ex justitia ;
debitor enim ex justitia dependet a suo cre­
ditore, et hic habet actionem in illum :
quod cum intrinsece importet subjectio­
nem, et imperfectionem, manifeste Deo
repugnat : si autem nostris meritis, quæ
sunt erga Deum, deberetur præmium ex
justitia, patet quod non nisi Deo deberetur :
ergo, etc. Tum etiam, quia justitia, præsertim commutativa, non est nisi inter æquales, quorum unusquisque potest transferre
in alterum suum dominium ; et ideo locum
non habet inter patrem, et filium; domi­
num, et servum; quia quidquid filius
habet, est patris; et quidquid servus,
domini, ut docet D. Thom. in hoc art. sed
inter Deum, et hominem est maxima inæqualilas, nihilque habere potest homo, quod
plurimis titulis non sit Dei : ergo repugnat
inter illos esse propriam, et commutativam
justitiam ·, atque adeo, quod nostris meritis

ex hac justitia præmium debeatur. Tum
denique, quia justitia commutativa locum
non habet nisi in commutationibus, emptionibus, et venditionibus, etc. ubi esl
meum, et tu um ; datum, et acceptum : et ideo
debitam ex hac justitia ortum ducit ex
prius acceptis : sed Deus nihil a nobis
prius accepit, ex quo fieri possit nobis de­
bitor : Quis enim prior dedit illi, et retribue­
tur ei? Cum omnia, quæ nos habere pos­
sumus, ipsius Dei potius, quam uosira
sint : unde neque inter illum, et nos esse
potest aliqua vera commutatio, emptio,
aut venditio, ut ex se patet : ergo nec vera
ratio justitiæ commutativæ, atque adeo nec
jus aliquod, vel debitum, quod sit objectum
istius justitiæ.
Ad hanc objectionem posset aliquis (et ftw
quidem probabiliter) respondere negando^’
minorem. Nam quod Deus meritis justorum
dispenset præmia ex justitia, et non quali­
cumque, sed proprie commutativa, satis
videtur colligi ex tota Scriptura, ubi bealitudo, quæ datur ut præmium nostris meri- ]ΰιε_
tis, appelatur merces, Jerem. 32: Est
ces operi tuo. Corona. Jacob. 1: Accipiet 2Alicoronam vitæ : imo et corona justitiæ, 2 ad U'JTimoth. 4 : Deposita est mihi corona justitiæ.
Quod autem redditur tanquam merces, et
tanquam corona, redditur ex propria, et
commutativa justitia,quæ redditur tanquam
justum pretium pro æquo labore accepto,
quod pertinet ad hanc justitiam, ut D. Th.
in hoc art. Unde ad Rom. 4, dicitur: Ei quibis,
operatur, merces non imputatur secundum 1
gratiam, sed secundum debitum. Cum ergo
merces, quæ datur justis pro suis operibus
meritoriis, detur illis ut operantibus, utique
debetur eis tanquam debita, et sic ex
justitia.
57. Sed quia solutio hæc plura petit, et^f
modo examinare non vacat, an in Deo sit '"*
formaliter justitia commutativa (id enim
agitur 1 part, quæst. 21, et 3 part, quæst. 1),
respondetur secundo negando minorem;
quia saltem justitia distributiva (quidquid
contradicat Vazquez) non potest Deo ne­
gari ; cum id ut minus manifeste suadeant
testimonia adducta ex Scriptura, et innu­
mera alia, quæ adduci possent. Quod etiam
docet D. Thom. citato loco, ex 1 part. art. 1,D·^'·
et 1, contra Gent. cap. 93, et aliis locis,
quem sequuntur communiter ejus discipuli,
ac plures alii. Eo vel maxime, quod imper­
fectiones, quæ esse videbantur de ratione
justitiæcommutativæ, in distributiva locum
non

i
j
j
:
I

DISP. I, DUB. VII.

699

non habent, ut intuenti constabit. Semel
potest officia utriusque justitiæ, seclusis im­
perfectionibus exercere, et utriusque mu­
autem in Deo constituta hac justitia, ex illa
dispensabit justis gloriam, ipsique ratione
neribus satisfacere, ac si esset formaliter
utraque. Unde poterit sufficienter remune­
suorum meritorum habebunt jus justitiæ ad
raro merita nostra, quamvis ipsa vim ha­
illam, ut non obscure deducitur ex illo
beant inducendi obligationem ex justitia
Isai. 9 : Lrtabuntur coram te, sicut qui Ixcommutativa, et de facto illam inducerent,
tiinlur in messe, uti exultant victores capta
si Deus esset capax formaliter prædictæ jus­
prxda, quando dividunt spolia. Nam spolia
titiae. F’erquod alia objectio, qua hæc pos­
victoribus ex justitia distributiva divi­
set urgeri, manet soluta.
duntur.
Unde ad probationem minoris dicendum
59. Tertio ad objectionem respondetur. Tertia,
merita nostra in ordine ad Deum deficererJ^on-7
est, quod licet debitum ex justitia commu­
tativa includat imperfectionem, at debitum
ex hac parte a propria, et rigorosa ratione S10·
ex soIçl distributiva potest ab imperfectio­
meriti ; quia deficit inter nos, et Deum pro­
nibus absolvi, et ita potest Deo competere.
pria, et formalis ratio justitiæ commutati­
Et ratio disparitatis inter utrumque debi­
væ, ut satis clare docuit D. Thom. in hocD. Tbo.
tum est, quod debitum ex justitia commu­
art. ubi postquam dixit, quod reddere præ­
tativa ducit ortum ex acceptis, et ita cons­
mium pro meritis est opus justitiæ, addit :
tituit debitorem dependentem a suo credi­
« Et propter hoc in his, in quibus est sim­
er pliciler justum, est etiam simpliciter ratore : at debitum ex sola distributiva potest
oriri ex sola voluntate, et liberalitate ipsius
« tio meriti. In quibus autem est secundum
distribuentis, qui voluit bona sua, alias
« quid justum, et non simpliciter, in his
propria, et non debita, communia facere,
« etiam non simpliciter est ratio meriti,
et ea aliorum meritis exponere, et postea
« sed secandum quid, etc. » Si ergo inter
singulis pro uniuscujusque merito, et la­
Deum, et nos solum est justitia secundum
bore distribuere : in quo, ut patet, nulla
quid, sicut est inter patrem, et filium, do­
clauditur imperfectio. Desumiturque hæc
minum et servum, ut subdit Ang. Doctor,
D Ή», solutio ex D. Thom. in 2, dist. 27, quxst. 1,
consequens est, ut meritum nostrum apud
art. 3 in solutione ad 4, ubi sic ait : « DiDeum, quantum est ex parte suæ rationis
« cendum, quod in justitia commutativa
formalis, proprie, et rigorose loquendo non
sit meritum simpliciter.
'( ille, apud quem quis meretur, efficitur
Diximus, quantum est ex parte sux ratio­
« debitor ei, qui meretur, ut patet in illis,
nis formalis ;quia ob aliam rationem solum
* qui operationes suas locant in servitium
meritum apud Deum, et non qualecumque,
e aliorum -.sed in justitia distributiva non
sed supernaturale, et gratuitum, dici debet
n requiritur ratio debiti ex parte ejus, qui
meritum simpliciter. Ratio vero est, quod
i distribuit ; potest enim ex liberalitate
cum meritum sit jus ad præmium, ex du­
< aliqua distribuere, in quorum tamen displici capite potest provenire, quod aliquid
« tributione justitia exigitur , secundum
dicatur meritum simpliciter : vel quia est
4 quod diversis, prout eorum gradus exiα git, proportionabiliter tribuit. »
simpliciter jus, atque adeo ex propria, et
î^iin 58. Nec obest, si urgeas, quod si Deus ex
formali justitia debetur ei præmium (sive
l5^1"·sola distributiva dispensat justis præmia,
præmium quod debetur, sit præmium, et
non salvatur in eorum operibus formalis
bonum simpliciter, quale est dumtaxat bo­
ratio meriti, quam esse diximus jus ad
num supernaturale, et æternum ; sive sit
præmium ex justitia commutativa.
præmium, et bonum solum secundum quid,
Non itaque hoc obesi : tum quia propte­ i ut sunt bona omnia temporalia) : vel quia
est jus ad præmium, quod est bonum sim­
rea non absolute dictum est, de rationeme­
pliciter, sive jus ipsum sit tale simpliciter,
riti esse jus justitiæ commutativæ ; sed ad­
atque adeo ex propria, et formali justitia ;
ditam fuit, ubi remunerans fuerit capax talis
sive sit tantum jus secundum quid. Quam­
justiliæ. Ubi vero remunerans prædictæ
vis igitur priori modo ex his solum meri­
justitiae capax non fuerit, dici poterit me­
tum inter homines sit tale simpliciter ; quia
rita solum inducere debitum ex justitia dis­
hoc solum potest esse jus propriæ, et pertributiva. Tum etiam, quia cum justitia
fectæ justitiæ : at posteriori modo solum
Dei sit infinita, ita est formaliter solum dis­
meritum apud Deum debet dici meritum
tributiva, ut eminentor contineat quidquid
<.st in justitia nostra commutativa ; et ita I simpliciter, quia ei dumtaxat debelur præ-

DE NATURA MERITI.

700

mium, quod sit bonum simpliciter : meri­
tum vero apud homines, ut pote respiciens
tanquam præmium solum bonum tempo­
rale, et secundum quid, potius dicendum
est meritum secundum quid. Et hac ratione
communisTheologorum usus attendens po­
tius ad præmium, quod unicuique ex prae­
dictis meritis debetur, quam ad eorum ra­
tiones formales, jam obtinuit, ut solum
meritum apud Deum per antonomasiam, et
excellentiam dicatur meritum absolute, et
simpliciter ; meritum vero inter homines
appelletur cum addito meritum civile, vel
humanum, aut meritum inter homines.
Per quod patet satis ad propositam ob­
jectionem ; nam admissa majori quoad
primam partem, neganda est quoad secun­
dam ; non enim meritum apud Deum dici­
tur meritum simpliciter, quia illi absolute,
et simpliciter conveniat ratio meriti, nempe
jus ad præmium ; sed propter rationem
modo dictam. Unde admissa etiam minori
(juxta hanc posteriorem solutionem) ne­
ganda est absolute consequentia.
ARTICULUS n.
Utrum

cor hominis ascendit. Et Inde est. quod nulla natura erratu
est sutlicieiLs principium acius meritorii vitæ aicrtu·. ιώΐ
superaddatur aliquod supernatural^ dooum, quodgrofia di­
citur Si vero loquamur de nomine sub peccato eihtcnl·,
additur cum hoc secunda ratio, propter impedimentum pec­
cati. Cum enim peccatum sit quædam Del offensa cutadem
a vita æterna (ni patet per supra dicta) nullus in suta «Jo­
cati existons potest vitam æteinam mereri, nisi prias Den
reconcilietur, dimisso peccato, quod 111 per graliam.· pecfctori enim non debetur Vila, sed mors, secundum illud Kom.fl:
Stipendia pen ali mors.
Ad primum ergo dicendum, quod Deus ordinavit humana»
naturam ad finem vitæ æternæ consequendum. non proprii
virtute, sed per auxilium gratiæ. Et hoc modo ejus actos po­
test esse meritorius vita* æternæ.
Ad secundum dicendum, quod homo sine gratia non potest
habere aequale opus operi, quod ex gratia procedit ; quia
quanto est perfectius principium actionis, tanto est perfec­
tior actio. Sequeretur autem ratio, supposita a-qualitale ope­
rationis utrobtque.
Ad tertium dicendum, quod quantum ad primam rationem
inductam dissimiliter se habet iu Deo, et iu homine; nam
homo virtutem benefaciendi habet a Deo, non autem ab ho­
mine ; et ideo a Deo non potest homo aliquid mereri, nisi
per donum ejus. Quod Apostolus signanter exprimit dicens :
Quis prior dedit ei. el retribuetur illi ? Sed ab homine potest
quis mereri antequam ab eo acceperit. per id quodacccpiU
Deo. Sed quantum ad secundam rationem sumptam ex im­
pedimento peccati, simile est de homine, et de Deo ; quia
etiam homo ab alio mereri non potest, quem offendit prius,
nisi satisfaciens reconcilietur.

Conclusio : Neque in statu naturæ inte­
grae, neque in statu naturæ lapsæ potest
homo absque gratia per pura naturalia vi­
tam æternam promereri.

jûk çratia possit wreri alam zternam?

Ad secundum sic proceditur. Videtur, quod aliquis sine
gratia possit mereri vitam alcruam ; illud enim homo a Deo
meretur· ad quod divinitus ordinatur. sicut dictum est : sed
homo secundum sium naturam ordinator ad beatitudinem
sicut ad fine.n. unde etiam naturaliter appetii esse beatus :
ergo bomo per sua naturalia. absque gratia mereri potest
beatitudinem. qua: est v.u æîcrua.
Prætcrea: Idem opus, quanto est minus debitum, tanto est
inigis meritorium .· sed minus debit mn est bouum. quod fit
ab eo. qui minoribus beneficiis est præveutus. Cum igitur
ille, qui habet solum bona naturalia, minora bénéficia sit
consequutus a Deo, quam i.le. qui cum naturalibus habet
gratuita, videtur quod ejus opera siut apud Deuin magis
meritoria ; et ista si ille, qui habet gratidin, potest mereri
aliquo modo vitam æternam. multo magis ille qui non
habet.
Praeterea : Misericordia, et liberali tas Dei in infinitum
excedit misericordiam·et liberaliiatcro humanam : sed unus
homo potest apud alium mereri, etiamsi nunquam suam
graliam ante habuerit : ergo videtur, quod multo magis
horno absque gratia vitam æternam possit a Deo me­
reri.
Sed contra est. quod Apostolus dicit Rom. ô : Gratia Dei
vita æterna.
Bespoudeo dicendum, quod hominis sine gratia duplex
status considerari potest, sicut supra dictum est Unus qui­
dem naturæ integræ, qualis fuit in Adam ante peccatum.
Alius autem naturæ corrupta·· sicut est in nobis ante repa­
rationem gratiæ. Si ergo loquamur de homine quoad primum
statum, sic uua ratione non potest homo mereri absque gra­
tia vitam æten.aui per pura naturalia ; quia scilicet meri­
tum hominis dependet ex pneordinatioue divina. Actus au­
tem cujuscumque rei non ordinatur divinitus ad aliquid ex­
cedens proportionem virtutis, quæ est principium actus ;
hcc enim est ex institutione divina: providentia?, ut nihil
agat ultra suaui virtutem. Vita autem æterna est qnoddam
bonum excedens proportionem naturæ crcatæ ; quia etiam
excedit cognitionem, et desiderium ejus, secundum illud 1
ad Corinth. 2 : Nec oculus vidit, nec auris audivit, nec io

ARTICULUS ILI.
Utrum homo in qratia constitutus possit mereri ritem
aeternam cx condigno.
Ad leniam sic proceditur. Videtur quod homo iu gratia
constitutus non possit mereri vilain æternam ex condigno.
Dicit enim Apostolus ad Rom. 3: Non suut condigna? passio­
nes hujus temporis ad futui am gloriam, quæ revelabitur in
nobis. Sed inter alia opera meritoria maxime videntur esse
meriloriæ Sanctorum passiones : ergo nulla opera hominua
sunt meritoria vitæ æternæ ex condigno,
Prætcrea: Saper illud Rom. 6: Gratia Dei vita aeterna,
dicit Gloss. Posset recte dicere: Stipendium justitiæ viu
æterna, ut intelligercmus, Deum ad æternam vitam pro
sua miseratione nos perducere, non meritis nostris. Sed id,
quod ex condigno quis meretur. non ex miseratione, sed
ex merito accipit : ergo videtur, quod homo non possit
per gratiam mereri vitam æternam ex condigno.
Prætcrea : Illud meritum videtur esse condignum, quod
aequatur merredi. Sed nullus actus praesentis vit® potest
æquari vitæ æternæ, quæ cognitionem, et desiderium nos­
trum excedit, excedit etiam cliaritatem, vel dilectionem
viæ, sicut et excedit naturam : ergo homo non potest por
graliam mereri vitam æternam ex condigno.
Sed contra : Id quod redditur secundum justum judicium,
videtur esse merces condigna : sed vita a.-terna redditura
Deo secundum judicium justitiæ, secundum illud *2 ad
Tirnoth. 4 : In reliquo reposita est mihi corona juslitiæ,
quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex: ergo
homo meretur vitam æternam ex condigno.
Respondeo dicendum, quod opus meritorium hominis du­
pliciter considerari potest. Uno modo secundum quod pro­
cedit cx libero arbitrio. Alio modo secundum quod prccedit
ex gratia Spiritus sanci i Si consideretur secundum substan­
tiam operis, et serandam quod procedit cx libero arbitrio,
sic non potest ibi esse enndignitas, propter maximam inæqualitatem ; sed est ibi congru itas propter quandam æqualitatem proportionis. Videtur enim congruum, ut homini

operati

DISP. II, DUB. I.
(veranti secundum suam virtutum, Deus recompense! <ccandum excellentiam suæ virtutis. Si autem kH|iiatnur de
meritorio seciiiiduin <|iioil procedit ex gratia Spiritus
tundi, sic est meritorium vitæ æterna! ex condigno. Sic
eaim valor merit! attenditor secundum virtutem Spiritus
sancti moventis nos in vitam æternam, secundum illud
jean. 4: Fiel in co ions aqua· salientis in vitam æternam.
Alieaililur etiam pretium operis secundum dignitatem gra­
tia·, per quam homo consors fartus divinæ naturæ, adopta­
tur iu lilium Dei, cui debetur hærcdrlas ex ipso jure
adoptionis, secundum Illud Horn. 8. Si ftlll, et hæredcs.
Ad primum ergo dicendum, quod Apostolus loquitur de
fossionibus Sanctorum secundum eorum substantiam.
Ad secundum dicendum, qnod verbum illius Glossa· intelligendum est quantum ad primam causam perveniendi
ad vitam ælcrnaiii, quæ est miseratio Dei : meritum autem
nostrum est causa sul)>‘-quens.
Ad tertium dicendum, quod gratia Spiritus sancti, quam
io praesenti habemus, etsi non sit æqualilas gloria' in actu,
est laiueu æqualis in virtute ; sicut semen arborum, in quo
cq virtus ad totam arborem. Et similiter per graliam inhabiutbo niucin Spiritus sanctus, qui est sufficiens causa vitæ
æternæ: unde et dicitur esse pignus bæreditatis nostræ,2
ad Curiuth. I.

Conclusio : Si opus meritorium hominis
constituti in gratia consideretur secundum
quod procedit a libero arbitrio, non potest
esse in illo condignitas respectu vitæ æter­
næ, propter maximam inæqualitatem; sed
est ibi congruitas propter quandam æqualitatem proportionis : si autem consideretur
secundum quod procedit ex gratia Spiritus
sancti, est meritorium vitæ æternæ de con­
digno.

DISPUTATIO II.

De divisione meriti in congruum,
et condignum.
Examinata semel natura meriti, et con­
ditionibus ad illam requisitis, rectus ordo
procedendi expostulat, ut ejus præcipuam
divisionem, atque adeo rationes meriti de
condigno, et de congruo explicemus. Eo
praesertim, quod his nominibus sæpe sæpius in tota hac materia utendum est; et
ideo operæ pretium fuit pro illis, et eorum
rationibus manifestandis secundam hanc
disputationem instituere.

DUBIUM UNICUM.
Utrum meritum dividatur adxquate in con­
gruum, et condignum? Ubi etiam ratio
ulriusque meriti explicatur.
Conjungimus in unum (cum possint seorsim disputari) tria quæ in dubii titulo re­
censentur, imo et cuncta quæ ad propositam
divisionem, atque adeo ad hanc disputatio­

701

nem spectant. Tum ut brevitati consula­
mus. Tum etiam , quia ipsa inter se satis
connexa sunt, et uniuscujusque cognitio ex
aliorum notitia non parum dependet.

§ L
Exponitur quid sit meritum de condigno, et
quid sit meritum de congruo.
1. Utriusque meriti rationem aperuit Rationes
nobis D. Thom. in præsenti art. 3 et 6, et in ™[on3, dist. 27, quxst. 1, art. 3, dicens illud essed'^no’ct
mentum de condigno, quod habet æquah- gruo,
tatem cum præmio secundum rectam, etD'Th0’
prudentem æstimationem : illud vero esse
meritum de congruo, quod hujusmodi æqualitatem non habet, habet tamen aliqualem
cum præmio proportionem; ita ut con­
gruum sit, et dantem deceat illud remune­
rari. Vel aliter : meritum de condigno
dicitur, quod facit sibi præmium debitum
ex justitia simpliciter, hoc est, fundata in
valore , et dignitate actus meritorii cum
promissione remunerantis : meritum vero
de congruo, cui non debetur præmium ex
justitia (nisi ad summum imperfecta, et
secundum quid) sed ex congruitate, et de­
centia fundata non in sola remunerantis
misericordia ( alioqui nulla ratione esset
meritum ) sed in ipsius bonitate, liberali—
tate, aut amicitia cum merente, non exclu­
dendo aliqualem actus, qui meritorius
dicitur , valorem, et proportionem cum
præmio. Congruum enim est, ut dum homo,
et præsertim Dei amicus, divinam adim­
plet voluntatem, aut facit quod in se est,
operando secundum virtutem, quam habet,
Deus etiam bonam ipsius hominis volun­
tatem adimpleat, eique recompense! secun­
dum excellentiam divinæ virtutis , etiam
supra valorem sui actus. Quæ etiam des­
criptio desumitur ex eodem Ang. Doctore
in 4, dist. 15, quxst. l,arl. 3, quxstiunc. 4,
et coincidit cum priori ; nam eo ipso, quod
actus sit aequalis valoris cum præmio , est
pretium justum respectu illius : unde sup­
posita promissione, præmium debetur illi
secundum propriam, et formalem justitiæ
rationem : econtra vero ubi valor meriti
non adaequat præmium , hoc nequit esse
debitum ex justitia simpliciter, sed neces­
saria est bonitas, liberalitas, aut amicitia
donantis, ut ita fiat præmium congruum, et
debitum ex decentia quod non erat abso­
lute debitum ex justitia.

702

DE DIVISIONE MERITI.

Æqna2. Sed circa primam ex his descriptioserwndinihus, el explicationibus observa, quod cum
«nae- ineadicimus, meritam de condigno habere
nto dc
... À
°
con. æqualitatem cum præmio, el non mentum
<ligE0' de congruo, intelligendum est de œqualitate cum præmio formaliter , et in esse
præmii. Nam materialiter, et in esse entis
sæpe actus de condigno meritorius non
adæquat præmium, ut patet in actu chari­
tatis elicito a viatore, qui cum sæpe mo­
mentaneus sit, meretur de condigno vitam
æternam, inter quam, et prædictum actum,
si in esse entis considerentur, notum est
reperiri maximam inaequalitatem. Sæpe
etiam meritum de congruo in esse entis
adæquat, vel excedit præmium, ut cernitur
in actu supernaturali, per quem unus jus­
tus meretur alteri auxilium aliquod supernaturale, aut sibi ipsi, vel aliis bona tem­
poralia : quem quidem actum planum est
adæquate in esse entis, aut etiam superare
hujusmodi præmia ; cum tamen illa solum
de congruo mereatur. Tunc autem meritum
adæquat præmium formaliter, et in esse
praemii, quando vel meritum virtute con­
tinet ipsum præmium : sicut omnis actus
viæ a gratia procedens virtute continet gra­
tiam patriæ, seu gloriæ; vel juxta pruden­
tis arbitrium tanti æstimatur meritum ,
quanti et præmium. illudque ad hoc, sicut
ad propriam mercedem ordinatur ex certo
pacto, vel promissione remunerantis. Quare
cum actus unius justi non ordinetur ex ali­
qua Dei promissione, et tanquam ad pro­
priam mercedem ad ulterius auxilium ,
neque ad bona temporalia propria, vel
aliena (ejus enim propria merces solum est
augmentum propriae gratiæ, et gloriæ) inde
est, ut non habeat aequalitatem cum illis
formaliter, et in esse praemii, licet sit eis
æqualis, vel major ipsis in esse entis.
pifferen- 3. Ex quibus nonnulla discrimina inter
^merita atrumque meritum, quibus illorum natura
plenius dignoscitur, deprehendes. Primum
decon- est, quod ad meritum de condigno necessasrc0‘ ria est promissio ex parte remunerantis,
seu pactum cum eo, qui meretur, saltem
implicitum·, quia debitum ex justitia non
completur absque prædicto pacto : hoc ta­
men non exigitur ad meritum de congruo,
ubi debitum est ex sola decentia, vel congruitate, quod pacto non firmatur, sed lege
amicitiæ, et liberalitale remunerantis.
Secundum (quod ex præcedenti sequitur)
est, quod meritis de condigno infallibiliter
a Deo confertur præmium , nisi illa per

DISP. II, DUB. UNICUM.

ratio est ex dictis manifesta : quoniam vel
peccatum mortificentur, et eorum molio
j
meritum habet æqualcm valorem cum præinterrumpatur, nec postmodum reparetur:
|
mio (modo num. 2 explicato) vel non? Si
sicut contingit in eo, qui mortaliter peccat,
I
habet, moretur illud de condigno : si non
et non resurgit. Cælerum meritis deconI
habet, merelur de congruo. Inter habere
gruo sæpe præmium a Deo non confertur.
autem, et non habere prædictum valorem
Hujus discriminis ratio esse potest, quod
non cadit medium : ergo neque inter me­
meritum ex condigno facit sibi debitam
ritum de congruo, et de condigno. Prætepræmium ex justitia, ut dictum est, aut
rea vel meritum est talis conditionis, ut ex
saltem ex fidelitate, estque a Deostalata
justitia præmium illi debeatur , vel solum
lex remunerandi hujusmodi meritum: quod
debetur ei ex decentia, el congruitate, non
autem sic a Deo debetur, semper redditur:
pertingendo ad propriam, et formalem ra­
est enim fidelis Deus, et justus judex, qui
tionem justitiæ; inter hæc enim non vide­
proinde seipsum, aut quod debet, aut pro­
tur cadere medium : primum est meritum
mittit, negare non potest. Eo vel maxime,
de condigno, secundum de congruo : igitur
quod ratione meriti de condigno id solum
duo hæc dividunt adæquate rationem me­
potest esse hominibus debitum, quod spec­
riti.
tat ad eorum beatiludinem, scilicet gratia,
et gloria : hoc autem nulli Deus denegat,
' oijeo· 5. Objicies: si Joannes v. g. sub sponu sione, et pacto accepto a Petro promittat ei
nisi per ipsum hominem stet, qui se ali­
fundum pro valore, et servitio dimidii va­
quando per peccatum reddit incapacem ad
lons, ac est ipse fundus, Petrus per præ­
illam recipiendam. At meritum de congruo.
dictum laborem meretur fundum, ut ex se
cui solum ex congruitate, et decentia, absI
constare videtur : sed non meretur illum
que certa lege a Deo lata, præmium debe­
neque de condigno neque de congruo : ergo
tur, potest ab ejus consequutione impediri,
|
datur alia species meriti, atquo adeo supra
etiamsi merens non se illius incapacem
I
dicta divisio non est adaequata. Minor, in
reddat, vel quia aliquando oppositum ei
;
qua sola potest esse difficultas quoad meri­
magis convenit in ordine ad æternam saJ
tum condigni probatur ; quoniam de ra­
lutem ; qua ratione justis sæpe Deus negat
I
tione hujus meriti est, ut adæquet in valore
bona temporalia, etiamsi illa de congruo
.
præmium : at labor Petri in prædicto casu
mereantur, quia bonorum istorum carentia
non est tanti valoris, ac præmium, scilicet
solet magis conducere ad meritum de con­
fundus : ergo non meretur illud de con­
digno vitæ æternæ :vel quia sæpe cum hoc
digno. Quoad meritum vero de congruo,
ex una parte congruum videtur, attenta
etiam suadetur; nam Petro ratione sui la­
præcise humana operatione, et divina libeboris debetur ex justitia fundus : merito
ralitate ; ex alia oppositum magis congruit
|
autem de congruo non debetur præmium
secundum ordinem divinæ sapientiae, et
ex justitia, ut dictum est : ergo, etc.
providentiæ, quæ bonum totius bono cujusDices meritum illud esse de condigno,
libet partium anteponit.Qua rationeetiamsi
non tamen ad aequalitatem. Sed contra,
unus justus mereatur de congruo salu­
quia de ratione condigni est æqualitas, seu
tem alicujus peccatoris, aliquando hic eam
æqualis dignitas : repugnat ergo meritum
non consequitur; quia juxta ordinem divi­
næ sapientiæ, et providentiæ, quæ hunc
esse de condigno, et non ad æqualitatem.
peccatorem reprobum fecit , bono lotius
îe?œ· Respondetur, meritum prædictum esse
’ de condigno, et ad æqualitatem, non res­
universi, et bono prædestinalorum opposi­
tum magis congruit, juxta illud Jerem. 15:
pectu totius fundi, sed illius partis dumta­
Si steterit Moyses, et Samuel coram me, non a
xat, quæ sit æqualis valoris cum labore
est anima mea ad populum istum.
Petri ; reliquum vero illius fundi non
cadit sub illo merito ; debet tamen reddi
Petro totus fundus, non tanquam merces,
§ Π.
aut præmium laboris, sed ratione promis­
sionis factæ a Joanne, et ab eodem Petro
Quod hxc meriti divisio sit adxquata.
acceptât®.
4. Ex ulriusque meriti explicatione coii î#«a 6. Etsi urgeas, quod totus fundus redditur Petro ex justitia : ergo totus, et non
ligitur, prædictam divisionem adæquatamj^
sola pars cadit sub ejus merito. Transeat
esse, nullumque reperiri meritum , quod’
antecedens, et neganda est consequentia ;
non sit de congruo, aut de condigno. Et
ratio

703

quia justitia Petri respectu totius fundi non
fundatur in ejus merito, sed in promis­
sione facta a Joanne, et ab eodern Petro
acceptata : quæ promissio etiamsi esset
simplex, et non sub conditione laboris Pe­
tri, dummodo Joannes promittens haberet
animum se obligandi, et promissio a Petro
acceptaretur, obligaret Joannem ad redden­
dum totum fundum cx justitia , eo quod
promissio adhuc simplex facta alicui, et ab
eo acceptata, obligat promittentem ex justi­
tia, ut erudite probat Thomas Sanchez M.sancbcz.
1, de matrimon. disp. 5, a num. 20.
Diximus, transeat antecedens ; quia juxta
oppositam, et etiam valde probabilem sen­
tentiam, quod scilicet simplex promissio
adhuc acceptata non obligat ex justitia, sed
ex sola fidelitate, dicendum erit non totum
fundum deberi Petro ex justitia, sed solum
eam partem, quæ est æqualis valoris cum
suo labore, reliquum vero deberetur illi ex
sola fidelitate. Unde non fit, quod totus
fundus cadat sub prædicto merito, sed ilia
dumtaxat pars, quæ ejusdem valoris cum
ipso, ut dictum est: respectu autem hujus
partis,quæ sola cadit sub merito,labor Petri
habet omnes conditiones, quæ requiruntur
ad meritum de condigno.

§ HU
Quod prxdicta divisio non sit generis in
species, sed analogi in analogata.
Ί. Quod vero hæc meriti divisio non sit Quatis
umvoca, seu genens in species, sed analogi dieu di·
in analogata, satis perspicue habetur ex v’si0,
ipsa meriti diffinitione, quam disp. prxced.
dub. ult. explicuimus, et ex descriptionibus
meritorum de condigno, et de congruo tra­
ditis in hoc dubio, num. 1, ex quibus se­
quens ratio pro hac resolutione deducitur :
quoniam solum meritum de condigno est
meritum simpliciter ; meritum vero de
congruo-non nisi secundum quid : ergo ra­
tio meriti non est univoca, sed analoga res­
pectu ulriusque. Consequentia est nota, et
antecedens probatur ex ipsojure, et ratione
debiti, quod in diffinitione meriti impor­
tatur ; nam jus, seu debitum, quod est in
merito de condigno respectu præmii. est
jus simpliciter, et debitum ex proprio, et
formali justitia : quod autem est in merito
de congruo, tantum est jus, et debitum se­
cundam quid, et ex quadam decentia, ut
ex dictis constat. Cum ergo eadem sit ratio

704

DE DIVISIONE MERITI.

meriti, ac ratio debiti, seu jus ad præmium,
consequens est ut meritum condigni sit me­
ritum simpliciter ; meritum vero congrui
solum secundum quid.
8. Quæri autem potest,qua analogiæ spe­
Qu»
analo­
cie meritum sit analogum ad congruum, et
gii in
Iea diyi- condignum ? An scilicet sola analogia attrisioneinterwdat. butionis, vel proportionalitatis metaphoricæ ; an vero analogia proportionalitatis
Soarez. propriae ? Respondet Suarez lib. 12 cit. con­
cedendo merito de congruo veram, et pro­
priam rationem meriti, quamvis imper­
fecte, et secundum quid ; atque adeo sentit
rationem meriti ut sic in utroque merito,de
congruo,et de condigno intrinsece,quamvis
inaequaliter, reperiri ; quod est prædictam
divisionem esse analogam analogia propor«ctu% tionalitatis propriæ. Econtra vero Sotus
lib. 2, de natura, et gratia, cap. 4, absolute
negare videtur omne aliud meritum, quod
vere, et non metaphorice meritum sit,
præter meritum condigni. Nec desunt ex
recentioribus qui huic Soli sententiæ ex
parte adhaereant, asserentes omne meritum
congrui tantum esse meritum metaphorice,
et improprie, atque adeo prædictam ana­
logiam solum esse attributionis, vel pro­
portionalitatis metaphoricæ. Nos vero in
hac re distinctione utendum censemus, nec
omnino asserendum, omne quod dicimus
meritum congrui, esse proprie, et vere me­
ritum, adhuc secundum quid ; neque om­
nino negandum, dari aliquod genus meriti
ultra meritum condigni, cui intrinsece, et
proprie, licet secundum quid,et imperfecte,
competat ratio meriti.
Noiapn- 9. Pro cujus luce observa primo,quod quia
mo· meritum congrui dicitur, cui ex congrui­
tate, seu decentia, non ex justitia præmium
debetur, ex diverso fundamento hujus decentiæ, et congruitatis diversificatur meri­
tum congrui. Quandoque enim hujusmodi
decentia fundatur in sola divina misericor­
dia, quam decet, quia summa, et infinita
est,sublevare miseriam pauperis exigentis,
quamvis alias peccator sit, et Dei inimicus.
Et hac ratione etiam peccatores pulsando,et
petendo veniam a Deo, et misericordiam,
ex quadam congruitate consequuntur: quo
D. Aog. sensu loquutus est August, epist. 106, dum
dixit, quod fides justificationem meretur,
ut disp. 6, latius explicabimus. Quandoque
vero prædicta decentia fundatur in divina
liberalitate, et bonitate, quam decet (ait D.
D.Tho. Thom. in 4, dist. 15, quxst. 1, art. 3, quxstiunc. 4.) ut ubicumque dispositionem inve-

ner it, perfectionem adjiciat. Unde hac ra­
tione dici potest, mereri de congruo pri­
mam gratiam justificantem , quia se ad
illam recipiendam præparat, vel disponit.
Et ita intelligendus est ipse D. Thom. loco
nuper citato, ubi inquit : Quod cx merito
congrui dicitur aliguis mereri aliquod bonum
per opera extra charitatem facta. Denique
aliquando fundatur prædicta decentia, et
congruitas in amore, et amicitia, quæ est
inter meritum, et illum apud quem mere­
tur; amor enim, et amicitia ( ait D. Thom.
ubi supra) amicorum bona faciunt esse com­
munia. Decet sane, ut dum amicus meus
adimplet meam voluntatem, etiam in his
quæ debet, adimpleam ego voluntatem
amici in his adhuc, quæ alia lege non de­
berem. Hac ratione explicat D. Thom. in
præsenti art. 6, qualiter homo in gratia,
et amicitia Dei constitutus possit alteri
mereri de congruo primam gratiam, et ita
inquit : Quia enim homo in gratia constitu­
tus adimplet Dei voluntatem, congruum est
secundum amicitix proportionem, ut Deus
impleat hominis voluntatem in salvatione
alterius.
10. Secundo observa, quod quia meritum Notai
tenet se ex parte merentis ut aliquid illius,
et in eo importatur jus ad præmium, opor­
tet ad hoc, ut aliquid proprie, et intrinsece
meritum sit, quod ex parte ipsius merentis
adsit aliquod juris genus eidem merito proportionati, ita ut si meritum fuerit abso­
lute, et simpliciter tale, quale est meritum
condigni, jus etiam sit tale simpliciter,
atque adeo ex justitia : si vero meritum
fuerit tale imperfecte, et solum secundum
quid, jus etiam sit tale secundum quid, et
imperfecte, quale est jus ex decentia fun­
data in amicitia. Quapropter ubi nullum
jus se tenet ex parte merentis, sed præcise
ex parte retribuentis, et fundatur in sola
ejus bonitate, liberalitate, aut etiam fideli­
tate , ibi nulla potest esse ratio meriti
proprie dicti, adhuc imperfecte, et secun­
dum quid talis. Et ratio est manifesta, quia
meritum proprie dictum dicit intrinsecum
ordinem ad præmium sub ratione præmii,
et ad remuneratorem, et ad remuneran­
tem, quatenus talia sunt : ubi autem ex
parte merentis non adest aliquod jus, non
potest bonum, quod ei a remunerante con­
fertur, habere rationem præmii, sed est
merum, et gratuitum beneficium, ejusque
retributio non est remuneratio (nihil enim
ibi est, quod remuneretur) sed liberalis
omnino,

DISP. II, DUB. UNICUM.
omnino, el gratuita donatio : ac denique
ipse, qui retribuit. præcise est benefactor,
et donator ex liberalitate; nullo autem
I
modo remunerator.
1 WJ. 11. Denique observa discrimen inter triI
plex illud decentiæ genus, quod in priori
notabili explicuimus : nam in primo, et
I
secundo casu debitum decentiæ, quod ibi
i
est, tenet se præcise ex parte Dei, fundaI
turque in sola ejus misericordia, 1 iberali!
tale, et bonitate. Quod enim congruat, ut
I
congruit, Deum benefacere peccatoribus
beneficia ab eo postulantibus, non est prop•
1er aliqua eorum opera, quæ objective
j
moraliter, atque adeo per modum meriti
I
moveant ad hoc divinam voluntatem; cum
'
in eis, quandiu peccatores manent, nulla
opera sint Deo digna, et quæ ei placeant :
Οϋηα enim iniquorum non probat AltisWkEccles. 34. Unde nec sunt apud
Deum alterius pretii, neque ab eo appro­
bantur in ordine ad remunerationem : sed
ideo hoc congruum est, quia decet Deum
summe bonum, liberalem, et misericordem
largiri gratiam, et conferre beneficia etiam
inimicis, dum ea suppliciter expostulant,
et ad illa recipienda se divina virtute dis­
ponunt. At in tertio casu, debitum decen­
tiæ tenet se non solum ex parte Dei remu!
nerantis, sed etiam ex parte hominis me­
rentis; fundatur enim hoc debitum in
amore, et amicitia, quæ sunt inter Deum,
et hominem ; hæc autem ex parte utriusque
extremi se tenent. Et hac ratione cum
homo Dei amicus ab eo postulat, v. g. sa­
lutem peccatoris, congruit Deum hanc sa­
lutem concedere, non præcise quia ipse
bonus, liberalis , ac misericors est, sed
etiam quia is qui postulat, amicus ejus est ;
amicus enim jus quoddam habet in bona,
et in actiones amici, eo quod amor ( ut D.
Thom. aiebat loco cit. ex 4, ) facit bona
amicorum illis communia : unde et homo
in gratia constitutus jus quoddam habet in
bona Dei, debeturque illi aliquo modo, eo
quod adimplet Dei voluntatem, ut ipse
Deus bonam ejus voluntatem adimpleat,
concedatque illi, quod ab eo amicabiliter
expostulat.
fe-’a- 12. Ex his non erit difficile explicare,
an, et quomodo ratio meriti in merito de
congruo reperiatur, et qua analogia sit
analoga divisio, qua meritum dividitur in
congruum, et condignum. Etenim loquendo
demerito congrui in prima, et secunda
acceptione, veram judicamus secundam

705

sententiam, quæ docet hujusmodi meritum
metaphorice solum, et improprie dici me­
ritum, nullatenusque veram meriti ratio­
nem, adhuc secundum quid, et imperfecte
intrinsece in eo reperiri. Et ratio desumi­
tur ex dictis, quia in hujusmodi merito
nulla invenitur ratio juris, vel debiti mo­
ralis ex parte merentis, quæ movere possit
ad remunerationem divinam voluntatem ;
sed totum debitum decentiæ tenet se ex
parte solius Dei, ut num. prxced. explicui­
mus . Ubi autem nullum est debitum, vel
jus ex parte merentis, nulla potest esse vera
ratio meriti, adhuc imperfecte, et secun­
dum quid; cum ratio meriti in debito, vel
jure consistat, ut ex dictis num. 13, satis
constat. Quia vero metaphorice, et large
quælibet dispositio ad formam consuevit
dici meritum ad illam, aut etiam quælibet
boni consequutio, seu beneficii impetratio;
ideo omnis qui se disponit divina virtute
ad gratiam recipiendam, vel qui precibus
a Deo beneficia consequitur, metaphorice,
et improprie dicitur hæc mereri : ubi, nt
constat, nomen meriti propria significa­
tione extrahitur, et sumitur pro physica
dispositione, et pro impetratione.
At si sermo fiat de merito congrui in
tertia acceptione, prout fundatur in amore,
et amicitia, censemus reperiri in illo vere,
et intrinsece rationem meriti, imperfecte
tamen, et secundum quid. Cujus ratio etiam
desumitur ex dictis : quoniam in hujus­
modi merito ex parte merentis adest aliqua
ratio debiti, seu aliquod jus, quæ movere
possint objective ad sui remunerationem ;
non enim debitum decentiæ, quod in hoc
merito est, tenet se præcise ex parte Dei
remunerantis, sed etiam ex parte justi, et
amici Dei, aliquid ab eo amicitiæ titulo
postulantis, ut constat ex dictis num. 9. Ubi
vero invenitur ex parte merentis aliquod
jus, ibi intrinsece inveniri necesse est ra­
tionem meriti eidem juri proportionati ;
atque adeo verum meritum imperfecte, et
secundum quid, ubi jus est tale solum se­
cundum quid, quale est jus amicitiæ, dequo
loquimur.
Ex quo rursus inferendum, et dicendum conscc
est, quod cum meritum dividitur in con- tariuai
gruum, et condignum, sumpto merito de
congruo in hac posteriori acceptione, divi­
sio est analoga analogia proportionalitatis
propriae; ratio enim significata per nomen
analogum intrinsece, quamvis inaequaliter,
in utroque analogato reperitur. At si me-

70ft

DE NECESSITATE GRATIÆ.

1

DISP. Ill, DUB. I.

ritum de congruo in prima, et secunda .
§ I.
ubi gratia non est, nec char itas esse potest,
nec proinde fides, quæ operetur per chariacceptione sumatur, divisio est analoga
analogia proportionalitatis metaphoricæ,
Quid tenendum de lege ordinaria ?
tatem.
aut forte analogia attributionis : quia ratio
Hanc etiam gratiæ necessitatem in or­
significata per nomen meriti, intrinsece,
1. Dicendum est primo, sine gratia sane-pr;_
dine ad merendum vitam æternam docuit
tificante nullum de lege ordinaria posse
Uw multis in locis D. August, ut lib. 1, contra
et proprie solum reperitur in merito con­
mereri vitam æternam de condigno. Hæc
duas epistolas Pelagianorum, cap. 2, lib. de
digni, quod est principale analogatum ; in
conclusio a nullo Doctore Catholico nega­
merito vero de congruo metaphorice tan­
fide et operibus cap. 14, de. spiritu et littera
tum reperitur vel extrinsece.
tur, nec negari potest ; videtur enim difficap. 29, et in Enchir. cap. 10G, ubi eam ex­
nita in Concilio Milevitano can. 5, in Arau-^·
tendit ad statum naturæ integræ, dicens
quod sine gratia nec tunc ullum bonum mesicano II, can. 18, et inTridentino
6, Antii
DISPUTATIO III.
ubi dicitiir cap. 1G, Christum Jesum tauD.rrospritum esse potuit. Prosper ad capita Gallo­
rum, cap. G, et lib. 2, de vocatione genquam caput in membra, et tanquam vilisjg
De necessitate, et sufficientia, gra­
in palmites, in ipsos justificatos jugiter vir- rtait
Hum, cap. 8, alias 2, D. Thom. in præ­
tutem (id est gratiam) influere, sine qua eo­
senti ari. 2, loquens de homine, tam in
tiæ in ordine 'ad meritum vitæ
rum opera nullo pacto Deo gratia, et meri­
statu naturæ integræ, quam lapsæ : et supra
æternæ.
toria esse possunt. Et can. 2, ita habetur:
quæst. 109, ari. 5, aliisque in locis, quæ in
« Si quis dixerit, ad hoc solum divinam
margine notantur : atque idem tenent cæNon erit hic larga disputatio de necessi­
u gratiam per Jesum Christum dari, ut fa­
teri omnes Doctores Scholastici, quos lon­
tate gratia? absolute, aut in ordine ad bene
te cilius homo juste vivere, ac vitam ætergum esset recensere. Nec necesse erit pri­
operandum ; de hoc enim fuse egimus cum
α nam promereri possit, quasi per liberum
mam hanc assertionem rationibus confir­
D. Thom. supra quxst. 109 per totam, in
α arbitrium sine gratia utrumque, sedægre
maro, cuncta siquidem, quæ in sequentis
Tractatu de Gratia : quare neque hic futura
« tamen, et difficulter possit, anathema sit. »
probationem adducemus, illam a fortiori
est prolixa disceptatio cum haereticis PelaEt in Bulla Pii V, a Gregorio XIII reno-^y ,
comprobabunt.
gianis, aut Semipelagianis, vel ex toto, vel
vata, et confirmata damnatur oppositus er- ÿ
ex parte tollentibus ipsius gratiæ necessita­
ror Michaelis Baii, ut patet in propositio­
§ ntem : aut cum Lutheranis, et Novatoribus
nibus 14 et 16. Dicebat enim Baius in prima
ejus sufficientiam denegantibus : de quo
ex his propositionibus, quod opera bona a
Ostenditur necessitas gratix ad meritum
plura Controversistæ.Soto.Driedo, Bellarm.
filiis adoptivis facta non accipiunt rationem
vitæ æternæ.
Suarez, Alvarez de auxiliis, et alii. Ea ergo
meriti ex eo quod fiunt per spiritum adop­
succincte in præsenti discutiemus; quæ ad
Sttwfc 2. Dicendum est secundo,etiam per orditionis inhabitantem corda filiorum Dei, sed
necessitatem, et sufficientiam gratiæ in or­
nem ad divinam potentiam repugnare ali­
ex eo solum, quod sunt conformia legi. Et
dine ad merendum de condigno vitam æter­
quem mereri de condigno, proprie lo­
in secunda, quod meritum non consistit in
nam spectant; maxime vero illa, de quibus
quendo, vitam æternam sine gratia sanc­
eo, quod qui bene operatur, habeat gratiam:
adhuc inter ipsos Catholicos non omnino
tificante, vel alia forma eminenter gratiam
sed in eo solum, quod obedit legi. Quas
constat, aut quæ difficultatem aliquam hujus
continente. Et intelligitur conclusio non
propositiones ut temerarias ad minus, et
materiæ specialem pra?seferunt.
solum de homine in statu naluræ lapsæ,
erroneas supradicti Pontifices condemna­
in qua nunc est, ubi necessario debet esse
runt.
·
· ■
'T
vel amicus Dei per gratiam, vel inimicus
Hoc ipsum potest suaderi pluribus Scrip­
DUBIUM I.
ejus sine illa ; sed etiamsi constitueretur in
turæ testimoniis , cujusmodi est illud
puris naturalibus, aut in natura integra sola
Joannis 15 : Sicut palmes non potest ferreJ«aJ*
Utrum homo absque gratia possit mereri
integritate naturali, ubi neque esset ami­
fructum a semel ipso, nisi manserit in vite:
vitam asternam de condigno.
cus Dei, neque inimicus. Hæc est proculdusic nec vos, nisi in me manseritis. In
Addimus in titulo particulam illam, de
D.Ti».bîo mens D. Thom. in præsenti, et aliis
Christo autem nullus manet, nisi per gra­
locis, ut constabit ex ejus ratione, quam
condigno ; nam quid tenendum sit circa
tiam. Et cap. 3 : Xisi quis renatus fuerit ex^
statim expendemus. Quod non obscure domeritum de congruo, constabit ex dicendis
aqua, et Spiritu sancto, non potest introire
cent Capreolus, et Deza in 1, dist. 17, quæst.
disp. seq. num.·}, et latius disp. 6, dub. 1,
regnum Dei. Ergo neque illud mereri. Pau­
Ftmr. I, Ferrara 3, contra gentes, cap. 147, Lorca
ubi examinandum est, an prima gratia pos­
lus etiam ait Rom. 8 : .Si filii, et hxredes:^·
in præsenti, disp. 45, § Hinc habetur decisio,
sit cadere sub hoc merito. Nomine autem
filiatio autem non fit, nisi per gratiam. Etiiita
Zumel in hoc 2 art. disp. 1, conci. 2 (sed
1,ad Corinth. 13 : Sicharitalem (atque a deo 11
gratiæ in præsenti, sanctificantem, et jus­
hic Author loquitur de gratia in esse gra­
tificantem intelligimus ; de hac enim lo­
gratiam) non habuero, nihil sum, nihil mihi
ft».]. tiæ, non in esse qualitatis). Vasq. disp. 116,
quitur in hoc 2 art. D. Thomas, et de ea
prodest, etc. Ubi omnes exponunt, in ordine
cap. 2, inquit non posse hominem etiam
movent communiter Expositores hoc du­
ad vitamæternam promerendam. EtadGa-AJGL
de potentia absoluta in quocumque statu
bium, quod potest procedere vel secundum
lat. 5 : « In Christo Jesu, neque circumcisio ’
mereri de condigno vitam æternam sine
legem Dei ordinariam, vel de potentia ejus
« aliquid valet, etc. sed fides, quæ per chagratia justificationis, el spiritu adoptionis
absoluta.
« ritatem operatur. » Constat autem, quod

707

filiorum Dei; et ita intelligendum esse D.
Thom.in præsenti,dum ad meritum requi­
rit gratiam. Quid vero per gratiam justi­
ficationis, et spiritum adoptionis Vasq. in­
tel ligat, vide apud ipsum.
3. Probatur primo ratione D. Thom. quia Ratio,
repugnat aliquem actum esse de condigno
meritorium vitæ æternæ, nisi operans illud
sit Deo gratus, et acceptus; at sine gratia,
vel alia forma eminenter ipsam conti­
nente, nullus potest esse gratns Deo, et
acceptus, etiam per ordinem ad divinam
potentiam : ergo seclusa gratia, et præ­
dicta forma, nullatenus potest aliquis me­
reri vitam æternam de condigno. Conse­
quentia est nota, et minor habetur ex illis
quæ diximus in tract, de Justificat. disp. 2,
dub. 1, ubi multis probatam reliquimus,
non posse hominem sine gratia sanctifi­
cante justificari : quod est esse gratum Deo,
et acceptum. Major vero suadetur : tum ex
illo Genesis cap. 4 : Respexit Dominus ad
Abel, et ad munera ejus. Ubi juxta exposi­
tionem D. Greg. lib. 22 Moral, cap. 8, etD. Greg.
D. Thom. quxst. 27, de Verit. art. 5. in corp. DTb0‘
manifeste ostenditur, quod Deus prius res­
picit personam, quam opus; et quod opus
nequit esse gratum Deo, et acceptum, atque
adeo nec meritorium simpliciter apud ip­
sum, nisi supponatur grata, et accepta ipsa
persona : Dona enim iniquorum non probat
Altissimus. Tum etiam, quia per quemlibet
actum vitæ æternæ meritorium acceptatur
homo ad perfectam Dei amicitiam, et gra­
tiam consummatam, quæ est ipsa vita
æterna : ergo repugnat illum habere talem
actum, et quod non maneat eo ipso gratus
Deo, et acceptus.
Confirmatur : repugnat hominem ad vi- Confic­
tam acceptari, et non esse filium Dei adop- tualI0>
tivum; nam si filii, et hæredes, inquit Apost.
Rom. et ideo hæredes, quia filii : quare si
non filii, neque hæredes : sed nullus adop­
tari potest in filium Dei, nisi per gratiam :
ergo neque acceptari ad vitam æternam.
Cum ergo per meritum condigni homo ac­
ceptetur, habeatque jus ad illam, fit inde,
quod hujusmodi meritum nequeat esse sine
I gratia.
4. Secundo probatur alia ratione, qua Miud
utitur in præsenti D. Thom. quæ potest re- "u”’
duci ad hanc formam. Ut actus sit meri­
torius de condigno alicujus præmii, debet
esse æqualis valoris, et condignitatis (sal­
tem in virtute) cum ipso præmio : sed so­
lus actus, qui procedit a gratia, potest esse

708

DISP. Ill, DUB. I.

DE NECESSITATE GRATIÆ.

æqualis valons cum visione beatifica, in
qua consistit vita æterna : ergo solus ipse
potest esse meritorius illius de condigno,
atque adeo sine gratia repugnabit omnino
hujusmodi meritum. Major constat ex illis,
quæ in descriptione hujus meriti disp. pri­
ced. num. 1, diximus, et ex D. Thom. in
præsenti, art. 3, in solutione ad 3, si solutio
illa cum suo argumento conferatur. Minor
vero (supponendo id quod est per se no­
tum, et D. Thom. in præsenti docet, et su­
pra quxst. 109, art. 5, quod scilicet actus
meritorius non potest esse majoris dignita­
tis, et valoris, quam sit forma, quæ est
principium talis actus, cum totum id, quod
actus habet, habeat ab illa forma) sic sua­
detur : quia nulla forma præter gratiam
(excepta hypostatica unione) potest a Deo
produci, quæ sit æqualis dignitatis, et per­
fectionis cum visione beatifica : ergo nullus
alius actus, a quacumque forma procedat,
potest esse æqualis valoris, et dignitatis
cum hac visione, nisi solus ille, qui proce­
dit agralia. Probatur minor hujus secundi
syllogismi, in qua sola posset esse difficul­
tas : quoniam visio illa est formalis parti­
cipatio perfectissimae rationis in Deo repertae,
naturæ nimirum, et essentiæ divinæ : ergo
a sola ilia forma potest in perfectione, et di­
gnitate adæquari, quæ est formalis parti­
cipatio ejusdem naturæ : quæ. ut constat,
non potest esse alia, quam gratia.
Fulcitur.
Confirmatur : nam quælibet alia forma,
quæ a Deo potest produci, solum erit parti­
cipatio alicujus ex divinis attributis, ut ex
se est manifestum : constat autem, nullam
attributi participationem adæquare posse,
nec formaliter, nec virtualiter participatio­
nem ipsius divinæ naturæ; quia sicut na­
tura divina excedit virtualiter sua attributa,
ita forma, quæ est participatio naturæ, ex­
cedit quamcunque aliam, quæ solum sit
participatio attributi. Cum ergo visio beati­
fica sit participatio ipsius divinæ naturæ,
plane sequitur a nulla alia forma, praeter­
quam a gratia, quæ est ejusdem naturæ par­
ticipatio, posse in perfectione formaliler,
vel virtualiter adæquari; atque adeo a sola
gratia oriri posse actum, qui sii de condi­
gno meritorius prædictæ visionis. Quæ ra­
tio cum procedat ex intrinsecis, et essen­
tialibus ipsius meriti ,æque probat, in nullo
sensu posse purum hominem, sive sil in
peccato, sive absque illo, sine habitu gratiæ
mereri vitam aeternam de condigno, etiam
per ordinem ad potentiam Dei absolutam.

Opposita opinio cum suis argumentis.

Respondetur ad argumentum, admissa
majori in sensu disp. 1 dub. G explicato,
distinguendo minorem ; Potest Deus accep­
tare opera extra gratiam facta, etc. tanquam
pretium justum vitæ aternæ, atque adeo
tanquam meritum condignum respectu il­
lius, negandum est : per modum condi­
tionis suæ promissionis, qua posita, et non
aliter, ponitur quod sub illa promittitur
per modum gratuiti beneficii, vel ad sum­
mum per modum praemii dc congruo, tran­
seat : et neganda est consequentia. Ratio
est, quia licet ad meritum condigni in actu
secundo requiratur divina acceptatio, et
promissio præmii, ut quid complens meriti
rationem, sicut dictum est loco citato; hæc
tamen nequaquam tribuunt, sed supponunt
dignitatem operis, quod acceptatur ut talis
præmii meritorium. Quare omnino repu­
gnat, quod Deus acceptet ut meritum con­
dignum beatitudinisopus non habensæqualem cum beatitudine dignitatem, aut quod
pro eo beati t udi nem ut præmium de con­
digno promittat. Cum ergo Deus alicui
promittat vitam æternam sub conditione
alicujus actus non procedentis a gratia,
esset talis actus solum conditio divinæ pro­
missionis, vel ad summum posset dici me­
ritum congrui respectu illius in eo sensu,
in quo ille qui non est in gratia, dicitur
aliquando mereri illam de congruo per ac­
tus ex auxilio supernaturali procedentes,
nt disp. 5 explicabimus.
•6. Ad confirmationem (relinquendo pro
ki nunc, utrum princeps in materia vili, hoc
est,non habente valorem intrinsecum suffi­
cientem, posset per se loquendo monetam
constituere? In quo probabilior est pars
negativa, et habetur cap. Quanto, de jure­
jurando) respondetur negando consequen­
tiam. Et ratio disparitatis est discrimen,
quod versatur inter pretium proprie dic­
tum, seu civile, ut est pecunia, et quælibet
alia res pecunia aestimabilis, et inter meri­
tum etiam proprie dictum. Nam de ratione
pretii solum est aliqua æstimabilitas apud
homines, undecumque illa proveniat, et
sive illa sit intrinseca, sive extrinseca ;
quia pretium inventum est ad humanas
commutationes. Omne autem temporale,
quod est alicujus aestimationis, potest cum
alia re non minoris aestimationis commu­
tari, et sic ad humanas commutationes
deservire,habereque proinde rationem pre­
tii: et quia hæc æstimabilitas apud homi­
nes provenire potest non modo ab intrin­

iWm-

§ HI.
I

5. Quamvis de lege ordinaria nullussit ex5^·®· |
Catholicis Doctoribus, qui neget nécessita- 'intT I
tem gratiæ justificantis in ordine ad meri­
tum de condigno vitæ œlernæ, ut in prima
assertione diximus : at de potentia Dei ab­
soluta eam non esse necessariam, docuit
Scolus in 1. dist. 17, quæst. 2, Gabriel ibidem. Sute.
Gregorius, et Okam, Marsilius in 1,
20, Medina in præsenti, ubi etiam id insinuare videtur Cajelanus, dicens D. Thom.Jieàü
tantum loqui de lege ordinaria, et forte de Ω/ίί
potentia absoluta non repugnare opposi­
tum. Suarez lib. 12 cit. cap. 14, saltem
quoad hominem existenlem in puris, aut
sine peccato, et quoad eundem Montesin. ito
disp. 35, quæst. 5, et alii ex recentioribus.
Est tamen inter prædictos Authores discri­
men ; nam Scotus, Nominales, et Medina
loquuntur etiam de operibus solum viribus
naturæ factis, et his dicunt non repugnare
de potentia absoluta prædictam meriti ra­
tionem. Suarez vero, et recentiores tantum
loquuntur de operibus, quæ fieri possunt ex
auxilio supernaturali a non habente gra­
tiam habitualem.
Probatur primo hæc sententia, quia opera
nostra non habent rationem meriti de con-nms
digno, nisi ex divina acceptatione, et pro­
missione et ita illius tantum præmiisunt
meritoria, quod Deus illis promisit, et in
ordine ad quod illa acceptat : sed potest ac­
ceptare oppra extra gratiam facta, ut dei
pro illis operanti vitam æternam ; ergo
prædicta opera possunt illius esse meritoria
de condigno.
)
Confirmatur ex his, quæin humanis con- ob­
tingunt, ubi princeps per solam exlrinse- “
cam designationem rem parvi valoris cons­
tituit pretium dignum alterius rei longe
majoris aestimationis, et valoris, ut patet in
moneta, dum cuditur in maleria æris, vel
ferri, quæ ex sola impressione sigilli regis
accipit multo plus extrinseci valoris. quam
habebat intrinseci rergo melius poterit Deos
per extrinsecam suam ordinationem, et ac­
ceptationem actum non procedentem a gra­
tia, atque adeo non habentem secundum se
æqualem valorem cum beatiludine, cons­
tituere pretium condignum respectu illius,
conferendo illi de valore extrinseco totum
quod haberet de intrinseco, si a gratia pro­
cederet.
I
Respondetur

709

seco, ut a bonitate, et utilitate rei, quæ
aestimatur ; sed etiam ab extrinseco, ut est
æstimabilitas monetæ, quæ provenit a ver­
bo, et designatione regis; inde est, quod
ratio pretii proprie dicti potest ex omnibus
his capitibus crescere. At meritum essen­
tialiter dicit rationem remunerabilis-, est
enim actus remuneratione, et præmio di­
gnus ; et quia ratio remunerabilis non
potest ab' extrinseco immediate provenire,
propterea nec ratio meriti potest augeri
per aliquid omnino extrinsecum ; sed debet
fundari in intrinseca bonitate, et valore
ipsius actus, qui dicitur meritorius, vel
saltem in valore alicujus formæ, quæ insece sit in ipso merente, quæque moraliter
actum ejus informet : quare nisi prædictus
actus habeat intrinsecam condignitatem, et
intrinsecum valorem æqualem cum præmio
(saltem ratione prædictæ formæ) non pote­
rit esse meritorius de condigno respecta
illius.
Causa vero, propter quam ratio remune­
rabilis nequit provenire immediate ab ali­
quo omnino extrinseco, ea est, quod nullus
remuneratur, nisi ratione ejus, per quod
est moraliter dignus laude ; et nullus est
moraliter dignus laude, nisi per id, quod in
ejus potestate, et dominio est, et ab ejus vo­
luntate provenit : id autem quod a volun­
tate alicujus provenit, intrinsecum est illi,
non extrinsecum.
Adde, quod etiam in humanis non aliter
rex potest extrinseco augere valorem pe­
cunia?, nisi quia ipse (saltem implicite)
promittit se eandem pecuniam, quoties ne­
cessarium fuerit, iterum recepturum, et
pro ea rem æqualis valoris intrinseci red­
diturum : quare pecunia secundum quod
non adæquat in valore intrinseco res, pro
quibus commutatur, non perse habet,quod
sit condignum pretium earum, sed per ac­
cidens duntaxat, quatenus substituitur loco
rei æqualis valoris intrinseci, quam rex,
quoties opus fuerit, reddere promisit. Unde
commutatio quæ pecunia fit, non tam fit
cum ipsa pecunia, quam cum illa re pro­
missa, cujus loco pecunia substituitur. Ac­
tus autem meritorius non constituitur loco
alterius rei, quæ intrinsece sit æqualis va­
loris cum præmio; alias res illa, et non ipse
actus, haberet per se rationem meriti, sed
per seipsum haberet rationem pretii com­
mutabilis cum præmio. Unde per seipsum,
atque adeo intrinsece, non per aliquid om­
nino extrinsecum (si semel est meritum

710

DISP. III, DUB. II.

DE NECESSITATE GRATIÆ.

condigni) debet esse aqualis valoris cum
præmio.
seeun7. Arguitur secundo : actus charitatis
üi»ï’Perse oslde condigno meritorius vitæ ætertoai. næ : sed non repugnat dari hujusmodi ac­
tum sine gratia : ergo. etc. Major videtur
perspicua, quoniam actus cæterarum vir­
tutum non habent, quod sint meritorii, nisi
ratione charitatis : ergo actus ipse charita­
tis per seipsum habebit rationed meriti.
Minor vera probatur : tura quia non vide­
tur implicare contradictionem, quod Deus
separet charitatem a gratia, et sine hac
ponat illam in voluntate, cura sint res om­
nino distincts. Tum etiam, quia esto quod
habitus ipse charitatis non possit a gratia
separari, at non repugnat, quod Deus con­
ferat alicui non habenti habitum charitatis
aliquod ejus auxilium, quo per modum
transeuntis faciat prædictum actum : er­
go, etc.
R^spcn- Respondetur negando majorem, si losio. quamur de actu charitatis ut separato a
gratia (sive talis actus possibilis sit, sive
non : de quo diximus tract. 15, disp. 2,
dub. 6), quia neque actus charitatis, neque
alterius virtutis, esset dignus vita aeterna,
nisi in subjecto, a quo procedit, supponatur
gratia, quæ et illud gratum, et acceptum
reddat Deo, et ipsi actui conferat æqualem
valorem cum visione beata. Quod optime
docuit D. Thom. quæst. 2Ί de Verit. art. 2
in solutione ad 4, his verbis : « Dicendum,
α quod charitas non sufficeret ad merenα dum bonum ælernum, nisi præsupposita
α idoneitate merentis, quæ est per gratiam;
« aliter enim dilectio nostra non esset tanto
« præmio digna. » Et ratio est. quia tam
charitas. quam quælibet alia virtus est par­
ticipatio alicujus ex divinis attributis, et
ita non potest adæquare in perfectione, et
valore visionem beatam, quæ est formalis
participatio ipsius divinæ essentiæ et natu­
ræ, ut in secunda ratione, num. 3 vidimus.
Wiium 8· Tertio arguitur, quia non magis reart“· quiritur gratia ad merendum vitam æteri), ibo. nam, quam ad satisfaciendum pro peccato :
sed satisfactio potest fieri absque gratia :
ergo et meritum. Major videtur esse D.
Thom. in 4, dist. 17, quxst. 2, art. 4,
quxstiunc. 3 ad 3, ubi docet, quod satisfac­
tio debet fieri per opus meritorium. Et mi­
nor suadetur, quia si quis in statu peccati
adimpleat poenitentiam sibi a confessario
impositam, vere satisfacit per illam, alias
non adimpleret præceptum confessarii,

quod est de satisfactione, et ita teneretur ex
j
vi illius præcepti iterum, cum esset ingra­
tia, prædictam poenitentiam adimplere;
quod constat esse falsum. Et præterea, quia
[
satisfactio illa, cum sit pars sacramenti,
non potest non recedente peccato, et fictione
habere suum effectum, qui est acquisitio
gratiæ, et remissio pœnæ : ergo prædicta
satisfactio habet valorem, etiamsi fiat extra
statum gratiæ.
Respondetur primo admissa majori ne-W--1
gando minorem ; quia nullum opus extra
gratiam facium est apud Deum satisfaclorium, ut D. Thom. expresse docet m4,D
dist. 15, quxst. 1, art. 3, quxstiunc 2, ibi :
« Quia in satisfactione (verba sunt Ang.
Doctoris loco cit. ) oportet quod amicitia
« restituta, justitiæ æqualitas restituatur.
« cujus contrarium amicitiam solvit, ut
« Philosophus in 8 Ethic, dicit. Æqualitas
« autem in satisfactione ad Deum non est
« secundum æquivalentiam, sed magis «ε­
κ eundum acceptationem ipsius; et ideo
« oportet, quod etsi jam offensa sit dimissa
« per præcedentem contritionem, quod
:
α opera satisfactoria sint Deo accepta, quod
I
« dat eis charitas (intellige simul cum gra­
tia); et ideo sine charitate (atque adeo
sine gratia) opera facta non sunt satis
« factoria. »
Secundo respondetur admittendo cum
Cajetano in Summa, verbo satisfactio sa- r^?
crainentalis, satisfactionem sacramentalem όχι
in peccato mortali exhibitam recedente fic­
tione habere effectum, qui corresponde
illi, prout est pars sacramenti, atque adeo
ex opere operato : dicimus tamen prædic­
tam satisfactionem nullum sortiri valorem
ex opere operantis, quia licet opus sacramentale extra gratiam factum possit adve­
niente gratia in virtute ipsius sacramenti
effectum ipsius sacramenti conferre, quia
tamen secundum se, et ex parte operantis
nullius valoris fuit apud Deum, ideo etsi
peccatum recedat, nullum potest valorem
sortiri in ordine ad ipsum ; atque adeo
neque habere rationem satisfactorii ex
opere operantis, nec meritorii ; meritum
enim non convenit nostris actibus secundum id, quod habere possunt ex opere ope­
rato, et in virtute sacramenti ; sed secun­
dum id, quod habent ex opere operantis
per gratiam.
·.
9. Tandem arguitur : quoniam Christus,
etsi non haberet gratiam habitualem, mereretur de condigno non solum vitam æternam,

nam, sed etiam præmium valoris infiniti,
si hoc esset possibile : ergo de potentia ab­
soluta non requiritur ad meritum gratia
habitualis.
Respondetur (quidquid sil de antecedenti,
dequodicemus 3 pari, de gratia Christi, ad
quxst. 7), quod Christus, etsi non haberet
gratiam habitualem, haberet tamen gratiam
unionis, quæ eminenter illam continet :
jam autem dictum est, quod ad meri tum
sufficit vel gratia habitualis, vel alia forma
eminenter illam continens, cujusmodi est
sola gratia unionis.
DUBIUM II.

L trum homo in gratia constitutus mereatur
de condigno vitam æternam.
Duplex distinguendum est meritum con­
digni : aliud quod nullam supponit gaatiam
remunerantis factam ipsi merenti : aliud
vero, quod hujusmodi gratiam supponit, et
in ea fundatur. Primum meretur de condigno præmium sibi æquale, non utcumque,
sed de rigore justitiæ ; servat enim hu­
jusmodi meritum omnes conditiones ad rigorosam justitiam requisitas. Secundum est
quidem meritum condignum proprie, et
formaliter respectu præmii non excedentis
ejus valorem ; ad hoc enim satis est æqua­
litas cum præmio, supposita promissione,
et acceptatione illius apud quem aliquis me­
retur), quia tamen supponit gratiam, et in
illa fundatur, non potest esse meritum de
rigore justitiæ. In præsenti ergo non de
priori merito, quod respectu Dei in nulla
pura creatura potest reperiri, sed de hoc
posteriori procedit difficultas.

§ ICommunis, et vera sententia probatur authoritatibus sacræ Scripturæ, et ratione D.
Thomæ fulcitur.
10. Dicendum est, hominem constitutum in
gratia per opera ex ipsa gratia procedentia
mereri vitam æternam de condigno. Asser­
tio hæc est communis inter Theologos, uno
Durando excepto, cum quo forte quæstio
tantum potest esse de nomine : unde su­
pervacaneum esset singulos recensere. Pro­
batur in primis sacræ Scripturæ testimo­
niis, ubi manifeste habetur, justos ratione

711

suorum bonorum operum dignos esse vita
æterna, quod est mereri illam de condigno.
Hujusmodi est illud Sap. 3, ubi de
aucxœdicitur : « In paucis vexati, in multis bene riiate.
α disponentur; quoniam Deus tentavit eos, S3p'8‘
< et invenit illos dignos se, id est partici« patione virtutis suæ » addit InterlineaIis. Paulus item 2, ad Thessalon 1, cum 2 ad’
exhortaretur illos ad charitatem, fidem, et f.
patientiam in tribulationibus, quas propter
Deum patiebantur, subdit : α Ut digni harf beamini in regno Dei, pro quo et pati—
« mini ; si tamen justum est apud Deum
« retribuere tribulationem his, qui vos tri­
ce bulant, et vobis qui tribulamini, requiem
« nobiscum in regno Dei. » Ubi ponde­
randum est, quod sicut retribuere pœnam
pro peccatis appellatur a Paulo justum
apud Deum; ita etiam remunerare merita :
non nisi quia sicut peccata de condigno me­
rentur pœnam, qua a Deo puniuntur, ita
Justorum merita beatitudinem, qua ab ipso
Deo remunerautur. Similia habentur ad
Coloss. 1 : Qui dignos nos fecit in pariem sortis Sanctorum in lumine. Et Apocal, 3 : Am- Apocal.
balabunt mecum in albis, quia digni sunt. 3’
Hoc ipsum manifeste suadent omnia illa
testimonia, quæ supra in annotatione super
articulum primum, et disput. 1, num. 72,
adduximus, in quibus vita æterna appella­
tur merces, et corona justitiæ, a Deo tan­
quam a judice justorum meritis reddenda :
quod enim datur ut merces, ut corona, da­
tur tanquam præmium dignum, et justum
pro condigno pretio, et merito æqualis va­
loris cum ipso præmio.
11. Deinde probatur ratione, qua utitur Ratw
in præsenti D. Thom. quæ potest reduci ad
hanc formam. Actus procedens ex gratia
est omnino proportionatus in ratione me­
riti, et æqualis valoris, saltem in virtute
cum vita æterna : ergo supposita promis­
sione Dei, erit meritorius illius de condigno.
Consequentia patet, quia supposita promis­
sione Dei (quam adesse supponimus) nihil
desiderari potest ad meritum de condigno,
nisi prædicta æqualitas, seu proportio. An­
tecedens vero probatur : tum quia eo ipso,
quod actus procedat a gratia, accipit valo­
rem, et dignitatem ipsius gratiæ; imo et
efficaciam perducendi in id, quod potest
gratia : quemadmodum calefactio procedens
ab igne recipit ab illo virtutem ad produ­
cendum non modo alterum calorem, sed
etiam alterum ignem : dignitas autem, et
valor graliæ æqualis est, saltem in radice,

DISP. Ill, DUB. II.

DE NECESSITATE GRATIÆ,

712

cum vita a*terna; illiusque virtus, et effica­
cia usque ad hanc se extendit, ob idque gra­
tia dicitur:Fons aqu.r salientis in ritarn æter­
nam; quia mediis suis actibus ad eam tendit,
quam in radice, et virtute præcontinet.
Tum etiam, quia actus procedens α gratia
informatur eo ipso gratia, a qua procedit,
et ab illa vivificatur, et animatur : actus
vero aliqua forma informatus, eo ipso habet
valorem, et dignitatem talis formæ : si igi­
tur gratia habet valorem æqualem, aut suf­
ficienter proportionatum cum vita æterna,
hunc etiam habebit actus, qui ex gratia
procedit. Tum denique, quia per gratiam
inhabitat animam ipsemet Spiritus sanctus,
qui est supereminens causa beatitudinis :
unde ex ejus virtute, et motione possunt
recipere actus nostri dignitatem, et valorem
sufficienter proportionatum cum ipsa beatitudine : ergo, etc.

§ Π.
Objectiones adversus rationem hanc, et
earum solutio.
Prima
12. Verum contra rationem hanc, et
objectio. primo contra primam antecedentis proba­
tionem objicies, falsum esse quod gratia,
quæ habetur in hac vita, adæquet in valore,
et dignitate beatitudinem. Tum quia oppod. τι». situm docere videtur D. Thom. supra
quæst. 113, art. 9, ubi dicit, quod absolute
loquendo majus est donum gloriæ, quam
donum gratiæ. Tum etiam, quia gratia est
amissibilis, et sæpe parum durat in anima;
beatitudo autem est omnino indefectibilis,
et durat in aeternum.Tum præterea,quoniam
beatitudo est longe actualior, quam gratia,
cum illa sit actus secundus perfectissimus,
hæc vero dumtaxat habet rationem habitus.
Tum denique, quia beatitudo habet ratio­
nem maximi boni, et ita excludit a se omne
malum ; gratia autem non ita : ergo, etc.
Dilnitur. Hanc objectionem cum subsequentibus
proposuimus ad elucidandam rationem
D. Thom. nam ex earum solutione illius
vis, et efficacia clarius constabit. Ad propo­
sitam igitur (loquendo de gratia formaliter
in ratione formæ dignificantis actus meri­
torios; et de bealitudine formaliter etiam
in ratione præmii, ut in præsenti loquimur)
negandum est antecedens, sicut illud negat
c?Procr^·Capreolus in 2, dist. 27, art.2, in solid. ad 1,
Medina.’ circa finem : Victoria, quem refert Medina
in præsenti, art. 1, § Dubitandum præterea,

et in fine amplectitur illius sententiam :
I
qui omnes asserunt, actum meritorium,
.
quatenus procedit a gratia, atque adeo et
gratiam ipsam habere dignitatem, et valo­
rem vitæ æternæ æqualem, et non utcum-’
que, sed æqualitate absoluta, et quantita­
tive, et hac ratione Deum in remuneralioue
meritorum servare formam justitiæ commutativæ, quia reddit æqualem proæquali,
dum retribuit vitam æternam pro justorum
meritis. Cui solutioni consonat D. Thom.
2, 2, quæst. 61, art. 4 ad 1, et in præsenti
art. 3, in solutione ad 3, ubi sic ait : Dicen­
dum quod gratia Spiritus sancti, etsi non sit
æqualis gloriæ in actu, est tamen æqualis in
virtute, sicut semen arborum, in quo est
virtus ad totam arborem. Dicitur autem gra­
tia æqualis gloriæ in virtute, quia per mo­
dum radicis continet eandem gloriam, sicut
natura quaelibet in virtute, et per modum
radicis naturales suas operationes. Ex quo
fit, quod sicut operatio naturalis non exce­
dit in dignitate naturam, a qua procedit;
imo neque in perfectione absolute, et sim­
pliciter, sed ad summum secundum quid,
nempe in esse actus : ita etiam visio beata,
{
quæ se habet ad gratiam sicut operatio ad
naturam (gratia enim in ordine supernatu­
ral], et respectu supernaturalium operatio­
num habet rationem naturæ, ut diximus
tract. 14, disp. 4. dub. 3), nullatenus exce­
dit illam in dignitate, et licet sit ea per­
fectior secundum quid, nempe in esse actus,
non tamen absolute, et simpliciter ; quin
potius si aliquis inter eas constituendus est
in perfectione, et dignitate excessus, non
visio gratiam, sed potius (quantum est ex
parte essentiae harum formarum) gratia
absolute loquendo debet superare visio­
nem.
13. Pro cujus majori explicatione obser·^;’
vandum est ex dictis loco citato, quod tam
gratia, quam visio beatifica sunt formales
participationes essentiae, et naturæ divinæ;
aliter tamen, et aliter utrique hoc conve­
nit : nam gratia participat eam formaliter
sub ratione, et munere naturæ, atque adeo
prout habet rationem primi, et radicalis
principii divinarum operationum ; visio
vero participat illam prout est actualis in­
tellectio, qua Deus seipsum cognoscit. Unde
eodem proportionali modo debemus inter
se conferre formaliter gratiam, et visio­
nem ; sicut divina natura prout habet for­
malissime rationem naturæ, et gerit hoc
munus, confertur virtualiter, vel ex modo
concipiendi

713

concipiendi cum seipsa secundum quod est i ipsemet homo Deum possidet, atque adeo
plus hæc, quam illa in commodum hominis
formalissime actualis sui intellectio : cons­
cedit; idcirco potest dici major in ratione
tat autem, quod in natura divina duo hæc
doni, quamvis absolute (saltem ex parte
ita inter se ex modo nostro concipiendi
formæ) non sit majus bonum. Immo ex
conferuntur, ut ipsa considerata per modum
naturæ concipiatur ut radix suimet consi­
hoc fit, quod apud Deum magis æstimetur
derate per modum actualis intellectionis,
gratia, quam visio ; plus enim Deus æstimat
præcontineatque primo modo accepta, quasi
id, per quod hominem possidet, ipseque
in radice, et virtute semetipsam posteriori
homo ad illum ordinatur, quodque (ut sic
modo sumptam. Unde si aliquis excessus
dicamus) cedit in commodum, et obsequium
in perfectione, et dignitate ibi futurus
ipsius Dei, quam id per quod homo Deum
esset, non intellectio naturam, sed natura
possidens fit beatus, et felix, quodque ma­
potius absolute, et simpliciter superaret
gis cedit in commodum ipsius hominis.
intellectionem; sicut cernimus in natura
Ad secundam probationem respondetur,
creata, quæ absolute, et simpliciter superat
gratiam quantum est ex parte suæ formæ,
in perfectione perfectissimam quamque
incorruptibilem, et inamissibilem esse; si
suam naturalem operationem. Conferendo
tamen subjecto, cui inest, perfecte domineigitur inter se formaliter gratiam cum vi­
tur : et sic gratia Patriæ, quæ est eadem
sione beatifica, illa debet esse radix istius,
cum gratia viæ, nunquam amittitur. Quod
virlualiterque eam præconlinere per mo­
vero in via deperdatur, provenit ex imper­
dum naturæ, ac radicalis principii ; et in
fectione subjecti, et modi illud informandi :
ordine ad perfectionem, quæ fundat digni­
sicut quod anima rationalis in hac vita
tatem, et valorem, si quis inter eas exces­
informet corpus amissibiliter, et in altera
sus constituatur, non visio superabit gra­
inamissibiliter, atque adeo hic constituat
tiam,sed potius e converso, saltem quantum
subjectum corruptibile, illic vero incorrup­
est ex parte essentiae harum formarum, ut
tibile, ex dispositione subjecti, et modi
dictum est.
illud informandi ortum ducit. Ex quo so­
Potestque hæc eadem gratiæ dignitas, et
lum sequitur, gratiam viæ esse beatitudine
æqualitas, vel excessus in perfectione supra
imperfectiorem ex parte solius modi esvisionem beatam amplius explicari, et so­
sendi, qui est illi accidentalis; non ex parte
lutio hæc magis confirmari ex eo, quod
formæ, aut essentiae ipsius gratiæ, penes
visio in ordine supernaturali habet ratio­
quam attenditur ejus dignitas, et ex qua
nem hæreditatis praeparatae a Deo filiis ejus
desumitur valor meriti.
adoptivis; gratia vero est forma, quæ ho­
Ad tertiam dicendum est, excessum illum
mines filios Dei adoptivos constituit, ideoquo beatitudo excedit gratiam ex eo, quod
que cuilibet in gratia constituto debetur
hæc sit forma habitualis habens rationem
gloria jure hæreditario, juxta illud : Si
actus primi, illa vero sit actus secundus,
filii, et hæredes : non est autem majoris
tantum esse excessum secundum quid,
dignitatis hæreditas, quam filiatio; nec
nempe in esse actus, qui proinde non tollit
plus a patre aestimatur regnum,quam filius,
æqualitatem simpliciter : praeterquam quod
sed magis e converso; alias non regnum, et
hic excessus aliunde suppletur in gratia, et
hæreditas instituta essent propter filium,
in actibus meritoriis, ut dicemus num. 17.
sed filius genitus esset propter regnum, et
Ad ultimam denique probationem dicas,
hæreditatem; quod nullus dicet.
beatitudinem esse ipsam gratiam per visio­
Sxte 14. Ad primam antecedentis probationem commutatam, et sic non præcise ra­
tione visionis, sed ratione etiam ipsius gra­
?"·£ nem respondetur, gloriam in ratione doni
tiæ habere, quod sit maximum bonum.
Wi- posse dici majorem, quam gratiam, quamQuod autem visio excludat formaliter omne
vis dignitas gratiæ absolute sit major, vel
malum, etiam pœnæ, non vero gratia,
æqualis. Et ratio est, quia cum de ratione
quandiu est in via, non arguit illam esse ex
doni sit, ut cedat in commodum illius cui
parte formæ simpliciter gratia perfectio­
donatur, sæpe id quod est absolute minus
rem ; nam etiam unio hypostatica, quæ est
bonum, potest dici majus in ratione doni,
longe perfectior visione beatifica, non ex­
quia plus cedit in commodum ipsius : quia
cludit formaliter secundum se præcise
igitur per gratiam homo ordinatur ad
sumpta omne malum, cum admittat saltem
Deum, et (ut sic dicamus) Deus possidet ho­
malum pœnæ, vel pœnalitatis. Sufficit ergo,
minem ; per visionem vero beatificam
Salmant. Curs, theolog. tom. X.
46

--r·.

714

DISP. Ill, DUB. II.

DE NECESSITATE GRATIÆ.

ut gratia non sil ex parte form e imper­
fectior visione, quod eam per modum radi­
cis virtute praecontineat, atque adeo quod
sicut visio excludit omne malum formali­
ter, excludat illud gratia radicaliter.
swonih i". Adde totum excessum, qui ex parte
°J
’modi essendi, aut ex aliis capitibus inveni­
tur in visione beata respectu gratiæ, de
materiali se habere ad illas, prout conside­
rantur formalissime in ratione formæ
dignificantis, et in ratione præmii ; et ideo
optime stat æqualitas inter eas secundum
hanc rationem cum excessu, et inaequalitate
prædicta, quæ potius est physica, et in esse
rei. quam formalis, et per se pertinens ad
rationem meriti, et præmii.
Objicies secundo, quod etiamsi demus,
gratiam esse æqualis valoris cum beatitudine. non tamen ex hoc fit, idem dicendum
esse de actibus meritoriis, quia cum hujus­
modi actus non procedant immediate a
gratia, quæ non est immediate operativa,
non apparet qualiter in illos influat, aut
communicet illis suum valorem. Eo vel
maxime, quod in praedictis actibus nihil est
assignabile a gratia participatum, per quod
eleventur ad dignitatem, et valorem ipsius
gratiæ, aut in quo prædictus valor consis­
tat.
Solvitur. Respondetur negando antecedens; nam
ut gratia communicet suum valorem acti­
bus meritoriis, non est necesse. quod sit
immediate operativa, sed satis est. quod sit
operativa radicaliter, et mediis virtutibus
infusis, quæ ab illa proxime dimanant, et
in ea radicantur. Mediis enim his virtuti­
bus, maxime vero media charitate, actus
prædicti procedunt a gratia, et gratia com­
municat illis suam Deificam vitalitatem, et
dignitatem. Quemadmodum forma ignis,
licet non sit immediate operativa, sed me­
diante calore, medio illo elevat calefactio­
nem, et communicat illi virtutem igniendi,
et producendi alterum ignem ; et sicut
anima mediis potentiis, quæ ab illa proce­
dunt, communicat suis operationibus vita­
litatem. Et per hoc patet ad primam ante­
cedentis probationem.
Ad secundam dicendum est, actum meri­
torium participare a gratia hoc, quod est
vivere in ordine ad finem supernaturalem
vita supernatural!, et (ut sic dicamus) dei­
fica per participationem, atque adeo quod
sit per participationem divinus divinitate,
quæ per essentiam per se primo est propria
solius naturæ divinæ, ut distinguitur ab

tiam habitualem, sed actualem quandam
attributis. Nam sicut in naturalibus ratio
motionem, sou præmotionem, qua movet,
vitæ per se primo reperitur in anima, et
et applicat gratiam, et charitatem ad ope­
ab illa ad potentias, ab his vero ad actus
i
derivatur : ita etiam in supernaturalibus
randum. et eliciendum actum meritorium.
participatio divinæ vitæ (ut loquitur D.
Hæc autem divina motio accommodatur
Thom. in 3, dist. 27, quxst. 1, art. 4,D
conditioni ipsius gratiæ, sicut reliquæ præquxst iunc. 4) per se primo reperitur in
motiones physicæ dantur accommodate ad
gralia, quæ est prima forma per participa­
potentiam, spu principium, pro cujus ope­
tionem viva in hoc ordine; a gratia vero
ratione exhibentur ; et ita tribuit per moderivatur ad charitatem, et media charitate
dum appl ica t ion is eandem dignitatem,quam
participant illam cæleræ virtutes, exindeque
confert gratia per modum formæ, et prin­
ad actus derivatur, et in hac actuum vita­
cipii operationis : supplet etiam excessum
litate supernaturali, et (ut sic dicamus)
actualitatis, quem habet visio beatifica, et
deifica, eorum valor meritorius pro for­
actus meritorius supra gratiam : nam duo
mali consistit.
illa sunt actus secundi, et sic majoris actua­
16. Tertio adversus secundam anteeolitatis. quam gratia, quæ solum habet ra­
dentis rationis nostræ probationem objicies:0^1
tionem habitus, et actus primi : et hæc ma­
nam cum dicitur, quod gratia informat ac­
jor aclualitas, cum non possit a gralia, uttus, qui ab illa procedunt, vel intelligitur
pote minus actuali, provenire, oriri debet
de formatione aliqua intrinseca ;et hoc non,
ex alio principio ita, vel magis actuali, siquia gratia extrinseca est actibus meritoriis:
cut prædicti actus : et hoc est Spiritus sanc­
vel de formatione solumextrinseca; et hæc
tus secundum quod operatur per motionem
cum nihil intrinsecum ponat in prædiclis
illam, et influxum, per quem voluntatem,
actibus, insufficiens est ad hoc ut per illam
gratiam, et charitatem applicat ad operan­
constituantur intrinsece condigni vita æter­
dum, et eliciendum actum meritorium.
na ; nam id quod præcise est extrinsecum,
Quæ intelligenda sunt juxta ea, quæ dixi­
nequit conferre intrinsecum valorem : er­
mus tract. 14, disp. 5, dub. 6.
go, etc.
I
Respondetur gratiam intrinsece infor-N*
§ III.
mare actus meritorios, non immediate, sed
mediis illis, quæ modo explicuimus, nempe
Referuntur varii modi dicendi pro opposita
media illa ratione vitæ deifîcæ, et eleva­
sententia, et ejus argumenta diluuntur.
tione in ultimum finem supernaturalem,
quæ actus a gralia participant. Hæc enim
fcwj 18. Pro opposita sententia sunt varii mointrinsece sunt in ipsis actibus, et intrin­
Hiiadi dicendi. Primus haereticorum Buceri,
sece illos informant, constituuntque intrin­
i
Brenzii, Philippi Melancthon, et aliorum
sece dignos vita æterna.
. ter negantium nostris operibus rationem meobjicies contra lemam
tertiam pro- uiiis Kj; riti; imo et ipsum meriti nomen aliqui eoi17.
/. Denique ODjicies
bationem ejusdem antecedentis, quod Spi-°-c i^-rum de medio tollere nituntur, ut videre
ritus sanctus non inhabitat animam, neque
estapud Bellarmin. lib. 5 de justificat. cap. 1.
concurrit ad actum meritorium nisi me­
Alii vero ita concedunt opera nostra esse
diante effectu, quem in illa causât; hic au­
meritoria beatitudinis, ut dicant id non
tem effectus non apparet quis alius esse pos­
provenire ex illorum valore, et dignitate,
sit, nisi ipsamet gratia : idem ergo erit;
sed præcise ex dignatione Dei volentis con­
quod actus meritorius procedat a virtute,
ferre illis præmium, quo digna non sunt,
et motione Spiritus sancti, et quod procedat
leci Ita Kemnitius, Calvinus, et alii, ut referunt
a gratia : quare si ex hoc præcise, quod a
f^Tiletanus in apologia Concilii Trident, sess.
gratia procedit, non fuerit æqualis valoris
tere 6, cap. 11, quxst. 4, Petrus de Soto in ascum vita æterna, neque etiam id habebit ex
** sertione catholica, tract. 4 de bonis operibus,
eo, quod procedat a prædicta motione, et
et alii controversistæ. Secundus dicendi movirtute Spiritus sancti. Unde hæc probatio
^•dusest Gregorii de Arimino in \,dist. 17,
nihil addit supra præcedentes.
1 quxst. 1, art. 2, ubi ait, opera nostra esse
Ad hanc objectionem respondetur effec­
meritoria beatitudinis de congruo, non de
tum illum, quem Spiritus sanctus in anima
condigno : verum est, quod in solutione
producit, et medio quo influit in actum
ad4 oppositum sibi magis placere insinuat.
I^^Tertius est Durandi in 2, dist, 27, quxst. 2,
meritorium, non esse præcise ipsam gra­
tiam
t

4

1

,

,·

.

ICQf, ···* ’

ipiuuiu luvi iu

nviDUil

UUUUl

W

asserentis opera procedentia ex gratia me­
reri de condigno beatitudinem, si meritum
condigni sumatur large, et improprie; non
vero si proprie accipiatur. Forte tamen iste
Author appellat meritum de condigno pro­
prie illud solum, quod obligat remuneran­
tem de rigore justitiæ; et sic quæstio cum
illo erit solum de nomine, quia hoc genere
meriti certum est nullam puram creaturam
mereri posse aliquid apud Deum. Denique
Scotus in 1, dist. 17, quxst. 2, Okam quxst. Seotus.
etiam 2, Gabriel quxst. 3 et alii, etsi conce-Qdbricf.
dant operibus Justorum rationem meriti
de condigno, reducunt tamen istam condignitatem, non tam in valorem intrinsecum
ipsorum operum, adhuc prout sunt ex gra­
tia, quam in extrinsecam acceptationem
Dei.
19. Sed quidquid sit de his dicendi mo-Pri™
dis,hominem constitutum in gratia non me-n-emum.
reri de condigno vitam aeternam, contra
nostram sententiam probari potest. Primo
ex illo Pauli ad Rom. 8 : Non sunt condignx Ad
passiones hujus temporis ad futuram gloriam, Rom. 8.
etc. Et 2 ad Corinth. 4 : Momentaneum hoc, 2 a(î
et leve tribulationis nostræ, supra modum in Cniath.
,,
4- Lacæ
sublimitate æternum gloriæ pondus operatur o.
in coelis. Quibus verbis juxta expositionem
Orig. Cajet, et aliorum significatur, præ- Origen,
mium quod meritis justorum in Patria JC ’
respondet, incomparabiliter excedere ipsa
merita. Consonatque illud Luc. 6 : Mensu­
ram bonam, et confertam, et coagitatam, et
super fluentem dabunt in sinu vestro, etc.
Atque ita docere videntur pluresSancti Pa­
tres, ut August. Psal. 93, Chrysost hum. 11 d. Aug.
et \2ad Rom. Bernard, serm. 1 de Nativit. £· CbryFulgentius lib, 1 ad Monimum, cap. 12, d. Fnig.
Hilarius, Basilius, et alii, qui sæpe asse-β^1;
runt, æternam beatitudinem opera nostra
longe superare.
Et confirmatur : quoniam saepe in sacra Con0r.
Scriptura dicitur, vitam æternam dari gra- “>aüo.
tis, ut Isaiæ 55 et Apocal. ult. : Qui sitit, Isaiæ5ô.
veniat, et accipiat aquam vitx gratis : quod Apocat.
vero gratis exhibetur, non datur tanquam
præmium pro merito de condigno. Et hoc
etiam docuisse videtur Apost. ad Rom. 6,
ubi vitam æternam appellavit gratiam.
Ad primum ex adductis testimoniis ita Argtt.
respondet in præsenti D. Thom. art. 3 in nicuto
solutione ad 1 : Dicendum, quod Apostolus0 tnr?'
loquitur de passionibus Sanctorum secundum D-Tiw·
eorum substantiam; id est,non ut procedunt
ex influxu gratiæ, et illa informantur, sed
ut sunt a libero arbitrio ; ut enim sunt a

716

DE NECESSITATE GRATIÆ.

gratia, sufficientem condignitatem habent
ad vitam æternam, et maximam cum illa
proportionem in ratione meriti ad præmium
quamvis materialiter, et in esse entis visio
beatifica excellentior sit. Eodem modo sol­
vendum est secundum testimonium ; nam
excessus ille gloriæ in ratione praemii non
est ad merita nostra, formaliter ut merita
sunt, nec gloria est supra ipsa secundum
quod procedunt a gratia, sed ut sunt a li­
bero arbitrio, vel a virtutibus acquisitis,
aut infusis, ut considerantur præcise secun­
dum suam entitatem, et substantiam, præscinduntque ab influxu gratiæ.
Per quod patet etiam ad id, quod adduci­
tur ex Sanctis Patribus ; nam vel loquuntur
in sensu hactenus explicato, vel si aliqui
eorum loquuntur de operibus nostris, etiam
ut procedunt a gratia, ut Fulgentius loqui
videtur, comparant illa ad beatitudinem,
non formaliter in ratione meriti, et prae­
mii, sed materialiter, et in esse entis : se­
cundum quam rationem certum est, nullum
opus præsentis vitæ adæquare beatitudinem,
cum illud sit temporale, hæc æterna, gau­
diumque quod ex ea procedit, longe majus
sit, quam quilibet labor, vel dolor, quem
in præsenti vita tolerare, aut pati possumus.
Nec mirum si illud, quod ita excedit merita
nostra in esse entis, adaequatur illis in ra­
tione præmii. quiaetiam pcena. quæ peccato
mortali corresponde^ excedit in esse entis
sine comparatione ipsum peccatum; non
enim momentanea, et modica delectatio,
quæ in actu peccati reperitur, comparatio­
nem habet in esse entis cum pcena æterna ;
et tamen in ratione pœnæ, et demeriti sunt
valde proportionata; et tota ista pcena cadit
de condigno sub merito peccati, imo forte
illud non adæquat, quia Deus punit citra
condignum.
Solvitur
Ad confirmationem respondetur, quod
vita æterna in Scriptura dicitur gratia, et
donari gratis, non formaliter, sed causali­
ter, sive radicaliter : quia nimirum causa,
etradixmeritorum, propter quæ vita æterna
confertur, est gratia justificans, quæ gratis
nobis donatur,juxta illud Apostoli : Justifi­
cati gratis per fpraliam ipsius, ad Rom. 3.
20. Secundo arguitur : quoniam Deus
comar-præmiat merita nostra supra condignum,
sicut peccata punit citra condignum, ut est
commune proloquium Theologorum : si
autem merita nostra de condigno vitam
æternam mererentur, non supra, sed con­
digne dumtaxat per illam praemiarentur ;

esset enim condignum, et adæquatum eo­
rum præmium, non supra condignum,
|
Respondetur, Deum præmiaresupracon-s^S
dignum merita nostra, non quia ipsa non
sint condigna beatitudine, sed quia plus in
beatitudine tribuit, quam illa de condigno
mereantur ; sive hoc plus sit præmii essen­
tialis, ut si pro actu qui estcondignus gloria
essentiali ut quatuor, tribuat gloriam v. g.
ut sex, sicut mulli probabiliter volunt ; sive
solum sit gloria aliqua accidentalis, quæ
præmio essentiali condigno de congruo su­
peraddatur, ratione cujus prædictum præ­
mium crescit supra id, quod opera nostra
de condigno merebantur, et sic dicitur su­
pra condignum, ut alii probabititer etiam
defendunt.
Hic quaerunt aliqui, an condignitas res-j^
pectu beatitudinis ex se conveniat meritis in­
justorum ratione solius influxus propriæ
eorum gratiæ sanctificantis, an vero ratione
meritorum Christi, et quatenus cum illis
tanquam cum merito sui capitis moraliter
continuantur? Sed hæc difficultas propriam
sedem habet 3 part, in materia de gratia,
et merito Christi. Pro nunc breviter dicen­
dum est, quod si loquamur de causa formali,
a qua justorum opera intrinsece, et imme­
diate redduntur de condigno meritoria, ne­
quaquam sunt merita Christi, sed ipsa jus­
torum gratia, seu id quod ex gratia prædicta
opera participant, juxta ea quæ num. 15 explicuimus. Si vero sermo sit de causa effec­
tiva moraliter,sive meritoria, sic exmeritis
Christi habent opera nostra omnem suum
valorem meritorium ; quia propter prædicta
merita, et non aliter datur nobis gratia,quæ
est principium , et ratio formalis totius
nostri meriti. Si tamen gratia eadem inde­
pendenter a Christi meritis nobis donare­
tur, sicut Angelis concessa est, non alterius
valoris, sed ejusdem prorsus (saltem in or­
dine ad præmium essentiale) esset in illo
casu nostrum meritum. Sed de hoc loco
citato.
ARTICULUS IV.
Utrum gratia sit principium meriti principalius per tktrl·
talem quam per alias virtutes.
Ad quartani sic proceditur. Videtur quod gratia non sit
principium meriti principalius per charitatem, quam per
alias virtutes. Merces enim operi debetur, secundum illud
Matth. 20 : Vora operarios, ct redde illis inercedem sao.
Sed quælibet virtus est principium alicujus operis, cstecia
virtus habitus operaiivus, ut supra habitum est. ErgoqmHr
Let virtns estæqualiter principium merendi.
Præterea : Apostolus dicit 1 ad Corinth. 3: Unusquisque
propriae

]
j
<
'
I
| I

DISP. IV, DUB. I.
proprhm mcrccdcm accipiet secundum proprium laborc.n,
&d duriis mugi* diminuit laborem, quam aiigeal ; quia
Ficui August, dicit in lib. <lc verbis Domitii : Omnia mm,
ct immania, facilia, ct prope nulla facit amor. Ergo cha­
ritas iwn csl principalius principium merendi,quam alia
virtus.
Præterea : Illa virtus videtur principalius osse princl*
piuu merendi, cujus actus sunt maxime meritorii. Sed
maxime meritorii videntur esse actus fidei, et patientiæ,
sive fortitudinis, sicut patet in Martyribus, qui pro fide
patienter, ct fortiter usque ad mortem certaverunt. Ergo
aliæ virtutes principalius sunt principium merendi, quam
duritas
Sed contra est. quod Dominus Joan. 14, dicit : Si quis di­
ligit me, diligetur a Patre meo : ct ego diligam cuin, ct
manifestabo ei mcipsum. Sed in manifesta Dei cognitione
otmdslit vita ætertu, secundum illud Joan. 17 : Hæc est
dia æterna. ut cognoscant te solum Deum verum et vivum.
Ergo meritum viiæ ætcrnæ maxime residet penes chariütem.
Respondeo dicendum, quod sicut ex dici is accipi potest,
hanutub actus habet rationem merendi ex duobus. Primo
quidem, et principaliter ex divina ordinatione, secundum
quod actus dicitur esse meritorius illius boni, ad quod homo
divinitus ordinatur. Secundo vero ex parte liberi arbitrii,
in quantum videlicet homo habet præ (geleris creaturis, ut
per se agat voluntate agens. Et quantum ad utcumque prin­
cipalitas meriti penes charitatem consistit. Primo enim con­
siderandum est, quod vita æterna m Dei fruitione consistit ;
colusautem humante mentis ad fruitionem divini boni est
proprius actus duritatis, per quem oinnes actus aliarum virloiiru ordinantur in hunc finem, secundum quod aliæ virtu­
tes imperantur a charitate. Et ideo meritum vitæ ætcrnæ
primo pertinet ad charitatem, ad alias autem virtutes secun­
dario, secundum qnod carum actus a charitate imperantur.
Similiter etiam manifestum est, quod id quod ex amore faciLQS, maxime voluntarie facimus,- unde etiam secundum
quod ad rationem meriti requiritur, quod sit voluntarium,
principaliter meritum charitati attribuitur.
Ad primum ergo dicendum, quod charitas in quantum ha­
bet ultimum finem pro objecto, movet alias virtutes ad operaadom ,· semper enim habitus ad quem pertinet finis, im­
perat habitus, ad quos perlinent ea, quæ sunt ad finem, ut
ex supra dictis patet.
Ad secundum dicendum, qnod opus aliquod potest esse
laboriosum, et difficile dupliciter. Uno modo ex magnitu­
dine operis, et sic magnitudo laboris perlinet ad augmen­
tai meriti ; et sic charitas non diminuit laborem, imo facit
aggredi opera maxima,- magna enim operatur, si est, ut
Gregorius dicit in quadam homilia Alio modo cx defectu
ipsies operantis,- unicuique enim est laboriosum, ct diffi­
cile, quod non prompta voluntate faci: : ct talis labor dimi­
nui meritum. et a charitatc tollitur.
Ad tertium dicendum, quod fidei actus non est meritorius,
nisi fides dilectionem operetur, ut dicitur ad Galal. 5. Simi­
liter etiam actus patientiæ, et fortitudinis non csl merito­
rio·'. nisi aliquis ex charitatc hæc operetur, secundum iliud
I ad Corinth 13 .· Si tradidero corpus meum, ita ut ardeam,
■cbirilaie.n auten non habuero, nihil mihi prodest.

Conclusio : Meritum vitæ æternæ, primo
pertinet ad charitatem, ad alias virtutes
secundario, secundum quod earum actus a
charitate imperantur.

717

ipsis actibus æternæ vitæ meritoriis cum
Ang. Doctore disseramus. Agemus autem
in tota hac disputatione de merito de con­
digno; nam meritum solum de congruo
non habet locum in ordine ad vitam æter­
nam immediate promerendam ; hæc enim
nulli datur immediate propter meritum de
solo congruo, imo non congruit, ut alicui
gloria concedatur, nisi propter merita de
condigno, et proportionate ad talia merita,
exceptis illis, quibus datur absque ullis
propriis meritis solum per modum hæreditatis. Et ratio est, quia gloria, quæ poste­
riori modo non datur, tribuitur per mo­
dum coronæ ; quod vero datur per modum
coronæ, nulli datur nisi propter merita tali
corona digna. Quare merito solum de con­
gruo nullus potest immediate vitam æter­
nam, sicut nec augmentum gratiæ prome­
reri. Diximus, solum de congruo ; quia forte
nostris meritis in Patria dabitur de congruo
aliquis gradus gloriae ultra eam, quæ debe­
tur illis decondigno, eo quod Deus praemiat
supra condignum, juxta ea quæ disp. prxced.num. 20, dicebamus : sed hoc congruum
non est absque condigno, sed in illo funda­
tur, estque majus, vel minus juxta majo­
rem, vel minorem actus condignitatem.
Diximus etiam immediate; nam mediate
bene potest justus mereri de solo congruo
vitam æternam, et gratiæ augmentum, qua­
tenus potest de congruo immediate prome­
reri divina auxilia, ut quæ sub merito de
condigno non cadunt; sunt tamen ipsius
causa et principium.

DUBIUM I.
Utrum actus aliarum virtutum, ut sint me­
ritorii beatitudinis, debeant imperari a
charitate, et in finem ejus referri?

1. Supponimus actus, qui a charitate suppoeliciuntur, esse vitæ æternæ meritorios ; ^^‘5
id quod supposita doctrina praecedentis bio.
disputationis est per se notum, et quod tota
Scriptura proclamat; nec enim actus ali­
DISPUTATIO IV.
cujus alterius virtutis possunt esse ita ad
hoc proportionali, sicut charitatis. Suppo­
nimus etiam actus reliquarum virtutum,
De actibus vitæ æternæ meritoriis,
saltem prout ab eadem charitate imperan­
et de influxu charitatis in illos.
tur. ordinanturque ad ejus finem, habere
prædictam rationem meriti. Quod deduci­
Explicuimus jam necessitatem, et suffi­
cientiam gratiæ in ordine ad meritum I tur manifeste ex sacra Scriptura, in qua
vitæ æternæ: recto ordine sequitur, ut de l non modo pro actibus charitatis, sed etiam

718

DE INFLUXU CHARITATIS.

pro actibus fidei, misericordiæ, pietatis,
obedientiæ, hospitalitatis, et aliarum vir­
tutum vita æterna nobis sæpissimo promit­
titur, ut videre est Maith. 10 et 12 et 25,
Marci 3 et 9, Lwx 10, 1, ad Corinth. 15.
Ex quo loco id ipsum docet Concilium Triidcat. dent. sess. 6, toto cap. 16, de quo proinde
nemo est qui dubitet. Quod ergo indubium
vertimus, est an hujusmodi charitatis im­
perium, relatioque in ejus finem necessaria
sint in actibus cæterarum virtutum, tam
infusarum, quam acquisitarum, ut merito­
rii sint beatitudinis? An vero ad id suffi­
ciat, quod hujusmodi actus fiant a subjecto
exisiente in gratia, etiamsi prædicta rela­
tio, et imperium illis deficiat ?
‘verefo1* ~· l'r0 quo a£^^uc nota» quod (ut expli­
cuimus in tract, de bonitate, et malitia, dist.
5, a num. 1,) tripliciter potest aliquis actus
ad finem aliquem referri : primo actu, et
formaliter : secundo virtualiter : tertio so­
lum habitualiter. Præsens itaque difficultas
non procedit de hac posteriori relatione,
quia sic habitualiter aliquid ad finem charitalis referri nihil aliud est, quam fieri ab
habente habitum charitatis : unde sicut cer­
tum est, nullum mereri vitam aeternam
sine gratia, quæ necessario est conjuncta
cum habitu charitatis; ita etiam est certum,
non mereri illam sine hac habituali chari­
tatis relatione. Neque procedit difficultas
de prima relatione actuali formali ; nam
etiam fere apud omnes certum est. et cons­
tat ex dictis a nobis loco citato, hanc non
semper ad meritum requiri. Procedit ergo
desecanda relatione virtuali, cui corres­
ponde! virtualeetiam charitatis imperium,
ratione cujus etsi charitas non eliciat actum
formalem, nec formaliter operetur, de facto
tamen reipsa influit in opus meritorium
ratione alicujus actus virtualis, qui ab ipsa
charitate, el actu ejus formali processit, et
in quo virtute hæc contineantur. Ad eum
proportionalem modum, quo agens princi­
pale per virtutem,quam ininstrumento reli­
quit, influit virtualiter in effectum, etiamsi
prædictum agens jam non extet, aut etiam­
si formaliter, et immediate nihil jam ope­
retur.

torii, debent necessario a charitate impe­
rari, et ad ejus finem virtualiter saltem
referri. Et inielligitur conclusio tam de
actibus supernaturatibus, qui eliciuntur a
virtutibus infusis, quam de illis qui fiunt
ab acquisitis, ut sunt omnes actus ordinis
naturalis. Hæcest perpetuo mensD. Thom.^J^
ut constat ex conclusione hujus articuli, et
a Meritum vitæ æternæ primo perlinet ad01*1
« charitatem, ad alias virtutes secundario
a. secundum quod earum actus a charitate
« imperantur. » Et ex solutione ad 2, ubi
ait : « Dicendum quod fidei actus non est
α meritorius, nisi fides per dilectionem
« operetur, ut dicitur ad Galat. 5. Similiter
« etiam actus patientiæ, et fortitudinis, nisi
« aliquis ex charitate hæc operetur. » Ubi
observandum est, quod Ang. Doctor non
tantum loquitur de actibus virtutum acqui­
sitarum, sed etiam de actibus infusarum; et
ita opposuit exemplum in fide, patientia,
etc.Non minus clare loquitur de Verit.quxsl.
26, art. 6, ubi ita inquit : « Isti autem ac« tus «(idest omnes qui a voluntate eliciun­
tur, vel imperantur) « non sunt condigni,
α quasi pretium respectu vitæ æternæ, nisi
α secundum quod sunt gratia, et charitate
« informati : unde ad hoc, quod aliquis
« actus sit per se meritorius, oportet quod
« sit actus voluntatis, vel imperantis, vel
α elicientis, et iterum quod sit charitate in« formatus. » Actum autem charitate in­
formari. nihil aliud est, quam a charitate
imperari, et ad ejus finem referri. Eandem
doctrinam habet in 2, dist. 40. quxst. 1,
art. 5, et in 3, dist. 18, quxst. 1, art. 5 ad
ultimum, ct dist. 30, quxst. 1, art. 5, in
corp, ct ad 5, ibi : « Actus aliarum vir­
et tutum non sunt meritorii, nisi inquantum
« sunt informati charitate : sicut nec actas
a virtutum sunt laudabiles, nisi in quan­
ti tum sunt voluntarii. Ita ergo est de
« ratione actus meritorii beatitudinis, quod
« informetur charitate, et ab illa procedat,
« sicut est de ratione actus laudabilis, quod
« sit voluntarius. » In 4, etiam dist. 49,
quxst... art. 4, quxstione 3, de potentia
quxst. 6, art. 9 in corp, quxst. 2, de pecca­
tis, art. 5 ad 7, 2, 2, quxst. 182, et
alibi sæpissime repetit, actus aliarum vir­
tutum non esse ex se meritorios, nisi a
§ Icharitate imperentur, charitate informen­
Sententia Angelici Doctoris defenditur.
tur, et ad ejus finem saltem virtualiter re­
ferantur.
Con/in· 3. Dicendum ergo est, quod ut actus reli—
Per quod exclusa manet solutio, quam &
su>’ quarum virtutum sint beatitudinis meri- l testimoniis hujus articuli adhibent Montesinus,

DISP. IV, DUB. I.
Suarez, et alii ex Adversariis infra
referendi,videlicet quod cum D. Thom, ait,
actus cæterarum virtutum esso meritorios
per charitatem, solum vult, quod ut sint
meritorii, debent fieri ab habente charitatomrquod nihil aliud est, quam fieri ab
homine justo. Præsertim secundo (aitMontesin.) quod charitas, et gratia sunt adeo
inseparabiles, ut sæpe una usurpetur pro
alia, et sic actum meritorium imperari a
charitate, nihil aliud erit ex sententia
D. Thom. nisi quod procedat a gratia.
PTKh- 4. Hæc igitur solutio quoad utramque ejus
har' partem ex ipsis testimoniis manet exclusa.
Quoad primam, quia charitas in illis non
exigitur a D. Thom. ad merendum, ut præ­
cise concomitans actum meritorium; sed
ut operans, ut in eum influens, illum im­
perans, actuans, et informans, referensque
in suum finem supernaturalem, ut intuenti
satis constabit. Quod magis confirmat idem
Ang. Doctor 2, 2, quæst. 2, art. 9, ubi hac
ratione probat, neque actus naturales liberi
arbitrii, neque actus fidei posse esse me­
ritorios, nisi charitas in eos influat: << Quia
« natura (inquit in solutione ad 1) compa­
ti ratur ad charitatem, quæ est merendi
Ί principium, sicut materia ad formam;
«fides autem comparatur ad charitatem,
•i sicut dispositio praecedens ultimam for« mam. Manifestum est autem quod sub: jectum vel materia non potest agere nisi
» in virtute formæ, neque etiam dispositio
« præcedens antequam forma adveniat, sed
« postquam forma advenerit, tam subjec« tum, quam dispositio præcedens agit in
« virtute formæ,· quæ est principale agendi
principium. Sic ergo neque natura, neque
« fides sine charitate possunt producere
« actum meritorium : sed charitate super.· veniente actus fidei fit meritorius per
« charitatem, sicut et actus naturæ, et na; turalis liberi arbitrii. »Non ergo de mate­
riali, et concomitanter dumtaxat se habet
charitas ex mente D. Thom. ad actus meri­
torios, sed formaliter, et ut influens, sicut
dictum est.
5. Secunda vero ejusdem solutionis pars
facile etiam corruit ; nam Ang. Doctor in
præsenti loquitur de charitate prout dis­
tincta a gratia, ut patet tum ex titulo arti­
culi,ubi quaerit : Ulriim gratiasit principium
meriti principalius per charitatem, etc. Tum
etiam ex solutione ad 1, ubi dicit, quod
charitas, in quantum habet ultimum finem
pro objecto, movet alias virtutes ad operan­
χλ«. sinus,

719

dum,etsicad merendum; gratia autem non
habet pro objecto ultimum finem ; imo
nullum respicit objectum, sed ordinatur
immediate ad dandum esse supernaturale,
et non est immediate operativa. Tum præ­
terea, quia jam art.præced. egit de gratia, et
de necessitate ejus in ordine ad meritum :
ergo nomine charitatis non intelligit gra­
tiam,alias actum ageret,et eadem sæpius re­
peteret. Et denique ubicumque Ang. Doctor
ponit charitatemesse formam meriti, condistinguit illam a gratia, et hanc dicit esse
formam primam, et principium quasi ra­
dicale; charitatem vero formam, et princi­
pium magis proximum, per quod gratia
influit, ut videre est in 3, ubi supra, dût
30 ad 1, et dist. 23, q. 8, art. 1 ad 3, aliisque
in locis ex relatis. Angelicum Doctorem
sequuntur communiter ejus discipuli, Ca­
preolus in 2, dist. 40. quæst. 1, art. 1 cl 3, CapreM.
Deza Hispalensis ibidem. Cajet. 1 part, cajet’
quxst. 63, art. 6, Ferrara 3, contra gentes,
cap. 109, Bannez 2,2, quæst. 24, dub. 7, Me- zamei.
dina in præsenti, Zumel conclusione 4, Gonet
disp. 2, art. 6, Lorca disp. 48, concl. 3, ubi Lorca,
nostram sententiam dicit esse communem
Theologorum consensum : et refert pro ea
Bonavent. Scotum, Ricardum, Gabrielem, Bsnc"3tv·
Durandum. Almainum, Bellarminum, et Richard.
,·
'
Gahr.
alios.
Probatur testimoniis sacræ Scripturæ, Robur
cujusmodi est illud Pauli 1, ad Corinth. 13: esc^a
Si charitatem non habuero, nihil mihi prodost; in ordine utique ad merilum, ut ex-coriath.
plicat ibi Ang. Doctor, et plures alii. Si 1:1
autem ad meritum charitas requiritur,
profecto ut influat in actum meritorium,
non ut sit præcise in merente ; alias non
esset major ratio, cur potius charitatem,
quam aliam virtutem infusam, quæ etiam
debent esse in eo qui meretur, Apostolus ad
meritum exigeret. Per quod manet exclusa
solutio, quam huic testimonio adhibet
Vasq. Idem colligitur ex aliis locis, in qui­
bus meritum specialiter charitati tribuitur,
ut est illud episfolæ Jacobi cap. 1 : Beatus jJCobl
vir qui suffert tentalionem, quoniam cum I·
probatus fuerit, accipiet coronam vitæ, quam
repromisit Deus diligentibus se. Et.Joan. 14:
Si quis diligit me, etc. manifestabo ei meip- 11(i cosum. Et citat, epist. 1, ad Corinth, cap. 2 ;r<nth.2.
Neque oculus vidit, etc. quæ Deus præpa ravit
diligentibus se. Et ad Galat. 5 : In Christo Ad _
Jesu neque circuncisio aliquid valet, nequeGalai' 5’
præputium : sed fides, quo per dilectionem
operatur. Idem habet 2, ad Timotheum 4,

DE IN EIA'XU CHARITATIS.

et aliis locis : atque idem docent ex sanctis
Aug. Patribus August, pluribus in locis, ut lib.
de natura, et gratia, c. 42, de gratia, et
libera arbitrio, cap. 17, lib. 1, de moribus
Ecclesix, cap. 15, et lib. de spiritu et littera,
cap 14, ubi dicit : Mandatum non servari
(intellige fructuose, et meritorie) nisi fiat
ex amore justitia. Et rationem subjungit :
Xon enim fructus est bonus (intell igitur in
ordine ad meritum vitææterna^) qui de cha­
ritatis radice non surgit. Et alibi sæpe.
D. Pros.Prosper lib. 3, de vita contemplativa, cap.
14 et 15, ubi ob hanc rationem totam ratios.Leonem meriti tribuit charitati. Leo Papa
Pipa * serm. 10, de Quadragesima, ubi sic loqui­
tur : Xudx sunt omnes sine charitate virtu­
tes, nec potest dici in qualibet morum excel­
lentia fructuosum, quod non dilectionis par­
tus ediderit : ergo ut actus cæterarum virtu­
tum sint fructuosi, atque adeo meritorii,
non est satis illos charilatem comitari, nisi
sint partus, et effectus ipsius charitatis.
d. greg. Gregor. Magnas hom. 7, in Evangelia, sic
inquit : Λ7Λ17 viriditatis habet ramus boni
operis, nisi manserit in radice dilectionis,
etc. non autem manet in radice dilectionis
actus, qui a charitate, tanquam a radice non
procedit. Atque eodem modo loquuntur
plures alii Patres.
vndj
^-Probatur deinde nostra conclusio ratiopro ra- ne. Ut autem vis, et efficacia illius, quam in
funda- h°c articulo, et aliis locis citatis adducit
meuuli. D. Thom. omnino percipiatur, et evasiones
quæ ab Adversariis adhiberi solent, absque
majori alia impugnatione corruant, eorumque objectiones evanescant, oportet nonNoia i. nuna praenotare. Primum est, quod ut ac­
tus aliquis sit vitææternæ meritorius, debet
necessarioa gratia procedere; nisi enim
hæc in eum influat, suumque valorem, et
dignitatem illi communicet, nequaquam
eritdignus tanto præmio, atque adeo neque
illius meritorius. Hoc ex dictis disp. prxced.
satis constat, nec majore eget probatione.
Noia 2. Notandum est secundo, quod gratia, quæ
in ordine supernatural! creato est prima
forma dans primum esse supernaturale,
habensque proinde in hoc ordine ratio­
nem naturæ, non potest esse immediate
operativa; sed omnis ejus operatio, et influ­
xus exerceri debet mediantibus virtutibus
supernaturalibus, quæ cum ea simul infun­
duntur, et ab eadem tanquam potentiæ, et
facultates ipsius dimanant. Sicut cernimus
in naturalibus, ubi forma substantialis,
anima rationalis-v. g. quia habet rationem

naturæ. datque homini primum esse, nihil
immediato operatur; sed in omnes suos
actus influit medio intellectu, aut aliis po­
tentiis proxime operativis ; et ideo nulla
operatio, nullusve ineam influxus potest ab
anima præstari, nisi media aliqua ex pro­
dictis potentiis. Quod etiam ex alibi dictis
modo ut certum, saltem in via D. Thom.
supponimus, et probant bene N. Complut, c·»?;.
lib. 2 phys. disp. 10, quxst. 4, 6, et 7.
Tertio observa, quod sicut anima rationalis, quatenus rationalis est, et principium
operandi libere, non æque primo per omnes
suas facultates, et virtutes operatur, sed
prima potentia, quæ cæteras omnes movet,
et applicat ad exercitium, est sola voluntas,
et hac ratione nulla operatio libera, nullus­
ve in eam influxus ab eadem anima proce­
dit, nisi media operatione, et influxu vo­
luntatis : sic etiam gratia non æque primo
per omnes virtutes infusas influit in actus
liberos, el meritorios ; sed prima, quæ cæ­
teras omnes movet, et applicat ad exerci­
tium. est charitas quæ ita se habet respectu
gratiæ, sicut voluntas respectu animæ ra­
tionalis, secundum quod rationalis est Et
ratio horum est, quia cum agens, et finis
mutuo sibi correspondeant, omnino repu­
gnat naturam aliquam suæ virtuti relictam
operari, aut in operationem sibi connaturalem per modum radicis influere, nisi in
ordine ad proprium finem talis natura,
atque adeo nisi media illa facultate proxi­
me operativa, quæ habet pro objecto pro­
dictum finem sub ratione finis, et illum per
se primo respicit. Hæc autem facultas, quæ
primo respicit finem respectu naturæ ratio­
nalis, est voluntas, cujus proprium, et
connaturale objectum est connaturalis finis
prædictæ naturæ : respectu vero graliæ est
charitas, cujus proximum objectum est
Deus, prout habet rationem finis ultimi
supernaturalis, secundum quam rationem
est etiam proprius, et (ut sic dicamus) con­
naturalis finis ipsius gratiæ.
His ergo prænotatis, possumus ad hanc Eipeabrevem formam reducere rationem D. S
Thom. Ut actus alicujus virtutis, siveacquisitæ, sive infusæ, sit vitæ æternæ merito­
rius, debet procedere a gratia, hæcque in
eum influere : sed a gratia nullus actus pro­
cedit, nisi media charitate : ergo nullus
potest esse vitæ æternæ meritorius, nisi
procedat a charitate, atque adeo nisi chari­
tas in eum influat elicitive, aut imperative,
detque illi virtualem, ut minus, relationem
in

DISP. IV, DUB. I.
in Deum finem ultimum supernaturalem.
Hæcsecunda consequentia manifeste sequi­
tur cxpriori, ut inluonti constabit. Et prior
ex utraque prœmissa, quæ etiam ex modo
praenotatis sunt manifestae. Quam rationem
simul cum his, quæ ad illam præmisimus,
paucis complexus est D. Thom. de Verit.
quxst. 14, art. 5 ad ultimum, ubi cum esset
argumentum ad probandum, quod ut actus
fidei sit meritorius, non necessario debet
informari charitate, quia satis est, quod
procedat a gratia, et illa informetur, sic
respondet : Non potest esse, quod actus fidei
sit formatus gratia, et non charitate ; quia
gratia non habet ordinem ad actum, nisi cha­
ritate mediante. Atque ita intelligcnda, et
explicanda est doctrina hujus 4 articuli,
JE*· abi ea ratione probat D. Thom. gratiam
esse principium merendi vitam æternam
principalius per charitatem, quam per alias
virtutes, quia sola charitas respicit per se
primo finem in ordine ad quem semper
gratia operatur, nempe finem ultimum
supernaturalem, in cujus assequutione, et
fruitione beatitudo consistit. Et hic sensus
illorum verborum, quæ in corpore haben­
tor : Vita æterna in Dei fruitione consistit,
motus autem humanx mentis ad fruitionem
divini boni est proprius actus charitatis, per
quem omnes actus aliarum virtutum in
hunc finem ordinantur, secundum quod alix
virtutes imperantur a charitate. Nam omnis
motus, et influxus gratiæ, omnisque proindeactus meritorius tendit ad divinum bo­
num, sicut ad finem, in cujus assequutione,
et fruitione præmium consistit.
Jra. 8.Confirmatur primo exdiscrimine, quod
intercedit inter virtutes Theologicas, ut
sunt v. g. charitas, et fides ex una parte, et
morales infusas ex alia; nam illæ priores,
quia immediate respiciunt prima principia
ordinis supernaturalis, scilicet primum ve­
rum, et ultimum finem, habent se ad gra­
tiam non per modum habituum, aut tan­
quam virtutes ejus particulares, sed sicut
rationales, et supernaturales ejus potentiæ,
eo proportionali modo, quo voluntas et
intellectus se habent ad naturam rationa­
lem. Quinimo sicut gratia in ordine super­
natural! creato habet rationem naturæ ini
tellectualis, et per participationem divinæ ;
f
sic et charitas in hoc ordine est propria
istius naturæ voluntas, et fides in viatorij
bus, sicut intellectus. Cæterum virtutes
morales infusæ non sic comparantur ad
gratiam, sed magis eo modo, quo habitus

acquisitus ad animam rationalem, quatenus
sicut hujusmodi habitus secundum se solum
respiciunt specialia objecta, et fines parti­
culares, nullus vero eorum versatur imme­
diate circa prima principia ordinis natura­
lis : sic etiam prædictæ virtutes morales
infusæ tantum sunt circa particularia ob­
jecta ordinis supernaturalis, nullaque ea­
rum respicit ut objectum proprium prima
principia istius ordinis (quamvis quia in
ordine ad proprios actus sunt tota quantitas
virtutis agendi, habeant aliquo modo ratio­
nem potentiæ). Ex hac ergo doctrina, quæ
majori ex parte non obscure habetur apud
D. Thom. 1, 2, quxst. 62, art. 1, et 3, ita
confirmatur ratio facta. Quoniam sic se
habet charitas ad gratiam, sicut voluntas
ad naturam rationalem, quatenus est libe­
ra : sed natura rationalis, ut libera, per
nullam facultatem potest operari, neque in
aliquam operationem liberam influere, nisi
media operatione voluntatis, et in ordine
ad objectum ipsius voluntatis, quod est finis
talis naturæ : ergo nec gratia poterit per
aliquam virtutem infusam operari libere,
aut in aliquem ejus actum influere, nisi
media operatione, et influxu (sive formali,
sive saltem virtuali) charitatis, et in ordine
ad objectum ipsius charitatis, quod est ulti­
mus finis ordinis gratiæ.
Confirmatur secando ex his etiam quæ Alia
cernimus in divinis : etenim divina natura in nullam operationem liberam influit,
nisi media operatione suæ voluntatis ; non
enim miseretur, aut punit, nisi voluntas
divina ad hæc applicet, et moveat, et in or­
dine ad proprium ejus, quod est bonitas
divina : ergo nec gratia influet in aliquam
operationem, nisi media charitate; neque
operabitur per misericordiam, justitiam,
aut religionem infusam, etc. nisi charitas
moveat, et applicet ad operandum hujus­
modi virtutes in ordine ad objectum, et
finem ipsius charitatis. Patet consequentia,
quoniam gratia, et charitas sunt formales
participationes : hæc divinæ voluntatis, et
illa divinæ naturæ ; sicut etiam justitia, et
misericordia infusa sunt participationes
formales divinæ justitiæ, et divinæ miseri­
cordia? : de his autem, quæ sunt formales
participationes divinorum, debemus sicut
de divinis ipsis, cum proportione philoso­
phari.

DE INFLUXU CHARITATIS.

TOO

est formalius, potius, ct principalius se ha­
bet in illo (castoris paribus) quam id, quod
/)unlcx objectio adversus doctrinam
est magis materiale.
1). Thomæ, et ulriusque enodatio.
10. Et si urgeas, quod juxta doctrinam ^ΐ··3
ejusdem D. Thom. 1, 2, quxst. 13, ari. 1,
Pnn»
9. Nec refert, si objicias primo, ex nostra
potius id quod se tenet ex parte intellectus,
obje<iio. . , .
. ’
.J
Λ
. ·
doctrina sequi, gratiam potius esse princi­
est formale, et quod se tenet ex parte vo­
pium meriti per fidem, quam per charita­
luntatis, habet se sicut materiale: ergo non
tem : hoc autem est expresse contra D.
charitas fidei, sed fides potius dicenda est
Thom. in præsenti : ergo, etc. Sequela pro­
forma charitatis in ordine ad meritum.
batur ex his, quæ in exemplis a nobis al­
Respondetur ex eodem D. Thom. quxst,
latis, tam ex naturalibus, quam ex divinis
l, de Virtutibus, art. 3, id esse verum quo­
contingunt. Etenim natura rationalis, si­
ties hujusmodi potentiae, voluntas scilicet,
cut non influit in aliquam operationem
et intellectus, tendunt ad res creatas, quæ
liberam, nisi medio influxu, et motione
sunt infra ipsas potentias ; non autem quo­
voluntatis ; sic etiam non influit, nisi me­
ties immediate operantur in ordine ad
dia directione, et influxu intellectus, juxta
Deum, quem attingunt per fidem et chari­
commune proloquium : Nihil volitum quin
tatem. Ratio vero discriminis traditur ibi­
prxeognitum ; et similiter contingit inopedem ab Ang. Doctore in responsione ad 13,
rationibus liberis divinæ naturæ : facta
his verbis : « Actus voluntatis est secundum
autem collatione inter utramque potentiam,
« ordinationem volentis ad res ipsas proutin
potior est influxus intellectus, quam volun­
α se sunt ; actus autem intellectus est secantatis : si igitur charitas, et fides ita se ha­
« dum quod res intellectae sunt inintellibent ad gratiam, sicut intellectus, et volun­
« gente. Unde cum res sunt infra intelligen­
tas ad nataram rationalem, fiet inde, quod
ce tem, intellectus earum est dignior vosicut gratia non influit in actum merito­
« luntate; quia tunc altiori modo sunt in
rium nisi media charitate, sic etiam, non
u intellectu res,quam in seipsis : cum omne
influet nisi media fide; et quod facta inter
« quod est in altero,sit in eo per modum ejus,
utrumque collatione, potior sit fidei influ­
« in quo est. Sed quando res sunt altiores
xus. quam charitatis : atque adeo, quod
a intelligente,tunc voluntas altius ascendit,
gratia per illam potius, quam per hanc sit
α quam possit pertingere intellectus. Et
merendi principium.
« inde est, quod in moralibus, quæ sunt in·
Ke<pon· Non itaque hoc refert, concedimus nama fra hominem, virtus cognoscitiva inforiio· que. utriusque virtutis influxum ad meri­
« mat virtutes appetitivas, sicut prudentia
tum requiri, et non nisi per utramque gra­
« alias virtutes morales : in virtutibus autiam in illud influere, ut objectio recte con­
« tem Theologicis, quæ sunt circa Deum,
vincit. et ex docirina nostra aperte sequi­
« virtus voluntatis, scilicet charitas, infortur ; ideoque apud August, et alios Patres
« mat virtutem intellectas, scilicet fidem. »
aliquando charitas, aliquando fides dicuntur
Sed de hoc latius 2, 2, in materia de cha­
merendi principium. Et utramque conjunritate.
11. Neque etiam obest, si secundo obji-^κΛ
A(1 gens Apost. asseruit ad Galal. 5, quod in
cias,quod licet ex doctrina tradita habeatur, Λ
Galit. 5. Christo Jesu solum valet fides quæ per dilec­
actus virtutum moralium non esse merito­
tionem operatur ; quia nullus actus accipit
valorem a gratia, neque ab illa procedit,
rios sine influxu charitatis, id tamen non
nisi per fidem simul, et charitatem. Cætehabetur de actibus virtutum Theologica­
rum negandum est, quod influxus fidei, et
rum, Fidei scilicet, et Spei. Tum quia
modus quo ipsa concurrit, potior, sive prin­
hujusmodi virtutes, sicut in essendo non
cipalior sit, quam influxus et modus con­
dependent a charitate, et ita possunt esse
currendi charitatis ; sed potius e contra res
in peccatoribus, sic nec inoperando: po­
se habet. Et ratio est, quia cum charitas sit
terit ergo gratia per illas, et in earum acti­
forma fidei, sicut et aliarum virtutum
bus influere sine dependentia a charitate.
n.Tho. (juxta doctrinam D. Thom. 2, 2, quxst. 4,
Tum etiam, quia hujusmodi virtutes habent
art. 3, et quxst. 23,art. 8,) influxus illius in
se ad gratiam non per modum habituum,
ordine ad meritum habet se ut formalior,
sed per modum potentiarum ejus, quae im­
et influxus fidei, ut magis materialis : id
mediate attingunt prima principia ordinis
autem quod in ordine ad aliquem effectum
supernaturalis, scilicet Deum ipsum, sicut
attingit

§Π.

A ■· (?.'
U
A

i

♦

Hr»

DISP. IV, DEB. I.

72»

attingit charitas : ergo licet virtutes mora­
versetur circa Deum prout habet rationem
les propter rationem in prima confirma­
boni, adhuc tamen non attingit illum per
tione traditam nequeant sine charitate
modum finis ultimi formalissime; quia
operari, secus tamen hujusmodi virtutes
hujusmodi attingentia consistit in eo, quod
Theologicæ, in quibus opposita ratio mili­
respiciatur Deus ut summe bonus in se, et
tat. Tum denique, quia hujusmodi virtutes
summe amabilis propter se, atque adeo re­
immediate attingunt per seipsas finem ul­
liqua omnia in ipsum reducendo : ut sic
timum supernaturalem, cum habeant pro
autem non attingitur ab spe, sed ut est præ­
objecto Deum ipsum prout est in se : ergo ■ cise bonurn ipsius sperantis, et per modum
sicut ob hanc rationem gratia influit per
boni ardui consequi possibilis. Sola igitur
charitatem sine dependentia ab influxu
charitas, quæ diligit Deum super omnia,
spei; ita etiam independenter a charitate
et ut est summe bonus in seipso, summeque
influere poterit, saltem per spem, et sic
diligibilis propter se, reliqua omnia ei sub­
reddere meritorium actum ejus de condigno
jiciendo, respicit illum per modum finis
ultimi supernaturalis , et totius ordinis
respectu vitæ aeternae.
Star. Non igitur hocobest; negandum estenim
gratiæ; atque adeo gratia sine influxu cha­
antecedens. Et ad primam probationem di­
ritatis per nullam aliam virtutem, etiam ex
Theologicis, poterit operari.
cendum est quod licet fides et spes informes,
12. Et si urgeas, quia omnis actus aseptica,
neque in essendo. neque in operando pencreata voluntate procedens respicit neces­
deanl a charitate,sicut nec dependent a gra­
tia, sed possunt actus suos habere in pecca­
sario aliquem finem ultimum formaliter
sub ratione finis ultimi (repugnat enim
tore; fides tamen et spes formatae, sicut a
voluntatem operari, et non in ordine ad
gratia, ita etiam a charitate, tam in essendo,
hujusmodi finem) : sed spes per suum ac­
quam incperando dependent. Concedimus
tum, etiamsi operetur sine charitate, non
igitur, hujusmodi virtutes posse operari sine
respicit finem ultimum naturalem, cum
dependentia a charitate actus informes, ut
ipsa supernaturalis sit : ergo debet respicere
sunt actus fidei et spei peccatoris; sed ne­
finem ultimum supernaturalem in ordine
gamus gratiam posse operari per illas, aut
ad quem gratia operetur.
in earam actus influere, illosque formatos
Respondetur, non sequi ex eo, quod om-Diroiiur
et meritorios reddere absque influxu et
nis actus voluntatis respiciat aliquem ulti­
motione charitatis. Cujus ratio tradita est
mum finem, et actus spei non sistat in fine
n. 7, quia nimirum repugnat, quod gratia
naturali, quod hujusmodi actus ex eo præ­
influat, et non in ordine ad proprium ejus
cise, quod est actus spei, atque adeo etiamsi
finem; aut quod in ordine ad hunc finem,
fiat sine charitate, respiciat ut ultimum
quem sub ratione talis nulla virtus, nisi
finem Deum prout est formaliter finis ulti­
ratione charitatis attingit, influat, et non
mus supernaturalis ; alias fidelis, qui exis­
per ipsam charitatem.
tens in peccato mortali eliceret prædictum
Ad secundam probationem, concesso an­
actum, simul per illum in hujusmodi fi­
tecedenti, distinguendum est consequens ;
nem converteretur, et maneret aversus ab
et si in tel 1 igatu r de operatione fidei et spei,
eodem per peccatum ; quod implicat. Finis
ut sunt præcise virtutes informes, quæ non
ergo ultimus, quem respicit actus spei,
participant influxum gratiæ, concedi pote­
consideratus præcise secundum se, et ut
rit, nec aliud probatio illa convincit; si
præscindit ab imperio charitatis, non est
vero intelligatur de operatione harum vir­
aliquis finis in particulari, sed bonum in
tutum, prout operantur ex gratia, negan­
communi sperantis, quod abstrahit a natu­
dum est, ut ex his quæ modo diximus,
rali, creato, et increato, vel ex utroque
satis constat, et ex modo dicendis amplius
quasi integratur, ut explicuimus Iract. 8.
patebit.
disp. 4, dub. 3. In quod bonum terminari
Ad tertiam respondetur, fidem, et spem
potest omnis actus humanus, sive naturalis
non attingere ratione sui finem ultimum
sit, sive supernaturalis ; hunc enim, et nul­
supernaturalem formaliter sub ratione fi­
nis, licet materialiter attingant id, quod
lum alium finem ultimum actualiter res­
piciunt necessario actus voluntatis creatæ,
est prædictus finis. Et ratio est, quia fides
ut ab influxu, et imperio charitatis præsattingit Deum sub ratione primi veri, non
cindunt ; et hunc respiciunt actus spei,
sub ratione boni; ratio vero finis non est
fidei, et quicumque alii actus supernataratio veri, sed potius boni. Spes autem licet

DE INFLUXU CII MUTATIS.
rates, quando a charitate non imperantur ;
non autem determinate Deum, prout est
summum bonum in seipso, et summe dili­
gibilis propter se. secundum quam rationem
est finis ultimus ordinis supernaturalis, et
attingitur per gratiam, et charitatem. Sed
circa hæc videantur quæ diximus loco
citato.

§ III.

*4/ia objectio proponitur, et diluitur.
Tenia
13. Denique specialiter pro fide objicies,
objectio.q00d hæc virtus independenter a charitate,
et prius natura, quam illa, intelligitur di­
manare a gratia : sed ubi primo intelli­
gitur aliqua virtus dimanare a gratia, in­
telligitur ut sufficiens principium prome­
rendi vitam æternam: ergo id habet fides
independenter a charitate. Consequentia
liquet, et etiam minor; nam ubi primo
intelligitur aliqua virtus dimanare a gra­
tia, intelligitur informari gratia, et ut ha­
bens in se valorem, et dignitatem ipsius
gratiæ; hoc autem sufficit, ut sit vitæ
æternæ meritoria. Major vero suadetur :
tum ex his quæ cernimus in potentiis
animae; prius enim ordine naturæ dima­
nat intellectus ab anima rationali, quam
voluntas; dictum est enim supra, quod fi­
des habet se ad gratiam, sicut intellectus,
et charitas per modum voluntatis. Tum
etiam, quia facta collatione inter actus ista­
rum virtutum, actus fidei absolute, et sim­
pliciter est prior actu charitatis ; prius enim
est absolute et simpliciter, quod fidei pro­
ponat objectum per charitatem diligendum,
quam quod charitas illud prosequatur, cum
nihil volitum sit, nisi prius cognitum :
ergo etiam facta collatione inter ipsas vir­
tutes, fides absoluteetsimpliciter præcedere
debet charitatem : idem namque ordo, qui
in actibus reperitur, servatur regulariter
inter habitus.
Prima
Ad hanc objectionem posset probabiliter
solutio. respOncteri( fidem, et charitatem in dima­
nando a gratia præcedere se invicem, esseque unamquamque earum priorem et pos­
teriorem altera in diverso causæ genere;
quia nec charitas dimanat nisi dependenter
a fide, nec fides sine dependentia a chari­
tate. Quæ mutua dependentia inter illarum
actus etiam observatur ; nam sicut charitas
non diligit suum objectum, nisi proponatur
illi per fidem, sic nec fides quæ emanat a

gratia illud proponit, nisi applicata per
charitatem, et in ordine ad ejus finem : et
ita fides remanet prior charitate in genere
causæ formalis extrinsecæ, seu objectiva);
et charitas prior fide in genere causæ effi­
cientis, et finalis, aut etiam formalis intrinsecæ mediatæ. Ex quo fit, quod in or­
dine ad merendum ulraque hæc virtus ab
alterutra (modo num. 8 explicato) depen­
deat. Quod si intellectus in sua emanatione
non sic dependeat a voluntate, sed ema­
nat omnino prius, ideo est, quia etiam in
operando est omnino prior, quam illa;
prius enim intellectus operatur necessario,
quam libere, et in operatione necessaria
non dependet a voluntate : fides autem
semper agit libere, unde semper debet ope­
rari dependenter a voluntate, et ubi est
cum gratia, a charitate ; atque ideo in ema­
natione ab illa ab hac dependet.
14. Sed respondetur secundo, et clarius Metit
prænotando fidem procedentem a gralia ri^~’
posse considerari dupliciter; vel secundum
se præcise, et quoad substantiam, seu es­
sentiam fidei ; vel secundum id accidentale,
quod a gratia participat, vitam scilicet et
formationem ipsius gratiæ, per quam fides
viva, et formata efficitur. Quæ duæ ratio­
nes inter se distinguuntur, et una realiter
separatur ab alia; eadem enim secundum
substantiam fides, quæ modo per gratiam
in justo formatur, et vivit, remanet rece­
dente gratia mortua, et informis in pecca­
tore, juxta doctrinam D. Thom. 2, 2, juæ4.D.r::
4, art. 4.
Ad objectionem ergo transeat major in­
tellecta de fide secundum se, et primo modo
sumpta, neque amplius utraque ejus proba­
tio concludit. Sed neganda est de fide
secundo modo accepta, nempe ut viva, et
formata ; ut sic enim non dimanat a gratia,
nisi dependenter a charitate, estque omnino
ea posterior. Ex quo patet ad minorem;
nam fides non intelligitur sufficiens princi­
pium promerendi vitam æternam, consi­
derata præcise secundum se, donec conci­
piatur a gratia dimanare viva et formata.
Ratio vero, ob quam fides, ut viva, et
formata non præcedit charitatem, sed patius sequitur, assignari potest. Tum quia
fides solum habet antecedere charitatem,
secundum quod attingit Deum sub ratione
veri, proponitque illum tanquam objectum
summo amore dignum, etsuper omnia dili­
gibile, quod solum pertinet ad ipsam essen­
tiam et substantiam fidei ; nam quod fides
alio

DISP. IV, DUB. I.
alio modo Deum proponat, scilicet incli­
nando practice, et movendo efficaciter ad
ejus dilectionem, vel per actum ordinatum
in illum, sicut in finem ultimum superna­
turalem, certum debet esse non convenire
fidei ante charitatem, sed per dependentiam
et participationem ab ipsa, cui id convenit
quasi per essentiam. Quod autem fides sit
viva, quod sit formata, etc, non ad primum
illud, quod etiam in fide mortua reperitur,
sed ad hoc secundum spectat ; non ergo se­
candum hoc debet antecedere charitatem.
Tum etiam, quia fidem esse vivam, et esse
formatam, supra fidem secundum se addit
ordinem, et respectum transcendentalem ad
Deum tanquam ad finem ultimum super­
naturalem. Unde proprius actus fidei sic
sumptæ ponitur a D. Thom. 2, 2, quxst. 2,
art. 2, non credere Deo præcise, vel Deum;
sed credere in Deum, explicando per ly in,
prædictum ordinem. Hic autem ordo debet
esse participatus a charitate, quæ quasi per
essentiam habet respicere prædictum finem.
Unde necessario debet dependere ab illa,
et eam præsupponere : sicut illud quod est
tale per participationem, præsupponit id,
quod est per essentiam tale, et ab illo de­
pendet. Non igitur secundum hanc rationem
potest fides præcedere charitatem, sed e
contrario.
15. Sed dices ·. in quocumque priori fides
intelligitur dimanare a gratia, intelligitur
participare vitam, et dignitatem ipsius gra­
tiæ : ergo intelligitur viva, et formata,
atque adeo ut sufficiens principium meriti,
nulla est distinctio fidei secundum se, et ut
formæ, cui innititur tradita solutio.
Et confirmatur, quia intellectus ubi
primo intelligitur dimanare ab anima,
intelligitur informari ab illa, et vivere
vita ipsius animæ; sicque vivus, et forma­
tus, et non præcise sumptus secundum se,
intelligitur præcedere voluntatem : ergo
idem dicendum est de fide, quæ se habet
ad gratiam per modum intellectus respectu
charitatis, quæ comparatur ad illam tan­
quam voluntas.
Si respondeas, fidem sumptam secundum
se, non dimanare a gratia, sed fieri per
actionem distinctam, et hacratione quam­
vis intelligatur viva, formata, et meritoria,
ubi primo intelligitur dimanare a gratia;
non tamen sic inlelligi, ubi sumpta secun­
dum se præcise concipitur præcedere cha­
ritatem.
Contra hoc est, quia licet hoc sil verum

de fide, quæ tempore præcedit infusionem insiangratiæ, non tamen de illa, quæ infunditur I!a'
in ipsa justificatione una cum gratia. Tum
quia hæc fides, adhuc secundum se sumpta,
est proprietas gratiæ : ergo dimanat a gra­
tia, sicut omnes proprietates dimanant a
propria natura. Tum etiam, quia qui dat
formam, per eandem actionem dat conse­
quentia ad formam : fides autem si non
præcedat tempore, consequitur ad gratiam,
et illi debetur : ergo qui producit gratiam,
debet per eandem actionem comproducere
fidem ; quo est fidem dimanare a gratia.
Tum denique, quia natura intellectualis,
qualis est gratia, necessario est radix ali­
cujus intellectus, seu alicujus habitus cognoscitivi, qui habeat se ad illam per mo­
dum intellectus, et ab ea dimanet : hic vero
habitus respectu gratiæ non potest esse
alius, nisi fides : ergo. etc.
16. Respondetur ad hanc replicam admit-Diluiinn
tendo fidem quæ infunditur una cum gra-replira’
tia, tam secundum se, quam ut vivam,
dimanare a gratia, ut probationes istæ recte
concludunt. Aliter tamen, et aliter hoc
convenit fidei ; nam fides, ut viva redupli­
cative, dimanat a gratia omnino per se ;
ut sic enim est proprietas gratiæ proprie
dicta, et per se postulat infundi cum ipsa.
Eadem vero fides secundum se sumpta so­
lum quasi per accidens dimanat a gratia ;
non enim fides secundum se postulat in­
fundi determinate cum gratia, sed potest,
et sæpe infunditur ante illam : unde fides
sic sumpta non est proprietas gratiæ pro­
prie dicta, sed magis est sicut accidens
commune, quod convenit tam habentibus,
quam non habentibus gratiam. Ex quo fit,
quod non in quocumque priori intelligitur
fides dimanare a gratia, debeat inlelligi ut
formata, et viva; sed in illo dumtaxat, in
quo intelligitur dimanare ab illa omnino
per se; tunc enim solummodo intelligitur
dimanare tanquam proprietas, de cujus
ratione est informari forma, a qua dima­
nat. Et quia prius natura quam concipia­
mus fidem dimanare hoc modo a gratia,
intelligimus eam dimanare quasi per acci­
dens, seu per modum accidentis communis
(prius enim intelligitur dimanare fides se­
cundum ea, quæ sunt sibi propria, atque
adeo fides sumpta secundum se. quam se­
cundum ea, quæ accidentaliter illi conve­
niunt, cujusmodi est, quod sit viva, et quod
sit proprietas gratiæ), idcirco nostra dis­
tinctio inter fidem secundum se, et fidem

726

DE INFLUXU CHAR1TAT1S.

ul vivam, debet admitti etiam in fide, quæ
infunditur cum gratia. In forma ergo dis­
tinguendum est antecedens hujus replicæ;
et concesso de illo priori in quo fides intelligitur per se dimanare a gratia, et ut pro­
prietas illius proprie dicta, negari debet de
alio priori antecedenti, in quo intelligitur
dimanare quasi per accidens, seu magis ut
accidens commune. Et eodem modo distin­
guendum est primum consequens, et ne­
ganda est absolute secunda consequentia.
Adde proprietates tunc solum intelligi
informari a propria forma, quando inlelliguntur dimanare ab illa, tanquam a na­
tura : fides autem in illo priori, in quo
secundum se dimanat, non intelligitur di­
manare a gratia, tanquam a natura; sed
magis gratia tunc se habet per modum
auxilii, de cujus ratione non est informare,
et vivificare suum effectum. Unde ob hanc
etiam rationem fides in prædicto priori
non intelligitur dimanare formata, et viva.
Replica;
17. Solutio vero inter replicandum adhian'ad0 ^ta’ s0^um ex parte. et juxta datam dismiiten- tinctionem debet admitti. Contra illam vero
dl’ sic intellectam, et explicatam nulla impro­
batio urget. Non prima, quia fides secun­
dum se non est proprietas gratiæ proprie
dicta, ut ex dictis constat. Nec secunda;
nam etiam plura accidentia communia sunt
debita naturæ, et consequuntur illam in
instanti generationis, ut patet de quanti­
tate, colore, et aliis respectu naturæ humanæ ; quæ tamen quia non omnino per se
(id est perseitate se tenente tam ex parte
eorum, quam ex parte ipsius naturæ) illi
debentur, non omnino per se ab illa dima­
nant, nec sunt illius proprietates proprie
dictæ. Et ita est de fide considerata secun­
dum substantiam respectu gratiæ; non
enim fides sic sumpta consequitur ad gra­
tiam omnino per se (hoc est perseitate se
tenente ex parte utriusque), quia quamvis
fides debita gratiæ, fidei tamen secundum
se non debetur, ut cum gratia infundatur,
sed potest infundi etiam sine gratia : unde
non omnino per se fides secundum se ac­
cepta dimanat a gratia.
Ad tertiam dicas, habitum cognoscitivum, qui debetur omnino per se gratiæ, et
cujus illa est radix per modum naturæ, esse
lumen gloriæ, quod per se dimanabit a
gratia, ubi illa fuerit in sua perfectione, et
consummatione; interim tamen quandiu
gratia habet modum essendi imperfectum,
loco luminis, et quasi per accidens substi­

I

DISE. IV, DUB. II.

nullam relationem supernaturalem aliquo
tuitur fidos, quæ cum venerit quod per sc,
modo actualem putat requiri ad meritum,
et perfectum est, evacuabitur; quia quasi
sed ait sufficere bonitatem moralem cujusper accidens, et ex parte est.
cumque actus, etiamsi sit mere naturalis
Ad confirmationem hujus replicæ patet
una cum relatione charitatis habituali,
ex dictis; nam intellectus secundum «?£??·
quam habet semper quilibet existens in
sumptus potest dici proprietas animæ pro- Ei.
gratia. Suarez vero, et Montesin. superna­
prie dicta, et omnino per scab illa tanquam
turalem relationem formalem, aut virtua­
a natura dimanat; et ideo in prima sua
lem requirunt; dicunt tamen hanc relatio­
emanatione debet vivus, et formatus præ­
nem non necessario debere esse charitatis,
cedere. Quæ ratio (ut dictum est) non pro­
sed sufficere cujuscumque alterius vir­
cedit in fide. Adde, quod juxta valde pro­
tutis perse infusæ;et idcirco actus mere
babilem sententiam (quam N. Complut. inCiifi.
naturales, nisi ab aliqua ex his virtutibus
lib. de anima, disp. 17, a num. 11 ,acute tuen­
imperentur, non esse meritorios, bene
tur).etiam in intellectu dimananteabanima
tamen sine eo, quod imperentur a charirationali distinguitur ratio intellectivæpo­
late.
tentiæ a ratione proprietatis ; et secundum
Probatur primo hæc sententia aliquibus
illam priorem est communis animæ, et
Scriptura testimoniis, in quibus non solum
Angelis : atque adeo sic sumptus, non om­
actibus charitatis, sed etiam aliarum vir­
nino per se dimanat ab anima secundum
tutum vita æterna tanquam merces prosuam specialem rationem ; cum tamen in
» mittar, ut est illud Matlh. 25 : « Venite
quantum proprietas est, omnino per se ab
a benedicti Patris mei, percipite regnum,
illa procedat. Unde si consideremus hu­
« etc. esurivi, enim, et dedistis mihi manmanum intellectum præcise secundum se,
« ducare : sitivi, et dedistis mihi bibere :
et ut per modum potentiæ intellectivas
dumtaxat intelligitur dimanare ab anima,
I fcnl s hospes eram, et collegistis me, etc. Marci
cap. 3 : Quicumque fecerit voluntatem
non inveniemus illum præcise ex vi talis
5
α Patris mei, ipse meus frater est, etc. »
emanationis vivere vita propria ipsius
Constat autem, quod Dei voluntatem facit,
animæ. Multo igitur melius habebit hoc
non solum qui facit actus ex charitate, sed
locum in fide, .in qua realiter differunt, et
etiam qui facit actus aliarum virtutum :
quod sit fides, et quod sit viva, seu proprie­
ergo per illos fit frater Christi, atque adeo
tas animæ, ut dictum est.
cohæres cum eo vitæ æternæ. Et cap. 9,
dicitur : Si quis dederit vobis calicem aquæ
§ IV.
frigidi in nomine meo, non perdet mercedem
^suam,elc. Paulus etiam 1, ad Corinth. 15 :
Adversariorum opinio, argumenta pro illa,
& Abundate (inquit) in omni opere bono, scien­
et eoruin enodationes.
tes quod labor vester non est inanis in Do18. Oppositam sententiam tuentur Vas- sa­ -^mino. Quo testimonio utitur Concilium
Trident, sess. 6, cap. 16, ad exhortandos
quez in præsenti, disp. 127, et refert pro ea tnm.
fideles, ut in omni genere bonorum operum
ex Thomistis Capreolum, Cajetanum, et
seexerceant, promittens illis beatitudinem,
Sotum : immerito tamen, quoniam præ­
tanquam mercedem pro prædictis ope­
dicti Dcctores tantum dicunt, omnia opera
ribus a Deo fideliter reddendam. Et postea
bona moraliter, quæ fiunt ab existente in
subdit : « Nihil ipsis justificatis amplius
gratia, esse vitæ æternæ meritoria; non
« deesse credendum est, quominus plene
vero negant, quod ad hoc saltem virlualis
ί illis quidem operibus, quæ in Deo sunt
relatio charitatis requiratur, quin potius
s facta, divinæ legi pro hujus vitæ statu
eam ad id expresse requirunt, ut de Ca­
a satisfecisse, et vitam æternam promepreolo, et Cajetano videre est locis a nobis
« ruisse censeantur. » Cum igitur in omni­
num. 5 citatis; et de Soto eodem loco, ubi
bus his testimoniis, in quibus agitur de
citatur a Vasq. ut constabit ex ejusdem W
merito vitæ æternæ, nulla mentio fiat cha­
Soti verbis, quæ dub. 5, num. 73, refere­
ritatis, dicendum erit, ejus imperium, aut
mus. Eandem sententiam tenent Suarez5^
relationem nequaquam necessaria esse ad
lib. 12, cap. 9ei 10, Montes, disp. 36, quxst.
prædictum meritum.
1, num. 195, et nonnulli alii Juniores extra
Et confirmatur ex Patribus ; nam ita
Scholam D. Thom. Dissidium tamen est
docere videtur D. August, tract. 51, in Joan.
inter prædictos Authores; quoniam Vasq.
nullam

- -Λ

727

Bernard, lib. de gratia et libero arbitrio, d. Aog.
dicens opera, quibus beatitudinem mere-D' Bern’
mur, esse jejunia, vigilias, continentiam,
etc. Et D. Thom. in 2, dist. 26, quæst. 1, d.tIm.
art. 6.
19. Ad omnia hæc, et alia, quæ Adver- i^sponsarii nobis objicere possunt, Scriptura, si0·
Conciliorum, et Patrum testimonia, una,
et facilis est solutio; concedimus namque
actus omnium virtutum in habente gratiam
esse vitæ æternæ meritorios; id quidem, et
nihil aliud, hujusmodi testimonia probant :
sed negamus, quod illis conveniat inde­
pendenter ab imperio charitatis, et absque
ordinatione in ejus finem ; quin potius ex
testimoniis adductis oppositum non obs­
cure deducitur. Tum quia ut in plurimum
apponitur in eis aliquod verbum denotans
actus illos, ut sint meritorii, fieri debere ex
charitate, et amore Dei, ut cum dicitur,
In nomine meo, quod idem est ac propter
me ; minimis meis fecistis, id est mihi, sicut
ipseniet Salvator exposuit, seu illis, quate­
nus mei sunt, atque adeo propter me. Tum
etiam, quia cuncta hæc testimonia ab om­
nibus Catholicis intelligenda sunt de bonis
operibus, secundum quod procedunt ex
gratia, ut patet ex illis, quæ disput. præced.
num. 1, adduximus; et ideo Concilium
Trident, in testimonio nuper relato oppo­
suit illa verba, operibus illis, quæ in Deo
sunt facta : in Deo enim fit, quod fit in
gratia, et amicitia Dei ; non quidem mate­
rialiter, ita ut gratia, et Dei amicitia concomitanter solum se habeant ad id, quod
fit (alias peccatum veniale, quod committi­
tur ab homine justo, in Deo fieri dicere­
tur ); sed formaliler, ita ut quod sic fieri
dicitur, a gratia ipsa, et amicitia Dei pro­
cedat, hæcque in illud influat. Cum ergo
gratia in nullum opus valeat influere, nisi
per charitatem, ut in ratione nostra osten­
sum est, fit inde, prædicta testimonia intel­
ligenda esse de bonis justorum operibus,
secundum quod procedunt etiam a chari­
tate : et quod dum ab operibus meritoriis
non excluditur influxus gratiæ, et ejus ne­
cessitas (quæ nunquam excluduntur) nequa­
quam excludi censeatur necessitas, et in­
fluxus charitatis.
20. Secundo probatur eadem sententia : sccunquoniam ut actus aliquis sit vitæ æternæ
meritorius, satis est, quod procedat a sub- tumjecto grato, et habeat proportionem cum
vita æterna : sed totum hoc habent actus
virtutum infusarum independenter a cha-

DISP. IV DUB. II.

DE INFLUXU CHARITATIS.
ritate : ergo, etc. Major videtur certa, et
etiam minor quoad priorem partem; nam
subjectum non fit gratum per charitatem,
sed per gratiam. Quoad posteriorem vero
suadetur, quia actus virtutum infusarum
secundam se sunt actus supernata rales ;
actus autem supernalurales sufficientem
proportionem habent cum vita æterna, quæ
est finis ultimus hujus ordinis : ergo, etc.
Confir­
Confirmatur : nam si aliud aliquid esset
matio
pnnu. necessarium ad meritum, maxime relatio
ad finem supernaturalem : sed hanc habent
actus virtutum infusarum independenter a
charitate : ergo independenter ab illa ha­
bent esse meritorii. Probatur minor, quia
hujusmodi actus secundum se,'et indepen­
denter a charitate habent aliquem ultimum
finem, quem actu respiciunt ; non natura­
lem, cum ipsi supernalurales sint : ergo
supernaturalem.
Secunda. Confirmatur secundo, quia actus spei im­
mediate per seipsos attingunt ultimum fi­
nem supernaturalem : ergo non indigent
influxu charitatis ad hoc, ut ordinentur in
hujusmodi finem.
' » Respondetur ad argumentum negando
argn- minorem : tum quia ad rationem meriti
non est satis, si actus procedat a subjecto
alias grato, alioqui actus indifferens homi­
nis justi (si daretur) esset meritorius : sed
debet procedere ab illo qua ratione gratum
est, nempe ut operante per gratiam : gratia
autem non operatur sine charitate, ut jam
ostendimus. Tum etiam, quia ex eo, quod
actus aliquis sit supernaturalis, non habet
sufficientem proportionem, ut sit condignus
vita æterna, nisi gratia in illum influat,
ipsique hujusmodi condignitatem commu­
nicet (ut ostensum est disp. prxced. dub. 1),
quam tamen gralia communicare nequit,
nisi operando per charitatem.
primam confirmationem respondetur,
liones. nullum actum cæterarum virtutum respi­
cere finem ultimum supernaturalem sub
ratione talis, nisi ratione charitatis, quæ
habet pro objecto hujusmodi finem ; sicut
nullus actus virtutum acquisitarum respicit
finem ultimum connaturalem naturæ ra­
tionalis, nisi ratione voluntatis, cujus
proprium objectum est hujusmodi finis. Qua­
propter quoties actus supernaturales inde­
pendenter charitate eliciuntur, ultimus eo­
rum finis non est Deus ipse sub ratione finis
supernaturalis, sed proprium operantis bo­
num secundum quod abstrahit a naturali,
et supernaturali, et ex utroque veluti inte­

gratur, ut num. 12 diximus : ubi etiam ex­
plicuimus, qua ratione spes immediate
attingat Deum prout in seipso, non tamen
1
sub ratione finis ultimi formaliter : per
quod patet ad secundam confirmationem.
21. Tertio arguit Vasq. quia vel actusTena
cæterarum virtutum habent ex se proprium
meritum beatitudinis distinctum a merito
charitatis : vel totum meritum charitati
soli corresponde! ? Si primum, ad quid
ergo necessarius est influxus charitatis?Si
secundum : ergo solus actus charitatis erit
meritorius vitæ æternæ, actus vero cælerarum virtutum materialiter omnino ad idse
habebunt; et ita non erit magis meritorium
exercere hujusmodi actus simul cum actu
charitatis, quam exercere præcise ipsum
actum charitatis ; quod nequit admitti.
Tandem arguitur : quoniam in habente 0$
gratiam omnis actus bonus moraliter meri-Ea
torius est vitæ æternæ: sed non omnis
imperatur a charitate, neque actu re­
fertur in ejus finem, ut experientia ipsa
testatur : ergo hujusmodi imperium, vel
relatio non exigitur ad meritum.
Hæc duo posteriora argumenta tangunt
graviores hujus materiæ difficultates, in
quarum enodatione insudabunt dubia, quæ
subsequuntur.

DUBIUM II.
Utrum actibus imperatis a charitate corres­
pondent distinctum meritum ab eo, quod
corresponds ipsis actibus charitatis?
Ostendimus meriti rationem (inter vir­
tutes) ad charitatem per se primo pertinere;
ad alias vero non nisi secundum quod earum
actus a charitate imperantur. Videndum
modo est, an in hujusmodi actibus sic im­
peratis sit meritum aliquod ipsis intrin­
secum, quod etsi a charitate, et ejus actibus,
tanquam ab imperante ortum ducat, nihi­
lominus sit distinctum a merito, quod in­
trinsece est in ipsis actibus charitatis. Im­
perat quis (v. g.) per actum charitatis
intensum, et meritorium, ut duo, actum
humilitatis æque intensum : quæritur an
in utroque illo actu tantum sit unum meri­
tum ut duo, an vero in unoquoque sit intrin­
sece suum meritum, non determinando an
in hoc habeant arithmeticam correspondenliam, sed solum utrum actus imperatus
habeat meritum distinctum, et superaddat
aliquid merito actus imperantis, ut bene
observarunt

729

observarunt Arauxo 2, 2, t/uxsl. 24, ari. G, i quod in actu humilitatis v. g, quando achadub. 3, conclus. 2, et Joannes a S. Thom.
ritateimperatur, præter bonitatem charita­
tis, sit sua propria, et intrinseca bonitas,
ibi, disptd. 15, ari. 3, § An vero ista diu­
nempe bonitas humilitatis, quæ numerice,
turnitas. Et est sermo do merito respectu
praemii essentialis, scilicet vitæ æternæ;
et specifice distinguitur a bonitate actus
nam respectu alicujus accidentalis nullus
charitatis. Quoad relationem vero in finem
est qui de hoc dubitet, sed omnes ut certam
charitatis probatur : tum quia relatio, qua
supponunt partem affirmativam.
actus charitatis refertur in suum finem,
semper est relatio formalis ; est enim ipsamet essentia talis actus, qui est formalis,
§ i.
et expressus amor illius finis : relatio vero,
Juxla mentem Angelici Doctor is dubium
qua actus humilitatis a charitate imperatus
deciditur.
refertur in prædictum finem, sæpe est so­
lum victualis, et est quædam modalis par­
..... 22. Dicendum ergo est,in actibus imperaticipatio amoris ejus formalis : id autem,
tis a charitate reperiri distinctum meritum
quod est formaliter, et per essentiam tale,
abeo, quod est in ipsis actibus charitatis.
necessario distinguitur ab eo, quod est tale
Sora. Assertio haec, quam tuentur Suarez cap. 11,
virlualiter solum, et participative. Tum
ïgi&Montesin. disp. 36, quxst. 1, et alii, satis
etiam, quia eadem numero relatio nequit
colligitur ex illis Scripturæ, et Patrum tes­
esse in duobus actibus distinctis, et in utro­
timoniis, quæ dub. prxced. num. 18, retu­
que intrinsece, sicut neque idem numero
limus, estque proculdubio mens Angelici
accidens potest esse in duplici subjecto dis­
Doctoris locis supra citatis, ex quibus potest
tincto : constat autem, quod relatio actus
&& sequens ratio formari. Quoniam ad meri­
charitatis intrinsece est in ipso, non enim
tum vitæ æternæ satis est (suppositis aliis
distinguitur a propria ejus essentia, ut mo­
conditionibus disp. 1 explicatis, de quibus
do dicebamus : et similiter relatio, qua
modo non dubitatur), bonitas moralis in
refertur actus humilitatis, afficit illum in­
actu cum relatione saltem virtuali ad finem
trinsece; licet enim finis charitatis respectu
charitatis : ergo ibi erit distinctum meri­
actuum aliarum virtutum sit finis operan­
tum, ubi fuerit distincta bonitas moralis,
tis, et extrinsecus ; ordo tamen ad istum
et distincta relatio : atqui in actibus impe­
finem, quoties prædicti actus a charitate
ratis acharitate est propria bonitas moralis
imperantur, est ordo intrinsecus, et intrin­
distincta a bonitate actus charitatis, distincsece inest actibus ordinatis, ut docuit ex­
taque relatio ad ejus finem : ergo inest eis
presse D. Thom. supra, q. 18, art. 4, in so-v. Tho.
meritum distinctum ab eo, quod est in acti­ I lutione ad 2, ibi : Dicendum, quod quamvis
bus charitatis. Hæc secunda consequentia
finis sit causa extrinseca, tamen debita pro­
probatione non eget : et antecedens habetur
portio ad finem, et relatio in ipsum inhxret
ex dictis dub. prxced. Prima vero conse­
actioni. De quo ex professo agendum nobis
quentia est satis nota : tum quia bonitas
est in Tractatu de Charitate.
humani actus, et ordinatio ejus ad finem
23. Confirmatur, et explicatur animad- Confircharitatis, sunt proximæ rationes, quæ
vertendo id, quod dubio 5, et latius loco n!ano·
constituunt meritum ; illa ut materia me­
citato declarabimus, quod scilicet dum chariti, haec ut forma, ut magis explicabitur
ritas imperat, seu ordinat ad suum finem
dubio sequenti : multiplicatis autem ratio­
actus cæterarum virtutum, prius saltem
nibus materiali, et formali alicujus effectus, i natura imprimit ipsis virtutibus modum
non potest non effectus ipse multiplicari.
quendam, qui est participatio ipsius chariTum etiam, quia in his quæ sunt per se,
tatis, ratione cujus virtutes prædictæ in­
ita se habet magis ad magis, seu tale ad tale,
trinsece perficiuntur, et formantur, elevansicut se habet simpliciter ad simpliciter :
turque ad hoc, ut cum postea operentur,
ergo si bonitas, et relatio prædictæ per se
eliciant actus formatos, hoc est relatos, et
constituunt meritum, bonitas, et relatio
ordinatos in finem charitatis. Et ita cum
distinctæ constituunt per se meritum dis­
humilitas v. g. ex imperio charitatis efficit
tinctum.
aliquem actum, tam actus ipse secundum
Minor autem subsumpta quoad moralem
suam essentiam, quam relatio, et ordinatio
bonitatem fere ab omnibus admittitur ; nul­
in finem charitatis elicitive, et immediate,
lus enim (uno, vel altero excepto) dubitat, 1 solum producitur ab humilitate; ita tamen
Salmant. Curs, theolog. tom. X.
47

730

DE INFLUXI’ CHARITATIS.

quod humilitas considerata praîcise secun­
dum se, et per modum causæ principalis,
attingit actum illum consideratam etiam
secundum se, seu secundum id præcise,
quod habeat intra lineam humilitatis ; se­
cundum id vero, quod humilitas accipit a
charitate, atque adeo per modum virtutis
instrumentariæ illius, attingit prædictum
actum ut relatum et ordinatum in finem
charitatis, efficitque relationem illam, et
ordinationem ex imperio, et in virtute ip­
sius charitatis.
Ex quo sic confirmatur nostra ratio ; nam
relatio, quæ elicitive, et immediate fit a
sola charitate, necessario est distincta ab
ea, quæ elicitive, et immediate fit solum ab
humilitate, ut ex ipsis terminis notum est:
sed relatio qua actus charitatis ad suum fi­
nem refertur, fit elicitive, et immediate a
sola charitate; illa vero qua actus v. g. hu­
militatis refertur ad eundem finem, imme­
diate, et elicitive solum fit ab humilitate :
ergo hujusmodi relationes distinguuntur.
Major, et consequentiaconstant. Minor vero
quoad priorem partem de relatione actus
charitatis facile suadetur : quoniam hujus­
modi relatio non distinguitur ab eodem
actu charitatis, sed est (ut nuper dicebamus)
ipsa ejus essentia, quæ in ordine, et res­
pectu transcendental! ad suum finem et
objectum sila est : certum autem est, chari­
tatis actum immediate, et elicitive a sola
charitate procedere. Quoad posteriorem ve­
ro de relatione actus humilitatis (praeter­
quam quod habetur ex animadversione
facta) probatur, quia actus humilitatis ut
relatus formaliter in finem charitatis, at­
que adeo et ipsa relatio, tantum est a cha­
ritate imperative; est enim ab ea media
illa motione, et influxu, quem imprimit
humilitati : ergo elicitive, et immediate
prædicta relatio solum fit ab humilitate.
Praeterea humilitas agens in virtute chari­
tatis, et ex motione ipsius, aliquid attingit
in proprio actu, quod agens in virtute pro­
pria non posset attingere : sed hoc non po­
test esse aliud, quam ordinatio, et relatio
in finem charitatis: ergo hujusmodi relatio
fit elicitive ab humilitate.
Atia
Confirmatur secundo, et explicatur adηί??,'ΪΛ huc : nam cum duo effectus ab eadem causa
secunda procedunt, alter immediate, alter
vero non nisi medio aliquo instrumento,
sive virtute instrumental!, duo isti effectus
necessario debent distingui : ergo cum actus
charitatis, et ejus relatio immediate proce­

dat a charitate; actus vero humilitatis una
cum sua relatione procedat ab eadem cha­
ritate mediante humilitate, tanquam vir­
tute instrumentaria ipsius, non poterunt
non hujusmodi relationes distingui.
24. Dices, forte doctrinam hanc habere Efc·
locum in actibus virtutum infusarum, non pE3
tamen posse applicari his qui fiunt a virtu­
tibus acquisitis : et ratio est, quoniam illi
priores, utpote supernaturales, sunt satis
proportionali ad finem charitatis, et ita
possunt a charitate intrinsece formari, et
ad ejus finem per relationem in eisdem
existentem referri, atque ita constitui in­
trinsece meritorii. Cæterum actus virtutum
acquisitarum, et eorum bonitas moralis,
cum sint omnino naturales, non videntur
per seipsos habere proportionem ad finem
charitatis, ut in seipsis immediate recipiunt
formam, quæ est relatio, et ordinatio ad
eundem finem ; sed dicentur relati tantum
extrinsece a relatione actus charitatis, ex
quo imperantur; atque adeo extrinsece me­
ritorii merito ejusdem actus.
Sed contra est, quia charitas non solum fc?
movet intrinsece ad operandum propterpuBsuum finem virtutes infusas, sed etiam vir­
tutes acquisitas ; utraque enim intrinsece
informat, et omnibus imprimit modum
illum, quem num. prxced. tetigimus, et
infra dub. 5, magis explicabimus, ratione
cujus agunt in virtute, et ex motione ipsius
charitatis, ut in tract, de charitate, proban­
dum est : ergo dum a charitate imperantur,
omnes eliciunt actus intrinsece formatos
cum relatione, et ordine intrinseco ad ejus
finem.
Ad hæc : secunda illa probatio minoris
in priori confirmatione adducta aeque mili­
tat in virtutibus acquisitis; nam etiam
hujusmodi virtutes quoties imperantur, ei
agunt in virtute charitatis, attingant eli­
citive aliquid in propriis actibus, quod se­
cundum se,seu virtute propria non possent
attingere ; hoc autem non potest esse aliud
quam relatio, et ordinatio eorundem ad fi­
nem charitatis : ergo hujusmodi relatio et
ordinatio fit elicitive a prædictis virtuti­
bus : distinguitur ergo a propria relatione
actus charitatis.
25. Neque obest, quod actus virtutum
acquisitarum, et eorum propria bonitas
sint mere naturales ; nam etiam actus na­
turales, dummodo sint boni, et honesti,
possunt, et sæpe debent exerceri propter
Deum finem supernaturalem ; neque alia
major

DISK IV, DUB II.

major proportio, aut capacitas in eis exi­
gitur, ut possint intrinsece formari per
charitatem, et constitui ab ea media hac
formatione intrinsece meritorii, quam
quod possint ad ejus finem formalitcr re­
ferri, et exerceri propter Deum.
ft» Adde,satis probabiliter dici posse, virtu­
tes acquisitas, quoties moventur a charitate
ad agendum, et earum actus ab ea impe­
rantur, et informantur, moveri etiam, et
imperari,atque adeo formari a propriis vir­
tutibus infusis ; et non nisi media hac pos­
teriori informatione, quæ necessario est
supernaturalis, recipere supradictos actus
illam priorem.Unde prius natura (in genere
causæ materialis) quam intelligimus actum
v. g. humilitatis acquisitæ informari chari­
tate, et ordinari ad ejus finem, intelligimus
eum informari humilitate infusa, et ejus
objectum supernaturale respicere, atque
adeo desumere ex eo bonitatem supernatu­
ralem humilitatis infusae : et sic media ista
relatione, et bonitate actus humilitatis ac­
quisitæ remanetsuflicienter proportionatus,
ut intrinsece recipiat formam charitatis,
quæ est relatio, et ordinatio ad ejus finem.
MkQiiæ doctrina videtur esse D. Thom.
çim/. 1 de Virtut. art. 10, ubi cum esset
argumentum ad probandum non necessa­
rias esse virtutes morales infusas ex ra­
tione meriti, sed sufficere ad merendum
virtutes acquisitas una cum gratia, et cha­
ritate, in responsione ad 4, ita inquit :
i Dicendum quod cum nullum meritum
« sit sine charitate, actus virtutis acquisi» tænon potest esse meritorius sinechari« tate;cum charitate autem simul infun« duntur aliae virtutes : unde actus virtutis
< acquisitæ non potest esse meritorius, nisi
i mediante virtute infusa ; nam virtus or< dinata in finem inferiorem, non facit
« actum ordinatura ad finem superiorem,
« nisi mediante superiori : sicut fortitudo,
Ί quæ est virtus hominis, qua homo non
« ordinat actum suum ad bonum politi« cum, nisi mediante fortitudine, quæ est
« virtus hominis, in quantum est civis. »
Hæc D. Thom. de quibus in Tractatu de
Charitate sermo redibit.

§ n.
Quid obstet contra nostram sententiam, et
quomodo solvendum ?
26. Quamvis partem negativam nostræ
sententiæadversam unus tantum, vel alter

731

asseruerit'cum quibus sentit Bannez 2,2, Opimo
quæst. 24, art. 6, dub. 5, conci. 3), videtur
tamen nobis obstare modus loquendi D. Banner.
Thom. qui frequenter asserit, actus cætera- «τα
rum virtutum non esse meritorios nisi ra-D'^!l°·
tione charitatis, totumque eorum meritum
a charitate provenire, et ad eam reduci
debere, ut patet ex testimoniis ipsius, quæ
dub. prxced. num. 3 retulimus. Quod si tota
ratio meriti in hujusmodi actibus est cha­
ritas, non habebunt aliud meritum, nisi
meritum charitatis, atque ita extrinsece tantum denominabuntur meritorii ab eo­
dem numero merito, quod est in actibus
charitatis.
Et confirmari potest ex eodem Ang. Doc- Conflrtore : nam ipse 1 part, quxst. 9o, art. 4, I,
ad Corinth. 3, lect. 2, aliisque in locis dis­
tinguit in nostris actibus duplex meritum ·.
aliud præmii essentialis, et aliud præmii
accidentalis : et prius illud dicit tribuen­
dum esse charitati, posterius vero quanti­
tati operis, sive (quod idem est) bonitati
actus moralis: ergo respectu præmii essen­
tialis, de cujus merito hic nos loquimur,
nullum aliud meritum attribui potest nos­
tris actibus, nisi meritum charitatis.
Respondetur ex his, et aliis D. Thom. Explitestimoniis id solum haberi, quod nos li-te-rimobenter concedimus, scilicet totum meritum
nostrorum actuum respectu præmii essen­
tialis, a charitate tanquam a ratione for­
mali, vel tanquam a radice provenire :
quod vero hujusmodi meritum, quod a
charitate sic provenit in actibus aliarum
virtutum, non sit distinctum a merito, quod
est in ipsis actibus charitatis, ex adductis
testimoniis, et ex modo loquendi D. Thom.
nequaquam deducitur, sed potius colligitur
oppositum. Pro quo nota, quod nomine
charitatis quandoque significatur id, quod
est formaliter, et essentialiter charitas,
nempe actus elicitus ejus, vel habitus ;
quandoque vero id quod est charitas quasi
virtualiter, et participative, scilicet relatio
illa, vel modus, quem charitas imprimit
aliis virtutibus, et earum actibus, ratione
cujus intrinsece formantur, et ordinantur
ad ejus finem. In qualibet ergo ex istis si­
gnificationibus charitas accipiatur, semper
est verum, quod actus cæterarum virtutum
non sunt meritorii, nisi ratione charitatis.
Aliter tamen, et aliter : nam si nomine
charitatis intelligatur actus ejus, vel habi­
tus, tunc actus prædicti habent ab ea, quod
sint meritorii, non tanquam a ratione for-

732

DE INFLUXU CHARITATIS.

mali proxima, et immediata, sed tanquam
a radice, quæ mediante ilia relatione, et
modo, quem nuper dicebamus, tanquam
participatione ipsius, a se orto, sicut ramus
oritur a radice, informat praedictos actus,
redditque condignos æterna beatitudine,
atque illius meritorios, Et hunc sensum in­
tendit sæpe D. Thom. locis citatis. Frequen­
ter enim appellat charitatem radicem me­
riti, ut detur intelligi, quod sicut inter
radicem, et fructum mediat ramus, et quod
non radix, sed ramus est, a quo immediate
oritur fructus : ita etiam inter actum, vel
habitumcharitatis, et meritum cæterarum
virtutum debet mediare modus ille quem
dicimus, qui est charitas per participatio­
nem, atque adeo veluti ramus ipsius ; et
quod non charitas ipsa essentialis, sed hic
modus est proxima, et immediata ratio
prædicti meriti. Et ita tn 3, dist. 18,
quxst. 1, art. 5, ad ultimum, sic ait :
« Quamvis meritum sit in charitate, sicut
e in radice, non tamen sola charitate me<r remur, sed etiam aliis virtutibus, in
« quantum earum actus sunt a charitate
'< imperati. » Imperantur autem a chari­
tate actus aliarum virtutum ratione modi
explicati; imo hic modus est imperium ejus
passivum, quia per eum formaliter ordinat
illos ad suum finem.
Si vero nomine charitatis hic etiam mo­
dus, sive relatio intelligatur, tunc optime
dici potest, quod actus cæterarum virtu­
tum ratione ejus proxime, et formaliter
sunt meritorii, quia revera modus hic est
in eis proxima, et immediata ratio meriti.
Qui sensus sæpe etiam intentus est a D.
Thom. in locis adductis, ut ea cum atten­
tione intuenti constabit. Cæterum quia
modus iste, et relatio distinguitur realiter
tam ab actu, quam ab habitu charitatis,
inestque intrinsece actibus, qui a charitate
imperantur, ut num. 23 et 24 probatum
est; meritum etiam, quod ratione ipsius
illis corresponde!, debet esse eis intrinse­
cum, et distingui realiter a merito, quod
est in actu charitatis. Per quod ad omnia,
quæ in oppositum ex D. Thom. adducun­
tur, satis constat.

DUBIUM III.

Utrum actus nostri habeant, quod sint magis
meritorii solum a majori charitate, an
vero a majori etiam eorum bonitate ?
Ex duobus tantum capitibus videtur
posse competere nostris actibus, quod sint
magis meritorii respectu præmii essentia­
lis, scilicet aut a majori bonitate morali,
autamajoris charitatis informatione, et relatione. Cum enim valor nostrorum actuum
ex hac duplici ratione consurgat (valent
namque actus nostri apud Deum, quia ho­
nesti sunt, quod habent a sua bonitate mo­
rali ; et quia Deifici sunt, seu quia vivunt
vita participata Dei, quod dat eis gratia per
charitatem) coalescatque talis valor tan­
quam ex partibus, seu quasi partibus mate­
riali, et formali ex prædicta bonitate, et
relatione; ex his proportione servata habe­
bit per se actus quilibet, quod sit merito­
rius, et consequenter ex earum, aut alicu­
jus earum incremento habere etiam debet,
quod in merito crescat. Cæterum quænam
ex prædictis partibus hujus incrementi ra­
tio sit, vel an utraque ; et quæ per prius,
aut formalius, examinandum superest.

Assertio prior ex mente D. Thomx.
27. Dicendum est primo, formalem, etc®*
praecipuam rationem augendi meritum in
nostris actibus in ordine ad vitam æternam
esse charitatem · unde actus nisi aliquo
modo in charitate crescat, vel quia magis,
vel quia majori charitate informetur, ne­
quibit esse magis meritorius. Hæc assertio
manifeste est D. Thorn. I p. quxst. 95,
art. 4, ubi sic ait : « Dicendum quod quan« titas meriti ex duobus potest pensari :
« uno modo ex radice charitatis, et gratiæ,
« et talis quantitas meriti respondet præ« mio essentiali, etc. d Et in 4, dist. 49,
quxst. 1, art. 4, quxstiunc. 4, cum dixisset,
quod vis merendi est in omnibus virtutibus ex
charitate, concludit : Et ideo diversitas in
merendo tota revertitur ad diversitatem cha­
ritatis. Eodem modo loquitur de Merit,
q. 12, art. 13 in corp, et aliis locis. Ex qui­
bus potest sequens ratio formari.
28. Formalis ratio unde actus nostri habent, quod sint meritorii, est charitas, sive
charitatis relatio, et informatio :ergo ratio
formalis,

DISP. IV, DUB. HI.
formalis, ex qua habebunt, quod sint majo­
ris meriti, seu magis meritorii, debet esse
major charitas, aut informatio ejus aliquo
modo major : ergo nisi hæc ratio formalis
aliquo modo crescat, nequi bit a uger i,el cres­
cere eorum meritum. Hæc secunda conse­
quentia sequitur ex priori, et prior ex ante­
cedenti : tum quia in his, quæ sunt per se,
universaliter verum est quod ita se habet
magis ad magis, sicut habet se simpliciter ad
simpliciter : ergo si absolute, et simpliciter
loquendo sola charitas, et ejus informatio
est formalis ratio meriti, sola major chari­
tas, vel major illius informatio erit ratio
formalis majoris meriti. Tum etiam, quia
repugnat effectum formalem crescere, nisi
crescat aliquo modo forma, quæ est causa
et ratio formalis talis effectus : unde repu­
gnat corpus fieri magis album, aut magis
calidum, nisi per calorem, vel albedinem
aliquo modo majorem : si igitur meritum
nostrorum actuum est effectus formalis
charitatis, et informationis illius, repugna­
bit omnino augeri hujusmodi effectum, nisi
charitas ipsa, vel informatio ejus aliquo
modo augeatur.
Antecedens vero suadetur animadver­
tendo, quod hic de charitate loquimur se­
cundum quod includit etiam influxum gra­
tis?, non ut ab illa distinguitur; quia nec
gratia influit in actus meritorios, nisi per
charitatem, ut probatum est dubio 1 hujus
disputationis : nec influxus charitatis po­
test esse nisi a gratia. Probatur ergo ante­
cedens : quoniam illa est ratio formalis
merendi in nostris actibus, ex qua habent,
quod sint omnino proportionali, et condi­
gni ad vitam æternam, atque adeo valo­
rem, et dignitatem eidem vitæ æternæ
coæqualem ; sed totum hoc habent a charilate, seu a gratia, ut operatur per illam :
ergo, etc.
Praeterea illa est ratio formalis meriti
nostrorum actuum, unde ipsi habent, quod
sint Deifici, quod vivant vita participata
Dei,elquod illi placeant in ordine ad vitam
æternam : sed totum hoc recipiunt a gratia,
ut operatur per charitatem, atque adeo et
ab ipsa charitate, ut ex dictis disp. prxced.
num. 7, constat : ergo hæc, secundum quod
gratia agit per illam, est formalis ratio
meriti nostrorum actuum.
29. Neque obest si dicas primo, falsum
esse antecedens ; quia effectus formalis ne­
quit separari a sua forma : at meritum se­
paratur a charitate ; datur enim charitas,

733

quæ non sit meritoria, nempe charitas
Patriæ : ergo meritum non est effectus for­
malis charitatis, nec charitas causa, et
ratio formalis meriti.
Confirmatur ex dictis disp. 1, dub. 6, Urget r.
ubi ostendimus, actum ultimate constitui,
et compleri in ratione meritorii per accep­
tationem, et pactum : id autem, per quod
ree ultimate constituitur, est ejus ratio
formalis : ergo, etc.
Adde, quod effectus formalis non om­
nino distinguitur a sua forma, sed est ipsa
formant communicata subjecto : sed meri­
tum distinguitur omnino a charitate, cum
ab ea separetur : ergo ratio formalis meriti
non est charitas.
Non itaque hoc obest; respondetur enim sio”
distinguendo antecedens, et concedendo
illud de effectu primario; sed negari debet
universaliter intellectam de effectu secun­
dario, uti est meritum respectu charitatis.
Hic enim effectus separabilis est aliquando
a sua forma, ita ut forma possit sine eo
reperiri. Maxime vero id contingit quoties
forma causât effectum secundarium dependenter ab aliqua conditione, a qua forma
ipsa secundum se non dependet ; tunc enim
etiamsi ponatur forma, dum non apponitur
conditio, suspenditur effectus. Et ita evenit
in præsenti ; charitas enim licet indepen­
denter ab aliqua conditione extrinseca con­
ferat nostris actibus liberis dignitatem, et
valorem, ratione cujus in actu primo sint
præmio digni : jus tamen ad præmium, in
quo meritum formalissime consistit, non
tribuit, nisi dependenter ab acceptatione,
et pacto Dei ; et ideo ubi hæc acceptatio, et
pactum deest, sicut in Patria, charitas non
causât meritum : ubi vero apponitur, sicut
in via, charitas, et non alia extrinseca for­
ma dat suis actibus valorem formaliter
meritorium. Per quod patet ad confirma­
tionem ; nam acceptatio Dei, vel pactum
potius est conditio, sive complementum,
quam causa illius formalis. Et ita intelli—
genda sunt quæ diximus loco in hac con­
firmatione citato.
30. Adde, quod hic præcipue agitur de
ratione constitutiva meriti in actu primo;
agitur enim de causa formali, unde actus
nostri habeant valorem, et quod sint tanto,
vel tanto præmio digni, ut accedente divina
promissione illis debeatur. Meritum autem
sic sumptum, independens est ab accepta­
tione Dei,et prius illa; ideo namque Deus ac­
ceptat hunc actum ad tale, vel tale præmium,

DE INFLUXU CHARITATIS.
quia ipsemet actus habet in se valorem ei­
dem præmio æqualem, et sic condignus
existit. Et sive hæc promissio, aut accepta­
tio Dei esset, sive non accesserit, meritum
in hac acceptione sumptum semper conve­
nit nostris actibus, dummodo charitate
informentur. Quare acceptatio, vel promis­
sio Dei ex parte ejus potius*se tenet, deservitque ad hoc, ut Deus nostris meritis
constitui possit debitor, non ut meritis ipsis
det, vel augeat valorem, efficaciam aut vim
merendi.
Ad illud, quod additur, patet etiam ex
dictis ; quia effectus secundarius distingui
omnino potest a forma, et separari ab ea,
juxta nuper dicta ; quamvis non possit
effectus primarius. Quibus etiam adde, quod
licet meritum in actu secundo, prout dicit
vim actu applicatam ad obligandum remu­
neratorem, eo quod sic dependeat ab ac­
ceptatione ejus, vel promissione, separetur
a nostris actibus charitate formatis : at me­
ritam in actu primo, prout solum importat
dignitatem, et vim merendi, nondum ad
obligandum applicatam (qua ratione, ut
diximus, nunc de merito loquimur) nun­
quam ab illis separatur, neque omnino
distinguitur a bonitate eorum, quam ex
charitate, et gratia recipiunt.
Alia
31. Neque etiam refert, si secundo dicas,
objectio.esto qU(K|
verum, nullam esse
consequentiam; potest enim crescere, et
augeri effectus formalis absque eo, quod
forma augeatur. Quod probari potest tum
in exemplis de albo, et calido a nobis in­
ductis; nam idem corpus absque additione
novæ albedinis, vel caloris redditur magis
album, vel calidum per hoc praecise, quod
calor, vel albedo eidem magis inhæreat,
magisque in illo radicetur ; alias intensio
qualitatum fieret per additionem gradus ad
gradum, quod D. Thom. ubique negat. Tum
etiam, quia eadem anima rationalis sine
additione aliqua ex parte sui informat
modo in viro plures partes materiæ, quam
antea informabat in puero, crescitque
proinde effectus ejus formalis aucta solum
materia, sine eo quod ipsa aliquo modo au­
geatur. Denique eadem quantitas sine ad­
ditione novarum partium extendit magis
in ordine ad locum corpus rarum, quam
densum; cum tamen non raritas, vel den­
sitas, sed sola quantitas sit ratio, et causa
formalis istius effectus. Poterit ergo simili­
ter eadem prorsus charitas absque additione
aliqua, et augmento ex parte sui reddere

opus magis meritorium, ex eo præcise,
quod opus ex aliis capitibus crescat in bo­
nitate.
Non igitur hoc refert; negari enimdebetDiiw
antecedens, si de omni modo augmenti intelligatur. Neque exempla adducta nobis
obsunt, sed proderunt potius; ideoque ea
omnia retulimus, quia sane intellecta, et
applicata, assertionem, et rationem nos­
tram, totamque rem hanc, de qua agimus,
satis elucidabunt.
Respondetur ergo ad primum, nunquam
corpus reddi magis album, aut calidum
absque additione aliqua ex parte albedinis,
vel caloris, non quidem gradus ad gradum,
sed modi cujusdam majoris radicationis.
qui ex natura rei distinguitur a calore, et
albedine, estque ipsa quantitas virtutis, seu
ipsum magis, ut sic dicamus albedinis, vel
caloris, juxta probabiliorem sententiam,
quam acute tuentur, et optime explicant
N. Complut, in lib. de generat, dist. 4,Cwjte.
quxst. 9.
32. Quod si modum dicendi aliorum
Thomistarum asserentium in intensione
qualitatis nihil ex natura rei ab ea distinc­
tum superaddi, sequi velimus, dicendum
est, adesse ibi ex parte formæ aliquem mo­
dum augmenti, non formalis, sed victualis,
quatenus qualitas ipsa, albedo v. g. quo
magis subjectum ad eam recipiendam dispo­
nitur, eo magis explicat vim dealbandi,
quam habebat in se quasi implicatam, et
involutam. Unde quia hic modus augmenti
virtualis æquivalet formali, sufficiens est,
ut eadem forma, albedo v. g. formaliter
invariata, variata tamen, et aucta virtua­
liter, reddat subjectum magis album, præbeatque modo effectum formaliter majorem,
quam antea præstabat. Eodemque propor­
tionali modo explicandum est augmentum
quantitatis posita raritate, et animæ ratio­
nalis facta formali additione ex parte materiæ. Anima namque pueri vim habet ad
informandam totam illam materiam, cujus
capax est vir; defectu tamen materiæ non
tota hæc vis explicatur, sed magna ejus
pars quasi involuta, et implicata est in ipsa
anima : adveniente vero materia per addi­
tionem formalem, vis illa informativa ex­
plicatur, et quasi evolvitur, reduciturque
ad actum, et exercitium informandi, et
præstat majorem effectum formalem, quam
præbebat antea ; æquivaletque hæc explica­
tio virtutis mformativæ additioni formali,
si fieri posset, per quam nova vis informativa

DISP. IV, DUB. III.
cap. 10, ubi de justificatis dicitur, quod mor- ConcH.
lificando membra carnis suæ, etc. per obser-Txï<i^‘
valionem mandatorum Dei, et Ecclesiæ, in
ipsa justitia per Christi gratiam accepta,
coopérante fide bonis operibus crescunt, atque
magis justificantur : per id autem, per quod
homo in gratia crescit, crescit etiam in me­
rito beatitudinis. Inducitque ad hoc Conci­
lium illud D. Jacobi cap. 2 : Videtis quoniam Jaccht
ex operibus justificatur homo (idest, crescit 2
in justitia, et gratia) et non ex fide tantum.
Similia habet can. 24. Non ergo sola chari­
tas, sed etiam bonitas aliarum virtutum
conducit, saltem ut causa materialis, ad
augmentum meriti.
Eandem assertionem docere videtur D.TesiimoThom. in 2, dist. 29, quxst. I, art. 4, ubiThom®.
cum dixisset, quod quanto majori charitate,
et gratia actus informatur, tanto magis est
meritorius, subdit : Similiter quanto magis
est voluntarius, plus habet de ratione meriti;
similiter etiam quanto magis objectum est ar­
duum, tanto magis actus est meritorius. Cum
§ II.
igitur sola illa bonitas, quæ est ex gratia,
et charitate, augeat meritum per modum
Posterior assertio doctrinx D. Thomx valde
rationis formalis, sicut probatum est; fit
consona.
consequens, ut si bonitas quæ est ex objecto,
ex difficultate, et intensione actus auget il­
33. Dicendum est secundo , quamlibet
lud, ut D. Thom. asserit, augeat solum in
^'bonitatem moralem, quam habent actus
genere causæ materialis. Et hoc magis ex­
nostri ex aliis principiis præterquam a
plicuit idem Ang. Doctor in 4, dist. 49,
charitate, augere meritam respectu præmii
quxst. 1, art. 4, quxstiunc. 4 ad 1, ubi ait,
essentialis, non in genere causæ formalis,
quod virtus sumpta pro conatu, sive (quod
sicut auget charitas, sed magis in genere
idem est) pro actu moraliter bono, est quasi
causæ materialis : ita quidem, ut in quoli­
materialis dispositio ad mensuram gratix, et
bet actu meritorio tot sint gradus meriti
gloriæ per meritum percipiendx : sed charitas
respectu præmii essentialis, quot habeat
(inquit) est formaliter complens meritum ad
gradus bonitatis moralis, undecumque hæc
gloriam; et ideo distinctio gradus in gloria,
bonitas proveniat, sive ab objecto actus,
accipitur penes gradus charitatispotius quam
sive a circumstantiis loci, temporis, modi,
penes gradus virtutis prxdictx. In quibus
finis, etc. Hæc conclusio, quæ præcedentis, | verbis, ut vides, tam prima, quam secunda
et (ut credimus) Thomisticæ doctrinæ legiassertio nostra continetur. Est autem in
posterioribus perpendendum illud potius;
limam continet intelligentiam, colligitur ex
quia non negat Ang. Doctor, gradus meriti
tiSîrip-sacra Scriptura ; non enim ita assidue in ea
respectu beatitudinis desumi posse ex gra®1· admoneremur exercere actus omnium vir­
tutum sub spe, et promissione æternæ bea- > dibus bonitatis aliarum virtutum ; sed ait
id potius charitati, quam illis tribuendum
ïiü titudinis, ut fit Malth. 15: Beati pauperes
esse, quia charitati competit formaliter, aliis
spiritu, quoniam ipsopum est regnum cceloi Co- ruzn. 2, ad Corinth. 9 : Qui parce seminat, I vero virtutibus materialiter, ut dictum est.
Nostram etiam assertionem tuentur Medina Medina,
parce et metet, etc. et alibi sæpe, si ex boni­
in præsenti, art. 8, Montesin. et Suarez siurw.
tate actuum istorum, saltem ut ex causa
locis num. 22 citatis, et alii ex Thomistis.
I
materiali, meritum beatitudinis non cres­
34. Probatur deinde ratione. Omnes gra- B*do.
ceret, ita ut quo plura, vel majora, aut I
dus bonitatis moralis, qui sunt in quolibet
præstantiora virtutum opera justus fecerit,
actu meritorio, informantur gratia, et chaeo majorem bealitudinem mereatur. Colli­
gitur etiam ex Concilio Trident, sess. 6, I r itate : ergo secundum omnes illos meretur

liva eidein animæ superadderetur : undo
non incongrue dici potest additio virtualis.
Rarefactio similiter, vel raritas, est neces­
saria conditio, ut quantitas explicet totam
vim, quam habet occupativam loci ; et ideo
ea semel posita, crescit virtualiter quanti­
tas, et sic causal majorem præsenliam loca­
lem. Nec nos in assertione nostra hoc
determinate intendimus, quod charitas de­
beat semper formaliter augeri, ut meritum
augeatur; sufficiet enim aliquando, si au­
geatur virtualiter : ad quod insinuandum
in eadem assertione cum addito loquuti
sumus, nisi actus aliquo modo in charitate
crtscat; nam eo ipso augmentum meriti
potest, et debet in charitatem reduci, sicut
in rationem formalem talis augmenti, sicut
videre est in exemplis adductis : quamvis
etiam sit satis probabile, ad augmentum
meriti augeri semper charitatem formali­
ter, ut num. 49 explicabitur.

736

DE INFLUXU CHARITATIS.

homo vitam æternam : ergo quo plures I meritorio, informentur charitate, atque ita
fuerint in quolibet actu meritorio hujus­
secundum omnes illos sit meritorius; tamen
nisi crescat charitas, quæ est ratio formalis
modi gradus, eo vitæ æternæ plures gradus
augescendi meritum, nunquam in eo meri­
per illum promerebitur. Hæc posterior con­
tum excrescet ; neque erit plus de ratione
sequentia videtur sequi ex priori ; nam ubi
meriti in omnibus illis gradibus bonitatis,
meritum est secundum gradus bonitatis, et
quam esset in singulis, si eadem charitate
omnes gradus sunt meritorii, plus meriti
informarentur. Unde licet omnes denomi­
correspondere debet pluribus, et minus
nentur meritorii, non tamen per meritum
paucioribus. Prior etiam sequitur ex ante­
aliquo modo majus, aut distinctum a merito
cedenti, quoniam actus secundum totum id
habet esse meritorius, quod in eo participat
uniuscujusque : sicut nec charitas, qua unus­
formalem rationem merendi, et ea infor­
quisque informatur, est aliquo modo minor,
matur : ergo si secundum omnes gradus
vel distincta a charitate, quæ omnes illos
informat.
bonitatis, qui in ipso sunt, participat gra­
Ad confirmationem etiam videtur posse
tiam, et charitatem. quæ sunt ratio forma­
lis meriti, et secundum omnes illis infor­ I negari consequentiam, quia etsi bonitas
matur, non poterit non secundum omnes
moralis aliarum virtutum non se habeat ad
esse meritorius. Antecedens vero probatur : I meritum per accidens, habet se tamen ad
tum quia in actu, quem justus ex imperio
illud de materiali, cum ratio formalis so­
charitatis elicit, nihil bonitatis est mor­
lum sit charitas, ut dictum est : unde quia
tuum, aut informe : ergo in illo omnes bo­
effectus formalis non crescit, nisi crescat
nitatis gradus· vivunt, et informantur vita
forma ; ideo quantumvis crescat bonitas
gratiæ et charitatis. Tum etiam, quia cha­
moralis alicujus actus, nisi augeatur chari­
ritas imperans illum actum, totum quod in
tas, nullum ei meritum accrescet.
ipso est, atque adeo omnes gradus bonitatis
36. Sed hæc solutio non omnino solvitPnerii.
nostram rationem : et contra eam urgetdl!sr·
illius refert in suum finem : sed referri ad
hujusmodi finem, est formaliter charitate
primo, quod ubi in eodem actu humilitatis,
informari, et gratia : omnes ergo prædicti
v.g.concurrunt pluresgradusbonitatis, non
minus informantur omnes (formalissime
gradus per illas informantur.
Confir­
loquendo) a forma charitatis, quæ informat
Confirmatur : quoniam bonitas moralis,
ma lio.
quæ est ex aliis virtutibus in actibus impe­
prædictum actum, nec minus de ea unus­
ratis a charitate, non per accidens, sed per
quisque eorum, tanquam a forma partici­
se habet ad meritum vitæ æternæ : ergo
pat, quam informarentur, et participarent,
in illis erit majus meritum, in quibus fuerit
si essent separati, et distinctis formis cha­
major bonitas moralis. Consequentia tenet;
ritatis æqueintensis physice informarentur.
nam in his, quæ sunt per se, sic se habet
Sed in hoc casu plus meriti omnibus prae­
magis ad magis, sicut simpliciter ad simpli­
dictis gradibus, quam eorum singulis corciter. Et antecedens probatur, quia quod
responderet ; et quo essent plures, plus
per se auget valorem actus, per sese habet
eorum meritum augeretur, haberet enim
ad ejus meritum : certum est autem, quod
tunc unusquisque proprium meritum a me­
bonitas cujuscumque virtutis auget hunc
rito aliorum distinctum. Ergo etiam in casu
valorem; valent enim actus nostri, quia
nostro hoc ipsum habebunt. Minor, et con­
boni sunt; et magis, quia meliores sunt.
sequentia constant. Major vero suadetur,
Deinde id, quod est per se, ut actus a chariquia (cæteris paribus) non minus omnes illi
tate imperetur, per se est ad meritum illius
gradus unica forma charitatis informati
respectu vitæ æternæ, cum hujusmodi im­
referuntur ad finem charitatis, nec minus
perium sit formalis ratio istius meriti : ad
fiunt propter Deum, aut participant, forma­
hoc autem per se est bonitas moralis; nam
lissime loquendo, valorem, et vitam gratiæ,
idcirco actus a charitate imperatur, quia
quam si separati essent, et per plures for­
bonus est; nam idcirco est in Deum referimas physice æque intensas a charitate
bilis : unde actus non bonus, sicut non est
informarentur, ut ex se notum videtur, et
in Deum referibilis, ita nequit a charitate
intuenti constabit.
imperari : ergo, etc.
Confirmatur, et explicatur primo, quia
EffU.
35. Respondebis forte ad argumentum
non stat aliquem actum esse moraliter me­ iapg>
mw.
gium. negando secundam consequentiam, quia li­
liorem, et non informari eo ipso, aut ma­
cet omnes gradus bonitatis, qui sunt in actu
gis, aut majori charitate : ergo neque etiam
stabit

DISP. IV, DUB. III.
stabit illum habere plures gradus bonitatis,
ct non osse magis meritorium. ConsequenI
lia patet; nam quemadmodum ad redden­
dum corpus magis album, satis est vel
quod afficiatur majori albedine, vel quod
eadem magis actuetur : ita etiam ad hoc,
ut reddatur actus magis meritorius, sufficere
debet aut quod charitate majori, aut quod
eidem magis informetur. Antecedens autem
probatur; nam quo actus charitate infor­
matus est melior, et charitas ibi plus infor­
mat, plus dignificat, eoque magis per ordi­
nem ad illum explicat vim dignificativam,
quam habet ex gratia : ergo eo magis
praedictus actus participat ipsam charita­
tem, et illa informatur. Quemadmodum
quanto aliquod corpus majus est, eo magis
(saltem extensive) animam participat, ipsaque anima explicat magis in illo vim informativam, et vivificativam, quam habet,
vivificando in eo plures partes, quam in
corpore minori vivificaret.
ΐώίί- 37. Confirmatur secundo : quoniam (lo£e. quendo non de habitu, aut actu elicito cha­
ritatis, sed de illo modo, sive formula, per
quam charitas immediate informat actus
aliarum virtutum) ille (cæteris paribus)
exercet, universaliter loquendo, majorem
charitatem, qui exercet actum præstantiorem : ergo non stat, actus a charitate im­
peratos crescere in bonitate morali, unde­
cumque hæc bonitas proveniat, et quod non
crescat in charitate, atque adeo in merito
beatitudinis essentialis. Utraque conse­
quentia est satis perspicua; nam actus eo
est præstantior, quo est melior; eo autem
est melior, quo plus habet bonitatis, unde­
cunque hæc bonitas ortum ducat : et simi­
liter eo debet esse magis meritorius beatitudinis essentialis, quo majori charitate
exercetur, et informatur. Antecedens vero
suadetur : tum ex illo Joan. 15 : Majorem
5.
hac dilectionem nemo habet, quamut animam
suam ponat quis pro amicis suis : ubi cum
non sit sermo de ipso habitu, vel actu eli- I
cito charitatis (potest enim qui non ponit
pro Deo animam suam, ut confessor, habere
intensiorem habitum charitatis, et serventiorem actum, quam habet martyr, qui eam
ponit) nomine dilectionis intelligendum est
imperium passivum charitatis, sive forma
illa, quæ a charitate derivatur ad actus im­
peratos, ratione cujus illos immediate in­
format, et ordinat ad suum finem : de hac
igitur Christus Dominus ait, nullam posse
esse majorem, quam illa, quæ informat

737

præstantissimnm actum, qui est actus mar­
tyrii ; atque adeo tunc unam ex his formis
esse alia majorem, quando actus quem in­
format, melior est; illamque esse omnium
præstantissimam, qua major alia esse non
possit, quæ nobilissimum actum informat.
Quod ut verum sit, debet semper prædicta
forma charitatis eo major esse, quo actus
quem informat, melior est, ut ila illa sit
omnium maxima, qua nulla alia major esse
possit, quæ informat actum præstantissimum, ut est actus martyrii.
Tum etiam, quia cum proprium charitatis
sit diligere Deum propter se, et alia propter
ipsum, sicut illa est major charitas, quæ
plus Deum diligit ; ita etiam illa debet esse
aliquo modo major, quæ plus diligit prop­
ter Deum : plus autem propter Deum diligit,
qui propter illum exercet actum præstantiorem, in quo sunt plures gradus bonitatis;
nam eo ipso plus propter Deum facit, plus
Deo offert, et plus ad Deum, refert.
38. Ex quo etiam solutio adhibita confie- Êolutio
mationi facile impugnatur; nam quod est rationi
per se ad aliquem effectum, debet si augea-3^"^
tur, in eo genere, in quo est, per se augere <ur.
prædictum effectum : ergo si bonitas mora­
lis aliarum virtutum, saltem in genere
causæ materialis, per sese habet ad meri­
tum, sive (quod idem quoad præsens est)
ad informationem charitatis, non potest
non, si augeatur, augere etiam in prædicto
genere hujusmodi informationem, atque
adeo et ipsum meritum. Sicuti quia materia
in suo genere per sese habet ad effectum
formalem animæ, scilicet ad informatio­
nem corporis, eo ipso quod augeatur mate­
ria, augetur etiam hujusmodi informatio,
et effectus formalis animæ. Sed de hoc cha­
ritatis augmento ad augmentum moralis
bonitatis, in solutione ad objectionem,
quam jam subjicimus, plura dicentur.

§ III·
Principalis objectio contra nostram assertio­
nem proponitur, et diluitur.
39. Nec refert, si objicias, quod bonitas objccmoralis aliarum virtutum potest augeri, et ll°'
sæpe in nostris actibus augetur sine eo,
quod charitas, a qua imperantur, aliquo
modo augeatur : ergo vel dicendum est, meritum non semper augeri ad augmentum
bonitatis moralis, contra secundam asser­
tionem ; vel posse augeri etiamsi charitas

738

DE INFLUXU CHARITATIS.

nullo modo crescat, contra priorem; Conse­
plex distinctio circa augmentum alicujus
quentia liquet, et etiam antecedens : tum
formæ, et præcipue charitatis. Prima dis­
quia si Petrus per eundem actum charitatis
tinctio est : Charitas potest augeri vel forintensum ut quatuor v. g. imperet nunc
maliter, vel virtualiter. Formaliter augetur,
actum humilitatis intensum ut duo, postea
quando superadditur ei aliquid formaliter,
vero intensum ut quatuor (quod nullo ex
seu ex natura rei ab ea distinctum, utputa
capite repugnat) augebitur tunc bonitas
novus modus majoris radicationis in sub­
actus humilitatis, cum augeatur ejus inten­
jecto, vel quid simile : augetur virtualiter
sio : et nihilominus charitas non augetur,
quando, etsi nihil sibi adveniat formaliter
sed est semper axjualis, nempe ut quatuor :
ab ea distinctum, ipsa tamen magisseipsam,
tum etiam, quia ab eodem actu charitatis,
propriamque vim informativam explicat in
a quo imperatur actus humilitatis durans
ordine ad proprium subjectum, vel mate­
per unam horam, posset imperari alius,
riam, actuando ex illa plures partes, aut
qui duraret per duas, aut qui solum duraret
quasi partes, vel eandem perfectius, ac si
per dimidiam·, augereturque, vel minue­
nova vis informativa formaliter sibi super­
retur istorum bonitas ex parte durationis,
adderetur. Nam propterea hoc augmentum
sine eo quod ille aliquo modo variaretur.
dicimus virtuale, quia æquivalet augmento,
confir- Confirmatur : quoniam charitas intra
et additioni formali, juxta ea quæ num. 32
diximus, et exemplis non nihil illustravi­
suam lineam solum potest augeri vel per
mus. Secunda distinctio est : Charitas potest
intensionem, ut si actus ejus sit intensior,
augeri, vel intensive, vel extensive. Augetur
vel per extensionem, seu du rationem, ut
intensive, quando in eodem subjecto magis
sit diuturnior ; non enim facile excogitari
poterit aliud genus augmenti charitatis in­
radicatur, datque illi perfectius esse res­
pectu ejusdem partis subjecti, vel quasi
tra propriam lineam ; bonitas autem alia­
rum virtutum potest, stante eadem inten­
partis : et extensive, quando magis exten­
sione, et duratione actus, ex innumeris
ditur, vel ratione majoris durationis, vel
quia extenditur ad plures ejusdem subjecti
aliis capitibus crescere : nempe vel ex parte
objecti, et ejus quantitatis; vel ex parte
quasi partes actuandas, et dignificandas.
finis, vel ex parte loci, aliisque circumstan­
Est tertia distinctio : Potest augeri vel phy­
tiis, quæ augent bonitatem humanorum
sice, vel moraliter. Physice, ut cum illud,
actuum, juxta dicta de bonit. et ma Ut. disp.4,
quod superadditur, pertinet ad ordinem
dub. 1. Et hac ratione actus religionis, v. g.
physicum, sive ad ordinem rei, atque adeo
aeque intensus, et diuturnus, sicut actus
crescit per illud in esse entis : et moraliter,
humilitatis, potest illo esse perfectior, vel
quando sine hujusmodi additione physica
quia respicit objectum nobilius, vel quia fit
(saltem formali) fundat majorem aestima­
cum aedificatione proximorum, vel quia
tionem, et valorem moralem : qua ratione
additur ilii novus finis extrinsecus, ut satis­
operationes Christi Domini, quæ physice,
faciendi pro peccatis, vel propter alias cir­
et in esse entis erant limitatae, et finitae,
cumstantias in eo occurrentes, quæ non
habent valorem moralem et æstimabilitaessent in actu humilitatis. Ergo etiamsi
tem infinitam ratione personae divinæ, a
universaliter daremus, quod ad augmen­
qua infinite dignificabantur.
tum bonitatis moralis in actibus aliarum
Deinde habenda sunt prae oculis, quæ
virtutum augeretur charitas, quando hujus­
dub. prxced. num, 23 et 24, tetigimus et
modi augmentum fit ratione majoris inten­
dub 5, latiusque in materia de charitate
sionis, vel durationis eorumdem actuum;
explicabimus, quod scilicet propria, et im­
nequaquam tamen id dicendum erit quando
mediata forma per quam charitas imme­
prædictum augmentum contingit ex aliis
diate dignificat, et informat, redditque
capitibus et circumstantiis enumeratis. Non
meritorios actus aliarum virtutum, non est
ergo augebitur semper meritum in nostris
ipse actus, vel habitus charitatis, sed mo­
actibus ad augmentum bonitatis eorum
dus quidam actualis ab ea, mediis ipsis
moralis, si (ut dictum est) nequit augeri,
virtutibus, ad earum actus derivatus, qui
quin aliquo modo charitas augeatur.
est, et dici potest participium charitatis, vel
Promit- 40. Non itaque hoc refert ; respondetur
charitas participative, quique intrinseceest
promts- enim negando antecedens. Ad cujus probain praedictis actibus, eos intrinsece actuans,
pon- tiones, et confirmationem, ut clarius res­
informans, et dignificans, ac formaliter,
ponsum praebeamus, praemittenda est tri­
modaliter, seu tanquam forma immediata
referens,

DISP. IV, DUB. III.
referons, seu denominans proxime relatos
ad finem ejusdem charitatis. U ndo quia hie
modus charitatis est formalis, et proxima
ratio, ex qua actus a charitate imperati
habent, quod sint meritorii, ubi de hoc
merito, et de augmento ipsius agitur, de
hoc præcipue modo, et de ejus augmento
(quidquid sit de actu et habitu charitatis)
. habenda est ratio.
-11. His ergo praemissis, ad primam ante­
ii, cedentis probationem dicendum est, quod
etsi in illo casu actus charitatis non varie­
tur, variatur tamen modus, et participatio
ejus, quæ est in actu humilitatis; nam si­
cut actus iste prius erat intensus ut duo, et
postea intenditur usque ad quatuor; sic
etiam prædictus modus etiamsi prius re­
missus esset, seu intensus solum ut duo,
augetur postea intensive, non utcumque,
sed physice, et formaliter usque ad quatuor :
datur enim hujusmodi modus accommodate
ad actum, pro quo exhibetur, et in quo est ;
et ita pro actu minus intenso datur minus
intensus modus, et pro intensiori intensior.
Et si petas, a quonam effective proveniat
intensio istius modi, respondetur proxime,
et elicitive provenire ab eodem habitu, seu
principio, a quo elicitur actus humilitatis,
quatenus prædictus habitus agit intensius
in virtute charitatis, et per alium modum
charitatis habitualem, qui in ipso est; at­
que adeo provenire ab ipso habitu, et actu
charitatis mediate, et imperative. Quod si
aliquando actus humilitatis, et modus cha­
ritatis, qui in ipso est, intensiores sint,
quam habitus, sicut auxilium supplet de­
fectum humilitatis in ordine ad intensio­
nem actus, ita etiam datur auxilium sup­
plens defectum charitatis in ordine ad
modum.
Ex quo etiam patet ad secundam proba­
tionem ; nam supradictus modus non minus,
vel amplius durat, quam actus humilitatis,
in quo est; et ideo sicut hujusmodi actus
ratione durationis crescit, vel decrescit
«tensive in sua bonitate, seu intra pro­
priam lineam, augetur etiam pari gradu,
vel minuitur extensive prædictus modus
intra lineam charitatis. Neque potest esse
quoad hoc aliqua major difficultas circa
augmentum extensivum modi ratione suæ
durationis, quam circa augmentum exten­
sivum actus, quem informat, ratione æquaJis durationis ejusdem actus, aut quam circa
augmentum extensivum actus charitatis
ratione durationis ; cujus quidem actus

739

modus hic est participatio, de quo debet
esse certum, eo magis in propria bonitate,
seu intra lineam charitatis crescere, quo
amplius durat. Idem ergo cum proportione
dicendum erit de prædicto modo.
42. Si replices : meritum de quo agimus,
debet augeri intensive, quia beatitudoessen- tor.
tialis, quæ est ejus præmium, non potest
augeri, nisi intensive crescat : ergo non
sufficit, quod augeatur charitas intensive.
Respondetur hanc replicam non esse spe­
cialem contra nostram doctrinam, sed com­
munem, et fere ab omnibus solvendam;
omnes namque (uno Bannez excepto) asse­
runt, augeri meritum beatitudinis ex aug­
mento extensivo charitatis : et plus hujus
meriti correspondes duobus actibus cha­
ritatis æque intensis simul sumptis, quo­
rum uterque duret per quartam partem
horæ, quam uni ex illis ; et adhuc plus cor­
respondes debet alteri ejusdem intensionis,
qui per totam horam perduret (alias conti­
nuatio actus per se, et cæteris paribus,esset
pejoris conditionis, quam eorum interrup­
tio, et multiplicatio) cum tamen in nullo
ex istis casibus crescat charitas intensive-,
sed extensive tantum, et ratione durationis.
Ad replicam ergo respondetur, quod totum
id charitatis, quod auget æstimabilitatem,
et λ-alosm actus, auget illius meritum, et
confert jus ad majus præmium beatitudinis
essentialis. Nam quia meritum non est
causa physica præmii, sed moralis, ut præ­
mium intensive augeatur, satis est, si me­
ritum quoad moralem æstimationem in­
tensive crescat. Unde quia meritum quoad
hanc moralem æstimationem crescit inten­
sive ex quolibet augmento charitatis, et
bonitatis moralis, etsi augmentum hoc in
esse physico sit tantum extensivum (pluris
enim æstimantur duo actus intensi ut qua­
tuor, quam unus ex illis, et non minus,
quam aestimaretur alius magis intensus,
puta ut octo, vel ut sex) idcirco augmentum
hoc extensivum satis est, ut meritum bea­
titudinis augeatur. Videantur quæ diximus
in Tractatu de peccatis, disp. 10, σ num. 54.
43. Ad confirmationem respondetur pri-Ke$poumo, quod etiam cum bonitas moralis aliarum virtutum augetur in suis actibus ex maiiocapitibus, et circumstantiis ibi enumeratis,
modus, et formula ista charitatis, quam
dicimus esse in prædictis actibus, augetur
physice, non quidem formaliter, sed vir­
tualiter, quatenus applicata ad actum præstantiorem, et habentem plures gradus bo-

7 ΙΟ

DE INFLUXU CHARITATIS.

«itatis, ipsa magis se explicat ut ratione
formæ, magisque evolvit vim dignificativam, quam ante talem applicationem habe­
bat in se involutam, et implicatam, seu
non ita applicatam ad actuale exercitium
informandi, et dignificandi totam illam
bonitatem moralem, quam postea dignifi•cat, et informat. Nec hujusmodi augmen­
tum victuale est ita intellectu difficile, ut
exemplis careat; si enim eadem anima ra­
tionalis quæ dum est in puero, informat
minorem materiam, causatque proinde mi­
norem informationem, minoremque effec­
tum formalem, potest absque additione ali­
qua formali ex parte sui informare in viro
plures partes materiae, causareque subinde
majorem ejus informationem, effectumque
formalem majorem ex hoc præcise, quod
vim suam informativam magis explicet,
magisque illam reducat ad exercitium in­
formandi, cur non, proportione servata,
formulla illa, et modus charitatis, quem
dicimus, id ipsum habebit? Similiter si
eadem quantitas, quæ ante rarefactionem
causabat minorem praesentiam localem in
corpore denso, posita rarefactione causai
praesentiam majorem in corpore raro, cum
tamen non rarefactio, vel condensatio, sed
quantitas sit causa formalis istius praesen­
tiae ; quid mirum si formula, et modus prae­
dictus ubi applicatur præstantiori actui, et
majori bonitati conjungitur, magis ea dignificet, seu causet in illis majorem digni­
tatem, et majus meritum ; cum tamen non
ipsa bonitas moralis, vel præstantia actus,
sed prædictus modus sit ratio formalis
istius dignitatis, et meriti?
•Replica. 44. Nec obest, si urgeas: quod vel iste
moduscharitatiscontinet a principio,quan­
do actus quem informat, est minus perfec­
tus, totam illam dignitatem, quam Iribuit
jxjstmodum eidem actui ut præstantiori, vel
non? Si hoc secundum dixeris : ergo nisi ei
major dignitas superaddatur, nequibit ma­
gis hunc actum postea dignificare, quam
dignificabat prius; non enim ei tribuet di­
gnitatem, quam modus ipse non continet,
cum nullus det quod non habet. Primum
vero dici nequit: tum quia forma dignificans, et informans aliquem actum, ejusque
bonitatem, debet esse proportionata eidem
,
actui, quem dignificat, et bonitati quam
informat: ergo pro actu præstantiori, et
majoris bonitatis exhibendus est a charitate
dignior modus dignificans illum, et præstantior forma. Tum etiam, quia jam actus

minus perfectus esset ita dignus et merito­
rius, sicut perfectior, cum haberet eandem
dignitatem (loquendo de illa quæ est ex
charitate) quam habet perfectior. Tum de­
nique, quia bonitas moralis cujuscumque
actus potest amplius, et amplius usque in
infinitum syncathegorematice crescere·,
nunquam enim tot erit affectus circumstan­
tiis ex his quæ augent bonitatem moralem,
quin plures, et plurespossint illi superaddi:
si autem prædictus modus haberet a prin­
cipio virtutem ad dignificandum totam
istam bonitatem, haberet dignitatem infi­
nitam, quod implicat : ergo, etc.
Confirmatur : illa forma, quæ sine addi-C<ui··
«
.
«
B2ÎIÎ
tione ex parte sui potest in majorem, et
majorem effectum crescere usque in infini­
tum syncathegorematice, debet esse simpli­
citer infinita; recte enim colligimus divi­
nam omnipotentiam esse infinitam sim­
pliciter, quia sine additione ex parle sui
potest perfectiores, et perfectiores effectus
usque in infinitum producere, quamvis non
possit aliquem producere, qui sit simplici­
ter infinitus : ergo si modus ille charitatis
absque superadditione, vel variatione ex
parte sui potest informare, et dignificare
plures, et plures gradus bonitatis moralis,
conferreque proinde actui, in quo est, di­
gnitatem majorem, et majorem usque in
infinitum, debet esse in ratione dignificandi
infinitus simpliciter, seu habere dignitatem,
et valorem simpliciter infinitum.
45. Hoc igitur non obest; eligenda estsam
enim juxta solutionem hanc prima pars di-æ?"2·
lemmatis. Et ad primam probationem in
oppositum respondetur, quemlibet actam
procedentem a charitate, esse sufficienter
proportionatum in ratione formæ dignificantis cum præstantiori actu virtutis, in
quo est, et cum tota illa bonitate morali,
quam prædictus actus potest habere ex suo
objecto, et ex omnibus illis circumstantiis,
quas num. 39, commemoravimus. Nam si­
cut charitas potens est imperare quemlibet
actum alterius virtutis, et modo actumminus perfectum, modo perfectiorem, omnemque ejus bonitatem ad suum finem
referre : ita etiam idem charitatis modus,
cum sit ejusdem participatio, erit sufficiens,
et proportionatus ad informandum, et di­
gnificandum quemlibet virtutis actum (sal­
tem ubi actus non est intensior, ac diutur­
nior ipso modo) quantacumque ex aliis
capitibus polleat bonitate. Eo præcipue.
quod imperium positivum charitatis tum
sufficienter

DISP. IV, DUB. III.
sufficienter proportionate cum actu impe- «
rato, quando proportionate cum imperio
ejusdem activo, nempe cum actu charitatis
imperante: cum ergo idem actuscharitatis,
qui modo imperat actum alterius virtutis
minus perfectum, possit imperare perfec­
tiorem, de quo nemo dubitat (saltem ubi
hic excessus non est ex parte iAtensionis)
cur non idem etiam charitatis modus, qui
est imperium ejus passivum, potens erit, et
sufficienter proportionatus ad informandum
modo actum minus perfectum, modo per­
fectiorem, quando ejusmodi excessus ex
aliis capitibus, non ex intensione, aut duratione consurgit? Cujus optima ratio ea
p.ne, est, quam D. Thom. tetigit in 4, dist. 49,
quxst. 5, art. 1 ad 5, quod scilicet majoris
dignitatis est,majorisque excellentiæ mini­
mus actus charitatis, quam perfectissimus
actus cujuscumque alterius virtutis; et ideo
excellentius præmium debetur priori illi
actui, quam huic posteriori ; illi enim quan­
tumvis minimo debetur præmium essen­
tiale, huic vero quantumvis perfecto,
sumpto secundum se solum debetur acci­
dentale. Unde non mirum, quod minimus
actus charitatis, quælibetque ejus partici­
patio potens sit dignificare actum alterius ]
virtutis, quantumcunque perfectum (dum­
modo in intensione adæquentur) totamque
ejus bonitatem in ordine ad meritum suffi­
cienter dignificare.
46. Ad secundam probationem responde­
tur, quod quemadmodum licet anima ratio­
nalis pueri habeat a principio suæ creatio­
nis sufficientem virtutem ad informandum
corpus virile, et omnes illius partes vivifi­
candas: non tamen a principio totum hunc
effectum parvo corpusculo tribuit, quia ma­
jor additio ex parte materiæ, et augmentum
ipsius corporis, est conditio ad hoc omnino
necessaria, quatenus id necessarium est ad
hoc, ut anima se totam, et totaliter eidem
corpori communicet, causetque in illo to­
tam eam informationem, et effectum for­
malem, ad quem habet virtutem, et cujus
viri corpus est capax : ita etiam etsi modus
charitatis habeat a principio, et quando est
in actu minus perfecto, totam illam digni­
tatem, quam tribuit actui perfectiori ; non
tamen eam totam et totaliter a principio
i
illi communicat, quia major additio, seu
augmentum bonitatis moralis, et perfec­
tionis ipsius actus est ad hoc omnino ne­
cessaria conditio, quatenus nisi actus in
perfectione crescat, habeatque totam eam

741

bonitatem, quam habere potest ex cir­
cumstantiis, quas diximus, non se illi præ­
dictus modus in ratione formæ dignificativae lotum, et totalitercommunicabit : unde
neque eum reddit ita dignum, et merito­
rium, sicut potest, et sicut reddet actum
perfectiorem.
Et licet (ut per hoc tacita objectio dilua-incidens
tur) totus iste modus, totaque ejus dignitas,
quam habet in actu perfectiori, habeatur in
actu minus perfecto; nihilominus tamen
quia talis modus non est ipse dignus (ut
sic dicamus) quasi ut quod, sive ut qui, sed
præcise ut quo, et ut ratio dignificandi ac­
tum, et secundum hanc rationem diverso
modo est in utroque illo actu; nam in
priori est totaliter explicatus, seu totus, et
totaliter applicatus ad actum, et ad exerci­
tium illius dignificandi, et actuandi, tota­
que ejus vis dignificativa est explicata, et
evoluta ; in posteriori vero potius hæc
vis magna ex parte est in eodem modo in­
voluta, et implicata, ipseque modus non
est totaliter applicatus ad prædictum exer­
citium : idcirco in quovis ex illis causât
distinctum effectum, redditque eos pro ma­
jori, vel minori eorum bonitate magis, et
minus dignos, magisque, et minus merito­
rios. Exquofit, quod dum prædictusmodus,
et ejus dignitas manet in actu minus per­
fecto, non est totaliter in illo sub conceptu
dignitatis, seu sub conceptu formæ dignificantis ; quia neque est totaliter in eo sub
exercitio, et munere talis formæ, sed magis
manet ibi magna ex parte solum in esse
entis et rei ·. cum tamen in actu perfectiori
totaliter sit sub prædicto conceptu actualis
dignitatis, seu formæ actu dignificantis.
47. Ad tertiam denique probationem di­
cendum est, moralem bonitatem cujuscum­
que actus solum possecrescere usque in infi­
nitum absolute et simpliciter adhuc synca­
thegorematice, vel ratione intensionis, vel
ratione durationis; ratione vero aliarum
circumstantiarum, quotquot apponantur,
non crescit simpliciter in infinitum, adhuc
syncathegorematice, sed augetur in infini­
tum syncathegorematice secundum quid,
seu infra certum gradum, puta ut viginti;
ad quem tamen gradum quantumcunque
bonitas crescat, stante eadem intensione
nunquam pertinget. Neganda est ergo ma­
jor, si intelligatur de augmento usque in
infinitum simpliciter, adhuc syncathego­
rematice, et de bonitate morali, quæ actui
provenit ex capitibus num. 34 commemo-

742

DE INFLUXU CHARITATIS.

ratis. Si tamen prædicta major intelligatur
de augmento usque in infinitum syneathegorematice secundum quid, seu infra cer­
tum gradum, aut de ea bonitate, quæ pro­
venit ex majori, et majori intensione, vel
duratione, poterit, et debet concedi : et
eodem proportionali modo distinguenda,
sive declaranda est minor, et juxta dicta
concedenda, vel neganda.
cxpiicl- Explicatur hoc animadvertendo, quod
tio præ- augmentum in infinitum syncathegorematice potest fieri dupliciter : aut per partes
lrinx aliquotas certas, et determinatas, quarum
quaelibet augeat v. g. ut duo; et hujusmodi
augmentum in ratione infiniti syncathegorematice est in infinitum simpliciter; quia
quod sic augetur, potest crescere ultra
quamlibet certam magnitudinem,cum nulla
sit designabilis, ad quam, et ultra per con­
tinuam illarum partium repetitionem non
possit perveniri. Actus potest fieri prædic­
tum augmentum per partes proportionales
minores, atque minores quacumque certa
quantitate signata, quarum neutra auget
sicut alia ; sed si prima auget ut duo, se­
cunda auget solum ut unum, tertia ut dimi­
dium, et quarta ul dimidium dimidii, et sic
de reliquis in minus, et minus usque in in­
finitum. Et quod sic augetur, solum auge­
tur in infinitum secundum quid, adhuc in
ratione infiniti syncathegorematice ; quia
totum hoc augmentum fit infra certum
magnitudinis gradum, puta ut viginti, ad
quem quantumcunque aliquid sic in in­
finitum augeatur, nunquam pertinget.
48. Igitur quando actus in bonitate cres­
cit ratione intensionis, vel ducationis, au­
getur ejus bonitas per partes aliquotas, et
gradus certos; tot enim sunt in aliquo actu
gradus bonitatis, quot sunt in eo gradus
intensionis, et quot sunt partes suæ duca­
tionis; unde potest ccescece usque in infi­
nitum simpliciter in ratione infiniti syn­
cathegorematice : sed quia quoties actus sic
crescit, crescit etiam eodem modo physice,
et formaliter modus charitatis, qui eum
informat, juxta dicta num. 43, non potest
intelligi ex hujusmodi augmento, quod
prædictus modus sit in dignitate infini­
tus ; imo neque quod habeat dignitatem ma­
jorem, quam sit bonitas actus, quem infor­
mat, orta ex actuali intensione,et duratione,
quæ semper est certa, et finita. Quando
vero prædictus actus crescit in bonitate ex
aliis circumstantiis, puta ex fine, non cres­
cit per partes aliquotas, sed proportionales,

minores, atque minores ; ita ut si ex appo­
sitione unius finis accipit duos gradus bo­
nitatis, appositis duobus non accipiat alios
duos, vel crescat usque ad quatuor, sed
usque ad 1res el dimidium, et sic de reliquis
in minus et minus : unde etsi fines synca­
thegorematice apponantur (forte id est impossibilejnon augent bonitatem actus usque
in infinitum simpliciter, adhuc syncathe­
gorematice, sed infra certum bonitatis gra­
dum, puta ut viginti, ad quem licet sic
semper augeantur, nunquam pertingent
Unde ex hoc. quod modus charitatis habeat
a principio vim ad dignificandam totam
eam bonitatem, quæ ex infinitis circums­
tantiis per hoc genus augmenti potest actui
in quo est provenire, non sequitur quod
habeat infinitam dignitatem ; quia nec bo­
nitas par eum dignificabilis potest esse in­
finita, ut explicatum est.
Ratio vero ob quam hujusmodi circums- Eah?
tantiæ, quando plures eidem actui apponuntur, non augent bonitatem ejus per partes “·
aliquotas, sed proportionales, ita ul quo
plures apponuntur, eo minus proportionabiliter augeant, est quia nimirum prædictæ
circumstantiae debent augere bonitatem pro­
portionate ad modum, quo attinguntur per
actum, quem afficiunt, et juxta conatum, ac
rationem voluntarii, quæ sunt in tali actu.
Unde quia hujusmodi conatus, et ratio vo­
luntarii (caeleris paribus) eo proportionabiliter est minor, quo plures ex prædictis
circumstantiis actui apponuntur ; minorem
enim proportionem habent voluntarium,
et conatus v. g. ut duo, ad attingendum
quatuor fines extrinsecos, quam ad attin­
gendum duos, et adhuc minorem ad attin­
gendum sex : sicut etiam minus proportionatus est actus voluntarius ut duo ad dan­
dam eleemosynam ut octo, quam ad eleemo­
synam ut quatuor ; idcirco hujusmodi
circumstantiae, quo plures (cæteris paribus)
adduntur, vel quo magis augentur, eo mi­
norem propuriionabiliter communicant
actui bonitatem, quamvis absolute semper
addant, et augeant illam, sed per partes
proportionales minores, et minores, ut
dictum est.
49. Per quod satis patet ad confirmatio-Ιτ3
nem hujus replica»; tunc enim arguitur
virtus infinita in causa, quando invariata
manens potest in perfectiorem, et perfectiorem effectum usque in infinitum syncathe­
gorematice simpliciter, ut contingit in di­
vina omnipotentia ; non autem quando

DISP. IV, DUB. III.

743

solum potest in perfectiorem, et perfectio- . mentum hoc non provenire ex eo, quod
rem usque in infinitum per partes propor­
actus humilitatis magis intendatur, sed ex
tionales, seu infra certum gradum, quod
aliis extrinsecis circumstantiis) neque etiam
tantum est in infinitum syncalhegoremaab actu, vel ab habitu charitatis, quia hi
tice secundum quid.
non influunt immediate, et elicitive, sed
Secundo ad eandem conii rmationem prin­
imperative, mediante habitu humilitatis.
cipalis objectionis respondetur esse valde
Denique, quia adveniente perfectiori modo,
probabile, et principiis D. Thom. atque ra­
neque esta quo destruatur minus perfectus,
tioni consonum, nunquam augeri bonita­
neque apparet quomodo, si ambo simul
tem actus, v. g. humilitatis, etiam ex cir­
in eodem actu permaneant, inter se unian­
cumstantiis, de quibus in hac confirmatione
tur : ergo, etc.
£1 sermo, quin augeatur formaliter modus
Respondetur ad primum, non gratis, sed Responcharitatis, a quo informatur; non intensive
cum sufficienti fundamento constitui a nointensione proprie dicta, quia intensio hæc
bis prædictam in modis charitatis diversi­
sequitur intensionem actus, ut dictum est;
tatem. Tum quia ita exigit natura rei, de
sed magis extensive, sive quia quoties præ­
qua agimus, ut intuenti constabit. Tum
dicta bonitas humilitatis augetur, exhibetur
etiam, quia ut D. Thom. in 3, dist. 27, d. tpo.
a charitate novus modus secundum suam
quxst. 2, art. 4, quxstiunc. 3 ad 5, agens
modalem essentiam perfectior, qui pro sua
de hoc ipso modo, et participatione chari­
majori perfectione perficit magis prædictum
tatis, quæ est in actibus aliarum virtutum,
actum humilitatis, datqiie illi majorem di­
recte inquit : Inferiora participant perfec­
gnitatem in ordine ad meritum, dignifitiones superiorum secundum modum suum;
cando ex eo plures gradus bonitatis. Sive
et ideo participationes determinantur ex ca­
quia eidem modo charitatis minus perfecto
pacitate, et natura participantium, etc. Pro
additur nova quæd am extensio intra lineam
diversis igitur aliarum virtutum actibus
ejusdem modi charitatis ex natura rei ab
participantibus charitatem, diversæ ejus­
eo distincta, per quam magis dilatatur in
dem charitatis participationes, diversique
dignificando, extenditurque ad informan­
ejus modi assignari debent magis, vel mi­
dos plures gradus bonitatis, quam absque
nus perfecti, juxta majorem, vel minorem
hujusmodi dilatatione extenderetur, ad
perfectionem, pluresque, aut pauciores
eum proportionalem modum, quo habitus
gradus bonitatis eorundem actuum.
scientificus per additionem cujusdam modi
Ad secundum respondetur, quemadmo- Ad se­
dum intra lineam albedinis dantur plures cnndam·
majoris extensionis extenditur ad cognos­
cendam novam conclusionem, ad cujus
modi majoris, et majoris radicationis in
cognitionem sine prædicta additione non
subjecto specie modali differentes, pertinen­
extenderetur, juxta ea quæ docent N. Comtes reductive ad eandem albedinis speciem,
plut.in lib. de generat, disp. 4, quxst. II.
ut docent N. Complut, loco nuper citato complui.
50. Si replices etiam adversus hanc soluq. 9, ita etiam intra charitatis lineam dari
tionem : Primo, quod gratis ponimus di­
poterunt plures ejus participationes, et
versitatem istam in modis charitatis, et
modi, non solum majoris radicationis, sed
alium alio formaliter perfectiorem ; cum
etiam majoris extensionis, specie modali
neque ex authoritate, neque ex ratione ad
distincti, magisque, aut minus perfecti, re­
id praebeamus fundamentum. Deinde, quia
ductive pertinentes ad eandem speciem cha­
vel modi isti solo numero differunt, vel
ritatis;
Ad tertium respondemus, modum magis a<i icrspecie? Non primum ; nam ea quæ solo
perfectum fieri elicitive, et immediate ab
differunt numero, nequeunt dicere majo­
eodem principio, a quo fit novus gradus
rem perfectionem formalem : neque etiam
bonitatis, qui actui, in quo est prædictus
secundum, siquidem omnes sunt intra
modus, tunc superadditur, in virtute tamen
eandem speciem charitatis : ergo, etc. Prxcharitatis ; atque adeo mediale, et impera­
terea, quia quando idem numero actus hu­
tive fieri a charitate. Nec potest esse major
militatis habens bonitatem ut quatuor,
difficultas circa productionem novi modi
crescit in illa usque ad sex, non est a quo
charitatis, permanente eadem intensione
novus, aut perfectior modus producatur ;
actus in quo est, quam circa productionem
non enim producitur ab habitu humilitatis,
novi gradus bonitatis ejusdem actus.
qui eodem prorsus modo influit in illum
Ad ultimum denique respondetur, quod
actum, sicut antea (supponimus autem aug­

DISP. IV, DUB. III.

DE INFLUXI' CHARITATIS.
Adulti- adveniente modo charitatis perfectiori desσώ®· truitur (vel secundum suam essentiam modalem, vel saltem quoad formalitatem ex­
tensionis) modus minus perfectus , eo quod
quidquid perfectionis in isto est, in illo
eminenter continetur; et ita superveniente
illo, iste superfluit. Destruitur autem vel
per accidens ad destructionem subjecti in
quo est; quia forte non remanet idem actus
numero, quoties modus charitatis exten­
sive variatur : vel destruitur tanquam su­
perfluus, sicut modus radicationis v. g. ut
quatuor, destruitur adveniente modo radi­
cationis ut quinque, eo quod natura horret
superflua, et ubi influere incipit in formam
perfectiorem, cessat ab influxu minus per­
fects?, quoties hæc eminenter in illa conti­
netur. Si tamen adveniente uno ex prae­
dictis modis, aut majori ejus extensione,
alius, vel alia extensio minor permaneret,
posset simul informare eundem actum; quia
non solo numero differunt, sed specie modali, et accidentia sic distincta possunt esse
simul in eodem subjecto.
Alia res- 51. Denique ad prædictam confirmationem Principalis objectionis posset tertio
Brmaüo-cum aliquibus responderi, quoties augetur,
fle“· et non per intensionem, bonitas actus im­
perati a charitate, augeri etiam charitatem,
vel modum ejus, non physice, sed morali­
ter, quatenus eadem forma charitatis præstantiori actui applicata reddit illum magis
aestimabilem, quam redderet minus per­
fectum ; quia pro diversa bonitate actuum,
quibus applicatur hæc forma, ipsa etiam
aestimatur magis, vel minus, absque eo
quod sibi aliquid physicum superaddatur.
Quemadmodum regius sigillas, quo mo­
nela sigillantur, pro diversitate materiæ
cui imprimitur, reddit eam magis, aut mi­
nus aestimabilem : unde applicatus argento
constituit pecuniam majoris pretii, quam
si applicaretur æri ; et applicatus auro ma­
joris adhuc, quam si argento applicaretur ;
cum tamen sigillus physice loquendo sem­
per sit idem. Charitas ergo respectu actuum
aliarum virtutum est veluti regius Dei
sigillus, per cujus informationem, et im­
pressionem actus prædicti Deo signantur,
seu sigillantur ; sicque pro diversitate ma­
teriæ, cui imprimitur, diversave bonitate
actuum, quos informat, distinctum pretium
vitae æternæ, diversumque meritum consti­
tuit, majus, vel minus, juxta majorem, vel
minorem bonitatem eorundem actuum,

dignior est actus, et eo habet majorem va­
etiamsi charitas, physice loquendo, omnino
lerem, quo medior est, et quo plures parti­
eadem sit.
cipat bonitatis gradus, undecumque hæc
Cæterum hæc tertia solutio nisi ad ali Qmi;t«
bonitas proveniat : ergo non tantum major
quam ex duabus prioribus reducatur, non
charitas, sed quæcumque major bonitas
omnino poterit sustineri, quia augmentum
potest esse ratio formalis prædicti aug­
hoc morale charitatis debet fundari in ali­
menti.
quo physico, sive illud sit formale, sive
Confirmatur, quia etsi valor charitatis
virtuale. Neque est omnino simile de si­
(cæteris paribus) semper sit major, quam
gillo, quia sigillus non dat intrinsecum va­
valor cæterarum virtutum ; ita tamen po­
lorem pecuniæ, sed hic valor ( ut commu­
test hic posterior valor augeri, ut adæquet
nior opinio fert) debet in materia, qua?
illum priorem :ergo licet ille non crescat,
sigillatur, præsupponi ; et si non suppona­
poterit per augmentum sui augere meri­
tur, valor sigilli tantum est valor extrinse­
tam. Consequentia liquet, et antecedens
cus, qui sullicere potest ad pretium civile,
probatur ; quoniam valor charitatis, quan­
quale est pecunia; sed non ad meritum, ut
tumvis magnus, et excellens, est valor de­
ostensum est disp. præced. dub. 1, n. 2, ubi
terminatus, et finitus : id autem, quod fini­
probavimus valorem meritorium non posse
tum est, per augmentum minoris potest
augeri per aliquod omnino extrinsecam.
adæquari, et superari : Omne enim fini­
Adde quod nec valor extrinsecus pecu­
ti»· tum ( arguit D. Thom. 3 part, quxst. Ί,
niæ provenit formaliter a sigillo, sed a
art. 11) per augmentum finiti potest perueverbo, et promissione regis, cujus loco, et
nireadquantitatem alterius finiti: ergo, etc.
ut signum illius imprimitur sigillus, ut
Respondetur ad argumentum distinostensum est loco citato. Si tamen hæc ter­
isa guendo majorem ·. Illud formaliter auget
tia solutio ad aliquam ex prioribus reduca­
meritum, quod auget valorem, qui sit ejus­
tur, et non excludat a charitate augmentum
dem ordinis, et ejusdem rationis cum
physicum, saltem virtuale, coincidit cum
præmio, concedimus ; valorem inferioris
prima, et erit major illius explicatio.
ordinis, seu rationis, negandum est. Et
eodem modo distinguenda est minor, et
§ IV.
intellecta de valore, qui sit ejusdem ordi­
nis,et rationis cum præmio essentialis beaDuæ opposilx sententix contra duplicem
titudinis, de quo hic loquimur, neganda
nostram assertionem.
est; poterit tamen concedi intellecta de va­
lore inferioris rationis, et habente propor­
52. Contra duplicem nostram assertio- Prim
tionem solum cum præmio accidentali.
nem duæ sunt opposita? sententiae. Prima^^
Solns enim valor, quem gratia tribuit per
asserit contra priorem, rationem formalem
charitatem, est ejusdem ordinis, ejusdemaugescendi meritum in nostris actibus,
que rationis cum vita aeterna, ut disp. 3
etiam respectu præmii essentialis, non esse
ostendimus. Unde hic solus valor, et id
solam charitatem, aut ejus informationem,
quod illum auget, augere potest formaliter
sed etiam moralem bonitatem cujuscum­
meritum vitae æternæ.
que virtutis, saltem supernaturalis; atque
fiuo
confirmationem negandum
ideo quod si semel hæc bonitas augeatur,
ay'est antecedens. Et ad probationem patet ex
etiamsi nullo modo crescat charitas, debet
dictis, et ex D. Thom. loco ibi citato : tunc
augeri supra dictum meritum. Sententiam
enim finitum potest per alicujus finiti aug­
hanc tuentur Authores illi, qui actus alia­
mentum adæquari,quando ambo sunt ejus­
rum virtutum dicunt posse esse meritorios
dem ordinis, et habent quantitatem unius
independenter ab imperio, et relatione
rationis, sicut actus charitatis intensus et
charitatis, quosJuô. 1, hujus disp. num. 18,
remissus; si tamen diversæ rationis sint,
retulimus. Eorum potissima fundamenta
qaantumcunque id quod minus est, crescat,
adducta ibidem sunt, et soluta. Addi tamen
non adaequabit illud, quod est majus. Qua
adhuc potest primo, quia illud formaliter
I
ratione docet Ang. Doctor loco cit. ex 3
auget meritum in nostris actibus, quod an­
part, gratiam puri hominis, quamlumcunget eorum dignitatem et valorem : sed hæc
que crescat, non posse adæquare gratiam
auget non tantum major charitas, sed etiam
habitualem Christi Domini, etiamsi hæc sit
quælibet major bonitas moralis; eo enim
qualitas finita ; quia videlicet non habent
dignior
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

—

745

quantitatem unius rationis; sed illa est
gratia membri, quæ habet se per modum
virtutis particularis ; hæc vero est gratia
capitis, quæ se habet ut virtus universalis.
Ad rein ergo. Valor charitatis, et gratiæ
non est utcumque major, sed superioris
rationis, ac valor cujuscumque alterius vir­
tutis; et ideo quantumcunque hic crescat,
ad illius dignitatem, et meritum nunquam
pertinget.
53. Arguitur secundo pro hac sententia, secunquia si sola charitas esset ratio formalis adr“nconslitutiva meriti, et augmenti ejus res-mentnmpectu præmii essentialis, frustra ad meren­
dum adhiberentur actus cæterarum virtu­
tum, satiusque nobis esset de minimo actu
charitatis curare, quam de egregiis aliarum
virtutum operibus exercendis -, hoc autem
nullus dicet : ergo.
Confirmatur, quia absurdum videtur, ConQrnon plus mereri Martyrem qui exercet raatl0'
egregium actum fortitudinis, ponens vitam
propter Deum, quam mereatur alter, qui
minimum misericordiæ opus exerceat,
etiamsi uterque æqualem charitatem ha­
beat : ergo non solum charitas, sed etiam
bonitas fortitudinis auget meritum.
Respondetur negando majorem; actus Satîsüi
enim cæterarum virtutum, etsi ratione ar^.en
propriæ bonitatis non constituant, neque
augeant formaliter meritum respectu præ­
mii essentialis,augent tamen illud in genere
causæ materialis; nam cuilibet ex istis ac­
tibus, quoties a charitate imperantur, im­
primitur ab eadem charitate proprius, et
distinctus modus magis, vel minus perfectus
intra lineam ipsius charitatis, pro majori,
vel minori perfectione, et bonitate ejusdem
actus ; et ratione istius modi redduntur ac­
tus prædicti formaliter magis, aut minus
beatitudinis meritorii : unde quia prædictus
modus nequaquam poneretur, nisi darentur
tales actus, non potest dici, quod ii frustra
ad meritum se habeant, sed ad illud maxi­
me conducant. Eo præsertim quod hic mo­
dus non est ipsum meritum, vel meritorius
ut quod, sed solum se habet ut quo, et ut
ratio, et forma constitutiva alterius in ra­
tione meriti. Unde nisi dentur actus alia­
rum virtutum, qui illo informentur, et
habeant se ad illum sicut materia ad for­
mam, ipse per se solum nullum meritum
constituet. Habet enim se hic modus chari­
tatis ad constitutionem meriti, sicut anima
rationalis ad hominem, et actus aliarum
virtutum cum sua bonitate, sicut materia,
48

74ύ

DE INFLUXU CHARI FAITS.

ot corpus : undo sicut anima so sola non
constituit hominem, nisi ponatur corpus,
quod ab ea informetur: sic nec modus cons­
tituit meritum, nisi exerceantur, ot ab eo
informentur prædicti actus.
54. Nec satius esset nobis curare de minimoactucharitatisquamdealinram virtutum
actibus egregie exercendis : tam quia ut in
plurimum,quoties exereetar perfectior actus
virtutis, actus qui elicitur a charitate est
etiam perfectior, migisque intensior. Tum
etiam, quia cum pro perfectiori et intensiori
virtutis actu exhibeatur semper a charitate
perfectior modus, poterit ad augmentnm
prædicti actus hujusmodi modus usqueadeo
intendi, et augeri, ut fundet majus meri­
tum, quam minimus ille actus charitatis.
Dirnhur Per quod patet ad confirmationem, quia
non stat, actum imperatum a charitate esse
magis perfectum in uno, quam alio, et non
eo ipso augeri in illo aliquo modo charitatem, et si non semper ratione actus charitalis magis intensi, semper tamen ratione
magis perfecti modi. Fatemur tamen, quod
si actus aliarum virtutum præcise suman­
tur secundum propriam bonitatem mora­
lem. quam habent ex genere, aut ex aliis
circumstantiis, præscindendo ab informa­
tione, et modo charitatis ; non conducunt
proxime, et formaliler ad meritum beatitu­
dinis, plurisque esset faciendus minimus
actus charitatis, quam prædicti actus sic
sumpti; ille etenim quantumvis minimus,
meritorius est præmii essentialis; his vero
quantumcunque egregii, sumptis secundum
se, solum corresponde! præmium acciden­
tale : minimum autem præmii essentialis
superat quodcumque præmium accidentale.
D, Tto. Quo sensu D. Thom. in 4,dist. 49, quæst. 5,
art. 5 ad 5, inquit : Præmium respondens
merito ratione charitatis, quantumcunque sit
parvum, est majus quolibet præmio respon­
dente actui ratione sui generis.
secanda 55. Secunda sententia contra secundam
na coii- asserlionem negat augeri semper meritum
traria. beatitudinis ad augmentum bonitatis mo­
ralis aliarum virtutum, adhuc in genere
causæ materialis, quamvis frequenter sic
accidat; quia ut in plurimum, ubi actus a
charitate imperatus est perfectior, adest
intensior actus charitatis ; non tamen de­
cesse est,-quod sic semper contingat : au­
get vero prædicta bonitas meritum respectu
præmii accidentalis, quod est proprium
Bannez. ejus meritum. Ita Bannez 2, 2, quxst. 24,
art. 6, dub. 5, conci. 6 et ultima.

Probari potest primo hæc sententia tes-Probito
limoniis D. Thom. pro prima nostra con-CIÜ,TL
clusioile adductis, et aliis ; etenim citato
loco t\r 1 part, postquam dixit quantitatem
meriti respectu præmii essentialis pensan­
dam esse ex radice charitatis, ita subdit :
Alio modo pensari potest quantitas meriti ex
quantitate operis. Quæ quidem est duplex,
absoluta, et proportionalis, etc. Utraque ta­
men quantitas meriti respondet præmio acci­
dentali, quod est de bono creato. Deverit.
etiam loco citato, sic inquit : Meritum au­
tem simpliciter loquendo, scilicet respectu
præmii essentialis, judicatur majus, quod ex
majori charitate procedit; magnitudo vero
operis facit majus meritum secundum quod
attenditur respectu alicujus præmii acciden­
talis, non autem simpliciter. Ergo ex mente
D. Thom. quantitas meriti respectu præmii
essentialis attendenda est præcise ex quan­
titate charitatis, non ex bonitate quam ac­
tus meritorius habet ab aliis virtutibus.
Respondetur bonitatem moralem aliarum W*
virtutum posse considerari dupliciter ίη^κordine ad meritum : vel immediate, et tan-TD^®·
quam ratio illius formalis : vel mediate, et
ut materia, quæ non nisi informata per
modum charitatis, quem diximus, illud
fundat ; habet enim prædicta bonitas, et
quod sit per seipsam æstimabilis, et aliquo
præmio digna; et quod sit materia mferibilis ad finem charitatis, et ab ea informabi­
lis. Meritum ergo, quod prædictæ bonitati
primo modo sumptae corresponded et ex
augmento illius sic sumptae augetur, tantum
est meritum respectu præmii accidentalis,
et de illa sic sumpta loquitur semper D.
Thom. ubi ab ea excludit meritum respectu
præmii essentialis. Si tamen eadem bonitas
secundo modoconsideretur, corresponde! illi
idem prorsus merilum, quod corresponde!
modo charitatis : bonitati quidem ut materiæ, modo vero ut formæ, utrique autem
meritum præmii essentialis, quod proinde
ex utriusque augmento debet cum propor­
tione augeri. Nec hoc alicubi D. Thom. ne­
gat, sed potius innuit, tum locis § I relatis,
ut ibidem expendimus : tum etiam citato
loco de Ver it. ibi enim postquam dixit ma­
gnitudinem operis non augere meritum res­
pectu præmii essentialis, subdit : JVisi in
quantum demonstrat magnitudinem charita­
tis. Ac si diceret, moralem bonitatem alia­
rum virtutum, et ejus augmentum non au­
gere meritum respectu præmii essentialis
per seipsam immediate, et formaliter; au­
gere

747

DISP. IV, DUB. IV.

gere tamen illud materialiter, in quantum
sui augmento ostendit augmentum chari­
tatis, vol modi ejus, per quem informatur
prædicta bonitas; nec enim potest non ali­
quo modo augeri furma, ubi propria mate­
ria augetur.
56,Nec refert, quod idem Ang.Doctor in
3, dist. 30, quæst. 1, art. 3, dixerit parvum
opus ex magna charitate factum esse magis
meritorium, quam magnum ex parva : ergo
potest charilas manere parva, et non cres­
cere, etiamsi actus, quem imperat, augea­
tur, et sit valde perfectus. Et in eadem dist.
adAnniballum, art. 4, loquens de actibus
aliarum virtutum, asserensque augeri ad
eorum augmentum meritum præmii acci­
dentalis, simul negat augeri meritum res­
pectu essentialis; hoc autem cum nostra
explicatione non satis cohæret : ergo.
üçdl;· Respondetur enim S. Doctorem in primo
*’ ex his testimoniis per magnam charitatem,
ex qua fit parvum opus, non intelligere mo­
dum, seu formamcharitatis, perquam im­
mediate informatur, et efficitur meritorium
prædictum opus ; sed actum intensum cha­
ritatis, ex quo opus illud parvum cum in­
formatione et modo charitatis sibi æquali
procedit. Et solum intendit, quod accipiendo
hujusmodi opus parvum simul cum magno
illo actu charitatis, est ibi plus meriti,
quam in alio magno opere procedenti ab
actucharitatis remisso, simul sumptis; et
quod majoris meriti est intensus actus cha­
ritatis cura parvo opere, quam remissus
cum magno. Quod verissimum est, nec
nobis id officit, quoniam hic excessus non
ad formam, vel modum charitatis, sed ad
ejus actum reducendus est.
In secundo vero testimonio loquitur D.
Thom. de eo, ad cujus augmentum augetur
merilum respectu præmii essentialis im­
mediate, et formaliler ; et quia non sic au­
getur ad augmentum actum, et bonitatis
aliarum virtutum, sed solum materialiter,
ut dictum est, potuit negare absolute præ­
dictum meritum augeri ad illorum aug­
mentum.
tm- 57.Probatur deinde hæcsenlentia ratione,
quia unus, et idem actus, et secundum eandem bonitatem non potest fundare duplex
meritura omnino distinctum : sed actus alia­
rum virtutum secundum propriam bonita­
tem fundant meritum respectu præmii
accidentalis a merito præmii essentialis
omnino distinctum : ergo nequeunt secun­
dum eandem bonitatem fundare meritum

præmii essentialis, atque adeo neque hu­
jusmodi meritum per se augebitur ad aug­
mentum prædictæ bonitatis.
Respondetur ex dictis, majorem solum
esse veram quando eadem bonitas eodem
prorsus modo ad duplex illud meritum
comparatur, seu quando utrumque fundat
proxime, et immediate, et ut ratio forma­
lis utriusque; secus autem quando compa­
ratur ad illa diverso modo, ut in præsenti
contingit; nam ad meritum præmii acci­
dentalis comparatur bonitas aliarum vir­
tutum proxime, et immediate tanquam
ratio ejus formalis; ad meritum vero præ­
mii essentialis habet se magis remote, et
per modum materiæ, ut explicatum est.
Ex dictis in hoc dubio manet solutum Vasq
tertium illud argumentum Vasq. dub. 1,
hujus disputationis, num. 21, propositum,
cujus solutionem in hunc locum remisi­
mus; manetque sufficienter explicatum,
quomodo informatio, et relatio charitatis
non tantum sit conditio, ut actus aliarum
virtutum sint meritorii, et magis meritorii
respectu beatitudinis, ut nonnulli autu­
mant ; sed etiam sit ratio, et causa formalis
prædicti meriti, prædictique augmenti.
DUBIUM IV.

Utrum major gratia, vel charitas præcise
habitualis augeat meritum ?
Non incongrue postquam egimus de aug­
mento meriti ex augmento actualis influxus
charitatis, et gratiæ, seu informationis ea­
rum, de illis secundum se inquirimus, an
earum augmentum precise habituale meri­
tum augeat ; ita ut caeleris paribus, ex parte
actus opus illius sit magis meritorium, qui
habet majorem charitatem habitualem, et
majorem gratiam.
§ iDecisio dubii ex mente D. Thomæ.

58. Dicendum est, majorem gratiam, velCo^,a'
charitatem præcise habitualem non efficere
majus meritum, nec augere illud ex parte
præmii essentialis; augere tamen meritum
respectu præmii accidentalis. Et videtur
conclusio quoad utramque partem esse D.
Thom. in 3, dist. 30, quxst. I, art. 5, ubi
in solutione ad 5, sic ait : <r Actus ex majori
« charitate procedens minus intensus, est

748

DE INFLUXU CHARITATIS.

« magis meritorius respectu præmii acci« dentalis, quod respicit ipsum actum ; sed
« minus respectu præmii essentialis, quod
« respicit capacitatem, quæ est ex habitu
« charitatis. n Nostram etiam assertionem,
saltem quoad primam partem de merito
respectu præmii essentialis, sequuntur MeMedina. dîna in præsenti art. 8, Zumel art. '2,
GerSn’. d«6. 3, referens Gersonem. et Canum, CaC^brera ^rera θ Part' f11^· 1» d,sP- 4, num. 41, ubi
Lorta.'Lorea disp. 6, Vasquez disp. 6, cap. 4, et
rmio a^i plures, et refert pro ea aliquos Thomistas. Probaturque ratione hæc prima
primam
.
,
..
.
partem. pars; quoniam habitus non constituunt lormaliler meritum, neque se habent imme­
diate ad illud, sed mediis actibus; non enim
habitibus meremur, aut demeremur, sed
actibus, ut est vulgare proloquium : ergo
augmentum præcise habituale gratiæ, ubi
actus nullo modo augetur, non efficiet ma­
jus meritum.
confir-- Confirmatur, quia nullus de condigno
prima, meretur majus præmium, quam sit valor,
seu pretium, quod pro tali præmio exhibet;
cum pretio namque adaequari debet præ­
mium, si sit de condigno : sed hujusmodi
pretium est actus meritorius, non vero ha­
bitus : ergo nullus meretur majus præ­
mium, quam sit valor istius actus.
Alfa
Confirmatur secundo, quia demeritum
mano, non augetur ex solo augmento habituum
vitiorum, sed ex augmento peccatorum ac­
tualium ; nulli enim, quantumvis alias
vitiosus sit, major pœna debetur, quam sit
malitia sui actus peccaminosi : ergo neque
etiam meritum augebitur ex solo augmento
habituum bonorum, nec alicui reddetur de
condigno majus præmium, quam sit boni­
tas, et valor sui actus.
Adde, quod juxta sacram Scripturam Deus
unicuique reddet juxta opera sua : ergo
meritum gloriæ, vel supplicii commensurari debet cum bonitate, vel malitia actus,
non immediate cum habitibus : ergo quan- j
lumvis habifus sit intensus, ubi actus est
remissus, non erit majoris præmii merito­
rius, quam si ipse etiam habitus remissus
esset.
Ratio
Probatur deinde secunda pars de merito
quoad
secan­ præmii accidentalis; quia ad hujusmodi
da m
p.<riem. præmium spectat gaudium, quod de operi­
bus in gratia factis habebit Beatus : sed ma­
gis gaudebit de operibus factis in majori
gratia, et majori amicitia Dei, quam de
operibus factis in minori, quamvis opera
ipsa sint æqualia: gaudebit namque de illis

DISP. IV, DUB. IV.

749

meriti ex quantitate gratiæ primo modo
prioribus, quia fecit, et quia erat valde
quatenus est ei amicus, et gratus : ergo
amicus quando fecit : ergo correspondent
acceptae; quia sic magis ejus, vel minus,
(cæteris paribus) ille plus merebitur hujus
illis plus hujus gaudii, atque adeo plus mohabent se ad meritum per accidens, ut
præmii, in quo fuerit major ejus gralia^et
riti accidentalis.
dictum est. Neganda est ergo consequentia
amicitia.
59. Nec refert si objicias, quod etiam Objecti»
hujus argumenti.
cait- Confirmatur, quia (cæteris paribus) opus
præmium accidentale meremur actibus,dirBite
Ad confirmalionen dicendum est, opus Solvitur
majoris amici magis placet, plurisque aesti­
non habitibus: ergo nec respectu hujus
matur : ergo plus Deo placebit (cæteris pa­
majoris amici, cæteris paribus, magis piaribus) actus habentis majorem gratiam :
præmii augebitur meritum ex augmento
cere ex parte subjecti, non vero ex parte
solum habitualis gratiæ.
erit ergo apud illum magis meritorius.
ipsius actus; quia opus ex parte actus piaRespondetur meritum hoc accidentale
Respondetur,et prius ad locum D.Thom. I cet juxta valorem, et dignitatem, quæ est
non ideo crescere ex majori gratia præcise
nae.quantitatem charitatis, quam immediate
in ipso actu. Unde quia præmium commen­
habituali, quasi ipsa gratia formaliter me­
respicit meritum præmii essentialis, et cum
suratur cum valore actus (commensuratur
reamur ; sed quia eo ipso, quod aliquis cum
qua commensuratur, non esse quantita­
enim cum labore et pretio) pro actu æqualis
majori gratia eliciat actum vitæ æternæ
tem, seu intensionem, quæ est in ipso ha­
valoris, debetur æquale præmium, quid­
meritorium, ipso actu meretur plus de eo
bitu charitatis, sed illam, quam ex hujus­
quid sit de majori, vel minori dignitate
modi habitu actus meritorius participat,
gaudere in Patria; plus enim gaudebit
subjecti præcise habituali.
(cæteris paribus) ex parte actus qui meruit
quæ est non quantitas, seu intensio habi­
62. Objicies : quod si opus majoris amici, °kjectualis, sed actualis; et dicitur quantitas
in majori gratia, et amicitia Dei, quam qui
saltem ex parte subjecti, magis Deo placet :
habitus transitive, quia est ex illo, non
meruit in minori ; et hoc gaudium spectat
ergo magis Deum obligat ad remuneran­
ad præmium accidentale.
quia immediate sit in illo, sed est in ipso
dum illud : ergo est apud ipsum magis me­
actu.
Adde (et explicabitur magis) quod etiam
ritorius.
. γ^Γ 61. Ad rationem, cum dicitur hominem
meritum praemii essentialis in illo, qui
Respondetur, opus majoris amici (cæte-E^P<>Q·
habet majorem gratiam, est (cæteris pari­
.mereri apud Deum, quatenus est in gratia,
ris paribus) obligare magis Deum, esseque
bus) perfectius, non ex parte præmii, aut
respondetur, gratiam dupliciter comparari
magis meritorium apud illum, non ex parte
quia plus præmii essentialis mereatur, sed
ad meritum vitæ æternæ ; et immediate,
præmii, quasi majus præmium illi debea­
quia perfectiori modo, et strictiori jure il­
quatenus per seipsam constituit hominem
tur ; sed ex parte ipsius meriti, seu ex parte
lud meretur, ut num. 62 magis explicabi­
filium Dei adoptivum, sicque in statu me­
juris, in quo meritum consistit : nam quia
mus. Unde quia hic perfectior modus me­
rendi ; et mediate, quatenus medio influxu,
meritum nostrum apud Deum fundatur in
rendi est in merente causa majoris gaudii
quem præbet nostris actibus, communicat
gratia et amicitia ipsius, et amicitia est
accidentalis, auget in eo qui habet majorem
illis suum valorem, constituitque eos di­
titulus, ut nostris meritis præmium debea­
gratiam meritum istius gaudii. Per quod
gnum, et justum pretium vitæ æternæ,
tur; quo major fuerit amicitia merentis, eo
tacita objectio, quæ hic fieri posset, manet
atque adeo meritorios illius de condigno.
majori titulo, arctiorique jure debetur ei
soluta.
Inprima comparatione solum attenditur in
præmium sui meriti, ut num. 59 tetigi­
gratia ipsa ejus essentia, nempe quod sit
mus. Non tamen præcise ex hoc capite de­
gratia, et divinæ naturæ participatio, cons§ n.
betur illi majus præmium,-quia de ratione
tituatque hominem Dei filium adoptivum:
præmii condigni est, quod adæquetur cum
Bationes in oppositum proponuntur, et
quod vero gratia sit magis, aut minus in­
pretio, atque adeo actu, pro quo confer­
diluuntur.
tensa, de materiali est, et quasi per acci­
tur, ut dictum est; et ita pro æquali
dens; quia hujusmodi effectus filiationis
pretio et actu, de justitia, seu de condigno
60. Oppositam sententiam refert Medina opjw
Dei adoptivæ, cum sit relatio, non suscipit
non minus debet reddi minori amico,
tenuisse aliquos Thomistas asserentes esse
formalissime loquendo magis, vel minus ;
quam majori, sed unicuique juxta opera
absolute, seu respectu præmii essentialis
sed æque praestatur a quacumque gratia,
sua.
magis meritorium (cæteris paribus, exparte
sive sit intensa sive remissa. In secunda
Diximus, de condigno: quia forte de con­
operis) actum illius, qui cum majori gratia
vero comparatione attenditur per se in
gruo plus gloriæ reddetur in Patria pro
habituali, vel charitate meretur. Quam
gratia magis ejus, et minus; nam quo gratia
æquali merito majoris amici : nam quia
etiam defendunt plures recentiores, quos
magis in actum meritorium influit, eo
Deus præmiat supra condignum, congruum
refert, et sequitur Rip:dda de Ente supernal.
communicat illi majorem valorem redditvidetur, ut majoris amici condigna merita
disp. 81, eisque favere videtur D. Thom. in Γπ*·
magis præmio superet, quam minoris : qua
queproinde dignum majori praemio. Quan­
3, ad Annibaldum, dist. 30, art. 4 ad ulli-^j^
rationeexplicant nonnulli prædictum axio­
titas ergo meriti pensanda est ex quantitate
mum, ubi loquens de merito præmii essen-Thcffl·
ma, quod Deus præmiat supra condignum,
gratiæ hoc secundo modo sumptæ. Unde
tialis dicit, quod quant itas ejus respicit quan­
etiam gloria essentiali.
bene valet: Actus in quem gratia influit,
titatem habitus charitatis: ergo ex sola
63. Tertio probatur eadem sententia : Tertium
est meritorius : ergo ille est magis merito­
majori intensione istius habitus erit majus
quoniam actus Christi Domini (saltem in^J^
rias, in quem magis influit; quia in his,
prædictum meritum.
actu primo)erant meritorii præmii infiniti,
quæ sunt per se, sic se habet magis ad ma­
Et ratione hoc probatur, quoniam homo
non ex eorum bonitate, quæ simpliciter
gis, sicut simpliciter ad simpliciter. Non
meretur apud Dehm præmium essentiale,mesI13·
erat finita, sed ex infinita dignitate persoautem pensari debet prædicta quantitas
quatenus

Ml

750

DE INFLUXU CHARITATIS.

næ : ergo major dignitas personæ merentis
(cæteris paribus, ex parte bonitatis actus)
auget meritura, etiam ex parte præmii
essentialis : cum ergo ille, qui est in majori
gratia habituali, sit magis dignus (cæteris
paribus, ex parte actus) erunt ejus opera
majoris præmii meritoria.
r a;cr"
Confirmatur,quia circumstantia personæ
agentis auget valorem actus, sicut etiam
auget malitiam ; pluris enim æstimatur, et
majoris valoris est actus humilitatis, qui
exercetur a Rege (cæteris paribus) quam
qui elicitur a plebeio : sicut etiam est ma­
joris malitiæ superbia pauperis, et abjecti,
quam excellentis, et sublimis : atqui major
gratia habitualis est circumstantia dignificans personam merentem : ergo quo major
fuerit prædicta gratia, eo (cæteris paribus)
erit majus meritum.
occurri- Ad argumentum respondetur, concesso
mento0'antecedenti distinguendo primum conse­
quens : Major dignitas persons merentis j
auget meritum, quando hæc dignitas est j
proprie dignitas personalis, transeat ; quan- i
doha?c dignitas est præcise habitualis, ne­
gandum est .· et etiam neganda est secunda
consequentia, quia dignitas gratiæ non est
proprie dignitaspersonalis.ut erat dignitas
Christi Domini ; sed est dignitas habitualis.
Explicatur animadvertendo, dignitatem
personæ operantis eatenusdignificaresuum
actum, et reddere eum magis meritorium,
quatenus per illum persona ipsa subjicitur,
et offertur ei, apud quem meretur. Unde
quo magis de sua dignitate persona subjicit,
el offert, eo magis dignificat suum actum,
magisque per illum meretur. Hoc autem
est discrimen inter dignitatem proprie per­
sonalem, ut erat dignitas Christi Domini,
et dignitatem habitualem, quæ est per gra­
tiam, quod illa prior tota subjicitur, totaque
Deo offertur in qualibet operatione meri­
toria talis personæ ; si enim Rex ut talis se
humiliet, non potest non tota sua regia
dignitate in hac humiliatione uti. et sic to­
tam illam ei, cui se humiliat, in illo actu
subjicere : unde secundum totam istam
dignitatem dignificat hæc persona prædic­
tam operationem. Cæterum dignitate gra­
tiæ, quæ est dignitas habitualis, utitur per­
sona grata, quando vult, et quantum vult,
quia habitibus utimur quando volumus, et
quomodo volumus; et non nisi juxta usum,
et applicationem hujus dignitatis dignificatur operatio. Igitur Christus Dominus in
quolibet actu meritorio subjiciebat, et offe-

I robat Deo totam suam dignitatem; quia
cum esset dignitas proprie personalis, non
poterat non tota illa, sicut et tota sua per­
sona in qualibet operatione uti : et cum
esset dignitas infinita, quemlibet actum
meritorium immediate per seipsam infinite
dignificabat, et constituebat dignum præmio infinito. Ille vero qui operatur cum
majori gratia minus intensum actum, non
subjicit Deo per illum totam eam gratiam
' (saltem ex parte principii), nec tota illa
in ordine ad eum utitur; atque adeo
nec prædicta gratia secundum se totam
hujusmodi actum dignificat, sed juxta in­
tensionem, et bonitatem ipsius actus : ma­
jor vero illa intensio gratiæ, qua non uti­
tur, quasi de materiali ibi est, et veluti per
accidens tunc se habet in ordine ad majus
meritum præmii essentialis.
Ad confirmationem respondetur, cir-Diinitcr
cumstantiam personæ agentis non augere ”3^r’
valorem actus, nisi quatenus auget per mo­
dum circumstantiae moralis ejus bonitatem;
et ita si major gratia habitualis auget per
hunc modum valorem actus, qui ab illa
procedit, augebit pariter moralem bonita­
tem prædicti actus, eritque hic tunc majoris
præmii meritorius, propter majorem ejus
bonitatem, et non præcise quia fit ab ha­
bente majorem gratiam præcise habitua­
lem. Unde in hoc casu ex parte actuscætera
non sunt paria.
64. Si petas, an hoc saltem modo, nempe Maper modum circumstantiæ moralis major
gratia habitualis augeat semper meritum
augendo pariter bonitatem actus ; verificeturque proinde, universaliter loquendo,
opus habentis majorem gratiam habitua­
lem esse (cæteris paribus) hoc saltem modo
magis meritorium ? Respondetur utrumque
esse probabile ; probabilior tamen videtur
pars negativa, cujus rationem numero præcedenti tetigimus; quia nimirum dignitas
personæ agentis non est circumstantia mo­
ralis augens bonitatem actus, nec afficit
illum moraliter, nisi quatenus vel in ipsum
effective influit, vel per illum alteri subji­
citur, et offertar : major autem gratia nullo
ex his modis auget semper bonitatem ope­
ris meritorii, quia nec semper magis in
illud effective influit, ut supponimus; nec
semper qui eam habet, subjicit illam magis
Deo, sed juxta applicationem, et usum ip­
sius gratiæ ad talem actum."Quæ applicatio,
et usus subjicitur voluntati merentis; nam
habitibus utimur quantum volumus. Unde
ille

DISP. IV, DUB. V.
ille magis gratiam Doo subjicit (saltem ox
parte principii, sive formaliter) qui magis
illa utitur, seu qui utitur illa ad operandum
perfectius, sive talis gratia sit in se magis,
sive minus intensa. Etenim gratia, sicut
elquælibet virtus subjicitur formaliter Deo
per modum principii operativi. alquo iuGô
1112C Sv'uüi subjicitur, quando applicatur
adoperandum propter ipsum, vel in ordine
ad ipsum. Et in tantum subjicitur, in
quantum ad sic agendum applicatur; ac
subinde tantum subjicitur, quantum appli­
catur, et quantum agens illa utitur ad ope­
randum : qui usus, ut dictum est, merentis
voluntati subjicitur, nec semper sequitur
intensionem habitus.
jtti- 65. Quod potest magis explicari, et cona firmari : tum in aliis virtutum habitibus,
qui nisi ad operandum applicentur, ex hoc
quod maneant in nobis, dignificentque nos
habitualiter,non sunt circumstantiæ mora­
les nostrorum actuum, nec conferunt eis
aliquam bonitatem ; alias cum haec bonitas
deberet esse ejusdem speciei cum circums­
tantia, et habitu virtutis, a quo provenit,
tot in quolibet actu nostro bono essent bo­
nitatis species, quot in nobis essent habitus
virtuosi. Tum etiam in habitibus vitiorum,
qui adhuc per modum circumstantiarum
non conferunt aliquam malitiam actibus
malis, nisi agens applicet illos ad hujus­
modi actus eliciendos, alioqui in quolibet
peccato essent tot species malitiae, quot es­
sent habitus vitiosi in eo, qui peccat ; quod
est absurdum. Hoc autem satis ostendit
habitus, qui in nobis existant, non afficere
moraliter actus nostros, nec eis conferre
moralitatem, etiam per modum circums­
tantiarum, nisi in quantum illis in ordine
ad istos utimur ; atque adeo habitum gra­
tiæ non semper eo majorem bonitatem
conferre nostris actibus meritoriis, quo
fuerit habitualiter magis intensus, sed quo
operans magis gratia utitur, magisque il­
lam ad operandum applicat, ut dictum est.
DUBIUM V.

Utrum homo existens in gratia post emissum
actum charitatis mereatur per omnes actus
moraliter bonos vitam æternam de condi­
gno?

Hactenus egimus de his, unde actus nos­
tri habent, quod sint meritorii beatitudinis, magisque, aut minus meritorii. Operæ

751

pretium nunc erit eosdem actus magis in
particulari discutere, et investigare qui­
nam ex his, qui fiunt ab habente charita­
tem, et gratiam, vel utrum omnes boni
moraliter ab his habitibus informentur,
prædictæque beatitudinis meritorii cons­
tituantur ? Quod idem dubium alio titulo
alii excitant : « An nimirum in habente
« gratiam detur aliquis actus, qui nec sit
« meritorius, nec demeritorius? » Sec in
via D. Thomæ uterque inquirendi modus
fere coincidit ; nam cum Angelicus Doctor
non admittat, perse loquendo, actum om­
nino indifferentem ad bonum, et ad ma­
lum, ut explicuimus in tract, de bonit. et
malit, disp. 7, dub. 2, et omnis actus malus
sit demeritorius, si omnis bonus in habente
gratiam meritorius fuerit, nullus in eo da­
bitur (saltem per se loquendo) actus indif­
ferens ad meritum, et demeritum ; sin mi­
nus admittendus erit in eo tertius actus
determinate bonus, qui nec sit vitæ æternæ
meritorius, nec demeritorius, ut in om­
nium sententia in non habente gratiam ad­
mittitur. Consulto vero non hoc posteriori g^ius
inquirendi modo, sed illo primo utimur, 'TU“stl0'
ne præsentem quæstionem cum illa de in­
differentia actus ad bonum, et malum con­
funderemus. Potest autem proposita diffi­
cultas in duplici statu controvert! : aut
supposito quod ille qui est in gratia, vel in
ipsa justificatione, vel postea actum forma­
lem charitatis emiserit, per quem se, et
omnia sua in Deum finem ultimum super­
naturalem ordinaverit : aut etiamsi talis
actus non præcesserit, sed per sacramen­
tum cum sola attritione gratiam fuerit
adeptus, et antequam prædictum actum
charitatis emittat, alios actus moraliter bo­
nos exerceat. Et quia hic posterior casus
specialem difficultatem addit supra prio­
rem, consulto pro nunc solum in primo
casu difficultatem excitamus, et propterea
addidimus in titulo restrictionem illam,
post emissum a se actum charitatis. Quid
vero in secundo, ubi talis actus non præcessit, dicendum sit, examinabimus dub.
seq. quamvis ex hujus decisione resolutio
illius non obscure habeatur.

§ D
Eligitur pars affirmativa, el eam esse P.
Thomæ mentem ostenditur.
66. Dicendum est, in eo qui existit in Conclugratia, omnem actum moraliter Lvaum si0·

752

DE INFLUXU CHARITATIS.

meritorium esse vitæ æternæ. Hæc assertio
i ad Co-deducitur ex illo Pauli 1, ad Corinth. 15 :
nuth.’ô. n Abundate in omni opere bono, scientes
e quod labor vester non est inanis in Do« mino, etc. » Quem locum inducit ConConHI. cilium Trident,
de Justificatione,
,uen" cap. 16, ad exhortandos fideles justificatos,
ut in omnium virtutum genere se exer­
ceant, certificans eos, quod pro omni virtu­
tis actu vitam æternam, tanquam merce­
dem, a Deo consequentar. Unde subdit
Concilium : α Atque adeo bene operantibus
« usque in finem, et in Deo sperantibus
α proponenda est vita æterna, et tanquam
α gratia filiis Dei per Christum Jesum mi« sericorditer promissa, et tanquam mer« ces ex ipsius Dei promissione bonis
α ipsorum operibus, et meritis fideliter
« reddenda. » Ubi, ut vides, Apostolus
universaliter loquitur de omni bono opere,
et Concilium nullam a generali illa regula
exceptionem facit.
^anc^em assertionem docuit clarissime
D. Tbo. D. Th. in 2, dist. 40, quxst. 1, art. 5, cujus
titulus est : Utrum aliqua actio humana
sit indifferens? Et in corpore ita loqui­
tur : v Nullus actus a voluntate delibeσ rata progrediens potest esse, qui non
« sit bonus, vel malus, non tantum secunσ dum Theologum, sed etiam secundum
o moralem Philosophum : et ulterius non
a potest esse aliquis actus a deliberata vir­
er tute procedens in habente gratiam, qui
v non sit meritorius ■ sed in non habente
« gratiam potest esse aliquis actus delibe« ratus, qui nec sit meritorius, nec deme« ritorius, etc. » Post plura vero, quæ in
probationem primæ partis hujus resolutio­
nis dicit, ita concludit, et probat secun­
dam : « Sed tamen actus bonitate civili
« perfectus non est susceptibilis efficacia?
« merendi, nisi in eo qui gratiam habet :
« et ideo in eo, qui caret gratia, indifferens
« est ad meritum, et demeritum : sed in
« illo, qui gratiam habet, oportet vel mea ritorium, vel demeritorium esse ; quia
« sicut malus erit demeritorius, sic et bo« nus erit meritorius. Quia cum charitas
« imperet omnibus virtutibus, sicus volun« tas omnibus potentiis, oportet quod
« quidquid ordinatur in finem alicujus
« virtutis, ordinetur in finem charitatis ;
« et cum omnis actus bonus ordinetur in
« finem alicujus virtutis, in finem charita« tis ordinatus remanebit, et ita merito­
rius erit. Et sic comedere, et bibere, ser-

< vato modo temperantia?, et ludere ad
« recreationem, servato modo eutrapeliæ,
a quæ medium tenet in ludis, ut dicitur 2
α Ethicorum, meritorium erit in eo, qui
« charitatem habet, qua Deum ultimum
« finem vitæ suæ constituit. » Et in solu­
tione ad 3, sic ait : « Qui intendit castita« tem servare, etiamsi nihil
charitatç
« cogitet, constat quod meretur, si gratiam
« habet, etc. » Et eodem modo loquitur iu
solutione ad 6, in 4, dist. 1, quxst. 3, in so­
lutione ad 3.
67. Confirmat etiam, hanc esse Ang.Rotw»·
Doctoris mentem celebre aliud ipsius testi­
monium q. 2 de malo, art. 5 ad 7, ubi
postquam dixit, quod omnis, et solus ille
actus est meritorius, qui procedit ex chari­
tate, concludit : « Ex quo patet, quod non
« omnis humanus actus etiam in singulari
« consideratus est meritorius, vel demeri« torius, licet omnis sit bonus, vel malus.
< Et hoc dico propter eos qui charitatem
« non habent, qui mereri non possunt; sed
« habentibus charitatem omnis actus est
« meritorius, vel demeritorius, ut in obji« ciendo probatum est. » Cum igitur nullus
actus moraliter bonus possit esse demerito­
rius, consequens est quod in habente chari­
tatem juxta doctrinam D. Thom. omnis ac­
tus fit meritorius.
Ad tria etiam posteriora argumenta ejus­
dem articuli 11, videlicet, 12 et 13, respon­
det S. Doctor concedendo totum, quod in
illis continetur, et quod ex eis deducitur,
ex quibus II est hujusmodi : « Ad hoc quod
« aliquis sit actus meritorius in habente
<charitatem, non requiritur quod actu re« feratur in Deum, sed sufficit quod actu
« referatur in aliquem finem convenien« tem, qui habitu refertur in Deum ; sicut
« si aliquis volens peregrinari propter
« Deum, emat equum, nihil actu de Deo
« cogitans, sed solum de via, quam jam in
« Deum ordinaverat, hoc est enim merito« rium : sed constat quod ille, qui habet
« charitatem, se et omnia sua ordinavit in
« Deum, cui inhaeret ut ultimo fini : ergo
« quidquid ordinaverit vel ad se, vel ad
« quodeumque aliud sui, meritorie agit,
« etiamsi actu de Deo non cogitet, nisi im« pediatur per aliquam inordinationem ac« tus, qui non sit referibilis in Deum : hoc
« autem non potest esse, nisi sit peccatum,
« saltem veniale : ergo omnis actus haben« tis charitatem, vel est meritorius, vel
«peccatum. » Ad hoc argumentum, in
quo,

DISP. IV, DUB. V.

i

ex. quxst. 2 de malo, antequam proferret
universalem illam : « Habentibus charita« tem omnis actus est meritorius, vel de« meritorius, » ut explicaret de quo merito
loquebatur, dixit non sufficere ad meritam,
quod actus procedat a voluntate charitate
informata, nisi simul procedat ex ipsa cha­
ritate, et ita ait : « Ad septimum dicendum,
« quod omnis actus procedens a voluntate
« informata charitate est meritorius, si voα Juntas pro potentia accipiatur -. sed ve« rum est, quod omnis actus, qui est ex
« charitate, est meritorius. »
69. Confirmatur alio ipsius D. Thom.
testimonio in 4, dist. 26, quxst. 2, art. 4,
ubi ex his, quæ dixerat in 2, ubi supra,
probat actum matrimonialem in habente
gratiam semper esse meritorium, vel pec­
catum, ibi : « Dicendum quod cum nullus
« actus ex deliberata voluntate procedens
« sit indifferens, ut in 2 libro dictam est,
a actus matrimonialis semper est peccatum,
« vel meritorius in eo qui gratiam habet. »
Et loquitur expresse de merito vitææternæ,
ut palet ex solutione ad 1 et ad 4. Ex quo
etiam magis confirmatur nostra conclusio ;
nam si de actu adeo naturali, ut est actus
matrimonialis, asserit D. Thom. in habente
gratiam semper esse vitæ æternæ merito­
rium eo ipso, quod aliqua circumstantia
prava non vitietur, et transeat in peccatum;
idem prorsus dicendum erit de omnibus
aliis actibus moraliter bonis, quod scilicet
in habente gratiam semper sunt vitæ æter­
næ meritorii : nec enim quoad hoc potest
esse major ratio de actu illo, quam de istis.
Adde aliud ipsius D. Thom. testimonium
quxst. 14, de Veril. art. 5, satis expressum
pro nostra sententia, et contra hanc solu­
tionem ; ait enim in solutione ad 13 : α Di« cendum quod in habente charitatem non
« potest esse aliquis actus virtutis, nisi
« charitate formatus; aut enim actus ille
« erit in debitum finem ordinatus, et hoc
« non potest esse nisi per charitatem in
< habente charitatem ; aut non est ordina« tus in debitum finem, et sic non erit actus
virtutis. » Videatur etiam Ang. Doctor
quxst. 28, ari. 8, in corp, ubi in habente
gratiam nullum actum virtutis informem
admittit : el hac ratione docet non dari in
eo attritionem, quæ est dolor informis; sed
omnem dolorem de peccatis esse veram
contritionem.
70. Praeterea impugnari potest prædicta
solutio, et primo prior ejus pars : quoniam

. t '*

ut vides, assertio nostra continetur,
et ad alia duo subsequent 12 et 13, quæ
fere idem continent, sic respondet D.
Thom. Alia tria concedimus, procedunt
enim de exequutiono singularis actus. Quæ
testimonia adeo expressa sunt pro hac
sententia, ut nullam (judicio nostro) con­
gruam interpretationem admittant.
Ife 68. Q'.mre non refert, si dicas Ang. DocfC' (orem in his testimoniis aut non loqui de
merito simpliciter, ut est meritum vitæ
æternæ, sed de merito latius sumpto, prout
est commune ad hoc, et quodvis aliud me­
ritum; qua ratione meritum est passio cujuscumque actus boni moraliter, juxta ea
quæ ipse Ang. Doctor docuit supra quxst. 21,
art, 3, aut esto quod locatur de merito vitæ
æternæ, posse intelligi de merito solius
congrui, non vero de merito condigni.
Præsertim quia D. Thom. velle videtur,
quod sola relatio habitualis in Deum suffi­
ciat ad meritum, de quo loquitur, ut indi­
cant aliqua verba, quæ habentur in testi­
moniis adductis : ad meritum autem de
condigno vitæ æternæ non sufficit relatio
præcise habitualis : ergo non est intelli—
gendus Ang. Doctor de hujusmodi merito,
tas- Non itaque hoc refert ; nam Ang. Doctor
**· et loquitur de merito vitæ æternæ, et non
potest exponi de solo merito congrui : quod
ex verbis ipsius D. Thom. facile convinci­
tur. Nam de illo merito loquitur, quod
convenit actibus bonis, secundum quod in­
formantur gratia, a charitate imperantur,
et in ejus finem virtualiter saltem referun­
tur : sed hujusmodi meritum apud omnes
est meritum vitæ æternæ, et de condigno :
ergo de hoc merito intelligendus est D.
Thom. Minor cum consequentia constant.
Et major suadetur : tum ex illis verbis,
quæ habentur in priori testimonio, ex 2,
dist. 40: « Quia cum charitas imperet omsflibus virtutibus, sicut voluntas omnibus
« potentiis, oportet quod quidquid ordina« tur in finem alicujus virtutis, ordinetur
« in finem charitatis : et cum omnis actus
« bonus ordinetur in finem alicujus virlu< tis, in finem charitatis ordinatus rema< nebit, et ita meritorius erit. » Id quod ,
magis explicuit in solutione ad 3, dicens :
« Non solum actus charitatis est meritorius,
«sed etiam actus aliarum virtutum, se. eundum quod gratia informantur, licet
i meritorii esse non possint, nisi secun- I
« dum quod reducuntur in finem charita- [
« tis. » Tum etiam, quia in alio testimonio
quo,

753

754

DE INFLUXU CHARITATIS.

Ang. Doctor constituit discrimen inter ha­
bentem gratiam, et non habentem illam; et
asserit in illo nullum reperiri actum huma­
num indifferentem ad meritum, et deme­
ritum, bene tamen in isto. Si autem lo­
queretur de merito in illa communi ac­
ceptione, et non determinate de merito
beatitudinis, nullam esset prædictam dis­
crimen, quia nec etiam in non habente
gratiam datur hoc modo actus indifferens :
nam sicut omnis actus malus est in eo
demeritorius, ita etiam omnis actus bonus
(indifferens ad bonum, et ad malam in via
Doctoris Ang. non admittitur) debet esse
meritorius hoc genere meriti ; meritum
namque in ista communi acceptione est
passio bonitatis moralis, et consequitur ra­
tione illius omnem actum bonum, a quo­
cumque fiat.
Secanda vero hujus evasionis pars satis
etiam corruit ex his, quæ initio disputatio-,
nis adnotavimus, ubi ostendimus meritum
de solo congruo non habere locum in or­
dine ad beatitudinem : quare cum Ang.
Doctor de merito beatitudinis loquatur,
intelligendus necessario est de merito de
condigno.
Moiivom Illud vero quod additur in favorem hujus
nïsdl· solationis de relatione habituali, nullius
ruitor, momenti est; quia D. Thom. expresse ne­
gat sufficere ad meritum, de quo loquitur,
hujusmodi relationem, sed necessariam esse
relationem ad minus virtualem, ut constat
ex solutione ad 6, loco citato ex 2, dist. 40,
ubi sic ait : « Dicendum quod non sufficit
« omnino habitualis ordinatio actus in
« Deum, quia ex hoc quod est in habitu,
« nullas meretur, sed ex hoc, quod actu
« operatur ; nec tamen oportet quod inten« tio actualis ordinans in finem ultimum
« sit semper conjuncta cuilibet actioni, quæ
« dirigitur in aliquem finem proximum,
« sed sufficit quod aliquando actualiter om« nes illi fines in finem ultimum referan- i
« tur, sicut fit quando aliquis cogitat se
a totum ad Dei dilectionem dirigere; tunc
a enim quidquid ad seipsum ordinat, in
α Deum ordinatum erit. » Quare si alicubi
D. Thom. insinuare videatur, sufficere ad I
meritum relationem habitualem in Deum,
vel loquitur de relatione non praecise habi­
tuali, sed quæ simul sit virtualiter actualis,
ut ipse Ang. Doctor se explicat in 2, ad Annibaldum, cit. dist. 40, art. 4, ubi postquam
dixit, quod etsi homo (justus intellige) non
semper actu cogitet de Deo, tamen habitu

DISP. IV, DUB. V.

et ad malum; ita neque in habento graliam
I semper se refert in Deum, addidit : Et quo­
datur similis actus, qui non sil meritorius,
dam modo actu, in quantum vis actualis in­
J
vel demeritorius : si autem actus virtutum
tentionis precedent is remanet in actibus se­
t
moralium acquisitarum in gratiam habento
quentibus. Vel ideo insinuat sufficere rela­
!
non sunt omnes meritorii, cum neque
tionem habitualem, quia hoc ipso, quod
,
etiam sint deineritorii, plures dabuntur in
aliquis habeat hanc habitualem relationem,
eo actus indifferentes ad meritum, et deme­
habet etiam quoties bene operatur relatio­
ritum, non minus quam in illo, qui gratia
nem virtualem; non enim fieri potest, ut
caret : et ita neque erit vera universalis
is qui habet habitum charitatis in sensu
illa, quam D. Thom. adstruit, nec stabit
composito, operetur bene moraliter, et non
differentia abeo quoad hoc constituta inter
ex imperio, et motione, saltem virtuali,
habentem, el non habentem gratiam. Tum
ut minus, relatione in ejus finem, ut ex
denique, quia ratio propter quam Ang.
dicendis in toto hoc dubio satis constabit.
Doctor asserit, quod in habente gratiam
71. Nec etiam refert, si secundo respon- Aiu
omnes actus virtutis debent esse meritorii,
deas, Ang. Doctorem in his testimoniis
I
estquia ille se, et omnia sua retulit in Deum
solam loqui de actibus supernaturalibus,
'
per actum charitatis, quem habuit (perse
qui eliciuntur a virtutibus infusis; non
loquendo) suo tempore, cujus vis, et virtus
vero de actibus viriatum acquisitarum,
semper perseverat quandiu praedictus actus
atque adeo non absolute de omni actu bono
non retractatur : atqui hæc ratio aeque mi­
moraliter.
litat in actibus omnium virtutum, sive
Nam ista solutio (praeterquam quod gratis
acquisitarum, sive infusarum, ut intuenti
exhibetur, et absque fundamento aliquo in
constabit : ergo de omnibus loquitur D.
D. Thom.) ex adductis testimoniis facile
Thomas.
impngnatur. Tum quia loco citato ex 4
ΐΛ5 72. Forte ingerit alicui scrupulum, quod
I Sententiarum, dist. 2, loquitar D. Thom.
adductaD.Thomæ testimonia non inSumma
etiam de actibus humanis bonitate civili
- Theologica, quæ maximæ authoritatis est,
perfectis, qui secundum se communes sunt
sed in aliis ejus scriptis continentur. Sed
tam habentibus, quam non habentibus gra­
quid ubi scrupulus sine ratione pungit ?
tiam, et virtutes infusas; et de his actibus
I
Dicemusne adeo expressam in aliis scriptis
asserit, quod in habente gratiam debent
'
D. Thom. sententiam fuisse ab eodem re­
esse meritorii, licet in eo qui gratia caret,
tractatam in Summa, quia eam ibi non sic
maneant indifferentes ad meritum, et de­
expresserit, cum nec oppositum vel leviter
meritum, ut constat ex verbis illis, quæ
insinuaverit? Aut esse poterit retractationis
zj. 66 retulimus : « Actus autem bonitate
signum, quæ toties in aliis libris expressa
« civili perfectus non est susceptibilis effisunt, non ubique expresse repetere? Apage :
« caciæ merendi, nisi in eo qui gratiam
nullus hoc dicet, nec ex discipulis S. Docto­
« habet ; et ideo in eo qui caret gratia, inris, nec ex aliis. Praeterquam quod etiam
« differens est ad meritum, et demeritum;
in Summa (ut scrupulus omnino tollatur)
« sed in illo qui gratiam habet, oportet vel
licet non ita expresse, confirmavit Ang.
e meritorium, vel demeritorium esse,etc.»
Doctor suam, et nostram sententiam : tum
Et ponit exemplum in comestione, et in
quia in hoc 4 articulo loquens de eo qui est
ludis servantibus modum temperantiae, et
ingratia, docet omnes actus aliarum virtu­
eutrapeliæ, de qua in lib. Ethic, tradat
tum ordinari in illo ad finem charitatis, et
Philosophus. Certum est autem, quod hu­
abeo imperari, quod est omnes esse beatijusmodi actus sunt quoad substantiam na­
tudinis meritorios. Et 2, 2, q. 2, art. 9,
turales, ac proinde fiunt elicitive a virtuti­
absque retrictione asserit actus naturales
bus moralibus acquisitis ; licet quoad mo­
liberi arbitrii,qui ante charitatem non erant
dum, per quem meritorii constituuntur, in
meritorii, fieri meritorios charitate super­
habente gratiam sint supernaturales, et
veniente per ipsam charitatem, sicut etiam
procedant etiam imperative a virtutibus
fit actus fidei ; unde in solutione ad primum
infusis.
ita inquit : «Neque natura, neque fides sine
Tum etiam, quia (ut nuper dicebamus)
« charitate possunt producere actum meritam in hoc testimonio, quam in alio ex
» torium ; sed charitatesuperveniente actus
quxst. 2, de malo, mens D. Thom. est osten­
« fidei fit meritorius per charitatem, sicut
dere, quod sicut in eo qui caret gratia, non
, et actus naturæ, et naturales liberi ardatur actus hamanus indifferens ad bonum,
et

755

« bitrii. λ Et quxst. 6, art. 2 ad 2, cum di­
xisset dari aliquos actus bonos non infor­
matos charitate, subdit : Sicut plerumque
contingit in peccatoribus. Quo dicendi modo
salis innuit, eos nunquam dari in justis,
sed omnes eorum actus bonos informari
charitate : nam restrictio illa, in peccatori­
bus, proculdubio similes actus a justis ex­
cludit. Tum etiam, quia ut ex dicendis in
toto hoc dubio constabit, præcipua funda­
menta, quibus hæc D. Thom, sententia ful­
citur, habentur etiam in partibus, ut in
hac 1,2, quxst. 100, art. 10, et 2, 2, quxst. 4,
art. 3, quxst. 23, art. 8, necnon quxst. 44,
art. 4 et 5, aliisque in locis in sequentibus
referendis.

§ Π.
Eadem D. Thomæ sententia discipulorum
authoritatibus comprobatur.

73. Confirmat nostram assertionem com-Thomismunis consensus discipulorum D. Thom. cloa^.
qui sequentes Ang. Magistrum docent, om- sns·
nes actus humanos hominis existentis in
gratia, qui non sunt demeritorii, et mali,
esse meritorios ex imperio, et ordinatione,
saltem virtuali, charitatis ; quod est esse de
condigno meritorios vitæ æternæ. Ita do­
cuit Capreolus in 2, dist. 4, quxst. \,art. 3, CapreoL
ad secundam confirmationem secundi ar­
gumenti ; sed præcipue dist. 40, sxpe citata,
quxst. 1, art. 1, ubi secundo loco ponit
istam conclusionem : Nullus actus humanus
secundum individuum consideratus in ha­
bente gratiam est indifferens ad meritorium,
et demeritorium. Quam conclusionem authoritatibus D. Thom. et rationibus ibi ad lon­
gum probat. Et in 3 art. solvit argumenta
contra illam, ubi in solutione ad 1, quod
erat Scoti, sic ait : In habente charitatem
omnis actus moraliter bonus refertur in
Deum, non quidem actualiter (hoc est for­
maliter) nec solum habitualiter, sed virtua­
liter, etc. Et eodem tenore prosequitur ca?teras argumentorum ejusdem Scoti, et Du­
randi solutiones.
Eodem modo loquitur, et eandem conclu­
sionem ponit ibidem Deza Hispalensis, et Deza.
eodem modo respondet ad argumenta Scoti,
etDurandi, sequutus per omnia Capreolum.
Unde necesse non erit ejus verba hic re­
ferre, quia a verbis et sensu Capreoli non
differunt.
Cajetanus 1, 2, quxst, 8, art. 3, inquit : Cajetan.

DE INFLUXU CHARITATIS.

DISP. IV, DUB. V.

parte, et quomodo opposita sententia (alias
« Cum autem habens charilatem ambulat,
cujus inscriptio est: Exhortation a Ia virlud,
ratione probabilis) in via S. Doctoris aut
« vel prædicat» et quidquid aliud non mali
enumerans (c. 14,) effectus gratiæ in sancti­
ficatis, inquit : « Otro effetto suyo es hazer
nullo modo, aut vix possit defendi. Quod
« facit, quamvis de Deo non cogitet actua« liter, actus tamen ille non solum talis
e al hombre tan grato, y de tanta dignidad
palet ex dictis : tum quia adducta D. Thom.
« en los ojos de Dios, que todas quantas
« virtutis est, sed charitatis, et voluntas
testimonia pro nostra sententia vix appa­
« tunc virtualiter refertur in Deum, et non i « obras deliberadas haze, que nosean perentem solutionem, aut tergiversationem
α cados, le son gratas, y merecedoras de
e solum habitualiter, etc. » Quod autem sic
admittunt. Tum etiam, quia nullibi S. Docrefertur, meritorium est de condigno vitæ
« vida eterna. De suerte que no solo los
toroppositum insinuavit ; nam quod 1 part,
æternæ. Idem docet quxst. 21, seq. art. 3.
α actos de las virtudes, mas las obras naipast. 62, art. 4, dixerit, Angelum non
Ferrar. rerrara 3, contra gentes, cap. 109, sic ait :
« turales, como son el comer, el beber, el
meruisse in primo instanti per amorem
Omnis actus electivus in habente gratiam est
« dormir, etc. son gratas à Dios, y merecenaturalem, quamvis pro illo instanti jam
« doras de tan gran bien, etc. »
meritorius, aut demeritorius : subdit vero
haberet gratiam, ex quo colligere volunt
Favet Bannez2, 2, quxst. 23, art. 8, qua-mua
statim. quod nullus actus est meritorius,
aliqui neotherici, dari apud D. Thom. ac­
nisi in Deum actu, aut virtute tendat.
tenus doctrinam D. Thom, de formatione
tum indifferentem ad meritum et demeri­
virtutum per charilatem, extendit ad vir­
Soto.
Magister Soto lib. 3, de natura et gratia,
tum, in eo qui est in gratia, nullatenus est
tutes acquisitas, et dicit omnes illas chari­
cap. 4, non longe a principio ita loquitur :
contra nostram assertionem. Quoniam ac­
tate formari, et quod charitas imperat, et
« Omne opus genere suo bonum absque
tus ille, et amor quo Angelus in primo
ordinat earum actus ad proprium finem:
α ulla mala circumstantia, quod extra gra­
instanti se, et Deum ut authorem naturæ,
ft tiam factum est moraliter bonum, si fiat
quod est præcipuum hujus sententiae fun­
et præcisive a subordinatione, vel restric­
« ab illo qui est in gratia, est meritorium
damentum. ut ex sequentibus constabit
tione ad altiorem finem, naturaliter diNam ex hoc bene sequitur, quod dum justus
« vitæ æternæ. » Et post pauca : « Neque
lexit, non fuit actus liber, sed omnino
a alia relatiovideturrequisitaesseinDeum,
operatur bene moraliter, sive utatur vir­
necessarius, tam quoad specificationem,
tutibus infusis, sive acquisitis, omnes illius
« tanquam in finemsupernaturalem, quam
quam quoad exercitium ; unde non fuit ac­
actus procedunt ex imperio charitatis, quia
« quod procedat ex gratia : quocirca id quod
tus moralis, de quibus actibus nunc loqui­
procedunt ex virtutibus charitate formatis,
« nonnulli comminiscuntur, scilicet quod
mur, et ad quos requiritur libertas, saltem
atque adeo quod omnes sunt vitæ æternæ
« potest opus procedere ab illo, qui est in
quoad exercitium : ob idque a D. Thom.
meritorii : quod ipse Bannez (ut sinistre ei
« gratia, non tamen ex gratia, approbare
appellatur conversio illa naturalis, non
nonnulli imponunt) non negat, sed potius
« satis nequeo, nisi de peccatis venialibus ;
solum prout naturale distinguitur contra
« nam si opus sit bonum, et procedat ab
innuit, saltem respectu illius qui justifica­
supernaturale, sed etiam prout distinguitur
tus est cum actu charitatis. Citatur item
« illo qui est in gratia, virtualiter (quod
contra liberum ·. et ita non mirum quod
pro eadem sententia a Montesino in præ­
« aiunt) proficiscitur ex gratia. » Hæc Soto.
Angelus per hujusmodi actum non merue­
senti disp. 27. Alti iodorensis lib. 2 Sum· Altis)·
Medina. Eandem sententiam tenet Medina in hac 1,
rit, quia soli actus liberi morales possunt
mx, tract. 2, quxst. 2, ubi nihil dicit : favet ’ ·
2, quxst. 18, art. 9, dub. penult imo, et reimperari a charitate, et esse meritorii. Tum
tamen tract. 29, quxst. 3, tertii capituli.
Victor. fert pro sententia Soti Victoriam. Et in
denique, quia consensus adeo communis
præsenti refert, et approbat quartam opi­
Nostram etiam conclusionem ponit Vasq. TiS*
nobiliorum Thomistarum satis, superque
in præsenti, disp. 217, ductus tamen longe
nionem Cajetani, et aliorum dicentium,
suadet hanc semper fuisse mentem sui
quod ut actus omnes boni moraliter sint
diverso et falso fundamento, existimans
Ang. Magistri.
meritorii vitæ æternæ, sufficit, et requiri­
non requiri ad meritum relationem chari­
tur virtualis relatio in Deum finem super­
tatis, neque alterius virtutis supernaturalis,
§ IH.
naturalem, quæ in eo consistit, ut quando
adhuc virtualem. ut vidimus dub. 1. Lorea
homo primo justificatur, referat se, et om­
vero disp. 48, etsi oppositam sententiam
Ratio fundamentalis pro assertione de­
nia sua in finem supernaturalem, et hæc
tueatur, fatetur tamen nostram esse D.
sumpta ex D. Thoma.
relatio durat virtualiter per totam vitam,
Thom. et Thomistarum locis a nobis alle­
gatis. Montes, etiam disp. 36, num. 203,
si peccatum mortale non interrumpatur.
M 76. Fundamentalis ratio nostræ assertio­
refert pro nobis, et contra se plures ex dis­
Et hxc sententia sic exposita (subdit Medina)
nis depromenda est ex D. Thom. in testimo­
cipulis D. Thom. et ipsum Ang. Magistrum
sine dubio est D. Thom. in 2, dist. 26, art. 6,
niis adductis : possumus vero proponere
etdist. 40, quxst. 1, etc. Quod etiam docent
citata quxst. 2, de malo; nec tamen ejus
illam sub hac forma. Quilibet actus chari­
zumel. Zumel in hoc art. disp. 2, conci. 3, Greg.
testimonium postea solvit. Et eodem modo
tatis ordinat efficaciter,quantum est ex se,to­
^raer^' Martinez dub. unico, conci. 2, Gonet disp. 2,
plures alii, etsi nostram sententiam non
tum hominem, et omnes ejus operationes
Gonet. art. 6, num. 151, et alii ex gravioribus
sequantur, fatentur nihilominus eam, et
moraliter bonas in Deum finem ultimum
Thomislis, qui scripta prælo non manda­
non oppositam in scriptis Ang. Doctoris,
supernaturalem : ergo omnes operationes
runt.
et veterum discipulorum ejus manifeste
moraliter bonæ hominis justi, qui in sua
74. Inter hos etiam Scholasticos D. Thom.
contineri.
justificatione habuit prædictum actum, nec
discipulos referre placuit doctissimum pa75. Adduximus ita ad longum verba D.
postea retractavit illum per peccatum mor­
Lttdov. riter, et piissimum M. I.udovicum GranaThom. et Thomistarum, ut liquido constet, **
tale, referentur virtualiter in prædictum
Granat. tensem
jn su0 primo adeo utili tractatu,
quantus sit pro nobis Ang. Doctor in hac
finem : omnes ergo hujusmodi operationes
parte,

757

erunt de condigno meritoriæ vitæ æternæ.
Hæc secunda consequentia manifesta est ex
priori ; nam supposita morali bonitate ac­
tus, et existentia in gratia ejus qui opera­
tur, nihil aliud desiderari potest ad meri­
tum vitæ æternæ, nisi prædicta charitatis
relatio, l’rior vero ex antecedenti sequitur,
quia si semel ordinatio ilia, quæ fit imme­
diate per charitatem, est efficax, debet im­
perare omnes illos actus, qui per ipsam
tanquam media, vel objecta mate rialia ad
finem ultimum referuntur, debetque quan­
tum est ex se, in omnes illos influere, ita
ut quandocumque exequutioni mandentur,
fiant in virtute talis ordinationis, alias or­
dinatio hæc non esset efficax, utpote cujus
virtus non se extenderet ad actus impera­
tos, neque influeret in mediorum exequutionem. Non enim habemus illud signum
efficacis intentionis, seu ordinationis, prout
distinguitur ab inefficaci, nisi quod illa in­
fluit in actum, quem ordinat, et pertingit
sua efficacia usque ad exequutionem medio­
rum ; istius vero virtus, utpote inefficax, et
sistit antequam media, vel actus imperati
exequutioni mandentur. Si ergo per actum
charitatis refert homo efficaciter omnes
suas morales operationes bonas et honestas
in Deum finem supernaturalem, virtus is­
tius actus, et ejus efficacia debet durare, et
pertingere usque ad illarum exequutionem;
ita ut nulla ponatur in rerum natura, nisi
ex imperio, et virtute prædicti actus. Ante­
cedens autem probatur, quia actus charitatis
est amor efficax finis ultimi supernaturalis
super omnia simpliciter : ad hujusmodi
vero amorem spectat, ut omnia per ipsum
(quodlibet suo modo) fini illi subdantur, ac
subordinentur ; et sicut media ad finem
omnia ad ipsum (secundum quod unum­
quodque referibile est) efficaciter referan­
tur. Unde dixit D. Thom. loco cit. ex 2,
dist. 40, in solutione ad 6, quod quandocum­
que habitus charitatis in actum exit, fit or­
dinatio totius hominis in finem, ultimum, et
per consequens omnium eorum, qux in ip­
sum ordinantur, ut bona sibi.
TÎ. Confirmatur primo, quia per illam Conürmatur.
ordinationem sui, et omnium suorum in primo.
finem supernaturalem constituit homo
seipsum, et proprium bonum honestum in
ratione medii, aut quasi medii efficaciter
subordinati ad illum finem : ergo in omni­
bus quæ propter se, et propter bonnm pro­
prium postea ordinate operatur, intendit
virtualiter prædictum finem. Nam ut ait

DISP. IV, DUB. V.
758

759

DE INFLUXU CHARITATIS.

D. Thom. cit. art. 11, w quxst. 2, de vir­ I actus procedere ex illa ordinatione, aut in
ejus virtute ad finem supernaturalem re­
tutibus : Cum aliquis seijwuni ordinat in
ferri.
Deum sicut in finem, in omnibus quæ propter
Sed contra hanc responsionem urget tam ir­
seipsum facit, manet virtute intentio ultimi
ratio facta, quia amor ille charitatis esi*19® I
finis, qui est Deus. Atque ita quidquid refert
amor absolutus, et efficax Dei finis ultimi
ad se, refert virtualiter ad ipsum Deum.
supernaturalis super omnia simpliciter,
Cum ergo omnia, quæ homo honeste ope­
est que proinde proprius, et perfectissimus
ratur, nisi fiant præcise propter Deum, or­
amor (inter cæteros) qui debetur huic fini :
dinet immediato inseipsum, et in proprium
unde sicut finis ipse, quia talis, omnia qui
bonum honestum, consequens est, ut om­
possunt esse sub ipso, quantum est ex se
nes ejus honestae operationes, aut præcise
efficacissime trahit, et ad se convertit; ita
propter Deum exerceantur, aut virtualiter,
etiam prædictus amor, quia est proprius
et implicite in ipsum tendant.
et perfectissimus amor, qui debetur tali
Scantio.
Confirmatur secundo : nam potissimum,
fini, debet, quantum est ex se, omnia illi
quod per actum charitatis homo offert, est
efficaciter subordinare, et ad ipsum re­
liberum arbitrium, et ipsa potentia volun­
tatis, per quam habet dominium omnium
ferre. Videantur quæ diximus tract, prxced. disp. '2, a num. 221. Tum etiam, quia
suorum humanorum actuum ; hoc est enim
amor iste est formalis , et perfectissima
Deum efficaciter, et e.x toto corde diligere,
participatio voluntatis divinæ, participatipsummet cor, et ipsam voluntatem ei to­
que proinde efficaciam et perfectionem di­
taliter consecrare : ergo refert eo ipso effi­
vinæ voluntatis, divinique amoris : ergo
caciter omnes actus honestos, qui possunt
sicut voluntas, et amor divinus ad omnia
ex tali voluntate, et libero arbitrio proce­
se extendit, eaque refert efficacissime (se­
dere; ita ut quandocumque in rerum na­
cundum quod unumquodque referibile est)
tura ponantur, semper fiant propter obse­
in prædictum finem, ita etiam amor chari­
quium Dei, referanturque in ipsum ad
minus virtualiter. Patet ista consequentia;
tatis hoc ipsum cum proportione, et par­
nam sicut ille, qui fructuosam arborem
ticipative habebit: atque adeo pertinget
vendit, aut donat amico, donat, aut vendit
illius efficacia ad omnia, quæ ex parte ho­
minis, ubi residet talis amor, possunt ca­
eo ipso, quasi in radice, et virtute omnes
dere sub isto fine.
illius fructus, et ideo quidquid postea arbor
79. Deinde impugnatur prædicta solu- Xtyr.
illa fructificat, amico fructificat, ceditque
tio, et simul ostenditur efficacia rationis D.e,C1’?'0·
totus fructus in obsequium et utilitatem
Thom. Quoniam efficax, et virtualis relatio
amici : ita qui arborem suæ voluntatis effi­
sui, et omnium suorum in Deum finem ul­
caciter Deo donavit, obtulit pariter cunctos
timum supernaturalem cadit sub praecepto
ipsius bonos fructus, nempe actus omnes
charitatis : ergo qui adimplet hujusmodi
voluntarios, et honestos ; ita ut ex vi illius
donationis, quotiescumque prædicta vo­
præceptum, efficaciter refert se, et omnes
luntas bene moraliter fructificet, Deo fruc­
suos actus in prædictum finem : hoc autem
facit homo quolibet actu charitatis : ergo
tificet, et quidquid virtuose eliciat, totum
ordinat efficaciter per illum omnes suos
fit Dei.
actus bonos, et honestos in finem praedic­
I;
■
§ IV.
tum ; atque adeo quandiu actus iste per pec­
catum mortale non retractabitur, quidquid
operatus fuerit homo bene moraliter, in
Præcluditür responsio Gabrielis Vasq. ct
Deum dirigetur, omnesque ejus honestae
aliorum.
operationes procedent virtualiter ex actu
illo charitatis, et cum virtual! relatione ad
78. Ad hæc Vasq. et alii ex adversariis
r^pon- inf™ referendi negant generalem illam
ejus finem. Hæc secunda consequentia se­
cundum omnes suas partes deducitur ma­
^crea- °rd i nationem factam per charitatem esse
riorum, efficacem, quia (inquiunt) neque secundum
nifeste ex alia priori; et minor subsumpta
se, nec mediis aliis actibus ab ea impera­
est per se nota. Prima vero consequentia
tis continuatur cum omnibus actionibus
sequitur ex antecedenti. Tum quia interea
subsequentibus : quod tamen erat necessa­
quæ sunt hominis, potissime debent connu­
rium , ut esset efficax, et in illas omnes in­
merari actus morales, utpote qui cadunt
flueret. Atque ita negant, posse prædictos
sub ejus potestate, et quorum ipse rigorosum

habol dominium, et ideo qui tenetur
excharitate se et omnia sua in finem su­
pernaturalem efficaciter referre, præcipue
debet ei subordinare hujusmodi actus. Tum
etiam, quia ut in prima confirmatione pro
nostra ratione dicebamus, omnes actus li­
beros, quos elicit homo, et non præcise
propter Deum, convertit efficaciter ad seipsum, et ad proprium bonum, si ve ex amore
concupiscentiæ, sive ex amicitia operetur,
eo quod amicabilia ad alterum ( quando
amor non est charitas) semper veniunt ex
amicabilibus ad se : unde qui Deo fini su­
pernatural! subjicit efficaciter seipsum ,
constituitque proinde totum suum bonum
honestum in ratione medii, aut quasi me­
dii finis isti subordinati, vel debet actus
suos moraliter bonos formaliter, et imme­
diate ad illum referre, ut dum operatur
praecise propter ipsum; vel si operatur
propter bonum proprium, et propter se ,
debet illos referre virtualiter mediante eo­
dem bono proprio jam relato.
Antecedens autem suadetur primo, quia
diligere Deum efficaciter et appretiative su­
per omnia, ad quod unusquisque tenetur
ex praecepto charitatis; non est aliud quam
Deam sibi et omnibus efficaciter antepo­
nere, non utcumque, sed per modum finis
ultimi sui, suorumque omnium; quod est
se, et omnia sua efficaciter illi subjicere, ac
subordinare, proindeque omnia ad ipsum
efficaciter referre. Et ideo D. Thom. expo­
nens 2, 2, quæst. 44, art. 4, vim hujus præ­
cepti, inquit : Deus autem est diligendus si­
cut finis ultimus, ad quem omnia sunt refe­
renda, Et in hac 1, 2, quæst. 100, art 10:
Sub præcepto charitatis continetur, ut dili­
gatur Deus ex toto corde, ad quod pertinet,
ut omnia referantur in Deum. Si igitur ad
amorem finis ultimi, et dilectionem Dei
super omnia spectat ut in ipsum omnia
alia ordinentur,et ad illum rerantur,quandia ordinatio ista, et modus referendi fue­
rit inefficax, et non ex toto corde, non erit
efficax, et ex toto corde prædictus amor,
sicut est in præcepto.
Deinde hoc satis expressisse videntur
verba illa, quæ ponuntur Lucæ 10 ·. Diliges
Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et
ex lota anima tua, et ex omnibus viribus
tuis, et ex omni mente tua, etc. In quibus, ut
ex se, et ex sacro contextu liquet, contine­
tur præceptum charitatis, et præcipimur
Deum diligere, non utcumque, sed sub illa
totalitate, ex toto corde etc. quia totum nos-

trum cor, tota anima, tota mens omnesque
vires nostræ debent ( unumquodque suo
modo) divinæ dilectioni incumbere, cunctaque hæc tenemur in Dei obsequium con­
secrare, quatenus sive corde aliquid dili­
gamus, sive cogitemus mente, sive vi, et
anima sensitiva aliquid appetamus, sive
quomodolibet mediis nostris potentiis, et
virtutibus operatives aliud quidquam exequutioni mandemus, debet omnis nostra
humana operatio ex Dei amore aliqua ra­
tione procedere, et ad Deum tanquam ad
finem ultimum, saltem virtualiter ordi­
nari.
80. Potestque magis roborari tota hæcUrgetar
improbatio responsionis Vasq. et confir­
mari adhuc nostra ratio. Quoniam modus
operandi in omnibus ex charitate cadit
sub præcepto charitatis, ita ut qui servave­
rit hoc præceptum, nec praetermiserit alia,
quæ ad illud ordinantur, quidquid honeste
operabitur, ex amore Dei, et propter ipsum,
saltem virtualiter operetur : ergo ordinatio
nostrorum actuum in finem supernatura­
lem, quæ cadit sub præcepto, et fit per actum
charitatis, est ordinatio efficax, cujus vir­
tus sine nova prædicti actus repetitione
debet usque ad eorum exequutionem se ex­
tendere. Antecedens ex dicendis a num.
117, in solutione ad primum oppositae sen­
tentiae satis constabit. Consequentia vero
liquet, quia nisi ordinatio illa, et actus
charitatis esset modo dicto efficax, posset
homo adimplere sufficienter charitatis præ­
ceptum, et tamen in pluribus suis actibus
non operari ex charitate, cum ad hunc ope­
randi modum in omnibus, nec prima illa
ordinatio, primusque ille actus charitatis se
extenderet, neque ad aliam ordinationem,
actumve charitatis ex charitatis præcepto
teneatur. Sed de hoc plura dicemus num.
citato.
Qualiter vero ordinatio prima, quæ fit Nota,
per actum charitatis, quandiu non retracta­
tur, continuetur cum actibus subsequenti­
bus, et duret semper virtualiter, ita ut pos­
sit in illos influere, dicemus in solutione
ad objectiones contra rationem D. Thom.
quas jam subjungimus.
Illud autem hic prius observandum venit
(et non parum nostram assertionem, et ra- «
tionem confirmat ) quod etiam apud plures
ex adversariis, transactis formaliter actu
charitatis, et ordinatione per eum facta,
omnique actu voluntatis cessante, perma­
net illius virtus per aliquod tempus, ita

DE INFLUXU CHARITATIS.

760

quod toto illo tempore necesse non sit actam
charitatis repetere, ut actus boni qui tunc
exercentur, sint meritorii. Et si ab eis petas,
quanto tempore prædicta virtus inextincta
perduret, et influat in actus aliarum virtu­
tum, vix duos unius vocis reperies; nam
alius unam tantum horam, alius totam
diem, alius hebdomadam, alius mensem,
et alius integrum annum, unusquisque pro
sua tantum voluntate designat. Et sane si
sublato omni actu charitatis, tam elicito,
quam imperato (ut saepe tolluntur) potest
prædicta virtus in voluntate permanere,
gratis omnino ad hoc, vel illud tempus de­
terminatur. Quæ enim ratio est, ut duret
per unam horam, et non per duas? et si per
duas, cur non per totam diem? etsi per
diem, quare non per hebdomadam? cur
non per mensem? cur non per annum?
quare non per totam vitam ? Dicamus ergo,
vel transacto formaliter omni actu charita­
tis non durare amplius ejus virtutem, nec
posse hominem mereri absque novo chari­
tatis actu, quod nullus dixit ; vel manere
praedictam virtutem in voluntate, durareque (nisi retractetur ) per totam vitam, et
influere in omnes actus moraliter bonos, ut
ratio facta convincit.

§ V.

Proponitur duplex objectio adversus ratio­
nem D. Thomx.
81. Sed ecce adversus hanc D. Thom.
°tio. rationem duæ insurgunt non leves difficul­
tates, quas oportet in medium proferre,
quoniam ex illarum solutione doctrina tra­
dita, et nostra conclusio non parum eluci­
dabitur. Objicies ergo primo ex Durando,
Vasq. Suarez, et aliis, quod prima illa or­
dinatio facta per actum charitatis non se
extendit, adhuc virtualiter, ad omnes subsé­
quentes actus moraliter bonos, ita ut possit
esse vera causa eorum, et in illos influere :
ergo nec possunt actus isti in virtute illius
ad finem charitatis referri. Consequentia
videtur perspicua, quoniam actus aliarum
virtutum non referuntur in finem charita­
tis, nisi ex imperio, et ordinatione ipsius
charitatis, ut dub. I dicebamus ·. atque adeo
nisi virtus charitatis, et influxus prædictæ
ordinationis ad illos, secundum quod ha­
bent esse in exequutione, se extendat, non
est unde possint ejusmodi relationem ha­
bere. Antecedens vero probatur, quoniam
Prima

DISP. IV, DUD. V.

assertione non est efficax, vel nimium pro­
illa prima ordinatio cito interrumpitur, ct
bat; probat enim, si est efficax, infidelem
totaliter cessat antequam prædicti omnes
qui so, et omnes suos actus per actum idoactus in rerum natura ponantur, ut expe­
(
lolalriæ in obsequium, et honorem idolorientia notum est : ergo repugnat quod in
j
rum retulit, in omnibus quæ postmodum
illos influat, et quod ad eorum realem cauoperatur,intenderovirtualiter istum finem,
salitatem se extendat ; nam quod jam ex
atque ita omnes illius actus deliberatos ha­
toto cessavit, et nullo modo est, non potest
bere ex eo malitiam idololalriæ. Hoc autem
ullo modo influere, aut habere reipsa ra­
est omnino falsum, alias nullum esset in
tionem causæ.
infidelibus bonum opus morale, omnesque
Confirmatur : quoniam transacto illotafe
illorum mali actus essent peccata mortalia,
formaliter, per quem fit prædicta ordinaet nullus dumtaxat veniale, contra ea quæ
tio, non est assignabile, quam sui relinquat
tradidimus in tract, de Gralia, disp. 2, dub.
virtutem, aut effectum, in quo actus ipse
2, et quæ docet D. Thom. 2, 2, quassi. 10,
diu permaneat virtualiter : ergo non esi,
art. 4, et in 2, dist. 41, quxst. 1, art. 2,
ratione cujus possit in subséquentes omnes
’
ergo prædicta ratio non est efficax. Sequela,
actus influere, neque hujuscemodi actus ex
I
vel major probatur ; quoniam sicut fidelis
imperio illius ad finem charitatis possunt
peractum charitatis constituit in vero Deo
referri. Consequentia est nota; si enim
ultimum finem, refertque ad illum omnes
actus ille neque in se, et formaliter, neque
suos actus moraliter bonos : ita etiam infi­
in aliqua sui virtute, vel effectu virtualiter
delis idolo attribuit rationem finis ultimi,
perseverat quando reliqui in rerum natura
refertque proinde ad illud, vel potest referre
ponuntur, intelligi nequit quomodo influat
omnes suos actus : ergo si prior illa relatio
in eorum exequutionem, et referat illos
facta per charitatem influit in subsequenadhuc virtualiter ad suum finem. Antece­
dens autem suadetur, quia effectus iste, seu
,
tes actus virtualiter, eodem modo influet
in illos relatio, quæ fit per actum idolola­
virtus ex actu charitatis relicta, vel esset
triæ. Potestque eadem objectio fieri in quo­
aliquis alius actus ab illa immediate impe­
libet peccante mortaliter, etiamsi sit fide­
ratus ; et hoc non, quia etiamsi daretur
aliquando talis actus, ut in plurimum pa­
lis; quia per quodlibet mortale peccatum
rum durat, et deficit etiam antequam subsé­
i
constituit homo finem suum ultimum in
quentes alii exequutioni mandentur. Vel
J
creatura, diligitque appretiative super om­
esset aliqua actuum bonorum series conti­
nia bonum illud inordinatum, quod est
nuo sibi invicem succedentium, ita ut unus
objectum talis peccati.
causetur semper ex alio virtute primi ; et
ife 83. Nec videtur sufficiens responsio,
neque hoc dici potest, quia experientia
:
quam adhibet Medina , dicens infidelem
constat, non dari continuo prædictam
retractare prædictam idololatriæ ordina­
actuum seriem ; sed saepe vel somno, vel
tionem eo ipso, quod bene moraliter ope­
actibus otiosis, aliisque peccatis venialibus
retur ; atque ita nisi ordinatio illa repeta­
omnem actum bonum ex toto interrumpi,
tur, non amplius influere in actus subsé­
et cessare. Vel tandem esset ille effectas
quentes, nec istos jam referri virtualiter in
ipse habitus charitatis, qui semper quandiu
obsequium idoli.
non adest mortale peccatam, in voluntate
fas· Nam contra est, quod sicut ordinatio quæ
perseverat ; et hoc modo non est ad rem.
fit per actum charitatis, non retractatur,
Tum quia solus habitas charitatis, secluso
nisi per actum mortalis peccati animum a
omni actu, tantum refert habitualiter, quod
Deo avertentis, et convertentis ad opposi­
non sufficit. Tam etiam, quia habitus non
tum finem, nempe ad bonum creaturæ
influunt, nisi mediis propriis eorum acti­
inordinate dilectum : ita conversio qua in­
bus; et ideo quandiu non adest novus cha­
fidelis conversus est ad idolum, aut quili­
ritatis actus, nequit habitas charitatis de
bet mortaliter peccans ad objectum sui
novo influere, sed habebit se respectu alio­
peccati, non potest retractari nisi per cha­
rum actuum, quos elicit voluntas concomiritatem et gratiam, quæ voluntatem, et
tanter pure, et per accidens. Non est ergo
animam in Deum convertit, et sic avertit
in quo remaneat virtus prædicti actus cha­
ab objecto et fine peccati mortalis. Deinde
ritatis, primæque illius ordinationis.
quia in hac solutione videtur peti princi­
82. Secundo objiciunt Montes, et Vasq.
pium, dum dicitur infidelem retractare
quoniam vel ratio Ang. Doctoris facta pro0^’1
Salmant. Curs. theolog. tom. X.
assertione

761

præcedentem intentionem, quoties opera­
tur bene moraliter, hoc est enim quod in­
tendit præsens objectio, ex nostra ratione
sequi, nunquam infidelem post actum illum
idololalriæ operaturam bene moraliter ,
quia nulla est in infidelibus operatio, quan­
tumvis alias bona ex objecto, et aliis cir­
cumstantiis, quæ non possit ordinari in ma­
lum finem extrinsecum, atque adeo in
finem idoli, et ita male fieri : ergo sicut
actus charitatis præcedens retulit in Deum
finem supernaturalem omnes actus, quibus
non repugnat, quantum est ex se, ad istum
finem referri, et ita fiunt omnes meritorii :
sic etiam prædicta idololatriæ ordinatio
referet virtualiter ad finem idoli omnes
illius actus; quia nulli ex suo objecto, aut
ex aliis circumstantiis repugnat, ut ad hu­
jusmodi finem referatur, et ita prave fiat.
Confirmatur ex alio absurdo, quod ex Novum
prædicta ratione, si esset efficax, sequere- 1 ^^s®
tur; nimirum quod in habente gratiam
nullus daretur actus malus præcise quia
otiosus : hoc autem nullus dicet : ergo. etc.
Sequela probatur, quoniam actus otiosus
secundum se referibilis est ad bonum finem;
imo ideo præcise est malus, et otiosus, quia
cum fit referibilis, non refertur, sed sistit
in objecto indifférente : ergo si per primum
actum charitatis virtualiter in Deum refe­
runtur omnes actus subséquentes in ipsum
referibiles, manebit etiam virtualiter rela­
tus omnis actus ex objecto indifferens, et
ita nullus remanebit otiosus.

§ VI.
Prxmittuntur aliqua notatu digna pro
solutione utriusque objectionis.

84. Ut has objectiones, sane difficiles, Nota. i.
facilius diluamus, et vis rationis D. Thom. D. Tho·
omnino percipiatur, observationes notata
dignæ præmittendæ sunt. Primo igitur
sciendum est ex D. Thom. 2. 2, quxst. 23,
art. 8, et in 3, dist. 23, quxst. 3, art. I, dist.
27, quxst. 2, art. 4, de virtutibus quxst. 2,
art. 3, et de Verit. quxst. 14, art. 5, quod
charitas (et idem proportionali modo intel—
ligendum est de gratia) dicitur, et est forma
cæterarum virtutum ; quia ipsas, et earum
actus actuat, et informat. Cujus optimam
rationem tradit Ang. Doctor locis citatis,
eamque nos in tract, de charitate, ubi de
hoc ex professo disputabimus, latius expen-

49

DE INFLUXI’ CHARITATIS.
demus : quoniam in potentiis, virtutibus,
vel artibus subordinatis, illa quæ est circa
ultimiorem finem, movet, et applicat om­
nes alias ad operandum propter illum
finem : sicut ars militaris, quæ est propter
victoriam, ad quam omne officium bellicum
dirigitur, ordinat in suum finem equestrem,
et navalem. Unde quia charitas est circa
finem omnino ultimum, cui reliquae omnes
virtutes, et earum particularis fines subordinari debent, omnes illas movet, et appli­
cat, tribuitque eis, ut in ordine ad prædic­
tum finem, et propter ipsum operentur :
et quia in moralibus, qui dat ordinem ad
finem, dat formam, idcirco charitas quæ
cæleras omnes virtutes. et earum operatio­
nes per praedictam motionem dirigit, dici­
tur illas, et earum actus informare. Et
licet ad hanc formationem etiam concurrat
fides (charitas etiam sine fide nihil opera­
tur) ob specialem tamen rationem, quam
dub. 1, hujus disputationis, num. 10, ex D.
Thom. adduximus, non fidei, sed charitati
formatio hæc absolute tribuitur : quare dum
hic loquimur de charitate, et de gratia,
nunquam excludimus concursum fidei,
quamvis"non semper expressam de illo
mentionem faciamus.
Nota 2. 85. Fit autem formatio hæc a charitate
(nota secundo) non omnino immediate, sed
media quadam modali formalitate quæ est
ipsius charitatis participatio ab eadem dirivata ad virtutes, ratione cujus intrinsece
perficiuntur, et in finem ultimum ordi­
nantur, atque ita formatae redduntur, fiuntque virtutes beatitudinis meritoriae. Et
ratio est, quia charitas secundum se extrinsece se habet ad alias virtutes, sicut unus
habitus extrinsecus est alteri : id autem
per quod prædictæ virtutes immediate for­
mantur, et quod charitas in eis ponit, est
illis intrinsecum, ut expresse docet D.
Thom. quæst. 14, de Verit. art. 5, ubi loquens de formatione fidei per charitatem
(eadem autem ratio est de formatione caeterarum virtutum) in solutione ad 4, sic
inquit : « Dicendum, quod ipse habitus
« charitatis, cum non sit intrinsecus fidei,
« non potest dici forma substantialis, neque
o accidentalis ejus, etc. sed id quod ex cha­
ir ritate in fide relinquitur, est fidei intrin« secum. Et in solutione ad 1 : Id quod est
« perfectionis in fide, a charitate deducitur ;
« ita quod charitas habeat illud essentiali« ter, fides vero, et cæteræ virtutes partici« pative. Et in 3, ad Annib.dist. 27, quæst.

a unica, art. 2, sic ait ; Id quod charitas
α circa actum virtutis ponit, scilicet relatio
« in finem ultimum, est formale respecta
α actus virtutis, etc. » Quod ex professo a
nobis probandum est in Tractatu deChari­
tate.
86. Hæc autem D. Thom. doctrina verum
habet, non solum in actibus aliarum virtu­
tum, ut volunt aliqui, sed in ipsis etiam
habitibus: nam esti Ang. Doctor sub illa
comprehendat actus, imo et aliquando de
ipsis actibus dumtaxat videatur sermonem
facere ; numquam tamen excludit habitus,
sed virtualiter saltem semper illos includit,
etsæpe sæpius formaliter, ut quoties ait,
virtutes per charitatem formari; nam no­
mine virtutum absolute loquendo habitus
veniunt, potius quam actus. Sub proprio
tamen habituum nomine hoc illis applicuit
in 3, dist. 23, quæst. 3, art. I, quæstiunc. 1,
ibi : Omnes habitus qui sunt in viribus mo­
tis a voluntate charitateperfecta, participant
formam charitatis. Item loco citato de Ve­
ritate ponit contra se nonum argumentum
ad probandum, quod charitas non informat
ipsum habitum fidei, sed solum ejus ac­
tum; et sic quod non debet dici forma fidei,
sed actus fidei ; et respondet : « Ad nonum
« dicendum, quod quando superior vis per­
ci fecta est, ex ejus perfectione relinquitur
« aliqua perfectio in inferiori; et sic cum
« charitas est in voluntate, ejus perfectio
α aliquo modo redundat in intellectum; et
» sic charitas non solum actum fidei, sed
« etiam ipsam fidem informat. » Et ratio
est manifesta; nam cum charitas non eliciat,
sed tantum imperet actus aliarum virtu­
tum, nihil eorum immediate effective at­
tingit, sed mediis propriis virtutibus eli­
cientibus : unde repugnat, quod in prædictis
actibus aliquid ponat, per quod illos in­
trinsece informet, et referat ad suum fi­
nem, nisi operando per ipsas virtutes, et
media earum causalitate, et efficientia;
atque adeo nisi prius saltem natura com­
municet ipsis virtutibus aliquam sui parti­
cipationem, et aliquem modum intrinse­
cum, per quem sic eleventur, ut quoties
operatæ fuerint, eliciant suos actus, non
solum virtute propria, sed etiam in virtute
charitatis, et ex influxu, seu imperio illius
faciant illos formatos, et ordinatos ad ejus
finem.
87. Formantur autem virtutes a charitate b':iil
(quod est tertio observandum) quando ipsa
voluntati, et gratia animæ infunditur ; tunc
enim

DISP. IV, DUB. V.
enim lotus homo interius renovatur, sanc­
tificatur, et perficitur, omnesquo ejus ra­
tionales vires (id est, quæ participant liber­
tatem) specialiter Deo consecrantur, eiqoe
tanquam ultimo fini supernatural! totaliter
subduntur. Unde tunc primo debet in illas,
et in virtutes, quæ in eis existunt, quaedam
gratiæ, et charitatis refluentia derivari,
quædamque earum participatio ad illas in­
trinsece descendere, ul per hanc gratiæ, et
charitatis participationem in omnibus suis
actibus in Deum tendant, maneantque illi
perfecte subordinate. Eo vel maxime, quod
tunc, per se loquendo, et quantum est ex
natura rei. necessario adesse debet non soi
Ium in intellectu actus fidei, sed etiam ac­
tus formalis charitatis in voluntate, per
quem homo se, et omnia sua, præcipue
vero omnes morales operationes bonas,
quarum ipse est dominus, et quæ in virtute
cujuscumque suæ potentiæ, et habitus con­
tinentur, in Deum efficaciter referat, sicut
in finem ultimum supernaturalem. Non
autem esset efficax hæc ordinatio, nisi ex
vi ejusdem actus charitatis in voluntate,
et in habitibus moralibus aliqua intrinseca
formalitas, vel modificatio relinqueretur,
quæ esset ejusdem actus, et etiam habitus
charitatis, et gratiæ participatio : in qua
proinde prædictus actus, formalisque illa
ordinatio per ipsum facta virtualiter re­
maneret, et ratione ejus quidquid voluntas,
et cæteri habitus morales boni operarentur,
in Deum finem supernaturalem virtute supradicti actus, et ordinationis referrent.
Qualiter vero virtutibus supernaturalibus, quæ cum gratia infunduntur; et qua­
liter acquisitis, aut etiam aliquibus infusis,
quæ aliquando præsupponuntur ad gra­
tiam; ac denique qualiter acquisitis post
ipsam gratiæ infusionem prædictus modus
communicetur, et an in qualibet virtute,
etiam acquisita, sit modus distinctus, alia­
que huc spectantia, fuse a nobis exami­
nanda sunt tomo sequenti, in Tractatu de
Charitate.
i 88. Illud autem hic quarto adnolandum est
quod gratia, et charitas non solum virtutes
et voluntatem ratione illarum, sed etiam
voluntatem ipsam secundum se modificant,
et informant, communicantque illi pro­
prium modum supernaturalem, ratione
cujus quoties voluntas se sola, hoc est non
utendo habitibus (ut potest) operatur, agit
etiam in virtute charitatis, et gratiæ, elicitque actus formatos in ordine ad finem

763

supernaturalem. Et ratio hujus est, quia
nisi voluntati ipsi secundum se infundatur
hic modus, non manebit Deo ad plenum subordinata. Ad hoc enim requiritur, ut se­
cundum totam suam potentialitatem, et
omnem ejus gradum elevetur ad finem cha­
ritatis. Atque adeo requirit quod, et prout
est potentia obedientialis, substantialiter
(ut sic dicamus) informetur tum per habi­
tum charitatis medio quo eliciat actus, qui
secundum suam substantiam respiciant
Deum ut finem ultimum supernaturalem ;
tum etiam per alias virtutes infusas a cha­
ritate modificatas, mediis quibus eliciat
actus supernaturales quoad substantiam,
sed relatos ad finem charitatis solum modaliter : et rursus quod prout est potentia
substantialiter (ut sic loquamur) naturalis,
et obedientialis modaliter, hoc est, elicitiva actuum naturalium secundum substan­
tiam, et supernaturalium solum quoad mo­
dum, informetur modo illo charitatis
explicato, tam mediis suis habitibus natu­
ralibus, seu cum ordine ad ipsos, et secun­
dum illum gradum potentialitatis, quem
hujusmodi habitus in ea informant; quam
etiam immediate secundum se, et quoad
alium potentialitatis gradum, quem præ­
dicti habitus attingunt. Nam utroque modo
voluntas est operativa, et quandoque utitur
ad operandum habitibus, sive (quod idem
est) seipsa ut habitibus informata ; quando­
que vero non utitur illis, sed operatur im­
mediate omnino per seipsam. Unde ut ma­
net per charitatem Deo ad plenum subordinata, debet omnibus his modis formam
charitatis participare.
89. Denique observandum est, universa- Nota 5.
lem hanc informationem, quam hactenus
explicuimus,adeo esse charitatis propriam,
ut nulli alteri habitui (non excludimus gra­
tiam, eadem enim formatio, quæ est a cha­
ritate, est etiam ab ipsa gratia magis, vel
minus immediate, et suo modo a fide, ut
ex dictis constat) sive virtus sit, sive vitium,
possit competere. Quare etsi aliquis aliorum
habituum possit aliis imperare, et eorum
actus ad suum finem referre, ut cum pœnitentia ordinat actus aliarum virtutum ad
satisfaciendum Deo, et religio ad Deo cul­
tum exhibendum, etc. non tamen ex vi
hujus ordinationis, aut imperii imprimi­
tur ipsis virtutibus modus aliquis habitua­
liter, et permanentor in illis perseverans,
ratione cujus quoties operantur, agant in
virtute pœnitentiæ, vel religionis, etc. sed

764

DE INFLUXU CHARITATIS.

tota illa ordinatio, et imperium est cito
transiens, et tandiu durat quandiu durat
ipse actus formalis, v. g. pœnitentiæ, vel
alius aliquis actus formalis ab eo impera­
tus. Ubi vero omnis actus formalis finitur,
nihil est in quo actus pœnitentiæ virtuali­
ter maneat ; et ideo absque novo actu pœ­
nitentiæ habito formaliter, nequit dari
novum ejus imperium, adhuc virtuale res­
pectu cæterarum virtutum. Cujus opposi­
tum contingit in charitate ; nam modus
ille, quo intrinsece informat cæteras om­
nes virtutes, et in quo virtualiter contine­
tur ipsa charitas, et ejus actus, inest illis
permanenter, quandiu charitas est in vo­
luntate. Et ideo ad hoc, ut charitas virtua­
liter imperet actus cæterarum virtutum,
non est necessarius novus ejus actus, etiam
postquam omnis actus formalis in volun­
tate cessavit ; sed satis est, quod ipsæ vir­
tutes operentur, quia eo ipso utuntur præ­
dicto charitatis modo, et sic charitas per
illas semper virtualiter operatur.
Ratio vero, ob quam prædictus modus
informandi solius charitatis sit proprius,
ex dictis desumi potest; quia nimirum hæc
informatio debetur soli ultimo fini, cui de­
betur omnimoda subjectio aliorum omnium
finium particularium. Unde est propria
illius dumtaxat potentiæ, vel virtutis, quæ
per se respicit prædictum finem, quæ in
ordine supernaturali, seu respectu finis
omnino ultimi, qui est supernaturalis, est
sola charitas; et in ordine naturali, seu res­
pectu finis ultimi naturalis, est sola poten­
tia voluntatis.
Trace·
Pro cujus majori intelligentia adverdo^ctrinatendum est, quod sicut in ordine supernaexpli- turali omnes virtutes formantur per charietempto.tatem, ut dictum est : ita etiam in naturali
omnes habitus,sive virtutis sint,sive vitii, et
omnes vires voluntati subjectæ participant
quandam ejus formam, ratione cujus quo­
ties operantur, agunt in ordine ad ultimum
finem ordinis naturalis, qui est proprium,
et connaturale bonum ipsius appetentis,
adæquate satiativum sui appetitus. Et ita
videmus, quod quidquid homo naturaliter
vult, semper vult propter proprium bo­
num : nec fieri potest, quod anima nostra
quocumque habitu,aut virtute naturali uta­
tur, ita amet alienum honum, ut non po­
tius ibi diligat suum ; nam amicabilia ad
alterum (naturaliter loquendo) veniunt ex
amicabilibus ad se, ut Philosophus ait 9
Ethic, cap. 8. Hanc ergo inclinationem.

quam omnes animæ vires, quæ participant
libertatem, habent ad operandum propter
bonum proprii suppositi, quod est ultimus
finie ejus in ordine naturali, tribuit eis vo­
luntas, cujus proprium objectum est prae­
dictus finis, et sic informat eas in ordine
ad illum, facitque illas propter ipsum sem­
per operari.
91. Ex hac igitur paritate inter utramque W
istam formationem naturalem et supernaturalem potest magis explicari, quomodo dedini».
ad solam charitatem inter virtutes hæc
posterior pertineat. Quoniam in ordine
naturali sola voluntas (non excludimus in­
tellectus influxum, et multo minus animæ,
quia sine his voluntas nihil potest operari,
sicut nec charitas sine gratia, et fide) est
forma universalis omnium rationalium vi­
rium nostræ animæ, solaque ipsa tribuit
eis permanenter talem modificationem, ut
quoties operatæ fuerint, convertant omnem
suam operationem in finem ultimum natu­
ralem proprii suppositi, eo quod haec for­
matio, et conversio debetur in quolibet
ordine soli ultimo fini, et in ordine natu­
rali hujusmodi finis est proprium objectum
solius voluntatis. Ergo quia in ordine su­
pernaturali sola charitas respicit per se, et
ut proprium objectum finem ultimum hu­
jus ordinis, atque adeo finem absolute et
simpliciter omnino ultimum, ejus dumta­
xat erit proprium formare permanenter
omnes alias virtutes, et ita modificare il­
las, ut omnem suam operationem in hu­
jusmodi finem convertant.
Potestque hoc magis explicari, et confir­
mari ex eo, quod quilibet actus habitus so­
lum habet pro objecto peculiare aliquod
bonum, et finem aliquem particularem,
atque adeo solum potest ei competere, et
particularis informatio respectu aliorum
particulare imperium; particulari enimfini
solum potest competere ex parte sua motio
particularis, et ex parte habitus illum res­
picientis particularis informatio, et impe­
rium : at eo ipso, quod informatio hæc de­
beat esse solum particularis, nequit esse
respectu aliorum habituum, neque aliquid
in eis permanens ; alias non esset particu­
laris, sed universalissima, quia esset res­
pectu omnium, et in omnibus; daretur
enim pro omnibus actibus eo ipso,quod per
modum permanentis tribueretur. Debet
ergo prædicta informatio fieri per modum
transeuntis, ita ut tandiu duret, quandiu
durat formaliter actus imperans, aut alii,
qui

DISP. IV, DUB. V.
qui ab oo immediate, vel mediate imperen­
tur : hac vero actuum serie finita, statim
prædicta informatio evanescet. Cæterum
fiais qui est objectum charitatis, est finis
omnino ultimus, et universalissimus, qui
proinde sicut ex parte sua petit habere uni­
versalissimam motionem, sic etiam ex parte
habitus illum perse respicientis universa­
lissimam informationem,atque adeo quæ sit
respectu omnium virtutum et facultatum,
quæ illius sunt capaces, ut ex se patet, et
pro omnibus actibus earum, alias non esset
universalissima. Ad hoc autem debet dari
illis permanenter, et quæ semper eis insit;
si enim daretur illis transeunter, sæpe sine
ea invenirentur, et operarentur : unde non
daretur pro omni earum actu, atque adeo
non esset universalissima, sicut universa­
litas finis omnino ultimi requirit.

§ VII.
Expræjactis fundamentis satisfit priori
objectioni.
wi- 92. His igitur, etsi ad longum sed necesat£ sario prænotatis, non erit jam difficile propositas objectiones diluere. Ad primam
ergo respondetur negando antecedens : et
ad probationem dicendum est, quod etsi
ordinatio illa formalis, quæ fit per actum
charitatis, formaliter in seipsa transeat,
sicut transiit ipse actus, non tamen totali­
ter interrumpitur, sed permanet virtuali­
ter in illo modo, quem hactenus explicui­
mus, quemque habitus charitatis medio
illo primo suo actu formali imprimit om­
nibus virtutibus. Nam quia modus ille est
effectus non solum habitus charitatis. sed
etiam aliquo modo actus, et utriusque quod­
dam quasi participium, uterque virtute in
illo continetur, permanetque virtualiter
medio illo in omnibus aliis \rirtutibus.
Unde et operatur virtualiter cum illis quo­
ties ipsæ formaliter operantur, atque ita
refert virtualiter omnes earum actus in
eoum finem.
i-itjr Ad confirmationem negandum est etiam
antecedens ; jam enim nos assignavimus,
non ex proprio marte, sed ex D. Thom. et
ratione ipsa effectum, in quo ille primus
actus charitatis transactus in se formaliter
virtualiter semper conservetur, nempe su­
pra dictum modum, quem aliis virtutibus
imprimit. Probatio vero illius antecedentis
non est contra nos, quia effectus, quem nos

765

ponimus, non est aliquis eorum, qui in ea
improbantur; sed alius distinctus, nempe
informatio illa, et modus charitatis, quæ
jam explicuimus.
93. Nec refert, si contra hanc solutionem Replie»,
objicias, quod modus iste, quem non poni­
mus in aliis virtutibus, est habitualis ; da­
tur enim per modum habitus, et ita potest
voluntas pro libito eo uti, et non uti; nam
habilibus utimur quando volumus. Etsi
ergo quoties voluntas uti vult prædicto
modo, omnem suum actum referat in finem
charitatis ; si tamen voluerit eo non -uti,
operabitur bene moraliter absque hujus­
modi relatione. Eo vel maxime, quod cum
modus iste sit in virtutibus, hoc ipso quod
voluntas non utatur ad operandum ipsis
virtutibus, nec utetur prædicto modo :
constat autem voluntatem seipsa operari
posse bene moraliter sine eo, quod aliqua
virtute utatur, cum virtutes non tribuant
ei posse simpliciter, sed tantum faciliter;
ergo etiam poterit bene moraliter sine eo,
quod utatur modo prædicto, atque adeo
sine eo, quod operationes suas referat ad­
huc virtualiter in finem charitatis.
Non itaque hoc refert; negandum estE^ponenim, quod voluntas charitate informata
possit uti seipsa,aut aliquo habitu in ordine
ad eliciendum actum honestum, et non uti,
eo ipso prædicto modo. Tum quia axioma
illud, quod habitibus utimur quando volu­
mus, etsi verum habeat semper in habiti­
bus (de quo alibi) non tamen in modis; non
enim potest aliquis uti habitu intenso, et
non uti simul ipsa intensione, quæ est
modus ejus, quamvis possit ea magis,- aut
minus uti : et ut in plurimum, quicumque
utitur re modo aliquo modificata, utitur
necessaria ipso modo. Cujus ratio est, quia
ad utendum modo nihil aliud sæpe requi­
ritur, quam usus ipsius rei; et ita non stat
uti hac, et illo non uti. Quod etiam in
præsenti contingit, ut intuenti constabit;
nam ad utendum modo illo charitatis,
neque ex parte principii aliud requiritur,
quam voluntatem bene operari, et uti
seipsa, aut habitibus eo modificatis. Tum,
et maxime, quia licet modus iste sit habi­
tualis ad hunc sensum, quod datur per
modum permanentis, non tamen est om­
nino habitualis, prout esse habituale ex­
cludit omnem actualitatem actus secundi,
saltem virtualiter talis. Ut enim num. 87
explicuimus, modus hic non solum est par­
ticipatio habitus, charitatis, sed est etiam

766

DE JNFLUXU CHARITATIS.

quoddam participium ipsius actus charita­
tis : qua ratione actus secundus est, et dis­
tinguitur ab habitu; et ideo agit in virtute
utriusque, estque non solum virtualiter
habitus charitatis, sed etiam aliquo modo
actus ejus secundus virtualis. Unde que­
madmodum si actus ipse charitatis forma­
liter adesset, tribueret voluntati non tan­
tum posse, sed etiam actu operari propter
finem charitatis, nec posset voluntas, existente in ea prædicto actu, eo non uti, omnemque suam honestam operationem per
illum in finem charitatis referre : ita etiam
existente in ea supradicto modo nequibit
non ad omnem suam operationem bonam
uti ipso, et ratione illius ordinare illam
virtualiter in prædictum finem. Quare
quod communiter dicitur, habitibus nos uti
quando volumus, verum habet in ipsis ha­
bitibus, et ad summum in modis, qui præ­
cise sunt habituales; non autem in illis
qui simul important virtualiter actualitatem alicujus actus secundi, cujus sunt par­
ticipationes.
Ad illud vero, quod in hac objectione
additur, patet ex dictis num. 88 ; ut enim
ibidem diximus, charitas non solum in­
format virtutes, seu habitus, qui sunt in
voluntate, sed etiam ipsi voluntati tribuit
proprium modum, quo informat illam se­
cundum se, et immediate secundum illum
(ut sic dicamus) potentialitatis gradum,
quem habitus non informant. Unde cum
voluntas nullo utitur habitu, sive quia non
vult, sive quia nondum habet habitus ac­
quisitos, et operatur bene moraliter, uti­
tur hoc suo proprio modo, et ratione ejus
agit etiam tunc in virtute charitatis.
Alia
94. Sed urgebis, quia si modus hic cha­
replica. itatis, quem ponimus in aliis virtutibus,
non est præcise habitualis, sed habet vim
et rationem actus secundi, saltem victua­
lis, qui illum haberet, eo ipso formaliter
mereretur : at hoc est falsum : ergo, etc.
Minor patet, quia cum modus iste sit per­
manens, et sive homo operetur bene, sive
non, quamdiu gratia perseverat in anima,
semper duret, semper per illum homo con­
tinuo mereretur, etiamsi nihil boni ageret,
sed dormiret; quod patet esse falsum. Se­
quela vero probatur, quia ad merendum
formaliter, etsi non sufficiat habitus, vel
relatio charitatis præcise habitualis; non ta­
men exigitur actus ejus, et relatio formalis,
sed sufficit, et requiritur virtualis : si igitur
prædictus modus est participatio charitatis,

ac proinde relatio ad ejus finem, non præ­
cise habitualis, sed actualis virtualis, ut
dictum est, constituit seipso formaliter ra­
tionem meriti.
Et confirmatur, quia modus charitatis, coalr·
qui est in actu humilitatis, v. g. constituit
illum meritorium formaliter, non nisi quia
talis modus est participatio actus charita­
tis, et non præcise habitus, estque proinde
actualis, licet virtualis relatio ad ejus finem,
et non solum habitualis. Si igitur modus
ille permanens, quem ponimus in virtuti­
bus, est participatio actus charitatis, et non
tantum habitus, estque relatio, seu ratio
referendi ad ejus finem actus virtualiter, et
non habitualiter duntaxat, seipso formali­
ter constituet ubicumque fuerit permanenter meritum.
Respondetur negando sequelam. Et adDitait»
probationem dicendum, modum prædictum
participare quidem actum charitatis, qua
ratione actus secundus est; non tamen
adæquate, nec formalissime secundum il­
lam rationem, secundum quam constituit
seipso formaliter meritum : unde neque
ipse modus seipso, et formaliter illud cons­
tituit. Pro cujus luce observa, quod actus
formalis charitatis, cujus est participatio
et virtus prædictus modus, duo habet, et
referre seipsum formaliter actualiter ad
suum finem, et referre actus cæterarum
virtutum a se imperatos in eundem finem,
non formaliter immediate, sed effective,
imprimendo illis modalemquandam actua­
lissimam relationem, per quam immediate
tanquam per formam referuntur. Potest
itaque considerari actus charitatis, et prout
est formalis relatio actu et formaliter refe­
rens, et prout refert tantum effective, et
mediate : primo modo constituit meritum,
formaliter, et ubi datur participatio ejussic
sumpti,dari necesse est formaliter meritum.
At secundo modo non constituit meritum
formaliter, sed se habet ut efficiens illam
relationem, quæ illud in actibus aliarum
virtutum immediate constituit. Unde nec
participatio ejus prout sic debet seipsa me­
ritum constituere, sed influere actu in
opus imperatum, et efficere in eo actualis­
simam relationem, quæ meritorium illud
constituat.
95. Igitur modus ille, quem dicimus esse
permanenter in habitibus virtutum, et in
voluntate, non est participatio actus chari­
tatis formalissime, secundum quod talis
actus est formalis actualis relatio, sed ut
præcise

DISP; IV, DUB. V.
præeiso refert effective; et ita neque ipso
modus refert actu per modum formæ seipsum, aut subjectum, vel habitum, in quo
est, adhuc virtualiter ; sed influit una cum
illo effective in ejus actum, imprimendo illi
relationem, et modum alium charitatis
omnino actualem, qui immediate constituit
talem actuin formaliter meritorium. Quare
abi nullusdatur actus aliarum virtutum,in
quem modus charitatis in eis permanens
effective influat, cuique communicet alium
modum omnino actualem, sicut indormien­
tibus, et in non operantibus honeste con­
tingit, nihil datur per quod homo mereatur
formaliter.
.tidn 96. Ex quo patet etiam ad confirmationem, quia modus charitatis, qui est in actu
bumilitatis.est participatio actus charitatis,
secundum quod talis actus refert formali­
ter, seu ut est formalissime relatio, non
præcise secundum quod est ratio referendi
effective. Unde et ipse est actualissima rela­
tio participative; et ita non mirum, quod
seipsa mentum formaliter constituat.
Ratio vero.ob quam modus charitatis,qui
est permanenter in habitibus, humilitate
v. g. solum participat de actu charitatis,
qua ratione actus secundus est, rationem
referendi effective, non autem rationem
referendi formaliter; cum tamen modus
qui est in actu humilitatis, hanc rationem
referendi formaliter participet, in promptu
est; quia nimirum participatio, et partici­
pium proportionari debet cum natura et
conditione participantis, et nullus potest
participare id, cujus non est capax. Quia
igitur habitus humilitatisnon est immediate
capax actualis relationis ad finem charita­
tis, sicut non est immediate capax actualis
relationis ad finem charitatis, sicut non est
immediate capaxmeriti, quia habitibus non
meremur, sed actibus ; est tamen capax vir­
tutis, et determinationis ad referendum
effective ; idcirco modus qui in illo est, est
participatio actus charitatis solum quoad
hoc posterius, non quoad illud prius. Econtra vero actus humilitatis est capax relatio­
nis formalis (saltem modalis, seu partici­
pative) sicut est formaliter capax meriti ;
et ideo ab actu charitatis hanc rationem
participat.
Z3üe· 97. Etsi adhuc urgeas, quia actus chari:i' tatis, quandiu est, semper effective refert,
sicutsemper refert formaliter: ergo si mo­
dus, qui est in habitibus, hanc ex eo ratio­
nem participat, semper erit referens elfec-

767

live. Semper ergo, sive in vigilia, sive in
somno efficiet illum alium modum, et re­
lationem omnino actualem, quæ constituit
formaliter rneritum.
Respondetur negando antecedens, quia Diruitur
etsi actus charitatis habeat sufficientem vir­
tutem, sitque omnino determinatus ad re­
ferendum effective actus aliarum virtutum,
hoc ipso quod in rerum natura ponantur ;
non tamen eos semper effective actu refert
defectu ipsorum actuum, qui non semper a
parte rei ponuntur, quando adest actus
charitatis. Similiter ergo modus prædictus,
licet semper habeat sufficientem determi­
nationem, et virtutem ad referendum
effective eosdem actus ; dum tamen hi in
rerum natura non ponuntur, defectu eo­
rundem, et materiæ referibilis suspendit
suum influxum, et non refert.

§ VIII.
Posterior objectio diluitur.

98. Ad secundam objectionem neganda Besponest major, seu sequela ; et ad probationem
dicendum est, esse disparem rationem, dam.obquia actus charitatis, per quem fidelis se, Jræm°
et omnes suos actus in Deum, tanquam in
finem ultimum refert, est actus efficax ; et
ita ordinatio quæ fit per hujusmodi actum,
non est objectiva solum, sed etiam effecti­
va, cujus virtus ratione informationis, et
modi a nobis- explicati pertingit usque ad
exequutionem actuum omnium subsequentium. Actus veroidololatriæ,quo infidelisse,
et omnia sua idolo consecrat, respectu ac­
tuum omnium subsequentium est inefficax,
et ordinatio illa, quæ per ipsum fit respectu
hujusmodi omnium actuum, tantum est
objectiva, non effectiva. Non enim per
prædictum actum imprimitur voluntati,
aut ejus habitibus aliquis modus, qui sit in
illis permanenter, ratione cujus sic illos
informet, ut quoties postmodum operati
fuerint, agant in virtute prædicti actus.
Ut enim num. 89 et deinceps ostendimus,
modus iste informandi adeo est proprius
solius charitatis, ut nulli alteri, sive vir­
tuti, sive vitio possit competere : cujus
rationem ibidem assignavimus, ex eo nimi­
rum, quod sola charitas inter habitus ha­
bet perse primo respicere finem ultimum.
99. Neque obest, si dicas, quod respectu Beplfca.
infidelis idolum est ultimus finis, sicut
Deus est finis ultimus respectu justi ; ergo

70S

DE INFLUXU CHARITATIS.

sicut ob hanc rationem ordinatio quæ fit
per actum charitatis est efficax, et effectiva
respectu omnium, quæ justus in Deum
refert, ob eandem etiam ordinatio quæ fit
in idolum, erit efficax respectu omnium,
quæ illi consecrantur; eritque omnino
effectiva, non præcise objectiva. Qua repli­
ca in quolibet etiam peccante mortaliter
locum habet ; nam per quodlibet mortale
peccatum constituit homo finem ultimum
in creatura.
gotmio- Hoc itaque non obstat; respondetur enim
praenotando, quod ut diximus tract. de ul­
timo fine, disp. 4, dub. 3, nec respectu in­
fidelis, nec respectu alterius peccantis mor­
taliter potest esse finis ultimus, positivus,
integer et adæquatus idolum, vel quodli­
bet aliud determinatum objectum pecca­
minosum; alias qui facit plura peccata
mortalia non subordinata inter se, haberet
in eodem ordine naturali plures fines ul­
timos ; quod implicat. Quare finis ultimus
idololatriae, et cujusvis peccatoris pro for­
mali semper est proprium ipsius bonum.et
sub hac ratione boni proprii appetit quid­
quid appetit; pro materiali vero importat
aggregatum omnium illarum rerum, quæ
ab ipso appetuntur. Et ita integratur tum
ex bono apparenti, quod peccator appre­
hendit in objectis peccaminosis, quæ ap­
petit : tum etiam ex bono vero, quod in
objectis honestis, quæ diligit, invenitur.
Imo ad integritatem materialem hujus fi­
nis ultimi potest etiam pertinere Deus
ipse, non ut est in se summum bonum, sed
ut potest diligi a peccatore per modum boni
particularis. Quia enim ratio illa proprii
boni, quæ (ut diximus) est ratio constitu­
tiva pro formali finis ultimi peccatoris,
abstrahit a ratione veri boni, et apparen­
tis, honesti, et inhonesti, creati, et increati, etc. potest cuncta, hæc, et quidquid ce­
dit in bonum ipsius peccatoris, per mo­
dum materiæ sub se comprehendere ; potestque ex omnibus istis prædictus finis pro
materiali integrari. Unde licet videatur
idololatra se, et omnia sua in idolum, tan­
quam in finem referre, revera tamen quod
ibi primo in intentione movet, non est bo­
num idoli, sed bonum sui ipsius; non enim
amat se propter idolum, sed hoc potius di­
ligit ultimate propter se. Universaliter
namque verum est (loquendo non de amore
charitatis) quod amicabile bonum, sit uni­
cuique proprium, et quod amicabilia ad al­
terum semper sunt ex amicabilibus ad se.

100. Ad replicam itaque respondetur ne-A^t
gando paritatem illam inter Deum proufestSJ
finis ultimus, supernaturalis ex una parte,etdx!'··
idolum ex alia quoniam Deus est ultimus
finis ordinis supernaturalis formaliter, po­
sitive, complete, et adæquate ; idolum vero
materialiter dumtaxat, inadæquate, et par­
ticulariter spectat ad finem ultimum pec­
catoris. Quare quia generalis illa infor­
matio, quam fieri diximus per charitatem,
totalisque illa omnium virium subjectio
solum est debita fini ultimo formali et to­
tali (debetur enim totalis subordinatio to­
tali fini, non autem partiali) inde est, quod
prædicta informatio, et subordinatio ge­
neralissime sumpta solum sit debita Deo
ut est finis ultimus supernaturalis, atque
adeo finis omnino ultimus ; in ordine vero
naturali ultimo fini formali et completo
hujus ordinis, proprio scilicet bono ipsius
operantis, non determinate alicui ex par­
tibus materialibus istius finis, puta idolo.
Ex quo rursus fit, quod ordinatio quæ fit
in Deum per actum charitatis, potest esse
efficax, et effectiva respectu actuum om­
nium subsequentium ; et etiam illa quæ
fieret in proprium bonum formaliter, et in
communi sumptum,saltem respectu actuum
ordinis naturalis; non vero illaquæ fit
in idolum per actum idololatriæ.
Ad illud vero de quolibet peccante mor­
taliter, respondetur creaturam, in qua ille
constituit formaliler, et positive finem ul­
timum, non esse præcise objectum sui pec­
cati, sed proprium sui ipsius bonum, ut
diximus; cujus boni est quasi pars prædic­
tum objectum. Dicitur tamen per peccatum
mortale, et non per alium actum constitui
in creatura finem ultimum, quia ratione
prædicti peccati, et non ratione alterius ac­
tus habet bonum proprium, quod sit irreferibile in alium finem, nempe in finem
supernaturalem. Unde quodam modo pec­
catum mortale constituit prædictum bo­
num proprium in ratione finis omnino
ultimi respectu peccatoris, non positive, sed
negative, quatenus tribuit ei, quod non sit
referibile in finem supernaturalem ; atque
adeo et quod voluntas peccatoris per omnes
suos actus in ipso proprio bono ultimate
sistat.
Adde pro majori horum explicatione,
quod cum voluntas subordinet sibi, et in­
formet in ordine ad finem ultimum natu­
ralem omnes animæ vires et habitus, qui
participant libertatem, nulla alia facultas
poterit

DISP. IV, DUB. V.

769

102. Respondetur ad primam ex his
poterit similem informationem, cl ordina­ i
plicis, admisso antecedenti, distinguendopirinram.
tionem eflicere, nisi sil talis conditionis,
primum consequens ; et concesso de ultimo
quod possit sibi ad plenum subordinare
fine materiali adæquato secundum quid,
ipsam voluntatem ; ad quod exigitur, quod
hoc est, respectu hujus particularis actus,
sit totaliter superior ipsa voluntate, et nullo
negari debet de fine adæquato simpliciter :
modo ei subordinata : quod palet nulli ex
et ita neganda est absolute secunda consehabitibus ordinis naturalis posse compe­
tere. Nam hujusmodi habitus, et eorum ac­ j quentia, quia universalis illa efficax ordi­
natio debita est fini ultimo formali, et
tus necessario subordinantur eidem volun­
etiam materiali adæquato simpliciter, non
tati, et ita nequeuntsibi illam subordinare.
materiali simpliciter inadæquato, et adæ­
Solum igitur potest hujusmodi subordinaquato solum secundum quid. Explicatur
tiocompetere habitui illi, qui ex una parte
hoc : etenim quod aliquis sit in aliquo or­
totaliter est supra ipsam voluntatem, et ex
dine finis materialis adæquatus simpliciter,
alia respicit per se finem ultimum superio­
aut inadæquatus, non desumitur per se
rem ad finem ipsius voluntatis ; qui sane
primo ex adæquatione cum hoc, vel illo
habitus, ut constat, solum potest esse ha­
actu tendente in illum ; alias peccator qui
bitus charitatis : ei ergo, et non alteri
committeret duo peccata mortalia, inter
debita erit generalis illa informatio, et or­
dinatio efficax, quam explicuimus.
quæ nulla esset connexio, amaretque proin­
de duo objecta peccaminosa nullo modo
his 101. Sed urgebis primo. Actus quoinfiinter se subordinata, haberet duos fines
delis se, et omnia sua idolo refert, adae­
ultimos adæquatossimpliciter. quod omnino
quate sistit, saltem sicut in objecto quod,
repugnat : debet ergo prædicta adæquatio
in bono apparenti, quod reperitur in idolo:
desumi per ordinem ad potentiam, seu vir­
ergo bonum hoc erit ejus finis ultimus adae­
tutem boni, et finis perse appetitivam.Un­
quatus, saltem materialis, cum igitur uni­
de in quolibet ordine ille erit finis ultimus
versalis illa efficax omnium ordinatio, quae
debetur fini ultimo formali, debeatur etiam
materialis adæquatus simpliciter, qui adæquat virtutem, seu potentiam, cujus est per
suo modo fini ultimo materiali adæquato,
se primo proprium respicere finem ulti­
consequens est, quod sicut ordinatio quae
mum formalem talis ordinis ; non ille qui
fit in finem ultimum formalem, nempe in
solum adæquat hunc, vel illum actum talis
bonum proprium, est efficax respectu ac­
potentiæ, seu virtutis (nisi actus sit talis,
tuum omnium , saltem naturalium ; ita
qui adæquet totam potentiæ, seu virtutis
etiam ordinatio, quæ fit per prædictum ac­
tum in idolum. Jam ergo ex objecto hoc
latitudinem,ita ut hæc ultra illum ad alias
peccaminoso habebunt omnes actus infide­
species actum non se extendat). Quare in
lium malitiam.
ordine naturali ille est finis materialis adæ­
quatus simpliciter, qui adæquat volunta­
Urgebis præterea, quod bonum proprium
1 idololatrae, et cujusvis peccatoris non habet
tem creatam, prout est potentia naturalis :
quod patet nulli particulari bono, sive ve­
quod sit irreferibile in finem supernatura­
ro, sive apparenti posse competere ; cum
lem (ut modo dicebamus), nisi ratione sui
ultra quodlibet possit voluntas aliud, et
peccati : ergo ratione ejusdem peccati ha­
aliud nullo modo illi subordinalum appe­
bebit, quod sit formaliter finis ejus omnino
tere; sed aggregato dumtaxat bonorum
ultimus : ipsum ergo peccatum erit ratio
omnium particularium, in quibus finis
formaliter constitutiva hujus finis; atque
formalis, ratio scilicet proprii boni, inve­
adeo si subordinatio universalis, quæ ab
nitur, seu ad quæ se potest extendere. Un­
homine fit respectu sui ultimis finis forma­
de hujusmodi aggregatum debet dici res­
lis, est efficax, etiam erit efficax illa, quæ
pectu peccatoris finis ultimus materialis
fit in objectum mortaliter peccaminosum
adæquatus simpliciter,-etquælibet ejus pars,
per actum peccati.
etiamsi fit adæquata respectu hujus, vel il­
fit Urgebis tertio, quia si ordinatio, quæ fit
lius actus simpliciter, debet dici finis ina­
a peccatore in suum finem ultimum forma­
dæquatus, et ad summum adæquatus cum
lem, est efficax respectu omnium actuum
addito, nempe respectu talis actus;quod est
subsequentium, saltem naturalium, ex isto
esse adæquatum solum secundum quid.
fine formali habebunt omnes prædicti ac­
103. Diximus, nisi actus sit talis, qui
tas malitiam, et ita nullus fiet a peccatore
adæquet, etc. nam ubi actus adæquat totam
actus bonus moraliter.

TIQ

DISP. IV, DUB. V.

DE INFLUXU CHARITATIS.

potentiæ habitudinem, ita quod hæc ad alias
species actuum non se extendat, finis qui
adæquat actum, adaequabit etiam potentiam,
cum eadem sit utriusque latitudo, atque adeo
erit finis adaequatus simpliciter. Et ita con­
tingit in ordine supernaturali, nam charitas, quæ est veluti potentia respiciens per
se primo finem ultimum hujus ordinis,
non habet majorem latitudinem, quam ac­
tus dilectionis Dei super omnia, neque ad
alias species actuum (saltem primario) se
extendit ; et ita finis qui est adæquatus res­
pectu prædicti actus, nempe Deus, prout
est summe bonus in se, etiam adæquatus
respectu habitus charitatis, atque adeo adæ­
quatus simpliciter in ordine supernatu­
rali.
Kcpliw. 104. Et si instes : aliquis actus morali­
ter peccaminosus potest adaequare latitudi­
nem voluntatis, et habere pro objecto
peccaminoso notum id, quod est finis ma­
terialis respectu voluntatis : ergo in hoc
casu ordinatio universalis, quæ fieret per
prædictum actum in suum objectum, esset
efficax respectu omnium actuum subsequentium peccatoris, atque adeo omnes illi
habebunt ex tali acta, et ejus objecto ma­
litiam. Consequentia liquet, et antecedens
probatur ; quia potest peccator expresse ha­
bere hunc actum : Totum id quod est a me
appetibile, et lotum quod cedit in meum pro­
prium bonum, volo per modum finis omnino
ultimi irreferibilis ad alium finem superna­
turalem. Ecce hujusmodi actus est maxime
peccaminosus, cum expresse ponat finem
omnino ultimum in creaturis ; et nihilo­
minus habet pro objecto totum id. ad quod
voluntas peccatoris se extendit : datur ergo
actus peccaminosus, cujus objectum adæquet latitudinem voluntatis.
Sohitur. Respondetur negando antecedens, et ad
probationem dicendum est, objectum illius
actus non esse totum id, quod voluntas pec­
catoris potest appetere, nec totum quod po­
test esse ipsius bonum, licet hoc verba illa
sonare videantur, sed præcise rationem il­
lam finis ultimi negative, quam in omni­
bus a se appetibilibus expresse amat : sive
(quod idem est) illam irreferibilitatem ad
finem supernaturalem, quæ non se habet
ibi per modum rationis sub qua appetendi
alia, sed per modum rationis quæ, et boni
cujusdam particularis, quod simul cum
aliis a voluntate appetibilibus constituit adae­
quatam materiam finis ultimi peccatoris.
Quare universalitas illa bonorum, quæ in

illo actu enuntiantur, non sunt objectum
ejus formale adhuc quod, seu esse rei, sed
objectum omnino materiale : sive, ut me­
lius dicamus, præcise sunt materia, in qua
illa irreferibilitas, quam peccator ut sibi
bonam apprehendit, quæque est objectum
quod formale sui actus, reperitur.
105. Ad secundam replicam respondetur
hoc, quod est bonum proprium non esse £2;
referibile in alium finem, etiam superna-daaturalem, pertinere ad ralionem finis negative ultimi, non vero positive; nam quod
finis naturalis sit positive ultimus in suo
ordine, habet a propria bonitate, et a sua
ratione formali boni proprii, non ab op­
positione ad finem supernaturalem. Efficax
autem omnium ordinatio debetur fini ul­
timo, qua ratione est positive ultimus in
suo ordine, non qua ratione est ultimus
negative ; debetur enim illi ob suam sum­
mam bonitatem, et appetibilitatem in pro­
prio ordine, per quam aptus est omnia ad
se trahere ; non autem ratione negationis
ordinabilitatis in finem supernaturalem.
Nam hæc irreferibilitas (ut nuper diceba­
mus) non est tota ratio boni proprii, sed ad
summum bonum quoddam particulare,
quod peccator in objecto sui peccati potest
i
apprehendere, aut etiam in aliis bonis fi­
nitis.
Ad tertiam neganda est consequentia.2^
Quoniam ratio formalis proprii boni se­
cundum se sumpta præscindil (ut num. 99
dicebamus) a ratione boni, et mali moralis,
solumque importat bonum physice saliativum appetitus. Unde habitudo, qua ac­
tus omnes naturales ad hujusmodi bonum
referuntur, solum est habitudo physica,
quæ nec confert bonitatem, neque mali­
tiam. Recolantur quæ diximus loco supra
citato ex Tractatu de ultimo Fine, et in
Tractata de Gratia, disp. 2, a num.T2.
106. Ad confirmationem hujus secundæDB®®
principalis objectionis neganda est sequela.'
Et ad probationem dicendum est, actus ex
objecto indifferentes non esse immediate
referibiles in finem charitatis, nisi prius
in fines aliarum virtutum ordinentur: et
quia hæc posterior ordinatio, etiam in ha­
bente gratiam, sæpe illis deest, idcirco sae­
pe etiam in illo remanent otiosi. Ratio
vero ob quam actus indifferentes non sint
immediate referibiles ad finem charitatis,
bene autem ad alios honestos fines, ea est,
quia nimirum hujusmodi actus secundum
se, cum omni careant honestate, præcise
possunt

771

praeceptum, et ita in omnibus peccaret,
quod patet esse falsum : ergo, etc.
Respondetur negando antecedens ; oppo-B«ponsitum enim colligitur ex illo Pauli 1 adiafco·
Corinth. 10 : Sive manducatis, sive bibitis,nnth.lO.
sive aliud quid facitis, omnia in gloriam
Dei facite. Quæ verba juxta expositionem
D. Thom. Capreoli, Cajetani, et aliorum,
etsi intellecta de ordinatione actuali for­
mali in gloriam Dei, atque adeo in finem
ultimum supernaturalem pro omnibus et
singulis nostris actibus adhibenda, solum
habeant rationem consilii, vel finis prae­
cepti ; intellecta tamen de ordinatione vir­
tual!, ita quod ( verba sunt Ang. Doctoris
in 2, ubi supra, in solutione ad 7), « actua« lis ordinatio in Deum sit conjuncta ac­
et tioni nostræ cuilibet, non actu ( hoc est
« formaliter), sed in virtute, secundam
« quod virtus primæ ordinationis manet’ in
« omnibus actionibus sequentibus, sicut et
i virtus finis ultimi manet in omnibus
Opposita sententia, primum pro ea argu« finibus ad ipsum ordinatis, habent promentum, et eversio illius.
« prie rationem praecepti : » cujus omissio
107. Oppositam sententiam tenent D.
(inquit D. Thom.) non contingit sine pec­
Bonav. Scolus, Durandus, et alii, quos recato, quia vel est aliquo modo, aut suppo­
^•fert, et sequitur quoad hoc Montes. Lorea
nit peccatum mortale, sicut contingit in
:~ci,Jist. 48, Suarez lib. 12, citato cap. 10, et ! peccatoribus ; vel est peccatum veniale, si­
tat alii. Et quamvis difficiliora, et prœcipua
cut accidit etiam in justis.
ΠΓΛ Lnn cnnfonfin nrrrnninnU
oîvO
pro hac sententia argumenta ea sint, quæ
108. Quod magis explicuit S. Doctor illustra§5, adversus D. Thomæ rationem objeci­
quæst. 2, de Virtut. art. 11, ubi quærit :
mus, et in sequentibus usque modo solvi­
Utrum omnes teneantur ad perfectam chari- D.Thomus, non desunt tamen aliqua quibus res­
tatem? Et in 2 argumento objicit pro parte
pondere opus sit, quamvis et istorum solu­
affirmativa prædictum locum Apostoli, di­
tio non difficulter habeatur ex dictis.
cens : « Praeterea hoc videtur esse de per•saa Arguitur primo ex Durando, quia justus
« fectione charitatis, quod homo omnes suos
non tenetur omnes suos actus etiam mora­
« actus referat in Deum, sed ad hoc omnes
liter bonos ad finem charitatis formaliter,
« tenentur ; dicitur enim 1 ad Corinth. 10,
aut virlualiter referre : ergo poterit plures
α sive manducatis, sive bibitis, vel aliud
ex illis pro libito referre, aut non referre:
« quid facitis, omnia in gloriam Dei facite :
sed eo ipso, quod non referat, non sunt
« ergo omnes tenentur ad perfectionem
vitæ æternæ meritorii : dari ergo possunt
α charitatis. » Et quia ad hoc argumentum
in illo actus boni moraliter, et non meri­
posset aliquis respondere, Apostolum loqui
torii. Utraque consequentia, et minor subde relatione in Deum solum habituali,
sumpta constat. Antecedens autem ex eo
statim in tertio impugnat hanc solutionem
probatur, quia nullum apparet de hac rela­
his verbis : « Sed contra. Praecepta legis
« sunt de actibus virtutum ; habitus autem
tione pro singulis operibus adhibenda prae­
« non cadit sub praecepto : non ergo prae­
ceptum : ergo non est unde justus ad
ii ceptum Apostoli intelligitur de habituali
illam teneatur. Eo vel maxime, quod hu­
« relatione nostrorum actuum in Deum,
jusmodi praeceptum, si extaret, non minus
α sed de actuali. » Ad hæc igitur duo argu­
obligaret peccatorem extra gratiam existentem, quam justum, ut ex se notum est : at
menta (postquam in corpore articuli dis­
peccator non tenetur referre suos actus ad
tinxit tres gradus perfectionis in charitate,
finem ultimum supernaturalem, alias cum
et dixit, quod ad primam perfectionem
illos, quandiu peccator est, nunquam re­ I omnes tenentur, quia sine illa charitas esse
ferat, frangeret in omnibus prædictum
non potest; ad secundam vero, et tertiam
possunt habere rationem utilium, atquo
adeo ad illos dumtaxat honestos fines im­
mediate referri, quibus possunt esse utiles.
UndequiaDeo, ut est bonus in se, nihil
est utile, neque ei aliquid placet, nisi quod
est honestum ; idcirco nullus ex prædiclis
actibus indifferentibus potest in illum per
charitatem immediate referri. Possunt ta­
men referri mediate : v. g. egressus in
agrum secundum se sumptus non potest
immediate exerceri propter Deum, quia
cum nullam habeat honestatem, non potest
ei placere : sed quia potest deservire ad fi­
nem religionis, nempe ad attentius Deo va­
candum, potest in hujusmodi finem per vir­
tutem religionis referri, et medio ipso, et
honestate, quam ex eo recipit, ordinari in
Deum per charitatem.

λο

DISP. IV, DUB. V.

772

773

DE INFLUXU CHARITATIS.

non tenentur, quia charitas sine illis esso
potest) respondet Ang. Doctor in hæc verba:
« Ad secundum dicendum, quod omnia
« actu referre in Deum (hoc est formaliter)
« non est possibile in hac vita, sicut non
« est possibile, quod semper de Deo cogite« tur, hoc enim pertinet ad perfectionem
« Patriæ : sed quod omnia virtute referan« tur in Deum, hoc pertinet ad perfectio« nem charitatis, ad quam omnes tenentur.
« Ad cujus evidentiam considerandum est,
« quod sicut in causis efficientibus virtus
a primæ causæ manet in omnibus causis
α sequentibus, ita etiam intentio principa« Iis finis virtute manet in omnibus finibus
« secundariis. Unde quicumque actu in« tendit aliquem finem secundarium, vir« tute intendit finem principalem; sicut
« medicus dum colligit herbas, actu inten­
te dit conficere potionem, nihil fortassis de
« sanitate cogitans; virtualiter tamen inα tendit sanitatem, propter quam potionem
« dat. Si igitur cum aliquis seipsum ordiα nat in Deum sicut in finem, in omnibus
« quæ propter seipsum facit, manet virtute
» intentio ultimi finis, qui est Deus : unde
c in omnibus mereri potest, si charitatem
α habeat. Hoc igitur modo Apostolus præ« cepit, quod omnia in Dei gloriam referan« tur. Hxc D. Thom. ad 2, et immediate :
« Ad tertium dicendum, quod aliud est ha« bitualiter referre in Deum, et aliud vira tualiter ; habitualiter enim refert in Deum
« etiam qui nihil agit, nec aliquid actualiα ter intendit, ut dormiens : sed virtualiter
« aliquid referre in Deum, est agentis prop<r ter finem ordinantis in Deum : unde
« habitualiter referre in Deam, non cadit
« sub præcepto; sed virtualiter referre om­
it nia in Deum cadit sub præcepto chariα tatis. »
Ex quo ad primam antecedentis proba­
tionem dicendum est, eodem præcepto
charitatis, quo tenemur Deum super omnia
diligere, teneri etiam omnes actus nostros
in ipsum virtute referre, ut patet ex relatis j
testimoniis.
Ad id vero, quod additur, respondetur
præceptum referendi omnia virtualiter in
Deum æque ligare omnes, atque adeo obli­
gare etiam peccatorem : cæterum quia præ­
ceptum hoc est affirmativum, non obligat
pro semper, et ita non sequitur, quod quo­
ties peccator operatur, non referendo pec­
cet contra illud, sed solum eo tempore, pro I
quoad ejus adimpletionem tenebatur.

109. Nec refert si objicias, quod prascep-Ma
tum referendi omnia in Deum virtualiter, lr~‘
etsi non obliget pro semper absolute, obli­
gat tamen pro omni actu, atque adeo obli­
gat quoties homo operatur : ergo eo ipso,
quod peccator operetur absque prædicta
relatione, frangit hujusmodi præceptum in
omni suo actu, et sic in omnibus peccat.
Præterea, si peccator potest operari absque
prædicta relatione, sine eo quod peccet, eo
i
quod præceptum illud non obligat pro sem­
per ; ob eandem rationem poterit sine illa
I operari justus absque eo, quod prædictum
præceptum frangat : ergo poterit elicere
actus bonos moraliter non meritorios. Ter-to· i
tio plures ex his, qui modo sunt in peccato
|
mortali, adimpleverunt suo tempore præ­
ceptum charitatis, sed eo ipso, quod sint in
peccato mortali, nullum suum actum refe­
runt, etiam virtualiter in Deum finem ul­
timum supernaturalem : ergo hujusmodi
relatio non cadit sub prædicto præcepto,
alias qui illud sufficienter adimpleret, ope­
raretur eo ipso semper cum prædicta rela­
tione. Denique objicies D. Thom. in 3, dist. Qsra3, quxst. 1, art. G, et de Verit. quxst. 24,
art. 12 ad 16, expresse asserere modum
operandi ex charitate non cadere sub præ­
cepto, sed esse dumtaxat finem præceptoI
rum ; quod etiam aliis locis insinuat :
ergo, etc.
Non itaque hæc referunt. Respondetur^'^ '
enim animadvertendo, quod relatio nostrornm actuum in finem supernaturalem est
duplex; alia qua referuntur in causa, et
mediate; alia qua referuntur immediate in
seipsis : in causa referuntur, quando poni­
tur in voluntate, et in aliis animæ virtuti­
bus eidem voluntati subjectis virtus et causa
sufficiens, sufficienterque determinata ad
hoc, ut quandocumque actus nostri in re­
rum natura ponantur, ratione prædictæ
causæ influat in eos charitas, ipsique non
nisi ordinati ad ejus finem producantur.Et
hæc ordinatio in causa tunc fit, quando po­
nit homo primum actum charitatis; tunc
enim ex vi prædicti actus dimanat a gratia,
et charitate in omnes animæ vires virtus
sufficienter determinata ad hoc, ut quoties
i
bene moraliter operentur, agant in virtute
charitatis, referantque virtualiter omnes
suos actus bonos in ejus finem, ut ex illis,
qua a num. 84, usque ad 92, late explcuimus, satis constat. In se vero referantur
prædicti actus, quando virtus illa quæ ex
charitate dimanavit, actu in eos influit;
quod

quodfitquandosupposita relatione in causa,
actusipsiin rerum natura ponuntur.
sa?«· 110. Hoc supposito, ad primam objectionem respondetur, præceptum referendi
omnia in Deum prout præcise dicit unum
aliquod præceptum, scilicet charitatis,
obligare pro omni actu, non ut referendo
immediate in seipso, sed ut referendo in
causa; obligat enim ad faciendum initio
usus rationis talem actum charitatis, cujus
virtus, et causalitas, quantum est ex se (at­
que adeo nisi retractetur ) ad omnes actus
subséquentes per totam vitam se extendat.
Ex quo fit, quod non tunc peccator peccat,
quando de facto exercet actus secundum se
bonos, etsi illos pro tunc non referat in
finem charitatis, qui ad modum istum im­
mediate referendi non tenetur ; sed quando
tempore pro quo obligat præceptum chari­
tatis ad actum formalem charitatis, non
retulit illos in causa, eliciendo prædictum
actum; vel si tunc non elicuit, et retulit,
quando postea peccando mortaliter illum,
et relationem per illum factam retractavit.
jfflri· Ad secandam neganda est sequela : nam
supposito quod justus suo tempore adim­
pleverit præceptum charitatis per actum
ejus formalem, atque adeo retulerit rela­
tione in causa omnes suos actus in Deum,
non potest non, quoties postmodum bene
moraliter operatur, referre illos in seipsis.
Et ratio est, quia relatio nostrorum actuum
in causa sufficienter determinata ( modo
numero præcedenti tacto) quantum est ex
se, atque adeo nisi impediatur, infert in­
fallibiliter relationem in ipsis eo ipso, quod
in rerum natura ponantur, ut ex dictis nu­
mero præcedenti habetur. Unde quia in
justo operante bene moraliter non impeditur
prædicta relatio, bene tamen in peccatore ;
idcirco justus sic operans refert in seipsis
omnes suos actus in Deum ex vi relationis
factæ in causa ; non autem peccator.
Ratio vero ob quam prædicta relatio non
impediatur in justis in ordine ad actus bo­
nos moraliter, secus tamen in peccatoribus,
ea est; quia nimirum talis relatio ex du­
plici dumtaxat capite potest impediri, ne
influat in aliquem actum. Vel quia retrac­
tatur per peccatum mortale, et nullo modo
permanet in subjecto ; et hoc habet locum
in peccatoribus, sed non in justis, ut ex se
palet. Vel quia actus qui exercetur a sub­
jecto, in quo est, non est capax relationis
virtualis in Deum ; et hoc etsi habeat locum
etiam in justis, quando committunt peccata

venialia, non tamen quoties operantur bene
moraliter; omnis quippe actus moraliter
bonus capax est prædictæ relationis.
Per quod patet ad tertiam, nam pecca-Diruitur
tores qui suo tempore adimpleverunt præ- Urm·
ceptum charitatis per actum ejus formalem,
habueruntque relationem illam in causa,
ad quam ex vi hujus præcepti tenebantur,
propterea quando actu bene operantur, non
referunt, quia alio tempore peccando mor­
taliter retractaverunt prædictam relatio­
nem, posueruntqueproindeimpedimentum,
ne illius virtus ad subséquentes actus se
extenderet.
111. Ad illud quod objicitur ex D. Thom. Solvitur
respondet Capreolus m2, dist. 18, quxst. 1, Capreol.
art. 3, in solutione ad 2 Scoti contra quar­
tam conclusionem, Ang. Doctorem meliorasse sententiam I, 2, quxst. 100, art. 10,
ubi docet modum operandi in omnibus ex
charitate, licet non cadat sub præceptis
aliarum virtutum, cadere tamen sub pra}cepto ipsius charitatis : unde in solutione
ad 2, sic ait : « Dicendum quod sub præ« cepto charitatis continetur, ut diligatur
« Deus ex toto corde; ad quod pertinet, ut
« omnia referantur in Deum : et ideo præα ceptum charitatis implere homo non po« test, nisi etiam omnia referantur in
« Deum. Sic ergo qui honorat parentes,
« tenetur ex charitate honorare, non ex vi
« hujus præcepti, quod est : Honora paren« tes;.sed ex vi hujus præcepti : Diliges
« Dominum Deum tuum ex toto corde tuo. a
Adde, posse aliter exponi præceptum il­
lud Apostoli : Omnia ingloriam Dei facite,
ita ut obliget pro omni actu in seipso refe­
rendo. Ut sic autem non est unicum sim­
plex præceptum , sed ex pluribus quasi
coalescit, nempe ex præcepto charitatis,
quod præcipit, ut omnes actus in Deum referibiles initio usus rationis per actum
formalem charitatis efficaciter ad eum in
causa referantur,- et ex aliis præceptis, quæ
prohibent retractationem hujusmodi actus
charitatis, quæ sunt omnia obligantia sub
mortali ; ac denique ex aliis, quæ prohi­
bent, ne fiant a nobis actus in Deum irreferibiles, quæ sunt omnia (saltem negativa)
obligantia sub veniali. Hæc tria præcepto­
rum genera includit præceptum Apostoli, et
idcirco ad ejus expletionem necessaria est
omnium horum observatio ; nam bonum
ex integra causa : ad ejus vero omissionem
satis est cujuslibet transgressio ; quia ma­
lum ex quocumque defectu contingit. Quare

w
774

. I

DE INFLUXU CHARITATIS.

ille solus refert actus suos in Deum, qui
nullum exprædictispraeceptis frangit;quod
facit justus quoties bene moraliter opera­
tur : ille vero non refert, qui aliquod ex
illis praetermittit. Et ita contingit in quo­
libet existente in peccato mortali, et in
justis dum peccata venialia committunt.
Animad- 112. Est tamen hic observandum, quod
' quia praeceptum referendi omnia in Deum,
non est unum aliquod praeceptum distinc­
tum a tribus istis praeceptorum generibus,
ex quibus coalescit ; idcirco non aliter pec­
cat aliquis contra ipsum, non referendo,
nisi quatenus peccat contra aliquod ex illis.
Unde justus quoties operatur, et non refert,
peccat actu veniahter : quia cum suppona­
tur servare omnia alia praecepta, solum in
eo potest esse ratio non referendi, quod
actus quos exercet, non sunt referibiles,
atque adeo sunt peccata venialia. Peccator
autem, etsi aliquando idcirco non referat,
quia actus quos exercet, ex se sunt irreferibiles, et ideo tunc actu peccet ;sæpe tamen
operatur bene moraliter, et tunc ratio non
referendi non potest esse, quod actus ejus
ex se sint irreferibiles, ut patet : sed ideo
non refert, quia vel suo tempore non ha­
buit actum charitatis, ad quem tenebatur,
atque adeo non servavit ejus praeceptum;
vel si illum habuit, retractavit postea pec­
cando mortaliter contra aliquod ex praecep­
tis secundi generis, quæ obligant sub mor­
tali. Quare ut justus aliquem actum in
Deum non referat, debet actualiter in illo
peccare : ut vero non referat peccator, satis
est vel quod actu peccet, vel quod antea
mortaliter peccaverit, et maneat habituali­
ter in peccato.

§ x.
Alia ejusdem sentent ix argumenta proponun­
tur, et diluuntur.

secun113· Secundo probatur eadem sententia,
'gumen’nu^QS actus ten^H *n finem superna­
tum. turalem, nisi media cognitione istius finis :
sed sæpe justi operantur bene moraliter
absque hujusmodi cognitione, ut experien­
tia ipsa testatur : ergo tunc eorum boni
actus non attingunt prædictum finem, at­
que adeo neque erunt vitæ æternæ meri­
torii.
Bespon- Dices sufficere ad attingendum aliquem
H0' finem, virtualem ejus cognitionem, et hanc

]

respectu finis supernaturalis semper adese
justis dum operantur bene moraliter.
Sed contra est primo, quia virtualis eognitio alicujus finis haberi non potest, nisi^"3 ,
media aliqua cognitione formali, quæ pos­
sit illam implicite, aut in confuso continere;
sed sæpe justus operatur bene moraliter me­
diis virtutibus acquisitis sine hac formali
cognitione : ergo etiam sine illa virtuali.
Major videtur perspicua, et minor suade­
tur : nam ut justus eliciat actum virtutis
acquisitae, satis est formalis cognitio ob­
jecti istius virtutis; hæc autem cognitiocum
sit præcise naturalis , non potest continere
virtualiter cognitionem finis supernatura­
lis, ut ex se patet : ergo, etc. Prælerea co­
gnitio virtualis alicujus objecti supponit
cognitionem ejus formalem, et ab ea cau­
satur: sed in casu posito cognitio naturalis,
quam habet justus, non causatur ex cogni­
tione finis supernaturalis : ergo non conti­
net illam virtualiter.
114. Respondetur sustinendo traditamMafsolutionem; nam ad meritum vitæ æternæ1^.
sufficit (ut ex dictis constat) quod actus vir- -·
tualiter attingat finem ultimum supernatu­
ralem; ad hujusmodi vero attingentiam
satis est virtualis cognitio ejusdem finis,
et hæc adest justo, quoties bene operatur
ratione illius modi, quo informari diximus
omnes ejus virtutes, etiam acquisitas. Nam
prædictas modus in sua origine procedit
non solum a charitate, sed etiam a fide,
estque participium quoddam actuumutriusque, easque virtute continet; et idcirco
omnis actus, qui a modo isto procedit (pror
cedit autem omnis qui est bonus moraliter)
sicut est, et dici potest virtualis Dei amor,
ita etiam dici potest virtualis ejus cognitio.
Quare ad’primam ejus impugnationem pos­
set negari major, quia virtualis cognitio
alicujus objecti haberi potest vel media
cognitione alterius formali, vel medio ali­
quo alio actu, qui a cognitione formali talis
objecti.per se loquendo, processerit, etiamsi
hujusmodi actus non sit formaliter cogni­
tio, sed potius actus voluntatis. Nam sicut
in actu intellectus manet sæpe virtus ct
efficacia voluntatis, et ideo dici potest vir­
tualiter volitio; sic etiam in actu volunta­
tis potest remanere virtus et ordo intellec­
tus, et appellari cognitio virtualiter. In
præsenti ergo dum justus elicit actum vir­
tutis acquisitæ, justitiæ v. g. medio judicio
naturalis prudentiae , tam judicium hoc,
quam ipse actus justitiæ potest dici virtualiter

DISP. IV, DUB. V.
liter cognitio, el amor Doi finis supernatu­
ralis; quia utrumque medio modo illo,
quem dicebamus, oritur (saltem per se lo­
quendo) cx cognitione formali, et ex amore
prædicti finis.
4»» Secundo respondetur negando minorem,
quia revera quoties justus operatur media
virtute acquisita , illemet actus , quo co­
gnoscit formaliter objectum hujus virtutis,
virtualiter continet cognitionem finis su­
pernaturalis, nempe actum fidei, ex quo
medio, et imperative processit. Nam etsi
prodictus actus naturalis sit quoad substan­
tiam, est tamen quoad modum supernatu­
ralis,et ratione hujus modi potest virtuali(
ter, et participative continere fidem , et
j
charitatem, et sic cognitionem, et amorem
finis supernaturalis. Per quod patet ad se­
cundam impugnationem; nam cognitio na­
turalis, quam habet justus in casu posito,
licet non quoad snbstantiam, quoad modum
tamen per se præsupponit, et est effectus
cognitionis finis supernaturalis ; et ita ra­
tione ejusdem modi potest eam virtualiter
continere.
115. Tertio probari potest hæc sententia,
sâïn.itui ut actus sit vitæ æternæ meritorius,
debet procedere ex auxilio gratiæ : sed non
omnis actus bonus moraliter, quem justus
elicit, procedit ex auxilio gratiæ : ergo, etc.
Major patet; nam actus qui non procederet
ex auxilio gratiæ, neque etiam procederet
ab ipsa gratia, sed fieret ex solis viribus na­
tura : constat autem, quod ex solis naturæ
viribus nullus potest promereri vitam æter­
nam. Minor vero suadetur, quoniam quili­
bet homo, sive justus, sive peccator, potest
ex solis naturæ viribus efficere actus ali­
quos moraliter bonos, ut plantare vineas,
domos aedificare ad humanam sustentatio­
nem, et habitationem , ut D. Thom. et cum
eo fere omnes communiter docent quxst.
109, art. 2, alias coincideremus cum sen­
tentia Vasq. asserentis nullum opus bonum
moraliter posse fieri absque gratia : quod
in Tractatu de Gratia, disp. 2, dub. 2, refu­
tavimus. Tum etiam, quia auxilia gratiæ,
utpote supernaturalia, solum dantur pro
actibus supernaturalibus ; debent enim cum
actibus pro quibus dantur, proportionari :
ergo actus, quos elicit justus mediis virtuti­
bus acquisitis, utpote naturales, non proce­
dunt exhujusmodi auxiliis.
«ni· Respondetur concessa majori negando
*· minorem ; nam cum omnis actus bonus,
quem justus elicit, sit aliquo modo super-

775

naturalis, nempe vel quoad substantiam,
vel quoad modum, quem recipit ex chari­
tate, omnis procedit ex auxilio gratiæ, et
supernaturali, saltem quoad modum. Et ad
primarn probationem dicendam est, posse
quemlibet absolute elicere solis naturæ vi­
ribus actus aliquos bonos moraliter ; non
tamen id posse justum in sensu composito,
quod sit justus : quia licet ad prædictos ac­
tus, præcisequia bonos bonitate morali or­
dinis naturæ, non requiratur auxilium gra­
tiæ, et ita peccator absque hujusmodi auxi­
lio sæpe illos eliciat ; at justus elicit semper
eos in ordine ad finem supernaturalem,
proptereaque in eo semper sunt supernaturales quoad modum, unde fieri ab eo ne­
queunt absque auxilio moraliter etiam
supernaturali. Neque hoc est incidere in
sententiam Vasq. cum ille asserat pro omni
actu moraliter bono, non qua ratione est
supernaturalis, sed præcise quia moraliter
bonus est, atque adeo tam in peccatoribus,
quam in justis, gratiam requiri.
Ad secundam probationem patet ex dic-ultimum
tis, quomodo actus, quos justus elicit me- æenfum.
diis virtutibus acquisitis, licet quoad subs­
tantiam sint naturales, quoad modum ta­
men, quem a charitate recipiunt, habent
esse supernaturales ; et ita secundum hanc
rationem petunt auxilia eodem modo su­
pernaturalia, nempe quoad modum, ut ita
sit proportio inter actum et auxilium.
116. Denique suaderi potest alia via
prædicta sententia, quia sæpe homo exis­
tons in gratia elicit actus bonos moraliter
satis remissos non adæquantes intensionem
habitus præexistentis .· at per hujusmodi
actus non meretur gloriam essentialem :
ergo, etc. Major experientia constat. Minor
vero probatur; quia si per prædictos actus
homo mereretur gloriam essentialem, me­
reretur etiam augmentum gratiæ et chari­
tatis, atque adeo quolibet ex prædictis acti­
bus gratia, et charitas augerentur ; quod
tamen negat expresse D. Thom. 2, 2, quxst.
24, art. 6, ergo.
Respondetur concessa majori, negando solutio,
minorem. Ad probationem vero occurrit
D. Thom. tum loco citato in solutione ad
primum : tum etiam in hac quxst. 114,
art. 8, in solutione ad 3, ubi sic ait : « Di­
or cendum quod quolibet actu meritorio
α meretur homo augmentum gratiæ, sicut
a et gratiæ consummationem, quæ est vita
« æterna. Sed sicut vita æterna non statim
« redditur, sed suo tempore : ita nec gra-

DE INFLUXU CHARITATIS.

776

DISP. IV, DUB. V.
« tia statim angetur, sed suo tempore, cum
« scilicet aliquis sufficienter fuerit disposi­
te tus ad gratiæ augmentum. » De hoc ta­
men plura dicemus in Tractatu de Chari­
tate, ubi ex professo examinandum est, an
per actus charitatis remissos charitas au­
geatur? Et quid tenendum sit, haud obscure
constabit ex dicendis disp. seq.

DUBIUM VI.
Utrum homo constitutus in gratia, etiamsi
actus formalis charitatis in eo non prxcesserit, mereatur per omnes alios actus
moraliter bonos vitam æternam de con­
digno?
Quamvis resolutio hujus dubii difficulta­
tem addat supra decisionem praecedentis,
brevius tamen absolvendum est ; quia fere
omnia principia, ex quibus dependet, stabi­
lia jam sunt, perpaucaque inquisitioni ob­
noxia supersunt.

§ IAssertio pro diluenda difficultate.

117. Dicendum est, hominem existentem ingratia prius etiam quam actumcha­
ritatis formalem eliciat, mereri per omnes
suos actus moraliter bonos vitam aeternam
de condigno, adeoque pro nullo casu ad­
mittendum esse in illo actum bonum, qui
meritorius non sit; quamvis opposita opi­
nio sit satis probabilis , etiam in via D.
Probabi­ Thom. Hæc posterior pars conclusionis tri­
litas
contra- buens sententiæ contrariæ magnam proba­
riæ sen­
bilitatem, a nemine negabitur, qui legerit
tentiae.
testimonia D. Thom. relata dub. prxced.
Tum quia illis fit multoties recursus ad
prædictum actum charitatis præcedentem,
per quem justus se, et omnia sua in Deum
finem ultimum ordinaverit ; talisque actus
redditur pro ratione meriti actuum subsequentium, quatenus vis, et efficacia illius
permanet in istis, referens eos virtualiter
in prædictum finem, duratque per totam
vitam, nisi per peccatum mortale retracte­
tur : ergo satis probabile est, requiri indis­
pensabiliter talem actum ad prædictum
effectum.
Tum etiam, quia D. Thom. sicut negat
reperiri in homine justo actum indifferen­
tem ad meritum, et demeritum ; sic etiam
negat reperiri in aliquo, sive justo, sive in­
Concloslo.

justo, actum indifferentem ad bonum, et
ad malum ; et tamen hoc non obstante, ad­
mittimus aliquos actus ad bonum, et ad
malum indifferentes, non quidem per se,
sed per accidens, propter ignorantiam ini
vincibilem , vel probabilem opinionem
ejus, qui operatur, ut explicuimus in Trac­
tatu de bonitate et malitia, disp. 7, dub. 2,
cur ergo admitti non poterunt in habente
gratiam aliqui actus, qui licet sint boni, per
accidens tamen ex defectu actus charitatis
praecedentis non sint meritorii. Tum præterea; nam relatio virtualis ad aliquem
finem supponit relationem formalem ad
eundem finem, in cujus virtute fiat; ac
proinde ubi nulla præcessit relatio forma­
lis ad finem charitatis, non videtur posse
intelligi relatio virtualis : cum ergo ut ac­
tus aliquis sit meritorius, saltem includere
debeat hanc posteriorem relationem, ne­
quibit esse talis, nisi priorem illam suppo­
nat. Tum denique; nam ita asserunt ex
Thomistis supra relatis, Capreolus, Hispa-C^lensis, et Medina, quorum authoritati multum est deferendum.
118. Sed quamvis hæc, et alia valde pro- iije
babilem reddant hanc sententiam, sua-^.
deantque proinde secundam partem nostræ lite,
assertionis, non tamen ita illam convin­
cunt, quin oppositam probabiliorem, et
absolute veram censeamus. Quam defen­
dunt Cajet. Ferrara, Soto, et cæleri Tho-^j
mistæ supra relati, dum absolute, et uni- so.
versaliter affirmant, hominem existentem
in gratia mereri vitam æternam per om­
nes suos actus moraliter bonos; nullam
addentes limitationem, neque restringentes
doctrinam ad illum, qui actum formalem
charitatis elicuit. Qua etiam universali tale Prim
loquitur D. Thom. omnibus in locis ubi
rem tangit, nullibique prædictam limita­
tionem adhibuit, ut legenti constabit. Et
sane cum casus oppositus, videlicet quod
homo adultus per solam attritionem, et
Sacramentum justificetur, maneatque in
gratia aliquo tempore, ullo elicito actu for­
mali charitatis, non sit raro contingens,
sed sæpe accidat, difficile salvabitur veritas
propositionum D. Thom. ita universalium,
si omnes prædicto modo justificati, quandiu
actum illum non eliciunt, excipi deberent
a prædicta doctrina. Et hoc sit primum pro
nostra sententia argumentum.
119. Secundo probatur; nam eo ipso,soi
quod homo sit in gratia, sive fecerit, sive r,4i
non fecerit actum formalem charitatis,
omnes

omnes ejus virtutes sunt vivæ, et formatæ
per ipsam charitatem (nullus enim conce­
det in illo virtutem aliquam mortuam, aut
informem) : igitur eliciunt actus vivos, et
formatos, adeoque vitæ æternæ meritorios.
Palet consequentia, quia idcirco in illo qui
fecit prædictum actum charitatis, omnes
alii actus honesti procedunt formati, et
meritorii, quia cum procedant a virtutibus
vivis et formatis, secum trahunt vitam et
formationem ipsarum virtutum.
mut' Confirmatur primo; nam de actibus virjrii& tutum infusarum, v. g. Fidei, aut Spei,
nullus ausus est negare, quod in habente
gratiam sint meritorii, sive actus charita­
tis præcesserit, sive non præcesserit : ergo
idem dicendum est de actibus aliarum vir­
tutum; siquidem pro omnibus necessaria
est relatio virtualis charitatis, et non est
major ratio, quare hæc relatio debeat sup­
ponere relationem formalem pro actibus
virtutum acquisitarum, quam pro actibus
infusarum. Imo ratio quæ suadeat non ne­
cessario debere præsupponi pro actibus in­
fusarum, convincet etiam non necessario
supponendam esse pro actibus acquisita­
rum, ut intuenti constabit.
Sta- Confirmatur secundo, qui non stat, ho•? minem uti aliqua virtute informata cha­
ritate, et non eo ipso uti ejus informa­
tione, ut supra num. 115 dicebamus : ergo
cum omnes virtutes in habente gratiam,
sive fecerit, sive non fecerit charitatis ac­
tum, sint vivæ et formatæ per charitatem ;
consequens est, ut qualibet virtute, sive
infusa, sive acquisita talis homo utatur,
utatur etiam ejus formatione, eliciatque
proinde actus formatos, et meritorios.
120. Probatur tertio ; nam ex opposita
su».sententia sequitur, non paucos adultos reci­
pere gloriam sine propriis meritis, more
parvulorum per modum solius hæreditatis :
hoc autem communiter negant Theologi,
licet venim in aliquo casu metaphysico, et
valde raro contingenti admitti possit, sæpe
tamen id contingere omnino est negandum.
Ergo, etc. Sequela probatur ; nam cum plures ex iis, qui cum sola attritione per Sa­
cramentum justificantur, mori contingat
antequam eliciant actum formalem chari­
tatis, si ante hujusmodi actum nullus actus
in eis esset meritorius, decederent sine ali­
quo proprio merito ; et ita non ut coronam,
sed ut hæreditatem dumtaxat gloriam con­
sequerentur.
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

/ i i

§ H.
Sententia opposita, et ejus argumenta.

121. Oppositam sententiam tuentur Au- opinio
thores citati num. 107, necnon Capreol. c0?j”’
Hispal, et Medina. Et præter argumenta
facta, et soluta dub. prxced. pro sententia Medina,
quam ibi impugnavimus, militant pro ista
alia, quæ initio hujus dubii ad suadendam
secundam partem nostræ assertionis addu­
ximus, quatenus non solam probabilitatem,
sed etiam veritatem hujus sententiæ con­
vincere videntur. Ut vero illis occurramus, Obserrecolenda sunt quæ dub. prxced. toto §6, proaranimadvertimus;, ulteriusque
observandum °“ELen‘
- tornm
est, actum formalem charitatis eatenus re- enodaquiri ad hoc, ut ipsa charitas influat in ac- llune'
tus aliarum virtutum, et eos virtualiter ad
finem suum referat, quatenus necessarius
est per modus dispositionis, ut gratia ipsa,
et charitas animæ infundantur ; nam his
semel infusis, quidquid sit de tali actu,
effluet ab illis in omnibus aliis virtutibus,
et potentiis liberis modus ille habitualis,
per quem (ut sæpe diximus) vivæ, et for­
matæ redduntur. Quamvis autem ad præ­
dictam infusionem necessarius sit per se
actus charitatis, qui est dispositio ex natura
rei ad justificationem requisita, non tamen
omnino indispensabiliter ; nam per acci­
dens potest gratia infundi sine tali actu, ut
infunditur sæpe in Sacramento, supplente
Deo, et Sacramenti virtute dispositionem
subjecti. Tunc autem non aliter formantur
virtutes per charitatem et gratiam, communicaturque illis modus habitualis intrin­
secus, quam cum adest formaliter actus
charitatis : nec minus actus iste, qui per
se adesse debebat, remanet virtualiter in
prædicto modo, quam si formaliter præcessisset.
122. Et ratio est, quia sicut Deus virtute
Sacramenti supplet necessitatem actus cha­
ritatis, et sine eo infundit gratiam cum om­
nibus suis virtutibus; ita sine illo potest
etiam infundere voluntati, et omnibus vir­
tutibus prædictum modum, supplente etiam
quoad hoc virtute Sacramenti necessitatem
talis actus. Et sicut gratia, charitas, et fides
in Sacramento sine actu charitatis infusæ
non sunt alterius rationis, neque minoris
efficaciæ, quam quæ infunduntur cum illo :
ita prædictus modus ejusdem rationis est,
et eandem efficaciam habet quoad referen50

DISP. V, DUB. UNICUM.

Γ<· INFLUXU CHARITATIS.

dum in finem charitatis, quando infunditur
sine actu charitatis formaliter habito, et
quando infunditur una cum ipso, et depen­
denter ab ea tanquam a per se requisito ex
natura rei ; semper enim ejusmodi modus
est participium gratiæ, et charitatis, non
solum quoad habitus, sed etiam quoad ac­
tum, qui ex natura rei debebat adfuisse ; et
ideo quoties virtutes, et potentiæ liberae
postea operantur, agunt ratione prædicti
modi in virtute gratiæ, et charitatis, et ut
virtus prædicti actus.
123. Et si petas, a quonam modus ille
habitualis producatur in aliis virtutibus,
quando in justificatione defuit actus chari­
tatis? Respondetur, prædictum modum ha­
bitualem semper dimanare a gratia medio
habitu charitatis, a quo dependet in fieri,
et in conservari : actus vero charitatis,
qaando adest, concurrit dispositive, aut
etiam quodammodo effective ad talem ema­
nationem ; quando vero non adest, supplet
Deus virtute sacramenti ejus dependentiam,
et influxum : unde etiam tunc dimanat
talis modus, et producitur a Deo tanquam
participium actus charitatis, et continet in
se eandem virtutem, quam posset conferre
prædictus actus.
Bespcn- Exhis ad primum respondetur, D.Thom.
prüuumJn 3U*5 testimoniis recurrere ad actum for­
malem charitatis praecedentem, et ad ordi­
nationem per eum factam; quia hujus­
modi actus, et ordinatio satis communiter
præcedit, semperque praecedere debet,
per se loquendo, et quantum est ex na­
tura rei : et quia eo ipso, quod sic prae­
cedere debeat, adest sufficiens ratio, ut
etiam quando per accidens non praecedit,
omnes actus boni infusionem gratiæ subsé­
quentes tendant virtualiter in finem chari­
tatis, ac si praecessisset. Quod autem de
facto non praecesserit, non tollit, quominus
Deus possit communicare modo habituali
dimanante a gratia in aliis virtutibus ean­
dem virtutem, quam communicaret ipsemet actus, et medio tali modo derivari hæc
virtus ad actus subséquentes.
Dimiiar 124. Ad secundum respondetur, esse
Tum8* disparem rationem ; nam quod per accidens
detur actus indifferens ad bonum, et ma­
lum, provenit exeo, quod bonitas, et ma­
litia dependent ex judicio et dictamine
operantis : unde quia potest aliquis invin­
cibiliter ignorare, actum illum, quem scit
non esse bonum, esse in individuo malum,
ignorata obligatione referendi illum ad fi­

nem honestum ; aut probabiliter judicare,
non adesse talem obligationem, et ita neque
esse malum, neque bonum; consequen­
ter potest elicere illum sine bonitate, et
sine malitia. Et hoc esl per accidens
ratione prædictæ ignorantiae tollentis, seu
velantis circumstantiam, quæ si cognosce­
retur, malitiam conferret. Hoc autem per
accidens non habet locum respectu meriti,
quia quod aliquis actus, supposita bonitate,
et virtuali relatione ad finem supernaturalem, sit meritorius, non dependet ex eo,
quod operans sciat, vel ignoret habere, aut
non habere requisita ad meritum ; sed ex
eo. quod reipsa habeat illa, vel non habeat.
Ostensum est autem in nostra ratione, et in
doctrina, quam modo tradidimus, quod
quamvis actus formalis charitatis non prscesserit, eo tamen ipso, quod gratia sit in­
fusa. et quod in ejus infusione debuerit
praecedere, adest aliquid supplens ejus de­
fectum, et influens tanquam participium,
et virtus ipsius in actus sequentes, non
secus ac si praecessisset.
Per quod patet ad tertium ; nam etsi
latio vir tua Iis alicujus actus ad finem cha­
ritatis, per se loquendo, supponat relatio­
nem formalem ad eundem finem; per
accidens tamen potest illam non supponere,
supplente Deo virtute Sacramenti (aut si
vellet, etiam sine Sacramento) quidquid
præstaret effective, aut dispositive formalis
relatio, quæ praecessisset,

officium, sicque mortificata mansisse ; quia
nec reviviscere dicitur, nisi quod antea
mortuum, aut mortificatum fuit ; neque
mortificari potuit, quod aliquando vivum
non exiitit. Vixerunt autem prædicta me­
rita, quando primo habita sunt; quia ex
gratia, et charitate, ex quibus est tota su­
pernaturalis vita, processerunt. Quin etiam
quandiu peccatum mortale non successit,
viva permanserunt, non formaliter inseipsis, quia in se cito transierant, sed in vir­
tute graliæ, et in acceptatione, ubi conser­
vabantur cum jure, et efficacia perducendi
hominem ad gloriam aequalem cum ipsis
meritis. Superveniente autem culpa mor­
tali, amittunt prædictum jus et efficaciam,
ac proinde vitalitatem, quæ in eis consistit.
Sicut enim res naturales tandiu vivere di­
cimus, quandiu conservant vim seipsas
movendi, et virtutem, ut a se operentur ;
qaando vero hujusmodi facultatem amit­
tunt, tunc mori dicuntur : ita opera facta
incharitate tandiu vitam conservant, quan­
diu vim habent movendi, et perducendi
sabjectum ad consequendum ultimum fi­
nem: amittunt vero hujusmodi vim, proindeque mortificari dicuntur, quando subjec­
tum ipsum per culpam mortalem se
indisponit, ut nequeat in virtute praeceden­
tium meritorum ad prædictum finem per­
duci. Quaerimus ergo, an prædicta merita,
quæ per peccatum ita fuerunt mortificata,
adveniente denuo gratia per justificationem,
iterum vim illam perducendi hominem ad
vitam æternam recuperent, quod erit revi­
viscere ; et qualiter hujusmodi reviviscentia
contingat ?

Ibi’,

DISPUTATIO V.

De reviviscentia meritorum.
§ IAd pleniorem notitiam actuum meritorio­
rum, quorum naturam, et conditiones hu­
cusque examinavimus, placuit brevem hanc
disputationem praecedentibus attexere, in
qua de illorum reviviscentia disputabimus,
cursim delineantes quæ in Tractatu de
Charitate, et Pœnit. fusius expendemus.

DUBIUM UNICUM.
et quomodo merita per peccatum morti­
ficato, per poenitentiam et justificationem
sequentem reviviscant.

ζΙλ,

Dum quaerimus de reviviscentia meritorum, supponimus ea prius viva extitisse,
et amisisse postea vitalitatem, seu vitæ τβά
officium,

Deciditur prima pars dubii.

1· Dicendum est primo, merita per peccatum mortificata recuperare iterum per
justificationem subsequcntem vim perdu­
cendi hominem ad vitam æternam, quæ
illis fuerat debita, adeoque reviviscere per
talem justificationem. Hæc conclusio est ita
communis et certa, ut quamvis non sit de
fide, oppositum tamen temeritate non ca$ao. reat, ut bene inquit Suarez opusc. de revi­
viscentia merit, sect. 2. Tuentur illam Scolipt lastici cum Magistro in 4. dist. 14, ubi
JBo. D.Thom. quxst. 2, art. 3, et 3part, quxst.
b,fea. 89, art. 5, D. Bonavent. eadem dist. art. 2,
Uiy quxst. 3, D. Albert, quxst. 2, Gabriel quxst.
tàa

TÎ9

3, art. 3, Scot, dist. 2, quæst. 1, Durand. Scol
in 3, dist. 31, quæst. 2, et plures alii, quosDuraiK1·
refert, et sequitur Suar. loc. cit.
Probatur primo ex illo Pauli ad He- rnndabræos 6: Abundate in omni opere bono,
scientes quod labor vester non est inanis in thortDomino. Lbi juxta expositionem Concilii Ad'
Trident, docet Apostolus, omnia bona opera ^efbrcitGin gratia facta, etiamsi per peccatum mor-Trident.
tificenlur, consequutura a Deo præmium
quod meruerant; si tamen operans a suo
delicto per poenitentiam resipiscat. Hac igi­
tur ratione inducti (ait Trident, sew?. 6, cap,
16), justificatis hominibus, sive acceptam
graliqm perpetuo conservaverint, sive amis­
sam recuperaverint, proponenda sunt Apos­
toli verba : Abundate in omni opere bono,
scientes, etc. Sentit ergo Concilium, gratiam
per peccatum amissam iterum per justifi­
cationem recuperari : et hac ratione Deum
non oblivisci quorumcunque bonorum ope­
rum, quæ justus fecerit; sed pro omnibus
suo tempore præmium redditurum.
Idem docent Sancti Patres, ut Hieronym. d. Hier.
ad 1, cap. Aggxi, et super ad Galatas 3, ubiD'Amb’
sic ait : Quicunque ob fidem Christi labora­
verit, et postea lapsus fuerit in peccatum, si­
cut priora dicitur passus fuisse sine causa,
sic rursus non perdet ea, si ad antiquum sta­
tum restituatur, etc. Et D. Chrysost. eodem D.Chry.
loco : Non frustra (inquit) laboravit pecca­
tor, si revocet animum, et agat poenitentiam.
Idem tenet Ambros. et Anselm, super eun-p. ajb.
dem locum. August, lib. de vera et falsa^·Αα=·
pœnit. cap. 14, et alii Patres, quorum verba
adducit Suarez ubi supra.
2. Deinde probatur ratione, qua utitur Ratio.
D. Thom. dist. cit. et 3 part, quxst. 89, art.
5. Nam tunc merita mortificata reviviscere
dicuntur, quando recuperant amissam vim,
ut operantem ad vitam æternam perdu­
cant : sed hujusmodi vim recuperant per
pcenitentiam, et justificationem succeden­
tem lapsui : ergo per illam reviviscunt.
Consequentia est nota, et major constat ex
illis, quibus nuper ostendimus, opera hæc
per peccatum mortificari. Nam sicut tunc
ita mortificari dicuntur, quando amittunt
propriam operationem, seu (quod idem esl)
vim et efficaciam perducendi operantem ad
vitam æternam : ita reviviscere dicentur
quando prædictam vim, et efficaciam recu­
perant. Minor autem suadetur, quia opera
in charitate facta, si secundum se conside­
rentur, semper manent in acceptatione di­
vina , semperque ibi relinent illummet
valorem,

780

DE REVIVISCENTIA MERITORUM.

valorem, quem in sua elicientia sortita
fuerunt ex ipsa gratia ; adeoque ex eo dum­
taxat dicuntur mortificari per peccatum,
quia istud impedit subjectum, ne talia opera
illi proficiant quandiu permanet in ipso
peccato. Cum ergo hujusmodi impedimen­
tum per pœnitentiam et justificationem
auferatur, maneatque subjectum capax re­
cipiendi fructum talium operum ; conse­
quens est. ut per ipsam justificationem, et
pœnitentiam prædicta opera amissam vim,
et efficaciam recuperent, atque adeo revi­
viscant.
objec- 3. Neque obest si dicas, quod illa opera
semel facta statim transierunt, nec possunt
iterum eadem redire; quod tamen neces­
sarium videbatur, ut vim illam perducendi
hominem ad vitam æternam recuperarent ;
ergo non est. quo pacto reviviscant.
DispelRespondetur enim ex modo dictis, quod
lllar' etsi prædicta opera physice in se transie­
rint, moraliter tamen semper manent in
divina acceptatione, semperque ibi, quan­
tum est ex se, conservant suum valorem, et
efficaciam ; totaque eorum mortificatio ex
parte subjecti se tenet, quatenus per pecca­
tum impeditur, ne illorum fructum perci­
piat. Quare semel peccato jam excluso et
dimisso, statim prædicta opera prout præ­
dicto modo moraliter permanentia, inci­
piunt iterum proficere illi subjecto, conferuntque ei jus ad vitam æternam assequen­
dam, sicut contulerunt ab initio, quando
• facta fuerunt in gratia, contulissentque
perpetuo, si per peccatum mortificata nun­
quam fuissent. Et quia hæc prima dubii
pars, et ejus resolutio communiter est re­
cepta, non oportet circa eam immorari.

§ n.
Diversorum placita circa secundam
dubii partem.

Varîæ
nescirca movivisceniiæ.

4. Circa secundam partem hujus dubii,
quæ totam ejus difficultatem continet, di­
versa sunt Authorum placita, quorum multiphcitas non modicam in hac re pant
confusionem. Unde obligamur consuetum
ordinem invertere, et prius aliorum sen­
tentias referre, quam propriam stabilire;
quia ex illarum confutatione facilius veri­
tas illucescet. Supponamus ergo (ut exem­
plo rem declaremus) Petrum v. g. antequam
in peccatum mortale laberetur, habuisse
merita et gratiam ut decem, cui proinde

totidem gradus gloriæ essentialis in patria
corresponderent. Deinde cum de peccato
mortali, per quod prædicta merita morlificavit, pœniteret; supponamus habuisse aotum contritionis intensum ut quinque,
quem secundum se spectatum, et sine res­
pectu ad præcedentia merita, quinque gra­
dus gratiæ, et gloriæ consequuntur. Ut igi­
tur per prædictum actum contritionis, et
justificationem ad quam est dispositio, præ­
cedentia merita reviviscere dicantur, opor­
tet ut per talem actum, et justificationem
plus aliquid gratiæ, aut gloriæ assequatur
Petrus ratione praecedentium meritorum
tunc reviviscentium, quam assequeretur,
si talia merita non praecessissent, aut non
reviviscerent ; adeoque oportet, ut non
solum assequatur gratiam et gloriam ut
quinque, quæ ratione praesentis dispositio­
nis, independenterque a quocumque alio
merito sibi debita est ; sed aliquid ultra,
quod praecedenti merito, et ejus reviviscen·
tiæ correspondent. Qualiter vero hoc con­
tingat, potest quatuor modis declarari,
juxta quos quatuor constituuntur senten­
tiae.
5. Prima est Nominalium, et aliorum Pris
quos refert, et sequitur Suar, ubi supra,
asserentium merita mortificata ita per justi-^®3ficationem reviviscere, ut statim in hac Sara,
vita conferatur justificato formaliter, et in
esse physico, non solum illa gratia, quæ
præsenti contritioni secundum se correspondet, sed etiam tota illa, quam per pec­
catum amisit ; adeo ut si amisit gratiam ut
decem, et faciat actum contritionis ut quin­
que, assequatur statim formaliter, et in
esse physico quindecim gradus gratiæ :
quinque quidem ratione praesentis disposi­
tionis secundum se spectatae, et decem
ratione praecedentium meritorum revivis­
centium ; et consequenter in patria assequetur quindecim gradus gloriæ essentialis
praedictis quidem gratiæ gradibus correspondentis. Potest autem probari haec sen- x«i·
tentia. quia opera in charitate facta eatenus
mortificari dicuntur, quatenus per pecca­
tum impeditur homo a consequutione gra­
tiæ debitae talibus operibus : ergo eo ipso,
quod hujusmodi impedimentum auferatur,
assequitur homo prædictam gratiain in
eadem intensione, in qua illam amisit.
Cum igitur tale impedimentum omnino
auferatur per quemlibet actum contritionis,
sive intensum, sive remissum, per quem
peccatum aufertur, consequens est, ut per

DISP. V, DUB. UNICUM.

,
l
!

;

quemlibet talem actum restituatur in inte­
grum prædicta gratia.
<:.5r- Confirmatur primo , quoniam contritio
a ;i non concurrit ad reviviscentiam præcedentium meritorum, et gratiæ, ut causa perse
physica, vel moralis illorum; alioqui non
jam priora merita reviviscerent, sed prae­
senti pœnitentiæ tota illa gratia adscriberclur. Solum ergo concurrit per modum
removentis prohibens, scilicet peccatum ;
atque adeo si quæ proportio ibi requitur,
non inter contritionem , et merita , seu
gratiam restituendam ; sed inter illam, et
remissionem peccati petenda est. Cum igi­
tur quælibet contritio, sive intensa, sive re­
missa, sufficiat ad peccatum remittendum,
consequens est, ut per illam merita , et
gratia amissa adæquate restituantur.
îàn- Confirmatur secundo ex illo Ezechiel.
Φ?' 18: Si impius egerit pœnitentiam ab omnibus
peccatis suis, qux operatus est, vita vivet, et
non morietur : omnium iniquitatum ejus non
recordabor,etc. Si autem exhibita a peccatore
• pœnitentia, non statim restituatur sibi tota
gratia, quam amisit, videtur quod Deus ini­
quitatum ejus recordetur, cum propter hu­
jusmodi iniquitates careat adhuc gratia,
quam haberet, si non eas commisisset.
6. Secunda sententia præcedenti omnino
fcfc opposita negat, reddi homini in sua justi—
-5· ficalione plus aliquid gratiæ, quam sit ac­
tas contritionis, per quem disponitur, et
consequenter negat reddendam esse illi
majorem gloriam essentialem, qnam sit
prædicta dispositio. Non tamen idcirco ab­
solute negat, priora merita reviviscere; sed
ait hujusmodi reviviscentiam consistere
tum in eo, quod eadem gratia, et gloria,
quæ ratione præsentis dispositionis tri—
baendaest, tribuatur simul ratione præce*
dentium meritorum, adeoque pluribus ti­
tulis. Tum etiam in eo, quod homo ille ha­
beat in patria majus gaudium, et majus
præmium accidentale ratione operum præœdentium, quam si non præcessissent. Et
in hoc jure ad eandem gratiam, et gloriam
essentialem pluribus titulis possidendam,
una cum jure ad majus præmium acciden­
tale constituit hæc sententia reviviscentiam
meritorum.
Ita sentit M.Bannez 2, 2, quxst. 84, art.
b,dub. 6, adducens pro sua opinione Alensem, Bonavent. Paludan. et Capreol. et non
pauca loca D. Thom. in quibus prædictæ
opinioni subscribere videtur. Præsertim
vero in 3, dist. 31, quxst. I, art. 4, quxs-

781

Hunc. 3 ad 4, ubi sic ait : « Per priora me« rita merebatur homo tantam gloriam,
<i quantam charitatem habebat:sed ipse
« per peccatum factus est alter, et non
« plenarie ad pristinum gradum restitu­
et tus, et ideo non plenarie recipiet effectum
a priorem meritorum, nisi quantum ad
« præmium accidentale. » Quibus verbis
satis aperte negare videtur , quod homo
post lapsum, etiamsi ab eo resurgat, con­
sequatur tantam gloriam essentialem,quan­
tam haberet, si non cecidisset : concedit
vero, quod assequatur gloriam accidenta­
lem æqualem prioribus meritis, in quo
opinio M. Bannez consistit. Et ne alicui vi­
deatur (ait citatus Magister) Ang Doctorem
mutasse sententiam* audiat illam 3 part,
quxst. 89, art. 5 ad 3, ubi inquit : « Ille qui
« per pœnitentiam resurgit in majori cha« ritate, consequetur quidem præmium
« essentiale secundum quantitatem chari« tatis, in qua invenitur; habebit tamen
« gaudium majus de operibus in prima
« charitate factis, quam de operibus , quæ
« in secunda fecit : quod pertinet ad præ« mium accidentale. »
Probatur hæc sententia ratione, ani- Fondamadvertendo (id quod D. Thom. sæpe affir-menlam
mat) quod licet gratia, quæ est præmium in
via nostrorum operum efficienter physice
solum producatur, et augeatur a Deo tan­
quam a causa principali ; requirit tamen
ad sui infusionem, et augmentum ( saltem
dum extra sacramentum fit) propriam sub­
jecti dispositionem , seu quod subjectum
ipsum per actus’ charitatis, et contritionis
ad recipiendam gratiam, vel ejus augmen­
tum se disponat, ita ut quantitas gratiæ
recipiendæ quantitati dispositionis adae­
quetur, et ultra non ascendat. Quod satis
aperte docet Concil. Trident, sess. 6, cap. brident
7. dum inquit: Unusquisque recipit suam
justitiam, quam Spiritus sanctus partitur
singulis prout vult, et secundum pro-,
priam uniuscujusque dispositionem, et coo­
perationem. Quod fuse ostendemus in Trac­
tatu de Charitate.
7. Hinc ergo sequens ratio conficitur. Ut
homo resurgens per pœnitentiam a pec­
cato, non solum recipiat gratiam, quæ ac­
tibus contritionis, et charitatis ibidem in­
tervenientibus secundum se corresponde!,
sed etiam illam, quam per peccatum ami­
serat, non sufficit, quod prædictam gratiam
ante lapsum meruerit, sed insuper neces­
sarium est, ut ad illam recipiendam per

782

DE REVIVISCENTIA MERITORUM.

proprios actus physico seipsum disponat, et
ut dispositio sit æqualis gratiæ recipiendas :
sed homo quantumvis ad id conetur, nequit
prædictam dispositionem apponere : ergo
neque amissam gratiam recipere. Minor in
qua est diihcultas, probatur ; nam suppo­
namus hominem tunc elicere ad se dispo­
nendum actum contritionis ut quinque :
proculdubio ratione talis dispositionis so­
lum tribuetur ei gratia ut quinque ( debet
enim, ut tetigimus, servari a?qualitas inter
dispositionem, et gratiam recipiendam ) :
cum ergo quinque isti gradus gratiæ ratione
illius actus contritionis secundum se spec­
tati , independenterque a praecedentibus
meritis debeantur, consequens fit, ut per
talem actum non ad aliquid gratiæ præcedentis homo se disponat, sed ad illam
dumtaxat, quæ eidem actui secundum se
corresponde!. Idemque fieri potest argu­
mentum de quocumque alio actu quantum­
vis intenso, per quem in toto vitæ cursu ve­
lit se homo disponere : solum enim erit dis­
positio ad gratiam in ea intensione, in qua
fuerit talis actus, ac proinde ad gratiam
eidem actui secundum se debitam; quia
cuilibet actui debetur gratia æqualis cum
ipso. Nunquam ergo se disponet ad ali­
quam aliam gratiam, atque adeo neque ad
illam , quam ante peccatum meruit vel
possedit.
Tertia
8. Tertia, et quodammodo inter præceSæ dentes media sententia ita explicat prædic­
tam reviviscentium, ut per quemlibet ac­
tum charitatis, vel contritionis homo ad
duplicatam gratiam se disponat, et eam re­
cipiat : v. g. si actus sit intensus ut quin­
que, recipiat decem gradus gratiæ, quinque
ratione meritorum praecedentium, et quin­
que qui ipsimet actui secundum se corres­
pondent ; hacque ratione per quemlibet
actum duplicatam gratiam recipiat, quous­
que tota illa, quam amisit, sibi restituatur.
Scotus Hanc sententiam tenet Scotus in 4, dist. 16,
Lûtes·'quæst. 2, Ledesma 1, part. 4, art. 2 et ο,
Moti- quos alii non pauci sequuntur. Potestque
vum· suaderi, quoniam in præsenti duo necessa­
rio sunt verificanda : primum est, quod
meritis mortificatis, et reviviscentibus cor­
espondent aliquod præmium essentiale,
scilicet gratiæ et gloriæ, præter id quod
novis actibus ab homine elicitis secundum
se debetur : secundum est, quod prædicta
gratia non tribuatur, nisi subjecto dispo­
sito, atque adeo nisi homo, cui tribuenda
est, disponat se ad eam recipiendam per

proprios actus : utrumque autem hoc verificatur juxta hanc sententiam; secus vero
juxta præcedentes : debet ergo illis præferri.
Major quoad secundam partem constat ex
dictis pro secunda sententia in ejus praeci­
puo fundamento. Quoad primam vero sua­
detur : tum quia idcirco rejicitur satis
communiter prædicta secunda sententia,
quia negat meritis reviviscentibuspræmium
essentiale proprium, et distinctum ab eo,
quod novis operibus respondet, solumque
concedit illis vel novum præmium acciden­
tale, vel idem essentiale novo titulo confe­
rendum. Tum etiam, quia non videtur ita
consonum divinæ bonitati, ut viro sanctis­
simo, qui longo vitæ cursu in gratia fidelis­
sime laboravit, si in fine vitæ pro humana
fragilitate in aliquod peccatum mortale in­
cidat, a que cito per contritionem v. g. ut
duo resurgat, statimque moriatur, confera­
tur minus gratiæ et gloriæ essentialis,
quam confertur alteri, qui per totam vitam
gravissima peccata commisit, et in ultimo
illius habuit contritionem ut quatuor:
quod tamen ex prædicta secunda sententia
necessarie infertur, ut intuenti patebit. Tum
denique, quia non satis percipitur, quo
pacto, vel qua veritate dici possit, quod me­
rita mortificata reviviscant, et quod non
frustra laboravit peccator ante ipsum lap­
sum, si post illum revocet animum, et
poenitentiam agat, ut Scriptura, et Sancti
Patres loquuntur, si nihil majoris præmii
essentialis consequuturus est, quam si ante
lapsum non meruisset.
Porro neutrum ex iis quæ diximus, verificari juxta aliquam ex sententiis praece­
dentibus, ex ipsis constat ; siquidem prima
negat necessitatem dispositionis physicae
ad recipiendam gratiam ; et secunda recep­
tionem alicujus novæ gratiæ, aut gloriae
essentialis præter illam, quæ meritis mor­
tificatis correspondebat. Verificari autem
utrumque juxta hanc tertiam sententiam,
facile suadetur. Nam ex quo cuilibet actui
charitatis, aut contritionis duplicatam gra-’
tiam tribuit, non relinquit merita mortificata
sine præmio essentiali sibi proprio, et dis­
tincto ab illo, quod pro novis operibus con­
fertur. Ex quo vero non admittit, quod per
unum actum restituatur tota gratia remissa,
sed tantundem illius gratiæ, quanta est in­
tensio ipsius actus, verificatur quod præ­
dicta gratia datur subjecto disposito, et
servata proportione ad talem dispositionem.
Quilibet

DISP. V, DUB. UNICUM.
Quilibet enim actus, v. g. contritio ut quin­
que (ait ista sententia) duplici titulo gerit
munus dispositionis, nempe c*t respectu
grati® debitae meritis praecedentibus, et
respectu novae gratiæ correspondents ipsi
contritioni secundum se · unde sicut ex hoc
posteriori capite, et munere postulat quin­
que gradus gratiæ omnino noviter collatae ;
ita ex illo priori postulat quinque alios
gradus gratiæ amissae, et rest i tu tæ.
lg· Confirmatur, quia nisi in hac materia
" prædicto modo philosophemur, non potest
intelligi, quod homo ad amissam gratiam
recipiendam in toto vitæ cursu se disponat,
ac proinde quod per propriam dispositio­
nem aliquando illa recipiat. Si namque
contritio, v. g. ut quinque, solum sit dispo­
sitio ad gratiam ut quinque, cum hæc debita
sit ratione ipsius contritionis, independenterquea meritis praecedentibus, solum dis­
ponet ad gratiam sibi ipsi debitam: pro
gratia vero amissa, et restituenda nullus
actus disponet, quia omni actui ex iis quos
justus potest per totam vitam elicere, debe­
tur secundum se tanta gratia, quanta est
ejus intensio. Ergo, etc.
na 9. Demum quarta sententia ad hujus rei
explicationem duo statuit. Primum est,
quod per primum actum, per quem homo
a peccato resurgit, consequitur homo totam
gratiam, quæ meritis mortificatis debeba­
tur, non quidem in esse physico, seu in esse
qualitatis, sed solum in esse morali, seu
quantum ad jus acceptionis ad gloriam,
quod aliqui vocant in esse gratiæ. Secun­
dum est, quod in esse physico, et in esse
qualitatis solum assequitur homo per præ­
dictum actum gratiam ejusdem intensionis
cum ipso, atque adeo gratiam ipsimet actui
secundum se debitam; nihil vero de illa,
qn® debita erat ratione meritorum praece­
dentium. Consequetur tamen totam hanc
gratiam physice, et in esse rei una cum
gloria essentiali ejusdem intensionis primo
instanti suæ glorificationis, ubi in virtute
omnium meritorum praecedentium eliciet
• actum charitatis fervidissimum, tantæque
intensionis, quanta fuerunt ipsa merita;
eritque talis actus dispositio physica ad
praedictam gratiam sine eo, quod aliquam
denuo acquirat, aut sibi debeatur; quia
extra viam non est tempus proficiendi, neitar. que novæ gratiæ acquirendae. Ita Alvarez
g· lib. 7, de auxiliis, disp. 66, et 70, Mpntesin.
in præsenti, disp. 36, § ult. Nuno 3 part.
ipœst. 89, art. 5, et alii. Et quia hæc sen­

783

tentia veritatem continet, statuitur a nobis
pro conclusione.
Potestque probari tum ex impugnatione Prajfer.
praecedentium. Prima enim et secunda tUfuet
impugnatæ sunt in tertia. Hæc autem suis- tur.
met fundamentis facile rejicitur, quia re­
vera non servat illa, quæservare promittit,
quæque in vera sententia servanda sunt,
videlicet quod gratia, quæ restituenda est
pro meritis reviviscentibus, non tribuatur
in esse physico, nisi subjecto physice dis­
posito, servataque proportione ad talem
dispositionem ; quod ita ostendimus. Nam
proportio inter dispositionem et formam
requisita, in hoc debet consistere, quod non
dispositio formam, nec forma dispositio­
nem excedat : ergo ubi dispositio solum est
ut quinque v. g. forma vero ut decem, non
servatur prædicta proportio, neque forma
datur juxta exigentiam dispositionis. Quod
autem dicitur, contritionem in casu de quo
loquimur, duplici titulo munus dispositio­
nis obtinere, proindeque ad duplicatam
gratiam subjectum praeparare, gratis, et
sine fundamento asseritur. Nam contritio
illa in esse physico non crescit, neque au­
getur per hoc quod merita mortificata prae­
cesserint; neque in esse physico fit ullo
modo major, quam si non præcessissent :
ergo quemadmodum si non præcessissent,
non disponeret ad majorem gratiam quam
ut quinque, sic etiam illis praecedentibus.
Adde, neque in prædicta sententia vitari
omnino illud inconveniens, quod adversus
secundam intulimus, videlicet quod si vir
sanctissimus, qui toto vitæ cursu in gratia
intensissime laboravit, parum antemortem
in mortale labatur, a quo statim per con­
tritionem remissam ut duo v. g. resurgat,
et moriatur, non consequatur gratiam, et
gloriam ita intensam, sicut ille qui cum per
totam vitam in peccato mansisset, nullum­
que opus meritorium egisset, in fine illius
per contritionem triplo intensiorem, puta
ut sex, convertatur. Iste enim assequetur
gratiam ut sex, et ille solum ut quatuor,
ut intuenti patebit. Quod inconveniens, et
omnia alia cessant juxta quartam senten­
tiam, juxta quam ex una parte nunquam
datur major gratia in esse physico, quam
sit dispositio physica subjecti; ex alia vero
omnis gratia, quam per totum vitæ cursum
habuit, vel meruit, debito tempore, scilicet
in momento glorificationis sibi restitue­
tur.

DE REVIVISCENTIA MERITORUM.

784
§ in.

Proponuntur, et diluuntur aliquae objectiones.

10. Ut autem hæc quarta sententia magis
ob^’c!io· elucida ta maneat, nonnulla contra eam
objiciemus, ex quorum solutione veritas
magis innotescet. Objicies ergo primo, non
cohærerecum proportione, quæ debet ser­
vari inter gratiam in esse morali, seu in
esse gratiæ, et inter ipsam in esse physico,
quod cum homo recipit gratiam solum ut
quinque secundum hanc posteriorem con­
siderationem, quia praesens contritio solum
est ut quinque, recipiat gratiam secundum
illam priorem considerationem ut quin­
quaginta, v. g, quia tolerant merita mortificata, quæ reviviscunt : ergo, etc.
Solutio.
Respondetur negando antecedens; non
enim prædicta proportio postulat, ut gratia
in esse physico sit æqualis sibi ipsi in esse
gratiæ, aut quod dum crescit secundum
hanc posteriorem considerationem, crescat
similiter secundum illam priorem. Quod
duplici exemplo declarari potest. Nam gra­
tia Christi Domini in esse physico, et in ra­
tione qualitatis est finita ; in esse vero mo­
rali, seu in esse gratiæ est infinita ; et tamen
non deest ibi debita proportio. Deinde per
actus remissoscharitatis non augetur gratia
in esse physico, sicut neque per actus in­
tensos augetur secundum totam eorum lati­
tudinem, sed solum secundum excessum
actus supra habitum, ut est communis
Thomistarum sententia, quam in Tractatu
de Charitate firmabimus; et nihilominus
per quemlibet actum a gratia procedentem,
quantumvis remissum, meretur homo ma­
jorem gloriam ; et acceptatur ad illam suo
tempore reddendam, quod est gratiam ip­
sam augeri in esse gratiæ.
Secunda
U· Secundo objicies, sequi ex nostra
objectio sententia, quod homo per solam extrinsecam acceptationem acceptetur, et reddatur
dignus ad gloriam, quam meruit per opera
illa, quæ reviviscunt : hoc autem videtur
ConciL contra Concilium Trident, sess. 6, cap. 7, et
TrideDl cap. 11, ubi dicitur, hominem fieri dignum
vita æterna per justitiam inhaerentem, et
non per favorem extrinsecum, ut late ex­
pendimus Tractatu praecedenti, disp. ( 2,
dub. 1, ergo, etc. Sequela probatur; nam si
homo absque ulla gratia habita in esse I
physico acceptaretur ad gloriam, utique per I
solum favorem extrinsecum acceptaretur :
ergo si cum minori gratia in esse physico I
Prima

acceptetur ad gloriam longe majorem, ac­
ceptatio ista quantum ad illum excessum
solum fiet per prædictum favorem, et non
per aliquid intrinsecum.
Respondetur negando sequelam. Et adBqaprobationem dicendum est, gratiam quæ in i!:
esse physico formaliter est remissa, posse
etiam in esse physico esse virtualiter inten­
sam per ordinem ad merita, quæ praeces­
serunt; quia omnia hæc merita, et gloria
illis correspondons continentur virtualiter
in ipsa gratia, quamvis formaliter illam
superent. Sicut tota arbor, et ejus fructus
continentur virtualiter in semine, licet
formaliter longe illud superexcedant. Quo
exemplo utitur D. Thomas in præsenti, ari.D.n».
8, ubi sic ait : Augmentum gratis non est
supra virtutem praeexistentis gratis, licet
sit supra quantitatem ipsius: sicut arbor
licet sit supra quantitatem seminis, non est
tamen supra ejus virtutem. Et 1 part, quxst.
117, art. 2 ad 3, concedit gratiam alicujus
viatoris posse superare gratiam aliquorum
angelorum, non in actu, seu formaliter,sed
in virtute. Juxta quam doctrinam ad prae­
dictam probationem dicendum est, homi­
nem habentem minorem gratiam forma­
liter, acceptatumque ad majorem gloriam,
non acceptari etiam quantum ad excessum
per aliquid extrinsecum; quia acceptatur
per ipsam gratiam, quatenus virtualiter
intrinsece continet talem excessum. Secus
vero si acceptetur sine ulla gratia in esse
physico, quia tunc nihil haberet in se con­
tinens virtualiter gratiam, aut gloriam, ad
quam acceptaretur.
12. Tertio objicies, quod si homo in hac Tenu
vita, dum esset viator, non se disposuit adcbjeft:
recipiendam illam gratiam, quæ mortifi­
catis meritis debebatur, neque etiam in
patria se disponet : tum quia tempus dispo­
sitionis, et meriti est solum tempus viæ:
tum etiam, quia ut ait Scriptura, ubicum­
que ceciderit lignum, ibi manebit, id esi
non aliter recipiet homo in futura vita,
quam se disponit in præsenti : vel ergo
concedendum est, quod in præsenti vita
physice se disponat ad gratiam, quam ami­
sit; vel non est asserendum, quod illam
recipiat in futura, si semel ad talem recep­
tionem necessaria sit prædicta dispositio.
Respondetur negando antecedens; tunc^..,
enim habebit homo actum charitatis ferventissimum cor respondentem omnibus
meritis praecedentibus : j qui quidem actus
quatenus dispositio est ad gratiam (sive
procedat

DISP. V, DUB. UNICUM,
procedat ab auxilio, ut multi volunt, sive
ut probabilius est, ab ipso habitu charita­
tis, jam etiam in esse physico æque in­
tenso) non requirit aliam physicam disposi­
tionem, sed sufficit causa moralis, quæ sunt
merita praecedentia in hac vita, et in
divina acceptatione conservata ; et per hu­
jusmodi actum disponetur anima ad æquaem gratiam in esse physico recipiendam.
Qaare ad utramque antecedentis probatio­
nem dicendum est, quod quamvis extra
viam non sit tempus merendi, est tamen
tempus disponendi se ad recipiendam gra­
tiam, quam homo in statu viæ promeruit,
et defectu dispositionis non recepit.
I ria 13.Quarto objicies : gratia sacramentalis
j^'per peccatum mortificata reviviscit physice
per subsequentem contritionem, et non
cum proportione ad illam : ergo idem di­
cendum est de gratia, quæ extra Sacramen­
tum suscipitur. Consequentia patet a pari­
tate, quia gratia ejusdem est rationis, sive
intra Sacramentum, sive extra illud infun­
datur; et ideo sicut utraque per peccatum
amittitur, ita per subsequentem pœnitentiam debet eodem modo reviviscere. Ante­
cedens vero suadetur : nam si quis intra
Sacramentum, et ex opere operato accepit
gratiam ut septem, et per contritionem ut
quinque redeat ad divinam amicitiam, resurget cum gratia physice intensa ut duo­
decim ; quoniam gratia sacramentalis solum
pendet in sui reviviscentia a contritione
sicut a removente prohibens ; nam hoc
dumtaxat pacto pendet ab illa, cum primo
infunditur : quoniam omnia Sacramenta
conferunt gratiam ex opere operato non
ponentibus obicem, ut diffinit Tridentinum.
Unde sicut baptismus etiam receptus in
peccato mortali, recedente postea fictione
consequitur suum effectum, ut docet D. Th.
3part, quæst. 69, art. 10, ita, et multo ma­
gis, quando idem baptismus, vel quodlibet
aliud sacramentum semel digne suscipitur,
debet physice consequi suum effectum, qui
per peccatum fuerat mortificatus, quando
homo resurgit per poenitentiam.
p£a Huic objectioni respondet Bannez negando
^■consequentiam ob rationem disparitatis,
tes. quæ tangitur in antecedenti; gratia enim
sacramentalis confertur ex opere operato
non ponenti obicem, gratia vero extra Sa­
cramentum suscepta confertur ex opere
operantis, et cum omnimoda proportione
ad dispositionem subjecti. Unde licet hujus­
modi gratia non possit physice excedere

785

quantitatem intensivam contritionis, in qua
peccator resurgit a culpa; gratia tamen sa­
cramentalis debet reviviscere secundum to­
tam intensionem physicam, in qua fuit
ante peccatum, eo quod non dependeat a
præsenti contritione sicut a dispositione,
cum qua debeat omnimode proportionari ;
sed solum sicut a removente prohibens,
seu obicem, quo impediebatur influxus Sa­
cramenti.
14. Sed respondetur melius cum Alvarez ^eiioj
lib. 7, de auxiliis, disp. G\,num. 4, negando Alvar,
antecedens, quod non evincit probatio ; nam
quamvis ita sit, quod Sacramentum a prin­
cipio intulit gratiam ex opere operato; ta­
men postquam semel illam tribuit, gratia
illa sacramentalis, si amittatur per pecca­
tum, non reparatur per actum contritionis,
nisi ex opere operantis; postquam enim
Sacramentum semel produxit totum suum
effectum, non amplius producit illum. Unde
si contingat hunc destrui, et postea reparari,
illa reparatio non est effectus praeteriti Sa­
cramenti, sed praesentis dispositionis, cum
qua proinde debet physice proportionari.
Unde quantum attinet ad reviviscentium,
eadem omnino est ratio de gratia sacramentali, et non sacramentali ; utraque
enim reviviscit physice in gradu correspondente præsenti dispositioni subjecti ; mora­
liter vero, et in jure in tota sua latitudine.
Ex qua doctrina obiter diluuntur probatio­
nes in contrarium adductae.

§ IV.
Fit satis argumentis secundæ sententiae.

15. Argumenta quæ pro primis tribus Tcstimosententiis adduximus, majori ex parte manent soluta ex hucusque dictis; et ideo non cxpliest cur circa eorum enodationem detinea­
mur. Nonnihil difficultatis continent duo
illa D. Thom. testimonia, quæ attulimus
pro secunda sententia, et ideo oportet ut
illa explicemus. Ad primum ergo ex 3,
dist. 3, respondetur, quod cum D. Thom.
inquit hominem, quia per peccatum factus
fuit alter, et non ad pristinum statum, vel
gradum per poenitentiam restitutus, non
plenarie recipere effectum priorem merito­
rum, saltem quoad præmium essentiale,etc.
solum intendit, quod licet homo ante pec­
catum habuisset gratiam valde intensam,
ex quo colligi videbatur, quod resurgeret
per justificationem in æquali gratia ; non

786

DE REVIVISCENTIA MERITORUM.

DISP. V, DUB. UNICUM.

787

glorificationis, ut supra explicatum est. Et
tamen est necessarium, quod somper sic I charitas in esso non entis non tam præceconcludi videtur, quod merita mortificata
dentibus ineritis, quam præsenti disposi­
quidem quod non tribuatur homini gloria
contingat. Quia non est necesse, quod in
per peccatum non reparentur in integrum
tioni physics debet commensurari. Ubi, ut
justificatione recipiat tantam gratiam in
essentialis præcise secundum quantitatem
per subsequentem poenitentiam, utadstruit
apparet, non negat, sed potius saltem vir­
charitatis, in qua resurgit, ac proinde quod
esse physico, quantam amiserat, sed quanta
quarta sententia, cui subscripsimus ; sed
tualiter concedit, quod si idem homo ad
est contritio, per quam resurgit, quæ qui­
juxta proportionem contritionis, in qua
nec D. Thom. hoc intendit, ex eo evidenter
amissam gratiam in esse entis recipiendam
dem aliquando erit minus intensa, quam
apparet, quod si post reparationem ipsam
peccator a peccato resurgit, ut tertia illa
postea se disponat, illam integre, et ade­
prædicta gratia, aliquando vero æque in­
habeat homo actum charitatis, aut contri­
opinio constituit. Secunda vero sumitur a
quate recipiet.
tensa, aliquando vero magis intensa, quam
ratione ; nam Deus sic nos visitat per gra­
tionis majoris intensionis, quam sit gratia
17. Nec obest contra expositionem hanc,
illa. Unde solum vult D. Thom. falsum esse,
tiæ infusionem, sicut eum colimus, sive
illa, et charitas, quam in reparatione acquiquod statim addit S. Doctor verba illa:.Viri
qnod homo ex vi illius actus præcise, qui
quod idem est, sicut nos disponimus, et
sivit, non præcise secundum hujus charita­
quandoque est majoris, quandoque vero I quoad præmium accidentale, in quibus videpræparamus ad adjutorium illius ; est enim
tis, et gratiæ, sed secundum illius actus,
minoris intensionis, quam amissa gratia, f tur concedere pœnitenti respectu praemii
decens, et rationi consentaneum, ut Deus
quem postea habuit, quantitatem, et inten­
accidentalis totum id, quod respectu essensemper, et necessario in ipsa justificatione
nos adjuvet juxta nostræ voluntatis cona­
sionem gloriæ in omni opinione consequeæqualem gratiam, aut in patria æqualem ! tialis ei denegarat : atqui de illo, scilicet
tum et cooperationem : quia in hoc modo
tur. Non igitur gloria essentialis correspon­
gloriam recipiat. Per hoc tamen nequaquam ! accidentali, non concedit, quod statim ia
divini concursus et salvatur justitiæ ratio,
det charitati, et gratiam, cum qua homo in
ipsa justificatione illud poenitens assequanegare intendit, vel quod in ipsa justifica­
reparatione ipsa invenitur; sed ei potius,
et excitatur homo ad pellendam desidiam :
tur, sed suo tempore, scilicet in altera vita;
tione recipiat homo in esse gratiæ totam
cum qua in instanti mortis, seu glorifica­
cum homo resurgit a culpa in minori con­
gratiam amissam, siquidem ad hanc recep­ ' quia ibi, non vero in præsenti habebit gautionis reperitur.
tritione, v. g. ut quinque, non redit tota
tionem non desideratur nova dispositio phy­ i dium majus de illis operibus, in quo præUnde per id, quod statim addit, scilicet
gratia antiqua adhuc moraliter, et in jure
sica, ut supra probavimus; vel quod post I mium eorum accidentale consistit : ergo
quod de operibus in prima charitate factis
habita, sed solum ut decem; quia ille actus
justificationem ipsam non possit habere ! neque de isto, nempe essentiali, negat praehabeat majus gaudium quoad præmium ac­
et est dispositio physica ad quinque gradus
ferventissimum charitatis actum, qualem i cise, quod in ipsa justificatione, aut ex vi
cidentale spectat, quam de his quæ in se­
gratiæ physice assequendos, et dispositio
in instanti glorificationis habebit, per quem
præsentis actus, verum etiam quod in altera
moralis ad totidem gradus ex gratia olim
cunda charitate, et post reparationem sunt
ad amissam gratiam in esse entis integre : vita integre pœnitenti restituatur.
mortificata per culpam moraliter compa­
facta, tantum vult Doctor Ang. constituere
recipiendam se disponat. Sicut etiam non ;
Non itaque hoc refert, neganda enim est Kr&
randos; hoc enim pacto salvatur æquitatis
discrimen inter præmium accidentale ex
E.
negat, quod in ipsa justificatione possit ho- ! minor; vult namque ibi D. Thom. quod in
ratio, quam Deum in adjuvando creaturam
una parte, et essentiale ex alia ·, quia nimi­
mo habere majorem contritionem, quam ■ justificatione ipsa, licet non totum præmium
servare decet.
rum præmium essentiale non crescit per
esset gratia praecedens, adeoquo majorem
essentiale, bene tamen totum accidentale
hoc, quod in isto, aut in illo statu, cum his,
Hæc tamen facile enodantur. Ad primam occurrigratiam etiam in esse entis, quam esset ' quodammodo ex vi præsentis actus pœnienim objectionem respondetur, pœnitenaut illis circumstantiis opera ipsa meritoria
amissa.
! tens consequatur, quatenus nimirum, etsi
'
fiant, sed præcise juxta mensuram charitatiam reparare omnia merita præcedentia
Illustra- 16. Porro hanc esse mentem D. Thom. ; per impossibile ulteriorem actum non fe­
moraliter, non tamen physice; quia nisi
lis; secus tamen præmium accidentale, hoc
sitb^ra-,n prædicto testimonio, ex eo patet, quod i cisset, per quem ad gratiam amissam, et
aliquis eliciat extra viam ferventissimum
enim non solum ex charitate, sed etiam ex
dita, postquam in duabus praecedentibus quæs- 1* gloriam essentialem ei correspondentem
charitatis actum, quo se ad graliæ amissæ
aliis circumstantiis accrescit. Unde de eis­
tiunculis inquisierat, et determinaverat ' consequendam, sive in hac vita, sive in
dem operibus cum eadem charitate factis
receptionem disponat, nunquam illam assehominem a peccato resurgentem non sem- ! futura se disponeret (in quo casu semper
habebit homo majus gaudium accidentale,
quetur physice. Neque huic doctrinæ oppo­
per in majori, aut semper in minori gratia, ' homo ipsa illa nova gratia, et præmio es­
si faciat ea ante amissam primam gratiam,
nitur D. Thom. loco in objectione citato;
et charitate resurgere ; in hac quaestione j sentiali illi correspondente careret), non
quoniam solum vult, non esse necessarium,
et in statu innocentiæ baptismatis, quam si
inquirit, utrum semper resurgat in aequali?
tamen propter hoc gaudio illo, sive præmio
post hujus amissionem, et reparationem,
quod poenitentia reparet in ipso instanti
Cujus affirmativa pars ex eo probari videaccidentali privaretur. Unde patet, quoi
ac in statu pœnitentiæ illa fecisset, præcise
justificationis gratiam deperditam, ita ut
batur, quia nimirum cum opera mortificata I ita per eum actum pœnitentiæ merita mor­
ex differentia status : nam hoc, quod est
homo resurgat physice in aequali gradu
per poenitentiam reviviscant, necessarium
tificata quoad præmium accidentale revi­
prima illa opera fecisse quando nondum
gratiæ cum gradu deperdito per peccatum;
est, ut homini post poenitentiam tanta glo­
viscant, ut ad istud consequendum ulteriori
homo Deum offenderat, nec ei factus fuerat
quamvis neque id sit impossibile, sed ali­
ria, quantam ipse ante peccatum meruerat,
dispositione pcenitens non indigeat, secus
quando contingat, ut illius literam legenti
inimicus, gaudium, et præmium acciden­
debeatur. Ex quo videbatur inferri, ipsum
autem ad essentiale, ut dictum est. Et ita
constabit. Unde hoc solum intendit, videli­
tale quoddam erit.
in eadem gratia necessario resurgere, cum
ex vi prædicti primi actus integre effectura
cet non esse necessarium, ut gratia qua
18. Ad ea, quæ in favorem tertiæ sentengloria gratiæ correspondent.
priorum meritorum quoad accidentalepræ­
peccator resurgit per poenitentiam, sit phy­
iyu- tiæ adducebantur, non oportet respondere,
In cujus argumenti solutione (ubi verba
mium, non vero quoad essentiale poenitens
sice a?qualis gratiæ, quam per culpam ami­
£·£ suppositis his quæ contra eandem senten­
quæ explicamus continentur) non negat D.
assequitur.
sit. Quod nostræ conclusioni minime ad­
tiam, et in probatione nostræ secundæ
Thom. primum illud, scilicet quod homini
Ad testimonium ex 3 part, respondetur læ
versatur.
assertionis dicta, et probata jam supra reli­
post poenitentiam tota gloria, quam merue­
D. Thom. non dixisse, quod homo, qui in
19. Ad secundam objectionem dicendum, Diluitur
quimus. Est tamen adhuc duplex objectio
minore charitate resurgit, consequatur1’?5^· !
rat, debeatur; cum hoc sit apud ipsum
Deum infu ndere nobis gratiam physice cums€cunj3·
pro illa, quibus oportet satisfacere. Prima
præmium essentiale secundum illam men-F‘
opera mortificata reviviscere : negat tamen
proportione ad intensionem actus amoris,
desumitur ex D. Thom. in 3, dist. 31,
sequi inde, quod idem homo in tanta gra­
suram charitatis, in qua resurgit (saltem
quzst. 1, art. 4, qu.vstiunc. 3 ad 2, ubi dicit, 1 seu contritionis, quo ad illam suscipiendam
tia, et charitate (loquitur de gratia, et cha­
loquendo de charitate in esse entis) sed sedisponimur; in hocque servari æquitatem,
quod poenitentia restituit omnia bona, seu
ritate in esse entis) quanta fuit præcedens, j eundum quantitatem charitatis, in qua inquæ intercedit inter concursum Dei, et
merita mortificata per peccatum, sed non
semper necessario resurgat; quia gratia et
venitur, non quidem tunc, sed in instanti
oportet quod restituat æqualia. Hinc enim ’ crealuræ. De gratia vero mortificata per
glorificationis,

788

DE REVIVISCENTIA MERITORUM.

culpam tantum tribuitur in jure, sive mo­
raliter pœnitenti, quantum habuit ante
lapsum, sive actus charitatis per quem
resurgit ab illo, sit intensus, sive remissus ;
nec in hoc servatur graduum correspondentia, quam objectio intendit constituere.
Tum quia, ut supra diximus, et expresse
tradit D. Thom. 3 part, quxst. 89, art. 5,
opera mortificata per peccatum solum de­
pendent in sui reviviscentia a contritione
subsequent!, sicut a removente prohibens,
et sicut a conditione necessaria ad repara­
tionem divinæ amicitiæ. Unde sicut quaeli­
bet contritio removet omnia peccata prae­
terita, et reparat amicitiam deperditam :
ita disponit sufficienter ad hoc, ut omnia
merita mortificata per peccatum reviviscant
moraliter. sive in esse meriti, et gratiæ.
Tum etiam, quia quod Deus tribuat pœ­
nitenti tot gradus gratiæ ex meritis morti­
ficatis per peccatum, quot habet .contritio,
perquam ab eo resurgit, solum fundatur
in quadam decentia, et honestate propria
meriti de congruo, ut explicat hujusmodi
opinio; et exeo insuper liquet, quia post­
quam aliquis per repetitos actus contritio­
nis reparavit moraliter totam gratiam
amissam, nihil ei amplius tribuitur, etiam­
si intensissime operetur ultra gratiam huic
operationi physice correspondenlem. Unde
cum meritum de congruo non consequatur
infallibiliter suum effectum, nequit modus,
quem sustinet hæc tertia opinio, esse doc­
trinalis, quem contra se habet nostra con­
clusio : nam eo ipso quod quis redeat ad
divinam amicitiam, Deoque desponsetur,
consequitur ex natura rei jus omne ad glo­
riam, quod per peccatum amiserat, neque
in recuperatione hujus juris splendet spe­
cialis gratia diversa ab illa, qua Deus indulget homini sua delicta, illumque ad pristi­
nam amicitiam admittit.
Neque hinc datur ansa desidiæ ; quoniam
ut quis conetur maxime de peccatis olim
commissis conteri, Deumque ferventissime
diligere, sufficit præmium essentiale, quod
per se his actibus corresponde! ; quia vel
unicus gradus gloriæ tantae aestimationis
est, ut nec omnes humanae passiones va­
leant cum illo comparari. Quibus adde hanc
nostram doctrinam non esse ita evidentem,
quin contraria opinio probabilitatem non
modicam habeat : quod sufficit ad hoc, ut
nullus sit securus, curetque proinde pro vi­
ribus merita mortificata per peccatum
omni conatu recuperare.

articulus

v.

Utrum homo possit mereri primani gratiam.

AJ quinfum sic proceditur. Videtur, quod homo possit
sibi mereri primam gratiam. Quia ut August, dicit : Fides
meretur justiticaliuncin : justificatur autem homo perpri­
mam gratiam : ergo homo potest mereri sibi primam gra­
tiam.
Pr.eterea .· Deus non dat gratiam nisi dignis : sed non di­
citur aliquis dignus aliquo, bono, nisi qui ipsum promeruerit
ex condigno .· ergo aliquis ex condigno potest mereri primam
gratiam.
Prætcrea .· Apud homines aliquis potest promereri do­
num jam acceptum ,· sicut qui accepit equum a Domino, ice­
retur ipsum beue utendo eo in servitio domini : sed Deas
liberalior est quam homo : ergo multo magis primam gra­
tiam jam susceptam potest homo promereri a Deo per subsequentia opera.
Sed contra est, quod ratio gratiæ repugnat mercedi ope­
rum, secundum illud Rom. 4 .· Ei qui operatur, merces neu
imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum: sed
illud meretur homo quod imputatur sibi secundum dcbilua,
quasi merces operum ejus .· ergo primam gratiam non potes
homo mereri.
Respondeo dicendum, quod donum gratiæ considerari pe­
tes! dupliciter. Uno modo secundum rationem gratuiti doni,
et sic manifesiina est, quod omne meritum repugnat gratia?,
quia ut ad Rom. 11, Apostolus dicit.- Si amem gratia, jia
non ex operibus. Alio modo potest considerari secundem
naturam ipsius rei, quæ donatur, cl sic etiam non potest
cadere sub merito non habentis gratiam .· tum quia excedit
proportionem naturæ : tum etiam, quia ante gratiam in
statu peccati homo habet impedimentum promerendi gra­
tiam. scilicet ipsum peccatum. Postquam autem jam aliquis
habet gratiam, non potest gratia jam habita snb merito
cadere; quia merces est terminus operis, gratia vero est
principium cujuslibct boni opens in nobis, ut supra dictam
est. Si vero aliud donum gratuitum aliquis mereatur vir­
tute gratiæ præcedcntis, jam non erit prima. Unde ma­
nifestum est, quod nullus potest mereri sibi primam gra­
tiam.
Ad primum ergo dicendum, quod sicut August, dicit in li­
bris Retractat, ipse aliquando in boc fuit deceptus, quod
credidit initium fidei esse ex nobis, sed consummationem
nobis dari ex Deo : quod ipse ibidem retractat, ct ad hunc
sensum videtur pertinere, quod fides justificationem merea­
tur. Sed si supponamus, sicut fidei verius habet, quod ini­
tium fidei sil in nobis a Deo, jam etiam ipse actus fidei
consequitur primam gratiam, et iu non potest esse merito­
rius prima? gratiæ : per fidem igitur justificatur homo, noa
quasi homo credeudo mereatur justificationem, sed quü
dum justificatur, credit ,· eo quod motus fidei requiritur ad
justificationem impii, ut supra dictum est.
Ad secundum dicendum, quod Deus non dat gratiam nisi
dignis, non tamen ita quod prius digni fuerint, sed quia ipse
per gratiam cos facit dignos, qui solus potest faccrcuiundum de immundo conceptum semine.
Ad tertium dicendum, quod omne bonum opus hominis
procedit a prima gratia sicut a principio, non autem proce­
dit a quocumque humano dono. Ei ideo non est similis ratio
de dono gratiæ, ct de dono humano.

Conclusio est negativa.
ARTICULUS VI

Utrum homo possit mereri alteri primam gratiam.

Ad sextum sic proceditor. Videiur quod homo possit al­
teri mereri primam gratiam, quia MaUb. 9, super illud: Vi­
dens Jesus fidem illorum, etc. dicit Gloss. Quantam valet
apud Deum fides propria, apud quem sic valuit aliena, ut
intus, et extra sanaret homine n : sed interior sanatio ho­
minis est per primam gratiam : ergo homo potest alteri me­
reri primam gratiam.
Præterca : Orationes justorum non sunt vacuo», sed effica­
ces, secundum illud Jacobi uit. Mullum valet deprecatio justi
assidua:

789

ARTICULUS VII ET VIII.
K$Mu:std ibidem præmhiHur : Orate pro invicem, ut
ftlrcadni : cum igitur salus hominis non possit e^e nisi per
gratiam, videtur quod unus homo possit alteri mereri pri·
,
Praeæj, Lugo in, dicitur : Facite vobisamicos do mamsmi iniquitatis, ol cum defeceritis, recipiant vos in ælcrna
ttbenutuh; sed nullus recipitur in æterna tabernacula,
bUj per gratiam, per quam solam aliquis meretur vitam
æierpJin, ut supra dictum est : ergo unus homo potest alteri
acquirere merendo primam gratiam.
Sed contra est quod dicitur Jcr. 15 : Si steterit Moyses,
et Samuel coratn me, non est anima mea ad populum istum :
(QiUmen fuerant maximi meriti apud Deum. Videtur ergo,
qtcd nullos possit alteri mereri prunam gratiam.
Bespofldco dicendum, quod sicut ex supra dictis patet,
opus nostrum habet talionem meriti ex duobus. Primo qui­
dem ei vi motionis divinæ, ct sic meretur aliquis ex cond^oo. Alio modo habet rationem meriti, secundum quod
eum gratiam.

procedit cx libero arbitrio, in q antum voluntarie aliquid
fietaus; et exime parte est meritum congrui, quia con­
gruum est, ut dum homo beuc uiitur sua virtute, Deus se­
cundum supcrexcellentem virtutem excellentius operetur. Ex
quo patet, quod merito condigni nullus potest mereri alteri
primam gratiam, nisi solus Christus; quia unusquisque nos­
trum movetur a Deo per donum gratiæ, ut ipse ad vitam
æternam perveniat : et ideo meritum condigni ultra hanc
motionem non se extendit. Sed anima Christi mota est a Deo
[«er gratiam, non solum ut ipse perveniret ad gloriam vitæ
æternæ, sed etiam ut alios in eam adduceret, in quantum
est caput Ecclesiæ, et author sal:üs humanæ, secundum
illud ad Hebr. 2 ; Qui mullos filios in gloriam adduxerat,
Mtborcm salutis, etc. Sed merito congrui potest aliquis al­
teri mereri primam gratiam. Quia enim homo in grâtia conslitclGS implet Dei voluntatem, congruum est secundum amiciliæ proportionem, ut Deus impleat hominis voluntatem in
silvaliOEC alterius, licet quandoque possit habere impedi­
mentum cx parte illius, cujus aliquis sanctus justificationem
desiderat. Et in hoc casu loquitur authorilas Jercm. ult.
adducta.
Ad primum ergo dicendum, quod fides aliorum valet alii
ad salutem merito congrui, non merito condigni.
Ad secundum dicendum, quod impetratio orationis inni­
titur misericordia* ; meritum autem condigni innititur jus­
titiæ: ct ideo mulla orando impetrat homo ex divina mise­
ricordia, quæ tamen non meretur secundum justitiam, secundmu illud Danielis 9 : Neque enim in justificationibus
nostris prosternimus preces ante faciem luam, sed in mise­
rationibus tuis mullis.
Ad tertium dicendum, quod pauperes eleemosynas reci­
pientes dicuntur recipere alios in ælcrna tabernacula, vel
impetrando cis veniam, orando, vel merendo per alia bona
cx coûgruo, vel etiam materialiter loquendo, quia per ipsa
opera misericordiæ, quæ quis in pauperes exercet, meretur
recipi in æterna tabernacula.

Prima conclusio : Nullus nisi Christus
meretur aliis de condigno primam gra­
tiam.
Secunda conclusio : Potest justus mereri
alteri de congruo primam gratiam.
ARTICULUS VII.
Utrum homo possit mereri reparationem post
tapsum.

Ad scplimum sic proceditur. Videtur quod aliquis possit
sibi mereri reparationem post lapsum,- illudcnirn quod juste
a Deo petit homo, videtur posse mereri : sed nihil justius
a Deopeiilur (ut August, dicit) quam quod reparetur post
lapsuro, secundum illud Psalin. 70: Cum defecerit virtus
mea, ne derelinquas me Domine. Ergo homo potest mereri,
nt reparetur post lapsum.
Præterea : Mullo magis homini prosunt opera sua, quam
prosim alii : sed homo polcst aliquo modo alteri mereri
reparationem post lapsum, sicuiet primam gra lam : rg
coito magis sibi mereri poiesi. ut reparetur post lap.um.

Prætcrea: Homo qui aliquando fuit in gratia per bona
opera quæ fecil. meruit sibi vitam æternam. ut ex supra dic­
tis patet : sed ad vitam æternara non potest quis pervenire,
nisi reparetur per gratiam : ergo videtur quod sibi meruit
reparationem per gratiam.
Sed contra est. quod dicitur Ezech. 18 s Si averterit se
justus a justitia sua, et fecerit iniquitatem, omnes justitiæ
ejus, quas fecerat, non recordabuntur : ergo nihil valebunt
ei præccdcntia merita ad hoc, quod resurgat : non ergo
aliquis potest sibi mereri reparationem post lapsum.
Respondeo dicendum, quod nullus potest sibi mereri re­
parationem post lapsum futurum, neque merito condigni,
neque merito congrui. Merito quidem condigni hoc sibi me­
reri non potest, quia ratio hujus meriti dependet ex motione
divinæ gratiæ, quæ quidem motio interrumpitur persequens
peccatum ; unde omnia beneficia, quæ postmodum aliquis a
Deo consequitur, quibus reparatur, non cadunt sub merito,
tanquam motione prioris gratiæ usque ad hæc non se exten­
dente. Meritum etiam congrui, quo quis alteri primam gra­
tiam meretur, impeditur ne consequatur effectum propter
impedimentum peccati in eo, cui quis meretur : multo igi­
tur magis impeditur talis meriti efficacia per impedimentum,
quod est et in eo qui meretur, et in eo cui meretur,· hic
enim ulrumque in unam personam concurrit, et ideo nullo
modo potest aliquis sibi mereri reparationem post lap­
sum.
Ad primum ergo dicendum, quod desiderium, quo quis
desiderat reparationem post lapsum, justum dicitur, et simi­
liter oratio, quia tendit ad justitiam ; non tair.eu ita quod
justitiæ innitatur per modum meriti, sed solum uiisericordiæ.
Ad secundum dicendum, quod aliquis potest alteri mereri
ex congruo primam gratiam, quia non est ibi impedimentum
saltem ex parte merentis, quod invenitur, dum aliquis post
meritum gratiæ a justitia recedit.
Ad tertium dicendum, quod quidam dixerunt, quod nul­
lus meretur absolute vitam æternam; nisi per actum finalis
gratiæ; sed solum sub conditione si perseverat. Sed hoc
irrationabiliter dicitur, quia quandoque actus ultimæ gratiæ
non est magis meritorius, sed minus quam actus praeceden­
tes, propter aegritudinis oppressionem. Unde dicendum,
quod quilibet actus charitatis meretur absolute vitam æter­
nara : sed per peccatum sequens ponitur impedimentum prae­
cedenti merito, ut non sortiatur effectum ; sicut etiam causæ
naturales deficiunt a suis effectibus propter superveniens
impedimentum.

Conclusio est negativa.
ARTICULUS VIII.
Utrum homo possit mereri augmentum gratiæ, vel
charitatis.

Ad octavum sic proceditur. Videtur quod homo non pos­
sit mereri augmentum gratiæ, vel charitatis. Cum enim ali­
quis receperit præmium quod meruit, non debetur ei alia
merces, sicui de quibusdam dicitur Matth 6 ; .Receperunt
mercedem suam. Si igitur aliquis mereretur augmentum
charitatis, vel gratiæ, sequeretur quod gratia augmentais
non possci ulterius expectare aliud præmium : quod est
inconveniens.
Prætcrea : Nihil agit ultra suam speciem : sed principium
meriti est gratia, vel charitas, ut cx supra dictis patet : ergo
nullus potest majorem gratiam, vel charitatem mereri, quam
habeat.
Prætcrea: Id quod cadit sub merito, meretur homo per
quemlibet actum a gratia, vel charitate procedentem, sicut
per quemlibet talem actum meretur homo vitam æternam :
si igitur augmentum gratiæ, vel charitatis cadat sub merito,
videtur quod per quemlibet actum charitate iuformatum ali­
quis mereatur augmentum charitatis : sed id quod homo me­
retur, infallibiliter a Deo consequitur, nisi impediatur per
peccatum sequens. Dicitur euim 2 ad Timoth. 1 : Scio cui
credidi : ct certus sum, quia potens est depositum meum
servare Sic ergo sequeretur, quod per quemlibet actum
meritorium graiia, vel charitas augeretur,- quod videtur in­
conveniens, cum quandoque actus meritorii non sint mul­
tum ferventes, ita, quod sufficiant ad charitatis augmen-

790

ARTICULUS IX ET X.

lam. Non ergo aupnentum charitatis cadit sub merito.
Sed contra est, quod August. dicit super epist. Joan,
quod charius moretur augeri, ut aucta mereatur ct perflet :
ergo augmentum charitatis, vel gratiae cadit >ub merito.
Respondeo dicendam, quod sicut supra dictum est, illud
cedit sub merito condigni, ad quod motio gratiæ se exten­
dit,-motio autem alicujus moveutis non solum se extendit
ad ultimum terminum motus, sed etiam ad totum progres­
sum iu motu : terminus autem motus gratiæest v ita a-terna,
progressus autem in hoc motu est secundum augmentum
charitatis, vel gratiæ, secundum illud Proverb. 4 : Justorum
semita quasi lux splendens procedit, et crescit usque ad per­
fectum diem, qui est dies gloria·. Sic igitur auguæiuum gra­
tia· cadit sub mei ito condigni.
A4 primum ergo dicendam, quod præmium est terminus
meriti. Est autem duplex terminus motus, scilicet ultimus,
et medius, qui est et principium, et terminus ; et talis ter­
minus est merces augmenti. Merces autem favoris humani
est sicut ultimus termines his qui finem in hoc constituunt ;
unde tales nullam aliam mercedem recipiunt.
Ad secundum dicendum, quod augmentum gratiæ non est
supra virtutem praeexistentis gratiæ, licet sit supra quanti­
tatem ipsius : sicut arbor etsi sit supra quantitatem seminis,
non est tamen supra virtutem ipsius.
Ad tertium dicendum, quod quolibet actu meritorio me­
retur homo augu er.lum gratia’, sicut et gratiæ consumma­
tionem, quæ est vita æterna. Sed sicut vita æterna non stalim redditur, sed suo tempore, ita nec gratia statim augetur,
sed suo tempore, cum scilicet aliquis sufiicieuter fuerit dispositusad graliæ augmentum.

Conclusio est affirmativa.
ARTICULUS IX.
Utrum homo possit persererautiam mereri.
Ad nonum sic proceditur. Videtur, quod aliquis possit
perseverantiam mereri. Illud enim quod bomo obtinet pe­
tendo, potest cadere sub merito habentis gratiam .· sed per­
* L :
severantiam petendo homines
a Deo obtinent, alioquin
frustra peteretur a Deo in petitionibus Orationis Dominiez,
ut August, exponit in libro de bono perseverantiae : ergo
perseverantia potest cadere sub merito tabentis gra­
tiam.
Præterea : Magis est non posse peccare, quam non peccare .· sed non posse peccare cadit sub merito, meretur
enim aliquis vitam æternam, de cujus ratione est impcccabilitas .· ergo multo nugis potest aliquis mereri perseveran­
tiam in gratia, quam quis habet,
Præterea : Majus est augmentum gratiæ, quam perseve­
rantia in gratia, quam quis habet : sed horno potest mereri
augmentum gratiæ, ul supra dictum est : ergo multo ma­
gis potest mereri perseverantiam in gratia, quam quis
habet.
Sed contra est, quod omne quod quis meretur, a Deo con­
sequitur, nisi impediatur per peccatum ; sed multi habent
opera meritoria, qui non consequuntur perseverantiam.· nec
potest dici, quod hoc liat propter impedimentum peccati,
quia hoc ipsum quod est peccare, opponitur perseverantiæ,
ita quod Si aliquis perseverantiam mereretur, Deus non
permitteret aliquem radere in peccatum. Non igitur perse­
verantia cadit sub merito.
Respondeo dicendum, quod eum homo naturaliter habeat
libertatem arbitrii flexibilem ad bonum et ad malum, dupli­
citer potest aliquis perseverantiam iu bono obtinere a Deo.
Uno quidem modo per Iwc, quod liberum arbitrium deter­
minatur ad bonum per graiiam consummatam .· quod erit in
gloria. Alio medo ex parte motionis divinæ, quæ hominem
inclinat ad bouum usque ad finem. Sicut autem ex dictis
palet, illud cadit sub humano merito, quod comparatur ad
motum liberi arbitrii directi a Deo movente sicut terminus,
non autem id quod comparatur ad prædictum motum sicut
principium. Unde patet, quod perseverantia gloriæ, quæ
est lermiuus pru dicti motus, cadit sub merito. Perseveran­
tia autem viæ non cadit sub merito, quia dependet solum
ex motione divina, quæ est principium omnis meriii : sed

Deus gratis perseverantiæ bonum largitur cuicuinquc III»!
largitur.
Ad primum ergo dicendum, quod etiam ea, quæ non me­
remur, orando impetrimus ; nam ct peccatores Deuxiudii,
peccatorum veniam petentes, quam non merentur, ul patet
per August, super il ud Joan. Scimus, quia peccatores Deos
non exaudit .· alioquin frustra dixisset Publicanus, Deus pro­
pitius esto mihi peccatori, ut dicitur Luca? 28. Et similiter
perseverantia· donum aliquis petendo a Deo impetrat, vd
sibi, vel alii, quamvis sub merito non radat.
Ad secundum dicendum, quod perseverantia quæ erit ia
gloria, comparatur ad motum liberi arbitrii meritorium
sicut terminus, non autem perseverantia νι.ι·, ratione pradicta.
Et similiter dicendum est ad tertium de augmento gratiae,
ut per prædicta palet.

Prima conclusio : Perseverantia viæ non

cadit sub merito.
Secunda conclusio :

Perseverantia gloriæ

cadit sub merito.
ARTICULUS x.
Utrum temporalia bona cadant sub merito.

Ad decimum sic proceditor. Videtur quod temporalia bona
cadant sub merito Illud enim, quod promittitur aliquitcs
ut præmium justitia·, cadit sub merito : sed temporalia bora
promissi sum in lege veteri, sicut merces justitia·, ut pate:
DeuL 28. Ergo videtur, quod bona temporalia cadant sub
meritn.
Præterea : Illud videtur sub illo merito cadere, qr.od Deos
alicui tribuit pro aliquo servitio, quod fecit : sed Deus ali­
quando récompensât hominibus pro servitio sibi facto ali­
qua bona temporalia. Dicit enim Exod. 1 : Et quia timuerunt
obstetrices Deum, ædificavit illis domos. Ubi Gloss. Greg,
dicit, quod benignitatis earum merces potuit in æterna vita
retribui, sed culpa mendacii terrenam recompensationem
accepit. Et Ezech. 29, dicitur: Rex Babylonis servire fecit
exercitum suum seni tute magna adversus Tyrum : et merces
non est reddita ei Et postea subdit .· Erit merces exercitui
illius, et dedi ei terram Ægypti pro eo quod laboraverit
mihi. Ergo bona temporalia cadunt sub merito.
Præterea : Sicut bouum se labet ad meritum, ila malum
se habet ad demeritum : sed propter demeritum peccati ali­
qui puniuntur a Deo temporalibus prems, sicut palet de
Sodomitis, Genes. 19 Ergo et bona temporalia cadunt sab
merito.
Sed contra est, quod illa quæ cadunt sub merito, non si­
militer se habent ad omnes. Sed bona temporalia, et mia
similiter se tabent ad bonos, ct ad malos, secundum illud
Eccles. 9 : Universa æque eveniunt justo et impio, bono et
malo, mundo ct immundo, immolanti victimas, et sacrificia
contemnenti. Ergo bona temporalia non cadunt snb me­
rito.
Respondeo dicendum, quod illud quod sub merito cadit,
est præmium, vel merces, quod Inbet rationem alicujusboni.
Bonum autem hominis est duplex : unum simpliciter, aliud
secundum quid. Bonum hominis simpliciter est ultimus finis
ejus, sccundnm illud Psalm.72.· MihiautemadbærereDeo,
bonum est,- ct per consequens omnia illa, quæ ordinantor
ut ducentia ad hunc finem, ut talia simpliciter radunt sub
merito Bonum autem secundum quid, et non sirnpliciterbominis est, quod est bonum ei, ut nunc, vel quod eiestseeundum quid bonum ; et hujusmodi non cadunt sub merito
simpliciter, sed secundum quid. Secundum hoc ergo dicen­
dum est, quod si temporalia bona considerentur prout sont
utilia ad opera virtutum, quibus perducimur in vitam æter­
nam, secundum hoc directe etsimpliciterradunlsub merito,
sicut et augmentum gratia'·, et omnia illa, quibus homo ad­
juvatur ad perveniendum iu beatitudinem post priraam gra­
tiam; tantum enim dat Deus viris justis do bonis tempora­
libus, et etiam de malis, quantum eis expedit ad pervenien­
dum ad vitam æternam ; et in tantum sunt simpliciter boni
hujusmodi temporalia. Uude dicitur in Psalm, S3: Timentes

antes

DISP. VI, DUB. I.
jatem Dominum non minuentur omni bono. El alibi ! Non
»idijL<ium derelictum, etc. Psalin. 8β.
Si aDlein considerentur hujusmodi temporalia bona secun­
dum sc, sic non sunt simpliciter bona homini», sc<! secundum
quid; ft ita non simpliciter cadunt sub merito, sed seciindmn quid, in quantum scilicet homines moventur a Deo ad
aliqua tempora liter agenda, in quibus suum propositum con·
sequuntur, Deo favente : nt sicut vita æterna est simpliciter
præmium operum ju<lili;e per relationem ad motionem di­
vinam (sicut supra dictum est) ita temporalia bona in se
considerata habent rationem mercedis, habitu respectu ad
motionem divinam, qua voluntate» hominum moventur ab
lu?c prosequenda, licet interdum in his non habeant homi­
nes redam intentionem.
Ad primum ergo dicendum, quod sicut August, dicit con­
tra Faustum lib. 4 : In illis temporalibus promissis figurai
(cerunt (uturormn spiritualium, quae implentur in nobis.
Carnali» enim populus promissis vitæ praesentis inliærebat,
et illorum non tantum lingua, sed etiam vita prophetica fuit.
Ad secundum dicendum, quod illæ retributionesdicuntur
esse divinitus facta; secundum comparationem ad divinam
motionem, non autem secundum respectum ad malitiam vo­
luntatis, præcipue quantum ad Regem Babylonis, qui non
impugnavit Tyrum, quasi volens Deo servire, sed potius ut
sibi dominium usurparet. Similiter etiam obstetrices licet
habuerint bonam voluntatem quantum ad liberationem pue­
rorum, non tamen fuit earum recta voluntas quantum ad hoc,
quod mendacium confinxerunt.
Ad tertium dicendum, quod temporalia mala infliguntur in
pœnam impiis, in quantum per ea non adjuvantur ad consequutionem vitæ æternæ. Justis autem qui per hujusmodi
mala juvantur, non sunt pœnæ, sed magis medicinæ, ut
supra dictum est.
Ad quarlom dicendum, quod omnia æque eveniunt bonis
et malis quantum ad ipsam substantiam bonorum, vel malo­
rum letuporalium, sed non quantum ad finem ; quia boni
per hujusmodi manuducuntur ad beatitudinem, non autem
mali. Et de moralibus in communi dicta sufliciant.

Prima conclusio : Temporalia, ut condu­
cunt ad æterna, cadunt simpliciter sub me­
rito.
Secunda conclusio : Temporalia secun­
dam se considerata non cadunt simpliciter
sub merito, sed solum secundum quid.

DISPUTATIO VI.
De his quæ possunt cadere sub
merito.
Supposita notitia quiddatatis meriti su­
pernaturalis, et principiorum quæ ad illud
constituendum concurrunt, succedit ut dis­
seramus de his quæ possunt esse prædicti
meriti præmium. Et quia ex hactenus dictis
salis constat, æternam beatitudinem esse
præmium tali merito connaturaliter cor­
respondons; idcirco de hujusmodi præmio
deinceps non disputabimus, sed stilum
convertemus ad alia præmia, de quibus
agit D, Thom. ab art. 5 hujus quæst. et quæ
non ita naturaliter meritis nostris deben­
tur, offeruntque proinde difficultates satis
graves, quarum enodationi præsens dispu­
tatio deservit.

791
DUBIUM I.

Utrum prima gratia sanctificans possit di­
vinitus cadere sub merito de condigno ope­
rum ab ea procedentium.
Ut ad punctum difficultatis specialiter
agitandæ majori expeditione accedamus, et
dubii titulus explicetur, oportet ejus ter­
minos breviter exponere, et certiora a
minus certis distinguere.

§ U
Observanda pro dubii decisione.
1. Gratia dupliciter potest vocari prima, Muitinempe vel tempore, et ordine generationis;
vel perfectione, et ordine dignitatis. Etaccepiio.
quidem secundum priorem acceptionem
communiter prima gratia est aliquod auxi­
lium actuale, quo incipit homo ad justifi­
cationem disponi ; et secundum posterio­
rem considerationem sola gratia habitualis,
et sanctificans debet appellari prima, quia
cæteras gratias actuales, imo et reliqua do­
na habitualia in dignitate antecellit, ut vi­
dimus tract. 14, disp. 4, dub 7. Et de hujus­
modi habituali gralia dubium præsens
specialiter procedit. Quæ rursus potest con­
siderari vel quatenus primo infunditur, vel
quatenus postea conservatur, et in anima
perseverat ; et sub priori ratione antonomastice prima vocatur, quia et prima di­
gnitate est, et primo sanctificat hominem ;
unde sic accepta spectat ad præsens du­
bium. An autem ut continuata, et perseve­
rans valeat sub merito cadere (quæ est
difficultas longe diversa) infra dub. 5 dis­
cutiemus.
2. His variis gratiæ acceptionibus sup- Prima
positis, ut omnino certum praemittimus,
gratiam primam auxiliantem, sive gratiam
quæ cæteras omnes gratias tempore ante-dit sub
cellit, non cadere de facto sub merito de
condigno operum quæ ipsam præcedunt.
Hæc præsuppositio est certa secundum fi- tium.
dem, ejusque veritatem late contra Pelagianos ostendimus tract. 14, disp. 3, dub. 4
et 5. Et ratio, ut alias omittamus, est : quo­
niam meritum de condigno habet æqualem
valorem cum præmio, et in eodem ordine
collocatur ; atqui opera, quæ omnem, et
primam gratiam supernaturalem præce­
dunt, non adæquant valorem supernatura­
lis gratiæ, neque ad eundum ordinem per-

792

DE PRÆM10 MERITI.

linent, sed sunt valeris longe inferioris,
et pertinentis ad ordinem mere naturalem;
siquidem, ut supponitur, omne auxilium
supernaturale praecedunt : ergo gratia, quæ
ordine durationis est prima, non cadit de
facto sub merito de condigno operum eam
praecedentium. Quod motivum pariter evin­
cit eandem veritatem per respectum ad
potentiam Dei absolutam ; implicat enim,
et quod opus non adaequans in valore prae­
mium, illud de condigno mereatur ; et quod
opus naturale, quale praecise est, quod om­
nem gratiam supernaturalem praecedit,
adaequet valorem prædictæ gratiæ, ut satis
liquet tum ex terminis, tum ex supra dictis
disp. 3, dub. 1. Immo prædicta ratio exclu­
dit etiam meritum de congruo proprie dic­
tum, quoniam licet meritum de congruo
proprie dictum non adaequet valorem præ­
mii, debet tamen esse ejusdem ordinis
cum illo, et fundari in amicitia inter me­
rentem, et praemiantem, ut supra declara­
vimus disp. 2, dubio unico /opera autem,
quæ omnem gratiam supernaturalem ante­
cedunt, nequeunt esse ejusdem ordinis cum
illa, ut ex terminis liquet ; nec fundari va­
lent in amicitia hominis cum Deo authore
supernaturali, a quo gratia supernaturalis
descendit : ergo nequeunt primam gratiam
promereri merito de congruo proprie
Concit, sumpto. Idque ad minus intendit Concilium
Tnden"Tridentimum sess. 6, cap. 5, ubi ait : De« clarat præterea ipsius justificationis exor­
te dium in adultis a Dei per Christum
< Jesum præveniente gratia sumendum
« esse, hoc est ab ejus vocatione, qua nul« lis eorum existentibus meritis vocatione,
a etc. » An vero prima gratia auxilians
possit cadere sub merito, vel de condigno,
vel de congruo operum ad eam subsequentium, pendet ex decisione principalis diffi­
cultatis hujus dubii, et infra num. 24, per
modum corollarii inferemus.
Prima
3. Supponendum est secundo, primam
sanctifl- g^tiam habitualem non cadere de facto sub
cannon merito de condigno operum, quæ eam antesDbmc- cedunt. Quæ suppositio est etiam certa secoudi- eundum fidem ; nam Apostolus ad Rom. 3,
gno ope-inquit : Justificati gratis per gratiam ipsius;
prace- quod falsum esset,. si prima gratia justificans esset præmium debitum operibus anRAd tecedentibus, tanquam meritis de condigno;
cap.3. tunc quippe non conferretur gratis, sed ex
^pC*‘ justitia, ut arguit idem Apost. cap. 4, se­
quenti : Ei qui operatur, merces non impu­

tatur secundum gratiam, sed secundum de­
bitum. Et in hoc sensu explicarunt Paulum
Patres Concilii Trident. sess.G, cap. 8, ubica*
dicitur : « Cum vero Apostolus dicit, justi« ficari hominem per fidem, et gratis, es
« verba in eo sensu intelligendasunl, quem
« perpetuus Ecclesiae Catholica) consensus
« tenuit, et expressit, ut scilicet per fidem
« ideo justificari dicamur, quia fides est
a humanæ salutis initium, fundamentum,
« et radix omnis justificationis, sine qua
« impossibile est placere Deo, et ad filiorum
« ejus consortium pervenire. Gratis autem
« justificari ideo dicimur, quia nihil eorum,
« quæ justificationem præcedunt, sive fides,
« sive opera, ipsam justificationis gratiam
« promeretur ; alioquin ut idem Apostolus
« inquit, gratia jam non esset gratia. »
Ratio etiam D. Thom. in præsenti, art. 5, D.Hi
idem efficaciter convincit : quoniam ad
meritum de condigno requiritur aequalitas
valoris cum præmio, et status justitiæ, sive
amicitiae cum Deo, ut satis liquet ex supra
dictis disp. 3, dub. 1; opera autem, quæ de
facto praecedunt justificationem, non adae­
quant ex una parte valorem gratiæ, cum
haec excedat quamlibet operationem super­
naturalem, ut ostendimus loco cit. extract.
14, disp. 4, dub. 7. et ex alia parte homo,
antequam habeat gratiam justificantem,
non est justus, et Dei amicus, sed existitde
facto in statu peccati : ergo nullum opus
gratiam justificantem praecedens meretur
illam merito de condigno.
4. Et cum eadem certitudine supponen- seodum est tertio, quod prædicta gratia habi-^^
tualis non cadit de facto sub merito de «tà
condigno operum subsequentium ad justi- φΪ
ficationem. Quoniam prædicta gratia tri-^
buitur de facto omnino gratis, saltem prout ςκ·
ly gratis excludit debitum justitiæ, et me-u
ritum de condigno, ut constat ex proxime
dictis: quod verificari non posset, si de
facto tribueretur tanquam præmium debi­
tum operibus subsequentibus velut meritis
de condigno. Accedit etiam, quod meritum
petit connaturaliter præcedere ordine exequutionis præmium ·. habet quippe sibi
naturaliter adjunctam spem, quæ respicit
præmium, non ut possessum, sed ut possi­
dendum : Deus autem de facto dispensat
præmia juxta eorum, et meriti connaturalem exigentiam, nisi oppositum constet ex
Scriptura, vel Patrum aulhoritate ; quod in
præsenti non accidet. Unde omnino tenen­
dam

DISP. VI, DUB. I.
dum est, quod gratia justificans nun cadit
de facto sub merito de condigno operum
subsequendum.
Quod pariter debet affirmari de collatione
primæ gratiæ auxiliantis, stando in dispo­
sitione præsentis providentiae. Idque satis
evincitur authoritate Conciliorum, et Pa­
trum contra Semipelagianorum errores;
plures quippe illorum, cum ex una parte
intenderent primam hominum in negotio
salutis discretionem ad arbitrium volun­
tatis creatæ reducere; et ex alia parte
multoties non possent præcedcntia bona
opera naturalia designare, coacti sunt re­
currere ad bona opera futura, et a Deo
praevisa, tanquam ad merita primæ voca­
tionis, ut constat ex epistolis Prosperi et
Hilarii ad D. Augustinum. Unde Concilia,
el Patres, cum prædictum errorem dam­
nant, et primam gratiam dari gratis de­
cernunt, per ly gratis excludunt omne me­
ritum, saltem de condigno, tam antecedens,
quam consequens ; utrumque enim si dare­
tur, rationi doni simpliciter gratuiti prae­
judicaret, et ad patrocinium Semipelagia­
norum sufficeret. Videantur quæ diximus
tract. 5, disp. 10, dub 1 et 2, et tract. 14,
disp. 1, cap. 5, § 1.
nijsa 5. Majus dubium esse potest circa meri­
ta tum de congruo respectu primæ gratiæ
araa-justificantis, an videlicet prædicta gratia
i·,-, cadat de facto saltem sub merito congruo
F*· operum supernaturalium eam præcedentium, cujusmodi sunt actus fidei, spei, at­
tritionis, imo et contritionis, juxta opinio­
nem asserentium, quod non procedit a
gratia cum primo infunditur .Videtur enim
quod prædicta opera mereantur de facto
primam gratiam justificantem, saltem de
congruo. Tum quia ad meritum de congruo
sufficit, quod sit opus ejusdem ordinis cum
præmio, licet illud in valore non adæquet:
atqui prædicta opera supernaturalia, esto
non adæquent valorem gratiæ justificantis,
sunt tamen ejusdem ordinis cum illa; siqui­
dem ad ipsam connaturaliter disponunt :
ergo habent rationem meriti de congruo
respectu illius. Tum etiam, nam quod Deus
promisit sub conditione operis onerosi,
confertur tanquam præmium debitum præ­
dicto operi ut merito; de condigno quidem,
si adæquet valorem præmii; vel saltem de
congruo, si non adæquet : atqui Deus gra­
tiam justificantem de facto promisit homini
se ad illam disponenti per opera superna­
turalia : ergo prædicta opera merentur de
Satinant. Curs, theolog. tom. X.

793

facto gratiam justificantem, saltem merito
de congruo. Tum denique, nam Cornelius
ob eleemosynas factas ex supernaturali
motivo meruit illuminari ab Apostolo Pe­
tro circa mysteria ad salutem necessaria,
ut colligitur ex cap. 10 A ctor. Id em que accidit eunucho cuidam ob lectionem in Isaia,
et desiderium magisterii cmlestis, ut signi­
ficatur eodem lib. cap. 8. Cumque illud me- Cap. a.
ritum non fuerit de condigno, ut patet ex
supra dictis, sequitur quod ad minus justificatio possit cadere sub merito de congruo. Scotns.
Et ita docent D. Bonaventura, Scotus, Du- p“rrar/
raudus, Ferrara, Vega, et alii ex antiquio- pa­
ribus, quos referunt, et sequuntur Suarez
lib. 12, de gratia, cap. 37. Vasq. in prxs.
disp. 218, cap. 2, Ripalda de ente superna t.K\v»\fa
disp. 87, sect. 2, et alii Juniores.
Sed hujus difficultatis decisio fere habe- ^εθηtur ex supra dictis disp. 2, dub. unico, ubi ua.
distinximus duplex meritum de congruo :
aliud proprie, et intrinsece tale, quod vide­
licet importat aliquam proportionem ex
parte actus, et insuper fundatur non in
sola misericordia, et liberalitate Dei, sed
etiam in aliquo debito, saltem amicitiæ :
aliud vero improprie, et extrinsece tale,
quod nimirum licet ex parte actus aliquam
proportionem habeat cum præmio, nihilo­
minus non fundatur in aliquo debito, sed
innititur præcise soli liberalitati, et misericordiæ Dei. Cum enim de ratione meriti
sit importare jus ad præmium, illud intra
latitudinem meriti de congruo appellandum
est meritum proprie, et intrinsece tale,
quod importat aliquod jus fundatum saltem
in debito amicitiæ inter merentem et præmiantem; inter amicos enim cuncta sunt
communia, et par est, ut amico operanti
præmium rependat amicus. Ubi autem
omne debitum etiam amicitiæ deficit, non
habet opus jus aliquod ad præmium : et ita
cadit a ratione meriti proprie, et intrinsece
sumpti, et solum fundatur in extrinseca
liberalitate, et misericordia præmiaritis.
Qua doctrina, et distinctione suppositis
tenendum est, opera justificationem antece­
dentia non mereri primam gratiam justifi­
cantem merito de condigno proprie, et
intrinsece tali, sed ad summum merito de
congruo improprie, et intrinsece sumpto.
Et ita sentiunt Capreolus, uterque Solus, caireoi.
Canus, Medina, Conradus, et alii Thomistæ J*®1,®?·
vetustiores, quibus moderni etiam subscri- >se<itna.
bunt Greg. Martinez in præsenti, dub. 2,
Arauxo dub. unico, conci. 2, Joan, a S. Tho-*r3nx0·
51

791

DE PRÆMIO MERITI.

Gonet. ma art. 1, § Alia sententia, Gonet disp. 2,
art. 7, concl. 2, et alii. Colligi turque non
inefficaciter ex D. Thom. in præsenti arti­
culo 6; nam in priori negat absolute, quod
homo sibi mereatur primam gratiam justi­
ficantem; in posteriori autem concedit,
quod justus illam alteri meretur de con­
gruo : ergo signum est, quod in priori ex­
cludit non solum meritum de condigno,
sed etiam de congruo proprio sumpto. FaTrident vet diani authoritas Concilii Tridentini ;
* nam sess. 6. cap 8, docet, quod ideo gratis
justificari dicimur, quia nec fides, nec opera
quæjustificationem præcedunt, justificatio­
nis gratiam promerentur : · ubi absolute, et
sine distinctione omne meritum excludit.
Quod ad minus verificandum est de merito
proprie sumpto, sive sit de condigno, sive
de congruo. Ratio denique desumpta ex
proxime dictis idem suadet : quoniam ad
meritum de congruo proprie, et intrinsece
tale non sufficit, quod opus habeat in se
aliquam proportionem cum præmio, sed
insuper desideratur, quod importet jus ad
illud, fundatum saltem in debito amicitiae;
atque ideo ad prædictum meritum requiri­
tur non solum dignitas operis, sed etiam
dignitas, et amicitia ex parte operantis :
constat autem, hominem ante justificatio­
nem non esse Dei amicum, nec habere in
se ullum valorem personalem, cum suppo­
natur vel existere in peccato, vel saltem
pro illo priori existere sine gratia : ergo
opera, quæ justificationem antecedunt, non
merentur de facto gratiam justificantem
merito de congruo proprie sumpto.
MotiTa
6. Ex quibus facile constat ad motiva
C<iae!i Pro contraræ dicendi modo relata ; solum
untnr. enim suadent, opera praecedentia justifica­
tionem mereri primam gratiam justifican­
tem merito de congruo improprie, et extrinsece tali, quod solum dicit proportionem
ex parte operis, non vero dignitatem, vel
jus aliquod intrinsecum ex parte merentis.
Unde non oportet singulis in particulari
occurrere. Et eadem interpretatio adhibenD. Aug. da est D. August, epist. 105, ubi ait : Neque
ipsa remissio peccatorum sine aliquo merito
est, si fides hanc impetrat; neque enim nullum
est meritum fidei. Loquitur enim S. Doctor
de merito ex parte operis, quod etsi im­
proprie, dici potest aliquod meritum ; præ­
sertim cum præmium impetrat, vel conse­
quitur. Meritum autem sive de congruo,
sive de condigno respectu primæ gratiæ
justificantis satis aperte excludit ipse D. Au­

gust. tum eadem epist. tum super Psal. 43,
ad illa verba : .1 facie inimici, et prosequentis : et lib. 2, de gratia Christi, cap. 24, et
epist. 105, ad Sixtum, et serm. 15, deverbii
Apost. et lib. de gratia et libero arbitrio,
cap. 6; ubi ex pluribus Scripturæ locis,
quæ expenderat cap. 5, concludit : « His,
« et talibus testimoniis divinis probatur,
α gratiam Dei non secundum opera nostra
α dari ; quandoquidem non solum nulα lis bonis, verum etiam multis malis
« meritis præcedentibus videmus datam,
« et quotidie dari. » Quæ ratio militat in
gratia justificationis, ut facile consideranti
constabit. .
Addit etiam D. Thom. in hoc articulo 5,D.n»·
in resp. ad 1, « quod sicut August, dicit in
« libro Retractat, ipse aliquando in hoc
« fuit deceptus,.quod credidit initium Fidei
a esse ex nobis, sed consummationem nobis
α dari ex Deo : quod ipse ibidem retractat.
« Et ad hunc sensum videtur perlinere,
« quod fides justificationem mereatur. »Et
consequenter, quod August, sub prioris
propositionis retractatione comprehenderit
etiam secundam propositionem. Licet enim
prædictæ propositiones non videantur æquivalentes, re tamen sunt quantum ad præ­
sentem materiam ; quoniam sicut fides
inchoata ex viribus naturæ non habet suffi­
cientem proportionem, ut mereatur con­
summari per gratiæ auxilium : ita fides
inchoata, et consummata per gratiam auxiliantem caret proportione, ut mereatur
gratiam habitualem. Cum hoc tamen dis­
crimine, quod initium fidei in priori casu
caret proportione, tam ex parte operis,
quam ex parte operantis ad consummatio­
nem per gratiam ; fides autem in secundo
casu non tam caret proportione operis,
quam proportione ex parte operantis; qui
tamen defectus sufficit ad excludendum me­
ritum de congruo proprie dictum respectu
primæ gratiæ justificantis. Unde satis reji­
ciuntur quæ Vasq. et alii Juniores respon­
sioni, et interpretationi Augustini a D. Th.
traditæ opponunt.
Supposito igitur, quod prima gratia ha-puortE.
bitualis non cadat, nec cadere possit sub S’
merito operum, quæ ipsam antecedunt, et
quod de facto non cadat sub merito operum,
quæ ad ipsam consequuntur, videndum est,
an saltem cadere possit per divinam poten­
tiam sub merito condigno operum subsequentium ; et in hoc stat punctum præsentis
difficultatis.

n.§

DISP. VI, DUB. I.
§ Π.
Eligitur pars negativa.
7. Dicendum est repugnare, quod prima
gratia habitualis cadat sub merito condigno
ϊ 0Tb’operum, quæ ad eam consequuntur. Ita
docet D. Thom. in præsenti, art. 5, ubi ait :
t
« Postquam autem jam aliquis habet gra« tiam, non potest gratia jam habita sub
« merito cadere ; quia merces est terminus
e operis, gratia vero est principium cujus« libet boni operis in nobis, ut supra dic« tum est. Si vero aliud donum gratuitum
« aliquis mereatur virtute gratiæ praece« dentis, jam non erit prima. Unde mani« festum est, quod nullus potest sibi mereri
< primam gratiam. » Idem repetit S.Doctor
aliis pluribus locis, quæ notantur in mar­
gine hujus articuli. Unde ita communiter
tyred sentiuntThomistæ. Capreolus in 4, dist. 14,
üm
art- θ ad arg. Henric. contra 2
toi conci. Viguerius in Instit. cap.'fi,§ 3, vers. 2,
S Cajet, et Conradus iu præsenti, ubi etiam
Gregor. Martinez dub. 1, conci. 3, Araujo
îTto}i.du&. unie, conci. 1, Joan, a S. Thoma dis;?.
Laban 31, art. 1, Gonet disp. 2, art. 7, conci. 1,
!,ra· Labat dub. 3, § 1, Lorca disp. 50. Quod re­
petunt cum S. Doctore 3 part. q. I, art. Il,
ïtfn. ubi Medina dub. 1, Nazar, controvers. 1,
Jwei TUTSt·
Alvarez disp. 16, Cabrer, disp.
atari. 1, § 4, Vincentius quæst. 5, ari. 3, Godoy
g^!'disp. 50, § 2, et alii plures. Idem ex extra­
it- neis tuentur D. Bonavent. in 2, dist. 27,
Grtr. art. 2, quæst. 1, ubi etiam Ricardus art. 2,
Gabriel, quæst. unica, art. 2, conci.
2, Argentines art. 3, concl. 1, Guillelm. de
rdeat. Rubione quæst. 2, Valentia in hac 1, 9
disp. 8, quæst. 5, punct. 4, Vasq. 1 part.
Motin, disp. 229, cap. 3 ei 3 part. disp. 21, cap...
T«n«. Arrubal. 1 part. disp. 76, cap. 2, Molina,
tew. Torres, Rugosa, Gaspar Hurtado, Petrus
ϊίηί’ Hurtado, Meratius, Tannerus, Lugo, et
T««f- alii, quos pro hac opinione refert Ripalda
disp. 86, § 2.
f»îî· Probatur primo authoritate Conciliorum,
moS»-ct Sanctorum PP. nam frequenter probant,
iftate. gratiam non dari ex merito bonorum ope­
rum, quia datur, ut bene operemur, ut ar­
guit D. August, lib. 2, contra duas epist.
Pelagian, cap. 7, et Concilium Arausicam
II, cap. 25, ubi ex illis verbis Apostoli :
Misericordiam consequutus sum, ut fidelis
essem, colligit : Ergo non quia fidelis esset,
sed ex mera liberalitate : atqui gratia habitulais datur, ut sit principium meriti de

795

condigno ab ea procedentis: ergo repugnat,
quod detur propter ipsum meritum, sive
(et idem redit) quod cadat sub merito operis
eam consequentis. Major, et minor constant.
Consequentia vero probatur; quia non mi­
nus repugnant inter se gratiam dari quia
meremur, et gratiam dari ut mereamur;
quam gratiam dari quia operamur, et gra­
tiam dari ut operemur, ut ex terminis li­
quet : ergo si juxta doctrinam Conciliorum,
et Patrum componi non possunt hæc duo,
Gratia datur ut operemur, et Gratia datur
quia operamur ; pariter componi non pote­
rit, quod gratia detur ut mereamur, et
gratia detur quia meremur. Immo juxta
Concilior, et PP. phrasin nomine operum
non aliud, quam meritum intelligitur,
quod prorsus excludere satagebant, ut ra­
tionem doni omnino gratiosi, et liberalis
salvarent. Senserunt igitur, repugnantiam
involvi in eo, quod gratia quæ est meriti
prinbipium, esset meriti præmium.
8. Godoy supra relatus, licet nobis inEv.asio_
assertione consentiat, censet hoc funda­
mentum esse debile, et duplici evasione
, ejus vim evacuare conatur a num.7. Primo
respondet, Concilia, et PP. dum contra
Pelagianos, et Semipelagianos agunt, solum
intendere excludere merita antecedentia ex
viribus naturæ orta, non autem merita fa­
tura ex gratia procedentia ; neque enim
hæretici hoc posterius asserebant, sed illud
prius. Respondet secundo, Conciliorum, et
PP. doctrinam procedere de facto, et juxta
consonam naturis rerum providentiam ; et
in hoc sensu recte valet, quod si gratia da­
tur, ut mereamur, non datur propter me­
rita. Ex quo non recte infertur, quod oppo­
situm repugnet per respectum ad potentiam
Dei absolutam, ad quam Concilia, et PP. eo
argumentationis genere non attendebant.
Sed utraque responsio est insufficiens. Etpræclu_
prima quidem falso prorsus innititur fun- diidr.
damento: quoniam Semipelagiani (quorum
errores damnare studebat illud Concilium
Arausicanum II) cum a Catholicis urge­
rentur, ut designarent in parvulis opera
antecedentia, propter quæ gratiam conse­
querentur, iliaque minime assignare pos­
sent, recurrebant ad merita fatura a Deo
præscila, quorum intuitu dicebant, Deum
quibusdam graliam conferre, aliis autem
denegare. Liquet hoc evidenter ex epistolis
D. Prosperi ad S. August, ubi deSemipeIa-θ p
gianis refert: « Cumque inter hæc innu- * r0$*
« morabilium illis muItitudoobjicitur par-

796

DE PRÆMIO MERITI.

«villorum, qui utique excepto orginali
« peccato, sub quo omnes homines similiter
« in primi hominis damnatione nascuntur,
« nullas adhuc habentes voluntates, nullas
« proprias actiones, non sine Dei judicio
« secernuntur, ut ante discretionem boni,
« ac mali de usu istius vitæ auferendi, alii
« per regenerationem inter coelestis regni
« assumuntur hæredes, alii sine Baptismo
« inter mortis perpetua» transeunt debito« res : tales aiunt perdi, talesque salvari,
« quales futuros illos in annis majoribus,
« si ad activam servarentur ætatem, scientia
« divina praeviderit. » Quæ futura merita,
propter quæ dicebant antecedenter conferri
gratiam, fundari dicebant non in sola na­
tura, sed etiam concedebant fundari in
gratia prævisa, ut aperte indicat idem
Prosper immediate subdens : « Nec consi« derant se gratiam Dei, quam comitem,
't non præviam humanorum esse merito« rum, etiam illis volentibus subdere, quos
« ab ea secundum suam phantasiam non
« negabant esse praeventos. » Et circa finem
addit, Massilienses asseruisse : « Utob hoc
« Deus alios vasa honoris, alios contumeliae
« fecerit, quia finem uniuscujusque praevi« derit, et sub ipso gratiae adjutorio, quis
« futurus esset voluntate, et actione, præsa cierit. » Quam doctrinam non restringe­
bant prsecise ad parvulos, sed ad adultos
etiam dilatabant, ut constat ex eodem
Prospero, qui statim addit : « Hanc sane
« de humanis meritis præscientiam Dei,
« secundum quam gratia vocantis operatur,
« multo sibi rationabil ius videntur astruere.
« cum ad earum nationum contemplatio« nem venitur, quæ in præleritis saeculis
« dimissae sunt ingredi vias suas, etc. »
Unde minus recte dicitur, quod Semipelagiani non respexerunt ad merita futura, et
a gratia dependentia, et quod Patres de hoc
puncto cum illis non disputaverint; oppo­
situm enim satis palet ex dictis.
9. Quod amplius confirmatur ex D. Au­
gust. qui lib. de prædest. SS. (quem occa­
sione epistolae Prosperi adversus Massi­
lienses scripsit) prædictæ opinationis me­
minit, illamque ex professo refellitr nam
ut alia omittamus, cap. 12, inquit: « Sed
« omnis hæc ratio, qua defendimus gratiam
α Dei per Jesum Christum Dominum nos« Irum vere esse gratiam, id est nonsecun« dum merita nostra dari, quamvis évi­
te dentissime divinorum eloquiorum testi—
« moniis asseratur, tamen apud eos qui

« nisi aliquid sibi assignent, quod priores
« dent » (saltem secundum præscientiam,
et priori tale meriti in prævisione prae­
miantis, ut Massilienses dicebant) e ut re« tribuatur eis, ab omni studio pietatis
« reprimi se putant. Laboratur aliquando
« in ætate majorum jam utentium volun« tatis arbitrio » (pro quibus Seinipelagiani
facilius designabant merita futura ante
collationem gratiæ prævisa) : « sed ubi
« venitur ad parvulos, omnis deficit præce« dentium gratiam Dei humanorum assertio
« meritorum ; quia nec illi ullis bonis præ·
« cedentibus meritis discernuntur a caeleris.
« Quis enim audiat, quod dicantur parvuli
« pro suis futuris meritis in ipsa infantili
« ætate baptizati exire de hac vita? » Quæ
subtexuit August, quia ex epistola Prosperi
noverat Semipelagianos, ut discretionem
ex parte nostri in consequutione gratiæ as­
signarent, recurrisse ad merita, quæ licet
temporaliter gratiæ succederent, tamen ut
futura, et praescita, et exislentia in mente
Dei præmiantis ipsam gratiam anteibant.
Quod fundamentum prosternit August, in
parvulis, et deinde eodem argumento ad
gratiam adultorum procedit. Unde satis
elucet, Semipelagianos non solum assi­
gnasse merita tempore antecedentia, sed
etiam futura, quæ gratiæ collationem in
præscientia Dei præcederent, ipsumque ad
gratiam inaequaliter distribuendam allice­
rent ; et oppositum asserere est manifesta
deceptio. Videantur quæ diximus Iracl. 14,
disp. 1, cap. 5, ubi egimus de Semipelagianorum erroribus. Immo vero et Pelagianos,
saltem in ultimo sui dogmatis statu, ita
sensisse satis declarat idem S. Doctor loco
supra cit. conlra duas epist. Pelagian, ubi
parvulorum exemplum urget, et ait :
« Propter quod profecto desipilis, qui di« cente Veritate: Non ex operibus, sed ex
« vocante dictum est ; vos dicitis, ex futuris
« operibus, quæ Deus illum facturum esse
« præsciebat, .Jacob fuisse dilectum : atque
« ita contradicitis Apostolo dicenti : Non ex
α operibus; quasi non posset dicere: Non
« ex præsenlibus, sed ex futuris operibus.
« Sed ait : Non ex operibus, ut gratiam
« commendaret. Si autem gratia, jam non
« ex operibus, alioquin gratia jam non est
« gratia. Gratia utique, ut per illam fiant
« bona opera, ne si praecesserint » (vel tem­
pore, vel præscientia) α bona opera, tan« quam operibus reddatur gratia, ac si
“gratia jam non sit gratia. Sed ut vobis
auferretur

DISP. VI, DUB. L
« auferretur omnis vestræ caliginis latebra,
< propterea geminos talos proposui, qui
< neque parentum meritis juvarentur, et
i ambo infantiæ primordio, unus baptiza« tus, alter sine Baptismo morerentur; ne
« diceretis Deum, sicut de Jacob, et Esau
« contra Apostolum dicitis, opera eorum
4 futura præscisse. » Ex quibus liquidoconstat, Concilia, et Patres, dum Pelagianos,
et Semipel igianos impugnant, egisse non
solum de meritis tempore praecedentibus
gratiam, sed etiam de illis, quae post gra­
tiam consequuntur ; et utraque exclusisse
eodem, et saepius repetito principio, nempe
gratia datur, ut bene operemur : ergo non da­
tur propter bona opera, vel præter it a, vel
futura.
isi®
io. Unde etiam refellitur secunda resA*
ponsio : quoniam licet ad veritatem fidei,
a&)· et ad PP. primariam intentionem suffice­
ret ostendere, quod gratia de facto, et se­
cundum praesentem providentiam non da­
tur ex merito operum vel praecedentium,
vel subsequentium gratiam ; nihilominus
Pelagiani, et eorum in hac parte sequaces
recurrebant ad casus in eorum opinatione
absolute possibiles, et ad merita illa futura,
et a Deo præscita, quae ipsi comminisce­
bantur, ne gratiam prorsus gratis dari
concederent. Unde Patres compulsi sunt
difficultatem illam in eodem sensu a Semipelagianis intento tractare. In quo tamen
persistentes negarunt, gratiam dari propter
bona opera; quia nimirum, ut ex Scriptura
edocemur, gratia datur, ut operemur ; cum
qua propositione nequit prima conciliari.
Unde licet materiam praesentis providen­
tiae respexerint, doctrinam tamen tradide­
runt, quæ in ipsa intrinseca rerum condi­
tione fundetur, et ad omnem providentiam
extenditur. Alioquin subterfugium illud a
Semipelagianis excogitatum non praeclusum
relinquerent, sed firmitatem veritatis ca­
tholicae illi evasioni apparenti exponerent ;
ad quod tamen Massilienses recurrerant
ut supra vidimus.
Quamobrem ut August, illam omnino
praecluderet, adhibuit aliud exemplum non
secundum communem rerum providentiam
contingens, sed in quo plura miracula,
eaque satis extraordinaria intervenere; ni­
mirum Incarnationem Dominicam, quam
probat fuisse omnino gratuitam, nullaque
Christi Domini merita coronasse. Nam post
exemplum supra positum parvulorum, quo
ostendit consequi gratiam independenter a

797

futuris meritis, ad quæ Massilienses recur­
rebant, subdit : « Itaque quippe daret in« victum esse quod dicimus, gratiam Dei
<( non secundum meri ta nostra dari, ut huic
« veritati contradicentes ingeniosi homia nos, hæc ab omnium auribus, et couita« tionibus abigenda dicere cogerentur. »
Et statim inchoat cap. 15, in hunc modum :
a Est etiam præclarissimum lumen præ« destinationis gratiæ ipse Salvator, ipse
« Mediator Dei, et hominum homo Chris« tus Jesus, qui ut hoc esset, quibus tandem
« suis, vel operum, vel fidei praecedentibus
« meritis, natura humana, quæ in illo est,
«comparavit? Respondeatur, quæso : ille
« homo, ut a Verbo Patri coaeterno in uni« tatem persona? assumptus, Filius Dei ήπι­
α genitus esset, unde hoc meruit? » Ubi, ut
vides, permisit S. Doctor Semipelagianis,
ut merita designarent, propter quæ gratia
Incarnationis facta fuerit. Cumque facillime
possent ingeniosi illi homines (sic eos ap­
pellat Augustinus) ad merita Christi futura
recurrere, imo ad ipsa de facto recurre­
rent; nihilominus S. Doctor illa ut prorsus
commentitia, et chimærica sprevit, et tan­
tum ad merita quæ possent praecedere, at­
tendit : Quod ejus bonum (prosequitur) qualecumque prxeessit? Quid egit ante, quid
credidit, quid petivit, ut ad hanc ineffabilem
excellentiam perveniret ? Exclusis itaque
meritis præcedentibus eam gratiam, de fu­
turis quæ Massilienses assignabant, non
fuit solicitus, quia ea prorsus chimærica
existimavit. In quo profecto diminute se
gessisset, si revera illa gratia dari posset
absolute ex merito operum futurorum. Sed
Augustinus perseveravit semper in eo prin­
cipio, quod si gratia datur, ut bene opere­
mur, ut Scriptura clamat, non datur, nec
dari potest propter bonorum operum merita,
vel quæ fecimus, vel quæ facturi sumus.
Sentit igitur, prædictum principium esse
certum, tum secundum connaturalem rebus
providentiam, quod pro ejus intentione
sufficiebat; tum secundum potentiam abso­
lutam, ad quam recurrebant Semipelagiani,
et ad quam etiam attendere obligabatur
Augustinus, ut erroris asylum everteret.
Cumque Concilium illud Arausicanum II
contineat sententias Augustini a Prospero
collectas, eia Leone Magno transmissas, ut
observavimus tract. \±,disp. 1, cap. 5, § 5.
convincitur, in eodem sensu intelligendum
esse cum adversus Massilienses probat ho­
minem non consequi gratiam merito fidei,

798

DE PRÆMIO MERITI.

quia Apostolus inquit : Misericordiam con- I quod principium essentiale meriti sub eo­
dem merito cadat. Utraque consequentia
sequutus sum, ul fidelis essem.
liquet. Major autem suadetur, et declara­
Ratio
11. Secundo probatur eadem assertio raΓϋΠΠά*
1
tur, quia meritum causât præmium alli­
nenia- tioneex relatis testimoniis, et ex D. Thom.
ciendo, et movendo praemiantem ad prae­
]i5' tn hoc art. 5, desumpta, quæ potest ita for­
mium decernendum, et conferendum; et
mari : quoniam repugnat principium essen­
tiale meriti de condigno esse præmium i ideo debet ante præmium praevideri, eo
plane modo, quo finis prævidetur. et ama­
illius : sed prima gratia habitualis est prin­
tur ante media, ad quorum electionem al­
cipium essentiale meriti de condigno : ergo
licit, et solicitât voluntatem : cui mvtionis
repugnat primam gratiam habitualem esse
modo plurimum assimilatur causalitaspro­
præmium meriti de condigno, et conse­
pria meriti, ut consideranti constabit. Cum
quenter repugnat, quod prædicta gratia ca­
hac tamen differentia, quod finis movet, ut
dat sub merito de condigno operum ad eam
sit : unde non debet ante media praevideri
consequentium. Utraque consequentia legi­
exercite existens, aut complete futurus ; sed
time infertur ex praemissis. Minor etiam
satis est, quod secundum suam bonitatem
patet ex supra dictis disp. 3, dub. 1, ubi
ut exequutioni mandabilem praesentetur
ostendimus implicare meritum de condigno
voluntati. Meritum autem exercet suam
vitæ æternæ, quod a gratia sanctificante
causalitatem in genere causæ efficientis,
non procederet; nam cuncta ibi tradita pa­
saltem moralis, ac proinde ut existens; et
riter evincunt, repugnare meritum con­
ideo debet ut existens, et absolute futurum
dignum gratiæ habitualis, quod a gratia
repraesentari, ut praemians eo allectus, et
habituali non sit ; praesertim cum gratia
motus statuat ipsi præmium rependere, ac
non sit minoris valons, et æstimabilitatis,
retribuere. Si enim hunc motionis modum
ac vita æterna. Major autem probatur, quia
secludamus, meriti essentiam destruimus,
licet non esset de essentia meriti antece­
et cum ratione finis confundimus. Aliunde
dere in exequutione suum præmium, et ita
fieri divinitus posset, quod præmium anti­
etiam de medio tollimus proprium concep­
cipata solutione conferretur ante meritum ;
tum præmii, de cujus ratione est decerni,
et conferri non mere gratis, sed per modum
nihilominus connaturale merito est, ut
mercedis debitæ operibus praeexistentibus,
præmium in exequutione antecedat, ut
saltem in praescientia praemiantis. Est igi­
potest ostendi tum inductione, tum ex com­
tur de essentia meriti, quod præmium in
muni modo concipiendi. Unde implicatopraescientia, et intentione praemiantis an­
rium, et chimæricum meritum est, quod
essentialiter supponit præmium, et cui ab
tecedat. Minor denique primi syllogisni
ostenditur, quoniam implicat aliquid esse,
intrinseco repugnat præmium in exequu­
et videri existens, vel futurum antequam
tione anteire. Etsi enim divinitus possit
aliquid privari eo quod naturaliter exigit,
principia effectiva, a quibus in sua existenfieri tamen non potest, ut praedicatum con­
tia, et futuritione essentialiter dependet,
naturale ipsi essentialiter repugnet, vèl
sint, et videantur existentia, vel futura:
quod oppositum essentialiter exigat. Atqui
sed meritum essentialiter dependet in exis­
meritum in exequutione supponit essentia­
tentia, et futuritione a suo principio essen­
tiali effectivo. Alioquin principium essen­
liter suum principium essentiale, et hanc
tiale non esset, si meritum antecedenter ad
antecedentium essentialiter exigit, alioqui
illud esset existens, vel futurum, ut satispraedictum principium essentiale non foret,
liquet ex ipsis terminis, et exemplo intel­
ut supponitur. Repugnat igitur, quod prin­
lectionis creatæ, quæ nequit videriexistens,
cipium essentiale meriti de condigno sit
aut futura antecedenter ad intellectum
ejusdem meriti præmium.
creatum, a quo dependet essentialiter tan­
ConflrConfirmatur : de essentia meriti est anquam a principio effectivo. Ergo meritum
maho. tececjere præmium, saltem in praescientia,
nequit antecedere suum principium effec­
et intentione praemiantis : sed meritum
tivum essentiale, vel in re, vel in praes­
nequii antecedere suum principium effec­
cientia, et intentione præmiantis.
tivum essentiale, adhuc in praescientia, et
intentione praemiantis : ergo contra essen­
tiam meriti est respicere ut præmium suum
principium essentiale ;ac proinde repugnat,
§111-

DISP. VI, DUB. I.
§111.

Oiversx Adversariorum evasiones praelu­
duntur.
teâ 12. Varias responsiones excogitarunt
^adversarii, ut robur rationis D. Thom.
enervarent, ex quibus principaliores tan­
tum referemus; plures enim minoris mo­
menti sunt, et nequeunt rationi, ut a nobis
laru. proposita?, applicari. Primo Suarez locis
infra referendis respondet, gratiam sanc­
tificantem posse dupliciter considerari, uno
modo ut subest decreto Dei intentivo, se­
cundo ut subest decreto exequutivo ; et se­
cundum hos diversos status, aut rationes
posse obire duo illa munera principii essen­
tialis meriti, et præmii respectu ejusdem.
Quoniam licet gratia nequeat secundum
eandem rationem esse principium, et ter­
minus meriti, ut D. Thom. in præsenti
asserit; nulla tamen repugnantia apparet
in eo, quod eadem gratia, ut subest decreto
intentivo Dei, sit principium, et non præ­
mium meriti; et e converso, ut subest de­
creto exequutivo, sit meriti præmium, et
non pricipium. Ipsæ quippe divinæ gratiæ
acceptiones omnem contradictionem exclu­
dunt. Unde videmus, merita SS. PP. fuisse
in intentione posteriora meritis Christi
Domini, et eorum præmium; et nihilomi­
nus illa in exequutione præcesserunt lanquam meritum de congruo, ut satis com­
muniter docent Thomistæ in Tractatu de
Incarnatione.
jggj. Sed hæc responsio est insufficiens, et re»· fellitur ex dictis. Tum quia meritum non
movet, nec in suo genere causal, nisi prævideatur existens, autextiturum, ac proinde
nisi prævideatur extra omnes suas causas,
el terminet scientiam visionis; non enim
causât per modum finis, cujus causalilas
est precise amari, et intendi ; sed per mo­
dum causæ moraliter efficientis, de cujus
ratione est existere, ut supra diximus :
unde nequit vel ab exequutione, vel a prin­
cipiis essentialibus exequutionis præscindere. Ergo ut Deus meritum decernat, et vi­
deat,ab ipsoque ad decernendum præmium
alliciatur, debet per prius decernere, et
videre principia, a quibus meritum essen­
tialiter dependet. Atqui gratia est princi­
pium essentialiter requisitum ad meritum
de condigno, illudque efficit, et valorat, ut
ostendimus loco supra citato. Ergo debet
antecedere meritum, non solum secundum

799

decretum intentivum Dei, sed etiam secun­
dum decretum exequutivum. Cum quo mi­
nime cohæret, quod sil ejus præmium vel
ordine intentionis, vel ordine exequutio­
nis, ut ipse Suarez fatetur. Per quod manet
exclusum exemplum ab ipso allatum ; quo­
niam meritum Christi Domini non depen­
debat essentialiter a merito Sanctorum PP.
aut e converso, sed essentialiter loquendo
disparate se habebant; posset quippe mu­
tuo unum independenter ab altero consis­
tere. Unde potuit (saltem ex vi hujus) me­
ritum Christi ut dependens a suis principiis
essentialibus merita PP. in intentione Dei
ipsum intuentis simpliciter anteire, et e
converso in diverso genere causæ meritoriæ potuerunt merita PP. ut dependentia
a suis principiis essentialibus existentiam
Christi præcedere.
Tum etiam, quia distinctio illa ordinis Everintentivi, et executive recte quidem appli-aniphas.
catur rebus, quæ in diverso genere causæ,
finalis scilicet, et efficientis, mutuo se præ­
cedunt ; et ita locum habet in gloria, et
meritis : nam illa est istorum finis, et ita
præcedit ordine intentivo; merita vero
sunt causa efficiens moralis gloriæ. et sic
procedunt ordine exequutivo. Cæterum
nequit regulariter applicari aliis rebus,
plures quippe sunt, quæ tam intentione,
quam exequutione aliud præcedere petunt,
et ita decerni debent. Quo pacto se habet
essentia ad suas proprietates, et principium
radicale vivendi ad vitam actualem ; non
enim essentia, et principium vivendi pe­
tunt præciso in intentione præcedere, ve­
rum etiam in exequutione, sive in ordine
exequutivo; quia videlicet proprietates
præsupponunt quidditalem, a qua dima­
nant. et vita actualis essentialiter supponit
principium, a quo elicitur. Et hoc poste­
riori modoso habent merita de condigno ad
graliam habitualem ; petunt enim essen­
tialiter ab ea procedere, el per ipsam valorari. Undo fieri nequit, quod ante ipsam
prævideantur existentia, aut exiilura. vel
in ordine intentivo, vel in ordine exequu­
tivo. Contrarium autem accidit in meritis
Sanctorum PP. comparatis ad existentiam
Christi Domini; nam ab ea essentialiler
non dependebant,sed potuerunt independen­
ter ab illaexistere. Quamobrem ex vi hujus
non repugnavit, quod illam in exequutione
præcesserint, et quod eorum intuitu Incar­
natio mandata fuerit exequutioni.
13. Tum prætcrea, quia implicat Deum

SOO

DE PR.EMIO MERITI.

decernere exequutionem meriti, quin per
prius vel eodem, vel diverso decreto decer­
nat exequutionem principii essentialis præ­
dicti meriti : atqui gratia habitualis est
principium essentiale meriti de condigno,
ut declaravimus loco supra citato : ergo
implicat Deum decernere exequutionem
meriti de condigno, quin per prius eodem,
aut diverso decreto decernat exequutionem
gratiæ habitualis : ergo prædicta gratia ne­
quit in exequutione esse præmium meriti
de condigno, sed tam in ordine intentivo,
quam in exequutivo habet rationem prin­
cipii respectu illius. Prima consequentia
valide infertur ex praemissis. Posterior
autem manifeste colligitur ex priori : quo­
niam ut gratia haberet in exequutione ra­
tionem termini, et præmii, deberet in exe­
quutione carere ratione principii : ergo si
meritum nequit non in ordine exequutivo
gratiam ut principium supponere, fieri non
valet, quod gratia in ordine exequutivo
rationem præmii respectu talis meriti sor­
tiatur. Præsertim cum hoc pacto distinctio
illa a Suario adhibita, prout rei præsenti
applicatur, penitus corruat. Major denique
ostenditur, quia ex parte objecti principia
essentialia meriti illud in exequutione es­
sentialiter antecedunt; implicat enim me­
ritum existere ante sua essentialia princi­
pia : ergo cum decretum Dei decernens me­
riti exequutionem sit efficax, et omnino
practicus, attingensque objectum secundum
essentialem ejus exigentiam ; implicat om­
nino, quod decernat meriti exequutionem,
quin prius eodem, aut diverso actu decer­
nat exequutionem principiorum, a quibus
meritum essentialiter dependet.
impugTum denique, et urgentius, quia esto posgcnuorr set decretum exequutivum meriti præsupponere decretum exequutivum præmii ;
implicatorium tamen est meritum, quod
essentialiter poscat decerni post præmium.
Licet enim possit aliquid privari eo, quod
connaturaliter petit, nequit tamen opposi­
tum essentialiter poscere ; quippe cum non
cohæreant connaturalis exigentia unius, et
essentialis exigentia oppositi. Atqui meri­
tum connaturaliter petit decerni, et exis­
tere ante præmium ; comparatur enim ad
illud tanquam via ad terminum : unde ut
supra disp. 1, dub. 4, vidimus, connatura­
liter poscit elici a viatore, sive a nondum
possidente præmium, in quo plurimum assimilator spei, quam naturaliter comitem
habet. Ergo implicat meritum, quod essen­
Major

tialiter poscat insui decreto, et in existendo
suum præmium supponere. Constat autem
ex hactenus dictis, quod merita de condi­
gno essentialiter in exequutione, et in exis­
tendo, ac proinde in decreto exequutivo
præsupponunt gratiam habitualem, aqua
suum valorem participant, et qua a Deo
non visa ut influente, et valorante merita,
nequeunt ipsa merita praevideri. Implicat
ergo, quod ad illam ut verum meritum ad
præmium ullo pacto comparetur. Quod motivum non militat in meritis Christi com- α
paratis ad gratiam Sanctorum PP. quæ in
exequutione ipsa merita præcessit : quo­
niam prædicta merita, ut sæpius diximus,
non dependebant ab illa gratia sicut ab
essentiali principio : unde potuerunt videri
simpliciter ante illam, et ita prævisaad
ejus collationem movere; licit in exequutione post ipsam successerint. Hoc quippe
licet sit mento minus connalurale, ejus
tamen essentiam non destruit. Cujus oppo­
situm accideret in nostro casu, ut satis
constat ex dictis.
14. Secundo respondet Ripalda infra referendus, rationem nostram convincere, *·
quod meri ta consequentia gratiam nequeunlffiptis.
illam de condigno promereri pro duratione, in qua ipsi coexistant; sed minime
ostendere, quod illam promereri non va­
leant pro duratione antecedenti, in qua
merita non sunt. Verbi causa, si ponatur
gratia in instanti B, et eliciat actum meri­
torium, fatetur hic Author, quod ille actus
nequeat mereri gratiam ut existentem in
instanti B : negat autem, quod illam me­
reri non valeat ut existentem in instanti
A. Et disparitas videtur desumi ex hacte­
nus dictis; quoniam actus nequit de condi­
gno promereri suum essentiale principium.
Principium autem essentiale meriti existentis in instanti B, non est gratia ut exis­
tens in instanti A, vel tempore antecedenti;
posset quippe meritum salvari independen­
ter ab ea praecedentia; sed est gratiaexistens
in instanti B, meritumque antecedens sola
prioritatenaturæ.Undeinferri videtur,quod
licet actus subsequens nequeat de condigno
mereri gratiam in eodem instanti existen­
tem, et præcise antecedentem sola priori­
tate naturæ; nihilominus mereri valeat
gratiam tempore antecedenti productam,
atque ideo primam gratiæ productionem.
Hæc tamen responsio licet sit apparens,
solida non est, et eisdem fere motivis
fellitur. Primo, quia cum meritum conna- Fi*
totaliter

DISP. VI, DUB. I.
turaliter respiciat præmium ut futurum, et I
consequendum (est enim naturaliter .lo­
quendo via, et motus ad illud) magis repu­
gnat meriti naturæ, quod præmium tem­
pore praecesserit, quam-quod simul merito
coexistât, et ipsum sola prioritate naturæ
antecedat : sicut magis distat præteritum
a futuro, quam illud quod præsens est :
atqui repugnat, quod actus procedens a gra­
lia mereatur ipsam gratiam sibi in eodem |
instanti coexistentem, sive gratiæ produc­
tionem pro illo instanti, ut prædictus Au­
thor admittit : ergo magis repugnat, quod
actus a gratia procedens mereatur gratiam
tempore præcedentem, sive (et in idem re­
dit) quod mereatur, ut gratia tempore an­
tecedenti fuerit producta; et consequenter
si primum illud implicat, implicabit etiam
hoc posterius. Urgetur, et declaratur : nam
implicatorium est præmium cui essentiali­
ter repugnat sequi post meritum, cum sit
ei connaturale sequi post illud : sed gratiæ
productæ in instanti A, essentialiter repu­
gnat sequi post meritum existens in ins­
tanti B : sicut repugnat, quod gratia exis­
tens in instanti A, sit post seipsam ut
existentem in instanti B : ergo implicato­
rium est, quod gratia ut existens in instanti
A, sit præmium meritorum existentium in
instanti B.
feado Secundo, quia repugnat actum meritorie
causare illud, quod essentialiter præsuppo­
nit, ut constat ex supra dictis, et docet ipse
Ripalda : atqui meritum de condigno essen­
tialiter præsupponit primam gratiæ pro• ductionem, licet accidat tam merito, quam
gratiæ, quod hæc producatur vel in eodem
meriti momento, vel tempore praecedenti :
ergo implicat, quod actus subsequens causet
meritorie primam productionem gratiæ,
sive hæc fiat in eodem instanti, sive in prae­
cedenti duratione. Suadetur minor, quia
meritum de condigno essentialiter supponit
gratiam in ipsum influentem : sed gratia
nequit in meritum influere, nisi prius na­
tura, aut tempore fuerit producta : ergo
meritum essentialiter supponit primam
gratiæ productionem, licet huic, et merito
accidat, quod vel fiant in eodem instanti,
vel quod gratia fuerit tempore antecedenti
producta. Itaque licet meritum de condigno
non postulet essentialiter determinate, quod
gratia producatur, aut in eodem instanti,
in quo est meritum, aut in tempore antece­
denti; petit tamen essentialiter, quod gratia
sit ante seipsum producta, alioqui nequit

801

ab ea procedere, nec ejus participare valo­
rem. Unde sicut mereri non valet primam
gratiæ productionem pro instanti in quo
est, ita nec mereri potest primam gratiae
productionem pro tempore antecedenti ;
utrobique enim implicatur primae gratiæ
productio, quam meritum de condigno es­
sentialiter praesupponit. Variatio autem illa
duralionum nihil praestat, quia semper af­
ficit, et circunstat primam productionem
gratiae, quæ ad meritum praesupponi essen­
tialiter debet. Per quod obiter excluditur
exemplum continuationis gratiæ, quam ali­
qui arbitrantur posse cadere sub merito de
condigno; nam continuatio futuræ gratiæ
non est de prærequisitis essentialiter ad
primum esse meriti; præsuppositio autem
gratiæ est merito essentialis. Unde præsup­
positio gratiæ vel tempore, vel natura ne­
quit sub merito cadere, esto gratiæ conti­
nuatio sub merito cadere possit. Sed de hoc
ex professo dicemus dub. o.
Tertio, quoniam eo ipso, quod meritum Tertio,
de condigno gratiæ prius productae essen­
tialiter gratiam in eodem instanti ordine
naturæ præsupponat, ut admittit prædictus
Author, nequit non essentialiter præsupponere gratiam, vel ut primo productam in
illo instanti, vel saltem ut conservatam in *
eo, et usque ad ipsum continuatam ; neque
enim gratia, quæ est meriti essentiale prin­
cipium, valet in exequutione ab utraque
I ratione præscindere. Si dicatur primum,
plane infertur implicare, quod gratia sit
præmium meriti ; cum ita accepta sit ejus
essentiale principium, ut ille Author fate­
tur. Si eligatur secundum, idem profecto
colligitur, quoniam conservatio gratiæ pro
hoc instanti essentialiter præsupponit pri­
mam gratiæ productionem pro tempore an­
tecedenti : ergo si meritum essentialiter
præsupponit gratiam ut eo instanti conser­
vatam, essentialiter etiam supponit gratiam
ut tempore antecedenti productam. Unde
sicut ob hanc essentialem gratiæ supposi­
tionem repugnat, quod meritum causet
gratiam ut existentem in eodem instanti,
ita repugnat quod causet gratiam ut pro­
ductam tempore antecedenti, et consequen­
ter quod causet primam gratiæ productio­
nem.
Adde quod sicut merito accidit , quod
gratia prima fuerit ante illud instans pro­
ducta, ita etiam ipsi accidit, quod gratia
fuerit usque ad illud instans inclusive con­
tinuata ; posset enim æque fieri, si gratia non

802

DISP. VI, DUB. I.

DE PRÆMIO MERITI.

continuaretur, sed primo fieret in illo ins­ I tiam inter causam finalem, et meritoriam;
tanti ; et nihilominus gratia ut continuata
illa enim movet ut sit, atque ideo ut influat
usque ad illud instans inclusive, nequit ca­
in suo genere, non postulat existentiam,
dere sub merito actus tunc existent is ; si­
nec terminat scientiam visionis; hæc vero
quidem ita accepta illum principiat, et I movet, quia est : quocirca debet repræsentari ut existons, et notitiam sui intuitivani
valorat : ergo ex eo quod accidat merito
supponere gratiam tempore antecedenti
terminare. Minor denique ostenditur, quo­
niam implicat aliquid repraesentari exis­
productam, minime infertur, quod eam ita
tons, et visionem sui intuitivam terminare,
consideratam mereri possit.
Ultinu
15. Aliam solutionem adhibet citatus Junisi repræsentetur extra omnes causas, et
cnsi0‘ nior, ut rationem D. Thom. infringat; res­
causalitatis modos, a quibus reipsa in exepondet enim ea tantum convinci, quod
quutione dependet; existentia quippe im­
opera subsequentia promereri non valeant
portat hujusmodi sistentiam extra cuncta
primam gratiam habitualem quoad existen­
rei principia rsed nieritum dependet reipsa
tiam absolutam, secus vero quoad existen­
in exequutione a gratia non vage accepta,
tiam comparativam. Nam potest Deus de­
sed determinate sumpta, ut ex se liquet :
cernere merita futura non decernendo,
ergo meritum, ut terminat scientiam vi­
quod procedant ab hac, aut illa gratia de­
sionis, importat essentialiter dependentiam
terminata, sed solum a gratia vaga, et in
a gratia determinate accepta, a qua in exe­
communi sumpta ; ab hac enim ita conside­
quutione procedit.
rata petunt merita essentialiter procedere,
16. Confirmatur primo, quia repugnat Fski©
et per illam valorari. Merita autem sic
decernere, aut videre effectum existentem,
prævisa possunt Deum movere, ut hanc
nisi per prius decernatur, et videatur
gratiam determinate decernat. Unde eadem
existons principium efficiens illius : sed
gratia erit meriti principium, et terminus :
nequit decerni, et videri existons gratia,
principium quidem considerata secundum
quæ est principium effectivum meriti, quin
videatur, et decernatur gratia determinate
conceptum gratiæ habitualis sibi, et aliis
accepta secundum suum esse individuate, a
gratiis numero diversis communem : ter­
qua meritum in exequutione dependet :
minus autem secundum quod est hæc nu­
ergo impossibile est, quod gratia prædicto
mero gratia determinate. Atque ideo non
modo considerata cadat sub merito operis
implicabit, quod eadem numero gratia ha­
subsequentis. Consequentia patet; nam re­
bitualis cadat sub merito operum, quæ ab
pugnat, quod actus mereatur principium,
ipsa procedunt.
a quo essentialiter dependet, et quod in
ConfotaCæterum hæc responsio debilior est prænotitia, et determinatione præmiantis es­
tDr· cedentibus, potestque refelli eisdem im­
sentialiter præsupponit. Major etiam liquet,
pugnationibus, et aliis pluribus. Nam me­
quia effectus terminat Dei visionem prout
ritum non movet, nec in suo genere causât,
existit in re : sed impossibile est, quod
nisi ut terminans scientiam visionis : sed
meritum ut terminat scientiam visionis,
reipsa existât antequam existât principium,
importat essentialiter dependentiam a gra­
a quo reipsa procedit : ergo repugnat ef­
tia determinate accepta, a qua in exequu­
fectum decerni, et videri existentem, quin
tione procedit ; ergo nullo modo potest
per prius decernatur, et videatur princi­
pium, a quo reipsa procedit. Minor denique
prædictamgratiam meritorie causare. Patet
ostenditur, quoniam existentia non conve­
consequentia; nam ideo prædictus Junior
nit conceptibus superioribus, nisi mediante
concedit, quod merita subsequentia ne­
queunt causare gratiam quoad existentiam
ultima differentia individual! ; est enim
ultima rei actualitas, et determinatio, quæ
absolutam, et vage consideratam, quia es­
sentialiter dependent a gratia sic accepta j proinde supponit essentiam individualiter
determinatam in seipsa ; ergo impossibile
tanquam a principio effectivo, et valorante :
est, quod Deus pro priori ad meritum videat
ergo si eodem modo dependent a gratia
quoad existentiam comparativam determi­
gratiam hanc determinate sumptam.
nate acceptam, impossibile est, quod ad
Confirmatur secundo, quia Deus non mo-aobonconferendum gratiam ita consideratam
vetur a merito vage, et indeterminate, aut
moveant præmiantem, illamque moraliter
disjunctive sumpto; sed ab hoc determinate
causent. Major etiam constat ex supra
merito considerato secundum suam ratio­
dictis num. 11, ubi proposuimus differen- I nem individualem : sed meritum ita ac­
ceptum

I
i
i
r
■
'

I

cepium dependet essentialiter a gratia non
vage accepta, sed determinate considerata :
ergo nequit ad merendum illam extendi.
Consequentia est manifesta, quoniam prin­
cipium essentiale meriti nequit esse pre­
mium illius, ut satis constat ex supra dictis.
Major constat, quia meritum movet ut
existens : sed nequit exislere, aut videri
existons, nisi sit meritum determinatum,
et individualiter acceptum, eo quod repugnat conceptus superiores poni, et videri
extra causas, nisi determinentur per differentiam individualem, ut proxime dicebamus : ergo Deus non movetur a merito
vage, indeterminate, aut disjunctive sumpto; sed ab hoc merito considerato secun­
dum ultimam differentiam individualem.
Minor denique suadetur : tum quia ita se
habet hoc meritum determinate ad hanc
determinate graliam, sicut se habet meri­
tum in communi, et in actu signato consi­
deratum ad gratiam in communi, et in actu
signatosumptam : sed meritum de condigno
consideratum in communi, et in actu si­
gnato, dependet essentialiter a gratia in
communi, et in actu signato considerata, ut
ex se constat, et Adversarius admittit : ergo
meritum hoc determinate acceptum depen­
det essentialiter ab hac gratia determinate
sumpta. Tum etiam, quia hoc meritum
determinate consideratum dependet essen­
tialiter ab ea tantum gratia, in qua conti­
netur, et a qua tantum potest procedere :
at hoc meritum determinate acceptum non
continetur in hac, aut illa gratia disjunctive,
et vage accepta, sed in hac gratia determi­
nate sumpta : nec procedit indifferenter ab
hac, aut illa gratia, sed solum ab hac gratia
determinate ; repugnat enim eundem nu­
mero effectum contineri in duabus causis
ejusdem ordinis, et quod ab illis simul, vel
divisim procedat, ut docent N. Complut.
in lib. Physic, disp. 15, quxst. Set 4 ; ergo
hoc meritum determinate consideratum
dependet essentialiter ab hac gratia deter­
minate etiam accepta.

§ IV.
Refertur opinio contraria, et ejus argumentis
occurritur.
17. Oppositam sententiam defendunt ZuZjf mei in præsenti. disp. I, conci. 4, et disp. 4,
fati Suarez 1 part. lib. de Prædest. cap. 20, et
part. disp. 10, sect. 4, Granadus 1 part.

803

tract. 6, disp. 7, et in hac 1, 2, tract. 12,
controvert. 8, disp. 4, et 3 part, tract. 14,
disp. 2, Coninchus 2, 2, disp. 8, dub. 7, coninch.
Ripalda torn. 3, disp. 86, sect. 2, conci. 2K,pal<la·
et 3, et alii Juniores. Pro qua opinione.
Arguitur primo : nam si ob aliquam ra- primum
tionem repugnaret primam gratiam habitualem cadere sub merito condigno operum
subsequentium, maxime quia de ejus ra­
tione est conferri gratis : sed recte cohæret,
quod prima gratia habitualis conferatur
gratis, et nihilominus sit præmium ex
justitia collatum propter merita subsequen­
tia ; eadem quippe potest secundum diver­
sos titulos dari ex justitia, et ex gratia, ut
patet in forma nos justificante, cujus colla­
tio respectu nostri est gratia, et respectu
Christi est justitia : ergo non repugnat,
quod prima gratia justificans cadat sub
merito condigno operis subsequentis.
Confirmatur primo, quia minime repu­ Prima
­
gnat, quod aliqua duo mutuo se causent, et confir
matio.
præcedant in diverso genere causæ, ut patet
in materia, et forma inter se collatis, et
inter formam, et dispositiones eam conse­
quentes, ut satis communiter docent Tho­
mistæ, et èenstat ex dictis tract, præced.
disp. 3, dub. 4 ; sed ita se haberent prima
gratia justificans, et opus meritorium subsequens ; gratia enim esset prior in genere
causæ efficientis physice, in quo genere
opus meritorium esset posterius ; meritum
vero esset prius in genere causæ efficientis
moraliter, seu meritorie : ergo non repu­
gnat, quod prima gratia justificans cadat
sub merito operis post eam subsequentis.
Confirmatur secundo ; nam contritio cau­
cnnda.
sât dispositive primam gratiam habitua­
lem, licet ab ea procedat, qt diximus loco
proxime citato : ergo potest illam meritorie
causare, licet procedat ab ipsa. Probatur
consequentia, quia ad merendum ea præcedentia sufficit, quæ sufficit ad disponendum,
nempe in aliquo genere determinato : ergo
si contritio habet sufficientem præcedentiam, ut disponat ad gratiam, a qua proce­
dit, habebit etiam sufficientem anteceden­
tium, ut prædictam gratiam mereatur.
Confirmatur tertio, quia sicut est de Tertia,
ratione meriti præcedere præmium, ita est
de ratione impetrationis præcedere termi­
num, quem impetrat : sed contritio, licet
procedat a prima gratia habituali, nihilo­
minus impetrat illam ; siquidem ut docet
Concilium Trident, sess. 14, cap. 4, impe- Coneil.
trat peccati remissionem, quæ per illamTridenL

804

DE PRÆMIO MERITI.

gratiam fit : ergo pariter potest gratiam i
mereri, quamvis consequatur ad illam.
solvitur
18. Ad argumentum respondetur negann®Mum.
majorem ; ratio enim ob quam repugnat
primam gratiam esse meritum operis sub­
sequent, non est illa, quæ in majori assi­
gnatur ; fatemur enim, non implicare,
quod eadem res secundum diversos titulos,
et respectus conferatur gratis, et ex justitia.
Sed ratio est, quam superius assignavimus,
nempe gratiam esse principium essentiale
meriti de condigno, cum quo minime com­
poni valet, quod sit ejusdem meriti præ­
mium.
Prima
Ad primam confirmationem dicendum
martodt-est’
generaliter, et ex terminis non
luitor, repugnat, duo aliqua mutuo se præcedere
in diverso genere causæ. ut constat ex dic­
tis loco ibidem citato. Fieri tamen potest,
ut ob speciales rationes repugnet mutua
hæc prioritas inter aliqua duo, et in deter­
minatis generibus. Et ita repugnat, quod
homo præcedat suam existentiam in genere
causæ efficientis, et quod existentia homi­
nem præcedat in genere formalis, aut dis­
positivæ, licet hæc causandi genera sint
diversa ; datur enim specialis ratio, ob
quam repugnet hominem efficere suam
existentiam. Quod proportionabiliter acci­
dit in nostro casu ; nam implicatorium est
meritum cui repugnet antecedere simplici­
ter suum præmium ; et repugnat merito de
condigno, quod antecedat simpliciter gra­
tiam habitualem, ut supra ponderavimus.
OceurriAd secundam, concesso antecedenti, nevunitæ".
est consequentia. Cujus probatio non
urget; quia dispositio perfecta ex genere
suo non petit existere simpliciter ante for­
mam, ad quam disponit; unde disponere
valet ad formam, ad quam consequitur, et
quam existentem simpliciter supponit, ut
declaravimus loco citato. Cæterum meri­
tum petit ex natura sua existere ante præ­
mium, vel saltem praevideri existens, ut
moveat praemiantem : quocirca implicato­
rium est meritum cui hæc praecedentia re­
pugnet. Unde cum merito de condigno re­
pugnet existere, aut praevideri existens
ante primam gratiam habitualem, nequit
nisi chimærice ad eam promerendam ex­
tendi. Quamobrem licet contritio gratiam
consequens ad eam disponat, nequit tamen
illam mereri.
EtterAd tertiam negamus minorem intellectiæ- tam de impetratione proprie dicta, et prout
distinguitur a consequutione, vel disposi­

tione physica ad gratiam; nam contritio
non impetrat proprie loquendo primam
gratiam, aut remissionem peccati ; sed se
tenet per modum dispositionis ex parte ter­
mini, quem impetrat oratio : et in hoc
sensu loquitur Concilium, ut explicuimus
loco supra citato, § 4.
19. Arguitur secundo, et impugnatur^·
responsio data præcedenti argumento : quia pet
non repugnat, quod meritum se extendat
ad principium, a quo dependet : ergo nulla
est implicatio in eo, quod opus subsequent
se extendat ad merendum primam gratiam
habitualem, a qua procedit. Suadetur ante­
cedens : tum exemplo regis, qui de præ­
senti conferret militi equum, et arma in
’
præmium futuræ victoriæ ; eo quippe casu
opus futuræ victoriæ se extenderet ad me­
rendum equum, et arma anticipate data, et
a quibus postea dependet. Tum exemplo
veterum Patrum, quibus data est gratia
intuitu meritorum Christi futuri ; et tamen
ipsi Paires meruerunt Christi Incarnatio­
nem, in qua sicut in radice merita Christi
fundantur : quod liquido persuadet, posse
opus extendi ad merendum principium, a
quo dependet. Tum denique exemplo plu­
rium contractuum humanorum, in quibus
solet anticipate solvi præmium futuri labo­
ris, qui tamen habet rationem meriti res­
pectu illius pretii, et frequenter fit dependenter ab illo, ut cum mercenarius pastus
alimentis emptis pretio sibi anticipate dato,
laborat in vinea. Nulla est ergo repugnan­
tia in eo, quod meritum se extendat ad
merendum principium, a quo dependet.
Respondetur huic argumento distinguen-Diiatw.
do antecedens, quod si intelligatur de prin­
cipio non essentialiter desiderato, sed per
accidens ad meritum concurrente, omitti
potest; negandum vero est, si intelligatur
de principio, a quo meritum essentialiter
dependet, et in quo essentialiter fundatur.
Et quia merilum de condigno, quod in præ­
senti consideramus, dependet essentialiter
a prima grafia habituali, sicut a principio
sui esse, et valoris ; propterea consequen­
tia neganda est absolute. Antecedentis au­
tem probationes hanc doctrinam non ever­
tunt, ut singulis occurrendo constabit.
Primam diluit D. Thom. in præsenti, D.Tte.
art. 5, in responsione ad 3, his verbis:
« Dicendum, quod omne bonum opus ho« minis procedit a prima gratia sicut a
« principio: non autem procedit a quo­
ti cumque humano dono. Et ideo non est

DISP. VI, DUB. I.
« similis ratio do dono gratiæ, et de dono
< humano. » Itaque gratia non utcumque
est principium operis meritorii, sed est
principium per se, et essentiale : unde re­
pugnat ipsi, quod subsequatur post meri­
tum de condigno. Unde recte concluditur,
hujusmodi meritum respectu primæ gratiæ
chimæricum esse. Licet enim meritum pos­
sit per accidens sequi post præmium, quod
conuatiiraliter præcedere deberet ; iroplicatorium tamen est, quod merito repugnet
suum præmium simpliciter anteire, ut su­
pra ponderavimus. Cæterum equus, et ar­
ma a rege collata in futuræ victoriæ præ­
mium, non sunt per se, et essentialiter
principium prædictæ victoriæ : tum quia
hanc posset miles aliis instrumentis obti­
nere : tum quia valor operis in obtinenda
victoria non provenit ab equo, et armis,
sed a militis labore, et industria. Quocirca
non repugnat, quod equus, et arma, quæ
aate victoriam conferuntur, possent eodem
modo, et magis connaturaliter post victo­
riam pactam conferri. Unde fieri potest
(saltem ex vi hujus) quod habeant rationem
præmii, aut pretii anticipata solutione dati
respectu meriti futuræ victoriæ.
Addunt aliqui satis probabiliter, equum,
et arma in sui prima collatione non habere
rationem præmii, sed conferri gratis sub
conditione operis futuri ; ita ut eo exequuto, et non antea, transeant in perfectum
dominium accipientis. Gratia autem non
ita se habet, si conferretur a principio per
modum præmii ex justitia debiti futuris
operibus, ut satis ex se constat.
Ad secundum exemplum eodem fere
modo respondetur, ut patet ex supra dictis
num. 12 ; nam principium intrinsecum, et
essentiale meritorum Christi Domini non
fait gralia, aut meritum existens in anti­
quis Patribus ; posset quippe eodem modo
salvari, et eundem terminum efficere, licet
talis gralia, et meritum non anteirent, si­
cut illa causal in nobis. Unde potuit (quan­
tam est ex vi hujus) licet minus connaturaliler, ad illud præmium ut anticipate
solvendam extendi. Similiter merita vete­
rum Patrum non dependebant ab Incarna­
tione tanquam a principio intrinseco, et
essentiali : unde eis non repugnavit, ex­
tendi ad merendum saltem de congruo
prædictam Incarnationem Oppositum au­
tem contingit in nostro casu ; nam meri­
tum de condigno necessario præsupponit
gratiam habitualem tanquam principium

805

intrinsecum, et essentiale ; implicatorium
autem meritum est, cui essentialiter repu­
gnat connaturalis meriti conditio, nempe
antecedere simpliciter præmium. Qualiter
autem cohæreat, quod merita Patrum causaverint effective moraliter Incarnationem.
Christi, quæ effective moraliter causavit
ipsa merita Patrum, pertinet ad tertiam
partem, quxst. 2, art. 11. Modo enim ad­
mittimus exemplum in argumento propo­
situm, quod si veritatem non continet, nec
apparenter nostræ doclrinæ præjudicabit.
De quo iterum aliqua dicemus infra dub. 5,
§4Ad tertium exemplum constat ex modo
dictis; nam præmium anticipate solutum
non est principium intrinsecum, et essen­
tiale futuri laboris; sed posset hic, non
supposito pretio, eodem modo consistere.
Unde ex vi hujus non repugnat, quod futu­
rus labor se meritorie extendat ad antici­
patam pretii solutionem. Contra quod se
habent gratia habitualis, et opus subse­
quent meritorium, utsæpius diximus.
10. Arguitur tertio impugnando directe Tertium
fundamentum, cui innitimur: quoniam
qui meretur primam gloriam, meretur
etiam primam gratiam : sed homo per ac­
tus consequentes primam gratiam habitua­
lem, et in’ eodem instanti justificationis
elicitos, meretur primam gloriam : ergo
per eosdem primam etiam gratiam mere­
tur, quamvis ab ea dependeant tanquam a
principio essentiali. Cætera constant, et
major suadetur tum a paritate; nam qui
meretur augmentum gloriæ, meretur etiam
augmentum gratiæ : ergo similiter qui
meretur primam gloriam, primam etiam
gratiani meretur. Tum ratione, quia gloria
est gratia consummata, illam essentialiter
supponens, et includens : ergo fieri non
potest, ut quis mereatur primam gloriam,
quin primam gratiam mereatur.
Confirmatur urgentius : quoniam non conflrest contra rationem præmii in esse talis,
quod ei repugnet essentialiter sequi post
meritum : ergo non est contra rationem
meriti, quod ei essentialiter repugnet ante­
cedere præmium : ergo ex eo, quod merito
de condigno repugnet antecedere primam
gratiam, non recte colligitur, quod ad eam
promerendam nequeat extendi. Utraque
consequentia constat. Et antecedens proba­
tur, nam gratia data Patribus, ut crede­
rent, et sperarent Christum venturum, fuit
præmium meritorum Christi, et eorum ef-

806

DE PRÆMIO MERITI.

fectus in genere causæ efficientis raoritoriæ; i
intuitu quippe meritorum Christi venturi
contulit Deus Patribus antiquis tum gratiam justificationis, tum dispositiones ad
illam, inter quas prædicti actus recensentur : atqui fides, et spes in Christum venturum essentialiter respiciebant Christum
ut futurum, ut ex terminis constare videtur ; et consequenter prædictis actibus fidei, et spei essentialiter repugnabat sequi
post merita Christi : ergo non est contra
rationem præmii, quod ei repugnet essentialiter sequi post meritum.
twaru
argumentum respondetur negando
memo, majorem ob manifestam disparitatem inter
primam gratiam, et primam gloriam ; illa
enim essentialiter præsupponitur ad meri- |
tum; hæc vero illud connaturaliter præ- j

supponit; unde meritum potest ad primam
gloriam extendi, non autem ad primam
gratiam. Ad primam probationem in contrarium, concesso antecedenti negamus
consequentiam ob manifestam etiam rationem disparitatis; nam augmentum gratiæ
supponit primam gratiam, et potest connaturaliter supponere actus meritorios : unde
minime repugnat, quod actus se meritorie
extendens ad augmentum gloriæ, se etiam
eodem modo extendat ad augmentum gratiæ. Prima vero gratia supponitur essentialiter ad meritum : unde licet istud se
extendat ad primam gloriam, nequit tamen ad gratiam primam se extendere. Ad
secundam probationem dicendum, quod
licet prima gloria essentialiter præsupponat primam gratiam, minime infertur,
quod qui meretur primam gloriam, debeat
etiam primam gratiam mereri. Quia gratia
prima ita præsupponitur ad præmium gloriæ, quod etiam præsupponitur ad meritum : quocirca non subjicitur ejus causalitati ; recte quippe cohaeret aliquid essentialiter præsupponi ad præmium, quin habeat
præmii rationem, et sub eodem merito caD.Tbo.dat, ut optime exposuit D. Thom. 3 pari.
quæst. 2, ari. 11, ubi simili argumento respondens ait : « Ad secundum dicendum,
« quod hoc est falsum, quod sub merito
« cadit omne illud, sine quo præmium esse
« non potest ; quædam enim sunt.quæ non
ti solum requiruntur ad præmium, sed
« etiam præexiguntur ad meritum, sicut
tt divina bonitas, et ejus gloria, et ipsa ho« minis natura. »
Luauoni
confirmationem respondetur negansaihflL do antecedens. Cujus probatio tangit diffi-

cultatem , quæ propriam sedem habet
3 pari, quæst. 2 et quæst, 19, ubi illam ex
professo discutiemus. Nunc breviterdicendum est. actus illos fidei, et spei, et si qni
sunt alii, quibus essentialiter repugnavit
sequi post Incarnationem, non fuisse præmium meritorum Christi, nec ab eis dependisse in genere caus e efficientis merite­
riæ, propter rationem sæpius inculcatam;
quia videlicet chimæricum est meritum,
cui essentialiter repugnat suum præmium
simpliciter antecedere. Fuerunt tamen
prædicti actus effectus Incarnationis, et
meritorum Christi in genere causæ finalis;
quia ordinati fuerunt a Deo ad Christi gloriam. In quo sensu dicitur communiter,
omnem gratiam Patribus collatam fuisse
propter merita Christi; nam ly propter,

I non designat universaliter causalilalem
meritoriam, nec significat, quod Christus
meritorie causaverit cuncti quæ fuerunt in
Patribus; aliqua enim dona acceperunt,
quibus repugnabat sequi post merita
Christi, et consequenter esse præmium eorum. Sed ly propter denotat universaliter
■ causam finalem, et quod Christus fuerit fiI nis omnium bonorum, quæ Patres acceperunt, et denotare potest causalitatem
meritoriam supra aliqua bona, quæ in
Patribus præextiterunt, super ea videlicet,
! quibus non repugnabat sequi post merita
I Christi. Nec ex eo, quod Christus causave| rit meritorie gratiam justificationis in Patribus, sequitur quod generaliter eodem
modo causaverit omnes actus ad prædictam
gratiam disponentes ; militat enim diversa
ratio : nam gratiæ illi non repugnabat sequi post merita Christi, aut independenter
ab illis : aliquibus vero actibus ad gratiam
disponentibus repugnabat sequi post prædicta merita. Unde generaliter concluditur,
merita Christi non causasse in genere causæ efficientis meritoriæ illa principia, quæ
vel mediate, vel immediate debuerunt essentiatiter ad Incarnationem, et Christi
meritum præsupponi ; licet cuncta hæccansaverit Christus in genere causæ finalis.
Colligitur etiam differentia, ob quam Christus potuerit (saltem ex vi hujus) mereri
existentiam suæ matris, non tamen ma­
ternitatis dignitatem ; quia videlicet illa
existentia, præscindendo a conceptu ma­
ternitatis, non supponitur essentialiter ad
Incarnationem ; posset enim Christus aliter
incarnari : maternitas autem supponitur
» essentialiter ad Christum ex matre geni­
tum ;

DISP. VI, DUB. I.
tum; el ita nequit esse præmium merito­
rum filii. Sed de his latius disputabimus
locis citatis, et infra a num. 101.

§ V.
Consectaria procedentis doctrinx.

21. Ex dictis infertur primo,gratiam pri**
• — mam habitualem non cadere de’ facto, nec
cadere divinitus posse sub merito congruo
operum posteam subsequentium. Quoniam
de ratione meriti in communi, et præscindendo a merito de congruo, et de con­
digno est, quod possit simpliciter antece;
dere præmium, et quod hæc antecedentia
ipsi non repugnet : ergo sicut ob hanc ra­
tionem implicat, quod opera procedentia a
gratia habituali illam de condigno merean­
tur, ita repugnat quod prædicta opera ta­
lem gratiam mereantur de congruo. Patet
consequentia, quia sicut condignitas, seu
valor operis derivatur a gratia habituali,
ut declaravimus disp. 3, dub. 1, ita con­
genitas proprie accepta fundatur in præ­
dicta gratia, ut exposuimus disp. 2, dub.
unico, § 3. Unde fit, primam gratiam habi­
tualem dari prorsus gratis, et independenter a meritis; quia nec cadere potest sub
merito operum eam antecedentium, ut su­
pra- statuimus § 1, nec cadere valet sub
merito operum subsequentium, ut in præ­
senti affirmamus.
s» 22. Infertur secundo, neminem posse
mereri vel de condigno, vel de congruo
suam justificationem, et remissionem pec­
cati. Quoniam justificatio est effectus pri­
marius gratiæ sanctificantis ; et remissio
culpae est effectus secundarius illius : ergo
ulquis posset mereri vel de condigno, vel
de congruo suam justificationem, et remis­
sionem, opus erat quod posset mereri vel
de condigno, vel de conguo prædictam gra­
tiam : sed impossibile est, quod homo vel
de condigno, vel de congruo hujusmodi
gratiam mereatur, ut proxime dicebamus :
ergo impossibile est, quod vel de condigno,
vel de congruo mereatur justificationem, et
remissionem peccati.
23. Infertur tertio, primum gratiæ auxiI
lium non posse cadere sub merito operis,
I
quod immediate ab ipso auxilio procedit.
Quoniam prædictum opus supponit essen­
tialiter illud auxilium : ergo sicut ob hanc
rationem opus, quod dependet a gratia ha­
bituali, nequit illam promereri, ita opus

807

immediate, et a primo auxilio dependens,
et procedens nequibit ad eum anticipate
dandum extendi.Præsertim cum prædictum
opus non supponat in subjecto gratiam ha­
bitualem, sed solum actuale auxilium, ac
subinde careat dignitate, et congruitate,
quæ ad rationem meriti requiruntur.
24. Infertur quarto, non implicare con- Quartradictionem, saltem ex vi motivi hactenus tam·
expensi, quod primum auxilium actuale
cadat sub merito operum, quæ postea a
gratia habituali procedunt. Nam ideo re­
pugnat gratiam habitualem cadere sub
merito operum ad eam consequentium,
quia est principium essentiale meriti, et ad
ipsum essentialiter præsupponitur, ut supra
declaravimus : atqui auxilium actuale,
quod primo confertur, non est principium
essentiale meritorum, quæ a gratia sancti­
ficante procedunt ; posset quippe hujusmodi
gratia eodem modo ad merendum concur­
rere, licet nullum auxilium actuale ante
ipsam tempore præcessisset : ergo hujus­
modi auxilium potest divinitus cadere sub
merito operum procedentium a gratia ha­
bituali. Hoc tamen consectarium extenden­
dum non est ad illa auxilia actualia, quæ
cum gratia sanctificante ad opus merito­
rium concurrunt, cujusmodi est auxilium
physice præmovens ad operis meritorii
elicientiam, quia prædicta auxilia etiam se
tenent ex parte principii essentialiter prærequisiti ad meritum : unde in eis militat
eadem ratio, ac in gratia sanctificante. Res­
tringendum ergo est consectarium ad auxi­
lia tempore præcedentia; ista enim non
prærequiruntur essentialiter ad meritum,
sed huic prorsus accidit, quod talia auxilia
prius, vel postea conferantur.
Sed dices : consectarium hoc componi non Objccpotest cum eis, quai § 2 ex D. Augustino ll°’
contra Semipelagianos expendimus : ibi
enim affirmavimus S. Doctorem exclusisse
omne meritum respectu primæ gratiæ, non
solum præcedens, sed etiam futurum; et
non solum secundum legem ordinariam,
sed etiam secundum potentiam absolutam:
ergo inconsequenter admittimus, quod
prima gratia auxilians possit divinitus ca­
dere sub merito operurn futurorum.
Nec proderit dicere, quod D. Augustinus
loquitur de gratia habituali, et sanctifi­
cante. Nam contra est : tum quod præcipua
Augustini disceptatio cum Massiliensibus,
et Pelagianis illorum ducibus erat circa
gratiam actualem, ut satis superque constat

808

DISP. VI, DL’B. II.

DE PR.F.MIO MERITI.

tract. 14, disp. I, cap. 4 et 5. Turn quia
semel concesso Semi pelagia nis, quod prima
gratia auxilinns posset absolute cadere sub
merito operis futuri, relinquebatur eis quod
intendebant, nempe primam discretionem
in negotio salutis non esse omnino gratio­
sam, sed ex merito operum. Quoniam pri­
ma hæc discretio fit communiter mediis
auxiliis actualibus, quibus ad justitiam dis­
ponimur: ergo si talia auxilia possunt abso­
lute cadere sub merito, vincunt Semipelagiani, dum affirmant primam discretionem
in negotio salutis non esse omnino gratiosam. sed ex operibus, et meritis, saltem
futuris.
Kespon- Respondetur nos non asserere, quod priS10· mum gratiæ auxilium possit absolute cadere
sub merito operis futuri, sed quod id non
repugnet ex vi motivi superius propositi.
Et in hoc sensu sustinemus traditam res­
ponsionem; nam D. Augustinus præcipue
loquebatur de gratia justificante, quæ est
principium merendi : tum quia hanc aperte
indicavit asserendo, quod gratia quæ datur,
ut mereamur, non datur quia meremur.
Tum quia eandem expressit exemplis par­
vulorum, qui consequuntur gratiam Bap­
tismi ; et Christi Domini, qui Deitate sanctificatus est. Quod ad ejus intentionem
sufficiebat : nam semel ostenso, quod gratia
justificans non cadat sub merito, convictum
relinquebat, quod prima discretio in nego­
tio salutis reduci deberet in gratiam, et
æternam, ac gratuitam dispositionem, ut
statim declarabimus; et ita directe everte­
bat oppositum Massiliensium errorem.
Ad primam autem hujus doctrinæ impu­
gnationem respondetur, disceptationem D.
Augustini cum Semipelagianis respexisse
quidem principaliter gratiam actualem ;
sed ad intentionem S. Doctoris satis fuisse
ostendere, quod gratia, quæ est principium
merendi, scilicet gratia habitualis, non ca­
deret sub merito, ut jam dicemus. Ad se­
cundam respondemus, quod hoc ipso, quod
gratia, quæ est principium essentiale omnis
meriti respectu præmii essentialis, nempe
gratia sanctificans, non cadat sub merito,
sed gratiose omnino decernatur, et confe­
ratur, liquido infertur, primam discretio­
nem in negotio salutis fundari in gratia
decreta, el data dependenter a meritis, tam
exercitis, quam prævisis. Nam discretio,
quam ex nobis introducere studebant Mas­
silienses, in aliquo merito fundari debebat,
ut ipsi plerumque affirmabant. Unde e con­

l.cep. 2, aperto constat. Unde sub titulo
proposito duæ continentur difficultates hic
decidendæ. Una, an justus possit de condi­
gno mereri primam justificationis gratiam
alteri homini, qui non præsupponatur
existera in statu peccati. Alia, an valeat
praedictam gratiam ei mereri, qui in prædicto peccati statu præsupponitur existere.
Ejd quippe difficultates non secus differunt,
ac status, quos respiciunt. Unde minus
fl., recte, et distincte procedunt Vasquez,
uni- Arauxo, et alii in præsenti, dum prædicta
dubia non secernunt, sed asserunt idem
esse inquirere, an justus possit alteri pri­
mam gratiam mereri, ac inquirere an jus­
tus valeat alteri mereri remissionem pec­
cati. Nos tamen majoris claritatis gratia
prædictas difficultates singillatim decide­
mus.
Jate 26. Sed prius supponendum est, de facto
kiro justam non posse mereri alteri de condi^nPgno primam justificationis gratiam. In hac
DUBIUM II.
suppositione conveniunt omnes Theologi
ia cum D. Thom, in præsenti, art. 6. Et ratio
rln justus possit de condigno mereri alteri
air. est, quoniam ad meritum de condigno præ­
homini primam gratiam.
ter valorem operis requiritur ordinatio
Oportet ante difficultatis resolutionem
Dei, sive pactum, quo præmium promise­
aliqua præmittere, in quibus communiter
rit; alioqui opus non inducit præmium,
conveniunt Authores, e quibus gradum
nec infallibiliter, nec ex justitia : quæ duo
faciamus ad præcipuum controversiæ punc­
requiruntur ad propriam rationem meriti
tum.
· ' ; |g
de condigno, ut latius declaravimus disp. 1,
dub. 6. Sed de facto non adest Dei ordina­
§ Itio, et pactum, quibus statuerit conferre
homini gratiam sanctificantem in præmium
Præmittuntur aliquæ suppositiones.
meritorum alterius hominis justi; nec enim
id ex Scriptura sacra colligi potest, sed
25. Semel ostenso, quod nemo possit sibiDuaedifsatis aperte constat oppositum. Ergo de
gratiam primam mereri ob rationem Præ* Ku?
facto nullus justus meretur alteri de condi­
cedenti dubio assignatam, quia videlicet. cogno primam gratiam. Præsertim quia ad
prædicta gratia est essentiale meriti pria-Iicndi'
hujusmodi influxum per meritum oporte­
cipium, videndum superest, an postquam
bat, quod justus esset caput morale aliorum
homo hujusmodi merendi principium asin ordine ad eorum sanctificationem.
sequutus est, valeat aliis similem gratiam
Nulla autem pura creatura, quantumvis
mereri, eisque obtinere beneficium justifi­
sancta, constituta de facto est a Deo, ut sit
cationis. Porro is, cui talis gratia per alte­
morale caput aliorum, eosque per merito­
rius hominis justi meritum comparanda
rium influxum sanctificet ;sed unusquisque
esset, in duplici statu considerari potest.
recipit præcise gratiam adoptionis, per
Primo velut in statu purorum, ut si habe­
quam in æternam beatitudinem ut in ter­
ret præcise naturam humanam perfectione
minum sibi respondentem collineat. Unde
naturali præditam, per gratiam supernatu­
nulla pura creatura potest secundum præralem non elevatam, sed neque per pecca­
sentem providentiam oblinere aliis primam
tum infectam. Secundo, quatenus non solum
gratiam justificantem. Quod motivum tan­
habet carentiam gratiæ, sed est etiam in
git D.Thom. in præsenti, dicens: « Merito
statu peccati, et supponit Deum graviter a
< condigni nullus potest mereri alteri pri—
se offensum. Qui status satis inter se diffe­
« mam gratiam, nisi solus Christus, quia |
runt, ut ex se, et ex dictis tract. 14, disp.
» unusquisque nostrum movetur a Deo per
1, cap. 2,
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

verso, si omne meritum fundatur ingratia,
sequitur discretionem non esse ex nobis,
sed ex gratia. Et consequenter cum D. Au­
gustinus ostendit, gratiam quæ est merendi
principium, nullo modo cadere sub me­
rito, recte conclusit, totam discretionem in
negotio salutis esse gratiosam, et radicali­
ter evertit contrariam Semipelagianorum
doctrinam. Licet enim eis concederetur,
prima auxilia gratiæ actualis tribui depen­
denter a meritis futuris, adhuc tamen suum
assertum non evincerent, quia illa merita
procedebant a gratia sine meritis data; et
ita tota discretio reduceretur ultimo non
in merita, sed in gratiam. Diximus, licet
concederetur, etc. quia de facto id non ita
contingit, ut ex Scriptura , et Conciliis
constat. Imo et implicare absolute, non
obscure apparebit ex infra dicendis dub. 5,
et præcipue num. 95 et num. 102.

1

809

donum gratiæ, ut ipse ad vitam æternam
perveniat ; et ideo meritum condigni ultra hanc motionem non se extendit. Sed
anima Christi mota est a Deo per gratiam,
non solum ut ipse perveniret ad gloriam
vitæ æternæ, sed etiam ut alios in eam
adduceret, in quantum est caput Ecclesiæ,
et author salutis humanæ. r>
27. Nec refert si objicias, Adamum ita Objecfuisse constitutum a Deo caput generis hu- ri0*
mani, ut per suum peccatum demeruerit
nobis gratiam : ergo si non peccasset. gra­
tiam nobis de condigno meruisset; et con­
sequenter de facto, et secundum commu­
nem providentiam fieri potuit, ut purus
homo aliis gratiam de condigno mereretur.
Hæc secunda consequentia patet ex prima,
et ista ex antecedenti ; quoniam meritum,
et demeritum sunt circa idem: ergo si Adamus peccando demeruit de condigno nobis
gratiam, non peccando gratiam nobis de
condigno mereretur.
Hoc, inquam, non refert; respondetur
enim, concesso antecedenti negando pri­
mam consequentiam. Plura quippe requi­
runtur ad meritum, quam ad demeritum :
unde ex eo, quod Adamus peccando deme­
ruerit nobis gratiam, minime sequitur,
quod illam potuerit non peccando nobis de
condigno mereri. Sicut etiam de facto qui­
libet homo potest peccando primam gra­
tiam demereri ; ex quo tamen non sequi­
tur, quod illam gratiam mereri valeat, ut
constatex dictis dubio præcedenti. Et ratio
differentiæ est proportionabiliter eadem,,
quia ablatio gratiæ dependet a nostro de­
merito sicut a causa demeritoria : collatio
autem gratiæ, sicut et ejus conservatio, et
perseverantia, sive in capite, sive in mem­
bris, fit gratiose, et independenter a meri­
tis : Deus enim, quia est bonus, et summe
liberalis, gratiam sine merito confert,
quam tamen quia justus est, sine demerito
non aufert. Unde peccatum Adami deme­
ruit nobis gratiam : at peccati vitatio, seu
carentia non esset meritum gratiæ; sed
tantum conditio, ut gratia transfunderetur
ad alios. Cujus manifestum signum est,
quoniam ad vitandum peccatum non requi­
rebatur actus virtutis positivus, sed suffi­
ceret carentia actus prohibiti ; præceptum
enim Adamo pro hac re impositum non
fuit positivum, sed negativum, et quod sola
carentia rei vetitæ adimplere valuit. Cons­
tat autem, quod ad meritum non sufficit
omissio actus mali, sed requiritur exerci52
«
v
«
«
«
α
«
«

810

DE PR.EM 10 MERITE

tium liberum, et positivum, ut ostendimus
disp. \, dub. 1. Unde satis liquet, quod etsi
Adamus non peccaret, minime ad nos
transmitteret per modum causæ meritoriæ
justitiam originalem, sed lautum poneret
conditionem, sinequa non fieret talis trans­
missio. Videantur quæ diximus tract. 13,
disp. 14, a num. 126.
Adde quod gratis concesso Adamum si
non peccaret, transmissurum meritorie
fuisse ad nos gratiam, et justitiam origina­
lem, minime inferretur, tale meritum esse
de condigno, licet de condigno, et justissi­
me gratiam per peccatum demeruerit. Et
differentia in eo consistilit, nam quodlibet
peccatum mortale, cum in ratione offensæ
sit infinitum, habet sufficientem æqualitatem ad pœnam privationis gratiæ, aut
aliam etiam graviorem : observatio autem
præcepti non habet aequalitatem cum quo­
libet præmio, et multo minus cum præmio
adeo insigni, cujusmodi esset sanctificatio
omnium hominum. Unde cum meritum de
condigno debuerit esse ejusdem valoris
cum præmio, ut statuimus disp. 3, dub. 1,
neutiquam Adamus observando præceptum
meruisset de condigno posteriorum justifi­
cationem, sed ad summum de congruo ; et
pactum, seu promissio Dei meritum circa
illud præmium admittentis (esto quod de
facto ita admiserit) operis inaequalitatem
suppleret.
Jbsiiis
28. Deinde supponendum est, hominem
dpotes? justum posse de facto, et secundum comaiiis.Di'·:providentiam mereri aliis de conrende munem
,
.
congruo gruo primam justificationis gratiam. Quod
çrathm. admittunt communiter Theologi cum
D.Tho. d. Thom. in præsenti. et facile suadetur
tum ratione S. Doctoris : Quia, inquit,
homo in gratia constitutus implet Dei volun­
tatem, congruum est secundum amicitiæ pro­
portionem, ut Deus impleat hominis volun­
tatem in salvatione alterius. Tum etiam,
quia majoris æstimabilitatis est beneficium
Incarnationis, quam gratia justificationis ;
sed B. Virgo, et antiqui Patres meruerunt
de congruo Incarnationem, ut frequentius
docent Theologi : ergo potuerunt etiam de
congruo mereri aliorum justificationem :
eademque est ratio de aliis justis, ut ex se
liquet. Tum præterea. quia Scriptura fre­
quenter hortatur justos, ut orent pro pecJacobt catorum salute, ut Jacobi ult. Orate pro
ttlt· invicem, ut salvemini: multum enim valet
deprecatio justi assidua. Quibus verbis satis
insinuatur, inesse Justorum orationibus

I

aliquem valorem, et meritum, saltem do
congruo, pro obtinenda aliorum salute,
juxta illud Ambros. Luc. cap. 5 : Magnus^ Αϋ
Dominus. qui aliorum merito ignoscit aliis,
et dum alios probat, aliis relaxat errata.
Tum etiam, quia communis fidelium accep­
tio est, Stephanum suis precibus meruisse
Pauli conversionem.Monicamsuis lacrymis
Augustinum Christo peperisse, Moysem
orando obtinuisse populo veniam, aliosque
justos suorum operum merito similes con­
versiones meruisse, ut historiarum lectione
edocemur.

DISP. VI, DUB. II.
•

vavimus ί/ι.*/>. 2, dub. unico. Quod licet
alibi verum habeat, a fortiori verifleatur in
nostro casu : tum quia nullibi reperitur
lex, aut pactum, quibus Deus salutem pec­
catoris promiserit justo postulanti illam,
ctproea operanti : id autem quod lege, et
pacto Dei firmatum non est, non sequitur
infallibiliter, sed potest absolute deficere.
Tum quia ex opposito fieret, omnes pecca­
tores, pro quorum salute orant justi, infal­
libiliter justificari : quod est omnino fal­
sum, et contra experientiam; plures enim
peccatores, quorum remedium justi desi­
derant, perseverant in statu peccati, etfinaliter damnantur. Tum etiam, quia licet
merita Justorum habeant de se sufficien­
tiam ad causandum de congruo peccato­
rum salutem, nihilominus multoties impe­
diuntur, ne illam efficaciter causent, ob
ipsorum peccatorum impedimenta, ut signifea. ficantnr Jerem. 14·, Si steterint Moyses, et
Samuel coram me, non est anima mea ad
pupulum istum. Quod accidit non ob gene­
ralem conditionem status peccati,hæcquippe
impediret semper, ne oratio justi peccatori
prodesset ; sed ob specialem quandam duri­
tiem, et affectum ad peccandum, qualem
M-· ostendebant illi, qui Job 22, Deo dixerunt:
Recede a nobis, scientiam viarum tuarum
nolumus. Et ita forte se gessit Salomon, pro
cujus salute certum est, sanctissimum ejus
patrem orasse ; colendo enim idola, et alia
valde magna scelera patrando, impedivit
orationis paternae efficaciam, et ut plures
volunt, damnatus est. Hoc supposito.
torri- 30. Ad primam objectionem respondetur,
præmium in cujus distributione attendit
Deus ad opera uniuscujusque propria, esse
præmium essentiale æternæ beatitudinis,
quod adulti communiter, et per se loquendo
non assequuntur, nisi per merita propria,
et quantitati præmii proportionate. Cum
l.oc tamen recte cohæret, quod sicut Deus
confert peccatori gratiam omnino gratis, et
independenter ab ejus meritis: ita aliquan­
do prædictam gratiam ei conferat allectus,
et motus alterius justi meritis: quæ cum
ad prædictum finem ordinentur, congruit
ut ipsum obtineant. Per hoc quippe non
impeditur, quod peccator actus eliciat, qui­
bus ad justificationem se præparet. et dein­
ceps legem observet, et vitam æternam me­
reatur : quod satis est ad verificanda
Scripturæ testimonia, quæ in contrarium
objiciuntur.
Ad secundam omittendo præmissas, ne­

811

ganda est consequentia; nam licet justusniioitnr
nequeat sibi primam gratiam mereri, quam^01143’
aliis meretur de congruo; adhuc tamen
absolute majorem efficaciam merendi ex­
plicat in ordine ad præmia sibi conferenda,
quam ad conferenda aliis. Sibi enim mere­
tur de condigno augmentum gratiæ. et
æternam beatitudinem infallibiliter ex spe­
ciali justitia retributiva ; aliis autem solum
de congruo potest mereri gratiam dandam
absque infallibilitate, et sine specialis
justitiæ titulo, sed ex sola amicitiæ ho­
nestate. Multo autem majorem virtutem,
et efficaciam explicat illud prius, quam hoc
posterius, ut de se constat. Eo vel maxime,
quod impotentia illa, qua meritum justi
nequit se extendere ad merendum primam
gratiam subjecto, cui inest, non provenit
ex defectu valoris in actu, sed quia indispensabiliter prædictam gratiam supponit,
quam proinde nequit meritorie causare :
quæ ratio non militat in prima gratia aliis
conferenda.
Ad tertiam dicendum est, justum recte solvitur
operantem non posse se privare merito lcrlia·
simpliciter tali, quod est meritum de con­
digno æternæ beatitudinis; istud quippe
secundum dispositionem præsentis provi­
dentiae nequit aliis applicare. Potest tamen
se privare aliquibus præmiis, quæ de con­
gruo tantum meretur; decet enim ut Deus
acceptet, et remuneret opera justi, non
solum ei conferendo præmium, sed com­
municando etiam aliis bona juxta deside­
rium, et orationem, atque applicationem
justi. Nec ex hac meriti distractione, et
extensione justus patitur aliquod detrimen­
tum, aut diminutionem in merito de con­
digno respectu præmii essentialis ; immo
meritum auget, quia hæc ordinatio, et ap­
plicatio fit communiter per actum charita­
tis, qui est novum meritum de condigno,
ut optime docuit D. Thom. in 4, dist. 20, D. rho.
quæst. 1, art. 1, quæst iunc. 3 ad 3, ubi ait :
Dicendum quod in solutione debiti attenditur
quantitas pœnæ, sed in merito attenditur
radix charitatis. Et ideo ille, qui ex chari­
tate pro alio meretur, saltem merito congrui,
etiam sibi magis meretur; non autem qui pro
alio satisfacit, pro se satisfacit, quia illa
quantitas pœnæ noti sufficit ad utrumque
peccatum, etc. Hieronymus autem, Hilarius, p. Uic
et alii Patres, qui illa Virginum verba D·uil
referunt ad meritum, loquuntur de merito
proprie dicto, et respectu præmii essen­
tialis, in ordine ad quod immediate cense-

812

DE PRÆMIO MERITI.

quendum tantum prosunt opera propria,
non merita aliena.
ritimæ
Ad quartam respondetur vel negando
satisfit.
majorem, vel ea, et minori omissis, negando consequentiam. Nam in merito justi
est congruentia in ordine ad praemium aliis
conferendum ; consonat enim, ut inquit
D. Thom. legibus amicitia?, quod Deus
adimpleat voluntatem justi in aliorum sal­
vatione. Cæterum in demerito peccatoris
non est congruentia, ut Deus propter illud
puniat innocentes, aut ab eis subtrahat suæ
gratiæ dona. Et ita respondet huic objectioni
D. Thom. in 4, dist. 45, quxst. 2, art. 1,
quxsliunc. I ad 4. Unde esto in ordine ad
proprium subjectum non sit efficacius me­
ritum. quam demeritum, in ordine tamen
ad alios meritum efficacius est ; meritum
enim est de genere boni, quod decet ad
alios extendi : quod demerito non conve­
nit ob rationem oppositam.
Supposito igitur, quod justus secundum
præsentem providentiam non mereatur de
condigno aliis primam gratiam, et quod
secundum communem providentiam illam
aliis possit de congruo saltem mereri, vi­
dendum est utrum repugnet, quod justus
mereatur de condigno alteri primam justi­
ficationis gratiam, sive alius ille, cui gra­
tia acquirenda est, supponatur sine gratia,
et peccato, sive supponatur determinate
peccato infectus. Et ita duo hic. ut supra
dicebamus, discutienda occurrunt ; pri­
mum, an justis valeat alteri non peccatori
primam gratiam mereri : secundum, an
illam ut peccatori dandam mereri possit.

Quibus etiam subscribunt Durandus in 3,u#nu.
dist. 2, quxst. 2, Vega lib. 3, in Trident. s&
cap. 15, Suarez tom. 1, in 3 part. disp. 4,<g»j·
sect. 17, Granadus, Joannes de Lugo, Tannoms, Rugosa, et alii, quos refert, el se-Ep *
quitur Ripalda torn. 2, disp, 96, sect. 2.
Probatur unico fundamento, quia bonum
opus justi potest habere omnes conditiones,
quæ ad merendum de condigno alteri ho­
mini non peccatori primam justificationis
gratiam requiruntur : ergo non repugnat,
quod justus mereatur homini non peccatori
primam gratiam. Consequentia patet. Et
antecedens ostenditur discurrendo per om­
nes conditiones, quæ ad meritum de con­
digno desiderantur. Nam in primis opus
bonum hominis justi est liberum, et elici­
tum a viatore, et aliquo præmio dignum,
ut salis, superque constat ex dictis in hoc
tract, disp. 1, et Adversarii non negant.
Deinde prædictum opus potest a justo ordi­
nari ad gratiam alteri conferendam tan­
quam in præmium ; nec enim in hoc aliqua
implicatio apparet. Præterea hujusmodi
opus justi valet adæquare valorem gratiæ
alteri conferenda?; valor quippe prædicti
præmii infinitus non est, atque ideo adæquari potest per operis valorem. Tandem
stantibus prædictis conditionibus, potest
accedere pactum Dei prædictum præmium
dependenter ab illo promittentis. Hae vero
sunt conditiones, quæ ad constituendum
meritum de condigno concurrunt, ut cons­
tat ex hactenus dictis in hoc Tractatu.
Potest igitur opus bonum hominis justi
gaudere omnibus conditionibus, quæ ad
merendum alteri homini non justo, et non
peccatori primam gratiam desiderantur.
§ n.
Confirmatur .· nam quod
homo de factoi nuiio*
x
queat aliis primam gratiam mereri de con­
Decisio prioris difficultatis.
gruo, non autem de condigno, provenit vel
Prima
31. Dicendum est primo, non repugnare
ex inæqualitate va loris in opere meritorio,
Cs?o*U
justus de condigno mereatur primam
vel ex defectu pacti, sive promissionis di­
gratiam dandam homini non peccatori, et
vinæ : atqui valor operis potest crescere, et
præcisive a remissione peccati. Hanc reso­
adæquare valorem præmii finiti, cujuslutionem licet in D. Thoma expresse non
modi est prima gratia alteri conferenda :
inveniamus, ejus doctrinæ tamen valde
qua æqualitate supposita, potest Deus opus
consentaneam censemus; quam proinde
illud in ordine ad prædictum præmium ac­
insinuavimus tract. 13, disp. 14, dub. 4,
ceptare, sive gratiam aliis dandam pro tali
num. 130, eamque docent plures Thomisopere tanquam pro justo pretid promittere:
Soius. tæ, Solus in 4, dist. 1, quxst. 5, art. G,
ergo fieri absolute potest, ut justus merea­
tur de condigno gratiam alteri conferen­
szrfcom Joannes a S· 1 hom. in prxsenti, disp. 31,
art 2 et 3 part. disp. 1, art. 2 in resp. ad 6, i dam.
Godoy. Godoy ibidem, disp. 2, § 8, Cabrera disp 12,
32. Hæc ratio cum sua confirmationeestPdm
%one\’conc^ *· G°net in prxsenti disp. 2, art. 7, i adeo efficax , ut facile prosternat diversas
Zuinc». conci. 3, a num. 198. Σ umel art. 6, dub. 1.
Adversariorum responsiones. Quod enim dis­
quidam

DISP. VI, DUB. II.

quidam respondent, gratiam ut alteri non 1
digno, et non justo conferendam excedere
in ratione præmii eandem gratiam ut ipsi
justo merenti communicandam, nihil pro­
dest. Tum quia prædictus excessus non est
infinitus, sed certus el determinatus, ut ex
se liquet : sed valor operum justi potest in
infinitum augeri ob magnam, et continuam I
actus intensionem : ergo prædictus valor
operum justi poterit adæquare valorem
gratiæ alteri conferendæ, et ut alteri con­
ferendae,atque ideo in ratione præmii.Tum
etiam, quia hac ratione nemo dicere aude­
bit, merita v. g. B. Virginis habere mino­
rem valorem in ratione obsequii, et meriti,
ac haberet minima gratia alteri confe­
renda in ratione præmii : ergo nulla re­
pugnantia potest excogitari ex capite ex­
cessus gratiæ alteri dandæ in ratione
præmii supra merita Virginis in ratione
obsequii ; el consequenter impossibile non
fuit, quod B. Virgo meruisset de condigno,
ut Deus alteri gratiam conferret. Tum de­
nique, quia excessus ille, et major æstimabilitas præmii ut aliis dandi, potest suffi­
cienter compensari per diminutionem gra­
tiæ, quæ est præmium, et augmentum
valoris in opere, quod est meritum, ut si
gratia ut unum conferretur Paulo propter
actum Petri habentem valorem ut mille.
33. Quod autem alii dicunt, gratiam non
reni- esse principium merendi de condigno, nisi
w· proprio supposito cui inest, eo quod est
semen gloriæ in proprio subjecto , et non
in aliis, facilius adhuc rejicitur. Quia licet
semen, ut sic dicamus, physicum non pa­
riat effectum, nisi in proprio subjecto, et
ita gratia nequeat physice radicare lumen
gloriæ, et visionem beatam, nisi in suppo­
sito, cui inhæret; nihilominus semen mo­
rale effectum etiam parit in aliis, et extrinsecis subjectis. Unde videmus , quod
justus potest aliis mereri gratiam de con­
gruo, ut § prxced. diximus : potest aliis
beneficia impetrare ·. potest denique pro
pœna temporali aliorum peccatis debita
satisfacere, ut docent omnes Catholici. Qui
profecto effectus morales sunt, et in gratia
velut in morali semine continentur. Cons­
tat, quod meritum præmii, sive sit aliis,
sive sit proprio subjecto conferendum, est
effectus quidam moralis, et moraliter cau­
satur. Ergo gratia in justo existens potest
per modum seminis moralis gratiam in
aliis moraliter, et meritorie producere.
prxterea, si hæc Adversariorum responsio

813

verum contineret, sequeretur justum nec
divinitus posse alteri de condigno mereri
minimum gratiæ auxilium, imo nec mini­
mum beneficium temporale : consequens
plurimum derogat divinæ virtuti, et gratiæ
valori : ergo, etc. Tandem natura humana
a parte accepta, quæ est filio principium
merendi apud patrem, solum habet ratio­
nem seminis physici respectu operatio­
num, quæ in filio recipiuntur ; et nihilo­
minus filius per operationes in se physice
receptas potest de condigno mereri apud
patrem, ut aliis dona retribuat, et ita parit
moraliter effectus in aliis suppositis : ergo
similiter , licet gratia physice loquendo
i solum sit radix, et semen operandi in pro­
prio supposito, potest tamen per operatio­
nes in eo receptas aliis mereri apud Deum,
et extrinseca subjecta ihoraliter perficere.
Præsertim cum videamus, aliquas virtutes
effluere a gratia, quæ aliorum utilitati de­
serviunt, ut liberalitas, misericordia, jus­
titia, charitas, et aliæ. Unde restringendus
adeo non est influxus saltem moralis gra­
tiæ, ut limitant Adversarii.
34. Quod denique alii causantur, gratiam Tertia
alteri datam non posse habere rationem
præmii saltem condigni respectu justi me- iutaiur
ventis, atque ideo opus meritorium justi
non posse ad hujusmodi præmium ordi­
nari, eadem facilitate refellitur. Quoniam
illud potest habere rationem præmii de
condigno, quod est merenti gratum, et inter
ejus bona computatur : sed minime repu­
gnat quod Deum tribuere alteri gratiam, sit
justo gratum, et inter ejus bona compute­
tur : ergo non repugnat, quod gratia alteri
data sit meritum de condigno respectu justi.
Consequentia patet. Et major constat ex
generalibus conditionibus meriti, et præ­
mii; nam ut aliquid habeat rationem præ­
mii, opus non est, quod fiat perfectio in­
trinseca merentis, sed sufficit, quod sit ipsi
gratum, et valeat recenseri inter ejus bona,
saltem extrinseca, ut liquet tam in natura­
libus , quam in supernaturalibus. In hu­
manis enim videmus, quod pater v. g.
meretur præmium de condigno filiis retri­
buendum, et quod hujusmodi præmium ut
aliis dandum non minoris habetur, quam
si merentem intrinsece afficeret. In super­
naturalibus etiam redemptio hominum, et
gratia hominibus data fuerunt præmia de
condigno Christi merito respondentia, licet
Christus hujusmodi bonis non fuerit in­
trinsece affectus. Minor etiam ostenditur,

814

DE PRÆMIO MERITI.

quia minime implicat, quod justus loco
perfectionis sibi conferendæ velit, ut Deus
alteri gratiam tribuat, et quod alterius jus­
tificationem reputet inter sua bona extrin­
seca; nam revera talis justificatio intuitu
meritorum Christi facta redundaret in ejus
gloriam, et laudem.
Adde, quod sicut præmium debet esse
bonum merenti, ita meritum debet esse
bonum præmianti : ut autem meritum sit
tale, non requiritur indispensabiliter.quod
afferat praemianti utilitatem, sed sufficit
quod cedat in ejus gloriam, et quod compu­
tetur inter ipsius bona extrinseca, ut cons­
tat in meritis nostris apud Deum, et docet
I'. Thom. in hac quxst. art. 1 ad 2 ; ergo
pariter ut præmium sit tale, opus non est.
quod importet utilitatem, et commodum
merentis, sed sufficit, quod computetur in­
ter ejus bona extrinseca, et gloriam ipsi
acquirat : quod totum in nostro casu con­
tingeret.
objec35objicies : nam si doctrina proll0· xime a nobis tradita vera est, suadet pos­
sibile esse, non solum per respectum ad
potentiam Dei absolute, sed etiam secun­
dum communem providentiam, quod justus
mereatur alteri primam gratiam : conse­
quens non cohæret cum his quæ diximus §
prxced. ergo doctrina vel hic, vel ibi tra­
dita falsa est. Sequela probatur, quoniam
in merito justi respectu gratiæ alteri dandæ
salvamus omnes conditiones, quæ ad meri­
tum connaturaliter requiruntur, ut facile
consideranti constabit.
Solvitur.
Respondetur distinguendo sequelam, et
si per communem providentiam intelligat
providentiam praesentem , neganda est ;
nam de facto non adsunt omnes conditio­
nes, quæ ad merendum de condigno aliis
primam gratiam requiruntur. Tum quia
deficit pactum Dei : tnm quia de facto om­
nis , qui caret prima gratia justificante,
existit in peccato, et ita non comprehendi­
tur sub doctrina modo tradita, qua conce­
dimus justum posse alteri non peccatori
primam gratiam de condigno mereri. Et in
hoc sensu affirmavimus § prxced. quod
nemo secundum communem providentiam
potest de condigno mereri alteri primam
gratiam. Si autem per communem providen­
tiam intelligat providentiam absque mira­
culo, concedi potest ; nullum quippe mira­
culum interveniret in eo, quod suppositis
conditionibus a nobis exactis, justus de
condigno mereretur primam gratiam alteri

tribuendam. Sed tamen magis connaturale
est, ut justus potius sibi, quam aliis de con­
digno mereatur ; quia recta ratio dictat
(saltem secluso alio Dei pr.ecepto) ut quili­
bet magis studeat suo profectui spirituali,
et sanctitatis augmento, quam aliorum re­
medio, et quod magis incumbat bonis in­
trinsecis, quam extrinsecis : meritum au­
tem de condigno aliis applicatum non
affert justo sanctitatis augmentum, vel jus
ad majus præmium essentiale ; nam per
gratiam aliis collatam ejus valor exhauri­
retur, aut saltem imminueretur. Cæleruiu
non omnia quæ sunt minus connaturalia,
debent dici miraculosa, ut patet in condi­
tione status viæ, quæ connaturaliter requi­
ritur ad meritam, ut diximus disp. 1,
dub. 4, et tamen licet ea conditio deficeret,
non propterea in merendo interveniret mi­
raculum, sed tantum providentia minus
connaturalis. Videantur quæ diximus tract,
prxced. disp. 4, dub. 4 in principio.

§ III.
Posterior difficultas resolvitur.
36. Dicendum est secundo, implicare^^
quod justus de condigno mereatur peccatori coale·
primam justificationis gratiam. Ita Joannes Sl0·
Vincent, de gratia Christi quxst. 6, conci. Î.tîmml
pag. 763, N. Cornejo 3 p. disp. 4, dub. l,^*0Gregor. Martinez inprxsenti, art. 6, Herrera Sew.
in MS. ad 3 part, quxst. 1, art. 2, dub.
ultimo, conclus. 2, Martinez de Prado 3 prada
part, quxst. 64, art. 4, num. 29, loquendo
demerito, quod arithmetice adæquat præ­
mium. Arauxo 3 part, quxst. 1, art. 2,
dub. 2, a num. 29, cum sequent, et quxst. 8,
art. 6, dub. unico. Nec oppositum significat
in præsenti, art. 6, ut quidam minus recle
asseruit, hic enim solum tractat quaestio­
nem per respectum ad providentiam Dei or­
dinariam, et ita permittit, quod oppositum
queat per absolutam potentiam contingere.
Et hanc assertionem docent frequentius
alii Thomistæ, ut fatetur Godoy infraGwky.
referendus. Quam etiam tuentur Vasq.
tom. 1, in 3 pari. disp. 4, cap. 5, Meratius Hau
de Incarnat, disp. 4, sect. 3, Gaspar Hurta-n,iru4
do disp. 1, difficult. 14, Torres opusc. 8, Torres.
disp. 4, dub. 2, Lugo tom. 1, in 3 part. Logo.
disp. 5, num. 144, et alii plures.
Probatur ratione, quia meritum condi-Frcùgnum, ut gratia justificans tribuatur pecca-KC!lt“·
tori, debet esse valoris simpliciter infiniti :
ergo

»

I

815.

DISP. VI, DUB. II.
ergo implicat, quod justus do condigno
mereatur peccatori primam justificationis
gratiam. Consequentia patet, et minor est
certa, praesertim apud Thomistas, qui hac
ratione probant, non posse hominem pu­
rum offerre condignam satisfactionem pro
offensa Dei inducta per peccatum mortale.
Major autem suadetur, quoniam meritum
de condigno debet esse ejusdem valoris cum
præmio : sed quod Deus gratiam peccatori
tribuat, est præmium æstimabilitatis sim­
pliciter infinitae; nam prædictum præmium
affert inter alia remissionem offensæ ha­
bentis gravitatem simpliciter infinitam :
ergo meritum condignum, ut gratia justi­
ficans tribuatur peccatori, debet esse valo­
ris simpliciter infiniti.
•dr· Confirmatur primo : nam ideo purus
J2. homo nequit ad æqualitatem satisfacere
pro gravi Dei offensa, quia ad prædictam
æqualitatem requiritur, quod hæc satisfac­
tio habeat valorem infinitum, sicut illa of­
fensa habet infinitam simpliciter gravita­
tem : sed etiam meritum de condigno debet
habere æqualitatem cum præmio : ergo ut
justus mereretur remissionem offensæ sim­
pliciter infinitæ, debebat elicere opus meri­
torium infiniti valoris. Et consequenter
sicut repugnat, quod purus homo satisfa­
ciat ad æqualitatem pro gravi Dei offensa,
ita repugnat quod mereatur de condigno
prædictæ offensæ remissionem : aut e con­
verso, si purus homo potest de condigno
mereri remissionem offensæ gravis, pari­
ter poterit homo purus pro gravi Dei offen­
sa satisfacere ad æqualitatem.
«πώ. Confirmatur secundo, quia offensus non
tenetur debito morali remittere offensam,
et cedere juri exigendi satisfactionem, nisi
ei offeratur satisfactio condigna formaliter,
aut æquivalenter talis : sed posito merito
condigno, ut Deus pacetur peccatori, eumquead suam amicitiam media gratia sanc­
tificante restituat, obligatur Deus debito
morali ex meritis orto ad remittendam of­
fensam, et ad non exigendam aliam satis­
factionem ; siquidem ipsum acceptare ho­
minem ad gratiam, et amicitiam, est
inseparabiliter offensam remittere, et non
retinere jus exigendi satisfactionem ; ergo
meritum de condigno, ut Deus gratiam
peccatori tribuat, est formaliter, aut æquivalenler satisfactio condigna pro gravi Dei
offensa : ergo asserendum est, vel purum
hominem posse condigne pro prædicta of­
fensa satisfacere, vel purum hominem non

posse de condigno mereri primam peccatori
gratiam.
Confirmatur tertio: nam qui potest me-Terlia·
reri de condigno remissionem alicujus
offensæ, potest etiam de condigno mereri
satisfactionem æqualem pro tali offensa :
sed homo purus nequit mereri de condigno
satisfactionem aequalem pro gravi Dei of­
fensa: ergo nequit de condigno mereri re­
missionem prædictæ offensæ. Major osten­
ditur, quia satisfactio æqualis pro aliqua
offensa non petit esse majoris æstimabilita­
tis, quam ipsius offensæ remissio, vel quam
sit ejusdem offensæ gravitas; sed sufficit
quod habeat eundem valorem : ergo valor
meriti condignus
remissione alicujus
offensæ, condignus etiam est satisfactione
æquali pro tali offensa. Minor etiam sua­
detur, quia satisfactio æqualis pro gravi
Dei offensa debet habere valorem simplici­
ter infinitum : sed homo purus nequit me­
reri de condigno præmium valoris simpli­
citer infiniti ; ergo homo purus nequit
mereri de condigno satisfactionem æqualem
pro gravi Dei offensa.

§ iv.
Confutantur 'Adversariorum responsiones.
37. Huic motivo varie occurrunt contra-Fr^:n
riæ opinionis patroni. Et primo Godoy gium.
infra referendus respondet, non recte colligi Gcdoy'
ex eo, quod purus homo valeat de condigno
mereri peccatori gratiam, et destructionem
peccati, quod possit ad æqualitatem pro
gravi Dei offensa satisfacere : quoniam ad
extinguendam offensam per viam satisfac­
tionis requiritur, quod obsequium habeat
tantum valoris, quantum gravitatis habet
offensa: cæterum ad illam extinguendam
eo modo, quo in nostro casu extingueretur,
opus non est, quod meritum adæquet in valore gravitatem offensæ, sed sufficit quod
adæquet valorem gratiæ peccatori confe­
rendæ, quæ est incompossibilis physice
cum prædicta offensa. Prædictum quippe
meritum non refertur immediate ad des* tructionem offensæ, sed ad collationem gra­
tiæ, qua posita cessat offensa; et ideo meriti
æstimabilitas in nostro casu non debet
commensurari cum gravitate offensæ, sed
cum valore gratiæ, qui finitus est ; offen­
sam enim excludit mediate, secundario, et
quasi per accidens, merendo scilicet ter-

816

DE PR.EMIO MERITI.

minum finitum, qui alias habet cum of­
fensa physicam repugnantiam.
responsio non satisfacit, et dis­
tinctio illa, cui innititur, nempe destruc­
tionis offensae vel per viam satisfactionis,
vel per viam meriti termini cum offensa
physice incompossibilis, voluntaria vide­
tur, et non satis occurrit confirmationibus
nostro fundamento adjectis. Ut autem præ­
dictam responsionem, et alias infra refe­
rendas evidentius prosternamus, obser­
vandum est, quod hæc propositio : Justus
potest de condigno mereri peccatori justifica­
tionis gratiam, duplicem sensum reddere
potest : primo divisum, et præcisivum, ut
solum denotet, quod justus potest mereri
gratiam illi homini, qui alias supponitur
existere in statu peccati : ad quod sufficit
æqualitas meriti ad gratiam secundum se,
et præcisive consideratam, et abstrahendo
a destructione maculæ, et offensæ. Et in
hoc sensu prædicta propositio vera est : sed
non differt a prima nostra assertione num.
31 proposita, qua statuimus, justum posse
de condigno mereri alteri primam gratiam.
Secundo potest prædicta propositio facere
sensum compositum, non quidem gratiæ
cum peccato, sed cum ejus destructione, et
non esse: ita ut significet, quod justus me­
reatur non solum gratiam secundum se,
sed etiam ut exercite affert destructionem
peccati, et extinctionem gravis offensæ Dei.
Et in hoc sensu negamus, quod possit jus­
tus mereri peccatori justificationis gratiam,
intendimusque meritum de condigno res­
pectu gratiæ ita accepte debere esse ejus­
dem valoris cum satisfactione æquali, et
condigna pro gravi offensa Dei ; et conse­
quenter minime subsistere distinctionem
illam extinctionis offensæ vel per viam sa­
tisfactionis, vel per viam meriti termini
physice incompossibilis cum offensa.
Refelli
38. Quod ulterius ostenditur : nam ut
'rhus·' aliquis possit de condigno mereri gratiam,
ut exercite secum affert destructionem ma­
culæ, et extinctionem offensæ. debet elicere
opus habens tantum valorem in esse obse­
quii, quantam æstimabilitatem habet com­
plexum ex gratia, et destructione maculæ,
et extinctione offensæ : sed ad hoc requiri­
tur, quod meritum habeat valorem simpli­
citer infinitum, ac proinde æqualem satis­
factioni de condigno pro gravi Dei offensa :
ergo sicut repugnat, quod homo purus
habeat meritum valoris simpliciter infiniti,
et quod offerat condignam satisfactionem

pro gravi offensa Dei ; ita repugnat, quod
roereatur gratiam ut exercite secum affert
exclusionem maculæ, et destructionem of­
fensæ. Consequentia patet, et minor sua­
detur : quia ad merendum de condigno
aliquod complexum, requiritur tantus va­
lor in merito, quantam æstimabilitatem
habet complexum ex omnibus, et singulis
suis partibus : sed complexum illud in
nostro casu importat æstimabilitatem infi­
nitam; siquidem complectitur destructio­
nem offensæ simpliciter infinite, cujus non
esse tantam æstimabilitatem importat,
quantam gravitatem offensa dicebat ; posita
quippe ea destructione, fit homo liber a
debito exhibendi satisfactionem simpliciter
infinitam : ergo ut homo mereatur de con­
digno complexum ex gratia et destructione
offensæ simpliciter infinite, requiritur
quod ejus meritum habeat valorem simpli­
citer infinitum, et qualem haberet satis­
factio æqualis, et condigna pro gravi of­
fensa Dei.
Major ostenditur : tum quia gratia, ut
exercite secum affert destructionem offensæ,
importat complexum ex seipsa, et ex præ­
dicta destructione, ut ex terminis constare
videtur; ac proinde meritum ad gratiam, ut
exercite secum affert offensæ destructionem,
est meritum ad illud complexum : ergo ut
quis mereatur de condigno gratiam, ut se­
cum exercite affert destructionem offensæ,
debet etiam habere meritum de condigno
ad complexum ex gratia,, et offensæ des­
tructione, et importare tantum valorem,
quantam æstimabilitatem importat illud
complexum. Tum etiam, quia ad meritum
de condigno requiritur ordinatio efficax
operis ex parte merentis ad præmium : sed
repugnat, quod homo intendat efficaciter
præmium gratiæ, ut affert destructionem
offensæ,quin intendat efficaciter prædictam
offensæ destructionem : ergo repugnat,
quod mereatur de condigno eam gratiam,
et quod non mereatur etiam de condigno
illam destructionem : ergo sicut quia de
condigno gratiam meretur, debet elicere
opus ejusdem valoris cum gratia ; ita quia
meretu r de condigno destructionem offensæ,
debet elicere opus ejusdem valoriscum ipsa
offensæ destructione ; et consequenter debet
exhibere obsequium habens tantum valo­
rem, quantam æstimabilitatem habet com­
plexum ex gratia, et destructione offensæ.
Tum denique, quia valor meriti de con­
digno debet adæquari cum omni eo, quod
se

DISP. VI DUB. II.

I

se tenet ex parle præmii in esse præmii :
sed eo ipso, quod gratia, ut destruens of­
fensam fit præmium meriti, etiam ipsa
destructio offensæ ex parte præmii se tenet;
inlelligi enim non valet, quomodo præmium sit gralia, ut secum affert destructio­
nem offensæ, et destructio non se teneat
exparte præmii : ergo valor meriti ad gra­
tiam ut afferentem destructionem offensæ,
debet adæquari non solum cum gratia, sed
etiam cum offensæ destructione ; ac proinde
debet habere tantam æstimabilitatem,quan­
tam habet complexum ex gratia, et des­
tructione offensæ.
39. Confirmatur primo, quia totum illud
mc0 habet rationem præmii correspondents
merito de condigno, quod Deus præstat ut
motus a merito de condigno : sed implicat,
quod Deus moveatur a merito de condigno
ad conferendum gratiam ut destruentem
offensam Dei, quin eodem merito movea­
tur ad prædictam destructionem : ergo non
solum gratia ut destruens, sed etiam des­
tructio ipsa habet rationem præmii cor­
respondents merito de condigno ; et con­
sequenter meritum debet esse æquale in
æstimabilitate non solum gratiæ destruenti
offensam, sed etiam destructioni. Probatur
minor: quoniam molio efficax ad conferen­
dum aliquam formam, movet etiam effica­
citer ad tollendum impedimenta, sive
indispositiones cum quibus talis forma
nequit componi, nisi aliunde ablata sup­
ponantur : sed gratia est incomponibilis
cum gravi Dei offensa, et in nostro casu
non supponit illam ablatam, alioqui non
esset gratia ut conferenda peccatori, sed
gratia præcisive accepta : ergo fieri non po­
test, quod Deus moveatur a merito de
condigno ad conferendum gratiam ut des­
truentem offensam, et quod eodem merito
non moveatur ad offensæ destructionem.
&■
Confirmatur secundo, quia valor meriti
de condigno se extendit ad omne illud, ad
quod seextendit causalitas moralis ejusdem
meriti : atqui causalitas moralis meriti
respectu gratiæ ut destruentis offensam, se
extendit ad offensæ destructionem : ergo
valor prædicti meriti ad eandem destruc­
tionem se debet extendere, et ipsi adæ­
quari, Major videtur manifesta, quoniam
sicut causa physica causai per virtutem,
ita meritum causât per valorem : ergo sicut
in physicis virtus causæ se extendit ad om­
nia, ad quæ se extendit physica causalitas:
ita valor meriti se extendit ad omne id, ad

817

quod se extendit causalitas ejus moralis.
Minor autem suadetur : tum quia si causa­
litas moralis meriti de condigno non se
extenderet ad destructionem offensæ, non
se extenderet ad gratiam ut destruentem of­
fensam, sed sisteret in gratia secundum se :
ergo si meretur gratiam non solum secun­
dum se sumptam, sed etiam ut destruentem
offensam, necessario extenditur ad offensæ
destructionem. Tum etiam, quia causalitas
moralis destruens fundamentum se etiam
extendit ad destructionem rei fundatae: sed
meritum gratiæ ut dandae peccatori des­
truit fundamentum offensæ Dei, nempe
maculam, et aversionem ab ipso Deo, cui
ratio offensæ innititur : ergo se extendit ad
destructionem offensæ. Tum denique, quia
prædictum meritum infert reipsa destruc­
tionem offensæ, ut concedunt adversarii : at
non causalitate physica, sed morali ; siqui­
dem meritum ut meritum non causât phy­
sice, sed moraliter: ergo causalitas moralis
meriti se extendit ad ipsam offensæ destruc­
tionem.
40. Nec prodest, quod in prædicta res- Mntiponsione additur, nempe destructionem, trarium
sive non esse offensæ Dei, non comparari ad et'ærrti*
meritum sicut terminum immediatum, pri­
marium, et per se ; sed ut terminum me­
diatum, secundarium, et per accidens, qui
posita gratia, quæ est terminus primarius
meriti, resultat physice ob physicam incompossibilitatem offensæ gravis cum gra­
tia. Hoc, inquam, minime satisfacit, sed ex
dictis manet exclusum. Nam in primis
falso, et inconsequenter dicitur, quod des­
tructio offensæ se habet per accidens ad
meritum gratiæ ut dandae peccatori, et ut
exercite destructurae offensam; meritum
enim per se tendens ad gratiam ita accep­
tam nequit non etiam tendere per se ad
ipsam offensæ destructionem; siquidem
gratia in esse termini, et præmii importat
per se talem destructionem. Quod autem
prædicta destructio inferatur mediate, vel
immediate, primario, vel secundario, non
evacuat vim nostræ rationis, quæ in eo non
innititur; sed in hoc, quod meritum debet
habere valorem aequalem præmio, et omni
se tenenti ex parle præmii. Unde cum des­
tructio, sive nozi esse offensæ sit præmium
illius meriti, quod de condigno causât gra­
tiam ut destruentem maculam, et offensam,
opus est, quod hujusmodi meritum habeat
tantum valorem, quantam æstimabilitatem
habet destructio offensæ, sive hoc quod est,

818

DE PRÆMIO MERITI.

Deum non posse exigere satisfactionem in­
finitam sibi pro gravi offensa debitam.
Quod vero præmium respiciatur imme­
diate, et primario, vel non, nihil interest
ad ejus rationem, et robur nostræ doc­
trinæ. Et consequenter prædictum addita­
mentum nullius momenti est.
Major
Sed insuper refellitur. Quoniam licet
nafio?' facta comparatione inter partes, aut gradus
alicujus complexi, quod est terminus me­
riti, fieri possit, ut aliqua pars, aut gradus
melaphysice nobilior sit in exequutione
aliis posterior; nihilominus illa pars pri­
mario. immediatius, et principalius respi­
citur in esse præmii, quæ cæteras superat
in æstimabilitate morali : atqui in nostro
casu facta comparatione inter gratiam, et
remissionem offensæ (ex quibus integratur
complexum, quod est præmium adæquatum
meriti de condigno respectu gratiæ ut secum
exercite afferentis offensæ remissionem) licet
gratia exercite praecedat offensæ remissio­
nem, nihilominus destructio offensæ supe­
rat in æstimabilitate morali gratiam: ergo
asserendum est, quod præmium primario
et principalius illi respondens non est gra­
tia, sed offensæ remissio. Minor quoad id,
quod supponit, constat ex supra dictis; os­
tendimus enim, quod si semel gratia, ut
exercite secum affert remissionem offensæ,
est præmium meriti de condigno, nequit
non ipsa remissio intrare rationem præmii,
atque ideo complexum ex remissione, et
gratia esse præmium adæquatum illi me­
rito respondens. Quoad id vero, quod as­
serit, videtur satis manifesta; nam cum
meritum ordinetur ad præmium tanquam
ad condignam sui remunerationem, illud
primario, et principalius debet in præmio
respicere, quod majorem æstimabilitatem,
seu valorem exprimit, cstque magis appe­
tibile. Et hac ratione licet lumen gloriæ
necessario in exequutione præcedat visio­
nem, seu possessionem Dei inseipso; quia
tamen visio, seu possessio explicat majo­
rem æstimabilitatem, et commodum, propterea merita nostra respiciunt principalius,
et immediatius visionem, quam lumen.
41. Et hinc amplius roboratur doctrina
superius tradita : quoniam meritum de
condigno debet habere valorem æqualem
illi præmii parti, seu gradui, qui explicat
majorem æstimabilitatem, et principalius
a merito respicitur ; alioqui non salvaretur
æqualitascum præmio in esse præmii,quæ
est de ratione meriti de condigno : atqui

pars, quæ in complexo ex gratia, et remis­
sione offensæ explicat majorem æstimabi­
litatem, et principalius respicitur a merito,
est remissio offensæ, ut proxime dicebamus:
ergo meritum debet habere valorem æqua­
lem æstimabilitati prædictæ remissionis :
atqui remissio gravis offensæ Dei importat
æstimabilitatem simpliciter infinitam, sicut
ipsa offensa importat infinitam simpliciter
gravitatem : ergo meritum condignum ad
complexum ex gratia et destructione offen­
sæ, debet habere valorem simpliciter in­
finitum , et qui sufficeret ad condignam
satisfactionem pro offensa.
Ad hæc : meritum de condigno termini
in exequutione primani, ut exercite infert
alium terminum principaliorem, debet ha- tl0sis
bere valorem æqualem non solum termino
in exequutione primario , sed etiam ter­
mino principaliori ad primarium consequuto ; et implicat, quod possit de condigno
causare primum terminum , quin possit
etiam de condigno causare secundum : sed
gratia ut secum exercite affert remissionem
offensæ, et ipsa remissio comparantur in­
ter se ut terminus in exequutione prima­
rius. et ut terminus principalis ad priorem
consequutus : ergo ut quis possit mereri de
condigno gratiam ut exercite secum affert
remissionem offensæ, debet elicere opus
habens valorem æqualem non solum gra­
tiæ, sed etiam remissioni offensæ, et utram­
que de condigno mereri. Probatur major,
tum exemplo ex physicis desumpto; nam
ut aliquis possit principaliter producere ca­
lorem, ut exercite est ultima dispositio ad
formam substantialem, eamque infallibili­
ter infert ; debet præcontinere non solum
calorem secundum se, sed etiam formam
substantialem : et hac de causa licet unus
calor queat principaliter producere alium
calorem secundum se consideratum, nequit
tamen producere eundem calorem, ut ha­
bet munus ultimae dispositionis ad formam
substantialem, eamque infallibiliter inferi;
sed id praestat in virtute substantiæ, quæ
principaliter continet formam substantia­
lem producendam : atqui valor se habet ad
meritum, sicut virtus ad causam physicam :
ergo ut meritum causet de condigno termi­
num in exequutione primarium, ut exer­
cite infert alium terminum principaliorem,
debet habere valorem æqualem non solum
termino primario, sed etiam alteri termino
ex illo consequuto ; et si non habet valorem
æqualem termino consequuto , nequit ha­
bere

DISP. VI, DUB. II.
here valorem æqualem termino in exequutiono primario, quatenus alterum infert,
esto haberet valorem æqualem termino pri­
mario considerato secundum se. Tum etiam
in moralibus ; nam qui haberet meritum
sufficientis valoris ad merendum de con­
digno amorem charitatis, v. g. ut est ultima
dispositio ad gratiam, eamque inseparabi­
liter infert, non potest non habere valorem
æqualem ad causandum ipsam gratiam ; et
eodem meriti influxu , quo causaret ulti­
mam dispositionem ad gratiam, pariter se
extenderet ad ipsius gratiæ productionem.
Et idem contingeret, si daretur aliqua ul­
tima dispositio necessario connexa cum
unione hypostatica ; nam qui de condigno
mereretur prædictam dispositionem, unio­
nem etiam de condigno mereretur. Quod
semper verificatur quoties inter terminum
primarium, et secundarium nulla mediat
actio libera; tunc quippe efficax volitio, et
causalitas circa terminum primarium ex­
tenditur reipsa ad secundarium. Et ita con­
tingeret in nostro casu ; nam posita gratia
non requiritur actio nova ad destructionem
offensæ.
liares- 42. Ex impugnatione hujus responsionis,
quæ principalior videtur, corruunt aliæ,
(IQæ m^nor*s momenti sunt. Et quidem,
quod secundo respondet Ripalda loco supra
cit. sed. 3 a num. 34 videlicet rationem
nostram ad summum convincere , quod
justus nequit mereri peccatori gratiam jus­
tificationis , merendo etiam remissionem
offensæ; minime vero suadere, quod ne­
queat mereri gratiam dandam peccatori
sine remissione peccati , et offensæ, quæ
existimat ille posse cum peccato componi.
Hoc, inquam, facillime refellitur: quia im­
plicat, quod gratia justificans ponatur in
peccatore,et quod non destruatur peccatum,
et offensa, ut late contra prædictum Autho­
rem , et alios ostendimus tract, præced.
disp. 2, dub. 4 ; ergo impossibile est, quod
Deus infundat peccatori gratiam justifican­
tem, et quod ei non remittat offensam, et
consequenter repugnat, quod causalitas me­
riti de condigno.terminetur ad gratiam ut
dandam peccatori, quin se etiam extendat
ad remissionem offensæ, ut supra ponde­
ravimus. Nec oportet in impugnando con­
trarium hujus Authoris fundamentum hic
immorari. Recolantur dicta loco citato.
A!lcr3 43. Tertia Adversariorum responsio,
tTisio quam prosequitur sed. 4 supponit, ad me'7b?' ritum de condigno non requiri condigni-

81Ç>

tatem arithmeticam, sive æqualitatem rei
ad rem inter meritum, et præmium; sed
sufficere condignitatem geometricam, sive
proportionem meriti ad præmium. Et ita
concedit,quod justus qui meretur de condignogratiamsanctificantem ut conferendam
peccatori, possit etiam de condigno mereri
remissionem offensæ ; quia licet inter valo­
rem meriti, et æstimabilitatem prædictæ
remissionis non detur æqualitas arithme­
tica, et rei ad rem ; datur tamen æqualitas
geometrica, seu proportio : potest enim
justi moritum habere sufficientem propor­
tionem, ut Deus ejus intuitu remittat offen­
sam.
Sed hæc etiam responsio nullius roboris
est : tum quia in præsenti supponimus,
quod ad meritum de condigno requiritur
æqualitas rei ad rem inter meritum, et
præmium in esse talium, non quidem in
esse physico, et secundum speciem rerum ;
sed in esse morali, et secundum prudentum
judicium, ita ut valor meriti tanti habea­
tur, quanti habetur æstimabilitas, et com­
modum præmii : quod satis constat ex su­
pra dictis disp. 2, dub. unie, et in hac hypo­
thesi procedit præsens difficultas, unde
nequit ei applicari prædicta responsio.Tum
etiam, quia si hæc solutio verum contine­
ret, fieret purum hominem posse de con­
digno mereri Incarnationem, et aliud præ­
mium simpliciter infinitum : quoniam me­
ritum puri hominis potest habere aliquam
proportionem ad prædictum præmium,
alioqui nec de congruo posset illud mereri,
cujus oppositum constat in Patribus vete­
ris legis, qui de congruo Incarnationem
meruerunt, ut tenet communior opinio.
Tum denique, quia prædicta responsio con­
fundit proprias rationes meriti de condigno
et meriti de congruo : nam si ad utrumque
sufficit sola proportio absque æqualitate ad
præmium, solum different inter se penes
majorem, et minorem proportionem; quæ
tamen differentia etiam reperitur intra la­
titudinem meriti de congruo, aliud enim
est magis proportionatum, et aliud minus
proportionatum respectu præmii. Ut ergo
meritum evadat sphæram meriti de con­
gruo , debet supra proportionem addere
æqualitatem valoris cum præmii æstimabi­
litate : et quamdiu hanc æqualitatem non
affert, intra latitudinem meriti de congruo
reponendum est.

DE PRÆMIO MERITI.

820

§ v.
Objectiones contra procedentem doctrinam,
et earum enodatio.

44. Sed objicies primo : nam eo ipso,
quod justus possitde condigno mereri alteri
gratiam justificantem secundum se, potest
etiam alteri de condigno mereri gratiam
ut afferentem remissionem offensæ : sed
primum admittimus in prima assertione :
ergo inconsequenter secundum negamus in
secunda ; et inefficaciter probamus justum
non posse mereri de condigno primam gra­
tiam peccatori dandam, quia nequit mereri
offensæ remissionem. Cætera constant, et
sequela ostenditur ; nam qui de condigno
meretur aliquam formam secundum se ac­
ceptam, de condigno etiam meretur ejus
effectum formalem primarium et secunda­
rium ; valor enim condignus ad formam est
etiam condignus ad ejus effectus ; siquidem
ii debent in forma præcontineri : sed re­
missio offensæ, et peccati est effectus mora­
lis gratiæ justificantis : ergo si justus potest
de condigno mereri alteri gratiam justi­
ficantem secundum se, pariter poterit de
condigno mereri alteri remissionem of­
fensæ.
Beem· Respondetur negando sequelam ob mafl0· nifestam disparitatem inter gratiam secun­
dum se, et remissionem offensæ ; illa enim
est valoris simpliciter finiti, hæc vero im­
portat infinitam simpliciter æstimabilitatem:et ita valor meriti condignus gratia
non est condignus remissione offensæ. Ad
probationem autem in contrarium iterum
neganda est minor, quia remissio, sive non
esse offensæ non comparatur ad gratiam
sicut effectus formalis, sed sicut terminus,
qui posita ea forma resultat, vel qui posi­
tionem prædictæ formæ in peccatore inse­
parabiliter comitatur , ob rationes quas
Tractatu præcedenti assignavimus. Ex eo
autem, quod meritum habeat valorem con­
dignum aliqua forma sumpta secundum se,
minime infertur, quod habeat valorem ad
omnem terminum, qui positionem formæ
comitatur ; nam opus non est, quod talis
terminus , ejusque valor præcontineantur
in forma, sed possunt præcontineri in alio
principio. Sicut posito calore ut septem,
resultat per modum termini forma ignis;
et tamen non sequitur, quod calor habens
de se sufficientem virtutem ad producen­
dum calorem ut septem secundum se, ha­
Pnmi

beat etiam de se eandem virtutem ad pro­
ducendam formam ignis. Sed verificatur
oppositum, quia forma ignis non est effec­
tus formalis caloris producli.sed terminus,
qui posito calore resultat; nec corresponde!
calori agenti considerato secundum se, sed
substantiæ, et calori ut agenti in virtute
illius.
45. Sed replicabis : nmn destructio of·
fensæ consequitur ad destructionem ma­
culæ : sed meritum habens valorem con­
dignum secundum se, habet etiam eundem
valorem ad destructionem maculæ : ergo
de primo ad ultimum habet valorem con­
dignum ad destructionem offensæ ; ac pro­
inde si primum concedimus, inconsequen­
ter negamus secundum. Probatur minor,
quia esto destructio offensæ non sit effectus
formalis gratiæ, destructio tamen maculæ
est formalis gratiæ effectus ; cum enim ma­
cula nihil aliud sit, quam gratiæ privatio,
ut exposuimus tract, præced. dispA, dub. 1,
nequit non formaliter destrui, et excludi
per ipsam gratiam : sed valor ad formam
secundum se est valor ad ejus effectus for­
males ; ergo si justus potest de condigno
mereri alteri gratiam secundum se, poterit
etiam de condigno mereri maculæ destruc­
tionem.
Respondetur primo omittendo præmissas, et negando primam consequentiam :
quoniam licet destructio offensæ conseque­
retur ad destructionem maculæ (quod forte
non ita contingit), nihilominus offensæ des­
tructio non est effectus formalis destructio­
nis maculæ, neque in illa continetur; sed
est terminus, qui posita destructione ma­
culæ resultat, et in alio principio præhabetur. Unde ex terminis non infertur,quod
qui habet meritum condignum ad destruc­
tionem maculæ, habeat etiam idem meri­
tum ad destructionem offensæ, sicut de
merito ad gratiam secundum se acceptam
proxime dicebamus.
Secundo, et melius respondetur negandoDituiur
minorem; nam falsum est, quod opus de un
condigno meritorium gratiæ secundum se
sit etiam de condigno meritorium destruc­
tionis maculæ ; gratia enim secundum se a
prædicto effectu præscindit, iliumque non
necessario præstat ubique, ut patet in gra­
tia data Angelis, et Adamo. Ad probatio­
nem autem in contrarium dicendum est,
quod licet qui meretur de condigno formam
secundum se, debeat etiam mereri effectus
formales, qui ad formam secundum se ac­
ceptam

DISP. VI, DUB. II.
copiam consequuntur ·, opus tamen non est,
quod mereatur effectus formales, qui non
consequuntur ad formam ita acceptam :
fieri enim potest, quod aliquis ex prædictis
effectibus, et forma ut illos inferens exce­
dant moraliter valorem meriti, quem for­
ma secundum se accepta non excedit. Et
ita accidit in nostro casu; nam destructio
maculæ non sequitur ad gratiam secundum
se, sed ad gratiam ut dandam peccatori;
sub qua ratione explicat majorem æstima­
bilitatem, et majus donum, quam conside­
rata secundum se ; habet enim inseparabi­
liter annexam remissionem offensæ infi­
nite, ut constat ex hactenus dictis. Unde
sicut ex eo, quod quis mereatur de con­
digno gratiam secundum se, non infertur
quod eodem modo mereatur gratiam ut
dandam peccatori, et afferentem remissio­
nem offensæ : ita ex eo, quod mereatur gra­
tiam secundum se, non infertur, quod pos­
sit mereri gratiam ut excludentem pecca­
tum, vel quod mereatur maculæ destruc­
tionem. Quod etiam contingit in physicis;
nam disponere v. g. materiam ad formam
ignis, est effectus caloris ; et tamen non
sequitur, quod calor qui virtute propria
producit calorem, possit eadem virtute dis­
ponere active ad formam ignis; sed id
praestat in virtute substantiae, cui subordi­
natur in attingentia prædicti effectus.
W 46. Nec refert, quod destructio culpæ sit
^effectus formalis gratiæ, et quod effectus
formalis nequeat valorem formæ excedere.
Hoc, inquam, non refert; quoniam non
verificatur universaliter, nisi in effectibus
formalibus, qui formæ secundum se ac­
cepte correspondent; falsificatur autem in
eis effectibus, qui præter formam impor­
tant alia connolata, ratione quorum possunt
superare valorem formæ consideratæ se­
cundum se. Quod patet in exemplo proxime
adducto; nam fieri calidum dispositive ad
formam ignis, non est effectus formalis ca­
loris sumpti secundum se, sed caloris ut
.provenit a substantia generantis; et ita ex­
plicat majorem perfectionem supra calorem
secundum se, et præcisive acceptum : atque
ideo virtus principalis unius caloris ad
alium calorem consideratum secundum se,
non est virtus principalis ad ejus effectum
formalem, qui est disponere ad substan­
tiam, sed major virtus requiritur. Similiter
radicare per modum naturæ justitiam commutativam ad offerendum condignam satis­
factionem pro gravi offensa Dei, est effectus

821

formalisgratiæsanctificantis :sed prædictus
effectus non convenit gratiæ secundum se,
et in omni subjecto, sed ut connotât suppo­
situm divinum -, et sub hac ratione explicat
majorem perfectionem supra seipsam con­
sideratam secundum se. Unde sicut ex eo,
quod quis possit de condigno mereri gra­
tiam secundum se acceptam, non infertur
quod possit ecdem modo mereri effectum
ejus formalem radicandi prædictam justi­
tiam : ita ex eo, quod aliquis queat mereri
de condigno gratiam secundum se, non se­
quitur, quod valeat eodem modo mereri
effectum formalem destruendi maculam.
Et ratio est proportionabiliter eadem, quia
nimirum gratia, ut expellitculpam, impor­
tat aliquod connotatum, quod secundum se
non dicit, nempe præexistentiam subjecti
in statu peccati ; et ratione hujus connotati
explicat majorem æstimabilitatem in esse
doni, et præmii. Qua ratione licet physice,
et in esse entis nullus effectus formalis ex­
cederet valorem specificum formæ; nihilo­
minus moraliter secundum æstimationem
prudentum effectus, aut quasi effectus gra­
tiæ, nempe destructio maculæ, et offensæ,
potest æstimabilitatem gratiæ superare,
sicut gravitas offensæ excedit gratiæ valo­
rem. et sicut majus beneficium est restituere
inimicum ad amicitiam, quam non amicum
ad amicitiam admittere. Unde valor adæ­
quans gratiam secundum se, non adæquat
moraliter destructionem maculæ, et of­
fensæ, nec gratiam ut infert prædictos ef­
fectus.
47. Objicies secundo; nam satisfactio
facta per actum contritionis destruit neces­
sario divinam offensam ; fieri enim non
potest, quod homo eliciat actum contritio­
nis, et offensa Dei perseveret : et nihilomi­
nus hinc non infertur, quod homo eam
satisfactionem eliciens satisfaciat de con­
digno, et ad æqualitatem pro tali offensa :
ergo pariter licet qui de condigno merere­
tur peccatori gratiam, destrueret offensam,
non inferretur, quod de condigno merere­
tur prædictæ offensæ remissionem. Patet
consequentia; nam ideo primum illud con­
sequitur, quia actus contritionis non exclu­
dit offensam Dei per viam satisfactionis, et
ratione obsequii æqualis offensæ, sed tantum
per modum formæ, aut actus physice incompossibilis cum offensa : atqui meritum
in nostro casu non expelleret offensam per
viam meriti, et in ratione obsequii adæquantis æstimabilitatem remissionis of-

822

DE PRÆMIO

fensæ; sed solum ex consequenti, et me­
diante forma physice incompossibili cum
offensa, nempe mediante gratia sanctifi­
cante, quam immediate meretur : ergo non
inferretur, quod mereretur de condigno
offensæ remissionem.
solTitcr, Respondetur concedendo praemissas pri­
mi syllogismi, et negando consequentiam.
Ratio disparitatis est, quoniam eliciens
actum contritionis non producit satisfactorie, aut moraliter aliquid, quod necessario
inferat remissionem offensæ ; sed solum
causal physice actum cum offensa incompossibilem ; et ideo nec satisfacit condigne,
nec satisfactorie indispensabiliter extinguit
offensam, sed ad summum physice. Unde
considerato actu contritionis in esse morali,
et in esse satisfactionis, adhuc posset Deus
remissionem offensæ suspendere ; destrui­
tur tamen physice offensa eo actu posito,
vel quia illa procedit a gratia sanctificante,
vel quia saltem indirecte expellit maculam,
et consequenter offensam, ut explicuimus
tract, prxced. disp. 2, dub. 2. Cæterum in
nostro casu aliter res se habet: nam qui de
condigno meretur gratiam ut peccatori tri­
buendam, meritorie, et moraliter causai
formam, ad quam sequitur remissio of­
fensæ, et quatenus talem remissionem fun­
dat, ut § prxced. explicuimus. Quamobrem
nequit non extendi ejus influxus merito­
rius, et causaliter moralis usque ad offensæ
remissionem : sicut in universum, qui cau­
sai formam, causât etiam ea, quæ per se
consequuntur ad formam. Atque ideo legi­
time infertur, quod merens de condigno
graliam ut peccatori infundendam, merea­
tur etiam de condigno remissionem maculae,
et offensæ. Sicut si creatura causaret prin­
cipaliter physice gratiam in peccatore, cau­
saret etiam principaliter physice offensæ
destructionem. Ad probationem autem in
contrarium respondetur negando minorem;
nam meritum in nostro casu meritorie se
extenderet ad remissionem offensæ : non
enim cohæret, quod quis causet graliam, ut
exercite remissionem offensæ affert, quin
eodem influxu causet offensæ remissionem.
Qui autem moretur gratiam non solum se­
cundum se, sed ut peccatori dandam, mere­
tur gratiam quatenus fundat, aut insepara­
biliter inferi remissionem offensæ. Quocirca
ejus meritum debet in ratione meriti, et
obsequii habere tantum valorem, quantam
æstimabilitatem habent et gratia, ut infert
remissionem offensæ, et ipsa offensæ remis-

MERITI.

I sio. Et quia repugnat, quod meritum puri
hominis habeat tantum valorem, recte col­
ligimus repugnare, quod homo purus me­
reatur primam justificationis graliam, ul
peccatori conferendam.
48. Objicies tertio; nam æstimabilitas.
aut bonitas remissionis offensæ non esi
tanta, quanta est malitia peccali : sed hæc
est finita, ut Thomistæ communiter docent:
ergo et illa : ergo ex hoc capite non repu­
gnat, quod purus homo mereatur de con­
digno gratiam ut peccatori dandam, et ut
secum affert remissionem offensæ. Cætera
constant, et major suadetur : tum quia
malitia peccali tanta est, ut constituat ho­
minem summe infelicem ; bonitas autem
remissionis offensæ non est tanta, ut cons­
tituat hominem in summa felicitate, ut ex
se liquet. Tum etiam, nam malitia peccati
reddit hominem positive dignum inimicitia
Dei, et aliis malis ; bonitas autem remis­
sionis offensæ non constituit hominem po­
sitive dignum amicitia Dei, et aliis bonis.
Bonitas ergo, sive æstimabilitas remissionis
non est tanta, quanta est malitia peccati.
Confirmatur : nam majus quid est in
aestimatione morali præservatio a peccato,
quam peccali, et offensæ remissio, ut patet
in B. Virgine, cui beneficium majus praes­
titit Deus eam a peccato originali praeser­
vando, quam si illi peccatum originale
semel contractum, et gravem offensam re­
mitteret : sed donum præservationis a
peccato non importat infinitam æstimabili­
tatem, alioqui non posset justus de condigno
mereri innocenti gratiam, et conservatio­
nem in ea, cujus oppositum satis constat
ex dictis pro prima conclusione : ergo re­
missio peccati, et offensæ non importat
æstimabilitatem moralem simpliciter infi­
nitam.
Ad objectionem respondetur negando majorem : nam malitia peccati finita simpli- ÜODI.
citer est, sicut et bonitas gratiæ, aut recti­
tudinis, qua formaliler hominem privat :
æstimabilitas autem remissionis offensæ est
simpliciter infinita, sicut gravitas offensæ,
quam excludit. Cum ergo Deus ratione
offensæ posset juste exigere satisfactionem
simpliciter infinitam, quod huic juri cedat,
et homini hanc obligationem satisfaciendi
remittat, est beneficium infinite æsfimabile
secundum prudens judicium. Et de hoc non
dubitamus, sed id supponimus, cum affir­
mamus, non posse justum de condigno
mereri alteri remissionem offensæ, aut gra­
tiam,

823

DISP. VI, DUB II.

tiam, ut prædictam remissionem importat.
Si enim supponatur oppositum, sicut in ea
liy pothesi conced u n t comm u n i ter Thom istae,
quod justus posset pro alterius peccato, et
offensa ad aequalitatem satisfacere : ita con­
sequenter dicendum erit, quod possit alteri
remissionem offensæ de condigno mereri.
Ad primam autem majoris probationem
respondetur, malitiam peccati non consti­
tuere formaliter hominem summe, hoc est,
infinite infelicem : nam prædicta malitia
finita est, cum privet formaliter bono finito,
ut proxime dicebamus. Redditur vero homo
infinite infelix ratione offensæ Deo irroga­
tae, quia hæc reddit hominem obligatum ad
infinitam satisfactionem, vel ad infinitam
pœnam loco satisfactionis subeundam. Unde
quod Deus obligationem illam homini re­
mittat, est beneficium extrinsecum infinite
aestimabile secundum prudens judicium ; et
importat felicitatem infinitam velut negati­
vam, hoc est, carentiam mali infiniti, cui
homo manebat obnoxius; Ad secundam di­
cendum est, remissionem offensæ consti­
tuere hominem dignum amicitia Dei, quia
nequit Deus offensam remittere, quin con­
ferat homini gratiam : immo ipsum pro­
ducere in homine gratiam, est homini
offensam remittere, ut ostendimus tract,
prxced. disp. 2, dub. 4. Esto vero, quod re­
missio offensæ non afferret indispensabili­
ter gratiam, nec constitueret hominem
positive dignum amore Dei, adhuc tamen
excederet malitiam peccati, quia prædicta
remissio per seipsam foret carentia mali
infiniti, ac proinde afferret æstimabili­
tatem infinitam , quæ superat malitiam
finitam peccati.
«wi- Ad confirmationem dicendum est, dupliciter posse hominem a peccato praeservari :
* uno modo a peccato, quod nec contraxit,
nec habebat debitum contrahendi : altero
modo a peccato, quod homo non contraxit,
sed habebat debitum contrahendi. Et qui­
dem primus modus præservationis non
importat majorem æstimabilitatem, quam
remissio offensæ, sed potius minorem; nam
prædicta præservatio ex nullo capite im­
portat æstimabilitatem simpliciter infini­
tam, quam tamen importat remissio offensæ
gravis, nt supra ponderavimus. Secundus
autem præservationis modus est virtualiter,
et æquivalenter destructio offensæ, et con­
donatio subeundi pœnam pro tali offensa
debitam : unde non importat minorem
æstimabilitatem , quam remissio offensæ

peccatori formaliter facta : immo importat
majorem, quia altiori modo offensam re­
mittit præveniendo, ne homo peccato infi­
ciatur, ut explicuimus tract. 13, disp. 15,
dub. 3. In hoc ergo sensu distinguendo
majorem distinguimus etiam minorem, illamque concedimus intellectam de dono
præservationis priori modo sumptæ ; nega­
mus autem eam intellectam de praeservatione secundo modo accepta. Nam licet ad
priorem præservationem alteri merendam
sufficiat valor finitus, sicut et ad merendam
gratiam, ut in prima conclusione statui­
mus; nihilominus ad merendum alteri de
condigno posteriorem præservationem re­
quiritur valor simpliciter infinitos, sicut
et ad merendam formalem remissionem
offensæ, ut in secunda conclusione affirma­
vimus.

§ VI.
Referuntur sententix contrarix, et satisfit
earum argumentis.

49. Contra primam nostram assertionem
sentiunt Vasquez, Gregorius Martinez, et contraalii ex relatis num. 36, nam universaliter
affirmant, non posse unum hominem alteri Gregor.
.
,.
Γ
,·
. Λ
Marlin,
de condigno primam gratiam mereri. Quo-Probatnr
rum opinio potest probari ex D. Thom.eiD’Th’
3 part, quxst. 8, art. 6, ubi ait : Interior
influxus gratiæ non est ab aliquo, nisi a solo
Christo, cujus humanitas ex hoc, quod est
divinitati conjuncta, habet virtutem justifi­
candi. Constat autem illud, quod convenit
humanitati Christi ratione conjunctionis
ad divinitatem , non posse communicari
alicui puræ creature : ergo ex mente D.
Thomæ repugnat, quod purus homo causet
meritorie de condigno aliorum justificatio­
nem : quo pacto humanitas Chrsti nos jus- ·
tificavit.
Confirmatur primo ex eodem S. Doctoro Conflrin 2, dist. 27, quxst. 1, art. 6, ubi hæc ha- pr®.l“'
bet : « Imperfectio actus potest esse duplex.
« Aut ita quod actus sit extra genus talis
« perfectionis, quam meritum causât, sicut
α sunt actus gratiam precedentes : et hoc
« modo dicitur, quod actibus talibus non
« meretur quis sibi gratiam ex condigno,
« sed solum ex congruo. Aut est in genere
« talis perfectionis, quæ tamen propter sui
« parvitatem non sufficit ad merendum. Et
« hoc modo dico, quod actus habentis gra« tiam se habent ad acquirendum gratiam

821

DE PRÆMIO MERITI.

« alteri. Sufficit enim gratia ad hoc. quod
« homo per eam sibi ipsi mereatur ; sed
« non sufficit ad hoc. quod alteri mereatur,
« nisi sit perfectissima gratia, quæ quodam« modo in alios redundat. Et propter hoc
« dicitur, quod Christus, de cujus pleni tu­
ft dine omnes accepimus, Joan. 1, omnibus
α ex condigno meruit. Sed nullus alius al« teri ex condigno meretur, sed solum ex
« congruo ; ita tamen quod est hic plus de
« ratione meriti, quam quando aliquis dia citur sibi mereri gratiam ex congruo. »
Qui discursus vel nullius roboris est. vel
probat secundum quamlibet providentiam.
Praesertim cum D. Thom. ut quis alteri
mereatur de condigno gratiam, exigat gra­
tiæ plenitudinem in merente, qualis fuit
in Christo Domino; hæc enim nulli purae
creaturæ attribui potest.
secundo. Confirmatur secundo ex eodem D.Thom.
in 4, dist. 45, quxst. 2, art. 1. quxst iuncula
1, in corp, ubi ait : « Dicendum quod actus
« noster ad duo valere potest. Primo ad
« aliquem statum acquirendum : secundo
« ad aliquid consequens statum accidenta« lem, vel dimissionem pœnæ. Ad utrum<» que autem horum actus noster duliciter
« valere potest, uno modo per viam me« riti. alio modo per viam orationis. Et
« est differentia inter istas duas vias,
«quia meritum innititur justitiae ; sed
« orans impetrat petitum ex sola liberali—
« tate ejus, qui oratur. Dicendum ergo.
« quod opus unius nullo modo potest alteri
« valere ad statum consequendum per viam
« meriti, ut scilicet ex his. quæ ego facio,
«aliquis mereatur vitam æternam ; quia
a sors gloriæ reddit mensuram accipientis:
α unusquisque autem ex suo actu disponi« tur, et non ex alieno ; et dico dispositio« nem dignitatis ad præmium. Sed per
α viam orationis etiam quantum ad statum
« consequendum, opus unius alteri dum
« est in via valere potest ; sicut quod unus
« homo impetrat alteri primam gratiam. »
Sentit ergo D.Thom. repugnare quod unus
alteri de condigno mereatur gratiam cons­
tituentem statum, qualis est gratia sancti­
ficans, licet queat eam alteri obtinere vel
impetratorie. vel merito de congruo, quod
ad impetrationem reducitur.
Expii50. Hæc testimonia reddunt satis protcTi’i’inœ· ^^hilern hanc sententiam etiam in via D.
niaD. Thom. eam tamen non plene convincunt.
nec assertionem nostram efficaciter impu­
gnant. Respondetur enim S. Coctorem in

his locis non tractare hanc difficultatem
per respectum ad potentiam Dei absolu­
tam, sed solum per ordinem ad praesen­
tem providentiam : quam ul consonam re­
rum naturis ostendat, format aliquas ra­
tiones, idque prædictæ rationes optime sua­
dent, non vero quod oppositum implied
contradictionem,ut magis constabit singula
testimonia exponendo. Primum assignat
pro causa sufficienti, ut Christus aliis pri­
mam gratiam de condigno mereatur, con­
junctionis humanitatis adVerbum.Sed hæc
ratio licet sufficiens,non est indispensabiliter ad prædictum effectum necessaria ; pos­
set enim in merito puri hominis salvari
valor sufficiens ad merendum alteri decondigno primam gratiam, cum hic effectus
finitæ æstimabilitatis sil, ut supra declara­
vimus.
Adde quod dupliciter potest dici, quod
unus alteri mereatur gratiam : uno modo
cum restrictione ad certum numerum, ut­
puta quod mereatur tribus, aut quatuor,
vel quinque hominibus gratiam : altero,
quod mereatur aliis sine termino, sive col­
lectioni syncategorematice infinitae. Ad pri­
mum non requiritur infinitus valor in me­
rito, cum respiciat præmium determinati
valoris; requiritur tamen ad secundum,
ob oppositam rationem.Cum ergo meritum
Christi externum fuerit quoad sufficientiam
ad salutem humanam sine termino, non
potuit non esse simpliciter infinitum,hancque infinitatem habere ex conjunctione
humanitatis ad Deum. Et in hoc sensu pro­
cedit ratio D. Thom. sed non praejudicat
nostræ assertioni, quæ solum affirmat, ho­
minem purum posse de condigno mereri
huic, aut illi primam gratiam, minime
vero quod possit mereri omnibus sine ter­
mino.
Secundum etiam testimonium procedit
secundum præsentem providentiam, juxta
quam recte convincit, hominem purum non
posse de condigno mereri alteri primam
gratiam. Nam de facto dispositum est, ut
justus per suos actus de condigno mereatur
sibi gloriam, et gloriæ augmentum, cum
quo non cohaeret, quod aliis alia præmia
de condigno mereatur; quia ejus meritum
exhauritur, et adæquatur per primum præ­
mium. et non habet tantum valorem, ut
valeat se extendere ad alia. Minime tamen
repugnat, quod Deus res aliter disponat, de­
cernendo quod justus loco gloriæ, quam si­
bi per bona opera possit comparare, me­
reatur

DISP. VI, DUB. II.
reatur alteri primani gratiam; aut quod
eliciat actus tanti valoris, ut partira sibi,
partira aliis do condigno mereatur; ut si
eliceret actum meritorium ul centum, cu­
jus intuitu Deus merenti conferret duos
gradus gloriæ, et alteri duos gradus gratiæ:
nec enim hæc præmia excedunt valorem
prædicti actus meritorii. Sicut quia Christus
Dominus habuit plenissimum meritum, potuilsibi.et aliis præmia de condigno mereri.
Tertium denique testimonium etiam ex­
ponendum est secundum præsentem pro­
videntiam, quæ disponit ut nemo augeat
sibi jus ad gloriam, nisi per actus proprios.
Absolute tamen oppositum non repugnat,
at patet in Christo Domino, qui meruit de
condigno hominum salutem supra propriam
eorum exigentiam, et dispositionem. Cæ­
terum nec Christus meruit, nec homo pu­
rus mereretur gloriam ut dandam sine dis­
positione aliqua subjecti: sed per prius me­
reretur, ut alter disponeretur per gratiam,
aut etiam per alios actus, qui ad infusio­
nem gratiæ justificantis solent concurrere.
Et ita jus proximum ad gloriam non esset
pure extrinsecum, aut supra dispositionem
subjecti : quod inconveniens intendebat D.
Thom. loco citato vitare.
51. Secundo probatur eadem opinio au: >3 thoritate Adriani Primi in epist. ad Episeopos Jhspanix, quæ extat ante Concilium
Francofordiense, ubi de Christo Domino
agens, inquit : Sicut peccatum non tolleret,
si ipse peccatum haberet ; ita adoptionis gra­
tiam non tribueret, si ipse propter hominem
quem assumpsit sine sorde peccati, necessa­
rium haberet, ut gratiam adoptionis accipe­
ret. Ergo ex mente Pontificis tam impossi­
bile est, quod filius Dei adoptivus, qualis
omnis purus homo justus, mereatur aliis
gratiam adoptionis, quam quod peccator
tollat alterius peccata ; hoc autem poste­
rius impossibile simpliciter est, ut constat
ex dictis in secunda conclusione. Eandem
ji^vim habent illa verba prædicti Concilii
' Francofordiensis in sacra Syllabo, in prin­
cipio : Quo igitur pacto nobis adoptionem fi­
liorum tribuit, si ipse necessario eguit, ut
sibi haberet? Nemo igitur, qui eget gratia
adoptionis, ut sit filius Dei, potest hanc gra­
tiam aliis tribuere suo merito. Apertius
adhuc loquitur D. August, lib. 1 de peccat,
merit, cap. 14, ubi inquit : Quisquis ausus
fuerit dicere, Justifico te, consequens est ut
dicat etiam, Crede in me. Quod nemo Sanc­
torum dicere potest, nisi Sanctus Sanctorum.
Salmant. Curs, theolog. tom. X.

825

Si autem purus homo posset alteri de con­
digno mereri primam gratiam justifican­
tem, posset pariter alteri dicere : Justifico
te : sicut absolute dicimus, quod Christus
justificat nos, quia de condigno meruit, ut
nobis daretur gratia justificans.
Respondetur, cuncta hæc testimonia, etDiruiiur.
alia plura, quæ possent allegari, loqui de
infusione gratiæ, et de justificatione, quæ
simul remittit peccatum mortale, in quo
alter præexistebat. Unde non evincunt,
quod repugnet hominem purum mereri de
condigno homini non peccatori primam
justificationis gratiam; sed quod repugnet
purum hominem de condigno mereri prae­
dictam gratiam, ut dandam alteri homini
peccatori; atque ideo non oppugnant pri­
mam nostram assertionem, sed debent pro
secunda allegari, cui plurimum roboris
adjiciunt. Et quod in hoc sensu procedant,
constat tum in communi,quia loquuntur de
justificatione, quæ de facto fit, et quam
Christus meruit, ut evidenter ex textu
constat : hujusmodi autem justificatio im­
portat non solam infusionem gratiæ, sed*
etiam remissionem peccati, in quo omnis
qui justificatur, supponitur praeexistere;
nam de facto nemo caret gratia, nisi pec­
catum habeat, ut diximus Tractata præ­
cedenti. Tum etiam in particulari inspi­
ciendo singula testimonia ; nam Adrianus
post verba relata immediate addit : Si ipse
consors nobis in gratia adoptionis fuit, cre­
datur ergo {quod dici nefas est) particeps
etiam nobis in causa peccati. Concilium
etiam dixerat : Deus, inquit Apostolus, erat
in Christo mundum reconcilians sibi; et im­
mediate subnexuit : Quo igitur pacto etc.,
aperte disserens de gratia adoptionis pec­
catoribus communicanda. Denique August,
versans illud Apost. ad Rom. 5: Sicut per
unius delictum in omnes homines ad condem­
nationem, ita per unius justificationem in
omnes homines ad justificationem vite, prae­
miserat : Eam justificationem dicit, qua
Christus justificat impium, quam non imi­
tandam proposuit, sed solus hoc potest : quo­
niam possunt esse multi justi homines, et
imitandi ; justus autem, et justificans nemo
nisi Christus. Et tunc subjunxit verba re­
lata, Quisquis ergo ausus fuerit, etc. Ubi
manifeste elucet S. Doctorem agere de jus­
tificatione impiorum, quam et nos fatemur
non posse cadere sub merito de condigno
alicujus puri hominis, quamvis sanctissi­
mus sit.
53

826

DE PRÆMIO MERITI.

Tertius. 52. Tertio arguitur, quia gratia habituasœmuœ.Hs hominis puri nequii ejus opera digni­
ficare in ordine ad præmium aliis dandum ;
ergo quod Deus præmium aliis. conferat,
est supra dignitatem prædælorum operum:
ergo hujusmodi opera non sunt meritum
de condigno respectu præmii ut aliis confe­
rendi. Hæc secunda consequentia patet ex
prima·, nam meritum de condigno impor­
tat intrinsecam dignitatem, ei æqualem
valorem respectu præmii, ut constat ex
supra dictis disp. 2. dub. unico. Prima
vero consequentia legitime infertur ex an­
tecedenti , quia dignitas operum debet
participari a gratia : atque ideo si gratia
non dignificat opera in ordine ad præ­
mium aliis dandum, sequitur quod ope­
ra non habeant condignitatem ad tale
præmium. Antecedens autem suadetur :
tum quia gratia dignificat opera in genere
causæ formalis : sed nequit munus causæ
formalis exercere, nisi in ordine ad pro­
prium subjectum : ergo nequit dignificare
opera, nisi in ordine ad præmium subjecto
Jandum, non autem in ordine ad præmium
aliis conterendum. Tum etiam, quia omnisgratia sanctificans possibilis est ejusdem
rationis : sed gratia sanctificans, quæ de
facto datur, non dignificat opera in ordine
ad præmium aliis dandum, alioqui B. Vir­
go, Apostoli, et alii viri sanctissimi me­
ruissent aliis gratiam: ergo nulla gratia
possibilis potest prædictam condignitatem
præstare. Tum præterea, quia gratia di­
gnificat opera per modum seminis conti­
nentis virtualiter præmium : sed gratia
unius justi nequit virtualiter, et per mo­
dum seminis continere præmium in alio
subjecto recipiendum : ergo idem quod
prius. Tum denique, quia gratia unius justi
nequit sua merita de condigno ad aliorum
salutem ordinare, nisi cum jactura, et de­
trimento propriæ perfectionis spiritualis
subjecti, in quo est; siquidem meritum ne­
quit ad aliorum utilitatem extendi, nisi
merentis jus circa proprium commodum
imminuatur : sed eo ipso prædictus actus
erit contra prudentiam, atque ideo non
meritorius : ergo repugnat, quod gratia
hominis puri dignificet ejus opera in ordi­
ne ad præmium aliis tribuendum.
Respondetur negando antecedens : cu­
KCSpOQ·
sio.
jus probationes non urgent, et majori ex
parte superius convulsae sunt a num. 33.
Sed addimus condignitatem, et valorem
operum dupliciter considerari posse, nempe

DISP. VI, DUB. II.

vel inactu primo, et quoad sufficientiam;
vel in actu secundo, et quoad efficaciam.
Et quidem secundum priorem considera­
tionem important æslimabilitatem absolu­
tam desumptam ex bonitate morali, ex
gratia, et charitate, aliisque principiis dignificantibus nostras operationes: quæ
æstimabilitas non determinatur ad istud,
aut illud præmium in particulari; sedjndifferens est, ut ad præmia quæ ejus valo­
rem non superant, ordinetur. Cæterum
secundum posteriorem considerationem
supra prædictam æstimabilitatem, et suffi­
cientiam additur jus efficax, et ordinatio
ad determinatum præmium ; quod prove­
nit tum ex relatione merentis ad certum
terminum, tum ex dispositione, atque pro­
missione praemiantis. Nam quantumlibet
valorem opera importent, minime tamen
conferunt efficax jus ad præmium determi­
natum, nisi accedat pactum, seu conventio
inter præmiantem, et merentem de tali
præmio : eo autem posito, vis, et sufficien­
tia meriti, quæ praeexistebat velut in actu
primo, transit ad vim efficacem, et in actu
secundo; ita ut virtus meritoria operis
fiat actu merens, ut latius supra exposui­
mus disp. 1, dub. 6. Hac distinctione sup­
posita
.‘3. Ad primam
antecedentis 1probatio tOT fifth
*
nem dicendum est.gratiam in genere causæ gulis
formalis solum dignificare subjectum, et,^
ejus operationes, non autem operationes
alterius suppositi. Cæterum dignificando
opera proprii subjecti confert eis valorem
moralem dignum præmio, sive in eodem
subjecto recipiendo, sive aliis suppositis
dando ; meritum enim semel constitutum
applicari indifferenter valet pro quibusvis
præmiis valorem meriti non excedentibus.
Et lota vis hujus probationis manifeste in­
fringitur tum exemplo satisfactionis, et
meriti de congruo, quæ gratia formaliter
dignificat, et tamen possunt proficere aliis:
tum exemplo gratiæ unionis in Christo,
quæ dignificavit formaliter ejus opera, et
nihilominus ista de condigno meruerunt
aliorum salutem : tum exemplo meriti hu­
mani, quod licet dignificetur per naturam
suppositi, potest tamen aliis suppositis
præmia mereri.
Ad secundam probationem distinguenda
est minor, et concedenda si intelligatur de
condignitate efficaci, et in actu secundo :
negari autem debet, si intelligatur de condignitato sufficienti, et in actu primo. Nam

merita

inerita v. g. B. Virginis sufficientem valo­
rem habuerunt, ut Deus eorum intuitu
posset de condigno, sive ex justitia gratiam
in aliis producere. De facto tamen id effica­
citer non meruerunt, ob defectum pacti
respective ad tale præmium; quia Deus de
facto disposuit, ut homines de condigno
solum mererentur perfectionem ipsis tri­
buendam, sive augmentum propriæ sancti­
tatis. Adde, justum non posse de facto
mereri aliis gratiam , quin eis mereatur
remissionem peccati ; siquidem omnes qui
de facto carent gratia, peccatum habent. Et
quia repugnat, quod quis alteri de con­
digno prædictam remissionem mereatur,
propterea B. Virgo non meruit de condigno
aliorum justificationem, quamvis ejus me­
rita habuerint sufficientem valorem ad
merendum de condigno gratiam præcisive
a remissione peccati.
Ad tertiam respondetur, gratiam digni­
ficare opera per modum seminis continen­
tis præmium ; non tamen requiri , quod
hæc virtualis continentia sit determinate
physica, sed sufficere, quod sit moralis, et
inmorali æstimabilitateoperis fundetur. Et
hoc pacto gratia unius justi est semen con­
tinens præmia, non solum proprio subjecto
conferenda, sed extraneis danda, ut cons­
tat exemplis supra adductis satisfactionis,
et meriti de congruo.
Ad ultimam omittendo majorem, nega­
mus minorem ; non enim repugnat, quod
Deus justo revelet, se nolle ejus merita
• acceptare in ordine ad præmium ipsi con­
ferendum, sed in ordine ad præmium aliis
dandum; siquidem non repugnat, quod
Deus habeat hujusmodi decretum, cumin
communi fere omnium sententia actuale
jus ad præmium dependeat ex acceptatione,
sive conventione præmiantis, ut ostendi­
mus loco supra citato. Suppositis autem tali
decreto, et revelatione, non imprudenter,
sed consultissime ageret justus, qui eis se
conformans ordinaret propria merita ad
aliorum salutem, ut in eis saltem sortiren­
tur effectum. Nec ineo eventu imminueret
proprium profectum privative, aut demeritorie, sed tantum negative, quatenus ob
defectum promissionis divinæ non posset
efficaciter suam perfectionem augere.
54. Secunda sententia nostræ secundæ
assertioni contraria affirmat, non expli­
care, quod purus homo mereatur de con­
digno gratiam peccatori dandam, sive jus­
tificationem a peccato. Ita sentiunt Joan­

827

nes a S. Thorn. Godoy , et communiter Joan, a
alii Authores num. 31 relati. Quod pro-^ojoy1'
bant primo ex D. Thom. 3 part. quxst. 64,R™t>a,™r
art. 4, ubi ait : « Respondeo dicendum,
« quod sicut dictum est, Christus in sacra­
li mentis habuit duplicem potestatem.
« Unam authoritatis, quæ competit ei se­
tt eundum quod Deus : et talis potestas
« nulli creaturæ potuit communicari, sicut
« nec divina essentia. Aliam potestatem
« habuit excellentiæ, quæ competit ei se« eundum quod homo. Et talem potesta­
ti tem potuit ministris communicare,
« dando scilicet eis tantam gratiæ plenita­
ti dinem, ut eorum meritum operaretur ad
« sacramentorum effectus, ut ad invocatio« nem nominis ipsorum sanctificarentur
« sacramenta , et ut ipsi possent sacra­
ti menta instituere, et sine ritu sacramen­
ti torum effectum sacramentorum conferre
« solo imperio. » Et similia habet in 4,
dist. 5, quæst. 1, art. 3, quæstiunc. 2.
Hoc D. Thom, testimonium, quod pluri-R<^P°n'
mum sibi favere existimant hujus opinio­
nis Authores,'non multum urget, et ab
eisdem exponi debet : quoniam potestas
excellentiæ, quam habuit Christus Domi­
nus, talis fuit, ut ejus meritum operaretur
ad sacramentorum effectus merendi effica­
citer remissionem offensæ per viam æqua­
lis satisfactionis, quæ in usu sacramento­
rum ea suscipientibus applicatur ; et tamen
hinc non infertur, quod talis potestas po­
tuerit puro homini communicari, cum ad
similem potestatem requiratur valor sim­
pliciter infinitus , ut docent communiter
Thomistæ, et præcipue hujus opinionis
patroni : ergo ex eo, quod D. Thom. asserat
potestatem excellentiæ, quam Christus ha­
buit circa effectus sacramentorum, potuisse
communicari puræ creaturæ, non infertur,
quod pura creatura potuerit de condigno
mereri justificationem peccatoris, vel gra­
tiam ut peccatori dandam; vel si hoc ulti­
mum ex verbis S. Doctoris colligitur, pa­
riter illud prius inferetur : ejus enim re­
solutio indefinita est, et non magis unum
effectum, quam alium respicit. Responde­
tur ergo Ang. Præceptorem solum inten­
dere, quod puræ creaturæ possit communi­
cari potestas ad producendum eosdem
effectus, quos Christus in sacramentis cau­
sât ; minime vero ad producendum eosdem
effectus, et eodem modo. Unde ex prædicto
testimonio solum colligitur , quod purus
homo potuerit mereri gratiam, et remis-

828

DE PR.EMIO MERITI.

sionem culpæ, quæ in sacramentis fiunt,
non autem quod potuerit id mereri de
condigno; nam hæc differentia pertinet ad
modum causalitatis.
Eobm- Et quod S. Doctor respexerit absolutam
term- productionem effectus, et non ad modum,
pensio, constat tum ex proxime dictis ; nam Chris­
tus meruit remissionem peccati de con­
digno, et per viam satisfactionis; quod ta­
men nequit præstare pura creatura, ut
docet ipse D. Thom. eadem 3 part. quxst.
1, an. 2. Tum etiam, quia hanc inæqualitatem satis expressit in eodem loco, qui
nobis objicitur ; nam post verba relata
immediate subnexuit suæ doctrinae ratio­
nem : Potest enim (inquit) instrumentum
conjunctum , quanto fuerit fortius , tanto
inagis virtutem suam instrumento separato
tribuere, sicut manus baculo. Ex quo tamen
nullus sanæ mentis colliget, quod manus,
et baculus effectum eodem modo attingant.
Tum præterea, quia id ipsum expressit in
responsione ad 3, ubi docet, quod si Chris­
tus aliis prxdictam potestatem communicasset, ipse esset caput principaliter, alii vero
secundario. Et idem expressius adhuc signi­
ficavit loco citato ex ± Sentent. in respons.
ad 2, ubi ait : Ad hoc, quod homo purus
cooperaretur Deo in interiori emundatione
modo prxdicto, non oportet, quod haberet ef­
ficaciam infinitam in merendo, quamvis
Christus quodammodo habuerit infinitam in
merendo ; quia non cooperaretur respectu
omnium, nec ita plene sicut Christus. Ubi,
ut vides, aperte adstruit inæqualitatem in
modo. Ex quibus plane habetur , mentem
D. Thom. in eo loco tantum esse, quod
puræ creaturæ potuerit communicari po­
testas, quæ fuit in Christo respectu effectus
sacramentorum ; minime vero, quod hæc
potestas posita in pura creatura potuerit
effectus eodem modo attingere. Quocirca
sicut ob hanc rationem non sequitur, quod
pura creatura posset gratiam producere vel
per modum instrumenti conjuncti, vel sa­
tisfaciendo ad æqualitalem pro offensa : ita
non infertur, quod posset causare gratiam
merendo de condigno impii justificationem
Sed solum haberet potestatem producendi
prædictum effectum merito de congruo,
quod accedente pacto, et promissione divina
acceptaretur ad eosdem effectus , quos
Christus causal merito de condigno ; et ita
esset eadem potestas, hoc est potestas ad
eosdem effectus.
55. Nec refert, si huic responsioni op­

ponas cum Godoy : Primo, D. Thom. ul Mi»
concedat puræ creaturæ potestatem excellentiæ, quæ est in Christo, exponit gratiæ
plenitudinem , ut liquet ex verbis supra
relatis : sed ut quis mereatur aliis de con­
gruo primam justificationis gratiam, non
requiritur ea gratiæ plenitudo, siquidem
minor gratia sufficit, ut constat de facto :
ergo D. Thom. non loquitur de merito de
congruo , sed de condigno. Secundo, D.
Thom. loquitur de eo merito, quod de facto
nemo habuit præter Christum :sed de facto
B. Virgo meruit de congruo effectus sacra­
mentorum , et hominum justificationem :
ergo idem quod prius. Tertio, quia D.
Thom. eodem sensu affirmat, potuisse
Christum communicare puræ creaturæ po­
testatem excellentiæ , quo negat potuisse
communicare potestatem authoritatis : sed
non negat, quod potuerit communicare po­
testatem, quæ sit eadem analogice cum
potestate authoritatis ; siquidem potestas
concedenda creaturæ esset una analogice
cum potestate authoritatis, quæ est propria
Dei : ergo D. Thom. concedit, potuisse
Christum communicare aliis potestatem,
quæ univoce consentiret cum potestate ex­
cellentiæ existente in Christo : quod non
verificaretur, si alii non possent eosdem
effectus, et eodem modo meriti attingere.
Quarto potest opponi , nam S. Doctor in
responsione ad primum docet, quod Chris­
tus non ex invidia prxtermisit potestatem
excellent ix Ecclesix ministris communicare,
sed propter fidelium utilitatem, ne in homine
spem ponerent. Hæc autem ratio D. Thom.
nullius roboris esset, si alii solum habe­
rent potestatem merendi de congruo alio­
rum salutem ; nam adhuc spem ponerent
in Christo, qui illam de condigno causaret.
Signum ergo est, quod S. Doctor loquitur
de potestate sanctificandi alios per meri­
tum de condigno.
„
Non, inquam, referunt hæ objectiones, tio.
sed omnes videntur ex æquivocatione pro­
cedere. Pro qua vitanda observandum est,
potestatem excellentiæ , de qua agit D,
Thom. non consistere adæquale in vi me­
rendi aliis gratiam, sive effectus sacramen­
tum, sed in aliis etiam conditionibus, quas
recensuerat S. Doctor articulo 3 imme- .
diato, ubi ait, quod Christus « in quantum telieie« homo, habet potestatem ministri princi-^,^
« palis, sive potestatem excellentiæ. Quassu»
« quidem consistit in quatuor. Primo qui« dem in hoc, quod meritum, et virtus
passionis

DISP. VI, DUB. Π.
< passionis ejus operatur in sacramentis,
« ut supra dictum est. Et quia virtus pas« sionis copulatur nobis per fidem (secun« dum illud Rom. 3: Quem proposuit Deus
« propitiatorem per fidem in sanguine ip« sius) quam fidem per invocationem no« minis Christi protestamur; ideo, secundo
« ad potestatem excellentiæ, quam Chris« tus habet in sacramentis, perlinet, quod
α in ejus nomine sacramenta sanctificen« tur. Et quia ex ejus institutione sacra« menta virtutem obtinent, inde est, quod
α tertio ad excellentiam potestatis Christi
‘i pertinet, quod ipse qui dedit virtutem
« sacramentis , potuit instituere sacra« menta. Et quia causa non dependet ab
α effectu, sed potius e converso, quarto ad
« excellentiam potestatis Christi pertinet,
« quod ipse potuit effectum sacramento« rum sine sacramento conferre. » Quas
conditiones brevius recapitulavit art. 4,
seq. ut constat ex verbis supra relatis num.
priced. Unde confundi non debet meritum
gratiæ aliis dandae cum potestate excellen­
tiæ; hæc enim supra prædictum meritum
addit conditiones proxime relatas. Hoc
supposito , objectionibus propositis facile
occurritur, et simul detegitur æquivocatio,
quam continent.
Ad primam concessis præmissis, neganda
est consequentia, quæ non recte ex eis col­
ligitur : nam esto ad hoc ut aliquis aliis
gratiam justificantem possit de congruo
mereri, non requiratur ea gratiæ pleni­
tudo : nihilominus ad habendum tantam
excellentiam potestatis decens erat, ut Deus
hominem insigni gratia exornaret. Quod
expressit D. Thom. non sistendo in merito,
sed progrediendo ad alias excellentias :
« Dando inquit, eis tantam gratiæ pleniu tudinem, ut eorum merita operarentur ad sacramentorum effectus, ut ad in<r vocationem nominis ipsorum sanctifi'■< carentur sacramenta , et ut ipsi pos­
ci sent sacramenta instituere, et sine ritu
tr sacramentorum effectum sacramento« rum conferre. » Quas perfectiones vocat
plenitudinem gratiæ, prout hæc signi­
ficat non solam gratiam habitualem, sed
etiam alia charismata, el dona supernaturalia.
Ad secundam respondetur D. Thom. lo­
qui de merito de congruo, non præcisive
accepto, sed ut conjuncto aliis excellentiis
proxime relatis, et prout pars quasi inte­
gratis potestatis excellentiæ : et ita consi­

829

deratum non fuit in B. Virgine, sicut nec
potestas excellentiæ.
Ad tertiam omittendo præmissas, nega­
mus consequentiam, quia esto potestas
danda creaturæ analogice conveniret cum
utraque Christi potestate; aliter tamen, et
aliter; nam cum potestate authoritatis so­
lum analogaretur sub conceptu potestatis,
non autem sub conceptu authoritatis, seu
primæ virtutis ; nam hæc ratio nullo modo
reperitur in creatura. Cæterum cum potes­
tate excellentiæ existente in Christo etiam
analogaretur sub conceptu excellentiæ, quia
ratio excellentiæ repertæ in Christo etiam
conveniret creaturæ, licet inaequaliter, et
cum inferiori modo.
Ad ultimam negamus minorem, quia illa
ratio sufficientem convenientiam adducit,
ne Christus de facto potestatem excellentiæ
alteri commiserit : nec enim esset leve
motivum ad constituendam etiam spem in
illo homine, qui aliis posset salutem infal­
libiliter afferre, quidquid sit de modo, quo
illam causaret. Et D. Thom. ponderans il­
lud inconveniens, non respexit præcise ad
alias conditiones potestatis excellentiæ :
unde post illa verba, Ne in homine spem
ponerent, statim adjicit : Et ne essent di­
versa sacramenta, ex quibus divisio in Ec­
clesia oriretur, sicut apud illos qui dicebant,
Ego sum Pauli, ego autem Apollo, ego vero
Ceph.v, ut dicitur 1, ad Corinth. I.
ladCor.
56. Arguitur secundo : nam Adamus secuntransfudit demeritorie peccatum ad suos filios : ergo divinitus potuit eis de condigno tum.
mereri gratiam remissivam peccati. Proba­
tur consequentia : nam licet demeritum
Adami ex se solum respiciatejus personam,
nihilominus supposito pacto Dei consti­
tuentis Adamum caput generis humani,
sufficienter, et condigne extensum est ad
demerendum omnibus hominibus : ergo
licet actus meritorius Adami ex se solum
respexerit bonum personale ipsius ; tamen
accedente pacto Dei posset extendi ad omnes
homines, cunctisque promereri gratiam de
condigno : in eo autem, quod Deus faceret
hoc pactum, nulla repugnantia apparet :
ergo, etc.
Ad hoc argumentum jam fere constat ex Diluitur,
supra dictis. Nunc breviter respondetur
concesso antecedenti, negando consequen­
tiam ; nam plus requiritur ad bonum,
quam ad malum. Unde sicut ex eo. quod
singularis persona per actum peccaminosum
mereatur sibi privationem gratiæ, non se-

830

•P

DE PRÆMIO MERITI.

quitur quod per actum bonum possit etiam
antecedente paeto Dei mereri sibi de con­
digno gratiam remissivam peccati; et sicut
ex eo, quod peccatum Adami meruerit
quoad sufficientiam carentiam Incarnatio­
nis, non infertur quod potuerit per actum
bonum, adhuc accedente pacto Dei, Incar­
nationem de condigno mereri : ita ex eo,
quod nobis meruerit privationem gratiæ,
in qua consistit peccatum originale, inepte
colligitur, quod potuerit sibi, aut aliis me­
reri de condigno gratiam remissivam pec­
cati. Et ratio differentiæ est, quia peccatum
grave in ratione offensæ Dei est simpliciter
infinitum, atque ideo habet sufficientem
condignitatem ad demerendum quodlibet
bonum; actus autem meritorius puri homi­
nis importat valorem simpliciter finitum,
unde mereri de condigno non valet infu­
sionem gratiæexpellentis peccatum. Et hinc
patet ad consequents probationem ; nam
pactum, vel ordinatio divina non confert
actibus nostris dignitatem ad præmium,
vel supplicium ; sed est conditio, ut actus
nostri mereantur, aut demereantur. Quo­
circa deservire præsupposilive potuit, ut
Adamum constitueret caput hominum, et
suo peccato cunctis noceret, ad quod est
sufficiens condignitas in peccato capitis ; at­
tamen deservire non valuit, ut meritum
Adami ad justificationem aliorum de con­
digno extenderetur, quia in prædicto merito
non poterat esse valor æqualis illi præmio,
ut constat ex supra dictis. Unde si Dens
Adamo merenti permitteret aliorum homi­
num remedium, solum adesset meritum
de congruo, habens tamen infallibiliter
effectum ob certitudinem divinæ promis­
sionis.
Replica.
57. ^ec refert, si dicas, falso in hac
responsione supponi, quod Adamus non
potuerit habere meritum infiniti valoris;
si enim ab æterno fuisset productus, et
continuo Deum ex charitate diligeret, non
posset non de præsenti habere meritum
simpliciter infinitum, tam extensive, quam
intensive; eo quod continuatio, et extensio
meriti æquivalet moraliter intensioni, et
infinita extensio intensioni infînitæ. Cur
ergo per hoc meritum simpliciter infinitum
non posset alteri obtinere gratiam remissi­
vam peccati, esto hæc gratia sit etiam infi­
nita in ratione præmii.
solvitur.
Hoc, inquam, non refert : nam offensa
Dei est simpliciter infinita, non utcumque,
sed infinitate ordinis superioris : quod in

præsenti non debet disputari, sed supponi ex
his,quæcommuniter docent Thomistæ3part,
quas/. 1. Unde sicut ob prædictum ordinis
excessum opus satisfactorium creaturae ab
æterno productæ, et habens infinitum valo­
rem non satisfaceret de condigno, et ad
æqualitatem pro gravi Dei offensa : ita si­
mile opus meritorium non mereretur de
condigno prædictæ offensæ remissionem;
nam par ratio militât utrobique. Undecum
idem valor requiratur ad merendum de
condigno gratiam destruentem offensam, et
peccatori communicandam, ac requiritur
ad merendum de condigno offensæ remis­
sionem , ut supra argumentabamur ; fit
consequens, quod nulla creatura adhuc per
meritum ab æterno durans possit condigne
mereri gratiam remittentem offensam.
Adde, offensam in ratione offensæ esse ita
infinitam, ut in tali ratione ex nullo capite
finiatur, aut terminetur : meritum vero
creaturæ ab æterno durans esse solum in­
finitum a parte ante, non autem simpliciter,
et a parte post; posset enim adhuc ulterius
durare, aut intensive augeri. De infinitate
enim conveniente merito ratione duratio­
nis eodem modo philosophandum est, ac de
ipsa duratione : hæc autem non esset infi­
nita simpliciter, sed solum a parte ante.
Unde liquet, quod illa hypothesi admissa,
adhuc infinitas meriti non adæquaret sim­
pliciter infinitatem offensæ. Sed de hoc
latius, et ex professo agemus loco citato ex
3 parte.
58. Arguitur tertio : nam gratia pecca-TerliBm
tori danda est ejusdem rationis cum gratiæmernoa.
augmento, quod justus potest sibi de con­
digno mereri : ergo sicut justus, supposito
pacto, meretur sibi gratiam de condigno;
ita si daretur pactum, posset de condigno
grafiam peccatori dandam mereri.
Nec satis erit, si dicatur antecedens so-lucides
lum verificari de gratia justo communican-5010"0·
da, et gratia peccatori conferenda conside­
ratis in esse entis ; secus vero in ratione
præmii, et in morali aestimatione, eo quod
gratia ut peccatori danda pluris aestimatur,
quam eadem gratia ut justo, aut innocenti
conferenda. Nam contra est primo; nam Inw·
gratia ut peccatori danda non excedit infi- M Dr’
nite seipsam ut communicandam peccatori,
esto aliquem excessum importet : sed præ­
mium, quod non importat infinitam æstimabilitatem , potest cadere sub merito
operum justi : ergo justus potest promereri
de condigno gratiam dandam peccatori.
Secundo,

DISP. VI, DUB. Π.
Secundo, nam gratia justificans non est
donum simpliciter infinitum, cum sit ali­
quid creatum, et extra Deum existons : ergo
non importat infinitam æslimabilitatem,
ac proinde poterit esse præmium corres­
pondons merito de condigno. Tertio, quia
ut gratia expellat peccatum per modum
formæ physice incompossibilis, non expos­
cit vim physice infinitam : ergo nec valo­
rem moralem infinitum simpliciter ; et
consequenter ut justus mereatur de con­
digno gratiam expellentem peccatum, non
requiritur quod habeat meritum simplici­
ter infinitum, sed sufficit inferior valor, et
qui merito puri hominis non repugnet.
Respondetur sustinendo responsionem
inter arguendum datam, quæ optima est;
nam gratia, ut peccatori danda, addit supra
seipsam beneficium emundationis a culpa,
et remissionis offensæ : cumque offensæ
remissio sit beneficium infinite æstimabile,
nequit non excessus gratiæ, ut peccatori
dandæ, supra seipsam consideratam secun­
dum se, esse simpliciter infinitus, et extra­
here gratiam ita acceptam ab sphæra præ­
mii correspondent is merito de condigno
puræ creaturæ. Unde satis constat ad pri­
mam responsionis impugnationem. Ad se­
cundam dicendum est, quod sicut peccatum
est finitum in seipso, et secundum id, quod
ponit formaliter in creatura; et nihilomi­
nus est simpliciter infinitum secundum ra­
tionem offensæ, quam ponit in Deo : ita
gratia remittens peccatum est formaliter,
et in seipsa quid finitum; et tamen ratione
destructionis offensæ, quam secum affert, et
ex parte prædictæ remissionis est benefi­
cium simpliciter infinitum. Unde mereri
gratiam ita consideratam esset mereri præ­
mium simpliciter infinitum in ratione doni,
et præmii. Ad tertiam concedendo antece­
dens, et distinguendo primam consequen­
tiam juxta doctrinam proxime traditam,
negamus absolute secundam. Et disparitas
liquet ex dictis ; nam ad expulsionem phy­
sicam minime requiritur aequalitas inter
expellens, et expulsum ; sed oppositio, et
incompossibilitas in eodem subjecto. Cæterum ad meritum de condigno necessaria est
æqualitas inter meritum, et præmium in
ratione obsequii, et beneficii ; siquidem hæc
æqualitas, ut modo supponimus, constituit
propriam rationem meriti de condigno, illudque distinguit a merito de congruo.
Unde cum gratia ut expellens peccatum, et
destruens offensam sit aliquid simpliciter

831

infinitum in ratione doni, et præmii, ne­
quit justus illam ita acceptam de condigno
mereri, nisi per obsequium valoris simpli­
citer infiniti.
59. Sed replicabis : nam gratia etiam ut Replie
inferens remissionem offensæ simpliciter
infinitæ, non est infinita simpliciter : ergo
corruit præcedens solutio, et relinquitur
locus, ut gratia ita accepta possit cadere sub
merito de condigno puræ creaturæ. Suade­
tur antecedens : tum quia gratia ut inferens
remissionem offensæ,estaliquidextra Deum,
et condistinguitur ab ipsa remissione : ergo
non est simpliciter infinita. Tum etiam,
quia inferens formaliter ul inferens, non
habet formaliter prædicata rei illatæ, seu
consequutæ; calor enim, ut inferens per
modum ultimæ dispositionis formam subs­
tantialem, non est formaliter substantia ;
et materiale peccati, ut infert malitiam, non
est formaliter malum- et denique actus
peccati ut inferens offensam simpliciter in­
finitam, non est simpliciter infinitus : ergo
ex eo, quod gratia expellens peccatum in­
ferat remissionem offensæ infinite aestima­
bilem. minime infertur, quod ut ita infe­
rens sit simpliciter infinita.
Respondetur distinguendo antecedens, Diluitur,
quod si intelligatur de gratia ut inferente
considerata in esse entis, concedendum est;
negari vero debet intellectum de gratia ut
inferente considerata in esse termini me­
riti; nam ita accepta constituit eundem ter­
minum cum remissione offensæ, et petit
eundem valorem ex parte meriti, ut supra
explicuimus. Ad primam autem probatio­
nem in contrarium respondetur eodem mo­
do; nam gratia ut inferens offensæ remis­
sionem quid finitum est in seipsa, et in esse
entis : cæterum in ratione termini importat
infinitatem remissionis offensæ, quam in­
ducit, et debet correspondere eidem prin­
cipio, cui correspondet remissio offensæ.
Unde sicut qui physice principaliter causât
gratiam remittentem offensam, eadem cau­
salitate causal physice principaliter offensæ
remissionem : ita qui principaliter morali­
ter causât gratiam remittentem offensam,
eadem indivisibili causalitate debet causare
principaliter moraliter remissionem offen­
sæ. Cumque ad hoc posterius requiratur
valor simpliciter infinitus, idem valor de­
bet requiri ad illud prius. Et ita licet gratia
ut inferens sit in esse entis finita; est tamen
in ratione termini meriti infinita si npliciter. Ad secundam probationem patet ex

832

DE PRÆMIO MERITI.

modo dictis; et cuncta exempla, quibus
roboratur, doctrinam nostram firmant, et
in Adversarios retorquenda sunt. Nam ca­
lor sub ratione ultimæ dispositionis ad for­
mam ignis, licet non sit in esse entis subs­
tantia, est tamen substantia in esse termini,
et producibilis ; quia sub illa ratione nequit
principaliter attingi, nisi ab eo principio,
quod producit principaliter substantiam.
Similiter materiale peccati sumptum in esse
fundamenti, quamvis non sit formaliter, et
xelut in esse rei peccatum, est tamen pec­
catum in esse termini; nam solus ille potest
ponere materiale peccati in esse fundamenti
malitiæ, qui malitiam continet, et producit.
Pariter quamvis actus peccati non sit for­
maliter offensa, quia tamen illam infert,
solus ille valet peccare, qui valet Deum
offendere. Unde potest resolutio nostra in
hunc modum confirmari; nam qui non
potest principaliter producere formam subs­
tantialem. nequit principaliter producere
calorem, ut est ultima dispositio ad prædiclam formam ; et Deus qui non potest cau­
sare formale malitiæ, nequit producere
fundamentum malitiæ in ratione funda­
menti ; et qui non potest causare gravem
offensam Dei, nequit causare actum pec­
cati, ut talem offensam infert : ergo pariter
qui non valet causare meritorie de con­
digno remissionem offensæ per opus adae­
quans valorem prædictæ remissionis, non
poterit causare meritorie de condigno gra­
tiam, ut infert remissionem offensæ, sive
ut talem remissionem fundat. Nec apparet
disparitatis ratio, quæ non sit voluntaria.
Quartum
60. Arguitur quarto, et simul impugnani’entumJur responsiones hactenus traditae; nam
licet ex eis habeatur, quod pura creatura
non possit de condigno mereri peccatori
gratiam, ut fundat, et infert remissionem
offensæ, non tamen habetur, quod non pos­
sit mereri prædictam gratiam, ut mundat
hominem a macula peccati, et alias specificative destruit offensam : sed hoc posterius
sufficit, ut verificetiir, quod mereatur gra­
tiam ut peccatori dandam, siquidem gratia
ut expellens maculam explicat effectum
dandum peccatori : ergo non repugnat,
quod homo purus mereatur gratiam ut
peccatori conferendam. Probatur major ;
nam si ob aliquam rationem repugnaret,
quod homo mereretur gratiam ut expellen­
tem maculam, non merendo illam ut infert
destructionem offensæ, maxime quia expul­
sio maculæ essentialiter connectitur cum

remissione offensæ : sed hæc ratio est
nulla, siquidem optime cohæret, quod duo
aliqua necessario conneclantur, et nihilo­
minus unum cadat sub merito, et non aliud,
ut patet in gloria corporis, quæ necessario
conjungitur gloriæ animæ; et tamen Chris­
tus non meruit gloriam animæ, et meruit
gloriam corporis : similiter essentia divina,
ut unitur intellectui creato per modum
speciei, non differt a seipsa, ut per modum
speciei fundat intellectum divinum, el ta­
men sub priori conceptu cadit sub merito,
non sub secundo : ergo esto, quod gratia
expellens maculam necessario etiam des­
truat offensam , et quod secundum hanc
posteriorem rationem nequeat cadere sub
merito de condigno puræ creaturæ; nihilo­
minus poterit sub illo cadere secundum
primam rationem, ita ut meritum respiciat
gratiam ut reduplicative expellit maculam,
et prout se habet specificative ad remissio­
nem offensæ.
Confirmatur primo : nam licet in actu coaflr
peccaminoso entitas, et malitia non dis- "·^
tinguantur realiter ; nihilominus Deus pro­
ducit entitatem non producendo malitiam,
eo quod entitas est intra sphæram activi­
tatis divinæ, non autem malitia : sed ex­
pulsio maculæest intra sphæram activitatis
meriti de condigno puræ creaturæ, siqui­
dem potest non excedere ejus valorem ; re­
missio autem offensæ est extra prædictam
sphæram, cum importet æstimabilitatem
simpliciter infinitam : ergo poterit pura
creatura mereri de condigno gratiam nt
expellentem maculam, quin eam mereatur
ut destruentem offensam ; et consequenter
ex eo, quod quis nequeat mereri gratiam
ut peccatori dandam, quin eam mereatur
ut expellentem maculam, non recte infer­
tur, quod eam debeat mereri ut destruen­
tem offensam.
Confirmatur secundo : quoniam etsi of-setundo
fensa nequeat cum gratia componi, nihilo­
minus carentia, et destructio offensæ non
est effectus formalis gratiæ, sed fit formaliter per actum divini amoris, quo Deus
pacatur peccatori, et illi suam gratiam
communicat; qui actus præcedit gratiam,
siquidem eam producit : ergo fieri poterit,
quod homo sua causalitate morali, et meri­
toria attingat gratiam, non attingendo re­
missionem offensæ. Patet consequentia,
nam ob eam rationem colligimus meritum
respectu gratiæ ut dandae peccatori extendi
ad remissionem offensæ. quia illa gratia
hanc

I

DISP. VI, DUB. II.

833

I

hanc remissionem infert : ergo si non ita
contingit, sed potius e converso, fieri pote­
rit, ut remissio offensæ non cadat sub eo
merito, quod causât gratiam ut dandam
peccatori.
(«ni· 61. Adargumentumrespondeturnegando majorem ; nam cum offensa Dei sit de
genere mali, non conservatur directe a
Deo, sed a peccatore mediante actu peccaminoso physice praeterito, et virtualiter, ac
moraliter in macula, seu privatione gratiae
permanenti : unde expellere maculam est
indivisibiliter destruere offensam absque
alio novo, aut distincto influxu, qui sit
absolute ad prædictam destructionem ne­
cessarius. Unde locum non habet illa
praecisio, quam argumentum prætendit ;
destructis enim fundamento, et causa, opus
est ut effectus, et res fundata pereat. Ad
majoris probationem dicendum est, nos­
tram doctrinam non inniti in connexione
indispensabili inter expulsionem maculæ,
et destructionem offensæ ; libenter enim
admittimus, posse duo aliqua necessario
connecti, et quod unum cadat sub merito,
et non aliud. Sed innititur in qualitate con­
nexionis, videlicet per modum fundamenti,
et rei fundatae, et in modo indivisibili causalitatis circa utrumque; fieri enim non
potest, quod destruatur fundamentum in
esse talis, et quod res fundata non destrua­
tur eadem causalitate ; nec oppositum valet
aliquo exemplo firmari. Illa enim, quæ in
contrarium expenduntur, nihil evincunt ;
nam gloria animæ non fundatur in glo­
ria corporis, sed e converso : et ita stat
bene, quod Christus meruerit sibi gloriam
corporis, non merendo gloriam animæ ;
nam meritum potest supponere aliquod
fundamentum, quod non causet, et causare
rem fundatam : sicut meritum de facto cau­
sal gloriam non causando gratiam, quæ est
gloriæ fundamentum. Idemque accidit in
exemplo speciei increatæ, ut facile consi­
deranti constabit.
Diraitar
Ad primam confirmationem dicimus,
K- fundamentum malitiæ non esse entitatem
Mlio· actus peccaminosi præcisive acceptam ; sed
entitatem ut egreditur a principio creato
deficienter, et absque debita subjectione ad
legem : licet autem Deus causet entitatem
illam præcisive acceptam, non tamen ut
egreditur illo modo defectuoso ; et ita non
attingit fundamentum malitiæ, ac proinde
nec malitiam ipsam, quamvis entitas, et
malitia realiter non distinguantur. Funda­

mentum autem offensæ est macula, sive
aversio, aut actus peccaminosus in macula
moraliter perseverans, quin opus sit huic
fundamento in esse talis aliquid ultra ad­
jicere. Quocirca causalitas moralis meriti
in ordine ad destruendam maculam se in­
dispensabiliter, et indivisibiliter extendit
ad destructionem offensæ; et valor meriti
commensurari debet utriusque destructio­
nis æstimabilitati in ratione præmii.
Adde præcisiones in hac confirmatione,
et in argumento propositas posse deservire
ad considerationem metaphysicam, non
autem ad rem moralem, de qua in præsen­
ti ; nam cum Deum infundere peccatori
gratiam sit reipsa remittere offensam, non
potest efficaciter moveri a meritis ad pri­
mum, quin moveatur ad secundum : id
autem quod Deus præstat ut motus a meri­
tis, est meritorium præmium; et ita si gra­
tia ut danda peccatori est præmium corres­
pondons merito de condigno puræ creaturæ,
pariter offensæ remissio erit præmium ei­
dem merito correspondons ; ac proinde
utrumque oxistet intra sphæram valoris
prædicti meriti.
Ad secundam confirmationem concedi- Satisfit
SPf.irn»
mus, eam quidem insinuare modum expo- dæ.
ditiorem tuendi opinionem contrariam,
quam est ille, qui communiter circunfertur
de remissione indirecta offensæ per viam
meriti termini physice cum offensa incom­
possibilis, quam hactenus impugnavimus.
Sed nihilominus respondemus, destructio­
nem offensæ non præintelligi ad gratiam
peccatori infusam ; quoniam ut communi­
ter docent Thomistæ 3 i^art. quxst. 86,
contritio in ratione satisfactionis supponit
gratiam, et non esse maculæ, et tendit ad
destruendum offensam : quod fieri non
posset, si destructio offensæ gratiam pecca­
tori datam anteiret. Ad probationem au­
tem in contrarium dicendum est, offensam
Dei bifariam accipi posse : primo pro læsione juris divini, et carentia ultimi finis,
quæ ex actu peccati in Deo affective, et mo­
raliter resultat, ratione cujus dicitur Deus
offensus, hoc est læsus, et damnificatus se­
cundum affectum peccatoris : secundo pro
actu increato odii, quo Deus ita læsus abo­
minatur peccatorem, ratione cujus dicitur
Deus ipsi offensus, id est ei infensus, et ini­
micus. Concedimus ergo, quod offensa hoc
secundo modo considerata tollitur imme­
diate, et formaliter per actum contrarium,
quo Deus hominem ad suam gratiam, et

834

DISP. VI, DUB. III.

DE PR.EMIO MERITI.

amicitiam restituit. Cæterum offensa priori
modo sumpta non intelligitur tolli, usquedum homo restituat affective Deo rationem
ultimi finis, quam affectivo abstulerat, et
ipsi absolute subjiciatur, quod fit per gra­
tiam sanctificantem : unde non esse offen­
sae ita acceptae minime intelligitur ante
esse gratiae.
Addendum est, quod sive remissio offen­
sae præcedat gratiam, sive illam consequa­
tur, fieri non potest, quod quis mereatur
gratiam ut peccatori dandam, quin merea­
tur remissionem offensae; nam creditor
non potest obligari ad producendum termi­
num incompossibilem cum offensa, et cum
jure exigendi satisfactionem condignam
pro offensa debitam, nisi oblata sibi condi­
gna satisfactione, vel obsequio tanti valo­
ns, ut illi satisfactioni æquivaleat : meri­
tum autem de condigno, ut Deus conferat
peccatori gratiam, obligat ipsum ad produ­
cendum terminum incompossibilem cum
offensa, et cum jure exigendi condignam
satisfactionem; posito enim tali merito non
potest non cedere praedicto juri : unde tale
meritum est æquivalenter condigna satis­
factio, atque ideo habet valorem simplici­
ter infinitum; quod tamen merito purae
creaturae repugnat.
Cobsec- 62. Ex dictis in hoc dubio infertur, non
wrium‘ posse purum hominem mereri de condigno
auxilium efficax peccatori dandum ad ac­
tum contritionis, aut charitatis. Quoniam
pura creatura nequit de condigno mereri
remissionem gravis offensae Dei : sed qui
mereretur de condigno prædictum auxi­
lium, eodem merito mereretur talis offen­
sae remissionem : ergo nequit pura creatu­
ra mereri de condigno auxilium efficax
peccatori dandum ad actum contritionis, et
charitatis. Minor suadetur ; nam prædictus
actus (qui infallibiliter, et necessario ne­
cessitate consequentiæ sequitur ad auxilium
efficax) tollit indispensabiliter maculam, et
consequenter Dei offensam, ut Iract. præ­
ced. disp. 2, dub. 6, explicuimus : sed qui
meretur de condigno id ad quod sequitur
destructio offensæ, meretur etiam de condi- j
gno Offensae remissionem, ut hucusque de­
claravimus : ergo qui de condigno meretur
peccatori auxilium efficax ad actum contri­
tionis, aut charitatis, eodem merito meretur
remissionem offensæ.

I

DUBIUM III.

I Utrum justuspossit sibi mereri reparationem
I
post lapsum.
Cum meritum duplex sit, aliud de condi­
gno; et aliud de congruo ·. et rursus possit
ad aliquod præmium dupliciter comparari,
videlicet vel secundum praesentem provi­
dentiam, vel secundum potentiam Dei ab­
solutam; nequit praesens dubium, quod
unicum videtur, perfecte resolvi, nisi illud
secemus in parles. Et ita disquirendum est
primo, an justus secundum præsentem
providentiam mereatur de condigno repa­
rationem post lapsum : secundo, an illam
mereri de condigno valeat secundum poten­
tiam Dei absolutam : tertio, utrum illam
mereatur, aut mereri queat, saltem merito
de congruo. Quibus difficultatibus eodem
ordine respondebimus.
§ IStatuitur prima conclusio.

63. Dicendum est primo, justum secun-Prionsdum præsentem Dei providentiam non
mereri de condigno reparationem post lap­
sum. Hæc conclusio est de fide, eamque
docent D. Thom. in præsenti, et ejus 1 nter-d.ibo.
prêtes, aliique Doctores, quos dabimus
num. 66. Probatur primo authoritate sacrae
Scripturae; nam Ezech. 18, dicitur : Si Eredi.
averterit se justus a justitia sua, et fecerit 2i
iniquitatem, omnes justitiæ ejus quas fecerat,
non recordabuntur. Si autem opera in tem­
pore, et statu justitiæ facta possent secun­
dum præsentem providentiam extendi ad
merendum de condigno reparationem post
lapsum, prædictum testimonium falsificaretur ; nam tunc Deus reparationem, et
justificationem homini tribuens attenderet
ad opera, quæ prædictus homo ante pecca­
tum fecerat, iliaque prædicto præmio ex
justitia remuneraret, ac subinde eorum re­
cordaretur.
Confirmatur primo : nam justificatio im- cOnfif.
pii secundum præsentem providentiam fit m’!ar
gratis, prout ly gratis excludit saltem me­
rita de condigno, ut docet Concil. Trident.
sess. 6, cap. 8, et latius supra ostendimus
num. 3 ; sed si reparatio post lapsum esset
præmium debitum præcedentibus operibus
injustitia factis, tanquam meritis de con­
digno,

digno, jam impii justificatio non fieret gra­
tis, sed ex meritis præcedentibus, ut ex
ipsis terminis liquet : ergo secundum præ­
sentem providentiam merita justi non se
extendunt ad merendum de condigno repa­
rationem post lapsum.
Confirmatur secundo, quia ad meritum
de condigno requiritur pactum, sive pro­
missio præmiantis, ut diximus disp. 1,
dub. 6; sed de facto Deus justo merenti non
promisit reparationem post lapsum; nec
enim in sacra Scriptura talis promissio le­
gitur, sed potius adsunt oppositæ, et mani­
fest® comminationes : ergo justus secun­
dum præsentem providentiam non meretur
de condigno reparationem post lapsum.
rertio. Confirmatur tertio, quia secundum præ­
sentem Dei providentiam meritum de con­
digno, et præmium ei correspondens com­
parantur inter se juxta eorum naturalem
exigentiam; nec enim adest fundamentum,
ut dicamus, quod præsens Dei providentia
hunc ordinem invertit : atqui non est con­
sonum naturæ meriti de condigno ordinari,
et extendi ad reparationem amicitiæ inter
merentem, et præmiantem, quæ post ip­
sum meritum rescinditur, ut patet etiam in
humanis ; ridiculum enim meritum esset,
si quis amico diceret : < Facio tibi hoc
« obsequium ad merendum, ut postea me
« revoces ad hanc amicitiam, quam statim
« violabo alapam tibi infligendo, aut tuum
« filium occidendo : » ergo juxta præsen­
tem providentiam justus non meretur de
condigno reparationem post lapsum. Quod
opus non est amplius hic confirmari : nam
evidentius adhuc constabit ex dicendis pro
secunda conclusione.
64. Sed objicies : nam secundum præ­
sentem providentiam justus meretur de
condigno non solum vitam æternam, sed
etiam ipsius vitæ æternæ consequutionem,
CoMil. ut docet Concil. Trident, sess. 6, can. 32 ;
sed nequit consequi vitam æternam, nisi
post lapsum reparetur : ergo justus de facto,
et secundum præsentem providentiam me­
retur de condigno reparationem post lap­
sum. Patet consequentia ; nam qui de con­
digno meretur consequutionem alicujus
præmii, meretur etiam de condigno remo­
tionem eorum, quæ præmii assequutionem
impediunt. Quod significasse videtur Apost.
id Htb.a(l Hebræos 6, ubi alloquens fideles, qui a
e- gratia, et justitia exciderant, ait : Confi­
dimus autem de oobis, dilectissimi, meliora,
et viciniora saluti ; non enim injustus est

835

Deus, ut obliviscatur operis vestri, et dilec­
tionis, quam ostendistis in nomine ipsius :
qui ministrastis sanctis, etc. Si autem præ­
dicti fideles per opera in statu justitiæ facta
non meruissent de condigno reparationem
post lapsum ; minime posset Deus injustus
dici, tametsi illorum operum non recorda­
retur, sed ea prorsus irremunerata relin­
queret.
Propter1 hanc objectionem quidam
dixe-9
uornn
·
dam
res·’
runt, quod justus per bona opera non mere- ponsio.
turde condigno gloriæconsequutionem ab­
solute, sed dependenter a conditione futurae
perseverantiae; etitasalvarefacilesibi viden­
tur, quod justus merens de condigno glo­
riam, non mereatur de condigno donum
perseverantiae, nec reparationem post lap­
sum. Pro quo dicendi modo refertur Picus
Mirandulanus in Apolog. quæst. 2, cui favet
Concilium Trident. loco in objectione ci­
tato, ubi ait : Si quis dixerit hominem justi­
ficatum non vere mereri augmentum gratiæ,
vitam æternam, et ipsius vitæ æternæ, si ta­
men in gratia decesserit, consequutionem,
anathema sit. Ubi vides, expresse proponit
conditionem finalis perseverantiæ.
Hunc tamen dicendi modum expresse Dispeilirefellit D. Thom. in præsenti, art. 7 ad 3, tnr’
his verbis : « Dicendum quod quidam dixe« runt, quod nullus meretur absolute vitam
« æternam, nisi per actum finalis gratiæ ;
« sed solum sub conditione, si perseverat.
« Sed hoc irrationabiliter dicitur , quia
« quandoque actus ultimæ gratiæ non est
« magis meritorius, sed minus, quam actus
« præcedentes, propter ægritudinis oppres« sionem. Unde dicendum est, quod quili—
« bet actus charitatis meretur absolute vi« tam æternam ; sed per peccatum sequens
« ponitur impedimentum præcedenti me« rito, ut non sortiatur effectum; sicut etiam
« causæ naturales deficiunt a suis effectibus
« propter superveniens impedimentum. »
Nec oppositum significavit Concilium Tri­
dent. loco citato; nam illa verba : S» tamen
in gratia decesserit, referuntur ad exequutionem efficacem collationis gloriæ, quæ est
extra essentiam meriti ; non autem ad condignitatem, et jus, per quæ meritum essen­
tialiter constituitur : unde ex prædicto
testimonio minime colligitur, quod injusto
non sit meritum absolute ad gloriam, sed
solum quod hujus efficax collatio dependet
a pluribus conditionibus, et præcipue a
perseverantia finali. Et ita justus abso­
lute, et independenter a conditione futur®

DISP. VI, DUB. III.
836

DE PRÆMIO MERITI.

837

i

parationem post lapsum.Consequentia patet.
Major etiam constat, nam qui de condigno
perseverantiae meretur de præsenti glo­ J reviviscant per subsequentem pœnitentiam,
meretur gratiam sanctificantem ut peccatori
riam dandam dependentor a conditione I ut vidimus disp. prxced. sed minime suadet,
perseveranti® finalis.
conferendam, meretur de condigno remis­
I quod justus per bona opera mereatur de
condigno futuram reparationem post lap­
65. Ad objectionem e reo respondetur
sionem infinitae offensæ Dei, ac proinde desum. Et hanc interpretationem tradunt D.
betei offerre obsequium, seu meritum æsti no. concedendo præmissas, et negando conse­
mabilitatis simpliciter infinitæjquod tamen
Anselmus, Bruno, Hugo, aliique Exposi-D{,^!
quentiam. Cujus probatio minime urget ;
puræ creaturæ repugnat, ut dub. prxced.
nam ex eo. quod quis de condigno merea­
tores ad prædictum locum, et D. Thom. ibi hei
sect. 3, ubi relatis verbis Apostoli, ait :D ™·
tur aliquod præmium, ad summum infer­
ponderavimus. Minor denique ostenditur,
« Contra, Ezech. 18, dicitur: Si averteritse
tur, quod mereatur de condigno conditio­
quia reparatio post lapsum fit formaliter
«justus a justitia sua, omnes justitiæ ejus
nes se tenentes ex parte præmii, et remo­
pergratiam sanctificantem ut peccatori dan­
«non recordabuntur. Respondeo, quod
tionem impedimentorum se tenentium ex
dam ; nec enim reparatio post lapsum po­
« homo qui cadit post gratiam, dupliciter
parte illius : minime tamen colligitur,
test intelligi, nisi et gratia sanctificans in« potest se habere. Uno modo, quud in malo
quod mereatur conditiones se tenentes ex
I
fundalur, et subjectum, cui infunditur, sup­
« perseveret ; et tunc Deus omnes justitias
parte subjecti merentis, vel meriti persisponatur præexistere in statu peccati : ergo
« ejus obliviscitur. Alio modo, quod poenitentiam. Sicut enim meritum non meretur
qui meretur de condigno reparationem post
« teat; et tunc bonoruni præcedentium resemetipsum, aut principia a quibus essentia­
lapsum, mereturetiam decondigno gratiam
« cordatur. quia reputantur sibi ad meriliter dependet : ita nec meretur conditiones,
sanctificantem ut peccatori conferendam,
« tum. Unde dicit Glossa, quod mortificata
quas ex partesui essentialiter importat, qua­
cafr- Confirmatur primo, quia reparatio post
« reviviscunt.
les sunt existentia gratiæ,et absentia peccati;
•riEo. lapsum magis explicite affert remissionem
eæ quippe non pertinent ad præmium, sed ad
offensæ Dei, quam gratia ut peccatori danda:
meriti positionem, et permanentiam. Unde
sed quia gratia ut danda peccatori affert ne­
§ Π.
ex eo, quod quis mereatur absolute vitam
cessario remissionem offensæ Dei, nequit
æternam, non meretur absolute perseve­
esset præmium correspondons merito de
Alia assertio pro perfectiori dubii decisione.
rantiam, vel gratiæ, si defecerit, restitutio­
condigno puræ creaturæ. Probatur major,
66. Dicendum est secundo, repugnaresecci
nem. Sic videmus, quod licet gratia per
quia gratia ut danda peccatori, videtur posse
etiam per respectum ad potentiam Dei ab- “[θ13'
semetipsam importet jus quasi physicum ad
considerari specifîcative, et præcisive a re­
solutam, quod justus mereatur de condigno
gloriam per modum hæreditatis, nihilomi­
missione offensæ Dei, ita ut gratia sit præ­
reparationem post lapsum. Ita colligitur ex
nus non importat prædictum jus ad sui per­
mium per se inspectum a merito, et remissio
D. Thom. in præsenti, quem sequuntur
severantiam; quia hæc non se tenet ex parte
offensæ consequatur indirecte, et quasi per
communiter ejus discipuli, et alii plures.
hæreditatis, sed ex parte juris. In humanis
accidens ob incompossibilitatem offensæ Det
etiam merens absolute aliquod præmium I Quamvis enim eorum aliqui non ita se ex­
cum ejus gratia : cæterum reparatio post
plicent, utuntur tamen motivis generali­
non meretur sui conservationem, sine qua
lapsum nequit non exprimere remissionem
bus, quæ praedictum meritum per respec­
nequit illud præmium obtinere ; quia vi­
peccati, et offensæ; siquidem hæcsunt prætum ad quamcunque potentiam excludunt,
delicet permanentia merentis non se tenet
cipua damna per lapsum inducta, et per
ut videri potest apud Cajet. Conradum, et
ex parte præmii, sed ex parte ipsius me­
gratiam reparanda : ergo reparatio post
Medinam in præsenti, art. 7, dub. 1 e/2, CSi
rentis. Denique in naturalibus vis absoluta,
lapsum magis explicite affert remissionem
Arauxo dub. unico, Joannem a S. Thom.J““‘'
et absolute existens, qua causa potest pro­
offensæ Dei, quam gratia ut peccatori con­
disp. 31, art. 2, Gonet disp. 2, art. 8, AI- Joan-a
ducere effectum, non est vis ad conservatio­
ferenda.
var. disp. 59, de auxiliis, num. 12. Qui- Goaet.
nem ejusdem causæ, sine qua effectus non
secundo Confirmatur secundo, quia majorem imbus etiam consentiunt B. Albert. Gabriel,
producetur, quia nimirum prædicta causæ
proportionem dicit, quod justus mereatur
persistentia non se tenet ex parte effectus ;
Dionysius, et alii communiter Scholastici DionJ?sibi reparationem post lapsum, quam quod
in
2,
disp.
27
et
28.
D.
Antonin,
p.
4,
Ut.
îimn
sed est conditio se tenens ex parte causæ. ,
mereatur gratiam sanctificantem alteri
Idem ergo proportionabiliter. et ob ean­
9, cap. 7, § 3, Alexander 3 part, quxst. 69,
peccatori conferendam : ergo si hoc poste­
dem rationem in casu objectionis dicendum
inemb. 5, art. 2, Altisiodor. lib. 3, tract. 2 l^rca.
rius repugnat, magis repugnabit illud
’
1 Valent
est. Præsertim quia ubi meritum, destructa
quxst. 5, Vasquez, et Lorca in connotât, ad
prius. Probatur antecedens ; nam in se­
gratia, destruitur ; consequens est, ut ces­
art. cit. Valentia disp. 8, quxst. 6, punch 4,
cundo casu solum subjectum præmii reci­
§ 3, et alii plures.
sent jura merentis, et se non extendant ad
piendi supponitur in peccato, non autem
Primum hujus assertionis fundamentum Εαηώprædictæ gratiæ reparationem.
justus qui meretur; et ita in tempore col­
præjactum est dub. prxced. et potest ita for-"*n!o
Nec Apostolus contrarium significat loco
lationis præmii posset jus meritorum per­
in objectione citato ; sed exhortatur fideles
mari. Quoniam repugnat, quod homo pu­
severare : at in primo casu non solum
ad poenitentiam spe futuræ gloriæ, quæ an­
rus mereatur de condigno gratiam sancti­
subjectum præmii, sed etiam merens foret
tiquis etiam meritis ex justitia respondebit,
ficantem ut peccatori dandam : sed qui
in peccato, cum præmium conferretur ;
si hæc per pœnitentiam, et novam justifi­
meretur de condigno reparationem post
siquidem esset idem suppositum, et alias
cationem refloreant. Unde praedictum teslapsum, meretur de condigno gratiam sanc­
non posset verificari, quod sibi mereretur
monium aptum quidem est ad evincendum,
tificantem ut dandam peccatori : ergo repu­
reparationem post lapsum, si tempore coi-.
quod antiqua merita peccato mortificata
gnat, quod justus de condigno mereatur re­
parationem
•

lationis præmii non esset in peccato : ergo
majorem improportionem dicit, quod jus­
tus mereatur sibi reparationem post lap­
sum, quam quod mereatur alterius homi­
nis peccatoris justificationem. Nec huic
motivo, et confirmationibus potest respon­
sio adhiberi, quæ convulsa non maneat ex
dictis dub. prxced.
67. Oppones tamen cum quodam Ju- Objecniore : nam ideo pura creatura non potest t10,
de condigno mereri alterius peccatoris
justificationem, quia nequit habere meri­
tum simpliciter infinitum, et quale requi­
ritur ad promerendum decondigno remis­
sionem offensæ Dei : sed fieri divinitus
potest, ut habens meritum simpliciter in­
finitum ordinet illud ad consequendam sibi
reparationem post lapsum : ergo fieri po­
test, ut quis mereatur sibi de condigno præ­
dictam reparationem ; et consequenter falsificatur assertio nostra, prout statuit uni­
versaliter oppositum. Suadetur minor,
quia si humanitas esset unita Verbo pro
tempore determinato, v. g. pro unico die,
eoque transacto revocaretur ad suam subs­
tantiam , et potentiam peccandi , posset
prædicta humanitas merita infinita, quæ
tempore unionis hypotasticæ habet, ordi­
nare ad suam reparationem post lapsum in
peccata, quæ postea sibi relicta incurret ;
neque enim in hoc apparet aliqua repu­
gnantia : ergo fieri potest, ut habens me­
ritum simpliciter infinitum ordinet illud
ad consequendam sibi reparationem post
lapsum.
Respondetur negando minorem ; nam Solvitur,
suppositum divinum, quod solum potest
habere meritum simpliciter infinitum, in­
capax est lapsus in peccatum : quocirca
licet aliis reparationem de condigno me­
reatur, nequit tamen illam sibi mereri.
Caetera autem supposita, quæ labi possunt,
nequeunt habere meritum simpliciter in­
finitum , quale ad promerendum de con­
digno prædictam reparationem desideratur.
Ad minoris vero probationem, omisso an­
tecedenti , negamus consequentiam ; quo­
niam actiones, et passiones non sunt natu­
rarum , sed suppositorum , et subsisten­
tium. In prædicta autem hypothesi, licet
salvaretur identitas ex parte humanitatis,
non tamen ex parte suppositi ; nam suppo­
situm merens esset persona divina, suppo­
situm vero quod reparatur, esset persona
creata. Unde minime verificarelur, quod
quis mereretur sibi reparationem post lap-

DISP. VI, DUB. III.
838

839

DE PRÆMIO MERITI.

sum, sed quod persona divina in hac hu­
manitate subsistens mereretur de condigno
personae creatæ in eadem humanitate pos­
tea subsistenti reparationem post lapsum.
Nec in hoc casu merita praecedentia mor­
tificarentur per subsequens peccatum in
alio supposito commissum ; sed semper
manerent in acceptatione Dei, ut propria
illius suppositi divini, quod in eadem hu­
manitate subsistens illa elicuerat, et ad
prædictum effectum ordinaverat.
Alia ra­
68. Deinde probatur eadem assertio alia
tio pro
asser­ ratione desumpta ex D. Thom. in præsenti,
tione.
quæ potest ita proponi : nam implicatorium
est illud meritum, cui ab intrinseco repu­
gnat efficax attingentia, seu consequutio sui
præmii : sed merito de condigno ordinato
ad merentis reparationem post lapsum, ab
intrinseco repugnat efficax attingentia, et
consequutio prædicti præmii : ergo tale
meritum est implicatorium. et consequenter
nec per absolutam Dei potentiam fieri po­
test. quod quis mereatur sibi de condigno
reparationem post lapsum. Utraque conse­
quentia palet. Major est manifesta, quoniam
licet causa possit impediri ab actuali, et effi­
caci attingentia sui effectus, fieri tamen non
valet, ut causæ ab intrinseco repugnet effec­
tum attingere, cum causa constituatur per
habitudinem ad effectum, sive per aptitudinem, ut sic dicamus, et non repugnantem
ejus attingentiaiu. Qua ratione etsi intellec­
tus suspendi valeat ab intelligendo, et ignis
a calefaciendo ; nihilominus implicat intel­
lectus, cui repugnet intelligere, et ignis cui
repugnet calefacere. Constat autem, quod
meritum de condigno est causa præmii in
esse talis. Ergo quamvis aliquando meri­
tum impediatur ab attingentia actuali, et
efficaci præmii, ut contingit in his qui non
perseverant; chimæricum tamen est illud
meritum, cui ab intrinseco repugnat efficax
attingentia, seu consequutio sui præmii.
Minor denique ostenditur, quia meritum
ordinatum ad reparationem post lapsum,
nequit hoc præmium efficaciter inferre, et
attingere, nisi post lapsum, et peccatum ;
reparatio enim post lapsum, quatenus talis,
essentialiter ipsum lapsum, et peccatum
præsupponit, ut ex ipsis terminis liquet : et
consequenter inter meritum, et tale præ­
mium debet mediare peccatum : atqui pec­
catum meritosupcrveniens illud mortificat,
ejusque efficaciam excludit ; siquidem expel­
lit gratiam, cui'totà vis, et efficacia meriti I
innititur; et insuper constituit subjectura

Deo abominabile, et omni præmio indi­
gnum : ergo merito de condigno ad meren­
tis reparationem post lapsum repugnat ab
intrinseco efficax attingentia, et consequutio
prædicti præmii.
Confirmatur, et declaratur : nam meri- Coor­
tum, et præmium sunt correlativa : sed ΜΙ|°'
repugnat, quod reparatio post lapsum sit
præmium debitum operibus ante lapsum
factis : ergo repugnat, quod quis de condi­
gno mereatur reparationem post lapsum.
Probatur minor, quia reparatio post lap­
sum supponit merita mortificata post ipsum
lapsum, et ut constituta sub mortificationis
statu : at meritis mortificatis, quatenus
talibus, non debetur præmium ; alioqui
mortificata non essent, sed potius vitam, et
jus actuale explicarent, ut satis ex se cons­
tat : ergo repugnat, quod reparatio post
lapsum sit præmium debitum operibus ante
lapsum factis. Quod motivum cum sua con­
firmatione complexus est D. Thom. inhoc^·^·
art. 6, his verbis : Ratio meriti de condigno
dependet ex motione divinx gratte (utique
non solum actualis, sed etiam habitualis, ut
exposuimus disp. 3, dub. 1), qux quidem
molio interrumpitur per sequens peccatum.
Unde omnia bénéficia, qux post modum quis
consequitur, non cadunt sub merito, tanquam
motione prioris gratix usque ad hxc non se
extendente.
69. Respondebis, meritum exercere suam Effncausalitatem in primo instanti, in quo exis- sin:!1·
tit; tunc enim allicit præmiantem ad de­
cernendum præmium : in qua morali mo­
tione causalitas meriti sita est. Unde suffi­
cit, quod merens sit pro illo instanti in
statu gratiæ. Quod autem peccatum postea
succedat, est per accidens, et non impedit
antecedentem meriti causalitatem. Atque
ideo non repugnabit, quod meritum in statu
justitiæ habitum moveat præmiantem ad
decernendum, et conferendum reparatio­
nem post lapsum, et quod comparetur ad
hanc reparationem tanquam ad præmium,
et effectum. Sicut in naturalibus sufficit,
quod generans impresserit a principio vir­
tutem semini, ut effectus seminis attribua­
tur generanti, licet istud statim post decisum
semen moriatur.
Sed contra est primo : nam esto meritumPrxdoexerceat adæquate suam causalitatem in dllDf'
primo instanti in quo est, nequit tamen il­
lam exercere in ordine ad præmium, quod
explicite importat carentiam efficaciæ in
merito, et ejusdem meriti destructionem.
seu

seu suspensionem : sed reparatio post lap- I
sum explicite importat carentiam efficaciæ
in merito, elejusdem meriti destructionem,
seu suspensionem : ergo meritum in statu
justitiæ habitum nequii suam causalitatem
exercere in ordine ad reparationem post
lapsum. Minor est certa, quia reparatio post
lapsum essentialiter, et immediate supponit
statum peccati : sed hic status sicut essen­
tialiter includit carentiam gratiæ, ita essen­
tialiter complectitur carentiam efficaciæ in
merito, et ejusdem meriti destructionem,
seu suspensionem : ergo reparatio post lap­
sum explicite importat carentiam efficaciæ
in merito, et ejusdem meriti destructionem,
seu suspensionem. Major etiam ostenditur,
quia effectus in esse talis nequit importare
carentiam efficaciæ in causa, nec ejusdem
causæ destructionem ; cum potius causa
explicet suam efficaciam in actuali attin­
gentia effectus, et debeat ipsi aliquo modo
coexistere : sed præmium in esse talis est
meriti effectus : ergo repugnat, quod me- I
ritum exerceat suam causalitatem in ordine
ad præmium, quod in esse talis explicite, et
necessario importat carentiam efficaciæ in
merito, et ejusdem meriti destructionem,
seu suspensionem. Et hinc patet ad exem­
plum in contrarium adductum : nam licet
genitum aliquando producatur in tempore,
in quo generans jam non existit in seipso ;
tamen genitum in esse talis non importat
necessario carentiam efficaciæ in sua causa,
nec ejusdem causæ destructionem : sed hi
defectus aliunde, et per accidens importan­
tur. Contrarium autem accidit in repara­
tione post lapsum, quæ necessario dicit
carentiam efficaciæ in merito, et ejusdem
meriti suspensionem.
γ·ιίϊ- Secundo, et præcipue, quia falsum omnino
>!itr est, quod meritum exerceat adæquate suam
causalitatem alliciendo præmiantem ad de­
cernendum præmium ; et quod se cohnaturaliter non extendat ad causandum etiam
præmii collationem : sed merito ad repara­
tionem post lapsum repugnat ab intrinseco
efficacia ad causandam prædicti præmii col­
lationem : ergo implicat hujusmodi meri­
tum. Consequentia patet; nam licet causa
possit privari eo, quod naturaliter exposcit,
fieri tamen non valet, ut ab intrinseco
causæ repugnet id quod naturaliter petit :
ergo si meriti causalitas naturaliter se ex­
tendit ad causandam efficaciter præmii col­
lationem, implicatorium est meritum, cui
prædicta efficacia ab intrinseco repugnet.

Minor etiam est certa, quia reparatio post
lapsum necessario supponit carentiam effi­
caciæ in merito inductam post lapsum, seu
peccatum mortale : ergo merito ad prædic­
tam reparationem repugnat ab intrinseco
efficacia ad causandam talis præmii colla­
tionem. Major denique ostenditur ; nam
meritum tandiu exercet suam causalitatem,
quandiu præmians operatur ut motus a me­
rito ; quæcumque enim procedunt a præmiante ut præmiante, procedunt etiam a
merito ut merito -. sicut in exemplo, quod
nobis objicitur, omnis effectus seminis, in
quantum talis, est effectus generantis : atqui
præmians ut præmians principue operatur
cum præmium confert ; tunc quippe exercet
propriissimum officium præmiantis, ut sa­
tis ex se liquet : ergo falsum omnino est,
quod meritum exerceat adæquate suamcau­
salitatem alliciendo præmiantem ad decer­
nendum præmium, et quod connaturaliter
se non extendat ad causandam præmii col­
lationem.
70. Nec prodest si dicas, ad hæc verifi-Evasio,
canda sufficere, quod præmians, cum præ­
mium confert, attendat ad merita, non quæ
sint tempore collationis, sed quæ fuerint
tempore, quo præmium decrevit : nam eo
ipso vocificabitur. quod merita illa ut ad
tempus decreti pertinentia, causent etiam
præmii collationem. Et ita accidit in præ­
senti; nam licet tempore reparationis post
lapsum jam merita non sint, fuerunt tamen
tempore præcedentis decreti; tunc quippe
existebat merens in statu gratiæ, ut suppo­
nitur.
Hoc, inquam, nihil refert; quia licet non Evertisit de ratione meriti existere, aut elici phy- tur'
sice in tempore, quo præmium confertur;
debet tamen eo tempore existere moraliter
in acceptatione, et appretiatione præmian­
tis : si enim eo tempore præmians non affi­
ciatur ad merita, nec illa æstimet, nequit
verificari, quod operetur ut motus a meri­
tis, sed quod donum conferat vel gratis, vel
ob aliud motivum; et consequenter donum
collatum non poterit sortiri rationem præ­
mii merito rependendi : atqui Deus ut
conferens reparationem post lapsum, non
afficitur ad merita ante lapsum facta, nec
illa æstimat : ergo quod merita fuerint ante
lapsum, non sufficit ad causandam lapsus
reparationem. Probatur minor : tum quia
merita ante lapsum elicita mortificantur
per ipsum lapsum ; quæ mortificatio consis­
tit in eo, quod Deus non afficiatur ad merita

84Û

DE PR.EMIO MERITI.

quandiu sub statu mortificationis existant.
Tum etiam, quia si Deus tunc pro tunc alli­
ceretur ad menta, hæc non essent mortifi­
cata, sed prorsus viva; siquidem eorum
vita actualis exercetur per allicientiam et
conversionem præmiantis ad se. Tum præ­
terea, quia meritum non movet in abstracto,
et præcisive a merente; sed ut ipsi conjunc­
tum, et ab ςο participans suum valorem :
atque ideo sicut Deus non afficitur ad ho­
minem pro tempore lapsus, ita neque affi­
citur ad ejus merita. Tum denique, quia
sicut ob proximum motivum impossibile
est, quod Deus primo afficiatur ad opus eli­
citum ab homine peccatore, tanquam ad
meritum de condigno, sed per prius debet
intelligi, quod homo dignificetur per gra­
tiam : ita repugnat, quod Deus continuo
afficiatur ad opera hominis hic, ct nunc
existentis in peccato ; sed ut prædicta opera
denuo moveant, et acceptentur ad præ­
mium, opus est, quod homo prius intelligatur restitutus ad gratiam.
Diruitor
Unde quod dicitur de meritorum vita, et
nisœoti in eis complacentia tempore decreti, aut
imQ* per respectum ad prædictum tempus, est de
re non supponente : nam si semel repugnat,
quod reparatio post lapsum sit præmium
in exequutione collatum propter merita
ante lapsum facta, ut hucusque ostendimus;
pariter repugnabit, quod tale præmium ali­
quo tempore decernatur : atque ideo debet
negari suppositum. Possunt hæc omnia de­
clarari exemplo causæ finalis; nam si ab
intrinseco repugnaret media mandari exequutioni propter aliquem finem, pariter
repugnaret, quod talia media eligerentur
propter talem finem, sive (et in idem redit)
quod finis moveret ad electionem medio­
rum. Et similiter illud, quod in exequu­
tione necessario supponit carentiam alli­
cientia? in finem, sive quod finis a movendo
cessavit, minime valet habere rationem
medii, vel electi, vel exequuti propter finem,
ut satis ex se constat. Meritum autem ita
proportionabiliter movet ad præmium,sicut
finis ad media. Ergo impossibile est, ut il­
lud habeat rationem præmii, vel decreti,
vel exequuti, quod necessario in exequu­
tione supponit carenHam efficaciæ in me­
rito, ejusque a move do suspensionem. Et
hoc modo se habet eparatio post lapsum
ad bona opera anti lapsum elicita.

§ HI.
Ultima dubii resolutio.

71. Dicendum est tortio, justum non
posse mereri de congruo reparationem post sio
lapsum, loquendo de merito congruo pro­
prie dicto. Ita D. Thom. in præsenti, art. 7, D;n*·
ubi ait : Dicendum, quod nullus potest sibi
I
mereri reparationem post lapsum futurum,
j
nec merito condigni, nec merito congrui. Et
j
denique ita concludit corpus articuli : Et
ideo nullo modo aliquis potest sibi mereri
reparationem post lapsum. Et in respons.
ad 2, ait : Dicendum, quod aliquis potest
alteri mereri ex congruo primam gratiam,
quia non est ibi impedimentum, saltem ex
parte merentis, quod invenitur dum aliquis
post meritum gratix a justitia recedit. Unde
sic docent communiter Thomistæ locis nu-Thoaiii
^η·
mero 66 relatis, Albertus, et Alensis, et$“&
Altisiodor. ibidem, Comnchus 2,2, disp. 8,Couind
num. ult. et alii plures.
Fundamentum est illud, quod secundo Raiw
loco pro assertione præcedenti expendimus, meot*·
et potest huic ita applicari ; nam licet meri- lb·
tum de congruo proprie dictum non im­
portet valorem æqualem praemio, nec jus
strictæ justitiæ ad illud consequendum;
importat tamen jus amicabile intrinsecum,
fundatum non in sola extrinseca Dei mise­
ricordia, sed etiam in dignitate merentis,
sive in ejus amicitia cum praemiante, ut
exposuimus disp. 2, dub. unico. Quæ omnia
sicut requiruntur ad primam prædicti me­
riti elicientiam, ita requiruntur ad ejus
continuationem usque ad consequutionem
præmii, ut liquet ex dictis § prxced. Constat
autem, quod meritum de congruo ad repa­
rationem post lapsum importat ab intrin­
seco suspensionem sui per ipsum lapsum,
et quod merens cadat a pristina dignitate,
et amicitia cum Deo, quibus prædictum
meritum innititur. Ergo fieri non potest,
quod justus mereatur de congruo reparatio­
nem post lapsum.
Confirmatur primo, quia repugnat con- Confirferri per modum præmii, quod ab intrin- primo,
seco supponit absentiam meriti : sed repa­
ratio post lapsum ab intrinseco supponit
absentiam meriti, sicut et absentiam gratiæ,
cui meritum innititur : ergo repugnat
reparationem post lapsum comparari per
modum præmii ad merita præcedentia,
sive condigna, sive congrua.
Confirmatur secundo, quia repugnat fieri&««&·
remunerationem

841

DISP. VI, DUB. III.
remunerationem ubi non est aliquid remunerabile ; sicut implicat dari calefactionem,
ubi non est aliquod calefactibile : sed re­
paratio post lapsum non supponit aliquid
remunerabile, siquidem merita præcedentia
mortificata per peccatum non existunt in
remunerabilium statu, alioqui mortificata
non essent : ergo implicat, quod reparatio
post lapsum habeat rationem remunerationis, seu præmii : repugnat autem meritum
ad id, quod nequit rationem præmii sortiri:
ergo repugnat quod justus mereatur de con­
digno reparationem post lapsum, loquendo
de merito congruo proprie dicto.
M· 72. Diximus , loquendo de merito congruo
!9λ proprie dicto, quale est illud quod in argu­
mento descripsimus. Quia si loquamur de
merito congruo abusive, et metaphorice dic­
to, prout est idem, ac consequutio doni,
fandata non in aliquo jure ex parte reci­
pientis, sed in pura dantis misericordia,
concedi potest, quod justus per opera in
gratia facta mereatur de congruo repara­
tionem post lapsum. Et hoc tantum inten­
ta», dit D. Thom. ad Hebr. cap. 6, lect. 3,
ubi ait : Dicendum, quod duplex est meritum:
unum quod innititur justitiæ, et istud est me­
ritum condigni. Aliud, quod soli misericordiae
innititur, quod dicitur meritum congrui. Et
de isto dicit, quod justum est, id est con­
gruum, quod homo qui multa bona facit, me­
reatur . Ista enim misericordia conjunct a est
quodammodo justitia), plusquam in illo qui
nunquam aliud fecit. Et istô modo non obli­
viscitur Deus operis, et dilectionis. Ad quod
etiam pertinet proloquium illud desump­
si tam ex Aristot. 9, Ethicor. cap. 5 : Aliquid
tribuendum est veteri amicitiæ. Nam licet
sabsequens offensa jura amicitiæ violet, et
ejus privilegia excludat, fieri tamen solet,
ut amicus offensus veteris amicitiæ recorI
detur, et pronior fiat ad reconciliationem.
Quod tamen in nostro casu non fiet ob ali­
quod jus fundatum in meritis praecedenti­
bus, sed ex sola misericordia Dei, qui sicut
citra omnem injuriam posset ad illa non
attendere, ita etiam potest misericordi­
ter eorum recordari, et hominem lapsum
ad suam gratiam restituere. Sed de hoc
nulla extat lex, pactum, vel promissio Dei,
et ita oppositum solet frequenter accidere.

Samant. Curs, theolog. tom. X.

§ IV.
Satisfit argumentis adversantium opinionum.

73. Contra primam conclusionem nui- θΡ*"!?
lam reperimus sententiam , quæ probetur
Authoribus ; nec occurrit aliquod argumen- riusiotum, cui opus sit satisfacere. Contra se- ncm
eundam, et valde communem assertionem
sentit Joannes deRipalda disputée», sect.2, Bipaida.
conci. 3, probatque suam opinionem primo,
quia infusio gratiæ, et remissio peccati non
sunt supra condignitatem operum justi :
ergo fieri divinitus potest, ut accedente Dei
pacto justus mereatur de condigno repa­
rationem post lapsum. Secundo, quia me- Argu..
i i .
.
.
« menta,
ritum non habet majorem efficaciam ad
merendum aliis, quam ad merendum sup­
posito, cujus est : sed non repugnat, quod
justus de condigno mereatur alteri repara­
tionem post lapsum : ergo nec repugnat,
quod illam mereatur sibi de condigno. Ter­
tio, quia efficacior est contritio elicita a
justo, quam elicita a peccatore : sed fieri
divinitus potest, ut peccator eliciendo con­
tritionem mereatur de condigno suam jus­
tificationem ·. ergo fieri etiam poterit, quod
justus eam eliciens mereatur de condigno
reparationem post lapsum.
Ad primum respondetur primo negandoDiioitur
antecedens-, nam ut constat ex dictis dub. primunl'
prxced. nulla pura creatura valet de condi­
gno mereri remissionem peccati. Respon­
detur secundo, quodetsi justus posset mereri
de condigno remissionem peccati secundum
se, non tamen remissionem peccati com­
mittendi post meritum; nam hujusmodi
peccatum vim meriti supprimit, et evacuat
ut ponderavimus num. 68.
Ad secundum respondetur primo ne-oreurn·.
gando minorem, juxta ea quæ diximusdub. u^epraeced. Respondetur secundo omittendo
præmissas, et negandoconsequentiam;quia
justus merens alteri reparationem post
lapsum, conservare potest justitiam, et me­
ritum pro tempore, quo prædicta reparatio,
seu præmium conferretur. Ille vero, qui
sibi prædictam reparationem mereretur,
non posset non amittere jus meritorum
ante præmii collationem, quod reddit me­
ritum implicatorium.
Ad tertium respondetur primo negando uifimo
minorem ; repugnat enim, quod quis independenter a gratia sanctificante mereatur
de condigno præmium insignis adeo valo54

842

DE PRÆMIO MERITI.

ris. ut salis constat ex dictis disp. 3, dub. 1,
et multo magis repugnat, quod peccator il­
lud mereatur, ut ex se liquet. Aliunde
etiam negandum est minoris suppositum ;
nam implicat, quod contritio conjungatur
cum statu peccati, ut ostendimus tract,
præced. disp. '2, dub. 6, § 2. Respondetur se­
cundo omittendo praemissas, et negando
consequentiam,- nam illud qualequale me­
ritum repertum in contritione elicita a
peccatore, non peteret interrumpi per
subsequens peccatum, sed posset conser­
vare valorem suum usque ad præmii col­
lationem. Meritum autem in ordine ad
reparationem post lapsum petit ab intrin­
seco interrumpi per subsequens peccatum ;
et ita repugnat ei efficacia perducendi ad
praedictum præmium; quod destruit veri
meriti rationem.
Opinio
74. Secunda sententia docet, posse juslenam *llin merer’
°θηοΓβ° reparationem post
assertio-lapsum. Et licet aliqui ejus patroni non
nem· satis explicent, quale meritum de congruo
adstruant, magis tamen significant se loqui
de merito congruo proprie, et intrinsece
D.Eona. tali. Quam opinionem tuentur D. Bonavent.
Gabriel.
2, dist. 28, in expositione litterx, Gabriel
ibidem, dist. 27, quæst. 1, art. 3, dub. 3.
Scotos. Scotus in 4, dist. 2, quxst. 1, art, 2. Vega
Bcfiarm ^e^lisl^cat· quxst. 6 ad 6. Bellarm. lib. 5
Suarez.
Justificat, cap. 2. Suarez lib. 12 de graKipaldaj|a> cap 33
a{jj qU03 refert( et sequitur
Ripalda ubi supra, sect. 3.
Probatio
Probatur primo ex Sacra Scriptura ; nam
extun^* ParaliP- caP- 19, quidam Propheta dixit
2.Parai. ad Josaphat Regem Juda : Impio prxbes au19‘ xilium, et his qui oderunt Dominum, amici­
tia jungeris : et idcirco iram quidem Domini
merebaris, sed bona opera inventa sunt in te.
Quibus verbis significavit, Deum intuitu
bonorum operum, quæ prius fecerat Josa­
phat. illum reduxisse ad antiquam gratiam.
Ergo justus per bona opera meretur saltem
de congruo reparationem post lapsum.
Conflr- Confirmatur ex D. Thom. 2, 2, quxst.
matines 186, art. 10, ubi docet Religiosos citius surD aho'gere a peccatis, quia perfecti sunt, quam
illi qui virtutis studio non incumbunt : sed
hæc differentia fundatur in majori con­
gruitate, quam Deus reperit in meritis præcedentibus Religiosorum, potius quam in
aliorum meritis : ergo justus potest de con­
gruo mereri reparationem post lapsum.
Locu_
Ad testimonium sacræScripturæ responScriptu- detur primo impossibile non quod JornHun> saphat rex Juda non peccaverit graviter

præbendo auxilium Regi Israel; atque ideo
quod ejus merita mortificata non fuerint,
Peccavit tamen venialiler ex humana qua­
dam affectione, propter quod dignus erat
aliqua pœna temporali, utputa infirmitate,
morte, vel alia calamitate. Sed Deus ad bona
opera attendens, pœnam hanc ipsi remisit.
Et hoc significant verba Prophætæ superius
relata. Cui interpretationi favet D. Thom.
loco proxime cit. in resp. ad 2.
Deinde respondetur admittendo , quod
Josaphat graviter peccaverit, et quod Deus,
ut ei parceret, ad antiqua bona ipsius opera
attenderit. Ex hoc tamen non infertur,
quod prædicta opera habuerint rationem
meriti de congruo proprie, et intrinsece
talis ; sed tantum, quod fuerint meritum de
congruo abusive, et metaphorice dictum,
prout idem est, ac impetratio, vel consequutio alicujus beneficii, ut supra num. 72
dicebamus.
Ad confirmationem respondetur negando
minorem intellectam de congruitate pro-D·,^
prie accepta, quae importat aliquod jus ex
parte merentis. Sed differentia illa aliunde
provenit, ut colligitur ex D. Thom. loco
citato. Primo ex eo, quod Religiosi perfecti
vacant studio virtutis, et non ita praepe­
diuntur vitiorum vinculis : unde si forte
ceciderint, minorem indispositionem, sive
resistentiam habent ad conversionem ,
juxta illud Psalm. 36: Cum ceciderit, non^#.
collidetur. Quem locum exponens Origen. Orj
hom. 4, inquit : Injustus si peccaverit , non
panitet, et peccatum suum emendare nescit:
justus autem scit emendare, scit corrigere.
Secundo provenit ex providentia Dei, qui
non solet communiter constituere homines
in statu magnae perfectionis, nisi prædestinati sint : unde ad eandem providentiam
spectat homines insignis sanctitatis, si ab
ea exciderint, ad antiquam gratiam redu­
cere. Provenit tertio ex eo, quod Religiosus
juvatur a sociis ad resurgendum, et provo­
catur eorum exemplis, incitaturque ipsius
instituti observantiis, juxta illud Ecclesiast. E(ilei
4: ST unus ceciderit, ab allero fulcietur, Vx <·
soli, quia cum ceciderit, non habet sublevan­
tem se. Sed reparatio hæc Religiosorum
infallibilis non est, nec de illa extat lex,
aut promissio divina; cum non semel vi­
deamus contrarium, ut dum aliorum rui­
nam miramur , proprium lapsum formi­
demus. Quod sapienter insinuavitD. Thom. D
loco cit. in resp. ad 3, ubi de Religiosis ait :
« Si autem perveniant ad hoc, quod ex
contemptu

DISP, VI, DUB III.

j
'
'·
ί

I
I

S
I

« contemptu peccent, officiuntur pessimi,
« et maxime incorrigibiles, secundum illud
nJrem « Ilierem. 2 : Confregisti jugum, dirupisti
« vincula, dixisti, : non serviam. In omni
« colle sublimi, et sub omni ligno fron« doso tu prosternebaris meretrix. Unde
D Aog' « August, dicit in epist. 137, ad plebem
« Hippon. Ex quo Deo servire cæpi, quoα modo difficile expertus sum meliores,
« quam qui in monasteriis profecerunt ;
« ita non sum expertus pejores, quam qui
α in monasteriis ceciderunt. »
ώω*
Arguitur secundo : nam homo utjus»rgu- tus, et ut postea lapsus, se habet ut duplex
suppositum, nempe ut merens, et ut reci­
piens præmium : sed unus homo justus
potest alteri homini mereri justificationem
merito de congruo proprie dicto, ut dixi­
mus dub. præced. num. 28 ; ergo eodem
meriti genere poterit sibi mereri repara­
tionem post lapsum.
Confirmatur, quia meritum de congruo
proprie dictum nihil aliud est, quam quædam amicabitis dispositio ad consequendum aliquod donum : sed justus ordinans
sua merita ad reparationem lapsus, quem
timet, ponit aliquam amicabilem disposi­
tionem ad praædictum beneficium, siquidem ordinationis tempore conservat gratiam Dei, cui placent opera amici : ergo
justur meretur de congruo reparationem
post lapsum.
Srju’argumentum respondetur negando
mento, consequentiam. Et ratio disparitatis habe­
tur ex dictis ; nam qui meretur alterius
reparationem, potest per se loquendo con­
servare jus meritorum usque ad prædicti
beneficii collationem , eamque efficaciter
causare. Cæterum meritum ad reparatio­
nem lapsus ejus, qui meruit, implicat ab
intrinseco sui suspensionem, mortificatio­
nem, et carentiam efficaciæ ad inferendum
prædictum præmium; siquidem ipsa reparatio post lapsum explicat præsuppositum
lapsum, et gratiæ, ac meriti suspensionem.
Potestque exemplum ab Adversariis allatum
in ipsos retorqueri ; nam ut optime obser^Aivar.' varunt Medina, et Alvarez supra citati, si
Petrus merens Paulo justificationem laba­
tur in peccatum grave, antequam Paulus
justificetur, reparatio Pauli non fiet postea
ex merito Petri, quod eo tempore mortificatum jam est, et caret efficacia ad causan­
dum ; sed fiet ob aliud motivum. Cum ergo
meritum ad reparationem post lapsum
necessario implicet lapsum ante collatio­

843

nem præmii ; minime potest ad ejus colla­
tionem extendi, et consequenter reparatio
prædicta nequit fieri propter ejus merita,
qui lapsus est.
Ad confirmationem respondetur, meri-Dj|Ojtor
tum congrui consistere in dispositione illa
amicabili relata ad præmium eidem dispo­
sitioni composibile : secus vero si referatur
ad præmium, quod ab intrinseco supponit
ejusdem dispositionis destructionem. Et
hoc posterius accidit in præsenti; nam re­
paratio post lapsum supponit in merente
absentiam gratiæ, per quam illa dispositio
fiebat amicabilis, et congrua.
Arguitur tertio : quia justus rationabili-Tertium
ter potest petere a Deo reparationem post
lapsum : ergo illam impetrare, et conse­
quenter ipsam mereri de congrao. Secunda
consequentia patet ex prima, quia meritum
de congruo coincidit cum impetratione.
Prima vero sequitur ex antecedenti : nam
proprium orationis est impetrare. Antece­
dens autem constat ex oratione David Psal.
70. Cum defecerit virtus mea, ne derelin­
quas me : petit enim juxta communem in­
terpretationem, ut si forte lapsus fuerit in
peccatum, reparetur a Deo, et revocetur
ad antiquam amicitiam.
Respondetur concedendo antecedens, etscsponprimam consequentiam, et negando secun- S1O‘
dam intellectam de merito congruo proprie
dicto. Et ratio disparitatis est, quia meri­
tum de congruo proprie dictum non inni­
titur soli præmiantis misericordiæ, sed ali­
cui merentis juri, saltem ex justitia imper­
fecta; impetratio vero non petit prædictum
jus, sed innititur misericordiæ, et liberalitati divinæ. Unde videmus, quod pecca­
tores aliqua impetrant a Deo, quæ tamen
nequeunt mereri ob intrinsecam indigni­
tatem. Et ob eandem causam potest justus
petere a Deo reparationem post lapsum,
eamque aliquando impetrat; nequit tamen
illam mereri merito de congruo proprie
dicto. Quam responsionem tradit D.Thom.D Th0_
in præsenti, in resp. ad 1, his verbis :
« Dicendum, quod desiderium, quo quis
« desiderat reparationem post lapsum, jus« tum dicitur, et similiter oratio, qua ten« dit ad justitiam; non tamen ita, quod
« justitiæ innitatur per modum meriti, sed
« solum misericordiæ. »
Nec audiendus est Ripalda, qui loco su- Ripalda.·
pra citato intendit confundere rationem
propriam impetrationis cum ratione meriti finior
de congruo; nam adest inter hæc latissima

844

DE PRÆMIO MERITI.

differentia, et multoties ubi datur impetra­
tio. non datur meritum de congruo, et e
converso. Pauper enim petendo impetrat
eleemosinam, quam tamen non meretur :
Beati etiam impetrant aliis plura beneficia,
qui tamen non sunt in statu merendi : e
contra vero reprobus, quandiu est in gra­
tia, meretur gloriam, et nihilominus illam
reipsa non impetrat. Quodlibet etiam me­
ritum requirit statum gratiæ in subjecto ;
quam tamen impetratio non requirit, ut
D. τι», docet D.Thom. 2,2, yimt.83, art. 16. Deinde
principium praecipuum merendi est chari­
tas; principium autem praecipuum impe­
trandi est oratio, et fides, ut tradit S. Doc­
tor loco proxime cit. art. 13 et art. 15. Et
ut alia omittamus, totius differentiae caput
est, quod supra assignavimus, nempe me­
ritum inniti alicui justitiæ, impetrationem
vero soli misericordiae : atque ideo ubi
nulla est justitia, nullum est meritum :
potest tamen esse impetratio, ut docet D.
Thom. locis relatis, et in 4, dist. 45, quxst.
2, ari. 1, quxst. 1, ubi ait : Dicendum, quod
meritum Deum obligat ad sui remuneralionem ex justitia stricta, si sit meritum condi­
gnum: vel potentials ( qualis est amicitia )
$i sit meritum congrui, quo Deus obligatus ex
gratitudine prxmiat. Impetratio autem non
obligat Deum ex justitia, sed petitum obtinet
Godoy, sola liberalilale largientis. Videatur Godoy
3 part. disp. 47, § 8, ubi alias differentias
assignat.
Duplex
77. Ex quibus etiam patet ad duo mo0^0· tiva» ffuæ Vasquez responsioni nostræ op­
ponit, et quibus impetrationem a nobis
admissam impugnat. Primum est : quo­
niam vis impetrationis mortificatur per
subsequens peccatum : sed ob hanc ratio­
nem justus non potest mereri reparationem
post lapsum : ergo ob eandem non poterit
prædictam reparationem impetrare. Secun­
dum est : nam si justus posset orando re­
parationem post lapsum impetrare, illam
infallibiliter consequeretur, sicut impetrat
alia dona cum debitis circunstantiis postu­
lata, juxta illam Christi Domini promissio­
nem : Petite, et accipietis. Consequens est
omnino absurdum : ergo justus nequit
impetrare reparationem post lapsum.
solvitur Datet, inquam, ad hæc motiva. Ad priprima. mum enim dicendum est, impetrationem
optime componi cum statu peccati ; quia
non innititur dignitati petentis, sed liberalitati dantis. Et ita peccatores solent aliqua
D. Aug. beneficia impetrare, ut docet D. August.

tract. 44, in Joan, ubi post alia inquit : Si
pecca tores non exaudiret Deus, frustra pu­
blicanus dixisset : Dominus propitius esto
mihi peccatori. Id autem, quod cum peccato
componitur, non oportet quod excludatur,
et mortificetur per peccatum, ut ex se cons­
tare videtur. Unde vis impetratoria ora­
tionis a justo factænon mortificatur peccato
superveniente; sed juxta Dei misericordiam
potest extendi ad consequendam repara­
tionem post lapsum. Caret tamen ea majori
efficacia, et dignitate, quam habebat per
conjunctionem ad gratiam : sed hæc effica­
cia, et dignitas pertinent ad meritum de
congruo proprie dictum, quod mortificari
affirmamus; et est extra conceptum pro­
prium impetrationis, quam non mortifi­
cari concedimus. Quam doctrinam tradit
D. Thom. 2, 2, quxst. 83, art. 16, ubi pro­
ponit hoc argumentum : « Dicitur Joan. 9:
« Scimus quia peccatores non audit. Quod
« consonat ei quod dicitur Proverb. 28 :
« Qui declinat aures suas, ne audiat legem,
« oratio ejus erit exeerabilis Oratio autem
α exeerabilis non impetrat aliquid a Deo.
« Ergo peccatores non impetrant aliquid a
α Deo. Et respondet : ad primum dicendum,
« quod sicut August, dicit tract. 44, in Joan.
« illud verbum est cæci adhuc inuncti, id
< est nondum perfecte illuminati; et ideo
« non est ratum, quamvis possit verificari,
α si intelligatur de peccatore, in quantum
« est peccator : per quem etiam modum
« oratio ejus dicitur exeerabilis. Et ad 2,
« addit : Quamvis peccatoris oratio non sit
« meritoria, potest tamen esse impetrativa,
< quia meritum innititur justitiæ, sed im« petratio gratiæ, λ hoc est misericordiæ
largientis. Videatur etiam S. Doctor in
eadem 2, 2, quxst. 178, art. 2 ad 1, et Joan.
4, led. 3 et 4.
Ad secundum dicendum est, orationem Dir«itw
sive justi, sive peccatoris non impetrareseeQn(1&·
infallibiliter, nisi suppositis aliquibus con­
ditionibus, et præcipue ejusdem orationis
perseverantia, ut tradit D. Thom. 2, 2,
quxst. 78, art. 5 ad 2. Justi autem cum
labuntur in peccatum, frequenter ab ora­
tione desistunt; et ideo per orationem an­
tecedentem non consequuntur infallibiliter
reparationem post lapsum. Si autem homo
et in statu justitiæ, et in statu peccati per­
severanter, et cum aliis conditionibus pe­
teret a Deo prædictam reparationem, non
est absurdum asserere, quod prædictum
beneficium infallibiliter consequetur, juxta
illam

845

DISP. VI, DUB. IV.

i

illam Christi Domini promissionem : quæ
infallibilitas non fundatur in dignitate
petentis, aut petitionis, sed in certitudine
promissionis divinæ. Et ita docet D. Thom.
quæst. cil. art. 16, in corp, ubi ait : « Si
« peccator orando aliquid petit in quantum
α peccator,id est secundum desiderium pec« cati, in hoc a Deo non auditur ex miseri« cordia, sed quandoque auditur ad vin« dictam, dum Deus permittit peccatorem
« adhuc amplius ruere in peccata. Oratio­
a nem vero peccatoris ex bono desiderio
« naturæ procedentem Deus audit, non
a quasi ex justitia, quia peccator hoc non
a meretur, sed ex pura misericordia : ob­
a servatis tamen quatuor præmissis condi­
a tionibus, ut scilicet pro se petat necessa­
« ria ad salutem, pie, et perseveranter. »
Et in argum. Sed contra, inducit testimo­
nium Chrysostomi dicentis : Omnis qui
petit, id est, sive justus sit, sive peccator.
78. zïrguitur quarto : nam ideo justus
Quartum
non posset mereri reparationem post lap­
sum, quia justi merita mortificantur per
ipsum lapsum, et vim perducendi ad præ­
mium amittunt : sed hoc est falsum : ergo
justus potest mereri prædictam reparatio­
nem. Probatur minor : nam quod semel
mortificatur, nunquam naturaliter revivis­
cit : atqui merita justi elicita ante lapsum,
sublato statu peccati, naturaliter,id est se­
cundum ordinariam, et communem pro­
videntiam reviviscunt,et consequuntur præ­
mium, ut tenet concors Theologorum sen­
tentia, et supra statuimus disp. præced. a
num. 1; ergo falsum est, quod merita
justi mortificentur per subsequens pecca­
tum.
Respon- Respondetur negando minorem. Ad cujus
sio· probationem dicendum est, merita justi
mortificari per superveniens peccatum, non
quia secundum se non placeant Deo, et
maneant in ejus acceptatione per respectum
ad tempus, in quo fuerunt elicita ; sed quia
per peccatum impediuntur, ne merenti
proficiant ob ipsius indispositionem ; et ita
tota mortificatio se tenet ex parte subjecti,
non ex parte meritorum. Qua de causa ubi
peccatum tollitur, merita reviviscunt ; quia
incipiunt ei prodesse, et exercent vim per­
ducendi ad præmium, ut loco citato decla­
ravimus. Çæterum, quia ablatio peccati fit
essentialiter per ipsam reparationem post
lapsum, implicatorium est, quod merita
mortificata habeant pro præmio prædictam
reparationem, et consequenter repugnat,

quod justus hanc reparationem mereatur ;.
quidquid enim ante illam supponitur, non
explicat, necexercetvim meritoriam,quam
de se habet. Et propterea chimæricum est
meritum respectu illius præmii,quodab in­
trinseco supponit defectum efficaciæ in me­
rito, et indispositionem in merente, ut la­
tius supra ponderavimus.

DUBIUM IV.

Utrum justus possit sibi de condigno mereri
augmentum gratiæ.
Dubii titulus supponit, justum per bona ρθ°^θπ
opera mereri sibi augmentum gratiæ, et opera
justitiæ. Quæ suppositio est certa secundum ^æejœ;
fidem:
nam
in Concilio
Trident,
sess. 6,
_\
.„ .
_.
.
· . menruffi
can. 24, diffinitur :« Si quis dixerit justi-ConciL
« tiam acceptam non conservari, atqueu
« etiam augeri coram Deo per bona opera; ex conc
« sed opera ipsa fructus solummodo esse, jentinô
et signa justificationis adeptae, non au­
« tem ipsius augendæ causam, anathema
α sit. » Et can. 32, additur : < Si quis dixe­
<ι rit hominis justificati bona opera ita esse
« dona Dei, ut non sint etiam bona ipsius
« justificati merita, aut ipsum justificatum
« bonis operibus, quæ ab eo per Dei graα tiam, et Jesu Christi meritum, cujus vi« vum membrum est, fiunt, non vere me« reri augmentum gratiæ, vitam æternam,
« et ipsius vitæ æternæ, si tamen in gra« tia decesserit, consequutionem, atque
« etiam gloriæ augmentum, anathema sit.»
Quibus verbis damnatur hæresis Lutheranorum asserentium bona opera (quæ aliun­
de in nobis reperiri negant) esse quidem
justitiæ signa, et effectus; minime vero
esse causam meritoriam augescendæ justi­
tiæ.
79. Sed contraria, et catholica doctrina ^æc("
in Concilio asserta traditur manifeste in limonii
sacra Scriptura ; nam ad Horn. 6, dicitur :Koiu‘c
Exhibete membra vestra servire justitiæ in
sanctificationem.Et addit:Liberati a peccato,
servi autem facti Deo, habetis fructum ves­
trum in sanctificationem, finem autem vi­
tam æternam. Ubi sanctificationis nomine
augmentum gratiæ, seu justitiæ significa­
tur, quæ dicitur bonorum operum fractus,
hoc est merces, et præmium. Et Ecelesias-Ecc[ j
tici 18, dicitur : Ne verearis usque ad mor­
tem justificari, id est, injustitia, et sancti­
tate proficere. Et Apocal. 22 : Qui justus est, Apocal
justificetur adhuc; et qui sanctus est, sane- 22.
tificetur adhuc. Patres enim eandem veri-

846

DE PRÆMIO MERITI.

D.Ang. tatem frequenter docent. August, epist. 106,
ubi ait :« Non gratiam Dei aliquid meriti
« præcedit humani, sed ipsa gratia meretur
« augeri, ut aucta mereatur perfici. » Et
lib. 2, de peccatorum meritis, cap. 13,
inducens verba illa Apostoli ad Coloss. I :
α Ut ambuletis digne Deo, in omni opere
«bono fructificantes, et crescentes, ait:
α Ambulatio ista non corporis pedibus, sed
α mentis affectibus, -et vitæ moribus geri« tur, ut possint esse perfecti justitiae proα fessores, qui recto itinere fidei de die in
« diem sua renovatione proficientes, jam
« perfecti facti sunt ejusdem justitiae viatoe res‘ ’Similia docent D. Basilius homil.
D.Chrys. 11 inhexaem. Nazianz. in exhortât, ad IleChrysost. homil. 28 in Et ang. Joan.
Nyssen. Gregor, lib. 22 Moral, cap. 14, Nyssenus
DJièrn, orat- 5, in Cant. Origenes lib. I quatuor
D. ^x^homil. homilia 2, in Can/ic.Bernardus epist.
252, Prosper in lib. sentent, in 95et 102,
et alii communiter.
ntiociT
e^am θ· Thom. in praesenti articulo 8 eandem veritatem satis evincit.
Quoniam meritum justi se extendit ad
omneid, ad quod se extendit intentio, et
motio Dei moventis hominem per gratiam,
quæ est merendi principium : atqui intentio, et motio Dei moventis per gratiam, se
extendit non solum ad ultimum terminum,
qui est vita æterna; sed etiam ad terminos
intermedios, cujusmodi est augmentum
gratiae, per quod justus magis accedit ad
gloriam : ergo meritum hominis justi se
extendit ad augmentum gratiæ.
Confirmatur, quia licet vivens nequeat
seipsum generare, semel tamen genitum
potest seipsum augere, et debitam sibi magnitudinem comparare : ergo pariter licet
homo nequeat primam gratiam regenerantem mereri, nihilominus semel constitutus
in statu gratiæ et justitiæ, potest bonis operibus propriam justitiam augere, ejusque
mereri profectum, et perfectionem.
Objecθθ· ^ec refert si hæretici objiciant, quod
‘io· consequi augmentum justitiæ ex meritis
idem est, ac consequi augmentum justitiæ ex operibus : sed Scriptura negat,
quod consequamur augmentum justitiæ ex
operibus: ergo pariter negat, quod illud
consequamur ex meritis. Minorem probant
AdRom. ex Apostolo ad Rom. 4, ubi affirmat, Abraham fuisse justificatum, sed non ex operibus. Et loquitur de justificationis augmenGenes. to ’ nara sermonem facit de operibus Abraio ct 17. hæ jam justificati, de quibus Genes. 15, et 17.

|

|
;
i

j

Hoc, inquam, non refert, respondetur soMm
enim negando minorem in sensu statim
explicando. Ad ejus autem probationem
dicendum est, quod quando Apostolus negat hominem vel primo justificari, vel in
justitia proficere eæ operibus, operum πό­
mine non significat actus nostros secundum
valorem, et dignitatem, quæ ex gratia, et
Spiritu sancto interius movente participat;
nam ita accepti habent concursum dispositivum respectu primae justificationis, et
concursum tam dispositivum, quam meritorium respectu augmenti justitiæ, ut constat testimoniis ejusdem Apostoli supra relatis. Sed operum vocabulo significat operationes nostras, secundum quod ex facultate
naturæ procedunt, vel exprimit actus hominum, quatenusimportabant meram conformitatem ad legem antiquam, et praescindebant a dignitate per gratiam, et fidem. De
quibus ita conceptis merito asserit,quod non
conducunt ad primam justitiae acquisitionem, nec ad ejus augmentum. Recolantur
quæ diximus tract. prxced. disp. 3, dub. 1,
ubi huic haereticorum motivo latius satisfecimus.
Supposito ergo, quod justus bene ope· statos
pando mereatur suae sanctitatis augmentum, videndum est, quale sit hujusmodi
meritum, de congruone, an etiam de condigno? Nec hic oportet determinare, an per
singulos actus, vel remissos, vel aliarum a
charitate virtutum mereatur prædictum
præmium et multo minus, an illud statim,
vel qU0 tempore assequatur. Hæ quippe difficultates, quas alii hic inculcant, propriam
sedem habent in Tractatu de Charitate, ubi
illas ex professo discutiemus. Sed in præsenti solum decidimus in genere, utrum
justus secundum legem ordinariam me­
reatur per aliquos actus suæ sanctitatis
augmentum.
°
§ I.

Asseritur communis sententia.

81. Dicendum est, justum mereri decondo·
condigno augmentum gratiæ. Ita D. Thom.
in præsenti art. 8, ubi concludit ·. sic igitur
augmentum gratix cadit sub merito condigni,
Quem sequuntur adeo communiter ejus
discipuli, et alii Theologi, ut superfluum Vnni0
| sit eos recensere. Videantur Arauxo art. cit. Gregon
dub. 1, Gregor. Martinez dub. 1, Znmel
disp.

847

DISP. VI, DUB. IV.
ruo»·:, (/ί.φ. 4, Vasquoz disp. 220, cap. 1, Suarez
ftuei· lib. de gratia, cap. I.
rnda- Probatur primo, el satis efficaciter ex
ûisii»-Concilio Trident, sess. 6, cap. 32, nam eodem tenore verborum diffinit justum merridem. peri augmentum gratiæ, et gloriam : sed
certum est, quod justus meretur de con­
digno gloriam, ut satis constat ex supra
dictis disp. 3, dub. 2; ergo eadem certitu­
dine tenendum augmentum gratiæ.
Confirmatur; nam verba Scripturæ,et
Sanctorum Patrum intelligenda sunt cum
proprietate, ubi ex hoc nullum sequitur
<
absurdum : sed Scriptura, et Patres in Ιο­
ί
cis, quæ supra dedimus, affirmant justum
per bona opera mereri augmentum sancti­
tatis; et meritum proprie, et absolute dic­
tum stat pro merito de condigno, ex qua
rigorosa acceptione nullum in præsenti
sequitur inconveniens, ut ex dicendis cons­
tabit : ergo ex mente Scripturæ, et SS. Pa­
trum justus bene operando meretur de
condigno augmentum gratiæ.
Batio.
82. Secundo probatur ratione desumpta
ex D. Thom. in præsenti ; nam qui mere­
tur de condignoterminum ultimum, potest
mereri de condigno terminum interme­
dium : sed justus bene operando meretur
<
de condigno gloriam, quæ est ultimus ter­
minus meriti : ergo potest mereri de con­
digno augmentum gratiæ, quod se habet ut
terminus intermedius ; siquidem antecedit
gloriam , et potest post gloriæ meritum
sequi. Major suadetur : tum quia termini
intermedii subordinantur ultimo termino:
ergo qui potest meritorie attingere termi­
num ultimum, potest eodem modo attin­
gere terminos intermedios.Tum etiam, quia
opus bonum constituitur in ratione meri­
torii de condigno per valorem adæquantem æstimabilitatem præmii : sed æstima­
bilitas termini ultimi, nempe gloriæ, non
est inferior æstimabilitate termini inter­
medii, ut videtur per se notum : ergo qui
meretur de condigno terminum ultimum,
potest de condigno mereri terminos inter­
medios.
Objec83. Sed objicies : nam perseverantia est
ll°’ terminus medius inter meritum justi, et
ultimum terminum, nempe gloriam : et
similiter reparatio post lapsum solet me­
diare inter meritum justi, et gloriæ assequutionem : et nihilominus justus bene
operando meretur de condigno gloriam,
quin de condigno mereatur, aut mereri
possit perseverantiam, et reparationem

post lapsum, ut constat ex dubio præce­
denti, et constabit ex sequenti : ergo ex eo',
quod augmentum gratiæ se habeat ut ter­
minus intermedius respectu gloriæ. non
recte colligitur, justum, qui de condigno
gloriam meretur, posse de condigno mereri
augmentum gratiæ.
Respondetur perseverantiam non se ha- DiIaitnr#
here per modum termini intermedii, et
subsequuti post meritum; sed se tenere ex
parte principii meriti, quod est gratia ;
nam ut hæc eliciat actum meritorium, et
constituat subjectum proportionatum, ut ei
meritum proxime, et expedite attribuatur,
debet continuo persistere. Unde sicut ob
hanc rationem nequit homo mereri de con­
digno primam gratiam justificantem; ita
nec mereri valet donum perseverantiæ, et
gratiæ consequutionem. Ut enim meritum
hujusmodi præmium causaret. perseverare
non mortificatum debebat, et perseverare
non potest, nisi supponat gratiæ persistentiam , ut latius dub. seq. declarabimus.
Unde etiam patet ad id, quod dicitur de re­
paratione post lapsum ; nam hæc etiam se
tenet ex parte principii meriti ut revivis­
centis, et actu efficaciter causantis præmii
existentiam. Addimus reparationem post
lapsum includere necessario conditionem
essentialiter repugnantem præmio in esse
talis; nam ab intrinseco supponit extinctionem , seu mortificationem meritorum,
atque ideo excludit a seipsa conceptum præ­
mii, quod dicitur tale per habitudinem ad
meritum vivum, et expeditum, ut latius
explicuimus dub. prxced. Hæc vero incon­
venientia non apparent in augmento gra­
tiæ, quod aliunde certum est, posse mediare
inter aliquem actum meritorium, et glo­
riam. Unde negari non debet, quod justus
possit illud mereri de condigno. Quod evi­
dentius constabit occurrendo argumentis
contrariæ opinionis.

§ Π.
Motiva opposita convelluntur.

84. Contra nostram, et communem sen-scutententiam stare videntur D. Bonavent. in 2, Il1arac^'
dist. 2, art. 2, quxst. 2. Richardus ibidem, D.Bonâ.
quatenus meritum respectu augmenti gra­
tiæ non appellant decondigno.seddedigno,
sive intra latitudinem congrui perfectissi­
mum : et similiter Durand, eadem dist. Duraud.
quxst. 2, num. 12. N. Waldensis torn. 3 (/c'Vddea.

848

DE PRÆMIO MERITI.

tap. 7, Burgensis in Psal. 35,
Borgens.qU.ltpnus nCganft qUOl| nierjiura respectu
augmenti gratiæ possit appellari cum pro­
prietate, et rigore condignum. Sed forte ii
Doctores discordant a communi sententia
solum in verbis, et vocabuli acceptione,
significantes per meritum de condigno me­
ritum ex rigorosa justitia : quo etiam pacto
possent negare, quod justus gloriam de
condigno mereatur. Sed persistendo in
vera, et frequentiori hujus vocis apud Theo­
logos acceptione
Primum
Arguitur primo contra communem sennintuni.teniiam : nam ad meritum de condigno
requiritur æqualitas inter meritum , et
præmium : sed actus v. g. charitatis inten­
sus ut octo procedens a gratia praeexistente
ut quatuor, non habet valorem aequalem
gratiæ in octo : ergo non meretur de con­
digno augmentum gratiæ usque ad octo.
Minor in qua poterat esse difficultas, vide­
tur manifesta ; nam valor operis meritorii
nequit excedere valorem sui principii : si­
cut in universum efficacia operationis non
excedit virtutem causæ ; sed gratia(quæ est
principium valorans meritum de condigno)
considerata ut quatuor, non adæquat valo­
rem gratiæ ut octo ; alioqui gratia ut octo
non esset perfectior gratia ut quatuor, quod
est absurdum; et tollit statum quaestionis :
ergo actus charitatis intensus ut octo, pro­
cedens a gratia ut quatuor, non adæquat
valorem gratiæ ut octo.
ConfirConfirmatur , quia si actus intensus ut
mall°’ octo procedens a gratia ut quatuor merere­
tur de condigno gratiam ut octo, sequere­
tur quod gratia in eodem instanti haberet
duos modos intensionis, alterum ut qua­
tuor, et alterum ut octo : consequens est
absurdum, et contra communem Thomis­
tarum philosophiam : ergo prædictus ac­
tus non meretur de condigno gratiam ut
octo. Sequela ostenditur ; nam qua parte
gratia ut quatuor est principium meriti,
debet retinere modum intensionis ut qua­
tuor ; et qua parte gratia ut octo est princi­
pium prædicti meriti, debet habere modum
intensionis ut octo.
solutio Ad argumentum respondet D. Thom. in
menti præsenti, in solid, ad 2, his verbis : DiceneiU.Th. dwn quod augmentum gratiæ non est supra
virtutem préexistent is gratis, licet sit supra
quantitatem ipsius ; sicut arbor, etsi sil su­
pra quantitatem seminis, non est tamen su­
pra virtutem ipsius. Pro cujus responsionis
intelligentia advertendum est, quod gratia
Richard.Sacramental,

sanctificans dupliciter concurrit ad opus
meritorium : uno modo physice effective
illud eliciendo, alio modo moraliter effec­
tive ipsum valorando. Et quidem secundum
priorem considerationem nequit gratia ut
quatuor efficere opus intensum ut octo, nisi
adjuvetur per auxilium ut octo, quod adæ­
quate contineat latitudinem actus : sicut
nec efficere quit ultimam operationis
actualitatem , et existentiam, quin simili
auxilio fulciatur, ut diximus tract. 14, disp.
5, dub. 5. Cæterum sicut hæc posterior in­
digentia non impedit, quod gratia merea­
tur non solum per actus substantiam, sed
etiam per ejus actualitatem; quia tam ad
hanc, quam ad illam vitaliter, et libere
concurrit, ut loco citato exposuimus : ita
prior illa indigentia non tollit, quin per
totam actus latitudinem mereatur, ob ean­
dem proportionabiliter rationem. Secun­
dum posteriorem autem considerationem
potest minima gratia valorare actum quantumcumque intensum; quia minima gra­
tia constituit subjectum proportionatum ad
quodlibet meritum de condigno; siquidem
constituit hominem Deo gratum, et accep­
tum : et aliunde a gratia, etsi minima, di­
manat modus ille charitatis , qui afficit
omnes hominis potentias, et operationes,
harumque omnes et singulos dignitatis gra­
dus ad instar formæ intrinsece valorat, at
supra exposuimus disp. 4, num. 84. Unde
fit, quod licet quantitas operationis, vel
præmii sit supra quantitatem physicam
gratiæ, nihilominus non excedat vim valorativam ejusdem gratiæ. Et ita intelligendus est D. Thom. in respons. relata .-et
exemplum ab ipso adductum optime pro­
bat; nam licet quantitas, et perfectio arbo­
ris sit in esse rei major quantitate, et per­
fectione seminis ; istud tamen adæquat
arboris quantitatem , et perfectionem in
ratione producendi ; quia vim habet, ut
arborem producat. Et similiter quantitas,
et perfectio pueri minor est quantitate, et
perfectione viri : et nihilominus natura in
puero existens vim habet perducendi se
augmentative usque ad viri perfectionem,
et quantitatem.
Accedit etiam, quod principium confe­
rens ad valorem meriti de condigno non
est sola gratia sanctificans, sed etiam Spi­
ritus sanctus in justo speciali modo habi­
tans ; hinc enim opera justi habent maxi­
mam æstimabilitatem, ut D. Thom. obser-D. Tbo.
vavit supra art. 3 , in corp, et ad 3. Et
consequenter

DISP. VI, DUB. IV.
consequenter actus charitatis ut octo elicitus
a justo, quamlibet gratiam sanctificantem
supponat, habet sufficientem valorem ad
gratiam ut octo. Quomodo autem actus
gratia præexislente remissiores mereantur
ejus augmentum, et quando ipsum asse­
quantur, videbimus in Tractatu de Chari­
tate ; modo enim sufficit exponere, quod
aliqui actus, saltem intensiores gratia, pos­
sint ejus augmentum de condigno mereri.
®iur
Ad confirmationem respondetur negando
alio' sequelam. Cujus probatio non urget, quia
gratia in eo eventu non habet nisi unicum
,
modum intensionis ut octo. Modus autem
intensionis ut quatuor, in quo præexistebat, non adest formaliter in eo instanti ;
sed potest dici, quod continetur virtualiter
in auxilio ut octo adjuvante gratiam ad
actum intensum ut octo, et supplente de­
fectum intensionis, tam ut quatuor, quam
ut octo. Videantur dicta Tractatu praece­
denti disp. 2, a num. 239, ubi hanc diffi­
cultatem late explicuimus.
secan- 85. Arguitur secundo, quia gratia prima,
fumen- θΐ gratia secunda, sive ( et in idem redit )
ma· substantia gratiae, et ejus augmentum, sunt
ejusdem rationis : sed homo nequit mereri
de condigno primam gratiam, seu gratiae
4
substantiam : ergo mereri non valet de
condigno secundam gratiam, seu gratiae
augmentum.
ConGr- Confirmatur; nam ideo actus meritorius
“ non potest mereri de condigno primam gra­
tiam, quia ab eo procedit : sed actus meri­
torius ut magis intensus procedit a gratia
ut magis intensa : ergo nequit majorem
illam intensionem de condigno mereri.
Probatur minor, quia non est ratio, quare
actus meritorius, in quantum talis, debeat
supponere gratiam, et ab ea procedere; et
actus meritorius ut magis intensus non
supponat gratiam ut magis intensam, et ab
ea sic accepta procedat ; siquidem eandem
'
proportionem habet gratia ut magis in­
tensa ad actum ut magis intensum, quam
habet gratia secundum substantiam ad ac­
tum secundum substantiam acceptum : ergo
actus meritorius ut magis intensus proce­
dit a gratia ut magis intensa.
Oicwri- Ad argumentum respondetur, majorem
solum verificari de prima, et secunda gra­
tia consideratis in esse rei ; secus tamen si
considerentur in esse termini. Nam ante
primam gratiam non datur in subjecto
forma, quæ dignificet opera, et constituat
æqualitatem meriti cum prædicta gratia :

849

cæterum secunda gratia, seu gratiæ aug­
mentum, supponit primam gratiam, quæ
potest opera valorare, et continet in vir­
tute prædictum augmentum, ut supra expo­
suimus. Quod potest declarari exemplo
eorum, quæ in naturalibus contingunt ;
nam substantia primo producta, et eadem
substantia ut aucta, sunt ejusdem rationis
in esse entis; et nihilominus licet vivens
nequeat suam substantiam primo producere,
potest tamen ipsam augere. Et ipsi Adversarii admittunt in justo meritam de con­
gruo longe excellentius respectu augmenti
gratiæ, quam sit illud, quod concedunt
in homine respectu acquisitionis primæ
gratiæ. Idem ergo, ob eandemque rationem
de merito condigni affirmamus.
Ad confirmationem respondetur negando Diruitur
minorem ; actus enim ut magis intensus
procedit a gratia præexistente, adjuta au­
xilio quod suppleat defectum modi intensionis, ut proxime dicebamus. Ad minoris
autem probationem negandum est antece­
dens. Et disparitas est satis manifesta, quia
defectus gratiæ in esse formæ valorantis
nequit ullo auxilio suppleri : nullum
quippe potest constituere hominem Deo gra­
tum, et ad vitam æternam acceptum. Unde
actus ut meritorius debet supponere pri­
mam gratiam, et ab ea procedere. Cæterum
intensio actus meritorii potest fieri non so­
lum per gratiam formaliter magis inten­
sam, sed etiam per auxilium adjuvans gra­
tiam, gerens vices modi intensionis. Quo­
circa opus non est, quod actus ut intensior
modum majoris intensionis supponat, et
ab ipso fiat.
86. Arguitur tertio, quia actus intensior Tertium
producit effective physice augmentum gra-mmai,
tiæ : ergo non comparatur ad illud tanquam
meritum ad præmium. Antecedens probatur
exemplo actuum virtutum acquisitarum,qui
cum intensiores sunt, augent effective phy­
sice prædictas virtutes. Consequentia vero
probatur, quia nemo meretur id, quod po­
test habere a se, sive per principia intrin­
seca, sed quod expectat ab alio : atqui homo
potest habere a se, et per principia intrin­
seca, quod effective physice attingit : ergo
si actus intensior physice producit augmen­
tum gratiæ, nequit ad illud comparari sicut
meritum ad præmium.
Confirmatur; nam meritum,et præmium confirnequeunt existere in eodem instanti, ut do- mat'O.
cet D. Thom. 3, part, quxst. 19, art. 3, ubiD Th0
ex hoc capite probat, quod Christus Domi-

850

DISP. VI, DUB. V.

DE PRÆMIO MERITI.

nus non habuit gratiam habitualem, et glo­
riam essentialem ex meritis, quia videlicet
has perfectiones habuit a primo .conceptio­
nis instanti ; et similia tradit 1 part, quæst.
62, art. 4; atqui augmentum gratiæ ponitur
in eodem instanti, in quo adest actus cha­
ritatis intensior ; siquidem prædictus actus
habet rationem ultimæ dispositionis ad præ­
dictum augmentum : ergo actus intensior
hujusmodi augmentum non meretur.
Satisfit
Hoc argumentum cum sua confirmatione
argu­
mento. pariter probat, justum per suos actus non
mereri de congruo gratiæ augmentum ; et
ita impugnat quod in dubii limine suppo­
suimus , et ab Adversariis admittitur, a
quibus proinde dissolvi debet. Ad argumen­
tum ergo negandum est antecedens : nam
ut ostendemus Tractatu de Charitate, actus
nostri non angent gratiam effective physice,
sed tantum dispositive physice,* et effective
moraliter : solus quippe Deus, qui valet
gratiam effective physicee subjecto educere,
potest ipsam eidem subjecto magis unire,
et in illo amplius radicare ; in quo consis­
tit ejus augmentum. Nec in hoc tenet exem­
plum virtutum acquisitarum, has enim po
test homo in seipso physice producere ; un­
de mirum non est, quod possit easdem phy­
sice augere. Videatur D. Thom. in l,dist.
17, q. 2, art. 3, incorp. ubi concludit : Neu­
ter charitatis actus (scilicet vel ejus infusio­
nem antecedens, vel subsequens) ordinatur
ad habendam charitatem, vel augendam per
modum alicujus efficiently, sicut actus nostri
ad habendum habitus acquisitos.
tufcon-* Ad confirmationem respondetur, de rafirmaiio tione meriti in communi non esse, quod
Di' tempore præmium præcedat, sed sufficere.
quod illud antecedat prioritate naturæ, et
ordine causalitatis, ut in aliis causis contin­
git. Fieri tamen potest, ut aliquod præ­
mium nequeat cum suo merito in eodem
instanti coexistere, et ita accidit in præmio
beatitudinis comparato ad meritum regulatum per fidem. Nam hujusmodi meritum
est effectus gratiæ imperfectae, et existentis
invia ; illud vero præmium importat gra­
tiam consummatam per gloriam: et impossi­
bile est, quod gratia in eodem temporis mo­
mento habeat conditiones adeo inter se re­
pugnantes. Præsertim cum præmium beatiludinis importet claram Dei visionem in
sdpso, cujus absentiam necessario impor­
tat fides, quæ meritum nostrum dirigit. Et
de hujusmodi merito, et præmio loquitur

D.^Thom. locis in confirmatione relatis.
Recolantur quæ diximus tract, de Angelis,
disp. 12, a num. 32.

DUBIUM V.
Utrum justus possit de condigno mereri
donum perseverantias.
Supposito quod nemo possit primam gra­
tiam sibi de condigno mereri, ut vidimus
dub. 1, examinandum est, an semel ingra­
tia constitutus’ valeat mereri ipsus perse­
verantiam, eo plane modo, quo meretur
ejus augmentum, sicut dub. prxced. expli­
cuimus. Sed prius oportet aliqua obser­
vare.

§ IPrxnotanda pro dubii decisione.

87. In quo consistat formaliter perseveran-Q^^1
tiæ donum, declaravimus ex professo tract, raniii.
14, disp. 3,dub. 1. Et ex ibidem dictis suppo­
nendum est in præsenti, quod præter gra­
tiam habitualem,et auxilia tam sufficientia,
quam efficacia pro singulis operibus distri­
buta, addit perseverantia specialissimum
quoddam auxilium conjungensgratiam cum
gloria, et datum ex intentione efficaci præ­
dictæ conjunctionis, sive hujusmodi auxi­
lium sit unicum, et indivisibile, sive con­
sistat in collectione omnium auxiliorum a
primo usque ad ultimum : et sive sit ali­
quid positivum, et intrinsece receptum in
perseverante, ut communiter contingit in
adultis: sive consistat in protectioneex­
trinseca, qua vel mors acceleratur, vel peri­
cula, et occasiones peccandi removentur, ut
colligitur ex verbis Sapient. 4: Raptus est,
ne malitia mutaret intellectum ejus : placita
enim erat Deo anima illius, propter hoc pro­
peravit educere illum de medio iniquitatum.
Quæ diversitas est de materiali, et per
accidens respectu doni perseverantiae in esse
talis : hæc quippe pro formali dicit conjunc­
tionem gratiæ cum gloria, per quaecumque
media fiat. Differt autem, ut diximus, a
gratia habituali, et auxiliis sufficientibus
efficacibus secundum se sumptis : tum quia
hujusmodi auxilia, et prædicta gratia sunt
quid commune prædestinatis, et reprobis ;
perseverantia autem est gratia prædesti­
natis tantum conveniens : tum etiam, quia
perseverantia

perseverantia respicit per se primo con­
junctionem gratiæ cum gloria, tanquam ef­
fectum a se inseparabilem ; quod tamen
non convenit gratiæ habituali, nec prædictis auxiliis. Differt etiam a dono confirma­
tionis; primoquia perseverantia estdonum
omnibus prædestinatis commune ; donum
vero confirmationis solum convenit qui­
busdam electis, ut B. Virgini, et Apostolis;
secundo quia perseverantia non addit su­
pra gratiam aliquid intrinsecum habituale;
confirmatio autem importat modum quon­
dam intrinsecum habitualem, ratione cujus
gratia in seipsa perficitur, et exigit auxilia
efficacia ad nunquam deficiendum. Quæ
omnia latius exposuimus loco citato.
ftem
88. Ex quibus fit,effectum proprium doni
perseverantiæ proprie dictae, non consistere
ttn. formaliter, ut quidam autumant, in diu­
turna gratiæ permanentia, sive conserva­
tione passiva ; sed in ea passiva persisten­
tia, qua gratia non deficit ante gloriam,sed
ipsi infallibiliter connectitur. Plures enim
fuerunt, qui statum gratiæ longo tempore
conservarunt, et tamen non perseverave­
runt finaliter, sed damnati sunt : alii vero,
qui totam fere vitam in peccatis egerant,
semel justificati, citissime , et certissime
consequuti sunt gloriam, ut palet in bono
latrone ; et ii habuerunt proprie donum
perseverantiæ. Sed licet hoc ita sit, nihilo­
minus in præsenti sub perseverantiæ no­
mine non solum comprehendemus eam,
quæ proprie talis est ; sed etiam gratiæ
permanentiam, et continuationem, ac pas­
sivam conservationem, quamvis præcisive
a decessu finali accipiatur, ntramque enim
perseverantiam proprie, et improprie dic­
tam eidem resolutioni subjiciemus. Et eoD Aa° dem fere modo se gessit D. August, lib. de
bono perseverani ix, cap. 1, ubi ait; Sed ne
quisquam reluctetur, et dicat : Si esc quo fi­
delis quisque factus est, vixit v. g. decem an­
nos, et eorum medio tempore a fide lapsus
est, nonne quinque annos perseveravit ? Non
contendo de verbis , si et illa perseverantia
putatur esse dicenda, tanquam temporis sui;
hanc certe, de qua nunc agimus, perseveran­
tiam, qua in Christo perseveratur usque in
finem, nullo modo habuisse dicendus est, qui
non perseveraverit usque in finem.
Perscïe- Loquendo igitur de perseverantia adæitaSa-quate accepta, prout complectitur statum
justitiæ a prima gratia usque ad ultimum
oiiiFubauxilium, certum omnino est, quod de facKriu· to nemo meretur sibi de condigno donum

851

perseverantiæ. Quoniam perseverantia ita
accepta complectitur ipsam primam gra­
tiam justificantem, et prima auxilia actua­
lia, quæ neminem secundum præsentem
providentiam sibi de condigno mereri cons­
tat ex supra dictisdub. 1, anum. 1. Immo
vero ex ibidem dictis supponendum in præ­
senti est, quod nec per potentiam Dei ab­
solutam fieri possit, ut quis de condigno
sibi mereatur perseverantiam in hac accep­
tione ; nam ut eo loco ostendimus, implicat
aliquem sibi de condigno mereri primam
gratiam justificantem, quæ tamen in perse­
verantia adæquatesumpta comprehenditur.
Sed quia tam secundum proprietatem voca­
buli, quam secundum communem acceptio­
nem perseverantia supponit statum gratiæ,
et hujus existentiam, et importat aliquid
ipsi adjunctum ; idcirco adhuc examinan­
dum superest, an supposito quod homo om­
nino gratis assequutus fuerit gratiam justifactionis, possit mediis operibus a præ­
dicta gratia elicitis mereri sibi de condi­
gno permanentiam in prædicto statu usque
ad gloriæ assequutionem, vel saltem an
promereri valeat conservationem futuram
prædictæ gratiæ pro aliqua ducatione se­
quenti ?
Et
89.
in hoc sensu ut omnino certum sup-An inadponimus, neminem de facto, et secundum æu-npta
communem providentiam mereri sibi deS^de
condigno perseverantiam proprie acceptam, merito,
sive persistentiam gratiæ usque ad gloriæ
assequutionem. Tum quia id satis aperte
significat Concil. Trident. sess.&,cap. 13,^.°^·
ubi agens de hoc perseverantiæ dono, in­
quit : Quod quidem aliunde haberi non potest,
nisi ab eo, qui potens est eum qui stat, sta­
tuere ut perseveranter stet, et eum qui cadit,
restituere. Si autem justus secundum præ­
sentem providentiam posset mereri sibi de
condigno perseverantiam, hæc non esset a
solo Deo, sed etiam a justo, qui illam in ra­
tione præmii moraliter efficeret. Et ponde­
randum est, quod Concilium eodem modoloquitur de perseverantia, aede reparatio­
ne post lapsum quam certum omnino est,
neminem sibi de condigno mereri, ut cons­
tat ex supra didis num. 63. Tum etiam, quia
id ipsum significatur in sacra Scriptura,
cum frequenter soli Deo attribuit benefi­
cium perseverandi, ut Joan. 15 : Ego posui joan. 15.
vos, ut eatis, et fructum afferatis, et fructus
vester maneat. Et Psalm. 16: Perfice gressus psaiæ.
meos in semitis tuis, ut non moveantur vesti- 1β·
gia mea. Ad Rom. 4 : Tu qui es, qui judicas Rom. 4.

DE PRÆMIO MERITI.
alienum servum? Domina suo stat, aut cadit.
Stabit autem : potens est enim Deus statuere
illum. Tum præterea, quia ad meritum de
condigno requiritur pactum, vel promissio
Dei, ut diximus disp. 1, dub. 6; sed non est
promissa perseverantia justo merenti, nec
enim reperitur in Scriptura, et oppositum
liquet experientia, siquidem plures post
multa opera meritoria decidunt a justitia :
ergo de facto justi non merentur de condi­
gno perseverantiam. Tum deinde, quia ut
d. Tt». optime ponderat D. Thom. in præsenti,
art. 9. in arg. Sed contra : Omne quod quis
meretur (hoc est de condigno) a Deo conse­
quitur, nisi impediatur per peccatum : sed
multi habent opera meritoria, qui non conse­
quuntur perseverantiam. Arec potest dici,
quod hoc fiat prcpter impedimentum peccati,
quia hoc ipsum, quod est peccare, opponitur
perseverantia : ita quod si aliquis perseve­
rantiam mereretur, Deus non permitteret ali­
quem cadere in peccatum. Tum denique,
quia ita unanimiter sentiunt omnes Theoznaxil lo^> lam anl*Qub qaam moderni : ex quiMcdina. bus Zu mei, Medina, Lorca, Arauxo, et alii
Knuxô. communiter docent, id esse certum de
Fide.
Sris^pi?- θθ· Diximus, W esse omnino certum Io­
nio Soa- quendo de perseverantia saltem proprie
fdfiiïr. dicta, etc. quæ importat permanentiam fi­
nalem gratiæ usque ad gloriæ assequutionem. Si enim fiat sermo de perseverantia
prout solum dicit aliquam gratiæ conserva­
tionem, Suarez in relect. de reviviscent, me­
rit. disp. 2, sect. 3, affirmat justum possédé
facto obtinere merito condigno talem per­
severantiam. Quam doctrinam rejiciunt
communiter alii Theologi ut non satis pro­
babilem. Et quidquid sit de censura, susti­
neri minime potest ; nam fere motiva,
quibus meritum de condigno respectu per­
severantia? proprie acceptae excluditur,
militant etiam contra meritum de condigno
ad gratiæ conservationem. Primo, quia
nullibi reperitur pactum, vel promissio de
tali præmio : ergo voluntarie, et absque
fundamento introducitur meritum de con­
digno in ordine ad illud. Secundo, nam ex
opposito fieret, quod justus eliciens opera
meritoria, non posset potentia consequenti
statim, vel cito a gratia deficere peccando;
siquidem per prædicta opera meruisset de
condigno aliquam gratiæ conservationem,
atque ideo infallibiliter dandam : conse­
quens est omnino falsum, cum plures post
insignia merita subito, vel cito labantur in

853

DISP. VI, DUB. V.

decretum, et influxum, habeatquo alias con­
i peccatum : ergo de facto justus non meretur
ditiones, quæ possunt desiderari, ut conna­
conservationem in gratia. Tertio, quia etiam
turaliter, atque ideo secundum præsentem
sequeretur, posse justum de facto mereri
providentiam possit tribui per modum præ­
condigne perseverantiam finalem, seu mori
mii : cujus oppositum reperitur in gratiæ
in gratia : quod nemo Catholicorum admit­
conservatione, hæc quippe passive accepta
tet. Sequela ostenditur, quia potest justus
tenet se ex parte gratiæ, quæ est merendi
immediate ante mortem elicere opera mul­
principium; et active considerata, est ipsatum meritoria : ergo si his corresponde!
met actio, qua Deus gratiam primo liberaconservatio gratiæ pro majori, aut minori
liter producit: quocirca caret conditionibus
duratione secundum meritorum valorem,
requisitis, ut posset connaturaliter, et se­
merebitur justus de condigno conservatio­
cundum præsentem providentiam esse præ­
nem gratiæ, saltem pro duratione imme­
mium meritorum.
diate sequenti, quæ, ut supponitur, est insAd primam autem probationem in con­
I tans mortis. Quarto, et præcipue, quia
trarium respondetur concesso antecedenti
prædictus dicendi modus opponitur in ma­
negando consequentiam. Nam ex eo, quod
teria valde gravi communi Theologorum
gratiæ augmentum nequeat existere quin
sententiae.
gratia conservetur, minus recte infertur,
91. Sed oppones pro Suario : nam qui1^31
quod debeat utrumque sub merito cadere;
meretur augmentum gratiæ pro aliqua du­
fieri enim potest, quod utrumque adsit, sed
ratione, meretur gratiæ conservationem
unum detur gratis, et aliud ex meritis, ut
pro eadem duratione : sed secundum prae­
reipsa contingit. Et eodem argumento, si
sentem providentiam potest justus mereri
quid probaret, convinceret Suarez, justum
de condigno augmentum gratiæ dandum
mereri de facto perseverantiam proprie
successive pro aliqua duratione, siquidem
dictam ; quod est omnino falsum. Justus
potest continuare actum meritorium cum
enim meretur gloriam per modum coronæ,
majori, et majori intensione pro prædicta
et gloria ita accepta dari non potest, quin
duratione, utputa pro spatio unius horae :
justus habeat perseverantiam proprie acergo secundum præsentem providentiam
j
ceptam. Conficeretur etiam illo argumento,
fieri potest, ut justus mereatur conservatio­
justum mereri de condigno gratiam sancti­
nem gratiæ pro aliqua duratione. Major,
ficantem, siquidem meretur ejus augmen­
in qua poterat esse difficultas, suadetur :
tum, quod absque prima gratia dari non
tum quia nequit gratia augeri, nisi conser­
valet : quam vero falsum sit consequens,
vetur, et persistat : ergo justus qui meretur
constat ex dictis dub I.
gratiæ augmentum, meretur etiam gratiæ
Sed iis omnibus respondetur eodem mo­
conservationem. Tum etiam, nam qui me­
do, nempe dari aliqua quæ ita requiruntur
retur majus, meretur etiam quod est mi­
ad præmium, ut etiam requirantur ad
nus : sed majus quid est gratiam augeri,
meritum, quæ proinde nequeunt sub me­
quam gratiam praeexistentem conservari,
rito cadere; et inter hæc computanda est
ut ex se constare videtur : ergo justus qui
perseverantia, ut infra latius declarabimus.
meretur gratiæ augmentum, meretur etiam
Ad secundam probationem respondetur,
prædictæ gratiæ conservationem.
majorem solum verificari cæteris paribus :
Respondetur negando majorem ; nam (ut
quod in præsenti non accidit, tum ob dealia motiva tam superius insinuata, quam
:
fectum pacti circa conservationem gratiæ,
infra expendenda omittamus) circa aug­
quod circa ejus augmentum adest : tum quia
mentum gratiæ per modum præmii adest
id quod est minus, potest se tenere ex parte
de facto Dei pactum, vel promissio, ut
principii meriti, ut accidit in præsenti
vidimus dub. prxcedenti, num. 79, non
modo infra dicendo.
autem adest de facto circa gratiæ conserva­
sutas
His suppositis, quæ minorem difficultationem, ut constat ex proxime dictis. Unde
ycon"- lena habent, videndum est, an saltem per
fieri potest, ut secundum præsentem pro­
!r^r’ absolutam Dei potentiam fieri valeat, ut
videntiam justus mereatur augmentum
quis de condigno sibi perseverantiam me­
gratiæ, quin secundum eandem providen­
reatur? Ad cujus difficultatis resolutionem
tiam mereatur gratiæ conservationem, prae­
parum, aut nihil interest accipere perseve­
sertim cum augmentum gratiæ importet
rantiam proprie, scilicet pro conservatione
aliquid ipsi gratiæ, et meritis superadden­
gratiæ usque ad assequutionem gloriæ ; aut
dum ; et insuper ex parte Dei dicat novum
decretum,

improprie, nimirum pro subsequent! ali­
qua gratiæ permanentia præcisive a decessu
finali ; par enim de perseverantia utroque
modo accepta, quantum ad præsens habenda
est ratio, ut ex dicendis constabit. Unde sub
unico perseverantiæ vocabulo utramque
permanentiam comprehendimus, et insi­
mul auxilium, quod prædictam perseve­
rantiam passivam effectu habet.

§ Π.
Praefertur pars negativa.

92. Dicendum est, repugnare etiam perConeinrespectum ad potentiam Dei absolutam, sio·
quod justus mereatur sibi de condigno per­
severantiam in gratia. Hæc conclusio est
D. Thom. in præsenti art. 9, quem sequnn-D, Tbo.
tur communiter ejus discipuli, uno, aut
altero excepto, infra referendis, Cajetanus, Cajet.
Conradus, et Medina ad prædict. art. ubi Medm.
Arauxo dub. 3, § Hinc colligitur, Gregorius o^or.’
Martinez dub. 1, Gonet. disp. 2, art. 9, Labat. Manin.
disp. 6, dub.3, §3, Nazarius 3 part, quxst. 2, Labai'.
art. 11, controv. 1, quæst. 5, Zipellus ibidem, quxst. 19, art. 3, dub. ult. Vincentius Vincent.
quæst. 5, conci. 5, pag. 463, et alii, ex quibus
licet aliqui non explicent, se loqui per res­
pectum ad potentiam Dei absolutam, omnes
tamen utuntur motivis generalibus, et quæ
procedunt per respectum ad quamcumque
potentiam.
Probatur ergo primo authoritateD.Thom. Pl^ubra*
nam in præsenti articulo probat, perseve-exD.Th.
rantiam non cadere sub merito, quia pendet
ex divina ratione, quæ est principium om­
nis meriti, sive (et in idem redit) quia se
tenet ex parte principii merendi : constat
autem, quod ex sententia D. Thom. princi­
pium omnis meriti nequit divinitus cadere
sub merito, ut vidimus dub. 1; ergo juxta
mentem S. Doctoris repugnat, quod perse­
verantia cadat sub merito, saltem de con­
digno.
93. Nec satisfacit quod respondet Godoy Effuinfra referendus, scilicet D. Thom. loqui de giuin*
perseverantia adæquate accepta, prout com­
plectitur omnia auxilia a primo usque ad
ultimum ; secundum quam rationem nequit
sub merito cadere, quia inter prædicta
auxilia continetur prima gratia, cui repu­
gnat esse alicujus meriti præmium. Hinc
vero non infertur, quod idem senserit D.
Thom. de perseverantia inadæquate ac­
cepta, quæ supponit gratiam sanctificam-

854

DE PR.EMIO

MERITI.

DISP. VI, DUB. V.

rum ipsi innitentium cesset, aut pereat.
tem, et superaddit ejus continuationem. Et
Tertio, et urgentius; quia S. Doct. in Ten·
Unde permanentia, seu perseverantia gra­
quod hæc sit S. Doctoris mens, videtur
respons. ad 3, aflirmat hominem impetrare
ti® se tenet ex parte meritorum, prout
colligi ex ejus verbis ; Perseveranti#, inquit,
posse perseverantiam, sed non posse illam
præmium sua causalitate antecedunt. Sed
via non cadit sub merito, quia dependet solum
mereri. Et similiter, inquit, perseverantix
repugnat id, quod se tenet ex parte merito- |
eje motione divina, qu.T est principium omnis
donum aliquis petendo a Deo impetrat vel sibi,
rum antecedenter ad præmium, sortiri ve­
meriti. Constat enim, quod esse principium
vel alii, quamvis sub merito non cadat. Quæ
ram rationem præmii : siquidem istud
omnis meriti non convenit perseverantiae
differentia minime subsistit, si applicetur
præsupponit merita, et cuncta quæ se te­
inadæquate acceptæ pro conservatione gra­
perseverantia?, ut complectitur primum
nent ex parte illorum. Repugnat igitur
tiæ in aliqua determinata duratione ; sed
gratiæ auxilium ; nam prædictum auxilium
quod conservatio, seu perseverantia in gra­
perseveranti® complectenti tam primam
sicut non cadit sub merito, ita nec sub im­
tia sit præmium meritorum, quæ a gratia
gratiam sanctificantem, quam reliqua om­
petratione; quidquid enim primum gratiæ
procedunt.
nia auxilia.
auxilium antecedit, pertinet omnino ad or­
Confirmatur primo : nam meritum se­
Præeio- Hoc. inquam, non satisfacit. Primo, quia
dinem naturæ, ac subinde caret vi, et pro­
etor mel positum in rerum natura eatenus con­
ditarprigi
^
ng
e
j
D
Oc
t
O
r
loqueretur
in
eo
sensu,
portione tam ad merendum, quam ad im­
mo.
r.ao
servatur, quatenus homo illud eliciens con­
quem ipsi Godoy attribuit, non aliud plane
petrandum primum auxilium gratiæ. Lo­
servatur in statu gratiæ : sed implicat,quod
concluderet, quam primam gratiam non
quitur ergoD. Thom. de perseverantia, quæ
meritum aliquod mereatur sui conservatio­
cadere sub merito. Quod admittere, ut ad­
supponit primam gratiam, et superaddit
nem : ergo implicat, quod mereatur con­
mittit prædictus Author, est satis absur­
ejus conservationem, et absentiam peccati,
servationem hominis in gratia, sive donum
dum : tum quia hoc jam ex professo sta­
quod alias subsequi posset. Et de perseve­
perseverantia?. Major est certa : tum quia
tuerat D. Thorn, art. 5, tum quia nihil
rantia ita accepta asserit, quod non possit
novum discuteret in hoc art. 9, tum quia
acceptatio, et virtus meriti semel eliciti de­
sub merito cadere.
pendet ex eo, quod homo ipsum eliciens
difficultatem in eo propositam, quæ spe­
Nec obest, quod S. Doctor dicat, perse­
maneat acceptus Deo, et retineat statum
cialiter respiciebat perseverantiam ut su­
verantiam esse effectum divinæ motionis,
gratiæ ; ubi enim ille deficit, cuncta me­
peradditam primæ gratiæ, indecisam relin­
quæ est principium omnis meriti ; quod
rita præcedentia mortificantur : atque ideo
queret. Quæ omnia sunt indigna tanto
solum videtur posse verificari de perseve­
se- Doctore. Secundo, quia D. Thom. satis ex­
meritum semel elicitum eatenus conserva­
rantia adæquate accepta. Hoc locum etiam
eundo. pressjf? se ]OqUi
perseverantia, quæ
tur, quatenus homo illud eliciens perseve­
habet in perseverantia sumpta pro conser­
supponit primam justificationis gratiam ;
rat in statu gratiæ. Tum etiam, quia nequit
vatione gratiæ praeexistentis ; concurrit
’ nam in argumento Sed contra, ita discur­
dari meritum in esse meriti, nisi detur
enim ad omne meritum, vel elicitive, vel
rit : Omne quod quis meretur, a Deo conse­
merens in statu merentis, seu præmiabilis;
conservative, ut statim declarabimus.
quitur, nisi impediatur per peccatum : sed
homo autem non est in statu merentis, seu
94. Deinde probatur eadem assertio ra- Ratio
multi habent opera meritoria, qui non conse­
tione desumpta ex D. Thom. quæ potestmcniaii
præmiabilis, nisi perseveret in gratia :
quuntur perseverantiam, etc. Ubi evidens
unde hæc perseverantia nequit non praereita formari : nam repugnat conservatio­ CX D.Th
est, S. Doctorem loqui de perseverantia,
quiri ad meriti conservationem. Minor
nem, seu perseverantiam in gratia esse
quæ post primam gratiam succedit, et dis- i præmium meritorum procedentium a gra­
etiam constat, quia conservatio meriti se
tinguitur ab illa;siquidem supponit aliquos
tenet ex parte ipsius meriti; repugnat enim,
tia : ergo repugnat, quod justus mereatur
quod meritum causet effectum pro aliqua
elicere opera meritoria, quæ absque prima ! de condigno conservationem in gratia, seu
duratione, nisi pro eadem duratione per­
gratia non fiunt ; et ulterius asserit, quod
donum perseverantia?. Consequentia patet,
illi non assequuntur perseverantiam. Sub­
maneat : sed id quod se tenet ex parte me­
quia justus nequit mereri de condigno
jungit ulterius : Nec potest dici, quod hoc
riti, nequit habere ratione præmii, ut satis
præmium supernaturale, nisi per opera,
fiat prupter impedimentum peccati: quia hoc
ex se liquet : ergo implicat, quod meritum
quæ a gratia procedant. Antecedens autem
ipsum, quod est peccare, opponitur persevealiquod mereatur sui conservationem.
probatur, quia ut aliquid conferatur per
rantix, ita quod si aliquis perseverantiam
Confirmatur secundo, et declaratur ulte­
modum præmii, debet præsupponere me­
♦ ando rius, quia sicut esse meriti de condigno
mereretur, Deus non permitteret aliquem ca­
rita permanentia, et conservata usque ad
dere in peccatum. Supponit igitur D. Tho­
ipsius præmii collationem ; non enim suffi­
supponit esse gratiæ ; ita perseverantia me­
mas, hominem elicere actus meritorios,
cit, quod merita aliquando praecesserint, si
riti de condigno debet supponere perseve­
quod minime absque gratia potest ; et hoc
postea cessent, et interrumpantur : qua
rantiam gratiæ : sed quia meritum de con­
supposito, affirmat quod si homo per eos
digno ut primo existons supponit gratiam
ratione ostendimus dub. 3, reparationem
existentem, nequit primam gratiæ existenactus perseverantiam mereretur, Deus pos­
post lapsum non posse habere rationem
præmii, quia licet supponat merita ali­
tea minime permitteret ipsum peccare ; in
tiam mereri, ut ostendimus dub. 1, et ad­
mittunt aliqui ex adversariis : ergo meri­
qua peccati carentia constituit perseveran­
quando fuisse, non tamen supponit ea per­
manere usque ad ipsam reparationem.
ti® rationem. Quæ applicari non valent
tum de condigno ut perseverans nequit
Merita vero in esse talium non perseve­
mereri gratiæ perseverantiam : implicat
perseveranti® sumptæ pro prima gratia,
aut eam includente : applicantur autem
rant, nec conservantur, nisi perseveret,
autem, quod meritum causet meritorie
optime perseverantiae gratiam supponenti,
et conservetur gratia ; ubi enim hæc des­
præmium in osse talis, nisi sit meritum
et superaddenti ejus conservationem.
perseverans usque ad ipsius præmii collatruitur, consequens est, quod vis merito­
rum

355

tioncm : ergo implicat, quod meritum de
condigno mereatur gratiæ perseverantiam.
Et in hoc sensu profunde asseruit D. Tho­
mas, perseverantiam esse principium om­
nis meriti, quia licet perseverantia non
inchoet, aut eliciat omne meritum, concur­
rit tamen ad omne meritum ut conservetur,
et retineat vim, quæ ad inducendum præ­
mium in esse præmii desideratur.
95. Nec refert si respondeas, nostram Respi­
SIO.
rationem cum suis confirmationibus solum
evincere, quod ad conservationem physi­
cam actus meritorii prærequiratur con­
servatio, seu perseverantia physica gratiæ;
minime vero, quod requiratur ad moralem
meritorum permanentiam. Nam eo ipso,
quod actus meritorius aliquando fuerit eli­
citus, manet moraliter in acceptatione di­
vina in ordine ad præmium sibi corres­
pondons, sive ejus principium, nempe
gratia, permaneat physice, sive non. Et
consequenter hæc physica gratiæ persisten­
tia, quæ ad conservationem meritorum
non prærequiritur, poterit sub merito ca­
dere.
Hæc, inquam, responsio nihil refert : Dilnitur.
quoniam licet actus meritorius semel eli­
citus, secundum se acceptus placeat Deo, et
retineat quantum est de se vim ad causan­
dum præmium ; nihilominus non habet
hanc vim proxime expeditam, nisi conser­
vet esse actum hominis, qui tunc pro tunc
I existât in gratia. Quoniam meritum non
movet in abstracto, et ut separatum a suo
principio, sed ut ipsi conjunctum, eique
subordinatum ; est enim velut illius causalitas in ordine ad præmium. Et hac ratione
opera meritoria dicuntur mortificari per
subsequenspeccatum; quia videlicet quam­
vis secundum se sint viva, hoc est, Deo
grata ; per peccatum tamen impediuntur,
ne causalitatem meritoriam exerceant, et
merenti proficiant. Nequit enim moritum
ut meritum influere, quin merens influat,
ac subinde quin retineat gratiam, quæ est
principium merendi.
Et licet prædicta gratia (tacitam evasio­
nem praecludimus) destrueretur absque pec­
cato per solam suspensionem divini con­
cursus, adhuc idem proportionabiliter con­
tingeret; quia licet in eo eventu merita non
mortificarentur privative, et contrarie ;
mortificarentur tamen quasi negative. Su­
blata enim gratia ex parte merentis, non
possent explicare vim, quam de se habent
erga præmium : nam tolleretur merens,

DISP. VI, DUB. V.

856

857

DE PRÆMIO MERITE

ejus passiva conservatione : ergo gratis
qui per gratiam constituitur, et consequen­
in objectiono citato, ubi ait : « Dicendum
concesso, quod gratia, ojusque passiva con­
ter non relinqueretur subsistens formaliler
« quod etiam ea quæ, quæ non meremur,
servatio nequeant sub merito cadere, miremunerabile ; nec illud quod alias habet
« orando impetramus ; nam et peccatores
1 nime sequitur, quod id repugnet prædicto
rationem præmii, posset per modum præ­
a Deus audit peccatorum veniam petentes,
auxilio.
mii retribui, sed tribueretur per modum
ut patet per August, super illud Joan.
Lon- Respondetur negando majorem. Ad cujus
simplicis beneficii. Unde e converso colla­
a Scimus quia peccatores Deus non exau­
r probationem dicendum est, quod licet au­
tio præmii in esse talis debet necessario
a dit : alioquin frustra dixisset publicanus,
xilium conjungens gratiam cum gloria dis­
supponere conservationem, seu perseve­
Deus propitius esto mihi peccatori, ut
tinguatur adæquate tam a gratia, quam a
rantiam meritorum, et gratiæ ; atque ideo
» dicitur Uucæ 18. Et similiterdonum per­
passiva ejus conservatione ; nihilominus
hujusmodi perseverantia non potest habere
severantiae aliquis petendo a Deo, impe­
tenet se ex parte prædictæ conservationis
rationem præmii, nec sub meriti influxu
a trat vel sibi, vel alii, quamvis sub merito
per modum principii, vel requisiti. Ratio
cadere.
« non cadat. »
| autem, quæ probat prædictam conservatio­
Diximus negandam esse sequelam intel- LimiUnem non posse habere rationem præmii,
tio.
I lectam de perseverantia, qux est permanentia
§ ΙΠ.
quia se tenet ex parte meritorum, idem
gratix : nam si sermo fiat de perseverantia
convincit de eis, quæ per modum principii,
ipsius impetrationis, neganda est; sicut
Objectiones contra precedentem doctrinam,
vel requisiti se tenent ex parte ipsius con­
enim implicat, quod impetratio impetret
et earum enodatio.
servationis, ut facile consideranti constabit.
seipsam, ita repugnat, quod impetret sui
Omnia quippe, quæ ex parte meritorum ut
conservationem ; quia hæc non se tenet ex
objecifo θθ· Sed °PPones Primo ' nam si ratio
influentium in præmium se tenent, non
'nostra aliquid probat, pariter convincet,
parte termini impetrati, sed ex parte ipsius
habent rationem termini, sive effectus cauquod justus nequeat impetrare perseveran­
impetrationis, ut supra de merito diceba­
salitatis meritoriæ ; sed magis rationem
mus, et facile consideranti apparebit. frixitiam : consequens est manifeste contra D.
principii : quocirca nequeunt retribui per
Thom. in hoc art. 9, in resp. ad 3; ergo ' mus etiam loquendo de impetratione se­
modum præmii. Quod vero prædictum au­
prædicta ratio non convincit. Sequela os­
cundum conceptum impetrationis ; quia si
xilium requiratur ad conservationem gra­
tenditur, quia sicut meritum non influit,
impetratio justi consideretur formaliter ut
tiæ, et meritorum ipsi innitentium, hic
nisi perseveret ; ita impetratio non influit,
a justo elicita, et dignificata per gratiam, et
discutiendum non est, sed debet ab omni­
nisi permaneat : ergo sicut ob hanc ratio­
consequenter secundum majorem aliquam
bus supponi ; alioquin immerito appella­
nem colligimus, quod perseverantia se te­
virtutem, quam a gratia participet, fieri
bitur donum perseverantiae, seu donum
net ex parte meriti, et non ex parte termi­
non potest, ut gratiæ perseverantiam
praestans hoc, quod est gratiam conjungi
ni : ita inferretur, quod perseverantia se
impetret; quia ita accepta influit ut sup­
cum gloria, ab ejusque consecutione non
teneat ex parte impetrationis, et non ex
ponens prædictæ gratiæ conservationem :
deficere. Unde si ratio nostra convincit
parte termini impetrati : et consequenter
consequenter eadem proportionabiliter ra­
passivam conservationem gratiæ, et meri­
sicut repugnat quod perseverantia cadat
tio militat in impetratione ita accepta,
torum præsupponi ad collationem præmii,
sub merito, ita repugnabit quod cadat sub
ac in merito de condigno. Cæterum hæc
ac subinde non posse involvere præmii ra­
impetratione.
omnia sunt extra conceptum impetrationis,
tionem : idem pariter convincit circa præ­
Solutio.
Respondetur negando sequelam intellec­
quæ non innititur dignitati gratiæ, sicut
dictum auxilium.
tam de perseverantia absolute tali, quæ est
meritum, sed misericordiae divinæ : unde
tatia 98. Sed replicabis (et sit tertia objectio)
permanentia gratiæ sanctificantis, et de
absolute concedi potest, quod homo possit
F*1®· nam si hæc doctrina vera est, sequitur jusimpetratione considerata secundum con­
impetrare perseverantiam in gratia, ut ab­
tum non posse mereri perseverantiam glo­
ceptum impetrationis. Ad ejus autem pro­
solute concedit D. Thomas in verbis supra
riæ, seu gratiæ consummate : consequens
bationem dicendum est, latum discrimen
relatis.
est contra D. Thom. in præsenti art. ubi
versari inter impetrationem, et meritum
97. Objicies secundo : Nam licet nostra secundi
distinguit duplicem perseverantiam : aliam
ratio
convincat,
justum
non
posse
directe
ob
j
ccti
'
·
·
de condigno ; istud enim essentialiter inni­
viæ, quam affirmat non posse sub merito
titur gratiæ sanctificanti, et ab ea depen­
mereri conservationem passivam gratiæ,
cadere ; et aliam patriæ, seu gloriæ, quam
det : unde nec perseverat, nec influit in
quæ ad meritum concurrit; minime vero,
concedit cadere sub merito : ergo doctrina
suo genere, nisi præsupposita prædictæ
quod non possit mereri auxilium conjun­
tradita vera non est. Sequela ostenditur :
gratiæ perseverantia, quam proinde non
gens gratiam cum gloria : sed eo ipso, quod
nam perseverantia gratiæ consummate ne­
potest assequi ut præmium. Cæterum ira- i quis mereatur de condigno prædictum auI
quit esse præmium meritorum, nisi suppo­
petratio non innititur necessario gratiæ
xilium, meretur de condigno donum perse­
nat merita continuo perseverare, atque ideo
sanctificanti, sed ab ea praescindit, ut supra
verantiae, quod absolute, et proprie loquen­
nisi se teneat ex parte illorum : sed ob
diximus num. 76, quocirca potest perseve­
do in prædicto auxilio consistit : ergo
hanc rationem asserimus implicare, quod
rare, et suo modo influere, licet non præ­
ratio nostra non convincit, quod justus ne­
perseverantia viæ cadat sub merito : ergo
supponat prædictam gratiam, vel ejus
queat mereri de condigno perseverantiam.
si nostra doctrina vera est, sequitur justum
conservationem ; et consequenter illam
Cætera constant, et major quoad secundam
non posse mereri perseverantiam gloriæ,
impetrare, et respicere valet ut terminum.
partem suadetur, quia prædictum auxilium
seu gratiæ consummate.
Quam differentiam expressit D. Thom. loco
distinguitur adæquate a gratia habituali, et
Salmant. Curs, theolog. tom. X.
ejus

Respondetur negando sequelam. Et ad Diluitur,
ejus probationem dicimus, quod sicut exis­
tentia gloriæ non requiritur ad primam
existentiam meritorum; ita perseverantia
gloriæ non requiritur ad meritorum per­
severantiam. Unde non se tenet ex parte
illorum, vel ut primo eliciuntur, vel ut
postea conservantur ; sed habet prorsus
rationem termini, el effectus, ac præmii.
Oppositum autem accidit in gratia ; nam
sicut ad primum esse meritorum præsupponitur necessario existentia gratiæ, quæ
proinde non comparatur ad merita per
modum præmii, et termini, sed per mo­
dum principii : ita perseverantia merito­
rum supponit necessario gratiæ perseve­
rantiam ; quocirca nequit hæc perseve­
rantia comparari ad merita per modum
termini, et præmii ; sed se tenet ex parte
ipsorum meritorum per modum principii.
Et hanc differentiam inter unam, et alte­
ram perseverantiam tradit eleganter De
Thom. in hoc art. his verbis : « Cura homo
« naturaliter habeat liberum arbitrium
a flexibile ad bonum, et ad malum, du­
a pliciter potest aliquis perseverantiam in
« bono oblinere a Deo. Uno quidem modo
« per hoc, quod liberum arbitrium deter­
« minetur ad bonum per gratiam consum­
« matam ; quod erit ingloria.Alio modo ex
« parte motionis divinæ, quæ hominem
« inclinat ad bonum usque ad finem. Sicut
« autem ex dictis patet, illud cadit sub
« humano merito, quod comparatur ad
« motum liberi arbitrii directi a Deo mo­
a vente sicut terminus; non autem id,
« quod comparatur ad prædictum motum
a sicut principium. Unde patet, quod perse­
a verantia gloriæ, quæ est terminus præ­
« dicti motus, cadit sub merito. Perseve­
« rantia autem viæ non cadit sub merito,
a quia dependet solum ex motione divina,
a quæ est principium omnis meriti. » Ubi
principii nomine non tantum significat
illud, quod concurrit ad primam-actus me­
ritorii elicientiam, sed comprehendit
etiam illud, quod concurrit ab ipsius me­
riti conservationem ; par enim ratio militat
utrobique, ut supra satis aperte ostendimus,
el ponderavimus.
99. Instabis : nam qui meretur perseve­
rantiam gratiæ consummate, meretur gra­
tiæ perseverantiam, quæ in persistentia
gratiæ consummate necessario includitur :
sed justus, ut concedimus, potest mereri de
condigno perseverantiam gloriæ,.quæ est
55

858

DE PR.EMIO MERITI.

gratia consummata : ergo potest de con­
digno mereri gratiæ perseverantiam, sal­
tem pro statu gloriæ.
solutio. Respondetur, quod sicut ex eo, quod
quis potest mereri primam gratiam con­
summatam, sive gloriam, non sequitur
quod possit mereri primam gratiam, ut
ut diximus dub. 1, num. 20, ita ex eo, quod
possit mereri perseverantiam gratiæ con­
summate. seu gloriæ, non colligitur, quod
mereri valeat gratiæ perseverantiam. Et
ratio est proportionabililer eadem, quia
existentia gratiæ ita pertinet ad gloriam,
seu gratiæ ipsius consummationem, ut
etiam debeat præsupponi ad meritum ; quo­
circa nequit sub ejus influxu cadere. Et si­
militer perseverantia gratiæ ita pertinet ad
perseverantiam gloriæ. et ipsius gratiæ
consummatae, quod etiam præsupponitur
ad perseverantiam meritorum ut continuo
influentium in gloriæ conservationem ;
atque ideo non valet esse illorum præ­
mium. Sunt enim aliqua quæ ita ad præ­
mium desiderantur, ut etiam desiderentur
ad meritum , et hæc nequeunt sub merito
cadere, ut explicuimus loco citato.
Addendum est, gratiam consummatam
posse sumi dupliciter : uno modo materia­
liter, et specificative, pro substrato scilicet,
seu gratia, quæ per gloriam perficitur: alio
modo reduplicative, et formaliter pro glo­
ria, quæ gratiam perficit, vel pro concreto
resultante ex gratia, et gloria. Si priori
modo accipiatur, nec gratia consummata,
nec gratiæ consummate perseverantia ca­
dit sub merito, ut constat ex dictis tam in
hoc dubio, quam in primo. Si vero poste­
riori modo usurpetur, concedimus quod
gratia consummata, et ejus perseverantia
cadant sub merito ; sed hinc solum sequi­
tur, quod gloria, et unio præexistentis gra­
tiæ ad gloriam, earumque perseverantia
habeant rationem præmii ; minime vero,
quod id competat gratiæ, quæ gloriæ subs­
ternitur, et ejus perseverantia). Et hoc
posterius erat necessarium, ut justus dice­
retur perseverantiam, seu gratiæ conser­
vationem mereri. Quando autem D. Thom.
in hoc articulo affirmat perseverantiam
gloriæ cadere sub merito, loquitur de præ­
dicta perseverantia formaliter, et redupli­
cative. prout differt a perseverantia gratiæ,
quæ est communis statibus patriæ, et viæ,
ut satis constat ex ejus verbis supra relatis,
et ex responsione ad 2.
100. Objicies quarto : nam ex fundamento

nostro colligitur, justum nec divinitus posse <
mereri de condigno minimum auxilium,01
vel sufficiens, vel efficax ad eliciendum
actum pro instanti, in quo urget praecep­
tum eum eliciendi : consequens est nimis
durum, el multum derogat dignitati meri­
torum, et gratiæ : ergo, etc. Sequela osten­
ditur, quia illud auxilium requiritur ad
non peccandum pro eo instanti, atque ideo
ad conservationem meritorum, et gratiæ,
quæ per peccatum interrumperetur : ergo
si ea, quæ se tenent ex parte conservationis
meritorum, et gratiæ non possunt ca­
dere sub merito, sequitur justum nec divi­
nitus posse mereri illud auxilium.
Respondetur quod si semel auxilium8^
necessario requiritur ad vitandum pecca­
tum, et gratiam conservandam, nullum
est inconveniens asserere, quod justus non
possit illud de condigno mereri, quia in tali
suppositione prædictum auxilium velut
pars integralis componit donum perseverantiæ, et comprehenditur in ea ratione
D. Thomæ : Perseverantia vix non cadit
sub merito, quia dependet solum ex motione
divina, qux esc principium omnis meriti.
Potest secundo responderi negando se­
quelam universaliter intellectam, quia
ratio nostra solum convincit hominem non
posse mereri de condigno perseverantiam,
seu conservationem gratiæ, et ea quæ ex
parte illius indispensabiliter requiruntur.
Collatio autem prædicti auxilii non vide­
tur indispensabiliter requiri ad gratiæ
permanentiam ; nam hæc posset independenter ab illo per alia media salvari. Tum
quia posset Deus disponere, ut in eo instanti
non obligaret præceptum : tum quia vale­
ret auferre judicium indifferens, sine quo
nequit esse culpa : tum quia posset negare
omnem concursum, tam ad materiale ac­
tus prohibiti, quam ad materiale actus
influentis in omissionem actus debiti, in
quo eventu nullum peccatum sequeretur.
Unde licet homo nequeat mereri hoc, quod
est non peccare, quod essentialiter claudi­
tur in gratiæ perseverantia ; non videtur
tamen repugnare, quod mereatur auxilia,
quæ concurrerent ad vitandum peccatum :
quod enim de facto concurrant, non pro­
bat pertinere intrinsece per se ad donum
perseverantia? ; hoc enim posset alias con­
sistere, ut explicuimus. Quod si objectio
contendat, prædictum auxilium requiri per
se, et necessario ad perseverandum in gra­
tia, standum erit priori responsioni, contra
quam

DISP. VI, DUB. V.
t|uam non occurrit alicujus momenti diffi­
cultas.

§ IV.
Respondetur argumentis contraria) opinionis.
101. Oppositam sententiam tuentur Zumel, et Lorca in præsenti, Granad. tract. 12,
dist. G, Godoy 3 part, disput·. 51, § 1, et
praecipue num. 1,Suarez lib 12 de gratia,cap.
26, num. 36, et alii. Quæ probatur primo :
nam potuit Deus decernere existentiam
gratiæ sanctificantis præcisive a sua conti­
nuatione, et permanentia : sicut et ipsa
gratia potest existere pro aliqua duratione,
licet postea non perseveret, ut patet in re­
probis : in quo eventu posset gratia videri
ut eliciens actus meritorios, quibus Deus
alliceretur ad decernendum ejusdem gratiæ
perseverantiam : hoc autem sufficit, ut hu­
jusmodi perseverantia possit cadere sub
merito de condigno operum eam antece­
dentium : ergo non repugnat, quod justus
inereatur de condigno perseverantiam in
gratia.
Nec sufficit dicere, quod continuatio seu
perseverantia gratiæ est ipsiusmet gratiæ
existentia continuata, ac proinde quod de­
bet eodem decreto decerni : non, inquam,
hoc sufficit : tum quia argumentum probat
oppositum : tum quia licet gratia existens
non differat physice a gratia conservata,
differt tamen moraliter, et in esse termini;
nam importat correspondentiam ad diver­
sum tempus, sine qua posset gratia exis­
tere, et aliquando existit. Hæc autem
diversitas moralis sufficit ad hoc, quod
gratia ut conservata, et permanens termi­
net influxum moralem meritorum, quæ ut
primo existens terminare non valet.
ConlirConfirmatur primo ; nam id quod suppo­
ostio.
nit prævisionem meritorum, potest suppo­
sitis aliis conditionibus, decerni conferri
per modum præmii : sed perseverantia in
gratia valet supponere prævisionem meri­
torum : ergo potest decerni, et conferri
per modum præmii; et consequenter non
repugnat, quod justus mereatur de condi­
gno perseverantiam. Cætera constant, et
minor suadetur, quia illud potest suppo­
nere prævisionem meritorum, quod ad ea
elicienda non concurrit, nec desideratur :
sed donum perseverantiæ nec concurrit,
nec desideratur ad eliciendum merita, ut
patet tum in reprobis, qui non habent do­

859

num perseverantiæ, et tamen merentur;
tum injustis, qui merentur antequam per­
severent : ergo permanentia in gratia po­
test supponere prævisionem meritorum.
Sicut ob eandem proportionabiliter ratio­
nem supponit præcisionem meritorum, et
potest sub eorum influxu cadere ; quia vi­
delicet prædictum augmentum non concur­
rit, nec desideratur ad merendum.
Confirmatur secundo, quia nulla repu-Aliacongnantia apparet in eo, quod Deus cum justoflrmati0·
in hunc modum paciscatur : Si feceris ac­
tum meritorium in instanti A, conservabo
tibi gratian in instanti B : sed in hoc casu
conservatio gratiæ in instanti B, retribue­
retur ut præmium actus meritorii eliciti in
instanti A : ergo non repugnat, quod jus­
tus mereatur conservationem aliquam gra­
tiæ, et consequenter donum perseverantiæ;
posset quippe Deus prædictum donum eo­
dem modo promittere. Cætera constant, et
minor suadetur ; nam quod promittitur
sub conditione operis onerosi et meritorii,
non confertur gratis, sed ex justitia, et per
modum præmii ; atqui conservatio gratiæ
in prædicto casu promitteretur sub condi­
tione operis onerosi, et meritorii, ut sup­
ponitur : ergo talis conservatio, supposita
ea conditione, retribueretur per modum
præmii.
102. Ad argumentum omittendo nuncoccnrriresponsionem inter arguendum datam‘mento0'
(quam alias prosequuntur graves quidam
Thomistæ) respondetur conformiter ad doc­
trinam supra traditam, quod Deus non
potest decernere dare præmium pro aliqua
duratione, nisi præsupposita perseveran­
tia gratiæ, et meritorum pro eadem dura­
tione ; ubi enim hæc non permanent, ne­
quit collatio doni habere rationem præmii,
sed erit simplex beneficium, ut constat in
reparatione post lapsum : unde si Deus
prius decrevisset, quod gratia exisleret pro
aliqua præcise determinata duratione, et
non absolute, quamvis videret merita a
gratia pro tali duratione procedentia, non
posset ex vi illorum determinari, et allici
ad conferendum præmium, nisi pro ipsa
duratione, in qua gratiam, et merita per­
manere intuetur. Pro alia tamen duratione,
in qua merita permanere non videt, non
posset præmium decernere ; implicat enim,
quod remunerentur merita, quæ non sunt,
nec perseverant. Quamobrem si Deus, sup­
posito illo priori decreto, et visione gratia»,
et meritorum pro determinata præcise du-

860

DE PR.EMIO MERITI.

DISP. VI, DUB. V.

ratione, ulterius decerneret conservare I fieret ex debito fidelitatis Dei promittentis’·
physica, et naturalis animæ, et corporis in
gratiam in alia duratione, hoc posterius
sicut si primam gratiam justificantem pro­
triduo mortis Christi fuerit dissoluta, et
decretum esset prorsus gratiosum, sicut et
mitteret sub conditione alicujus actus natu­
post triduum reparata; Verbum tamen Di­
primum ; et collatio prædictæ continuatio­
ralis : in quo eventu certum est, quod
vinum semper retinuit unionem hypostati­
nis, et permanentiæ non haberet rationem
prædicta gratia non retribueretur operi
cam ad partes humanitatis, et consequenter
præmii, sed novi, et simplicis beneficii.
naturali tanquam præmium respondens
non habuit meritum circa ejus reparatio­
Sicut enim prima productio gratia? non ha­
merito de condigno. Ad minoris autem
nem. Principium autem meriti infiniti non
bet rationem præmii, quia non supponit ; probationem dicendum est, majorem solum
erat illa prior partium unio, sed hæc poste­
merita ; ita conservatio illa ex vi alterius
verificari quando tempore, quo res pro­
rior. Unde ex eo, quod Christus meruerit
decreti, quæ esset velut secunda productio,
missa confertur, perseverat merituin, ejusde condigno reparationem prioris unionis
non posset conceptum præmii sortiri, quia I que perseverantia antecedit prædictæ rei
inter partes humanitatis, non sequitur,
collationem.
Si
enim
meritum
tunc
non
non supponeret merita permanere. Unde
quod meruerit do condigno continuationem
perseveret, licet aliquando fuerit, nequit
ad argumentum in summa respondetur
unionis, quæ erat ipsi principium ad me­
sub
conceptu
proprio
præmii
conferri,
sed
negando absolute illam propositionem,
rendum infinite. Praesertim quia ad meri­
solum ex fidelitate, supposita conditione.
quod Deus in tali eventu alliceretur a meritis
tum infinitum, vel eliciendum, vel conser­
Et
ita
accederet
in
casu
hujus
confirmatio
­
ad decernendum permanentiam gratiæ pro
vandum, sufficiebat unio \'erbi Divini ad
nis; nam perseverantia meritorum pro
alia duratione per modum præmii : et debet
animam Christi.
instanti B, non præcederet gratiæ conser­
negari suppositum. Quæ doctrina potest
101. Sed replicabis : nam ut aliquid
confirmari ex his, quæ diximus dub. 3, nam
vationem pro illo instanti, sed ipsi potius
retribuatur per modum præmii corresponex eo, quod Deus videat merita justi pro
inniteretur. Unde gratiæ conservatio non
dentis meritis Christi, non requiritur, quod
foret præmium actus meritorii eliciti in
aliqua duratione, non sequitur, quod possit
permaneat unio hypostatica, vel ipse Chris­
eis allici ad decernendum per modum præ­
instanti A, sed tribueretur dependentor ab
tus, aut ejus anima Verbo unita : ergo ex
mii reparationem post lapsum ; et utro- ; illo, non ut exercente vim meriti, sed tan­
hoc capite non repugnat, quod continuatio
bique militat eadem ratio, ut constat ex | quam a simplici conditione. Quæ omnia
prædictæ unionis cadat sub merito Christi.
proxime dictis, et facile consideranti cons- i possunt exemplo declarari ; nam etiam
Suadetur antecedens, quia cum meritum
tabit.
posset Deus pacisci cum Petro in hunc mo­
Christi sit infinitum, potest extendi ad me­
Prima
Ad primam confirmationem, omissa ma- j dum : Si feceris actum meritorium in in­
rcnBrrendum omne præmium excogitabile, atque
consequen- i stanti J, reparabo tibi gratiam post lapsum.
roatio _ _jori,_ et etiam minori,- negamus
v»
ideo sufficit illud meritum aliquando fuisse,
tiam ; nam una ex conditionibus, ut aliquid
In quo eventu reparatio post lapsum non
ut Deus eo motus præmium, etiamsi non
decernatur per modum præmii, est quod
esset præmium meriti praecedentis, quod
perseveret Christus, retribuat. Præsertim
videantur merita permanere usque ad dumortificatum, et impeditum supponitur;
si Christus loco sui subrogaret purum ho­
rationem inclusive, in qua fore collationem
sed poneretur infallibiliter dependenter a
minem, qui retineret jus ortum ex meritis
præmii decernitur. Et ita permanentia tam
prædicto actu, tanquam a mera, et simplici
ipsius Christi; in quo nulla apparet im­
meritorum, quam gratiæ, cui innituntur,
conditione. Idem ergo in præsenti casu di­
plicatio.
usque ad illam durationem inclusive, non
cendum est.
l&tatio.
Respondetur negando antecedens, quia
pertinet ad rationem præmii, sed se tenet
103. Arguitur secundo : quia Christus Seecretributio præmii est actus justitiæ, quæ
Dominus meruit de condigno continuatio-dllnu>
ex parte meritorum per modum principii,
gUES
debet esse ad alium ; et præmium in esse
las.
vel requisiti ; et consequenter non posset
nem unionis hypostaticæ, quæ est gratia
talis necessario præsupponit non solum sub­
per modum præmii decerni. Minoris autem
substantialis, et principium meriti infiniti :
jectum sui susceptivum. sed etiam subjectum
probatio, quatenus huic doctrinæ opponi
ergo non repugnat, quod justus mereatur
remunerabile, nempe illud quod meruit.
videtur, non urget ; quia licet perseveran­
de condigno continuationem gratiæ acci­
Unde si nec Christus, neque ejus anima
tia non concurrat ad primam meriti elidentalis, quæ est principium meriti finiti.
Verbo unita remaneret, nihil posset con­
cientiam, sed possit eam supponere; con­
Consequentia patet a paritate. Et antecedens
ferri per modum præmii debiti meritis
currit tamen ai meriti conservationem, et
probatur : quia Christus Dominus meruit
Christi. Ad probationem autem in contra­
eam præsupponere non valet : et hoc poste­
de condigno suam resurrectioncm.sive unio­
rium dicimus, quod sicut valor infinitus
rius sufficit, ne perseverantia possit decerni
nem partium humanitatis post triduum, ut
operum Christi supponit in eis alias meriti
per modum præmii, ut constat ex dictis.
docent plures Theologi 3 part, quxst. 19;
conditiones, ita debet importare hanc,
Augmentum vero gratiæ diversa longe ra­
hæc autem unio fuit continuatio unionis
nempe existentiam merentis, qui possit
tione se habet, quia non concurrit ad meri­
hypostaticæ : ergo, etc.
præmio remunerari, alioqui collatio doni
torum elicientium, nec ad eorum conserva­
Respondetur negando antecedens, quia Reaps
non erit præmium, et retributio, sed sim­
tionem ; stante enim gratia, perseverant
unio hypostatica prærequiritur ad existed- sieplex beneficium ortum ex alia voluntate.
etiam merita, sive gratia augeatur, sive
tiam, et continuationem meritorum Christi
Undo non sufficit, quod Deus viderit Chris­
non.
Domini, et ita non potuit cadere sub influxu
tum, et ejus merita aliquando fuisse ; sed
Ccrorri- Ad secundam confirmationem respondemeritorum illius. Ad probationem autem
opus est, quod videat Christum, ejusque
Ληώυ fur negando minorem ; nam in eo eventu
in contrarium (quidquid sit de veritate ma­
merita permanere, ut verificetur. quod tri- |
conservatio gratiæ in instanti B, solum
joris), neganda est minor ; nam licet unio
buit bonum, ut præmium Christi meritis
physica,

861

debitum. Et quamvis Christus potuisset
subrogare alium hominem, cui merita a se
promerita conferrentur; efficere tamen non
posset, quod prædictus homo esset subjec­
tum præmiabile ; nam hæc ratio solum
convenit merenti, licet res quam meretur,
queat aliis tribui : quocirca nisi ipse Chris­
tus qui meruit, remaneret, collatio boni
in quocumque reciperetur, non haberet
rationem præmii meritis retributi , sed
esset beneficium ex alia voluntate proce­
dens.
Instabis adhuc; nam ut aliquid siteffec-^J^*
tus meritorum Christi, non requiritur quod
Christus existât, aut ejus anima Verbo uni­
ta ·. ergo falsa est doctrina proxime tradita,
corruitque fundamentum, cui innititur.
Probatur antecedens, quia gratia data Pa­
tribus veteris Testamenti fuit effectus me­
ritorum Christi ; siquidem eorum intuitu
Deus Patres justificabat, ut docent commu­
niter Theologi, et præcipue Thomistæ : et
tamen eo tempore adhuc non existebat
Christus, neque ejus anima erat Verbo
unita, ut ex se liquet : ergo, etc.
Respondetur negando antecedens, ad cu­ Diluitor
jus probationem distinguenda est major, et
concedenda, si intelligatur in genere causæ
finalis ; neganda vero est, si intelligatur in
genere causæ meritoriæ proprie dictæ. Ne­
que amplius evincit inserta probatio ; nam
licet Deus justificaverit Patres antiquos per
fidem in Christum, vel propter Christum,
vel ob merita Christi, ly in, et ly propter, et
ly ob, significantibus causam finalem ; non
tamen significantibus causam efficientem
meritoriam, et meritorie causantem, quia
hæc influere nequit priusquam existât ; et
præmium non valet exercere justitiam præmiando illum, qui adhuc remunerabilis
non est, ut ratio supra facta convincit. Nec
oppositum docent communiter Theologi, et
multo minus Thomistæ; sed potius horum
plures resolutionem nostram tuentur, ut
Cajetanus 3 part, quxst. 62, art. 6, ubi Ca­
brera disput. 1, § 8, Nunus quxst. 70,
art. 4, dub. 3, Joan. Vincentius in relect.
quxst. 5, pag. 489 et 499, Arauxo quxst. 1,
art. 11, dub. unie, ad 2, Labat disput, 2,
dub. 5, § 3, et alii : pro quibus et nostra
doctrina stat satis aperte Divus Thomas
3 part, quxst. 61, art. 3 ad 1, et quxst. 62,
art. 6. Sed de hoc latius agemus in Tractatu
de Incarnatione, ubi etiam aliqua disparitatis ratio forsan occurret.
105. Arguitur tertio : nam justus potest

862

DE PRÆMIO MERITI.

mereri de condigno donum confirmationis I severantiæ in gralia, sed dono confirmatio­
nis, ut consideranti apparebit. Unde sicut
wn^’mJn 8ralia : crS° et donum perseverantiæ.
Consequentia patet ; nam qui in gratia con­
ex eo, quod justus possit decondigno mereri
firmatur, eo ipso in gratia perseverat .· ergo
confirmationem, non sequitur, quod possit
qui meretur in gratia confirmari, meretur
mereri perseverantiam : ita ex eo, quod
perseverantiam in illa. Antecedens autem
peccator possit mereri obstinationem in
probatur, quia donum confirmationis non
malo, minime colligitur justum posse me­
requiritur ad meritum eliciendum, vel conreri de condigno perseverantiam in gratia.
servandum, possunt enim meritum, et
Et ratio est eadem utrobique, quia videlicet
præmium salvari independenter ab illo, ut
nec confirmatio desideratur ad eliciendum,
patet in communiter prædestinatis, qui me­
vel conservandum merita ; neque obstina­
rentur, et præmium obtinent, licet donum
tio requiritur ad esse, vel conservationem
confirmationis non habuerint : ergo non
demeritorum .· atque ideo possunt, saltem
repugnat, quod justus mereatur confirma­
ex vi hujus, sub merito, vel demerito ca­
tionem in gratia.
dere : perseverantia autem in gratia est
conDrConfirmatur : nam ita se habet obstinaomnino necessaria, ut merita conserventur
HUtw’ tio, et perseverantia in peccato ad actus
in esse talium usque ad præmii collatio­
malos, sicut perseverantia in gratia ad actus
nem, et consequenter non valet dari per
bonos : sed multi peccatores condigne me­
modum præmii.
rentur obstinationem, seu perseverantiam
Si vero loquamur de obstinatione prout
in peccato; siquidem multoties Deus ob
solum dicit simplicem permanentiam in
præcedentia hominis peccata illum deserit,
statu peccati, et passivam carentiam pri­
et in peccato obdurari permittit : ergo pa­
vativam gratiæ, non præsupponit necessa­
riter justus potest per actus bonos de con­
rio peccatum habituale, sed potest imme­
digno mereri, ut eum Deus in statu gratiæ
diate induci per actum peccaminosum, ut
conservet.
explicuimus tract, prxced. disput. 2, dub. 3.
or«irri- Respondetur argumento omittendo anteUnde mirum non est, quod possit sub de­
cedens, et negando consequentiam. Et ratio
merito actus peccaminosi cadere, siquidem
disparitatis affertur in ipso argumento ;
per illum inducitur. Cæterum actus de con­
nam donum confirmationis non requiritur
digno meritorius, sicut necessario præsup­
ad meritum eliciendum, vel conservan­
ponit gratiam, ita ad sui conversationem
dum : quocirca potest comparari ad meri­
prærequirit talis gratiæ perseverantiam,
tum per modum termini, et suppositis aliis
atque ideo non valet comparari ad illam
conditionibus sub ejus influxu cadere. Per­
tanquam ad præmium.
severantia vero requiritur ad meriti con­
106. Arguitur quarto : quia justus potestQnarit
servationem, et ut merens persistat in statu
mereri de condigno pati pro Christo mar-nm»
præmiabilis, ut supra explicuimus. Conse­
tyrium : ergo et donum perseverantiæ.
quents autem probatio non urget, quia
Consequentia liquet; nam martyrium in­
donum confirmationis ita supponit, aut
fallibiliter affert perseverantiam finalem :
implicat donum perseverantiæ, quod hæc
antecedens autem probatur ex D. Ambro­
debeat præsupponi non solum ad donum
sio lib. de Resurrectione, cap. 8, et D. Au­
confirmationis, sed etiam ad ipsum meri­
gust. serm, 3, de sancto Laurent. ubi signi­
tum, saltem conservandum usque ad præmii
ficant justum posse per excellentia charitatis
collationem ; et ita nequit cadere sub meriti
opera mereri, quod pro Christo moriatur.
influxu, sub quo praemittimus cadere do­
Respondetur primo negando antecedens, so·"'”
num confirmationis : sicut ob eandem proquia mors pro Christo est ipsa conjunctio
portionabiliter rationem licet gloria suppo­
gratiæ cum gloria, et ita videtur quod se
nat primam gratiam, et ejus perseveran­
teneat ex parte conservationis gratiæ pro
tiam, non infertur quod qui meretur
illo instanti; atque ideo non habet ratio­
gloriam, debeat primam gratiam, ejusque
nem præmii, sed ad illud præsupponiperseverantiam mereri, ut supra vidimus,
tur. Quod docere videtur D. August, lib.
solvitur
Ad confirmationem negamus majorem ;
de bono perseverantix, cap. 2, ubi -ait :
mado. nam s* Meamur de obstinatione, ut non
α Quod si non sit, quomodo verum est,
solum dicit statum peccati, sed etiam fir­
« quod Apostolus ait ad Philip. I : Vobis do­
mam, et velut immobilem adhaesionem ad
ff natum est pro Christo, non solum ut cremalum, comparanda non est simplici per« datis in eum,verum etiam ut patiamini
pro
'

DISP. VI, DUB. V.

Tertiam

t pro eo. Horum quippe unum perlinet ad
« initium, alterum ad finem : uirumque ta« men est Dei donum, quia utrumque dic« tum est esse donatum. Quod enim est ini« tium verius Christiano, quam credere in
« Christum ? Quis finis melior quam pati
« pro Christo ?» Ad antecedentis autem
probationem potest dici, illos SS. Patres
non loqui de merito proprie accepto, sed
large dicto, prout idem est, ac impetratio
alicujus boni.
Secundo, et facilius respondetur, omisso
antecedenti, negando consequentiam ; quia
martyrium non est principium requisitum
ad eliciendum, vel conservandum merita ;
unde non se tenet ex parte illorum, sed po­
test sortiri rationem termini, et cadere,
suppositis aliis conditionibus (quas in præ­
senti non investigamus) sub praecedentium
meritorum influxu, sicut de dono confir­
mationis supra dicebamus. Ad probatio­
nem consequential dicimus, perseverantiam
in gratia ita afferri, et implicari in marty­
rio pro Christo, ut simul sit principium
requisitum saltem ad conservandum me­
rita usque ad durationem collationis doni
martyrii, vel alterius præmii : quocirca ex
eo, quod martyrium cadit sub merito de
condigno, minime sequitur, quod perseve­
rantia, seu gratiæ conservatio sub eodem
merito cadat. Ad testimonium D. Augustini
proxime relatum, quod posset huic respon­
sioni adversari, dicendum est,S. Doctorem
solum intendere, quod pati martyrium sit
donum Dei excedens vires naturæ, ut palet
ex textu : cum quo recte cohæret, ut possit
esse præmium respondens merito praece­
denti ex viribus gratiæ. Addimus S. Doc­
torem loqui secundum dispositionem prae­
sentis providentiae, juxta quam nemo forte
meretur de condigno pati martyrium.

§ V.

Corollarium praecedentis doctrinae.
CotiséeUrium.

107. Ex dictis sequitur, justum per bona
opera non mereri merito de congruo pro­
prie dicto donum perseverantiæ, seu gra­
tiæ conservationem. Hoc consectarium do­
cent communiter discipuli D. Thom. pro
nostra conclusione relati, et merito; nam
continet manifestam doctrinam Angelici
Præceptoris in hoc art. 9. Cum enim in
aliis articulis praecedentibus distinguat me­
ritum de congruo, et meritum de condigno,

863

soleatque concedere aliqua cadere sub me­
rito de congruo, quæ tamen negat, quod
sub merito condigno cadant; nihilominus
in hoc articulo praetermissa prædicta dis­
tinctione, indefinite, et universaliter con­
cludit, quod perseverantia viæ non cadit
sub merito ; sentit igitur, quod justus per
bona opera non meretur adhuc de congruo
perseverantiam, seu conservationem in
gratia. Quod evidentius constat ex respon­
sione ad 2, ubi docet, hominem posse im­
petrare donum perseverantiæ, non autem
posse illud mereri : ubi illud meritum ex­
cludit, quod ab impetratione distinguitur;
hoc autem est omne meritum proprie dic­
tum, sive de condigno, sive de congruo :
ergo ex mente D. Thom. justus per bona
opera non meretur perseverantiam merito
de congruo proprie dicto. Accedit etiam,
S. Doctorem uti ratione, quæ universaliter
militat in omni merito proprie dicto, ut
statim expendemus. Eandem resolutionem
aperte tradit D. August, toto lib. de bono
persever. ubi præcipue probat, perseverandi
gratiam non secundum merita nostra dari :
quod falsum esset, si justus illam mere­
retur merito de congruo proprie dicto.
Unde præter Thomistas relatos sic docent
D. Antoninus 4 part, titul. 9, cap. Ί :
Viguerius cap. 3, § 5 : Arboreus lib. 14
Theologice, cap. 19, et alii.
Fundamentum habetur ex dictis pro nostra assertione; quoniam nequit aliquidincnialfe
conferri per modum præmii correspon­
dents merito de congruo, nisi præsupponatur meritum de congruo permanere, et
conservari usque ad præmii collationem.
Nequit autem meritum de congruo proprie
dictum ita permanere, nisi præsupponat
gratiam perseverare; nam sicut primum
esse prædicti meriti innititur gratiæ exis­
tent®, ut exposuimus supra dub. 1, num.
21, ita permanentia prædicti meriti inniti­
tur gratiæ perseverantiæ, eaque cessante
evanescit, aut impeditur ; par enim est de
conservatione, ac de existentia ratio. Unde
perseverantia gratiæ tenet se ex parte
meriti de congruo proprie dicti, ut conser­
vati, et ut influentis in actualem præmii
collationem. Atqui nequit cadere sub me­
rito, nec per modum præmii dari id, quod
se tenet ex parte meriti, ut sæpius in hac
disputatione exposuimus. Ergo justus non
meretur adhuc de congruo proprie lo­
quendo donum perseverantiæ. Nec contra
hoc motivum aliquid occurrit, quod con-

864

DE PRÆMIO MERITI.

vulsum non maneat ex supra dictis. Est
autem adeo efficax, ut non solum probet
de facto, verum etiam per respectum ad
quamcunque potentiam ; et ita tenendum
est conformité? ad superius dicta, repu­
gnare quod aliquis mereatur merilo de
congruo proprie dicio perseverantiam, seu
conservationem ingratia.
Limita­
Diximus frequenter, Merito de congruo
tio.
proprie dicio;quia si sermo fiat de merito
congruo improprie accepto, prout est idem
ac impetratio, concedimus quod quis possit
tali merito mereri perseverantiam, sive in
gratia conservationem, ut constat ex supra
didis num. 95. Hujusmodi enim meritum
non innititur gratiæ, sed soli misericordiæ
divinæ, et fidei, aut aliis principiis, ut su­
pra explicuimus num. 76. Unde ei non re­
pugnat, extendi ad primam gratiam habi­
tualem, et ad ejas conservationem, et per­
severantiæ donum.
Opinio
108 Contrariam huic consectario doctri­
contra­
nam tenent VcgaM. 12, in Trident .cap. ult.
ria.
et quæst. 17, de justificat. Bellarmin. lib. 5,
de. justificat, cap. 22, et hb. 2, de gratia, ct
lib. arp. cap. 12, Vasquez, et Lorea in notis
ad hunc art. 9, Suarez lib. 12, de gratia,
cap. 38, Ripalda tom. 2, disp. 91. sect. 2,
et alii. Quam probant primo ex D. August.
lib. de bono perseverant. cap. 7, ubi disse­
Mûliva rens de perseverantiæ dono, inquit : Hoc
Dei donum suppliciter emereri potest ; sed
cum datum fuerit, amitti contumaciter non
potest. Sentit ergo, quod donum perseve­
rantiæ potest cadere sub merito, saltem de
congruo. Idem significat D. Prosper lib,
2, de vocat, genl. cap. 12, ubi affirmat ideo
judicio rationis utentibus liberum esse
a Deo discedere, ut non discessisse sit pre­
mium, el ut quod non potest nisi coopérante
spiritu Dei fieri, eorum meritis deputetur,
quorum id potuit voluntate non fieri. Non
discedere autem a Deo pertinet ad donum
perseverantiæ, et ad conservationem in
gratia. Secundo, quia ad meritum de con­
gruo sufficit, quod cx congruitate operis,
suaque misericordia moveatur Deus ad
conferendum aliquid : sed Deus ex con­
gruitate operum justi, et ex sua misericor­
dia potest moveri ad concedendum justo
perseverantiam : hæc igitur potest cadere
sub merito de congruo Alia etiam motiva
expendunt, sed quæ minora sunt, et ad
proxime propositum reducuntur.
DispelHis tamen facile occurritur ; solum enim
luniur evincunt, quod justus queat mereri perse­

verantiam merito de conguo improprie,
quod cum impetratione coincidit, et solum
importat congruitatem ex parte operis, se
non ex parte operantis ; minimo tamen
suadent, quod illam possit merito de con­
gruo proprie dicto, quod importat congrui­
tatem. et jus ex parte operantis, et quod
innititur gratiæ sanctificanti, juxta ea quæ
in simili diximus dub. 1, a num. 21. Ad
primum ergo dicendum est, D. August, sa­
tis insinuare se loqui de merito de congruo
improprie dicto, quod est idem, ac impe­
tratio; nam adverbium suppliciter, signi­
ficat modum obtinendi aliquid media ora­
tione. Et consonat hæc expositio cum his,
quæ tradit S. Doct. eodem lib. cap. 1, ubi ·
docet nos utiliter petere donum perseve­
rantiæ, quando in oratione dicimus : Adve­
niat regnum tuum. D. Prospersolum inten­
dit, quod discedere, et non discedere a Deo,
sil nobis liberum ; et in hoc sensu affirmat,
quod non discedere tribuitur meritis non
discedentium, quia ipsum non discedere
actualiter est quoddam meritum, non uti­
que perseverantiæ, sed gloriæ. Esto autem,
quod loquatur de merito respectu perseve­
rantiæ, exponendus est de merito non con­
digno, nec congruo proprie dicto ; sed de
merito congruo proprie accepto, prout cum
impetratione coincidit. Ad secundum res­
pondetur, meritum de congruo proprie dic­
tum importare non solam congruitatem ex
parte operis, sed etiam dignitatem gratiæ
ex parte merentis, et huic dignitati inniti :
cum quo non cohæret, quod habeat prædic­
tam dignitatem, vel ejus conservationem
pro nræmio, ut supra explicuimus. Unde
meritum de congruo, quod illo motivo
evincitur, est tale secundum quid, et ab
impetratione non differt.
11
DUBIUM VI.

Λη, et quomodo bona temporalia cadant
sub merito.

|
’

Pro dubii resolutione præmittendum noti
est, bona temporalia posse bifariam con­
siderari : uno modo secundum se, et prout
tam elicitive, quam impetrative, et tam
proxime quam remote proveniunt ex cau­
sis mere naturalibus ; altero modo quate!
nus ex ordinatione Dei conducunt ad finem
salutis, ut media saltem remota, et impe­
trata ex providentia supernaturali. Pro
cujus distinctionis perfectiori intelligentia
recolenda
4

DISP. VI, DUB. VI.
recolenda sunt quæ diximus tract. 5, disp.
5, dub. unie, et præcipue a num.21. Præinittendum etiam est, præsentem difficul­
tatem tractari posse vel per respectum ad
hominem justum, vel per respectum ad
peccatorem ; nam in utroque sensu eam
discutiunt Interpretes D. Thomæ in præ­
senti. Sed majoris claritatis gratia eam per
partes decidemus.

§1·
Fera resolutio aliquibus assertionibus
explicatur.

j

i

τί

ί

Prima

.
SJsjESRI Ϊ S L **r
109. Dicendum est primo, hominem jus-

I ^lu* tum posse mereri de condigno bona tem­
poralia, ut conducunt ad salutem. Hanc
conclusionem docet aperte D. Thom. in
ί
præsenti, art. 10, ubi ait : α Dicendum
!
« quod si temporalia bona considerentur
e
« prout sunt utilia ad opera virtutum, quiί
« bus perducimur in vitam æternam, se|H
σ eundum hoc directe, et simpliciter caI
« dunt sub merito, sicut et augmentum
h
σ gratiæ, etc.» Hujusmodi autem augmentum cadit sub merito de condigno hominis
j
justi, ut constat ex supra dictis dub. 4. Un:
de sic docent D. Thomæ discipuli, et com­
muniter alii Theologi, quos proinde super1
vacaneum est recensere.
Kaiio.
Probatur ratione; nam qui potest de
[
condigno mereri aliquem finem, potest
etiam de condigno mereri media conducenItia ad talem finem : sed bona temporalia
possunt habere rationem medii conducentis
ad finem æternæ beatitudinis, quem justus
de condigno meretur : ergo justus potest
mereri de condigno bona temporalia, ut
conducunt ad prædictum finem. Major est
certa, quia æstimabilitas medii conducentis
ad aliquem finem nequit excludere finis
æstimabilitatem ; siquidem bonitas medii
in esse talis constituitur per habitudinem
ad finem : ergo valor meriti adæquans æs­
timabilitatem finis, adæquat etiam æstima­
bilitatem medii ; et consequenter qui de
condigno potest mereri finem, pariter po­
test de condigno mereri media ut ad talem
finem conducunt. Minor etiam constat ; nam
licet bona temporalia secundum se consi­
dera non conducant ad supernaturalem fi­
nem æternæ beatitudinis, nihilominus ex
præordinatione, et imperio Dei authoris su­
pernaturalis possunt ad prædictum finem
conducere, et ita sunt de facto effectus præ-

8(55

i destinationis, quæ est providentia superna­
turalis, ut loco citato ostendimus : ergo
hujusmodi bona queunt habere rationem
medii conducentis ad salutem.
Confirmatur ; nam quod opera justi non Confirmereanturde condigno bona temporalia,ut maU0'
conferunt ad salutem, vel provenit ex de­
fectu valoris in prædictis operibus, vel ex
defectu divinæ promissionis : sed neutrum
dici valet : ergo justus meretur de condigno
bona temporalia ut conducunt ad salutem.
Probatur minor, quia opera justi habent
sufficientem valorem ad media, quæ pro­
xime, et per se conducunt ad supernatura­
lem finem, cujusmodi est augmentum gra­
tiæ : ergo a fortiori habent sufficientem
valorem ad media remota, et de se improportionata ad prædictum finem, qualiasunt
bona temporalia. Quod autem non desit di­
vina promissio, etiam constat; namMatth.
6, dicitur : « Nolite ergo soliciti esse, di­
et centes : Quid manducabimus, aut quid
« bibemus, aut quo operiemur ? Hæc enim
« omnia gentes inquirunt. Scit enim pater
<r vester, quia his omnibus indigetis. Quæ« rite ergo primum regnum Dei, et justi­
ce tiam ejus, et hæc omnia adjicientur vo« bis. » Et cap. 2, dicitur : « Omnis qui re« liquerit domos, aut agros, etc. centuplum
< accipiet, et vitam æternam possidebit. »
Quem locum de promissione bonorum tem­
poralium exponunt D. Gregorius, Origenes, Theophilactus, Author Imperfecti, Euthymius, et alii apud Maldonatum, Jansenius in Concord, cap. 10, Salmeron tom. 4,
part. 3, tractat. 25, et alii plures.
Nec refert si dicas, deficere aliam condi-Pra^aditnr
tionem , nempe æqualitatem ; nam opera effujusti excedunt valorem bonorum tempora­ gium.
lium. Hoc, inquam, nihil interest : tum
quia non est contra rationem meriti de
condigno excedere valorem præmii, ut pa­
tet in Christo Domino, qui meruit de con­
digno nostram gratiam, et salutem, licet
ejus opera infinite excesserint istud præ­
mium. Tum quia licet bona temporalia se­
cundum se accepta sint inaequalia operibus
justi, nihilominus ut conferentia ad salu­
tem æternam eundem ordinem ingrediun­
tur, et causalitatem ejusdem meriti termi­
nant. Sicut calor qui secundumse acceptus
potest ab alio calore principaliter produci,
consideratus in esse dispositionis ad subs­
tantiam attingi non valet principaliter,
nisi per substantiam agentis.
110.Ex hacassertione infertur,non impii-

866

DE PRÆMIO MERITI.

consee- care, quod justus mereatur decondigno bona
“æ™ temporalia aliis; sive justis, sive peccatodentis rjbus conferenda, ut ordinantur ad finem
uocinnæ
salutis æternæ :de facto tamen illa non me­
retur, nisi de congruo. Prima consectarii
pars satis liquet ex dictis : quoniam prae­
dicta bona ut aliis conferenda non impor­
tant in esse præmii æstimabilitatem infini­
tam, atque ideo fieri potest, ut non exce­
dant in valore merita justi : aliunde vero
non implicat, quod accedat promissio Dei,
et ordinatio ex parte merentis ad tale præ­
mium : ergo justus potest mereri de condi­
gno prædicto bona aliis conferenda. Quod a
fortiori confirmari valet ex supra dictis
dub. 2, § 1, et 2, nam gratia sanctificans ut
aliis danda (quam ibidem diximus posse
sub justi merito cadere) incomparabiliter
excedit bona temporalia, quæ possunt aliis
conferri.
Secunda vero pars facile etiam suadetur,
quoniam non adest de facto pactum Dei,
quo justo promiserit bona temporalia aliis
danda : quo pacto secluso, non salvatur
meritum de condigno , sed ad summum de
congruo, ut supra diximus disp. 1, dub. 6.
Præsertim cum oratio,cujus vis impetratoria inferior longe est merito de condigno,
non habeat consequi infallibiliter aliis, sed
tantum petenti, ut docet D. Thom. 2, 2,
quxst. 83, art, 15 ad I.
secunda 111. Dicendum est secundo, justum non
““o.u’ naereri de condigno, nec de congruo bona
temporalia secundum se considerata. Hanc
assertionem satis aperte docet D. Th. 2, 2,
quxst. 122, art. 5, ad. 4, ubi ait : Prxsentia
bona, vel mala non cadunt sub merito, vel
demerito, nisi quatenus ordinantur ad futu­
ram renumerationem, ut dictum est, nempe
inprxsenti quxst. art. 10, ut constat ex ar­
ticuli margine. Quod autem in hoc loco ita
doceat, liquet tum ex corpore articuli, ubi
nullum aliud meriti genus concedit res­
pectu bonorum temporalium secundum se,
nisi consequutionem physicam eorum, ad
quæ movet Deus : quod non est meritum
de condigno, vel de congruo, sed abusive
vocatur meritum,- Tum, et principue ex
responsione ad 4, quo intendebat probare,
justum non mereri bona temporalia, quia
hæc sunt communia bonis, et malis : cui
S. Doctor occurrit in hunc modum : Dicen­
dum, quod omnia xque conveniunt bonis, et
malis, quantum ab ipsam substantiam bo­
norum, vel malorum temporalium, sed non
quantum ad finem ; quia boni per hujusmodi

manuducuntur ad beatitudinem, non autem
mali. Et ita docet Gregor. Martinez in prxs.
dub. 2, conci. 2, et alii.
Probatur ratione desumpta ex D. Thom. ait
Quoniam id quod est commune bonis, et
malis, non habet rationem præmii correspondentis merito vel de condigno, vel de
congruo hominis justi : sed bona tempora­
lia secundum se accepta sunt quid commu­
ne bonis, et malis, ut dicitur Ecclesiastici
9, et experientia liquet: ergo justus nec
de congruo, nec de condigno meretur bona
temporalia considerata secundum se. Sua­
detur major ; nam præmium correspon­
dons merito justi pertinet specialiter ad
ipsum, alioquin nihil commodi justus ex
tali merito reportaret : ergo quod est com­
mune bonis, et malis, non habet rationem
præmii correspondents alicui merito justi.
Confirmatur primo : nam omne, quod
justus suo merito causai, est effectus præ- pd»
destinationis ejusdem justi , non minus
quam ipsum meritum : atqui bona tempo­
ralia secundum se accepta non sunt effectus
prædestinationis, siquidem hoc modo con­
siderata non conducunt ad salutem; sed ab
hujusmodi conducentia præscindunt,nt sa­
tis constat ex dictis loco supra citato, ex
Tractatu de Prædestinatione : ergo justus
nullo modo meretur bona temporaliasumpta secundum se.
Confirmatur secundo: nam quod non cadit sub spe, et oratione hominis justi, non
cadit sub ejus merito, uCparitatis ratio con­
vincere videtur : atqui justus non sperat,
nec petit bona temporalia secundum se ac­
cepta, sistendo ibi, sed ut ad salutem con­
ducunt, ut satis aperte tradit D. Thom. 2,
2, quxst. 17, art. 4, et quxst. 8G, art. 6 ; er­
go justus non meretur bona temporalia se­
cundum se considerata, et præcisive ab
ordine ad salutem. Et in hoc sensu orat
Sapiens Proverb. 30: Mendicitatem, et divi­
tias ne dederis mihi : tribue tantum victui
meo necessaria, ne forte satiatus illiciar ad
negandum, et dicam : Quis est Dominus?
aut egestate compulsus furer et perjurem
nomen Dei mei. L’bi, ut vides, non aliter
circa hæc temporalia satagit, nisi quatenus
aliquid præstant ad aliorem finem.
112. Dicendum est tertio, peccatores non Terta
mereri de condigno, nec de congruo bona fXli’
temporalia, vel considerata secundum se,
vel quatenus conferunt ad salutem. Ita Cajetanus in hac 1,2,quxst. 21,art. 4, in resp
ad 3, Bannez 2, 2, quxst. 24, art. 6, fol. 918
et

867

DISP. VI, DUB. VI.
I

et alii. Quæ assertio satis colligitur ex su­

pra dictis disput. 2, dub. unico, et disput. 3,
I
dub. 1, et breviter ostenditur, quia omne
à j
meritum importat jus aliquod ad præmium
I
ita quidem ut jus justitiæ specialiter dictæ
1
constituat meritum de condigno ; jus vero
amicabile, sive in amicitia fundatum,cons­
tituat meritum de congruo : sed peccator
neutrum jus habet ad bona temporalia quoI
quo modo accepta : ergo illa nullo modo
meretur. Probatur minor : nam in primis
Î*3luul· peccator caret jure justitiæ specialiter dictæ,
i
siquidem ad prædictum jus (ut alias condiI
tiones prætermittamus) requiritur pactum,
i
seu promissio Dei, ut ostendimus disput. 1,
I
dub. G. Deus autem nullibi promisit pecca!
toribus bona temporalia, vel considerata
secundum se, vel quatenus ad salutem conI
ducunt. Deinde peccator nequit habere jus
,
amicabile ad prædicta bona, cum non sit
I
Dei amicus.
I ConflrConfirmatur : nam ut opus mereatur aliI mtl0· quod præmium, non sufficit, quod sit in
’
seipso moraliter bonum; sed insuper desiI
deratur, quod fiat in obsequium præmianI
tis : sicut ad hoc, ut aliquid habeat ratio­
nem præmii, non sufficit esse bonum in
I
seipso, sed ulterius requiritur, quod sit
,
bonum merenti. Constat autem, quod peci
cator, licet aliquando bene moraliter ope■
retur, nihilominus non operatur in obseI
quium Dei; nam in sensu composito status
!
peccati nequit respicere Deum ut ultimum
finem, sed in cunctis prosequitur bonum
i
proprium, et reflectitur supra seipsum, ut
diximus in Tractatu de ultimo fine, disput.
i
4, dub. 3. Ergo peccator, licet aliquando
I
bene moraliter operetur, nihilominus non
i
meretur præmium apud Deum, atque ideo
I
nec bona temporalia quomodolibetsumpta.
i locitlen- 113. Neque hinc sequitur, exercitium
I tion^sa-bonorum operum esse peccatoribus inutile.
tisBt. Tum quia peccatores bene moraliter ορο­
ί
rando excusant nova peccata : tum quia as­
suefiunt laboribus, vincuntque difficultates
in materia virtutum : tum denique, quia
per bona opera impetrant ex Dei miseri­
cordia remedium, et bona conducentia ad
salutem.Videatur D.Thomas 2,2,quxst. 178,
art. 2 ad 1, ubi ait: « Dicendum, quod sicut
« supra dictum est, cum de oratione age« retur, oratio impetrando non innititur
« merito, sed divinæ misericordiæ, quæ
< etiam ad malos se extendit. Et ideo quan« doque peccatorum oratio a Deo exauditur.
« Unde .August, tract. 44 in Joan, dicit,

« quod illud verbum (nempe, scimus quia
« peccatores Deus non audit) caecus loquutus
« est, quasi adhuc inunctus, idest non per­
it fecte illuminatus. Nam peccatores exau« dit Deus. Quod autem dicitur, quod ora« lio non audientis legem est execrabilis,
« intelligendum est quantum est ex merito
σ peccatoris. » Legatur etiam Cajetan. tom.
3 opuscui. tract. 10, de fide et oper. contra
Lutheranos, cap. 10, ubi recte exponit vim
impetrandi, quam habent bona opera pec­
catoris.
114. Ultimo dicendum est, bona tempo­ Ultima
conclu­
ralia considerata secundum se posse cadere sio.
sub merito de condigno operum laudabi­
lium hominis constituti in statu purorum,
vel integritatis ordinis naturalis. Ita docent
Bannez Zoco supra ci7a/o,Arauxo,etaliiinfra
referendi num.l 18. Probatur ratione ; nam Ratio.
qui potest de condigno mereri aliquem fi­
nem, potest etiam de condigno mereri me­
dia conducentia ad talem finem : sed homo
in statu purorum, aut integritatis naturalis
posset mereri de condigno naturalem beatitudem, ad quam conducunt bona tempo­
ralia tanquam media ad finem : ergo posset
de condigno mereri prædicta bona. Minor
quoad primam partem est certa; nam ho­
mo in prædictisstatibus posset elicere opera
naturalia moraliter bonâ, quæeandem pro­
portionem haberent ad beatitudinem natu­
ralem, quam opera supernaturalia habent
respectu supernaturalis beatitudinis, ut fa­
cile consideranti constabit : aliunde etiam
posset accedere pactum Dei promittentis
beatitudinem naturalem per modum præ­
mii, et dependenter a meritis : ergo homo
in prædictis statibus posset mereri de con­
digno beatitudinem naturalem. Quoad se­
cundam etiam ostenditur; nam temporalia
bona sunt ejusdem ordinis cum beatitudine
naturali, et huic fini satis proportionata :
ergo compararentur ad illam tanquam me­
dia ad finem.

§ Π.
Respondetur argumentis contra prxcedentem
doctrinam.
115. Adversus primam assertionem sen- rrima
tiunt Vasquez in comment, ad hunc arlicu- centra·
lum, Sotus in 4, dist. 15,quxst. 2, art. 4 ad3 ria·
et alii, qui sentiunt bona temporalia ut
conducentia ad salutem non cadere sub me­
rito de condigno operum justi, sed tantum

868

DISP. VI, DUB. VI.

DE PRÆMIO MERITI.

Xofiva. sub merito de congruo. Quod potest pro­
bari primo, quia bona temporalia ut con­
ducunt ad salutem, se habent tanquam au­
xilia saltem extrinseca ad eandem salutem,
et ad perseverandum in bono : sed justus
non meretur de condigno auxilia ad præ­
dictos effectus, siquidem hujusmodi auxilia
se tenent ex parte principii meriti .-ergo
non meretur de condigno bona temporalia,
ut conferunt ad salutem. Secundo: nam
justus infallibiliter consequitur, quod me­
retur de condigno, nisi peccando meritum
interrumpat : sed non assequitur infallibi­
liter bona temporalia ut conducentia ad
salutem . siquidem non semel contingit,
quod ex duobus justis æqualis meriti et
sanctitatis alter sit pauper, et alter dives :
ergo, etc.
RoboConfirmatur, quia longitudo vitæ repu"niur tatur inter bona temporalia, et aliquando
confert ad salutem : sed justus nequit me­
reri de condigno longitudinem vitæ, seu
vitæ continuationem : ergo nec alia bona
temporalia. Probatur minor : tum quia
justus nequit de condigno mereri primam
vitam, quæ se tenet ex parte principii es­
sentialis meriti : ergo nec vitæ longitudi­
nem, sive continuationem. Patet conse­
quentia a paritate ; nam ita se habet prima
vita, et vitæ continuatio,sicut prima gratia,
et gratiæ perseverantia : sed qui nequit
mereri primam gratiam, non valet mereri
ejus continuationem : ergo idem de prima
vita, ejusque perseverantia dicendum est.
Tum etiam, quia si aliquis justus merere­
tur de condigno vitæ longitudinem, ma­
xime qui honorat parentes, ut colligitur ex
illo Exodi 20 : Honora patrem tuum, et ma­
trem tuam, ut sis longæcus super terram : et
tamen filius honorans parentes non semper
assequitur hoc bonum, sed citius non semel
moritur : ergo signum est, quod longitudo
vitæ non cadit sub merito de condigno. Alia
etiam motiva possent pro hac opinione ex­
pendi ; quæ tamen minoris momenti sunt,
et ad præcedentia valent reduci.
Occur110. Ad primum respondetur, quod licet
ρΤΓ^*ΓΓΐ illa auxilia, quæ se necessario tenent ex
motivo. parte principii meriti vel eliciendi, vel con,servandi, nequeant cadere sub merito; illa
tamen, quæ non ita se habent, sed magis
comparantur per modum termini inter­
medii, sub merito cadere possunt, et con­
ferri per modum præmii meriti praeceden­
tis, ut patet in augmento gratiæ. Et hoc
modo se habent bona temporalia, ut con­

ducentia ad salutem, quia non requiruntur
indispensabiliter vel ad eliciendum, vel ad
conservandum merita; ad id quippe suffi­
ciunt auxilia, et principia intrinseca. Unde
non repugnat, quod justus mereatur de
condigno bona temporalia.
Ad secundum nusdl·
‘
-ii
negamus minorem; nam quibusdam conve- luitur,
niens est ad salutem carere bonis tempora­
libus; et consequenter, quod hi prædicta
bona non assequantur, minime evincit jus­
tum non mereri de condigno bona tempo­
ralia, quatenus ad salutem conducunt ; sed
potius probat oppositum. Et in hoc sensu
ait D. Prosper sent. 212 : Fidelis supplicat
pro necessitatibus hujus vitæ, et misericordi­
ter auditur, et misericorditer non auditur:
quid enim infirmo sit utilius, magis novit
medicus, quam xgrotus. Et idem docet D.
Thom. in hoc art. ad 4.
Ad confirmationem respondetur negando
minorem, cujus prima probatio non urget : matio.
nam omisso antecedenti, neganda est con­
sequentia; prima namque vita supponitur
ad meritum per modum principii, atque
ideo non valet sub ejus influxu cadere :
vitæ autem continuatio neque est princi­
pium meriti, nec requiritur ad ejus con­
servationem, quocirca potest per modum
præmii retribui. Nec exemplum gratiæ
probat; nam ejus permanentia requiritur
ad moralem meritorum conservationem.
Secundam probationem optime diluit D.
Thom. 2, 2, quxst. 122, art. 5 ad 4, his
verbis : a Dicendum quod longaevitas pro< mittitur honorantibus parentes non so« lum quantum ad futuram vitam, sed
« etiam quantum ad praesentem, secundum
« illud Apostol. 1, ad Timoth. 4 : Pietas ad
« omnia utilis est, promissionem habens
a vitæ, quæ nunc est, et futuræ. Et hoc
« rationabiliter; qui enim gratus est bene« ficio, meretur secundum quandam con« gruentiam, ut sibi beneficium conser­
et vetur. Propter ingratitudinem autem
« meretur aliquis beneficium perdere. Be­
rt neficium autem vitæ corporalis post
« Deum a parentibus habemus. Et ideo
α ille, qui honorat parentes, quasi benefi« cio gratus meretur vitæ conservationem ;
« qui autem non honorat parentes, tan« quam ingratus meretur vita privari. Quia
« tamen præsentia bona, vel mala non
<r cadunt sub merito, vel demerito, nisi in
« quantum ordinantur ad futuram remu< nerationem , ut dictum est {nempe in
« hac 1, 2, quxst. 114, in præsenti art. 10),
ideo

I
I

α ideo quandoque secundum occultam ra«
«
«
«
«

tionem divinorum judiciorum, quæ maxime futuram remuneralionem respiI
ciunt, aliqui qui sunt pii in parentes,
I
citius vita privantur ; alii vero qui sunt
i
impii in parentes, diutius vivunt. »
Hiæ
117. Contra secundam nostram assertio­
ns^ nem possent expendi plura Sanctorum Patrum testimonia, in quibus affirmant justum
per bona opera mereri bona temporalia,
Î
nulla facta mentione conducentiæ, et ordi­
nis ad finem salutis æternæ : ex quibus
videtur concludi, quod mereatur prædicta
bona considerata secundum se. Cæterum
licet Patres conditionem utilitatis, et con!
ducentiæ ad finem salutis non semper exI
presserint, illam tamen supponunt, et
I
quandoque explicant, ut constat ex testi—
I
monio D. Thom. proxime relato : et ita
i
exponi debent ob ea motiva, quæ pro asser­
tione expendimus. Unde opus non est re­
ferre, et explicare singula testimonia. Eidem
assertioni a fortiori adversantur Authores
I
referendi pro sequenti opinione. Quæ geneI
raliter docet, hominem per omnia bona
I
opera mereri bona temporalia, saltem se­
cundum se considerata, sive homo sit justus,
sive peccator. Quidam autem hujus opinio'
nis patroni eam restringunt ad opera moI
raliter bona, quæ nulla circumstantia mala
;
vitientur ; et ita docent Capreol. in 2,dist.28,
quæst. unie, ad 8, contra 2, -Medina Com­
plu tensis de sat isfact, quæst. 2, Gerson
lect. 4, de vita spirituali, Arauxo in præsenti,
dub. unico, conclus. 1, et alii plures. Qui’
dam vero eam extendunt ad opera moralia
I
non undequaque bona, sed etiam aliqua
I
circumstantia vitiata ; et ita affirmant AlenI
sis part. 4, quæst. 45, membr. 1, D. AntoI
nin. 4 part. tit. 9, cap. Ί, § 4, Gabriel in 4,
.
dist. IG, quæst. 2, dub. 4, Adrianus quodlib.8,
et alii. 8ed hie posterior dicendi modus
;
nullam fere probabilitatem habet ; quoniam
I
meritum fundatur in bonitate morali, ut
I
docent communiter Theologi : sed opus,
quod aliqua circumstantia vitiatur, nullam
habet bonitatem moralem, ut ostendimus
tract. 11, disput. G, dub. 1; ergo opus, quod
aliqua circumstantia vitiatur, nullum præ­
mium meretur. Subjiciemus tamen indisj
criminatim fundamenta utriusque modi
I
dicendi, quia mutuo se adjuvant.
I Pnmom
118. Arguitur ergo primo : quoniam ratio
. ««u- meriti consequitur ad bonitatem moralem
ptKBB’per modum passionis, ut satis aperte docet
I
D. Thom. hac 1,2,quxst.2\, art. 4; sed passio
I
.

869

comitatur essentiam, ubicumque sit : ergo
actus moraliter bonus meretur aliquod
præmium : ergo licet eliciatur a peccatore,
merebitur saltem bona temporalia secun­
dum se.
Confirmatur, quia ut ibidem tradit S. Confir* ·
oiaito
Doctor, omnis actus humanus est merito­
rius, vel demeritorius : sed actus moraliter
bonus elicitus a peccatore non est demeri­
torius, alioquin peccator mereretur puniri
propter opera moraliter bona, quod est
omnino falsum : ergo actus moraliter
bonus a peccatore elicitus meretur aliquod
præmium, saltem bona temporalia secun­
dum se.
Ad argumentum respondetur rationem solutio
meriti non consequi ad bonitatem mora- ^j·.
lem, nisi suppositis aliquibus conditioni­
bus, utputa statu viæ : inter eas autem re­
censeri debet, quod eliciens actum moraliter
bonum non sit in peccato. Unde sicut ob
defectum conditionis status viæ animæ existentes in purgatorio, et in cœlo non meren­
tur per actus moraliter bonos, quos ibi eli­
ciunt : ita existens in peccato non meretur,
licet operetur bene moraliter, ob ea quæ su­
pra diximus a num. 12. Nec D. Thom. eo loco
docet oppositum, sed tantum asserit actum
moraliter bonum esse meritorium,quantum
est ex capite bonitatis moralis, et suppositis
aliis conditionibus. Quod satis expressit in
respons. ad 3, ubi ait : Omnis actus hominis
bonus, vel malus habet rationem meriti, vel
demeriti apud Deum, quantum est ex ipsa
ratione actus. Nam hæc posterior proposi­
tio limitat priorem, et insinuat necessarias
esse alias conditiones, ut recte observarunt
Cajetan. et Bannez, ubi supra.
Unde ad confirmationem neganda estResponmajor; solum enim verificatur de actu humano existente in homine justo, vel saltem mationon peccatore ; secus vero si actus morali- 11 m
ter bonus a peccatore eliciatur ; nam licet
hujusmodi actus, quantum est de se, sit
meritorius (quod præcise tradit ibidem D.
Thom.) ob conjunctionem tamen ad statum
peccati meritorius absolute non est. Quam
doctrinam tradit Angelic. Praeceptor in 2,
dist. 40, quæst. 1, art. 5, ubi ait : Non po­
test esse aliquis actus a deliberata virtute
procedens in habente gratiam, qui non sit
meritorius : sed in non habente gratiam, qui
non sit meritorius, nec demeritorius. Et
quæst. 2 de Afalo, ari. 5 ad 7, inquit : Non
omnis actus humanus, etiam in singulari
consideratus, est meritorius, vel demeritorius;

870

DE PRÆMIO MERITE

licet omnis actus sit bonns, vel malus : et hoc
dico propter eos, qui charitatem non habent,
qui mereri non possunt. Videantur etiam alia
S. Doctoris testimonia, quæ dedimus disput. 4, dub. 5, § 1. et eandem doctrinam
confirmant.
secun119. Arguitur secundo : nam actus fidei
gnœen- infusæ elicitus a peccatore mereturaugmenmm. fUm habitus fidei praeexistentis : ergo pec­
cator per opera moraliter bona meretur
saltem bona temporalia secundum se. Con­
sequentia patet, quia opus moraliter bonum
non minorem proportionem habet ad bona
temporalia secundum se, ac habet actus
fidei ad augmentum habitus praeexistentis.
Antecedens autem suadetur ; nam peccator
fidelis eliciens actum fidei interiorem auget
habitum præexistentem : sed ad prædictum
augmentum non concurrit effective physice,
ut docent communiter Thomistæ : ergo
concurrit effective moraliter ; qui concur­
rendi modusnequit non ad meritum reduci.
Diioiiar. Respondetur negando antecedens. Ad
cujus probationem neganda est consequen­
tia; nam peccator eliciens actus fidei inten­
siores, nullo modo effective attingit fidei
augmentum : sed duntaxat ponit disposi­
tionem physicam, cui Deus independenter
a meritis adjicit augmentum illud. Potest
etiam dici, peccatorem in tali casu conse­
qui moraliter prædictum augmentum, non
quidem per viam meriti, vel de condigno,
vel de congruo proprie dicti , sed per viam
impetrationis, quæ improprie meritum ap­
pellatur.
Tertium
120. Arguitur tertio, quia ejusdem rationis est mereri temporalia bona, et mereri
præservationem a malis temporalibus : sed
peccatores operando bene moraliter meren­
tur præservationem a malis temporalibus :
ergo possunt bona temporalia mereri. Sua- j
detur minor : tum quia Deus distulit i nili- j
gere regi Achab pœnam, quam ob mortem j
Naboth comminatus fuerat, quia Achab se
humiliavit coram Deo, ut legitur 3 Peg.
cap. 21. Idemque accidit Ninivitis ob jeju­
nia , ut constat ex Jonæ historia. Et ta- I
men Achab, et Ninivitae non solum erant
peccatores, sed idololatrae. Tùm etiam.quia
peccatores per opera moraliter bona me- i
rontur diminutionom pœnæ sensibilis in j
inferno, ut docent D. August, lib. de patien­
tia. cap. 26, et D. Thomas 3 part, quæst.
89, art. 6 ad 3, quæ diminutio pluris ha­
benda est, quam præservatio a malis tem­
poralibus.

DISP. VI, DUB. VI.

u eundam expositionem, qux magis facit ad
Confirmatur urgentius, quia peccatores tw '
« rem praesentem"), hoc potest referri ad hoc,
per opera ex aliqua circumstantia vitiata
« quod patiatur tolerabilius judicium.
meruerunt non semel temporalia bona : .
« Undo dicit August, in lib. de patient.
ergo a fortiori illa mereri valent per opera
l
« Non possumus dicere schismatico : Memoraliter bona, et nulla circumstantia vi|
< lius fuisset, ut Christum negando nihil
tiata. Suadetur antecedens Primo, quia
« eorum pateretur, quæ passus est confiobstetrices Ægypti liberando pueros He‘
« tendo : sed existimandum est tolerabibræorum meruerunt aliquid temporale, ut
α lius ei futurum judicium, quam si Chrisconstat Exodi l.Et tamen vitiarunt præ« tum negando nihil eorum pateretur. »
! dictum opus mentiendo , et peccando , ut
Quia videlicet negando Christum novum
docet D. Augustin, lib. contra mendacium,
peccatum committeret, quo acerbiori judi­
cap. 15. Secundo, quia rex Babylonis exj
cio, et graviori pœnæ redderetur obnoxius:
pugnando Tyrum meruit possidere Ægypj
vitando autem prædictum peccatum per
tum, ut satis aperte constat Ezechiel. cap.
!
confessionem Christi, vitat etiam acrius
29, et nihilominus ille rex in expugnatione
judicium, et duriorem pœnam; atque ideo
Tyri peccavit; non enim intendebat pec­
licet non mereatur, consequitur tamen to­
cata contra Deum ibidem facta puniri, sed
lerabilius judicium. Unde adjecit D. Thom.
dominium temporale usurpare. Tertio,quia
« Id quod ait Apostolus : si tradidero corut tradunt D. Augustin, lib. 5, de civit. Dei
« pus meum, ita ut ardeam,charitatem aucap. 12, etD. Thom. lib. 3, deregim, Prin« tem non habuero, nihil mihi prodest ;
cip. cap. 4 et 5. Romani ob quædam virtu­
« intelligitur ad regnum cœlorum obti—
tum opera meruerunt temporale orbis do­
« nendum, non autem ad extremi suppli­
minium ; qui profecto prædicta virtutum
ce cii judicium tolerabilius subeundum. »
opera foedabant prava intentione inanis
Ad confirmationem negatur antecedens :
gloriæ et dominandi appetitu.
.
jMmtur
cujus probationes non urgent, quia nec obs­
121. Ad argumentum negamus mino| natio'
tetrices, nec Babylonis rex, nec Romani
rem. Et ad primam probationem dicendum satisfit ,
per sua opera (sive moraliter undequaest, Achab et Ninivitas non meruisse re­
quebona, sive aliqua circumstantia vitiata)
laxationem, aut dilationem pœnæ tempora>
meruerunt proprie aliquod bonum tempo­
lis imminentis, sed ad summum eam imI
rale ; sed physice tantum assequuti sunt id,
petrasse, quod est genus meriti secandum
1
ad quod movebantur a Deo ; quæ consequid. Et oppositum non colligitur ex Scrip­
tura. Ad secundam respondemus, peccato­
quutio potest improprie appellari meritura,
quia est motus ad rem, quæ posset habere
res operando bene moraliter diminuere
pœnam sensibilem inferni quasi negative,
rationem mercedis. Quo sensu asserit D.
quatenus ita operando non peccant, sed
Thom. in præsenti, quod prædicta bona
potius a peccandi exercitio divertunt ; atI
que ideo non augent meritum ad pœnam
[
sensibilem, quam ob nova peccata subirent.
XuA-trS
Quæ pœnæ subtractio, aut imminutio po­
test, licet abusive , et improprie , vocari
præmium bonorum operum. Et in hoc sensu
loquuntur D. Augustin, et D. Thomas, ut
constat ex eorum verbis, quæ id tantum
I
indicant : « Dicendum, ait D. Thom. quod
*
« Deus recordatur bonorum, quæ quis
« fecit in statu peccati, non ut rc« muneret ea in vita æterna, quæ debetur
<
u solis operibus vivis, idest, ex charitate
α factis : sed remunerat ea temporali re« muneratione, sicut Gregor, dicit in ho« mH. de Divite, et Lazaro, quod nisi dives
« ille aliquod bonum egisset, et in præsenti
« sæculo remunerationem accepisset, πό­
α quaquam ei Abraham diceret : Recepisti
« bona in vita tua. Vel etiam [assignat se­
cundum
>

I

871

temporalia cadunt sub merito : In quan­
tum, inquit, homines moventur a Deo ad
aliqua temporaliter agenda, in quibus suum
propositum consequuntur, Deo favente. Ad­
dimus etiam, quod D. Thom, loco cit. de
regimine Princip. loquitur de merito juxta
sensum antiquorum Philosophorum , et
præcipuo Aristotelis in 5 Ethic, qui tan­
tum attendebant ad proportionem inter
meritum, et præmium secundum se, non
vero ad proportionem inter hominem me­
rentem, et Deum præmiantem : nec consi­
derabant statum peccati, et peccatoris in­
dignitatem. Nos autem loquimur de me­
rito theologice accepto, qua ratione non
præscindit a conditione merentis, sed po­
tius ab illa trahit suum valorem, juxta illud
Genes. 4 : Despexit Dominus ad Abel, et ad
munera ejus : per quod significatur, Deum
prius, et magis respicere personam, quam
illius opera. Quam expositionem tradit S.
Doctor quæst. 27, de Veritat. art. 5, in corp.
Ethæcde merito, et de tota Prima Secundæ.
Quæ utinam cedant in honorem sanctissimæ Trinitatis,laudemque omnium Sancto­
rum , præcipue vero Beatissimæ semper
Virginis Mariæ de monte Carmeli, paren­
tum Eliæ, et Theresiæ, ac Beati Joannis
a Cruce, neenon sanctissimi Præceptoris,
et Doctoris nostri D. Thomæ, cujus doctrinæ si quid adversum dixerimus, liben­
ter revocamus. Sed et in primis, si his quæ
Sancta Romana tenet Ecclesia (cujus judi­
cio omnia nostra submittimus) aliquid dis­
sonum, vel minus consonum exciderit, ite­
rum, atque iterum retractamus.

'DEO

INDEX RERUM ET VERBORUM
QUÆ IN TOMO K CURSUS SALMANTIGENSIS THEOLOGICI CONTINENTUR

In quo prior numerus paginam, postremus vero marginales numeros designant.
ARBITRIUM. Gratia efficax est causa
cooperationis liberi arbitrii, p. 7, n. 12.
ATTRITIO. Attritio intra sacramentum
ACTUS. Quomodo habitui, qualiterque
facit hominem de attrito contritum habi­
potentiæ comparetur, p. 588, n. 82.
tualiter, p. 532, n. 329. Tripliciter potest
Actus cadens sub præcepto potest esse
ad sacramentum concurrere, p. 590, n. 85.
meritorius, p. 679, n. 18. Actus semi­
plene deliberatus non potest esse meri­
AVERSIO. Aversio a lege divina duplex :
torius, p.681, n. 23. Hujusmodi actus potest
et similiter correspondentia ad legem, p.
331, n.43.
habere aliqualem bonitatem , ibid., n. 24.
AUXILIUM. Auxilium efficax non est tale
Ex diversis capitibus habet actus esse con­
dignus, et esse meritorius, p. 695, n. 50.
ab effectu, sed antecedenter ad illum habet
Tripliciter potest aliquis actus ad aliquem
aliquod prædicatum, per quod a gratia suffi­
finem referri, p.718, n. 2. Actus merito­
cienti differat, p. 2, n. 2. Nec ex eo, quod
rius necessario procedit a gratia, p. 720,
conferatur in eo tempore, in quo per scien­
n. 6. In actibus imperatis a charitate repetiam mediam prævisum est habiturum ef­
ritur meritum distinctum ab eo, quod est
fectum. p. 40, n. 58. Auxilium efficax in
in ipsis actibus charitatis, p. 729, n. 22. , statu conditionato habet efficaciam antece­
dentem, p. 42, n. 60 et sequenti. Si illam
Præcipua, et formalis ratio augescendi me­
ritum in nostris actibus in ordine ad vitam
non haberet, voluntas creata posset absque
æternam, est charitas. Unde nisi crescant
auxilio efficaci determinari, p. 44, n. 64.
Alia sequerentur absurda, p. 47, n.68. Au­
in charitate, nequeunt in meriti ratione
xilium efficax est tale ex se, et ab intrin­
crescere, p. 732, n. 27. Bonitas moralis
seco, p. 47, n. 128. Efficaciam gratiæ re­
nostrorum actuum auget meritum respectu
vocat D. Thom. in Dei potentiam, p. 95,
præmii essentialis in genere causæ mate­
n. 140. Gratia ab intrinseco efficax non
rialis, p. 735, n. 33.
impedit dari omissionem liberam, et pecADOPTIO. In quo divina adoptio ab hu­
caminosam, p. 181, n. 257 et sequentibus.
mana differat, p. 388, n. 130.
Auxilium efficax est liberum causaliter,
AGENS. Agens per motum successivum
p. 186, n. 265. Auxilium ex se efficax non
coexistit formæ corrumpendae, non vero
tollit operis difficultatem, p. 192, n. 272. Nec
agens per mutationem instantaneam, p.
excludit orandi necessitatem, p. 196, n. 276
365, n. 94. Agens principale idipsum debet
et sequentibus. Non consistit in extrinseco
praestare in genere causæ efficientis, quod
decreto Dei, p. 201, n. 289. Sed in aliquo
finis in genere causæ finalis, p. 412, n. 205.
intrinsece inhaerente, ab operatione dis­
AMOR. Non omnis amor proprius est vi­
tincto, et ad eam physice movente, p. 208,
tiosus, p. 545, n. 13.
n. 293 et sequentibus. Auxilium moraliter
ANGELUS. Primum judicium regulans
applicans non excludit auxilium physice
primam Angeli volitionem, etc. non est in
præmovens, p. 229, n. 318. Auxilium effi­
ejus potestate, p. 258, n. 358. Prima eorum
cax dupliciter considerari potest, p. 233, n.
volitio circa finem supernaturalem fuit li­
322. Nulla creatura potest efficere princi­
bera, p 259, n. 359. Angelus in primo ins­
paliter physice vel minimum gratiæ auxi­
tanti non meruit per amorem Dei natura­
lium, p. 276. n. 15.
lem, p. 757, n. 75.
Salmant. Curs, thcol. tom. X.
56
A.

INDEX RERUM ET VERBORUM.

874

Repugnat primum gratiæ auxilium ca­
dere sub merito operis immediate ab eo
procedentis, p. 807, n. *23.

B.

BEATITUDO. Beatitudo, seu glorificatio
dupliciter potest considerari, p. 65*2, n. 39.
BEATI. Possunt aliquod gaudium acci­
dentale acquirere, p. 685, n. 34.
BONITAS. Bonitas moralis potest cres­
cere in infinitum syncathegorematice, vel
intensive, p. 741, n. 47.
BONA. Bona temporalia in ordine ad
meritum dupliciter considerari valent, p.
790. Qualiter cadant sub merito, ibid.

C.
CARENTIA. Carentia diversimode habet
rationem privationis in physicis, ac in mo­
ralibus, p. 406, η. 155.
CAUSA. In quo differat motio causæ
creatæ universalis a motione primæ causæ,
p. 261, n. 361. Causa actu causans triplici­
ter considerari potest, p.l 1, n. 17. Quid sit
causare physice, et causare moraliter, p.
607, n. 105.
CERTITUDO. Multiplex certitudinis ac­
ceptio, p. 284, n.l. Certitudo metaphysica,
ibid. Certitudo moralis, ibid., n. 2. Quæ
certitudo propriæ justificationis requiritur,
ut licite aliquis accedat ad sacramenta, p.
289, n. 15.
CHARITAS. Ita se habet respectu gratiæ,
sicut voluntas respectu animæ rationalis,
p.720, n. 6. Charitas usurpatur vel pro eo,
quod est formaliter Charitas, vel solum
virtualiter, p. 731, n. 26.
Augmentum extensivum Charitatis suf­
ficit ad augmentum meriti, p. 739, n. 42.
Charitas potest habere diversos modos,
non solum majoris intensionis, sed etiam
extensionis, specie modali diversos, p. 743,
n. 50. Major gratia, vel Charitas præcise
habitualis non efficit majus meritum ex
parte praemii essentialis, bene tamen ex
parte praemii accidentalis, p. 747, n. 58.
Ordinatio virtualis hominis in Deum facta
per actum Charitatis durat per totam vi­
tam, nisi retractetur, p, 739, n. 80. Quo­
modo maneat transacto actu Charitatis,
p.765, n. 92. Actus charitatis dupliciter po­
test ab aliis virtutibus participari, ibid,
n. 91 et sequentibus. Quomodo Charitas
augeatur per actus remissos, p.775, n. 116.

Actus Charitatis potest producere majo­
rem gratiæ intensionem, tam extra, quam
intra Sacramentum, et quo pacto hoc fiat,
p.469, n. 244, et sequentibus. Accidit actui
Charitatis, quod libere eliciatur, p. 462,
n. 232. Est essentialiter meritorius, p.471,
n. 248. An actus Charitatis et contritionis
necessario requirantur ad expellenda pec­
cata venialia, p. 519, n. 313. Actus contri­
tionis, et Charitatis eliciti in, instanti justi­
ficationem procedunt effective a gratia, ad
quam disponunt, p.562, 46, etp. 577,n. 69.
An detur ordo inter actum Charitatis, et
actum contritionis, p.626, et seq. 138.
CHRISTUS. Qualiter causet gratiam, p.
273, n. 10. Christus meruit existentiam
suae matris, non vero maternitatis dignita­
tem, p.806, n. 20. Nec continuationem unio­
nis hypostaticæ, p. 860, n. 103. Actus cha­
ritatis, quem Christus Dominus elicuit in
primo conceptionis instanti, fuit dispositio
ad gratiam habitualem, et ab ea effective
processit, p.592, n. 87. Actus charitatis
Christi Domini qualiter sit meritorius,
p. 675, n. 13. Meruit acceptando mortem
sibi praeceptam, p.676, n. 14.
COGITATIO. Congrua Vasquez cogitatio
quid, p. 20, n. 39 et seq. Inutilis est ad
gratiæ efficaciam declarandam, p. 22,
n. 32. Plurima ex ea sequuntur inconvevenientia, p. 29, et seq. a n. 42 ad 46.
CONCURSUS. An concursus prævius sit
aliquid creatum, p. 235, n. 324. An sit ejus­
dem rationis in omnibus causis secundis,
ibid. 325. Et determinatus ad particularem
actum et effectum, ibid. 326. Fit a solo
Deo, p. 236, n. 327. Recipitur in principiis
immediate operatives, ibid. 328. Ab eis rea­
liter distinguitur, ibid. 329. Distinguitur
etiam ab operatione, ibid. 330. An sit qua­
litas, p.237, n. 166, et seq. 331, et 332. An
compleat actum primum, p. 238, n. 333. An
concurrat active, ibid. 334. Nequit divini­
tus a simultaneo separari, p. 242, n. 335.
Nec e contra, ibid. n. 336.
CONTRITIO. Duplex contritio, p. 475,
n. 253. Actus contritionis non infert neces­
sario moraliter, etsatisfactorie remissionem
offensæ, p. 821, n. 47.
CONVERSIO. Conversio unius in aliud
non est nobilius opus justificatione impii,
bene tamen conversio in corpus Christi,
p. 654, n. 46.
CREATIO. In quo creatio ab eductione
distinguatur, p. z76, n. 15.

875

INDEX RERUM ET VERBORUM.
D.

DEI'S. Non esset omnipotens si non pos­
set efficaciter præmovere ad actum libe­
rum, p. 101, n. 150. Habet supremum et
absolutum dominium supra voluntatem
creatam, p. 102, n. 153 et sequentibus. Nisi
nos efficaciter præmoveat, debet nostras
expectare voluntates, p. 114,169. Dupliciter
potest nos determinare, p. 190, n. 209. Du­
pliciter potest impedire pccccatum, ibid.
270. Si Deus ageret necessario, voluntas
creata non ageret libere, p.244, n. 338. Si
Deus permitteret peccatum simul cum gra­
tia coexistere, esset causa peccati, p. 370, n.
112. Deus non potest remittere peccatum
mortale in statu purorum commissum juxta
providentiam illius status, p. 500, n. 290.
Nec juxta eandem providentiam naturam
per longum tempus innocentem posset con­
servare, ibid.
DISPOSITIO. Qualis connexio requiratur
inter dispositionem et formam, p. 615,
n. 114 et sequentibus. An dispositio debeat
immediate afficere subjectum fermæ,
Ibid. η. 116. Post vitam potest homosedisponere ad gratiam, quam in vita prome­
ruit, p.784, n. 12.

E.
EFFECTUS. Aliqui effectus secundarii
sunt, a quibus primarii separari non pos­
sunt, p.385, n. 126.
ELIAS. Sanctus P. N. Elias est in statu
merendi, p.687, n.37. An sit aequalis Apos­
tolis ingratia, et meritis, p. 691, n. 45.
EXISTENTIA. Suppositum creatum exis­
tons per existentiam divinam, an esset sim­
pliciter impeccabile, p.171, n. 247.

F.
FIDES. Actus fidei, et spei non dependent
essentialiter a gratia sanctificante, p.443,
n. 207. Ad justificationem impii requiritur
actus fidei, p.542n. 5. Sed non sufficit, ibid.,
n. 8. An istæ propositiones. Fides justifi­
cat, et sola fides justificat, admittendæ sint,
p.550, n. 26. Est principium meriti, p.722,
n. 9. Fides formata non præcedit charita­
tem, p.724, n. 14. Quo pacto sit proprietas
gratiæ, p.725, n. 16. Actus fidei præcedens
actum charitatis est meritorius vitæ æternæ
in habente gratiam, p.776, n. 119.

FIDELIS. Quo sensu fidelis habeat certi­
tudinem infallibilem sun fidei, p.289,
n. 16.
G.

GRATIA. Nulla creatura potest princi
paliler gratiam producere, p.266, n. 1. Nec
una gratia aliarn producere valet, p.268,
n. 3. Neque augere, p.275. n. 14.
Qualiter gratia destruat offensam Dei,
p.332, n. 45. Opponitur cum peccato, tam
physice, quam moraliter, ρ.388, η. 131.
Gratia eminenter est aliquid morale. Ibid,
n. 132. Implicat destructio.peccati habitua­
lis hominis elevati ad ordinem supernatu­
ralem absque infusione gratiæ, p.436, n.
197. Impossibilis est gratia sanctificans ab
intrinseco transiens, p.447, η. 213 et p.
461, n. 231. Gratia potest considerari sub
ratione formæ naturalis, vel formæ liberæ,
p.579, η. 72. Omnes actus ejus, qui existit
in gratia, moraliter boni sunt meritorii
vitæ æternæ, p.752, η. 66. Gratia potest
esse major in esse gratiæ, quam in esse
physico formaliter, p.784, n. 10. Estæqualis in esse physico virtualiter. Ibid. η. II.
Gratia dupliciter potest vocari prima, p.
791, η. 1. Prima gratia auxiliansnon cadit
sub merito de condigno operum praeceden­
tium. Ibid. n. 2. Nec etiam prima gratia
sanctificans, p.792, n. 3. Nec.sub merito
operum subsequentium. Ibid. n. 4. Repu­
gnat gratiam sanctificantem cadere sub me­
rito de condigno operum subsequentium,
p.795, n. 7, et p,799, n. 12, cum sequenti­
bus, et p. 807, n. 21. Gratia ut peccatori
conferenda est infinita in ratione beneficii,
p.830. et seq. n. 58 et 59.

H.

HOMO. Homo ex speciali revelatione
certo credere potest esse in gratia, p.285,n.
3. Non tenetur credere fide divina se ha­
bere gratiam, Ibid, n. 5. Nec valet de hoc,
seclusa speciali revelatione, esse certus cer­
titudine fidei divinæ immediatæ, vel me­
diatae. Ibid. n. 6. Nequit habere certitudi­
nem moralem æqualem certitudini, qua
credimus esse Romam, p.288, n. 8. Potest
tamen habere certitudinem moralem simi­
lem certitudini, qua credimus nos esse
baptizatos, p.290, n. 10.
Homo in puris conditus, et peccato mor­
tali affectus, absque gratia sanctificante ne­

ί*1

INDEX RERUM ET VERBORUM.

876

quit potentia consequenti elicere amorem
naturalem Dei super omnia, nec justificari
absque infusione gratiæ sanctificantis, p.
504, n. 287. Homini habenti plura peccata
mortalia impossibile est, ut remittatur
unum, et non remittantur alia, p. 509, n.
294.
HUMANITAS. In quo consistat con­
gruentia humanitatis, ut assumeretur a
Verbo, p. 418, n. 131.
I.

IMPETRATIO. Discrimen inter impetra­
tionem, et meritum, p. 836, n. 96. Distin­
guitur a merito de congruo, p. 843, n. 76.
INTELLECTUS. Noster intellectus mul­
tipliciter potest considerari, p. 335, n. 11.
Vide homo, et gratia.

J.
JUSTIFICATIO. Est effectus formalis
gratiæ, p. 300, init. Duplex ejus acceptio.
Ibid. Sanctificatio interior, et peccatorum
remissio non se habent pure concomitanter
in justificatione impii, sed sunt effectus
formales gratiæ sanctificantis, p. 322, n. 33.
Gratia sanctificans præstat hos effectus in­
dependenter ab alio favore Dei distincto ab
ejus infusione, p. 324, n. 36. Ad impii jus­
tificationem requiruntur aliqui ejus actus,
per quos ad justitiam disponatur, p. 539,
n. 1. Actus qui ex parte voluntatis requi­
runtur, p. 544. Non semper formaliter in
justificatione adsunt, p. 547, n. 18,19. Non
est necessarium, ut sint simul in instanti
justificationis, p. 549, n. 23. Qualiter justi­
ficatio impii consistat originaliter in gratiae
infusione, p. 566, n. 53. Ordo et numerus
eorum, quæ ad impii justificationem con­
currunt, p. 622, η. 125. Justificationes im­
pii, et non impii specifice distinguuntur,
p. 633, n. 8.
Fieri potest per absolutam Dei poten­
tiam, quod impius adultus justificetur abs­
que omni dispositione actuali, p. 554, n. 34.
Impius extra Sacramentum nunquam reci­
pit justitiam, nisi adeam percharitatis, aut
contritionis actus disponatur, p. 561, n. 43.
Actus praeparantes impium ad gratiam sunt
dispositiones physicæ, et physice ad ipsam
gratiam disponentes, p. 608, n. 106. Etiam
cum fit justificatio intra sacramentum, p.
611, n. 109.

Justificatio impii importat essentialiter
duas mutationes reales distinctas, consequenterque est verus motus, p. 629, n. 2.
Non est motus successivus, et quare, p.638,
n, 16et seqq. Non implicat, quod justifica­
tio impii, Deo ita disponente, fiat in tem­
pore, p. 642, n. 23.
Justificatio impii ex parte modi, quo fit,
non est opus majus creatione, p. 649, n. 31.
Ex parte rei factæ est opus majus creatione,
p. 650,n, 36. Attentis omnibus est absolute
excellentior justificatio, p. 651. n. 38. An
justificatio impii sit perfectior non impii
justificatione, p. 655, n. 49. Justificatio
impii,ut communiter fit, non est miraculum
proprie dictum, p. 660, n. 57. Aliquando
subit rationem miraculi proprie dicti, p.
662, n. 60. Quæ conversiones dicendæsunt
miraculosæ, p. 664, n. 63.
JUSTUS. Justus, quoties bene Operatur,
habet virtualem cognitionem ultimi finis,
p. 774, n. 114. Omnis actus bonus justi est
aliquo modo supernaturalis, ibid, et seq.
115. Justus per actus moraliter bonos prae­
cedentes actum charitatis meretur vitam
æternam, p. 776, n. 117.
Justus de facto non meretur alteri de
condigno primam gratiam, p. 809, n. 26.
Mereri tamen potest alteri de congruo pri­
mam gratiam, p. 810, n. 28. Non repugnat
justam mereri de condigno non peccatori
primam gratiam, p. 812, n. 31. Secus pec­
catori, p. 814, n. 36.
Justus per bona opera meretur sibi aug­
mentum suæ justitiæ, p. 845, η. 78. Meretur
illud de condigno, p. 816, n. 81. Repugnat
de potentia absoluta justum mereri de con­
digno perseverantiam, p. 853, n. 92 et p.
863, n. 107. Potest mereri de condigno
confirmationem in gratia, p. 862, n. 105.
Potest mereri bona temporalia de condigno
ut conducentia ad salutem, p. 865, n. 109.
Justus secundum præsentem providen­
tiam non meretur sibi de condigno repara­
tionem post lapsum, p.834.n. 63. Repugnat
etiam de potentia absoluta, p. 836, n. 66.
Nequit prædictam reparationem adhuc de
congruo proprie mereri, p. 810, n. 71. Po­
test eam impetrare, p. 843, n. 76.

L.
LIBERTAS. Gratia ex se et ab intrinseco
efficax non tollit libertatem, p.98, n. 146.
Libertas creata perficitur pnr efficaciam gra-

877

INDEX RERUM ET VERBORUM.
liæ, p. 101, n. 151. Non omnis suppositio
antecedens tollit libertatem, p. 122, n, 181
et seq. Differentia inter contingentiam et
libertatem p. 244, n. 337 et n. 352.
Posse peccare non est de perfectione li­
bertatis, p. 074, n. 11.
LUMEN. Nullam exposcit dispositionem
ad sui receptionem, p. 787, n. 19.

M.

MACULA. Qui destruit maculam peccati,
eadem causalitale destruit offensam Dei, p.
833, n. 61.
MARIA. B. V. Maria, et Patres merue­
runt de congruo Incarnationem Christi Do­
mini, p. 799, n. 12. Insigne B. Virginis
Mariæ meritum, p.689, n.44.
MERITUM. Unde dictum p.665, in prin­
cipio. Variæ ejus acceceptiones , ibid.
Ad meritum requiritur operatio positiva
p. 669, n. 1. Requiritur etiam aliquod ge­
nus libertatis, p. 672, n.7. Desideratur quo­
que, quod intercedat inter merentem, et
praemiantem quidam contractus, seu mo­
dus justitiæ commutativæ, p. 673, n. 9. Quæ
libertas sufficiat, ibid. num. 10. Ad meri­
tum requiritur status viatoris, p.682,n.26.
Status ad merendum perdurat usque ad ins­
tans separationis animæ a corpore, p. 684,
n. 32. Animæ in purgatorio non merentur,
ibid,, n. 33. Acceptio requiritur ad me­
ritum de condigno, p. 693, n. 47.
Quid sit meritum, p. 696, n. 53. Meritum
nostrum apud Deum non est ex omni parte
meritum simpliciter, p.699, n. 59.Rationes
meriti de condigno, et de congruo, p. 701,
n. 1. Discrimen inter merita de condigno,
et de congruo, p. 702, n. 3. Divisio meriti
in meritum de congruo , et de condi­
gno est adæquata, ibid. η. 4. Qualis sit præ­
dicta divisio, p. 703, η. 7. Triplex genus
meriti de congruo, ibid. num. 9. Duplex
meritum de condigno, p. 706, n. 3, init,
disp.
Merita per peccatum mortificata, per subsequentem justificationem reviviscunt, p.
779, n. 1. Quomodo hoc fiat, p. 783, n. 9.
Quomodo quantum ad præmium accidentale
reviviscant merita, p. 786, n. 17. Repugnat
meritum præcedere suum principium p.
798, n. 12 et seq. Quando meritum exerceat
suam causalitatem in ordine ad præmium,
p. 838, n. 69. Meritum debet existere tem­
pore, quo præmium confertur, saltem mo-

raliter in acceptione præmiantis, p. 839,
n. 70.
MIRACULA. A solo Deo fieri valent, p.
655, n. 52. Aperitur specialis ratio consti­
tutiva miraculi, p. 657, n. 55. An justifica­
tio impii sit miraculum, ibid.
MOLINA. Molinæ sententia circa effica­
ciam gratiæ refertur, p. I, n. 1. Senten­
tiam Molinæ esse contra D. Augustinum
ostenditur, p. 2, n. 4, et seq.
MYSTERIUM. Mysteria nostræ fidei non
possunt investigari lumine naturali, p. 320,
n. 2. Quomodo possint repraesentari per
species naturales, ibid, et seq. Continentur
in objecto extensivo nostri intellectus, p.
324, n.8. Revelatio Mysteriorum fidei habet
rationem gratiæ, p. 334, n. 14.

N.
NATURA HUMANA. Quare natura in
puris non dicatur integra, p. 29, n. 43. Du­
pliciter potest aliquid naturæ deberi, p.293,
n. 25.
Bonanaturæ non manent integra post pec­
catum, p. 300, n. 287. Natura particularis
nec accidentaliter potest ab alia participari,
p. 540, n.59. Vide Status. Ut naturainfluat
mediante aliqua virtute, non requiritur,
quod prædicta virtus in ipsa radicetur,
p. 161, n. 236.
NECESSITAS. Necessitas infallibilitatis
et simpliciter consequens nostram liberta­
tem ut præhabitam in decreto Dei, et in au­
xilio efficaci, p. 186, n. 265.
O.
OBLIGATIO. Duplex obligatio subeundi
pœnam debet in peccatore distingui, p.
402, n. 149.
OFFENSA. Offensa Dei est simpliciter
infinita infinitate ordinissuperioris, p.830,
n. 57. Et ideo nequit remitti per meritum
creaturæ ab æterno durans, ibid. Conser­
vatur a peccatore, p. 833, n. 61.
OMISSIO. Discrimen inter omissionem
bonam, et malam, p. 669, n. 2. Inter pri­
vativam, et negativam, p. 679, n. 17.
OPUS. Ex duplici capite magnum, vel
maximum dici valet, p. 649, n. 33. Opus
metu factum potestesse meritorium, p.68I,
n. 21. Condignitas, aut valor operum du­
plex, scilicet quoad sufficientiam, et quoad
efficaciam, p. 826, n. 52.

INDEX RERUM ET VERBORUM.

878

P.

PARVULI. Ad justificationem parvulo­
rum aliquae dispositiones physicæ concur­
runt, et quænam illae sint, p. 610, n. 108,
Vide Homo, et, Status.
PECCATORES. Peccatores non possunt
bona temporalia mereri, p.866, 11*2. Vide
Homo, et St a lus.
PECCATUM. Peccatum habituale est ter­
minus a quo justificationis impii, p. 300,
n. 1. In quo essentia peccati habitualis mor­
talis consistat, p. 301, n. 3 et seq. In quo
essentia peccati actualis consistat, p. 308,
n. 15. Peccatum actuale, et habituale non
sunt ejusdem rationis specificae^logice, bene
tamen moraliter, ibid. num. 16.
In justificatione impii vere auferuntur
peccata mortalia, p. 312, n. 20. Peccatum
actuale, et gratia habitualis in nullo ins­
tanti coexistant, p. 351, n. 75. Quomodo
causet privationem gratiæ, p. 36-1, n. 93.
Qualiter opponantur gratia et peccatum ac­
tuale, p. 366, n. 96. Nequeunt de potentia
absoluta in eodem subjecto coexistere, ibid,
et seq. 97. Peccatum non est aliquid pure
mortale, p.809, n.132. Omne peccatum ho­
minis elevati ad finem supernaturalem est
etiam contra legem naturalem, p. 407,
n. 156.
Peccatum veniale habituale in quo con­
sistat, p. 307, n. 13. Et unde dicatur, p.
511, n. 299. Peccatum originale in quo
consistat, p. 412, n. 164.
Peccatum mortale commissum ab homine
condito in puris non potest destrui absque
intrinseca illius mutatione, p. 476, n. 254.
Nec absque aliqua supernaturali peccatoris
mutatione potest deleri, p 479, n. 256. Pec­
catum commissum contra Deum auctorem
naturalem, Deum auctorem supernaturalem
offendit, p. 480, n.257, etseq.Nequit etiam
de potentia absoluta sine gratia sanctificante
aboleri, p.495, n. 276. In quo peccatum mor­
tale commissum in statu purorum consis­
tat, ibid, n. 277.
Nequit peccatum veniale hujus statas
remitti absque remissione mortalis, p. 513,
n. 303. Nequit per actus naturales deleri,
ibid. n. 304. Destructio peccati venialis de­
bet fieri per aliquid ex natura sua cum
ipso incompossibile, p. 515, n. 306. Quid sit
illud incompossibile cum peccato veniali,
p. 516, n. 307. Peccatum veniale per acci­

dens potest puniri pœna æterna, p. 522,
n. 317.
Peccatum habituale non potest desinere
per ultimum sui esse, p. 646, n. 30. Potest
tamen peccatum actuale, ibid. num. 31.
Vide Remissio.
PERSONA. Dignitas personalis auget
meritum, non vero habitualis, p. 750, n.
63.
POTENTIA. Potentia obedientialis quid
sit, p. 281, n. 21.
PRÆCEPTUM. Efficax, et virtualis re­
latio hominis, et omnium suorum in Deum
cadit sub praïcepto charitatis, p. 556, n. 79.
et fusius p. 739, n. 107 et 108.
PRÆDESTINATIO . Non esset certa.nisi
gratia esset ab intrinseco efficax, p. 107, n.
759.
PRIORITAS. Triplex prioritas, p. 578, n.
71 et seqq.
PRIVATIO. Privatio gratiæ dupliciter
considerari valet, p. 311, n. 18. Potest ac­
cipi physice, vel moraliter, ibid. n. 19. In
statu purorum dari posset privatio gratiæ
sanctificantis, p. 500, n. 283.
Q.

QUALITAS. Dupliciter potest intelligi
aliquam qualitatem esse transeuntem, p.
446, n. 211.
R.

RELIGIOSI. Religiosi citius surgunt a
peccatis, p. 842, n. 74.
REMISSIO. Triplex peccati gravis remis­
sio,p. 397,n. 142. Impossibilis est remissio
peccati mortalis personalis absque intrin­
seca peccatoris mutatione, adhuc de poten­
tia absoluta, ibid. num. 144. Impossibilis
etiam est remissio peccati originalis absque
intrinseca mutatione ejus, qui illud con­
traxit, p. 411, n. 162. Remissio peccati
mortalis indirecta est impossibilis, p. 510,
n. 296.
Remissio venialium fit effective per Sacra­
menta, p. 526, n.322etp. 529, n. 327, cum
seq. Ad venialium remissionem plus ex parte
causæ formalis requiritur, quam ad exclusio­
nem mortalium: aliunde vero plus exigunt
mortalia, p. 528, n. 324 et seq.Quo sensu ni­
hil cadat medium inter infusionem gratiæ,et
culpæ remissionem, p. 567, n. 54. Qualiter
remissio peccati sit finis, et terminus justi­

879

INDEX RERUM ET VERBORUM.

ficationis, ibid, n. 55, et p. 624, n. 129.
Qualiter destructio peccati praecedat infu­
sionem gratiæ, p. 025, n. 131.
REMUNERATE.). Remunerare merita
ad quam virtutem pertineat, p. 097, n. 54.

S.

SACRAMENTUM. Sacramenta causant
gratiam in instanti, p. 648, n. 33.
SCIENTIA. Communia scientiæ mediæ
principia, p. 38, n. 56 et 57. Juxta scientiæ
mediæ principia non ideo Deus movet effi­
caciter, quia sit omnipotens p. 55, n. 79.
Scientia media non cohæret cum summa
Dei potentia, ibid. n. 80. Inducit necessita­
tem absolutam, p. 56, n. 81. Tollit subordinationem creaturæ ad Deum, ibid. n. 82.
Quæ sunt Dei, creaturæ arrogat, p. 57, n.
83. Ex ea infertur, possibile esse non solum
metaphysice, sed etiam mortaliter, quod
Deus nequeat hominem convertere, p. 60,
n. 86. Gratia a scientia media dependens
nequit cum divina providentia conciliari,
p. 65, n. 93. Nullam componit difficultatem
ex pluribus, quæ in compositione gratiæ
cum libero arbitrio occurrunt,p.77,et seqq.
a num. 122, usque ad 126 et p. 106, n. 158
et p. 200, n. 280. Quam grata olim Semipelagianis fuerit, p. 117, n. 174.

U.
UNIO. Ad gratiam unionis nulla requi­
ritur dispositio, p. 618, n. 119.

V.

VIRTUS. Nulla creatura valet habitus
virtutum supernaturalium principaliter
physice producere, p. 275, n. 13. Neque au­
gere. Ibid. n. 14.
Qua pacto actus virtutis possit attingere
suum objectum in absentia charitatis, p.
464, n. 235. Nequeunt virtutes attingere
modum rectitudinis suorum actuum, quin
eorum simul attingant entitatem,p. 587, n.
81.
Ut actus reliquarum virtutum sint me­
ritorii beatitudinis, debent saltem virtua­
liter referri in finem charitatis, p. 718, n.
3. In moralibus prudentia informat alias
virtutes; in Theologicis charitas, p. 722,
n. 10. Quomodo hæc formatio fiat, p. 762,
n. 85, et seq. Soli charitati competere va­
let, p. 763, 59 et seq. Omnes virtutes, tam
acquisitæ, quam infusæ eliciunt actus in­
trinsece formatos ex imperio charitatis, p.
730, n. 24, etp. 761, n. 84. Actus formalis
charitatis non necessario requiritur, ut aliae
virtutes formentur per charitatem, p. 778.
n. 123, et seq.
VISIO. In quo differant actus visionis
beatae, et charitatis ab aliis actibus supernaturalibus, d. 464, n. 235.
VOLUNTAS. Voluntas creata non potest
frustrare auxilium efficax, p. 176, n. 253.
Qualiter moveat caeteras animae virtutes,
p. 206, n.291. Duplex voluntatis determi­
natio, p.21 1, n.297; Stante indifferentia ju­
dicii voluntatem moveri necessario est im­
possibile, p. 257, n. 357.
Voluntas formatur, et modificatur a gra­
tia, et charitate, ut possit elicere actus for­
matos in ordine ad finem supernaturalem,
p. 763, n. 88.

BBLXELLIS. — TYPIS A. ΥλΟΜΑΧΤ.